,,!t,,1iE

a9

'i=tf:I

lrl1

l:

l ,1j,', "'t,t '::i

ii i"'"T

ffi_F,ir' t, ' 1!

'ffi1 l€t l

H ri.i-:l ,' -';iei l,ihlr ll.]# ' rl:i+l$ I I I

I ruutvrTiinx

Kuveyt Tiirk Katrhm Bankasr Kiiltiir Yayrnlan Dizisi: 4

"BUYUK MECIDIYE CAMii VE ORTAKOY''

EDITOR Mehmet Baha Tanman

YAYIN KURULU Yrd. Doq. Dr. Gozde QelikProf. h.c. M. U$ur DermanProf. Dr. Ahmet Ersen

Cengiz GonciiDr. M. Qa$han KeskinSerap Timaq KogakDr. Sevgi ParlakProf. Dr. Turgut Saner

Prof. Dr. M. Baha TanmanFerhan Tekinmirza

PROJE KOORDINATORU Hasan Yrlmaz

KURUMSAL iLETi$iM Gokhan $engiilEsra Hebil

KITAPTASARIM Abdiisselam Ferqato$lu

FoToGRAF Cihat Hrdrr

SON OKUMA Dr. Mustafa DemiraY

YAPIM Fotografika Ltd. $ti.Selami Ali Mh. Vakrf Sk. No: Zl2D'7 34664

Tel: +90 (216) 20110 94 Uskiidar istanbul

BASKI ve CILT Pasifik OfsetCihangir Mah. Gijvercin Cad' No:3/1 Baha I9 Mrk' A

Blok 34310 Haramidere / Istanbul

rsBN 978-605-63459-2-0

BASKI YERI ve YILI istanbul 2014

Copyright @ Her hakkr mahfuzdur.

Tiim yayrn haklarr Kuveyt Tiirk Katrlm Bankasr'na aittir'

T"r-rrtr- n-r.ryla yaprlacak klsa ahntrlar hariq, yayrncrnln izni olmakstztn

tiimiiyle veya krsmen, hiqbir yolla ve hiqbir ortamda yaytnlanamaz ve qo$altrlamaz'

KUVEYT TUm KATILIM BANKASI A.$.

Biiyiikdere Cad. No: 1'2911, 34394 Esentepe / ISTANBUL

Tel.: +90 (21'2) 354 II11'www.kuver-ft urk.com.tr

osMANLI DONEMI soGAzigi wcanucl 1s

onrercOy'UN osM-rNn oONnmisor cniSimi vE tvtitrmnt rsERtrRi as

Ortakoy'iin Osmanh Doneminde Geliqimi 63

Mimari Eserler 68Cami ve Mescitler 68Tarikat YaprlanTTHamamlar ve Qegmeler 100

O sueN rT Mirr ENi SiN DE YALI-CAMI /ME S CiTTER VE YALI-TEKKILER 1 23

Yah-Camiler ve Yah-Mescitler 123

Yah-Tekkeler 142Deserlendirme 145

ORTAKOY SAHILINDEKI SARAYLARVE YALILAR 153

Qrra$an Sarayr 153

Feriye Saraylan 164Feriye Karakolu 167

Sultan Saraylarr 170Esma Sultan / Cemile Sultan Yahsr 171

Fehime Sultan / Naime Sultan Yahsr 173

Hatice Sultan Yahsr 175

Fatma Sultan Yahsr 178

NeqatfibAd Sahilsarayr lHatice Sultan I Zekiye ve Naime Sultan Yallan 1'79

Naile Sultan Yahsr 182

Fazrl Efendi Yahsr 183Tahir Efendi Yahsr 184

Mustafa Pagazade Yahsr 184Edhem Paga / Naciye Sultan - Enver Paqa Yahsr 185

Nazime Sultan Yahsr 187

De$erlendirme 189

oRTAKOY,DE GAYRiMUSLiM CEMAATTERE AiT MiMARi ESERLER2OI

Ortakoy'deki Rum Kiliseleri ve Okullan 205

Ortakoy'deki Ermeni Kiliseleri, Okullan ve Mezarh{t 277

Yahudi Sinagoglan ve Okullan 234

BgrnirMECiDiyE CAMii'NiN isge. SUrEciNr irigriN YrNi BELGELERVE TESPiTLER245

TarihEe ve Genel Bilgiler 245Bolgede Daha Onceki Yaprlaqmalar veYaplar 245O.takoy Camii'nin Banisi Sultan Abdiilmecid ve Donemi Uzerine Bir De$erlendirme 245

Inqa Streci 248Teknik Kadro: Ortakoy Camii'nin Mimarlan 248

Onartm Uygulamalarrnda Mali ve Teknik ilkeler 255

Onarrm Uygulamalartndan Ornekler 257

BfMiK ME c i D iYE ( ORTAKOY) CAMI i' N i N trztitrleni si 267

HiinkAr Kasrt ve Ana ibadet Mekdrn267Ana ibadet MekAnrnrn Dekorasyonu 27 0

Drq Cepheler 275

Bll-niK MECIDiYE (Onrercov) CAMii'NiN SUsrEuE PROGRAMI 309

Cepheler 309iE MekAn 317

Harim317HiinkAr Kasn 328

BU-NJK MECiOiYE CAMii'NiN KiTESTSi, HAT LEVHALARI VE BUNLARIN HAT-TATLARI 347

BCr\{JK MECiDiYE (ORTAKOY) CAUii 201.1.-201.4 RESTORASYONU 369

Restorasyon Oncesi Mevcut Durum 369Yaziyet Planr 369Harim 370Kalem igleri 373AlEr lqleri 375Mihrap, Minber, Vaaz Kiirsiisii 375Avizeler, Hiink6r Mahfili ve Harim Drq Cepheleti 376

Minareler 377Hi.inkAr Kasn 379Dogu Tarafi 380Batr Tarafi 380HiinkAr Kasrt Drq CePheleri 385

Arqivlerde Yer Alan, Daha onceki onanmlara iliqkin Belgeler 387

Raspa Sonrast Bulgular 3BB

Harimin iq Cepheleri, Hii'nkAr Kasn 3BB

Restorasyon Uygulamasr 389Harim 389HiinkAr Kasrt, Son Cemaat Mahalli 392

HiinkAr Kasrtntn Batr Kanadr 393HiinkAr Kasrtnrn Do$u Kanadr 398Hiinkir Kasrtnrn Drg Cepheleri 399

