Türkiye'nin 'Kuzeydeki Büyük Komşu' Sorunu - Türk-Sovyet İlişkileri, 1930-1970 (1971)
54
r TiJRfiyE NiN .l(uzEYDEKl Bijyijn KoMSU" SoRUNU NEDiR? (riiq( - SOVYETlr.lSKiLERi 1939 - lr0) I
Transcript of Türkiye'nin 'Kuzeydeki Büyük Komşu' Sorunu - Türk-Sovyet İlişkileri, 1930-1970 (1971)
r
TiJRfiyE NiN .l(uzEYDEKl Bijyijn KoMSU" SoRUNU
NEDiR? (riiq( - SOVYET lr.lSKiLERi 1939 - lr0)
I
5IYA5AL 816ILER fAKOLTESI
Y E ' N I N
N E D I
I _ GIRIS
A _ SORUN'UN ELE ALINI$TNDAKi
rJ Sohnn ele .Lgbkl dlysrEa ,k. $n qkarl,r
b. &;cdqr
II - iKiNCI DUNYA SAVASINDA TiJRXKILERI
SotuD eL aln$detd €kd*titrtera. rilkiFhin .olEri
glklrjEi aqrnda!dc d'nrp soqrdq Birril inin grv!,ridi aqsn&r
B DONYA ?OLJT]KASINDA O5M,ANLT IM?ARtrTORLUCU VE 'US (4RLICr
C _ ATA?URK DEVR1NDE iLi$KITER
z)
A - SAVASIN AASINDA TARAFLARIN "YOLLAR]NTAMMA. qAAALARI ( I939rO)
B _ DOCU qEPHESINDE
C DO6U CEPHTSINDEDoNEN{1 (re4r 1s)
AI-MAN LJS TiJNLUCI] DO
SOVYET iiSTiJNLIIOU
NI _ SAVA$TAN SONRA ILISKILER
A ILi9KILERIN BOZULTTASI VE NOTALAR S^.vasr (194sr6)l) teas sovy.t istllcrinin 9itztunlem€si
(rarrh)2) ilisElerln BozulnasFd. Bat'nn Tlitrnu3) Nddar m r.ersl nobhr
B TL-RKiYE'NIN IATfIA YANASMASI (TRIJMANDOI(RINL \IARSHALL Y1RDIMI vE NATovacill$1, BUNUN q0ZuNILENr{Esi vE soNUq
C _ SOVYEILEI{ BIRLTCININ TI]TUMT'NUN YU.MUSAMASI (1953 NOTASI) VE TURKIYE'NINBLOK TOL1TIKASJ
I) So$€il€d. 1946 isteklerinl cert AlMlarr2) Tiirtlye Ned€r sory.rlere Yakml,k Gosi.r
D - 27 \&YIS !E SONLASINDA ILISK1LERiN!.TORMALE DONNIESI
r - G i
A SOVYETLER BIRLICfNIN TURKiYE POLITI.KASININ NiTELIC1 VE AMACI NEDIR?
B _ TJJRKiY''NIN SOVYETLER BiRLICI POLITIr.4SI NE OLMALIDIR?
I
I
I
II
III
r - G l
A - SORUN'UN ELE ALINI$INDAKI SAKATLIKI-AR:
Geret bnyiik bir dcgirine llradlgl 1917 vtlrdan i;n..k' vee e F \ . . . o n ' a d i R u j 6 t L ' . \ e n i o d ' r ' ' r k l . r i n d e o l o r e . l ' b r; lqnam\ .e hep i i r p ls r ' ,ga em'n : ' Bu ' l )Le ' h<ren 'b \ 'lemek serekir*, k]sa bi sn.c drrnda ol!frsuz bir va.dc gcli$ni9-tir. iki iilke senetlikle birbi.lerine ratiP olan bloklards ver alm$lardr. B!.un 6ir ncdeni olss sdekir,
'riirkiye'ni. gnvenlili aqNndan y4ansai bif ijnen tavyan busorun iilkcmizde an.n zama. s6z btustr edilneklc birlikte, scrirkanl lkla ve ak,lo bir geLilde hiqbir zanan tailsllmamDn.Nedenleri nzerinde dijsiinelin :
r) soru. bugnne dek hEl) dlylusal bir ainoster iginde elealnm$lr k itin iqine birtakm qrkar Eantnalan ianqnatr8d,r'Bu n dr ili nedendcn il*i geldilini sijyleyebiliriT l
. a. D$ neden: soiunun ele rl,n4rdaki duysusalhk iedat'n nedeni, Rus Caru'.rn sillesini Taman zrnan Jcmis tir Ot
nanh irparatorlu$nun dev.tu olan Tiirkiye cnmhuriyclinde eq'ni9 yiizt lam acrlan, ve bu acirra cklcnd 1945-46 olayla flnheniiz laze anrlandrr, Bu acr rnt.r, iki nlke ararndaki iliskilEriniyi oln.nasnda ertan olan diler devleller ta.arrndan da her an
b. Od gnisimci Ban dnnyanna ball, klmskia ckonomik,tnltnrel, vb. birqok g rarlan olan bazt ecvdef, Tnrkiyc'dc snreklibi. anti.konnnist ha'ann bakin oln,$na dikkat ctme*tedirler.Bu arada sovyeiler BirliUi ve Komiinizn krvramlafl nzdet turuldulu igin iti ijltcnin snsmrn diizelnesine, drsa b!!lt bu Ecvrekrs g e l ' e r ! ' L c r m a l t d F l d r . ! , . r d c : \ ' d . , n u l J i l i \ " u 'celonenir oldugu iein hu durm oiay! tam olanl ko.tumt
2) liirtiye ile Sovyetld Bnligi ilirkilcri sotunu timditc dcleksit re yanl$ ol.ra! konnDitur. Bu iligkilein lilit kavram CoI_
r 9
,14 ri\k0 oRAN
Efi Konumdu'. Btr ili5kil.!i rirndir! ddr tai\anlar ijin bn,r:inr' r , 1 . I " ' " ' ,
r . i l i i i l k c x an , , J r l i i l i r l t i q i n l , j , \DUn oL l r9 q ' k rLDrxnn rn sc ln : l ) i , T i i , Ly . r . s . \ t . r l oL B i i L i ! o i ' r I on iu o l i u rd ,L . E9 ! 'Tiirki!!, diy.lnn (i An kr'Dtr, siii.Ji'id! hrhLn\ryd, biiriik rlola!l'kla So\!clhr Bi,li!i d rr bi souru olmrjacrln, $,ndLrdkrJar anltryld,-qintr, aksinc, hr soqd!r, Br igi il. tonnrui orsuq Tiirkjl. ii7$ D. ki iiiflti dkl Jrpmakiadn: Bir, !Jr\! :!! i ' l i ! i . i i c l k i s i l l r i n rd i r c dek {de .e bn e rk , d i t l dc 1 lL ,d , ' s l L irki, s.v\4ler BrliEine rakjr oltrn di!!r 6!y!ik drfl.rlrrii, (tIni! u . vnn ,n i j tm i $uxd rd ! ' k i , . l . r sadc .J L i ' j . c i t k i 1 r I L r r i L ] :kabul cdiLlrse, Tiirk soqcr iliikilcdni ijn!r!, ehibi oiu-xr r:relcm.l olanakiz olur Halbrli ikin.i brrk' rr al L i rr s ki(limrd r \ r o ru k \ k ' ! . . L tad r B r r r rm i i i x l l yc d . k r iF ,L i , r ! ! li g i n T i i ' k i \ ! n n h i ' i r r d k n h n [ \ a r l r r r n ] j r i i ! \ ! d a r . ldu-itr Lu lD!cl.mr hltunc.! !ij\
h . so r rn ) iR r i r . d rk sad r r r T i i * r ! . r i n g i r \ . n t ! i x . sn t : rr l . 3L , rD !n f H : l h rk i ' r l nk i r c t nqdk Sov r r rL r B i r l i ! b i , \ i , kd.\l.1rn Bijyl. d!rumLarda,.!rr ln,$l d.rl.r bLiyiik l.,T.:1n.1po t rDs i r . l b i ' l . h l i k i k i k i l r d i ro i : a , l t cnd i s i l f cn l i a i , l r i , ,mD r rd !b r ^k sa l i i vamr ra .xk r r r , d .m .k t i r . Bu po ra r fn l i I i .l i k r r l l k i l . J i 5 d . a r l l l k l , k i i e , i k i i l k .n n bp f r ! , bn | , \ . , l , i i\ nk ' . hvh r r r f r nd rn kn lLxn , l d , -4 , Txmnr . , t xu a i kx f T i i t i f : . r rKu / ! rd rk i Bn \ i i k K .n \n ! ! i l < . l J r i L i5k i l . f l i J r x i1 r , | r n i ! L r . r b 'l i ; t r h . n l kka t i l i i n . i n , s b t r l u rn i k i rd r . Bu rn r l a rd . T i i L l iso \ r : 1 l l \ k i l . r i h . r i k i i i l k c r j r dc s i i l cn l i g i r ns rx l | l ! 1 . r l , nn l l
i n . T i l , k So f \ ! t i l ! k i l c r r i n F i i l i ' lm .s i x . 1 r r x r r5 rmartrdr vukandr s6zii cdilN eksikllkl., gidf' hn i.ri \.riolirrLrir
n r i i ! , . , r n A r c D o s D r H t io d ( ' s \ r r h , r n \ d i u l u . r d r r D 4 F | '
dL r,! i! ' r i lh! d f. Eiir ! i t !! i
frr bu. Lg!o! it ir. batd4rrys' iai ssngini d4+rm4(4(i.
1IRKIYE'NIN KUZEYDEKI BIYOK (OtrIFU SORUNU 45
tar d4, iein Sovycr drs politiknvn,n Tnrkiye ye dijiijk olan yiinnrimCiye d.k bilidscl bir 13kildc incclenenenls, v. as,kL'3! klrus
Bu balalenin rma.', ynkrrda ey,lan haiahra di(meiercqal$xrak, iki nlkc ai.!ndrki ilirkiled inceleme* s're1]yLc sorv.rpolititarn, q6ziimhmck (rshlil rtmet), amaqlarn, sxpiamak vtbaylccc Tnrk Dls Politikasmn nrrl olm3s, lcrc\lili sorusunr b,f
B DIJNYA POLITIKASINDA OSMANLI IMPARATORII]6U VE
osmanl, impanrorluEu ile Rus qarlr,i araindaki iliskil.rintjnen kazanmaya baslamasl, Rusyan,n L Psko an!n'nd! (17.YijzIl) bi. kuwet ola.ak bclirnesiyle onar_a srkii Bundan iin.cli ilirkilcr d. Tiirk taynaklannl crcr ilgilcndifniirir. Dahr sonralar Pan.slivistler ramfrDdan da ile siiriilen bnrahn iddir veistekld, Tiirk-Rus ili5kilcri iize rde !:zbrJ olanhnn b.r vo-rnlarna konu olnugur, Ad, geqen iddjahr, kt..a a^tlene.ekolL,xx, birinci rc ikinci Rona olan Romx re Ko$antinopl Sehi.lerindEn sonra nquncii Ronan,n Moskovr olta!,i, ilsi siirmrk'cvc Bizans imlararorluEunu ibya elflek i9ln tstanbulrn R!\Ur Iaraflndln ele scanihesini isreneltedtl.r. Rushnn Istlnbnr !cBopazlar iizerindcki cncllcrinin ne ka&r dednlerc gitilnre ijmrkolarak ek rk h.lrladlan re osnrDl,lrrn Mekke'vi nlmak iltcmelerine bcnzcycn bn dinci hickleri do!ru lir Flilde deierlcrdirne* gerekir. Btrnlar, ieoknrik bir otolrasinin aisiokrrtik vc dirci iddialandr. Yani Moskov: Knezlilinin kuruh6 rc qclitmc dijnemindc oshanL lnpasiorlugtr ilc olan iliskilcri hclirli bir rliina. ciddihir anaca ve cllc rurulu. bi. qrkan sij.c qclilm.nrisd.Dolay$lyj., bu ilirkilerin, sonmlan Rus Qarl,$ ve Solyerle. Birlili taralnd.n Bolazl$ hakk,nd. ile.i snrnlecek olan iddialrrakb}cn ol(l!-!un! sannak yanl$,..
lki inparatorluk arasndaki ilitkiledn hir anlan yd ijnen Nazann!),x barlan.s, l. (Deli, Biilnk) Pckonun cabal.n ilc \.ii\ilesnenin ilk adnlann, ar.n Rusya'n,n d,t i,lkclcflc ililkil.rc s.e!fesiyle birlikredir. Bu nokradt da Tiirk kalnaklarDdx olsun, on'lar dedetleyen lcya citih-\'.n Bit klymklarnda oku., yxrlrdegerlcndi.nelere rasrhtoruz. Rnslr'DD, siincy lonsusu ilc Bc
Eazlar konnsundakj sai'tnalar, bu devleti! var ma eabalar re
\ : r r e _ , _ . r , t r , . r J I o .i r Y r ' . r . . d ' . ' i i l . o l , . l - ' ' o " llngih.rc\! ki'j ' sa(nma durr ndrdn Bu durumda Ai
t
B g , . . , L \ , \ , \ f . l , r , r ' K . ' Ir k j \ up ! J . l . ' l € ' . l r r n ' l , q t em ' r cdc . l k f l l Jc u l .
. + l r n , ! . . , . , B . . J . , . . , b ' ! , . J , e l ' r . .i budur DdLt!c,in 'nli p lxhul (i,!r lndn devleii inE'nd!ki y.iLj .nJijn,il.rmcrc brslx,n,r lrr dertet oh.
Ald.ri2r tl,ltinrlt iskdilinj ilcri siirn.t, \i\.si urih
iriuq rudrr: hi'riin bl. 11dr boIUn-bu dlf komsu\uDli Bo:rtrzla. ilnr d.ncdcni; Tii,.kij-! rlD bn[5!n lgra Tiir
r! r'trakhn,, rr4d4i4 r,drir4, aril
rsrdr d6rrr@ tnnct" Grun.si oLjrxk !.rrnnrnNnn. OJsa liRusy: da 1. Pet.onun rallma aDucLlh r_!pn!' siriri,n!.. cijdNcdegil, Dueu'Ja yan, Prsifik. do-Er olmnnn,; bunuD s.bcbl d. sibiryrda bcsi. ij,ltecel reni r.]'i|hn h.na xgnuk r. r.ni barl!!.n lndiisnilcJmelj beslenek igin Dolu AsJxdak, mrdcnhrdcnjara.lannFlnf. Pcio nun baska lanLe,de de giisimleri olmntiur, rakar bnnla,nr !na!la,r b.skadtr. Ornelin Rusyx Baiirk yi;.ii 'rd. lrtp!jnd.n dihr dienli en4iml.rde b! unruJtur. Bnnunuirunn isrcq'ld u,un sr\xsLr lrp'lnnnu ^mas, Ball,ltrsmahxoLad ldEra'n,i A\rqra drn cldr nnek zorundtr oldu{d \ lih \e varrLnn$ ma.ldcl.r iqnr bLf Liman ekL €rnekrt. !n krpr a!!.r Ru{.konomik m.fkczle.lo. dc .:n !ik'n vr rr.,rl' bi nokr^d,ri Fdf l hu r d r r d tova i l f i i l i j dn i l i j k i k i p ' n K , , rdcn , Fn i C i i n . lron' .lmu:rur. irtc Tii'l(iIcd. rtrlgtri 6lr krni halindfk, J.r, ^' \ R , ' , , O . , , t : , p J . o , 9 . . t 1 , a . r r i i , .
B ' t o " ' l r ,R!\rr lolazlan ,|kd.nn'e rE,liDl iiin zorLn.klidrr Tiirkiv. Jcoldtrqu kxd., Bln krlntrkltrrndtr dr lasllrk d.n.!de )erlesnisboJuun , \ ! d ' t r J s i j r l c k i , Dxn l Rur la Ban i l c wsud L i r rb r i lIimrr' lqii D.!u il. dc rormk \r nrd.nlef iqin ilgihiniss!, GiiDe! ilt d. giiv.niiEi ignr illilciml\rjr. Rrsrxlnn cijnqi, b! devLe!in .rkid.. bcri en 7i!I Dohltrs .lonDtur q.snli srktrrl,r konn$ndr ^mann hiir'iik dNrdhri il! qarFr!' nmrn osn:nl' iniprntorlu$ ilc anlasa..k ohn bir Frrnsx \r Ingilrcrc'nir k..dirjnLlBoarlir rolLrn,l.n \xldtra.aa'ndrn Rush. ho zrman korkmunuf.
