Construyendo buenas prácticas de colaboración en el espacio universitario

13
FUNDACIÓN ETEA PARA EL DESARROLLO Y LA COOPERACIÓN Mª Luz Ortega Carpio Mª Rosa Cordón-Pedregosa Antonio Sianes CONSTRUYENDO BUENAS PRÁCTICAS DE COLABORACIÓN EN EL ESPACIO UNIVERSITARIO

Transcript of Construyendo buenas prácticas de colaboración en el espacio universitario

FUNDACIÓN ETEA PARA EL DESARROLLO Y LA COOPERACIÓN

Mª Luz Ortega Carpio

Mª Rosa Cordón-Pedregosa

Antonio Sianes

CONSTRUYENDO BUENAS PRÁCTICAS

DE COLABORACIÓN EN EL ESPACIO UNIVERSITARIO

BUENAS PRÁCTICAS DE COLABORACIÓN ENTRE ONGD Y UNIVERSIDAD

31FUNDACIÓN ETEA PARA EL DESARROLLO Y LA COOPERACIÓN

¿De qué hablamos cuando hablamos de Educación para el Desarrollo y por qué consideramos que debería estar presente en la Universidad?Los términos educación y desarrollo aparecen ligados entre sí en disciplinas muy di-versas del conocimiento. Basta realizar una sencilla consulta en cualquier motor de búsqueda web para ver que dichos conceptos aparecen unidos, por ejemplo, en el cam-po de la educación, cuando describe el desarrollo educativo como el cumplimiento de cada una de las etapas normativas de la educación, necesario para que se produzca el desarrollo intelectual del estudiante; o en el campo del desarrollo, cuando analiza la necesidad de que las personas de los países empobrecidos reciban una adecuada educación para fomentar y favorecer el desarrollo económico y social de sus naciones.

Sin embargo, cuando en la presente publicación hagamos referencia al término Edu-cación para el Desarrollo (ED) lo estaremos haciendo de una manera bien diferencia-da, remitiendo a la actuación educativa que acontece entre los colectivos –personas, grupos, países– que han tenido la suerte de tener más opciones para realizarse en su vida que la mayoría de la humanidad, para incrementar su información, sensibi-lización, concienciación y toma de compromiso respecto a la situación de pobreza y exclusión que existe en el mundo global en que vivimos.

Vamos a citar como antecedente más inmediato de la ED el año 2007. En ese año, la

marco normativo en materia de Educación para el Desarrollo a nivel europeo: el Con-

senso europeo sobre el desarrollo: la contribución de la educación y de la

sensibilización en materia de desarrollo.

hacer posible que todos los europeos tengan a lo largo de su vida acceso a la

posibilidad de sensibilizarse y de percibir los aspectos del desarrollo mundial y

su importancia local y personal, y de ejercer sus derechos y responsabilidades

como habitantes de un mundo interdependiente y cambiante, contribuyendo a

hacerlo más justo y sostenible. (Comisión Europea 2007: 6).

Este importante informe recogía más de dos años de trabajo en el que se vieron in-volucrados representantes de una amplia gama de organizaciones e instituciones in-teresadas en el desarrollo y en el incremento de la educación y la sensibilización en materia de desarrollo. La Comisión se hacía así eco de un importante sentir de la ciudadanía y de las organizaciones de la sociedad civil, destacando la importancia que la ED tiene en el ámbito del desarrollo, ya que, en sus propias palabras:

contribuye a erradicar la pobreza y a promover el desarrollo sostenible me-

diante el aumento de la sensibilización pública y de los planteamientos y acti-

ED

UC

AR

PA

RA

LA

CIU

DA

DA

NÍA

GLO

BA

L E

N E

L E

SPA

CIO

UN

IVE

RS

ITA

RIO

BU

EN

AS

PR

ÁC

TIC

AS

DE

CO

LA

BO

RA

CIÓ

N E

NT

RE

ON

GD

Y U

NIV

ER

SID

AD

3233

UN

IVE

RS

IDA

D L

OY

OLA

AN

DA

LU

CÍA

FU

ND

AC

IÓN

ET

EA

PA

RA

EL D

ES

AR

RO

LLO

Y L

A C

OO

PE

RA

CIÓ

N

vid

ad

es e

du

cati

vo

s b

asa

do

s en

lo

s v

alo

res

de

los

der

ech

os

hu

ma

no

s, l

a r

esp

on

-

sab

ilid

ad

so

cia

l, l

a i

gu

ald

ad

en

tre

los

sex

os

y e

l se

nti

mie

nto

de

per

ten

ecer

a u

n

solo

mu

nd

o;

en l

as

idea

s y

la

per

cep

ció

n d

e la

s d

isp

ari

da

des

ex

iste

nte

s en

tre

las

div

ersa

s co

nd

icio

nes

de

vid

a d

e lo

s se

res

hu

ma

no

s y

de

los

esfu

erzo

s p

ara

situ

aci

on

es s

oci

ale

s, e

con

óm

ica

s, p

olí

tica

s o

med

ioa

mb

ien

tale

s q

ue

afe

cta

n a

la p

ob

reza

y a

l d

esa

rro

llo

so

sten

ible

. (C

omis

ión

Eu

rop

ea 2

00

7: 6

).

De

dic

ho

info

rme

pod

emos

ext

raer

la

con

clu

sión

de

que

la E

D, i

nd

epen

die

nte

men

te

del

en

foqu

e co

ncr

eto

que

se a

dop

te y

del

con

text

o n

orm

ativ

o en

qu

e se

a d

esar

roll

a-d

a, p

arec

e ca

ract

eriz

arse

com

o u

n p

roce

so e

du

cati

vo q

ue

con

tem

pla

, al

men

os,

los

sigu

ien

tes

obje

tivo

s:

F

acil

itar

al e

du

can

do

un

may

or c

onoc

imie

nto

de

la r

eali

dad

del

mu

nd

o gl

obal

en

qu

e vi

ve y

act

úa,

así

com

o la

s ca

usa

s d

e la

pob

reza

y d

esig

ual

dad

exi

sten

tes

en e

l m

ism

o.

C

ontr

ibu

ir a

su

sen

sibi

liza

ción

, de

man

era

crít

ica

y em

pát

ica,

res

pec

to a

dic

hos

p

robl

emas

de

pob

reza

y e

xclu

sión

en

el

mu

nd

o, y

a l

a co

mp

ren

sión

de

la c

om-

ple

jid

ad d

e la

luch

a co

ntr

a es

tos.

A

com

pañ

arlo

du

ran

te e

l p

roce

so d

e to

ma

de

con

cien

cia

del

im

pac

to q

ue

sobr

e d

ich

os p

robl

emas

glo

bale

s ti

enen

su

s p

rop

ias

prá

ctic

as c

otid

ian

as.

Y

cap

acit

arlo

par

a to

mar

dec

isio

nes

en

est

a lí

nea

en

las

inst

itu

cion

es e

n la

s qu

e tr

abaj

a, s

ean

blic

as o

pri

vad

as,

y p

ara

dem

and

ar a

los

gob

iern

os,

sean

del

si

gno

que

sean

, u

na

pol

ític

a ac

tiva

y c

omp

rom

etid

a en

la

con

stru

cció

n d

e u

n

mu

nd

o qu

e ca

min

e en

la s

end

a d

el d

esar

roll

o h

um

ano. Es

tra

teg

ia E

sp

ola

de

Ed

uc

ac

ión

pa

ra

el

De

sa

rr

oll

o

un

pro

ceso

ed

uca

tiv

o (

form

al,

no

fo

rma

l e

info

rma

l) c

on

sta

nte

en

cam

ina

do

,

a t

rav

és d

e co

no

cim

ien

tos,

act

itu

des

y v

alo

res,

a p

rom

ov

er u

na

ciu

da

da

nía

glo

ba

l g

ener

ad

ora

de

un

a c

ult

ura

de

la s

oli

da

rid

ad

co

mp

rom

etid

a e

n l

a l

uch

a

con

tra

la

po

bre

za y

la

ex

clu

sió

n,

así

co

mo

co

n l

a p

rom

oci

ón

del

des

arr

oll

o h

u-

ma

no

y s

ost

enib

le. (

Ort

ega,

20

08

: 12)

.

De

form

a m

ás o

men

os e

xplí

cita

, par

ece

clar

o qu

e am

bos

info

rmes

atr

ibu

yen

al p

ro-

ceso

de

ED

un

a im

por

tan

cia

cap

ital

en

la p

rom

oció

n d

el d

esar

roll

o. Y

de

ambo

s p

ued

e ex

trae

rse

tam

bién

la

con

clu

sión

de

que,

par

a qu

e su

s re

sult

ados

sea

n e

xito

sos,

no

bast

a co

n l

a m

era

con

cate

nac

ión

de

acci

ones

, au

n c

uan

do

ésta

s se

an l

leva

das

a c

abo

por

las

mis

mas

org

aniz

acio

nes

, en

los

mis

mos

esp

acio

s y

ante

los

mis

mos

ed

uca

nd

os.

Baj

o el

par

adig

ma

de

la E

D c

omo

pro

ceso

ed

uca

tivo

cen

trad

o en

la

per

son

a, e

s n

e-ce

sari

o co

nta

r co

n la

con

curr

enci

a d

e la

s d

ifer

ente

s in

stit

uci

ones

ed

uca

tiva

s y,

cóm

o

no,

del

per

son

al d

ocen

te q

ue

las

con

form

a. R

esu

lta

pu

es im

pre

scin

dib

le in

tegr

ar a

la

¿Cómo se ha producido este reconocim

iento en España?

A n

ivel

esp

añol

, tan

to lo

s d

ocu

men

tos

estr

atég

icos

con

qu

e se

dot

a el

sis

tem

a d

e co

o-p

erac

ión

al

des

arro

llo:

Est

rate

gia

de

Ed

uca

ción

par

a el

Des

arro

llo,

Ort

ega

(20

08

),

y P

lan

es D

irec

tore

s d

e la

Coo

per

ació

n E

spañ

ola:

20

10-2

013

, 20

05-

200

9 (

MA

EC

,

no

se h

a p

rod

uci

do

excl

usi

vam

ente

vía

rec

onoc

imie

nto

for

mal

. A

nte

s al

con

trar

io,

de

fact

o, h

a as

um

ido

dic

ha

resp

onsa

bili

dad

:

E

n p

rim

er l

uga

r, d

esd

e h

ace

más

de

20 a

ños

se

han

ven

ido

con

stit

uye

nd

o en

su

sen

o d

ifer

ente

s es

tru

ctu

ras

soli

dar

ias1 e

nca

rgad

as, e

ntr

e ot

ras

fun

cion

es, d

e of

rece

r ac

tivi

dad

es s

olid

aria

s al

alu

mn

ado

un

iver

sita

rio.

