Denizli Yöresinde ENSO Tipi Tepsi Tüp ile Diğer ÇeĢitli Tüplü ...

Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 270 ISSN: 1302-3624

Müdürlük Yayın No : 030

Denizli Yöresinde ENSO Tipi Tepsi Tüp ile Diğer ÇeĢitli Tüplü

ve Çıplak Köklü Kızılçam Fidanlarının YaĢama ve GeliĢme

Yönünden KarĢılaĢtırılması

Survival and Growth of Various Containerized, Bare Rooted and ENSO

Pot Tray Pinus brutia.Ten. Seedlings in Denizli Region

(ODC: 232.331, 232.333)

Yusuf CENGĠZ

Melahat ġAHĠN

Selma ÇOġGUN

Mehmet TETĠK

TEKNİK BÜLTEN NO: 26

T.C.

ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI

BATI AKDENĠZ ORMANCILIK ARAġTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ

Southwest Anatolia Forest Research Institute

ANTALYA/TÜRKĠYE

I

İÇİNDEKİLER

Sayfa No

İÇİNDEKİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . I

ÖZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . III

ABSTRACT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV

1. GİRİŞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

2. LİTERATÜR ÖZETİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

3. MATERYAL VE YÖNTEM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

3.1. Materyal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

3.1.1. Uygulama Yerleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

3.1.1.1 Denizli Orman Fidanlığı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

3.1.1.2 Arazi Deneme Alanları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

3.2.Yöntem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

3.2.1.Denemelerin Kuruluşu ve Deneme Deseni . . . . . . . . . . 10

3.2.2. Ölçmeler ve Verilerin Değerlendirilmesi . . . . . . . . . . . 10

4. BULGULAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

4.1. Denemede Kullanılan Kaplı, Klasik Tüplü ve Çıplak

Köklü Kızılçam Fidanlarının Ekonomik Değerlendirilmesi . 10

4.2. Denemede Kullanılan Tüp Harç Karışımlarının Fiziksel

ve Kimyasal Özellikleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

4.3. Buldan ve Çardak Deneme Alanlarının Toprak Yapısı

bakımından Değerlendirilmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

4.4. Arazi Deneme Alanlarının İklim Özellikleri (kuraklık)

Bakımından değerlendirilmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

4.5. Arazi deneme Alanlarında Fidan Yaşama Yüzdelerine

Ait Bulgular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

4.6. Arazi Deneme Alanlarında Fidan Boyu

Değerlerine Ait Bulgular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

4.7. Fidan Boyu İçin Temel İstatistiklere Ait Bulgular . . . 25

5. TARTIŞMA ve SONUÇ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

6. ÖNERİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 31

ÖZET .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

SUMMARY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

KAYNAKÇA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

EK-1. 2002 yılında Deneme Alanlarında Fidan Boyunun Duncan

Testiyle Karşılaştırılması. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

EK-2 . 2001 yılında Deneme Alanlarında Fidan Boyunun Duncan

Testiyle Karşılaştırılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

Ek-3. 2000 yılında Deneme Alanlarında Fidan Boyunun Duncan

Testiyle Karşılaştırılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

II

EK-4. 1999 yılında Deneme Alanlarında Fidan Boyunun Duncan

Testiyle Karşılaştırılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

42

EK-5 1998 yılında Deneme Alanlarında Fidan Boyunun Duncan


EK-61997 Yılında Deneme Alanlarında Fidan Boyunun Duncan


EK-7 1996 Yılında Deneme Alanlarında Fidan Boyunun Duncan


EK-8 1995 Yılında Deneme Alanlarında Fidan Boyunun Duncan


EK-9 Uzun Yıllar Ortalama Sıcaklık ve Ortalama Yağış . . . . . . . . 47

EK-10 Denizli Meteoroloji İstasyonları Verilerine Göre 1995-

2003 Yıllarına Ait Yağış ve Sıcaklık Ortalama Değerleri . . . . . . . 48

EK-11 Denizli Fidanlığında Yetiştirilen ENSO, AYIK, Polietilen

Tüplü ve Çıplak Köklü Fidanların Kök ve Gövde Gelişimleri . . . . 49

EK-12 Deneme Alanlarından Görünüm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

III

ÖZ

Bu çalışmada, Denizli yöresindeki kızılçam ağaçlandırma

çalışmalarında kullanılmak üzere üretilen fidanlar için; uygun fidan üretim

tekniği, tüplü fidan üretiminde uygun tüp tipi ve yetiştirme ortamının

saptanması amaçlanmıştır. Bu amaçla ENSO ve AYIK tipi kaplarda

yetiştirilen fidanlar ile, fidanlıkta açık alanda yetiştirilen çıplak köklü ve

polietilen tüplerde yetiştirilen fidanlar tutma başarısı ve boy gelişmesi

bakımından karşılaştırılmış ve ağaçlandırma çalışmaları için en ekonomik,

kaliteli ve başarılı fidan tipi, kap tipi ve yetiştirme ortamı belirlenmeye

çalışılmıştır.

Arazi çalışmaları, Denizli yöresinde Buldan ve Çardak’ta kurulan iki

deneme alanında yürütülmüştür. Denemelerde; açık alanda yetiştirilen çıplak

köklü, polietilen tüplü ve AYIK ve ENSO tipi tüplerde 7 değişik yetişme

ortamı olmak üzere, toplam 16 işlem uygulanmıştır (7 değişik yetiştirme

ortamı x 2 tüp tipi + polietilen + çıplak köklü = 16). Tüplü fidanlarda Çameli

turba, Finlandiya turba, çam kabuğu, perlit, mısır kompostu ve volkan tüfü,

yetişme ortamı olarak kullanılmıştır. Denemeler rastlantı blokları deneme

desenine göre, 3 yinelemeli ve 16 işlem kullanılarak kurulmuştur.

Araştırmanın sonuçlarına göre, her iki deneme alanında da işlemler,

fidan yaşama yüzdesi bakımından istatistiksel anlamda farklılık

göstermemişlerdir. Fidan boy büyümesi bakımından Buldan ve Çardak

deneme alanlarında, işlemler arasında % 99.99 güven düzeyinde istatistiksel

anlamda farklılık bulunmuştur. En iyi boy gelişmesi Buldan’da A6 (Ayık tipi

tüp, % 100 Çameli turba) işleminde, Çardak deneme alanında ise E5 (ENSO

tipi tüp ve %100 Fin turbası) işleminde elde edilmiştir.

Anahtar sözcükler: Kızılçam, ENSO ve AYIK kaplı fidan, Çıplak

köklü fidan, Polietilen tüplü fidan, Ağaçlandırma, Yaşama yüzdesi, Boy.

IV

ABSTRACT

The overall goal of the study was to determine appropriate pot type

and soil material to raise healthy, quality and economical Pinus brutia Ten.

seedlings for Denizli region. Pot tray seedlings were compared for survival

and growth with bare root and polyethylene containerized seedlings in the

field in Denizli region.

The experiment was established at two sites Denizli Çardak and

Denizli Buldan Türlübey reforestation districts. There are 16 treatments in

the experiment: 7 ENSO type pot, 7 Ayık type pot, 1 polyethylene

containerised and 1 bare root seedling. Container mediums (Soil type):

Çameli peat, Finnish peat, pine bark, tufa, corn compost and perlite.

Randomise completed block design with three replications was used.

Each treatment was represented with 20 seedlings at each replication (block).

In experimental area 3 reps x 16 treatments x 20 seedlings =960 seedlings

were planted. The spacing between any two seedlings is 3 x 2 m.

The experiments were observed regularly. Height growth and survivals were

observed and measured at the end of growing seasons for nine years (from

1995-2003).

According to research results; treatments were not significantly

different for survival rate on the field. So container type, container medium

and seedling type were not effective on survival rate. For seedling height,

treatments were significantly different (Pr <0.0001) in both experimental

sites. Treatment A6 ( 396.43 cm, in Buldan) and treatment E5 (342.05 cm,

in Çardak) were the best for mean seedling height on the field.

Key words: Pinus brutia Ten., ENSO and AYIK potted seedlings, barerot

seedlings, polyethylene containerized seedlings, reforestation, survival,

height.

1

1. GĠRĠġ

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Organizasyonu (FAO) yıllık yağışı 300 mm ve altında olan yerleri “kurak”, yıllık yağışı 300-600 mm arasında olan yerleri de “yarı kurak” olarak kabul etmektedir. Bu değerlendirme esas alındığında Türkiye sınırları içinde yağış haritasına dayanarak 20 bin hektar kurak, 31 milyon hektar alan (göller dahil yaklaşık Türkiye’nin % 37.7’si) yarı kurak olarak tahmin edilmektedir (ÜRGENÇ 1986, s.358). Bu durum, kurak ve yarı kurak bölgelerde başarılı ağaçlandırmalar için türe ve yöreye özel, teknik ve ekonomik bütün etmenlerin dikkate alındığı planlamaların yapılması gereğine işaret etmektedir.

Çalışmanın yürütüldüğü Denizli yöresi yılın yaklaşık 7-9 ayı kurak, diğer ayları da yarı kurak iklim özelliği göstermektedir. Akdeniz Bölgesindeki ağaçlandırma çalışmalarında temel tür olarak kullanılan kızılçam (Pinus brutia Ten.) fidanları genellikle 1+0 yaşında ve çıplak köklü olarak üretilmektedir. Denizli yöresinde çıplak köklü olarak dikimi yapılan kızılçam fidanlarında tutma başarısının düştüğü gözlemlenmiş ve çıplak köklü fidana alternatif olarak uygulamada yaygınlaştırılmaya çalışılan farklı fidan tiplerinin karşılaştırmalı değerlendirmelerine gereksinim duyulmuştur (OYTUN 1999, s. 186). Ağaçlandırma çalışmalarında kuruyan fidanların yerine tamamlama dikimleri yapılması maliyeti artırdığı gibi, toprak işlemesiyle de dikim arasında geçen süre uzadığı için tamamlama ile dikilen fidanların tutma başarısı düşmektedir.

Kaplı fidan; ekim veya şaşırtma yoluyla muhtelif cins kaplar içerisinde yetiştirilen ve kabı ile ağaçlandırma alanına taşınarak toprağı ile dikilen fidandır. Ülkemizde bu konuda gelişmeler kısaca irdelendiğinde; kaplı fidan üretimi konusunda; Bakanlığımızın ve Finlandiya Hükümetinin, ortak teknik işbirliği ile yürütülmekte olan “Türkiye’de Kaplı Fidan Üretimi ve Ağaç Islahı Tekniklerinin ve Çalışmalarının Geliştirilmesi” konulu Türkiye- Finlandiya Ormancılık projesi başlatılmış ve bu proje çerçevesinde; Finlandiya kökenli STORE ENSO firmasının geliştirdiği “ENSO tipi” (pot-tray) adı verilen kap tipi ile Finlandiya tipi seralarda yılın her döneminde tüplü olarak fidan üretilmesi amaçlanmıştır. ENSO tipi kapların eni 30 cm, boyu 50 cm, derinliği ise 10 cm dir. Bu kapların 28’lik, 45’lik ve 77’lik ünitelerden oluşan farklı tipleri bulunmaktadır. Kızılçam için 45’lik tüp tepsileri kullanılmaktadır. 1993 yılından bu yana Eskişehir, Denizli, Trabzon, Erzurum ve Muğla-Gökova’da kurulan Finlandiya tipi seralarda fidan üretimi yapılmaktadır. Söz konusu seralarda yılda 2-3 kez fidan üretimi yapma olanağı bulunmaktadır (ANONİM 1996; GÜNAY 1994). Son yıllarda kaplı fidan üretimi yapılan fidanlıklarda ENSO tipi kapların

2

boyutları, ağaç türlerine göre düzenlenmeye gidilmiş ve kap derinlikleri arttırılarak 20 cm. ye çıkarılmıştır.

Diğer bir kap tipi de AYIK tipi olarak bilinen “Spencer Lemaire” tipi kaplardır. Bu tip kaplar için ilk projeli çalışma; Hızlı Gelişen Tür ve Orman Ağaçları Araştırma Müdürlüğü’nce 1986-1990 yılları arasında “Orman Fidanlıklarında Kullanılabilecek En Uygun Tüp Harcı ve Tüp Boyutları” konusunda alınarak çalışılmış ve karaçam ve sarıçam türleri için 4x4x23 cm boyutunda ve 280 cm

3 hacminde özel boyut geliştirilmiş ve

özellikle yarı kurak bölgeler için önerilmiştir. Orijinaline göre kabın uzunluğu 4 cm uzatılmıştır. Bu gelişme OGM tarafından 1990 yılında talimatlandırılmış ve bazı fidanlıklarda uygulanmaya başlanmıştır (ZENGİN ve ark. 2002, s.1).

Ağaçlandırma çalışmalarında, yoğun olarak ENSO tipi ve çıplak köklü fidanlar, kısmen de AYIK tipi fidanlar kullanılmaktadır. ENSO tipi tüplerin üretildiği, Finlandiya’da geliştirilen seraların ve bu seralarda uygulanan fidan üretim tekniği, hiçbir araştırmaya dayanılmadan ve dolayısıyla ülkemiz koşullarına (ekolojik, iklim vb..) adapte olup olamayacağı bilinmeden transfer edilerek uygulamaya konulmuş ve yaygınlaştırılmıştır. Uygulamadan gelen yoğun talepler doğrultusunda ele alınmış olan bu araştırmada, Denizli Orman Fidanlığındaki Finlandiya tipi serada, yöre ağaçlandırma çalışmalarında kullanılmak üzere, kızılçam türü için ekonomiklik ve kalite bakımından en uygun fidan üretim tekniği ve yetiştirme ortamının saptanması amaçlanmıştır. Bu amaçla yetiştirilen fidanlar, çıplak köklü ve polietilen tüplerde yetiştirilen fidanlar ile tutma başarısı ve gelişme yönünden karşılaştırılmış ve ağaçlandırma çalışmaları için en uygun yöntem belirlenmeye çalışılmıştır.

2. LĠTERATÜR ÖZETĠ

Çıplak köklü ve kaplı olarak yetiştirilen fidanların ağaçlandırma alanlarında gösterdikleri performansların karşılaştırılmasına ilişkin literatür bilgileri oldukça farklılıklar göstermektedir.