TIRKIYENiN XUZEYDEKI BUYI( KOM$U SOIINU
kiye'yi elkilerecck durumda olsn biiyiih dcvlelleri. ke.dtii canalq bir nokianndan vurmalat, t bu durunu ilcriyc devnn !!nc ollsl{dr. Diler bn d.yinn., bbyle dlrumlarda Bolxzrar$nlejir bnenini karudulu nndderee Rusyr'nm yc.indcki hlrdcvler lyo iepkide bllunacrkhr. Bu noktanDTiirkiyc ilc kon,susunun ilirkilerinin n!$l olD$1 emk!idin! krrar verebilm€k iqin on batia gclcn ijn koruldur'
C _ ATATURK DEVR1NDE iLI$KiLER]
Bninci Diinya savatmh sonunJ! her iki idpallrorluk dlqijklii. Rusyada 1917 y rnda pailayan dcvrid sonucu sosyalis! bnSovrct Cumhu.iyeri (uruldu. Bu cumburilet, saraln sonundapa ] J r lmd l " ue d rc l T r . t y_ " ! . ' o ' . i N , ' ' r ' J \ J t ' - mrdd i r e m r e . o . a ' " t . d o l o . ) . ' . d . i i o r . d e n k . d c . c o ' d dBunun nedcnini her iti iilkcnin qtkarlarnnr arn, yijnde olnnsndaamnak eerckecekrir. Hcr ikisi de Bat emperlaliznine kartr s.'vasn$ v; slvarnakkdn, rnrkiye nin Ban ilc irb iEi vararakBolazlan kullandrnas sdzkonusu dedildir. Tijrkiyc'nin Lausun'ne'da kapal tgl savunan Savyct tezindcn gok lngiliz tzi.c elillmgijiernesine ve bclirli bn ag*hla raa olnasna raEnen. ZalcDl9l3'der sonn Soryetler BirliEi.in Saizlcri oria Avrupaya qevril
nis rc BoEzlar siivenlik alrsrndan ikjnci pltna diirdnslijr' Sov
] e r l - r B n l e ' H i r l c ' J e n \ u L t l - n , a \ ' . d ' l i ' \ ' ' c 1 0 3 0 d J ' o n'a Ba . ' i l r d ronnda \ ' p I r ' l c , gdc n ' } v_ l ! r 2oe M iL rc r ' . ' ' em '
yeii ne stnigrn, ama soiJetler dc iki yrl sonri aynr O.siile dahilolduEu igin iki nlkc artsDd. bi! anlalnazl,k q*mam$nr zt.n1936 yll,nda Mo.lreux sitzlcasdsi de raP,lamk Bolarar Ka?dentiilkelerine rercihli bir Sekilde Tiifkiye nin yelki ala i9i.e soku-luncr uadaki iyi iligkiler korunank savat ij.cerinin l9r9 v,h.
II _ Il(iNCI DIJNYA SAVA$INDA TURX. SO!'YET iLiSKiLERI
A _ SAVA$IN BASINDA TAMFLARIN "IOLLARINI ARAMA'
eaBALART (1939-40)
sak! buludd' toplarnaya hngladr,hda Tiirk.sovyct ilirkilefi hcr ananki gibi i].ydi o zaman, dc* nluslsnrns, koiurannnornd olna! bn yana, Tijrk d\ politikasrnl yijnctc.ler, Tn.ldyelnin uluslaralasnda yapacab be. eyleDi! KuE deki Biirilk Kon_
48
9uyu da uzakbn veya yahndan ilgilendirecegini bildjkleri iEiD qokditknai dav.annakta ve solycdcr Birligini daina ncsaplanna lat'makraydrl$ Bu dnNnnn iyiiligkilcrin sii nfilncsi.c tailos bii'liilin. Tnfliye, biiyiiL tonNsunun henen yan,balDda olu Nnbir vcri olduEunu bildili igin yalnr solyerleri kudrnarukla kalnan*la, tominsDnun her eylemini qok iyi l€r! syarak La.srBiitnkelqiii M.ssigli'nin dcyimiylc lMostovr'da bir giiven hedisi,aqmayr galDnaktayd,r Bn politika iindiye ksdar isrenilen sonu'cu vefmiiir !c cunhnrb4kan iniinii nnn lsize nflnuniyetlestjyleleyim ki, soryetlerh nnnssebetiniz her zamankinden srrk!r ve kar$hkh itiha& dijstcnittir",l vc Baivekil Refik Saydanlro .Konsunuz Sovlcr lttihadr ilc niinasebahr dosla.edn vidonanc kalicaknr"s sibj sijzleri bunu ilade etmettedir.
Tnrkiycnin Sovycdci Snrcnlik bak,nDdan tainin etnesi so.m iyi ilirkilerin sclirtnihcsi polirikasr normsl korulldr arnndalErnHiilij sibi iJi sonuq verdi. Fakar artk 1939 yfi gelip hcr yan.
_ ib evtu La'l'klar botrd'Ernda lurulla' kcs.n bi' \el,:he des.f,d Artrk her devle! yaklasan salar iein tedbirlcrini alnayo bata
fi. Hepsi dc garanriler elde etmcre, sanmna irtifaklanno EiFqJ r5 r o r l o ' d r \ l aa r \ - d5 l u ' u l . u . okn \p C i I l . c . r l d t r .
bk ha l e . len N. , : ' i ' r ' ndcn .ok v l 'en \o \ver 'c r , 'odrak .siivcnlilini saElamak icin Eaba gii*crenlc.in ba$ndryC,,enle scnq sovyet dcvlcii lnsiliz rc Lansrzlarla gdrninclcrc. Fakot Miittcfiklcr .cdensc bi| iiirN anla9maya ya.asna
Sosetler tu,LulannbLr'h Muhel.tler n N-u l<n tend-ine saldrhak islencl.rindcn korklvona.dr. Bu durunda
de ' i n | , v { l ' g i a ( ^ rdd , l i , } ' y "a 'n du ruau q 'de j i \ Lodo lay ny l . hu )u l dn .a l : ? r . r , J BD q -adc T r l ' ye oc
lerle rnlasman,n yoll3.n, srumrkL fleiexldi, NirckimD b i l L i \ o r k . r I i i r i . o ! d a y d d n . , q P o ' ( a \ i r N , , a nA n l - r a ' l r e d d i g ' , d r i \ r T ^ r ! d - ' d o l d y ' b r r z t l l d ' :
itin Babhhrla y.ptF gir irmele. sovyederi. $ndrg'ndaeelirmirtirr Tiifkiye lrxltays olduF kdaf Alnanyayn.mekrcdir.i Yrni iki iillrc, ohylinn zonJmiryla, ps s.
d's pollrl*rlarr dolru bif sUrij*lenme lqindcld'ler.85h bmf ndJn kcndileride rel[,n ed]len tu !uvensizlL
I1
roRKrY!Mr.l
lru,suTr: TbT"l
TUPKIYE ! IN K I ]Z IYDEXL BUYO
din sonmu c! s.nunda Almrnlrra yanaJacrklardr Njrekir ^gusr.s 1939'da AlmxD sscB pahn imzala.dl. nmdrn sonra SSCB,Mnicfithflo rdijmx )olunda olxn Tiirkire'nin Bi! il. bjr nritata girncsini Iiiq olmazsa taratrz kalElnn' nGn,\rif. Almarlada alnr afrrql3. i9ii, nostova.r. A.k.ra nzerindeki riifu,undrnyan.lano4r diitiirnc\tcdir.
Bunun nzerine D,sisleri B.k.m Sarucoilu \4o:lofr\a dar.iedildi Brt v. sovyet donluklann, b.ldas lrak sibijdea! bir pclitika sn.diimekL. kararl, olrn Tirrkiye h! qa$,y, ijmirl. kx\ a.n,9!r. Fahri Tnrkiri.i. lsabndo bif .ksik lrr:l fardr, u drDa! iaralmdln Fdd.dile! br Sofy.iler Bnl,!,nir en sonwda Al.ma.larla anlujtr.ak olduludur. Bijrl. bn durumda Bah yanh! btrlnrliye il. Il,nlrrrn[ niineliki bi| sovJctler l]i.li!;n' lorLr.'iyice aynlmrs olmak(xdf Nilekin Srracoelu nc *nn ieni sitmit oldu-!u Moskoudr rlrnri jki gnn kald' vf s.r!rJa sijri\mclcr iambir basan!,hlr rlrrdr. Nlololov bu ginnrm.l.rdc esrs orarak'lii.liJcd.r Bolrrrr d\arJ! k!,n krpatnrxsn, re BolazLann..rak saluddl trqna dair Ln Frlhn imzalannrrn, inedi. Bu nrcL1.. Tii*iyenin tl(di!i Bar lrnlri politika rd ydLnnlnlLikldllcvc aymrTnrkiyenin b3lunzlB, la brEdarm,ro.lh. sarr(4n' iiteklefi rcdder(i rc Mosk.s'Jar irrld,
saracoelL,nun bnyilL iimlllerle c'In!L bd -qr?irir btjyle br sonuqh Lnin.si qok normalJir. Brtlilar raraf,ndaD iiil.n so\!ellerister isrenez korktuklan Alinlnlala yrnainnrlird,r Tn.tiye ncekononik dnzeni k kiiltn.ij s)or.d B:n yanl,s bir Poliri\a izlamekrc v. Sartrcoilu Moskofrdark.n i.giLn re FrrnizlarLa !i;,dimele. _rapnrakrad,r Bu sllrha.icn TiirhLyenjn amn., rrrik brgdarnaz nnelikle oLan Sury.! r. Brn donlukL.tr! balUrrrxi!k!.
, 1 . l o ' . . ' , o L , . ' . . 1 B ' ' . :rai.nf bif sckilile yrhlsrmxkh olan sarasa za!I Ciitu!i'Lj lii{cDlikalntra rlm qlbln i,:indcrdi Bu dun'mda nllrm! lltrmayrcr!,
BoEzl nrrlejik rjnunjni korududD siircc., so{rdhf Bj.liliGiineyinde! dainla knJk! dLynlt vc kendhiri binz giilln hisse!tiEi zamr. Bolazlan lrnJisnrc r.hdn yijncltmcy...k bj. srarur.sokmak isreniiti.. s:,!.o-!lunun seyxhrlinde de bunu sar ekre.yiz. sararn Fklajmaryh kendisini ieblikede ,!d.!n SSCB, Aln3nya ile anlarmca sijdc.diEini hissernis re Bolazh n kapaDmtrnn'icmin iqin riirkiyerc b.s(, urirttr. sol!{lcr Bjrligi r]'n, brskry, Itinci Diirtr saMtl bnip de soluk eus ijzgifhf' esneye barIad,b zam.n d.Irpuktr.
hatta lir itknde de r€ra1 m$'d'r, BDla.dnnefiti l4ilterc eelnckledir. otuelinKarkasya sntua iki idafin da ster rlg-
1TURXIYE'1TS
Bn bajansrltL rjdiE, Ankoa, dana SsreoElu yol.lryler i]gilter€ ve Ftusa ile dtla9my iDal@rtnr. Bu dDrum hen al'nanld iirknhug, hd de sovyetleri lorkuhur olmatd,L sanliVoskova gdriitmelerinln sotucn ne olus! obm Tiirkite Batiyaole.ien anglje olmo9tur, gibi bi. nsva oirya e&mfnr h Tnr*iye'nin o zMiai l2len€! ist€digi tmfsrlk p.lirif,ssna aybr,bir hNtedir !u. Nite!]ln Bntitleti r€enrid 25 Etibde sar.cogh ile eo.nrni4toi. Ele aldao kolrdr arasmda neden ic$ pa*.nn ksdisinin dbnmesinin beklennedd in:aland$ da vardr. Te.idtiev yqi bir olgunun orlaya qhp c*mad6ndan,endiselenmektedn Bnyi:kelEi liirk Hnkntuiinin SSCB ile olar gd.nsnele.i birni' ni eijrdneiinii dc sodutru. Ksdisi tenin edib\n..' Iki bra6n da bi.tirine ihtiyacL ]aIdrr. sorTeder Birligi etEfina lu.nak istcdiEi goknli! genberinin 9ot ijnedli bi. parla$ ola Tnrkiyeyi yitimet istebmckE, Tijrlve ie tindiye tadar izledigipoli'ilrra paFlel oLral Xueydel' bdtr\ lon su lc yr ge\tr.net macm entnelrt€dir. Falar my! sird soguklnl bnenli nirelikr.dir. Sow€deri nmm ermek iqin lngiltere ve FnNa ileta! an paLb 2 nud.ralt bir protokol konnu9lur, frht bu Mos!o%n tatnir etnise bmrmdekredir. €olrEudrt InretElllmlbu totuda: 3Tnrk ,.6nelicileri lngihae ve Franss ile olan paklla,mr bi. takm anlaosz s6zlerle ne kadar sakl.naya qahldarsa qa'l$snld, hn Tiirtiy€rin nuhari! enperyalist aevletlerle bif Lar'rl'U, yardd pakn yapr*lan gerlegini deliiimet,! diyordu. B!-Edm la$t, 2 nuaaL prorokoDnr, Bu arada SovTederin Finlan-dir€'y. $idrmasr dzellitle rurencL basn tar.Endan islenince
rti)ede t'( ea Sower alflthn bir tura $ni) ve aradrli :l.idaia da soEdurtu., OmeEin 7 AElk re39 soy r cmut r
dout ltrgi,z ve Prrdsultum lLrL,Jeyi Ba tarr,r ic:n {8.ijs olarol Lullaorok rsred'tltrini ]azuktad,rr
lria ilginq t R6, bu soFllugs diler bir ahn devletl{ t}
haber rrildrE, zdrn rijrk dflrer adafr
lulaT*kD4Polnifu''19!9.)%5'dh, sdle M., 1969. (!d6 5
te3e te46), R81
51
ld w 6aen, bu habe.le.e L'zm'tlar !e jki iilke arasndati dosrluktelnrlalmDbr Alna.ya da SSCB ile Tijrkiyenin ahs acnaligin qaba gijncronlcr alarndadrf. Nilclin Naziler halya'lD sala
9a simesinden heden sonra fra.sada ele segirdikleri be, belseleri Alnan Beyaz Kilab,.da yayrnlad ar. Sovyeder BirliEinin f,ddilert iic sarata gi.nesi halinde uy€douya tonnak iizefe Bakn
ldrol btjlsele.ini yakma! iqin Miitefikler bir hava saldirN planlabaltad,r. Bir Cdriitmc sratnda Masisli SaracDglu'nun sijzlerin_den Tiirl Balbakamnln bdyle bir siri9ime ka.5r EkDayaclg' sontrcmu q*am{ D ve durunu ';ok iinenli taydryla Paris€ mpor ermirtir. Alna.lann el€ seci.dikleri !e yayrmlad*lar belee budu..
Bu olayda da, sene bu mablenin ba;Dda sijzn €dilen ikincietki, ymi Sorletler Airligine la. olan devlederin Tnrtiyc tzern'de yapnklan erki s6z tonusudur. Belge, Ban aratlafl olarak hrnar saBcoElunun dnrnriilnesi anacft stinijgii kadar, sovretLerBirliEi ik Tnrkiye'ni. aHsrm ag6ak iqin Enrnltiiyle yaymlanh's_lI. Fakar SerecoElu dnlnedi, Tnrkiye ilc sscB nin a.ae bir 6ik-tu dana solunakle birlikte bir bnnal,m e*nadr' Molotov olay,
RveTuti}tdekih'zBdynkdnigoladiabldornmanh.nninlcDbi. dcliiiklik hu$k sdineoirdrnl
Bunahn qrknan\tr, ili nedenden 6drii: Tnrliye taraisrtaln.Lb Ntu ctmettedir, ve SscB'nin bundan batla biriey is.rcdiSi de yoktur. Ikinosi, Sorletle. iqin de drmn k.itikti. Dahatleride, Soweder dana sn lmdigi ve cerrcsinde olup bitenden d!-na lutkulu hale geldigi zanm bii1tu bu olaylar iinijsle binerekTtrkiye'nin aleylrind ohcakn..
Sdyeder doglld.d dogruya Tiirtiye"len bi.ley isteyenedileifakar ciineyden eelebileek bir sald'd koflusu bstla devlerle.inarayt bozma qabalan ilc bi.lerince, kendile.ini rhbeten sngu sij.dnden bir h.sana Bogulardr sijz sahibi olmak istedile.. Bu f,.sai t94o Ks,nmdaki H ler, Ribbentro! ve Moloto! gijrnsnesindeortaya 9rii1,. Niituz lijleebnnin saptanman iqjn yap,lan bu ioplan-
(10) tusisri, aF, s 135.36.111\ Arh Inihi, rd s (atunos r9.l{), s 46
IIRXI'PNIN KUZEYDEKI 8OYOK KOM9U SORUNU
ldr olotov ki!tr iiz.finde ieit,lrili -laranLner irtedr. Bunlaf 3r:!,di BDlrTlrrda kaQ rr d.rr ijst.ri d. \rdr r:kri atuk rritl.rBxr'drti 5a!ar1 trzanrL rr 5lJdird{, .r[ .n blri .tni hcdefrolx.it dii5iindii!il !Ba.brirtrstr, r!ili.,, orgLnirr!r, rani Sory.rLef Bi.ligtui i5gxl. krRr rcrmirti Bu arr& Kr7!vJ.Ii tiomn'n]rla ar:s.r lozDrl i9i,r Tiirkitr'r. M.kn.\'ur Bolazl!, iiz!indekrisrlde.nri d. bildirdi. Biiiiin bnnhfla Li,likr iknr J! lurr !1.krrn, konmak iq,D lereklilind. di!..nriD xhJh i. hrrkd L,J.ri.lcD iki kon\ndan Tiirkiyc Aln:nradrn ko'ktL!tr (1., sor\rlstsirl,li is. riirldre.m Alnan iiil.rnr rlra p nrxhrhlln ri'i,.mesnrden nrklnaii ir tlrft l91l de bn rald,rnar,k bildirisi inzrlad,lar Bu tjldi,t,in bir gereli(.5i Je iLmin baioLrdr SSc9'.,nT i i r k i \ eyd i ! l d t ra .a ! ' i ! d r i , qLk rn h rbc . l ! i i r x l rhn fk l ' r r r B r(xbxhrr mln,Dr jki konrurln rr! trkrf |i. ijLlijJ! sliurtrrJiLr, zirx biiliid !aba! sr\r;r girm.m.k olxn Tii,kir., AlnLnra :1.1{rzi.:n l9ll de 6ir {l{hnnazl,l prhr, ,nurlam,;1'r. Btr pxkr. hrt.!z olrr.k, sonradrD kcidi5in. J-.rr il!,i5 diisiranrx bir rrl.n !xv,hfri, gihi ADrriktr !j l.iik Dcrl.rLrri,,i,, \lpf''L I oldulur)diin! rr Kirrlai,r jri{lN,n, k'sni.rii! ;! \!licp !li,unrr
cii jldiilii eibi bL ddnlnd. sscBnh Tiifkjt, pol| \.$1, {ld.{l.titr hnlnzll.ln sxllxmartr rJielminif
B DOCU CEPHES1NDE AL\IIN LISTLNILC' DO\EI'I
Tiirk.alnan saldtrmrzlk Ptrkrnd
,r giin sonrs Atnra. ordula. so\rd !n,Ln ri. Burtr ijz.,i,r Tiiftrire iok nbrrhm,tr.. En korkunL ik! dcrLl bnbifi)lc trrp \hxyr brllamLrr Flkat bu yc.i durum dx Tiirkiy. dr bi'hk,n, kusku!3r ulrndrrdr: i.I lr!rc \': SSC! Bj.infi Di'fF sar:r,nd: uldu.ru sibi! Lnfkir.irnrnd,ndh ldllri.lkltrr nnyJrr Bn kr;kuhr -!id.,n,.li Lnr.r-ir 1:lnr(i\e'.in llm.n!x\nn r.irn'U sa\a5r karlnaDtrr rqi, iisilkrc rc Sorl]!LI!. Biaiii,r!u{.s l9'lld! lnrkrJe}c giir.n..,. il.r.tlo.tr.ux tt sargL stjncf.cck r. bn lrrlpa d.rhli sakl'rn\a vi.