El i

mp

acto

de

las

mis

-m

as h

a si

do

tan

imp

orta

nte

qu

e, e

n la

act

ual

idad

, no

exis

te u

niv

ersi

dad

blic

a en

el

Est

ado

esp

añol

qu

e n

o te

nga

pu

esto

en

mar

cha,

al

men

os,

un

o d

e es

tos

serv

icio

s (A

rias

y S

imón

, 20

04

).

-to

de

la E

D. T

anto

es

así q

ue,

ap

enas

en

los

últ

imos

sei

s añ

os, h

an d

ecla

rad

o co

mo

AO

D u

n to

tal d

e 22

mil

lon

es d

e eu

ros

ejec

uta

dos

exc

lusi

vam

ente

en

el á

mbi

to d

e la

ED

. Y p

roba

blem

ente

exi

stan

otr

as m

uch

as a

ctiv

idad

es q

ue,

al

no

hab

er s

ido

No

obst

ante

, en

la

actu

alid

ad a

ún

exi

sten

cie

rtas

lim

itac

ion

es p

ara

que

las

un

iver

-si

dad

es e

spañ

olas

pu

edan

exp

lota

r to

do

el p

oten

cial

de

trab

ajo

del

qu

e d

isp

onen

en

m

ater

ia d

e E

D. E

xist

e u

na

falt

a d

e re

con

ocim

ien

to e

ntr

e p

ares

al i

nte

rno

de

la p

rop

ia

los

mér

itos

par

a la

acr

edit

ació

n e

xter

na

por

par

te d

e la

s en

tid

ades

com

pet

ente

s. T

odo -

ceso

de

ED

.

Est

as

reti

cen

cia

s, s

in e

mb

arg

o, n

o i

mp

iden

qu

e ca

da

día

s p

rofe

sore

s y

pro

-

feso

ras,

en

su

tra

ba

jo d

iari

o,

ejer

cite

n s

u l

ab

or

do

cen

te e

in

ves

tig

ad

ora

des

de

las

cla

ves

de

la l

uch

a c

on

tra

la

po

bre

za (O

rteg

a et

al.

2012

a).

ED

UC

AR

PA

RA

LA

CIU

DA

DA

NÍA

GLO

BA

L E

N E

L E

SPA

CIO

UN

IVE

RS

ITA

RIO

BU

EN

AS

PR

ÁC

TIC

AS

DE

CO

LA

BO

RA

CIÓ

N E

NT

RE

ON

GD

Y U

NIV

ER

SID

AD

3435

UN

IVE

RS

IDA

D L

OY

OLA

AN

DA

LU

CÍA

FU

ND

AC

IÓN

ET

EA

PA

RA

EL D

ES

AR

RO

LLO

Y L

A C

OO

PE

RA

CIÓ

N

de

ED

ha

sid

o la

col

abor

ació

n b

rin

dad

a p

or o

rgan

izac

ion

es d

e la

soc

ied

ad c

ivil

, com

o

y su

s ex

per

ien

cias

. D

e es

ta m

aner

a, h

an v

enid

o si

end

o ca

da

vez

más

com

un

es l

os

acu

erd

os y

con

ven

ios

de

cola

bora

ción

, con

may

or o

men

or g

rad

o d

e fo

rmal

ism

o, e

n-

Per

o, a

pes

ar d

e es

tos

avan

ces,

la

ED

sig

ue

enfr

entá

nd

ose

a u

na

seri

e d

e p

robl

emas

es

tru

ctu

rale

s qu

e aú

n n

o h

an e

nco

ntr

ado

resp

ues

ta:

cóm

o p

enet

rar

en e

l ám

bito

for

-m

al m

ás a

llá

de

las

acci

ones

o e

l co

mp

rom

iso

soli

dar

io p

un

tual

, có

mo

con

ven

cer

a la

com

un

idad

ed

uca

tiva

de

que

trab

ajar

la

ED

con

trib

uye

a m

ejor

ar e

l co

noc

imie

nto

ac

adém

ico

o có

mo

exte

nd

er la

idea

de

que

los

cen

tros

ed

uca

tivo

s ti

enen

qu

e se

r es

cue-

las

de

ciu

dad

anía

dem

ocrá

tica

(R

uiz

-Var

ona

y C

elor

io, 2

012

).

Al a

nál

isis

de

esta

com

ple

ja r

eali

dad

va

dir

igid

a la

pre

sen

te p

ubl

icac

ión

, qu

e gi

rará

en

en e

l esp

acio

un

iver

sita

rio”

.

¿Qué entendemos por “Buenas Práctic

as de

colaboración entre Universidad y ONGD para la

realización de actividades de ED

en el espacio

universitario”?

Par

a tr

ansm

itir

de

un

a fo

rma

adec

uad

a qu

é es

lo q

ue

ente

nd

emos

por

“B

uen

as P

rác-

ED

en

el e

spac

io u

niv

ersi

tari

o”, n

o ex

iste

mej

or p

roce

dim

ien

to q

ue

el a

nál

isis

det

alla

-d

o d

e ca

da

un

o d

e lo

s co

mp

onen

tes

de

dic

ha

sen

ten

cia.

En

con

tram

os e

n la

mis

ma

que

esta

mos

con

sid

eran

do

los

sigu

ien

tes

elem

ento

s:

Se

tra

ta d

e B

uen

as P

ráct

icas

.

A

nal

izad

as d

esd

e la

per

spec

tiva

de

la c

olab

orac

ión

en

tre

acto

res,

en

est

e ca

so

P

ara

real

izar

act

ivid

ades

de

ED

en

el á

mbi

to u

niv

ersi

tari

o.

Por

tan

to,

los

sigu

ien

tes

epíg

rafe

s ve

nd

rán

a d

eter

min

ar:

qué

vam

os a

en

ten

der

por

B

uen

as P

ráct

icas

y p

or q

con

sid

eram

os p

erti

nen

te e

mp

lear

est

e m

étod

o d

e an

ális

is

en e

l cas

o qu

e n

os c

omp

ete,

las

razo

nes

qu

e n

os ll

evan

a c

entr

ar la

mir

ada

en la

col

a-bo

raci

ón e

ntr

e ac

tore

s y

no

en la

cal

idad

de

las

prá

ctic

as d

e E

D e

n s

í, cu

ál v

a a

ser

el

eje

de

anál

isis

seg

uid

o p

ara

det

erm

inar

qu

é d

imen

sion

es d

el p

roce

so d

e E

D v

amos

a

anal

izar

en

la p

ubl

icac

ión

y p

or q

reco

gem

os a

ctiv

idad

es m

ás q

ue

pro

ceso

s.

© Óscar Mateos

Hec

ho

esto

, pas

arem

os a

la d

escr

ipci

ón d

etal

lad

a d

el p

roce

so p

arti

cip

ativ

o qu

e n

os h

a

ON

GD

par

a la

rea

liza

ción

de

acti

vid

ades

de

ED

en

el e

spac

io u

niv

ersi

tari

o. P

ero

em-

pec

emos

por

el p

rin

cip

io.

¿Por qué

exa

minar la

s ac

cion

es de ED

en el espac

io

universitario a través del aná

lisis de Bue

nas Prác

ticas?

De

un

a fo

rma

esp

ecia

lmen

te n

otor

ia d

esd

e la

s ú

ltim

as d

écad

as d

el s

iglo

pas

ado,

exi

s-te

un

cre

cien

te i

nte

rés

en l

os d

ifer

ente

s ám

bito

s d

e co

noc

imie

nto

y d

e ac

ción

soc

ial

por

la b

úsq

ued

a d

e m

odel

os d

e ac

tuac

ión

qu

e p

ued

an s

ervi

r d

e gu

ía p

ara

un

a ac

ción

Bu

enas

Prá

ctic

as.

de

Bu

ena

Prá

ctic

a n

o es

sól

o lo

qu

e ap

aren

ta e

n e

l le

ngu

aje

ord

inar

io;

es d

ecir

, va

m

uch

o m

as a

llá

de

lo q

ue

pu

ede

ser

un

a p

ráct

ica

pro

fesi

onal

con

sid

erad

a co

mo

buen

a p

or s

us

auto

res

o ev

alu

ador

es, s

ino

que

pos

ee u

nos

ras

gos

cara

cter

ísti

cos

que

hac

en

Au

n c

uan

do

tien

e su

ori

gen

en

el m

un

do

emp

resa

rial

, el c

once

pto

de

Bu

ena

Prá

ctic

a h

a id

o in

corp

orán

dos

e a

otro

s ám

bito

s d

e ac

tuac

ión

a lo

larg

o d

e la

s d

os ú

ltim

as d

é- -ca

do

cuál

es s

on lo

s at

ribu

tos

del

con

cep

to q

ue

lo c

arac

teri

zan

en

el á

mbi

to e

du

cati

vo:

F

iab

ilid

ad

. H

ace

refe

ren

cia

a la

pro

babi

lid

ad d

e qu

e, r

epet

ida

la a

cció

n e

n d

i-fe

ren

tes

con

text

os p

ero

en s

itu

acio

nes

sem

ejan

tes,

exi

sta

un

a ci

erta

seg

uri

dad

en

la o

bten

ción

de

buen

os r

esu

ltad

os.

In

no

va

ció

n. I

mp

lica

la in

trod

ucc

ión

de

algu

na

nov

edad

sob

re e

l mod

o d

e op

e-ra

r ex

iste

nte

en

el s

ecto

r.

E

fec

tiv

ida

d.

des

ea o

esp

era.

S

os

ten

ibil

ida

d.

Rec

oge

la c

apac

idad

de

man

ten

erse

en

el

tiem

po

y p

rod

uci

r ef

ecto

s d

ura

der

os.

R

ep

lic

ab

ilid

ad

. Im

pli

ca la

cap

acid

ad d

e ej

ecu

tar

el p

roce

so d

e m

aner

a óp

tim

a en

otr

o co

nte

xto,

su

fu

nci

ón c

omo

un

cie

rto

mod

elo

de

actu

ació

n.

Se e

nti

end

e qu

e, p

ara

que

esto

sea

pos

ible

, la

prá

ctic

a d

eber

ía e

star

doc

um

enta

da

en la

ma-

yor

med

ida

pos

ible

.

ED

UC

AR

PA

RA

LA

CIU

DA

DA

NÍA

GLO

BA

L E

N E

L E

SPA

CIO

UN

IVE

RS

ITA

RIO

BU

EN

AS

PR

ÁC

TIC

AS

DE

CO

LA

BO

RA

CIÓ

N E

NT

RE

ON

GD

Y U

NIV

ER

SID

AD

3637

UN

IVE

RS

IDA

D L

OY

OLA

AN

DA

LU

CÍA

FU

ND

AC

IÓN

ET

EA

PA

RA

EL D

ES

AR

RO

LLO

Y L

A C

OO

PE

RA

CIÓ

N

edu

caci

ón s

on d

irec

tam

ente

ext

rap

olab

les

a la

ED

, sí p

odem

os e

xtra

er d

e la

s m

ism

as

Prá

ctic

as e

n e

l ám

bito

de

la E

D. E

ntr

e es

tas

razo

nes

en

con

tram

os:

-to

s, a

l doc

um

enta

r y

mej

orar

la t

ran

sfer

ibil

idad

en

tre

acto

res

y co

nte

xtos

div

erso

s en

un

en

torn

o ta

n a

tom

izad

o co

mo

el e

spañ

ol, c

on m

ás d

e 70

un

iver

sid

ades

y c

en-

ten

as d

e O

NG

D t

raba

jan

do

en e

l ám

bito

de

la E

D.