GONSET KAYNAKLAR VE KISATTMALAR 41 5

anisi Sultan Abdiilmecid'in adryla

da anrlan " Biiyiik Mecidiye Camii "

veya yaygn tanrmryla "Orta-

koy Camii' 1853 yrhnda inqa edilmiq,

Bo$azigi'nin geE donem imparatorluk

yaprlan sahnesindeki yerini almrqtrr. Bir-

gok yayrnda Niko$os Balyan'rn yaplnln

miman oldu$u belirtilmiq,r ne var ki ya-

prlan son arqiv araqtrrmalannda, bu bilgi-

yi do$rulayacak hiEbir kayda rastlanma-

mrq, buna karqrhk inqaat silrecinde once

Artin Kalfa, ardrndan da Hacr Stefan

Kalfa'nrn gorev aldr$r tespit edilmiqtir.,

Denize do$ru belirgin biEimde uzanan

bir nhtrm tizerindeki Ortakoy Camii,

Tanzimat'tan sonra kendine ozgi bir

karakter kazanan Osmanh mimarh$rnrn

eski kent merkezinden uzak en onemli

temsilcilerinden biridir.o Yorumlanmr$ ve

Osmanh be$enisine uydurulmuq tutarh

bir neoklasik-barok tatzrn egemen oldu-

gu tasanm ve ingaat etkinliEiinin iiriinri-

drir. Anrtsal ifadesini 17. yizyrlda Yeni

Cami ile bulan nhtrm veya "yah-cami"

konseptinin algakgoni.illi boyutta) ama

imparatorluk iddiasr taqryan bir izleyi-

cisidir. Bu konuda Asr-a vakasr krbleve

r-onlenme aqrsrndan elverigli konumda-

BUVUI< MEC iNiYI (ORTAKOY)

Cnuii'xiN Mivenisi

drr. Uskiidar'daki Mihrimah Sultan (is-

kele) Camii veya 1778 tarlhli Beylerber-i

Camii denizden yaklaganr kucaklayan bir

yerleqim iqindedir. Ancak aralannda Or-

takoy Camii'nin de bulundu$u Avrupa

yakasr camileri' denize ister istemez krble

cepheleri ile yonelmekte, denizden yakla-

qrm aqrsrndan do$rudan veya eksen esaslr

bir biittinleqmeyi yerine getirememekte-

dir (R1).

Deniz kenanndaki ozel konumul'la

istanbul'un simge yaprlanndan biri hali-

ne gelmiq olan caminin oturdu$u zemin,

statik sorunlan beraberinde getirmi$tir.

Gerek zemin sorunlan gerekse deprem

ve yangln etkileri yapnln defalarca ona-

nlmasrna neden olmug, ozgtrnliigiinii

zedelemiqtir.u

HUNKAR KASRI VE ANAienpnr MEI(ANIHtinkir kasn ve ana ibadet hacminden

oluqan caminin planr biiyiik olEnde 1848

yrhnda Sultan AbdiiLlmecid tarafrndan

Garabet Amira Balyan'a yaptrnlan Kii-

eiik \Iecidir-e Camii'nin plan kurgusu-

nu tekrarlamaktadrr (R2).: Yapr, bod-rum kat iqeren bir platform iizerindeyiikselmektedir Ana hacmin kuzeyinde-ki genig bir alanr kaplayan hiinkAr kasniki kathdrr (R3). Harim ve hiinkAr kas-

nnrn olugturdu$u kompozisyon btiyiikolEiide simetrik bir kurguya sahiptir.

HiinkAr kasn, cami ile biittinltik igindetasarlanmrq olsa da, ba$rmsrz iqleyiqi ileayn bir yapr etkisindedir; harim bolii-miine kuzeyden ba$lanmaktadlr (R4).

Caminin ana giriqinin iizerinde bulunansalonla birbirine ba$lanan do$u ve batryontindeki iiEer boliimlii, girigi iki yan-dan kugatan kanatlar ile "IJ" qeklinde

bir plan sergilemektedir. Sultanrn ozelgiriqi batr kanadrndadrr (Rs). Rrhtrmaagrlan bu dtizenleme, -boyle bir yaprdanbeklenebilece$i izere- sultanrn denjzyolunu kullandr$rnr gostermektedir.'Uq aqrkhkh bir portiko ile vurgulanmrqgiriq boliimti hiinkAr kasnnrn batr kana-drnrn ilk katrna aErlrr. Buradan Eift kol-lu esrisel hath bir merdivenle hiinkArdairesi olarak dtzenlenmiq iist kataulaqrlrr. Sultanrn ibadeti iEin ozelleqmiq,

bir balkon aracrh$ryla harime yonelenhtirnkAr locasr (mahfili) burada bulu-nan hiinkAr dairesi ile iliqkilidir (R6, 7).

HtrnkAr kasnnrn do$u kanadrnrn sirktr-lasyonu kendi iqinde, merdiven aracrh-gryla iqlemektedir. Bu dtizenleme ile ca-

minin ana giriginden ikinci kata ulagrm

engellenmiq, boylece sukanrn giivenli$isa$lanmrg ve donemin protokol kural-lanna uygun bir diizen getirilmiqtir.,

Kasnn batr kanadrndaki htinkdr dairesi

yogun bir gekilde dekore edilmiqtir 1ns1.

Buradaki merdiven bolimti ve iki oda-

ri!'1L.jl.i \ii:ciii Yir: i(lt Aticyl c;\ivri '[] N i\"4ltvtAiiiti 269

i

-i-''t

270

nln duvar ve tavanlarr yizey resimleri ile

de$erlendirilmiqtir. Merdivenin bulun-

du$u mekint 6rten tonozun yiizeyinde-

ki kompozisyon, perdelerle vurgulanmtq

pencereler ve aralartnda bulunan dilimli

kemerli balkonlar ile "gokytiziine agtltr".

Tonoz tavanrnda bu diiqey kurgu belirgin

biqimde devam eder. Merdivenin aqrldr$r

odantn tonoz yiizeyinde, dilimli kemerler

ve siitunlartn arastnda, Hint-islim or-

tamlnr gagn$tlran mimari bir arka plan

seqilmektedir."' Bu sahne perdelerle Eev-

relenmiqtir. Tonoz tavanl ise, oda duvar-

lan gibi sade bir dekorasyona sahiptir.

Hilnkir dairesinin giineyindeki odanrn

duvarlan da, ortalannda bitkisel motifler

iglenmiq panolara aynlmtgttr.

12.25 m'lik kenar olqiilerine sahip kare

harim boliimti tek kubbeli yahn bir

mekAndrr (R9). Bu mekAn, hiinkAr kasn-

nrn cami giriqi olarak aynlmrq orta bo-

liimi.iniin birleqmesiyle kuzey-giiney ek-

seninde geniqler. Bu dtizenleme, yani ana

hacmin giriq yoniine eklenen kapah bir bi-

rimle dikdortgene doniiqmesi, izlenimler

farkh olsa da, iznik'teki Yeqil Cami'den

Laleli Camii ve Nusretiye Camii'ne uza-

nan benzer uygulamalar dizisine ekle-

nebilir (R10, 11, 12). Qift kollu e$risel bir

merdiven ile ulaqrlan kaprnrn ardrndan

son cemaat yeri iqlevini iistlenen bir bo-

lirme ulaqrlrr (R13). Burasr,, hiinkAr kasn-

nrn sirkiilasyonundan ozellikle aynlmrg

ve kasnn iki kanadr arasrndaki ba$lantr

iist kata taqrnmlgtlr.