. l d . ' . ' r t , , . ' d , . . d .tii 'n. hafifleme!i iqin T nr\iyc
l2
TOgi.TENiN KIZEDEKi !iMJK KOMSU SORUNU
ladr fatat savaia gimdeyi politita$nD tenel iltesi ya?m lnrli'€ doEal olank soractlcri tarDin €decck duruDda deEildi Busalala ginelten ka9inr savaln sonmd: SovTdler larafrdan, sene n*s' oha!, Tiirti*'den istetlerde bulunak icin tahaneolarak ileri sn.me@trir. Fatat sde belnhe! g€rekir ti, ln1iinsavag boluca kin daha sndqse otun kartra oynayan re bijy-lece sava! d$ talmaya qahsan Tnrkire| l94l sonlannda !e 1942!njn ilk ymsnda Cnciinnn dorugunda bulunan Alnmya ile iyi gccinEet ulrla Kuzeydeki biiynL kon5$una la.rr geEkrigi kadlriyi bir polilita izley€nemi9rn. Monftuyc aykn olrlh Bo!zla.'dan eeqen Alnan senileri son.adan Tii.kiyenin balna deft olacalxr. 1912 SutatDda Von ?ape.e Ankarada ya!,lan su,ki nSoqet valmda$ olan san*la.nn yakalanmas, € cezalandnlna.srda qol( sert dauan,lf,rrtr. s.6 Mlrt gecesi lstanbuldaki soeyet laekonsolosluEu sanlaFt sanrklann 43 smi ieindc icsrjnedilDBi, aksi bktirde zorla alnacaE bildirilniriir. Komilov rc?:vlor sonunda 16 y Ser aya garptr mrrlardr.i! Kmrm naklvqa hahz olduEu hususu bi tarafa brrak acat ohrsa: her nekadar tonsolosluklar diplonatiL dobnulmrl*a sahip de!ihc''de, bijtlesine sert bir davmnsrn Nazileri tatnin ehct anacrr rz-lediEini adamak lolaydr. Bu olayda idarl {e adh mckanizma nor-narden daha tafi ola.ak igledi$ti..
Almmlarm bu deu€deki ratip tanrmlz iistiinlnEn brahndanco! zo.lamn Tii.k ydnsticilsrinin yalD nenzilli politikalamnsoqedeE ddn& olan ra nb uzun denede yapnF hatalardan bi.i, Nazilerin Tijrkiyede Pan-Turancr rc lagisr atrnli
!$krha-sra frla izir vermeleridir. Aynca Tnrk hnLibeti, Rnsya seieri-nin lasd.lsn !€ri Albadarla Orta asF Tnrkleri nzdinde przadtlagirirnis bulDbattadr.! B! laarl*la.m Aldanlan oytl,nakbn
(!1) TniEy.d! s.v,r icii&tr buehn hme&! dit! bdih lnsn
05) Mbc daE sdflb*eo 5d*dr9Ern Frk brdi&n sDrdd kieiIilinin ysrD ordufu Eaddi ddirrqniiri. (Bh. ceorce Krk 'ec., 3. 4s4, diDnoru) Mnir. &rrindeabn qoo t* .rbcr Dtuya s
am.tlr bidift, bu iddimD doArohd,gn rltin .debileek bir -ra!m hrrumakrdr, lrrrird, 3
(16) Seha L Mcny, '.d.dsr F!
<t7) lkiti tu4a savqonn cizti B
neri lir anlan laglmdGr bir sereet olnas gsekir. Falat bir gnraq& c'knas ola$lg diilunk.ek liitiin brnlann geEel niieli-Ei en Sowet yiineticile.i.in }ahdda. ednn*i rc Tn*iye'ninsoqetle. BitliEi nakhnda tiitii njyeder teddelten et oldulu-nh iyicc lelidilaesi ihtiath ve gerfe*ci lir larelet ollrdu. O.neklcr roEahlalilir. Ksacan, 6u d*ede 1939'dtn ijnce tapnd+eibi Sowetle.i latoin etneye ijnd ve.ilnenig, aki yapdtutn..
Bu devrede $CB'nin politiksr, Tiirtiyc'nin savasa girere!lddi ynkinn banfletnesini istenek Ftlind. olurnu*ur. Slalinv inm lo4r 1 , iF r Kofe 'sDf dd I i i - t ' ye J , .ge e l ' .e t rv r ia .dd l!tuluD' savda soLulnas, istedi. laLat devEnn, !o!uddolru artk Al@n bastrs, yava yavar sevlcnette ve soryerler ne
C _ DOCU CE?HESINDE SO\'YIT USTUNLI]CO DONEM](1943,45).
arlnanlatu 1943 $ubahda Stalinsrad'da kesin olank yenil-nele.inden sonm Tnrkiye ilin sauln durunmda bnynk bir deEigitlik oldu. Fakat Tiirlitenin saut igindeti g€ligm€lerin ema.sn: idediEi sonuc battardr : hen Aldanlaru ve hen de sorTetlerin bu savaran iyice yDramrt dmmda e*b.larn t€*ldeltedir. o srralardr lAlntnlar y.bla, Ruslar nda.a' diye slogala'id bu istek r Tnrkiyenin e*arlafl acs,ndm tdunabilecek eniyi ali€marifi ifade etmettedir, fttat gerceklegemenittir, Bu du-rum, liirkiye'nin savasn eim€mek igin izlenir oldulu polilikayrkijkt€n deEittimesini g€€knmistir. Nitekih 1944 Nisanhda Al-ndyaya 1q3 y,lDd.D beri devm ermekte olan kron ihacr dur-dutuldu. Marrs ayrda .IrLc ar re TuFnqlafu dortaya q*anlil',,Malas !e szira. aylannda Bolarddan o aha det lontrolsu olduEn icir tica.€i gemisi $eklinde geEen Alman saur Cemileri de.rdhnmle basltod' .e bunltnn "lun5/ 'Lla m3'l.l.rmi5 .3r,tgenilerinin bn$n v:s lanr haiz' bduduEu mblndr. zaien Sov-yet Bnrnlekisi Tdrk nijknreii.e bu senilerin gegirini prorsroe&n bir ddtE (Du!!ra) vm\ti. 2 aEarolh AlmnJa ile siya-sal ve iltisadi iliskiler L6ildi. Bu kdan bir baf.a sonra Von Pa-pen suilastinde tutuuea. Konilov ve Pavlov'un salndjlnel€n
Bu deEigitiiklerdd 6ncc, Mayrs ay'nda sonFdn Kasel geni-rinin Bogtdar EeSertd yakdora$ olalnda di\ecek olan Ms
(r3) GoB KrL r8f. 3.16,
a lLlsKlLERlit
Ft
r i rRk r lEN lN huzE lDEK l ! 0y l lK KoMtu SoRUNU 55
nenenciouunm SovFrler nezdi.de bir girisini lardr. Bsa gitre, iki kom9u nenletet arasnda rk, bir siyasal jsbirligi k!tuja..ak ve Balkanla. igin de gnvenlik sarani en tinstj.ineEt k!.!lllk-l tir mlatma ylprl@tnr. Sovret intnmeti biiJle bi. ada;mrrcn iyi vals tcklinin Almanyar-a savar aqnnas, olduEunu bildn
Tiirtiye nin Mihver'c 23 9uba! 1945'de savar aghas da so!yetler Birligi basDr tar:i.dan jslihza ile kaDla.dr ve sovjet hn-knmeri 19 Ma.t trihindc rcrdigi bjr no.a ile l7 A.ahk 1925 ra.i-iinde inalann$ ve siiresi 7 Ka$n 1945'd€ bnecdk olan Tn.k-Soryer TarafsEl,k !e Saldrfazl* Andasna!.r 7 Kasn 1935 tr-thli p.ototol hiikiinlerihe uyg!. olarak, art& uhak isrenedi-
Br dirnende Sovretler Bidilinin Tijrkire politild ksac. tiiyle dktlenebili. i Nazi bsslNr.dan Lu.ruhn sscB Tiirkiycnin sa-lara simesi iqin Ehr etmclten razsegnirlir. t{er ne kadar Tii}liyenin savasn son y,llarlnda yaphll isbitliEi teklifine verdiEiol!ftuz evapta bu iilkenjn sdvalo girDetni isrenisse de, bu ko.mda Sor'yeller Birliginin rurumu dcgirmirtir, Arlk Tiirkiye.ins.u9a kahlarak Lendisi'ii rahatlaina, sd? konusu degildjr. Ayrc., Almanlara ael urulacak darbe olan lkiDci cephqnin aqrlnasrdan2 da s€cikhii ohcak ve kendiri.e yaprlndrta olan yard,n is1er istemez aalaca}nr. Bir de, Tnrkir'nin savara gimcsindc rslaretmemek slretiyle iu devlelin savar bitliEinde, sau$ igi.deki bno yana, bir bu yana neyleden iutumu yiiznnden yapayalniz kalD'bijylece kendi elii alanua girn$i Tnlkiyc'nin liiyijk kom$s! r..raindan istenn\ olabilir. Bijylcce SSCB, Eok duya.hkli oldugn !ed*aml1 kurlu duydrlu Bolazlar bijlgesinden gelebilecek tehlil..l€ri onlenet igin mnnl(iin olan her eiivenceyi alBsk istemektedir.Bunu ge{eileni.menin €n saElan yolu olank da, 19 Mad 1945tutasrnrn tkasndan d.niz ve tan nsleri nleye.ektir
rII _ SAVA9TAN SONRA ILI9KIIER:
A _ lII9KILBRIN BOZUL\,IASI VE NOTAI"IR SAVA9I (T945.16)-
1. 1e43 sor*r tsrekbtntn cdtJlnloE€t (tanlltl):
Sovyetle. 1925 Ta.afsrl* re saldrmazl* Pakn fcshcttiktcnsonm Tinkile bir anla!@ zemini aranaya basltrd,. Molotov, Bii(re) ieidun ccmal Erkin fifi saq.t x4riui q Eataztu M6!t!,i, an
(20) {l,.6 Rer ion! Tudo\idiquv xx,no. { (ruiLr Ed), s.64e
yiikelci Sarld'le 7 l{dim 1945'de yapng gddt;nede &lasmaliein su tosullm ildi siidii :
a) Ttrr!-sorye! sntuda bazr deliritlikler.b) Bogulatu o.ta} savundnas !e burada kendjnne k{.a
v€ deniz iislai w.ndesi.c) Monlreunnl delign€si ieh presip adsgmasrna !anl,
Sa$er ilk iki iellifi niiliimeiinin @r olamryacab iein, tteiiFcn tetlifi i* Montrcuye h.af bndn devletlerj nciifldirdigi gerckaesirle .eddetti.
Br Daddeler bira bi.er in@lendigiDde birinci nadde d$rdadjger ilrsd'n. rnrki)etun Ku4yinddi oijttjk Lomlu.,rub er{,de. beri gifrnhi .ctnelin br mtamlj lurn .tr,oa 3la4rarrrnB urdugu citlitltiyor. BoEazlann orbk salunutna$ndan vetlslq !€ritnGintls siiz eden itinci madde sscB savunmsrrD fii.Ii, Mo.ftu'ntu detirririlmGini isteyen nqiincn madde ise 6u ss_lulrrun huhti siivfl@sini saElanak yoluda birer adhdr.Tiirt-Soqer sDtuda Solyeder Birligi lehine birtaLn diizmteneler ist€yen bidfti maddeye gelince, bunun tutarh bir yer yok-tu, Bu isteEin, sorrdler Birlilinin (tcndi ae's'ndan) nakl lir ra-lcbi ol$ak yorobldnaena olabat yoLtur. ratat bu isteli sd-'€derin shliejit bir sDr deEiriklili ralnstr isiensi gel]id€ yo..unlanak da ardur riE yaprl&at dm deaeiklili sovl,etld Bir-lidinin ne derli lehine oldsa olsu, karrndr Luwet d!runlar\,da bir degigiklil meydda geri@k k.da. bir ijnen ra nayrat!r. Tnrk-Sovfet snn nrs do!.I srnrr harrnDdm So!.yerterBirlilinh lehiredtr! !e herbrngi bA deUitikli* SScBy€ lirs€ytaandrmyettr. sowdle.in bu jsleli ileri sii@cterirde @.kla yalD ned.d, BoEdlann kadi alerhldine kuusn'lhru$r
cukt ddld stu da eftr Dastair 4'a solqb Bnlsi bp,r.
yd, rars detir, PdiDld ov6d!. IrueYnrmd&n rqhtaffi rd.* coerkurinayb s.-9jdt'. *ad! sizri.c Fi Fj@jrft. (cco4. (r*, ?b M'ar.t6. n 5.r4 sffiry of iornatios
E6iry PE*, rcsd s. 40). !b e-I.r $u delieiHjli.dd dcar4 dolal sDdara urarck s shkjr
Fde sEldt! tiD rasroabirr. omoli. tsFil,in Ar! 6h av6ru4Gdh rpdaini armr, b6rc sddti bil !w d.lirtrx6rdi.
T0r{reNN xuzEnE(l !0Y0K KoM$u soRlxu
stla@ istetl€nndc b ' purl'L gii.i, elde erneli ir cb' selro'1;bii bu hu,us bunun Gdaren riooeden u74k b i_6 olrdr'd:g mlanba eelFeyecetrir,
Basmda fdla bjr ieleslc kartlsnanaua birlikte, bu htekLrTiirk bntuet cevr€lerini zltda gegjmigiir' It*nde! tel55l!n'dalta haks' deEildir, zira hq ne tadar solTet iste*ldi, bu deeletin bir talalna polirilaslnD leLirtisi olnahtar zivade etraltnabir sawma kusa$ ya.atna eabalannn bir anlantu he de, busercel, bu sibi girisinlen! Tihlir'nin ecenentigivle lagdasDstolugu hlNsuu delistirmenekt€dir,
2. Irrk{edr bozlrb6tdr Bah|D 1utrftu;
Iliiliimet, lDsiltse ve ABDnin dest4ini Lazanba qabalmrasirbmekren bata yol go'dedi. Bu erada ds /.kn Po "dar ronle ru ! ee l :p q .m. t ' . Oaaanadet fu ' "nen 'n dP: c l lumeliqin r€!d!r !a'@lan, Molotovb Sarld arsDdaki gijrntne'dn simdilik dostare bir sd.iir rstisine lenzediEini ve sotvederBidtlinin Tnrliyeye herhlngi bir sonur tehdit yti.eltnebis oldu'Ennu soyleyeretz gceigtiEn Birletik Anerik! bu konfdansla, TiirkBoEazlannh utsulay.cab diiny!lolftikatndali 6ndini kavn'n,r oldusr:\in ruMuru de$sl'mFr:r' Y6h'u ouadr bir nol'br|yi.- bel'idel lol ijtrJ'du : Bi'le|it ATlila tun dcui''iEirisitvledilin 1llumtr anc.t t di dNal qtarlannn sereklirdigi ijlgiiae "'--+rur rc Vd 1945 sowe. noGir'1 lii'. Sorve in"nda sotrr|d B'rLsie roprak !e.i.m6ini hreveo brin. Tadd"nhalh.dr Bagtd Trunan "Amlr, rda liivle divor:
oMF c6ae'dcr.ri 3.rek.n bi sdM orduculu rdvdim. &-Gn klrd IsblinlF&! kEtuiz Bo&rrd sdMutiin dtuyr} ikilodidgrd rrdd et.in'r
GdrnldnUii gihi Mntbfille4 nnkiye n !&r bitlsel€rinin Tiirleg€Denlidinden q*a!.t sowd mnltiyetine $En*ine, ketdi tuv-ver rlmlan €rkil€ydeltceli icjn aldrnad*rm haldc, kodil€ri icin d$lamss tineni olan BoEazlar som! ae d*rnda dat€iabilnettedid.r.a so.md4 Potsdam Ko.Ierantnd. Bogular tc
(23) gfry s. rnFaq,I4"noni var o/ t&id6, c I, NR tdsry, Dc
(24) rirrqik Arcdbm !u rutun\, aktbtu fa ht P.titik6r k\b
53 Bask'r ORA\
nusubda alhan karar h.r iq dcvledn BoEdl hoDusundaki eitrnilerini TnrLiye'ye .yn ayn bildirnete.i ybnn.dc olnuiur.
