Dien tu co ban Nghe Cong nghe O To

64
Đề cương bài giảng Điện tử cơ bản Nghề Công Nghệ Ô Tô ĐỀ CƯƠNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ CƠ BẢN Chương 1: KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ VẬT LIỆU VÀ LINH KIỆN ĐIỆN TỬ Bài 1. Sử Dụng Dụng Cụ Cầm Tay Và Máy Đo VOM: 1.1. Trình bày đúng công dụng và phương pháp sử dụng các dụng cụ cầm tay nghề điện tử và máy đo VOM - Công dụng và phương pháp sử dụng mỏ hàn thiếc Công dụng của mỏ hàn là để hàn chân linh kiện lên boad cũng như hàn nối các dây dẫn khi cần thiết Phương pháp sử dụng mỏ hàn: + Kiểm tra đầu mỏ hàn, nếu lỏng, bắt lại vít ở đầu mỏ hàn sau đó kiểm tra dây cấp điện cho mỏ hàn + Dùng giấy nhám mịn làm sạch đầu mỏ hàn + Cấp điện cho mỏ hàn sau đó si chì hàn lên đầu mỏ hàn khi đả đủ nóng + Nếu chưa sử dụng mỏ hàn ngay thì phải gác mỏ hàn lên đế mỏ hàn - Công dụng và phương pháp sử dụng dụng cụ hút thiếc: Dụng cụ hút thiếc có công dụng giúp cho chúng ta tháo gở linh kiện ra khỏi mạch in một cách dễ dàng Phương pháp sử dụng: Đưa mỏ hàn đang nóng vào ví trí cầu hút thiếc đồng thời đưa đầu hút thiếc vào và bấm nút để thiếc bay ra khỏi ví trí trên boad. 1.2. Công dụng và phương pháp sử dụng máy đo VOM Công dụng của máy đo VOM là dung để đo các tham số như dòng điện, điện áp, điện trở… trong và ngoài mạch điện Phương pháp sử dụng: Để chọn đúng một thang đo cho một thông số cần đo ta thực hiện theo các bước sau: * Trước khi tiến hành đo ta phải xác định thong số cần đo là gi: - Đo điện áp một chiều: chọn thang DCV - Đo điện áp xoay chiều: chọn thang ACV - Đo cường độ dòng điện một chiều: chọn thang DCmA - Đo chỉ số điện trở : chọn thang - Đo cường độ dòng điện xoay chiều: chọn thang AC max 15A * Sua đó xác định khoảng giá trị đo để chọn thang đo. Trị số thang đo chính là trị số có thể đo được lớn nhất Ví dụ: Điện áp xoay chiều dưới 10V: chọn ACV (10V) Điện áp một chiều lớn hơn 10V nhưng nhỏ hơn 50V: chọn DCV (50V) Lưu ý : Để xác định khoảng giá trị ta chọn thang đo lớn nhất để xác định khoảng trị số thông qua giá trị kim chỉ thị. Nên chon thang đo sao cho kim chỉ thị vượt quá ½ vạch đo. 1

Transcript of Dien tu co ban Nghe Cong nghe O To

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ĐỀ CƯƠNG BAgraveI GIẢNG ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

Chương 1 KHAacuteI NIỆM CƠ BẢN VỀ VẬT LIỆU VAgrave LINH KIỆN ĐIỆN TỬ

Bagravei 1 Sử Dụng Dụng Cụ Cầm Tay Vagrave Maacutey Đo VOM

11 Trigravenh bagravey đuacuteng cocircng dụng vagrave phương phaacutep sử dụng caacutec dụng cụ cầm tay nghề điện tử vagrave maacuteyđo VOM- Cocircng dụng vagrave phương phaacutep sử dụng mỏ hagraven thiếcCocircng dụng của mỏ hagraven lagrave để hagraven chacircn linh kiện lecircn boad cũng như hagraven nốicaacutec dacircy dẫn khi cần thiết

Phương phaacutep sử dụng mỏ hagraven + Kiểm tra đầu mỏ hagraven nếu lỏng bắt lại viacutet ở đầu mỏ hagraven sau đoacute kiểm

tra dacircy cấp điện cho mỏ hagraven+ Dugraveng giấy nhaacutem mịn lagravem sạch đầu mỏ hagraven+ Cấp điện cho mỏ hagraven sau đoacute si chigrave hagraven lecircn đầu mỏ hagraven khi đả đủ noacuteng+ Nếu chưa sử dụng mỏ hagraven ngay thigrave phải gaacutec mỏ hagraven lecircn đế mỏ hagraven- Cocircng dụng vagrave phương phaacutep sử dụng dụng cụ huacutet thiếcDụng cụ huacutet thiếc coacute cocircng dụng giuacutep cho chuacuteng ta thaacuteo gở linh kiện ra

khỏi mạch in một caacutech dễ dagravengPhương phaacutep sử dụng Đưa mỏ hagraven đang noacuteng vagraveo viacute triacute cầu huacutet thiếc

đồng thời đưa đầu huacutet thiếc vagraveo vagrave bấm nuacutet để thiếc bay ra khỏi viacute triacutetrecircn boad

12 Cocircng dụng vagrave phương phaacutep sử dụng maacutey đo VOM Cocircng dụng của maacutey đo VOM lagrave dung để đo caacutec tham số như dogravengđiện điện aacutep điện trởhellip trong vagrave ngoagravei mạch điện Phương phaacutep sử dụng Để chọn đuacuteng một thang đo cho một thocircng số cầnđo ta thực hiện theo caacutec bước sau Trước khi tiến hagravenh đo ta phải xaacutec định thong số cần đo lagrave gi- Đo điện aacutep một chiều chọn thang DCV- Đo điện aacutep xoay chiều chọn thang ACV- Đo cường độ dograveng điện một chiều chọn thang DCmA- Đo chỉ số điện trở chọn thang - Đo cường độ dograveng điện xoay chiều chọn thang ACmax15A Sua đoacute xaacutec định khoảng giaacute trị đo để chọn thang đo Trị số thang đo chiacutenhlagrave trị số coacute thể đo được lớn nhấtViacute dụ Điện aacutep xoay chiều dưới 10V chọn ACV (10V) Điện aacutep một chiều lớn hơn 10V nhưng nhỏ hơn 50V chọn DCV(50V)Lưu yacute Để xaacutec định khoảng giaacute trị ta chọn thang đo lớn nhất để xaacutec địnhkhoảng trị số thocircng qua giaacute trị kim chỉ thị Necircn chon thang đo sao chokim chỉ thị vượt quaacute frac12 vạch đo

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

13 Sử dụng được caacutec dụng cụ cầm tay nghề điện tử vagrave maacutey đo VOM- Hagraven nối linh kiện điện - điện tử bằng mỏ hagraven thiếc- Sử dụng VOM đo điện aacutep dograveng điện điện trở Sử dụng đồng hồ vạn năng đo điện aacutep + Sử dụng đồng hồ vạn năng đo điện aacutep xoay chiều

+ Sử dụng đồng hồ vạn năng đo điện aacutep 1 chiều

+ Sử dụng đồng hồ vạn năng đo dograveng điện

+ Sử dụng đồng hồ vạn năng đo điện trở

2

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Bagravei 2 LINH KIỆN THỤ ĐỘNG

21 Cocircng dụng vagrave đặc điểm kỹ thuật của caacutec loại vật liệu linh kiện điệnndash điện tử thường dugraveng trong hệ thống mạch điện ocirc tocirc- Vật liệu dẫn điện+ Khaacutei niệm chung về vật liệu dẫn điện Vật liệu dẫn điện lagrave vật liệu chodograveng điện đi qua với nhiều mocirci trường khaacutec nhauViacute dụ Đồng nhocircm nước hellip+ Phacircn loạiVật liệu dẫn điện ở thể rắn Đồng nhocircmhellipVật liệu dẫn điện ở thể lỏng Nước dung dịch axithellipVật liệu dẫn điện ở thể khiacute - Vật liệu caacutech điện+ Khaacutei niệm chung Lagrave vật liệu magrave ở nhiệt độ (điều kiện) bigravenh thường noacutekhocircng cho dograveng điện đi quaViacute dụ Nhựa micahellipVật liệu caacutech điện ở thể rắn Nhựa micahellipVật liệu caacutech điện ở thể lỏng Dầu vec ni hellipVật liệu caacutech điện ở thể khiacute- Vật liệu từTiacutenh chất đặc trưng cho trạng thaacutei sắt từ của caacutec chất lagrave noacute coacute độ nhiễmtừ tự phaacutet ngay sau khi khocircng coacute từ trường ngoagravei

22 LINH KIỆN THỤ ĐỘNG

221 ĐIỆN TRỞ (R)Khaacutei niệm cấu tạo kiacute hiệu quy ước vagrave caacutech đọc Khaacutei niệm Điện trở lagrave gigrave Ta hiểu một caacutech đơn giản - Điện trở lagrave sự cản trở dogravengđiện của một vật dẫn điện nếu một vật dẫn điện tốt thigrave điện trở nhỏ vậtdẫn điện keacutem thigrave điện trở lớn vật caacutech điện thigrave điện trở lagrave vocirc cugraveng lớn Điện trở của dacircy dẫn Điện trở của dacircy dẫn phụ thộc vagraveo chất liệu độ dagravei vagrave tiết diện của dacircy được tiacutenh theo cocircng thức sau R = ρL S Trong đoacute ρ lagrave điện trở xuất phụ thuộc vagraveo chất liệu L lagrave chiều dagravei dacircy dẫn S lagrave tiết diện dacircy dẫn R lagrave điện trở đơn vị lagrave Ohm Kyacute hiệu vagrave Higravenh daacuteng

- Kyacute hiệu - Higravenh daacuteng Trong thiết bị điện tử điện trở lagrave một linh kiện quantrọng chuacuteng được lagravem từ hợp chất cacbon vagrave kim loại tuỳ theo tỷ lệ phatrộn magrave người ta tạo ra được caacutec loại điện trở

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

coacute trị số khaacutec nhau

Higravenh dạng của điện trở trong thiết bị điện tử Phacircn loại cấu tạo Phacircn loại -Điện trở được phacircn loại theo + Cocircng suất - Cocircng suất nhỏ - Cocircng suất lớn + Trị số cố định hoặc coacute biến đổi + Khi đại lượng vật liacute taacutec động lecircn điện trở lagravem trị số điện trở của noacute thayđổi thigrave được phacircn loại vagrave gọi tecircn như sau- Điện trở nhiệt (thermixto) coacute 2 loại Hệ số dương Khi nhiệt độ tăng thigrave R tăng Hệ số acircm Khi nhiệt độ tăng thigrave R giảm- Điện trở biến đổi theo điện aacutep (varixto)khi U tăng thigrave R giảm

4

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Caacutech đọc trị số điện trở 5 vograveng mầu ( điện trở chiacutenh xaacutec )

5

- Quang điện trởKhi aacutenh saacuteng rọi vagraveo thigrave R giảmCấu tạo - Dugraveng dacircy kim loại coacute điện trở suất cao hoặc dugraveng bột than phun lecircn lỏisắt để lagravem điện trởCaacutech đọc vagrave mắc điện trở Caacutech đọc

Mầu sắc Giaacute trị Magraveu sắc Giaacute trịĐen 0 Xanh dương 6Nacircu 1 Tiacutem 7Đỏ 2 Xaacutem 8Cam 3 Trắng 9Vagraveng 4 Nhũ vagraveng -1Xanh laacute 5 Nhũ bạc -2

Điện trở thường được kyacute hiệu bằng 4 vograveng mầu điện trở chiacutenh xaacutec thigravekyacute hiệu bằng 5 vograveng mầu Caacutech đọc trị số 4 vograveng magraveu

- Vograveng số 4 lagrave vograveng ở cuối luocircn luocircn coacute mầu nhũ vagraveng hay nhũ bạc đacircy lagravevograveng chỉ sai số của điện trở khi đọc trị số ta bỏ qua vograveng nagravey Đốidiện với vograveng cuối lagrave vograveng số 1 tiếp theo đến - vograveng số 2 số 3 Vograveng số 1 vagrave vograveng số 2 lagrave hagraveng chục vagrave hagraveng đơn vị - Vograveng số 3 lagrave bội số của cơ số 10 Trị số = (vograveng 1)(vograveng 2) x 10 ( mũ vograveng 3) Coacute thể tiacutenh vograveng số 3 lagrave số con số khocircng 0 thecircm vagraveo - Mầu nhũ chỉ coacute ở vograveng sai số hoặc vograveng số 3 nếu vograveng số 3 lagrave nhũ thigravesố mũ của cơ số 10 lagrave số acircm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Vograveng số 5 lagrave vograveng cuối cugraveng lagrave vograveng ghi sai số trở 5 vograveng mầu thigravemầu sai số coacute nhiều mầu do đoacute gacircy khoacute khăn cho ta khi xaacutec điịnh đacircu lagravevograveng cuối cugraveng tuy nhiecircn vograveng cuối luocircn coacute khoảng caacutech xa hơn một chuacutet - Đối diện vograveng cuối lagrave vograveng số 1 - Tương tự caacutech đọc trị số của trở 4 vograveng mầu nhưng ở đacircy vograveng số 4 lagravebội số của cơ số 10 vograveng số 1 số 2 số 3 lần lượt lagrave hagraveng trăm hagravengchục vagrave hagraveng đơn vị Trị số = (vograveng 1)(vograveng 2)(vograveng 3) x 10 ( mũ vograveng 4) Coacute thể tiacutenh vograveng số 4 lagrave số con số khocircng 0 thecircm vagraveo

222 TỤ ĐIỆN Cấu tạo kyacute hiệu đặc tiacutenh nạp xả vagrave caacutech đọc Cấu TạoCấu tạo của tụ điện gồm hai bản cực bằng kim loại đặt song song ở giữa coacutemột lớp caacutech điện gọi lagrave điện mocirci Người ta thường dugraveng giấy gốm mica giấy tẩm hoaacute chất lagravem chất điệnmocirci vagrave tụ điện cũng được phacircn loại theo tecircn gọi của caacutec chất điện mocirci nagraveynhư Tụ giấy Tụ gốm Tụ hoaacute tụ micahellip

Cấu tạo tụ gốm Cấu tạo tụ hoaacute Kyacute hiệu Tụ điện coacute kyacute hiệu lagrave C

Đặc tiacutenh nạp xả của tụ Một tiacutenh chất quan trọng của tụ điện lagrave tiacutenh chất phoacuteng nạp của tụ nhờtiacutenh chất nagravey magrave tụ coacute khả năng dẫn điện xoay chiều

6

CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Minh hoạ về tiacutenh chất phoacuteng nạp của tụ điện Tụ nạp điện Như higravenh ảnh trecircn ta thấy rằng khi cocircng tắc K1 đoacutengdograveng điện từ nguồn U đi qua boacuteng đegraven để nạp vagraveo tụ dograveng nạp nagravey lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng khi tụ nạp đầy thigrave dograveng nạp giảm bằng 0 vigrave vậy boacuteng đegraven tắt Tụ phoacuteng điện Khi tụ đatilde nạp đầy nếu cocircng tắc K1 mở cocircng tắc K2đoacuteng thigrave dograveng điện từ cực dương (+) của tụ phoacuteng qua boacuteng đền về cực acircm(-) lagravem boacuteng đegraven loeacute saacuteng khi tụ phoacuteng hết điện thigrave boacuteng đegraven tắt =gt Nếu điện dung tụ cagraveng lớn thigrave boacuteng đegraven loeacute saacuteng cagraveng lacircu hay thờigian phoacuteng nạp cagraveng lacircuPhacircn loại vagrave caacutech đọc Phacircn loại - Tụ giấy - Tụ mica - Tụ nilon - Tụ dầu - Tụ gốm - Tụhoacutea học Với tụ hoaacute Giaacute trị điện dung của tụ hoaacute được ghi trực tiếp trecircn thacircntụ =gt Tụ hoaacute lagrave tụ coacute phacircn cực (-) (+) vagrave luocircn luocircn coacute higravenh trụ

Tụ hoaacute ghi điện dung lagrave 185 microF 320 V Với tụ giấy tụ gốm Tụ giấy vagrave tụ gốm coacute trị số ghi bằng kyacute hiệu

Tụ gốm ghi trị số bằng kyacute hiệu

Caacutech đọc Lấy hai chữ số đầu nhacircn với 10(Mũ số thứ 3 ) 7

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Viacute dụ tụ gốm becircn phải higravenh ảnh trecircn ghi 474K nghĩa lagrave Giaacute trị = 47 x 10 4 = 470000 p ( Lấy đơn vị lagrave picocirc Fara) = 470 n Fara = 047 microF Chữ K hoặc J ở cuối lagrave chỉ sai số 5 hay 10 của tụ điện

223 CUỘN ĐIỆN CẢM - Cấu tạo kyacute hiệu quy ước phacircn loại vagrave caacutech đọc Cấu tạoCuộn cảm gồm một số vograveng dacircy quấn lại thagravenh nhiều vograveng dacircy quấn được sơnemay caacutech điện lotildei cuộn dacircy coacute thể lagrave khocircng khiacute hoặc lagrave vật liệu dẫn từnhư Ferrite hay lotildei theacutep kỹ thuật

Cuộn dacircy lotildei khocircng khiacute Cuộn dacircy lotildei Ferit

Phcopyn losup1i + Cueacuten cparam cao tCcediln + Cueacuten cparam trung tCcediln + Cueacuten cparam copym tCcediln KYacute hiOumlu trordfn snot regaring regiOumln

Kyacute hiệu cuộn dacircy trecircn sơ đồ L1 lagrave cuộn dacircy lotildei khocircng khiacute L2 lagrave cuộn dacircy lotildei ferit L3 lagrave cuộn dacircycoacute lotildei chỉnh L4 lagrave cuộn dacircy lotildei theacutep kỹ thuật Caacutec đại lượng đặc trưng của cuộn cảm Hệ số tự cảm ( định luật Faraday) Hệ số tự cảm lagrave đại lượng đặc trưng cho sức điện động cảm ứng của cuộndacircy khi coacute dograveng điện biến thiecircn chạy qua L = ( micror4314n2S10-7 ) l L lagrave hệ số tự cảm của cuocircn dacircy đơn vị lagrave Henrry (H) n lagrave số vograveng dacircy của cuộn dacircy l lagrave chiều dagravei của cuộn dacircy tiacutenh bằng meacutet (m) S lagrave tiết diện của lotildei tiacutenh bằng mm2 micror lagrave hệ số từ thẩm của vật liệu lagravem lotildei Cảm khaacuteng

8

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cảm khaacuteng của cuộn dacircy lagrave đại lượng đặc trưng cho sự cản trở dograveng điệncủa cuộn dacircy đối với dograveng điện xoay chiều

f lagrave tần số đơn vị lagrave Hz L lagrave hệ số tự cảm đơn vị lagrave Henry Tần số goacutec đơn vị lagrave Rads

Thiacute nghiệm về cảm khaacuteng của cuộn dacircy với dograveng điện xoay chiều Thiacute nghiệm trecircn minh hoạ Cuộn dacircy nối tiếp với boacuteng đegraven sau đoacuteđược đấu vagraveo caacutec nguồn điện 12V nhưng coacute tần số khaacutec nhau thocircng qua caacuteccocircng tắc K1 K2 K3 khi K1 đoacuteng dograveng điện một chiều đi qua cuộn dacircy mạnhnhất (Vigrave ZL = 0) =gt do đoacute boacuteng đegraven saacuteng nhất khi K2 đoacuteng dograveng điện xoaychỉều 50Hz đi qua cuộn dacircy yếu hơn (do ZL tăng ) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu đikhi K3 đoacuteng dograveng điện xoay chiều 200Hz đi qua cuộn dacircy yếu nhất (do ZL

tăng cao nhất) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu nhất =gt Kết luận Cảm khaacuteng của cuộn dacircy tỷ lệ với hệ số tự cảm của cuộndacircy vagrave tỷ lệ với tần số dograveng điện xoay chiều nghĩa lagrave dograveng điện xoaychiều coacute tần số cagraveng cao thigrave đi qua cuộn dacircy cagraveng khoacute dograveng điện mộtchiều coacute tần số f = 0 Hz vigrave vậy với dograveng một chiều cuộn dacircy coacute cảm khaacutengZL = 0 Điện trở thuần của cuộn dacircy Điện trở thuần của cuộn dacircy lagrave điện trở magrave ta coacute thể đo được bằng đồnghồ vạn năng thocircng thường cuộn dacircy coacute phẩm chất tốt thigrave điện trở thuầnphải tương đối nhỏ so với cảm khaacuteng điện trở thuần cograven gọi lagrave điện trởtổn hao vigrave chiacutenh điện trở nagravey sinh ra nhiệt khi cuộn dacircy hoạt động

Tiacutenh chất nạp xả của cuộn cảm ứng dụng

9

ZL = L = L2f = 2314fL Trong đoacute ZL lagrave cảm khaacuteng đơn vị lagrave Ω

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cuộn dacircy nạp năng lương Khi cho một dograveng điện chạy qua cuộndacircy cuộn dacircy nạp một năng lượng dưới dạng từ trường được tiacutenh theo cocircngthức W = LI 2 2 W năng lượng ( June )

L Hệ số tự cảm ( H ) I dograveng điện Thiacute nghiệm về tiacutenh nạp xả của cuộn dacircy Ở thiacute nghiệm trecircn Khi K1 đoacuteng dograveng điện qua cuộn dacircy tăng dần (docuộn dacircy sinh ra cảm khaacuteng chống lại dograveng điện tăng đột ngột ) vigrave vậy boacuteng đegraven saacuteng từ từ khi K1 vừa ngắt vagrave K2 đoacuteng năng lương nạp trongcuộn dacircy tạo thagravenh điện aacutep cảm ứng phoacuteng ngược lại qua boacuteng đegraven lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng =gt đoacute lagrave hiecircn tượng ứng dụng + Cho dszligng meacutet chiOgraveu regi qua + Ngumln dszligng cao tCcediln + Msup1ch ceacuteng heumlng23 Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của caacutec linh kiện thụ động- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện trở- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của tụ điện- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện cảm

24 Xaacutec định chất lượng linh kiện bằng VOM- Xaacutec định chất lượng của điện trởĐưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn điện trở đọc trị số thực vagrave so saacutenh với giaacutetrị ghi trecircn than điện trở để so saacutenh chất lượng- Xaacutec định chất lượng của điện cảm Đưa VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute chập hai que đo vagraveđiều chỉnh kim về 0 Đưa 2 que đo vagraveo hai đầu cuộn cảm nếu Kim chỉ 0 cuộn cảm bị chập caacutec vograveng dacircyKim chỉ nhỏ cuộn cảm cograven sử dụng đượcKim chỉ cuộn cảm bị đứt- Xaacutec định chất lượng của tụ điện Đưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn tụ điện nếu

10

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về tụ điện cograven tốtKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi đứng im tụ điện bị chậpKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về khocircng đến tụ điện rograverỉKim chỉ tụ điện bị khocirc

Xaacutec định chất lượng cuộn dacircyDugraveng đồng hồ VOM ở thang đo ở thang đo x1 hoặc x10 đưa haique đo vagraveo 2 đầu cuộn dacircy

- Nếu kim khocircng lecircn (=infin) thigrave cuộn dacircy bị đứt- Nếu kim lecircn = 0 thigrave cuộn dacircy bị chập- Nếu kim lecircn chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute thigrave cuộn dacircy

tốt

Lưu yacute Đối với những cuộn dacircy coacute tiết diện dacircy nhỏ vagrave điện trở thuần nhỏ thigrave khi đo bằng VOMkhocircng thể xaacutec định được lagrave cuộn dacircy bị chập hay cograven tốt magrave phải coacute dụng cụ đo chuyecircn dụng mớiphaacutet hiện được

11

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 3 LINH KIỆN TIacuteCH CỰC31 DIODE BAacuteN DẪN Khaacutei niệm chất baacuten dẫn - Chất baacuten dẫn thuần khiết Chất baacuten dẫn lagrave nguyecircn liệu để sản xuất ra caacutec loại linh kiện baacuten dẫnnhư Diode Transistor IC magrave ta đatilde thấy trong caacutec thiết bị điện tử ngagraveynay Chất baacuten dẫn lagrave những chất coacute đặc điểm trung gian giữa chất dẫn điệnvagrave chất caacutech điện về phương diện hoaacute học thigrave baacuten dẫn lagrave những chất coacute 4điện tử ở lớp ngoagravei cugraveng của nguyecircn tử đoacute lagrave caacutec chất Germanium ( Ge) vagraveSilicium (Si) Từ caacutec chất baacuten dẫn ban đầu ( tinh khiết) người ta phải tạo ra hailoại baacuten dẫn lagrave baacuten dẫn loại N vagrave baacuten dẫn loại P sau đoacute gheacutep caacutec miếngbaacuten dẫn loại N vagrave P lại ta thu được Diode hay Transistor

Si vagrave Ge đều coacute hoaacute trị 4 tức lagrave lớp ngoagravei cugraveng coacute 4 điện tử ởthể tinh khiết caacutec nguyecircn tử Si (Ge) liecircn kết với nhau theo liecircn kết cộnghoaacute trị như higravenh dưới

Chất baacuten dẫn tinh khiết - Chất baacuten dẫn loại n

Khi ta pha một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 5 như Phospho (P) vagraveo chấtbaacuten dẫn Si thigrave một nguyecircn tử P liecircn kết với 4 nguyecircn tử Si theo liecircn kếtcộng hoaacute trị nguyecircn tử Phospho chỉ coacute 4 điện tử tham gia liecircn kết vagrave cogravendư một điện tử vagrave trở thagravenh điện tử tự do =gt Chất baacuten dẫn luacutec nagravey trởthagravenh thừa điện tử ( mang điện acircm) vagrave được gọi lagrave baacuten dẫn N ( Negative acircm )

Chất baacuten dẫn N

12

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chất baacuten dẫn P- Chất baacuten dẫn loại p Ngược lại khi ta pha thecircm một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 3 như Indium (In)vagraveo chất baacuten dẫn Si thigrave 1 nguyecircn tử Indium sẽ liecircn kết với 4 nguyecircn tửSi theo liecircn kết cộng hoaacute trị vagrave liecircn kết bị thiếu một điện tử =gt trởthagravenh lỗ trống ( mang điện dương) vagrave được gọi lagrave chất baacuten dẫn P

31 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước nguyecircn lyacute hoạt động Cấu tạoTiếp giaacutep P - N vagrave Cấu tạo của Diode baacuten dẫn Khi đatilde coacute được hai chất baacuten dẫn lagrave P vagrave N nếu gheacutep hai chất baacutendẫn theo một tiếp giaacutep P - N ta được một Diode tiếp giaacutep P -N coacute đặcđiểm Tại bề mặt tiếp xuacutec caacutec điện tử dư thừa trong baacuten dẫn N khuyếchtaacuten sang vugraveng baacuten dẫn P để lấp vagraveo caacutec lỗ trống =gt tạo thagravenh một lớp Iontrung hoagrave về điện =gt lớp Ion nagravey tạo thagravenh miền caacutech điện giữa hai chấtbaacuten dẫn

Mối tiếp xuacutec P - N =gt Cấu tạo của Diode Ở higravenh trecircn lagrave mối tiếp xuacutec P - N vagrave cũng chiacutenh lagrave cấu tạo của Diode baacutendẫn Kyacute hiệu quy ước vagrave higravenh daacuteng

13

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kyacute hiệu vagrave higravenh daacuteng của Diode baacuten dẫn Nguyecircn lyacute hoạt động

- Phacircn cực thuận cho Diode

Khi ta cấp điện aacutep dương (+) vagraveo Anocirct ( vugraveng baacuten dẫn P ) vagrave điện aacutep acircm

(-) vagraveo Katocirct ( vugraveng baacuten dẫn N ) khi đoacute dưới taacutec dụng tương taacutec củađiện aacutep miền caacutech điện thu hẹp lại khi điện aacutep checircnh lệch giữ hai cựcđạt 06V ( với Diode loại Si ) hoặc 02V ( với Diode loại Ge ) thigrave diệntiacutech miền caacutech điện giảm bằng khocircng =gt Diode bắt đầu dẫn điện Nếu tiếptục tăng điện aacutep nguồn thigrave dograveng qua Diode tăng nhanh nhưng checircnh lệchđiện aacutep giữa hai cực của Diode khocircng tăng (vẫn giữ ở mức 06V )

Diode (Si) phacircn cực thuận - Khi Dode dẫn điện aacutep thuận đựơc gim ở mức 06V

Đường đặc tuyến của điện aacutep thuận qua Diode Kết luận Khi Diode (loại Si) được phacircn cực thuận nếu điện aacutep

phacircn cực thuận lt 06V thigrave chưa coacute dograveng đi qua Diode Nếu aacutep phacircn cựcthuận đạt = 06V thigrave coacute dograveng đi qua Diode sau đoacute dograveng điện qua Diode tăngnhanh nhưng sụt aacutep thuận vẫn giữ ở giaacute trị 06V

- Phacircn cực ngược cho Diode Khi phacircn cực ngược cho Diode tức lagrave cấp nguồn (+) vagraveo Katocirct (baacuten dẫnN) nguồn (-) vagraveo Anocirct (baacuten dẫn P) dưới sự tương taacutec của điện aacutep ngược miền caacutech điện cagraveng rộng ra vagrave ngăn cản dograveng điện đi qua mối tiếp giaacutep Diode coacute thể chiu được điện aacutep ngược rất lớn khoảng 1000V thigrave diode mớibị đaacutenh thủng

Diode chỉ bị chaacutey khi aacutep phacircn cực ngựơc tăng gt = 1000V Phacircn loại + sectilaquot tiOtildep regiOacutem+ sectilaquot tiOtildep mAEligt

14

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

+ sectilaquot aelign cedilp

+ sectilaquot phcedilt quang Kyacute hiệu D Caacutec đặc tiacutenh vagrave ứng dụng Ứng dụng của Diode baacuten dẫn - Do tiacutenh chất dẫn điện một chiều necircn Diode thường được sử dụng trongcaacutec mạch chỉnh lưu nguồn xoay chiều thagravenh một chiều caacutec mạch taacutechsoacuteng mạch gim aacutep phacircn cực cho transistor hoạt động trong mạch chỉnhlưu Diode coacute thể được tiacutech hợp thagravenh Diode cầu coacute dạng

Diode cầu trong mạch chỉnh lưu điện xoay chiều

Caacutec loại DiodeNội dung Tigravem hiểu cấu tạo vagrave cocircng dụng của caacutec loại Diode Diode ổn

aacutep Diode thu quang Diode phaacutet quang Diode biến dung Diode xung Diodetaacutech soacuteng Diode nắn điện1 Diode Zener

Cấu tạo Diode Zener coacute cấu tạo tương tự Diode thường nhưng coacutehai lớp baacuten dẫn P - N gheacutep với nhau Diode Zener được ứng dụng trong chếđộ phacircn cực ngược khi phacircn cực thuận Diode zener như diode thường nhưngkhi phacircn cực ngược Diode zener sẽ gim lại một mức điện aacutep cố định bằnggiaacute trị ghi trecircn diode

Higravenh daacuteng Diode Zener ( Dz ) Kyacute hiệu vagrave ứng dụng của Diode zener trong mạchSơ đồ trecircn minh hoạ ứng dụng của Dz nguồn U1 lagrave nguồn coacute điện aacutep thay

đổi Dz lagrave diode ổn aacutep R1 lagrave trở hạn dograveng

15

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ta thấy rằng khi nguồn U1 gt Dz thigrave aacutep trecircn Dz luocircn luocircn cố định cho dugravenguồn U1 thay đổi

Khi nguồn U1 thay đổi thigrave dograveng ngược qua Dz thay đổi dograveng ngược quaDz coacute giaacute trị giới hạn khoảng 30mA

Thocircng thường người ta sử dụng nguồn U1 gt 15 =gt 2 lần Dz vagrave lắp trởhạn dograveng R1 sao cho dograveng ngược lớn nhất qua Dz lt 30mA

Nếu U1 lt Dz thigrave khi U1 thay đổi aacutep trecircn Dz cũng thay đổi Nếu U1 gt Dz thigrave khi U1 thay đổi =gtaacutep trecircn Dz khocircng đổi

2 Diode Thu quang ( Photo Diode ) Diode thu quang hoạt động ở chế độ phacircn cực nghịch vỏ diode coacute

một miếng thuỷ tinh để aacutenh saacuteng chiếu vagraveo mối P - N dograveng điện ngược quadiode tỷ lệ thuận với cường độ aacutenh saacuteng chiếu vagraveo diode

Kyacute hiệu của Photo

Minh hoạ sự hoạt động của Photo Diode 3 Diode Phaacutet quang ( Light Emiting Diode LED ) Diode phaacutet phang lagrave Diode phaacutet ra aacutenh saacuteng khi được phacircn cực

thuận điện aacutep lagravem việc của LED khoảng 17 =gt 22V dograveng qua Led khoảng từ5mA đến 20mA

Led được sử dụng để lagravem đegraven baacuteo nguồn đegraven nhaacutey trang triacute baacuteotrạng thaacutei coacute điện vv

Diode phaacutet quang LED 4 Diode Varicap ( Diode biến dung )

16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

13 Sử dụng được caacutec dụng cụ cầm tay nghề điện tử vagrave maacutey đo VOM- Hagraven nối linh kiện điện - điện tử bằng mỏ hagraven thiếc- Sử dụng VOM đo điện aacutep dograveng điện điện trở Sử dụng đồng hồ vạn năng đo điện aacutep + Sử dụng đồng hồ vạn năng đo điện aacutep xoay chiều

+ Sử dụng đồng hồ vạn năng đo điện aacutep 1 chiều

+ Sử dụng đồng hồ vạn năng đo dograveng điện

+ Sử dụng đồng hồ vạn năng đo điện trở

2

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Bagravei 2 LINH KIỆN THỤ ĐỘNG

21 Cocircng dụng vagrave đặc điểm kỹ thuật của caacutec loại vật liệu linh kiện điệnndash điện tử thường dugraveng trong hệ thống mạch điện ocirc tocirc- Vật liệu dẫn điện+ Khaacutei niệm chung về vật liệu dẫn điện Vật liệu dẫn điện lagrave vật liệu chodograveng điện đi qua với nhiều mocirci trường khaacutec nhauViacute dụ Đồng nhocircm nước hellip+ Phacircn loạiVật liệu dẫn điện ở thể rắn Đồng nhocircmhellipVật liệu dẫn điện ở thể lỏng Nước dung dịch axithellipVật liệu dẫn điện ở thể khiacute - Vật liệu caacutech điện+ Khaacutei niệm chung Lagrave vật liệu magrave ở nhiệt độ (điều kiện) bigravenh thường noacutekhocircng cho dograveng điện đi quaViacute dụ Nhựa micahellipVật liệu caacutech điện ở thể rắn Nhựa micahellipVật liệu caacutech điện ở thể lỏng Dầu vec ni hellipVật liệu caacutech điện ở thể khiacute- Vật liệu từTiacutenh chất đặc trưng cho trạng thaacutei sắt từ của caacutec chất lagrave noacute coacute độ nhiễmtừ tự phaacutet ngay sau khi khocircng coacute từ trường ngoagravei

22 LINH KIỆN THỤ ĐỘNG

221 ĐIỆN TRỞ (R)Khaacutei niệm cấu tạo kiacute hiệu quy ước vagrave caacutech đọc Khaacutei niệm Điện trở lagrave gigrave Ta hiểu một caacutech đơn giản - Điện trở lagrave sự cản trở dogravengđiện của một vật dẫn điện nếu một vật dẫn điện tốt thigrave điện trở nhỏ vậtdẫn điện keacutem thigrave điện trở lớn vật caacutech điện thigrave điện trở lagrave vocirc cugraveng lớn Điện trở của dacircy dẫn Điện trở của dacircy dẫn phụ thộc vagraveo chất liệu độ dagravei vagrave tiết diện của dacircy được tiacutenh theo cocircng thức sau R = ρL S Trong đoacute ρ lagrave điện trở xuất phụ thuộc vagraveo chất liệu L lagrave chiều dagravei dacircy dẫn S lagrave tiết diện dacircy dẫn R lagrave điện trở đơn vị lagrave Ohm Kyacute hiệu vagrave Higravenh daacuteng

- Kyacute hiệu - Higravenh daacuteng Trong thiết bị điện tử điện trở lagrave một linh kiện quantrọng chuacuteng được lagravem từ hợp chất cacbon vagrave kim loại tuỳ theo tỷ lệ phatrộn magrave người ta tạo ra được caacutec loại điện trở

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

coacute trị số khaacutec nhau

Higravenh dạng của điện trở trong thiết bị điện tử Phacircn loại cấu tạo Phacircn loại -Điện trở được phacircn loại theo + Cocircng suất - Cocircng suất nhỏ - Cocircng suất lớn + Trị số cố định hoặc coacute biến đổi + Khi đại lượng vật liacute taacutec động lecircn điện trở lagravem trị số điện trở của noacute thayđổi thigrave được phacircn loại vagrave gọi tecircn như sau- Điện trở nhiệt (thermixto) coacute 2 loại Hệ số dương Khi nhiệt độ tăng thigrave R tăng Hệ số acircm Khi nhiệt độ tăng thigrave R giảm- Điện trở biến đổi theo điện aacutep (varixto)khi U tăng thigrave R giảm

4

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Caacutech đọc trị số điện trở 5 vograveng mầu ( điện trở chiacutenh xaacutec )

5

- Quang điện trởKhi aacutenh saacuteng rọi vagraveo thigrave R giảmCấu tạo - Dugraveng dacircy kim loại coacute điện trở suất cao hoặc dugraveng bột than phun lecircn lỏisắt để lagravem điện trởCaacutech đọc vagrave mắc điện trở Caacutech đọc

Mầu sắc Giaacute trị Magraveu sắc Giaacute trịĐen 0 Xanh dương 6Nacircu 1 Tiacutem 7Đỏ 2 Xaacutem 8Cam 3 Trắng 9Vagraveng 4 Nhũ vagraveng -1Xanh laacute 5 Nhũ bạc -2

Điện trở thường được kyacute hiệu bằng 4 vograveng mầu điện trở chiacutenh xaacutec thigravekyacute hiệu bằng 5 vograveng mầu Caacutech đọc trị số 4 vograveng magraveu

- Vograveng số 4 lagrave vograveng ở cuối luocircn luocircn coacute mầu nhũ vagraveng hay nhũ bạc đacircy lagravevograveng chỉ sai số của điện trở khi đọc trị số ta bỏ qua vograveng nagravey Đốidiện với vograveng cuối lagrave vograveng số 1 tiếp theo đến - vograveng số 2 số 3 Vograveng số 1 vagrave vograveng số 2 lagrave hagraveng chục vagrave hagraveng đơn vị - Vograveng số 3 lagrave bội số của cơ số 10 Trị số = (vograveng 1)(vograveng 2) x 10 ( mũ vograveng 3) Coacute thể tiacutenh vograveng số 3 lagrave số con số khocircng 0 thecircm vagraveo - Mầu nhũ chỉ coacute ở vograveng sai số hoặc vograveng số 3 nếu vograveng số 3 lagrave nhũ thigravesố mũ của cơ số 10 lagrave số acircm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Vograveng số 5 lagrave vograveng cuối cugraveng lagrave vograveng ghi sai số trở 5 vograveng mầu thigravemầu sai số coacute nhiều mầu do đoacute gacircy khoacute khăn cho ta khi xaacutec điịnh đacircu lagravevograveng cuối cugraveng tuy nhiecircn vograveng cuối luocircn coacute khoảng caacutech xa hơn một chuacutet - Đối diện vograveng cuối lagrave vograveng số 1 - Tương tự caacutech đọc trị số của trở 4 vograveng mầu nhưng ở đacircy vograveng số 4 lagravebội số của cơ số 10 vograveng số 1 số 2 số 3 lần lượt lagrave hagraveng trăm hagravengchục vagrave hagraveng đơn vị Trị số = (vograveng 1)(vograveng 2)(vograveng 3) x 10 ( mũ vograveng 4) Coacute thể tiacutenh vograveng số 4 lagrave số con số khocircng 0 thecircm vagraveo

222 TỤ ĐIỆN Cấu tạo kyacute hiệu đặc tiacutenh nạp xả vagrave caacutech đọc Cấu TạoCấu tạo của tụ điện gồm hai bản cực bằng kim loại đặt song song ở giữa coacutemột lớp caacutech điện gọi lagrave điện mocirci Người ta thường dugraveng giấy gốm mica giấy tẩm hoaacute chất lagravem chất điệnmocirci vagrave tụ điện cũng được phacircn loại theo tecircn gọi của caacutec chất điện mocirci nagraveynhư Tụ giấy Tụ gốm Tụ hoaacute tụ micahellip

Cấu tạo tụ gốm Cấu tạo tụ hoaacute Kyacute hiệu Tụ điện coacute kyacute hiệu lagrave C

Đặc tiacutenh nạp xả của tụ Một tiacutenh chất quan trọng của tụ điện lagrave tiacutenh chất phoacuteng nạp của tụ nhờtiacutenh chất nagravey magrave tụ coacute khả năng dẫn điện xoay chiều

6

CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Minh hoạ về tiacutenh chất phoacuteng nạp của tụ điện Tụ nạp điện Như higravenh ảnh trecircn ta thấy rằng khi cocircng tắc K1 đoacutengdograveng điện từ nguồn U đi qua boacuteng đegraven để nạp vagraveo tụ dograveng nạp nagravey lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng khi tụ nạp đầy thigrave dograveng nạp giảm bằng 0 vigrave vậy boacuteng đegraven tắt Tụ phoacuteng điện Khi tụ đatilde nạp đầy nếu cocircng tắc K1 mở cocircng tắc K2đoacuteng thigrave dograveng điện từ cực dương (+) của tụ phoacuteng qua boacuteng đền về cực acircm(-) lagravem boacuteng đegraven loeacute saacuteng khi tụ phoacuteng hết điện thigrave boacuteng đegraven tắt =gt Nếu điện dung tụ cagraveng lớn thigrave boacuteng đegraven loeacute saacuteng cagraveng lacircu hay thờigian phoacuteng nạp cagraveng lacircuPhacircn loại vagrave caacutech đọc Phacircn loại - Tụ giấy - Tụ mica - Tụ nilon - Tụ dầu - Tụ gốm - Tụhoacutea học Với tụ hoaacute Giaacute trị điện dung của tụ hoaacute được ghi trực tiếp trecircn thacircntụ =gt Tụ hoaacute lagrave tụ coacute phacircn cực (-) (+) vagrave luocircn luocircn coacute higravenh trụ

Tụ hoaacute ghi điện dung lagrave 185 microF 320 V Với tụ giấy tụ gốm Tụ giấy vagrave tụ gốm coacute trị số ghi bằng kyacute hiệu

Tụ gốm ghi trị số bằng kyacute hiệu

Caacutech đọc Lấy hai chữ số đầu nhacircn với 10(Mũ số thứ 3 ) 7

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Viacute dụ tụ gốm becircn phải higravenh ảnh trecircn ghi 474K nghĩa lagrave Giaacute trị = 47 x 10 4 = 470000 p ( Lấy đơn vị lagrave picocirc Fara) = 470 n Fara = 047 microF Chữ K hoặc J ở cuối lagrave chỉ sai số 5 hay 10 của tụ điện

223 CUỘN ĐIỆN CẢM - Cấu tạo kyacute hiệu quy ước phacircn loại vagrave caacutech đọc Cấu tạoCuộn cảm gồm một số vograveng dacircy quấn lại thagravenh nhiều vograveng dacircy quấn được sơnemay caacutech điện lotildei cuộn dacircy coacute thể lagrave khocircng khiacute hoặc lagrave vật liệu dẫn từnhư Ferrite hay lotildei theacutep kỹ thuật

Cuộn dacircy lotildei khocircng khiacute Cuộn dacircy lotildei Ferit

Phcopyn losup1i + Cueacuten cparam cao tCcediln + Cueacuten cparam trung tCcediln + Cueacuten cparam copym tCcediln KYacute hiOumlu trordfn snot regaring regiOumln

Kyacute hiệu cuộn dacircy trecircn sơ đồ L1 lagrave cuộn dacircy lotildei khocircng khiacute L2 lagrave cuộn dacircy lotildei ferit L3 lagrave cuộn dacircycoacute lotildei chỉnh L4 lagrave cuộn dacircy lotildei theacutep kỹ thuật Caacutec đại lượng đặc trưng của cuộn cảm Hệ số tự cảm ( định luật Faraday) Hệ số tự cảm lagrave đại lượng đặc trưng cho sức điện động cảm ứng của cuộndacircy khi coacute dograveng điện biến thiecircn chạy qua L = ( micror4314n2S10-7 ) l L lagrave hệ số tự cảm của cuocircn dacircy đơn vị lagrave Henrry (H) n lagrave số vograveng dacircy của cuộn dacircy l lagrave chiều dagravei của cuộn dacircy tiacutenh bằng meacutet (m) S lagrave tiết diện của lotildei tiacutenh bằng mm2 micror lagrave hệ số từ thẩm của vật liệu lagravem lotildei Cảm khaacuteng