ÖRTEL (1995)’ tarafından Bük-Lütfi BÜYÜKYILDIRIM Araştırma Ormanında yapılan çalışmada, kızılçamın yapay gençleştirilmesinde kullanılan değişik fidan tiplerinin ileri yıllardaki yaşama ve gelişme üzerine etkileri incelenmiş, 25. yılın sonunda fidan tiplerinin boy büyümesi üzerinde etkileri 0.001 olasılık düzeyinde anlamlı bulunmuş ve fidan yaşama oranları bakımından da işlemler arasında önemli farklılıklar olduğu saptanmıştır. Bu çalışma sonunda Bük-Lütfi BÜYÜKYILDIRIM Araştırma Ormanı ve benzer iklim koşullarına sahip alanlarda kızılçam ile yapılacak yapay gençleştirmelerde 2+0 ve 1+0 yaşlı tüplü fidan veya 1+1

3

yaşlı çıplak köklü fidanların kullanılması önerilmiştir. 2+0 (8.93 m) tüplü fidanların çıplak köklü (8.20 m) fidanlara göre boy gelişmesi ve fidan yaşama oranı bakımından avantajlı olduğu belirtilmiştir.

Bugün birçok kap tipi ve boyutları fidan yetiştiricileri tarafından yoğun şekilde kullanılmaktadır. Sera içerisindeki çevresel koşullar optimum koşullara yaklaştırılabildiği için, her bir kap tipinin serada fidan yetiştirilmesi için uygun olduğu söylenebilir. Ayrıca fidanların en hassas bölümleri olan kök bölümü, iyi yalıtım koşulları sağlayan kaplı yetiştirme tekniği ile korunmuş olmaktadır. Kaplı fidanların ilkbahar, sonbahar yada yaz sonunda ağaçlandırma alanlarına taşınabilmesi, zamanlama açısından olumlu bir özellik olmasına rağmen, HAHN (1984 s.177)’ e göre sahaya dikilen çıplak köklü fidanların kaplı fidanlara oranla daha iyi boy, çap ve kök gelişimi yaptığı ifade edilmektedir. Ancak aynı çalışmada, kurak alanlarda kaplı fidanların kullanılmasının daha uygun olacağı da vurgulanmaktadır.. Farklı fidan tiplerinin karşılaştırıldığı bir çalışmada; 1979 yılında Plug+1 denilen tip (p+1 de fidan önce ENSO tüpe çok benzeyen bir kapta yetiştirilerek, ardından ikinci yıl çıplak köklü olarak dikilmekte ve diğer yılda çıplak köklü fidanlar gibi büyümeye devam etmektedir), üç farklı büyüklükte kaplı fidan tipi ( styro 2, 5 ve 8), iki çıplak köklü fidan tipi (3+0, 2+1) Oregon’da ve Georgia-Pacific de güney ve kuzey bakılara dikilmiştir. Deneme alanlarından biri soğuk ve rutubetli diğeri ılık ancak kurak özellik taşımaktadır. Sonuçta kaplı fidanlar her iki alanda da yüksek yaşama yüzdesi göstermiştir. Bunun nedeni iyi kök kalitesine sahip olmalarıdır. Boy büyümesi yönünden çıplak köklü fidanlar başlangıçtaki boy avantajına bağlı olarak kuzey yamaçta (soğuk ancak rutubetli) diğerlerinden daha olumlu gelişme kaydetmiş olmasına karşın, güney yamaçta (ılık ancak kurak ) bu boy avantajı olumsuz etkilemiş oldukça zayıf gelişim yapmışlardır. Plug+1 tipi çıplak köklü fidanlar gibi sıcak kurak alanlar için önerilmeyen tiplerdir. Özellikle boy büyümesi iyi olan bu fidanlar nemli, soğuk alanlarda daha başarılı olmaktadır.

Kolay taşıma, birim alandan fazla üretim gibi avantajlara sahip olan çıplak köklü fidana karşın kaplı fidan üretimi; fidan üretim maliyetinin artmasına, ağaçlandırma alanlarına taşımada zorluklara neden olmaktadır. Ancak, güç koşulların egemen olduğu özellikle kurak ve yarı-kurak alanlarda, dikim süresinin çok kısa olduğu yörelerde, etkin bir mekanizasyonla daha seri bir üretim, kök zedelenmeden taşıma, kısa rotasyonlu satış, süratli devir, tüplü fidan üretiminin en önemli avantajlarını oluşturmaktadır (ÜRGENÇ 1998, s.178-179).

Bu konuda ülkemizde yapılan bir çalışmada; Çankırı ilinin kuraklık bakımından kritiği ile ağaçlandırmalarda kullanılabilecek türler ve ağaçlandırma teknikleri konusundaki tespitleri de; kurak ve yarı kurak

4

ağaçlandırmaların başarılı olabilmesi için fidan kalitesine ve çıplak köklü fidan yerine tüplü fidan kullanımına dikkat çekilmektedir. Yine bu alanlar için ÜRGENÇ (1998)’e atfen tüp derinliğinin ibreliler de 20-25 cm, yapraklılar da ise 30 cm olarak düşünülmesi vurgulanmıştır (ÖNER 2002, s. 82).

Kuraklık fidanlarda büyüme ve gelişmeyi olumsuz etkilemektedir. Yaz boyunca sürgün uzamasına devam eden türlerde yaz ortalarında meydana gelen kuraklık ilk sürgün gelişimi aşamasındaki tomurcukların büyümesini durdurmamakla birlikte, yeni tomurcukların içinde oluşup gelişecek sürgün uçlarının sayısını azaltabilmektedir. Sabit büyümeli olan Amerikan Kızılçamı’nda (Pinus resinosa Ait.) içinde bulunulan yılın boy büyümesi yaz sonunda meydana gelen kuraklıktan etkilenmezken bütün yaz boyunca büyümesine devam eden Günlük çamı (Pinus taeda L.) bu kuraklıktan önemli derecede etkilenmektedir. Aynı zamanda kuraklık yaprak yüzeyinde azalmaya neden olduğu gibi, yaprak sapında başlayan yumuşama (çökme) ile yaprak dökümüne de neden olmaktadır. Normal koşullarda ibreler ağaç üzerinde 4 yıl kalırken kurak koşullarda 2 yıl kalabilmektedir. Ayrıca kuraklık kök sürmesi, uzaması, dallanması ve kök kambial büyümesini durdurması/yavaşlatması üzerinde etkilidir (KOZLOWSKI and PALLARDY 1997, s.112-127).

TOLAY (1993, s.11); kurak ve yarı-kurak koşulların hüküm sürdüğü ülkemizde kullanılan tüp boyutlarında genişlikten ziyade uzunluğun önemli olduğunu vurgularken, modifiye edilerek boyutu uzatılmış Spencer Lemaire tipi kitap kaplarla yapılan çalışmada çok iyi sonuçlar alındığını ifade etmektedir. Bu tip kapların kullanımı OGM’ce talimatlandırılmış ve AGM kuruluşunca “AYIK” tipi olarak adlandırılmıştır. Bu konu daha sonra ZENGİN ve ark. (2002 s.29-31) tarafından ele alınmış, özellikle kurak ve yarı kurak bölgelerde yapılan ağaçlandırmalarda kullanılan kaplı fidanlar için kap tipi ve ortamda turbaya alternatif olabilecek organik kaynaklı materyal konusu işlenmiştir. Aynı zamanda ENSO Tepsi tipi kap içerisinde turbalı karışımlarda denenmiştir. Sonuç olarak; ENSO tipi kaplarda yetiştirilen 2+0 yaşlı fidanlarda kök deformasyonu oluşmuştur. ENSO -Tepsi tipi kaplarda 2+0 yaşlı karaçam fidanı yetiştirilmesi önerilmemektedir. Ayrıca 1+0 yaşlı karaçamlar AYIK tipi kaplarda mısır kompostlu karışımla, ENSO-tepsi tipi kaplarda turba karşımı ortamına göre daha başarılı olmuştur.

SEMERCİ (2002) Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) fidanlarına ait bazı morfolojik ve fizyolojik karakteristikler ile İç Anadolu’daki dikim başarısı arasındaki ilişkileri incelemiş ve morfolojik kalite testlerinde fidan boyu ve kök boğaz çap ölçütleri, ölçümü zor olan diğer karakteristikleri yeterli ölçüde temsil edebilme yeteneğine sahip olduğu, kök boğaz çapının yetiştirme sıklığından etkilendiği, kurak ve yarı kurak iklim koşullarına iyi

5

uyum sağladığını bildirmektedir. Çalışma sonunda, TSE tarafından türler için tek bir fidan standardının yetersizliği, bu standart sınıflama önerilerinin fidan tipi ve dikim yapılacak yörenin ekolojik koşullarının dikkate alınarak yapılmasının gerekliliğine dikkat çekilmektedir.

“Tüplü Doğu Ladini (Picea orientalis (L.) Link.) Fidanı Yetiştirme Ortamları Özellikleri ve Üretim Tekniğinin Belirlenmesi” konulu çalışmada ENSO tipi tüplerde ve % 60 Barma turbası+ %20 kompost çay artığı+ %20 dere kumu, %50 Barma turbası +% 20 kompost çay artığı + % 30 dere kumu ve %50 Barma turbası + %20 kompost çay artığı + % 30 perlit ortamlarında yetiştirilen fidanlarda fidan morfolojik karakterleri bakımından en iyi gelişme elde edilmiştir (AYAN 2002 s.72).

Anadolu karaçamı ve Toros sediri fidanlarının tutma başarısı üzerinde fidan tipi (çıplak ve ENSO tipi tüplü), ağaç türü ve dikim mevsiminin etkili olmadığı ortaya konulmuştur. Anadolu karaçamında dikim mevsiminin fidan boyu üzerinde etkili olmadığı, sonbaharda dikilen çıplak köklü ve tüplü fidanların çap gelişmesi bakımından daha iyi olduğu belirlenmiştir. Toros sedirinde ise sonbaharda dikilen 1+0 yaşlı ENSO tipi tüplü fidanların 2+0 yaşındaki çıplak köklülere göre daha iyi çap gelişmesi gösterdikleri, buna karşılık 2+0 yaşlı çıplak köklü fidanların daha iyi boy gelişmesi gösterdikleri belirlenmiştir (YÜCEL 1999 s:211).

“ENSO Tipi Tüplü Doğu Ladini Fidanlarının Arazi Performanslarının Değerlendirilmesi” konulu çalışmada; ENSO tipi fidan üretiminde fidanlık süresinin 2-3 yıla düştüğü, arazide tutma başarısının çok yüksek olduğu için tamamlama ihtiyacı olmadığı bildirilmektedir. 2-3 yıllık bulgulara göre; arazi performanslarının iyi olduğu saptanan sahalarda 5-6 yıllık bakım sürecinin yeterli olacağı ve bu fidanlarla yapılan tesislerin daha ekonomik olacağı belirtilmektedir (ŞAHİN ve AYAN 1999).

Türkiye'de yeterli kalite ve kantitede turba kaynaklarının olmayışı nedeniyle tüplü fidan üretiminde alternatif yetiştirme ortamı materyalleri tespiti için öğütülmüş çam kabuğu, saman, çiftlik gübresi, ibre, odun talaşı, humus, perlit, kum, ayrışmış granit ve toprak gibi materyallerden oluşturduğu 17 adet yetiştirme ortamı kullanılmıştır. En iyi gelişimin 3:4:3, oranındaki turba + kabuk + perlit ve 4:2:2:2 oranındaki turba + kabuk + ayrışmış granit + granüle strapor ortamlarında olduğu saptanmıştır (AYIK 1987).

Turba (yerli ve yabancı orijinli), öğütülmüş çam kabuğu, çam ibresi, odun talaşı, çiftlik gübresi, saman, öğütülmüş ve kısmen çürütülmüş mısır gövdesi ile toprak, kum, perlit, granüle strapor gibi materyallerden oluşan yetişme ortamlarında yetiştirilen sarıçam ve karaçam fidanlarının

6

gelişiminde en iyi sonucu 4:3:2:1 turba + öğütülmüş çam kabuğu + granit toprağı + perlit karışımının verdiği tespit edilmiştir. (AYIK ve Ark., 1991).

Kanada'da Picea mariana ve Pinus banksiana (Banks Çamı) fidanlarıyla yapılan çalışmada yöresel turba, turba + vermikulit (2:1) ve ticari sphagnum turba + vermikulit (3:1) karışımlarından elde edilen yetişme ortamlarında en iyi gelişmenin sphagnum turba + vermikulit (3:1) karışımında olduğu saptanmıştır (COLOMBO ve SMİTH, 1987).

Doğu Anadolu Bölgesinde tüplü sarıçam fidan üretim tekniğini belirlemek ve üretilen fidanların arazideki başarı durumlarını karşılaştırarak ekonomik, kaliteli ve en iyi gelişim gösteren tüplü fidanların hangi tüp harcında, hangi tüp ve gübre çeşidinde olacağını ortaya koymak amacıyla yapılan araştırma çalışmasında, kap çeşidinden çok, tüp harcının ve gübre çeşidinin fidan boy büyümesini belirlediği görülmüştür (DAŞDEMİR, GÜVEN ve GÜLER 1997).

Orman ağaçlarında köklerin büyüme ve yenilenme fizyolojisi ile büyüme ve yenilenme üzerinde etkili olan dış faktörlerin bilinmesinin önemi, daha fidecik veya fidan aşamasında ortaya çıkmaktadır. Fidanlıktaki toprak ıslahı, sulama, gübreleme, kök kesimleri ve şaşırtma gibi yetiştirme tekniklerinin uygulama zamanı, tekrar ve yöntemleri, kaplı fidanlarda kap boyutları ve kap ortamlarının düzenlenmesi, köklerin büyüme, yenilenme morfogenezleri ile kuvvetli ilişki içindedir. Belirtilen tekniklerin çoğu fidanların kök sistemlerinin ıslahına ve dolayısıyla dikim değeri yüksek fidanlar yetiştirmeye yöneliktir (DİRİK 1993).

Atlas Sediri (Cedrus atlantica) fidanı üretimi için; selüloz lif, turba + çam kabuğu, turba + kil, kil + kalkerli toprak, çam kabuğu + toprak materyalleri üzerinde yapılan araştırma çalışmasında uygun beslenme koşullarında 1. yıl sonundaki fidan boyu, kök gelişimi ve CO2 asimilasyonu açısından turba + çam kabuğu ortamında en iyi değerler elde edilmiştir (GUEHL, FALCONNET ve GRUEZ 1989).

3. MATERYAL VE YÖNTEM

3.1. Materyal

Denizli yöresinde orta yükseltilerde (400-800m) yapılan kızılçam ağaçlandırmalarında Çameli-Göldağ orijinli fidanlar kullanılmaktadır. Araştırma çalışmasında deneme alanlarının orta yükseltide yer almasından dolayı Çameli-Göldağ orijinli kızılçam tohumları kullanılmıştır. Fidanlar; çıplak köklü olarak, 5x 5.5 x 10 cm boyutlarında ENSO 45’lik kaplarda (pot tray), 4 x 4.5 x 18 cm boyutlarındaki AYIK tipi (Spencer Lemaire) kaplarda ve 12 x 25 cm boyutlarındaki polietilen tüplerde yetiştirilmiştir (EK-11).