Tdafldn lerbirinin dayatnasr sonuc! bi. ton]rromi olarakalr]F bl k.aa karrr AaDnin rakrn.hgl rutun um sruvllrri.. NiteLin, Montfuniin d€Eiltii[nesi genkrgi yolutuaki itkDota sovretler Birligindcn dcEil, Bi.lelik ancrika'dan eetngti..2 Ksrm 194s trihli bu noia Monidxniin zamu,n togulbtua urd!tulraar iCin uluslonra$ bjr lonfcra.s roplmmasn ainemek-ie v€ b& deEitiLri} reklifleri o.taya armal<radrr. Buna gijre ABD,K:ndflizde k,yN olan devlet s.nilerine daha avmrajh olan bir Fjim tehlif ermekle ve biiylece bu degigikli* konulunda sscBda.i,nce danmank, Bogazlar sormmda kdklii bi. deEirikliEe .zrolm.yacaE,D beliinekredi.. Bymes ieklifi Saraco_llu tanfrnda.rlml la.r a.dl Hava elekirikli idi ve cuntrurbarkanr lntjnn IK.s$ Moclisi aqD sijylevinde Tnrk Millcrinin onuruyta yalaargblre onuruyla illneye kamdr oldulxnn sijylnyo.du. inanbuldaTan Marbaasrnrh ve bi.kag solcn yayinevinin liistericiler rarafi.dan y,knnar ilirlileri gerginlesrirdiBi bir s.!da ili ciircn trolest'.iin yaz,laD ortal& daba da *aqn.dl. s. R. Djanashia € N.Berdzcnisbvili adh bu cnrcisran Bilimler Akadenisi iiyelclini. Tiflis Lolmrlst s2zer.sinde 14 Aral,k 1943 ta hi.de q*an ve .Tnrkiye den Me!ru i$ekl€riniz, baihgft taryan yaN ardsb.n, Arsvin, Toriun, lspir, Baybur., Ciimijshane ve Dog[ Ltisl@, Trabrcnve Ciresu. biilgelerinin 1920 re 2l de 6n.cn halkr zor bi. durun-d .yken Tu ' \1 " r " ' : l ' rd rn !sd , ugr rd r . 'n ' . b r .Jd .k ud ' .d k i r .lerinin, anrlarDm vb. rot cdilmetle oldulunu, ve srvar snsn,da cmpcryalist Alnanya'nrn istcFrek hirneline si.en Tiirkiyedenbu iopratlann ge.i alhnas, geretrigini ileri snrn kbJdi.. Sovyerbarn ve yaym orsadan da yury! ittibas eltiler. Fakar bu pfcrc banDnn buna lar' tcpl<isi epey sed olmu9tu.. laki bu prepzgmdanln asl Banh kaynaklar.la ra0tr bulnas ilgi qekicidi..Tiirt kanu oyu yantnaya barlad,kian sonra bjle Batl! barn veLsynaklar rsnda bu tonutlan siiz einirlerdir. Aslnda Bani derlet ldolamr r gi'zlencileri bu ko.uya itd nedcn barkadr. Buneden, Ballrlarla Soqederin irm konusunda qanrnakia o'urran-dr. Bu d!rundr Tiirkiye'nin Ban tlolona 1.91fiE,, l.crtere ve
soqrdqb rapne ordugu iebn[lili delam drirebil-.li rk|rso&
(5) xeJtr! ao,r,!,rorr nEhe6, !{, s tr8
lORTifiE'NI\ KUIEYDIKI BUIIK KOM$TI SORUNI] 59
Asdika .c,sndan yaamsal bir ijnen ralr duma gdlniirii Ba
t'r' u"i.'. c-- ri-t*ott-i .larnr Nrr! 6nrp ortava kovralat u reden i o z fd Ja ' ' n r_b^ g ' { ' : : i t c oc \ ' a r ' ' D "Je
r i B " k d ' a d a \ o | " n N e n e r : ' s " d d 3 " l ' 1 d 4 ' : 5 L h ' o i 6
k h i A \ d r s . 7 ' e . ' d d i l \ r ' ' . _ i i . i h r ' ' b e l e c i ; / i r I i n
^jonolr lstrr Kontr!" n& Lonlab* r . i - i , . . - "o - t r b4nd l run R !$ i r t dn r Rs la
] [ L i } t i q R q f m | i '
i n o r J d d b ! b n ! d : 5 n d d i | |
,d,; hrs dho ludi,e
egukrlr AttuFdr 1( {vrun!
;m b" bF borae. 'd"*ebL, inL dcli l
sa b4t L[v
rh Ets! klnemD d.! ldi.]d,tu Lin ri.rHs . i r b ; s d . i e i l "F , - rnd .
c t { l n l i i M l b d m $ f r s o l d h g i iiurr$bdtri rvice duddigi, Rlsva bn InsiM Anedkar teviiziinden kdrkdadb Fhrrb i$rdttnr kaM* srirdifi sn
R*Fe'.-19..J b l n s i b L g n n | ! b d ' i l d
Llpmrn'n sudt!' rdf basi! derildn
Eildn sovr' doramN Akdcnik
vcni dmrya@bna s6re bir hrrb i!d.nn. qta@ak @didc de! di.lnsiri qa lns iz Amdikm domo@rin.'n kaodeftc gir@dctcdli istiFr. sowei Ruslr rurkiyq.: "Bo!ada! 4, bci*d.d€ nk$ileyim,' dns. 'BoEdlgn oyb tapd orsa kitDs& dosms KaEdcltc gimydidi hdvld bir is ictu yd{ prniyslk Bodar{da bnar b.k
bdgb s.behi Bogd& deE dt.rsy,nd 3nr k6E dduEu idn bh Boleh. iscrcsi vardf
60 srir 0RAN
Krrrl it! lDsirttrrb irmeo$Ld'
tlD d[nF D{dhd. ]! ' i iruLkrf
s q \ d d l n f u ( l s i l l i q i i . k i d j r , l
B! srt.hr o zrmanhf biyLik dc\lcil.. rrrnnL daon,aNEolan uLunlamsL Folnikr oruih,n snzrl r. irzer hif rlltildc 11d,rlaimrkrad,r Eiiviik dcrlerler, grlip olrlklxn rn,xr :!iitrictl.rini rtrtlRi,fkc. :.alrnndx rnh!n,rr,k q'kr't 1. L! rmdr Tilrhir. sibi nnG ik k.iu,nd.i LuluDrn ijLk.Lui k:zrtrn*k, bf onnJd ijneBli DlnusLu, ButrlD i!n, d. br iilltellyi Jdrmli nfn xlrndr trmak yar!enLi kulhn,lmrtta{l,f Bar,lr i,lkc,ri,, h,' erbalanna Soq€ i d ip !omas is in tu !ok y . tnh \ , r rL ,1 l , r Jc \ r ' d ,n .L.lnnrtur Batl..c yrrfula. rrnon.ri grl lic.n,.tirr sxdrk, l0Nafr 19.16 taihliAksnih \arn x. rhr.f:
rko hii lnna
okrlarbriio rIe!!, r., ' : 'rr]!. { | . ' L ] $ 0 n I d u w d o
t o d d i 4 j . i J l u r u l n r u r d d i l D c ! l !
hr ift! 4Dor bu o6.i! r i
.rEe br!!! i i irrDrd!.uJ! ronj k n i & L a k j k t u L e u o d e : , 1 1 t r ' x
t s i Ls (b , ' r ! i \ $ - r ' d !Ds1h | l i i u | . b ln iDogUD|U
ordcs'di rrr(irroir \^ro$ !!b i ' l l o n o g i d d e h i b i i h e i D
Bayle.!, Barli nlt.lla.utrk, so\Erl.f lrliian kurkuL!. koiikt.r! r \ l . n l r B : r t r i j k . t : rrarnar gi.isi'nleri bosl
Y3FltuD bu grj:inTri.k Dij$kelqci uiinnydk saras gemrl.rind.nbul a !'.tirilmsirlr bi..jrk o 3h i. id. Mi!!!Drm nu strirlolhinu! .l
riids n,sanl'k, idnk , hi!;hrmjr n irrerle,dcn nmak lolL,ndr *s rm f. rdeki sddu.i, r'irrkirc dekr
Drlra ilerir. girngd..yd'nl'3a karnsruruhnrtrln 1',sllizre br ka\m3rdaD yap'lan bn. FruJr,.daha deil!k.x!t \! rirni sijylcDuilrr.: B! i\hBirrilini blna rcr \. bi
Jan.lin !dlr'ur Br:b3k.Lnc so\l.rtcr BirI-Ln. Irrik izlef!.!k trr hrknr!x sijiirmcr.rn'io dr Ri
ysprord!i dii\i irnr$i$\qri!hJu, f;si !ir
ITR I I \E {N KUZE lDEKL S i I IUK KOM'U SORINU
do . - - B . ' ' t ' . 1 l L r l Jede \ ' ' t b i l i k iF rF lE r& b t !
, " . . . . , . " ' , - . . ' B i l q l " . l . r d a l i I L D e d e b r l r o l E l ! F
nar kuskula; k,j.ijtlenek su'criylc bu halanD dag E!@ &bn )e 'd i B , i ' , l e 1 r ' - -o . ' " ' : l - "1 \umu>a tMt i { i !
d L ! ' , t r k . o d l . ' ' . ' r b r ' l " . J T > l r r d n r
YaEllaD bu 8.rgin h!a, onal. rl' iince lvashingronda olenTnrk Biiyiikelgisi Miinir Enegnn'ijn ccnazesidh ABD'nin !n bii:
vnk sa{as senilerindcn .lan Missourl ilc t Ni*n 1946 {|] ldan
Lul'r s*irilnsirG bir.bappj.ni"c uhr:.aki1r rrln o P\jkolojik ortrn itjirdc lltis\o!i, Tnrki)r'dc bir k!.ranc' ol:rak N3'5rann4f sakcollu.!. .irr,ji/. vrladtlrnuL ' n . k n . " \ \ , " i l .
i ' J i . - " ( " : ' - - d e i b d J r ' ' d ' ' ' 1 l JBirlesnis Millcrle .. r'ii(khep bnliik bir insanirk dii'\' 'rn kuFEat lolunda s:llam ( m.tnr ad'nLxrla }�iniir'.ktdnler ',r" $c[lindeti!dndi Ti,;kir.d"kj . ennl! haf:rr xrlr.nrk i.in i(i bii dl
Daba iLerirr gjh.dcn ij..e, ahlter bueiii. dck lan ohrakavdul,Ea kaNnurulman\ lir radlo hab.,i,rdlD sdz eifrel Fc'r'k; iniilD* bi. k"r..g" !..e, o giinlenl! Arkrr rrdlosu tafrhndrn lap,lan bir lry, 'da So!\trlcrnr isr!kl.ri rrannda r'ii 'kilede.d,hr demok.arik rc rensili bir hiikiinet kurulnrx!'L nrediklefi
ni snrlenmis!.tr Bu islelin ii,e'indc bn' diiliinelitr sorverl.r
Birli!iri lru.a ii!n f. bnbirlein. b,il1 iki nden ikla gelm'kle'
di. iunlard.n hinn jst, sasrn ba$ndan lei Bi! )_i eeilinh bir
vijnelim c6der.n Basbakao 9nkrn Sar.o-ilunui diisii ilcrek )!';i.e sosd{ Bifliqind y:kn, Bxr'$ karlr dah. lekingcn bn t'l [ , z l - . . , , a \ r " ' . r " r ' l o l o V ' r o
' - q O i " t . , o R h o ' l
yop!ohat diirinir$iLt
ruiuiu ro,., Gg[t BuYdkdtc
l l 0 c @ 8 . ( \
r! b l,.bcr \€ldigbi dutn!d'E,n,,qas4rL siittsrnckrldt.
korLulL ! olaak olnanrai! d1:tr,da, sinroilutu zrlnlahak v.dnlnmek rmacn, da gnnuEiirn M3$igli'r F:rkir,r're siv.si ta.ih
D.ulcrarii A snkrii Esner k3bnl ern!kr.diflc. Eger Ile.i soriildiiise. bu .drntr denokfutik v. t.msili hijkilncr, steiinii hiikijmere',1,.. unsulain da dahil edilnesi rrhNtrr !.ldiFi rcrk!i ikinclftdm d. 7ar.i bma baghdlr' Hilbn ldr;l.iik xk,ha s ilme rrAa
! \eme !!nls' olmrj!( bilrokrrl -r.k Parri |iilntti devrnde
sol rkrnn qelilnesinin iLk ko Lo, bu{uu dcm.krarih ijzsiifliik'
lcr eldc crnrkri. Yotsr durnadan a!ti, iv uzrrLlu bi. skr vi;notin altnrda hiqbir Fv \ijrlrrrolto. Daha d.mokrarik st|nrlu' lrprl. loolumdski imllar v.bask, srurladn, dab! ir-i 1o.siL !dcn brr hnliim.r knrlL'r\a {rlcu
liki cdn d. d.ba kolay r!),,h.ae, doilldu ' Niisolculannm rn qok i{djkl.,j Intrns, b. lib.rl orLanrr varanln*!d,r zanrtn,n:oi.n !a7.rcsi Tatr1r L$rran z.klrirc saldin
n, sijt..i dc bu iirl!tu lan'rilkL lBt !trran!. xs'k kotnru'
snzdur lizi'n bu monlekdk rahrkkrknnu lln !k *cd'!'nrn re6reFn,i qekrj-iidlt t.y sadccd \r srd... d.nn,[r]!i, \e gxnh t'r'nasndr demokrxsidir Yani R.osevtllin di;t hii.il.ar il.dc !!iil dcniok.asidn'L Br barit 9ir9.k1.n a[ii, rol.u Tar gr7.r.\i
;!9d Yatd !a1f1.ri]lc ai-m rlkirl.l !c l4ilefl saunmrltLrdrr zr'n'an,n ds\l.r adamlr. br i.s. ak'l eLdlrqncrithrdir Orncain Nc;
nenin sadak .Tro celitl Bar_ar'r N:il 'ruhf?' dire iliDkrx}BrJLakan Sa.acolh, llLirl.nrnr r\,, oldrklannl saidikli
rm
ve vdan in nlsL olut di lvnr in\xol sx ndukla'Lna akrl .{r
o lnnkn solcrllnn so\f:llrf BLrlreL L]. l5kidr okiukhl ko'
nusund! h,9bn lrtnxk re\1 [arrt roktur F3kar so\.(l.r lirlj-ijd\!ar, Tii*iycJ.ki sDl.uL!L in.n Saraco!Lrmal vc ininr.rk iqii !ahtm\lard' Tn'I s.l.rh.nn br hrrckc'1i, koodi iq ,nann!, brk,drndrr trrran' ni de. - ! l uh i i k i i ne l i ] 1 i y , t r , rD l k l rnh i !o l f l 1^ rk$md< le . l l oh . I ' hl,i'\cv seqmev...!i, o /rdrinr i
$1D1 bi lhDFs,d ! | ! D d [ c d i h i . l ' i L
soNrd! r i i* i1r. in ( dtunLl i !d!
6l
old sirasal ortma baLrlp sijylenebilir. salar icinde bprak ag6'egaf, re hrjNszi eol bijyiil dlgijde giql4mjSlerdir. Tiirkire de birsiyasal degigiklik olusa, bu uBurlarh siy$al itlidm getlindc otaya q*acakrr. B6yle bir itridar, libcrauzni icabr idolojik ahnlaraccve veBe bile Sovyer Rusya ile bir yakmlagmanm soz tonusu ol-@s olanalsDdr. Nitetin, 1946 ,ecimlerinden 6!cc SarasBlu isrifa edeceh, fa(at yerine, ynkselmekte ve Bn.okFrik ikiidan ieidit bineLte olan Burjuvaziys tepti olahk tan Bnmlar yiinetimfelselesidr tehsilcisi olan Ree! Pe&cr selecekli. Bu t.9bak.n,SqetLere olar anlipatisiylc ia.rmr bi. !itidi.. Sonunda, bili}digi gtbi, Mdshall rardnL re Tl:llmn Doklrini labul edilnrit,Tiirldye Sowederden daha d. uaklasn$br. Bijtijn bu ee4eilereEEmfl, Sorrederi, Tnrliterde dana solda bir nnLnmer a.amalaiter lmudun. 19,16 ortalannda knnlnalanm izin ve.ilcn k al!ar sonra kap.t m ili sol.u prtinin, .Tnrkiye Soslalist Emo*9iv€ Kdrlij Par.i; rc .Tnrkiye Sostaii* Partisi" nin o siinledn'munslif navat iqi.de but senditalar ve aydrlar amsnda bektemcdil rekild. beninsenni$ oluslndann' ileri seldiBi uhminedilebilir. E.tta, nd zekenra serlel vc a.lada9lan, c.Dl Bayar-do MaEsal r.vzi Caknat. kadar sago liberal nlhalcfctlc s,htgbirliEi yapn$lrr, onlarla birlikte eylene sinp dergiler (Ciir ?rer)ok.m$larsa, sowetlerin de tendi aleyheine olan havoD d4r-!p da dah. erbe* bir atmosfe.in Tiirk siydal tuyabra €gEnenolmar igin D€nok6! Padfden hne bnseyld heklmb olduklar,akla yatrn gelen bir iussru., bu P.rlinin dsha nuhaletette itenzan.n,anm takDd*' anti - sovtcr tNm.agnen!