8

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cảm khaacuteng của cuộn dacircy lagrave đại lượng đặc trưng cho sự cản trở dograveng điệncủa cuộn dacircy đối với dograveng điện xoay chiều

f lagrave tần số đơn vị lagrave Hz L lagrave hệ số tự cảm đơn vị lagrave Henry Tần số goacutec đơn vị lagrave Rads

Thiacute nghiệm về cảm khaacuteng của cuộn dacircy với dograveng điện xoay chiều Thiacute nghiệm trecircn minh hoạ Cuộn dacircy nối tiếp với boacuteng đegraven sau đoacuteđược đấu vagraveo caacutec nguồn điện 12V nhưng coacute tần số khaacutec nhau thocircng qua caacuteccocircng tắc K1 K2 K3 khi K1 đoacuteng dograveng điện một chiều đi qua cuộn dacircy mạnhnhất (Vigrave ZL = 0) =gt do đoacute boacuteng đegraven saacuteng nhất khi K2 đoacuteng dograveng điện xoaychỉều 50Hz đi qua cuộn dacircy yếu hơn (do ZL tăng ) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu đikhi K3 đoacuteng dograveng điện xoay chiều 200Hz đi qua cuộn dacircy yếu nhất (do ZL

tăng cao nhất) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu nhất =gt Kết luận Cảm khaacuteng của cuộn dacircy tỷ lệ với hệ số tự cảm của cuộndacircy vagrave tỷ lệ với tần số dograveng điện xoay chiều nghĩa lagrave dograveng điện xoaychiều coacute tần số cagraveng cao thigrave đi qua cuộn dacircy cagraveng khoacute dograveng điện mộtchiều coacute tần số f = 0 Hz vigrave vậy với dograveng một chiều cuộn dacircy coacute cảm khaacutengZL = 0 Điện trở thuần của cuộn dacircy Điện trở thuần của cuộn dacircy lagrave điện trở magrave ta coacute thể đo được bằng đồnghồ vạn năng thocircng thường cuộn dacircy coacute phẩm chất tốt thigrave điện trở thuầnphải tương đối nhỏ so với cảm khaacuteng điện trở thuần cograven gọi lagrave điện trởtổn hao vigrave chiacutenh điện trở nagravey sinh ra nhiệt khi cuộn dacircy hoạt động

Tiacutenh chất nạp xả của cuộn cảm ứng dụng

9

ZL = L = L2f = 2314fL Trong đoacute ZL lagrave cảm khaacuteng đơn vị lagrave Ω

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cuộn dacircy nạp năng lương Khi cho một dograveng điện chạy qua cuộndacircy cuộn dacircy nạp một năng lượng dưới dạng từ trường được tiacutenh theo cocircngthức W = LI 2 2 W năng lượng ( June )

L Hệ số tự cảm ( H ) I dograveng điện Thiacute nghiệm về tiacutenh nạp xả của cuộn dacircy Ở thiacute nghiệm trecircn Khi K1 đoacuteng dograveng điện qua cuộn dacircy tăng dần (docuộn dacircy sinh ra cảm khaacuteng chống lại dograveng điện tăng đột ngột ) vigrave vậy boacuteng đegraven saacuteng từ từ khi K1 vừa ngắt vagrave K2 đoacuteng năng lương nạp trongcuộn dacircy tạo thagravenh điện aacutep cảm ứng phoacuteng ngược lại qua boacuteng đegraven lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng =gt đoacute lagrave hiecircn tượng ứng dụng + Cho dszligng meacutet chiOgraveu regi qua + Ngumln dszligng cao tCcediln + Msup1ch ceacuteng heumlng23 Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của caacutec linh kiện thụ động- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện trở- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của tụ điện- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện cảm

24 Xaacutec định chất lượng linh kiện bằng VOM- Xaacutec định chất lượng của điện trởĐưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn điện trở đọc trị số thực vagrave so saacutenh với giaacutetrị ghi trecircn than điện trở để so saacutenh chất lượng- Xaacutec định chất lượng của điện cảm Đưa VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute chập hai que đo vagraveđiều chỉnh kim về 0 Đưa 2 que đo vagraveo hai đầu cuộn cảm nếu Kim chỉ 0 cuộn cảm bị chập caacutec vograveng dacircyKim chỉ nhỏ cuộn cảm cograven sử dụng đượcKim chỉ cuộn cảm bị đứt- Xaacutec định chất lượng của tụ điện Đưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn tụ điện nếu

10

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về tụ điện cograven tốtKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi đứng im tụ điện bị chậpKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về khocircng đến tụ điện rograverỉKim chỉ tụ điện bị khocirc

Xaacutec định chất lượng cuộn dacircyDugraveng đồng hồ VOM ở thang đo ở thang đo x1 hoặc x10 đưa haique đo vagraveo 2 đầu cuộn dacircy

- Nếu kim khocircng lecircn (=infin) thigrave cuộn dacircy bị đứt- Nếu kim lecircn = 0 thigrave cuộn dacircy bị chập- Nếu kim lecircn chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute thigrave cuộn dacircy

tốt

Lưu yacute Đối với những cuộn dacircy coacute tiết diện dacircy nhỏ vagrave điện trở thuần nhỏ thigrave khi đo bằng VOMkhocircng thể xaacutec định được lagrave cuộn dacircy bị chập hay cograven tốt magrave phải coacute dụng cụ đo chuyecircn dụng mớiphaacutet hiện được

11

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 3 LINH KIỆN TIacuteCH CỰC31 DIODE BAacuteN DẪN Khaacutei niệm chất baacuten dẫn - Chất baacuten dẫn thuần khiết Chất baacuten dẫn lagrave nguyecircn liệu để sản xuất ra caacutec loại linh kiện baacuten dẫnnhư Diode Transistor IC magrave ta đatilde thấy trong caacutec thiết bị điện tử ngagraveynay Chất baacuten dẫn lagrave những chất coacute đặc điểm trung gian giữa chất dẫn điệnvagrave chất caacutech điện về phương diện hoaacute học thigrave baacuten dẫn lagrave những chất coacute 4điện tử ở lớp ngoagravei cugraveng của nguyecircn tử đoacute lagrave caacutec chất Germanium ( Ge) vagraveSilicium (Si) Từ caacutec chất baacuten dẫn ban đầu ( tinh khiết) người ta phải tạo ra hailoại baacuten dẫn lagrave baacuten dẫn loại N vagrave baacuten dẫn loại P sau đoacute gheacutep caacutec miếngbaacuten dẫn loại N vagrave P lại ta thu được Diode hay Transistor

Si vagrave Ge đều coacute hoaacute trị 4 tức lagrave lớp ngoagravei cugraveng coacute 4 điện tử ởthể tinh khiết caacutec nguyecircn tử Si (Ge) liecircn kết với nhau theo liecircn kết cộnghoaacute trị như higravenh dưới

Chất baacuten dẫn tinh khiết - Chất baacuten dẫn loại n

Khi ta pha một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 5 như Phospho (P) vagraveo chấtbaacuten dẫn Si thigrave một nguyecircn tử P liecircn kết với 4 nguyecircn tử Si theo liecircn kếtcộng hoaacute trị nguyecircn tử Phospho chỉ coacute 4 điện tử tham gia liecircn kết vagrave cogravendư một điện tử vagrave trở thagravenh điện tử tự do =gt Chất baacuten dẫn luacutec nagravey trởthagravenh thừa điện tử ( mang điện acircm) vagrave được gọi lagrave baacuten dẫn N ( Negative acircm )

Chất baacuten dẫn N

12

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chất baacuten dẫn P- Chất baacuten dẫn loại p Ngược lại khi ta pha thecircm một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 3 như Indium (In)vagraveo chất baacuten dẫn Si thigrave 1 nguyecircn tử Indium sẽ liecircn kết với 4 nguyecircn tửSi theo liecircn kết cộng hoaacute trị vagrave liecircn kết bị thiếu một điện tử =gt trởthagravenh lỗ trống ( mang điện dương) vagrave được gọi lagrave chất baacuten dẫn P

31 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước nguyecircn lyacute hoạt động Cấu tạoTiếp giaacutep P - N vagrave Cấu tạo của Diode baacuten dẫn Khi đatilde coacute được hai chất baacuten dẫn lagrave P vagrave N nếu gheacutep hai chất baacutendẫn theo một tiếp giaacutep P - N ta được một Diode tiếp giaacutep P -N coacute đặcđiểm Tại bề mặt tiếp xuacutec caacutec điện tử dư thừa trong baacuten dẫn N khuyếchtaacuten sang vugraveng baacuten dẫn P để lấp vagraveo caacutec lỗ trống =gt tạo thagravenh một lớp Iontrung hoagrave về điện =gt lớp Ion nagravey tạo thagravenh miền caacutech điện giữa hai chấtbaacuten dẫn

Mối tiếp xuacutec P - N =gt Cấu tạo của Diode Ở higravenh trecircn lagrave mối tiếp xuacutec P - N vagrave cũng chiacutenh lagrave cấu tạo của Diode baacutendẫn Kyacute hiệu quy ước vagrave higravenh daacuteng

13

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kyacute hiệu vagrave higravenh daacuteng của Diode baacuten dẫn Nguyecircn lyacute hoạt động

- Phacircn cực thuận cho Diode

Khi ta cấp điện aacutep dương (+) vagraveo Anocirct ( vugraveng baacuten dẫn P ) vagrave điện aacutep acircm

(-) vagraveo Katocirct ( vugraveng baacuten dẫn N ) khi đoacute dưới taacutec dụng tương taacutec củađiện aacutep miền caacutech điện thu hẹp lại khi điện aacutep checircnh lệch giữ hai cựcđạt 06V ( với Diode loại Si ) hoặc 02V ( với Diode loại Ge ) thigrave diệntiacutech miền caacutech điện giảm bằng khocircng =gt Diode bắt đầu dẫn điện Nếu tiếptục tăng điện aacutep nguồn thigrave dograveng qua Diode tăng nhanh nhưng checircnh lệchđiện aacutep giữa hai cực của Diode khocircng tăng (vẫn giữ ở mức 06V )

Diode (Si) phacircn cực thuận - Khi Dode dẫn điện aacutep thuận đựơc gim ở mức 06V

Đường đặc tuyến của điện aacutep thuận qua Diode Kết luận Khi Diode (loại Si) được phacircn cực thuận nếu điện aacutep

phacircn cực thuận lt 06V thigrave chưa coacute dograveng đi qua Diode Nếu aacutep phacircn cựcthuận đạt = 06V thigrave coacute dograveng đi qua Diode sau đoacute dograveng điện qua Diode tăngnhanh nhưng sụt aacutep thuận vẫn giữ ở giaacute trị 06V

- Phacircn cực ngược cho Diode Khi phacircn cực ngược cho Diode tức lagrave cấp nguồn (+) vagraveo Katocirct (baacuten dẫnN) nguồn (-) vagraveo Anocirct (baacuten dẫn P) dưới sự tương taacutec của điện aacutep ngược miền caacutech điện cagraveng rộng ra vagrave ngăn cản dograveng điện đi qua mối tiếp giaacutep Diode coacute thể chiu được điện aacutep ngược rất lớn khoảng 1000V thigrave diode mớibị đaacutenh thủng

Diode chỉ bị chaacutey khi aacutep phacircn cực ngựơc tăng gt = 1000V Phacircn loại + sectilaquot tiOtildep regiOacutem+ sectilaquot tiOtildep mAEligt

14

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

+ sectilaquot aelign cedilp

+ sectilaquot phcedilt quang Kyacute hiệu D Caacutec đặc tiacutenh vagrave ứng dụng Ứng dụng của Diode baacuten dẫn - Do tiacutenh chất dẫn điện một chiều necircn Diode thường được sử dụng trongcaacutec mạch chỉnh lưu nguồn xoay chiều thagravenh một chiều caacutec mạch taacutechsoacuteng mạch gim aacutep phacircn cực cho transistor hoạt động trong mạch chỉnhlưu Diode coacute thể được tiacutech hợp thagravenh Diode cầu coacute dạng

Diode cầu trong mạch chỉnh lưu điện xoay chiều

Caacutec loại DiodeNội dung Tigravem hiểu cấu tạo vagrave cocircng dụng của caacutec loại Diode Diode ổn

aacutep Diode thu quang Diode phaacutet quang Diode biến dung Diode xung Diodetaacutech soacuteng Diode nắn điện1 Diode Zener

Cấu tạo Diode Zener coacute cấu tạo tương tự Diode thường nhưng coacutehai lớp baacuten dẫn P - N gheacutep với nhau Diode Zener được ứng dụng trong chếđộ phacircn cực ngược khi phacircn cực thuận Diode zener như diode thường nhưngkhi phacircn cực ngược Diode zener sẽ gim lại một mức điện aacutep cố định bằnggiaacute trị ghi trecircn diode

Higravenh daacuteng Diode Zener ( Dz ) Kyacute hiệu vagrave ứng dụng của Diode zener trong mạchSơ đồ trecircn minh hoạ ứng dụng của Dz nguồn U1 lagrave nguồn coacute điện aacutep thay

đổi Dz lagrave diode ổn aacutep R1 lagrave trở hạn dograveng

15

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ta thấy rằng khi nguồn U1 gt Dz thigrave aacutep trecircn Dz luocircn luocircn cố định cho dugravenguồn U1 thay đổi

Khi nguồn U1 thay đổi thigrave dograveng ngược qua Dz thay đổi dograveng ngược quaDz coacute giaacute trị giới hạn khoảng 30mA

Thocircng thường người ta sử dụng nguồn U1 gt 15 =gt 2 lần Dz vagrave lắp trởhạn dograveng R1 sao cho dograveng ngược lớn nhất qua Dz lt 30mA

Nếu U1 lt Dz thigrave khi U1 thay đổi aacutep trecircn Dz cũng thay đổi Nếu U1 gt Dz thigrave khi U1 thay đổi =gtaacutep trecircn Dz khocircng đổi

2 Diode Thu quang ( Photo Diode ) Diode thu quang hoạt động ở chế độ phacircn cực nghịch vỏ diode coacute

một miếng thuỷ tinh để aacutenh saacuteng chiếu vagraveo mối P - N dograveng điện ngược quadiode tỷ lệ thuận với cường độ aacutenh saacuteng chiếu vagraveo diode

Kyacute hiệu của Photo

Minh hoạ sự hoạt động của Photo Diode 3 Diode Phaacutet quang ( Light Emiting Diode LED ) Diode phaacutet phang lagrave Diode phaacutet ra aacutenh saacuteng khi được phacircn cực

thuận điện aacutep lagravem việc của LED khoảng 17 =gt 22V dograveng qua Led khoảng từ5mA đến 20mA

Led được sử dụng để lagravem đegraven baacuteo nguồn đegraven nhaacutey trang triacute baacuteotrạng thaacutei coacute điện vv

Diode phaacutet quang LED 4 Diode Varicap ( Diode biến dung )

16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Bagravei 2 LINH KIỆN THỤ ĐỘNG

21 Cocircng dụng vagrave đặc điểm kỹ thuật của caacutec loại vật liệu linh kiện điệnndash điện tử thường dugraveng trong hệ thống mạch điện ocirc tocirc- Vật liệu dẫn điện+ Khaacutei niệm chung về vật liệu dẫn điện Vật liệu dẫn điện lagrave vật liệu chodograveng điện đi qua với nhiều mocirci trường khaacutec nhauViacute dụ Đồng nhocircm nước hellip+ Phacircn loạiVật liệu dẫn điện ở thể rắn Đồng nhocircmhellipVật liệu dẫn điện ở thể lỏng Nước dung dịch axithellipVật liệu dẫn điện ở thể khiacute - Vật liệu caacutech điện+ Khaacutei niệm chung Lagrave vật liệu magrave ở nhiệt độ (điều kiện) bigravenh thường noacutekhocircng cho dograveng điện đi quaViacute dụ Nhựa micahellipVật liệu caacutech điện ở thể rắn Nhựa micahellipVật liệu caacutech điện ở thể lỏng Dầu vec ni hellipVật liệu caacutech điện ở thể khiacute- Vật liệu từTiacutenh chất đặc trưng cho trạng thaacutei sắt từ của caacutec chất lagrave noacute coacute độ nhiễmtừ tự phaacutet ngay sau khi khocircng coacute từ trường ngoagravei

22 LINH KIỆN THỤ ĐỘNG

221 ĐIỆN TRỞ (R)Khaacutei niệm cấu tạo kiacute hiệu quy ước vagrave caacutech đọc Khaacutei niệm Điện trở lagrave gigrave Ta hiểu một caacutech đơn giản - Điện trở lagrave sự cản trở dogravengđiện của một vật dẫn điện nếu một vật dẫn điện tốt thigrave điện trở nhỏ vậtdẫn điện keacutem thigrave điện trở lớn vật caacutech điện thigrave điện trở lagrave vocirc cugraveng lớn Điện trở của dacircy dẫn Điện trở của dacircy dẫn phụ thộc vagraveo chất liệu độ dagravei vagrave tiết diện của dacircy được tiacutenh theo cocircng thức sau R = ρL S Trong đoacute ρ lagrave điện trở xuất phụ thuộc vagraveo chất liệu L lagrave chiều dagravei dacircy dẫn S lagrave tiết diện dacircy dẫn R lagrave điện trở đơn vị lagrave Ohm Kyacute hiệu vagrave Higravenh daacuteng

- Kyacute hiệu - Higravenh daacuteng Trong thiết bị điện tử điện trở lagrave một linh kiện quantrọng chuacuteng được lagravem từ hợp chất cacbon vagrave kim loại tuỳ theo tỷ lệ phatrộn magrave người ta tạo ra được caacutec loại điện trở

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

coacute trị số khaacutec nhau

Higravenh dạng của điện trở trong thiết bị điện tử Phacircn loại cấu tạo Phacircn loại -Điện trở được phacircn loại theo + Cocircng suất - Cocircng suất nhỏ - Cocircng suất lớn + Trị số cố định hoặc coacute biến đổi + Khi đại lượng vật liacute taacutec động lecircn điện trở lagravem trị số điện trở của noacute thayđổi thigrave được phacircn loại vagrave gọi tecircn như sau- Điện trở nhiệt (thermixto) coacute 2 loại Hệ số dương Khi nhiệt độ tăng thigrave R tăng Hệ số acircm Khi nhiệt độ tăng thigrave R giảm- Điện trở biến đổi theo điện aacutep (varixto)khi U tăng thigrave R giảm

4

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Caacutech đọc trị số điện trở 5 vograveng mầu ( điện trở chiacutenh xaacutec )

5

- Quang điện trởKhi aacutenh saacuteng rọi vagraveo thigrave R giảmCấu tạo - Dugraveng dacircy kim loại coacute điện trở suất cao hoặc dugraveng bột than phun lecircn lỏisắt để lagravem điện trởCaacutech đọc vagrave mắc điện trở Caacutech đọc

Mầu sắc Giaacute trị Magraveu sắc Giaacute trịĐen 0 Xanh dương 6Nacircu 1 Tiacutem 7Đỏ 2 Xaacutem 8Cam 3 Trắng 9Vagraveng 4 Nhũ vagraveng -1Xanh laacute 5 Nhũ bạc -2

Điện trở thường được kyacute hiệu bằng 4 vograveng mầu điện trở chiacutenh xaacutec thigravekyacute hiệu bằng 5 vograveng mầu Caacutech đọc trị số 4 vograveng magraveu

- Vograveng số 4 lagrave vograveng ở cuối luocircn luocircn coacute mầu nhũ vagraveng hay nhũ bạc đacircy lagravevograveng chỉ sai số của điện trở khi đọc trị số ta bỏ qua vograveng nagravey Đốidiện với vograveng cuối lagrave vograveng số 1 tiếp theo đến - vograveng số 2 số 3 Vograveng số 1 vagrave vograveng số 2 lagrave hagraveng chục vagrave hagraveng đơn vị - Vograveng số 3 lagrave bội số của cơ số 10 Trị số = (vograveng 1)(vograveng 2) x 10 ( mũ vograveng 3) Coacute thể tiacutenh vograveng số 3 lagrave số con số khocircng 0 thecircm vagraveo - Mầu nhũ chỉ coacute ở vograveng sai số hoặc vograveng số 3 nếu vograveng số 3 lagrave nhũ thigravesố mũ của cơ số 10 lagrave số acircm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Vograveng số 5 lagrave vograveng cuối cugraveng lagrave vograveng ghi sai số trở 5 vograveng mầu thigravemầu sai số coacute nhiều mầu do đoacute gacircy khoacute khăn cho ta khi xaacutec điịnh đacircu lagravevograveng cuối cugraveng tuy nhiecircn vograveng cuối luocircn coacute khoảng caacutech xa hơn một chuacutet - Đối diện vograveng cuối lagrave vograveng số 1 - Tương tự caacutech đọc trị số của trở 4 vograveng mầu nhưng ở đacircy vograveng số 4 lagravebội số của cơ số 10 vograveng số 1 số 2 số 3 lần lượt lagrave hagraveng trăm hagravengchục vagrave hagraveng đơn vị Trị số = (vograveng 1)(vograveng 2)(vograveng 3) x 10 ( mũ vograveng 4) Coacute thể tiacutenh vograveng số 4 lagrave số con số khocircng 0 thecircm vagraveo

222 TỤ ĐIỆN Cấu tạo kyacute hiệu đặc tiacutenh nạp xả vagrave caacutech đọc Cấu TạoCấu tạo của tụ điện gồm hai bản cực bằng kim loại đặt song song ở giữa coacutemột lớp caacutech điện gọi lagrave điện mocirci Người ta thường dugraveng giấy gốm mica giấy tẩm hoaacute chất lagravem chất điệnmocirci vagrave tụ điện cũng được phacircn loại theo tecircn gọi của caacutec chất điện mocirci nagraveynhư Tụ giấy Tụ gốm Tụ hoaacute tụ micahellip

Cấu tạo tụ gốm Cấu tạo tụ hoaacute Kyacute hiệu Tụ điện coacute kyacute hiệu lagrave C

Đặc tiacutenh nạp xả của tụ Một tiacutenh chất quan trọng của tụ điện lagrave tiacutenh chất phoacuteng nạp của tụ nhờtiacutenh chất nagravey magrave tụ coacute khả năng dẫn điện xoay chiều

6

CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Minh hoạ về tiacutenh chất phoacuteng nạp của tụ điện Tụ nạp điện Như higravenh ảnh trecircn ta thấy rằng khi cocircng tắc K1 đoacutengdograveng điện từ nguồn U đi qua boacuteng đegraven để nạp vagraveo tụ dograveng nạp nagravey lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng khi tụ nạp đầy thigrave dograveng nạp giảm bằng 0 vigrave vậy boacuteng đegraven tắt Tụ phoacuteng điện Khi tụ đatilde nạp đầy nếu cocircng tắc K1 mở cocircng tắc K2đoacuteng thigrave dograveng điện từ cực dương (+) của tụ phoacuteng qua boacuteng đền về cực acircm(-) lagravem boacuteng đegraven loeacute saacuteng khi tụ phoacuteng hết điện thigrave boacuteng đegraven tắt =gt Nếu điện dung tụ cagraveng lớn thigrave boacuteng đegraven loeacute saacuteng cagraveng lacircu hay thờigian phoacuteng nạp cagraveng lacircuPhacircn loại vagrave caacutech đọc Phacircn loại - Tụ giấy - Tụ mica - Tụ nilon - Tụ dầu - Tụ gốm - Tụhoacutea học Với tụ hoaacute Giaacute trị điện dung của tụ hoaacute được ghi trực tiếp trecircn thacircntụ =gt Tụ hoaacute lagrave tụ coacute phacircn cực (-) (+) vagrave luocircn luocircn coacute higravenh trụ

Tụ hoaacute ghi điện dung lagrave 185 microF 320 V Với tụ giấy tụ gốm Tụ giấy vagrave tụ gốm coacute trị số ghi bằng kyacute hiệu

Tụ gốm ghi trị số bằng kyacute hiệu

Caacutech đọc Lấy hai chữ số đầu nhacircn với 10(Mũ số thứ 3 ) 7

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Viacute dụ tụ gốm becircn phải higravenh ảnh trecircn ghi 474K nghĩa lagrave Giaacute trị = 47 x 10 4 = 470000 p ( Lấy đơn vị lagrave picocirc Fara) = 470 n Fara = 047 microF Chữ K hoặc J ở cuối lagrave chỉ sai số 5 hay 10 của tụ điện

223 CUỘN ĐIỆN CẢM - Cấu tạo kyacute hiệu quy ước phacircn loại vagrave caacutech đọc Cấu tạoCuộn cảm gồm một số vograveng dacircy quấn lại thagravenh nhiều vograveng dacircy quấn được sơnemay caacutech điện lotildei cuộn dacircy coacute thể lagrave khocircng khiacute hoặc lagrave vật liệu dẫn từnhư Ferrite hay lotildei theacutep kỹ thuật

Cuộn dacircy lotildei khocircng khiacute Cuộn dacircy lotildei Ferit

Phcopyn losup1i + Cueacuten cparam cao tCcediln + Cueacuten cparam trung tCcediln + Cueacuten cparam copym tCcediln KYacute hiOumlu trordfn snot regaring regiOumln

Kyacute hiệu cuộn dacircy trecircn sơ đồ L1 lagrave cuộn dacircy lotildei khocircng khiacute L2 lagrave cuộn dacircy lotildei ferit L3 lagrave cuộn dacircycoacute lotildei chỉnh L4 lagrave cuộn dacircy lotildei theacutep kỹ thuật Caacutec đại lượng đặc trưng của cuộn cảm Hệ số tự cảm ( định luật Faraday) Hệ số tự cảm lagrave đại lượng đặc trưng cho sức điện động cảm ứng của cuộndacircy khi coacute dograveng điện biến thiecircn chạy qua L = ( micror4314n2S10-7 ) l L lagrave hệ số tự cảm của cuocircn dacircy đơn vị lagrave Henrry (H) n lagrave số vograveng dacircy của cuộn dacircy l lagrave chiều dagravei của cuộn dacircy tiacutenh bằng meacutet (m) S lagrave tiết diện của lotildei tiacutenh bằng mm2 micror lagrave hệ số từ thẩm của vật liệu lagravem lotildei Cảm khaacuteng

8

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cảm khaacuteng của cuộn dacircy lagrave đại lượng đặc trưng cho sự cản trở dograveng điệncủa cuộn dacircy đối với dograveng điện xoay chiều

f lagrave tần số đơn vị lagrave Hz L lagrave hệ số tự cảm đơn vị lagrave Henry Tần số goacutec đơn vị lagrave Rads

Thiacute nghiệm về cảm khaacuteng của cuộn dacircy với dograveng điện xoay chiều Thiacute nghiệm trecircn minh hoạ Cuộn dacircy nối tiếp với boacuteng đegraven sau đoacuteđược đấu vagraveo caacutec nguồn điện 12V nhưng coacute tần số khaacutec nhau thocircng qua caacuteccocircng tắc K1 K2 K3 khi K1 đoacuteng dograveng điện một chiều đi qua cuộn dacircy mạnhnhất (Vigrave ZL = 0) =gt do đoacute boacuteng đegraven saacuteng nhất khi K2 đoacuteng dograveng điện xoaychỉều 50Hz đi qua cuộn dacircy yếu hơn (do ZL tăng ) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu đikhi K3 đoacuteng dograveng điện xoay chiều 200Hz đi qua cuộn dacircy yếu nhất (do ZL

tăng cao nhất) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu nhất =gt Kết luận Cảm khaacuteng của cuộn dacircy tỷ lệ với hệ số tự cảm của cuộndacircy vagrave tỷ lệ với tần số dograveng điện xoay chiều nghĩa lagrave dograveng điện xoaychiều coacute tần số cagraveng cao thigrave đi qua cuộn dacircy cagraveng khoacute dograveng điện mộtchiều coacute tần số f = 0 Hz vigrave vậy với dograveng một chiều cuộn dacircy coacute cảm khaacutengZL = 0 Điện trở thuần của cuộn dacircy Điện trở thuần của cuộn dacircy lagrave điện trở magrave ta coacute thể đo được bằng đồnghồ vạn năng thocircng thường cuộn dacircy coacute phẩm chất tốt thigrave điện trở thuầnphải tương đối nhỏ so với cảm khaacuteng điện trở thuần cograven gọi lagrave điện trởtổn hao vigrave chiacutenh điện trở nagravey sinh ra nhiệt khi cuộn dacircy hoạt động

Tiacutenh chất nạp xả của cuộn cảm ứng dụng

9

ZL = L = L2f = 2314fL Trong đoacute ZL lagrave cảm khaacuteng đơn vị lagrave Ω

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cuộn dacircy nạp năng lương Khi cho một dograveng điện chạy qua cuộndacircy cuộn dacircy nạp một năng lượng dưới dạng từ trường được tiacutenh theo cocircngthức W = LI 2 2 W năng lượng ( June )

L Hệ số tự cảm ( H ) I dograveng điện Thiacute nghiệm về tiacutenh nạp xả của cuộn dacircy Ở thiacute nghiệm trecircn Khi K1 đoacuteng dograveng điện qua cuộn dacircy tăng dần (docuộn dacircy sinh ra cảm khaacuteng chống lại dograveng điện tăng đột ngột ) vigrave vậy boacuteng đegraven saacuteng từ từ khi K1 vừa ngắt vagrave K2 đoacuteng năng lương nạp trongcuộn dacircy tạo thagravenh điện aacutep cảm ứng phoacuteng ngược lại qua boacuteng đegraven lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng =gt đoacute lagrave hiecircn tượng ứng dụng + Cho dszligng meacutet chiOgraveu regi qua + Ngumln dszligng cao tCcediln + Msup1ch ceacuteng heumlng23 Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của caacutec linh kiện thụ động- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện trở- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của tụ điện- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện cảm

24 Xaacutec định chất lượng linh kiện bằng VOM- Xaacutec định chất lượng của điện trởĐưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn điện trở đọc trị số thực vagrave so saacutenh với giaacutetrị ghi trecircn than điện trở để so saacutenh chất lượng- Xaacutec định chất lượng của điện cảm Đưa VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute chập hai que đo vagraveđiều chỉnh kim về 0 Đưa 2 que đo vagraveo hai đầu cuộn cảm nếu Kim chỉ 0 cuộn cảm bị chập caacutec vograveng dacircyKim chỉ nhỏ cuộn cảm cograven sử dụng đượcKim chỉ cuộn cảm bị đứt- Xaacutec định chất lượng của tụ điện Đưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn tụ điện nếu

10

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về tụ điện cograven tốtKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi đứng im tụ điện bị chậpKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về khocircng đến tụ điện rograverỉKim chỉ tụ điện bị khocirc

Xaacutec định chất lượng cuộn dacircyDugraveng đồng hồ VOM ở thang đo ở thang đo x1 hoặc x10 đưa haique đo vagraveo 2 đầu cuộn dacircy

- Nếu kim khocircng lecircn (=infin) thigrave cuộn dacircy bị đứt- Nếu kim lecircn = 0 thigrave cuộn dacircy bị chập- Nếu kim lecircn chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute thigrave cuộn dacircy

tốt

Lưu yacute Đối với những cuộn dacircy coacute tiết diện dacircy nhỏ vagrave điện trở thuần nhỏ thigrave khi đo bằng VOMkhocircng thể xaacutec định được lagrave cuộn dacircy bị chập hay cograven tốt magrave phải coacute dụng cụ đo chuyecircn dụng mớiphaacutet hiện được

11

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 3 LINH KIỆN TIacuteCH CỰC31 DIODE BAacuteN DẪN Khaacutei niệm chất baacuten dẫn - Chất baacuten dẫn thuần khiết Chất baacuten dẫn lagrave nguyecircn liệu để sản xuất ra caacutec loại linh kiện baacuten dẫnnhư Diode Transistor IC magrave ta đatilde thấy trong caacutec thiết bị điện tử ngagraveynay Chất baacuten dẫn lagrave những chất coacute đặc điểm trung gian giữa chất dẫn điệnvagrave chất caacutech điện về phương diện hoaacute học thigrave baacuten dẫn lagrave những chất coacute 4điện tử ở lớp ngoagravei cugraveng của nguyecircn tử đoacute lagrave caacutec chất Germanium ( Ge) vagraveSilicium (Si) Từ caacutec chất baacuten dẫn ban đầu ( tinh khiết) người ta phải tạo ra hailoại baacuten dẫn lagrave baacuten dẫn loại N vagrave baacuten dẫn loại P sau đoacute gheacutep caacutec miếngbaacuten dẫn loại N vagrave P lại ta thu được Diode hay Transistor

Si vagrave Ge đều coacute hoaacute trị 4 tức lagrave lớp ngoagravei cugraveng coacute 4 điện tử ởthể tinh khiết caacutec nguyecircn tử Si (Ge) liecircn kết với nhau theo liecircn kết cộnghoaacute trị như higravenh dưới

Chất baacuten dẫn tinh khiết - Chất baacuten dẫn loại n

Khi ta pha một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 5 như Phospho (P) vagraveo chấtbaacuten dẫn Si thigrave một nguyecircn tử P liecircn kết với 4 nguyecircn tử Si theo liecircn kếtcộng hoaacute trị nguyecircn tử Phospho chỉ coacute 4 điện tử tham gia liecircn kết vagrave cogravendư một điện tử vagrave trở thagravenh điện tử tự do =gt Chất baacuten dẫn luacutec nagravey trởthagravenh thừa điện tử ( mang điện acircm) vagrave được gọi lagrave baacuten dẫn N ( Negative acircm )

Chất baacuten dẫn N

12

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chất baacuten dẫn P- Chất baacuten dẫn loại p Ngược lại khi ta pha thecircm một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 3 như Indium (In)vagraveo chất baacuten dẫn Si thigrave 1 nguyecircn tử Indium sẽ liecircn kết với 4 nguyecircn tửSi theo liecircn kết cộng hoaacute trị vagrave liecircn kết bị thiếu một điện tử =gt trởthagravenh lỗ trống ( mang điện dương) vagrave được gọi lagrave chất baacuten dẫn P

31 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước nguyecircn lyacute hoạt động Cấu tạoTiếp giaacutep P - N vagrave Cấu tạo của Diode baacuten dẫn Khi đatilde coacute được hai chất baacuten dẫn lagrave P vagrave N nếu gheacutep hai chất baacutendẫn theo một tiếp giaacutep P - N ta được một Diode tiếp giaacutep P -N coacute đặcđiểm Tại bề mặt tiếp xuacutec caacutec điện tử dư thừa trong baacuten dẫn N khuyếchtaacuten sang vugraveng baacuten dẫn P để lấp vagraveo caacutec lỗ trống =gt tạo thagravenh một lớp Iontrung hoagrave về điện =gt lớp Ion nagravey tạo thagravenh miền caacutech điện giữa hai chấtbaacuten dẫn

Mối tiếp xuacutec P - N =gt Cấu tạo của Diode Ở higravenh trecircn lagrave mối tiếp xuacutec P - N vagrave cũng chiacutenh lagrave cấu tạo của Diode baacutendẫn Kyacute hiệu quy ước vagrave higravenh daacuteng

13

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kyacute hiệu vagrave higravenh daacuteng của Diode baacuten dẫn Nguyecircn lyacute hoạt động

- Phacircn cực thuận cho Diode

Khi ta cấp điện aacutep dương (+) vagraveo Anocirct ( vugraveng baacuten dẫn P ) vagrave điện aacutep acircm

(-) vagraveo Katocirct ( vugraveng baacuten dẫn N ) khi đoacute dưới taacutec dụng tương taacutec củađiện aacutep miền caacutech điện thu hẹp lại khi điện aacutep checircnh lệch giữ hai cựcđạt 06V ( với Diode loại Si ) hoặc 02V ( với Diode loại Ge ) thigrave diệntiacutech miền caacutech điện giảm bằng khocircng =gt Diode bắt đầu dẫn điện Nếu tiếptục tăng điện aacutep nguồn thigrave dograveng qua Diode tăng nhanh nhưng checircnh lệchđiện aacutep giữa hai cực của Diode khocircng tăng (vẫn giữ ở mức 06V )

Diode (Si) phacircn cực thuận - Khi Dode dẫn điện aacutep thuận đựơc gim ở mức 06V

Đường đặc tuyến của điện aacutep thuận qua Diode Kết luận Khi Diode (loại Si) được phacircn cực thuận nếu điện aacutep

phacircn cực thuận lt 06V thigrave chưa coacute dograveng đi qua Diode Nếu aacutep phacircn cựcthuận đạt = 06V thigrave coacute dograveng đi qua Diode sau đoacute dograveng điện qua Diode tăngnhanh nhưng sụt aacutep thuận vẫn giữ ở giaacute trị 06V

- Phacircn cực ngược cho Diode Khi phacircn cực ngược cho Diode tức lagrave cấp nguồn (+) vagraveo Katocirct (baacuten dẫnN) nguồn (-) vagraveo Anocirct (baacuten dẫn P) dưới sự tương taacutec của điện aacutep ngược miền caacutech điện cagraveng rộng ra vagrave ngăn cản dograveng điện đi qua mối tiếp giaacutep Diode coacute thể chiu được điện aacutep ngược rất lớn khoảng 1000V thigrave diode mớibị đaacutenh thủng

Diode chỉ bị chaacutey khi aacutep phacircn cực ngựơc tăng gt = 1000V Phacircn loại + sectilaquot tiOtildep regiOacutem+ sectilaquot tiOtildep mAEligt

14

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

+ sectilaquot aelign cedilp

+ sectilaquot phcedilt quang Kyacute hiệu D Caacutec đặc tiacutenh vagrave ứng dụng Ứng dụng của Diode baacuten dẫn - Do tiacutenh chất dẫn điện một chiều necircn Diode thường được sử dụng trongcaacutec mạch chỉnh lưu nguồn xoay chiều thagravenh một chiều caacutec mạch taacutechsoacuteng mạch gim aacutep phacircn cực cho transistor hoạt động trong mạch chỉnhlưu Diode coacute thể được tiacutech hợp thagravenh Diode cầu coacute dạng

Diode cầu trong mạch chỉnh lưu điện xoay chiều

Caacutec loại DiodeNội dung Tigravem hiểu cấu tạo vagrave cocircng dụng của caacutec loại Diode Diode ổn

aacutep Diode thu quang Diode phaacutet quang Diode biến dung Diode xung Diodetaacutech soacuteng Diode nắn điện1 Diode Zener

Cấu tạo Diode Zener coacute cấu tạo tương tự Diode thường nhưng coacutehai lớp baacuten dẫn P - N gheacutep với nhau Diode Zener được ứng dụng trong chếđộ phacircn cực ngược khi phacircn cực thuận Diode zener như diode thường nhưngkhi phacircn cực ngược Diode zener sẽ gim lại một mức điện aacutep cố định bằnggiaacute trị ghi trecircn diode

Higravenh daacuteng Diode Zener ( Dz ) Kyacute hiệu vagrave ứng dụng của Diode zener trong mạchSơ đồ trecircn minh hoạ ứng dụng của Dz nguồn U1 lagrave nguồn coacute điện aacutep thay

đổi Dz lagrave diode ổn aacutep R1 lagrave trở hạn dograveng

15

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ta thấy rằng khi nguồn U1 gt Dz thigrave aacutep trecircn Dz luocircn luocircn cố định cho dugravenguồn U1 thay đổi

Khi nguồn U1 thay đổi thigrave dograveng ngược qua Dz thay đổi dograveng ngược quaDz coacute giaacute trị giới hạn khoảng 30mA

Thocircng thường người ta sử dụng nguồn U1 gt 15 =gt 2 lần Dz vagrave lắp trởhạn dograveng R1 sao cho dograveng ngược lớn nhất qua Dz lt 30mA

Nếu U1 lt Dz thigrave khi U1 thay đổi aacutep trecircn Dz cũng thay đổi Nếu U1 gt Dz thigrave khi U1 thay đổi =gtaacutep trecircn Dz khocircng đổi

2 Diode Thu quang ( Photo Diode ) Diode thu quang hoạt động ở chế độ phacircn cực nghịch vỏ diode coacute

một miếng thuỷ tinh để aacutenh saacuteng chiếu vagraveo mối P - N dograveng điện ngược quadiode tỷ lệ thuận với cường độ aacutenh saacuteng chiếu vagraveo diode

Kyacute hiệu của Photo

Minh hoạ sự hoạt động của Photo Diode 3 Diode Phaacutet quang ( Light Emiting Diode LED ) Diode phaacutet phang lagrave Diode phaacutet ra aacutenh saacuteng khi được phacircn cực

thuận điện aacutep lagravem việc của LED khoảng 17 =gt 22V dograveng qua Led khoảng từ5mA đến 20mA

Led được sử dụng để lagravem đegraven baacuteo nguồn đegraven nhaacutey trang triacute baacuteotrạng thaacutei coacute điện vv

Diode phaacutet quang LED 4 Diode Varicap ( Diode biến dung )

16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

coacute trị số khaacutec nhau

Higravenh dạng của điện trở trong thiết bị điện tử Phacircn loại cấu tạo Phacircn loại -Điện trở được phacircn loại theo + Cocircng suất - Cocircng suất nhỏ - Cocircng suất lớn + Trị số cố định hoặc coacute biến đổi + Khi đại lượng vật liacute taacutec động lecircn điện trở lagravem trị số điện trở của noacute thayđổi thigrave được phacircn loại vagrave gọi tecircn như sau- Điện trở nhiệt (thermixto) coacute 2 loại Hệ số dương Khi nhiệt độ tăng thigrave R tăng Hệ số acircm Khi nhiệt độ tăng thigrave R giảm- Điện trở biến đổi theo điện aacutep (varixto)khi U tăng thigrave R giảm

4

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Caacutech đọc trị số điện trở 5 vograveng mầu ( điện trở chiacutenh xaacutec )

5

- Quang điện trởKhi aacutenh saacuteng rọi vagraveo thigrave R giảmCấu tạo - Dugraveng dacircy kim loại coacute điện trở suất cao hoặc dugraveng bột than phun lecircn lỏisắt để lagravem điện trởCaacutech đọc vagrave mắc điện trở Caacutech đọc

Mầu sắc Giaacute trị Magraveu sắc Giaacute trịĐen 0 Xanh dương 6Nacircu 1 Tiacutem 7Đỏ 2 Xaacutem 8Cam 3 Trắng 9Vagraveng 4 Nhũ vagraveng -1Xanh laacute 5 Nhũ bạc -2

Điện trở thường được kyacute hiệu bằng 4 vograveng mầu điện trở chiacutenh xaacutec thigravekyacute hiệu bằng 5 vograveng mầu Caacutech đọc trị số 4 vograveng magraveu

- Vograveng số 4 lagrave vograveng ở cuối luocircn luocircn coacute mầu nhũ vagraveng hay nhũ bạc đacircy lagravevograveng chỉ sai số của điện trở khi đọc trị số ta bỏ qua vograveng nagravey Đốidiện với vograveng cuối lagrave vograveng số 1 tiếp theo đến - vograveng số 2 số 3 Vograveng số 1 vagrave vograveng số 2 lagrave hagraveng chục vagrave hagraveng đơn vị - Vograveng số 3 lagrave bội số của cơ số 10 Trị số = (vograveng 1)(vograveng 2) x 10 ( mũ vograveng 3) Coacute thể tiacutenh vograveng số 3 lagrave số con số khocircng 0 thecircm vagraveo - Mầu nhũ chỉ coacute ở vograveng sai số hoặc vograveng số 3 nếu vograveng số 3 lagrave nhũ thigravesố mũ của cơ số 10 lagrave số acircm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Vograveng số 5 lagrave vograveng cuối cugraveng lagrave vograveng ghi sai số trở 5 vograveng mầu thigravemầu sai số coacute nhiều mầu do đoacute gacircy khoacute khăn cho ta khi xaacutec điịnh đacircu lagravevograveng cuối cugraveng tuy nhiecircn vograveng cuối luocircn coacute khoảng caacutech xa hơn một chuacutet - Đối diện vograveng cuối lagrave vograveng số 1 - Tương tự caacutech đọc trị số của trở 4 vograveng mầu nhưng ở đacircy vograveng số 4 lagravebội số của cơ số 10 vograveng số 1 số 2 số 3 lần lượt lagrave hagraveng trăm hagravengchục vagrave hagraveng đơn vị Trị số = (vograveng 1)(vograveng 2)(vograveng 3) x 10 ( mũ vograveng 4) Coacute thể tiacutenh vograveng số 4 lagrave số con số khocircng 0 thecircm vagraveo

222 TỤ ĐIỆN Cấu tạo kyacute hiệu đặc tiacutenh nạp xả vagrave caacutech đọc Cấu TạoCấu tạo của tụ điện gồm hai bản cực bằng kim loại đặt song song ở giữa coacutemột lớp caacutech điện gọi lagrave điện mocirci Người ta thường dugraveng giấy gốm mica giấy tẩm hoaacute chất lagravem chất điệnmocirci vagrave tụ điện cũng được phacircn loại theo tecircn gọi của caacutec chất điện mocirci nagraveynhư Tụ giấy Tụ gốm Tụ hoaacute tụ micahellip