7

Yetiştirme ortamı olarak kullanılan malzemeler Denizli, Antalya ve Isparta yörelerinden sağlanmıştır. Polietilen tüplerde fidanlığın kendi uygulamalarında kullanılan standart tüp harcı, ENSO tipi ve AYIK tipi tüplerde ise çizelge 3.1’de yer alan tüp harç malzemeleri ve karışım oranları kullanılmıştır.

Çizelge 3.1. Denemelerde kullanılan işlem kodları ve tüp harcı karışım

oranları

Table 3.1. Treatments codes, and container mediums ĠĢlem

No Kod Tüp harç karıĢımları

1 A1 Çameli turba (% 30 )+ Çam kabuk (% 40)+Perlit (% 30)

2 A2 Çameli turba (% 40) +Çam kabuk (% 30)+ Perlit (%10)+ Volkan tüfü

(% 20)

3 A3 Çameli turba (% 30)+Çam kabuk (% 40)+Volkan tüfü (% 30)

4 A4 Çameli turba (% 60)+Buldan sazı (5 30)+Ahır gübresi (% 10)

5 A5 Fin turbası (%100)

6 A6 Çameli turbası (%100)

7 A7 Mısır kompostu (% 40)+Çam kabuk (% 30)+Volkan tüfü (%

20)+Perlit (%10)

8 T Polietilen tüplü (%25 orman humusu + %25 birim toprak + %25 ahır

gübresi + %25 elenmiş kum

9 Ç Çıplak köklü

10 E1 Çameli turba (% 30 )+ Çam kabuk (% 40)+Perlit (% 30)

1 E2 Çameli turba (% 40) +Çam kabuk (% 30)+ Perlit (%10)+ Volkan tüfü

(% 20)

12 E3 Çameli turba (% 30)+Çam kabuk (% 40)+Volkan tüfü (% 30)

13 E4 Çameli turba (% 60)+Buldan sazı (5 30)+Ahır gübresi (% 10)

14 E5 Fin turbası (%100)

15 E6 Çameli turbası (%100)

16 E7 Mısır kompostu (% 40)+Çam kabuk (% 30)+Volkan tüfü (%

20)+Perlit (%10) E: ENSO tipi tüp A: AYIK tipi tüp

3.1.1. Uygulama Yerleri

3.1.1.1 Denizli Orman Fidanlığı

Çalışmanın fidan yetiştirme aşaması; Denizli Orman Fidanlılığında yürütülmüştür. Bu fidanlık 1990 yılında Müdürlük olarak kurulmuş olup, 2003 yılında Bakanlıkta yapılan son düzenleme ile Fidanlık Mühendisliği düzeyinde görevini yürütmektedir. Merkezde bulunan Karahasanlı fidanlığı ve Gökpınar fidanlığı olmak üzere iki ayrı yerde çalışmalarını sürdürmektedir. Fidanlığın genel alanı 372.731 dekar; coğrafi konumu , kuzey 41° 87´ 00´´ -41º 88´ 00´´ enlem, batı 32° 78´ 00´´- 32° 79´ 00´´ boylamlarında yer almaktadır. Denizden yüksekliği 450 metre, bakısı;

8

kuzeybatıdır. Toprak, kumlu balçık sınıfındadır. Fidanlıkta sulama 12 km mesafede bulunan kaynak suyu ile yapılmaktadır.

Çıplak köklü fidanların yetiştirildiği parselin; toprak bileşeni 0-30 cm düzeyinde kumlu balçık toprak türünde % 64-74 kum , % 16-30 toz, % 5-16 kil karışımlıdır. Kireç oranı % 4-33 oranında değişmektedir. Total azot yönünden fakir yapıdadır. Fidanlıkta tuzluluk problemi yaşanmamaktadır.

Polietilen tüplerde üretilen fidanların toprak karışımı; 1 birim orman humusu + 1 birim toprak + 1 birim ahır gübresi + 1 birim elenmiş kumdan oluşmaktadır.

ENSO ve AYIK Tipi Kaplı fidanlarda yapılan işlemler ve kullanılan gübreler; 26 Mayısta ve 18 Temmuzda iki kök kesimi yapılmıştır. Gübreleme programında Finlandiya’dan gelen gübreler kullanılmış olup gübrelerin uygulama şekli çizelge 3.2 de verilmiştir.

Çizelge 3.2 Kaplı fidanlarda (ENSO ve AYIK) kullanılan gübre çeşidi,

miktarı ve uygulama zamanları

Table 3.2. Type, amounts and timetable of fertilization applied for

containerized seedlings

Tarih Gübre çeĢidi Miktarı gr/m2 Gübrelerin Ġçeriği NPK

22/5-12/6 1995 Kek.6+UP 3+1,5 Kek.6 22+4+19

28-30/6 1995 Kek.9+Kek.6+UP 1+1+1 Kek.9 19+5+20

19-21/7 1995 Kek.9+Kek.6+UP 1+1,5+1 Kek.7 0+16+20

24.07.1995 Kek.9+Kek.6 1,5+1,5 Kek.5 11+4+25

26-28/7-2/8 1995 Kek.9+Kek.6+UP 1,5+1+1 UP 18+44+0

04.08.1995 Kek.9+Kek.6 2,5+1

11-18/9 /1995 Kek.7+Kek.5 2+4

20-27/9/1995 Kek.7 1

3.1.1.2 Arazi Deneme Alanları

Çalışmanın arazi aşaması; Denizli Orman Bölge Müdürlüğü içerisinde yer alan Buldan-Türlübey ile Çardak-Çaltı ağaçlandırma alanlarında kurulan iki deneme alanında yürütülmüştür (çizelge 3.3, şekil 3.1, EK12).

Çardak deneme alanı Acı göl kıyısındaki Çaltı ağaçlandırma alanı içinde yer almaktadır. Bu deneme alanı göl ekosisteminden etkilenmekte ve mikro iklim özellikleri taşımaktadır.

9

Çizelge 3.3. Arazi deneme alanlarına ait bilgiler

Table 3.3. Informations about experimental areas

Deneme Alanları ÇARDAK BULDAN

Orijin Çameli Göldağ Çameli Göldağ

Dikim Tarihi Şubat 1995 Şubat 1995

Orman ĠĢletme Md. Çal Denizli

Orman ĠĢletme ġefl. Çardak Buldan

Mevkii Çaltı Türlübey

Arazi Eğimi % 7 %10-30

Bakı Güney Güney-Batı

Yükselti 872 m 620 m

Coğrafi Konum 35 S 734320 E

UTM:4217731 N 35 S 656749 E

UTM: 4192654 N

YağıĢ (mm/yıl) 393,0 609,5 Sıcaklık(C

0/yıl) 13,4 15,3

ġekil 3.1. Çardak ve Buldan deneme alanı yerleri

Figure 3.1. Experimental Areas in Çardak and Buldan

10

3.2. Yöntem

3.2.1.Denemelerin KuruluĢu ve Deneme Deseni

Çalışmanın fidanlık aşaması 1994 yılında, fidanlar 1+0 yaşındayken tamamlanmıştır. Fidanlar 1995 yılı Şubat ayında Buldan-Türlübey ve Çardak-Çaltı ağaçlandırma alanlarında yer alan deneme alanlarına “Rastlantı Blokları Deneme Desenine” göre dikilmiştir. Her yinelemede 16 işlem (her işlemde 4 x 5 = 20 fidan 7 ENSO + 7 AYIK + 1 Polietilen + 1 Çıplak köklü) bulunmaktadır (çizelge 3.1). Her bir deneme alanında 3 x 16 x 20 = 960 fidan kullanılmıştır. Fidanlar 3 x 2 m aralık- mesafe ile dikilmiştir.

3.2.2. Ölçmeler ve Verilerin Değerlendirilmesi

Araştırmanın arazi aşamasında dikim tarihini takiben 9 yıl boyunca her büyüme mevsimi sonunda, yaşayan fidanlar sayılarak boyları ölçülerek veri formlarına işlenmiştir. Deneme alanlarından elde edilen veriler; işlemler arasında anlamlı bir fark olup olmadığını görebilmek amacıyla SAS paket programı kullanılarak değerlendirilmiştir (SAS/STAT 1990). Varyans analizlerinden önce toplanan tüm verilerin SAS/Univatiate analizi ile normallik denetimleri yapıldıktan sonra ekstrem ve sıra dışı ölçü değerleri ayıklanmıştır. Varyans analizi sonucunda fark bulunması halinde çoğul karşılaştırma testlerinden Duncan Testi ile en uygun işlem ve/veya işlem grupları belirlenmiştir.

Fidanlık ve arazi deneme alanlarına ait verilerin Varyans (ANOVA ve GLM) analizinde aşağıdaki doğrusal model kullanılmıştır:

Yijk = μ + bi + t ij+eijk

Modelde;

Yij : bir işlem için bir deneme alanında gözlenen ortalama değer,

μ : genel ortalama,

bi : blok etkisi,

tj, : t işleminin etkisi,

ei, : hata varyansı

4. BULGULAR

4.1.Denemede Kullanılan Kaplı, Klasik tüplü ve Çıplak

Köklü Kızılçam Fidanlarının Ekonomik Değerlendirilmesi

11

Denemede kullanılan fidanların genel olarak ekonomik yönden değerlendirilmesinde; Denizli Orman Fidanlık Müdürlüğü’nün 1995 yılına ait fidan üretim maliyet kayıtlarından yararlanılmıştır.

Fidan maliyetlerinde kullanılan kriterler fidan tipine göre değişmektedir. Fidan tipi, maliyet hesabında kullanılan kriterler, bunların maliyet hesabındaki oranları ve bir adet fidanın maliyeti çizelge 4.1’de verilmiştir.

Çizelge 4.1. Fidan tipi, maliyet hesabında kullanılan kriterler ve bunların

maliyet hesabındaki oranları, bir adet fidanın maliyeti (1995 Yılı)

Table 4.1. Seedling type, seedling cost, criterions and percentage of

criterions in cost accounting

Kriterler

Çıplak

Köklü

%

Polietilen

Tüplü

%

Kaplı

ENSO ve AYIK

%

Örtü malzemesi 5.9 - -

İşçilik TL/adet 64 78 35

Kap bedeli - - 20

Tüp harç malzeme - 7 12

Gübre bedeli - - 7.5

Tohum bedeli 1.3 4 0.9

Traktör bedeli 2.75 3.6 0.8

Genel giderler 25.75 6 18

Özel giderler 0.3 0.6 4.8

% TOPLAM 100 100 100

Fidan maliyeti

TL/adet 3668

15376

4848

4.2. Denemede Kullanılan Tüp Harç KarıĢımlarının Fiziksel ve

Kimyasal Özellikleri

Çalışmada fidan yetiştirme ortamları olarak kullanılan tüp harç karışımlarının laboratuar analizleri sonucunda; PH değerleri açısından (bazik) çok farklılık göstermediği ancak hava kapasitesi (porozite), su tutma kapasitesi, ateşte kayıp, özgül ağırlık, hacim ağırlığı ve elektriksel iletkenlik açısından farklılık gösterdikleri saptanmıştır. %100 Finlandiya turbası ve %100 Çameli turbası ortamlarının porozite, ateşte kayıp ve total azot bakımından diğerlerinden daha iyi özelliklere sahip oldukları görülmüştür (çizelge 4.2).

12

Çiz

elg

e 4

.2.

Den

emed

e kull

anıl

an t

üp k

arış

ımla

rının

baz

ı fi

zikse

l ve

kim

yas

al a

nal

iz s

on

uçl

arı

Tab

le 4

.2. T

he

resu

lts

of

som

e physi

cal

and c

hem

ical

anal

yse

s of

gro

wth

med

ium

N

o

T

üp

harç k

arıĢ

ımla

rı (

%)

PH

Ha

va

Ka

pa

site

si

(%)

Su

Ka

pa

site

si

(%)

Ha

cim

Ağ

ırlı

ğı

(gr/

l)

Ec m

s /c

m

Po

rozi

te

Ate

Ģte

Ka

yıp

%

Özg

ül

Ağ

ırlı

ğı

(g/c

m2

)

1

30 T

urb

a +

40

Ç K

ab

uk

+3

0 P

erli

t -1

7

,25

31

60

16

8

0,2

5

91

60

,27

1,8

13

2

40 T

urb

a +

30

Ç.K

ab

uk

+1

0 P

erli

t +

20 V

.Tü

fü

7,3

5

29

53

38

5

0,2

5

82

27

,34

2,1

91

3

30 T

urb

a +

40

Ka

bu

k+

30

Vo

lka

nT

üfü

7

,50

33

47

45

9

0,2

5

80

23

,35

2,2

48

4

60T

urb

a+

30

Bu

lda

n S

azı

+10

Ah

ır G

üb

resi

7

,70

23

65

23

6

0,3

5

88

48

,32

1,9

33

5

100

Fin

Tu

rb

ası

7

,70

28

67

82

0,3

0

95

89

,99

1,5

68

6

100

Ça

meli

Tu

rb

ası

7

,60

44

50

10

4

0,3

5

94

77

,81

1,6

60

7

40 M

ısır

Ko

mp

.+ 3

0 K

ab

uk

+2

0 V

.Tü

fü+

10

Perl

it

7,5

0

40

42

39

8

0,3

0

82

22

,65

2,2

58

8

No

rm

al

Tü

p T

op

rağı

(po

lieti

len

tü

p)

7,5

8

3

59

90

9

0,2

5

62

12

,27

2,4

22

9

30 T

urb

a+

40 Ç

.Ka

bu

k+

30

Perl

it (

Ha

m)

7,0

5

45

44

18

7

0,4

5

89

68

,45

1,7

38

10

40 T

urb

a +

30

Ç.K

ab

uk

+1

0 P

erli

t +

20 V

.Tü

fü (

Ha

m)

7,3

0

36

49

34

4

0,4

0

85

23

,96

2,2

39

11

30 T

urb

a +

40

Ka

bu

k+

30

Vo

lka

nT

üfü

(H

am

) 7

,45

39

42

43

3

0,3

0

81

22

,05

2,2

67

12

60T

urb

a+

30

Bu

lda

n S

azı

+10

Ah

ır G

üb

resi

(H

am

) 7

,35

22

63

28

7

1,7

0

85

45

,05

1,9

70

13

100

Ça

meli

Tu

rb

ası

(H

am

) 7

,50

52

41

11

9

0,8

0

93

73

,18

1,6

98

14

40 M

ısır

Ko

mp

.+ 3

0 K

ab

uk

+2

0 V

.Tü

fü+

10

Perl

it

(Ha

m)

7,1

5

46

40

30

9

0,8

0

86

30

,00

2,1

54

13

4.3 Buldan ve Çardak Deneme Alanlarının Toprak Yapısı

Bakımından Değerlendirilmesi

Buldan ve Çardak deneme alanlarında açılan toprak profillerinden alınan toprak örnekleri; Eskişehir Orman Toprak ve Ekoloji Araştırmaları Enstitüsü tarafından analiz edilmiştir. Çizelge 4.3’de verilen analiz sonuçları kısaca değerlendirildiğinde; Buldan deneme alanında toprak yapısı çok hafif asit reaksiyondan orta derecede alkaliye kadar değişen bir yapı göstermiştir. Kireç içeriği zengin, organik madde içeriği % 1-2 (az) düzeyindedir. Elektriki kondaktivite değeri tuzsuz olarak nitelendirilmektedir. Total Azot miktarı yeterli düzeyde olup Fosfor bütün katmanlarda düşük değerde saptanmıştır (çizelge 4.3).