3, Noblar $ lirtr - NotaLr :
Savagton so$", y€bilen devlelle.le yapnac.! banl .ndasn,.lar erunnntr ciidek icin Parisle l rrlnda y.p,lan D6.tDt'igldi Batanl3r giJrnsnclerinde olublu bir sonlq abnuad,.
(]5a) kd I(@r, Tr'i ,.,,tr6i, ! ' n 1 ' k r o a t b g d t b t r i * i D r r
rilin baFnsbn en iyi dk&u, LururutlDndro d! ay enla kaPa.l
136) s@d dad'rjsdlddD Doln ilrd.rinin burjuu?isi hrkkdn diiriicdeled nsiiqdi ldara se, &d Burjuvri3i, iir'imin drsiiirome'5i
blrrEEtu 'dfl,ll!!r ve Fd.duin sluhotu riiDird. F**oog!.koDohi!'nde hrr! r.o& r',ld od,ir gib suiu.un '
slrct urldaD4 Dodu Burjdezisinb nrclfi olank ildid oldulu,
:n'. D*reiciritin Fvar Evar ye
TNR�TE'NIN KUZEYDET1 IOYOK KOM9U SORUNU
Sundln b ay kadar so.m, so\rerlcr lirli3i 7 IAU*os 19ao tari_hrde Tijrhy.]c bi. Dor! rooek bitak,m nt.[ler ilei snrdnNo!i, birqok arn.klcr \.fr,.1, BoEararn \arasrxiiidar krlltrn' dLlnn ]*hniikren sonrtr P.bdamda n( dtYl{konteransndr al,oan .c Itr derLlrlernr Ltr bihrin TLnk htkiiN!rille doArudan dllruya -qij.iirnrele. r,Fmann' derPjs rdc' kruFlan nardrnrof re rti"l olxrrt so\t.11!r BnL!in: Boalrarn or'tak konroli jgm iislcr lcdlm.sini r. M.nrren\'onr !sdilL bir :ekildc lazdeD !.qinlnic\id ntilord! '
L.rJ,,'l! q,kan Trn6 eDeL.s,ne g-I!, rfrnr verlmei ('.s.cilnis ohd taril Monneuxyn inraLt!tr d.rl.tlerden hetl'3DSibirin,n sijzlesmennr I.krar ga/dcn gcqnjLmsi iqLn Lhbtrdd Lulunlli,le..!i ri $r tx.il)tn Btr raril, o \.qihnesi, sor!.luli bnndrnLjf II ijnccki aniqltrr olin Tij.kil. il. tek rrrall' bn miizaktr.
' - ' D ' r ' \ ' I
oldnkLrr roke! cdnrrir gibid,rr! !rk!r g.nu rd' gclcn 3r2chnjn bif olatllk.larak bcliftrigr balk" bif n.drni, v,ni bu -qir\imin Po6drm krrarh.d'n bn urgulinan oldniunu kxbrl ehnek
dahtr akh lakro Dlr..k!r
sor*! noiar 22 .{gun.s lrrihLi Tiirk 'o[1]ivlr ce!a!]3ndt
.lm\ fiirkiy.,ddjrLrt,eddcder.k, irz.lliklc irs isregnrin b,g)tr!nn,-E, ik +nrr,!,n' bi!dirnrisln "
Mttrfikleri,r lulurunr gelince lir J_,1 kadar .;n.r' TijfkileniI Doiu loD.rllannu creniesn,li "TnrkiJe ile so\ydlcf Bnh
iirin blnDr1 lullcLlc..gi li. n!s.lc" oldulunu riivl.ten ABD
ao\v.rlrr ri,ligi jle diinyrr !3llatnr konusu..U srlrFmarlncao'fu D!{uduki du,suLi L lcndi rhJhin. boluL'nN r.hlik.si *arn-
n.da Ttrkiv.\c .inem lemeye [aslannn'r' IBD T Alnnos so!'
vet iotrnn,; kdrdi 2 Krnmda !rpn\ ol ulu t\lifl.ri kapsa\ai
brLunqr duqr! [nkabitrsEi ditniildi. Isciru qogrilrr, duer Buiurai 4l11di ieh d. lnt Liq*'
rt,r I1,r, io ri (A!!sos rel6r s ?2 1 Bu
D T'RK1YE'NIN B
lUPl(lE.lrN KUzEmrxJ B0Ytk 30
i& iic @ddesine E ol6u5, djEerlerili ltbul ee, Tsno balkmlEDda ls Aguiosta var an birsom, Amdikan devlet adamlan Aldenize bry k bir!i cdrdereye kdar verdiklqini a9*lam!la..l'r.
Dan bu haber€ lsgt Soweddir e6sterdigi telki]eryautbadm 2? Eyt 1946 tatlhae iliici bir Sowet noias geldi Nortda, KaFAdizin tapal' bir deniz oldutu, at€n Monlreux'niin deKaadedz san indeki ddledere ldcinli bjr rcjin oldlUu stivlen_melte !e ns sorununun skfiye e, riirkiveoin eeemenliEini adel@ereeli, aksinc, Boldldr snverliEin' tcnin edecli ne'i <u'
B! notadan sotr! basDd. Soqedere seri saldr ar vap na!a !ala.h, alD de 9 Ekimde Soweder BirliEhe *rdigi nobdaMontEuxnnn sadece Kdodeliz devleti trsfmdan delitri.ilderecepini !e ldriu!.n' ' BoAardm qavurulmar konu'u1d. teL 'G
;lu devhr .l;'. kalr*' ert igili b.ldirdi Bo!,Lr b'r "aldrya. ya d" rld'n rehd'dnr m3ru' v re budm do$t3r o rndunduo B i le )mi r MjUet le ' G i I r l l ' \ Mec l i , i "n,b i ge=L re (esn ' be lu16! r i ' r fu " i t< de 13 Ekm lc46da { l 'lad'si eLabt rora.i& so\')cr relFriri ek a' eddehis rePot;m kanrlarhda iingdriilmiig olan cii.iisnelerin nora aht rc'nrtylc tananlanb{ olduEunu bildirni9rir'"
Biirle*, l3 Ekin ta.ih[ Tnrk lotanvla iis, iopnk ve Monr'eunnn deg\rnlrtr tell:.ler. 'edded Ln'r' bi bu\ul .l 'drel ta'
ztEa b.rm4ri'. SSCB ep.i olt dL A.laradal' BlJlkelci'ini se
B _ TIJRKIYBNiN BATIIA YANA9MASI (IRUMAN DOKTRINI'MARS1IALL YIRDIMI VE NATOYA GIR]S), BUNUNqOZTJMLENMESi VE SONUELARI.
Bu olaylm, yu$dalann y.Ft& lava iqind€, Amerika Birlesi! Dalederinin SovTetltr Birlitsne nota ldeEk Tnrkiv'li deshild.ri v€ ]rir saldn olursa li.1esnir Milled€r Gijvolik Kon'
;ol Md- :-." brr.}J Ebaio Fhdn u...ru- gnwrr3l!. elravras' 'ddis bucin d.hcritrllrle'ilD4bndhBfinda
r42r Iy' flnhi na
sclini tra..kd!e 3er;inn!kle .chdii etmesi, lijrkirjdr ABDI: kaf!bii)tk bir sevgi dalg.! laranya s.r3j ilad. ed.n sijzlerle d!lL,dr.. Sarar qitrdc giiitiilii, dal dljrusu snhck zornda knlnn) o dulu ixrarrrzlk Poliri'irv triunnden savrir bnimnrde biilnk bi. yril'l 'k i!iod. kala' \e bfnun getirdi!i komplets Inrde krrlnia T!rkir., so\rerle,in (..d:
liifenlitleri lq'indrn hrkl, olln fakd hiq k$lnEuz rn*i*nloceem.nljlivle br-!di!maz buh'rdL hrckleri ka.s,sndx Lalirc! di.r.nnj$ ve bnzrt ABDnnr q'k!,r ecrcgi ktjriikldd,O bu siiir \,\asnr kazannasm ,rgnrn bn til'lil ciire. dulsu iqi',d. okDtrnu
\ nirli baRtn' saTdr.l mebus N si.lik .Ta.nnlaf iri qnTnmlillo',
di!{ iki qaF rn{ikrn r bsil!( {*al!a dcqil
re.17 s0 arxnnJr D\\r.f Bakxrlll yrralat orh hu !a/a!cnrn, rdkafdaki :itldi hn,rir harlln'n nrdlnini rrnyrmrki,:ii h$kr hjr \ijz.klc.rcri -q.r.k!t k,l..xk lidrr rrr[i!' D'ioya€.mentigi igiI .ntrrn biiJiik derhihfd.n soqlrLlr B,1isld.Icldi ined.dc rrrarhg, enr.nsizl,I dnlgnaLir, Tiifkiy3 ! '1r5ilAmerika jlc miintijn .lduln kadar \aknr ballrr kurxrrt gid.rmctinen stir Didc. bi. devimle Tnrklye)i soryeder jtnis, .{nerik?gekll9rtr. Bn gnlenstll, dllluruDuf b ' \ono.n olrrxk biirnk| | o.du berledrk z.rdodr lixlrr re \.vx{n hirmesirk .ormal scriyelerine darco Jijr!r llvrlla,L i!dcrirlt !eli.i xzaLn Tiirkir(nin idnc diistijiii c*onorik /o,!rlLL!klJ,, 7.iirn'n:n giiglii re7 , 1 . ! i ' r I { B D d \ , ' 0 1 ' , . " . , " i ' i . r , i
!ilie..'riir barr oltam:dr!' Iunxnislaodxki" L l ' . ! . ' n - n d , ' l \ B | l b ' ' r .
.e alar 40o milror d.l.rhl bir Jrrdimda bnlunmar: krmf \un. tiif. Trunan Dok..ini denlkn b! vard,n,r arkasndan MlN,xlrrlinr ga.eEince Tiir*ir!-fe sij..kli Anerlktrf r..d,mr bxsllmrrr,Sorvei istelllerinii k.sir olamk rcddedildi!i rs Lu tellikcnin Tiifkivenin tcndi kara ntumr salesinde ailatlm$ olduio bir ?ananda yar,lan bu yrrdnrldr Sowfrhr Birlili.in bilyiik r.pkisitl. kars,lan,. l2 Ma.1 l9l'7d\, ilM cdil$ Tn,man Dokbini, MoskG
TIJXXIYE'NIN (UZEYDEKI BOYOK rcM9U SORIJNU
va &,fd$Dn aednasrdan iki slin dncesine rastlar' Konfera'sn ana mddesi, Soqetlerin Alnanvad.n isredili savai iznina'nvdr Bail ar IuL @! fdla bularak ftddetnblerdi, zira !! pa'r;vr sonucb t€ndileri ijdev4etlddi $indi iso Tiirlive !e Ynnt' ' ima t i ' dm r "p t . to rdu D 's r b ' r ne \ r , le sscB i l t s rd loAnerilan nitu/u soqcder B 'lipin'1 C'ineun. in\ordr - c-rio ltinlerjn 4ven)tl.k !e h$e.ao do d ha\at i. rde anl"rra rmDr i , .u o ' i t i , , t " r 'u . .n DoLr :n ' 'nk ivc f ln du du 'a se"eL'e ' r ;e r ) : I l i k 'a t rmPdic ' hJ ' le 1 : r ' k_soB ' ' l h l 'h i r ' o l
o lum)u o . ' rek ' ld " P I le d i r i ' \ ' L : ! . b i7 l r r B- r ' r b i i \ : i k de tt .L l { udhn; .1 kJ r i iueoe ' ' c t dnos lc ' ' i nJe ' r ' r ' her r
ortada! sitinnek tenlitesi iqinde ini*esi* kddi ile KlzevdekiBilvijk Kontuu a'r't..t L i.ik'ler:n 'vi virrirLlm$i (io e1a"6ir -- ,*,., s"'ry"t. sirl'g
reho'r rde' bi' 'ek lo< \en
di iilke,i.i bdtka bllul de\lerlac.ro.roribrBl ehi)nr DNler adamLn dd davdva lend'ler n lcprrn Fla'
w eeF\ bar .ar.cz doeFlF- geFl'e sollu 'e ele-d_1 "dm
ura;ruhn e eler"Jeri d ((ak Jmam.llard' B"rhslin Receb
t ' . * * t - ' * . " . . . ' t . . * " t
'6i ordJgu- ,Jed)odd N' bs
;Gbr ruJF dohl" drr' b,
c'b biseY d'! dt +
setlindeti sdzldi, dnrunu jvi ]€n$rnsktadr' Muhalefer sdznsiirnn aym nitelikreki tu sdde.i, Carqel bir blpartlsershp iirDegi-
a e t r o . d ' ' m ' . d d - ' ( E L l 3 li - ' oo . ' . rc * * r 'h . *& t *nt 'itdln taDbhl, hnmtsEev
r.de d@! sorcine dsd
re32. s.6. ? rry"beF s6E, s.E!butnnbdPkydndimmcbqLE-
rsij gibL .$r eri $! .rndm nab€GL' du ,rmsikaD vdredninrnenuqiur, tnPr*
(45) ay'n radhi, no. 16l (Niian Dar, 3 9-
Bu hava icinde, Tihtly€nin NATola qesidi ne.lenlerle,{ bastaOlt Doluda Luea& pakt itnr T0rtiye'Ji qekirdek olaFk dijrii-ro lngil|rerin itnaa iizerift gichem6i, nltenizde biiyiik birre1at yaraltr Eski Drtitleri B.ldlarDddn YBUf Kenal Tengir-!@t, durumu sogukkanhnth tahlil ed@k hav.yr y.t{hmya ea
r$u 3tur.rd. bn' endke ediror cH$ciy. v.uli,1n syhdrii libi blanril Pa*!m snnm4n. ciremdtigb d *i de{ rd E!? sbrtjid! olrd Mtub bdadlllr (a&5ht .. bu d:ima v,fu.onunilind,da'lar'Tutblltl i
nwo (blavo &itri). Yani beo hunu reB.lrn, *n @ ouq
roye .din dbt bis soyreydlyi4
Gene bir eski Biiynlelgini. olan !u sandar, dumu ieson ecmdizde tddmcr olacaltr:
.ldiolohdd*l3iEhElltlisadb.h.ddbiFaklalifulk
hatBhatFdrcndidl'leliJdrb.E
bdr4 degldr h4*[b,
r:r'm d4irm-. Nftrrr bsikaLrar iahfsz ddukrarn s6yl@Yuslawl'yad4qbdblD
O giblerin hausur biiylece saltad (ra. sonra, Tii.kiy.hinSovfel isleklerine !a$t duabilmesinde tme.ita Bjrleeik Devl.l.ldinin payt De olnuiuri 6u konu iiftrilde.le dumat s€reli..
yap,dlualdelallDdeyaFmyaeL'.d'hftl 't itsdD
(6J rntk te B4rx Mllet Medisin 3, BiEiin 56 (16-3.-1s).
Go) Ae'ur6 A\jn,|r!!d ,a45aa \oIau D4 pdrttia.dind^ona Datu r*detui, I!{h,t B, Kdvs M., re5e, s. 26.
TURKi'E'Ni\ (TIZEYDEKI BL'YUK IrOT|sL SORU\U
Busnn Tii.hiye'dc Eenellikle liabul .dilen tikir, Tii.liteni!Sovyet istcklc.inc .ncak IBDnh d.reEi srr€siddc ka$r du.duEuyolundadn Bu lanrnrn dogrlluk derec.slFi !.attmrak i9h Tnrk's.!ycL ilgkilennde bunal,s yakrrn olalla. ktraca iekc. relter crcalal,m rc btr bnn.hnlann sonne nlrlralanidx Am..i*r'.,n o!'