Cấu tạo tụ gốm Cấu tạo tụ hoaacute Kyacute hiệu Tụ điện coacute kyacute hiệu lagrave C

Đặc tiacutenh nạp xả của tụ Một tiacutenh chất quan trọng của tụ điện lagrave tiacutenh chất phoacuteng nạp của tụ nhờtiacutenh chất nagravey magrave tụ coacute khả năng dẫn điện xoay chiều

6

CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Minh hoạ về tiacutenh chất phoacuteng nạp của tụ điện Tụ nạp điện Như higravenh ảnh trecircn ta thấy rằng khi cocircng tắc K1 đoacutengdograveng điện từ nguồn U đi qua boacuteng đegraven để nạp vagraveo tụ dograveng nạp nagravey lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng khi tụ nạp đầy thigrave dograveng nạp giảm bằng 0 vigrave vậy boacuteng đegraven tắt Tụ phoacuteng điện Khi tụ đatilde nạp đầy nếu cocircng tắc K1 mở cocircng tắc K2đoacuteng thigrave dograveng điện từ cực dương (+) của tụ phoacuteng qua boacuteng đền về cực acircm(-) lagravem boacuteng đegraven loeacute saacuteng khi tụ phoacuteng hết điện thigrave boacuteng đegraven tắt =gt Nếu điện dung tụ cagraveng lớn thigrave boacuteng đegraven loeacute saacuteng cagraveng lacircu hay thờigian phoacuteng nạp cagraveng lacircuPhacircn loại vagrave caacutech đọc Phacircn loại - Tụ giấy - Tụ mica - Tụ nilon - Tụ dầu - Tụ gốm - Tụhoacutea học Với tụ hoaacute Giaacute trị điện dung của tụ hoaacute được ghi trực tiếp trecircn thacircntụ =gt Tụ hoaacute lagrave tụ coacute phacircn cực (-) (+) vagrave luocircn luocircn coacute higravenh trụ

Tụ hoaacute ghi điện dung lagrave 185 microF 320 V Với tụ giấy tụ gốm Tụ giấy vagrave tụ gốm coacute trị số ghi bằng kyacute hiệu

Tụ gốm ghi trị số bằng kyacute hiệu

Caacutech đọc Lấy hai chữ số đầu nhacircn với 10(Mũ số thứ 3 ) 7

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Viacute dụ tụ gốm becircn phải higravenh ảnh trecircn ghi 474K nghĩa lagrave Giaacute trị = 47 x 10 4 = 470000 p ( Lấy đơn vị lagrave picocirc Fara) = 470 n Fara = 047 microF Chữ K hoặc J ở cuối lagrave chỉ sai số 5 hay 10 của tụ điện

223 CUỘN ĐIỆN CẢM - Cấu tạo kyacute hiệu quy ước phacircn loại vagrave caacutech đọc Cấu tạoCuộn cảm gồm một số vograveng dacircy quấn lại thagravenh nhiều vograveng dacircy quấn được sơnemay caacutech điện lotildei cuộn dacircy coacute thể lagrave khocircng khiacute hoặc lagrave vật liệu dẫn từnhư Ferrite hay lotildei theacutep kỹ thuật

Cuộn dacircy lotildei khocircng khiacute Cuộn dacircy lotildei Ferit

Phcopyn losup1i + Cueacuten cparam cao tCcediln + Cueacuten cparam trung tCcediln + Cueacuten cparam copym tCcediln KYacute hiOumlu trordfn snot regaring regiOumln

Kyacute hiệu cuộn dacircy trecircn sơ đồ L1 lagrave cuộn dacircy lotildei khocircng khiacute L2 lagrave cuộn dacircy lotildei ferit L3 lagrave cuộn dacircycoacute lotildei chỉnh L4 lagrave cuộn dacircy lotildei theacutep kỹ thuật Caacutec đại lượng đặc trưng của cuộn cảm Hệ số tự cảm ( định luật Faraday) Hệ số tự cảm lagrave đại lượng đặc trưng cho sức điện động cảm ứng của cuộndacircy khi coacute dograveng điện biến thiecircn chạy qua L = ( micror4314n2S10-7 ) l L lagrave hệ số tự cảm của cuocircn dacircy đơn vị lagrave Henrry (H) n lagrave số vograveng dacircy của cuộn dacircy l lagrave chiều dagravei của cuộn dacircy tiacutenh bằng meacutet (m) S lagrave tiết diện của lotildei tiacutenh bằng mm2 micror lagrave hệ số từ thẩm của vật liệu lagravem lotildei Cảm khaacuteng

8

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cảm khaacuteng của cuộn dacircy lagrave đại lượng đặc trưng cho sự cản trở dograveng điệncủa cuộn dacircy đối với dograveng điện xoay chiều

f lagrave tần số đơn vị lagrave Hz L lagrave hệ số tự cảm đơn vị lagrave Henry Tần số goacutec đơn vị lagrave Rads

Thiacute nghiệm về cảm khaacuteng của cuộn dacircy với dograveng điện xoay chiều Thiacute nghiệm trecircn minh hoạ Cuộn dacircy nối tiếp với boacuteng đegraven sau đoacuteđược đấu vagraveo caacutec nguồn điện 12V nhưng coacute tần số khaacutec nhau thocircng qua caacuteccocircng tắc K1 K2 K3 khi K1 đoacuteng dograveng điện một chiều đi qua cuộn dacircy mạnhnhất (Vigrave ZL = 0) =gt do đoacute boacuteng đegraven saacuteng nhất khi K2 đoacuteng dograveng điện xoaychỉều 50Hz đi qua cuộn dacircy yếu hơn (do ZL tăng ) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu đikhi K3 đoacuteng dograveng điện xoay chiều 200Hz đi qua cuộn dacircy yếu nhất (do ZL

tăng cao nhất) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu nhất =gt Kết luận Cảm khaacuteng của cuộn dacircy tỷ lệ với hệ số tự cảm của cuộndacircy vagrave tỷ lệ với tần số dograveng điện xoay chiều nghĩa lagrave dograveng điện xoaychiều coacute tần số cagraveng cao thigrave đi qua cuộn dacircy cagraveng khoacute dograveng điện mộtchiều coacute tần số f = 0 Hz vigrave vậy với dograveng một chiều cuộn dacircy coacute cảm khaacutengZL = 0 Điện trở thuần của cuộn dacircy Điện trở thuần của cuộn dacircy lagrave điện trở magrave ta coacute thể đo được bằng đồnghồ vạn năng thocircng thường cuộn dacircy coacute phẩm chất tốt thigrave điện trở thuầnphải tương đối nhỏ so với cảm khaacuteng điện trở thuần cograven gọi lagrave điện trởtổn hao vigrave chiacutenh điện trở nagravey sinh ra nhiệt khi cuộn dacircy hoạt động

Tiacutenh chất nạp xả của cuộn cảm ứng dụng

9

ZL = L = L2f = 2314fL Trong đoacute ZL lagrave cảm khaacuteng đơn vị lagrave Ω

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cuộn dacircy nạp năng lương Khi cho một dograveng điện chạy qua cuộndacircy cuộn dacircy nạp một năng lượng dưới dạng từ trường được tiacutenh theo cocircngthức W = LI 2 2 W năng lượng ( June )

L Hệ số tự cảm ( H ) I dograveng điện Thiacute nghiệm về tiacutenh nạp xả của cuộn dacircy Ở thiacute nghiệm trecircn Khi K1 đoacuteng dograveng điện qua cuộn dacircy tăng dần (docuộn dacircy sinh ra cảm khaacuteng chống lại dograveng điện tăng đột ngột ) vigrave vậy boacuteng đegraven saacuteng từ từ khi K1 vừa ngắt vagrave K2 đoacuteng năng lương nạp trongcuộn dacircy tạo thagravenh điện aacutep cảm ứng phoacuteng ngược lại qua boacuteng đegraven lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng =gt đoacute lagrave hiecircn tượng ứng dụng + Cho dszligng meacutet chiOgraveu regi qua + Ngumln dszligng cao tCcediln + Msup1ch ceacuteng heumlng23 Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của caacutec linh kiện thụ động- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện trở- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của tụ điện- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện cảm

24 Xaacutec định chất lượng linh kiện bằng VOM- Xaacutec định chất lượng của điện trởĐưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn điện trở đọc trị số thực vagrave so saacutenh với giaacutetrị ghi trecircn than điện trở để so saacutenh chất lượng- Xaacutec định chất lượng của điện cảm Đưa VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute chập hai que đo vagraveđiều chỉnh kim về 0 Đưa 2 que đo vagraveo hai đầu cuộn cảm nếu Kim chỉ 0 cuộn cảm bị chập caacutec vograveng dacircyKim chỉ nhỏ cuộn cảm cograven sử dụng đượcKim chỉ cuộn cảm bị đứt- Xaacutec định chất lượng của tụ điện Đưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn tụ điện nếu

10

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về tụ điện cograven tốtKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi đứng im tụ điện bị chậpKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về khocircng đến tụ điện rograverỉKim chỉ tụ điện bị khocirc

Xaacutec định chất lượng cuộn dacircyDugraveng đồng hồ VOM ở thang đo ở thang đo x1 hoặc x10 đưa haique đo vagraveo 2 đầu cuộn dacircy

- Nếu kim khocircng lecircn (=infin) thigrave cuộn dacircy bị đứt- Nếu kim lecircn = 0 thigrave cuộn dacircy bị chập- Nếu kim lecircn chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute thigrave cuộn dacircy

tốt

Lưu yacute Đối với những cuộn dacircy coacute tiết diện dacircy nhỏ vagrave điện trở thuần nhỏ thigrave khi đo bằng VOMkhocircng thể xaacutec định được lagrave cuộn dacircy bị chập hay cograven tốt magrave phải coacute dụng cụ đo chuyecircn dụng mớiphaacutet hiện được

11

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 3 LINH KIỆN TIacuteCH CỰC31 DIODE BAacuteN DẪN Khaacutei niệm chất baacuten dẫn - Chất baacuten dẫn thuần khiết Chất baacuten dẫn lagrave nguyecircn liệu để sản xuất ra caacutec loại linh kiện baacuten dẫnnhư Diode Transistor IC magrave ta đatilde thấy trong caacutec thiết bị điện tử ngagraveynay Chất baacuten dẫn lagrave những chất coacute đặc điểm trung gian giữa chất dẫn điệnvagrave chất caacutech điện về phương diện hoaacute học thigrave baacuten dẫn lagrave những chất coacute 4điện tử ở lớp ngoagravei cugraveng của nguyecircn tử đoacute lagrave caacutec chất Germanium ( Ge) vagraveSilicium (Si) Từ caacutec chất baacuten dẫn ban đầu ( tinh khiết) người ta phải tạo ra hailoại baacuten dẫn lagrave baacuten dẫn loại N vagrave baacuten dẫn loại P sau đoacute gheacutep caacutec miếngbaacuten dẫn loại N vagrave P lại ta thu được Diode hay Transistor

Si vagrave Ge đều coacute hoaacute trị 4 tức lagrave lớp ngoagravei cugraveng coacute 4 điện tử ởthể tinh khiết caacutec nguyecircn tử Si (Ge) liecircn kết với nhau theo liecircn kết cộnghoaacute trị như higravenh dưới

Chất baacuten dẫn tinh khiết - Chất baacuten dẫn loại n

Khi ta pha một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 5 như Phospho (P) vagraveo chấtbaacuten dẫn Si thigrave một nguyecircn tử P liecircn kết với 4 nguyecircn tử Si theo liecircn kếtcộng hoaacute trị nguyecircn tử Phospho chỉ coacute 4 điện tử tham gia liecircn kết vagrave cogravendư một điện tử vagrave trở thagravenh điện tử tự do =gt Chất baacuten dẫn luacutec nagravey trởthagravenh thừa điện tử ( mang điện acircm) vagrave được gọi lagrave baacuten dẫn N ( Negative acircm )

Chất baacuten dẫn N

12

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chất baacuten dẫn P- Chất baacuten dẫn loại p Ngược lại khi ta pha thecircm một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 3 như Indium (In)vagraveo chất baacuten dẫn Si thigrave 1 nguyecircn tử Indium sẽ liecircn kết với 4 nguyecircn tửSi theo liecircn kết cộng hoaacute trị vagrave liecircn kết bị thiếu một điện tử =gt trởthagravenh lỗ trống ( mang điện dương) vagrave được gọi lagrave chất baacuten dẫn P

31 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước nguyecircn lyacute hoạt động Cấu tạoTiếp giaacutep P - N vagrave Cấu tạo của Diode baacuten dẫn Khi đatilde coacute được hai chất baacuten dẫn lagrave P vagrave N nếu gheacutep hai chất baacutendẫn theo một tiếp giaacutep P - N ta được một Diode tiếp giaacutep P -N coacute đặcđiểm Tại bề mặt tiếp xuacutec caacutec điện tử dư thừa trong baacuten dẫn N khuyếchtaacuten sang vugraveng baacuten dẫn P để lấp vagraveo caacutec lỗ trống =gt tạo thagravenh một lớp Iontrung hoagrave về điện =gt lớp Ion nagravey tạo thagravenh miền caacutech điện giữa hai chấtbaacuten dẫn

Mối tiếp xuacutec P - N =gt Cấu tạo của Diode Ở higravenh trecircn lagrave mối tiếp xuacutec P - N vagrave cũng chiacutenh lagrave cấu tạo của Diode baacutendẫn Kyacute hiệu quy ước vagrave higravenh daacuteng

13

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kyacute hiệu vagrave higravenh daacuteng của Diode baacuten dẫn Nguyecircn lyacute hoạt động

- Phacircn cực thuận cho Diode

Khi ta cấp điện aacutep dương (+) vagraveo Anocirct ( vugraveng baacuten dẫn P ) vagrave điện aacutep acircm

(-) vagraveo Katocirct ( vugraveng baacuten dẫn N ) khi đoacute dưới taacutec dụng tương taacutec củađiện aacutep miền caacutech điện thu hẹp lại khi điện aacutep checircnh lệch giữ hai cựcđạt 06V ( với Diode loại Si ) hoặc 02V ( với Diode loại Ge ) thigrave diệntiacutech miền caacutech điện giảm bằng khocircng =gt Diode bắt đầu dẫn điện Nếu tiếptục tăng điện aacutep nguồn thigrave dograveng qua Diode tăng nhanh nhưng checircnh lệchđiện aacutep giữa hai cực của Diode khocircng tăng (vẫn giữ ở mức 06V )

Diode (Si) phacircn cực thuận - Khi Dode dẫn điện aacutep thuận đựơc gim ở mức 06V

Đường đặc tuyến của điện aacutep thuận qua Diode Kết luận Khi Diode (loại Si) được phacircn cực thuận nếu điện aacutep

phacircn cực thuận lt 06V thigrave chưa coacute dograveng đi qua Diode Nếu aacutep phacircn cựcthuận đạt = 06V thigrave coacute dograveng đi qua Diode sau đoacute dograveng điện qua Diode tăngnhanh nhưng sụt aacutep thuận vẫn giữ ở giaacute trị 06V

- Phacircn cực ngược cho Diode Khi phacircn cực ngược cho Diode tức lagrave cấp nguồn (+) vagraveo Katocirct (baacuten dẫnN) nguồn (-) vagraveo Anocirct (baacuten dẫn P) dưới sự tương taacutec của điện aacutep ngược miền caacutech điện cagraveng rộng ra vagrave ngăn cản dograveng điện đi qua mối tiếp giaacutep Diode coacute thể chiu được điện aacutep ngược rất lớn khoảng 1000V thigrave diode mớibị đaacutenh thủng

Diode chỉ bị chaacutey khi aacutep phacircn cực ngựơc tăng gt = 1000V Phacircn loại + sectilaquot tiOtildep regiOacutem+ sectilaquot tiOtildep mAEligt

14

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

+ sectilaquot aelign cedilp

+ sectilaquot phcedilt quang Kyacute hiệu D Caacutec đặc tiacutenh vagrave ứng dụng Ứng dụng của Diode baacuten dẫn - Do tiacutenh chất dẫn điện một chiều necircn Diode thường được sử dụng trongcaacutec mạch chỉnh lưu nguồn xoay chiều thagravenh một chiều caacutec mạch taacutechsoacuteng mạch gim aacutep phacircn cực cho transistor hoạt động trong mạch chỉnhlưu Diode coacute thể được tiacutech hợp thagravenh Diode cầu coacute dạng

Diode cầu trong mạch chỉnh lưu điện xoay chiều

Caacutec loại DiodeNội dung Tigravem hiểu cấu tạo vagrave cocircng dụng của caacutec loại Diode Diode ổn

aacutep Diode thu quang Diode phaacutet quang Diode biến dung Diode xung Diodetaacutech soacuteng Diode nắn điện1 Diode Zener

Cấu tạo Diode Zener coacute cấu tạo tương tự Diode thường nhưng coacutehai lớp baacuten dẫn P - N gheacutep với nhau Diode Zener được ứng dụng trong chếđộ phacircn cực ngược khi phacircn cực thuận Diode zener như diode thường nhưngkhi phacircn cực ngược Diode zener sẽ gim lại một mức điện aacutep cố định bằnggiaacute trị ghi trecircn diode

Higravenh daacuteng Diode Zener ( Dz ) Kyacute hiệu vagrave ứng dụng của Diode zener trong mạchSơ đồ trecircn minh hoạ ứng dụng của Dz nguồn U1 lagrave nguồn coacute điện aacutep thay

đổi Dz lagrave diode ổn aacutep R1 lagrave trở hạn dograveng

15

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ta thấy rằng khi nguồn U1 gt Dz thigrave aacutep trecircn Dz luocircn luocircn cố định cho dugravenguồn U1 thay đổi

Khi nguồn U1 thay đổi thigrave dograveng ngược qua Dz thay đổi dograveng ngược quaDz coacute giaacute trị giới hạn khoảng 30mA

Thocircng thường người ta sử dụng nguồn U1 gt 15 =gt 2 lần Dz vagrave lắp trởhạn dograveng R1 sao cho dograveng ngược lớn nhất qua Dz lt 30mA

Nếu U1 lt Dz thigrave khi U1 thay đổi aacutep trecircn Dz cũng thay đổi Nếu U1 gt Dz thigrave khi U1 thay đổi =gtaacutep trecircn Dz khocircng đổi

2 Diode Thu quang ( Photo Diode ) Diode thu quang hoạt động ở chế độ phacircn cực nghịch vỏ diode coacute

một miếng thuỷ tinh để aacutenh saacuteng chiếu vagraveo mối P - N dograveng điện ngược quadiode tỷ lệ thuận với cường độ aacutenh saacuteng chiếu vagraveo diode

Kyacute hiệu của Photo

Minh hoạ sự hoạt động của Photo Diode 3 Diode Phaacutet quang ( Light Emiting Diode LED ) Diode phaacutet phang lagrave Diode phaacutet ra aacutenh saacuteng khi được phacircn cực

thuận điện aacutep lagravem việc của LED khoảng 17 =gt 22V dograveng qua Led khoảng từ5mA đến 20mA

Led được sử dụng để lagravem đegraven baacuteo nguồn đegraven nhaacutey trang triacute baacuteotrạng thaacutei coacute điện vv

Diode phaacutet quang LED 4 Diode Varicap ( Diode biến dung )

16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Caacutech đọc trị số điện trở 5 vograveng mầu ( điện trở chiacutenh xaacutec )

5

- Quang điện trởKhi aacutenh saacuteng rọi vagraveo thigrave R giảmCấu tạo - Dugraveng dacircy kim loại coacute điện trở suất cao hoặc dugraveng bột than phun lecircn lỏisắt để lagravem điện trởCaacutech đọc vagrave mắc điện trở Caacutech đọc

Mầu sắc Giaacute trị Magraveu sắc Giaacute trịĐen 0 Xanh dương 6Nacircu 1 Tiacutem 7Đỏ 2 Xaacutem 8Cam 3 Trắng 9Vagraveng 4 Nhũ vagraveng -1Xanh laacute 5 Nhũ bạc -2

Điện trở thường được kyacute hiệu bằng 4 vograveng mầu điện trở chiacutenh xaacutec thigravekyacute hiệu bằng 5 vograveng mầu Caacutech đọc trị số 4 vograveng magraveu

- Vograveng số 4 lagrave vograveng ở cuối luocircn luocircn coacute mầu nhũ vagraveng hay nhũ bạc đacircy lagravevograveng chỉ sai số của điện trở khi đọc trị số ta bỏ qua vograveng nagravey Đốidiện với vograveng cuối lagrave vograveng số 1 tiếp theo đến - vograveng số 2 số 3 Vograveng số 1 vagrave vograveng số 2 lagrave hagraveng chục vagrave hagraveng đơn vị - Vograveng số 3 lagrave bội số của cơ số 10 Trị số = (vograveng 1)(vograveng 2) x 10 ( mũ vograveng 3) Coacute thể tiacutenh vograveng số 3 lagrave số con số khocircng 0 thecircm vagraveo - Mầu nhũ chỉ coacute ở vograveng sai số hoặc vograveng số 3 nếu vograveng số 3 lagrave nhũ thigravesố mũ của cơ số 10 lagrave số acircm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Vograveng số 5 lagrave vograveng cuối cugraveng lagrave vograveng ghi sai số trở 5 vograveng mầu thigravemầu sai số coacute nhiều mầu do đoacute gacircy khoacute khăn cho ta khi xaacutec điịnh đacircu lagravevograveng cuối cugraveng tuy nhiecircn vograveng cuối luocircn coacute khoảng caacutech xa hơn một chuacutet - Đối diện vograveng cuối lagrave vograveng số 1 - Tương tự caacutech đọc trị số của trở 4 vograveng mầu nhưng ở đacircy vograveng số 4 lagravebội số của cơ số 10 vograveng số 1 số 2 số 3 lần lượt lagrave hagraveng trăm hagravengchục vagrave hagraveng đơn vị Trị số = (vograveng 1)(vograveng 2)(vograveng 3) x 10 ( mũ vograveng 4) Coacute thể tiacutenh vograveng số 4 lagrave số con số khocircng 0 thecircm vagraveo

222 TỤ ĐIỆN Cấu tạo kyacute hiệu đặc tiacutenh nạp xả vagrave caacutech đọc Cấu TạoCấu tạo của tụ điện gồm hai bản cực bằng kim loại đặt song song ở giữa coacutemột lớp caacutech điện gọi lagrave điện mocirci Người ta thường dugraveng giấy gốm mica giấy tẩm hoaacute chất lagravem chất điệnmocirci vagrave tụ điện cũng được phacircn loại theo tecircn gọi của caacutec chất điện mocirci nagraveynhư Tụ giấy Tụ gốm Tụ hoaacute tụ micahellip

Cấu tạo tụ gốm Cấu tạo tụ hoaacute Kyacute hiệu Tụ điện coacute kyacute hiệu lagrave C

Đặc tiacutenh nạp xả của tụ Một tiacutenh chất quan trọng của tụ điện lagrave tiacutenh chất phoacuteng nạp của tụ nhờtiacutenh chất nagravey magrave tụ coacute khả năng dẫn điện xoay chiều

6

CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Minh hoạ về tiacutenh chất phoacuteng nạp của tụ điện Tụ nạp điện Như higravenh ảnh trecircn ta thấy rằng khi cocircng tắc K1 đoacutengdograveng điện từ nguồn U đi qua boacuteng đegraven để nạp vagraveo tụ dograveng nạp nagravey lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng khi tụ nạp đầy thigrave dograveng nạp giảm bằng 0 vigrave vậy boacuteng đegraven tắt Tụ phoacuteng điện Khi tụ đatilde nạp đầy nếu cocircng tắc K1 mở cocircng tắc K2đoacuteng thigrave dograveng điện từ cực dương (+) của tụ phoacuteng qua boacuteng đền về cực acircm(-) lagravem boacuteng đegraven loeacute saacuteng khi tụ phoacuteng hết điện thigrave boacuteng đegraven tắt =gt Nếu điện dung tụ cagraveng lớn thigrave boacuteng đegraven loeacute saacuteng cagraveng lacircu hay thờigian phoacuteng nạp cagraveng lacircuPhacircn loại vagrave caacutech đọc Phacircn loại - Tụ giấy - Tụ mica - Tụ nilon - Tụ dầu - Tụ gốm - Tụhoacutea học Với tụ hoaacute Giaacute trị điện dung của tụ hoaacute được ghi trực tiếp trecircn thacircntụ =gt Tụ hoaacute lagrave tụ coacute phacircn cực (-) (+) vagrave luocircn luocircn coacute higravenh trụ

Tụ hoaacute ghi điện dung lagrave 185 microF 320 V Với tụ giấy tụ gốm Tụ giấy vagrave tụ gốm coacute trị số ghi bằng kyacute hiệu

Tụ gốm ghi trị số bằng kyacute hiệu

Caacutech đọc Lấy hai chữ số đầu nhacircn với 10(Mũ số thứ 3 ) 7

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Viacute dụ tụ gốm becircn phải higravenh ảnh trecircn ghi 474K nghĩa lagrave Giaacute trị = 47 x 10 4 = 470000 p ( Lấy đơn vị lagrave picocirc Fara) = 470 n Fara = 047 microF Chữ K hoặc J ở cuối lagrave chỉ sai số 5 hay 10 của tụ điện

223 CUỘN ĐIỆN CẢM - Cấu tạo kyacute hiệu quy ước phacircn loại vagrave caacutech đọc Cấu tạoCuộn cảm gồm một số vograveng dacircy quấn lại thagravenh nhiều vograveng dacircy quấn được sơnemay caacutech điện lotildei cuộn dacircy coacute thể lagrave khocircng khiacute hoặc lagrave vật liệu dẫn từnhư Ferrite hay lotildei theacutep kỹ thuật

Cuộn dacircy lotildei khocircng khiacute Cuộn dacircy lotildei Ferit

Phcopyn losup1i + Cueacuten cparam cao tCcediln + Cueacuten cparam trung tCcediln + Cueacuten cparam copym tCcediln KYacute hiOumlu trordfn snot regaring regiOumln

Kyacute hiệu cuộn dacircy trecircn sơ đồ L1 lagrave cuộn dacircy lotildei khocircng khiacute L2 lagrave cuộn dacircy lotildei ferit L3 lagrave cuộn dacircycoacute lotildei chỉnh L4 lagrave cuộn dacircy lotildei theacutep kỹ thuật Caacutec đại lượng đặc trưng của cuộn cảm Hệ số tự cảm ( định luật Faraday) Hệ số tự cảm lagrave đại lượng đặc trưng cho sức điện động cảm ứng của cuộndacircy khi coacute dograveng điện biến thiecircn chạy qua L = ( micror4314n2S10-7 ) l L lagrave hệ số tự cảm của cuocircn dacircy đơn vị lagrave Henrry (H) n lagrave số vograveng dacircy của cuộn dacircy l lagrave chiều dagravei của cuộn dacircy tiacutenh bằng meacutet (m) S lagrave tiết diện của lotildei tiacutenh bằng mm2 micror lagrave hệ số từ thẩm của vật liệu lagravem lotildei Cảm khaacuteng

8

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cảm khaacuteng của cuộn dacircy lagrave đại lượng đặc trưng cho sự cản trở dograveng điệncủa cuộn dacircy đối với dograveng điện xoay chiều

f lagrave tần số đơn vị lagrave Hz L lagrave hệ số tự cảm đơn vị lagrave Henry Tần số goacutec đơn vị lagrave Rads

Thiacute nghiệm về cảm khaacuteng của cuộn dacircy với dograveng điện xoay chiều Thiacute nghiệm trecircn minh hoạ Cuộn dacircy nối tiếp với boacuteng đegraven sau đoacuteđược đấu vagraveo caacutec nguồn điện 12V nhưng coacute tần số khaacutec nhau thocircng qua caacuteccocircng tắc K1 K2 K3 khi K1 đoacuteng dograveng điện một chiều đi qua cuộn dacircy mạnhnhất (Vigrave ZL = 0) =gt do đoacute boacuteng đegraven saacuteng nhất khi K2 đoacuteng dograveng điện xoaychỉều 50Hz đi qua cuộn dacircy yếu hơn (do ZL tăng ) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu đikhi K3 đoacuteng dograveng điện xoay chiều 200Hz đi qua cuộn dacircy yếu nhất (do ZL

tăng cao nhất) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu nhất =gt Kết luận Cảm khaacuteng của cuộn dacircy tỷ lệ với hệ số tự cảm của cuộndacircy vagrave tỷ lệ với tần số dograveng điện xoay chiều nghĩa lagrave dograveng điện xoaychiều coacute tần số cagraveng cao thigrave đi qua cuộn dacircy cagraveng khoacute dograveng điện mộtchiều coacute tần số f = 0 Hz vigrave vậy với dograveng một chiều cuộn dacircy coacute cảm khaacutengZL = 0 Điện trở thuần của cuộn dacircy Điện trở thuần của cuộn dacircy lagrave điện trở magrave ta coacute thể đo được bằng đồnghồ vạn năng thocircng thường cuộn dacircy coacute phẩm chất tốt thigrave điện trở thuầnphải tương đối nhỏ so với cảm khaacuteng điện trở thuần cograven gọi lagrave điện trởtổn hao vigrave chiacutenh điện trở nagravey sinh ra nhiệt khi cuộn dacircy hoạt động

Tiacutenh chất nạp xả của cuộn cảm ứng dụng

9

ZL = L = L2f = 2314fL Trong đoacute ZL lagrave cảm khaacuteng đơn vị lagrave Ω

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cuộn dacircy nạp năng lương Khi cho một dograveng điện chạy qua cuộndacircy cuộn dacircy nạp một năng lượng dưới dạng từ trường được tiacutenh theo cocircngthức W = LI 2 2 W năng lượng ( June )

L Hệ số tự cảm ( H ) I dograveng điện Thiacute nghiệm về tiacutenh nạp xả của cuộn dacircy Ở thiacute nghiệm trecircn Khi K1 đoacuteng dograveng điện qua cuộn dacircy tăng dần (docuộn dacircy sinh ra cảm khaacuteng chống lại dograveng điện tăng đột ngột ) vigrave vậy boacuteng đegraven saacuteng từ từ khi K1 vừa ngắt vagrave K2 đoacuteng năng lương nạp trongcuộn dacircy tạo thagravenh điện aacutep cảm ứng phoacuteng ngược lại qua boacuteng đegraven lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng =gt đoacute lagrave hiecircn tượng ứng dụng + Cho dszligng meacutet chiOgraveu regi qua + Ngumln dszligng cao tCcediln + Msup1ch ceacuteng heumlng23 Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của caacutec linh kiện thụ động- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện trở- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của tụ điện- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện cảm

24 Xaacutec định chất lượng linh kiện bằng VOM- Xaacutec định chất lượng của điện trởĐưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn điện trở đọc trị số thực vagrave so saacutenh với giaacutetrị ghi trecircn than điện trở để so saacutenh chất lượng- Xaacutec định chất lượng của điện cảm Đưa VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute chập hai que đo vagraveđiều chỉnh kim về 0 Đưa 2 que đo vagraveo hai đầu cuộn cảm nếu Kim chỉ 0 cuộn cảm bị chập caacutec vograveng dacircyKim chỉ nhỏ cuộn cảm cograven sử dụng đượcKim chỉ cuộn cảm bị đứt- Xaacutec định chất lượng của tụ điện Đưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn tụ điện nếu

10

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về tụ điện cograven tốtKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi đứng im tụ điện bị chậpKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về khocircng đến tụ điện rograverỉKim chỉ tụ điện bị khocirc

Xaacutec định chất lượng cuộn dacircyDugraveng đồng hồ VOM ở thang đo ở thang đo x1 hoặc x10 đưa haique đo vagraveo 2 đầu cuộn dacircy

- Nếu kim khocircng lecircn (=infin) thigrave cuộn dacircy bị đứt- Nếu kim lecircn = 0 thigrave cuộn dacircy bị chập- Nếu kim lecircn chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute thigrave cuộn dacircy

tốt

Lưu yacute Đối với những cuộn dacircy coacute tiết diện dacircy nhỏ vagrave điện trở thuần nhỏ thigrave khi đo bằng VOMkhocircng thể xaacutec định được lagrave cuộn dacircy bị chập hay cograven tốt magrave phải coacute dụng cụ đo chuyecircn dụng mớiphaacutet hiện được

11

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 3 LINH KIỆN TIacuteCH CỰC31 DIODE BAacuteN DẪN Khaacutei niệm chất baacuten dẫn - Chất baacuten dẫn thuần khiết Chất baacuten dẫn lagrave nguyecircn liệu để sản xuất ra caacutec loại linh kiện baacuten dẫnnhư Diode Transistor IC magrave ta đatilde thấy trong caacutec thiết bị điện tử ngagraveynay Chất baacuten dẫn lagrave những chất coacute đặc điểm trung gian giữa chất dẫn điệnvagrave chất caacutech điện về phương diện hoaacute học thigrave baacuten dẫn lagrave những chất coacute 4điện tử ở lớp ngoagravei cugraveng của nguyecircn tử đoacute lagrave caacutec chất Germanium ( Ge) vagraveSilicium (Si) Từ caacutec chất baacuten dẫn ban đầu ( tinh khiết) người ta phải tạo ra hailoại baacuten dẫn lagrave baacuten dẫn loại N vagrave baacuten dẫn loại P sau đoacute gheacutep caacutec miếngbaacuten dẫn loại N vagrave P lại ta thu được Diode hay Transistor

Si vagrave Ge đều coacute hoaacute trị 4 tức lagrave lớp ngoagravei cugraveng coacute 4 điện tử ởthể tinh khiết caacutec nguyecircn tử Si (Ge) liecircn kết với nhau theo liecircn kết cộnghoaacute trị như higravenh dưới

Chất baacuten dẫn tinh khiết - Chất baacuten dẫn loại n

Khi ta pha một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 5 như Phospho (P) vagraveo chấtbaacuten dẫn Si thigrave một nguyecircn tử P liecircn kết với 4 nguyecircn tử Si theo liecircn kếtcộng hoaacute trị nguyecircn tử Phospho chỉ coacute 4 điện tử tham gia liecircn kết vagrave cogravendư một điện tử vagrave trở thagravenh điện tử tự do =gt Chất baacuten dẫn luacutec nagravey trởthagravenh thừa điện tử ( mang điện acircm) vagrave được gọi lagrave baacuten dẫn N ( Negative acircm )

Chất baacuten dẫn N

12

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chất baacuten dẫn P- Chất baacuten dẫn loại p Ngược lại khi ta pha thecircm một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 3 như Indium (In)vagraveo chất baacuten dẫn Si thigrave 1 nguyecircn tử Indium sẽ liecircn kết với 4 nguyecircn tửSi theo liecircn kết cộng hoaacute trị vagrave liecircn kết bị thiếu một điện tử =gt trởthagravenh lỗ trống ( mang điện dương) vagrave được gọi lagrave chất baacuten dẫn P

31 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước nguyecircn lyacute hoạt động Cấu tạoTiếp giaacutep P - N vagrave Cấu tạo của Diode baacuten dẫn Khi đatilde coacute được hai chất baacuten dẫn lagrave P vagrave N nếu gheacutep hai chất baacutendẫn theo một tiếp giaacutep P - N ta được một Diode tiếp giaacutep P -N coacute đặcđiểm Tại bề mặt tiếp xuacutec caacutec điện tử dư thừa trong baacuten dẫn N khuyếchtaacuten sang vugraveng baacuten dẫn P để lấp vagraveo caacutec lỗ trống =gt tạo thagravenh một lớp Iontrung hoagrave về điện =gt lớp Ion nagravey tạo thagravenh miền caacutech điện giữa hai chấtbaacuten dẫn

Mối tiếp xuacutec P - N =gt Cấu tạo của Diode Ở higravenh trecircn lagrave mối tiếp xuacutec P - N vagrave cũng chiacutenh lagrave cấu tạo của Diode baacutendẫn Kyacute hiệu quy ước vagrave higravenh daacuteng

13

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kyacute hiệu vagrave higravenh daacuteng của Diode baacuten dẫn Nguyecircn lyacute hoạt động

- Phacircn cực thuận cho Diode

Khi ta cấp điện aacutep dương (+) vagraveo Anocirct ( vugraveng baacuten dẫn P ) vagrave điện aacutep acircm

(-) vagraveo Katocirct ( vugraveng baacuten dẫn N ) khi đoacute dưới taacutec dụng tương taacutec củađiện aacutep miền caacutech điện thu hẹp lại khi điện aacutep checircnh lệch giữ hai cựcđạt 06V ( với Diode loại Si ) hoặc 02V ( với Diode loại Ge ) thigrave diệntiacutech miền caacutech điện giảm bằng khocircng =gt Diode bắt đầu dẫn điện Nếu tiếptục tăng điện aacutep nguồn thigrave dograveng qua Diode tăng nhanh nhưng checircnh lệchđiện aacutep giữa hai cực của Diode khocircng tăng (vẫn giữ ở mức 06V )

Diode (Si) phacircn cực thuận - Khi Dode dẫn điện aacutep thuận đựơc gim ở mức 06V

Đường đặc tuyến của điện aacutep thuận qua Diode Kết luận Khi Diode (loại Si) được phacircn cực thuận nếu điện aacutep

phacircn cực thuận lt 06V thigrave chưa coacute dograveng đi qua Diode Nếu aacutep phacircn cựcthuận đạt = 06V thigrave coacute dograveng đi qua Diode sau đoacute dograveng điện qua Diode tăngnhanh nhưng sụt aacutep thuận vẫn giữ ở giaacute trị 06V

- Phacircn cực ngược cho Diode Khi phacircn cực ngược cho Diode tức lagrave cấp nguồn (+) vagraveo Katocirct (baacuten dẫnN) nguồn (-) vagraveo Anocirct (baacuten dẫn P) dưới sự tương taacutec của điện aacutep ngược miền caacutech điện cagraveng rộng ra vagrave ngăn cản dograveng điện đi qua mối tiếp giaacutep Diode coacute thể chiu được điện aacutep ngược rất lớn khoảng 1000V thigrave diode mớibị đaacutenh thủng

Diode chỉ bị chaacutey khi aacutep phacircn cực ngựơc tăng gt = 1000V Phacircn loại + sectilaquot tiOtildep regiOacutem+ sectilaquot tiOtildep mAEligt

14

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

+ sectilaquot aelign cedilp

+ sectilaquot phcedilt quang Kyacute hiệu D Caacutec đặc tiacutenh vagrave ứng dụng Ứng dụng của Diode baacuten dẫn - Do tiacutenh chất dẫn điện một chiều necircn Diode thường được sử dụng trongcaacutec mạch chỉnh lưu nguồn xoay chiều thagravenh một chiều caacutec mạch taacutechsoacuteng mạch gim aacutep phacircn cực cho transistor hoạt động trong mạch chỉnhlưu Diode coacute thể được tiacutech hợp thagravenh Diode cầu coacute dạng

Diode cầu trong mạch chỉnh lưu điện xoay chiều

Caacutec loại DiodeNội dung Tigravem hiểu cấu tạo vagrave cocircng dụng của caacutec loại Diode Diode ổn

aacutep Diode thu quang Diode phaacutet quang Diode biến dung Diode xung Diodetaacutech soacuteng Diode nắn điện1 Diode Zener

Cấu tạo Diode Zener coacute cấu tạo tương tự Diode thường nhưng coacutehai lớp baacuten dẫn P - N gheacutep với nhau Diode Zener được ứng dụng trong chếđộ phacircn cực ngược khi phacircn cực thuận Diode zener như diode thường nhưngkhi phacircn cực ngược Diode zener sẽ gim lại một mức điện aacutep cố định bằnggiaacute trị ghi trecircn diode

Higravenh daacuteng Diode Zener ( Dz ) Kyacute hiệu vagrave ứng dụng của Diode zener trong mạchSơ đồ trecircn minh hoạ ứng dụng của Dz nguồn U1 lagrave nguồn coacute điện aacutep thay

đổi Dz lagrave diode ổn aacutep R1 lagrave trở hạn dograveng

15

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ta thấy rằng khi nguồn U1 gt Dz thigrave aacutep trecircn Dz luocircn luocircn cố định cho dugravenguồn U1 thay đổi

Khi nguồn U1 thay đổi thigrave dograveng ngược qua Dz thay đổi dograveng ngược quaDz coacute giaacute trị giới hạn khoảng 30mA

Thocircng thường người ta sử dụng nguồn U1 gt 15 =gt 2 lần Dz vagrave lắp trởhạn dograveng R1 sao cho dograveng ngược lớn nhất qua Dz lt 30mA

Nếu U1 lt Dz thigrave khi U1 thay đổi aacutep trecircn Dz cũng thay đổi Nếu U1 gt Dz thigrave khi U1 thay đổi =gtaacutep trecircn Dz khocircng đổi

2 Diode Thu quang ( Photo Diode ) Diode thu quang hoạt động ở chế độ phacircn cực nghịch vỏ diode coacute

một miếng thuỷ tinh để aacutenh saacuteng chiếu vagraveo mối P - N dograveng điện ngược quadiode tỷ lệ thuận với cường độ aacutenh saacuteng chiếu vagraveo diode

Kyacute hiệu của Photo

Minh hoạ sự hoạt động của Photo Diode 3 Diode Phaacutet quang ( Light Emiting Diode LED ) Diode phaacutet phang lagrave Diode phaacutet ra aacutenh saacuteng khi được phacircn cực

thuận điện aacutep lagravem việc của LED khoảng 17 =gt 22V dograveng qua Led khoảng từ5mA đến 20mA

Led được sử dụng để lagravem đegraven baacuteo nguồn đegraven nhaacutey trang triacute baacuteotrạng thaacutei coacute điện vv

Diode phaacutet quang LED 4 Diode Varicap ( Diode biến dung )

16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Vograveng số 5 lagrave vograveng cuối cugraveng lagrave vograveng ghi sai số trở 5 vograveng mầu thigravemầu sai số coacute nhiều mầu do đoacute gacircy khoacute khăn cho ta khi xaacutec điịnh đacircu lagravevograveng cuối cugraveng tuy nhiecircn vograveng cuối luocircn coacute khoảng caacutech xa hơn một chuacutet - Đối diện vograveng cuối lagrave vograveng số 1 - Tương tự caacutech đọc trị số của trở 4 vograveng mầu nhưng ở đacircy vograveng số 4 lagravebội số của cơ số 10 vograveng số 1 số 2 số 3 lần lượt lagrave hagraveng trăm hagravengchục vagrave hagraveng đơn vị Trị số = (vograveng 1)(vograveng 2)(vograveng 3) x 10 ( mũ vograveng 4) Coacute thể tiacutenh vograveng số 4 lagrave số con số khocircng 0 thecircm vagraveo

222 TỤ ĐIỆN Cấu tạo kyacute hiệu đặc tiacutenh nạp xả vagrave caacutech đọc Cấu TạoCấu tạo của tụ điện gồm hai bản cực bằng kim loại đặt song song ở giữa coacutemột lớp caacutech điện gọi lagrave điện mocirci Người ta thường dugraveng giấy gốm mica giấy tẩm hoaacute chất lagravem chất điệnmocirci vagrave tụ điện cũng được phacircn loại theo tecircn gọi của caacutec chất điện mocirci nagraveynhư Tụ giấy Tụ gốm Tụ hoaacute tụ micahellip

Cấu tạo tụ gốm Cấu tạo tụ hoaacute Kyacute hiệu Tụ điện coacute kyacute hiệu lagrave C

Đặc tiacutenh nạp xả của tụ Một tiacutenh chất quan trọng của tụ điện lagrave tiacutenh chất phoacuteng nạp của tụ nhờtiacutenh chất nagravey magrave tụ coacute khả năng dẫn điện xoay chiều

6

CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Minh hoạ về tiacutenh chất phoacuteng nạp của tụ điện Tụ nạp điện Như higravenh ảnh trecircn ta thấy rằng khi cocircng tắc K1 đoacutengdograveng điện từ nguồn U đi qua boacuteng đegraven để nạp vagraveo tụ dograveng nạp nagravey lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng khi tụ nạp đầy thigrave dograveng nạp giảm bằng 0 vigrave vậy boacuteng đegraven tắt Tụ phoacuteng điện Khi tụ đatilde nạp đầy nếu cocircng tắc K1 mở cocircng tắc K2đoacuteng thigrave dograveng điện từ cực dương (+) của tụ phoacuteng qua boacuteng đền về cực acircm(-) lagravem boacuteng đegraven loeacute saacuteng khi tụ phoacuteng hết điện thigrave boacuteng đegraven tắt =gt Nếu điện dung tụ cagraveng lớn thigrave boacuteng đegraven loeacute saacuteng cagraveng lacircu hay thờigian phoacuteng nạp cagraveng lacircuPhacircn loại vagrave caacutech đọc Phacircn loại - Tụ giấy - Tụ mica - Tụ nilon - Tụ dầu - Tụ gốm - Tụhoacutea học Với tụ hoaacute Giaacute trị điện dung của tụ hoaacute được ghi trực tiếp trecircn thacircntụ =gt Tụ hoaacute lagrave tụ coacute phacircn cực (-) (+) vagrave luocircn luocircn coacute higravenh trụ