Çardak deneme alanının toprak reaksiyonu orta alkalidir. Kireç içeriği zengin, organik madde içeriği 30-60 cm katmanında orta, diğer katmanlarda az, total azot bakımından bütün katmanlar zengindir. Elektriki kondaktivite değeri tüm profilde tuzsuz düzeydedir. Fosfor miktarı bu deneme alanında 0-30 cm katmanında yüksek, diğer katmanlarda eser miktarda saptanmıştır (çizelge 4.3).

14

Çiz

elg

e 4

.3 B

uld

an v

e ça

rdak

den

eme

alan

ının

topra

k y

apıs

ı bak

ımın

dan

değ

erle

nd

iril

mes

i

Tab

le 4

.3 S

oil

im

form

atio

n a

bout

Buld

an v

e Ç

ardak

exper

imen

tal

site

s

Sah

a

Pro

fil

No.

Der

inli

k

cm.

Fiz

ikse

l A

nali

zler

K

imyasa

l A

nali

zler

Ku

m

%

Toz

%

Kil

%

TO

PR

AK

TÜ

RÜ

PH

1/2

,5

Tota

l

Kir

eç

Org

an

ik

ma

dd

e

%

To

tal

Azo

t

%N

Tu

zlu

luk

EC

10

25

C0d

e

mS

/cm

K

pp

m

P2O

5

M.K

BU

LD

AN

1

0-3

0

70

,57

14

,36

15

,07

Ku

mlu

Bal

çık

7

,55

0

2,1

31

0,1

77

0,5

0

0,1

0

2

1

30

-60

57

,84

18

,65

23

,51

Ku

mlu

Kil

li B

alçı

k

6,6

5

0

1,3

25

0,1

75

0,5

5

0,1

7

Ese

ri

1

60

-90

68

,47

16

,43

15

,10

Ku

mlu

Bal

çık

6

,90

0

1,0

87

0,1

86

0,5

5

0,2

0

Ese

ri

2

0-3

0

55

,96

22

,69

21

,35

Ku

mlu

Kil

li B

alçı

k

7,8

0

12

,16

2,7

27

0,2

05

0,8

0

0,0

7

2

2

30

-60

49

,90

24

,69

25

,41

Ku

mlu

Kil

li B

alçı

k

8,2

5

28

,61

1,7

21

0,1

62

0,5

5

0,0

2

Ese

ri

2

60

-90

56

,39

28

,59

15

,02

Ku

mlu

Bal

çık

8

,45

22

,58

1,5

50

0,1

56

0,4

0

ÇA

RD

AK

1

0-3

0

41

,77

20

,68

37

,55

Kil

li B

alçı

k

7,9

0

15

,43

0,4

78

0,3

60

0,7

0

0,3

9

28

1

30

-60

47

,62

20

,13

32

,25

Ku

mlu

Kil

li B

alçı

k

8,2

0

56

,86

2,7

83

0,2

66

0,6

0

0,0

7

Ese

ri

1

60

-90

43

,92

22

,05

34

,03

Ku

mlu

Kil

li B

alçı

k

8,2

5

66

,50

1,9

53

0,1

95

0,5

5

0,0

3

Ese

ri

(Esk

iĢeh

ir O

rm

an

To

pra

k L

ab

ora

tuar

Mü

dü

rlü

ğü

, 0

6.0

6.1

995

)

15

4.4. Deneme Alanlarının Ġklim Bakımından (kuraklık)

Değerlendirilmesi

Buldan ve Çardak deneme alanları için kullanılan iklim değerleri Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğüne bağlı, Buldan ve Çardak Meteoroloji istasyonlarının uzun yıllara (28 yıl) ait sıcaklık ve yağış verileridir. Ülkemizde çeşitli iklim bölgelerinin yağış etkenliğinin belirlenmesinde ERİNÇ (1965) formülü daha yoğun kullanılmaktadır.

Im = Tom

P

Im : Yağış Etkenliği İndisi,

P : Yıllık Ortalama Yağış Miktarı,

Tom : Yıllık Ortalama Yüksek Sıcaklık

Formülü kullanılarak deneme alanlarının kuraklık indisi hesaplanmıştır (ÇEPEL, 1988, s. 54-55).

Deneme alanları için aylık ortalama yüksek sıcaklıkları 0 ºC’nin üzerinde olan aylara ait ortalama yüksek sıcaklık dereceleri toplanmış ve bu ayların sayısına bölünerek kuraklık indisi hesaplanmıştır. Bu değerler Buldan için 39, Çardak için 29 olarak bulunmuştur. Her iki deneme alanı da Yağış Etkenliği Sınıfları tablosuna göre 23< Im < 40 değerleri arasında bulunması nedeniyle “Yarı Nemli” iklim tipine, vejetasyon tipi olarak da “kurak mıntıka” ormanları sınıfına girdikleri belirlenmiştir.

Deneme alanlarının iklim verilerinden yararlanılarak aylara göre Yağış Etkenliği Sınıfı (İklim Tipleri); kuraklık indisi hesaplanacak aya ait yağış toplamı, ortalama yüksek sıcaklıkların ortalamasına bölünerek elde edilmektedir. Çizelge 4.4 ve çizelge 4.5’de değerler incelendiğinde; Buldan yöresinde (28 yıllık rasat süresi) Ocak ayı nem ekonomisi bakımından Yarı Nemli, Kasım Aralık, Şubat ve Mart ayları Yarı Kurak geriye kalan aylar ise Kurak geçmektedir. Çardak yöresinde ise durumun daha kritik olduğu; Aralık, Ocak, Şubat aylarının Yarı Kurak diğer ayların ise Kurak olduğu görülmektedir. Genel meteorolojik verilere göre, yılın büyük bir bölümü kurak olmasına rağmen Çardak deneme alanının göl ekosistemi içinde yer alması nedeniyle mikroklimatik etki altında olması söz konusudur.

16

Çizelge 4.4. Buldan yöresinin aylara göre iklim tipleri (erinç formülü)

Table 4.4. Climatic type according to months of Çardak district Aylar

Months

O

J

Ş

F

M

M

N

A

M

M

H

J

T

J

A

A

E

S

E

O

K

N

A

D

İndis 26,9 16 8,75 3,13 1,95 0,75 0,42 0,29 0,6 2,2 8,4 21

İklim Tipi YN YK YK K K K K K K K YK YK

Çizelge 4.5. Çardak yöresinin aylara göre iklim tipleri (erinç formülü)

Table 4.5. Climatic type according to months of Çardak Aylar

Months

O

J

Ş

F

M

M

N

A

M

M

H

J

T

J

A

A

E

S

E

O

K

N

A

D

İndis 14,4 10 5,5 3,7 2,5 1,3 0,5 0,2 0,5 2,6 4,6 10,6

İklim Tipi YK YK K K K K K K K K K YK

4.5. Deneme Alanlarında Fidan YaĢama Yüzdelerine Ait Bulgular

Deneme alanlarında 1995-2003 yılları arasında (9 yıl) her yıl büyüme mevsimi sonunda fidan boyu (cm) ölçülmüş, yaşayan fidan sayıları tespit edilmiştir.

Buldan deneme alanının bitişiğindeki ormanlık alanda 2002 yılı yaz döneminde çıkan orman yangınında birinci bloktaki işlem parselleri büyük oranda zarar görmüş olduğu için deneme alanında fidan yaşama yüzdesine ait istatistiksel analizler, 2001 yılına kadar olan veriler üzerinden yapılmıştır.

Deneme alanlarında fidan yaşama yüzdelerinin hesabında kullanılan yaşayan ve ölen fidan sayıları normal dağılım göstermedikleri için değerlere Arc-Sinüs dönüşümü, dönüşümlerden sonra elde edilen değerlere SAS/GLM işlemi uygulanmıştır. Deneme alanlarında 1995-2003 yıllarına ait veriler her yıl için ayrı ayrı olmak üzere fidan yaşama yüzdeleri için işlemlere göre farklılıklar varyans analizi, işlemler arasındaki benzerlik ve farklılıklar ise Duncan Testi ile belirlenmiştir.

Buldan ve Çardak deneme alanlarında varyans analizleri sonuçlarına göre, işlemler, ölçüm yıllarında fidan yaşama yüzdesi bakımından istatistiksel anlamda farklılık göstermemişlerdir (çizelge 4.6 ve çizelge 4.7).

17

Çizelge 4.6. Buldan deneme alanında fidan yaşama yüzdeleri için varyans

analizi sonuçları

Table 4.6. Variance analyses results for survival rates in Buldan experimental

site

Yıllar

Varyasyon

Kaynağı

Source of

variation

Serbestlik

Derecesi

Degree of

freedom

Kareler Ort.

Mean sequare F Değerleri

F value Pr>F

1995

Blok 2 0.64 9.09 0.0008

İşlem 15 0.10 1.45 0.1897

Hata 30 0.71

1996

Blok 2 0.79 13.13 <.0001

İşlem 15 0.09 1.48 0.1740

Hata 30 0.06

1997

Blok 2 1.12 16.77 <.0001

İşlem 15 0.13 1.93 0.0605

Hata 30 0.07

1998

Blok 2 1.04 15.60 <.0001

İşlem 15 0.12 1.87 0.0708

Hata 30 0.07

1999

Blok 2 1.04 15.6 <.0001

İşlem 15 0.12 1.87 0.0708

Hata 30 0.07

2000

Blok 2 1.05 15.26 <.0001

İşlem 15 0.12 1.78 0.0879

Hata 30 0.07

2001

Blok 2 1.05 14.99 <.0001

İşlem 15 0.12 1.70 0.1055

Hata 30 0.70

18

Çizelge 4.7. Çardak deneme alanında fidan yaşama yüzdeleri için varyans

analizi sonuçları

Table 4.7. Variance analyses results for survival rates in Buldan experimental

site

Yıllar

Varyasyon

Kaynağı

Source of

variation

Serbestlik

Derecesi

Degree of

freedom

Kareler Ort.

Mean

sequare

F Değerleri

F value Pr>F

1995

Blok 2 0.01 0.59 0.5630

İşlem 15 0.05 1.91 0.0636

Hata 30 0.02

1996

Blok 2 0.02 0.55 0.5801

İşlem 15 0.07 1.97 0.0562

Hata 30 0.04

1997

Blok 2 0.02 0.55 0.5837

İşlem 15 0.08 2.01 0.0509

Hata 30 0.04

1998

Blok 2 0.02 0.53 0.5913

İşlem 15 0.07 1.91 0.0642

Hata 30 0.40

1999

Blok 2 0.04 0.90 0.4179

İşlem 15 0.07 1.74 0.0954

Hata 30 0.04

2000

Blok 2 0.04 1.00 0.3795

İşlem 15 0.04 1.35 0.2352

Hata 30 0.04

2001

Blok 2 0.02 0.51 0.6053

İşlem 15 0.07 1.79 0.0853

Hata 30 0.04

2002

Blok 2 0.03 0.69 0.5114

İşlem 15 0.07 1.72 0.1014

Hata 30 0.04

2003

Blok 2 0.02 0.41 0.6681

İşlem 15 0.07 1.51 0.1637

Hata 30 0.05

Deneme alanlarına ait fidan yaşama yüzdeleri, yaşayan ve ölen fidan sayıları oranlanarak gerçek değerler % olarak hesaplanmıştır.

Buldan deneme alanında gözlem yıllarında, işlemlerin fidan yaşama yüzdeleri çizelge 4.8’de verilmiştir. Bu deneme alanında fidan yaşama yüzdelerine genel olarak işlemler ve yıllar itibariyle bakıldığında ilk üç yılda işlemlere göre değişen oranlarda bir düşüş yaşandığı gözlenmiştir.

En yüksek fidan yaşama yüzdesi AYIK tipi ve ENSO tipi tüplerde Fin turbası ortamında (A5: %97, E5:%90), en düşük yaşama yüzdesi ise E1 (%

19

57) ve A1 (% 67) (ENSO ve AYIK tipi tüp Çameli Turba (% 30 )+ Çam kabuk (% 40)+Perlit (% 30)) saptanmıştır (çizelge 4.8) .

Çizelge 4.8. Buldan deneme alanında gözlem yılları ve işlemlere ait fidan

yaşama yüzdeleri

Table 4.8. Survival rates in Buldan experimental site

ĠĢlem

No Kod Açıklaması

Fidan yaĢama Yüzdesi (%)

95 96 97 98 99 00 01

1 A1 Çameli Turba (% 30 )+ Çam

kabuk (% 40)+Perlit (% 30) 83 77 70 67 67 67 67

2 A2 Çameli Turba (% 40) +Çam kabuk

(% 30)+ Perlit (%10)+ Volkan

tüfü (% 20)

90 88 82 82 82 81 81

3 A3 ÇameliTurba (% 30)+Çam kabuk

(% 40)+Volkan tüfü (% 30) 88 85 82 82 82 80 80

4 A4 Çameli turba (% 60)+Buldan sazı

(% 30)+Ahır gübresi (% 10) 93 90 88 88 88 88 88

5 A5 Fin turbası 97 97 97 97 97 97 97

6 A6 Çameli turbası 85 83 73 73 73 73 73

7 A7 Mısır kompostu (% 40)+Çam

kabuk (% 30)+Volkan tüfü (%

20)+Perlit (%10)

88 88 82 78 78 82 82

8 T Tüplü 92 90 90 88 88 88 88

9 Ç Çıplak 82 78 72 68 68 68 68

10 E1 Çameli Turba (% 30 )+ Çam

kabuk (% 40)+Perlit (% 30) 70 67 57 57 57 57 57

11 E2 Çameli Turba (% 40) +Çam kabuk

(% 30)+ Perlit (%10)+ Volkan

tüfü (% 20)

77 75 70 68 68 68 68

12 E3 ÇameliTurba (% 30)+Çam kabuk

(% 40)+Volkan tüfü (% 30) 83 83 80 80 80 80 80

13 E4 Çameli turba (% 60)+Buldan sazı

(5 30)+Ahır gübresi (% 10) 82 80 70 70 70 70 70

14 E5 Fin turbası 10

0 97 93 93 93 92 90

15 E6 Çameli turbası 88 87 80 80 80 80 80

16 E7 Mısır kompostu (% 40)+Çam

kabuk (% 30)+Volkan tüfü (%

20)+Perlit (%10)

85 85 82 80 80 80 80

Çardak deneme alanında ise gözlem yılları ve işlemlere göre fidan yaşama yüzdesinde çok küçük oranlarda da olsa bazı işlemlerin dışında düşüşler saptanmıştır. İşlemlerin fidan yaşama yüzdesi genel olarak; %100 ile (Ç, E1-E5,) %95 (T, E-E3) arasında değişmiştir (çizelge 4.9).