Tink S.lycL ilirt,l.ri.de ilk bulrl,Ln, s:rtrcolLo ouo l9l9Mosko\x scyrhari dolrtN,rlr s'kt o zanranlar kendi Lihug! iqnrde olan ABD, 6u l,unal'na hiqbir .rtide bulunnrxm\ft
iki nlkc arasrda sxras rdnnda E'k!n lfll rrt.k snn'i5n:lede dnthfikini excendnmenelt dikk3i eden Bi.hlik lftTjkr'n,n Tii.tiy. ilc so\r'rtl.r !irlj-{i rnnndrti rtrr.i Lno.luid! iTlcd,!i hn,n da nsdghr Moloror'uo rteltllri rr.r$nJ) huh,nif B.
lazlarla ijs soru.utda ameriki, Porsdan I n!Nhrifd. .K'idcnjz BoEazlan sofu.u.nn Birtrik DtLl.tl.ri rc liiriin diinytyl il '
Sil.ndi.di-iini, stjJlcrkfn, Doludrki nnrr deEirikliii sonrnu h.kknrda Molotor'la Sarycr aranldrki Moslo\a sjrii:imlliih sildiljk donrn. bn gbiir rcaiisint b.rzediEi.i fe Sorv.il.r Bn!iljnnrTnrlircr. he rangi bir soDlur iehdir rijnelmqrit oldrlunu sdrl.distirla Yani bu bu.al'nda Ame ka Tiirki)lti k.'di ':'krnnm
eerelii.diEi lidar den.ldehiJrir
Aral'k 19.1r'deLi ciircii frofts6,lcrln JMhu dolarstli so\-yetler Birlicnrnr birhr,!' sinif sxvrrr, B^!L iilkeler txrxhn inaq*sr Tijrkjre-ri dki aknra alJnak ilii knlirnnnns \e BrrLlr D:
r - i " i i '
renlili agNDdrn .iddi higbir thJil ol'narx. h snri. \.rxn sGnuida, Mlssouri !r14 gemisl, onlltr av tjn.. 6lnrirs olar riifk liiyiikhnlni e.rirnick brhrncslrlt l5rrnbul'a -lelnis Y. Sovrct r3hditlerj kok!n hrra jciid. !aril.inrs olan Tiifk de!le! J'l:nnar r.tamu oynDa bn ziy!,cl gc(ek Lrn klrtrn.r gibj gnrnnmiitiiif Bthavd,n bizzar ABD \c i.giliz g!)r.iiyle lu tadif volun dorunrgcririldili, yLllandx akia.lan Srdal\n ][Mlxnod! lercr .! r{khir Fkilde g6rnrncktedir5L
7 Aguros l915da so\lctlttin btrrl3im\ oldugu n!(l:. s3vtrtrtra celin.c,lu !iri5i'n he^ejd.n ijDce, PoGdrmdl So!rdl.f. t'r.jla; hi'' ijdiinijn bi, inu.u ve lrsnlamrj r A rk, o.ir Doluda kcndi eee'n.nligi.i tehlike.lc gijren ABD, Sor\cd.r !irliEnrin
@
In.rita shl.rik D.rl.tlc,iIin Tiirki-\clidcstetlenrsi l,nodan ibarcrtir.
7 AEn{o\ nohtrn'r Karadcnt retnnintu bn dentc L1\6r olan derlcil.r rrmfLndan diizenlen$esini re BoEaran. ln'kjve v. [endi-si raranndan ortak ola.at sawruln.sn, nt.y$ son ik' 'n3ddesi,ri kabnl eheminir C.ne IBDnin 27 lyliil 1916 iarinl, ikinci
rerdili .eviFu Tiirkir-. bir srL.lrnla ra dxseldn iehdidine nriruz krhA., blndrn do!trcak dtrrunun "Bi.lqint Millerl.r cn\s,lik Kons.r'inir larckek !.qnesini ger.krik'..!i rehdidilde, b!lunDrunlr" oldukg: biiriit bir rehd,r oLarxkgiiznten bu sijzl!r, nz$iDd! btaz dij$ijniikinEi,ndc hi!ada krlmak.ildrr zir: B M ciife.lik Kons.yin{lc SSCB vcio srhihj .lJuluiqnr bu org$,n bn girirind. buL!nfll! llimknzdr o -qiinl.riilla!a{ iEiide zai.n sihnli bn isim olaD iB rletmit M,lleiLer' sijzcn{ij bos, fakal 'rirkjycdc
-lx.ki brrakan bi. iehdir ohrk kulla
Tnmh Dokfi ;. gelin..: Yijz milyo. dolar rura.rdaki Luyardrm ikinci |e ,cddedihnesinden alh 3vsonm g.loisrn Grilinin c. viihset, SoIJd tehdidinin e. Siilnkolduiu dijn.,ndc .cijvcnlik Konseyini hrretet. ge!nmek' sib, b,ria]{fm bosllttu kalr slosanlar ilefi siirmetle veiinen Bi.lesikAturjM, 4 sN$ rtziinden got zrrfltrm,J oltn Ynn.njnana !eril.n ll00 niilydr dola, -lanmda Tnrti}.ye 100 nilvo. r..m\rjrsorrai.n, Tij.ldrebin bNna bijr-iik bir orsral kapLq olau( .!iBDd.n al,nan nakinal.nn bak,m! iqio ner vn biitecdcn aco milr:o. )na alnlnasn! k dlrn'idan irhalrr up'nry' gc..k!'r.ekbtr Tnrn.n DoLt ni Aneila nnr kendi cijn.y kr.ad'na vnalrla qok huzDronz olan So$e.lcr Bnliliri,, diinntrnl,!,n' da dala letcf TiiL+iye iiTcrl.e Eekecekrir.
soryct tehdirlerl L'rnnndx aBDnin Tiirtireri kunanp kuriamad,,A sorlnlnun ia.ts,lmxs . -siinlerde Fdyo cueresiniyazrn bi. mebus.-qa4tcci olxrak yaknrdan -razlehlerde briunnutolar rrolesnr Ahma Siilcii Erm.fnr Ju sazleirle kiravalm:
srLdr nni uludu
rq*cd(k. ilkudqui rhirn
rdo\h trt! {!'ani l,if Gtvcn
IOROE'NIN \UZIDEKI BOYIJR XOMSU SOFUNU 7l
tub. i"jhL; baL b"l "d'g' hs rr:: ( {me u$ b'.i!r'. .r. .ror-* ."* +rr.r.";;; jii. Ni",'m sd r.*pla singhv /r'n ao'nr;LtLa drile wir, n'd
F"l,i tu F,d,-;*t r*" ;,s' &ordin +h liiano.r'' dd,t
h? Rc bsrai '!rd' bbl
"! d"d- i-, drmtfn'tu bib. re46d' skqrdni seri Fh* Dru uFdda kal
*** rd,' ptu"adj 1u,l,re Jaltu batn" od €rrrr dbul
l4ilreE, ne de riEdi hr6nc'h!'
Bir iilkenin, &ellitle do@l olnayd devrelerde dD pol i
tsrda eirigtrBi etldleri g*cc! lir deEerlendiftye rlta.al ivianlatabilml tern, sdz koNs! iilkenin icteki toplumsal talNd,iqerdeki iiretim iliglilcnni bilmeli sdekir' Anomal dtjneble.deGavas gibi) veya qot hs! dd.ede bu tu.al de!\ih lir duungiisterirse bile, iiltelei d't loliil}aladt uun ddrede mtrilata ebnonil ve lorluhsal dnahinin eeFlrirdti, zorlad,$ rekilde yii-r{iinrkr, Niblin anonal bir dijnen oldn *vag snasnda sausasimemek igiD ndgi t.r.f .bna sne]n Ge ona egilinli bir d4 pGlitit ireten Tiirtiye, sonudr tesin lir hiqinde Barh rijnelnisrir. Sav4 sn$nda ibtiLarla mginlesen ricad 6ujNdisi ileiliirt? fiyatlannm slsbildigine yiitsek olnsrndan )dtrlanan toPrak agas-e9raftn ytldD salatb sonunda jyie ptrlanD re vur'*n diizsinin snu.u ola6{, savas iqinde bi.ittirilmig olan 245Envon dolarl'l arxn ve d6viz sroluna ngnH, rnrliye bnynk biret@oniL srk,nt iginde lalnDi,r. Bu shnnyt yar.t.n ba5l,ca ne
-d6in, Sowet tenlt*ine tartt ncr an silAh alnnda iutulmrs gE
G4) tud Snkij EsEd, rTtirliFyiM:fr lM Niu.&n Dolm avooEru
;4!F
72
rete biiynl bir ordu oldlBre kueku yoktur, fiirtiy.li Batr'r?ydnclney€ iten nedenld ffisnia Sowetltrin teldide.ilin cot bn-yiit lir rcl oFadd, da kusku gtilit€cek bir nus degildn, LLat,b! tehdit o]nasaydr ve ordunu ynkbdili yiik Tiirt €kononisiniDb.lldi lnldes€ydi dahi, Tnrkiye gqie de Ban ya balland.l hnciir.kii babmh dulua sel@tri. Sovf€t tehditlqinjn TilrLiye de u}?n.d!(llg! hakh t@ki, Bldr nlk€lq ve bunlam balla,matE eLolGnil 9*e old Bujueei iaRlldan muem sitnnr .lij. Babrab,gl,Is bityrecc rnzla ve lolara [email protected]. Bat,ya baElangD ns.ldi oldl ld soqe! tehdidenli ve hen de Burjuvaririn bu du,Mu hyift€re! sijmnm€siai la!!l etniyq nigbir teori bilihset
Tn liyede rab@q @aye tetiit ve igbilgisift mnhtae ol,bddan iirrebildfl, vui vabdfl nallonr Thrli,ri. eme.iniLodi 9'!d sereti islebeyecek bir bu.jNai yoliur.s sryd! !on-Enda dwlclgilit de Cot allflanq!.. Bu drumda Amerita dan.lrm rd.LD, Tiirk ekonoDisini tlaha da qllbaa siiriiklenmi rlir :
!...afdrli Brietr Ddeihd{ sdnd{irm ndrc'ld Fd.k wq&n & dsk ,yr &detio stn .lh.bileEbs gdE, crsF bir dc dolar bds* sidiln qkn4tr. Bu sidnk,aEsih Bnleq* Devlederi tu r&dre a!6rd!ki nsii bt-b FrirrilF dah da ,olarmrtu.r'ty4 duyducu ii.edn E srelin harbn irin andit. Bnlesik krdd re rtu fta.i ba!r.k.. bu d4r.r. eiitEl nr ' stu dd'!, id!@ bederiiilarrartlr{Dtu lki dk .ard*i dd.n ne h6yk lrEyaskau d4eizrili srdmet ieb, rijrr yijreticiLri, bdi Bi-retk D4r.nsind.n
Tiirb'€nln NAIot? Sr@l: Bu diizenin sotucu otarsk Tnr-kiye Ball ile olan iligkilenni efttikee dana qok s*la9hmEr.. Obadd Sorytt tehdidi iaMen orlarlm latkmrg otduh hatd.,Tijrliye NATOta gimet iqin qqpDmrtlr. An:q, envenlitten zi,JE.le da tadE editesidjr klnd4 Am.rita, o @nl.r SoraederBirljlinin efrEna kuaeEr iltifatltr zinctri agrnda Tiirtiy€,niniinmini admad& iqir F.dm etneL 'slenenelredir, Ometin,1945 sdndnda ABD'�.ld 300 bilyon dolar bo!9 istemir, bu istede
($) & Burjud heii" de h€!ij' onaF qtn@Dtu, v. dqffir darmonuj snayn, orsauyra hic dnsl Fr'n bir sdek iqin 6nb!.
dzd.'}' lmab'tn[d.nd&jj,dj
3 \L r | ^ i i r i oPL t
ancak 19,16 Ekintud. (c\alr rhnnnJ vdjlen bo!! n. ancak 2l nii-yon dolar olnutru' Bund scnra \dilei Yrrdrmlann rn?o d2
rkonoDiklralknmay d.ne*ledck dceilmakn..'r Biiylecc. u1L$iL biits.dcLi sarnnrir mrnill,t' szrlmrdE'p o u ' " d ' d f ' o o d " ' ' \ ' i r _ ' '
- , 1 r . ) ' o l J ! \;.k* *bu!l-" '-11,. A-*iki hrslxn rr itriid. Lr s dalrga' buluEr ., r..hiza! r'iiznnd.D plikoloiik bahndr' ^ndikrBidc5ik Dcvl.Iltnr. [agiml, dL
Biiiirn Lmla,, srdc.. g.nel Itrk dx poliri[a! ]qrurdtrn 5r'kflcah qibi !.iran,n.kIc ise d., Ltrrdr cl. !Lid1n konu rxkLmrid," aFae' ti. i;." ras'mihhd lir. rrrrly. Brt-\r vk' {krtl
billanmak r. iilkcshi b15(a bii|nk d.rl!11.r. krllxnUr'.1k s'r.
, L G s o . \ { . . B r ' ! ' ,
lerin Tiirkly. iizeri.e !trpullir ikl, Kuze)delt bij\iik kou5udrbir ier*i lrnrmrlun glri krlnLnmkta.lrr.
Ohvlar bn dc:drn elc al,n,n!rsa Tijrtrrciritr Ldrdi !inrnr'aini prt diirijnnedcn haEkei citi! iolashr
vnTiind.n la*rr drbtr tenkkli olrrrk, iilk.nin ek.nomjk rc loP'i.,nsal dnzcrde. ilcri celen bjr !kN' Tiirkil. \j BrnL grlqF's
nlkcl.re !idilcc dihr qoli ra*l's!o:kridrr' lqli 16 d!rturn!.'r:r.1, ,. n:' B '
' , ' n ' ' ' ' Jsivle ac'klanabilj.. Fakrl iiin !r,ip rirrli ruduf li Brl' hu lkl !rhi gnc d.uede rii'*irer. ijz.l bi' yakrnllr sl{.m.nrinir'! Anl
ienlik. se!lp de soltclkrdcn s.\ seda ltesil(LikiD o L , n \ \ 4 . r ' l ' ' 9 ' B " b ' l 'r952$rbrtndr NATo-ra gnfrtk, Tn.kircn;, sovrdlrr Blr i:ljnihiqhesabr katmadu Japh,s oldulu bir larekdri, o iralarh-rijrki_vc nin sijlenliL Dldisesi diye bir 5.I siiz kodlsu .dilcnlz Amtrqiaura raklasm:k rc yardm alnraklr' Bu r'rda (ok nrfllll de
mot;asi vrni Driirr rcni tili?lenen ikridar Jr binokrt 'FP h
raftafl hif darL!!c ta.!I si!orir edilnit .lacakh. itiidrfda oran
Denokrat Prrii, hcn el.nonik gijnenc ltN de siYd5ll ijzgilrliikNa ederek bata gccmiJii.. Kemcdei nknrdao krlkinnra* \6ziirle bx!ld,r. B!.u gerqekl.rthnch iqh de durmrdln d{xrdan ,qrhga etn.lr.n b15ka q,k.r !.1 diisiinef,retrii{i' (Trbii so.on b'jv-
(531 Bk! rn'L:Lif mlkdci !,rr,, s n
le bir etonodi& diizsden Jararlanar hgnerir q*arlan perspck.tivindm sijr n6e dala da ru8l tdam.altr). Biiyle@ NAroyagi.rlilten sonra 60l bol borg atm$!r. Bu durum, Tnrk-sowetilig*ileri agNhdan el€ alndr&nda daha fdla salncaldr, eiinlnTijrliye 3 yrldrr lUra5D d. girenedili NAToya eimel iqin henKore saragrna gtiniilln olank }arlm$, ]ren inCilteEyi tatnin e!ne! iqh Blgdar Pahh \ine sin!ni!, hen de ABDii tatnin ieintopr.LlarDda n:vr ijsleri vmigrir. Aniyane bir benzerde yaPnak gerki.se, Tinkiyenin NAIOF eimsi Deno*rat Parribint€ndj ie rotA iqind€ tutarMr, faLat se(el bi. manl& aeE,n-de bu eylen, blr ad:nn [uda[crLe 6016 pm !*rik kdltEh olm elr y.(!|@m beffi*ledtr, NATOya siilmekle veSoqetler Birlgini rok lu;kdadnacak telildc bu iilLenin .)rnutsk, Cnney kanadDa latla biiyiil devlerle. soldnakla latrmanl', bir de biitnn Anp nkelerini aleyninh dbndnrecek olan Bal-dar rakn itine giri'ilshtir. B! d. yclncnir, Tiirkiye ropnklar,Am€rikaya verilen nsb! yii,nnden sortetle. Bi.ligine kar$ po.tdsiyel lir dtrma. nslne seririlmirrir. Buna urayan rl3nnluyrugnna basnaltan batka bi.ley dflel zodur NATOya Eirmet icin 4500 genq adn, bilc duymad*bn bi. nlkcde naFcmn$ladr.. Bnliin bn ijdnnb., Soweller Bi.liEini b0tiin bu kryh.tsalar, o zamds dek lendileri igin bir qkar siirnedikleri iginTii.tiyeyi ardg.na alnsk isteme/in Batllardan ,ardm alnakiEin y.p msnr. ancak Koa sava c (trktan rnedill€nnin Yugoslarrair olasl bir sovyet saldr$rn! kar$ ketuyet kadar uzm olsadrlr anlairld,kran so.!a Tnddye NATO:y! alDn$tu. enrtij ABD Gijneydogu da hava iisle.i gcrctligini an-
C _ SOWETI-ER BIRLIdIN1N TUTUMUNIIN YUMU9AMASI{i95I NOTASI) VE TIJRKIYE'NIN BLOK POLITIKASI.
r. soq/dtcrrn re,I6 i*kle nr Gext N,Eran (1e53 Notas):
Stalinin iiliimnyle birlikte Sovyeller BifliEi biitiin dnnFJakaigr gntikgc yunuByan bir politika izlemeye ba.rlad,.' Bu a.ada
(sSe) n dr. 0r@n, .bk urtrsr s.. xx. !o.1 (AnLt 1966), s. '6t.r6r.