Harim boliimiiniin do$u ve batr duvarla-

n altta ve iistte birer iiqlii pencere dizisi

ile degerlendirilmiqtir (R14). Aynr dtizen-

BIJYUK I"4 U.Di /t EAMii VE OR I AhO r'

leme mihrabrn kapattr$r orta ktsrm han-

cinde giiney duvannda da devam etmek-

tedir. Kuzey duvannda ise, pencerelerin

yerini, aynr sayrda aqrkhk almrqtrr. Alt-

ta bulunan iiE aqrkhk, harim boliimiine

girigi sa$larken, iist srradaki agrkhklar

hiinkAr kasrtntn harime aErlan balkonla-

nnr teqkil etmektedir (R1s, 16). Ust katta

batrdaki birime yalnrzca hiinkAr daire-

sinden ulaqrlmaktadrr. Burasr ktiqiik bir

oda, bir hunkir locasr geklinde dilzen-

lenmig ve sultantn ibadetine ayrtlmrqtrr

(R17). Ust kat ile ana ibadet mekAnt ara-

srndaki mekAnsal iliqki bir yandan yine

erken Osmanh doneminin bazr ozellikle-

rini akla getirmekte, orne$in Bursa'daki

Yeqil Cami'nin tist kat mekinlartnt hattr-

latmakta (R18), bir yandan da genel hat-

lanyla kilise mimarh$rnda karqrlaqrlan

ve orgun da yerleqtirildigi galeriyi akla

getirmektedir (R19).r1 Osmanh mimarhflr-

nrn karakt eri yizyilar iEinde ihtiyaglar,

etkiler ve yetkin uyarlamalarla ozgiinliik

kazanmrqtrr. Dolayrsryla ilk anda birbi-

riyle ba$dagmaz gibi goriinen bu tiir esin

kaynaklan Osmanl mimarh$rnrn do$asr

uyannca Ortakoy Camii'nde de tasartmt

biqimlendirmig olmaLdrr.

ANA igNNNT MEKANININDEKORASYONU

Ana hacim geleneksel o$eler de iqermek-

le birlikte esas olarak Batt mimarl$rnda,

Ronesans'la qekillenen, ozellikle 17. yiz-yrlla birlikte dontrqen Franstz ve italyan

barok mekAn anlayrgtntn -ve bunun 19.

ytizyrldaki goriinttisiintin- esinlerini ta-

qrmaktadrr. Buradaki etkiyi, duvarlarm

ffi,' :ll:ll

mffimmtm

.ilri

i

: *€

"g#&wjiiTI$ Aj t' ^{:F:P4 -#. *r-:-i

'f"{t

R6 Harin-rden

mahfillere bakrs

U\- o".rR

:#\

Eok parqah ytizeylere aynlmasr ve bunla-

nn renkli taq taklidi algr panolar ile de-

$erlendirilmesi, antik siitun diizenlerin-

den ahntrlar ve gorsel yanrlsama getiren

resimli dekorasyon (tromp e-l' o eil) olarak

ozetlemek miimktindtir (R20).,r Esasta ya-

hn kare bir mekAndan ibaret olan bu ya-

prda mimari iddia, yiizeylerin diizenlen-

mesinde ve ozellikle kubbenin kalemisi

dekorasyonunda aranmrqtrr.

MekAn, algak ve yiksek pencere srrala-

nnrn etkisine eqlik edecek qekilde, gorsel

aqrdan iki kath tasarlanmrqtrr. Zeminde

i'iiksek kaideler (pi6destal) iizerinde ytik-

selen iiqlti pilaster demetleri ana ifadeyi

belirlernektedir. Ana pilasterler, iEeride

girig ve hLinkAr kasnnn bulundu$u cep-

hede yarrm siituna doniiqmektedir; aynr

cephenin kogelerinde ise duvar iqinde

cer-rek sutunlar durmaktadlr (R2 1r. Yhzer'

dekorasyonuna mimari canhLk katan bu

taqryrcrlarda Toskana diizeni segilmiqtir.

Baghklann ytizeyine birer rozet yerleq-

tirilmig, abakus tablasrnrn kenarlanna

iizerinde iyon yaprak dizisi bulunan birprofil i;lenmiqtir. BaqLklar iki gorsel katr

birbirinden ayrran ve orta krsrmlarda

konsollarla zenginlegen korniqi taqrmak-

tadr. ikinci srrada da yine aynr pilaster

demetleri devam etmekte, ortadaki taqr-

yrcrlar bu kez I(orint dtizeninden bilinen

akantus yapraklanyla bezeli baqhklar-

la sonlanmaktadrr (t{22). Yine zengin ve

konsol dizili bir saqakhk (entablature)

tiim diizeni srnrrlamaktadrr. Ortalar-

daki stitun Eiftleri egrisel bir ahnhgr ta-

grmakta, kompozisyon bunun tizerinde

ayrlca taqrylcl kemerlerin geniq yayr ile

qerqevelenmektedir.

ltr+

e

=,

l

Kubbenin iq yiizeyi yogun bir kalemi-

gr bezeme ile degerlendirilmigtir. Yiizey

tasarlmr temelde baldakene dayanan birgok mimarisi sahnesini iEermektedir. Or-

tasmda bir madalyon bulunan geleneksel

Osmanh camiinin kubbe tasarrmr, yerini

burada kokeni Helenistik doneme kadar

inen, Roma, Bizans ve Avrupa mimari-

sinde de Ea$lar boyunca izlenebilen "ske-

ne kubbesi"ne brrakmr$trr. Kubbe yii-

zeyinde ele ahnan gok mimarisi iki ayn

baldaken motifi ile oluqturulmugtur.r.r

Kubbedeki baldaken imgesi, pandantif-

lerin de temel dekorasyon o$esini teqkil

ederek, biitiinciil bir kompozisyon ortaya

koymugtur. Bu dekorasyon birlikteligin-

de aynr zamanda pandantifler ile kubbe-

nin striikttrrel biitiinltigii de vurgulanmr g-

trr. Pandantiflerde gortilen, geriye do$ru

gekilmiq yeqil perdeli baldaken goriintusii

kubbe yiizeyinde aynen tekrarlanmrgtrr.

land,antitba\d,aken\err l\e aym rqrnsa\ ek-

sende bulunan dort adet kubbe baldakeni

yine yeqil perdeler ile sanlmrq, bunlarm

arasrnda kalan di$er dort tanesi ise krr-

mrzr perdeler ile Eevrelenmiqtir. Boylece,

kubbe ve pandantifler arasrndaki deko-

rasyon birlikteligi, renk seEimiyle de gtq-

lendirilmiqtir. Kubbe yiizeyinde bulunan

di$er baldaken, bir siitun dizisinin orta-

srnda yer almaktadrr. Baldaken ve siitun

dizisi arasrndaki kemerler, aralannda

mavi gok ve beyaz bulutlar goriilen ikisrrah kugaklar meydana getirmektedir.

Kubbe gobe$indeki giineq tozetr benzeri,

rqrnsal bir madalyon, tasarlmr tamamla-

maktadrr. Dekorasyon programr her ne

kadar farkh bir gelenegin imgelerini ba-

nndrnyor olsa da, kubbe merkezine do$-

ru yonelen tasartm, geleneksel Osmanh

uygulamalanna yaprlan bir gonderme

olarak yorumlanmaktadrr.'o

Mihrap niqi, minbet ve vaaz kiirsiisii de

ana mekAnrn dekorasyon diline uygun

hazrrlanmrgtrr. Mermer mihrabr iki ya-

nrnda, yiiksek kaide\er \rzennde geomet-

rik zincir motifli pilaster-bordiirler srnrr-

lamakta, ig EerEeveyi de alt krsmr akantus

yapraklan ile bezeli ince siitunlar ve Ko-

rint ttirevi baghklan belirlemektedir (R23).