P

odrí

a fa

cili

tar

y p

rom

over

la b

úsq

ued

a d

e so

luci

ones

inn

ovad

oras

, exi

tosa

s y

sos-

ten

ible

s, e

spec

ialm

ente

en

un

mom

ento

de

red

ucc

ión

pre

sup

ues

tari

a en

el

que

cabe

esp

erar

qu

e el

vol

um

en d

e ac

cion

es e

jecu

tad

as a

nu

alm

ente

dis

min

uya

.

P

ued

e co

ntr

ibu

ir a

ap

orta

r or

ien

taci

ones

exc

elen

tes

par

a el

des

arro

llo

de

inic

iati

-

¿Po

r q

ce

ntr

am

os

la m

ira

da

en

la

co

lab

ora

ció

n

en

tre

Un

ive

rsid

ad

y O

NG

D y

no

ta

nto

en

la

ca

lid

ad

d

e l

as

prá

cti

ca

s d

e E

D e

n s

í?

En

los

últ

imos

os, e

stam

os a

sist

ien

do

en E

spañ

a a

un

pro

ceso

sis

tem

átic

o y

dir

igid

o -d

o ya

com

o u

n i

nte

nto

de

des

man

tela

mie

nto

del

sis

tem

a es

pañ

ol d

e co

oper

ació

n a

l

esta

mos

asi

stie

nd

o a

un

a p

rofu

nd

a re

visi

ón d

el s

iste

ma

de

ayu

da,

qu

e h

a cr

ista

liza

do

(AO

D).

Est

o p

ued

e im

pli

car

un

ser

io r

etro

ceso

en

la

evol

uci

ón y

con

soli

dac

ión

de

la

ED

, tan

to a

niv

el g

ener

al c

omo

en e

l ám

bito

un

iver

sita

rio.

Sin

em

barg

o, e

ste

retr

oces

o en

la c

anti

dad

de

fon

dos

no

deb

ería

imp

lica

r u

n r

etro

ceso

en

la

cali

dad

de

las

inte

rven

cion

es.

An

tes

al c

ontr

ario

, p

odrí

a se

r el

cat

aliz

ador

qu

e an

imas

e a

red

obla

r lo

s es

fuer

zos

par

a co

nse

guir

un

a m

ayor

arm

oniz

ació

n y

ali

nea

- -

un

con

text

o d

e es

case

z d

e re

curs

os.

En

ref

eren

cia

al e

spac

io u

niv

ersi

tari

o, s

on n

um

eros

os l

os a

uto

res,

org

aniz

acio

nes

e

inst

itu

cion

es q

ue

han

ven

ido

dem

and

and

o la

nec

esid

ad d

e u

na

may

or c

olab

orac

ión

la d

ifer

enci

a”, p

ara

así a

pro

vech

ar m

ejor

los

recu

rsos

de

los

que

dis

pon

en lo

s d

isti

nto

s

esp

acio

un

iver

sita

rio.

Est

iman

do

que

un

a m

etod

olog

ía d

e ev

alu

ació

n d

e la

cal

idad

de

las

actu

acio

nes

en

ED

re

sult

a d

emas

iad

o am

pli

a y,

sob

re t

odo,

hab

ría

de

pro

du

cirs

e co

mo

resu

ltad

o d

e u

n

larg

o y

con

sen

suad

o p

roce

so p

arti

cip

ativ

o, h

emos

op

tad

o p

or p

oner

la m

irad

a en

los

En

el c

aso

de

la E

D e

n e

l esp

acio

un

iver

sita

rio,

las

acti

vid

ades

qu

e se

han

ven

ido

rea-

liza

nd

o h

asta

ah

ora

de

form

a co

labo

rati

va e

ntr

e es

tos

dos

age

nte

s ve

nía

n c

ond

icio

-n

adas

por

las

pri

orid

ades

de

las

per

son

as in

volu

crad

as e

n s

u o

rgan

izac

ión

, su

cap

ital

re

laci

onal

, así

com

o p

or e

l tie

mp

o y/

o re

curs

os d

e qu

e d

isp

onía

n.

En

est

e se

nti

do,

qu

é d

ud

a ca

be q

ue

tod

a ac

tivi

dad

de

ED

dep

end

e d

e u

n ti

emp

o y

un

os

recu

rsos

mat

eria

les

y/o

per

son

ales

lim

itad

os y

qu

e, p

or lo

tan

to, c

onll

eva

un

a to

ma

de

dec

isio

nes

cot

idia

na

y n

o si

emp

re e

xplí

cita

por

par

te d

e lo

s ac

tore

s qu

e ej

ecu

tan

dic

ha

acci

ón.

Es

por

tan

to r

elev

ante

qu

e es

tas

pri

orid

ades

em

erja

n,

par

a as

í d

ebat

irla

s y -

tiza

do,

en

bas

e a

los

apre

nd

izaj

es y

exp

erie

nci

as q

ue

llev

amos

os e

xper

imen

tan

do.

que

pro

du

cir

per

se

prá

ctic

as v

irtu

osas

de

ED

. O

tros

fac

tore

s re

laci

onad

os c

on l

a ad

apta

ción

de

los

con

ten

idos

, la

ejec

uci

ón e

n s

í d

e la

prá

ctic

a o

la d

eter

min

ació

n d

e la

s m

etod

olog

ías,

pu

eden

tor

nar

com

o fr

acas

ado

un

pro

yect

o qu

e, e

n s

u c

once

pci

ón,

ejec

uci

ón y

seg

uim

ien

to, h

abía

con

tad

o co

n u

na

coor

din

ació

n a

tod

as lu

ces

adec

uad

a.

Sin

per

der

est

o d

e vi

sta,

per

o en

un

in

ten

to d

e ev

itar

exc

esiv

as d

isto

rsio

nes

en

tre

el

fon

do

de

la a

ctiv

idad

y l

a fo

rma

en q

ue

se c

oord

ina

su e

jecu

ción

, h

emos

op

tad

o p

or

a p

rio

ri, s

ería

n b

uen

os in

dic

ador

es d

e qu

e si

la

col

abor

ació

n s

e ll

eva

a ca

bo d

e fo

rma

adec

uad

a, c

abrí

a es

per

ar u

na

prá

ctic

a ex

itos

a en

tér

min

os d

e re

sult

ado

e im

pac

to.

¿Po

r q

sig

ue

sie

nd

o p

ert

ine

nte

uti

liza

r la

s d

ime

nsi

on

es

d

e l

a E

D c

om

o e

je d

e a

lisi

s?

La

con

cep

ción

de

la E

D c

omo

un

pro

ceso

ed

uca

tivo

con

stan

te s

e en

cuen

tra

cad

a d

ía

más

ext

end

ida,

asu

mid

a ta

nto

a n

ivel

aca

dém

ico

com

o n

orm

ativ

o. E

nte

nd

emos

qu

e es

te p

roce

so e

stá

enca

min

ado

al d

esar

roll

o d

el e

du

can

do

y a

su t

oma

de

con

cien

cia

com

o ci

ud

adan

o gl

obal

, por

lo q

ue

en ú

ltim

a in

stan

cia

asp

ira:

a q

ue

el a

lum

nad

o co

-n

ozca

la r

eali

dad

del

mu

nd

o gl

obal

en

qu

e vi

ve y

act

úa,

tom

e co

nci

enci

a d

e lo

s p

robl

e-m

as d

e p

obre

za y

exc

lusi

ón d

e d

ich

o m

un

do

y, a

sum

ien

do

la p

arte

de

resp

onsa

bili

dad

qu

e su

act

uac

ión

tie

ne

resp

ecto

a e

stos

pro

blem

as,

se c

omp

rom

eta

con

su

sol

uci

ón

ED

UC

AR

PA

RA

LA

CIU

DA

DA

NÍA

GLO

BA

L E

N E

L E

SPA

CIO

UN

IVE

RS

ITA

RIO

BU

EN

AS

PR

ÁC

TIC

AS

DE

CO

LA

BO

RA

CIÓ

N E

NT

RE

ON

GD

Y U

NIV

ER

SID

AD

3839

UN

IVE

RS

IDA

D L

OY

OLA

AN

DA

LU

CÍA

FU

ND

AC

IÓN

ET

EA

PA

RA

EL D

ES

AR

RO

LLO

Y L

A C

OO

PE

RA

CIÓ

N

Tod

as la

s et

apas

del

pro

ceso

de

ED

(se

nsi

bili

zaci

ón, f

orm

ació

n, i

nve

stig

ació

n y

mov

i-

liza

ción

e i

nci

den

cia

pol

ític

a) c

onst

itu

yen

pie

zas

esen

cial

es d

el p

roce

so, p

ues

son

los

pel

dañ

os d

e u

n s

iste

ma

edu

cati

vo i

nte

gral

qu

e tr

abaj

a so

bre

asp

ecto

s em

ocio

nal

es,

cogn

itiv

os y

prá

ctic

os d

e la

per

son

a.

Al t

rata

rse

de

un

pro

ceso

hol

ísti

co d

e fo

rmac

ión

y tr

ansf

orm

ació

n d

e la

per

son

a y,

por

tan

to, a

l sit

uar

a é

sta

en e

l cen

tro

del

mis

mo,

hem

os e

stim

ado

per

tin

ente

uti

liza

r co

mo

eje

de

anál

isis

las

cuat

ro d

imen

sion

es d

e la

ED

. Por

que

lo im

por

tan

te, e

n e

ste

pu

nto

,

no

es a

nal

izar

las

acti

vid

ades

des

de

la p

ersp

ecti

va d

e la

s fu

nci

ones

tra

dic

ion

ales

de

la

ED

, as

iste

nci

a té

cnic

a, e

tc.)

, si

no

des

de

las

clav

es d

e la

ED

com

o p

roce

so e

du

cati

vo

tran

sfor

mad

or b

asad

o en

el e

jerc

icio

de

esta

s cu

atro

dim

ensi

ones

.

De

ahí q

ue

a la

hor

a d

e d

eter

min

ar lo

s cr

iter

ios

ind

icad

ores

de

que

nos

en

con

tram

os

de

acti

vid

ades

de

ED

en

el e

spac

io u

niv

ersi

tari

o”, h

ayam

os p

lan

tead

o u

na

met

odol

o-

gía

que

uti

liza

com

o ej

e d

e an

ális

is la

s cu

atro

dim

ensi

ones

de

la E

D.

¿Qué itinerario hem

os seguido para hacer e

merger

los crite

rios de Buenas Práctic

as de colaboración?