Tụ hoaacute ghi điện dung lagrave 185 microF 320 V Với tụ giấy tụ gốm Tụ giấy vagrave tụ gốm coacute trị số ghi bằng kyacute hiệu

Tụ gốm ghi trị số bằng kyacute hiệu

Caacutech đọc Lấy hai chữ số đầu nhacircn với 10(Mũ số thứ 3 ) 7

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Viacute dụ tụ gốm becircn phải higravenh ảnh trecircn ghi 474K nghĩa lagrave Giaacute trị = 47 x 10 4 = 470000 p ( Lấy đơn vị lagrave picocirc Fara) = 470 n Fara = 047 microF Chữ K hoặc J ở cuối lagrave chỉ sai số 5 hay 10 của tụ điện

223 CUỘN ĐIỆN CẢM - Cấu tạo kyacute hiệu quy ước phacircn loại vagrave caacutech đọc Cấu tạoCuộn cảm gồm một số vograveng dacircy quấn lại thagravenh nhiều vograveng dacircy quấn được sơnemay caacutech điện lotildei cuộn dacircy coacute thể lagrave khocircng khiacute hoặc lagrave vật liệu dẫn từnhư Ferrite hay lotildei theacutep kỹ thuật

Cuộn dacircy lotildei khocircng khiacute Cuộn dacircy lotildei Ferit

Phcopyn losup1i + Cueacuten cparam cao tCcediln + Cueacuten cparam trung tCcediln + Cueacuten cparam copym tCcediln KYacute hiOumlu trordfn snot regaring regiOumln

Kyacute hiệu cuộn dacircy trecircn sơ đồ L1 lagrave cuộn dacircy lotildei khocircng khiacute L2 lagrave cuộn dacircy lotildei ferit L3 lagrave cuộn dacircycoacute lotildei chỉnh L4 lagrave cuộn dacircy lotildei theacutep kỹ thuật Caacutec đại lượng đặc trưng của cuộn cảm Hệ số tự cảm ( định luật Faraday) Hệ số tự cảm lagrave đại lượng đặc trưng cho sức điện động cảm ứng của cuộndacircy khi coacute dograveng điện biến thiecircn chạy qua L = ( micror4314n2S10-7 ) l L lagrave hệ số tự cảm của cuocircn dacircy đơn vị lagrave Henrry (H) n lagrave số vograveng dacircy của cuộn dacircy l lagrave chiều dagravei của cuộn dacircy tiacutenh bằng meacutet (m) S lagrave tiết diện của lotildei tiacutenh bằng mm2 micror lagrave hệ số từ thẩm của vật liệu lagravem lotildei Cảm khaacuteng

8

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cảm khaacuteng của cuộn dacircy lagrave đại lượng đặc trưng cho sự cản trở dograveng điệncủa cuộn dacircy đối với dograveng điện xoay chiều

f lagrave tần số đơn vị lagrave Hz L lagrave hệ số tự cảm đơn vị lagrave Henry Tần số goacutec đơn vị lagrave Rads

Thiacute nghiệm về cảm khaacuteng của cuộn dacircy với dograveng điện xoay chiều Thiacute nghiệm trecircn minh hoạ Cuộn dacircy nối tiếp với boacuteng đegraven sau đoacuteđược đấu vagraveo caacutec nguồn điện 12V nhưng coacute tần số khaacutec nhau thocircng qua caacuteccocircng tắc K1 K2 K3 khi K1 đoacuteng dograveng điện một chiều đi qua cuộn dacircy mạnhnhất (Vigrave ZL = 0) =gt do đoacute boacuteng đegraven saacuteng nhất khi K2 đoacuteng dograveng điện xoaychỉều 50Hz đi qua cuộn dacircy yếu hơn (do ZL tăng ) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu đikhi K3 đoacuteng dograveng điện xoay chiều 200Hz đi qua cuộn dacircy yếu nhất (do ZL

tăng cao nhất) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu nhất =gt Kết luận Cảm khaacuteng của cuộn dacircy tỷ lệ với hệ số tự cảm của cuộndacircy vagrave tỷ lệ với tần số dograveng điện xoay chiều nghĩa lagrave dograveng điện xoaychiều coacute tần số cagraveng cao thigrave đi qua cuộn dacircy cagraveng khoacute dograveng điện mộtchiều coacute tần số f = 0 Hz vigrave vậy với dograveng một chiều cuộn dacircy coacute cảm khaacutengZL = 0 Điện trở thuần của cuộn dacircy Điện trở thuần của cuộn dacircy lagrave điện trở magrave ta coacute thể đo được bằng đồnghồ vạn năng thocircng thường cuộn dacircy coacute phẩm chất tốt thigrave điện trở thuầnphải tương đối nhỏ so với cảm khaacuteng điện trở thuần cograven gọi lagrave điện trởtổn hao vigrave chiacutenh điện trở nagravey sinh ra nhiệt khi cuộn dacircy hoạt động

Tiacutenh chất nạp xả của cuộn cảm ứng dụng

9

ZL = L = L2f = 2314fL Trong đoacute ZL lagrave cảm khaacuteng đơn vị lagrave Ω

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cuộn dacircy nạp năng lương Khi cho một dograveng điện chạy qua cuộndacircy cuộn dacircy nạp một năng lượng dưới dạng từ trường được tiacutenh theo cocircngthức W = LI 2 2 W năng lượng ( June )

L Hệ số tự cảm ( H ) I dograveng điện Thiacute nghiệm về tiacutenh nạp xả của cuộn dacircy Ở thiacute nghiệm trecircn Khi K1 đoacuteng dograveng điện qua cuộn dacircy tăng dần (docuộn dacircy sinh ra cảm khaacuteng chống lại dograveng điện tăng đột ngột ) vigrave vậy boacuteng đegraven saacuteng từ từ khi K1 vừa ngắt vagrave K2 đoacuteng năng lương nạp trongcuộn dacircy tạo thagravenh điện aacutep cảm ứng phoacuteng ngược lại qua boacuteng đegraven lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng =gt đoacute lagrave hiecircn tượng ứng dụng + Cho dszligng meacutet chiOgraveu regi qua + Ngumln dszligng cao tCcediln + Msup1ch ceacuteng heumlng23 Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của caacutec linh kiện thụ động- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện trở- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của tụ điện- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện cảm

24 Xaacutec định chất lượng linh kiện bằng VOM- Xaacutec định chất lượng của điện trởĐưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn điện trở đọc trị số thực vagrave so saacutenh với giaacutetrị ghi trecircn than điện trở để so saacutenh chất lượng- Xaacutec định chất lượng của điện cảm Đưa VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute chập hai que đo vagraveđiều chỉnh kim về 0 Đưa 2 que đo vagraveo hai đầu cuộn cảm nếu Kim chỉ 0 cuộn cảm bị chập caacutec vograveng dacircyKim chỉ nhỏ cuộn cảm cograven sử dụng đượcKim chỉ cuộn cảm bị đứt- Xaacutec định chất lượng của tụ điện Đưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn tụ điện nếu

10

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về tụ điện cograven tốtKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi đứng im tụ điện bị chậpKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về khocircng đến tụ điện rograverỉKim chỉ tụ điện bị khocirc

Xaacutec định chất lượng cuộn dacircyDugraveng đồng hồ VOM ở thang đo ở thang đo x1 hoặc x10 đưa haique đo vagraveo 2 đầu cuộn dacircy

- Nếu kim khocircng lecircn (=infin) thigrave cuộn dacircy bị đứt- Nếu kim lecircn = 0 thigrave cuộn dacircy bị chập- Nếu kim lecircn chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute thigrave cuộn dacircy

tốt

Lưu yacute Đối với những cuộn dacircy coacute tiết diện dacircy nhỏ vagrave điện trở thuần nhỏ thigrave khi đo bằng VOMkhocircng thể xaacutec định được lagrave cuộn dacircy bị chập hay cograven tốt magrave phải coacute dụng cụ đo chuyecircn dụng mớiphaacutet hiện được

11

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 3 LINH KIỆN TIacuteCH CỰC31 DIODE BAacuteN DẪN Khaacutei niệm chất baacuten dẫn - Chất baacuten dẫn thuần khiết Chất baacuten dẫn lagrave nguyecircn liệu để sản xuất ra caacutec loại linh kiện baacuten dẫnnhư Diode Transistor IC magrave ta đatilde thấy trong caacutec thiết bị điện tử ngagraveynay Chất baacuten dẫn lagrave những chất coacute đặc điểm trung gian giữa chất dẫn điệnvagrave chất caacutech điện về phương diện hoaacute học thigrave baacuten dẫn lagrave những chất coacute 4điện tử ở lớp ngoagravei cugraveng của nguyecircn tử đoacute lagrave caacutec chất Germanium ( Ge) vagraveSilicium (Si) Từ caacutec chất baacuten dẫn ban đầu ( tinh khiết) người ta phải tạo ra hailoại baacuten dẫn lagrave baacuten dẫn loại N vagrave baacuten dẫn loại P sau đoacute gheacutep caacutec miếngbaacuten dẫn loại N vagrave P lại ta thu được Diode hay Transistor

Si vagrave Ge đều coacute hoaacute trị 4 tức lagrave lớp ngoagravei cugraveng coacute 4 điện tử ởthể tinh khiết caacutec nguyecircn tử Si (Ge) liecircn kết với nhau theo liecircn kết cộnghoaacute trị như higravenh dưới

Chất baacuten dẫn tinh khiết - Chất baacuten dẫn loại n

Khi ta pha một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 5 như Phospho (P) vagraveo chấtbaacuten dẫn Si thigrave một nguyecircn tử P liecircn kết với 4 nguyecircn tử Si theo liecircn kếtcộng hoaacute trị nguyecircn tử Phospho chỉ coacute 4 điện tử tham gia liecircn kết vagrave cogravendư một điện tử vagrave trở thagravenh điện tử tự do =gt Chất baacuten dẫn luacutec nagravey trởthagravenh thừa điện tử ( mang điện acircm) vagrave được gọi lagrave baacuten dẫn N ( Negative acircm )

Chất baacuten dẫn N

12

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chất baacuten dẫn P- Chất baacuten dẫn loại p Ngược lại khi ta pha thecircm một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 3 như Indium (In)vagraveo chất baacuten dẫn Si thigrave 1 nguyecircn tử Indium sẽ liecircn kết với 4 nguyecircn tửSi theo liecircn kết cộng hoaacute trị vagrave liecircn kết bị thiếu một điện tử =gt trởthagravenh lỗ trống ( mang điện dương) vagrave được gọi lagrave chất baacuten dẫn P

31 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước nguyecircn lyacute hoạt động Cấu tạoTiếp giaacutep P - N vagrave Cấu tạo của Diode baacuten dẫn Khi đatilde coacute được hai chất baacuten dẫn lagrave P vagrave N nếu gheacutep hai chất baacutendẫn theo một tiếp giaacutep P - N ta được một Diode tiếp giaacutep P -N coacute đặcđiểm Tại bề mặt tiếp xuacutec caacutec điện tử dư thừa trong baacuten dẫn N khuyếchtaacuten sang vugraveng baacuten dẫn P để lấp vagraveo caacutec lỗ trống =gt tạo thagravenh một lớp Iontrung hoagrave về điện =gt lớp Ion nagravey tạo thagravenh miền caacutech điện giữa hai chấtbaacuten dẫn

Mối tiếp xuacutec P - N =gt Cấu tạo của Diode Ở higravenh trecircn lagrave mối tiếp xuacutec P - N vagrave cũng chiacutenh lagrave cấu tạo của Diode baacutendẫn Kyacute hiệu quy ước vagrave higravenh daacuteng

13

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kyacute hiệu vagrave higravenh daacuteng của Diode baacuten dẫn Nguyecircn lyacute hoạt động

- Phacircn cực thuận cho Diode

Khi ta cấp điện aacutep dương (+) vagraveo Anocirct ( vugraveng baacuten dẫn P ) vagrave điện aacutep acircm

(-) vagraveo Katocirct ( vugraveng baacuten dẫn N ) khi đoacute dưới taacutec dụng tương taacutec củađiện aacutep miền caacutech điện thu hẹp lại khi điện aacutep checircnh lệch giữ hai cựcđạt 06V ( với Diode loại Si ) hoặc 02V ( với Diode loại Ge ) thigrave diệntiacutech miền caacutech điện giảm bằng khocircng =gt Diode bắt đầu dẫn điện Nếu tiếptục tăng điện aacutep nguồn thigrave dograveng qua Diode tăng nhanh nhưng checircnh lệchđiện aacutep giữa hai cực của Diode khocircng tăng (vẫn giữ ở mức 06V )

Diode (Si) phacircn cực thuận - Khi Dode dẫn điện aacutep thuận đựơc gim ở mức 06V

Đường đặc tuyến của điện aacutep thuận qua Diode Kết luận Khi Diode (loại Si) được phacircn cực thuận nếu điện aacutep

phacircn cực thuận lt 06V thigrave chưa coacute dograveng đi qua Diode Nếu aacutep phacircn cựcthuận đạt = 06V thigrave coacute dograveng đi qua Diode sau đoacute dograveng điện qua Diode tăngnhanh nhưng sụt aacutep thuận vẫn giữ ở giaacute trị 06V

- Phacircn cực ngược cho Diode Khi phacircn cực ngược cho Diode tức lagrave cấp nguồn (+) vagraveo Katocirct (baacuten dẫnN) nguồn (-) vagraveo Anocirct (baacuten dẫn P) dưới sự tương taacutec của điện aacutep ngược miền caacutech điện cagraveng rộng ra vagrave ngăn cản dograveng điện đi qua mối tiếp giaacutep Diode coacute thể chiu được điện aacutep ngược rất lớn khoảng 1000V thigrave diode mớibị đaacutenh thủng

Diode chỉ bị chaacutey khi aacutep phacircn cực ngựơc tăng gt = 1000V Phacircn loại + sectilaquot tiOtildep regiOacutem+ sectilaquot tiOtildep mAEligt

14

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

+ sectilaquot aelign cedilp

+ sectilaquot phcedilt quang Kyacute hiệu D Caacutec đặc tiacutenh vagrave ứng dụng Ứng dụng của Diode baacuten dẫn - Do tiacutenh chất dẫn điện một chiều necircn Diode thường được sử dụng trongcaacutec mạch chỉnh lưu nguồn xoay chiều thagravenh một chiều caacutec mạch taacutechsoacuteng mạch gim aacutep phacircn cực cho transistor hoạt động trong mạch chỉnhlưu Diode coacute thể được tiacutech hợp thagravenh Diode cầu coacute dạng

Diode cầu trong mạch chỉnh lưu điện xoay chiều

Caacutec loại DiodeNội dung Tigravem hiểu cấu tạo vagrave cocircng dụng của caacutec loại Diode Diode ổn

aacutep Diode thu quang Diode phaacutet quang Diode biến dung Diode xung Diodetaacutech soacuteng Diode nắn điện1 Diode Zener

Cấu tạo Diode Zener coacute cấu tạo tương tự Diode thường nhưng coacutehai lớp baacuten dẫn P - N gheacutep với nhau Diode Zener được ứng dụng trong chếđộ phacircn cực ngược khi phacircn cực thuận Diode zener như diode thường nhưngkhi phacircn cực ngược Diode zener sẽ gim lại một mức điện aacutep cố định bằnggiaacute trị ghi trecircn diode

Higravenh daacuteng Diode Zener ( Dz ) Kyacute hiệu vagrave ứng dụng của Diode zener trong mạchSơ đồ trecircn minh hoạ ứng dụng của Dz nguồn U1 lagrave nguồn coacute điện aacutep thay

đổi Dz lagrave diode ổn aacutep R1 lagrave trở hạn dograveng

15

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ta thấy rằng khi nguồn U1 gt Dz thigrave aacutep trecircn Dz luocircn luocircn cố định cho dugravenguồn U1 thay đổi

Khi nguồn U1 thay đổi thigrave dograveng ngược qua Dz thay đổi dograveng ngược quaDz coacute giaacute trị giới hạn khoảng 30mA

Thocircng thường người ta sử dụng nguồn U1 gt 15 =gt 2 lần Dz vagrave lắp trởhạn dograveng R1 sao cho dograveng ngược lớn nhất qua Dz lt 30mA

Nếu U1 lt Dz thigrave khi U1 thay đổi aacutep trecircn Dz cũng thay đổi Nếu U1 gt Dz thigrave khi U1 thay đổi =gtaacutep trecircn Dz khocircng đổi

2 Diode Thu quang ( Photo Diode ) Diode thu quang hoạt động ở chế độ phacircn cực nghịch vỏ diode coacute

một miếng thuỷ tinh để aacutenh saacuteng chiếu vagraveo mối P - N dograveng điện ngược quadiode tỷ lệ thuận với cường độ aacutenh saacuteng chiếu vagraveo diode

Kyacute hiệu của Photo

Minh hoạ sự hoạt động của Photo Diode 3 Diode Phaacutet quang ( Light Emiting Diode LED ) Diode phaacutet phang lagrave Diode phaacutet ra aacutenh saacuteng khi được phacircn cực

thuận điện aacutep lagravem việc của LED khoảng 17 =gt 22V dograveng qua Led khoảng từ5mA đến 20mA

Led được sử dụng để lagravem đegraven baacuteo nguồn đegraven nhaacutey trang triacute baacuteotrạng thaacutei coacute điện vv

Diode phaacutet quang LED 4 Diode Varicap ( Diode biến dung )

16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Minh hoạ về tiacutenh chất phoacuteng nạp của tụ điện Tụ nạp điện Như higravenh ảnh trecircn ta thấy rằng khi cocircng tắc K1 đoacutengdograveng điện từ nguồn U đi qua boacuteng đegraven để nạp vagraveo tụ dograveng nạp nagravey lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng khi tụ nạp đầy thigrave dograveng nạp giảm bằng 0 vigrave vậy boacuteng đegraven tắt Tụ phoacuteng điện Khi tụ đatilde nạp đầy nếu cocircng tắc K1 mở cocircng tắc K2đoacuteng thigrave dograveng điện từ cực dương (+) của tụ phoacuteng qua boacuteng đền về cực acircm(-) lagravem boacuteng đegraven loeacute saacuteng khi tụ phoacuteng hết điện thigrave boacuteng đegraven tắt =gt Nếu điện dung tụ cagraveng lớn thigrave boacuteng đegraven loeacute saacuteng cagraveng lacircu hay thờigian phoacuteng nạp cagraveng lacircuPhacircn loại vagrave caacutech đọc Phacircn loại - Tụ giấy - Tụ mica - Tụ nilon - Tụ dầu - Tụ gốm - Tụhoacutea học Với tụ hoaacute Giaacute trị điện dung của tụ hoaacute được ghi trực tiếp trecircn thacircntụ =gt Tụ hoaacute lagrave tụ coacute phacircn cực (-) (+) vagrave luocircn luocircn coacute higravenh trụ

Tụ hoaacute ghi điện dung lagrave 185 microF 320 V Với tụ giấy tụ gốm Tụ giấy vagrave tụ gốm coacute trị số ghi bằng kyacute hiệu

Tụ gốm ghi trị số bằng kyacute hiệu

Caacutech đọc Lấy hai chữ số đầu nhacircn với 10(Mũ số thứ 3 ) 7

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Viacute dụ tụ gốm becircn phải higravenh ảnh trecircn ghi 474K nghĩa lagrave Giaacute trị = 47 x 10 4 = 470000 p ( Lấy đơn vị lagrave picocirc Fara) = 470 n Fara = 047 microF Chữ K hoặc J ở cuối lagrave chỉ sai số 5 hay 10 của tụ điện

223 CUỘN ĐIỆN CẢM - Cấu tạo kyacute hiệu quy ước phacircn loại vagrave caacutech đọc Cấu tạoCuộn cảm gồm một số vograveng dacircy quấn lại thagravenh nhiều vograveng dacircy quấn được sơnemay caacutech điện lotildei cuộn dacircy coacute thể lagrave khocircng khiacute hoặc lagrave vật liệu dẫn từnhư Ferrite hay lotildei theacutep kỹ thuật

Cuộn dacircy lotildei khocircng khiacute Cuộn dacircy lotildei Ferit

Phcopyn losup1i + Cueacuten cparam cao tCcediln + Cueacuten cparam trung tCcediln + Cueacuten cparam copym tCcediln KYacute hiOumlu trordfn snot regaring regiOumln

Kyacute hiệu cuộn dacircy trecircn sơ đồ L1 lagrave cuộn dacircy lotildei khocircng khiacute L2 lagrave cuộn dacircy lotildei ferit L3 lagrave cuộn dacircycoacute lotildei chỉnh L4 lagrave cuộn dacircy lotildei theacutep kỹ thuật Caacutec đại lượng đặc trưng của cuộn cảm Hệ số tự cảm ( định luật Faraday) Hệ số tự cảm lagrave đại lượng đặc trưng cho sức điện động cảm ứng của cuộndacircy khi coacute dograveng điện biến thiecircn chạy qua L = ( micror4314n2S10-7 ) l L lagrave hệ số tự cảm của cuocircn dacircy đơn vị lagrave Henrry (H) n lagrave số vograveng dacircy của cuộn dacircy l lagrave chiều dagravei của cuộn dacircy tiacutenh bằng meacutet (m) S lagrave tiết diện của lotildei tiacutenh bằng mm2 micror lagrave hệ số từ thẩm của vật liệu lagravem lotildei Cảm khaacuteng

8

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cảm khaacuteng của cuộn dacircy lagrave đại lượng đặc trưng cho sự cản trở dograveng điệncủa cuộn dacircy đối với dograveng điện xoay chiều

f lagrave tần số đơn vị lagrave Hz L lagrave hệ số tự cảm đơn vị lagrave Henry Tần số goacutec đơn vị lagrave Rads

Thiacute nghiệm về cảm khaacuteng của cuộn dacircy với dograveng điện xoay chiều Thiacute nghiệm trecircn minh hoạ Cuộn dacircy nối tiếp với boacuteng đegraven sau đoacuteđược đấu vagraveo caacutec nguồn điện 12V nhưng coacute tần số khaacutec nhau thocircng qua caacuteccocircng tắc K1 K2 K3 khi K1 đoacuteng dograveng điện một chiều đi qua cuộn dacircy mạnhnhất (Vigrave ZL = 0) =gt do đoacute boacuteng đegraven saacuteng nhất khi K2 đoacuteng dograveng điện xoaychỉều 50Hz đi qua cuộn dacircy yếu hơn (do ZL tăng ) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu đikhi K3 đoacuteng dograveng điện xoay chiều 200Hz đi qua cuộn dacircy yếu nhất (do ZL

tăng cao nhất) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu nhất =gt Kết luận Cảm khaacuteng của cuộn dacircy tỷ lệ với hệ số tự cảm của cuộndacircy vagrave tỷ lệ với tần số dograveng điện xoay chiều nghĩa lagrave dograveng điện xoaychiều coacute tần số cagraveng cao thigrave đi qua cuộn dacircy cagraveng khoacute dograveng điện mộtchiều coacute tần số f = 0 Hz vigrave vậy với dograveng một chiều cuộn dacircy coacute cảm khaacutengZL = 0 Điện trở thuần của cuộn dacircy Điện trở thuần của cuộn dacircy lagrave điện trở magrave ta coacute thể đo được bằng đồnghồ vạn năng thocircng thường cuộn dacircy coacute phẩm chất tốt thigrave điện trở thuầnphải tương đối nhỏ so với cảm khaacuteng điện trở thuần cograven gọi lagrave điện trởtổn hao vigrave chiacutenh điện trở nagravey sinh ra nhiệt khi cuộn dacircy hoạt động

Tiacutenh chất nạp xả của cuộn cảm ứng dụng

9

ZL = L = L2f = 2314fL Trong đoacute ZL lagrave cảm khaacuteng đơn vị lagrave Ω

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cuộn dacircy nạp năng lương Khi cho một dograveng điện chạy qua cuộndacircy cuộn dacircy nạp một năng lượng dưới dạng từ trường được tiacutenh theo cocircngthức W = LI 2 2 W năng lượng ( June )

L Hệ số tự cảm ( H ) I dograveng điện Thiacute nghiệm về tiacutenh nạp xả của cuộn dacircy Ở thiacute nghiệm trecircn Khi K1 đoacuteng dograveng điện qua cuộn dacircy tăng dần (docuộn dacircy sinh ra cảm khaacuteng chống lại dograveng điện tăng đột ngột ) vigrave vậy boacuteng đegraven saacuteng từ từ khi K1 vừa ngắt vagrave K2 đoacuteng năng lương nạp trongcuộn dacircy tạo thagravenh điện aacutep cảm ứng phoacuteng ngược lại qua boacuteng đegraven lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng =gt đoacute lagrave hiecircn tượng ứng dụng + Cho dszligng meacutet chiOgraveu regi qua + Ngumln dszligng cao tCcediln + Msup1ch ceacuteng heumlng23 Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của caacutec linh kiện thụ động- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện trở- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của tụ điện- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện cảm

24 Xaacutec định chất lượng linh kiện bằng VOM- Xaacutec định chất lượng của điện trởĐưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn điện trở đọc trị số thực vagrave so saacutenh với giaacutetrị ghi trecircn than điện trở để so saacutenh chất lượng- Xaacutec định chất lượng của điện cảm Đưa VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute chập hai que đo vagraveđiều chỉnh kim về 0 Đưa 2 que đo vagraveo hai đầu cuộn cảm nếu Kim chỉ 0 cuộn cảm bị chập caacutec vograveng dacircyKim chỉ nhỏ cuộn cảm cograven sử dụng đượcKim chỉ cuộn cảm bị đứt- Xaacutec định chất lượng của tụ điện Đưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn tụ điện nếu

10

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về tụ điện cograven tốtKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi đứng im tụ điện bị chậpKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về khocircng đến tụ điện rograverỉKim chỉ tụ điện bị khocirc

Xaacutec định chất lượng cuộn dacircyDugraveng đồng hồ VOM ở thang đo ở thang đo x1 hoặc x10 đưa haique đo vagraveo 2 đầu cuộn dacircy

- Nếu kim khocircng lecircn (=infin) thigrave cuộn dacircy bị đứt- Nếu kim lecircn = 0 thigrave cuộn dacircy bị chập- Nếu kim lecircn chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute thigrave cuộn dacircy

tốt

Lưu yacute Đối với những cuộn dacircy coacute tiết diện dacircy nhỏ vagrave điện trở thuần nhỏ thigrave khi đo bằng VOMkhocircng thể xaacutec định được lagrave cuộn dacircy bị chập hay cograven tốt magrave phải coacute dụng cụ đo chuyecircn dụng mớiphaacutet hiện được

11

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 3 LINH KIỆN TIacuteCH CỰC31 DIODE BAacuteN DẪN Khaacutei niệm chất baacuten dẫn - Chất baacuten dẫn thuần khiết Chất baacuten dẫn lagrave nguyecircn liệu để sản xuất ra caacutec loại linh kiện baacuten dẫnnhư Diode Transistor IC magrave ta đatilde thấy trong caacutec thiết bị điện tử ngagraveynay Chất baacuten dẫn lagrave những chất coacute đặc điểm trung gian giữa chất dẫn điệnvagrave chất caacutech điện về phương diện hoaacute học thigrave baacuten dẫn lagrave những chất coacute 4điện tử ở lớp ngoagravei cugraveng của nguyecircn tử đoacute lagrave caacutec chất Germanium ( Ge) vagraveSilicium (Si) Từ caacutec chất baacuten dẫn ban đầu ( tinh khiết) người ta phải tạo ra hailoại baacuten dẫn lagrave baacuten dẫn loại N vagrave baacuten dẫn loại P sau đoacute gheacutep caacutec miếngbaacuten dẫn loại N vagrave P lại ta thu được Diode hay Transistor

Si vagrave Ge đều coacute hoaacute trị 4 tức lagrave lớp ngoagravei cugraveng coacute 4 điện tử ởthể tinh khiết caacutec nguyecircn tử Si (Ge) liecircn kết với nhau theo liecircn kết cộnghoaacute trị như higravenh dưới

Chất baacuten dẫn tinh khiết - Chất baacuten dẫn loại n

Khi ta pha một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 5 như Phospho (P) vagraveo chấtbaacuten dẫn Si thigrave một nguyecircn tử P liecircn kết với 4 nguyecircn tử Si theo liecircn kếtcộng hoaacute trị nguyecircn tử Phospho chỉ coacute 4 điện tử tham gia liecircn kết vagrave cogravendư một điện tử vagrave trở thagravenh điện tử tự do =gt Chất baacuten dẫn luacutec nagravey trởthagravenh thừa điện tử ( mang điện acircm) vagrave được gọi lagrave baacuten dẫn N ( Negative acircm )

Chất baacuten dẫn N

12

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chất baacuten dẫn P- Chất baacuten dẫn loại p Ngược lại khi ta pha thecircm một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 3 như Indium (In)vagraveo chất baacuten dẫn Si thigrave 1 nguyecircn tử Indium sẽ liecircn kết với 4 nguyecircn tửSi theo liecircn kết cộng hoaacute trị vagrave liecircn kết bị thiếu một điện tử =gt trởthagravenh lỗ trống ( mang điện dương) vagrave được gọi lagrave chất baacuten dẫn P

31 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước nguyecircn lyacute hoạt động Cấu tạoTiếp giaacutep P - N vagrave Cấu tạo của Diode baacuten dẫn Khi đatilde coacute được hai chất baacuten dẫn lagrave P vagrave N nếu gheacutep hai chất baacutendẫn theo một tiếp giaacutep P - N ta được một Diode tiếp giaacutep P -N coacute đặcđiểm Tại bề mặt tiếp xuacutec caacutec điện tử dư thừa trong baacuten dẫn N khuyếchtaacuten sang vugraveng baacuten dẫn P để lấp vagraveo caacutec lỗ trống =gt tạo thagravenh một lớp Iontrung hoagrave về điện =gt lớp Ion nagravey tạo thagravenh miền caacutech điện giữa hai chấtbaacuten dẫn

Mối tiếp xuacutec P - N =gt Cấu tạo của Diode Ở higravenh trecircn lagrave mối tiếp xuacutec P - N vagrave cũng chiacutenh lagrave cấu tạo của Diode baacutendẫn Kyacute hiệu quy ước vagrave higravenh daacuteng

13

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kyacute hiệu vagrave higravenh daacuteng của Diode baacuten dẫn Nguyecircn lyacute hoạt động

- Phacircn cực thuận cho Diode

Khi ta cấp điện aacutep dương (+) vagraveo Anocirct ( vugraveng baacuten dẫn P ) vagrave điện aacutep acircm

(-) vagraveo Katocirct ( vugraveng baacuten dẫn N ) khi đoacute dưới taacutec dụng tương taacutec củađiện aacutep miền caacutech điện thu hẹp lại khi điện aacutep checircnh lệch giữ hai cựcđạt 06V ( với Diode loại Si ) hoặc 02V ( với Diode loại Ge ) thigrave diệntiacutech miền caacutech điện giảm bằng khocircng =gt Diode bắt đầu dẫn điện Nếu tiếptục tăng điện aacutep nguồn thigrave dograveng qua Diode tăng nhanh nhưng checircnh lệchđiện aacutep giữa hai cực của Diode khocircng tăng (vẫn giữ ở mức 06V )

Diode (Si) phacircn cực thuận - Khi Dode dẫn điện aacutep thuận đựơc gim ở mức 06V

Đường đặc tuyến của điện aacutep thuận qua Diode Kết luận Khi Diode (loại Si) được phacircn cực thuận nếu điện aacutep

phacircn cực thuận lt 06V thigrave chưa coacute dograveng đi qua Diode Nếu aacutep phacircn cựcthuận đạt = 06V thigrave coacute dograveng đi qua Diode sau đoacute dograveng điện qua Diode tăngnhanh nhưng sụt aacutep thuận vẫn giữ ở giaacute trị 06V

- Phacircn cực ngược cho Diode Khi phacircn cực ngược cho Diode tức lagrave cấp nguồn (+) vagraveo Katocirct (baacuten dẫnN) nguồn (-) vagraveo Anocirct (baacuten dẫn P) dưới sự tương taacutec của điện aacutep ngược miền caacutech điện cagraveng rộng ra vagrave ngăn cản dograveng điện đi qua mối tiếp giaacutep Diode coacute thể chiu được điện aacutep ngược rất lớn khoảng 1000V thigrave diode mớibị đaacutenh thủng

Diode chỉ bị chaacutey khi aacutep phacircn cực ngựơc tăng gt = 1000V Phacircn loại + sectilaquot tiOtildep regiOacutem+ sectilaquot tiOtildep mAEligt

14

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

+ sectilaquot aelign cedilp

+ sectilaquot phcedilt quang Kyacute hiệu D Caacutec đặc tiacutenh vagrave ứng dụng Ứng dụng của Diode baacuten dẫn - Do tiacutenh chất dẫn điện một chiều necircn Diode thường được sử dụng trongcaacutec mạch chỉnh lưu nguồn xoay chiều thagravenh một chiều caacutec mạch taacutechsoacuteng mạch gim aacutep phacircn cực cho transistor hoạt động trong mạch chỉnhlưu Diode coacute thể được tiacutech hợp thagravenh Diode cầu coacute dạng

Diode cầu trong mạch chỉnh lưu điện xoay chiều

Caacutec loại DiodeNội dung Tigravem hiểu cấu tạo vagrave cocircng dụng của caacutec loại Diode Diode ổn

aacutep Diode thu quang Diode phaacutet quang Diode biến dung Diode xung Diodetaacutech soacuteng Diode nắn điện1 Diode Zener

Cấu tạo Diode Zener coacute cấu tạo tương tự Diode thường nhưng coacutehai lớp baacuten dẫn P - N gheacutep với nhau Diode Zener được ứng dụng trong chếđộ phacircn cực ngược khi phacircn cực thuận Diode zener như diode thường nhưngkhi phacircn cực ngược Diode zener sẽ gim lại một mức điện aacutep cố định bằnggiaacute trị ghi trecircn diode

Higravenh daacuteng Diode Zener ( Dz ) Kyacute hiệu vagrave ứng dụng của Diode zener trong mạchSơ đồ trecircn minh hoạ ứng dụng của Dz nguồn U1 lagrave nguồn coacute điện aacutep thay

đổi Dz lagrave diode ổn aacutep R1 lagrave trở hạn dograveng

15

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ta thấy rằng khi nguồn U1 gt Dz thigrave aacutep trecircn Dz luocircn luocircn cố định cho dugravenguồn U1 thay đổi

Khi nguồn U1 thay đổi thigrave dograveng ngược qua Dz thay đổi dograveng ngược quaDz coacute giaacute trị giới hạn khoảng 30mA

Thocircng thường người ta sử dụng nguồn U1 gt 15 =gt 2 lần Dz vagrave lắp trởhạn dograveng R1 sao cho dograveng ngược lớn nhất qua Dz lt 30mA

Nếu U1 lt Dz thigrave khi U1 thay đổi aacutep trecircn Dz cũng thay đổi Nếu U1 gt Dz thigrave khi U1 thay đổi =gtaacutep trecircn Dz khocircng đổi

2 Diode Thu quang ( Photo Diode ) Diode thu quang hoạt động ở chế độ phacircn cực nghịch vỏ diode coacute

một miếng thuỷ tinh để aacutenh saacuteng chiếu vagraveo mối P - N dograveng điện ngược quadiode tỷ lệ thuận với cường độ aacutenh saacuteng chiếu vagraveo diode

Kyacute hiệu của Photo

Minh hoạ sự hoạt động của Photo Diode 3 Diode Phaacutet quang ( Light Emiting Diode LED ) Diode phaacutet phang lagrave Diode phaacutet ra aacutenh saacuteng khi được phacircn cực

thuận điện aacutep lagravem việc của LED khoảng 17 =gt 22V dograveng qua Led khoảng từ5mA đến 20mA

Led được sử dụng để lagravem đegraven baacuteo nguồn đegraven nhaacutey trang triacute baacuteotrạng thaacutei coacute điện vv

Diode phaacutet quang LED 4 Diode Varicap ( Diode biến dung )

16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Viacute dụ tụ gốm becircn phải higravenh ảnh trecircn ghi 474K nghĩa lagrave Giaacute trị = 47 x 10 4 = 470000 p ( Lấy đơn vị lagrave picocirc Fara) = 470 n Fara = 047 microF Chữ K hoặc J ở cuối lagrave chỉ sai số 5 hay 10 của tụ điện

223 CUỘN ĐIỆN CẢM - Cấu tạo kyacute hiệu quy ước phacircn loại vagrave caacutech đọc Cấu tạoCuộn cảm gồm một số vograveng dacircy quấn lại thagravenh nhiều vograveng dacircy quấn được sơnemay caacutech điện lotildei cuộn dacircy coacute thể lagrave khocircng khiacute hoặc lagrave vật liệu dẫn từnhư Ferrite hay lotildei theacutep kỹ thuật

Cuộn dacircy lotildei khocircng khiacute Cuộn dacircy lotildei Ferit

Phcopyn losup1i + Cueacuten cparam cao tCcediln + Cueacuten cparam trung tCcediln + Cueacuten cparam copym tCcediln KYacute hiOumlu trordfn snot regaring regiOumln

Kyacute hiệu cuộn dacircy trecircn sơ đồ L1 lagrave cuộn dacircy lotildei khocircng khiacute L2 lagrave cuộn dacircy lotildei ferit L3 lagrave cuộn dacircycoacute lotildei chỉnh L4 lagrave cuộn dacircy lotildei theacutep kỹ thuật Caacutec đại lượng đặc trưng của cuộn cảm Hệ số tự cảm ( định luật Faraday) Hệ số tự cảm lagrave đại lượng đặc trưng cho sức điện động cảm ứng của cuộndacircy khi coacute dograveng điện biến thiecircn chạy qua L = ( micror4314n2S10-7 ) l L lagrave hệ số tự cảm của cuocircn dacircy đơn vị lagrave Henrry (H) n lagrave số vograveng dacircy của cuộn dacircy l lagrave chiều dagravei của cuộn dacircy tiacutenh bằng meacutet (m) S lagrave tiết diện của lotildei tiacutenh bằng mm2 micror lagrave hệ số từ thẩm của vật liệu lagravem lotildei Cảm khaacuteng

8

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cảm khaacuteng của cuộn dacircy lagrave đại lượng đặc trưng cho sự cản trở dograveng điệncủa cuộn dacircy đối với dograveng điện xoay chiều

f lagrave tần số đơn vị lagrave Hz L lagrave hệ số tự cảm đơn vị lagrave Henry Tần số goacutec đơn vị lagrave Rads

Thiacute nghiệm về cảm khaacuteng của cuộn dacircy với dograveng điện xoay chiều Thiacute nghiệm trecircn minh hoạ Cuộn dacircy nối tiếp với boacuteng đegraven sau đoacuteđược đấu vagraveo caacutec nguồn điện 12V nhưng coacute tần số khaacutec nhau thocircng qua caacuteccocircng tắc K1 K2 K3 khi K1 đoacuteng dograveng điện một chiều đi qua cuộn dacircy mạnhnhất (Vigrave ZL = 0) =gt do đoacute boacuteng đegraven saacuteng nhất khi K2 đoacuteng dograveng điện xoaychỉều 50Hz đi qua cuộn dacircy yếu hơn (do ZL tăng ) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu đikhi K3 đoacuteng dograveng điện xoay chiều 200Hz đi qua cuộn dacircy yếu nhất (do ZL

tăng cao nhất) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu nhất =gt Kết luận Cảm khaacuteng của cuộn dacircy tỷ lệ với hệ số tự cảm của cuộndacircy vagrave tỷ lệ với tần số dograveng điện xoay chiều nghĩa lagrave dograveng điện xoaychiều coacute tần số cagraveng cao thigrave đi qua cuộn dacircy cagraveng khoacute dograveng điện mộtchiều coacute tần số f = 0 Hz vigrave vậy với dograveng một chiều cuộn dacircy coacute cảm khaacutengZL = 0 Điện trở thuần của cuộn dacircy Điện trở thuần của cuộn dacircy lagrave điện trở magrave ta coacute thể đo được bằng đồnghồ vạn năng thocircng thường cuộn dacircy coacute phẩm chất tốt thigrave điện trở thuầnphải tương đối nhỏ so với cảm khaacuteng điện trở thuần cograven gọi lagrave điện trởtổn hao vigrave chiacutenh điện trở nagravey sinh ra nhiệt khi cuộn dacircy hoạt động

Tiacutenh chất nạp xả của cuộn cảm ứng dụng

9

ZL = L = L2f = 2314fL Trong đoacute ZL lagrave cảm khaacuteng đơn vị lagrave Ω

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cuộn dacircy nạp năng lương Khi cho một dograveng điện chạy qua cuộndacircy cuộn dacircy nạp một năng lượng dưới dạng từ trường được tiacutenh theo cocircngthức W = LI 2 2 W năng lượng ( June )

L Hệ số tự cảm ( H ) I dograveng điện Thiacute nghiệm về tiacutenh nạp xả của cuộn dacircy Ở thiacute nghiệm trecircn Khi K1 đoacuteng dograveng điện qua cuộn dacircy tăng dần (docuộn dacircy sinh ra cảm khaacuteng chống lại dograveng điện tăng đột ngột ) vigrave vậy boacuteng đegraven saacuteng từ từ khi K1 vừa ngắt vagrave K2 đoacuteng năng lương nạp trongcuộn dacircy tạo thagravenh điện aacutep cảm ứng phoacuteng ngược lại qua boacuteng đegraven lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng =gt đoacute lagrave hiecircn tượng ứng dụng + Cho dszligng meacutet chiOgraveu regi qua + Ngumln dszligng cao tCcediln + Msup1ch ceacuteng heumlng23 Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của caacutec linh kiện thụ động- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện trở- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của tụ điện- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện cảm

24 Xaacutec định chất lượng linh kiện bằng VOM- Xaacutec định chất lượng của điện trởĐưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn điện trở đọc trị số thực vagrave so saacutenh với giaacutetrị ghi trecircn than điện trở để so saacutenh chất lượng- Xaacutec định chất lượng của điện cảm Đưa VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute chập hai que đo vagraveđiều chỉnh kim về 0 Đưa 2 que đo vagraveo hai đầu cuộn cảm nếu Kim chỉ 0 cuộn cảm bị chập caacutec vograveng dacircyKim chỉ nhỏ cuộn cảm cograven sử dụng đượcKim chỉ cuộn cảm bị đứt- Xaacutec định chất lượng của tụ điện Đưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn tụ điện nếu

10

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về tụ điện cograven tốtKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi đứng im tụ điện bị chậpKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về khocircng đến tụ điện rograverỉKim chỉ tụ điện bị khocirc

Xaacutec định chất lượng cuộn dacircyDugraveng đồng hồ VOM ở thang đo ở thang đo x1 hoặc x10 đưa haique đo vagraveo 2 đầu cuộn dacircy

- Nếu kim khocircng lecircn (=infin) thigrave cuộn dacircy bị đứt- Nếu kim lecircn = 0 thigrave cuộn dacircy bị chập- Nếu kim lecircn chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute thigrave cuộn dacircy

tốt

Lưu yacute Đối với những cuộn dacircy coacute tiết diện dacircy nhỏ vagrave điện trở thuần nhỏ thigrave khi đo bằng VOMkhocircng thể xaacutec định được lagrave cuộn dacircy bị chập hay cograven tốt magrave phải coacute dụng cụ đo chuyecircn dụng mớiphaacutet hiện được

11

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 3 LINH KIỆN TIacuteCH CỰC31 DIODE BAacuteN DẪN Khaacutei niệm chất baacuten dẫn - Chất baacuten dẫn thuần khiết Chất baacuten dẫn lagrave nguyecircn liệu để sản xuất ra caacutec loại linh kiện baacuten dẫnnhư Diode Transistor IC magrave ta đatilde thấy trong caacutec thiết bị điện tử ngagraveynay Chất baacuten dẫn lagrave những chất coacute đặc điểm trung gian giữa chất dẫn điệnvagrave chất caacutech điện về phương diện hoaacute học thigrave baacuten dẫn lagrave những chất coacute 4điện tử ở lớp ngoagravei cugraveng của nguyecircn tử đoacute lagrave caacutec chất Germanium ( Ge) vagraveSilicium (Si) Từ caacutec chất baacuten dẫn ban đầu ( tinh khiết) người ta phải tạo ra hailoại baacuten dẫn lagrave baacuten dẫn loại N vagrave baacuten dẫn loại P sau đoacute gheacutep caacutec miếngbaacuten dẫn loại N vagrave P lại ta thu được Diode hay Transistor

Si vagrave Ge đều coacute hoaacute trị 4 tức lagrave lớp ngoagravei cugraveng coacute 4 điện tử ởthể tinh khiết caacutec nguyecircn tử Si (Ge) liecircn kết với nhau theo liecircn kết cộnghoaacute trị như higravenh dưới