(59 srydtii dr pornikasrdiki bd lu'nusama, qolu ke vr olaraN v.yab'c. shlin'in 6tffie $Elarmakhdf sovye. ds dnikae.daki
tIa
I
I
Il
TI.)RKIYII{TN KUZEYDEII BOYIJX IOMSU sOKUNU
30 Mays 1953 iamrinde giinderdigi bn notada Tiirliveden niqbi'ldra! i5@mi laLnadtltu bildiidi Tiirkive verdili c$apla sadcnohrn d lno 'go ' b i ' d 'T t ! _ Boga / sn lVon r ru r \ o ,e ! r " l e
d i t eoend iA in bnsDrT ' t "@ Sowd le ' do ' l u \ t k l : l h r i r e e ' re
si rl da dswn etnirld, fakat Tiirt ]iinelin Eevrelerindcn olum'
Iu b'r L.pki sdruLT. T vri' Do! ul 'nem e i t umhri)\ i \u'r'
lL> yrlddni,Tit dola n\h tvrr ttl r lo E! niode dc Mo'\o'" '"dlnsj bnnndan k\'r'lanms faltr Tijrt crmhlrbotkd ' I ' \c
idbakm$D konulnahrlnda sor'r'etler BnIEi ile olan ili9kilerc
wr wtlEedDr'r coqerler'n hu .ba1. ru' rzJ' lc5\ Le 5b v lls'
."a" a" a"'". "r- rti le" Aral'cr1do Kru)c a Yre cosa
r...Kdr Abtiir* ve l5nd ldouolsn jrit*Girn dr iYiYdi
F'*irbuil{LjldsmrrdubllJdgrtutivebiE r'ban.dan orduBrnu ssvbvEn t)z Eiz ae 64 Ik'
]cnnindFftdd]jBgnd!gl,Idin
dir€rek iki Le an$ndaki ilittilerin sogunasna kendi nkesininsbep olduEuu tabul ernesi de bi. yank! uysndtmamrttr. Monircu sdzlesn*inin feshedilehilne yrh olmasna ..Emen l956da€ko.onil Frdm uadinde bulunan Sowet tetlifleri gc.c lar'tr]l}sr ksln\ ve blnlann anac! resni nskahl.rca Tiirkit€vi NA_Toilan .'atua! olank deddlendirilnistir' 1956 Substndaki tnt-.e rcnlsnelsinde D')Aler Brl,n Mp.i,.L iLi iil\c raindaliitiii *a"n l" .a, o-*r'it. Brr vln van a)tndd Pnldr 'e lz_v*rll sde Tnrk-sortei dosdulundan siiz etn\ler' ralar l0 M:rt
h'ti$obAsdskmj,'nrcdme
dddc de vtun FFh'F had@FFtdk&dl!6$cmi9ft'A]rE3avr9m[daolbyaqlubijynkd e v l c l l c r ' r * f & $ s f t d { m . & A v r u D a d a F l j b i s i h t s p l a c n *va ladlr llrmeire, $wot ds pornikasm dbi\hnie Fr a+h+!r. E!e! sririn 6146€yd bu dclieEoin s{ikdEr dodfldur, f:katbu deia;kx} .i ffidi otuF tbuk Ye kolay otD6n elloeti
d4tsli.i*aytiindhharyagiind
(6r) r.sd4! re56, s. 146
75
1956 bitli Za{€r Tnrtiye'nin saplam$ buluduEu blot lolitil<a-sur: iTinkiye suhnn tecezi tabul €hiy{eEini eok iyi biliyo.,diinyada dranll bir rlniin inr !e denokrar ni ene. .epheleriile soltat bloh arsDdati tenel ihlibllann giderilnesi jle an.akMnatkuk edehilecetine inuyor." letlinde djle eelirmitlir.d
2, Tn Liy. soel'.tleE neden y.LDl* sftr.@dr?Burada biraz dumak v€ o zmdlar €kononi! sneliikle. iqi$
d. ola! liirt lijrdi@tinin neden Sovyet elononik Erdm teklif,lsine @a! .remedigi iiainde diiaiinmek ge€(lr. Sowetlerin1953-57 ,.asrdali dalh birgok sinrinlerinde! atnnulara suueme! igin yularid. s6z €dilndigtir. Dosrluluna Tnrkjyenin aai-na jbuyao olaeF Ku€y tomgusrnda bu kadar Dmrl. gelendostlut t.Uifldinin neden ce!.psrz brak dlEt konusu.da .Olay.lada Tiifk D\ Pohiksb rtiyle bir yorun yapryor:
lts.ereded ds ydm eHifr.iil h $rydh lrliljnin ye
qndc b'nudug! er0miir siicildi, P** bu d*ede t1e53-591 Tiir
BnnEile tuin: ninad ed.ilm*i jydh BirriliDin Doliiik m4hda Fprtlr Dunfciid yldEh!
Bu yorun doEru, fakar eksiktii. cerqi Soqeiterin ne f,aaarya.dm €debile*kleri konGmda olladn fazla bi. rerj yok!!, .yfua Tiirk ydneticileri sadece Banr,? diinnt yii.enn fetsefcleri icah Soweder Bi.lilile ilinad edeniyorlardr, fakll neselenin basta bir ydnii de vardtr: Bu deGdcld Tnrt.Soqet itistilerjne osij'kn diinya polidlesnn losdlan acsndan ve ijzelikL Tnrt.Ameritm ilirkileri 4xbdrn latnak bize yeni bir sij.iir acsr ka.tudracalt.. 9iiyle ki; t9ye ladar olan Tnd(.Ameikd itirkr.Lri col< iyidi.l Ecn soUlk 3av.s devm erhekle, ien de rek parti d€nine o.snla fiirkiye d.ha nrL kaltmnakb, 6u andr Ba-tla dah! ndr olark acrlnatiadr. rakar 1954'den sonn isld
ismierr. Bd.5 g( igi edad n'bdF pLnsu ve 6t9llv* d!tsD? hmdinreti birkaC yrl sonr. 6nynk ddviz rtnnd igine diii$r. Bu dumda Cunlurbastor Bayar 1Ss4 Ocaklnda ABD:
gihF\ ,orun& la m'rrr cdrv,, Ahenlan hii\i,merinj 100
ie5sl6,yrllunda 4
IOSh I ' 'N IN ILTE\DEKI B !YOK KOM$U SORUI {U
milyon dolar yardrn vemcye ru otnetta. Bdr .lih!erle.<k tidinler trrarnJt A'ienlrl' dan'5mao Mdztrladb Perol K$ununu glkarnak da €rdr. F.karyiniyle .nilli varlc" olan bu scyahat bas.ijtd,tlatr.q Ame.ika, yardinbr giitikqc yavar yaus arnma
(s) Dolan Avdolru, r'rt.'i Dii.,ri, !. r, {0
Mende.es hnknmetinin iliiyacm, karsrlayacak kadar vemeF Fn4maD$r. zira P4etul cdtstctrc€ dolarxilla Dogu-Baubloklal aranndaki ge lin azalnrShr. a{,k ABD, Tn.kiyeye hriilkenin NATO Ia Birir dev.inde oldriu sibi ihtitaq d!ymli,kr'_
Hnknm.! yetkilrle|i !luslararasr poliriladaki bu degirikliEi za.natunda farkedenen$lerdn. Bunun sonucu ola.* Menderes hn-knmed Sovleilerc gnvenenenenin yanDda, bdyle g6znkmeninkendisin. Amerika neadinde daha ';ok iiibaf, dolarsyla d\ ]'ardm lazandEca&na inanm$ \e sovyetlef BirliEinin raplF dos!luk.ve yardm reklifledne cevap vcrnemisln. Bijyle. ?ama nTnrk hiiknn.ti, al,rr,g ilgiyi sineneyinc. huysudukla cbereyninin diklaiini ve ilgisiii c.kmek isrcyen bir qocuk gibi, SSCByeLar$ soEutlu,Eunn koruyarat, kcndisine yete.li yard,n setireceli-ni mduEu So,Euk Salan adeta tck harna deun ennmel istemi|
DRha sonraLi y,llarda ABD ile Tiirkiye'nin ilitkileinde iie yert@u o.taya g,ka.ak N{endcres hiikiineiinin ieknr Ame.ika gitznnde iinem, d.layFrrla d,r yardm kazanmasL sonuenu dolmutiu. Bu yeni Frdn arutan genc de yere i ijlqiide olnadakla bir-likle, Tiirt finkndetinin Sovl'cdcr Bi.liEinh teklinedne ya.agba-sn 1959 sotuna Ladar gccikiim\icrdir. Bu usularda birinckt,195556 ynhnndan baslarrlk 1957 rth 'nsnda Tdrljye'nin OrraDoEu lijlgesi ae$1ndan bnynt ij.enr l€zannasdrr. 1956 Snveyt bu.naln, srasndaki iulununa pdalel ola.al, Tn.tiyo, 1957 tihdapadayan Suriye bualmnda ABDnin poliiikavD uygun bir sita.set izlehiitir, TiirksovTt ililkilerini gok olunsuz bir biginde etki-leyen bu Suriye bunalnnda, tusdi mahblann gcsirli yala.iam.lannn aksine, Anerik. nrn engel olnanan iali.de Tnrkiycni! Su.riyeye askeri nndahaledc bulunacak oldrdu bi4ok kinsc tanfiDdan ileri sn.nbcln.dir. Mcndcres burada sovretlefin tnlunlrmrtelmr senletrimelerinc yo1 aqan tmldan trla k,nlc, bjr iaw.ak,nm\ur. Kruscd : qsRvar psrla.sa biz nirHerin henen halmrlcundayr, fakri siz lAme.ikahlarl deFkiniz. Tollar latlam.ya
ba$hrnr! mkerlei de ususabrl,r, ttrktrr hun! diiiinnek iqin gok
s.e l]l,rniLr ohr, dcfrrkt.dn. Buleanil lte llend.reJe louadrErmetlDIr Aitrinrk dcrrnrdeki dorLn,k[D lit .dcrek .1n.LiJe iled!sr!r r. rl hoiDuluk ilirkil.r, g!liI1irm. korusundrki biiviik rsr.l['iri' b.linm\,lnkar Tinkiyc nin Sufir. nnnm yrAnalak vaFmrlntr iiiuz rd.n bu mekiubu M(Ji.r.s lctr bi. notayla, Tijfti\c d . klmrd.n brnJse\rrlil a!rrnn.\. ihl Fcr ol,aa!1l& tokrjn_!. .cvxp \emisrir." I e.dercr ni'ki,odjd i bu drran\llin'.JGdn' s.ne r!rd$ mesclevnn! r.imak Ccl!.hqi bir dawn,!lilLo \itdkim r\t,rdkr'.n Tiirkirc)! \erdjgi Askei }fardlnM ruirr l9s6ri7 'lijncnind.152,1'n l).i d.lxf ikcn 1957/j3 dondnindebrdenbne l19J nillon dolr'tr l' rinri,r (19s3/s9 dijnenrnde tebra. 196,1 m,lron dola.r lomlrrif).r' Bu derede, s'jLnLdijlii cibi,rtdcdkx. d\ rar dnn, u!.uia Tiirkir.nin e,kr.larn,n g€kkrifip ge_rcktimed,!L ka aol,k .lan birtrk,m kx,.,li. rInnrr !. sovyede'Birli!in,o !rrd,r rckljfl.ri gei !elrild 5ti..
Tijrklyehin l9r8-i9 d,;ni''jnJ. ABDnin cijzii.de dnehini, regdc do!trjNJ_h ildri' yard,Dr rrir:n ikirci uEur, Am:ikr Bnlesik D.\letF.nnn trrrli rkrnon,ik 19'dan iJi.e hiiin bn toLa giteoTnrkire yt xd.ri zonf \ahrl dri'dikleri {3bil'nsyon progmnnllr.I cndc,.JLn Intlis$nn' ptlili\xen,n Tiirki}ede ronuclar, b:kLro idrn rehli\.lj 
T!hXIY!'NIN KUZEYDEKI BU\1IK KOM5U SORI]NU
rkrar Tiirtiy€ye ahngrr. Nnelim 1957/53 ddn@hde sde6s, nnyon dold ola! anenk.n 1!6adl ,?rdmr 1953/59 ditndi$de 132p nilyon dolm firlm9tr. 0959160 ddn€eilde ielT.r 678nilyor dolaF imigtir) j
Konru ba&tudd 'bizi oldutF ilsilendird Tilr!-ADdikdilittile.inde bu &jneblede ortara q*an i4tucn llliff, te*noloJilirpolitjtaya }?pblr ettM edstmel< ball@dm da ilgidCtjr. 9iiyl€kj, l954lddd som sogu* savagr! tavs@asr yiizildd ltralej&iinemtri cO.eli olarat bir mtttar yitiFi! ola Tibkiye, A@ika uliE beklmediEi 6n reknolojik seliene sonhda bu ijnebtli 4IEkd@!t'r Bu oley, 1957 Elidinde srut k in uaya trlat,l$dtr,Bu sFda dcal onr tuill tu*lcre sa!i! bullen ABD, Sowei
.lerir uu neuili fiizclsi lelittirditlerini giirnne tendi iillesini! arr . qetldelsel silthlah lar$ envenlit altmda olmadEmranhnrs ve soraeder BirliEintn snrnnda stnrelil kormu oran iil-leleE leLn. i,neft vel'lek zorund: kaln\br. Titrkir€ de bbn buiilt€l*i! b.9bda celn\ti. Tiirliye, gde elononili nedenler v€bi'nlam biqjnlendirdigi siy*al yitnetin fcl*fcsi yiiz.nden aneri-
(67) @rdr dsedi aFr nbddiljn 45. sayfasnd.n .l,nnDbr. anedkan
igiulqinyiFiaualaniqin!'*
w
- t -*.s ',0 tt.J
kan o , r . n . ! / j l i f i i ze l r . i i l i n r ! \ t r r i . r Lson fad rn Adq ik r l , l r nn da t r i Lu ,s \ b rL i r r k l i 7 . l . r i (PoL r r \g ib i r c l l n r ' n i . l . , L n ru i r i . K i rb r r , ! I t r nn i r i ! t r da T in ( l ' n j n
irben olmadan g-irrl'ilecek oLrD rLrPile. i/rlJri.ri arki:\ii br
du tsu glllrmcnr !,n!.u li,.lifc -gcnc Lli.r rLllan ILDL1 bn
liik 6l+idc d\ ]�trnhdr: kausmurLlr | .kn rukaddr di lit'len
n\ oLdu!! c'bi I953/59 d.inurlDd. rhnrn ikri'trdi !r.dn 1r20
millln Johfd,f. lHruLr.rrx!, iiuo! biljollLi ddnuidc 63,7
nilyofl dolx. bn roir:ki dir.Drdc ir! 679 nilJon doiar idi).-un \iizd.n DP ktidx,,r,n sonlrirnr do! u qrel Io4rnhsnnt buru'trxd So,yf .k jfl..nk elnt solnk drnrrLlm\n.
ts!nuoh b,rli(t., l9i$ r,lula Tilrkrl.r. !da ncnzrlli ln7'knn Je .nirihnr hra,! klu dolxr\LtLx rkr rlkD rrrtrndr sindcrilen rnrstrilxr bif qlrit kili canin.rlct rol !{nr5r. au r.:di rg
rilo Airl l'rlA s.1I.t.orJn, Ltr iilk.rin YlkdrFnm Polirikr!m,4N:n , Tu r i ! cn in O , r i D . !u b rn i lDu 'n d l t i s j \ 1 . rBD ih i k i l j
r oh in ra \ap ,n rk i n r , . ' i r i r epk i \ l c L tqLhnr ! ( l ad r r ' 1959 rn rDd !Tii.ltiJe y! innrikxn ln/t[ri Ffl.r irimii hkrr hr i;nenni okr
LIoh!r)l: hjI iki Lillu]ii iliJLilq ddr bir g:rgnnjI n'rydrnr s!rr:minn' l]]xl,r intnL.lrrf llorf iiilirl Inrki\!'!c ur-qrhn
D[r djL:k lLn rqi9 i\ih rnl]imrtr brl. slrtrLt 'x(hndrn r'6rle F,L,nrm(fr Y,L,r ionur Jolru srahl Bakx
Liirti K!drfso*irin Biflili.i K, ri Jdrnsii'ide il+rildin
bnndlD lonrr s!Ljs..taln, r.rl..i{if l96riiLa Ank'.rila urrnnaflD otr:k L dirnlr I.' iki nLk. bii5:L rLiu k nhkl ruillo'd.Snnmlctrkh., biLdj,ililo.dn llend.r:! T.dimldr noskoravx gi
dcc.lirj 17 \1rj-,\ Frhd, u,LhD -rd.nr!nil\tjf
Menderes'rn \losko!! scyatari sorunu: 1959 t'lror lu i.3\lkxdxr tiu/.r d.l Ri,\i,I K..Eu!, ,r1 tiiJrkli \]rdrm rr dt{trLk
! n N l r l l l . o | D . . ! L D b u r r h i L
! ! r t l ? d d ! n : ] |
ruRKl r INrN K lzE\DEr l B0\0r KoMt ! soPt \ !