Con

la

inte

nci

ón d

e h

acer

em

erge

r lo

s cr

iter

ios

de

Bu

enas

Prá

ctic

as d

e co

labo

raci

ón

par

a la

obt

enci

ón d

e cr

iter

io e

xper

to c

onoc

ida

com

o P

roce

so A

nal

ític

o Je

rárq

uic

o (A

nal

ytic

Hie

rarc

hy

Pro

cess

- A

HP

). L

a té

cnic

a A

HP

se

ha

ven

ido

apli

can

do

en c

am-

pos

de

gest

ión

rel

acio

nad

os, c

omo

la c

oop

erac

ión

par

a el

des

arro

llo

(Maz

orra

y G

on-

zále

z, 2

011

), la

ed

uca

ción

2 , la

sos

ten

ibil

idad

3 o

la d

eter

min

ació

n d

e op

cion

es s

ocia

les

(Sal

azar

, 20

11).

Est

a m

etod

olog

ía im

pli

có la

rea

liza

ción

de

un

a en

cues

ta a

pro

fesi

onal

es c

on e

xper

ien

-ci

a en

rea

liza

ción

de

acti

vid

ades

de

ED

en

el e

spac

io u

niv

ersi

tari

o, q

ue

les

invi

taba

a

tom

ar u

n p

osic

ion

amie

nto

a l

a h

ora

de

pri

oriz

ar e

stos

cri

teri

os,

pre

par

ánd

olos

par

a el

deb

ate

pos

teri

or.

Act

o se

guid

o, s

e in

vitó

a lo

s/as

exp

erto

s/as

a p

arti

cip

ar e

n e

l sem

inar

io “

La

Ed

uca

ción

Loy

ola

An

dal

ucí

a (C

órd

oba)

los

día

s 18

y 1

9 d

e oc

tubr

e d

e 20

12. L

a in

ten

ción

era

con

-vo

car

dif

eren

tes

mes

as d

e tr

abaj

o en

las

que,

med

ian

te u

n d

ebat

e ab

iert

o y

par

tici

pa-

tivo

, se

ensa

nch

ara

la p

ersp

ecti

va d

e an

ális

is p

rop

ues

ta e

n la

en

cues

ta, p

rom

ovie

nd

o la

con

fron

taci

ón d

e op

inio

nes

y e

l in

terc

ambi

o fa

vore

ced

or d

e co

nse

nso

s.

A c

on

tin

ua

ció

n s

e d

es

ar

ro

lla

un

a e

xp

lic

ac

ión

s d

eta

lla

da

de

l p

ro

ce

so

me

tod

oló

gic

o s

eg

uid

o:

Los previos: aprox

imán

dono

s a la emerge

ncia

del c

riterio ex

perto

An

tes

de

la r

eali

zaci

ón d

el s

emin

ario

se

con

cret

ó el

dis

eño

met

odol

ógic

o, q

ue

incl

uyó

la

cor

rect

a se

lecc

ión

de

las

per

son

as e

xper

tas

que

iban

a p

arti

cip

ar e

n e

l p

roce

so,

la

sele

cció

n d

e la

s va

riab

les

y lo

s fa

ctor

es d

el c

ues

tion

ario

, así

com

o el

en

vío

del

cu

esti

o-n

ario

y o

tros

mat

eria

les

que

ayu

dar

an e

stim

ula

r el

deb

ate

ult

erio

r.

> Se

lección de partic

ipantes

A e

sta

etap

a se

le

pre

stó

esp

ecia

l at

enci

ón,

ya q

ue

la e

xper

ien

cia

de

las

per

son

as

par

tíci

pes

con

dic

ion

aba

en g

ran

med

ida

las

con

clu

sion

es d

el s

emin

ario

. En

la

se-

lecc

ión

de

par

tici

pan

tes

se t

uvo

en

cu

enta

la p

rese

nci

a eq

uil

ibra

da

de

acto

res

vin

- -ca

ba, a

dem

ás, q

ue

los

acto

res

fuer

an r

epre

sen

tati

vos

de

tod

a la

geo

graf

ía e

spañ

ola,

am

én d

e m

ostr

ar la

s va

riad

as s

itu

acio

nes

qu

e se

dan

en

las

un

iver

sid

ades

del

paí

s.

Fig

ura

1. R

ep

rese

nta

ció

n d

el

pro

ce

so

de

Ed

uca

ció

n p

ara

el

De

sa

rro

llo

Fue

nte

: ela

bo

rac

ión

pro

pia

INVE

STIGACIÓN

FORM

ACIÓN MOVILIZA

CIÓN / INCIDEN

CIA

SENSIBILIZACIÓN

ED

UC

AR

PA

RA

LA

CIU

DA

DA

NÍA

GLO

BA

L E

N E

L E

SPA

CIO

UN

IVE

RS

ITA

RIO

BU

EN

AS

PR

ÁC

TIC

AS

DE

CO

LA

BO

RA

CIÓ

N E

NT

RE

ON

GD

Y U

NIV

ER

SID

AD

4041

UN

IVE

RS

IDA

D L

OY

OLA

AN

DA

LU

CÍA

FU

ND

AC

IÓN

ET

EA

PA

RA

EL D

ES

AR

RO

LLO

Y L

A C

OO

PE

RA

CIÓ

N

inst

itu

cion

es e

n e

ste

cam

po,

a t

ravé

s d

el a

nál

isis

de

los

dat

os d

e la

AO

D d

esti

nad

a

tod

a es

ta in

form

ació

n s

e ge

ner

ó u

n li

stad

o p

reli

min

ar r

epre

sen

tati

vo d

e p

erso

nas

/in

stit

uci

ones

exp

erta

s.

> D

iseñ

o de

l Pro

ceso

Ana

lític

o Je

rárq

uico

(A

naly

tic H

iera

rchy

Pro

cess

-AH

P)

Just

ifica

ción

La

encu

esta

se

real

izó

con

el i

nte

rés

pri

nci

pal

de

intr

odu

cir

a la

s p

erso

nas

exp

erta

s en

la d

inám

ica

de

pri

oriz

ació

n d

e cr

iter

ios,

así

com

o si

tuar

el d

ebat

e en

tor

no

a la

s B

uen

as P

ráct

icas

de

cola

bora

ción

. La

sele

cció

n d

e la

técn

ica

AH

P fu

e en

bas

e a

un

a se

rie

de

cara

cter

ísti

cas

pro

pia

s qu

e la

hac

en id

ónea

par

a la

obt

enci

ón d

e la

op

inió

n

exp

erta

en

el c

amp

o d

e la

ED

. En

tre

esta

s p

arti

cula

rid

ades

, son

des

taca

bles

qu

e:

L

a A

HP

per

mit

e la

tom

a d

e d

ecis

ion

es e

n s

itu

acio

nes

de

elev

ada

ince

rtid

um

bre

y co

mp

leji

dad

4,

com

o en

las

qu

e se

des

envu

elve

la

ED

, qu

e es

tá c

ond

icio

nad

a

E

s u

na

técn

ica

apro

pia

da

par

a la

med

ició

n d

e at

ribu

tos

inta

ngi

bles

, qu

e so

n

neg

ocia

dos

y m

edid

os a

tra

vés

de

un

a p

rior

izac

ión

(Sa

aty,

20

08

; Sa

aty,

et

al.,

200

3). A

sí o

curr

e co

n lo

s cr

iter

ios

subj

etiv

os q

ue

las

dis

tin

tas

per

son

as e

xper

tas

tien

en s

obre

las

Bu

enas

Prá

ctic

as e

n E

D.

E

sta

técn

ica

per

mit

e u

na

ópti

ma

elec

ción

de

crit

erio

s en

sit

uac

ion

es d

e tr

ad

eoff

, qu

e so

n a

quel

las

en la

s qu

e al

hac

er u

na

elec

ción

se

pie

rde

la p

osib

ilid

ad d

e cu

m-

pli

r co

n o

tra

cual

idad

o c

arac

terí

stic

a (S

aaty

, 198

6). E

stas

sit

uac

ion

es s

on c

omu

-n

es e

n á

mbi

tos

de

gest

ión

con

rec

urs

os li

mit

ados

, com

o en

ocu

rre

en la

ED

.

Etap

as d

e la

AH

PL

a en

cues

ta d

iseñ

ada

con

la A

HP

con

stó

de

dos

eta

pas

bás

icas

:

) D

ise

ño

de

lo

s n

ive

les

de

je

ra

rq

uía

de

de

cis

ión

sic

a

Se p

roce

dió

pri

mer

o a

dis

eñar

un

a je

rarq

uía

con

tre

s n

ivel

es d

e d

ecis

ión

: m

eta,

ob

jeti

vos

y al

tern

ativ

as, e

stas

últ

imas

vin

cula

das

con

los

obj

etiv

os. E

n l

a F

igu

ra 2

se

rep

rese

nta

un

eje

mp

lo d

e je

rarq

uía

de

dec

isió

n b

ásic

a co

n t

res

niv

eles

.

Se e

stab

leci

ó u

na

jera

rqu

ía p

ara

cad

a d

imen

sión

, per

o p

revi

o a

la e

labo

raci

ón d

e la

m

ism

a, s

e es

tabl

eció

un

mar

co d

e ac

tore

s p

rop

io p

ara

las

acti

vid

ades

de

ED

rea

li-

zad

as e

n e

l esp

acio

un

iver

sita

rio.

Est

os a

ctor

es n

o ti

enen

un

mis

mo

pes

o a

la h

ora

de

det

erm

inar

un

a ac

tivi

dad

exi

tosa

, por

lo q

ue

fue

nec

esar

io s

elec

cion

ar a

quel

los

tres

alt

ern

ativ

as p

or c

ada

obje

tivo

(vé

ase

Tab

la 2

).