Chất baacuten dẫn tinh khiết - Chất baacuten dẫn loại n

Khi ta pha một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 5 như Phospho (P) vagraveo chấtbaacuten dẫn Si thigrave một nguyecircn tử P liecircn kết với 4 nguyecircn tử Si theo liecircn kếtcộng hoaacute trị nguyecircn tử Phospho chỉ coacute 4 điện tử tham gia liecircn kết vagrave cogravendư một điện tử vagrave trở thagravenh điện tử tự do =gt Chất baacuten dẫn luacutec nagravey trởthagravenh thừa điện tử ( mang điện acircm) vagrave được gọi lagrave baacuten dẫn N ( Negative acircm )

Chất baacuten dẫn N

12

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chất baacuten dẫn P- Chất baacuten dẫn loại p Ngược lại khi ta pha thecircm một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 3 như Indium (In)vagraveo chất baacuten dẫn Si thigrave 1 nguyecircn tử Indium sẽ liecircn kết với 4 nguyecircn tửSi theo liecircn kết cộng hoaacute trị vagrave liecircn kết bị thiếu một điện tử =gt trởthagravenh lỗ trống ( mang điện dương) vagrave được gọi lagrave chất baacuten dẫn P

31 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước nguyecircn lyacute hoạt động Cấu tạoTiếp giaacutep P - N vagrave Cấu tạo của Diode baacuten dẫn Khi đatilde coacute được hai chất baacuten dẫn lagrave P vagrave N nếu gheacutep hai chất baacutendẫn theo một tiếp giaacutep P - N ta được một Diode tiếp giaacutep P -N coacute đặcđiểm Tại bề mặt tiếp xuacutec caacutec điện tử dư thừa trong baacuten dẫn N khuyếchtaacuten sang vugraveng baacuten dẫn P để lấp vagraveo caacutec lỗ trống =gt tạo thagravenh một lớp Iontrung hoagrave về điện =gt lớp Ion nagravey tạo thagravenh miền caacutech điện giữa hai chấtbaacuten dẫn

Mối tiếp xuacutec P - N =gt Cấu tạo của Diode Ở higravenh trecircn lagrave mối tiếp xuacutec P - N vagrave cũng chiacutenh lagrave cấu tạo của Diode baacutendẫn Kyacute hiệu quy ước vagrave higravenh daacuteng

13

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kyacute hiệu vagrave higravenh daacuteng của Diode baacuten dẫn Nguyecircn lyacute hoạt động

- Phacircn cực thuận cho Diode

Khi ta cấp điện aacutep dương (+) vagraveo Anocirct ( vugraveng baacuten dẫn P ) vagrave điện aacutep acircm

(-) vagraveo Katocirct ( vugraveng baacuten dẫn N ) khi đoacute dưới taacutec dụng tương taacutec củađiện aacutep miền caacutech điện thu hẹp lại khi điện aacutep checircnh lệch giữ hai cựcđạt 06V ( với Diode loại Si ) hoặc 02V ( với Diode loại Ge ) thigrave diệntiacutech miền caacutech điện giảm bằng khocircng =gt Diode bắt đầu dẫn điện Nếu tiếptục tăng điện aacutep nguồn thigrave dograveng qua Diode tăng nhanh nhưng checircnh lệchđiện aacutep giữa hai cực của Diode khocircng tăng (vẫn giữ ở mức 06V )

Diode (Si) phacircn cực thuận - Khi Dode dẫn điện aacutep thuận đựơc gim ở mức 06V

Đường đặc tuyến của điện aacutep thuận qua Diode Kết luận Khi Diode (loại Si) được phacircn cực thuận nếu điện aacutep

phacircn cực thuận lt 06V thigrave chưa coacute dograveng đi qua Diode Nếu aacutep phacircn cựcthuận đạt = 06V thigrave coacute dograveng đi qua Diode sau đoacute dograveng điện qua Diode tăngnhanh nhưng sụt aacutep thuận vẫn giữ ở giaacute trị 06V

- Phacircn cực ngược cho Diode Khi phacircn cực ngược cho Diode tức lagrave cấp nguồn (+) vagraveo Katocirct (baacuten dẫnN) nguồn (-) vagraveo Anocirct (baacuten dẫn P) dưới sự tương taacutec của điện aacutep ngược miền caacutech điện cagraveng rộng ra vagrave ngăn cản dograveng điện đi qua mối tiếp giaacutep Diode coacute thể chiu được điện aacutep ngược rất lớn khoảng 1000V thigrave diode mớibị đaacutenh thủng

Diode chỉ bị chaacutey khi aacutep phacircn cực ngựơc tăng gt = 1000V Phacircn loại + sectilaquot tiOtildep regiOacutem+ sectilaquot tiOtildep mAEligt

14

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

+ sectilaquot aelign cedilp

+ sectilaquot phcedilt quang Kyacute hiệu D Caacutec đặc tiacutenh vagrave ứng dụng Ứng dụng của Diode baacuten dẫn - Do tiacutenh chất dẫn điện một chiều necircn Diode thường được sử dụng trongcaacutec mạch chỉnh lưu nguồn xoay chiều thagravenh một chiều caacutec mạch taacutechsoacuteng mạch gim aacutep phacircn cực cho transistor hoạt động trong mạch chỉnhlưu Diode coacute thể được tiacutech hợp thagravenh Diode cầu coacute dạng

Diode cầu trong mạch chỉnh lưu điện xoay chiều

Caacutec loại DiodeNội dung Tigravem hiểu cấu tạo vagrave cocircng dụng của caacutec loại Diode Diode ổn

aacutep Diode thu quang Diode phaacutet quang Diode biến dung Diode xung Diodetaacutech soacuteng Diode nắn điện1 Diode Zener

Cấu tạo Diode Zener coacute cấu tạo tương tự Diode thường nhưng coacutehai lớp baacuten dẫn P - N gheacutep với nhau Diode Zener được ứng dụng trong chếđộ phacircn cực ngược khi phacircn cực thuận Diode zener như diode thường nhưngkhi phacircn cực ngược Diode zener sẽ gim lại một mức điện aacutep cố định bằnggiaacute trị ghi trecircn diode

Higravenh daacuteng Diode Zener ( Dz ) Kyacute hiệu vagrave ứng dụng của Diode zener trong mạchSơ đồ trecircn minh hoạ ứng dụng của Dz nguồn U1 lagrave nguồn coacute điện aacutep thay

đổi Dz lagrave diode ổn aacutep R1 lagrave trở hạn dograveng

15

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ta thấy rằng khi nguồn U1 gt Dz thigrave aacutep trecircn Dz luocircn luocircn cố định cho dugravenguồn U1 thay đổi

Khi nguồn U1 thay đổi thigrave dograveng ngược qua Dz thay đổi dograveng ngược quaDz coacute giaacute trị giới hạn khoảng 30mA

Thocircng thường người ta sử dụng nguồn U1 gt 15 =gt 2 lần Dz vagrave lắp trởhạn dograveng R1 sao cho dograveng ngược lớn nhất qua Dz lt 30mA

Nếu U1 lt Dz thigrave khi U1 thay đổi aacutep trecircn Dz cũng thay đổi Nếu U1 gt Dz thigrave khi U1 thay đổi =gtaacutep trecircn Dz khocircng đổi

2 Diode Thu quang ( Photo Diode ) Diode thu quang hoạt động ở chế độ phacircn cực nghịch vỏ diode coacute

một miếng thuỷ tinh để aacutenh saacuteng chiếu vagraveo mối P - N dograveng điện ngược quadiode tỷ lệ thuận với cường độ aacutenh saacuteng chiếu vagraveo diode

Kyacute hiệu của Photo

Minh hoạ sự hoạt động của Photo Diode 3 Diode Phaacutet quang ( Light Emiting Diode LED ) Diode phaacutet phang lagrave Diode phaacutet ra aacutenh saacuteng khi được phacircn cực

thuận điện aacutep lagravem việc của LED khoảng 17 =gt 22V dograveng qua Led khoảng từ5mA đến 20mA

Led được sử dụng để lagravem đegraven baacuteo nguồn đegraven nhaacutey trang triacute baacuteotrạng thaacutei coacute điện vv

Diode phaacutet quang LED 4 Diode Varicap ( Diode biến dung )

16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cảm khaacuteng của cuộn dacircy lagrave đại lượng đặc trưng cho sự cản trở dograveng điệncủa cuộn dacircy đối với dograveng điện xoay chiều

f lagrave tần số đơn vị lagrave Hz L lagrave hệ số tự cảm đơn vị lagrave Henry Tần số goacutec đơn vị lagrave Rads

Thiacute nghiệm về cảm khaacuteng của cuộn dacircy với dograveng điện xoay chiều Thiacute nghiệm trecircn minh hoạ Cuộn dacircy nối tiếp với boacuteng đegraven sau đoacuteđược đấu vagraveo caacutec nguồn điện 12V nhưng coacute tần số khaacutec nhau thocircng qua caacuteccocircng tắc K1 K2 K3 khi K1 đoacuteng dograveng điện một chiều đi qua cuộn dacircy mạnhnhất (Vigrave ZL = 0) =gt do đoacute boacuteng đegraven saacuteng nhất khi K2 đoacuteng dograveng điện xoaychỉều 50Hz đi qua cuộn dacircy yếu hơn (do ZL tăng ) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu đikhi K3 đoacuteng dograveng điện xoay chiều 200Hz đi qua cuộn dacircy yếu nhất (do ZL

tăng cao nhất) =gt boacuteng đegraven saacuteng yếu nhất =gt Kết luận Cảm khaacuteng của cuộn dacircy tỷ lệ với hệ số tự cảm của cuộndacircy vagrave tỷ lệ với tần số dograveng điện xoay chiều nghĩa lagrave dograveng điện xoaychiều coacute tần số cagraveng cao thigrave đi qua cuộn dacircy cagraveng khoacute dograveng điện mộtchiều coacute tần số f = 0 Hz vigrave vậy với dograveng một chiều cuộn dacircy coacute cảm khaacutengZL = 0 Điện trở thuần của cuộn dacircy Điện trở thuần của cuộn dacircy lagrave điện trở magrave ta coacute thể đo được bằng đồnghồ vạn năng thocircng thường cuộn dacircy coacute phẩm chất tốt thigrave điện trở thuầnphải tương đối nhỏ so với cảm khaacuteng điện trở thuần cograven gọi lagrave điện trởtổn hao vigrave chiacutenh điện trở nagravey sinh ra nhiệt khi cuộn dacircy hoạt động

Tiacutenh chất nạp xả của cuộn cảm ứng dụng

9

ZL = L = L2f = 2314fL Trong đoacute ZL lagrave cảm khaacuteng đơn vị lagrave Ω

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cuộn dacircy nạp năng lương Khi cho một dograveng điện chạy qua cuộndacircy cuộn dacircy nạp một năng lượng dưới dạng từ trường được tiacutenh theo cocircngthức W = LI 2 2 W năng lượng ( June )

L Hệ số tự cảm ( H ) I dograveng điện Thiacute nghiệm về tiacutenh nạp xả của cuộn dacircy Ở thiacute nghiệm trecircn Khi K1 đoacuteng dograveng điện qua cuộn dacircy tăng dần (docuộn dacircy sinh ra cảm khaacuteng chống lại dograveng điện tăng đột ngột ) vigrave vậy boacuteng đegraven saacuteng từ từ khi K1 vừa ngắt vagrave K2 đoacuteng năng lương nạp trongcuộn dacircy tạo thagravenh điện aacutep cảm ứng phoacuteng ngược lại qua boacuteng đegraven lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng =gt đoacute lagrave hiecircn tượng ứng dụng + Cho dszligng meacutet chiOgraveu regi qua + Ngumln dszligng cao tCcediln + Msup1ch ceacuteng heumlng23 Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của caacutec linh kiện thụ động- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện trở- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của tụ điện- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện cảm

24 Xaacutec định chất lượng linh kiện bằng VOM- Xaacutec định chất lượng của điện trởĐưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn điện trở đọc trị số thực vagrave so saacutenh với giaacutetrị ghi trecircn than điện trở để so saacutenh chất lượng- Xaacutec định chất lượng của điện cảm Đưa VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute chập hai que đo vagraveđiều chỉnh kim về 0 Đưa 2 que đo vagraveo hai đầu cuộn cảm nếu Kim chỉ 0 cuộn cảm bị chập caacutec vograveng dacircyKim chỉ nhỏ cuộn cảm cograven sử dụng đượcKim chỉ cuộn cảm bị đứt- Xaacutec định chất lượng của tụ điện Đưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn tụ điện nếu

10

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về tụ điện cograven tốtKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi đứng im tụ điện bị chậpKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về khocircng đến tụ điện rograverỉKim chỉ tụ điện bị khocirc

Xaacutec định chất lượng cuộn dacircyDugraveng đồng hồ VOM ở thang đo ở thang đo x1 hoặc x10 đưa haique đo vagraveo 2 đầu cuộn dacircy

- Nếu kim khocircng lecircn (=infin) thigrave cuộn dacircy bị đứt- Nếu kim lecircn = 0 thigrave cuộn dacircy bị chập- Nếu kim lecircn chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute thigrave cuộn dacircy

tốt

Lưu yacute Đối với những cuộn dacircy coacute tiết diện dacircy nhỏ vagrave điện trở thuần nhỏ thigrave khi đo bằng VOMkhocircng thể xaacutec định được lagrave cuộn dacircy bị chập hay cograven tốt magrave phải coacute dụng cụ đo chuyecircn dụng mớiphaacutet hiện được

11

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 3 LINH KIỆN TIacuteCH CỰC31 DIODE BAacuteN DẪN Khaacutei niệm chất baacuten dẫn - Chất baacuten dẫn thuần khiết Chất baacuten dẫn lagrave nguyecircn liệu để sản xuất ra caacutec loại linh kiện baacuten dẫnnhư Diode Transistor IC magrave ta đatilde thấy trong caacutec thiết bị điện tử ngagraveynay Chất baacuten dẫn lagrave những chất coacute đặc điểm trung gian giữa chất dẫn điệnvagrave chất caacutech điện về phương diện hoaacute học thigrave baacuten dẫn lagrave những chất coacute 4điện tử ở lớp ngoagravei cugraveng của nguyecircn tử đoacute lagrave caacutec chất Germanium ( Ge) vagraveSilicium (Si) Từ caacutec chất baacuten dẫn ban đầu ( tinh khiết) người ta phải tạo ra hailoại baacuten dẫn lagrave baacuten dẫn loại N vagrave baacuten dẫn loại P sau đoacute gheacutep caacutec miếngbaacuten dẫn loại N vagrave P lại ta thu được Diode hay Transistor

Si vagrave Ge đều coacute hoaacute trị 4 tức lagrave lớp ngoagravei cugraveng coacute 4 điện tử ởthể tinh khiết caacutec nguyecircn tử Si (Ge) liecircn kết với nhau theo liecircn kết cộnghoaacute trị như higravenh dưới

Chất baacuten dẫn tinh khiết - Chất baacuten dẫn loại n

Khi ta pha một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 5 như Phospho (P) vagraveo chấtbaacuten dẫn Si thigrave một nguyecircn tử P liecircn kết với 4 nguyecircn tử Si theo liecircn kếtcộng hoaacute trị nguyecircn tử Phospho chỉ coacute 4 điện tử tham gia liecircn kết vagrave cogravendư một điện tử vagrave trở thagravenh điện tử tự do =gt Chất baacuten dẫn luacutec nagravey trởthagravenh thừa điện tử ( mang điện acircm) vagrave được gọi lagrave baacuten dẫn N ( Negative acircm )

Chất baacuten dẫn N

12

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chất baacuten dẫn P- Chất baacuten dẫn loại p Ngược lại khi ta pha thecircm một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 3 như Indium (In)vagraveo chất baacuten dẫn Si thigrave 1 nguyecircn tử Indium sẽ liecircn kết với 4 nguyecircn tửSi theo liecircn kết cộng hoaacute trị vagrave liecircn kết bị thiếu một điện tử =gt trởthagravenh lỗ trống ( mang điện dương) vagrave được gọi lagrave chất baacuten dẫn P

31 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước nguyecircn lyacute hoạt động Cấu tạoTiếp giaacutep P - N vagrave Cấu tạo của Diode baacuten dẫn Khi đatilde coacute được hai chất baacuten dẫn lagrave P vagrave N nếu gheacutep hai chất baacutendẫn theo một tiếp giaacutep P - N ta được một Diode tiếp giaacutep P -N coacute đặcđiểm Tại bề mặt tiếp xuacutec caacutec điện tử dư thừa trong baacuten dẫn N khuyếchtaacuten sang vugraveng baacuten dẫn P để lấp vagraveo caacutec lỗ trống =gt tạo thagravenh một lớp Iontrung hoagrave về điện =gt lớp Ion nagravey tạo thagravenh miền caacutech điện giữa hai chấtbaacuten dẫn

Mối tiếp xuacutec P - N =gt Cấu tạo của Diode Ở higravenh trecircn lagrave mối tiếp xuacutec P - N vagrave cũng chiacutenh lagrave cấu tạo của Diode baacutendẫn Kyacute hiệu quy ước vagrave higravenh daacuteng

13

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kyacute hiệu vagrave higravenh daacuteng của Diode baacuten dẫn Nguyecircn lyacute hoạt động

- Phacircn cực thuận cho Diode

Khi ta cấp điện aacutep dương (+) vagraveo Anocirct ( vugraveng baacuten dẫn P ) vagrave điện aacutep acircm

(-) vagraveo Katocirct ( vugraveng baacuten dẫn N ) khi đoacute dưới taacutec dụng tương taacutec củađiện aacutep miền caacutech điện thu hẹp lại khi điện aacutep checircnh lệch giữ hai cựcđạt 06V ( với Diode loại Si ) hoặc 02V ( với Diode loại Ge ) thigrave diệntiacutech miền caacutech điện giảm bằng khocircng =gt Diode bắt đầu dẫn điện Nếu tiếptục tăng điện aacutep nguồn thigrave dograveng qua Diode tăng nhanh nhưng checircnh lệchđiện aacutep giữa hai cực của Diode khocircng tăng (vẫn giữ ở mức 06V )

Diode (Si) phacircn cực thuận - Khi Dode dẫn điện aacutep thuận đựơc gim ở mức 06V

Đường đặc tuyến của điện aacutep thuận qua Diode Kết luận Khi Diode (loại Si) được phacircn cực thuận nếu điện aacutep

phacircn cực thuận lt 06V thigrave chưa coacute dograveng đi qua Diode Nếu aacutep phacircn cựcthuận đạt = 06V thigrave coacute dograveng đi qua Diode sau đoacute dograveng điện qua Diode tăngnhanh nhưng sụt aacutep thuận vẫn giữ ở giaacute trị 06V

- Phacircn cực ngược cho Diode Khi phacircn cực ngược cho Diode tức lagrave cấp nguồn (+) vagraveo Katocirct (baacuten dẫnN) nguồn (-) vagraveo Anocirct (baacuten dẫn P) dưới sự tương taacutec của điện aacutep ngược miền caacutech điện cagraveng rộng ra vagrave ngăn cản dograveng điện đi qua mối tiếp giaacutep Diode coacute thể chiu được điện aacutep ngược rất lớn khoảng 1000V thigrave diode mớibị đaacutenh thủng

Diode chỉ bị chaacutey khi aacutep phacircn cực ngựơc tăng gt = 1000V Phacircn loại + sectilaquot tiOtildep regiOacutem+ sectilaquot tiOtildep mAEligt

14

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

+ sectilaquot aelign cedilp

+ sectilaquot phcedilt quang Kyacute hiệu D Caacutec đặc tiacutenh vagrave ứng dụng Ứng dụng của Diode baacuten dẫn - Do tiacutenh chất dẫn điện một chiều necircn Diode thường được sử dụng trongcaacutec mạch chỉnh lưu nguồn xoay chiều thagravenh một chiều caacutec mạch taacutechsoacuteng mạch gim aacutep phacircn cực cho transistor hoạt động trong mạch chỉnhlưu Diode coacute thể được tiacutech hợp thagravenh Diode cầu coacute dạng

Diode cầu trong mạch chỉnh lưu điện xoay chiều

Caacutec loại DiodeNội dung Tigravem hiểu cấu tạo vagrave cocircng dụng của caacutec loại Diode Diode ổn

aacutep Diode thu quang Diode phaacutet quang Diode biến dung Diode xung Diodetaacutech soacuteng Diode nắn điện1 Diode Zener

Cấu tạo Diode Zener coacute cấu tạo tương tự Diode thường nhưng coacutehai lớp baacuten dẫn P - N gheacutep với nhau Diode Zener được ứng dụng trong chếđộ phacircn cực ngược khi phacircn cực thuận Diode zener như diode thường nhưngkhi phacircn cực ngược Diode zener sẽ gim lại một mức điện aacutep cố định bằnggiaacute trị ghi trecircn diode

Higravenh daacuteng Diode Zener ( Dz ) Kyacute hiệu vagrave ứng dụng của Diode zener trong mạchSơ đồ trecircn minh hoạ ứng dụng của Dz nguồn U1 lagrave nguồn coacute điện aacutep thay

đổi Dz lagrave diode ổn aacutep R1 lagrave trở hạn dograveng

15

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ta thấy rằng khi nguồn U1 gt Dz thigrave aacutep trecircn Dz luocircn luocircn cố định cho dugravenguồn U1 thay đổi

Khi nguồn U1 thay đổi thigrave dograveng ngược qua Dz thay đổi dograveng ngược quaDz coacute giaacute trị giới hạn khoảng 30mA

Thocircng thường người ta sử dụng nguồn U1 gt 15 =gt 2 lần Dz vagrave lắp trởhạn dograveng R1 sao cho dograveng ngược lớn nhất qua Dz lt 30mA

Nếu U1 lt Dz thigrave khi U1 thay đổi aacutep trecircn Dz cũng thay đổi Nếu U1 gt Dz thigrave khi U1 thay đổi =gtaacutep trecircn Dz khocircng đổi

2 Diode Thu quang ( Photo Diode ) Diode thu quang hoạt động ở chế độ phacircn cực nghịch vỏ diode coacute

một miếng thuỷ tinh để aacutenh saacuteng chiếu vagraveo mối P - N dograveng điện ngược quadiode tỷ lệ thuận với cường độ aacutenh saacuteng chiếu vagraveo diode

Kyacute hiệu của Photo

Minh hoạ sự hoạt động của Photo Diode 3 Diode Phaacutet quang ( Light Emiting Diode LED ) Diode phaacutet phang lagrave Diode phaacutet ra aacutenh saacuteng khi được phacircn cực

thuận điện aacutep lagravem việc của LED khoảng 17 =gt 22V dograveng qua Led khoảng từ5mA đến 20mA

Led được sử dụng để lagravem đegraven baacuteo nguồn đegraven nhaacutey trang triacute baacuteotrạng thaacutei coacute điện vv

Diode phaacutet quang LED 4 Diode Varicap ( Diode biến dung )

16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Cuộn dacircy nạp năng lương Khi cho một dograveng điện chạy qua cuộndacircy cuộn dacircy nạp một năng lượng dưới dạng từ trường được tiacutenh theo cocircngthức W = LI 2 2 W năng lượng ( June )

L Hệ số tự cảm ( H ) I dograveng điện Thiacute nghiệm về tiacutenh nạp xả của cuộn dacircy Ở thiacute nghiệm trecircn Khi K1 đoacuteng dograveng điện qua cuộn dacircy tăng dần (docuộn dacircy sinh ra cảm khaacuteng chống lại dograveng điện tăng đột ngột ) vigrave vậy boacuteng đegraven saacuteng từ từ khi K1 vừa ngắt vagrave K2 đoacuteng năng lương nạp trongcuộn dacircy tạo thagravenh điện aacutep cảm ứng phoacuteng ngược lại qua boacuteng đegraven lagravem boacutengđegraven loeacute saacuteng =gt đoacute lagrave hiecircn tượng ứng dụng + Cho dszligng meacutet chiOgraveu regi qua + Ngumln dszligng cao tCcediln + Msup1ch ceacuteng heumlng23 Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của caacutec linh kiện thụ động- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện trở- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của tụ điện- Đọc matilde kyacute tự để xaacutec định trị số của điện cảm

24 Xaacutec định chất lượng linh kiện bằng VOM- Xaacutec định chất lượng của điện trởĐưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn điện trở đọc trị số thực vagrave so saacutenh với giaacutetrị ghi trecircn than điện trở để so saacutenh chất lượng- Xaacutec định chất lượng của điện cảm Đưa VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute chập hai que đo vagraveđiều chỉnh kim về 0 Đưa 2 que đo vagraveo hai đầu cuộn cảm nếu Kim chỉ 0 cuộn cảm bị chập caacutec vograveng dacircyKim chỉ nhỏ cuộn cảm cograven sử dụng đượcKim chỉ cuộn cảm bị đứt- Xaacutec định chất lượng của tụ điện Đưa VOM về thang đo sau đoacute chập hai que đo vagrave điều chỉnh kim về 0Đưa 2 que đo vagraveo hai chacircn tụ điện nếu

10

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về tụ điện cograven tốtKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi đứng im tụ điện bị chậpKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về khocircng đến tụ điện rograverỉKim chỉ tụ điện bị khocirc

Xaacutec định chất lượng cuộn dacircyDugraveng đồng hồ VOM ở thang đo ở thang đo x1 hoặc x10 đưa haique đo vagraveo 2 đầu cuộn dacircy

- Nếu kim khocircng lecircn (=infin) thigrave cuộn dacircy bị đứt- Nếu kim lecircn = 0 thigrave cuộn dacircy bị chập- Nếu kim lecircn chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute thigrave cuộn dacircy

tốt

Lưu yacute Đối với những cuộn dacircy coacute tiết diện dacircy nhỏ vagrave điện trở thuần nhỏ thigrave khi đo bằng VOMkhocircng thể xaacutec định được lagrave cuộn dacircy bị chập hay cograven tốt magrave phải coacute dụng cụ đo chuyecircn dụng mớiphaacutet hiện được

11

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 3 LINH KIỆN TIacuteCH CỰC31 DIODE BAacuteN DẪN Khaacutei niệm chất baacuten dẫn - Chất baacuten dẫn thuần khiết Chất baacuten dẫn lagrave nguyecircn liệu để sản xuất ra caacutec loại linh kiện baacuten dẫnnhư Diode Transistor IC magrave ta đatilde thấy trong caacutec thiết bị điện tử ngagraveynay Chất baacuten dẫn lagrave những chất coacute đặc điểm trung gian giữa chất dẫn điệnvagrave chất caacutech điện về phương diện hoaacute học thigrave baacuten dẫn lagrave những chất coacute 4điện tử ở lớp ngoagravei cugraveng của nguyecircn tử đoacute lagrave caacutec chất Germanium ( Ge) vagraveSilicium (Si) Từ caacutec chất baacuten dẫn ban đầu ( tinh khiết) người ta phải tạo ra hailoại baacuten dẫn lagrave baacuten dẫn loại N vagrave baacuten dẫn loại P sau đoacute gheacutep caacutec miếngbaacuten dẫn loại N vagrave P lại ta thu được Diode hay Transistor

Si vagrave Ge đều coacute hoaacute trị 4 tức lagrave lớp ngoagravei cugraveng coacute 4 điện tử ởthể tinh khiết caacutec nguyecircn tử Si (Ge) liecircn kết với nhau theo liecircn kết cộnghoaacute trị như higravenh dưới

Chất baacuten dẫn tinh khiết - Chất baacuten dẫn loại n

Khi ta pha một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 5 như Phospho (P) vagraveo chấtbaacuten dẫn Si thigrave một nguyecircn tử P liecircn kết với 4 nguyecircn tử Si theo liecircn kếtcộng hoaacute trị nguyecircn tử Phospho chỉ coacute 4 điện tử tham gia liecircn kết vagrave cogravendư một điện tử vagrave trở thagravenh điện tử tự do =gt Chất baacuten dẫn luacutec nagravey trởthagravenh thừa điện tử ( mang điện acircm) vagrave được gọi lagrave baacuten dẫn N ( Negative acircm )

Chất baacuten dẫn N

12

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chất baacuten dẫn P- Chất baacuten dẫn loại p Ngược lại khi ta pha thecircm một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 3 như Indium (In)vagraveo chất baacuten dẫn Si thigrave 1 nguyecircn tử Indium sẽ liecircn kết với 4 nguyecircn tửSi theo liecircn kết cộng hoaacute trị vagrave liecircn kết bị thiếu một điện tử =gt trởthagravenh lỗ trống ( mang điện dương) vagrave được gọi lagrave chất baacuten dẫn P

31 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước nguyecircn lyacute hoạt động Cấu tạoTiếp giaacutep P - N vagrave Cấu tạo của Diode baacuten dẫn Khi đatilde coacute được hai chất baacuten dẫn lagrave P vagrave N nếu gheacutep hai chất baacutendẫn theo một tiếp giaacutep P - N ta được một Diode tiếp giaacutep P -N coacute đặcđiểm Tại bề mặt tiếp xuacutec caacutec điện tử dư thừa trong baacuten dẫn N khuyếchtaacuten sang vugraveng baacuten dẫn P để lấp vagraveo caacutec lỗ trống =gt tạo thagravenh một lớp Iontrung hoagrave về điện =gt lớp Ion nagravey tạo thagravenh miền caacutech điện giữa hai chấtbaacuten dẫn

Mối tiếp xuacutec P - N =gt Cấu tạo của Diode Ở higravenh trecircn lagrave mối tiếp xuacutec P - N vagrave cũng chiacutenh lagrave cấu tạo của Diode baacutendẫn Kyacute hiệu quy ước vagrave higravenh daacuteng

13

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kyacute hiệu vagrave higravenh daacuteng của Diode baacuten dẫn Nguyecircn lyacute hoạt động

- Phacircn cực thuận cho Diode

Khi ta cấp điện aacutep dương (+) vagraveo Anocirct ( vugraveng baacuten dẫn P ) vagrave điện aacutep acircm

(-) vagraveo Katocirct ( vugraveng baacuten dẫn N ) khi đoacute dưới taacutec dụng tương taacutec củađiện aacutep miền caacutech điện thu hẹp lại khi điện aacutep checircnh lệch giữ hai cựcđạt 06V ( với Diode loại Si ) hoặc 02V ( với Diode loại Ge ) thigrave diệntiacutech miền caacutech điện giảm bằng khocircng =gt Diode bắt đầu dẫn điện Nếu tiếptục tăng điện aacutep nguồn thigrave dograveng qua Diode tăng nhanh nhưng checircnh lệchđiện aacutep giữa hai cực của Diode khocircng tăng (vẫn giữ ở mức 06V )

Diode (Si) phacircn cực thuận - Khi Dode dẫn điện aacutep thuận đựơc gim ở mức 06V

Đường đặc tuyến của điện aacutep thuận qua Diode Kết luận Khi Diode (loại Si) được phacircn cực thuận nếu điện aacutep

phacircn cực thuận lt 06V thigrave chưa coacute dograveng đi qua Diode Nếu aacutep phacircn cựcthuận đạt = 06V thigrave coacute dograveng đi qua Diode sau đoacute dograveng điện qua Diode tăngnhanh nhưng sụt aacutep thuận vẫn giữ ở giaacute trị 06V

- Phacircn cực ngược cho Diode Khi phacircn cực ngược cho Diode tức lagrave cấp nguồn (+) vagraveo Katocirct (baacuten dẫnN) nguồn (-) vagraveo Anocirct (baacuten dẫn P) dưới sự tương taacutec của điện aacutep ngược miền caacutech điện cagraveng rộng ra vagrave ngăn cản dograveng điện đi qua mối tiếp giaacutep Diode coacute thể chiu được điện aacutep ngược rất lớn khoảng 1000V thigrave diode mớibị đaacutenh thủng

Diode chỉ bị chaacutey khi aacutep phacircn cực ngựơc tăng gt = 1000V Phacircn loại + sectilaquot tiOtildep regiOacutem+ sectilaquot tiOtildep mAEligt

14

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

+ sectilaquot aelign cedilp

+ sectilaquot phcedilt quang Kyacute hiệu D Caacutec đặc tiacutenh vagrave ứng dụng Ứng dụng của Diode baacuten dẫn - Do tiacutenh chất dẫn điện một chiều necircn Diode thường được sử dụng trongcaacutec mạch chỉnh lưu nguồn xoay chiều thagravenh một chiều caacutec mạch taacutechsoacuteng mạch gim aacutep phacircn cực cho transistor hoạt động trong mạch chỉnhlưu Diode coacute thể được tiacutech hợp thagravenh Diode cầu coacute dạng

Diode cầu trong mạch chỉnh lưu điện xoay chiều

Caacutec loại DiodeNội dung Tigravem hiểu cấu tạo vagrave cocircng dụng của caacutec loại Diode Diode ổn

aacutep Diode thu quang Diode phaacutet quang Diode biến dung Diode xung Diodetaacutech soacuteng Diode nắn điện1 Diode Zener

Cấu tạo Diode Zener coacute cấu tạo tương tự Diode thường nhưng coacutehai lớp baacuten dẫn P - N gheacutep với nhau Diode Zener được ứng dụng trong chếđộ phacircn cực ngược khi phacircn cực thuận Diode zener như diode thường nhưngkhi phacircn cực ngược Diode zener sẽ gim lại một mức điện aacutep cố định bằnggiaacute trị ghi trecircn diode

Higravenh daacuteng Diode Zener ( Dz ) Kyacute hiệu vagrave ứng dụng của Diode zener trong mạchSơ đồ trecircn minh hoạ ứng dụng của Dz nguồn U1 lagrave nguồn coacute điện aacutep thay

đổi Dz lagrave diode ổn aacutep R1 lagrave trở hạn dograveng

15

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ta thấy rằng khi nguồn U1 gt Dz thigrave aacutep trecircn Dz luocircn luocircn cố định cho dugravenguồn U1 thay đổi

Khi nguồn U1 thay đổi thigrave dograveng ngược qua Dz thay đổi dograveng ngược quaDz coacute giaacute trị giới hạn khoảng 30mA

Thocircng thường người ta sử dụng nguồn U1 gt 15 =gt 2 lần Dz vagrave lắp trởhạn dograveng R1 sao cho dograveng ngược lớn nhất qua Dz lt 30mA

Nếu U1 lt Dz thigrave khi U1 thay đổi aacutep trecircn Dz cũng thay đổi Nếu U1 gt Dz thigrave khi U1 thay đổi =gtaacutep trecircn Dz khocircng đổi

2 Diode Thu quang ( Photo Diode ) Diode thu quang hoạt động ở chế độ phacircn cực nghịch vỏ diode coacute

một miếng thuỷ tinh để aacutenh saacuteng chiếu vagraveo mối P - N dograveng điện ngược quadiode tỷ lệ thuận với cường độ aacutenh saacuteng chiếu vagraveo diode

Kyacute hiệu của Photo

Minh hoạ sự hoạt động của Photo Diode 3 Diode Phaacutet quang ( Light Emiting Diode LED ) Diode phaacutet phang lagrave Diode phaacutet ra aacutenh saacuteng khi được phacircn cực

thuận điện aacutep lagravem việc của LED khoảng 17 =gt 22V dograveng qua Led khoảng từ5mA đến 20mA

Led được sử dụng để lagravem đegraven baacuteo nguồn đegraven nhaacutey trang triacute baacuteotrạng thaacutei coacute điện vv

Diode phaacutet quang LED 4 Diode Varicap ( Diode biến dung )

16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về tụ điện cograven tốtKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi đứng im tụ điện bị chậpKim chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute rồi trở về khocircng đến tụ điện rograverỉKim chỉ tụ điện bị khocirc

Xaacutec định chất lượng cuộn dacircyDugraveng đồng hồ VOM ở thang đo ở thang đo x1 hoặc x10 đưa haique đo vagraveo 2 đầu cuộn dacircy

- Nếu kim khocircng lecircn (=infin) thigrave cuộn dacircy bị đứt- Nếu kim lecircn = 0 thigrave cuộn dacircy bị chập- Nếu kim lecircn chỉ một giaacute trị điện trở nagraveo đoacute thigrave cuộn dacircy

tốt

Lưu yacute Đối với những cuộn dacircy coacute tiết diện dacircy nhỏ vagrave điện trở thuần nhỏ thigrave khi đo bằng VOMkhocircng thể xaacutec định được lagrave cuộn dacircy bị chập hay cograven tốt magrave phải coacute dụng cụ đo chuyecircn dụng mớiphaacutet hiện được

11

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 3 LINH KIỆN TIacuteCH CỰC31 DIODE BAacuteN DẪN Khaacutei niệm chất baacuten dẫn - Chất baacuten dẫn thuần khiết Chất baacuten dẫn lagrave nguyecircn liệu để sản xuất ra caacutec loại linh kiện baacuten dẫnnhư Diode Transistor IC magrave ta đatilde thấy trong caacutec thiết bị điện tử ngagraveynay Chất baacuten dẫn lagrave những chất coacute đặc điểm trung gian giữa chất dẫn điệnvagrave chất caacutech điện về phương diện hoaacute học thigrave baacuten dẫn lagrave những chất coacute 4điện tử ở lớp ngoagravei cugraveng của nguyecircn tử đoacute lagrave caacutec chất Germanium ( Ge) vagraveSilicium (Si) Từ caacutec chất baacuten dẫn ban đầu ( tinh khiết) người ta phải tạo ra hailoại baacuten dẫn lagrave baacuten dẫn loại N vagrave baacuten dẫn loại P sau đoacute gheacutep caacutec miếngbaacuten dẫn loại N vagrave P lại ta thu được Diode hay Transistor

Si vagrave Ge đều coacute hoaacute trị 4 tức lagrave lớp ngoagravei cugraveng coacute 4 điện tử ởthể tinh khiết caacutec nguyecircn tử Si (Ge) liecircn kết với nhau theo liecircn kết cộnghoaacute trị như higravenh dưới

Chất baacuten dẫn tinh khiết - Chất baacuten dẫn loại n

Khi ta pha một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 5 như Phospho (P) vagraveo chấtbaacuten dẫn Si thigrave một nguyecircn tử P liecircn kết với 4 nguyecircn tử Si theo liecircn kếtcộng hoaacute trị nguyecircn tử Phospho chỉ coacute 4 điện tử tham gia liecircn kết vagrave cogravendư một điện tử vagrave trở thagravenh điện tử tự do =gt Chất baacuten dẫn luacutec nagravey trởthagravenh thừa điện tử ( mang điện acircm) vagrave được gọi lagrave baacuten dẫn N ( Negative acircm )

Chất baacuten dẫn N

12

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chất baacuten dẫn P- Chất baacuten dẫn loại p Ngược lại khi ta pha thecircm một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 3 như Indium (In)vagraveo chất baacuten dẫn Si thigrave 1 nguyecircn tử Indium sẽ liecircn kết với 4 nguyecircn tửSi theo liecircn kết cộng hoaacute trị vagrave liecircn kết bị thiếu một điện tử =gt trởthagravenh lỗ trống ( mang điện dương) vagrave được gọi lagrave chất baacuten dẫn P

31 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước nguyecircn lyacute hoạt động Cấu tạoTiếp giaacutep P - N vagrave Cấu tạo của Diode baacuten dẫn Khi đatilde coacute được hai chất baacuten dẫn lagrave P vagrave N nếu gheacutep hai chất baacutendẫn theo một tiếp giaacutep P - N ta được một Diode tiếp giaacutep P -N coacute đặcđiểm Tại bề mặt tiếp xuacutec caacutec điện tử dư thừa trong baacuten dẫn N khuyếchtaacuten sang vugraveng baacuten dẫn P để lấp vagraveo caacutec lỗ trống =gt tạo thagravenh một lớp Iontrung hoagrave về điện =gt lớp Ion nagravey tạo thagravenh miền caacutech điện giữa hai chấtbaacuten dẫn

Mối tiếp xuacutec P - N =gt Cấu tạo của Diode Ở higravenh trecircn lagrave mối tiếp xuacutec P - N vagrave cũng chiacutenh lagrave cấu tạo của Diode baacutendẫn Kyacute hiệu quy ước vagrave higravenh daacuteng

13

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kyacute hiệu vagrave higravenh daacuteng của Diode baacuten dẫn Nguyecircn lyacute hoạt động

- Phacircn cực thuận cho Diode

Khi ta cấp điện aacutep dương (+) vagraveo Anocirct ( vugraveng baacuten dẫn P ) vagrave điện aacutep acircm

(-) vagraveo Katocirct ( vugraveng baacuten dẫn N ) khi đoacute dưới taacutec dụng tương taacutec củađiện aacutep miền caacutech điện thu hẹp lại khi điện aacutep checircnh lệch giữ hai cựcđạt 06V ( với Diode loại Si ) hoặc 02V ( với Diode loại Ge ) thigrave diệntiacutech miền caacutech điện giảm bằng khocircng =gt Diode bắt đầu dẫn điện Nếu tiếptục tăng điện aacutep nguồn thigrave dograveng qua Diode tăng nhanh nhưng checircnh lệchđiện aacutep giữa hai cực của Diode khocircng tăng (vẫn giữ ở mức 06V )

Diode (Si) phacircn cực thuận - Khi Dode dẫn điện aacutep thuận đựơc gim ở mức 06V

Đường đặc tuyến của điện aacutep thuận qua Diode Kết luận Khi Diode (loại Si) được phacircn cực thuận nếu điện aacutep

phacircn cực thuận lt 06V thigrave chưa coacute dograveng đi qua Diode Nếu aacutep phacircn cựcthuận đạt = 06V thigrave coacute dograveng đi qua Diode sau đoacute dograveng điện qua Diode tăngnhanh nhưng sụt aacutep thuận vẫn giữ ở giaacute trị 06V

- Phacircn cực ngược cho Diode Khi phacircn cực ngược cho Diode tức lagrave cấp nguồn (+) vagraveo Katocirct (baacuten dẫnN) nguồn (-) vagraveo Anocirct (baacuten dẫn P) dưới sự tương taacutec của điện aacutep ngược miền caacutech điện cagraveng rộng ra vagrave ngăn cản dograveng điện đi qua mối tiếp giaacutep Diode coacute thể chiu được điện aacutep ngược rất lớn khoảng 1000V thigrave diode mớibị đaacutenh thủng

Diode chỉ bị chaacutey khi aacutep phacircn cực ngựơc tăng gt = 1000V Phacircn loại + sectilaquot tiOtildep regiOacutem+ sectilaquot tiOtildep mAEligt

14

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

+ sectilaquot aelign cedilp

+ sectilaquot phcedilt quang Kyacute hiệu D Caacutec đặc tiacutenh vagrave ứng dụng Ứng dụng của Diode baacuten dẫn - Do tiacutenh chất dẫn điện một chiều necircn Diode thường được sử dụng trongcaacutec mạch chỉnh lưu nguồn xoay chiều thagravenh một chiều caacutec mạch taacutechsoacuteng mạch gim aacutep phacircn cực cho transistor hoạt động trong mạch chỉnhlưu Diode coacute thể được tiacutech hợp thagravenh Diode cầu coacute dạng

Diode cầu trong mạch chỉnh lưu điện xoay chiều

Caacutec loại DiodeNội dung Tigravem hiểu cấu tạo vagrave cocircng dụng của caacutec loại Diode Diode ổn

aacutep Diode thu quang Diode phaacutet quang Diode biến dung Diode xung Diodetaacutech soacuteng Diode nắn điện1 Diode Zener

Cấu tạo Diode Zener coacute cấu tạo tương tự Diode thường nhưng coacutehai lớp baacuten dẫn P - N gheacutep với nhau Diode Zener được ứng dụng trong chếđộ phacircn cực ngược khi phacircn cực thuận Diode zener như diode thường nhưngkhi phacircn cực ngược Diode zener sẽ gim lại một mức điện aacutep cố định bằnggiaacute trị ghi trecircn diode

Higravenh daacuteng Diode Zener ( Dz ) Kyacute hiệu vagrave ứng dụng của Diode zener trong mạchSơ đồ trecircn minh hoạ ứng dụng của Dz nguồn U1 lagrave nguồn coacute điện aacutep thay

đổi Dz lagrave diode ổn aacutep R1 lagrave trở hạn dograveng

15

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ta thấy rằng khi nguồn U1 gt Dz thigrave aacutep trecircn Dz luocircn luocircn cố định cho dugravenguồn U1 thay đổi

Khi nguồn U1 thay đổi thigrave dograveng ngược qua Dz thay đổi dograveng ngược quaDz coacute giaacute trị giới hạn khoảng 30mA

Thocircng thường người ta sử dụng nguồn U1 gt 15 =gt 2 lần Dz vagrave lắp trởhạn dograveng R1 sao cho dograveng ngược lớn nhất qua Dz lt 30mA

Nếu U1 lt Dz thigrave khi U1 thay đổi aacutep trecircn Dz cũng thay đổi Nếu U1 gt Dz thigrave khi U1 thay đổi =gtaacutep trecircn Dz khocircng đổi