Bu tiir siitunlarla, aynr mimari etkinlikkapsamrnda Topkapr Sarayr'na eklenen

Mecidiye Koqkii'ni.in cephelerinde de

karqrlaqrlmaktadrr (R24). Ajurlu bir iiqgen

ahnhk mihrap kompozisyonunu taElan-

drrmaktadrr. Mihrap niqinin alt boliimii,genel dekorasyona uygun biEimde krrmr-

zr mermerden levhalarla doldurulmug ve

sivri kemer bitimli qeritlerle bezenmig beq

pargadan meydana gelmektedir. Niqin

tist krsmr mukarnas srralannr ima eden

bir diizenleme ile doldurulmu$tur (R2s).

Yatay diizlemlerin Eogu kiiqtik kemer

dizileriyle, iiEtinc[ sra da akantus yap-

raklan ile degerlendirilmiqtir. Alttaki iiE

srradan giifitiim motifleri sarkrtrlarak mu-

karnas vurgusu gtiElendirilmiqtir. Mih-rap, ornekleri Nuruosmaniye Camii'nden

itibaren goriilen, Laleli, Beylerbeyi ve

Eyiip camilerinde de uygulanan, iqbiikey

ve drgbirkey yatay hatlann mukarnas di-

zilerinin yerini aldr$r ve bunlann Batrh

klasik da$arcr$a ait aynntrlarla bezendigi

tasarlml siirdtirmektedir.''

Mermer minberin kaprsr, mihrap iizerin-

de de goriilen kenarlan krvnmh, ajur-

lu iiEgen ahnhkla vurgulanmr$tr (R26).

BUyUK MECiDiyr (onrnNoy) cAMii'NjN MiMARisi 273

-- r--- . -: I-'*-" "'*'*.:-l--' **. * :ir-

:i

5"r.'is"F

.'i r'.r.i;: .r.-s:b:,

r4*': '

? r;.: li.3 if,:€ I 1_E

. ::ii rj ":::;: ii' ,} ?;

I ti:.;r :i ::.

,: ij1 .:1i..

. ,,, lr'i. ;

. -.*:-1,-',-:'::ar,': :

. -:fi .i

. ..,r i-r;., .i

. ,+g*:.:iui, ed*{ i -:l '.1

r:W..1

* ,,---,:.- -:... _ _

-'=;:"*fu:?*id'.' i+=ffi . i'il'E. e :i ..r+ i il ;rZ I t'

_18

_ !-n ai 1. ::

,- __ '-"a' *:+l

.gl g€l i: €e =€€iffi R€ffi ''ffi"

'i,

\lerdiven korkuluklart ve kapt ile geqit

arasrndaki iiqgen yizeyler panolara ay-

nlmrsttr. Bu panolann de$igken biqimleri

r-e orgu qerEeveleri rokoko dekorasyonu

hatrrlatmakta, buna OrtaEa$ sanattnda

kargrlaqrlan', koqeleri diigiimlii daireler

eglik etmektedir. Merdivenin sonunda

kogk baldakeni yer almaktadrr. Ortala-

rrnda daireler bulunan dikdortgen pano-

larla bezeli ayaklar' tiq dilimli kemerlerin

belirledigi agrkhklar ve ahnhkh bitiq bu

krsmrn temel o$eleridir (R27). Hem balda-

kende hem de gegig aqrkh$rnda goriilen

bu tiir iiq dilimli kemerler de genel an-

Iamryla Otaqaf, biqim sozlirfiinde yer

almaktadrr; Romanesk ve Gotik mimar-

hklarda srkhkla kullanrlmrqtrr.'o Nitekim

a)'nr kemer biqimiyle KilEiik Mecidiye

Camii'nin neogotik iislup ozellikleri iqin-

de tasarlanmtg gerefesinde de karqrla-

grlmaktadrr (R2s). Minber baldakeninin

i-rzerinde altrn yaldrzh qeritlerle dilimlere

aynlmrq ve yrldrzlarla siislenmiq konik

minber kiilahr yiikselir. Ahqrlmrqrn drqrn-

daki yiiksekli$iyle dikkat Eeken kiilahrn

iizerinde stilize akantus yapraklan ile

oluqturulmuq bir alem bulunmaktadrr.

Vaaz kiirsiisi.i do$u duvarnda, iki pence-

re arasrnda yer almaktadrr (R29). Qokgen

kaide iizerinde, voliitlerle sonlanan dort

dikey konsol iizerindeki taht krsmr bir

profille Eevrelenmiqtir. Qokgen kaidenin

tasarlml mihrap niginin diizenini hatrr-

latmaktadrr. Ortakoy Camii'nde ve genel

olarak geg donem Osmanh camilerinde

karqrlagrlan vaaz kiirsi'ileri, yine donemin

model seqimine uygun olarak Batr kilise

mimarhgrndaki kiirsiilerden gok farklt

degildir.

Ozetle, mimari kurgu taSlyan iE cepheler'

bunu diigeyde silrdiiren kubbe dekoru

ile mihrap, minber ve vaaz kiirsiisii gibi

dekorasyon yiiklii alanlar, btitiinciil bir

sanat ifadesi iqinde Ortakoy Camii'nin

iE mekinrnt ozel krlmaktadrr. iE mekAnrn

bu yiiklii anlatrmla diizenlenmesi biqim-

ler da$arcr$r agrsrndan Batt mimarhfrn-

dan bilinen saray' kilise ve baqka anrtsal

yaprlann klasisist-barok diline ba$lana-

bilmektedir. Di$er yandan da daha once

Laleli Camii'nde denenmiq (ve benimsen-

miq) olan saraysr bir dekoru yeni g6riin-

tiiler iEinde siirdiirmiig olmaktadrr.

DI$ CEPHELER

iki farkh yapr govdesinden, yani ana ha-

cim ile hiinkAr kasrrndan oluqan Ortakoy

Camii'nin cephe dekorasyonu da iki ayn

mimari ifade iqindedir. Harim bolnmii-

niin drq cepheleri yo$un dekorasyonuyla

dikkat Eekerken, hlinkAr kasn cepheleri

sade bir goriintii sergiler (R30). Harim

cepheleri, siitunlar, ahnhklar, nigler ve

kavislerle coqkun bir hareket iEinde go-

riilmekte ve taq kabartmalarla yo$un

bir dekorasyon taqrmaktadrr (R31). Ba-

rok hareketler ve o$eler on plandadrr.

HiinkAr kasrt ise neoklasik bir durgunluk

igindedir.