Fig

ura

2. E

jem

plo

de

je

rarq

uía

de

de

cis

ión

sic

a

Fue

nte

: ela

bo

rac

ión

pro

pia

Tab

la 1

. Acto

res c

on

sid

era

do

s d

en

tro

de

ca

da

dim

en

sió

n d

e l

a E

D

Fue

nte

: ela

bo

rac

ión

pro

pia

DIM

ENSI

ON

ES D

E LA

ED

SEN

SIB

ILIZ

ACI

ÓN

FORM

ACI

ÓN

INVE

STIG

ACI

ÓN

MO

VILI

ZACI

ÓN

Un

ive

rsid

ad

,

(en

ten

did

a c

om

o

pe

rso

na

l do

ce

nte

)

Un

ive

rsid

ad

(en

ten

did

a c

om

o

inst

itu

ció

n)

Un

ive

rsid

ad

(en

ten

did

a c

om

o lo

s

ac

tore

s q

ue

re

aliz

an

inve

stig

ac

ión

)

Co

mu

nid

ad

un

ive

rsit

ari

a

ON

GD

ON

GD

ON

GD

ON

GD

Alu

mn

ad

oC

om

un

ida

d u

niv

ers

i-

tari

a (

alu

mn

ad

o, P

AS

y P

DI)

Ciu

da

da

nía

de

l No

rte

y/o

de

l Su

r

Ag

en

tes

de

cis

ore

s

me

ta

MET

A

OB

JETI

VO 1

OB

JETI

VO 3

OB

JETI

VO 2

NIVEL 1

Alte

rnat

iva

1A

ltern

ativ

a 2

Alte

rnat

iva

1A

ltern

ativ

a 2

Alte

rnat

iva

1A

ltern

ativ

a 2

NIVEL 2 NIVEL 3

ED

UC

AR

PA

RA

LA

CIU

DA

DA

NÍA

GLO

BA

L E

N E

L E

SPA

CIO

UN

IVE

RS

ITA

RIO

BU

EN

AS

PR

ÁC

TIC

AS

DE

CO

LA

BO

RA

CIÓ

N E

NT

RE

ON

GD

Y U

NIV

ER

SID

AD

4243

UN

IVE

RS

IDA

D L

OY

OLA

AN

DA

LU

CÍA

FU

ND

AC

IÓN

ET

EA

PA

RA

EL D

ES

AR

RO

LLO

Y L

A C

OO

PE

RA

CIÓ

N

Tab

la 2

. R

esu

me

n d

e l

as v

ari

ab

les/o

bje

tivo

s y

alt

ern

ati

va

s q

ue

de

fin

en

Bu

en

as P

rácti

ca

s d

e

co

lab

ora

ció

n e

ntr

e O

NG

D y

Un

ive

rsid

ad

ME

TA:

Bu

en

as

Prá

cti

ca

s

de

co

lab

ora

ció

n e

n

SE

NS

IBIL

IZA

CIÓ

N

ME

TA:

Bu

en

as

Prá

cti

ca

s

de

co

lab

ora

ció

n

en

FO

RM

AC

IÓN

ME

TA:

Bu

en

as

Prá

cti

ca

s

de

co

lab

ora

ció

n e

n

INV

ES

TIG

AC

IÓN

ME

TA:

Bu

en

as

Prá

cti

ca

s

de

co

lab

ora

ció

n e

n

MO

VIL

IZA

CIÓ

N

OB

JE

TIV

O:

Bu

en

a c

ola

bo

rac

ión

a la

ho

ra d

e d

efi

nir

Co

nte

nid

os

OB

JE

TIV

O:

Bu

en

a c

ola

bo

rac

ión

a

la h

ora

de

de

fin

ir

Co

nte

nid

os

OB

JE

TIV

O:

Bu

en

a c

ola

bo

rac

ión

a

la h

ora

de

de

fin

ir

Tem

átic

as

OB

JE

TIV

O:

Bu

en

a c

ola

bo

rac

ión

a

la h

ora

de

de

fin

ir

Tem

átic

as

ALT

ER

NA

TIV

AS

ALT

ER

NA

TIV

AS

ALT

ER

NA

TIV

AS

ALT

ER

NA

TIV

AS

1. P

arte

de

área

s te

-m

átic

as q

ue la

ON

GD

co

noce

y tr

abaj

a

1. P

arte

de

área

s te

-m

átic

as q

ue la

ON

GD

co

noce

y tr

abaj

a

1. P

arte

de

área

s de

tr

abaj

o e

inte

rés

de la

O

NG

D

1. P

arte

de

área

s en

la

s qu

e la

ON

GD

est

é le

gitim

ada

2. A

cord

e co

n lo

s es

tudi

os q

ue s

e de

sarr

olla

n en

la

univ

ersi

dad

2. P

arte

del

cur

rí-cu

lum

del

gra

do o

po

sgra

do e

n qu

e se

in

sert

a

2. P

arte

de

las

línea

s d

e in

vest

iga

ció

n d

e la

un

ive

rsid

ad

2. S

usc

ep

tib

le d

e s

er

asu

mid

o p

or

la in

stit

u-

ció

n u

niv

ers

ita

ria

3. P

art

e d

e c

on

ten

i-

do

s q

ue

la c

om

un

ida

d

un

ive

rsit

ari

a h

a id

en

-

tifi

ca

do

de

inte

rés

3. M

ed

ian

te m

eto

do

-

log

ías

mo

tiva

do

ras,

ac

tiva

s y

pa

rtic

ipa

-

tiva

s

3. D

e in

teré

s d

e la

ciu

da

da

nía

de

l No

rte

y/o

de

l Su

r

3. D

esp

iert

e e

l in

teré

s

de

la c

om

un

ida

d

un

ive

rsit

ari

a

OB

JE

TIV

O:

Bu

en

a c

ola

bo

rac

ión

a la

ho

ra d

e d

efi

nir

la

Co

nti

nu

ida

d

OB

JE

TIV

O:

Bu

en

a c

ola

bo

rac

ión

a la

ho

ra d

e d

efi

nir

la P

art

icip

ac

ión

OB

JE

TIV

O:

Bu

en

a c

ola

bo

rac

ión

a la

ho

ra d

e d

efi

nir

la P

art

icip

ac

ión

OB

JE

TIV

O:

Bu

en

a c

ola

bo

rac

ión

a la

ho

ra d

e d

efi

nir

la P

art

icip

ac

ión

ALT

ER

NA

TIV

AS

ALT

ER

NA

TIV

AS

ALT

ER

NA

TIV

AS

ALT

ER

NA

TIV

AS

1. L

a O

NG

D o

fre

zca

vía

s p

ara

ca

na

liza

r

inq

uie

tud

es

1. P

ers

on

al d

e la

ON

GD

din

am

ice

y

ac

om

pa

ñe

1. O

NG

D li

de

re

el e

qu

ipo

de

inve

stig

ac

ión

1. O

NG

D d

ina

mic

e

y a

co

mp

e

2. L

a u

niv

ers

ida

d

ofr

ezc

a v

ías

pa

ra

ca

na

liza

r in

qu

ietu

de

s

2. P

ers

on

al d

oc

en

te

din

am

ice

y a

co

mp

e

2. U

niv

ers

ida

d li

de

re

el e

qu

ipo

de

inve

sti-

ga

ció

n

2. E

stru

ctu

ra s

olid

ari

a

din

am

ice

y a

co

mp

e

3. C

om

un

ida

d u

niv

er-

sita

ria

ga

ran

tic

e la

co

nti

nu

ida

d

3. A

lum

na

do

se

imp

li-

qu

e e

n e

l de

sarr

ollo

y

eje

cu

ció

n

3. C

iud

ad

an

ía N

/S

ap

ort

e s

us

co

no

ci-

mie

nto

s y

refl

exi

ón

al p

roc

eso

3. C

om

un

ida

d

un

ive

rsit

ari

a d

ina

mic

e

y a

co

mp

e

ME

TA:

Bu

en

as

Prá

cti

ca

s

de

co

lab

ora

ció

n e

n

SE

NS

IBIL

IZA

CIÓ

N

ME

TA:

Bu

en

as

Prá

cti

ca

s

de

co

lab

ora

ció

n

en

FO

RM

AC

IÓN

ME

TA:

Bu

en

as

Prá

cti

ca

s

de

co

lab

ora

ció

n e

n

INV

ES

TIG

AC

IÓN

ME

TA:

Bu

en

as

Prá

cti

ca

s

de

co

lab

ora

ció

n e

n

MO

VIL

IZA

CIÓ

N

OB

JE

TIV

O:

Bu

en

a c

ola

bo

rac

ión

a la

ho

ra d

e d

efi

nir

Tie

mp

os

OB

JE

TIV

O:

Bu

en

a c

ola

bo

rac

ión

a la

ho

ra d

e d

efi

nir

Tie

mp

os

OB

JE

TIV

O:

Bu

en

a c

ola

bo

rac

ión

a la

ho

ra d

e d

efi

nir

Pla

zos

OB

JE

TIV

O:

Bu

en

a c

ola

bo

rac

ión

a la

ho

ra d

e d

efi

nir

el

Ca

mb

io b

usc

ad

o

ALT

ER

NA

TIV

AS

ALT

ER

NA

TIV

AS

ALT

ER

NA

TIV

AS

ALT

ER

NA

TIV

AS

1. S

eg

ún

cro

no

gra

ma

est

ab

lec

ido

po

r

la O

NG

D

1. A

cu

erd

o a

l

cro

no

gra

ma

y t

iem

po

s

est

ab

lec

ido

s p

or

la O

NG

D

1. E

n t

iem

po

pa

ra q

ue

la O

NG

D p

ue

da

ha

ce

r

uso

de

re

sult

ad

os

1. E

n lo

s a

ge

nte

s

de

cis

ore

s d

el s

iste

ma

po

lític

o

2. S

eg

ún

ca

len

da

rio

ac

ad

ém

ico

de

la u

niv

ers

ida

d

2. A

cu

erd

o a

l

ca

len

da

rio

ac

ad

ém

ico

de

la u

niv

ers

ida

d

2. E

n t

iem

po

pa

ra

qu

e la

un

ive

rsid

ad

pu

ed

a h

ac

er

uso

de

resu

lta

do

s

2. E

n lo

s a

ge

nte

s

de

cis

ore

s d

e la

inst

i-

tuc

ión

un

ive

rsit

ari

a

3. S

eg

ún

dis

po

nib

i-

lida

d d

e t

iem

po

de

co

mu

nid

ad

un

ive

rsi-

tari

a

3. E

n e

l ho

rari

o le

cti

vo

de

l alu

mn

ad

o

3. E

n t

iem

po

pa

ra q

ue

sea

n d

ivu

lga

do

s e

ntr

e

la c

iud

ad

an

ía d

el N

/S

3. A

la c

om

un

ida

d

un

ive

rsit

ari

a

Fue

nte

: ela

bo

rac

ión

pro

pia

ED

UC

AR

PA

RA

LA

CIU

DA

DA

NÍA

GLO

BA

L E

N E

L E

SPA

CIO

UN

IVE

RS

ITA

RIO

BU

EN

AS

PR

ÁC

TIC

AS

DE

CO

LA

BO

RA

CIÓ

N E

NT

RE

ON

GD

Y U

NIV

ER

SID

AD

4445

UN

IVE

RS

IDA

D L

OY

OLA

AN

DA

LU

CÍA

FU

ND

AC

IÓN

ET

EA

PA

RA

EL D

ES

AR

RO

LLO

Y L

A C

OO

PE

RA

CIÓ

N

) C

on

fro

nta

ció

n d

e o

bje

tiv

os

y a

lte

rn

ati

va

s

-p

arac

ion

es p

area

das

las

alt

ern

ativ

as d

entr

o d

e ca

da

obje

tivo

. P

ara

ello

, se

hac

en

pre

gun

tas

de

estr

uct

ura

: ¿c

ómo

de

imp

orta

nte

es

la a

lter

nat

iva

A e

n r

elac

ión

con

pre

fere

nci

a d

e ca

da

un

a d

e la

s co

mp

arac

ion

es fu

e va

lora

do

med

ian

te u

na

esca

la d

el

1 al

9 (

Saat

y, 1

98

0 y

19

97)

.