2 Diode Thu quang ( Photo Diode ) Diode thu quang hoạt động ở chế độ phacircn cực nghịch vỏ diode coacute

một miếng thuỷ tinh để aacutenh saacuteng chiếu vagraveo mối P - N dograveng điện ngược quadiode tỷ lệ thuận với cường độ aacutenh saacuteng chiếu vagraveo diode

Kyacute hiệu của Photo

Minh hoạ sự hoạt động của Photo Diode 3 Diode Phaacutet quang ( Light Emiting Diode LED ) Diode phaacutet phang lagrave Diode phaacutet ra aacutenh saacuteng khi được phacircn cực

thuận điện aacutep lagravem việc của LED khoảng 17 =gt 22V dograveng qua Led khoảng từ5mA đến 20mA

Led được sử dụng để lagravem đegraven baacuteo nguồn đegraven nhaacutey trang triacute baacuteotrạng thaacutei coacute điện vv

Diode phaacutet quang LED 4 Diode Varicap ( Diode biến dung )

16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 3 LINH KIỆN TIacuteCH CỰC31 DIODE BAacuteN DẪN Khaacutei niệm chất baacuten dẫn - Chất baacuten dẫn thuần khiết Chất baacuten dẫn lagrave nguyecircn liệu để sản xuất ra caacutec loại linh kiện baacuten dẫnnhư Diode Transistor IC magrave ta đatilde thấy trong caacutec thiết bị điện tử ngagraveynay Chất baacuten dẫn lagrave những chất coacute đặc điểm trung gian giữa chất dẫn điệnvagrave chất caacutech điện về phương diện hoaacute học thigrave baacuten dẫn lagrave những chất coacute 4điện tử ở lớp ngoagravei cugraveng của nguyecircn tử đoacute lagrave caacutec chất Germanium ( Ge) vagraveSilicium (Si) Từ caacutec chất baacuten dẫn ban đầu ( tinh khiết) người ta phải tạo ra hailoại baacuten dẫn lagrave baacuten dẫn loại N vagrave baacuten dẫn loại P sau đoacute gheacutep caacutec miếngbaacuten dẫn loại N vagrave P lại ta thu được Diode hay Transistor

Si vagrave Ge đều coacute hoaacute trị 4 tức lagrave lớp ngoagravei cugraveng coacute 4 điện tử ởthể tinh khiết caacutec nguyecircn tử Si (Ge) liecircn kết với nhau theo liecircn kết cộnghoaacute trị như higravenh dưới

Chất baacuten dẫn tinh khiết - Chất baacuten dẫn loại n

Khi ta pha một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 5 như Phospho (P) vagraveo chấtbaacuten dẫn Si thigrave một nguyecircn tử P liecircn kết với 4 nguyecircn tử Si theo liecircn kếtcộng hoaacute trị nguyecircn tử Phospho chỉ coacute 4 điện tử tham gia liecircn kết vagrave cogravendư một điện tử vagrave trở thagravenh điện tử tự do =gt Chất baacuten dẫn luacutec nagravey trởthagravenh thừa điện tử ( mang điện acircm) vagrave được gọi lagrave baacuten dẫn N ( Negative acircm )

Chất baacuten dẫn N

12

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chất baacuten dẫn P- Chất baacuten dẫn loại p Ngược lại khi ta pha thecircm một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 3 như Indium (In)vagraveo chất baacuten dẫn Si thigrave 1 nguyecircn tử Indium sẽ liecircn kết với 4 nguyecircn tửSi theo liecircn kết cộng hoaacute trị vagrave liecircn kết bị thiếu một điện tử =gt trởthagravenh lỗ trống ( mang điện dương) vagrave được gọi lagrave chất baacuten dẫn P

31 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước nguyecircn lyacute hoạt động Cấu tạoTiếp giaacutep P - N vagrave Cấu tạo của Diode baacuten dẫn Khi đatilde coacute được hai chất baacuten dẫn lagrave P vagrave N nếu gheacutep hai chất baacutendẫn theo một tiếp giaacutep P - N ta được một Diode tiếp giaacutep P -N coacute đặcđiểm Tại bề mặt tiếp xuacutec caacutec điện tử dư thừa trong baacuten dẫn N khuyếchtaacuten sang vugraveng baacuten dẫn P để lấp vagraveo caacutec lỗ trống =gt tạo thagravenh một lớp Iontrung hoagrave về điện =gt lớp Ion nagravey tạo thagravenh miền caacutech điện giữa hai chấtbaacuten dẫn

Mối tiếp xuacutec P - N =gt Cấu tạo của Diode Ở higravenh trecircn lagrave mối tiếp xuacutec P - N vagrave cũng chiacutenh lagrave cấu tạo của Diode baacutendẫn Kyacute hiệu quy ước vagrave higravenh daacuteng

13

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kyacute hiệu vagrave higravenh daacuteng của Diode baacuten dẫn Nguyecircn lyacute hoạt động

- Phacircn cực thuận cho Diode

Khi ta cấp điện aacutep dương (+) vagraveo Anocirct ( vugraveng baacuten dẫn P ) vagrave điện aacutep acircm

(-) vagraveo Katocirct ( vugraveng baacuten dẫn N ) khi đoacute dưới taacutec dụng tương taacutec củađiện aacutep miền caacutech điện thu hẹp lại khi điện aacutep checircnh lệch giữ hai cựcđạt 06V ( với Diode loại Si ) hoặc 02V ( với Diode loại Ge ) thigrave diệntiacutech miền caacutech điện giảm bằng khocircng =gt Diode bắt đầu dẫn điện Nếu tiếptục tăng điện aacutep nguồn thigrave dograveng qua Diode tăng nhanh nhưng checircnh lệchđiện aacutep giữa hai cực của Diode khocircng tăng (vẫn giữ ở mức 06V )

Diode (Si) phacircn cực thuận - Khi Dode dẫn điện aacutep thuận đựơc gim ở mức 06V

Đường đặc tuyến của điện aacutep thuận qua Diode Kết luận Khi Diode (loại Si) được phacircn cực thuận nếu điện aacutep

phacircn cực thuận lt 06V thigrave chưa coacute dograveng đi qua Diode Nếu aacutep phacircn cựcthuận đạt = 06V thigrave coacute dograveng đi qua Diode sau đoacute dograveng điện qua Diode tăngnhanh nhưng sụt aacutep thuận vẫn giữ ở giaacute trị 06V

- Phacircn cực ngược cho Diode Khi phacircn cực ngược cho Diode tức lagrave cấp nguồn (+) vagraveo Katocirct (baacuten dẫnN) nguồn (-) vagraveo Anocirct (baacuten dẫn P) dưới sự tương taacutec của điện aacutep ngược miền caacutech điện cagraveng rộng ra vagrave ngăn cản dograveng điện đi qua mối tiếp giaacutep Diode coacute thể chiu được điện aacutep ngược rất lớn khoảng 1000V thigrave diode mớibị đaacutenh thủng

Diode chỉ bị chaacutey khi aacutep phacircn cực ngựơc tăng gt = 1000V Phacircn loại + sectilaquot tiOtildep regiOacutem+ sectilaquot tiOtildep mAEligt

14

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

+ sectilaquot aelign cedilp

+ sectilaquot phcedilt quang Kyacute hiệu D Caacutec đặc tiacutenh vagrave ứng dụng Ứng dụng của Diode baacuten dẫn - Do tiacutenh chất dẫn điện một chiều necircn Diode thường được sử dụng trongcaacutec mạch chỉnh lưu nguồn xoay chiều thagravenh một chiều caacutec mạch taacutechsoacuteng mạch gim aacutep phacircn cực cho transistor hoạt động trong mạch chỉnhlưu Diode coacute thể được tiacutech hợp thagravenh Diode cầu coacute dạng

Diode cầu trong mạch chỉnh lưu điện xoay chiều

Caacutec loại DiodeNội dung Tigravem hiểu cấu tạo vagrave cocircng dụng của caacutec loại Diode Diode ổn

aacutep Diode thu quang Diode phaacutet quang Diode biến dung Diode xung Diodetaacutech soacuteng Diode nắn điện1 Diode Zener

Cấu tạo Diode Zener coacute cấu tạo tương tự Diode thường nhưng coacutehai lớp baacuten dẫn P - N gheacutep với nhau Diode Zener được ứng dụng trong chếđộ phacircn cực ngược khi phacircn cực thuận Diode zener như diode thường nhưngkhi phacircn cực ngược Diode zener sẽ gim lại một mức điện aacutep cố định bằnggiaacute trị ghi trecircn diode

Higravenh daacuteng Diode Zener ( Dz ) Kyacute hiệu vagrave ứng dụng của Diode zener trong mạchSơ đồ trecircn minh hoạ ứng dụng của Dz nguồn U1 lagrave nguồn coacute điện aacutep thay

đổi Dz lagrave diode ổn aacutep R1 lagrave trở hạn dograveng

15

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ta thấy rằng khi nguồn U1 gt Dz thigrave aacutep trecircn Dz luocircn luocircn cố định cho dugravenguồn U1 thay đổi

Khi nguồn U1 thay đổi thigrave dograveng ngược qua Dz thay đổi dograveng ngược quaDz coacute giaacute trị giới hạn khoảng 30mA

Thocircng thường người ta sử dụng nguồn U1 gt 15 =gt 2 lần Dz vagrave lắp trởhạn dograveng R1 sao cho dograveng ngược lớn nhất qua Dz lt 30mA

Nếu U1 lt Dz thigrave khi U1 thay đổi aacutep trecircn Dz cũng thay đổi Nếu U1 gt Dz thigrave khi U1 thay đổi =gtaacutep trecircn Dz khocircng đổi

2 Diode Thu quang ( Photo Diode ) Diode thu quang hoạt động ở chế độ phacircn cực nghịch vỏ diode coacute

một miếng thuỷ tinh để aacutenh saacuteng chiếu vagraveo mối P - N dograveng điện ngược quadiode tỷ lệ thuận với cường độ aacutenh saacuteng chiếu vagraveo diode

Kyacute hiệu của Photo

Minh hoạ sự hoạt động của Photo Diode 3 Diode Phaacutet quang ( Light Emiting Diode LED ) Diode phaacutet phang lagrave Diode phaacutet ra aacutenh saacuteng khi được phacircn cực

thuận điện aacutep lagravem việc của LED khoảng 17 =gt 22V dograveng qua Led khoảng từ5mA đến 20mA

Led được sử dụng để lagravem đegraven baacuteo nguồn đegraven nhaacutey trang triacute baacuteotrạng thaacutei coacute điện vv

Diode phaacutet quang LED 4 Diode Varicap ( Diode biến dung )

16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chất baacuten dẫn P- Chất baacuten dẫn loại p Ngược lại khi ta pha thecircm một lượng nhỏ chất coacute hoaacute trị 3 như Indium (In)vagraveo chất baacuten dẫn Si thigrave 1 nguyecircn tử Indium sẽ liecircn kết với 4 nguyecircn tửSi theo liecircn kết cộng hoaacute trị vagrave liecircn kết bị thiếu một điện tử =gt trởthagravenh lỗ trống ( mang điện dương) vagrave được gọi lagrave chất baacuten dẫn P

31 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước nguyecircn lyacute hoạt động Cấu tạoTiếp giaacutep P - N vagrave Cấu tạo của Diode baacuten dẫn Khi đatilde coacute được hai chất baacuten dẫn lagrave P vagrave N nếu gheacutep hai chất baacutendẫn theo một tiếp giaacutep P - N ta được một Diode tiếp giaacutep P -N coacute đặcđiểm Tại bề mặt tiếp xuacutec caacutec điện tử dư thừa trong baacuten dẫn N khuyếchtaacuten sang vugraveng baacuten dẫn P để lấp vagraveo caacutec lỗ trống =gt tạo thagravenh một lớp Iontrung hoagrave về điện =gt lớp Ion nagravey tạo thagravenh miền caacutech điện giữa hai chấtbaacuten dẫn

Mối tiếp xuacutec P - N =gt Cấu tạo của Diode Ở higravenh trecircn lagrave mối tiếp xuacutec P - N vagrave cũng chiacutenh lagrave cấu tạo của Diode baacutendẫn Kyacute hiệu quy ước vagrave higravenh daacuteng

13

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kyacute hiệu vagrave higravenh daacuteng của Diode baacuten dẫn Nguyecircn lyacute hoạt động

- Phacircn cực thuận cho Diode

Khi ta cấp điện aacutep dương (+) vagraveo Anocirct ( vugraveng baacuten dẫn P ) vagrave điện aacutep acircm

(-) vagraveo Katocirct ( vugraveng baacuten dẫn N ) khi đoacute dưới taacutec dụng tương taacutec củađiện aacutep miền caacutech điện thu hẹp lại khi điện aacutep checircnh lệch giữ hai cựcđạt 06V ( với Diode loại Si ) hoặc 02V ( với Diode loại Ge ) thigrave diệntiacutech miền caacutech điện giảm bằng khocircng =gt Diode bắt đầu dẫn điện Nếu tiếptục tăng điện aacutep nguồn thigrave dograveng qua Diode tăng nhanh nhưng checircnh lệchđiện aacutep giữa hai cực của Diode khocircng tăng (vẫn giữ ở mức 06V )

Diode (Si) phacircn cực thuận - Khi Dode dẫn điện aacutep thuận đựơc gim ở mức 06V

Đường đặc tuyến của điện aacutep thuận qua Diode Kết luận Khi Diode (loại Si) được phacircn cực thuận nếu điện aacutep

phacircn cực thuận lt 06V thigrave chưa coacute dograveng đi qua Diode Nếu aacutep phacircn cựcthuận đạt = 06V thigrave coacute dograveng đi qua Diode sau đoacute dograveng điện qua Diode tăngnhanh nhưng sụt aacutep thuận vẫn giữ ở giaacute trị 06V

- Phacircn cực ngược cho Diode Khi phacircn cực ngược cho Diode tức lagrave cấp nguồn (+) vagraveo Katocirct (baacuten dẫnN) nguồn (-) vagraveo Anocirct (baacuten dẫn P) dưới sự tương taacutec của điện aacutep ngược miền caacutech điện cagraveng rộng ra vagrave ngăn cản dograveng điện đi qua mối tiếp giaacutep Diode coacute thể chiu được điện aacutep ngược rất lớn khoảng 1000V thigrave diode mớibị đaacutenh thủng

Diode chỉ bị chaacutey khi aacutep phacircn cực ngựơc tăng gt = 1000V Phacircn loại + sectilaquot tiOtildep regiOacutem+ sectilaquot tiOtildep mAEligt

14

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

+ sectilaquot aelign cedilp

+ sectilaquot phcedilt quang Kyacute hiệu D Caacutec đặc tiacutenh vagrave ứng dụng Ứng dụng của Diode baacuten dẫn - Do tiacutenh chất dẫn điện một chiều necircn Diode thường được sử dụng trongcaacutec mạch chỉnh lưu nguồn xoay chiều thagravenh một chiều caacutec mạch taacutechsoacuteng mạch gim aacutep phacircn cực cho transistor hoạt động trong mạch chỉnhlưu Diode coacute thể được tiacutech hợp thagravenh Diode cầu coacute dạng

Diode cầu trong mạch chỉnh lưu điện xoay chiều

Caacutec loại DiodeNội dung Tigravem hiểu cấu tạo vagrave cocircng dụng của caacutec loại Diode Diode ổn

aacutep Diode thu quang Diode phaacutet quang Diode biến dung Diode xung Diodetaacutech soacuteng Diode nắn điện1 Diode Zener

Cấu tạo Diode Zener coacute cấu tạo tương tự Diode thường nhưng coacutehai lớp baacuten dẫn P - N gheacutep với nhau Diode Zener được ứng dụng trong chếđộ phacircn cực ngược khi phacircn cực thuận Diode zener như diode thường nhưngkhi phacircn cực ngược Diode zener sẽ gim lại một mức điện aacutep cố định bằnggiaacute trị ghi trecircn diode

Higravenh daacuteng Diode Zener ( Dz ) Kyacute hiệu vagrave ứng dụng của Diode zener trong mạchSơ đồ trecircn minh hoạ ứng dụng của Dz nguồn U1 lagrave nguồn coacute điện aacutep thay

đổi Dz lagrave diode ổn aacutep R1 lagrave trở hạn dograveng

15

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ta thấy rằng khi nguồn U1 gt Dz thigrave aacutep trecircn Dz luocircn luocircn cố định cho dugravenguồn U1 thay đổi

Khi nguồn U1 thay đổi thigrave dograveng ngược qua Dz thay đổi dograveng ngược quaDz coacute giaacute trị giới hạn khoảng 30mA

Thocircng thường người ta sử dụng nguồn U1 gt 15 =gt 2 lần Dz vagrave lắp trởhạn dograveng R1 sao cho dograveng ngược lớn nhất qua Dz lt 30mA

Nếu U1 lt Dz thigrave khi U1 thay đổi aacutep trecircn Dz cũng thay đổi Nếu U1 gt Dz thigrave khi U1 thay đổi =gtaacutep trecircn Dz khocircng đổi

2 Diode Thu quang ( Photo Diode ) Diode thu quang hoạt động ở chế độ phacircn cực nghịch vỏ diode coacute

một miếng thuỷ tinh để aacutenh saacuteng chiếu vagraveo mối P - N dograveng điện ngược quadiode tỷ lệ thuận với cường độ aacutenh saacuteng chiếu vagraveo diode

Kyacute hiệu của Photo

Minh hoạ sự hoạt động của Photo Diode 3 Diode Phaacutet quang ( Light Emiting Diode LED ) Diode phaacutet phang lagrave Diode phaacutet ra aacutenh saacuteng khi được phacircn cực

thuận điện aacutep lagravem việc của LED khoảng 17 =gt 22V dograveng qua Led khoảng từ5mA đến 20mA

Led được sử dụng để lagravem đegraven baacuteo nguồn đegraven nhaacutey trang triacute baacuteotrạng thaacutei coacute điện vv

Diode phaacutet quang LED 4 Diode Varicap ( Diode biến dung )

16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Kyacute hiệu vagrave higravenh daacuteng của Diode baacuten dẫn Nguyecircn lyacute hoạt động

- Phacircn cực thuận cho Diode

Khi ta cấp điện aacutep dương (+) vagraveo Anocirct ( vugraveng baacuten dẫn P ) vagrave điện aacutep acircm

(-) vagraveo Katocirct ( vugraveng baacuten dẫn N ) khi đoacute dưới taacutec dụng tương taacutec củađiện aacutep miền caacutech điện thu hẹp lại khi điện aacutep checircnh lệch giữ hai cựcđạt 06V ( với Diode loại Si ) hoặc 02V ( với Diode loại Ge ) thigrave diệntiacutech miền caacutech điện giảm bằng khocircng =gt Diode bắt đầu dẫn điện Nếu tiếptục tăng điện aacutep nguồn thigrave dograveng qua Diode tăng nhanh nhưng checircnh lệchđiện aacutep giữa hai cực của Diode khocircng tăng (vẫn giữ ở mức 06V )

Diode (Si) phacircn cực thuận - Khi Dode dẫn điện aacutep thuận đựơc gim ở mức 06V

Đường đặc tuyến của điện aacutep thuận qua Diode Kết luận Khi Diode (loại Si) được phacircn cực thuận nếu điện aacutep

phacircn cực thuận lt 06V thigrave chưa coacute dograveng đi qua Diode Nếu aacutep phacircn cựcthuận đạt = 06V thigrave coacute dograveng đi qua Diode sau đoacute dograveng điện qua Diode tăngnhanh nhưng sụt aacutep thuận vẫn giữ ở giaacute trị 06V

- Phacircn cực ngược cho Diode Khi phacircn cực ngược cho Diode tức lagrave cấp nguồn (+) vagraveo Katocirct (baacuten dẫnN) nguồn (-) vagraveo Anocirct (baacuten dẫn P) dưới sự tương taacutec của điện aacutep ngược miền caacutech điện cagraveng rộng ra vagrave ngăn cản dograveng điện đi qua mối tiếp giaacutep Diode coacute thể chiu được điện aacutep ngược rất lớn khoảng 1000V thigrave diode mớibị đaacutenh thủng

Diode chỉ bị chaacutey khi aacutep phacircn cực ngựơc tăng gt = 1000V Phacircn loại + sectilaquot tiOtildep regiOacutem+ sectilaquot tiOtildep mAEligt

14

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

+ sectilaquot aelign cedilp

+ sectilaquot phcedilt quang Kyacute hiệu D Caacutec đặc tiacutenh vagrave ứng dụng Ứng dụng của Diode baacuten dẫn - Do tiacutenh chất dẫn điện một chiều necircn Diode thường được sử dụng trongcaacutec mạch chỉnh lưu nguồn xoay chiều thagravenh một chiều caacutec mạch taacutechsoacuteng mạch gim aacutep phacircn cực cho transistor hoạt động trong mạch chỉnhlưu Diode coacute thể được tiacutech hợp thagravenh Diode cầu coacute dạng

Diode cầu trong mạch chỉnh lưu điện xoay chiều

Caacutec loại DiodeNội dung Tigravem hiểu cấu tạo vagrave cocircng dụng của caacutec loại Diode Diode ổn

aacutep Diode thu quang Diode phaacutet quang Diode biến dung Diode xung Diodetaacutech soacuteng Diode nắn điện1 Diode Zener

Cấu tạo Diode Zener coacute cấu tạo tương tự Diode thường nhưng coacutehai lớp baacuten dẫn P - N gheacutep với nhau Diode Zener được ứng dụng trong chếđộ phacircn cực ngược khi phacircn cực thuận Diode zener như diode thường nhưngkhi phacircn cực ngược Diode zener sẽ gim lại một mức điện aacutep cố định bằnggiaacute trị ghi trecircn diode

Higravenh daacuteng Diode Zener ( Dz ) Kyacute hiệu vagrave ứng dụng của Diode zener trong mạchSơ đồ trecircn minh hoạ ứng dụng của Dz nguồn U1 lagrave nguồn coacute điện aacutep thay

đổi Dz lagrave diode ổn aacutep R1 lagrave trở hạn dograveng

15

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ta thấy rằng khi nguồn U1 gt Dz thigrave aacutep trecircn Dz luocircn luocircn cố định cho dugravenguồn U1 thay đổi

Khi nguồn U1 thay đổi thigrave dograveng ngược qua Dz thay đổi dograveng ngược quaDz coacute giaacute trị giới hạn khoảng 30mA

Thocircng thường người ta sử dụng nguồn U1 gt 15 =gt 2 lần Dz vagrave lắp trởhạn dograveng R1 sao cho dograveng ngược lớn nhất qua Dz lt 30mA

Nếu U1 lt Dz thigrave khi U1 thay đổi aacutep trecircn Dz cũng thay đổi Nếu U1 gt Dz thigrave khi U1 thay đổi =gtaacutep trecircn Dz khocircng đổi

2 Diode Thu quang ( Photo Diode ) Diode thu quang hoạt động ở chế độ phacircn cực nghịch vỏ diode coacute

một miếng thuỷ tinh để aacutenh saacuteng chiếu vagraveo mối P - N dograveng điện ngược quadiode tỷ lệ thuận với cường độ aacutenh saacuteng chiếu vagraveo diode

Kyacute hiệu của Photo

Minh hoạ sự hoạt động của Photo Diode 3 Diode Phaacutet quang ( Light Emiting Diode LED ) Diode phaacutet phang lagrave Diode phaacutet ra aacutenh saacuteng khi được phacircn cực

thuận điện aacutep lagravem việc của LED khoảng 17 =gt 22V dograveng qua Led khoảng từ5mA đến 20mA

Led được sử dụng để lagravem đegraven baacuteo nguồn đegraven nhaacutey trang triacute baacuteotrạng thaacutei coacute điện vv

Diode phaacutet quang LED 4 Diode Varicap ( Diode biến dung )

16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

+ sectilaquot aelign cedilp

+ sectilaquot phcedilt quang Kyacute hiệu D Caacutec đặc tiacutenh vagrave ứng dụng Ứng dụng của Diode baacuten dẫn - Do tiacutenh chất dẫn điện một chiều necircn Diode thường được sử dụng trongcaacutec mạch chỉnh lưu nguồn xoay chiều thagravenh một chiều caacutec mạch taacutechsoacuteng mạch gim aacutep phacircn cực cho transistor hoạt động trong mạch chỉnhlưu Diode coacute thể được tiacutech hợp thagravenh Diode cầu coacute dạng

Diode cầu trong mạch chỉnh lưu điện xoay chiều

Caacutec loại DiodeNội dung Tigravem hiểu cấu tạo vagrave cocircng dụng của caacutec loại Diode Diode ổn

aacutep Diode thu quang Diode phaacutet quang Diode biến dung Diode xung Diodetaacutech soacuteng Diode nắn điện1 Diode Zener

Cấu tạo Diode Zener coacute cấu tạo tương tự Diode thường nhưng coacutehai lớp baacuten dẫn P - N gheacutep với nhau Diode Zener được ứng dụng trong chếđộ phacircn cực ngược khi phacircn cực thuận Diode zener như diode thường nhưngkhi phacircn cực ngược Diode zener sẽ gim lại một mức điện aacutep cố định bằnggiaacute trị ghi trecircn diode

Higravenh daacuteng Diode Zener ( Dz ) Kyacute hiệu vagrave ứng dụng của Diode zener trong mạchSơ đồ trecircn minh hoạ ứng dụng của Dz nguồn U1 lagrave nguồn coacute điện aacutep thay

đổi Dz lagrave diode ổn aacutep R1 lagrave trở hạn dograveng

15

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ta thấy rằng khi nguồn U1 gt Dz thigrave aacutep trecircn Dz luocircn luocircn cố định cho dugravenguồn U1 thay đổi

Khi nguồn U1 thay đổi thigrave dograveng ngược qua Dz thay đổi dograveng ngược quaDz coacute giaacute trị giới hạn khoảng 30mA

Thocircng thường người ta sử dụng nguồn U1 gt 15 =gt 2 lần Dz vagrave lắp trởhạn dograveng R1 sao cho dograveng ngược lớn nhất qua Dz lt 30mA

Nếu U1 lt Dz thigrave khi U1 thay đổi aacutep trecircn Dz cũng thay đổi Nếu U1 gt Dz thigrave khi U1 thay đổi =gtaacutep trecircn Dz khocircng đổi

2 Diode Thu quang ( Photo Diode ) Diode thu quang hoạt động ở chế độ phacircn cực nghịch vỏ diode coacute

một miếng thuỷ tinh để aacutenh saacuteng chiếu vagraveo mối P - N dograveng điện ngược quadiode tỷ lệ thuận với cường độ aacutenh saacuteng chiếu vagraveo diode

Kyacute hiệu của Photo

Minh hoạ sự hoạt động của Photo Diode 3 Diode Phaacutet quang ( Light Emiting Diode LED ) Diode phaacutet phang lagrave Diode phaacutet ra aacutenh saacuteng khi được phacircn cực

thuận điện aacutep lagravem việc của LED khoảng 17 =gt 22V dograveng qua Led khoảng từ5mA đến 20mA

Led được sử dụng để lagravem đegraven baacuteo nguồn đegraven nhaacutey trang triacute baacuteotrạng thaacutei coacute điện vv

Diode phaacutet quang LED 4 Diode Varicap ( Diode biến dung )

16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ta thấy rằng khi nguồn U1 gt Dz thigrave aacutep trecircn Dz luocircn luocircn cố định cho dugravenguồn U1 thay đổi

Khi nguồn U1 thay đổi thigrave dograveng ngược qua Dz thay đổi dograveng ngược quaDz coacute giaacute trị giới hạn khoảng 30mA

Thocircng thường người ta sử dụng nguồn U1 gt 15 =gt 2 lần Dz vagrave lắp trởhạn dograveng R1 sao cho dograveng ngược lớn nhất qua Dz lt 30mA

Nếu U1 lt Dz thigrave khi U1 thay đổi aacutep trecircn Dz cũng thay đổi Nếu U1 gt Dz thigrave khi U1 thay đổi =gtaacutep trecircn Dz khocircng đổi

2 Diode Thu quang ( Photo Diode ) Diode thu quang hoạt động ở chế độ phacircn cực nghịch vỏ diode coacute

một miếng thuỷ tinh để aacutenh saacuteng chiếu vagraveo mối P - N dograveng điện ngược quadiode tỷ lệ thuận với cường độ aacutenh saacuteng chiếu vagraveo diode

Kyacute hiệu của Photo

Minh hoạ sự hoạt động của Photo Diode 3 Diode Phaacutet quang ( Light Emiting Diode LED ) Diode phaacutet phang lagrave Diode phaacutet ra aacutenh saacuteng khi được phacircn cực

thuận điện aacutep lagravem việc của LED khoảng 17 =gt 22V dograveng qua Led khoảng từ5mA đến 20mA

Led được sử dụng để lagravem đegraven baacuteo nguồn đegraven nhaacutey trang triacute baacuteotrạng thaacutei coacute điện vv

Diode phaacutet quang LED 4 Diode Varicap ( Diode biến dung )

16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Diode biến dung lagrave Diode coacute điện dung như tụ điện vagrave điện dungbiến đổi khi ta thay đổi điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Ứn dụng của Diode biến dung Varicap ( VD ) trong mạch cộng hưởngỞ higravenh trecircn khi ta chỉnh triết aacutep VR điện aacutep ngược đặt vagraveo Diode

Varicap thay đổi điện dung của diode thay đổi =gt lagravem thay đổi tần sốcocircng hưởng của mạch

Diode biến dung được sử dụng trong caacutec bộ kecircnh Ti vi mầu trong caacutecmạch điều chỉnh tần số cộng hưởng bằng điện aacutep

5 Diode xung Trong caacutec bộ nguồn xung thigrave ở đầu ra của biến aacutep xung ta phải

dugraveng Diode xung để chỉnh lưu diode xung lagrave diode lagravem việc ở tần số caokhoảng vagravei chục KHz diode nắn điện thocircng thường khocircng thể thay thế vagraveovị triacute diode xung được nhưng ngựơc lại diode xung coacute thể thay thế cho vịtriacute diode thường diode xung coacute giaacute thagravenh cao hơn diode thường nhiều lần

Về đặc điểm higravenh daacuteng thigrave Diode xung khocircng coacute gigrave khaacutec biệt vớiDiode thường tuy nhiecircn Diode xung thường coacute vograveng daacutenh dấu đứt neacutet hoặcđaacutenh dấu bằng hai vograveng

Kyacute hiệu của Diode xung6 Diode taacutech soacuteng Lagrave loại Diode nhỏ vở bằng thuỷ tinh vagrave cograven gọi lagrave diode tiếp điểm

vigrave mặt tiếp xuacutec giữa hai chất baacuten dẫn P - N tại một điểm để traacutenh điệndung kyacute sinh diode taacutech soacuteng thường dugraveng trong caacutec mạch cao tần dugraveng đểtaacutech soacuteng tiacuten hiệu

7 Diode nắn điện Lagrave Diode tiếp mặt dugraveng để nắn điện trong caacutec bộ chỉnh lưu nguồn AC

50Hz Diode nagravey thường coacute 3 loại lagrave 1A 2A vagrave 5A

Diode nắn điện 5A 32 Caacutech xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của Diode- Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của điode tiếp mặt

17

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đưa đồng hồ VOM về thang đo với thang x1 hoặc x10 sau đoacute đưa 2 queđo vagraveo 2 chacircn Diode Sau 2 lần đổi que đo nếu một lần kim lecircn vagrave một lần= ta xaacutec định Diode cograven tốt

Trong lần đo kim lecircn một giaacute trị nhỏ thigrave que đen lagrave Anot cograven que đỏ lagraveCatot

Nếu hai lần đổi que đo magrave kim khocircng lecircn thigrave Diode bị đứtNếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng 0Ω Diode bị thủng (chập)Nếu hai lần đổi que đo magrave kim đều lecircn bằng một giaacute trị nagraveo đoacute gt0 Diode

bị rograve rĩ

Xaacutec định cực tiacutenh vagrave chất lượng của diode ZenerCaacutech xaacutec định giống như Diode tiếp mặt

32 TRANSISTOR BAacuteN DẪN321 Cấu tạo kyacute hiệu quy ước Cấu tạo của Transistor ( Boacuteng baacuten dẫn )

Transistor gồm ba lớp baacuten dẫn gheacutep với nhau higravenh thagravenh hai mối tiếpgiaacutep P-N nếu gheacutep theo thứ tự PNP ta được ransistor thuận nếu gheacutep

18

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

theo thứ tự NPN ta được Transistor ngược về phương diện cấu tạoTransistor tương đương với hai Diode đấu ngược chiều nhau

Ba lớp baacuten dẫn được nối ra thagravenh ba cực lớp giữa gọi lagrave cực gốc kyacutehiệu lagrave B ( Base ) lớp baacuten dẫn B rất mỏng vagrave coacute nồng độ tạp chất thấp

Hai lớp baacuten dẫn becircn ngoagravei được nối ra thagravenh cực phaacutet ( Emitter ) viếttắt lagrave E vagrave cực thu hay cực goacutep ( Collector ) viết tắt lagrave C vugraveng baacutendẫn E vagrave C coacute cugraveng loại baacuten dẫn (loại N hay P ) hưng coacute kiacutech thước vagravenồng độ tạp chất khaacutec nhau necircn khocircng hoaacuten vị cho nhau được Kyacute hiệu quy ước

Hiện nay trecircn thị trường coacute nhiều loại Transistor của nhiều nước sảnxuất nhưng thocircng dụng nhất lagrave caacutec transistor của Nhật bản Mỹ vagrave Trungquốc

Transistor Nhật bản thường kyacute hiệu lagrave A B C DViacute dụ A564 B733 C828 D1555 trong đoacute caacutec Transistor kyacute hiệu lagrave A vagrave B

lagrave Transistor thuận PNP cograven kyacute hiệu lagrave C vagrave D lagrave Transistor ngược NPNcaacutec Transistor A vagrave C thường coacute cocircng uất nhỏ vagrave tần số lagravem việc cao cogravencaacutec Transistor B vagrave D thường coacute cocircng xuất lớn vagrave tần số lagravem việc thấphơn

1048698 Transistor do Mỹ sản xuất thường kyacute hiệu lagrave 2N viacute dụ2N3055 2N4073 vv1048698 Transistor do Trung quốc sản xuất Bắt đầu bằng số 3 tiếp theo lagrave

hai chũ caacutei Chữ caacutei thức nhất cho biết loại boacuteng Chữ A vagrave B lagrave boacutengthuận chữ C vagrave D lagrave bograveng ngược chữ thứ hai cho biết đặc điểm X vagrave Plagrave bograveng acircm tần A vagrave G lagrave boacuteng cao tần Caacutec chữ số ở sau chỉ thứ tự sảnphẩm Thiacute dụ 3CP25 phacircn loại trường vagrave lưỡng cực Nguyecircn lyacute hoạt động của Transistor - Xeacutet hoạt động của Transistor NPN

Ta cấp một nguồn một chiều UCE vagraveo hai cực C vagrave E trong đoacute (+) nguồn vagraveocực C vagrave (-) nguồn vagraveo cực E

Cấp nguồn một chiều UBE đi qua cocircng tắc vagrave trở hạn dograveng vagraveo hai cực Bvagrave E trong đoacute cực (+) vagraveo chacircn B cực (-) vagraveo chacircn E

Khi cocircng tắc mở ta thấy rằng mặc dugrave hai cực C vagrave E đatilde được cấp điệnnhưng vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua mối C E ( luacutec nagravey dograveng IC = 0 )

Khi cocircng tắc đoacuteng mối P-N được phacircn cực thuận do đoacute coacute một dograveng điệnchạy từ (+) nguồn UBE qua cocircng tắc =gt qua R hạn dograveng =gt qua mối BE về cực(-) tạo thagravenh dograveng IB

19

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngay khi dograveng IB xuất hiện =gt lập tức cũng coacute dograveng IC chạy qua mối CElagravem boacuteng đegraven phaacutet saacuteng vagrave dograveng IC mạnh gấp nhiều lần dograveng IB

Như vậy rotilde ragraveng dograveng IC hoagraven toagraven phụ thuộc vagraveo dograveng IB vagrave phụ thuộctheo một cocircng thức IC = βIB

Trong đoacute IC lagrave dograveng chạy qua mối CE IB lagrave dograveng chạy qua mối BE β lagrave hệ số khuyếch đại của TransistorGiải thiacutech Khi coacute điện aacutep UCE nhưng caacutec điện tử vagrave lỗ trống khocircng thể

vượt qua mối tiếp giaacutep P-N để tạo thagravenh dograveng điện thigrave xuất hiện dograveng IBEdo lớp baacuten dẫn P tại cực B rất mỏng vagrave nồng độ pha tạp thấp vigrave vậy sốđiện tử tự do từ lớp baacuten dẫn N (cực E) vượt qua tiếp giaacutep sang lớp baacutendẫn P(cực B) lớn hơn số lượng lỗ trống rất nhiều một phần nhỏ trong sốcaacutec điện tử đoacute thế vagraveo lỗ trống tạo thagravenh dograveng IB cograven phần lớn số điện tửbị huacutet về phiacutea cực C dưới taacutec dụng của điện aacutep UCE =gt tạo thagravenh dograveng ICE

chạy qua Transistor- Xeacutet hoạt động của Transistor PNP Sự hoạt động của Transistor PNP hoagraven toagraven tương tự Transistor NPN nhưng

cực tiacutenh của caacutec nguồn điện UCE vagrave UBE ngược lại Dograveng IC đi từ E sang Ccograven dograveng IB đi từ E sang B Caacutec thocircng số kỹ thuật

1 Caacutec thocircng số kỹ thuật của Transistor Dograveng điện cực đại Lagrave dograveng điện giới hạn của transistor vượt qua dograveng

giới hạn nagravey Transistor sẽ bị hỏng Điện aacutep cực đại Lagrave điện aacutep giới hạncủa transistor đặt vagraveo cực CE vượt qua điện aacutep giới hạn nagravey Transistorsẽ bị đaacutenh thủng Tấn số cắt Lagrave tần số giới hạn magrave Transistor lagravem việcbigravenh thường vượt quaacute tần số nagravey thigrave độ khuyếch đại của Transistor bịgiảm

Hệ số khuyếch đại Lagrave tỷ lệ biến đổi của dograveng ICE lớn gấp bao nhiecircu lầndograveng IBE

Cocircng xuất cực đại Khi hoat động Transistor tiecircu taacuten một cocircng xuất P =UCE ICE nếu cocircng xuất nagravey vượt quaacute cocircng xuất cực đại của Transistor thigraveTransistor sẽ bị hỏng

2 Một số Transistor đặc biệt

20

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Transistor số (Digital Transistor) Transistor số coacute cấu tạo nhưTransistor thường nhưng chacircn B được đấu thecircm một điện trở vagravei chụcKΩ Transistor số thường được sử dụng trong caacutec mạch cocircng tắc mạch logicmạch điều khiển khi hoạt động người ta coacute thể đưa trực

tiếp aacutep lệnh 5V vagraveo chacircn B để điều khiển đegraven ngắt mở

Minh hoạ ứng dụng của ransistor Digital Kyacute hiệu Transistor Digital thường coacute caacutec kyacute hiệu Transistor cocircng xuất dograveng (cocircng xuất ngang)Transistor cocircng xuất lớn

thường được gọi lagrave sograve Sograve dograveng Sograve nguồn vvcaacutec sograve nagravey được thiết kế đểđiều khiển bộ cao aacutep hoặc biến aacutep nguồn xung hoạt động Chuacuteng thường coacute điện aacutep hoạt động cao vagrave cho dograveng chịu đựng lớn Caacutec sograve cocircng xuấtdograveng (Ti vi mầu) thường coacute đấu thecircm caacutec diode đệm ở trong song song vớicực CE lagrave cực E

322 Caacutec kiểu mạch định thiecircn cơ bản của transistor lưỡng cực Mạch định thiecircn hồi tiếp điện aacutep

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc ocircucirc higravenh doumlocircugravei ntildeaacircy Maiumlch ntildeieaumln higravenh veucirc beacircn chaelig duoslashng moaumlt nguoagraven VCC ntildeearing phaacircn coumliumlc ngootilde neagraven vaoslash ngootilde thu Chuugraveng ta cuoslashng tigravem caugravec thoacircng soaacute IB ICM VCE

UvIb

C 2

C1

Ic

0

R 2

R c

0

V C C

R 1

QUr

degTiacutenh IB AUgravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm hai ntildeaagraveu RB cougrave dooslashng IB chaiumly qua

degTiacutenh IC IC = βIB = 80 x 60 10-6 = 48mA degTiacutenh VCE

21

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

VCE = VCC ndash RCIC = 18 ndash 2103 x 4810-3 VCE = 84VdegNtildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenh

Ba thoacircng soaacute IB IC VCE gioaacuteng nhouml troumlocircugravec phoumlocircng trigravenh ntildeoumlocircoslashng taucircicuotildeng gioaacuteng nhouml troumlocircugravec neacircn ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q vaoslash ntildeoumlocircoslashng taucircitoacutenh khong thay ntildeoaringi

Xeugravet maiumlch phaacircn coumliumlc nhouml ocircucirc higravenh trecircn Ntildeaacircy laoslash caugravech phaacircn coumliumlc phoaring bieaacuten nhaaacutet (chieaacutem gaagraven ntildea soaacute

trong caugravec maiumlch ntildeieaumln toumlucirc) Maiumlch duoslashng moaumlt nguoagraven ntildeieaumln duy nhaugravet VCC

keaacutet hocirciumlp vocircugravei caagraveu phaacircn theaacute RB1 ndash RB2 ocircucirc ngootilde neagraven vaoslash 2 ntildeieaumln trocircucirc RE

vaoslash RC ntildeearing ntildeogravenh ntildeiearingm hoaiumlt ntildeoaumlng toacutenh Q Chuugraveng ta cuotildeng tiacutenh caugrave thoacircngsoaacute IB IC VCE

Neaacuteu augravep duiumlng ntildeogravenh luaaumlt ohm chuugraveng ta cougrave boaacuten phoumlocircng trigravenh ntildeearingtigravem boaacuten giaugrave trograve aaringn soaacute(IB IC IB1 IB2) Ntildeearing ntildeocircn giaucircn trong tiacutenh tougraveanngoumlocircoslashi ta thoumlocircoslashng duoslashng ntildeogravenh lyugrave Thevenin (nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin)nhouml sau (Higravenh 97)

Nguoagraven toumlocircng ntildeoumlocircng Thevenin chaelig ntildeuugraveng khi thoucirca ntildeieagraveu kieaumlnThevenin ntildeoumla ra

Theaacute caugravec trograve soaacute vaoslasho ta cougrave

0

Ib Ic

0V B B

R cV C C

R B BQ

22

Mach định thiecircn theo kiểu phacircn aacutep

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Nhouml vaaumly nhocircoslash augravep duiumlng ntildeogravenh lyugrave Thevenin Maiumlch phaacircn coumliumlc choumlucirc Hntildeaotilde chuyearingn ntildeoaringi thaoslashnh maiumlch toumlocircng ntildeoumlocircng gioaacuteng nhouml maiumlch ntildeaotilde giocircugraveithieaumlu ocircucirc muiumlc II Moiumli thoacircng soaacute toiumla ntildeoauml ntildeiearingm Q ntildeoumlocircoslashng taucirci toacutenhntildeaotilde tigravem ntildeoumlocirciumlc ocircucirc muiumlc II ntildeeagraveu augravep duiumlng trocircucirc laiumli cho maiumlch phaacircn coumliumlcchoumlotilde H

SOumlIuml OAringN NtildeOgraveNH NHIEAumlT Khi nhieaumlt ntildeoauml thay ntildeoaringi (taecircng leacircn) caugravec thoacircng soaacute ICC VBE vaoslash

cuucirca b Transistor thay ntildeoaringi theo degDooslashng ntildeieaumln raelig ICO laoslash do soumliuml di chuyearingn cuucirca haiumlt taucirci thiearingu soaacute

ocircucirc moaacutei noaacutei thu - neagraven phaacircn coumliumlc nghogravech Khi nhieaumlt ntildeoauml taecircng caugraveclieacircn keaacutet ntildeoagraveng hougravea trograve bograve phaugrave vocircucirc soaacute loumlocirciumlng haiumlt thiearingu soaacute taecircngleacircn neacircn dooslashng ntildeieaumln roacute ICO taecircng ICO taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacirci cho moatildeiloumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 60C ocircucirc transistor Si vaoslash taecircng khoaucircng gaaacutep ntildeoacircicho moatildei loumlocirciumlng nhieaumlt ntildeoauml taecircng 100C ocircucirc transistor Ge Ntildeoagraveng thocircoslashi khiICO taecircng dooslashng IC qua transistor taecircng theo laoslashm transistor caoslashng nougravengleacircn Hieaumln toumlocirciumlng xaotildey ra daacircy chuyeagraven laoslashm houcircng transistor theo nhieaumltntildeoauml Ntildeearing giocircugravei haiumln ntildeieagraveu naoslashy ngoumlocircoslashi ta cougrave nhieagraveu caugravech phaacircn coumliumlc oaringnntildeogravenh nhieaumlt theo transistor