20

Çizelge 4.9. Çardak deneme alanında gözlem yılları ve işlemlere ait fidan

yaşama yüzdeleri

Table 4.9. Survival rates in Çardak experimental site

ĠĢlem No

Kod

Açıklaması

Fidan YaĢama Yüzdesi (%)

95 96 97 98 99 00 01 02 03

1 A1 Çameli Turba (% 30 )+ Çam kabuk (% 40)+Perlit (% 30)

100 98 98 97 97 97 97 97 97

2 A2 Çameli Turba (% 40) +Çam kabuk (% 30)+ Perlit (%10)+ Volkan tüfü (% 20)

100 100 100 100 100 98 98 98 97

3 A3 ÇameliTurba (% 30)+Çam kabuk (% 40)+Volkan tüfü (%

30) 100 98 98 98 98 97 97 97 97

4 A4 Çameli turba (% 60)+Buldan sazı (% 30)+Ahır gübresi (%

10) 100 100 100 100 100 100 100 100 98

5 A5 Fin turbası 98 98 98 98 98 98 98 98 97

6 A6 Çameli turbası 100 98 98 98 98 98 98 98 98

7 A7 Mısır kompostu (% 40)+Çam kabuk (% 30)+Volkan tüfü (%

20)+Perlit (%10)

98 97 97 97 97 97 97 97 97

8 T PolietilenTüplü 98 97 97 97 97 97 97 97 95

9 Ç Çıplak köklü 100 100 100 100 100 100 100 100 100

10 E1 Çameli Turba (% 30 )+ Çam kabuk (% 40)+Perlit (% 30)

100 100 100 100 100 100 100 100 100

11 E2 Çameli Turba (% 40) +Çam kabuk (% 30)+ Perlit (%10)+ Volkan tüfü (% 20)

97 97 97 97 97 97 97 97 95

12 E3 ÇameliTurba (% 30)+Çam kabuk (% 40)+Volkan tüfü (%

30) 97 95 95 95 95 95 95 95 95

13 E4 Çameli turba (% 60)+Buldan sazı (5

30)+Ahır gübresi (% 10)

95 92 92 92 92 92 92 92 90

14 E5 Fin turbası 100 100 100 100 100 100 100 100 100 15 E6 Çameli turbası 88 80 80 78 78 78 78 78 78 16 E7 Mısır kompostu (%

40)+Çam kabuk (% 30)+Volkan tüfü (%

20)+Perlit (%10) 98 98 98 98 98 98 98 98 98

21

4.6. Deneme Alanlarında Fidan Boyu Değerlerine Ait Bulgular

Buldan ve Çardak deneme alanlarında yaşayan fidanların 1995-2003 yılları arasında boy büyümesi üzerinde işlemlerin etkisi, blok etkisi ve blok*işlem etkileşiminin olup olmadığını ortaya koymak amacıyla varyans analizi uygulanmıştır (çizelge 4.10 ve 4.11).

Buldan deneme alanında 2002 yılı yaz döneminde çıkan orman yangınında birinci blok ta meydana gelen fidan kayıplarından dolayı 2002 ve 2003 yıllarına ait analizler iki blok üzerinden yapılmıştır.

Buldan deneme alanında, varyans analizi sonuçlarına göre, işlemlerin fidan boyu üzerinde 0.0001 olasılık düzeyinde etkili olduğu belirlenmiştir (çizelge 4.10).

Varyans analizleri sonucunda işlemler arasında istatistiksel anlamda farklılık olduğundan gözlem yılları için deneme alanlarında işlemlerin oluşturdukları farklı grupları ortaya koymak amacıyla Duncan Testi uygulanmıştır.

Deneme alanlarında 2003 yılında ortaya çıkan işlem grupları çizelge 4.12, önceki yıllara ait Duncan Testi sonuçları ise eklerde (EK1-EK8) verilmiştir.

22

Çizelge 4.10. Buldan deneme alanında fidan boyu için varyans analizi

sonuçları

Table 4.10. Variance analyses results for seedling height in Buldan

experimental site

Yıllar

Varyasyon Kaynağı Source of variation

Serbestlik Derecesi Degree of freedom

Kareler Ortal. Mean sequare

F Değerleri F value

Pr>F

1995

Blok 2 64.04 5.45 0.0044 İşlem 15 491.28 41.84 <.0001 Blok*İşlem 30 37.41 3.19 <.0001 Hata 776 11.74

1996


1997


1998


1999


2000

Blok 2 26097.11 10.91 <.0001 İşlem 15 14073.37 5.88 <.0001 Blok*İşlem 30 17384.23 7.27 <.0001 Hata 696 2391.57

2001


2002


2003


Çizelge 4.11 ve ekler bölümünde yer alan (EK1-EK8) DUNCAN Testi sonuçlarında görüldüğü gibi, deneme alanlarında işlem grupları ve sıralamaları yıllara göre farklılık göstermiştir.

23

Çizelge 4.11. Çardak deneme alanında fidan boyu için varyans analizi sonuçları Table 4.11. Variance analyses results for seedling height in Buldan experimental site

Yıllar Varyasyon Kaynağı Source of variation

Serbestlik Derecesi Degree of freedom

Kareler Ort. Mean sequare

F Değerleri F value

Pr>F

1995


1996


1997


1998


999


2000


2001

Blok 2 99870.25 58.00 <.0001 İşlem 15 21454.90 12.46 <.0001 Blok*İşlem 30 11845.57 6.88 <.0001 Hata

876 1722.04

2002


2003


Buldan deneme alanında işlemler genellikle gözlem yıllarında A5, A4, E5, T, A6, A7, E6 gibi işlemler birinci grupta yer alırken, E1, A1, A3, E3, sonuncu grubu oluşturmuşlardır. Deneme alanında 9. gözlem yılında (2003) en fazla ortalama boy A6 işleminde (396.43 cm) en düşük boy ise E3 (272.57 cm) işleminde saptanmıştır (şekil 4.1).

Çardak deneme alanında varyans analizi sonuçlarına göre, işlemlerin,

fidan boyu üzerinde 0.0001 olasılık düzeyinde etkisi olduğu saptanmıştır

(şekil 4.2 ve çizelge 4.11).

24

Şekil 4.1. Buldan deneme alanında işlemlerin yıllara göre fidan boyu

bakımından karşılaştırılması Figure 4.1. Comparisons of treatments for height in Buldan exprimental site

95

98

1

A1A2A3A4A5A6A7TÇE

1E2E3E4E5E6E7

0.00

50.00

100.00

150.00

200.00

250.00

300.00

350.00

400.00

Fid

an B

oyu

(cm

)

Yıllar

İşlemler

A1A2A3A4A5A6A7TÇE1E2E3E4E5E6E7

ġekil 4.2. Çardak deneme alanında işlemlerin yıllara göre fidan boyu

bakımından karşılaştırılması Figure 4.2. Comparisons of treatments for height in Çardak experimental site

25

Bu deneme alanında işlemler 4-9 grup oluşturmuş ve oluşan grup sayısı son yıllarda azalış göstermiştir. Örneğin 2003 yılında 16 işlem boy büyümesi bakımında 4 gruba ayrılmıştır (çizelge 4.12). EK l–EK 8’deki çizelgelerde görüldüğü gibi denemenin ilk yılları ile son yıllarında grupları oluşturan işlemler yer değiştirmiştir. İlk yıllarda genellikle birinci grubu A5, Ç ve E5 işlemleri oluştururken son yıllarda E5, A5 ve A2 işlemleri oluşturmuştur. Yani; çıplak köklü fidanlar E5, A5 ve A2 işlemlerinden ayrılmış ikinci gruba dahil olmuşlardır. Çardak deneme alanında da en yüksek ortalama boy değeri E5 (342.05 cm) işleminde en düşük ortalama boy değeri ise E6 (241.91 cm) işleminde görülmüştür

Çizelge 4.12. 2003 Yılında deneme alanlarında fidan boyunun

duncan testiyle karşılaştırılması

Table 4.12. Duncan test results for seedling height in the experimental sites

ÇARDAK BULDAN

ĠĢlem

Treat Orta

mean Gruplar

Groups ĠĢlem

treat Orta

1

mean Gruplar

Groups

E5 342.05 A6 396.43

A2 337.24 E7 353.64

A5 334.21 E6 352.39

Ç 311.80 A7 343.68

T 308.14 A5 343.59

A4 306.97 A2 334.52

E7 306.19 T 330.29

A1 288.12 A4 319.71

E2 282.23 A3 318.27

E4 279.96 E4 316.08

A3 269.93 Ç 314.52

E3 266.16 E5 312.56

A7 264.88 E1 305.43

E1 263.75 A1 297.12

A6 263.73 E2 290.96

E6 241.91 E3 272.57

4.7. Fidan boyu için temel istatistikler

Deneme alanlarında 2003 yılında ölçülen fidan (9 yaşındaki) boy değerlerine ait; aritmetik ortalama, ölçülen en düşük ve en yüksek değerler,

26

standart sapma, standart hata ve varyasyon katsayılarını içeren değerler, işlemlere göre çizelge 4.13 ve çizelge 4.14’de verilmiştir. Buldan deneme alanında ise en yüksek boy E7 (560 cm) ve en düşük boy E5 (130 cm) işlemlerinde saptanmıştır (çizelge 4.13).

Çardak deneme alanında en yüksek boy A2(500 cm) ve en düşük boy A7 (65 cm) işleminde saptanmıştır (çizelge 4.14).

Çizelge 4.13. buldan deneme alanında 2003 yılında ölçülen fidan boyuna ait

temel istatistikler

Table 4.13. Basic statistics of Seedling Height in 2003 in Buldan

Experimental Site

ĠĢlem No Treatment Number

Ortalama Mean

Min-max

Standart Sapma Standart deviation

Standart Hata

Standart error

Varyasyon Katsayısı Coeff of variation

A1 297.12 140-470 90.06 17.66 30.31

A2 334.52 170-430 66.47 11.94 19.87

A3 329.14 200-425 60.49 11.23 18.38

A4 319.71 145-480 87.35 14.76 27.32

A5 343.59 225-520 84.29 13.50 24.53

A6 396.43 230-550 80.46 13.60 20.30

A7 343.68 145-500 73.54 12.61 21.40

T 330.29 155-480 81.43 13.96 24.65

Ç 314.52 170-450 66.70 11.98 21.21

E1 305.43 175-425 71.51 14.91 23.41

E2 290.96 185-480 74.63 14.69 25.75

E3 272.57 160-440 59.99 10.14 22.01

E4 329.17 170-480 78.92 16.09 23.94

E5 312.56 130-420 54.19 8.68 17.34

E6 365.37 185-480 81.62 15.71 22.34

E7 353.64 255-560 68.98 12.01 19.51

27

Çizelge 4.14. Çardak deneme alanında 2003 yılında ölçülen fidan boyuna ait

temel istatistikler

Table 4.14. Basic statistics of Seedling Height in 2003 in Buldan

Experimental Site

ĠĢlem No Treatment Number

Ort. mean

Min-max Stand. Sap. Standart deviation

Standart Hata Standart error

Varyasyon Katsayısı Coeff of variation

A1 288.12 110-450 70.47 9.25 24.46 A2 337.24 130-500 87.91 11.54 26.07 A3 269.93 145-395 56.96 7.48 21.10 A4 306.97 130-465 76.54 9.96 24.93 A5 334.21 215-470 61.87 8.12 18.51 A6 263.73 130-480 71.74 9.34 27.20 A7 264.88 65-390 65.35 8.58 24.67 T 308.14 150-470 69.08 9.15 22.42 Ç 311.80 140-440 69.55 8.98 22.30 E1 263.75 135-400 61.52 7.94 23.32 E2 282.23 150-410 68.45 9.15 24.25 E3 266.16 135-390 63.06 8.35 23.69 E4 279.96 145-490 74.18 10.09 26.50 E5 342.05 160-480 75.05 9.69 21.94 E6 241.91 100-370 63.76 9.30 26.36 E7 306.19 195-410 51.09 6.65 16.69

5.TARTIġMA ve SONUÇ

Araştırma çalışması; Denizli’de Finlandiya tipi serada uygun ortam ve uygun kapta kızılçam fidanı yetiştirerek yöre ağaçlandırmalarında başarı ile kullanılabilecek kaliteli ve ekonomik fidan tipini tespit etmek amacıyla yürütülmüştür. Çalışmada aynı zamanda Denizli yöresine uygun kızılçam fidanı üretim tekniğini belirlemek, ekonomik, kaliteli ve iyi gelişim gösteren kaplı fidanların seradaki üretiminde uygun kap tipini ve yetiştirme ortamını saptamak, bunları fidanlıkta açık alanda yetiştirilen çıplak köklü ve polietilen tüplü fidanlarla arazi koşullarında karşılaştırmak amaçlanmıştır.

Denemede kullanılan yetiştirme ortamı karışımlarının fiziksel ve kimyasal analizleri sonucunda pH değerleri açısından (bazik) çok farklılık olmadığı ancak hava kapasitesi (porozite ), su tutma kapasitesi, ateşte kayıp, özgül ağırlık, hacim ağırlığı ve elektriksel iletkenlik açısından farklılık gösterdikleri saptanmıştır (çizelge 4.2). %100 Finlandiya turbası ve %100 Çameli turbası ortamlarının porozite, ateşte kayıp ve total azot bakımından diğerlerinden daha iyi özelliklere sahip oldukları ve arazideki boy gelişmesi bakımından da bu ortamlarda yetiştirilen fidanların birinci grupta yer aldıkları görülmüştür (çizelge 4.2 ve çizelge 4.12).