> E

nví

o d

e c

ue

stio

na

rio

s y

ma

teri

ale

s

Los

cu

esti

onar

ios

fuer

on e

nvi

ados

con

an

tela

ción

a l

as p

erso

nas

exp

erta

s qu

e h

a- -si

ones

de

ED

. Ju

nto

con

ell

os, s

e en

vió

un

doc

um

ento

de

“In

trod

ucc

ión

e I

nst

ruc-

cion

es”

que

orie

nta

ba e

n la

cor

rect

a co

nte

stac

ión

a la

s p

regu

nta

s.

Otr

os m

ater

iale

s en

viad

os f

uer

on:

el a

rtíc

ulo

Act

ore

s d

e la

Ed

uca

ció

n p

ara

el

De-

coo

rdin

aci

ón

(O

rteg

a et

al.

2012

b), e

info

rmac

ión

sob

re la

met

odol

ogía

y lo

gíst

ica

del

sem

inar

io.

Du

ran

te e

l se

min

ari

o: i

de

nti

fic

ac

ión

pa

rtic

ipa

tiva

d

e l

os

cri

teri

os

de

Bu

en

as

Prá

cti

ca

s

-ra

nd

o la

ret

roal

imen

taci

ón d

e to

do

el c

olec

tivo

exp

erto

a t

ravé

s d

e u

n p

len

ario

pos

-te

rior

en

el

que

se c

omu

nic

aron

las

con

clu

sion

es d

e ca

da

sesi

ón,

y se

vol

vía

a ab

rir

esp

acio

par

a el

deb

ate.

An

dal

ucí

a aj

enos

a la

inve

stig

ació

n. S

e to

mar

on a

ctas

de

tod

as la

s m

esas

.

La

dis

trib

uci

ón d

e ti

emp

os s

e re

aliz

ó d

e m

aner

a qu

e se

des

arro

llar

on p

aral

elam

ente

d

os m

esas

de

trab

ajo.

Se

hiz

o as

í p

ara

inst

ar a

las

per

son

as e

xper

tas

a el

egir

en

tre

dos

de

las

dim

ensi

ones

sim

ult

ánea

s. L

a p

rim

era

tard

e el

igie

ron

en

tre

sen

sibi

liza

ción

y

mov

iliz

ació

n,

exp

lici

tan

do

de

esta

for

ma

la d

ifer

enci

a en

tre

amba

s. A

la

mañ

ana

sigu

ien

te,

entr

e fo

rmac

ión

e i

nve

stig

ació

n,

par

a es

tim

ula

r qu

e la

s p

erso

nas

pro

ve-

otra

de

las

que

no

se a

just

an a

est

e co

nte

xto.

> P

art

icip

an

tes

Asi

stie

ron

un

tot

al d

e 50

per

son

as, 2

5 p

roce

den

tes

de

un

iver

sid

ades

esp

añol

as y

/o

de

estr

uct

ura

s so

lid

aria

s, 1

7 d

e O

NG

D y

8 d

e ot

ros

sect

ores

(in

stit

uci

ones

com

o

De

cara

a l

a d

ivis

ión

en

mes

as d

e tr

abaj

o, s

e tu

vo e

n c

uen

ta q

ue

hu

bier

a u

na

pre

-

por

cen

taje

s d

e as

iste

nci

a d

e p

erso

nas

exp

erta

s se

gún

ám

bito

s d

e or

igen

, se

mu

es-

tran

en

la T

abla

4.

Tab

la 3

. C

om

pa

racio

ne

s p

are

ad

as s

eg

ún

alt

ern

ati

va

s

Fue

nte

: ela

bo

rac

ión

pro

pia

Com

pará

ndol

os d

e do

s en

dos

en

una

esca

la d

el 1

al 9

, ¿po

dría

dec

irnos

qué

crit

erio

es

el m

ás im

port

ante

, seg

ún s

u op

inió

n, p

ara

que

la p

artic

ipac

ión

de lo

s ag

ente

s im

plic

ados

pu

eda

favo

rece

r que

una

act

ivid

ad d

e fo

rmac

ión

pued

a lle

gar a

ser

con

side

rada

una

“B

uena

Prá

ctic

a de

col

abor

ació

n”?

(Pon

er u

na c

ruz

en la

cas

illa

corr

espo

ndie

nte)

:

98

76

54

32

12

34

56

78

9

Que

el p

erso

nal

de la

ON

GD

di

nam

ice,

form

e y

acom

pañe

la

act

ivid

ad

form

ativ

a.

Que

el p

erso

nal

doce

nte

dina

-m

ice,

form

e y

acom

pañe

la a

c-tiv

idad

form

ativ

a.

Que

el p

erso

nal

de la

ON

GD

di

nam

ice,

form

e y

acom

pañe

la

act

ivid

ad

form

ativ

a .

Que

el a

lum

nado

se

impl

ique

de

form

a ac

tiva

en

el d

esar

rollo

y

ejec

ució

n de

la

act

ivid

ad

form

ativ

a.

Que

el p

erso

-na

l doc

ente

di

nam

ice,

form

e y

acom

pañe

la

act

ivid

ad

form

ativ

a.

Que

el a

lum

nado

se

impl

ique

de

form

a ac

tiva

en

el d

esar

rollo

y

ejec

ució

n de

la

act

ivid

ad

form

ativ

a.

A t

ravé

s d

e es

ta c

onfr

onta

ción

par

ead

a, s

e d

ibu

ja e

l mar

co p

refe

ren

cial

de

los

ind

i-vi

du

os, o

bten

ien

do

los

pes

os p

arci

ales

qu

e at

ribu

yen

a c

ada

elem

ento

con

sult

ado.

ED

UC

AR

PA

RA

LA

CIU

DA

DA

NÍA

GLO

BA

L E

N E

L E

SPA

CIO

UN

IVE

RS

ITA

RIO

BU

EN

AS

PR

ÁC

TIC

AS

DE

CO

LA

BO

RA

CIÓ

N E

NT

RE

ON

GD

Y U

NIV

ER

SID

AD

4647

UN

IVE

RS

IDA

D L

OY

OLA

AN

DA

LU

CÍA

FU

ND

AC

IÓN

ET

EA

PA

RA

EL D

ES

AR

RO

LLO

Y L

A C

OO

PE

RA

CIÓ

N

Con

el

obje

to d

e ob

ten

er u

n

list

ado

ord

enad

o d

e cr

iter

ios

segú

n l

as p

refe

ren

cias

de

los

exp

erto

s,

los

dis

curs

os

que

sust

enta

ban

su

s el

ecci

ones

e

info

rmac

ión

qu

e ay

ud

ara

a m

ejor

ar l

a m

etod

olog

ía,

se

pla

nte

aron

tr

es

etap

as

bási

-ca

s. E

n l

a T

abla

5 s

e m

ues

tra

el d

esar

roll

o te

mp

oral

de

las

mis

mas

.

Aná

lisis de ac

tores:

a p

arti

r

de

un

a d

ian

a d

ibu

jad

a (v

éase

Fig

ura

3),

con

los

acto

res

el e

quip

o d

e E

D c

omo

más

imp

orta

nte

s si

tuad

os e

n e

l

cen

tro,

se

pid

ió a

las

per

son

as

exp

erta

s qu

e si

tuar

an n

uev

os

acto

res

que

ente

nd

ían

qu

e

situ

ánd

olos

más

o m

enos

cén

tric

os e

n f

un

ción

de

la

imp

orta

nci

a re

lati

va q

ue

le c

once

día

n a

cad

a u

no.

Tab

la 4

. P

orc

en

taje

de

pe

rso

na

s e

xp

ert

as a

sis

ten

tes a

la

s m

esa

s d

e t

rab

ajo

se

n s

ecto

r

Fue

nte

: ela

bo

rac

ión

pro

pia

ÁMBITOS

DE ORIGEN

DIM

ENSIONES

DE LA

ED

SENSIBILIZACIÓN

FORM

ACIÓN

INVE

STIGACIÓN

MOVILIZA

CIÓN

ONGD

48,0

0%32

,14%

40,7

0%46

,15%

UNIVER

SIDAD

51,0

0%60

,74%

40,7

0%34

,61%

OTR

OS

0,00

%7,

15%

18,6

0%19

,24%

DINÁMICA DEL TALLER

TIEM

PO

Pre

sen

tac

ión

, re

co

gid

a d

e e

nc

ue

sta

s20

´

Aná

lisis

de

acto

res

20´

Aná

lisis

de

varia

bles

20´

Aná

lisis

de

fact

ores

20´

Tab

la 5

. Tie

mp

os d

e l

a d

iná

mic

a e

n l

as m

esa

s d

e

tra

ba

jo

Fue

nte

: ela

bo

rac

ión

pro

pia

Fig

ura

3. D

ian

a d

e a

cto

res

Fue

nte

: ela

bo

rac

ión

pro

pia

> Metodología en las mesas de trabajo

Mayor

importancia

Menor im

portancia

Est

os a

ctor

es f

uer

on a

gru

pad

os p

or e

l d

inam

izad

or e

n c

aso

de

coin

cid

enci

a (r

es-

pet

and

o su

pos

ició

n d

entr

o d

e la

dia

na)

, d

and

o co

mie

nzo

a u

n d

ebat

e ac

erca

de

las

razo

nes

. T

ambi

én f

uer

on c

ues

tion

ados

los

act

ores

sit

uad

os p

revi

amen

te e

n e

l ce

ntr

o p

or e

l equ

ipo

de

ED

. Fin

alm

ente

, en

alg

un

as m

esas

se

con

sen

suó

añad

ir u

n

acto

r m

ás e

n e

l map

a co

nce

ptu

al.

Aná

lisis de variab

les u ob

jetiv

os: c

onsi

stió

en

qu

e la

s p

erso

nas

exp

erta

s in

dic

aran

por

el e

quip

o or

gan

izad

or y

qu

e h

abía

n s

ido

uti

liza

das

en

el

cues

tion

ario

de

AH

P.

Fig

ura

4. V

ari

ab

les y

fa

cto

res d

e B

ue

na

s P

rácti

ca

s d

e c

ola

bo

ració

n

ON

GD

-Un

ive

rsid

ad

en

ED

Fue

nte

: ela

bo

rac

ión

pro

pia

¿Nu

eva

vari

ab

le?

Nu

evo

fa

cto

r

1

Nu

evo

fa

cto

r

2

Nu

evo

fa

cto

r

3

Va

ria

ble

3

Fac

tor

3.1

Fac

tor

3.2

Fac

tor

3.3

Va

ria

ble

2

Fac

tor

2.1

Fac

tor

2.2

Fac

tor

2.3

Va

ria

ble

1

Fac

tor

1.1

Fac

tor

1.2

Fac

tor

1.3

DIM

ENSI

ÓN

ED

ACT

ORE

S

Est

a et

apa

con

stó

de

dos

par

tes:

las

per

son

as p

arti

cip

ante

s vo

taro

n c

on u

na

peg

atin

a in

dic

ativ

a d

e la

inst

itu

ción

d

e la

qu

e p

rove

nía

n (

rojo

: u

niv

ersi

dad

, ver

de:

ON

GD

, am

aril

lo:

otro

s), c

uál

de

las

tres

var

iabl

es c

onsi

der

aban

más

imp

orta

nte

, arg

um

enta

nd

o su

ele

cció

n.