Kasnn cepheleri qift srrah, basrk kemerli,

taq soveli, iiEerli pencere dizisi ile hare-

ketlendirilmiqtir. Alt srradaki pencereler

dekoratif nitelikte parmakhklarla ka-

patrlmrqtrr. Batr kanadmtn alt katrnda,

hiinkAr dairesinin bulundu$u boliimiin

BuyUK [lECiD|YE (oRTAKoY) cAMii'NiN MiMABisi 27 5

R13 Ciimlekaprsrnrn ijniindeki

merdiven

R15 Mahfiller

,h_*,^MEC]D|YE CAI\4ii VE ORTAKOY

riE cephesinde sa$rr kemerli pencere dti-

zeni tekrarlanmrqtrr. Zemin iistiindeki

duvar kaidesi ile ana duvarlann srnln ve

katlann arasr geniq profillerle birbirinden

ayrrlmrqtrr. Kasnn tonoz ortiisii pilaster-

lerle hareketlendirilmiq bir parapetin ar-

kasrnda brrakrlmrqtrr. Cephe tasanmryla

cami kiitlesinden bagrmsrzhgr ozellikle

vurgulanan hiinkAr kasn, on dokuzuncu

yiizyrldaki Eagdaqlanyla aynr anlayrgrn

iiriiniidiir.', Batr cephesinde drqta birer

ayak ve pilaster, ortada iki siitunun be-

lirledigi bir giriq oluqturulmuqtur. Tos-

kana diizenindeki siitunlar iiE yiizlii bir

arqitravr, onun iizerindeki friz ve korniqi

taqrmaktadrr. Bu dtizenleme aynt zaman-

da alt ve ii:st katr ayrran belirgin bir hat

oluqturmaktadrr (n:1).

HiinkAr kasrmrn kanatlan tarafindan

kuqatrlan cami giriqi iiq eqit kemerli aErk-

hkla degerlendirilmiqtir. Ortadaki aqrk-

hk, ana kapr, di$erleri ise pencere olarak

dirzenlenmiqtir. Kaprnrn yivli konsollarla

desteklenen dikdortgen ahnh$rna yapr-

nln kitabesi yerlegtirilmiqtir.rs I(aprnrn

iistiinde, ortasrnda Sultan Abdiilmecid'in

tu$rasr bulunan barok qizgili tepelik yer

almaktadrr 1n:z;.

Uzaktan, orne$in denizden bakrldr$rn-

da ana hacim ile htinkAr kasnnrn kiitle

iliqkisi klasik camilerdeki ana govde-av-

lu birlikteligini hatrrlatmaktadrr. Bu eski

iliqkide oldugu gibi Ortakoy Camii'nde

de on par;a, yani hiinkAr kasn, alqak

kiitlesi ve sade cepheleriyle arka planda

kalmakta, rqrk ve golge karqrtL$r iqindeki

ana hacmin ifadesi kendini baskrn biEim-

de duyurmaktadrr. AlEak htinkAr kasn ve

yirksek minareler ile caminin a$rrhk kule-

leri, kubbesi ve cepheleri uyumlu bir oran

iliqkisi sergilemektedir.

Yaprnrn cepheleri giriq ve mihrap yonle-

rinde ozelle;en aynntrlann drqrnda, ilke

olarak eq anlayrgla tasarlanmrgtrr. Ko-

gelerdeki tagryrcrlar ve onlann tizerinde

duran aSrrhk kuleleri diiqeyde siireklilik

iqinde birlegmig ve "koqe kulesi" ifadesi

kazanmrgtrr. Bunlarm arasrndaki cephe

parEalan da iki slra pencereleri ve ara-

lardaki duvara bitiqik siitunlan ile yine

diiqeyde vurgulu bir anlatrm getirmek-

tedir. Kuleler ve cephe parEalan yatayda

da birbirine profilli kugaklarla baglana-

rak -klasik Osmanh mimarh$rnda her

zaman gozlendigi gibi- dengeli bir orgii

igine almmrgtrr. Taqryrcr kemerler her

cephe parEasrnda kompozisyonu -uzak-

tan algrya yonelik olarak- bir ahnhk gibi

kapatmrq, her cepheyi adeta ba$rmsrzlaq-

tffml$trr (R1).'o

Genel diizenleme, hem geleneksel cami

mimarhgr ozellikleriyle, hem 18. yiizyrl-

dan itibaren denenen ve yaygrnlaqan Ba-

trlr etkilerle hem de 19. yizyi ortalannrn

yeni ahntrlarryla olugturulmuqtur. Tek

kubbeli klasik anrtsal ornek olarak Mih-

rimah Sultan (Edirnekapr) Camii, koge-

lerin vurgulanmasr, taqrylcr kemerin drqa

yanslmasl ve cephelerin Eok sayrda pen-

cereyle qeffaflagmasr gibi temel noktalar-

da kuqkusuz baskrn bir modeldir in::1.

Klasik kiitle ve cephe kurgusunun Batrh

"giysilerle" ele ahnmasr ise 18. ytizyrhn

katkrsrdrr. Bu tur aynntrlar 18. yiizyrlda

daha Eok profiller, ytizeylerde bazr Eekin-

gen e$risel hatlar ve farkhlaqan pencere

BUyuK NtECiDiye (onrnxov) cAMii'NiN MIN4A= s -) --

R17 HiinkAr mahfili

kemerleriyle dile gelirken, bu yaprda an-

tik siitun diizenleri ve onlartn barok (ve

geE barok) yorumlart de$erlendirilmigtir.

Kiitlede, daha dogrusu plan diizeyinde

e$risel hareketlerin kullanrmr ise 18. yiiz-

yrlda fazlaca yaygrnlaqmamlg, orne$in

Nuruosmaniye'deki avlu ve ktitiiphane

tasanmrnda bile Batr mimarltfitntn esin-

lendirdigi kavisli barok hareketler ancak

gokgen krnlmalarla sa$lanmtqttr (R34).r"

18. yiizyrhn tiirbe, sebil ve Eegme mi-

marhsr ise gergek e$rilerin kullanrlabil-

digi bir tasarlm alanrdrr. Bunun Ortakoy

Camii ile iligki iEinde goriilebilecek, Os-

manh ortaml iqinde bir "onctil" orne$i

Ca$aloglu'na yakrn inqa edilen,, iqbtikey

cephe parEalarryla baroklaqtrlan 1745

tarihli Hacr Beqir A$a Sebili'dir (R3s).

Nihayet, bir 19. yillzy:lr ortasl yaplst,

Tanzimat'la birlikte yerlegen yeni Batr-

h be$eniyi yansltan bir tasartm olarak

Ortakoy Camii bazr yeni biEim yiikleri-

ni de taqrmaktadrr. Bu yapryr 18. yiizyrl

anlayrqrndan aylran baqhca yeni yon, an-

tik siitun dilzenlerinin ve gok yo$un bir

yizey dekorasyonunun uygulanrqrdrr.

Cephelere iist iiste duran biti;ik siitun-

lar yerlegtirilmiqtir. Zemtn katta duran

siitunlar belli bir yiiksekli$e kadar yiv-

sizdir, iist krsrmlart ve i.ist kat siitunlan

yivlendirilmiQtir (R36). Bu tiir diizenle-

meler Helenistik-Roma donemlerine ka-

dar geriye gitmektedir; Ronesans-barok

uygulamalarda srkhkla tercih edilmiqtir.