28

Arazi deneme alanlarında yapılan toprak analizlerine göre; Buldan ve Çardak deneme alanında Kumlu killi balçık toprak türü hakimdir. PH, kireç, total azot, tuzluluk, organik madde bakımından benzer özellikler göstermektedir (çizelge 4.3).

İklim özellikleri bakımından Çardak ve Buldan meteoroloji istasyonlarının uzun yıllar yağış ortalamalarına göre Buldan 609,5 mm ile orta nemli, Çardak ise 393,0 mm ile yarı kurak iklim özelliği göstermektedir (çizelge 3.3) (AKMAN 1990). Arazi denemelerinin kurulduğu 1995 yılında Denizli Meteoroloji istasyonu verilerine göre Mart ayında 128 mm, Temmuz ayında ise 184 mm olmak üzere iki kez etkin yağış olduğu belirlenmiştir (EK 10). Bunun yanında Çardak deneme alanının kurulmuş olduğu Çaltı ağaçlandırma alanının göl ekosistemi (Acı göl) içinde yer almasından dolayı mikro iklim özelliklerine sahiptir. Bu nedenle, Çardak meteoroloji istasyonu verilerinin bu yöre için geçerli olduğunu söylemek yanıltıcı olacaktır. Deneme alanları arasında iklimsel farklılığın yanında topoğrafik farklılıklar da söz konusudur. Örneğin; Buldan deneme alanı 620 m yükselti, %10-30 eğim ve Güney ve Batı bakılarda kurulmuşken , Çardak deneme alanı 872 m yükseltide %7 eğim ve Güney bakıda kurulmuştur (çizelge 3.3). Deneme alanlarındaki bu farklılıklardan dolayı ayrı ayrı değerlendirilmiştir.

Varyans analizleri sonuçlarına göre, her iki deneme alanında da işlemler, ölçüm yıllarında fidan yaşama yüzdesi bakımından istatistiksel anlamda farklılık göstermemişlerdir (çizelge 4.6 ve çizelge 4.7). Değişik yöreler ve türlerde yapılmış olan araştırma çalışmalarında; genellikle fidan tipi, tüp çeşidi ve tüp harç malzeme ve karışım oranlarının arazide fidan yaşama yüzdesi üzerinde istatistiksel anlamda etkisinin olmadığı (ZENGİN, 2002 , PEYTON 1990) fakat kaplı fidanların çıplak köklülere göre daha yüksek yaşama yüzdesine sahip olduğu belirtilmektedir (PEYTON 1990).

Araştırma sonuçlarına bu açıdan bakıldığında, yaşama oranı bakımından işlemler arasında istatistiksel farklılık görülmemiş olsa da karşılaştırıldığında, Buldan deneme alanında; kaplı fidanların çıplak köklü ve polietilen tüpte yetiştirilen fidanlardan daha yüksek yaşama yüzdesine sahip oldukları görülmektedir (çizelge 4.8).

Çardak deneme alanında ise çıplak köklü fidanlar %100 yaşama oranıyla kaplı fidanlardan geri kalmamıştır (çizelge 4.9). Deneme alanlarında fidan yaşama oranı bakımından farklılığın çıkmamasında; dikim yapılan yılda (1995) Denizli yöresinde fidanların yaz kuraklığını atlatmasında etkili olacak şekilde yağışların meydana gelmesi ve Çardak deneme alanının mikro iklim koşullarına sahip (göl yakınında hava nemi ve taban suyundan faydalanma gibi avantajlar) olmasının etkili olduğu söylenebilir. Ayrıca, her iki deneme alanında da dikimden 1-2 ay önce üçlü riperle makineli toprak işleme

29

yapılarak hemen arkasından dikimlerin yapılması özellikle çıplak köklü fidanların tutma başarısını arttırdığı da düşünülmelidir.

Arazi deneme alanlarında; fidan tipi, kap tipi ve yetiştirme ortamının fidan boy büyümesi üzerinde %99.99 olasılık düzeyinde etkili olduğu saptanmıştır (çizelge 4.10 ve çizelge 4.11). ZENGİN ve ark. (2002 ,s 32) mısır kompostu ağırlıklı toplam 6 tüp harcı ile ENSO tipi ve AYIK tipi tüplerde, 1+0 ve 2+0 yaşlı Karaçam fidanları yetiştirerek bu fidanların arazide performanslarını izlemişler ve 5 yıllık bir süreç sonucunda işlemlerin boy büyümesi üzerinde istatistiksel anlamda farklılık göstermediğini ortaya koymuşlardır.

Çardak deneme alanında boy büyümesi bakımından işlem gruplarına bakıldığında 7. yıla kadar çıplak köklü fidanlar (Ç) A5, ve E5 işlemleri 1. grupta yer almıştır. 8. ve 9. yıllarda ikinci gruba düşmüştür. 9. gözlem yılı sonunda ise (2003) 1. grubu E5, A2 ve A5 işlemleri oluşturmuştur (çizelge 4.12).

Buldan deneme alanında ise boy büyümesi bakımından, gözlem yıllarında A5, A4, E5, T, A6, A7, E6 gibi işlemler birinci grupta, E1, A1, A3, E3, sonuncu grupta yer almıştır. 9. gözlem yılı sonunda (2003) A6 (396.43 cm ortalama boy) işlemi tek başına birinci grupta yer almıştır.

Buldan deneme alanında boy büyümesi bakımından denemenin 9. yılında en yüksek. boy 560 cm (E7) ve en düşük. boy 130 cm (E5),

Çardak deneme alanında ise en yüksek boy 500 cm (A2) ve en düşük. boy 65 cm (A7) olarak saptanmıştır (çizelge 4.13 ve çizelge 4.14) .

Çıplak köklü ve kaplı olarak yetiştirilen fidanların ağaçlandırma alanlarında gösterdikleri performansın karşılaştırılmasına ilişkin literatür bilgileri oldukça farklılıklar göstermektedir.

PEYTON (1990), KRUMLIK VE BERGERUD (1985)’e atfen çıplak köklü, kaplı, şaşırtılmış vs. işlemler sonucu elde edilen farklı fidan tiplerinin ağaçlandırma alanlarına dikildikten 20 yıl sonra dahi fidan tipleri arasındaki farklılıkların ayırt edilebildiğini ifade etmektedir. Yine aynı yazar; bazı raporların fidan boyutu ve ağaçlandırma alanı koşullarına bağıntılı olarak farklılıklar göstermekte olduğunu bildirmektedir. Az dağılmış kök sistemi geliştiren kaplı fidan üretimi fidana biyolojik bir avantaj sunarken çıplak köklü fidan boy olarak daha avantajlıdır. Yazar bu konuda 1970’den 1980’e kadar gerçekleştirilmiş 80 adet çalışmada tüplü fidan ve çıplak köklü fidan karşılaştırmalarını incelemiş sonuçta çoğunluğu 5 ile 10 yaş grupları arasında olan fidanlarda boy büyümesi bakımından çıplak köklü fidanların daha iyi geliştiklerini ortaya koymuştur. (PEYTON 1990, s.9-15).

30

Eskişehir ve çevresinde ENSO tipi tüplü fidanlarla yapılan çalışmada; Anadolu karaçamı ve Toros sediri fidanlarının tutma başarısı üzerinde fidan tipi (çıplak ve ENSO tipi tüplü), ağaç türü ve dikim mevsiminin etkili olmadığı ortaya konulmuştur. (YÜCEL 1999 s:211).

Yine Eskişehir yöresinde 2+0 çıplak ve 2+1 kaplı karaçam fidanlarıyla kurulmuş olan bir araştırmanın 15 yıl sonunda yapılan değerlendirmesinde tüplü fidanlar (%61.872), çıplak köklülere( %51.890) göre daha yüksek yaşama yüzdesine sahiptir. Aynı denemede fidan boy gelişmesi bakımından yapılan karşılaştırmada da kaplı fidanlar (2.870 m.), çıplak köklü fidanlara (2.689m.) göre daha iyi gelişmiştir (KARABULUT 2005).

Sonuçlardan da görüldüğü gibi, Buldan deneme alanında, Çardak deneme alanının tersine, boy gelişmesi bakımından çıplak köklü fidanlar başlangıçta yakaladığı boy avantajını sürdürememiştir. En yüksek ortalama boy gelişmesi AYIK tipi kapta ve %100 Çameli turbasında gerçekleşmiştir. Denizli Fidanlığında yürütülen, “Kaplı Fidan Üretiminde Kullanılacak Farklı Yetiştirme Ortamlarının Karaçam ve Kızılçam Fidanlarının Gelişimi Üzerine Etkileri” isimli doktora çalışmasında; Kızılçam için Fidanın boy, çap, gövde ve kök kuru ağırlığı, kök/gövde oranı gibi morfolojik karakterleri açısından en iyi gelişmeleri Çameli turba (%100), Çameli turba + çam talaşı (5:5), Çameli turba + saz kamışı (5:5), Çameli turba + volkan curufu (7:3), Buldan sazı + mantar artığı (5:5), mantar artığı + saz kamışı (5:5), mantar artığı + susam sapı (5:5), mantar artığı + mısır sapı (7:3) ve mantar artığı + saman (7:3) karışımlarının verdiği ortaya konulmuştur (SAYMAN 1996).

Doğu ladininin (Picea orientalis (L.) Link geleneksel üretim metotlarıyla 5. yıl sonunda araziye dikilebilecek boya gelmesine karşın ENSO pot üretim sistemiyle bu süre maksimum 3. yıla indirilmiştir. Yine aynı çalışmanın sonucunda, Doğu ladinin yapay gençleştirme ve ağaçlandırma çalışmalarının başarısız olduğu alanlarda özellikle çıplak köklü fidan yerine Fin tipi kaplı fidan kullanılması, kuraklık ve toprak sorunu bulunan alanlarda kaplı ve suyu uzun süre tutabilen ”turba yetiştirme ortamlı” fidan kullanılması önerilmiştir (AYAN ve BAHADIR 1995). Çankırı ilinin kuraklık bakımından kritiği ile ağaçlandırmalarda kullanılabilecek türler ve ağaçlandırma teknikleri konusundaki tespitlerde kurak ve yarı kurak ağaçlandırmaların başarılı olabilmesi için fidan kalitesine ve çıplak köklü fidan yerine kaplı fidan kullanımına dikkat çekilmektedir (ÖNER 2002, s; 82).

Boy gelişimi bakımından veriler irdelendiğinde; en iyi boy gelişmesi gösteren işlemler deneme alanlarına göre farklılık göstermiş ve Buldan deneme alanında boy büyümesi, Çardak deneme alanından ortalama 50 cm daha fazla olmuştur. Bu farklılığın Çardak deneme alanının daha yüksek rakımda olması (872 m) (çizelge 3.3), Ocak ve Şubat ayları dışında 10 ayın

31

kurak (çizelge 4.5) geçmesinden kaynaklandığı söylenebilir. Bilindiği gibi, kuraklık; büyüme ve gelişmeye etki yapabilmektedir. Yaz boyunca sürgün uzamasına devam eden türlerde yaz ortalarında meydana gelen kuraklık ilk sürgün gelişimi aşamasındaki tomurcukların büyümesini durdurmamakta, ancak yeni tomurcukların içinde oluşup gelişecek sürgün uçlarının sayısını azaltabilmektedir. Sabit büyümeli olan Amerikan Kızılçamı’nda (Pinus resinosa Ait.) içinde bulunulan yılın boy büyümesi yaz sonunda meydana gelen kuraklıktan etkilenmezken, bütün yaz boyunca büyümesine devam eden günlük çamı (Pinus taeda L.) bu kuraklıktan önemli derecede etkilenmektedir (KOZLOWSKİ and PALLARDY 1997).

6. ÖNERĠLER

Ülkemizde kurak ve yarı kurak bölgelerde planlanan ağaçlandırma programlarında ekonomik çalışma ve başarı için türe ve çevre koşullarına uyumlu geliştirilmiş yöntem ve standardizasyonu yapılmış kaliteli materyalle işe başlamak ön koşuldur. Ağaçlandırma çalışmalarında amaç, tamamlamaya ihtiyaç duyulmadan bir kez yapılan dikimle başarıyı yakalamaktır. Yapılan araştırmalar ve yılların deneyiminden çıkarılan sonuç: tamamlama dikimleri başarılı olmadığı gibi işletmeye de yeni bir parasal yük getirmektedir. Ayrıca, tamamlamalarda tutma başarısı gösteren fidanlarda da gelişme istenen düzeyde olmamaktadır.

Denizli yöresinde özellikle Buldan deneme alanı koşullarına benzer özellikler gösteren ve uygun yöntemle zamanında makineli toprak işlemesi yapılan alanlarda gerçekleştirilecek kızılçam ağaçlandırmalarında: tamamlama dikimlerinden kurtulmak, ortalama %90 nın üzerinde tutma başarısını yakalamak ve iyi bir boy gelişmesi elde etmek için ağaçlandırmalarda “AYIK5 ( Fin turbası) veya ENSO5 ( Fin turbası) tipi kaplı 1+0 yaşlı fidanlar” kullanılması uygun olacaktır. İkinci olarak da; A4 (%60 Çameli turba+%30 Buldan sazı+%10 Ahır gübresi) ve E7 ( %40 Mısır kompostosu+%30 Çam kabuk+%20 Volkan tüfü +% 10 Perlit) tipi fidanların kullanımı uygun olacaktır.

ENSO tipi kaplı fidanlarda ileri yaşlarda oluşabilecek olumsuzluklara yer vermemek için kızılçam fidanı üretiminde kap boyutlarının kızılçamın kök fizyolojisine uygun olacak şekilde ayarlanması (en az 20 cm ) ve fidan üretim süresinin değişik yörelerde arazi denemeleri ile araştırılarak ortaya konulmasında yarar vardır.

Çardak deneme alanı göl ekosistemi içinde bulunması ve özel bir mikro iklime sahip olmasından dolayı yarı kurak özelliğe sahip Çardak yöresinin genel iklim özelliklerini yansıtmamaktadır. Bu deneme alanının mikro iklime sahip olması elde edilen sonuçların yöre için yaygın olarak

32

kullanımını sınırlamaktadır Bu nedenle bu deneme alanından elde edilen bulgular daha ziyade o yöre için geçerli olacaktır.

Çardak ve buna eş koşullara sahip, makineli toprak işlemesi yapılan kızılçam ağaçlandırma çalışmalarında “1+0 yaşlı çıplak köklü “fidanlar tercih edilmelidir. Bu koşullarda çıplak köklü fidanın yaşama yüzdesi % 100 olduğu gibi , boy gelişmesi bakımından da ortalama 311.80 cm ile ikinci grubun başında yer almaktadır. Çıplak köklü fidanlar; ekonomik olması yüksek tutma başarısı ve iyi gelişim göstermesi nedenleriyle tercih edilebilecektir.