In

clu

sión

de

un

a n

uev

a va

riab

le. S

i las

per

son

as e

xper

tas

con

sid

erab

an q

ue

fal-

taba

n v

aria

bles

, la

s añ

adía

n e

n u

n p

ost-

it,

dis

cuti

end

o d

esp

ués

su

s op

cion

es.

Fin

alm

ente

, si a

sí lo

am

erit

aba,

se

añad

ía a

quel

la q

ue

con

tara

con

el m

ayor

con

-se

nso

(vé

ase

Fig

ura

4).

Aná

lisis de factores o alte

rnativas: c

onst

ó ta

mbi

én d

e d

os f

ases

.

-d

ian

te v

otac

ión

con

un

as p

egat

inas

de

colo

res

(igu

al q

ue

en e

tap

a an

teri

or).

en la

qu

e se

dio

la p

osib

ilid

ad d

e añ

adir

nu

evos

fac

tore

s o

cam

biar

la r

edac

ción

d

e lo

s p

revi

amen

te p

rop

ues

tos.

ED

UC

AR

PA

RA

LA

CIU

DA

DA

NÍA

GLO

BA

L E

N E

L E

SPA

CIO

UN

IVE

RS

ITA

RIO

BU

EN

AS

PR

ÁC

TIC

AS

DE

CO

LA

BO

RA

CIÓ

N E

NT

RE

ON

GD

Y U

NIV

ER

SID

AD

4849

UN

IVE

RS

IDA

D L

OY

OLA

AN

DA

LU

CÍA

FU

ND

AC

IÓN

ET

EA

PA

RA

EL D

ES

AR

RO

LLO

Y L

A C

OO

PE

RA

CIÓ

N

Tra

s e

l se

min

ari

o: t

rata

mie

nto

de

la

in

form

ac

ión

Se o

btu

vier

on d

os t

ipos

de

resu

ltad

os,

de

tip

o cu

anti

tati

vo d

ados

por

la

encu

esta

de

AH

P y

de

tip

o cu

alit

ativ

o a

par

tir

de

las

mes

as d

e tr

abaj

o d

el s

emin

ario

. A c

onti

nu

a-ci

ón s

e m

ues

tra

el t

rata

mie

nto

seg

uid

o co

n e

sta

info

rmac

ión

.

> M

esa

s d

e t

rab

ajo

: in

form

ac

ión

cu

ali

tati

va

Los

mie

mbr

os d

el e

quip

o or

gan

izad

or le

van

taro

n a

cta

del

tra

bajo

des

arro

llad

o en

la

s m

esas

, de

las

opin

ion

es y

dis

curs

os d

e lo

s y

las

par

tici

pan

tes.

Ad

emás

, se

gen

eró

mat

eria

l con

info

rmac

ión

sob

re la

s p

refe

ren

cias

de

las

per

son

as e

xper

tas

(pap

eló-

graf

os y

car

tuli

nas

) (v

éase

un

eje

mp

lo e

n la

s im

ágen

es 1

y 2

).

Con

tod

os e

stos

mat

eria

les

se g

ener

aron

un

a se

rie

de

resú

men

es d

e lo

s ta

ller

es q

ue

fuer

on p

oste

rior

men

te a

nal

izad

os p

ara

obte

ner

tre

s ti

pos

de

info

rmac

ión

:

In

form

ació

n q

ue

apor

taba

ele

men

tos

par

a m

ejor

ar la

pro

pia

met

odol

ogía

de

ob-

ten

ción

de

crit

erio

exp

erto

.

In

form

ació

n s

obre

los

crit

erio

s p

rior

izad

os.

In

form

ació

n s

obre

nu

evos

act

ores

y c

rite

rios

no

con

sid

erad

os p

revi

amen

te.

> A

HP

: in

form

ac

ión

cu

an

tita

tiva

-si

bles

com

par

acio

nes

de

par

es d

e va

riab

les

y fa

ctor

es, s

e co

nst

ruyó

la m

atri

z te

óric

a d

e co

mp

arac

ion

es p

area

das

o m

atri

z d

e Sa

aty.

A p

arti

r d

e es

ta, m

edia

nte

un

sen

cillo

p

roce

so m

atem

átic

o Sa

aty

(198

0 y

199

7) s

e as

ign

ó u

na

pon

der

ació

n a

cad

a u

no

de

los

crit

erio

s, d

e m

aner

a qu

e se

pu

die

ron

ord

enar

en

fu

nci

ón d

e lo

s p

esos

, est

able

-ci

end

o u

n li

stad

o qu

e m

ostr

aba

las

pre

fere

nci

as d

e la

s p

erso

nas

exp

erta

s. E

ste

cál-

man

ejo

llam

ado

“Exp

ert

Ch

oice

”, d

el q

ue

resu

ltó

un

list

ado

de

crit

erio

s or

den

ados

.

Est

ab

lec

imie

nto

de

l li

sta

do

de

cri

teri

os

de

Bu

en

as

Prá

cti

ca

s d

e c

ola

bo

rac

ión

en

tre

ON

GD

y U

niv

ers

ida

d p

ara

la

re

ali

zac

ión

de

ac

tivi

da

de

s d

e E

D e

n e

l e

spa

cio

un

ive

rsit

ari

o

Par

a ca

da

dim

ensi

ón d

e la

ED

se

han

sel

ecci

onad

o lo

s d

os c

rite

rios

mej

or v

alor

ados

en

las

mes

as d

e tr

abaj

o5, y

un

ter

cero

pro

ven

ien

te d

e lo

s re

sult

ados

de

la e

ncu

esta

6,

el c

ual

se

corr

esp

ond

ió c

on a

quel

de

may

or p

eso

en l

a p

ond

erac

ión

y q

ue

no

rep

etía

n

ingu

no

de

los

ante

rior

es. F

inal

men

te, s

e in

trod

ujo

un

nu

evo

crit

erio

qu

e au

nqu

e n

o h

abía

sid

o co

nte

mp

lad

o p

revi

amen

te p

or e

l equ

ipo

orga

niz

ador

, su

rgió

du

ran

te e

l de-

bate

de

las

per

son

as e

xper

tas

en e

l sem

inar

io (

véas

e T

abla

6).

En

tot

al s

e ob

tuvi

eron

16

cri

teri

os, c

uat

ro p

ara

cad

a d

imen

sión

.

Tab

la 6

. L

ista

do

re

su

me

n d

e l

os c

rite

rio

s d

e B

ue

na

s P

rácti

ca

s d

e c

ola

bo

ració

n

ON

GD

-Un

ive

rsid

ad

en

ED

en

el

esp

acio

un

ive

rsit

ari

o

DIM

ENSI

ÓN

DE

LA S

ENSI

BIL

IZA

CIÓ

N

Crite

rios

pri

oriz

ados

dur

ante

la

real

izac

ión

de la

s m

esas

de

trab

ajo

Qu

e la

ac

tivi

da

d d

e s

en

sib

iliza

ció

n t

rate

sob

re c

on

ten

ido

s te

tic

os

qu

e la

co

mu

nid

ad

un

ive

rsit

ari

a h

a id

en

tifi

ca

do

co

mo

de

su

inte

rés.

Qu

e la

ac

tivi

da

d d

e s

en

sib

iliza

ció

n s

e

rea

lice

de

ac

ue

rdo

a la

dis

po

nib

ilid

ad

de

tie

mp

o d

e la

co

mu

nid

ad

un

ive

rsit

ari

a.

Crite

rio

prio

riza

do e

n el

cue

stio

nari

o

Qu

e t

ras

la a

cti

vid

ad

de

se

nsi

bili

zac

ión

la u

niv

ers

ida

d o

fre

zca

a lo

s p

osi

ble

s

inte

resa

do

s/a

s ví

as

pa

ra c

an

aliz

ar

sus

inq

uie

tud

es.

Crite

rio

nuev

o su

rgid

o en

la m

esa

de

trab

ajo

y en

el p

lena

rio

final

Qu

e e

xist

a u

n c

om

pro

mis

o p

or

pa

rte

de

la

un

ive

rsid

ad

qu

e s

irva

de

ma

rco

pa

ra la

s

ac

tivi

da

de

s d

e s

en

sib

iliza

ció

n.

DIM

ENSI

ÓN

DE

LA F

ORM

ACI

ÓN

Crite

rios

pri

oriz

ados

dur

ante

la

real

izac

ión

de la

s m

esas

de

trab

ajo

Qu

e la

ac

tivi

da

d f

orm

ati

va f

orm

e p

art

e d

el

cu

rríc

ulu

m d

el g

rad

o o

po

sgra

do

en

qu

e s

e

inse

rta

.

Qu

e e

l pe

rso

na

l do

ce

nte

din

am

ice

, fo

rme

y

ac

om

pa

ñe

la a

cti

vid

ad

fo

rma

tiva

.

Crite

rio

prio

riza

do e

n el

cue

stio

nari

o

Qu

e e

l alu

mn

ad

o s

e im

pliq

ue

de

fo

rma

ac

tiva

en

el d

esa

rro

llo y

eje

cu

ció

n d

e la

ac

tivi

da

d f

orm

ati

va.

Crite

rio

nuev

o su

rgid

o en

la m

esa

de

trab

ajo

y en

el p

lena

rio

final

Qu

e s

e g

en

ere

un

co

mp

rom

iso

est

raté

gic

o

en

tre

las

ON

GD

y la

un

ive

rsid

ad

, qu

e s

irva

de

ma

rco

de

ac

ció

n d

e la

ED

.

Fue

nte

: Ela

bo

rac

ión

pro

pia

Imá

ge

ne

s 1

y 2

ED

UC

AR

PA

RA

LA

CIU

DA

DA

NÍA

GLO

BA

L E

N E

L E

SPA

CIO

UN

IVE

RS

ITA

RIO

BU

EN

AS

PR

ÁC

TIC

AS

DE

CO

LA

BO

RA

CIÓ

N E

NT

RE

ON

GD

Y U

NIV

ER

SID

AD

5051

UN

IVE

RS

IDA

D L

OY

OLA

AN

DA

LU

CÍA

FU

ND

AC

IÓN

ET

EA

PA

RA

EL D

ES

AR

RO

LLO

Y L

A C

OO

PE

RA

CIÓ

N

Fue

nte

: Ela

bo

rac

ión

pro

pia

de

de

sc

rib

ir y

an

ali

za

r l

as

Bu

en

as

Pr

ác

tic

as

qu

e d

es

cr

ibim

os

en

la

s s

i-

gu

ien

tes

gin

as

.