(stability factor) nhieaumlt Mạch định thiecircn hồi tiếp dograveng điện Để coacute thể khuếch đại được nhiều nguồn tiacuten hiệu mạnh yếu khaacutec nhau

thigrave mạch định thiecircn thường sử dụng thecircm điện trở phacircn aacutep Rpa đấu từ Bxuống Mass Mạch định thiecircn coacute hồi tiếp

Lagrave mạch coacute điện trở định thiecircn đấu từ đầu ra (cực C ) đến đầu vagraveo(cực B) mạch nagravey coacute taacutec dụng tăng độ ổn định cho mạch khuếch đại khi hoạtđộng

323 Xaacutec định chủng loại cực tiacutenh chất lượng vagrave cacircn chỉnh chế độ lagravem việc của TransistorVới caacutec loại Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thứ tự chacircn C vagrave B tuỳ theo

boacuteng của nước nagraveo sả xuất nhựng chacircn E luocircn ở becircn traacutei nếu ta đểTransistor như higravenh dưới Nếu lagrave Transistor do Nhật sản xuất thiacute dụTransistor C828 A564 thigrave chacircn C ở giữa chacircn B ở becircn phải Nếu lagraveTransistor Trung quốc sản xuất thigrave chacircn B ở giữa chacircn C ở becircn phải Tuynhiecircn một số Transistor được sản xuất nhaacutei thigrave khocircng theo thứ tự nagravey =gtđể biết chiacutenh xaacutec ta dugraveng phương phaacutep đo bằng đồng hồ vạn năng

Với loại Transistor cocircng xuất lớn (như higravenh dưới) thigrave hầu hết đều coacutechung thứ tự chacircn lagrave Becircn traacutei lagrave cực B ở giữa lagrave cực C vagrave becircn phải lagravecực E

Đo xaacutec định chacircn B vagrave C Với Transistor cocircng xuất nhỏ thigrave thocircngthường chacircn E ở becircn traacutei như vậy ta chỉ xaacutec định chacircn B vagrave suy ra chacircn Clagrave chacircn cograven lại

23

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Để đồng hồ thang x1Ω đặt cố định một que đo vagraveo từng chacircn que kiachuyển sang hai chacircn cograven lại nếu kim lecircn = nhau thigrave chacircn coacute que đặt cốđịnh lagrave chacircn B nếu que đồng hồ cố định lagrave que đen thigrave lagrave Transistorngược lagrave que đỏ thigrave lagrave Transistor thuận Phương phaacutep kiểm tra Transistor

Transistor khi hoạt động coacute thể hư hỏng do nhiều nguyecircn nhacircn nhưhỏng do nhiệt độ độ ẩm do điện aacutep nguồn tăng cao hoặc do chất lượng củabản thacircn Transistor để kiểm tra Transistor bạn hatildey nhớ cấu tạo củachuacuteng

Kiểm tra Transistor ngược NPN tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Anocirct điểm chung lagrave cực B nếu đo từ B sang Cvagrave B sang E (que đen vagraveoB) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gt kim lecircn tất cả caacutectrường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Kiểm tra Transistor thuận PNP tương tự kiểm tra hai Diode đấu chungcực Katocirct điểm chung lagrave cực B của Transistor nếu đo từ B sang C vagrave Bsang E ( que đỏ vagraveo B ) thigrave tương đương như đo hai diode thuận chiều =gtkim lecircn tất cả caacutec trường hợp đo khaacutec kim khocircng lecircn

1048698 Traacutei với caacutec điều trecircn lagrave Transistor bị hỏng

Đo từ B sang E hoặc từ B sang C kim lecircn cả hai chiều lagrave chập hay dograve BE hoặc BC Đo giữa C vagrave E kim lecircn lagrave bị chập CE

24

1048698 Transistor coacute thể bị hỏng ở caacutec trường hợp Đo thuận chiều từ B sang E hoặc từ B sang C =gt kimkhocircng lecircn lagrave transistor đứt BE hoặc đứt

BC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

33 Transistor trường FET331 Đại cương về FET

Chuacuteng ta đatilde khảo saacutet qua transistor thường được gọi lagrave transistorlưỡng cực vigrave sự dẫn điện của noacute dựa vagraveo hai loại hạt tải điện hạt tảiđiện đa số trong vugraveng phaacutet vagrave hạt tải điện thiểu số trong vugraveng nền Ởtransistor NPN hạt tải điện đa số lagrave điện tử vagrave hạt tải điện thiểusố lagrave lỗ trống trong khi ở transistor PNP hạt tải điện đa số lagrave lỗtrống vagrave hạt tải điện thiểu số lagrave điện tử

Điện trở ngotilde vagraveo của BJT (nhigraven từ cực E hoặc cực B) nhỏ từ vagravei trăm Ω đến vagravei

KΩ trong luacutec điện trở ngotilde vagraveo của đegraven chacircn khocircng rất lớn gần như vocirchạn Lyacute do lagrave ởBJT nối nền phaacutet luocircn luocircn được phacircn cực thuận trong luacutec ở đegraven chacircnkhocircng lưới khiểnluocircn luocircn được phacircn cực nghịch so với Catod Do đoacute ngay từ luacutectransistor BJT mới ra đời người ta đatilde nghĩ đến việc phaacutet triển mộtloại transistor mới Điều nagravey dẫn đến sự ra đời của transistor trườngứng

Ta phacircn biệt hai loại transistor trường ứngminus Transistor trường ứng loại nối Junction FET- JFETminus Transistor trường ứng loại coacute cổng caacutech điện Isulated gate FET-IGFET hay

metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET

332 JFET3321 Cấu tạo kyacute hiện quy ước

- JFET kecircnh N coacute cấu tạo gồm thanh baacuten dẫn loại N hai đầu nối vớihai dacircy ra gọi lagrave cực maacuteng D vagrave cực nguồn S Hai becircn thanh baacuten dẫn loại Nlagrave hai vugraveng baacuten dẫn loại P tạo thagravenh mối nối P-N như Diode Hai vugraveng nagraveyđược nối với nhau gọi lagrave cực cổng G như higravenh vẽ (Higravenh 22a)

- JFET kecircnh P coacute cấu tạo tương tự JFET kecircnh N nhưng chất baacuten dẫnngược lại (Hinh2 22b)

25

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

NP P

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET kecircnh N

Cực cổng (G)

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

PN N

Higravenh 22a Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của JFET Kecircnh P

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3322 Nguyecircn lyacute hoạt độngMuốn JFET hoạt động ta cấp nguồn một chiều VDD vagraveo cực D-S-G với cực

dương nối với D cograven mass nối G vagrave S thigrave dograveng điện xuất hiện trecircn kecircnh(gọi lagrave dograveng cực maacuteng ID) khi ID đạt tới một giới hạn điện aacutep VDS = VDD gt0thigrave cực G hở mạch tương ứng khi đoacute giaacute trị ID phụ thuộc vagraveo điện aacutep VDS vagraveđiện trở của kecircnh kyacute hiệu lagrave rDS rDS phụ thuộc vagraveo mức độ ha tạp chất chophần kecircnh thiết diện vagrave độ dagravei của kecircnh của kecircnh dẫn dograveng ID luacutec nagravey lagravedograveng điện tử hướng từ S đến D hay chiều dograveng điện đi từ D tới S

Khi coacute điện aacutep lt 0 taacutec động lecircn cực G lagrave VGS lt 0 tức lagrave Diode cực cữacủa kecircnh bị khoacutea vugraveng nghegraveo của tiếp xuacutec P-n phacircn bố khocircng đều vugraveng gầncực D rộng cograven vugraveng ở cực S hẹp điều nagravey dẫn tới phacircn bố thiết diện củakecircnh dẫn ngược lại hẹp dần hướng từ S tới D khi cho điện aacutep cực G acircm hơnthigrave higravenh ảnh vừa necircu của kecircnh dẫn rỏ hơn vagrave xatildey ra với caacutec điện aacutep VDS nhỏhơn dograveng điện cực maacuteng phụ thuộc vagraveo hai điện aacutep VDS vagrave VGS thể hiện trecircnbiễu thức sau

3323 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor JFETDể xaacutec định JFET cograven tốt hay bị hỏngta dugraveng đồng hồ VOM ở thang đo Ohm

đo điện trở thuận nghịch của noacute caacutec đồng hồ đo kim hiện nay thường coacuteque đen nối với cực dương (+) của pin vagrave que đỏ nối với cực acircm (-) củapin

Đối với JFET kecircnh N Dugraveng Vom để ở thang đo R x 100- Nối que đen vagraveo cực G que đỏ vagraveo cực D saud9o1 dời que đỏ đến cực S

để đo điện trở thuận giữa cực G ndash D vagrave G ndashS- Nối que đỏ vagraveo cực G que đen vagraveo cực D sau đoacute dời que đen đến cực S

để đo điện trở nghịch giữa G-D vagrave G-SNếu JFET cograven tốt thigrave khi đo điện trở thuận kim lecircn vagrave đod9ie6n5 trở

nghịch kim khocircng lecircn (R=infin)Nếu khi đo điện trở nghịch kim chỉ giaacute trị thấp hoặc bằng khocircng thigrave

JFET đatilde bị rỉ hoặc ngắn mạchNếu đo điện trở thuận vagrave điện trở nghịch kim đều khocircng lecircn thigrave JFET đatilde

bị đứtDối với JFET kecircnh P thigrave đổi que đo lại

26

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

333 TRANSISRTOR MOSFET3331 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu quy oumlocircugravec MOSFET kecircnh cảm ứng (EMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (higravenh 22c)- Nguyecircn lyacute hoạt độngĐiểm khaacutec biệt giữa EMOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D

khi điện aacutep cực cửa UGS = 0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợpcoacute cực tiacutenh dương (+) UGS gt0 sẽ xuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử)trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cực G vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫnđiện bằng điện tử (kecircnh N)

MOSFET kecircnh coacute sẳn (DMOSFET)- Cấu tạo kyacute hiệu (HIgraveNH 22D)

3332 Nguyecircn lyacute hoạt độngĐặc điểm của MOSFET lagrave chưa coacute kecircnh dẫn điện nối giữa S vagrave D khi VGS =

0 chỉ khi đặt tới cực G một điện aacutep thiacutech hợp coacute cực tiacutenh (+) VGS gt0 sẽxuất hiện điện tiacutech traacutei dấu (điện tử) trong vugraveng baacuten dẫn đối diện với cựcG vagrave do đoacute xuất hiện một kecircnh dẫn điện = điện tử (kecircnh N)3333 Mạch phacircn cực cho MOSFET

27

SS p

N

N

S

DG

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh cảm ứng

SS p

N

N

Cực nguồn (S)

Cực maacuteng (D)

Cực cổng (G)

Higravenh 22d Cấu tạo vagrave kyacute hiệu của MOSFET kecircnh coacute sẵn

SSS

DG

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

- Sơ đồ mạch điện

- Nguyecircn lyacute vagrave caacutech tiacutenh

ETHacircy lagrave dạng mạch phacircn cực thocircng dụng nhất Necircn chuacute yacute lagrave do điều hagravenhtheo kiểu tăng necircn khocircng thể dugraveng caacutech phacircn cực tự động Caacutec điện trở R1R2 RS phải được chọn sao cho VGgtVS tức VGS gt0 Thiacute dụ ta xem mạch phacircn cựchigravenh 37

- ETHặc tuyến truyền được xaacutec định bởi IDSS = 6mA VGS(off) =-3v - ETHường phacircn cực được xaacutec định bởi

VGS = VG-RSID

Vậy VGS(off) = 15volt - ID(mA) 015 (kΩ) Từ đồ thị higravenh 38 ta suy ra IDQ =76mA VGSQ = 035v VDS = VDD - (RS+RD)ID = 318v

3334 Phương phaacutep đo kiểm tra Transistor MOSFET

28

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Đố với MOSFET kecircnh N Do điện trở thuận vagrave điện trở nghịc của MOSFETđều vocirc cugraveng lớn necircn ta phải dugraveng đồng hồ ở thang đo cao nhất (Rx10K) đểthử caacutec tiếp giaacutep G-D vagrave G-S Cả hai lần đo điện trở thuận vagrave điện trởnghịch kim đều khocircng lecircn lagrave tốt nếu kim lecircn thigrave MOSFET bị rỉ hoặc bị nốitắt

Cần lưu yacute giữa cực D-S của MOSFET cocircng suất thường coacute DIODE đệm necircn khiđo Rx1 sẽ coacute một chiều kim lecircn cực tiacutenh của đode khi mắc vagraveo phụ thuộcvagraveo đặc tiacutenh lagrave MOSFET kecircnh Nhay kecircnh P

- Để kiểm tra MOSFET necircn để đồng hồ ở thang đo Rx10K tugravey theo kecircnh dẫnmagrave đặt chiều que đo thiacutech hợp

- Chẳng hạn MOFET kecircnh N

- Dugraveng tay kiacutech vagraveo kim sẽ nhảy về vị triacute coacute số Ohm (hagraveng chục K)MOSFET cograven tốt- Cần lưu yacute lagrave độ nhạy của FET cagraveng cao kigravem về cagraveng nhiều MOSFET coacute

cocircng suất cagraveng cao thigrave độ nhạy cagraveng thấpTrecircn thực tế thường gặp MOSFET bị hỏng ở dạng chạm mối nối D-S

29

MOSFET kecircnh P coacute Diode đệm

S

D

G

Kiacutech tay

Que đen

S

D

GQue đỏ

S

D

G

MOSFET kecircnh N coacute Diode đệm

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

34 THYRISTOR341 SCR3411 Cấu tạo kyacute hiệu

Cấu tạo Thyristor Kyacute hiệu của Thyristor Sơ đồ tương tương Thyristor coacute cấu tạo gồm 4 lớp baacuten dẫn gheacutep lại tạo thagravenh haiTransistor mắc nối tiếp một Transistor thuận vagrave một Transistor ngược(như sơ đồ tương đương ở trecircn) Thyristor coacute 3 cực lagrave Anot Katot vagraveGate gọi lagrave A-K-G Thyristor lagrave Diode coacute điều khiển bigravenh thường khiđược phacircn cực thuận Thyristor chưa dẫn điện khi coacute một điện aacutep kiacutechvagraveo chacircn G =gt Thyristor dẫn cho đến khi điện aacutep đảo chiều hoặc cắt điệnaacutep nguồn Thyristor mới ngưng dẫn Thiacute nghiệm sau đacircy minh hoạ sự hoạt động của Thyristor

Thiacute nghiecircm minh hoạ sự hoạt động của Thyristor Ban đầu cocircng tắc K2 đoacuteng Thyristor mặc dugrave được phacircn cực thuận nhưng

vẫn khocircng coacute dograveng điện chạy qua đegraven khocircng saacuteng Khi cocircng tắc K1 đoacuteng điện aacutep U1 cấp vagraveo chacircn G lagravem đegraven Q2 dẫn =gt

keacuteo theo đegraven Q1 dẫn =gt dograveng điện từ nguồn U2 đi qua Thyristor lagravem đegravensaacuteng

Tiếp theo ta thấy cocircng tắc K1 ngắt nhưng đegraven vẫn saacuteng vigrave khi Q1 dẫnđiện aacutep chacircn B đegraven Q2 tăng lagravem Q2 dẫn khi Q2 dẫn lagravem aacutep chacircn B đegraven Q1giảm lagravem đegraven Q1 dẫn như vậy hai đegraven định thiecircn cho nhau vagrave duy trigravetrang thaacutei dẫn điện

Đegraven saacuteng duy trigrave cho đến khi K2 ngắt =gt Thyristor khocircng được cấp điệnvagrave ngưng trang thaacutei hoạt động

30

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi Thyristor đatilde ngưng dẫn ta đoacuteng K2 nhưng đegraven vẫn khocircng saacuteng nhưtrường hợp ban đầu

3412 Nguyecircn lyacute hoạt động của Thyristor Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 168a Nhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo cuucirca SCR ta thaaacutey

SCR ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai Transistor PNP vaoslash NPN gheugravep noaacutei vocircugravei nhau neacircn tacougrave thearing veotilde laiumli higravenh 3 toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml higravenh 168b

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G ntildeearing hocircucirc hay VG = 0VKhi coumliumlc G cougrave VG = 0 V cougrave nghoacutea laoslash Transistor T1 khoacircng cougrave phaacircn

coumliumlc ocircucirc coumliumlc B neacircn T1 khoacircng daatilden Khi T1 ngoumlng daatilden IB1 = 0 IC1 = 0neacircn IB2 = 0 vaoslash T2 cuotildeng ngoumlng daatilden Nhouml vaaumly troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy SCRkhoacircng daatilden ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc dooslashng ntildeieaumln qua SCR IA = 0 VAK VCC Tuy nhieacircnkhi taecircng ntildeieaumln theaacute nguoagraven VCC leacircn moumlugravec ntildeuucirc locircugraven laoslashm ntildeieaumln theaacute VAK taecircng theo ntildeeaacuten ntildeieaumln theaacute ngaaumlp VBO (Breakover)Thigrave ntildeieaumln theaacute VAK giaucircm xuoaacuteng gioaacuteng nhouml diode vaoslash dooslashng ntildeieaumln IAK taecircngnhanh Luugravec naoslashy SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden Dooslashng ntildeieaumln oumlugravengvocircugravei luugravec ntildeieaumln theaacute VAK bograve giaucircm nhanh goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln duy trigrave IH

(Holding) Sau ntildeougrave ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca SCR gioaacuteng nhouml moaumlt diode naeacuten ntildeieaumln

Troumlocircoslashng hocirciumlp coumliumlc G cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng (VAK gt0V)Khi ntildeougraveng khoaugrave K ntildeearing caaacutep nguoagraven VDC cho coumliumlc G qua ntildeieaumln trocircucirc RG thigrave

SCR deatilde chuyearingn sang traiumlng thaugravei daatilden ntildeieaumln Luugravec naoslashy Transistor ntildeoumlocirciumlcphaacircn coumliumlc ocircucirc chaacircn B neacircn dooslashng ntildeieaumln IG vaoslasho coumliumlc coaringng chiacutenh laoslash IB1

laoslashm T1 daatilden cho ra IC1 dooslashng IC1 chiacutenh laoslash dooslashng IB2 cuucirca T2 neacircn T2 daatildenvaoslash cho ra dooslashng IC2 dooslashng IC2 laiumli cung caaacutep ngoumlocirciumlc laiumli cho T1 (vigrave IC2 =IB1) Nhocircoslash ntildeougrave maoslash SCR toumliuml duy trigrave traiumlng thaugravei daatilden maoslash khoacircng caagraven cougravedooslashng IG lieacircn tuiumlc Theo nguyeacircn lyugrave naoslashy dooslashng ntildeieaumln qua hai transistor

31

IA

IG1

VAK

IG= O

IG2

OIHVBR

Higravenh 168c Đặc tiacutenh của SCR

Higravenh 168a

Higravenh 168b

IG

RA

VCC

SCR

RG K

VDC

RG K

VDC

RA

VCC

T2

T1

IA

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

seotilde ntildeoumlocirciumlc khueaacutech ntildeaiumli locircugraven daagraven vaoslash hai transistor seotilde chaiumly ocircucirc traiumlngthaugravei baotildeo hooslasha khi ntildeougrave VAK giaucircm xuoaacuteng raaacutet

nhoucirc (07V) vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua SCR laoslash IA =

Neaacuteu khi dooslashng ntildeieaumln cung caaacutep cho coumliumlc G caoslashng locircugraven thigrave ntildeieaumln theaacutengaaumlp VBO caoslashng thaaacutep toumlugravec laoslash SCR caoslashng deatilde daatilden ntildeieaumln Vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tiacutenh nhouml higravenh veotilde

Khi phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc cho SCR (noaacutei coumliumlc A vocircugravei ndashVCC coumliumlc K vocircugravei+VCC)

Khi bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc thigrave SCR gioaacuteng nhouml diode bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlcneacircn seotilde khoacircng daatilden maoslash chaelig cougrave dooslashng ntildeieaumln raelig raaacutet nhoucirc ntildei qua Khitaecircng ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc leacircn quaugrave locircugraven thigrave SCR seotilde bograve ntildeaugravenh thuucircng ntildeieaumlntheaacute ngoumlocirciumlc ntildeuucirc ntildeearing ntildeaugravenh thuucircng laoslash VBR thoumlocircoslashng cougrave trograve soaacute baegraveng VBO vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu

3413Caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca SCR+ Dooslashng ntildeieaumln thuaaumln coumliumlc ntildeaiumli IAmax + Dooslashng ntildeieaumln kiacutech coumliumlc G coumliumlc

tiearingu IGmin+ Ntildeieaumln theaacute ngoumlocirciumlc coumliumlc ntildeaiumli VBR thoumlocircoslashng baegraveng khoaucircng 100V ntildeeaacuten

1000V+ Thocircoslashi gian mocircucirc cuucirca SCR laoslash thocircoslashi gian caagraven thieaacutet hay ntildeoauml roaumlng

cuucirca xung kiacutech ntildeearing SCR cougrave thearing chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei ngoumlng sangtraiumlng thaugravei daatilden khoaucircng vaoslashi ns

+ Thocircoslashi gian taeacutet laoslash thocircoslashi gian chuyearingn toumloslash traiumlng thaugravei daatilden sangtraiumlng thaugravei ngoumlng

Caugravec caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave SCR - Caugravec caugravech mocircucirc + Phaacircn coumliumlc thuaaumln ntildeuucirc locircugraven (khoacircng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc

duiumlng)+ Phaacircn coumliumlc thuaaumln vaoslash kiacutech dooslashng ntildeieaumln vaoslasho coumliumlc G ntildeuucirc locircugraven (hay soumlucirc

duiumlng)+ Taecircng nhieaumlt ntildeoauml (khoacircng soumlucirc duiumlng) + Taecircng augravenh saugraveng (duoslashng ntildeoaacutei

vocircugravei SCR quang)

+ Taecircng toaacutec ntildeoauml taecircng troumlocircucircng ntildeieaumln augravep thuaaumln ntildeuucirc locircugraven

-Caugravec caugravech khoaugrave SCR + Phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc (khoaugrave baegraveng ntildeieaumln augravep) + Khoaugrave baegraveng caugravech giaucircm dooslashng ntildeieaumln anode (khoaugrave baegraveng dooslashng

ntildeieaumln)

Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra SCR

32

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3414Phương phaacutep đo kiearingm tra SCR Ntildeearing thay theaacute moaumlt SCR troumlocircugravec tieacircn ta cougrave thearing tra coumlugraveu ntildeearing bieaacutet

ntildeoumlocirciumlc caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt cuucirca nougrave vaoslash cougrave thearing kiearingm tra soumliuml toaacutetxaaacuteu cuucirca nougrave cougrave nhieagraveu caugravech kiearingm tra sau ntildeaacircy laoslash moaumlt caugravech kiearingmtra baegraveng ntildeoagraveng hoagrave VOM

Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeontildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho caugravec caeumlpchaacircn cuucirca SCR cougrave boaacuten caeumlp ntildeieaumln trocircucirc RKA RAK RGA RAG = hai caeumlpntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RKG vaoslash RGK caeumlp naoslasho cougrave ntildeieaumln trocircucirc nhoucirc hocircn laoslash RGK

(ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Ge) cougrave naecircm caeumlp ntildeieaumln trocircucirc baegraveng chaelig cougravemoaumlt caeumlp ntildeieaumln trocircucirc leacircn laoslash RGK (ntildeoaacutei vocircugravei SCR laoslashm baegraveng Si) luugravec ntildeougraveta xaugravec ntildeogravenh coumliumlc tiacutenh theo que ntildeo que ntildeen laoslash coumliumlc G que ntildeoucirc laoslash Kchaacircn cooslashn laiumli laoslash A (vigrave ntildeoaacutei vocircugravei ntildeoagraveng hoagrave kim que ntildeen laoslash doumlocircngnguoagraven pin que ntildeoucirc laoslash aacircm pin)

Sau ntildeougrave ta tieaacutep tuiumlc ntildeaeumlt que ntildeen vaoslasho A que ntildeoucirc vaoslasho K khi choumlakiacutech coumliumlc G kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn roagravei kiacutech noaacutei coumliumlc G vocircugravei que ntildeenthigrave kim ntildeoagraveng hoagrave leacircn moaumlt giaugrave trograve naoslasho ntildeougrave boucirc kiacutech ra vaoslash gioumlotildenguyeacircn que ntildeo kim ntildeoagraveng hoagrave vaatilden gioumlotilde nguyeacircn giaugrave trograve sau ntildeougrave ntildeongoumlocirciumlc laiumli coumliumlc tiacutenh kim ntildeoagraveng hoagrave khoacircng leacircn laoslash SCR toaacutet- Đo kiểm tra Thyristor Đặt động hồ thang x1Ω đặt que đen vagraveo Anot que đỏ vagraveo Katot ban đầukim khocircng lecircn dugraveng Tovit chập chacircn A vagraveo chacircn G =gt thấy đồng hồ lecircn

kim sau đoacute bỏ Tovitra =gt đồng hồ vẫn lecircnkim =gt như vậy lagraveThyristor tốt

33

Tecircn

K A G

GK

AA

KG

Higravenh 169 Higravenh daugraveng cuucirca SCR

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

3415OumlUgraveng duiumlngThoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong caugravec maiumlch ntildeieagraveu chaelignh toaacutec ntildeoauml ntildeoaumlng cocirc

maiumlch chaelignh loumlu cougrave ntildeieagraveu khiearingn duoslashng gioaacuteng nhouml moaumlt caugravei khougravea ntildeearingntildeougraveng mocircucirc maiumlch Thyristor thường được sử dụng trong caacutec mạch chỉnh lưu nhacircn đocirci tự độngcủa nguồn xung Ti vi mầu Thiacute dụ mạch chỉnh lưu nhacircn 2 trong nguồn Ti vi mầu JVC 1490 coacute sơ đồnhư sau

- Phacircn cực dugraveng SCR phacircn cực thuận - Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt động Nếu UG = 0 thigrave SCR khoaacute dograveng qua SCR bằng 0 Nếu tăng UAK lecircn đến giaacute trị VBO thigrave SCR chuyển từ khoaacute

sang dẫn Nếu UG gt0 thigrave SCR dẫn

phacircn cực ngược - Sơ đồ mạch

34

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Nguyecircn lyacute hoạt động

Phacircn cực ngược SCR khoaacute Nếu tăng điện aacutep ngược lecircn đến giaacute trị nagraveo đoacute thigrave SCR bị đaacutenh

thủngLưu yacute Trong bất kỳ trường hợp nagraveo cũng khocircng được đặt điện aacutep phacircn cựcthuận cho SCR khi SCR chưa khoacutea - Maiumlch ntildeieagraveu khiearingn toaacutec ntildeoauml ntildeoacircng cocirc duoslashng SCR + Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

+Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Khi SCR chua daatilden thigrave choumla cougrave dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua ntildeoaumlng cocirc D choumlanaeacuten ntildeieaumln baugraven kyoslash doumlocircng naiumlp vaoslasho tuiuml qua ntildeieaumln trocircucirc R1 vaoslash bieaacuten trocircucirc ntildeieaumln augravep coumliumlc G lays treacircn C vaoslash qua caagraveu phaacircn augravep R2R3Giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep ntildeuucirc ntildeearing kiacutech cho G laoslash VG = 1V vaoslash dooslashng kiacutech IGmin=1mAthif ntildeieaumln augravep treacircn C khoaucircng 10V Tuiuml C naiumlp qua R1 vaoslash bieaacutentrocircucirc vocircugravei haegraveng soaacute thocircoslashi gian t= C (R1+VR)Khi thay ntildeoaringi trograve soaacute VR seotilde laoslashm thay ntildeoaringi thocircoslashi giuan naiumlp cho tuiuml toumlugraveclaoslash thay ntildeoaringi thocircoslashi ntildeiearingm cougrave dooslashng xung kiacutech IG seotilde laoslashm thay ntildeoaringithocircoslashi gian daatilden cuucirca SCR toumlugravec laoslash thay ntildeoaringi dooslashng ntildeieaumln qua ntildeoaumlng cocirc Khi dooslashng AC cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave D vaoslash SCR ntildeeagraveu phaacircn coumliumlc nghogravech neacircn khoacircng daatilden vaoslash SCR chuyearingn sang traiumlng thaugravei ngoumlng

342 DIAC3421 Cấu tạo kyacute hiệu vagrave nguyecircn lyacute hoạt động của DIAC

Về cấu tạo DIAC giống như một SCR khocircng coacute cự c cổng hay đuacuteng hơn lagravemột transistor khocircng coacute cực nền Higravenh sau đacircy mocirc tả cấu tạo kyacute hiệu vagravemạch tương đương của DIAC

35

Anod 1 Anod 1 Anod 1Anod 1

Cấu tạo

Anod 2 Anod 2 Anod 2Anod 2Kyacute hiệu

Tương đươngHigravenh 16

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi đặt một hiệ u điện thế một chiều theo một chiều nhất định thigrave khi đếnđiện thế VBO DIAC dẫn điện vagrave khi aacutep hiệu thế theo chiều ngược lại thigraveđến trị số -VBO DIAC cũng dẫn điện DIAC thể hiện một điện trở acircm (điệnthế hai đầu DIAC giảm khi dograveng điện qua DIAC tă ng) Từ caacutec tiacutenh chấttrecircn DIAC tương đương với hai Diode Zener mắc đối đầu Thực tế khikhocircng coacute DIAC người ta coacute thể dugraveng hai Diode Zener coacute điện thế Zenerthiacutech hợp để thay thế (Higravenh 17)

Trong ứng dụng DIAC thường dugraveng để mở Triac Thiacute dụ như mạch điềuchỉnh độ saacuteng của boacuteng đegraven (Higravenh 18)

Ở baacuten kyacute dương thigrave điện thế tăng tụ nạp điện cho đến điện thế VBO thigraveDIAC dẫn tạo dograveng kiacutech cho Triac dẫn điện Hết baacuten k ỳ dương Triac tạmngưng Đến baacuten kỳ acircm tụ C nạp điện theo chiều ngược lại đến điện thế -VBODIAC lại dẫn điện kiacutech Triac dẫn điện Ta thay đổi VR để thay đổi thờihằng nạp điện của tụ C do đoacute thay đổi goacutec dẫn của Triac đưa đến lagravem thayđổi độ saacuteng của boacuteng đegraven3422 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenh vaoslash caugravec thoacircng soaacute kyotilde thuaaumlt

Xeugravet maiumlch ntildeieaumln nhouml higravenh 171a

Vocircugravei nguoagraven ntildeieaumln VDC cougrave thearing ntildeieagraveu chaelignh ntildeoumlocirciumlc toumloslash thaaacutep leacircn caoKhi VDC = 0V thigrave Diac khoacircng daatilden dooslashng ntildeieaumln qua nougrave baegraveng khoacircng Khitaecircng VDC ocircucirc trograve soaacute nhoucirc thigrave dooslashng ntildeieaumln qua Diac chaelig laoslash dooslashng ntildeieaumln raeligcougrave trograve soaacute nhoucirc Neaacuteu ta taecircng VDC ntildeeaacuten moaumlt trograve soaacute ntildeuucirc locircugraven thigrave ntildeieaumlntheaacute treacircn Diac taecircng ntildeeaacuten giaugrave trograve VBO thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn Diac laiumligiaucircm xuoaacuteng vaoslash dooslashng ntildeieaumln qua diac baeacutet ntildeaagraveu taecircng leacircn nhanh Ntildeieaumlntheaacute naoslashy goiumli laoslash ntildeieaumln theaacute ngaaumlp (Breakover) vaoslash dooslashng ntildeieaumln toumlocircng

36

Higravenh 171a

T1

T2

R

VDCIBO

VBO V

I

-VBO-IBOT1

T2

T1

T2

Higravenh 171b Ntildeaeumlc tiacutenh

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

oumlugraveng vocircugravei nougrave laoslash dooslashng ntildeieaumln ngaaumlp IBO Ntildeieaumln theaacute VBO cuucirca Diac cougrave trogravesoaacute trong khoaucircng toumloslash 20V ntildeeaacuten 40V Dooslashng ntildeieaumln IBO cougrave trograve soaacute khoaucircngtoumloslash vaoslashi chuiumlc A ntildeeaacuten vaoslashi traecircm A

Khi ntildeoaringi chieagraveu dooslashng ntildeieaumln ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash taecircng nguoagraven VDC theochieagraveu aacircm thigrave Diaecircc cuotildeng daatilden theo chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli vaoslash ta veotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Diac nhouml higravenh 171b

Nhigraven vaoslasho ntildeaeumlc tiacutenh Voacircn ndash Ampe cuucirca Diac ta thaaacutey Diac gioaacuteng nhouml haidiode zener ntildeaaacuteu ntildeoaacutei ntildeaagraveu nhau nhouml higravenh 17a

3433 Phương phaacutep đo kiearingm tra DIAC Duoslashng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing ocircucirc thang ntildeo Rx1 roagravei chaaumlp hai ntildeaagraveu que ntildeo

ntildeearing kiearingm tra ntildeoagraveng hoagrave Sau ntildeougrave đưa hai ntildeaagraveu que ntildeo vaoslasho 2 chaacircn cuucircaDIAC vaoslash tieaacuten haoslashnh ntildeoaringi que ntildeo sau 2 laagraven ntildeoaringi que ntildeo neaacuteu VOM ntildeeagraveucho keaacutet quaucirc infin thigrave choumlugraveng toucirc DIAC cooslashn toaacuteugravet Caugravec troumlocircoslashng hocirciumlp khaugraveclaoslash DIAC houcircng3434 OumlUgraveng duiumlng Duoslashng laaacutey dooslashng caaacutep cho TRAC hoaiumlt ntildeoaumlng

343 TRIAC (Triod Ac Semiconductor Switch)3431 Caaacuteu taiumlo kyugrave hieaumlu

Triac ntildeoumlocirciumlc vieaacutet taeacutet bocircucirci Triod Ac Semiconductor Switch (coacircng taeacutecbaugraven daatilden xoay chieagraveu ba coumliumlc) Veagrave caaacuteu taiumlo Triac goagravem caugravec locircugravep baugravendaatilden PN gheugravep noaacutei tieaacutep nhau nhouml higravenh 172a vaoslash ntildeoumlocirciumlc noaacutei ra ba chaacircnhai chaacircn ntildeaagraveu cuoaacutei goiumli laoslash T1 vaoslash T2 vaoslash moaumlt chaacircn laoslash coumliumlc coumlucirca GNhigraven vaoslasho caaacuteu taiumlo ta cougrave thearing xem nhouml hai SCR gheugravep song song vaoslashngoumlocirciumlc chieagraveu nhau sao cho cougrave chung coumliumlc G Kyugrave hieaumlu nhouml higravenh 172b

3432 Nguyeacircn lyugrave ntildeaeumlc tiacutenhTheo caaacuteu taiumlo cuucirca moaumlt Triac ntildeoumlocirciumlc xem nhouml hai SCR gheugravep song song

vaoslash ngoumlocirciumlc chieagraveu nhau neacircn khi khaucirco saugravet nguyeacircn lyugrave cuucirca Triac takhaucirco saugravet nhouml hai SCR

37

N P

NP

N N

G

T1

T2

PNPN

G

T1

T2

NPNP

G

T1

T2

Higravenh 172a Caaacuteu taiumlo cuucirca Triac

T1

T2

G T1

T2

GT1

T2

G

Higravenh 172b Kyugrave hieaumlu cuucirca Triac

Higravenh 173 Nguyeacircn lyugrave vaoslash ntildeaeumlc tiacutenh cuucirca TRIAC

Rt

VAC RG T1

T2

Gc)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

b)

Rt

VDC It RGT1

T2

G

a)

I

IG1

V

IG= OIG2

O

IH-VBO

VBO

d)

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute doumlocircng vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng thigraveTriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T2 sang T1 nhouml higravenh 173a

-Khi coumliumlc T2 cougrave ntildeieaumln theaacute aacircm vaoslash coumliumlc G ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm thigravetriac daatilden theo chieagraveu toumloslash T1 qua T2 nhouml higravenh 173b

-Khi Triac ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong maiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu coacircng nghieaumlp thigravekhi nguoagraven cougrave baugraven kyoslash doumlocircng coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung doumlocircng khinguoagraven cougrave baugraven kyoslash aacircm thigrave coumliumlc G caagraven ntildeoumlocirciumlc kiacutech xung aacircm Triac chodooslashng qua ntildeoumlocirciumlc caucirc hai chieagraveu khi ntildeaotilde daatilden thigrave ntildeieaumln theaacute treacircn hai coumliumlcT1 T2 raaacutet nhoucirc neacircn ntildeoumlocirciumlc coi nhouml coacircng taeacutec baugraven daatilden duoslashng trongmaiumlch ntildeieaumln xoay chieagraveu nhouml higravenh 173c

+ Ta veotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca Triac gioaacuteng nhouml ntildeaeumlc tuyeaacuten cuucirca haiSCR maeacutec ngoumlocirciumlcchieagraveu nhouml higravenh 173d3433 Higravenh daugraveng vaoslash caugravech kiearingm tra

- Higravenh daugraveng- Caugravech mocircucirc vaoslash khoaugrave Triac

Caugravech mocircucirc + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 doumlocircng vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm + Hieaumlu ntildeieaumln theaacute UT2T1 aacircm vocircugravei IG doumlocircng hay aacircm

38

Tecircn

T1 T2 GHigravenh 174 Higravenh daugraveng

cuucirca Triac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khougravea Triac Trong ntildeieagraveu kieaumln laoslashm vieaumlc chuaaringn thigrave vieaumlc khoaugravemoaumlt Triac gioaacuteng nhouml vieaumlc khoaugrave moaumlt SCR khi giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln giaucircmdoumlocircugravei giaugrave trograve dooslashng ntildeieaumln duy trigrave

- Caugravech ntildeo vaoslash kiearingm tra TriacSoumlucirc duiumlng ntildeoagraveng hoagrave VOM ntildeearing giai ntildeo Rx1 ntildeearing ntildeo vaoslash xaugravec ntildeogravenh caugravec

coumliumlc T1 T2 G+ Goiumli caugravec chaacircn Triac laoslash X Y Z + Ntildeo ntildeieaumln trocircucirc toumloslashng caeumlp chaacircn

Triaecircc+ Ntildeoiumlc keaacutet quaucirc chaelig cougrave moaumlt caeumlp chaacircn cuucirca Triac cougrave ntildeieaumln trocircucirc

xaugravec ntildeogravenh (chuugrave yugrave giaugrave trograve ntildeieaumln trocircucirc naoslashy khoacircng ntildeoaringi khi thay ntildeoaringicoumliumlc tiacutenh que ntildeo) Giaucirc soumlucirc ntildeougrave laoslash caeumlp chaacircn X Y ta keaacutet luaaumln chaacircnZ cooslashn laiumli laoslash T2

+ Ntildeaeumlt que ntildeen cuucirca VOM (+ cuucirca pin) vaoslasho chaacircn T2 que ntildeoucirc vaoslasho moaumlttrong hai chaacircn cooslashn laiumli) giaucirc soumlucirc laoslash chaacircn X ta kiacutech xung doumlocircng vaoslashochaacircn Y Neaacuteu kim ntildeoagraveng hoagrave giaucircm veagrave beacircn phaucirci roagravei ntildeoumlugraveng im thigrave chaacircnX laoslash coumliumlc G vaoslash Y laoslash T1 Neaacuteu VOM giaucircm veagrave beacircn phaucirci vaoslash khoacircng ntildeoumlugravengim maoslash hocirci traucirc ngoumlocirciumlc laiumli thigrave chaacircn X laoslash T1 vaoslash Y laoslash coumliumlc G (kiacutechxung doumlocircng baegraveng caugravech chaiumlm nheiuml que ntildeen vaoslasho chaacircn muoaacuten kiacutech)

3434 OumlUgraveng duiumlngTrong caugravec maiumlch ntildeieagraveu khiearingn maiumlch ntildeieagraveu chaelignh saugraveng toaacutei bougraveng

ntildeeoslashn

39

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

D 41N 4007

B IE N A P

1

42

3

R t1KC 4

1000M

V 1

220V

ac

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương II CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

BAgraveI 21 MẠCH CHỈNH LƯU211 Cấu tạo nguyecircn lyacute hoạt động của caacutec loại mạch chỉnh lưu dugraveng trong ocirc tocirc

Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravemraaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoaychieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash

SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Socirc ntildeoagrave khoaacutei Hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslashng khoaacuteiBieaacuten augravep Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep

nhaegravem laoslashm haiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearinghoaiumlt ntildeoaumlng Tuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacutenaugravep oumlugraveng vocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Nguoagraven 220V50Hz ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho ngootilde vaoslasho cuucirca bieaacuten augravep nhaegravem laoslashmhaiuml ntildeieaumln augravep xuoaacuteng phuoslash hocirciumlp vocircugravei maiumlch caagraven thieaacutet ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlngTuoslashy theo coacircng suaaacutet hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ta choiumln bieaacuten augravep oumlugravengvocircugravei coacircng suaaacutet thiacutech hocirciumlp (3A 5A 8Ahellip)

Ntildeieaumln augravep sau khi qua bieaacuten augravep vaatilden cooslashn ntildeieaumln augravep xoay chieagraveu Dontildeougrave muoaacuten soumlucirc duiumlng ntildeieaumln augravep moaumlt chieagraveu ta ntildeoumla qua khoaacuteichaelignh loumlu Maiumlch chaelignh loumlu 1 nửa chu kỳ- Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash ntildeaagraveu V(4)ltV(3)Diot ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln

neacircn daatilden cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci Dooslashng ntildeieaumln ntildei toumloslash (3) qua D roagraveiqua taucirci vaoslash veagrave (4)

Ocircucirc noumlucirca baugraven kyoslash sau V(4)gtV(3) Ntildeioaacutet bograve phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircn khoacircngdaatilden neacircn khoacircng cougrave dooslashng ra caaacutep cho taucirci

Nhouml vaaumly sau hai baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci moaumlt ntildeoumlocircoslashngduy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash xaotilde dooslashng quataucirci khi D phaacircn coumliumlc nghogravech Quaugrave trigravenh naiumlp ndash xaotilde nhouml sau

40

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Khi D daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C ntildeoumlocirciumlc naiumlp ntildeieaumln baegraveng vocircugravei ntildeieaumln augravep quaD khi D khoacircng daatilden ntildeieaumln thigrave tuiuml C seotilde phougraveng ntildeieaumln toumloslash baucircn coumliumlc (+)qua ttai3 vaoslash veagrave baucircn coumliumlc (-) ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

Maiumlch chaelignh loumlu toaoslashn kyoslash- Sơ đồ mạch

- Nguyecircn lyacute hoạt độngGiaucirc soumlucirc ocircucirc baugraven kyoslash ntildeaagraveu ntildeieaumln augravep VAC ntildeaeumlt vaoslasho maiumlch ocircucirc A+ vaoslash B-

luugravec naoslashy D1 phaacircn coumliumlc thuaaumln cooslashn D2 phaacircn coumliumlc nghogravechD1 seotilde cho dooslashng ntildeieaumln chaiumly qua toumloslash AD1RL vaoslash veagrave CSang baugraven kyoslash tieaacutep theo giaucirc soumlucirc ntildeieaumln augravep Ac taiumli B+ cooslashn ocircucirc A- luugravec

naoslashy D1 phaacircn coumliumlc nghogravech cooslashn D2 phaacircn coumliumlc thuaaumln seotilde cho dooslashng chaiumlyqua toumloslash BD2RL vaoslash veagrave C

Nhouml vaaumly qua 2 baugraven kyoslash thigrave dooslashng ntildeieaumln chaelig ntildei qua taucirci RL theo moaumltntildeoumlocircoslashng duy nhaaacutet neacircn goiumli laoslash dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu (DC)

Tuiuml C cougrave nhieaumlm vuiuml loiumlc thaoslashnh phaagraven xoay chieagraveu vaoslash naiumlp xaotilde toumlocircngtoumliuml nhouml maiumlch chaelignh loumlu moaumlt baugraven kyoslash thearing thieaumln qua ntildeoagrave thograve sau

41

+VDC

A

B

VAC RL

D2

C

D1

C

VA-B

Vout

VB

tVA

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiuml

ti(v)i

n

t

t

Khi cougrave tuiuml

Khi choumla cougrave tuiumlI(v)o

ut

i(v)i

n

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

C 4

1000

M

- +

cau diot

1

2

3

4

R t1k

V 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Maiumlch chaelignh loumlu caagraveu - Sơ đồ mạch

- Nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng Giaucirc soumlucirc ocircucirc noumlucirca chu kyoslash ntildeaagraveu V3gtV4 ntildeiot D1 D3

ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc khoacircng daatildenneacircn cougrave dooslashng ntildei toumloslash 3 D1 2 Rt 3 D3 4