Ayrıca çıplak köklü fidan üretiminde tohum bahçelerinden toplanan kaliteli tohumlardan , standarda uygun, “mikorizalı fidan”üretimine de özen gösterilmelidir.

Kızılçam ağaçlandırmalarında klasik tüplü (Polietilen) fidan kullanımından vazgeçilmelidir. Denizli Fidanlığının tespitlerine göre polietilen tüplü fidanın maliyeti: ENSO ve AYIK tipine göre; 3.18, çıplak köklü fidana göre de 4.19 kat daha pahalıdır. AYIK ve ENSO tipi kaplı fidanın maliyeti ise çıplak köklüye göre 1.32 kat daha fazladır. Görüldüğü gibi klasik tüplü fidan yerine AYIK ve ENSO kaplı fidanın kullanılması yatırımcıya 3.18 kat daha ucuza mal olmaktadır.

Güç koşulların egemen olduğu, özellikle kurak ve yarı-kurak alanlarda, dikim süresinin çok kısa olduğu yörelerde, etkin bir mekanizasyonla daha seri bir üretim, köklerin zarar görmeden taşınması, kısa rotasyonlu üretim, süratli devir, tüplü fidan üretim ve kullanımında en önemli avantajlara sahip kaplı fidanları kullanmak kaçınılmaz olacaktır. Bu gibi durumlarda öncelikle başarılı olma düşünülmesi gerektiğinden hiç çekinmeden “Kaplı Fidan” kullanılmalıdır.

Arazideki boy gelişmesi bakımından deneme alanı özellikleri bazında sonuçlar değerlendirilmiştir .

Yörede ıslah edilmiş tohumlarla yapılacak ekonomik amaçlı “Endüstriyel Ağaçlandırmalarda” Finlandiya tipi seralarda AYIK tipi kaplarda; %100 Çameli turbası ortamında yetiştirilmiş 1+0 yaşlı fidanların kullanılması uygun olacaktır.

33

ÖZET

Bu araştırma; Türkiye–Finlandiya Ormancılık Projesi kapsamında, Finlandiyalı STORE ENSO firması tarafından geliştirilen ve Denizli Orman Fidanlığında da kurulmuş olan Finlandiya tipi serada uygun ortam ve uygun kapta kızılçam fidanı yetiştirerek yöre ağaçlandırmalarında başarı ile kullanılabilecek fidan tipini tespit etmek amacıyla yürütülmüştür. Çalışmada aynı zamanda; yörede yaygın olarak bulunan yetiştirme ortamı malzemeleri ile Finlandiya turbasından oluşan 7 değişik yetiştirme ortamı kullanılarak serada ENSO ve AYIK tipi kaplarda üretilen fidanlarla, fidanlıkta geleneksel olarak üretilen polietilen tüplü ve çıplak köklü fidanları arazi koşullarında yaşama yüzdesi ve boy gelişmesi bakımından karşılaştırmak ve Denizli yöresine uygun kızılçam fidanı üretim tekniğini belirlemek, ekonomik, kaliteli ve iyi gelişim gösteren tüplü fidanların seradaki üretiminde uygun tüp tipini ve harcını saptamak amaçlanmıştır.

Çalışmanın fidan üretim aşamasında Denizli Orman Fidanlığında Çameli-Göldağ orijinli kızılçam tohumlarından; çıplak köklü , 5x 5.5 x 10cm boyutlarında ENSO 45’lik tüplerde (pot tray), 4 x 4.5 x 18cm boyutlarındaki AYIK Tipi (Spencer Lemaire) tüplerde ve 12 x 25cm boyutlarındaki polietilen tüplerde fidanlar yetiştirilmiştir. , Bunlar,

Çameli Turba (% 30 )+ Çam kabuk (% 40)+Perlit (% 30),

Çameli Turba (% 40) +Çam kabuk (% 30)+ Perlit (%10)+ Volkan tüfü (% 20),

ÇameliTurba (% 30)+Çam kabuk (% 40)+Volkan tüfü (% 30),

Çameli turba (% 60)+Buldan sazı (5 30)+Ahır gübresi (% 10),

Fin turbası (%100),

Çameli turbası (%100),

Mısır kompostu (% 40)+Çam kabuk (% 30)+Volkan tüfü (% 20)+Perlit (%10),

Denemede 16 işlem uygulanmıştır (7 tüp harç karışım oranı X 2 tüp tipi+polietilen+çıplak köklü=16)

Araştırmanın arazi aşaması ise Denizlinin Buldan ve Çardak yörelerinde kurulan iki adet deneme alanında yürütülmüştür. Denemelerde Rastlantı Blokları Deneme deseni kullanılmıştır. Arazi denemelerinde yaşayan fidan sayısı ve fidan boyuna ait gözlemler 1995-2003 yıllarında (9 yıl) her yıl olmak üzere yapılmış, arazideki fidan yaşama yüzdeleri ve fidan boyuna ait verilere işlemlerin etkisini ortaya koymak amacıyla varyans analizleri uygulanmıştır.

34

Varyans analizleri sonuçlarına göre; işlemler, her iki deneme alanında da ölçüm yıllarında fidan yaşama yüzdesi bakımından istatistiksel anlamda farklılık göstermemişlerdir. Buldan deneme alanında en yüksek fidan yaşama yüzdesi AYIK tipi ve ENSO tipi tüplerde Fin turbası ortamında A5 (%97) ve E5 (%90) gerçekleşmiştir. En düşük yaşama yüzdesi ise, E1 (% 57) ve A1 (% 67) işlemlerinde saptanmıştır. Çardak deneme alanında ise işlemlerin fidan yaşama yüzdesi; %100 ile %95 arasında değişmiştir. Fidan yaşama yüzdesi Ç, E1, A4 işlemlerinde % 100, T, E2, E3 işlemlerinde de %95 oranında gerçekleşmiştir.

Fidan boy büyümesi bakımından; Buldan ve Çardak deneme alanları için yapılan varyans analizleri sonucunda; işlemler arasında 0.0001 olasılık düzeyinde istatistiksel anlamda farklılık bulunmuştur. En yüksek ortalama boy; Buldan da A6 (396.43 cm) işleminde, Çardak da ise E5 (342.05 cm) işleminde saptanmıştır.

35

SUMMARY

The Turkish-Finnish Forestry Project was established a greenhouse

for producing economical containerized seedlings in Denizli Forest Nursery

in 1992. The overall goal of the study was to determine appropriate pot type

and soil material to raise healthy, quality and economical Pinus brutia Ten.

seedlings for Denizli region. Pot tray seedlings were compared for survival

and growth with bare root and polyethylene containerised seedlings in the

field in Denizli region.

There are 16 treatments in the experiment: 7 ENSO type pot, 7 AYIK

type pot, 1 polyethylene containerised and 1 bare root seedling. Container

mediums (Soil type): Çameli peat, Finnish peat, pine bark, tufa , corn compost

and perlite. In the Study seedlings were grown from Çameli-Göldağ

provenance. Bare root and polietilen tube were grown using traditional

nursery practices in open air. AYIK tube and The ENSO-Pot Tray (5x 5.5 x

10 cm) seedlings were grown in the greenhouse within seven container

mediums As below;

Çameli peat (30 %)+ pine bark (40 %)+Perlite (30 %) Çameli peat (40 %) +pine bark (30 %)+ Perlite (10 %)+ tufa (20%) Çameli peat (30%)+pine bark (40%)+ tufa (30 %) Çameli peat (% 60)+Buldan sazı ( 30 %)+organic manure (10%) Finnish peat (%100) Çameli peat (100%) corn compost (40 %)+pine bark (30 %)+tufa (20 %)+Perlite (%10) The experiment was established at two sites Denizli Çardak and

Denizli Buldan Türlübey reforestation districts. There are 16 treatments in the

experiment; 7 ENSO type pot, 7 AYIK type pot, 1 polyethylene containerised

and 1 bare root seedling. Randomise completed block design with three

replications was used. Each treatment was represented with 20 seedlings at

each replication (block). In experimental area 3 reps x 16 treatments x 20

seedlings = 960 seedlings were planted. The spacing between any two

seedlings is 3 x 2 m.

The experiments were observed regularly. Height growth and

survivals were observed and measured at the end of growing seasons for nine

years (from 1995-2003).

According to research results; treatments were not significantly

different for survival rate on the field. So container type, container medium

and seedling type were not effective on survival rate. For seedling height,

treatments were significantly different (Pr <0.0001) in both experimental

sites. Treatment A6 ( 396.43 cm, in Buldan) and treatment E5 (342.05 cm, in

Çardak) were the best for mean seedling height on the field.

36

KAYNAKÇA

ANONĠM, 1996: Orman Fidanlıklarında Teknik Çalışma Esasları, AGM yayınları Çeşitli yayınlar serisi No: 1, s. 1-331, Ankara.

AKMAN. Y., 1990: İklim ve Biyoiklim (Biyoiklim Metotları ve Türkiye İklimleri) Palme Yayın Dağıtım Ankara.

AYAN, S., BAHADIR, C.,1995: ENSO-Pot Tüplü Fidan Üretimi ve Geleneksel Üretimle Karşılaştırılması, 1. Ulusal Karadeniz Kongresi 23-25 Ekim Trabzon.

AYAN, S., 2002: Tüplü Doğu Ladini (Picea orientalis (L.) Link.) Fidanı Yetiştirme Ortamları özellikleri ve Üretim Tekniğinin belirlenmesi. Doğu Karadeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Teknik Bülten No:11 ss: 72 Trabzon.

AYIK, C., 1987: Tüplü İbreli Fidan Üretiminde Çeşitli Ortamların Fidan Kalitesi ve Ekonomisi Üzerindeki Etkileri, O.A.E. Haber Bülteni, Özel sayı, İzmit.

AYIK, C., YILMAZ, H., ZENGĠN, M. 1991: Orman Fidanlıklarında Kullanılabilecek En Uygun Tüplü Fidan Toprağı İle Tür Ve Yaşa Göre En Uygun Tüp Boyutlarının Tayini Konusunda Yapılan Çalışmalar, Fidan Ve Tohum Üretim Çalışmaları Konulu Seminer (4-7 Mart 1991 –Oylat) Tebliği.

ÇEPEL, N. 1988. Orman Ekolojisi İ.Ü. Orman Fak Yayını No:399 İstanbul.

COLOMBO, S. J., SMĠTH, W. A., 1987: Response Containerized Black Spruce and Jackpine Seedling to Fertilization Rate and Growwing Medium, Forest Research Report Maple, Ontario. No.116, 15 pp, 13 ref., Canada.

DAġDEMĠR, Ġ.,GÜVEN, M.,GÜLER, S. 1997: Doğu Anadolu Bölgesinde Sera Koşullarında Tüplü Sarıçam (pinus sylvestris L.) Fidan Üretim Tekniği Denemesinin Fidanlık Aşaması Sonuçları. Doğu Anadolu Ormancılık Araştırma Enstitüsü Teknik Rapor No:2 Erzurum.

DĠRĠK, H., 1993: Orman Ağaçlarında Köklerin Büyüme ve Yenilenmesi. İ.Ü Orman Fakültesi Dergisi B Serisi.

ERĠNÇ, S. 1965: Yağış Müessiriyeti Üzerine Bir Deneme ve Yeni Bir İndis İ.Ü. Coğrafya Enst. Yayın No:35, İstanbul.

37

GUEHL, J. M., FALCONNET, G., GRUEZ. J, 1989: Physiological Characteristics and Field Survial of Cedrus atlantica Seedlings Raised in Containers on Various Substrate, Annales Des - Sciences Forestieres, 46, 1, 1-14, 16 ref. Guehl vd. (1989).

GÜNAY, T., 1994: Türkiye- Finlandiya Ormancılık Projesi Denemeleri İle İlgili 27.07.1994-03.08.1994 Tarihleri Arasında Finli Uzmanlarla Birlikte Eskişehir, Afyon/Dinar, Denizli, Muğla ve İstanbul/Çatalca-Danamandıra’da Yapılan İncelemeler Hakkında Rapor, Sayı: AD. 1. E. 04. 02- 1519-2467, s.1-7.

HAHN, P.F. 1984: “Plug +1 Seedling Production, Chapter 16”, s:165-181, Forest Nursery Manual Production of Bareroot Seedlings Writer; M. L. Duryea and T. D., Landis.

KARABULUT, S., 2005: Eskişehir Yöresi Makinalı Karaçam( pinus nigra Arnoldsubsb pallasiana ( Lamb) Holmboe) Ağaçlandırmalarında arazi hazırlama yöntemlerinin 15 Yıllık gelişim Üzerindeki Etkileri, Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Müdürlüğü, çeşitli yayınlar serisi No: 18.

KOZLOWSKĠ, T. & PALLARDY, S. G., 1997: Growth Control in Woody Plants, p:112-127, Academic Pres San Diaogo.

OYTUN, A., 1999: Denizli Orman Fidanlığında ENSO Tipi Kızılçam, Sedir ve Karaçam Fidan üretim Çalışmaları, Türkiye’de Tüpü Fidan Üretimi ve Ağaç Islahı Tekniklerinin ve Çalışmalarının Geliştirilmesi Projesi Sempozyumu, 8-10 kasım 1999, Marmaris.

ÖRTEL, E. 1995: Değişik Ekim ve Dikim Yöntemleriyle Getirilmiş Kızılçam Meşçerelerinde Gelişme Durumlarının Karşılaştırılması. Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Dergisi Sayı:1 s:7-20 Antalya.

ÖNER, N. 2002: Çankırı ilinin Kuraklık Bakımından Kritiği ile Ağaçlandırmalarda Kullanılabilecek Türler ve Ağaçlandırma Teknikleri, Kırsal Çevre Yıllığı, s:67-87.

PEYTON, W. O., 1990: Target seedling specifications: are stocktype designations useful Target Seedling Symposium, p.9-15.

SAS Inst. Inc. 1990: SAS/STAT User’s Guide, Release 6.03 Edition, Cary, NC, 1028 p.

SAYMAN, M., 1996: Kaplı Fidan Üretiminde Kullanılabilecek Yetiştirme Ortamlarının Tespiti ile Bunlara Ait Özelliklerin Fidan Kalitesi Üzerindeki Etkileri, Doktora Tezi, E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Toprak Ana Bilim Dalı, 10.3100.0000.119, Bornova-İzmir.

38

SEMERCĠ, A., 2002: Sedir (Cedrus libani A. Rich.) Fidanlarına Ait Bazı Morfolojik ve Fizyolojik Karakteristikler ile İç Anadolu’daki Dikim Başarısı Arasındaki İlişkiler, Orman Bakanlığı Yay. No:173, Teknik Bülten No: 279, s.1-142.