DIMENSIÓN DE LA INVESTIGACIÓN

Criterios priorizados durante la

realización de las mesas de trabajo

Qu

e la

te

tic

a d

e la

inve

stig

ac

ión

se

a d

e

inte

rés

de la

ciu

dada

nía

del N

orte

y/o

del

Su

r.

Que

la c

iuda

daní

a de

l Nor

te y

/o S

ur a

port

e su

s c

on

oc

imie

nto

s y

refl

exi

ón

al p

roc

eso

de

inve

stig

ac

ión

.

Criterio priorizado en el cuestionario

Qu

e la

un

ive

rsid

ad

lid

ere

el e

qu

ipo

de

inve

stig

ac

ión

y a

po

rte

su

co

no

cim

ien

to y

co

nta

cto

s.

Criterio nuevo surgido en la mesa

de trabajo y en el plenario final

Que

se

dé u

n tr

abaj

o en

red

que

impl

ique

a to

dos

los

acto

res

y pr

omue

va

la p

art

icip

ac

ión

de

to

do

s d

ura

nte

el

de

sarr

ollo

de

la in

vest

iga

ció

n.

DIMENSIÓN DE LA MOVILIZACIÓN

Criterios priorizados durante la

realización de las mesas de trabajo

Qu

e la

co

mu

nid

ad

un

ive

rsit

ari

a d

ina

mic

e

y a

co

mp

e la

ac

tivi

da

d d

e m

ovi

liza

ció

n/

inc

ide

nc

ia.

Qu

e e

xist

a u

na

est

ruc

tura

so

lida

ria

qu

e

din

am

ice

y a

co

mp

e la

ac

tivi

da

d d

e

mo

viliz

ac

ión

/in

cid

en

cia

.

Criterio priorizado en el cuestionario

Qu

e la

s a

cti

vid

ad

es

de

mo

viliz

ac

ión

/

inc

ide

nc

ia s

e d

irija

n a

los

ag

en

tes

de

cis

ore

s d

el s

iste

ma

po

lític

o.

Criterio nuevo surgido en la mesa

de trabajo y en el plenario final

Qu

e la

s a

cti

vid

ad

es

de

mo

viliz

ac

ión

/

inc

ide

nc

ia s

e d

irija

n a

la p

rop

ia c

om

un

ida

d

un

ive

rsit

ari

a p

ara

co

nse

gu

ir q

ue

el a

ge

nte

pri

ori

tari

o s

e im

pliq

ue

.

Notas

1.

Ari

as y

Sim

ón, e

n s

u li

bro

La

s E

stru

ctu

ras

So

lid

ari

as

de

las

Un

iver

sid

ad

es E

spa

ño

-

las:

Org

an

iza

ció

n y

F

un

cio

na

mie

nto

, d

e-

“sea

cu

al s

ea s

u o

rige

n o

form

a le

gal u

org

a-n

izat

iva,

tien

e co

mo

obje

tivo

s: e

l est

ud

io, l

a p

rom

oció

n,

la f

orm

ació

n,

la i

nve

stig

ació

n,

la s

ensi

bili

zaci

ón y

org

aniz

ació

n d

e ac

tivi

-d

ades

en

glob

adas

den

tro

de

lo q

ue

pod

ría

den

omin

arse

el

cam

po

soli

dar

io y

eje

cuta

-d

as s

iem

pre

des

de

el á

mbi

to u

niv

ersi

tari

o”.

2. P

ara

la d

eter

min

ació

n d

e fa

ctor

es d

e éx

ito

de

los

sist

emas

ed

uca

tivo

s (B

hu

asir

i, et

al.

2012

) y

par

a el

est

able

cim

ien

to d

e ín

dic

es

de

valo

raci

ón d

e u

niv

ersi

dad

es (

Wu

et

al.

2012

).

3. A

lgu

nas

de

las

apli

caci

ones

en

ám

bito

s re

la-

cion

ados

con

el d

esar

roll

o so

sten

ible

tien

en

que

ver

con

las

pre

fere

nci

as a

mbi

enta

les

(Sar

kis,

et

al. 2

012

; Kik

er e

t al

. 20

05)

.

4.

Est

a té

cnic

a, q

ue

se f

un

dam

enta

en

la

for-

mal

izac

ión

de

pro

blem

as d

e d

ecis

ión

com

-p

lejo

s en

u

na

estr

uct

ura

je

rárq

uic

a,

fue

inic

ialm

ente

pro

pu

esta

por

Th

omas

Saa

ty.

Vid

. Saa

ty, T

. (19

77).

No

obst

ante

, fu

e d

esa-

rrol

lad

a p

oste

rior

men

te e

n d

os t

exto

s cl

a-ve

, Saa

ty, T

. (19

97

y 19

80

).

5. E

n e

l an

exo

2 ap

arec

en lo

s re

sult

ados

.

6.

En

el a

nex

o 3

apar

ecen

los

resu

ltad

os.

Tab

la 6

. L

ista

do

re

su

me

n d

e l

os c

rite

rio

s d

e B

ue

na

s P

rácti

ca

s d

e c

ola

bo

ració

n

ON

GD

-Un

ive

rsid

ad

en

ED

en

el

esp

acio

un

ive

rsit

ari

o

Bibliografía

AR

IAS,

S. y

SIM

ÓN

, A. (

200

4).

La

s E

stru

ctu

ras

So

lid

ari

as

de

las

Un

iver

sid

ad

es

Esp

ola

s. O

rga

niz

aci

ón

y F

un

cio

na

mie

nto

y F

un

dac

ión

Tel

efón

ica.

, J.;

OR

TE

GA

, M.L

. y S

IAN

ES,

A. (

2012

). L

a E

du

caci

ón

pa

ra e

l D

esa

rro

llo

ba

jo

la p

ersp

ecti

va

de

ciu

da

da

nía

glo

ba

l en

la

prá

ctic

a d

oce

nte

un

iver

sita

ria

: ex

per

ien

cia

en u

n c

am

pu

s te

cno

lóg

ico

. Rev

ista

Ele

ctró

nic

a In

teru

niv

ersi

tari

a d

e F

orm

ació

n d

el

Pro

feso

rad

o, 1

5(2)

, 89

-10

0.

, W.;

, O

.; Z

O, H

.; R

HO

, J. J

. & C

IGA

NE

K, A

. P. (

2012

).

Cri

tica

l su

cces

s fa

cto

rs f

or

e-le

arn

ing

in

dev

elo

pin

g c

ou

ntr

ies:

A c

om

pa

rati

ve

an

aly

sis

bet

wee

n I

CT

ex

per

ts a

nd

fa

cult

y. C

omp

ute

rs &

Ed

uca

tion

. 58

, 84

3–8

55.

KIK

ER

, G. A

.; B

RID

GE

S, T

. S.;

VA

RG

HE

SE, A

.; S

EA

GE

R, T

. P. &

LIN

KO

V, I

. (20

05)

. A

pp

lica

tio

n o

f m

ult

icri

teri

a d

ecis

ion

an

aly

sis

in e

nv

iro

nm

enta

l d

ecis

ion

ma

kin

g.

Inte

gra

ted

en

vir

on

men

tal

ass

essm

ent

an

d m

an

ag

emen

t. 1

(2),

95-

108

.

MA

ZO

RR

A, J

. y G

ON

LE

Z, M

. (20

11).

Sh

are

pro

ject

: d

e la

ev

alu

aci

ón

de

Pro

yec

tos

de

Co

op

era

ció

n I

nte

rna

cio

na

l p

ara

el

Des

arr

oll

o d

e b

ase

tec

no

lóg

ica

a u

n P

ort

al

de

Rec

urs

os

en I

nte

rnet

pa

ra l

a a

sist

enci

a t

écn

ica

en

la

fo

rmu

laci

ón

. Act

as d

el V

Con

gres

o

mu

nd

o en

cri

sis.

Cád

iz -

Abr

il d

e 20

11.

OR

TE

GA

, M. L

.; S

IAN

ES,

A. y

CO

RD

ÓN

-PE

DR

EG

OSA

, M.R

. (20

12a)

. La

ed

uca

ció

n

pa

ra e

l d

esa

rro

llo

en

la

lu

cha

co

ntr

a l

a p

ob

reza

: a

po

rtes

pa

ra e

l p

rofe

sora

do

un

iver

sita

rio

. Rev

ista

de

Fom

ento

Soc

ial,

vol 6

7, n

º 26

8, 6

07-

634

.

OR

TE

GA

, ML

.; C

OR

N-P

ED

RE

GO

SA, M

.R. y

SIA

NE

S, A

. (20

12b)

. Act

ore

s d

e la

Esp

aci

os

pa

ra l

a c

oo

rdin

aci

ón

. Est

ud

ios

de

Eco

nom

ía A

pli

cad

a, 3

0 (

3), 9

15-9

40

.

EDUCAR PARA LA CIUDADANÍA GLOBAL EN EL ESPACIO UNIVERSITARIO

52 UNIVERSIDAD LOYOLA ANDALUCÍA

, J. M. y CELORIO, G. (2012). La Educación para el Desarrollo bajo

la perspectiva de ciudadanía global en la práctica docente universitaria: experiencia

en un campus tecnológico. Revista Electrónica Interuniversitaria de Formación del Profesorado, 15(2), 79-88.

SALAZAR, M. (2011). La demanda social por la agricultura: contraste de preferencias y

Política Agraria Común. Sevilla. Consejo Económico y Social de Andalucía.

SAATY, T. (1977). A scaling method for priorities in hierarchical structures. Journal of mathematical psychology, 15(3), 234-281.

--- (1980): The Analytic Hierarchy Process.

--- (1986). Absolute and relative measurement with the AHP. The most livable cities in

the United States. Socio-Econ. Plum Sci. Vol. 20, No. 6, 327-331.

--- (1997). Toma de decisiones para líderes: El Proceso Analítico Jerárquico para la

toma de decisiones en un mundo complejo.

--- (2008). Decision making with the analytic hierarchy process. Int. J. Services Sciences. Vol. 1, No. 1, 83-97).

SAATY, T.; VARGAS, L. y DELLMANN, K. (2003). The allocation of intangible

resources: the analytic hierarchy process and linear programming. Socio-Economic Planning Sciences, vol. 37, no 3, 169-184.

SARKIS, J.; MEADE, L.M.; PRESLEY, A. R. (2012). Incorporating sustainability into

contractor evaluation and team formation in the built environment. Journal of Cleaner Production, 31, 40-53.

SIANES, A.; CORDÓN, M.R. y ORTEGA, M.L. (2012). Las estructuras solidarias

de las universidades y su papel en educación para el desarrollo ante el espacio

europeo de educación superior. Actas del I Congreso REEDES. Recuperado de: http://congresoreedes.unican.es/actas/PDFs/174.pdf

, H. Y.; CHEN, J. K.; CHEN, I. y , H. H. (2012). Ranking universities based on

performance evaluation by a hybrid MCDM model. Measurement, 45(5), 856-880.