OcircUcirc noumlucirca chu kyoslash sau V3ltV4 ntildeiot D1 D3 ntildeoumlocirciumlc phaacircn coumliumlc ngoumlocirciumlc neacircnkhoacircng daatilden cooslashn D2D4 phaacircn coumliumlc thuaaumln neacircn daatilden cougrave dooslashng ntildei toumloslash 4 D2

2 Rt 3 D4 3 Maiumlch chaelignh loumlu boaumli augravep

- Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave

- Nguyeacircn lyugrave laoslashm vieaumlc Trong baugraven kyoslash ntildeaagraveu Uvlt 0 D1 daatilden ntildeieaumln C1 naiumlp ntildeeaacuten giaugrave trograve ntildeaelignh

cuucirca Uv Uv(p)=120v2 =1697VNtildeieaumln augravep treacircn C1 ntildeoumlocirciumlc tiacutenh Uc1 = Uv(p) ndash 07V = 169v Trong baugraven kyoslash tieaacutep theo UVgt 0 Ntilde2 daatilden ntildeieaumln c2 naiumlp ntildeieaumln tocircugravei

giaugrave trograve ntildeaelignh UC2 = Uc1 +( Uv(p) ndash 07V) = 2169V = 338V

212 Kyotilde thuaaumlt laeacutep raugravep vaoslash soumlucirca choumlotildea houml houcircng thoacircng thoumlocircoslashng trongmaiumlch chaelignh loumlu Phoumlocircng phaugravep Laeacutep laeacutep Giai ntildeoaiumln 1

Boumlocircugravec 1 Veotilde maiumlch in ra giaaacutey Boumlocircugravec 2 Chuaaringn bograve boar maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 3 Giaugraven maiumlch in treacircn giaaacutey leacircn bo maiumlch ntildeoagraveng Boumlocircugravec 4 Duoslashng dao caeacutet phaegraven maiumlch in veoslash treacircn giaaacutey Boumlocircugravec 5 Ngaacircm maiumlch in trong Fecl3Boumlocircugravec 6 Khoan maiumlch in Boumlocircugravec 7 Laoslashm baucirco veauml maiumlch Giai ntildeoaiumln 2 gaeacuten linh kieaumln lean bo vaoslash haoslashn linh kieaumln Boumlocircugravec 1 Gaeacuten linh kieaumln tiacutech coumliumlc troumlocircugravec Boumlocircugravec 2 Gaeacuten linh kieaumln thuiuml ntildeoaumlng (C)Boumlocircugravec 3 gaeacuten bieaacuten augravep nguoagraven Giai ntildeoaiumln 3 kiearingm tra vaaumln haoslashnh chaiumly thoumlucirc

Phoumlocircng phaugravep soumlucirca choumlotildea

42

D 2A

C 2

1000

M

D 1A R t

C 1

1000MV 1

220V

ac

T31

42

3

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Boumlocircugravec 1 Khaucirco saugravet maiumlchBoumlocircugravec 2 Caaacutep nguoagraven cho maiumlch vaoslash quan saugravetBoumlocircugravec 3 Kiearingm tra ntildeieaumln augravep VAC ocircucirc ngootilde vaoslasho vaoslash VDC ocircucirc ngootilde ra neaacuteu cougrave

VAC nhoumlng khoacircng cougrave VDC choumlugraveng toucirc maiumlch bograve houcircngBoumlocircugravec 4 Ngaeacutet nguoagraven vaoslash tieaacuten haoslashnh thaugraveo linh kieaumln ra khoucirci maiumlch

ntildeearing kiearingm tra nguoaumliBoumlocircugravec 5 Thay theaacute linh kieaumln houml houcircngBoumlocircugravec 6 Caaacutep nguoagraven laiumli cho maiumlch vaoslash ntildeo kiearingm tra

43

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAgraveI 23 MẠCH KHUEAacuteCH NtildeAIumlI DUgraveNG BJT231 Mạch khuếch đại mắc theo kiểu E chung

2311 Sơ đồ mạchSơ đồ mạch phacircn cực Emitter được cho trecircn higravenh 13a Sơ đồ tương đương

như higravenh 13b Sơ đồ nagravey coacute điện trở cực E khocircng thể bỏ qua đối với thagravenhphần AC

Trecircn sơ đồ khocircng coacute mặt r0 lagravem cho việc phacircn tiacutech rất phức tạp necircntrong thực tế hầu hết caacutec trường hợp coacute thể bỏ qua

+UCC

B IB C

Ir

Uv

re IB Ur

RB RC IC Zv RB ZB

E RC Zr Iv C2 Ur

RE IE =(+1)IB

Uv

Zv RE Zr

a)b)

Higravenh 13 Mạch phacircn cực Emitter a) Sơ đồ mạch b) Sơ đồ tươngđương Ap dụng định luật kirchohhoff với đầu vagraveo higravenh 13b ta coacute

Uv = IBre + IERE = IBre + ( + 1)IBRE

Với re điện trở thuận của diode

Với UT điện thế nhiệt của trasistor ở nhiệt độ bigravenh thường UT = 26mVdo đoacute

44

IB

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Uv

Zb = = re +( + 1)RE

IB

Vigrave thường lớn hơn 1 do đoacute phương trigravenh được ruacutet gọn Zb re + RE (re + RE) Vigrave RE thường lớn hơn re rất nhiều necircn Zb re Trở khaacuteng vagraveo Zv = Zb RB

Trở khaacuteng ra Zr Với Uv = 0V IB = 0V vagrave IB = 0 thigrave sơ đồ 13b coacute thểthay thế bằng một mạch tương đương ẩn hở mạch Kết quả lagrave

Zr = RC

Hệ số khuếch đại điện aacutep Ku được tiacutenh như sau IB = Uv Zb

Ur = - IrRC - IBRC = - Ur RC

Necircn Ku = = - Uv Zb

Thay thế Zb = (re + RE) ta coacute

Lấy xấp xĩ Zb RE ta coacute

Hệ số khuếch đại dograveng điện Ki

Giaacute trị của RB thường chọn gần với Zb necircn cho pheacutep xấp xỉ IB = Iv Theo luật phacircn dograveng với mạch vagraveo ta sẽ coacute kết quả

Hơn nữa

do đoacute

45

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Quan hệ giữa Ki vagrave Ku Đặc điểmĐặc điểm của mạch khuếch đại EC lagrave

- Cực E của Transistor chung cho cả tiacuten hiệu ra vagrave tiacuten hiệu vagraveo ( E đấumass đối với thagravenh phần xoay chiều )

- Tiacuten hiệu vagraveo cực B- Tiacuten hiệu ra được lấy ở cực C vagrave đảo pha với tiacuten hiệu vagraveo-

2312 Caacutech xacircy dựng đặc tuyến vagraveo ra vagrave đặc tuyến truyền đạtKhi khảo saacutet caacutec đặc tiacutenh của Transistor người ta khảo saacutet 3 mối quan hệ

căn bản đoacute lagrave quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB với điện aacutep vagraveo UBE quan hệgiữa điện aacutep vagraveo UBE với dograveng ngotilde ra IC với điện aacutep ra UCE

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde vagraveo IB vagrave điện aacutep vagraveo UBE đồ thị biểu diễnsự phụ thuộc của IB theo sự thay đổi của UBE ứng với khoảng giaacute trị củađiện aacutep ra UCE gọi lagrave đặc tuyến ngotilde vagraveo của Trạnsistor

Quan hệ giữa dograveng điện ngotilde ra IC vagrave điện aacutep ngotilde vagraveo UBE đồ thị biểudiễn mối quan hệ nagravey gọi lagrave đặc tuyến ngotilde ra của trasistor

Đặc tuyến vagraveoTrong caacutech mắc CE để xaacutec định đặc tuyến vagraveo cần giữ nguyecircn điện aacutep UCE

thay đổi điện aacutep vagraveo UBE ghi caacutec trị số IB tương ứng sau đoacute dựng đồ thịquan hệ nagravey sẽ thu được kết quả như higravenh 14a Thay đổi UCE đến 1 giaacutetrị cố định khaacutec vagrave lagravem lại tương tự sẽ được đường cocircng thứ hai Tiếptục lagravem như vậy sẽ coacute 1 họ đặc tuyến vagraveo của Transistor mắc chung Emitơ

Đặc tuyến raĐể vẽ được đặc tuyến ra của Transistor caacutech mắc CE cần giữ dograveng IB ở

một trị số cố định nagraveo đoacute thay đổi điện aacutep UCE vagrave ghi lại giaacute trị tươngứng của dograveng IC kết quả vẽ được đường cong sự phụ thuộc của IC vagraveo UCE

46

Higravenh 14a Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch CE

150

100

50

0 05 10 15

UCE =2V

UBE(V)

IB(A)

UCE=6V

IC

(mA)

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Higravenh 14b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca Transistor maeacutec CE

UCE = 6V

UCE = 2V

IB = 60A

IB = 40A

IB(A) 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 UCE(V)

IB = 0AIB = 20A

IB =100A

6

5

4

3

2

1

IB = 80A

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ứng vogue IB cho trước Thay đổi IB vogue caacutec giaacute trị cố định khaacutec vagrave lagravemtương tự như trecircn sẽ được một họ đặc tuyến biểu thị quan hệ giữa điện aacutepra UCE vogue dograveng IC khi coi dograveng IB lagrave tham số như higravenh 14b

- Từ họ đặc tuyến nagravey ta coacute nhận xeacutet sau tại miền khuếch đại độdốc của đặc tuyến khaacute lớn vigrave trong caacutech mắc nagravey dograveng IE khocircng giữ cốđịnh Khi tăng UCE độ rộng hiệu dụng miền bazơ hẹp lại lagravem cho hạt dẫn đếncollector nhiều hơn do đoacute dograveng IC tăng lecircn Khi UCE giảm xuống 0 thigrave IC

cũng giảm xuống 0 (caacutec đặc tuyến đều qua gốc toạ độ) Sở dĩ như vậy lagrave vigrave điện aacutepghi trecircn trục hoagravenh lagrave UCE = UCB + UBE như vậy tại điểm uốn của đặc tuyếnUCB giảm xuống 0 tiếp tục giảm UCE sẽ lagravem cho chuyển tiếp collector phacircnphacircn cực thuận Điện aacutep phacircn cực nagravey sẽ đẩy caacutec hạt dẫn thiểu số tạo thandograveng collector quay trở lại miền bazơ kết quả khi UCE = 0 thigrave IC cũngbằng 0 Ngược lại nếu tăng UCE lecircn quaacute lớn thigrave dograveng IC sẽ tăng lecircn độtngột (đường đứt đoạn trecircn higravenh 14b) do đoacute miền đaacutenh thủng tiếp xuacutec(diode) Jc của Transistor

Đặc tuyến truyền đạtĐặc tuyến truyền đạt biểu thị mối quan hệ giữa dograveng ra (IC) vagrave dograveng vagraveo IB

khi UCE cố định Đặc tuyến nagravey coacute thể nhận được bằng caacutech giữ nguyecircn điệnaacutep UCE thay đổi dograveng IB ghi lại caacutec giaacute trị tương ứng IC trecircn trục toạ độ thay đổi caacutec giaacute trị của UCE vagrave lagravem tương tự như trecircn ta coacute họ đặc

47

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

tuyến truyền đạt cũng coacute thể suy ra họ đặc tuyến nagravey từ đặc tuyến ra (higravenh 14b) Caacutech lagravem như sau Tại vị triacute UCE cho trước trecircn đặc tuyến ra vẽ đường song song với trục tung đường nagravey cắt đặc tuyến ra ở những điểmkhaacutec nhau Tương ứng với caacutec giao điểm nagravey tigravem được giaacute trị IC Trecircn hệ toạ độ IC IB coacute thể vẽ được những điểm thoả matilden cặp trị số IC IB vừa tigravemđượcnối caacutec điểm nagravey lại với nhau sẽ được đặc tuyến truyền đạt cần tigravem

232 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU B CHUNG2321 Sơ đồ mạch2322 Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch base chung ntildeaeumlc troumlng laoslash trocircucirc khaugraveng vaoslasho nhoucirc trocircucirc khaugraveng ra

locircugraven vaoslash heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep nhoucirc hocircn maiumlch CE trong khi ntildeougraveheauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli dooslashng locircnTiacuten hieaumlu vaoslasho ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla tocircugravei coumliumlc E tiacutenhieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey treacircn coumliumlc C vaoslash ntildeoagraveng pha vocircugravei tiacuten hieaumlu vaoslasho coumliumlcB ntildeoumlocirciumlc ntildeaaacuteu mass chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ra laatilden tiacuten hieaumlu vaoslasho Socirc ntildeoagravenhouml higravenh 15 Socirc ntildeoagrave toumlocircng nhouml higravenh 151

2323 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

48

Higravenh 15 Maiumlch CB

Zv

UvRt

RCRE

CrCv

UEB UEE

Zr

+UEE -UCC

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

IB =30AUCE(V)

UCE=20V UCE=10V UCE=1V

90A80A70A

60A50A

10A

40A30A20A

876543210

IC

(mA)

I IE IC

Ir

Uc Zv RE re IE RC Zr Ur

Higravenh 15 1 Socirc ntildeoagrave toumlocircng ntildeoumlocircng

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslashoDoumliumlng Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy laoslash xaugravec ntildeogravenh quan heauml

haoslashm soaacute IE = f(UEB) khi ntildeieaumln augravep ra UCB coaacute ntildeogravenh Muoaacuten vaaumly caagraven gioumlotilde UCB ocircucirc moaumly giaugrave trograve khoacircng ntildeoaringi thay ntildeoaringi giaugrave trograveUEB sau ntildeougrave ghi laiumli giaugrave trograve dooslashng IE toumlocircng oumlugraveng Biearingu dieatilden keaacutet quaucircnaoslashy treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IR+E (UEB) seotilde nhaaumln ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho oumlugravengvocircugravei giaugrave trograve UCB ntildeaotilde bieaacutet Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh cuucirca UCB

laoslashm toumlocircng toumliuml nhouml treacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho nhouml higravenh 151a

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

49

IC

(mA)

+1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 UCB(V)

IE = 4mA

Mieagraven khuyeaacutech ntildeaiumli

Mieagraven baotildeohoaoslash

Ntildeaugravenh thuucircng

IE = 3mA

IE = 2mA

IE = 1mA

Higravenh 151b Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

02 04 06 08 10 UCE(V) 5 10 15 UCEbh Vuoslashng caeacutet ICE0 = ICB0

(a) (b)

UEB (V)05 10 15

3

2

1

0

IE (mA)

UCB = 1VUCB = 0VUCB = 6V

Higravenh 151a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho maiumlch Bazocirc chung

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra moacircacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ntildeieaumln ra IC vocircugravei ntildeieaumlnaugravep ra UCB (IC = f(UCB)) khi gioumlotilde dooslashng vaoslasho IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenhCaecircn coumlugrave vaoslasho higravenh 15 gioumlotilde dooslashng IE ocircucirc moaumlt giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh naoslasho ntildeougravebieaacuten ntildeoaringi giaugrave trograve cuucirca UCB ghi laiumli caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng sauntildeougrave biearingu dieatilden caugravec keaacutet quaucirc treacircn truiumlc toaiuml ntildeoauml IC ndash UCB seotilde ntildeoumlocirciumlcntildeaeumlc tuyeaacuten ra Thay ntildeoaringi caugravec giaugrave trograve IE seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ranhouml higravenh 151b Treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm 3 vuoslashng vuoslashngtiacutech coumliumlc vuoslashng caeacutet vaoslash vuoslashng baotildeo hoaoslash

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumltNtildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaeumlt chaelig rootilde quan heauml haoslashm soaacute gioumlotildea dooslashng ra vaoslash

dooslashng vaoslasho IC = f(IE) khi ntildeieaumln augravep ra gioumlotilde coaacute ntildeogravenh Ntildeearing veotilde ntildeaeumlc tuyeaacutennaoslashy cougrave thearing laoslashm baegraveng hai caugravech hoaeumlc baegraveng thoumliumlc nghieaumlm augravep duiumlngsocirc ntildeoagrave (higravenh 14b) gioumlotilde nguyeacircn ntildeieaumln augravep UCB thay ntildeoaringi dooslashng vaoslasho IE

ghi laiumli caugravec keaacutet quaucirc toumlocircng oumlugraveng dooslashng IC sau ntildeougrave biearingu dieatilden caugraveckeaacutet quaucirc thu ntildeoumlocirciumlc treacircn toaiuml ntildeoauml IC ndash IE seotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt Thay ntildeoaringi giaugrave trograve coaacute ntildeogravenh UCB seotilde ntildeoumlocirciumlc hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt nhouml higravenh 151c Hoaeumlc baegraveng caugravech suy ra toumloslash ntildeaeumlc tuyeaacuten ra toumloslashntildeiearingm UCB cho troumlocircugravec treacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra ta keotilde ntildeoumlocircoslashng song song vocirciacutetruiumlc tung ntildeoumlocircoslashng naoslashy seotilde caeacutet hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra taiumli caugravec

ntildeiearingm oumlugraveng vocircugravei IE khaugravec nhau Toumloslash caugravec giao ntildeiearingm naoslashy cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlctreacircn truiumlc tung caugravec giaugrave trograve IC toumlocircng oumlugraveng Caecircn coumlugrave vaoslasho caugravec caeumlp giaugravetrograve IE IC naoslashy cougrave thearingagrave veotilde ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt oumlugraveng vocircugravei moaumlt

50

IE = 4mA

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

4

3

2

1

UCB =6V

UCB =2V

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCB(V)

IE(mA)

IE = 1mA

IE = 3mAIE = 2mA

IC (mA)

Higravenh 151c Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt suy ra từ đặc tuyến ra

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ntildeieaumln augravep UCB cho troumlocircugravec laoslashm toumlocircng toumliuml vocirciacute caugravec UCB khaugravec nhau seotilde ntildeoumlocirciumlchoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt nhouml higravenh 151c

51

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

233 MẠCH KHUẾCH ĐẠI MẮC THEO KIỂU C CHUNG

2331 Sơ đồ mạch

2332 Ntildeaeumlc ntildeiearingmTiacuten hieaumlu ntildeoumlocirciumlc ntildeoumla vaoslasho coumliumlc B Tiacuten hieaumlu ra ntildeoumlocirciumlc laaacutey toumloslash coumliumlc E cuucirca

Transistor nhouml higravenh 16 Socirc ntildeoagrave ntildeoumlocirciumlc maeacutec coumliumlc C chung cho caucirc tiacuten hieaumlu ravaoslash tiacuten hieaumlu vaoslashoNtildeieaumln augravep ra (tiacuten hieaumlu ra) luoacircn nhoucirc hocircn tiacuten hieaumlu vaoslashochuugravet iacutet bocircucirci vigrave tieacircu hao treacircn coumliumlc B tocircugravei coumliumlc E do ntildeougrave Ku 1 khoacircnggioaacuteng nhouml ntildeieaumln augravep coumliumlc C ntildeieaumln augravep coumliumlc E (Ur) cuoslashng pha vocircugravei ntildeieaumln augravepvaoslasho (Uv) vaoslash ntildeieaumln augravep Ur Uv

Vocircugravei trocircucirc khaugraveng vaoslasho locircugraven vaoslash trocircucirc khaugraveng ra nhoucirc socirc ntildeoagrave naoslashythoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng Hieaumlu quaucirc cuucirca maiumlchcougrave thearing ntildeaiumlt toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei moaumlt bieaacuten augravep

2333 Caugravech xaacircy doumliumlng ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho

Ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca maiumlch chung collector (CC) IB = f(UCB) khi ntildeieaumlnaugravep ra UCE khoacircng ntildeoaringi cougrave daiumlng nhouml higravenh 161a nougrave cougrave daiumlng khaugravec hauacutenso vocircugravei caugravec ntildeaeumlc tuyeaacuten vaoslasho cuucirca hai maiumlch EC vaoslash BC xeugravet troumlocircugravec ntildeaacircyNtildeougrave laoslash do trong kiearingu maeacutec maiumlch naoslashy ntildeieaumln augravep vaoslasho UCB phuiuml thuoaumlc raaacutetnhieagraveu vaoslasho ntildeieaumln augravep ra UCE (khi laoslashm vieaumlc ocircucirc cheaacute ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumlintildeieaumln augravep UBE ntildeoaacutei vocircugravei Transistor Silic luoacircn gioumlotilde khoaucircng 07V cooslashntransistor Gecmani vaoslasho khoaucircng 03V trong khi ntildeougrave ntildeieaumln augravep UCE bieaacutenntildeoaringi trong khoaucircng roaumlng)

52

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

UCC

Higravenh 16 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci coumliumlc E maeacutec CC

C1C2

Zr

RE

IrZv

Iv

RB

Uv

Ur

0 -1 -2 -3 -4 UCB(V)

100

80

60

40

20

UCE = 21 UCE = 41

IB

(mA)

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra cuucirca Transistor maeacutec CC moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng

IE vaoslash ntildeieaumln augravep UCE khi dooslashng vaoslasho IB khoacircng ntildeoaringi Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagravenntildeaiumlt trong troumlocircoslashng hocirciumlp naoslashy moacirc taucirc quan heauml gioumlotildea dooslashng ra IE vaoslash dooslashngvaoslasho IB khi ntildeieaumln augravep UCE khoacircng ntildeoaringi Trong thoumliumlc teaacute cougrave thearing coi IC IE cho neacircn ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt trong maiumlch CCtoumlocircng toumliuml maiumlch CE

334Caacutec chế độ lagravem việc của mạch khuếch đại

ChOtilde regeacute A lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i cpara chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo ChOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct thEcircp nhminusng mETHo phi tuyOtilden nhaacute nhEcirct nordfn chOslash regminusicircc diumlng trong ccedilc tCcedilng khuOtildech regsup1i regnotn

ChOtilde regeacute B lmicro chOtilde regeacute khuOtildech regsup1i noumla chu kuacute tYacuten hiOumlu vmicroo chOtilde regeacute nmicroy catildehiOumlu suEcirct cao nhminusgn mETHo xuyordfn tcopym liacuten catilde thOacute khfrac34c phocircc braquongccedilch kOtildet hicircp viacutei chOtilde regeacute AB vmicro diumlng haringi tiOtildep copym

ChOtilde regeacute AB catilde tYacutenh chEcirct chuyOacuten tiOtildep gidividea chOtilde regeacute A vmicro B Natilde catilde dszligngtUumlnh nhaacute regOacute tham gia vcedilo viOumlc giparam mETHo loacutec tYacuten hiOumlu vmicroo catilde biordfnregeacute nhaacute

53

IB(A) 80 60 40 20 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 UCE(V)

IB =100A UCE = 41

IB = 60A UCE = 41IB = 40A UCE = 41IB = 0A UCE = 41

IB =20A UCE = 41

UCE = 2V UCE = 41

UCE = 6V UCE = 41

Ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt

IE

(mA)

1

65

4

3

2

Ntildeaeumlc tuyeaacuten ra

IB = 80A UCE = 41

Higravenh 161b Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten ra vaoslash hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacuten truyeagraven ntildeaiumlt cuucirca transistor maeacutec CC

Higravenh 161a Hoiuml ntildeaeumlc tuyeaacutenvaoslasho cuucirca Transistor maeacutec CC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

ChOtilde regeacute C khuOtildech regsup1i tYacuten hiOumlu ra trong meacutet phCcediln noumla chu kuacute natilde catilde hiOumlusuEcirct rEcirct cao nhminusng mETHo cograveng rEcirct liacuten ChOtilde regeacute nmicroy regminusicircc oslashng docircngtrong ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i cao tCcediln catilde tparai lmicro khung ceacuteng hminuseumlng regOacutechaumln laumlc tCcediln segrave mong muegraven hoAEligc ccedilc msup1ch khuOtildech regsup1i regEgravey kETHo

ChOtilde regeacute D euml chOtilde regeacute nmicroy transistor lmicrom viOumlc nhminus meacutet khocedil regiOumln touml

24 Caacutec kiểu gheacutep tầng khuếch đại241 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci RC

- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash + Tuiuml gheugravep gioumlotildea caugravec taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc taagraven

soaacute thaaacutep nhoumlng taecircng ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao+ Ntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu

suaaacutet cuucirca maiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Dovaaumly maiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc

- Socirc ntildeoagrave maiumlchHigravenh 22 laoslash maiumlch khueaacutech ntildeaiumli goagravem 2 taagraveng gheugravep vocircugravei nhau baegraveng RCHeauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc moatildei taagraveng

Trocircucirc khaugraveng vaoslasho cuucirca maiumlch ZV = R1 R2 re

Trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch Zr = RC2 ro Viacute duiuml 1 Tiacutenh heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ntildeieaumln augravep ra trocircucirc

khaugraveng vaoslasho vaoslash trocircucirc khaugraveng ra cuucirca maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep taagraveng baegravengRC (higravenh 23) Bieaacutet ntildeieaumln trocircucirc taucirci RL = 10K

54

Higravenh 22 Maiumlch gheugravep taagraveng baegraveng RC

UvRL

Ur

R2 RE2 R4 RE2 CE2

CS1

C2C1

R1 RC1

R3 RC2

+UCC

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

RL

20F1K20F

10FUv =20V 47K 47K 1K

15K 22K 15K 22K

20V

10F 10F

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

GiaucirciCaugravec giaugrave trograve phaacircn coumliumlc (cheaacute ntildeoauml DC) tiacutenh ntildeoumlocirciumlc laoslashUB = 47V UE = 4V UC = 11V IE = 4MaTa cougrave

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraveng 1

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ocircucirc taagraveng 2

Heauml soaacute khueaacutech ntildeaiumli ntildeieaumln augravep cuucirca caucirc maiumlchKU = KU1 KU2 = (-1023) (- 33846) =34624Ntildeieaumln augravep ra

Ur = Ku Uv = (34624) (25V) = 0866VTrocircucirc khaugraveng vaoslasho

ZV = R1 R2 re = 47k15k(200) (65) = 9536Trocircucirc khaugraveng ra Zr = RC = 22kNeaacuteu ocircucirc ntildeaagraveu ra maeacutec vocircugravei 1 ntildeieaumln trocircucirc 10k thigrave ntildeieaumln augravep treacircn taucirci

laoslash

55

Higravenh 23 Maiumlch cho viacute duiuml

1

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

242 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli taucirci bieaacuten augravep

Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep RC cougrave moaumlt soaacute nhoumlocirciumlc ntildeiearingm laoslash tuiuml gheugraveplieacircn taagraveng laoslashm suy giaucircm bieacircn ntildeoauml tiacuten hieaumlu ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute thaaacutepntildeieaumln trocircucirc taucirci laoslashm tieacircu hao coacircng suaaacutet AC vaoslash DC giaucircm hieaumlu suaaacutetmaiumlch vaoslash khougrave phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagraveng hellip Do vaaumly loaiumlimaiumlch RC chaelig ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucircMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep bieaacuten augravep tuy cougrave 1 soaacute yeaacuteu ntildeiearingm nhouml laoslashmgiaucircm bieacircn ntildeoauml ocircucirc vuoslashng taagraven soaacute cao do tuiuml taiumlp taugraven gioumlotildea caugravec vooslashngdaacircy bieaacuten augravep toaringn hao ocircucirc lootildei saeacutet vaoslash hocirci coagraveng keagravenh Song nougrave cougrave 1soaacute oumlu ntildeiearingm maoslash maiumlch gheugravep RC khoacircng thearing cougrave ntildeoumlocirciumlc ntildeougrave laoslash hoaoslashntoaoslashn caugravech ntildeieaumln DC gioumlotildea caugravec taagraveng Noaumli trocircucirc cuucirca vooslashng daacircy ntildeoagravengraaacutet nhoucirc (khoaucircng vaoslashi ) neacircn tieacircu hao coacircng suaaacutet 1 chieagraveu nhoucirc laoslashmtaecircng hieaumlu suaaacutet maiumlch Vieaumlc phoaacutei hocirciumlp trocircucirc khaugraveng gioumlotildea caugravec taagravengluoacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep oumlugraveng deatilde daoslashng ntildeearing giaucircm meugraveo vaoslash taecircng coacircng suaaacutet racoumliumlc ntildeaiumli nhocircoslash oumlu ntildeiearingm naoslashy neacircn maiumlch gheugravep cougrave thearing voumloslasha duoslashng laoslashmmaiumlch khueaacutech ntildeaiumli tiacuten hieaumlu nhoucirc nhaaacutet laoslash ntildeearing khueaacutech ntildeaiumli coacircng suaaacutet

243 Maiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep- Ntildeaeumlc ntildeiearingmMaiumlch khueaacutech ntildeaiumli gheugravep troumliumlc tieaacutep (khoacircng co tuiuml gheugravep) neacircn khoacircng

cougrave toaringn hao ntildeieaumln augravep ocircucirc taagraven soaacute thaaacutep do tuiuml gheugravep gaacircy ra Caugravec taagravengkhoacircng bograve ngaecircn caugravech nguoagraven DC neacircn aucircnh houmlocircucircng laatilden nhau rootilde reaumlt toumloslashvieaumlc tiacutenh toaugraven ntildeeaacuten vieaumlc thay theaacute Transistor vaoslash soumliuml thay ntildeoaringi nhieaumltntildeoauml moacirci troumlocircoslashng

Do vaaumly phaucirci cougrave maiumlch oaringn ntildeogravenh cheaacute ntildeoauml laoslashm vieaumlc vaoslash oaringn ntildeogravenhnhieaumlt baegraveng hoagravei tieaacutep aacircm Emitter hoaeumlc toumloslash ntildeaagraveu ra vaoslash ntildeaagraveu vaoslasho Neaacuteu

56

20K 20K 20K

50K

14 1K 50F

4K 4K 1K 50F 50F 10F Higravenh a

UCC

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

nhouml duoslashng 3 taagraveng trocircucirc leacircn thigrave deatilde gaacircy toumliuml kiacutech thoacircng thoumlocircoslashng laoslash maeacutectheacircm tuiuml cougrave giaugrave trograve haoslashng chuiumlc pF ocircucirc 2 coumliumlc C ndash B cuucirca Transistor

Loaiumli maiumlch naoslashy cougrave ntildeoauml khueaacutech ntildeaiumli khoacircng locircugraven- Socirc ntildeoagrave maiumlch

T1 1 = 40 T2 1 = 40 re1 =1347 re2 =52 Xaugravec ntildeogravenh phaacircn coumliumlc DC+ Vocircugravei T2 Toumloslash ntildeieaumln augravep ntildeaagraveu ra UC2 = 8V ta cougrave

Nhouml vaaumly IC2 IE2 = 5mAVaoslash UE2 = ( 5mA)(11K) = 55VToumloslash UBE2 = 07V ta cougrave BB2 = UC1 = 55 + 07 = 62Vaugravep duiumlng quan heauml IC2 = IB2 ta cougrave

+ Vocircugravei T1

Ta thaaacutey I(3K) IB2 neacircn IC1 I(3K) = 193mA vaoslash IE1 = 193mAVaaumly UE1 = (193mA)(12K) = 323V Vaoslash UB1 = UE1 + UBE1 = 232 + 07 = 32V Xaugravec ntildeogravenh giaugrave trograve ACTrocircucirc khaugraveng vaoslasho moatildei taagraveng laeumlp Emitter gaagraven baegraveng RE neacircn ta cougrave Zv1 = 1RE1 = 40(12K) = 48KZv2 = 2RE2 = 100(11K) = 110K

57

Higravenh 134 Maiumlch gheugravep taagraveng

troumliumlc tieaacutep

C1= 62VIv

Uv

UrT2

T1 E2

E1 RE2=11K

RE1=12K

RC1 =08kC2 8V

RC1 =3k

RB =186k

+12V

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ku = Ku1Ku2 = ( - 25)(- 07273) = 1818

Kp = Ku Ki = (1818) (10908) = 1983

25 Mạch khuếch đại hồi tiếp251 Mạch hồi tiếp điện aacutepHaringi tiOtildep copym regiOumln cedilp ghETHp negravei tiOtildep

CAEligp regiOumln treuml Rht vμ Re1 tsup1o thμnh cAEligp phcopyn cedilp lEcircy tYacuten hiOumlu cedilp ur vOgrave regCcedilu vμoregiOumln cedilp haringi tiOtildep lEcircy trordfn regiOumln treuml Re1 catilde gicedil trTHORN

Totilde claquong thoslashc ta thEcircy hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec vμo 2 regiOumln treuml Re1 vμ Rht nhminusng regOacute regparam bparao chOtilde regeacute thiordfn cedilp meacutet chiOgraveu cho Q1 Re1 khlaquong thOacute thay regaeligi trong phsup1m vi liacuten vtimes vEumly hOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildep phocirc thueacutec chntilde yOtildeu vμo Rht

58

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

252 Mạch hồi tiếp dograveng điệnHaringi tiOtildep copym dszligng regiOumln ghETHp negravei tiOtildep

Chaumln gicedil trTHORN cntildea ccedilc tocirc regiOumln sao cho treuml khcedilng cntildea natilde viacutei tCcediln segrave tYacuten hiOumlulμm viOumlc cntildea msup1ch lμ rEcirct nhaacute regOacute catilde thOacute coi tYacuten hiOumlu regminusicircc negravei tfrac34t mμ khlaquong qua Re euml snot regaring khlaquong haringi tiOtildepViacutei snot regaring catilde haringi tiOtildep khlaquong diumlng Re nordfn dszligng ngacirc ra ieasympic regi qua Re tsup1o ra regiOumln cedilp xoay chiOgraveu regcopyy cograveng chYacutenh lμ regiOumln cedilp haringi tiOtildep Vht=Ve=Reie(phparai tYacutenh lμ regiOumln cedilp vtimes tYacuten hiOumlu Xh lμ tYacuten hiOumlu cedilp-Vs)HOuml segrave khuOtildech regsup1i haringi tiOtildepKht=XhtXr = VhtVc=(IBβRe) (-IBβRc)= - ReRc

Totilde kOtildet qupara nμy ta catilde thOacute ttimesnh tiOtildep ccedilc thlaquong segrave khcedilc

59

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Chương III CAacuteC MẠCH ĐIỆN TỬ TRONG Ocirc TOcirc

BAgraveI 31 MẠCH TIẾT CHẾ ĐIỆN TỬ311 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlchtieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc - Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu toumloslash tigravenh traiumlngkhoacircng oaringn ntildeogravenh thaoslashnh dooslashng ntildeieaumln moaumlt chieagraveu coaacute ntildeogravenh ( oaringn ntildeogravenh)a Socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash taacutec dụng caacutec khối trong mạch tieaacutet cheaacute ntildeieaumln toumlucirc

Mạch tạo điện aacutep chuẩn Lấy điện aacutep từ nguồn chung cho ra một mứcđiện aacutep khocircng đổi điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep chuẩn VR (Reference) VR

chiacutenh lagrave cơ sở cho việc ổn aacutep điện aacutep ngotilde ra V0 sẽ bị điều khiển trựctiếp bởi điện aacutep chuẩn

Mạch lấy điện aacutep mẫu lagrave mạch lấy điện aacutep ở ngotilde ra đổi thagravenh mức điệnaacutep bằng hoặc gần bằng mức điến aacutep chuẩn Mức điến aacutep nagravey gọi lagrave muacutec điệnaacutep mẫu Vs (Sample) hay cograven gọi lagrave điến aacutep hồi tiếp VF khi ngotilde ra coacute điếnaacutep bị thay đổi sẽ lagravem cho VF nhỏ hơn hoặc lớn hơn điến aacutep chuẩn

Mạch khuếch đại sai biệt hay mạch dograve sai (Erro-Amplifier) cograven đượcgọi lagrave mạch khuếch đại so saacutenh dugraveng để so saacutenh mức điệm aacutep mẫu với điến aacutepchuẩn Điến aacutep ra sau mạch dograve sai dugraveng để thay đổ trạng thaacutei dẫn điện củaphần tử điều khiển

Phần tử điều khiển( cocircng suất) thường lagrave linh kiện điện tử cocircng suấtđược coi như một tổng trở coacute trị số tugravey thuộc ngotilde ra của mạch khuếch đạisai biệt Tugravey thuộc caacutech thiết kế phần tử đều khiển magrave mạch ổn aacutep đượcchia ra caacutec loại sau

+ Ổn aacutep nối tiết+ Ổn aacutep song song+ Ổn aacutep xung

60Higravenh 31 Sơ đồ khối của mạch tiết chế điện tử

Rt Vout

Vin

Cocircng suất

Dograve sai

Tạo aacutep chuẩn

Lấy mẫu

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

b Nguyecircn lyacute hoạt động của mạch tiết chế điện tử thực tế+ Sơ đồ nguyecircn lyacute

+ Nhiệm vụ của caacutec linh kiện trong mạchR1 Lagrave điện trở lấy điện aacutep phacircn cực cho Q1 cũng lagrave điện trở tải RC của Q2

R2 lagrave điện trở lấy dograveng cho Diode Zener DZ

R3 VR vagrave R4 tạo thagravenh mạch phacircn aacutep để lấy một phần điện aacutep ra Vout đưatới cực B của Q2 Điện aacutep nagravey gọi lagrave điện aacutep lấy mẫu để so saacutenh với điệnaacutep chuẩn VZ do DZ tạo ra tại cực E của Q2

C1 C2 lagrave caacutec tụ lọc nguồnQ1 lagrave Transistor ổn aacutepQ2 lagrave Transistor dograve sai điều khiển Q1

+ Nguyecircn lyacute hoạt động của mạchĐiện aacutep Vout sẽ thay đổi trong caacutec trường hợp sau Điện aacutep vagraveo Vin thay đổi Tải của mạch thay đổi

Giả sử vigrave một lyacute do nagraveo đoacute lagravem cho điến aacutep Vout tăng lecircn Khi đo điến aacuteplấy mẫu VS tăng lecircn tức lagrave điến aacutep tại cực BQ2 tăng lecircn VBEQ2 = VB ndash VE

tăng lecircn (do VE khocircng đổi) điều nagravey sẽ lagravem cho Q2 dẫn mạnh điện aacutep cựcCQ2 (VCQ2) giảm xuống Q1 dẫn yếu nội trở C-E(rCE)của Q1 tăng lecircn lagravem chođiến aacutep Vout giảm xuống

61

Higravenh 32 Sơ đồ nguyecircn lyacute mạch ổn aacutep nối tiếp coacute hồi tiếp dugraveng BJT

VR C2

R4

R3R2

DZ

Q2

Q1

R1

C1Rt

+VOut+VIN

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

Ngược lại nếu Vout giảm xuống VS sẽ giảm xuống do đoacute VBQ2 giảm keacuteo theoVBEQ2 giảm Q2 sẽ dẫn yếu đi lagravem cho VCQ2 tăng lecircn tức lagrave VBQ1 tăng lecircn Q1

hoạt động mạnh lecircn điều nagravey khiến cho nội trở rCEQ1 giảm xuống điến aacutepVout tăng lecircnKết quả điện aacutep rơi trecircn tải sẽ được ổn định Trong mạch nagravey điến aacutep

Vout coacute thể được điều chỉnh tăng lecircn hay giảm xuống bằng caacutech chỉnh biếntrở VR do đoacute VR được gọi lagrave biến trở chỉnh điện aacutep nguồn ổn aacutep (B+ Adj)

312 Higravenh daacuteng đặc điểm của tiacuten hiệu ngotilde vagraveo vagrave ra caacutec khối trong mạchtiết chế điện tử Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối lấy mẫuĐiến aacutep vagraveo vagrave ra tại khối lấy mẫu lagrave điến aacutep một chiều đatilde được lọcphẳngĐiến aacutep vagraveo coacute đặc điểm tăng hay giảm tugravey thuộc điến aacutep ngotilde ra của mạchlagrave Vout

Điến aacutep tại ngotilde ra của khối lấy mẫu coacute nhiệm vụ cung cấp cho ngotilde vagraveokhối dograve sai để điều khiển nguyecircn lyacute hoạt động ổn aacutep

Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối tạo aacutep chuẩn vagrave so saacutenhĐiến aacutep tiacuten hiệu vagraveo vagrave ra của khối tạo aacutep chuẩn lagrave lấy điến aacutep từ nguồn

chung vagrave cho ra một mức cố địnhĐiến aacutep vagraveo của khối so saacutenh được lấy từ cầu phacircn aacutep ở ngotilde ra vagrave cho ra

điến aacutep để điều khiển phần tử cocircng suất Higravenh daacuteng đặc điểm tại ngotilde vagraveo vagrave ra khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

313 Phương phaacutep kiểm tra vagrave thay thế caacutec khối hư hỏng ở mạch tiết chếđiện tử

Kiểm tra vagrave thay thế khối lấy mẫuĐo điện aacutep tại ngotilde ra của mạch sau đoacute đo điện aacutep tại ngotilde ra của khối vagrave

điều chỉnh biến trở nếu điến aacutep ngotilde ra khocircng thay đổi ta coacute thể thay thếbiến trở

Kiểm tra vagrave thay thế khối tạo điến aacutep chuẩn vagrave so saacutenh Kiểm tra vagrave thay thế khối hạn chế vagrave hiệu chỉnh

62

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

BAOslashI 32 MẠCH TAIumlO NtildeIEAumlN AUgraveP NtildeAUgraveNH LOumlUcircA

321 Coacircng duiumlng socirc ntildeoagrave khoaacutei vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch đaacutenhlửa- Coacircng duiumlng cuucirca maiumlch Bieaacuten dooslashng ntildeieaumln moat chieagraveu cougrave hieaumlu ntildeieaumlntheaacute thaaacutep (12V hoaeumlc 24v) thaoslashnh caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao (toumloslash15000v ntildeeaacuten 1 50000v) Caugravec xung hieaumlu ntildeieaumln theaacute cao naoslashy seotilde ntildeoumlocirciumlc phaacircnboaacute ntildeeaacuten bougie cuucirca caugravec xylanh ntildeuugraveng thocircoslashi ntildeiearingm ntildeearing taiumlo tia loumlucirca ntildeieaumlncao theaacute ntildeoaacutet chaugravey hooslasha khiacute

322 - Socirc ntildeoagrave nguyeacircn lyugrave vaoslash nguyeacircn lyugrave hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca maiumlch ntildeaugravenhloumlucirca

Khi baaumlt coacircng taeacutec maugravey dooslashng ntildeieaumln seotilde cung caaacutep ntildeeaacuten caugravec cuoaumln daynhouml sau

(+) W1 W3 R1 R2 mass W2 W4 R3 R4 mass

Luugravec ntildeaagraveu Q1 vaoslash Q2 cuoslashng chocircugravem mocircucirc nhoumlng do sai soaacute cheaacute taiumlo neacircn chaeligcougrave moat Transistor mocircucirc troumlocircugravec (giaucirc soumlucirc Q1 mocircucirc troumlocircugravec) luugravec ntildeougrave dooslashngntildeieaumln qua W1 seotilde taecircng nhanh caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W3 moaumlt soumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlngcougrave hieagraveu nhouml higravenh veotilde ntildeoagraveng thocircoslashi nougrave cuotildeng caucircm oumlugraveng lean cuoaumln W4 moaumltsoumlugravec ntildeieaumln ntildeoaumlng cougrave chieagraveu ngoumlocirciumlc laiumli (do cuoaumln day W3 vaoslash W4 cuoaacutenngoumlocirciumlc chieagraveu nhau) laoslashm cho Q2 ngoumlng daatilden (ntildeougraveng hoaoslashn toaoslashn) Khi Q1 dẫnbảo hogravea tốc độ

biến thiecircn của dograveng điện đi qua cuộn W4 cũng coacute chiều ngược lại lagravem Q2

dẫn Q1 đoacuteng nhanh Quaacute trigravenh cứ tiếp diễn vagrave sự biến thiecircn dograveng điệntrong hai cuộn W1 W2 sẽ cảm ứng lecircn cuộn thứ cấp W5 của bộ đảo điện mộtđiện aacutep AC khoảng 300V vagrave cuộn chỉnh lưu thagravenh dograveng DC cung cấp cho mạchđaacutenh lửa Quaacute trigravenh đaacutenh lửa của hệ thống hoạt động tương tự như đatilde trigravenhbagravey trecircn sơ đồ H2-19

63

300VDC

W4

W2

W3

IGSW

KCuộn dacircy cảm biến

D5

D7D6

SCR

R5

W6

Q1

R1

D2D3

D4

D1

C

W7

Bocirc bin

R2

R1

R2

Q2

W5

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP

Đề cương bagravei giảng Điện tử cơ bản Nghề Cocircng Nghệ Ocirc Tocirc

64

  • Khaugravei nieaumlm Moaumlt heauml thoaacuteng maiumlch ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng baoslasho goagravem raaacutet nhieagraveu nguoagraven ntildeieaumln augravep khaugravec nhau moaumlt chieagraveu (DC) laatilden xoay chieagraveu (AC) Trong ntildeougrave nguoagraven ntildeieaumln augravep ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng nhieagraveu nhaaacutet laoslash
  • SOcirc NtildeOAgrave KHOAacuteI BOAuml NGUOAgraveN OAringN AUgraveP