Siitun baqhklan akantus yaprakL I(orintorneklerini hatrrlatmakta, ancak daha

qok Toskana kompozisyonu ve bunun

ampir uygulamalartnt Ea$rtqtrrmaktadrr.Siitun baqhklannrn iizerinde saEakh$a

karqrlrk gelecek parEalar ve onlann yii-zey boyunca yatayda devam eden uzan-

trlarr yer almaktadrr. Bu hat, rozeder,

dikey konsollar ve iyon yaprak dizisi gibi

motifler ve profillerle de$erlendirilmigtir(R38). Si.itunlann dtiqeydeki gorsel vurgu-

sunu arttrrmak tizere en tist ktsrmlara vo-

liitlti birer konsol-tepelik oturtulmugtur.Bu kiiEtik aynntr cephelere onemli olgiide

zenginlik katmaktadrr. Cepheyi tamam-

layan kemer e$risi, yukanda da belirtildi-gi gibi, bir eSrisel ahnhk ifadesi iqindedir;

alt yizeyt sekizgen kaset tavan siislemesi

ile doldurulmugtur. Bu goriintii bir antik

Roma saraylnr veya barok bir diizenle-

meyi akla getirmektedir. "Koqe kuleleri",i!,li/\

2-8 BUYUK l\/EciDiyE cAt"4ii vE ORTAKOY

R18 Bursa Yegil Cami. nrahi,, -

R19 Nrisretir.e (.rrnrri. rl:,::

BUY.rh ltl[' iL,t ' 1On ^L O'; .AV | \ \ '. '.

Hti?i

,1i:

ilil

iti\i'J 280 L

ve bunlann en iist parqalan, yani a$rrhkkuleleri ise Batrh biqim dagarcrgrnda yineaynl ba$lam iqinde, kompozisyonlarrtamamlayan bitiqlerde veya qan kulele-ri gibi alanlarda kargrlaqrlan tasanmlarr

Ea$nqtrrmaktadrr (R37).,1

Minareler de camideki ttim tasanm an-layrqrnr destekler bir gortinttl iqindedir(R39). HiinkAr kasnnrn iqine yerleqtiril-miq tek gerefeli minarelere caminin anagiriqinden ulaqrlmaktadrr. Bugtin goriilenminareler 1909 yindaki onanmda inga

edilmigtir. Ozgirn halinde yivli govdeliminareler 1894 depreminde yrkrlmrg, yer-lerine yivsiz olarak yeniden inqa edilmiq-tiry ana dekorasyon qerefeler ve kiilahkrsmrnda toplanmrqtrr. $erefelerin baqh-

ca motifleri konsollar, iyon yaprak diziliprofiller ve akantus yapraklandrr; dalgalbir tasanm barok havayr beraberinde ge-

tirmektedir. Ancak dikkatli bakrldrgrnda,burada -yaprnrn baqka alanlannda dakarqrlagrldr Sr izere- ampir anlayrqla ta-sarlanmrq Toskana diizeninde bir baqhkolugturuldu$u goriilmektedir..,

Ozetle Ortakoy Camii hem tasanmyaklaqrmryla, hem de seEilen biqimlerleOsmanh diinyasrnrn karakteristik "d6-niigtiirme-uyarlama" ozelli$ini yansrt-maktadrr. I(uqkusuz, tek kubbeli camigelene$inin iizerindedir. Aynr zamandaklasik donemde kristallik kazanan striik-tiir-biEim iliqkisini ima ermekte, ama

bunu dekoratif bir oyuna doniigtiirmek-tedir. Barok be$eni aErsrndan 18. yizyr\Osmanh deneyimini de dikkate almrq go-riinmektedir. Camilerin adeta bir Fransrz

veya italyan sarayl (veya kilisesi) gibi de-

kore edilmesi arzusu Nuruosmaniye'denitibaren elle tutulur olmug, LaleliCamii'nde bu anlayrq kendine ozgii renk-ler iqinde, ama gelene$in kanonlanndan

Eok da uzaklaqmadan uygulanmrqtrr.Ortakoy Camii Batrhlaqma yaklaqrmrnabiqimler yiikiinii, siitun dtizenlerini ekle-migtir. Baqka orneklerde oldugu gibi bucaminin tasanmrnda da, Batr'nrn bellibaqh tarihsel ve Ea$daq yaprlannrn yer al-drgr qizim kitaplannrn birer katalog gibikullanrldr$r, biEimlerin seEilerek uyar-landr$r anlaqrlmaktadrr. Bo{aziEi kryr-srndaki konumu, tiim mimari iddiasrnrnve tasanm ustah$rnm yant stra OrtakoyCamii'ni ozel krlan unsurlann basrndagelmektedir..

- BUYUK MFCiDiyE cAN,lii vE oBrAKoy

tt} :::,:.:.i!l

...:

:tr:a1 .a:

, lta: I.

:itt;l

illl '

isIdfl,

itnhnff

.cEn

.,...a, ;,.-'. I FF:i:t.;:l.,;,,;rAll:

'' .,4.1,. ;:i

dmUW

::.:gft*g.

l.,d!&-'

tffiE.',F "t

*34:,F;;1i ":l''I

gi: s

ll*{1.."il:liI'[j+,F 1'I1

.l Cffii.! t6ttlfit

'.E\L]E*STgT

i,$: r

:!-: _

Li

R?0 iiii",-;i.5ltciiii''r tilrL.ii.'r1 rr" .:111i1 1.' ,,;Jt i-jL:''rli'i.tr':rl ilr.:,rr::

If

*

b3

F22 Il.u'inrric r"lLrvrrrrrr irst l<csirri

' .:. ..

r': . .' .

a-,. - * ,.3: ,ri. j. ..::&' n :': _:_' .: '$. ':L- .;.|

:: .tr: Iq,aii l:,: ': ..a-. l+

+ -l.!t: :: €. ; :l'*':ffi"s- €Ew

'1 ::-1 j i_

t. ,.. i+ d::i'::l4::.-. ,.:'L ,9 +f i

i' ,: l,ri'

"d5e.l:i::-*i*';:€

':]'..-'

'j: : "rl'-

r:i:!.,,.4.,-.. ::: a::iiiiii

-..

ffiffiffi,-€J! *:.1

f::

==:!' .a: :'', "::-:: ::...: ::.: .v

! ::€ i:!\,'" " !! .>--,'*

s'ei

't\t

1.!

.. ,: ;-'fS

;:!l--€I if-i+A

{i'iY

n *+

'k

l'.:l Ei'

R24 T'opiiapi S:rrrlli X4eciciiye iiil,ri<ii, ce pire

R25

\,{ihraprirn

rn u l<rt rrt i-t s

il \. l't t.l rt s lilt)tlL-l.t

l

284 FIJYJK ,Vi:CiL] YE CI\I.IJiVi. 'Ji]

|AK.Y

R26 -\linbcr"rn ii:rl:rsr

iH@t?!n; I

ri

R27 \iirri.irirr r.rir lirzrri

.*r.i.

:i

I!.:i,ti

'I!

): .')..:.

s,.''i&i*.1,

13,*.r:r' ti*:EJ;F',.$..3

l:

{.,.. -'

$,,t;t,r:

5r,*"ffi

iffi

;ffit:li

,elJffi1.tr1ffi1ffi

., t,.