ġAHĠN, H.A., AYAN, S., 1999: ENSO Tipi Tüplü Doğu Ladini Fidanlarının Arazi performanslarını değerlendirilmesi, Türkiye’de Tüpü Fidan üretimi ve Ağaç Islahı tekniklerinin ve Çalışmalarının Geliştirilmesi Projesi Sempozyumu, 8-10 kasım 1999, Marmaris.

TOLAY, U. 1993: Hızlı Gelişen Yapraklı ve İğne Yapraklı Türlerin Tüplü Fidan Yetiştirme Tekniği Üzerine Araştırmalar, Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Müdürlüğü Dergisi No:20, s:65-70.

ÜRGENÇ, S., 1986: Ağaçlandırma Tekniği, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, Rektörlük Yayın No:3314, Fakülte No:375, s.1-525, İstanbul.

ÜRGENÇ, S., 1998: Ağaç ve Süs Bitkileri Fidanlık ve Yetiştirme Tekniği, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, Rektörlük Yayın No:3395, Fakülte No:442, s.1-717, İstanbul.

YÜCEL, E., 1999: ENSO Tipi Tüplü Fidanlar ile Çıplak Köklü Fidanların Tutma ve Büyüme Özelliklerinin Belirlenmesi, Türkiye’de Tüpü Fidan Üretimi ve Ağaç Islahı Tekniklerinin ve Çalışmalarının Geliştirilmesi Projesi Sempozyumu, 8-10 kasım 1999, s:211,Marmaris.

ZENGĠN, M., KARAKAġ, A. 2002: Eskişehir Yöresi Karaçam Ağaçlandırmalarında Kaplı Fidanlarda Mısır Kompostu Kullanılması, Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Müdürlüğü Teknik Bülten No 193, s:1-37.

39

EK 1. 2002 Yılında deneme alanlarında fidan boylarının Duncan testiyle

karşılaştırılması

Appendix 1. Duncan test results for seedling height in the experimental sites

ÇARDAK BULDAN

ĠĢlem

Treat Ort.

Mean Gruplar

Groups ĠĢlem

Treat Orta

Mean Gruplar

Groups

E5 255.10 A6 332.51

A5 244.29 E6 304.41

A2 243.49 E7 298.21

Ç 229.93 A5 282.90

A4 227.63 A7 279.00

E7 221.44 A2 275.23

T 217.10 A3 273.69

A1 207.97 E4 273.29

E2 199.95 T 270.03

A3 199.03 A4 266.23

E4 196.89 E5 258.28

E3 192.37 Ç 256.87

E1 191.82 E1 247.22

A7 187.52 A1 244.46

A6 187.46 E2 228.27

E6 165.98 E3 215.40

40

EK 2. 2001 Yılında deneme alanlarında fidan boyunun Duncan testiyle



ÇARDAK BULDAN

ĠĢlem

Treat Ort.

Mean Gruplar

Groups ĠĢlem

Treat Ort.

Mean Gruplar

Groups

E5 206.07 A5 244.86

A5 198.68 E6 244.49

Ç 196.53 A6 243.80

A2 194.42 E7 243.00

A 4 184.15 E4 236.46

E7 180.10 A7 234.00

T 171.72 A3 224.71

A1 168.91 E5 224.45

A3 168.55 Ç 224.13

E2 165.53 T 223.08

E3 160.11 E1 219.59

E1 159.27 A4 212.36

E4 157.76 E2 211.76

A6 155.66 A2 188.33

A7 153.22 A1 183.70

E6 136.40 E3 178.44

41




ÇARDAK BULDAN

ĠĢlem

Treat Ort.

Mean Gruplar

Groups ĠĢlem

Treat Ort.

Mean Gruplar

Groups

Ç 182.07 A5 209.91

E5 181.83 E7 205.60

A5 175.48 A6 202.96

A2 173.97 E6 198.73

A4 166.05 Ç 197.83

E7 164.75 A7 195.83

A3 155.00 E5 195.67

E2 151.23 T 193.43

T 149.97 10 189.18

A1 149.67 A4 186.91

E4 143.02 A3 184.08

E3 142.54 E4 184.02

E1 141.53 E2 179.85

A6 140.64 A2 164.22

A7 133.88 E3 156.35

E6 122.92 A1 149.18

42



Appendix4. Duncan Test Results for Seedling height in the Experimental

Sites

ÇARDAK BULDAN

ĠĢlem

Treat Ort.

Mean Gruplar

Groups ĠĢlem

Treat Ort.

Mean Gruplar

Groups

Ç 149.45 A5 155.14

E5 136.57 A6 149.73

A5 135.78 E5 147.43

A2 128.00 T 145.25

E7 124.48 E7 143.23

A4 121.82 Ç 142.08

A3 118.64 A7 141.02

E2 114.05 A4 139.55

A1 112.93 E6 138.93

E4 107.55 E1 135.68

E3 106.60 E4 131.00

E1 103.48 E2 129.93

A7 101.88 A3 129.29

A6 101.39 A2 117.25

T 100.21 E3 114.56

E6 93.13 A1 111.90

43



Appendix 5. Duncan Test Results for Seedling height in the Experimental

Sites

ÇARDAK BULDAN

ĠĢlem

Treat Ort.

Mean Gruplar

Groups ĠĢlem

Ttreat Ort.

Mean Gruplar

Groups

Ç 107.73 A5 107.41

E5 101.85 E5 100.80

A5 99.76 T 100.26

E7 91.03 A4 98.72

A2 90.32 A6 96.86

A4 88.70 A7 95.87

A3 85.92 E7 94.81

E2 82.90 Ç 92.75

A1 82.02 E1 91.68

E3 77.49 E6 90.60

E4 77.47 E4 86.98

E1 74.67 E3 85.98

A7 73.97 A3 85.40

T 73.00 A2 80.55

A6 71.75 E3 78.98

E6 66.72 A1 77.88

44



Appendix 6. Duncan Test Results for seedling height in the Experimental

Sites

ÇARDAK BULDAN

ĠĢlem

Treat Ort.

Mean Gruplar

Groups ĠĢlem

Treat Ort.

Mean Gruplar

Groups

Ç 66.05 5 60.45

E5 61.02 4 58.83

A5 58.68 14 57.72

E7 53.27 8 57.35

A4 53.03 6 52.30

A2 52.33 9 49.98

A3 51.17 7 49.75

E2 48.67 16 49.55

A1 47.49 13 48.63

A7 46.86 15 48.51

E4 45.87 10 48.24

E3 44.65 2 46.27

E1 41.73 12 44.98

T 41.05 11 43.88

A6 40.83 3 43.25

E6 37.68 1 41.62

45



Appendix 7. Duncan Test Results for seedling height in the Experimental

Sites

ÇARDAK BULDAN

ĠĢlem

Treat Ort.

Mean Gruplar

Groups ĠĢlem

Treat Ort.

Mean Gruplar

Groups

E5 41.75 A5 35.60

Ç 40.68 A4 34.69

A5 37.56 T 34.07

A4 36.03 E5 32.92

E7 35.55 A6 27.13

E3 33.75 E7 25.91

A2 32.95 A7 25.69

E2 31.18 E6 25.66

T 30.83 E4 25.36

A1 30.58 E2 25.10

E4 30.55 Ç 25.10

E3 29.49 E3 25.07

E6 27.90 A2 25.05

A7 27.85 E1 24.88

E1 27.64 A3 23.97

E6 23.54 A1 23.28

46



Appendix 8. Duncan Test Results for Seedling height in the Experimental

Sites

ÇARDAK BULDAN

ĠĢlem

Treat Ort.

Mean Gruplar

Groups ĠĢlem

Treat Ort.

Mean Gruplar

Groups

A5 20.09 A5 21.17

Ç 19.70 T 18.43

E5 19.20 A4 18.29

A4 17.92 E5 17.39

A3 14.78 A6 15.16

A2 14.08 A2 14.86

E7 13.27 A1 13.12

E2 13.15 E4 13.01

E4 12.66 E7 12.94

A1 12.54 A7 12.81

E3 12.20 A3 12.56

E1 11.37 E3 12.10

A6 11.35 E2 12.06

A7 11.11 Ç 11.84

T 09.83 E6 11.13

E6 08.76 E1 10.93

47

EK

9.

Uzu

n y

ılla

r ort

alam

a sı

caklı

k v

e ort

alam

a to

pla

m y

ağış

mik

tarl

arı

Ap

pen

dix

9. T

he

Lo

ng P

erio

d A

ver

age

Tem

per

ature

and P

reci

pit

atio

n V

alues

Den

em

e A

lan

ları

RA

SA

T

(Yıl

lar)

I

II

III

IV

V

VI

VII

V

III

IX

X

XI

XII

Y

ILL

IK

ÇA

RD

AK

Ort

alam

a S

ıcak

lık(C

º)

2

4

3,2

4

,3

7,4

1

1,7

1

6,6

2

1,3

2

4,5

2

4,3

2

0,2

1

4,1

8

,7

4,5

1

3,4

Ort

. T

op

. Y

ağış

(m

m)

2

8

46

,2

43

,1

40

,4

43

,4

41

,4

26

,7

12

,5

5,9

9

,4

36

,3

40

,1

47

,6

39

3,0

BU

LD

AN

Ort

alam

a S

ıcak

lık(C

º)

5

5

,0

6,4

8

,9

14

,7

18

,2

23

,2

26

,9

26

,6

22

,5

15

,7

9,5

6

,2

15

,3

Ort

. T

op

. Y

ağış

(m

m)

2

8

13

4,5

1

01,2

7

7,9

4

6,0

3

5,6

1

7,5

1

1,2

7

,7

14

,5

34

,8

79

,7

12

9,9

6

09,5

DE

NĠZ

LĠ

Ort

alam

a S

ıcak

lık(C

º)

5

0

5,6

6

,8

9,9

1

4,4

1

9,5

2

4,3

2

7,0

2

6,4

2

2,0

1

6,6

1

1,2

7

,4

15

,9

Ort

. T

op

. Y

ağış

(m

m)

4

7

83

,6

70

,5

65

,2

53

,0

40

,7

23

,3

15

,9

8,8

1

3,3

3

2,2

5

7,3

9

3,0

5

56,8

48

EK

.10

Den

izli

Met

eoro

loji

ist

asyonla

rı v

eril

erin

e göre

1995

-2003 y

ılla

rına

ait

yağ

ış v

e sı

caklı

k o

rtal

ama

değ

erle

ri

Ap

pen

dix

10

. T

he

clim

ate

dat

e of

Den

izli

Met

eoro

logic

al S

tati

ons

Bet

wee

n 1

995 a

nd 2

00

3

YA

ĞIġ

(m

m)

S

ICA

KL

IK

(Cº)

Ay

lar

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

Oca

k

65,4

3

1,2

1

3,6

4

5,0

1

40

,0

65,2

8

,2

63,4

7

2,9

7

,9

4,8

7

,5

6,3

7

,6

2,4

8

,5

3,7

9

,5

Şu

bat

4

1,3

1

21

,6

30,9

6

8,8

1

39

,4

113

,0

77,6

2

7,6

1

67

,1

9,1

8

,4

5,9

8

,4

7,5

6

,3

7,8

9

,9

3,0

Mar

t 1

28

,4

71,1

6

0,1

1

35

,1

70,2

1

04

,3

33,5

7

0,7

4

4,1

1

0,0

8

,1

8,0

7

,6

10,8

8

,5

15,1

1

1,8

7

,8

Nis

an

57,5

4

2,5

1

17

,9

69,9

4

2,8

8

8,3

5

8,8

1

15

,9

72,8

1

3,5

1

3,0

1

0,4

1

6,5

1

5,9

1

6,0

1

5,4

1

4,2

1

2,7

May

ıs

20,0

2

0,1

6

1,5

9

3,3

8

,3

33,8

7

3,2

1

5,3

3

6,6

2

0,7

2

2,3

2

1,6

1

8,8

2

2,3

2

0,1

2

0,1

2

0,5

2

2,0

Haz

iran

1

,0

0,0

5

2,7

2

1,3

4

2,1

3

2,7

2

,4

4,3

1

8,9

2

7,1

2

6,2

2

5,3

2

5,1

2

5,2

2

5,3

2

6,5

2

6,0

2

6,0

Tem

mu

z 1

84

,9

8,6

0

,4

6,8

1

6,0

5

,4

3,3

5

,9

0,8

2

6,7

2

8,7

2

7,8

2

9,2

2

8,3

2

9,7

2

9,9

2

8,6

2

8

Ağu

stos

2,7

-

15,5

-

80,0

4

,3

19,2

3

,7

2,5

2

6,7

2

7,8

2

5,0

2

9,6

2

7,9

2

7,9

2

8,8

2

7,0

2

8,4

Eylü

l 2

,3

16,1

1

,8

6,0

1

6,1

0

,1

1,0

4

9,8

-

23,1

2

1,4

2

1,4

2

3,1

2

2,8

2

3,4

2

3,7

2

1,6

2

1,9

Ek

im

78,5

3

0,2

3

8,0

1

6,0

1

8,5

8

,5

5,5

3

8,0

4

1,0

1

5,5

1

5,4

1

6,7

1

8,5

1

8,4

1

6,6

1

7,9

1

6,9

1

8,7

Kas

ım

102

,9

42,1

5

2,6

8

9,8

2

4,4

3

8,7

1

07

,0

58,4

1

9,3

8

,1

13,2

1

2,3

1

3,1

1

2,1

1

3,4

1

1,2

1

2,1

1

1,7

Ara

lık

4

8,2

8

9,1

1

21

,6

107

,9

40,3

4

4,8

2

27

,5

123

,2

109

,3

8,8

1

0,7

8

,5

7,7

9

,7

7,9

6

,4

5,7

7

,2

49

EK 11. Denizli fidanlığında yetiştirilen Enso, Ayık, polietilen tüplü ve çıplak

köklü fidanların kök ve gövde gelişimleri

Appendix 11. Root and stem growth of seedlings raised in ENSO, AYIK,

polyethylene pots and open air (bare root seedlings)

50

EK12. Deneme Alanlarından Görünüm

Appendix 12. General wiev of experimental sites

Buldan Deneme Alanı ve Fidan Gelişimi

Çardak Deneme Alanı ve Fidan Gelişimi

Denizli Yöresinde ENSO Tipi Tepsi Tüp ile Diğer ÇeĢitli Tüplü ...

Documents

Transcript of Denizli Yöresinde ENSO Tipi Tepsi Tüp ile Diğer ÇeĢitli Tüplü ...