.,'i:I --. :a-::-.r:::tfr-].-' \": .I -:- ar' i1.,?'' \::i

ll ,::'., .,:i.::;j-i ..:: :. "ir !.4..t t...a:,):t :

.:;li

1l

t1:

ir.t.

1. 1

!lir.li-iti fvti-ailDiyi: ioFt t/\Koyt (-r.{ivlti NiN Miil.Apt,cr 2 8 -5

ii

!f .. :..

It li:i::

., l:' .J .l:,

i:,

i'ii:-rr li i

' ,kq!.fr

,' iil 'r

{-\ "' ,l

' '"ffr- *i./'

.:, '" , tttt; ,

;5,N . .:: -

,i.-

':.: .1

1

!.i. .),. t.

:t:, )a

.:,.r:..:.aua .i'etir-..

l'l

:i.ii;}:r. ,i:i{r, d.i::;.:;

,,}:'rll

#iffilffi,

ffi,' .e:ig.Y.

::_...,,.i S'

$

:l

tld..1

R33 Edirnekapr X,{ihrina}r Sr-rltan Camii

f,il-"'- 2gg r-- - BUYL]K IV1EC D]YE CI\[4I1 VE OB]AKOY

R32 Crtakoy Camii Ciirnle kaprsr

R36 Biiyiik \,lecidiye (Ortakov) Ciirmii,

har"irn cepire dekoras,u*onundair ayrrntr5 Cagaloglu Hi'rcr l3egir Aga Sebili

l{.Jl l'', '=r' itiilr ir , i

I-LL LI

,r%,

rl i-'Iif -j li i-i*r,irli I

iill

(=lt

LLIL'',tr-Lllr 1_- L_

L I-LLLLILLLLf

LL,LLLLL

L

-LL.LL_l L_t---LL

.LL-\L\l

--,-t

Nm

..,.it,..:,!:,

a

a

:\i,/

t

llrl

.+:i

I9l BUyuK NrECiDiyE cAMii vE oRrAKOy

ueld (r[rrE3 e.,trpr]o] { In5l) zu

Ogll:c lN\fld n10} f!"I+

J)

i -- -

---i--:-i' .

-.-'n- ' .. -'=-:-=---'.:+lrirIli],"'

lr r1 'r ,, "il i lt : r,.rlI .i \*.i-".--i-

R3 Biiyiik Mecidiye (Ortakoy) Camii,

enine kesit

'lti -:-.::

R4 Biiyiik Mecidiye (Ortakoy) Can'rii,

kuzev (giriq) cephesi

ril'l Ll^

,ll" )294

ffiffi

. BLJYUK IVFCIDIYE CAb,]ii VE ORIAKOY

R5 Btynk Mecidi,ve (Ortakoy) Camii, batr (hunkar giriEi) cephesi

BUYUK MECiD|YE (OFTAKO\1 CAM|i'N1N MiMARiSi 29 5

I

)96

R7 Biiynk Mecidiye (Ortakoy) Camii, mahfillerin kotundan plan

BUYUK N/ECIDIYE CA|\Iii VE ORIAKOY

6

*I

:5:>t"

I

.."\ l'r.

r

Bt]YI]K \,4EC D YE lOI]IAKO\, :

<< F--------1,----*-----l

11>F i

I

I-*

\,,,\_-,\,' - -i..

la/

Ii\

li 1r]U'

298

R10 iznik Yeqil Cami, plan

\l

BUYUK N4EC|D|YF CAIViI VE OFTAKOY

R11 Laleli Camii, plan

R12 Nusretiye Camii, plan

BUYUK MECiD|YE (ORTAKOY) CAMii'NiN MIMARiSi 299

I

,1

fi

ft

R14 Biiyiik Mecidiye (Ortakoy) Camii, boyuna kesit

I

300 -

euyuK r\4ECrDiyF ci\lirii vF oRTAKoy

ffiffi

R16 Biryiik Mecidiye (Ortakoy) Camii, mahfillerden enine kesii

\f;tg"'r'v)/ ,^a l--f

R34 Nuruosmaniye Camii,

BUYUK |\/EC|D|YE CANIii VE ORTAKOY

NOTLARI Bibliyografya da iqeren yorumlu bir ranrrrm

yazrsr igin bl<2. Afife Batur, ,,Ortakoy Camii,,,Diinden Bugiine istanbul Ansiklopedisi, yl,143-144; aynca bkz. Tahsin 62, istanbulCamileh, II, Ankara, 1965, 51.

2 Pars Tuglacr, Osmanh Mimarhdtnda BalyanAilesinin Ro//, istanbul, I993,306; DoganI(uban, Osmanh Mimaisi, istanbul, 2007,610. Arqiv belgelerinde, Nikogos Balyan'danbaqka, bu ingaatta gorev aldrklanndan dolayrkendilerine odeme yaprlan Garabet I(alfa,istefan I(alfa ve Artin I(alfa'nrn da isimlerigeqmektedir (Alyson IJilharton,,.Tanzimat

Doneminde Cami Mimarlr$r", Batthlasanistanbul' un Enneni Mimailart, istanbul,2010, 90-105; Gozde Qelik, istanbul'da 19.Yiizyil Abdiilmecid Camilen, yirksek LisansTezi, iTU Fen Bilimleri Enstitiisii, istanbul,2000, 33).

3 Bkz. bu kitapta yer alan: Cer-rgiz Goncii,"Biiyiik Mecidiye (Ortakoy) Camii,nin (Eser-i

Cedid-i Bi-Bedil) inqa Siirecine iligkin yeni

Belgeler ve Tespitler".4 Tanzimatn.rimarh$rnrnistanbul'a gerirdigi

yeni yiize ve bunun arka planrna iliqkin Eokkapsarnl bir qahgma olarak bkz. Gozde eelik,istanbul Taihi Yanmadast'nda TanzimatDiinemi Yapilan, Doktora Tezi, iTU Fen

Bilimleri Enstittisri, lstanbul, 200 g.

.5 Ornegin Nusretiye Camii ve Dolmabahqe Camii.6 inqaatrndan krsa siire sonra, 1862 ve 1866

yrllannda onarlm goren cami, 1894 depremin,de bnyiik zarar gormiiq, 1909 yrhnda tekrarona rrlmrqtrrl Qellk, Ab diilm e ci d C amile i, 3 3 .

Caminin temelinde oturma ve qatlamalar mey_

dana gelmesi nedeniyle 1962 ytlnda bozulmuqolan nhrrm yeniden yaprlml$trr. Ancak bu qa-

hgma yeterli gorirlmemiq, yeni bir qoziim ara-yrgrna giriln.riqtt. 19 64 yrlnda yaprlan zeminsondajlan, ahqap kazrklardan meydana gelmigbir rzgara sistemle inga edilen temelin geqitlimalzemeler ile dolduruldu$unu gostermiqtir;Vakflar Biibeni, Ankara, 1970, 63. 1967 yvhnda, Ortakoy Deresi )'ataglnda bulunan yapr-nrn temelinin yetersiz oldu$una karar verilerekyeni bir onarlm qahqmasrna baglanmrqtrr. Bu

Eahgma srrasrnda, 20 m. derinlikteki sa$lamzeminde inga edilen 64 adet fore kazrk, camibeden duvarlarr boyunca kargrLkL yerleqtiril-miq, duvarlardan demir putreller geqirilmiq ve

aralanna beton dokulmirgtirr. Zemin, duvarlarboyunca enjekte edilen 80 ton gimento gerbeti

ile takviye edilmiqtir; F. I(artrn, "OrtakoyCamii Tarnir ve Onartmr", Rrjlijue ue Resto-rctsyon Dergisi, sayr 1, Ankara, 1970,87-98.Bu qalrqma srrasrnda, minber, vaaz kiirsiisii,avize ve yazr levhalarr sokiilerek korumaaltrna alnmrg, ahqap zemin doqemesi kal<_lrnl-

ml$trr. Ayrrca duvara aktanlan yrikiln ortadankaldrnlmasr amacryia kubbe ve a$rrhk kulelerisokiilmugtiir. iglen.rler srrasrnda kubbenin giftcidarl bir yaprya sahip oldu$u anlagrlmrg,kubbe dekorasyonu foto$raflan qekilerek verenkli kaLplan qrkartrlarak belgelenmigtir.1968 yrhnda ramamlanan temel takviyesininardrndan, kubbe, orijinal diizenlemesine ba$hkalrnarak, ancak betonarme olarak yenider-r

inqa edilrniqtir. 1969'dan itibaren, camininiE ve drq dekorasyon elemanlar.rnrn restoras-yonuna baqlanmrqtrr; Vakrflar Biilteni, 63.I97}'lerde ibadete agrlan cami, 1985 yrhndabir yangrn geEirmiqtir. Bu sebeple, kapsamL2012 restorasyonundan once son kez 1991.

yrlrnda onanma ahnmrqrrr; Qellk, AbdillmecidCamileri,34.I(uban, bu yapryr Ortakoy Camii'ne birhazrrlk olarak yorumlar ve 1862'de SultanAbdtilaziz tarafindan Sarkis ve Agop Balyan'ayaptrrrlan Sadabad (Aziziye) Camii'ni de avnrplan kurgusuna sahip bir yapr niteligiyle Or,takoy Carnii'nin bir uyarlamasr olarak gririir;I(uban, Osmanh Mimaisi,634 ve 639.Batur, "Ortakoy Camii", 143-144.Aynr yer.

Qellk, Abdiilmecid Camilei, 138.Nusretiye Camii'nin "galerisi" veya iisr karrbu izlenimi giiEhi biqimde u1'andrrmakradrr.

Onanmlar daha once de belirtildigi gibimekinr ilk tasanm ve uygulam:r birligindenonemli olgiide uzakla$rrrmr$tlr. Ancak burada,tek tek parqalann ozgiinlti$iinu tartrgmadangenel etkinin tislup ve yorurnlama de$erlerineigaret edilmektedir.

Semra Ogel, "Abdiilmecid Devrinin MimariResimli iki I(ubbe Yizevi,', Milli SaraylarDergisi, sayr 1, 1987, 116-122.Semra Ogel, "18. ve 19. Yiizyrllann OsmanhCamilerinde Geleneksel Anlama Katkrlar,,,Semaui Eyice Armasant istanbul yaulan,istanbul, 1992, 269 -280.Ogel bu tiir mihrap tasanmlannr, mekAndayeni bir kapr aqan, qok katL ve l<ubbeli birerbina imgesi olaral< yommlamaktadrr (Semra

Ogel, "18. Yrizyrl Mihrap Dekorasyonlan",18. Yiizytlda Osmanh Kiibiir Oftamt Sem-pozyum Bildirilei, istanbul, 1998, 183-192).

8

o

10

11

12

14

13

15

BUYUK t,tECirly= rOFrAKOvr CAr./ i \rN [,ri\tAF S 30.3

1B

19

16

17

22

L.1

Bu kemer bigiminin Gotik sanat ile iliqkisine

Goodwin de dikkat gekmektedir; Godfrey

Goodwin, Osmanh Mimarh{t Tarihi,istanbul, 201.2, 542.

Selquk Batur, "XIX. Yiizyrlda Son Cemaat

Yer1", Anadolu Sanah Arastrmalart 2,istan-bul, 1,970,97-112.

Kitabenin son beytinde tarih verilmektedir:"... Himmet-i Abdiilmecit Han uAktft hayr-iumnr, Ortakoy'de camii db1d etti bi-bedel...

U,27111,8531" 62, istanbul Camileri,lI, 51,.

Duvarlann ideta ba$rmsrz cepheler haline

geldi$ini belirten I(uban, Ortakoy Camii'ni

istanbui'da barok etkinin en yo$un olduSu

yapr olarak tanrmlar ve cephe tasanmrndaki

plastik ifadenin Adeta bir gosteriye donirqtti$il-

nir soyler; Kuban, Osmanh Mimarisi,638.Nuruosmaniye avlusu igin Bernini

I(olonadlarr'nrn, ktitiiphane iEin ise San Carlo

alle Quattro Fontane Kilisesi'nin esin kayna$r

olarak ahnmasr ve bunlann Osmanh usuliiyorumlanmasr konulan igin bkz. Turgut

Saner, "18. Yiizyrl istanbul I(irtirphanelerinde

Kullanrm, MekAn ve Tipolojik Esinlenmeler",

Sanat Tarihi Defterleri t 3/ 14, Filiz Ozer'e

Arma{an, Istanbul, 2010, L87 -1.99.

Burada, orne$in DolmabahEe Camii'nin

a$rrLk kuleleri ile Londra'daki St Paul's

Katedrali'nin gan kulesi bitiqleri arasrndaki

Eok yakrn benzerligi hatrrlamak gerekir. Qankulesi baqh baqrna anrtsal boyutta bir bina

olarak tasarlanmrg, aynl kurgu (veya donemin

kilise mimarhsrnda one grkan bir baqka ornek)

basitlegtirilerek DolmabahEe Camii'nde aSrrhk

kulesinde uygulanmrqtrr

Vakllar Bilbeni,63.Minarenin bir antik siitun ifadesi iginde tasar-

lanmasr aErsrndan burada yine Dolmabahge

Camii'nin "Korint diizenindeki" minareleri

hatr rl anabil i r.

Osmanh mimarhsrnrn Mecid donemi, bilindi$ighiUsALi MimA.ri-i OsmAni'nin (1873) yon

vermesiyle "dekadan" sayrlmrq, bu yakrqtrrma

20. yiizyrhn ikinci yansrna kadar -itiban ozel-

likle Arel, Batur, Kuban, Ogel gibi araqtrrma-

crlar tarafrndan yeniden sa$lanana kadar- bir-

yiik oranda gegerli kalmrqtlr. Ortakoy Camii

de bu bakrgta n, " higbir mimari ktymeti haiz

dedildir. Yalruz bulundu{u meuki gilzeldir"sozleriyle pay almrgtrr (Halil Ethem, Camileri-miz, istanbtl, 1 933, 98 ).

21

z4

AI

It\304

L- B-yuh MrciDivr. cAlrii vL oD rAKoy