6nedlerine cerap verf,,.ktt. taqnrn Tiiftite bu ddn.mdd bnd'nhirc junu5an$ vc br lak,nlatma [4.nde-iin Tcnmu ]960d3
Mosivtyr eidrcello r ilin,.a kadar Yrrnltrr A.abx bu 'knli
seli$neni. sebebi n.djr? .olivlarla Tii.k D'5 Po
.soqen{ BtrirL 1i,kir!run
BkLqiuriii n'unL, !!!d!b i ; s - . ^ " < - 6 h s h d & , r .
iur Jrerdi Budd
h4kr r[!kt!dtr soltdrd B,rigbh doidI Iitun d! a.'uEi brmr
i{loAhde {ird. truuoduiuB Ehder rrrdn dnak i{allrrdifi dup drudra \.piri arkLE
d ! a n a u ! 5 u l d d l t l i u L ! o '
Bn yorunun krbdL d!!i ilt iri n.de., yani Do-iuBa! vakrn'a l n . 1 ' . 1 . . . ' d _ \ ) , , \ \ ' B r ' " l i f - ' o
lin bclirm.si dogtudrf. Fnkxr l9s9 60 v,ll]rndaki Iak'nltrvn3daTiirkiyinin icind. buludugu ekononLjkoyn:madE'i' soylcmek hi\nk bn \inl'llt olutof, Bu iddisvr d3-yanak olarak !daha sonrrki v,lllr!a yap'hn a9'klahalar" cijserilmeklodjr. G.rqektn 27 I{a!,\ nfBrndx e y bir siir. so1.}c!k.e karJi temknrli dr!.an,lm$ * lafd,nr ahnmtrnrrlr ovsa ki 27Maysan.esircsonus kolull!n iprlrdr' l9iq60 di;nc'nindeMendcres so!y*le,? Jrkhr.n{,,, rirx .konomik d.rl,k .h,q4, kcmigedayamrJlr". Ane,ika Birlcsik De\lclle,inin *abiltaston p'tPnnL
eerqi enflastonu lavxrldmtrk! hakikarln ba)trnl' olmlstu', trkitbu ,cicf dc kalkDba yae)ltrDxrt,r. zaten bu Jnzd.n lkononnndulaklanasrla ho u(uzlulun rftrFD gbren Mcnder.s, Iep].nlbi. d$ yard,m katna,' drxDrak zonnda kalmrslr Zla l9s9/60 di;neminde Tiifk tu rikan iliskilcri bif dncek, 1957/59 der'€rnde oLdusl libi ij-i d!!il!i,, Llunizalbhrdan atlalihn Pol3fir fitrlerhinhiz'ncre giJuc\i Tii,kiyedeti Jrfir!r'lcri e!rekst kLlm,5 fc Aflerikr'nD,saiziirdc Tiirkiye'nin !azse{ilmcriEinl
Avnca AAD, ltmdftiin hqbr Panl.m6)a vad'bd6dd dDj; ,ikdy.hidir |tk ftn. Anen\an clonglrlt ilihlr'odeki6"yi''y; ;,y*- ilirl'hrdr'i Du 'osrklu\ru' k'_ v{de
6i'ypDvc b'r dr ta)dk ",am"k zotuda b'rahnri u Bu vdikamk da Sowdler BkliEiode
DP viildicilerl icin s6z ko.su olan bu dum 27 MaIs son_
rdDD6iiroliia! ydneticil*i iein segEli de{ildj' &terler 27 M}*. L.rekerinh ubsl@ht al@da ms [email protected], langi nlid* n .D" i . ( Fs t re eco b i lmmehtsd i le ' - oaur : ! inso{e eie baesm kuru'mas amaa i.mF ' Brrd' ' dol'JI ?7*;'i'- **".1" u".t*1" t"tu[d alrndd vapie b€lanle kul'
bn;n! 27 Mles 6nc6i vap'l@ hdketler hakk''da jorum t?pma} ydl$ sduql.ra sdinrclilnektdn.
D _ 2? MAYIS VE SONMSINDA ILI9I{ILBEN NORMALE DONMF-Sl.
,l/ Nlatl. oolothnld Vc0trF''n lilatr" s*d\le)devtnc(ruccv rtr' voneti(ilere d. doilusr klrsr .u'ma 'eU'rmd' buh"d;. ciirEl;- Tff- looolrda (rdigi.6ap TuLlFoi iltiFalldm'n sa@ iqin )aprldrklau belinivo. Kn;eev'in bEluloa tenemisine katimyordtr Ertesi yn .la ihtilerd. bi. eelis'm; so{lned. Dbj5lfl Btk n' samer ' ' t ddve \3dar Rut}add yap lTs,d, :s.ed'gra? he'hdgr bir vadn ral_bim' bulud.drts crti bundo sotra da bovle bir lalepre bllumava nivediolDadrEmn sdylyebilirim" denettevdia Edesi v,l Kiihe bu'mhsr jlislilerde iindli lir siirtiigne dogudugtu'- AmenknnrKnba? uysuladdr ahhkaya liir(jve de bu int re solet rruidavrr,snslkta old iki silebinc viillerini d vatr limel.ra bosalh*la; 'cB dir ver*k tarlT tr'r' Turkne lil atusits nil bu dm'l! "rk'., "lhndr olusu h.r rft'.ode Sose.le,-dc tepli vra'malk'dr. NAm ve Amdrikan eEnilsinin Tnrtr Inanlam dl]rudm zi_
O?) hbdlm.va obuk orlr)sek
(73) 2? MaF behd y4mlr.n ik it dabr derhar mdprardm ,NAroF ac cEMo'y! bad,yE, ubdaEGn '&hhtid.imik 3ad4u'*ri.de sra.ra an@s vdid.Lri
TLiRI(IYE'N1N KIZEYDEd IUYUI{ (ONiU SOtrU\!
vmt ednf.j iki ijlkc aralndaki illrtileri sereksiz aee 2cdeleneki.ai.. r,rit*i..,aBn iqin xiil. "evsc, sor']€tler BirliEi ieil dc riir_
kiye n au1 rcy old! !; Kn)!$ ii 27 E(in l962de KcnncdvJes i j nd l rms .dL
n . 3 d . . , t . r 1o " ' i ' ! ' r r ' 4 B
. . ' . c - . I \ , 8 , . . ' t . \ 4 1 ' o ' i r d K r b , " b ' a r u g i n Lgafrnti ctn.dikse liz dc Tij.tiycbin biitiinlii8Linn garanri cdeme
viz,l: Bununia bi.likte, Kiiba bunal'mrrrn Tiirkiyc iiqn olu tr'
;i. ctkisi olmns, iki de! inke arasmda yap an Pazadrk sonu'u de
node Iupitr fii2eLn Tnrkireder kaldmln\n.
1963 Mayisna uijncara kadar Tiirkiyc, Saqetledr da!e. ve
vaknlasna incklcrine, hep o ala dek izloncn politik.va rvgun ola-
' " 1 | e k . " r . . - . ' o c l \ r \ ' d " r ' R ' ' ' r l - ' r ' m l t a' s r p h b " l . r l t n J . c ' l : , \ P - ' l ' ' ' o h . '
reli 2s Mar,s- 14 Hrznh arasndr Sovy4ldf Birligini TivaFt dmis re bu hey€re Tiirkileye Bar an Jdh3 iyi sa.riar i1c .kononrikyard,6 yapabileceli .ekmr edjlnj5lir
Tiik.sorret ihrkilerinjn nomallcicbilncsi iqn, :fijfk D$ Pclitikainrn d,jnijn nokrasr olan 196l K,bfli olavlanDa kadar bek_Lcmck serckri Miitefilleri.de', umduEu yardm' bulatavrnca ha'yal krilklgma uE.ayan Tijr[iye'nnr nihayct i,l.me]e basladr!' eokra.afL Dolirika nornall$meyi qok kolaylattrdt.ri souetlerin (rL
trs loDusundr Tiirliilcl.lxzh cgilifrli olmayar re d.ha cok Adrrnrn bir NATO nsii halinc -{.rnilmssini dnlenreve !.l,Jan bn puliri-ka izleoesj D\$leri Bakrnl Erkin'ln Moskor.i, rvar.rini gecikti.
mirse de E*inin 30 Ekinr 3 (as1n 1961 arannd! J_3ptBuivare!th sonra Jaunlanan oiak bild:rid! "her iki ..matii kanuni halt_laflna riayesden srjzedildi knltilr miibadelesino daif bir rnLashaimzaland,." Bunun arkasnd.n Sol-et Prezid]um batlML Podgorni 1965 Oulrnda AntaFia ecldi Derlet balkanlalnn TBMM'ndekonlsmas sel4cktn olduEu halde Mechtcki baz' panile. bunuijnlemeye q.hsnltla., nesele batDda konu olmustu. Cen. bunuSorl,etlef Bi.lili DD\le.i bakan' Groniko'nur l7'22 Marr 1965'dcAnkanlL zirarcti izlem\ri.. Yay'nlman onak bildiride taraflrrram silahszla.nsya ydneleceklerini bildimillcr Klbm konusun.bhe E.kin in rlnEii nrasnda yayrmlanm bildiridckjler relrar ediJ'ni$tirx Buiun arkasndan Urgiiph bu seler barbakan ola.ak
(?5 )ch rcn iquedcPoh ]q |eE tan4 rc5
(7$ k$bPr, rF6n s :0e36
ql7 AFros lobsdc Sowyaler BrlgDi rD"rL ede'ek Ko)iein leEbni.;tur \dil{s odak bildide lil66srLanu halllaru;iiBirer jleri' ba!kL'!.Ln kdulnur old" 'a?da h3lb Avrupa s;. re- grbi koluld swrrnTu xrbn'ro d .madtr vriL UUut "*t"" it: iilLc dtuDdal '} koElulul 'Lel'lerildd ve;etj,en !.ad';1 niz ed'ldiilir' sor'lerle- Ar?aav i,rinde bir ba_;i, re dflryl'1, vo.Le. r;akrdr v; "lminvm laD.iLaan 'f, lz. "a" U iW\ ou ra l r re r ' Japacr \b 'o " . r Bunun " ' k t rnds So!yd BsgbaLm Kosigin 2G27 Aral[ 1966'da 0.ciiplii'nnn zivaattni;d€ etneh icin Anlda']a eelmittir' ortak lildiride bans icinde bimrada yasana poliljtasDdm, brallafln viermm soroundan biivi,L eliue dadlLlanadr, eeoel ve 'am s:l;h)'zla' mddan sbTe'Ll;. K bris b dtuu d.h da kJri,!. eotJ'*( dd ,an6ldr.lso l*cDinan isrdnistir! Kosigin'in bu bi. hafral r zivareti bii bahn'Dtuto&ol aarndd lile bile bjr aksatlta sarne olmu5tur' Her va-idc, de'l;i biiviilij''ii" zit *tinde Anlra nm her tanfrna bir direde lii-L oolo rmndak' d'rese J.bmc' de'lerinta rgtnr 3'msl,d-.L.lorn Lalde, fdrl bavBklr'rm bL $lfleL sorrrlJd! fakarbnriln selirdetj soryet avrathnnn tollmr bila$ .!r@ttr'Tijrk l;sbalanr Dmircl, Kdigin'i! zivaretini 1929 Evlnl 1967'deEde erF.5,i!. or dL bidride \'ertr"n \:l"n'n kendi sela\lshidzru. hir seLilde los4 Reft "drltrrald nn cerceves girde qii-
zii-nleyebn;sj eeEkriEindcn si,z edilmi! K6nsb tehliksti artrncr Ddetetlerdm kscfnme ge.ekdl4ne ilaat ediln\tir. soqc!ler Bi.li8ilin Tii.kiy€ye 15 tdir vad€ ve diitnt iaizlc 200 mjlvo.ddlr ekonomik rardrm le@esi ve bunu ibhdlla dd{fudi f,a-rdlsn.rtdnr, ilrs.idns ve iEi ratradara s6re, itj iilke arosndaii ticdt l964te 17 milyon dol.r, 1%5'de 35 milvon dolaiiacsin& ita l966da 44 nilyo! dol.rlt bir wiveve €rigmt_
12-21 Kasm 1969 t.rihldi.de cdhurbark@ sso, DDi9lerib*mr CaALyatrcil ile tirliLte sscBni resm€n zivftt edit ve tFBd: B'eiDN vc KongDle &iisri,.tu' Br'ntulr olro edru5dFnin niteliEi tonusuda baenda siiylotiler c'kn$ ve b! diri9nddn Ttirl iettilile.idn baskF yla tap ddr sijylenmitri., Ya]1nla-B! orta& Bitdiride ra€flar iyi kon$luk iliskilc.ini. babnsrzl*,Loorak bUtUDlu.J ve icEldine hsnrE"md l[eler'r. d.]anar.k grr
c€kla Filnrdi; 6ng6;uekdir' oda Dogu da Luwer kull{aEl
u
IEII
TURKIYE'NIN KUEDEK1 BOYOK KOM9! SORINU 35
rslar Dfiqkn Bata.Ig EoromnJoi DrR.i Bdreii (retsir).
roprat tddnEa$m !e oldu'lirdler yapnnadM kar$ q*an ta_laJld, K$tu konuu&, bu sotunun (iki emalin hal ve me}f&danlr hesba lsbul pkilde ae Klbns Delldinin bag6z!g!!u re lopmt htijnliiEiinild, torunnasr saEla.ar.t gitzillmesj i!teEirde bulffullddrr.lL
So! 'dlardati !! Cplighelai ts&a d.d€rlddmek ee.eli*:
Yulan.la almhlda sirilnedm da gizgileriyle veriln iligli"Ierdo enla;iacab eibi, 1e64 yllna vdney. kadr qot yaia! aeqeki!€Fn bi. Sekil.le eelirs, data bdl nluslanrd olaylstr zodenasy]l dd lolulaE SiEn Tnrksorld ilttkildi bu tdihten sonra olaul*ca yogunlaemrir- Buu nedeni, K$n5 firaskod sonu@liirliye'nin scE irie yapr e olduEu ydn *lsn lircogun$ fslda valng olrnsdr- Cdli Tilrl d{ lolftitasnd, tmel lir deBigitlit olnanuta atm icdid.ki ekdonit v€ tollmsal dtjm.leBitnedm lum olmas da beuendezai, f.ta! bwdt ie dnenin ilistilerjnin smrlmd zorlmadm drt politikada bii.LD d*ligiuikler tap shil*gi k bunlam eok yalah oracala diiriiniir-bngtiir. Om.lir,anp diintts ve laBlanrsu ii&eltr ile ilitkilerbu t.rihlo solra nomale dd.diiriilnEttr sorretle! Birli6 ileiligtileri! nomall€ttirilEesj de aytu kapsam iqinde diigiitriilDeli.dir. Tiir! dr9 lolint*Dn bu diinijgiimn tmamen pFgnalikli!-Klbns davasr igin soqd d6lcb mnna}Ia i9e l,slamls, alturekononik y.r.tn d. !u lolitikam lrdi d[d!9t!r. Aela Kr6rssoruN olmday.t, €tombit yardm alba somu np}1 1960'da Mddercsi zorla.Lb glbi],eni Turl riineticildini de Soq,etlere ,*las-tnet €! dnebli faltijr oladt mydr? Bu soruya mr sallr ftr-net ndlalde ran! ohu. Be5 dl* pkDiam fimsndr sotuuyav4 yav4 bu s@rcu ilolllmala yiinelecelli, fatai K$ns diir*nei lhu qabul ol{asDr safluutr, sibi Btzn}nettdr.
I V _ S O N U Q
A - SOVYETLER BIRLIGININ TI]RT<IYE POITTiKNSININ Nl.TEIIGI I'E AMACI NEDIR?
Hdteydm it!@ Solrdlein Tiirhye loXrit6Du genel nitetiBinrird€ bir kafr. idigire vabat seGliyo! : Bt ?olftikn Sovwal€ri! diBer mkeleE uyslladUan poliiitoD !i parqar Ddr,
Bjr iij hrfha.gi bi. nederlc, ijrne!ln .oglali NonFTiirki!.rD ii7.l bi. poliilt. niL u-\snl3naktadr.2
So!vctkr BiLlili \1iLl.rl.r ccflit.tnrr g;dlkt.n sonrJ scnelliL. . 1 "
di dun!nlarnr gnre d!!il!i brr poliril! uJ_snltrflrr rrd'f' Brr rxn'
mal bjr d.fEdir r. Tiirknc drnil hef dcrler barDr ku.rarmk Iqnrgrindu, gijne deiir.n b,r |o!iLikr nbmisir srr:rm 6itim 'de, ga-
l,n dcvl.rl.r rrx!ndx dnnytr c-eanenli!iqi[r!, iinr h.r derlcr TiirIjr!]i gnrenLikl.'i iqin k.n'li \dr3 qck
n,rk lnemjni,' So$.rlrr B '1igi d. bdrle dtruannn)rr' B!ntr s,Elxmak ,.in fii.kil.nin rDrmt bii$nliiFi ru.!.nenL!i rl. b4darmaya. nallcfdc bnhnmutLrr Bn dijnlm Sltvdler Biniiinin kendi q3rr'stLdeki bntLir niktlcfde kendbn,e c-!ilimli YanctinLt' kurnal nhdjgj deu.dir B r rr: \c1li rltn,Jr brhnan l.an dri kuv\e1L ! rn , j q . knek i \ tm . . \ rn . ! Ce r . s ! \ \ t da l [ I r r i k t r ! I 9s1vl,nda Tn.lir. ilc rr3nm dinelhcl lsin cir\Lndc 6!lundugu zanran bilii. dclie l.f jlc ili5kilerini norntrll.di'mek $banna Ci''Dinif. Am, g.hJmor! i ri.i ahndtr di rlilrdak minnknndLt 195:lvl,.drn sorr SDidlfr, ofrtr D.Ex iilklleri ik o i t3 dck ijnem-sir oLan ti.a.cilc ni cmhiJ rmrl iqin haretde gcqt'islcdir' Mr$Jh 191d. Lnbnan1i !... i9i1dc sn.nt l95i ia.ihindc tjca.cttrnhgmahn inzxlan,slx ,. T ilrk y.lrin soqede. Bi.lilinc !ap!!L lhracatn hrcnri 195r d.n ijn.crri l,rrrhmli de\r.de !i s'c rmis-ken, l9s7 !'l,nda q, 20'yc !dlsrlmisrifr' sonuq.larrk d.oebili. kis.\!.tLy Binjirinin Tnrllv.'1. uLqLl3d,-4, p.liiika genel d's rolni.
l n b s o v F i l f B n r l i . o ! ! n b t r I ' d u.ifr i i uLkcnD !u,, rqrhf 3r!!'"tur *!, ri ..in ' h.h-ri s(t*.( L N trrrm srr g! mi:
t . i ' r lDd nr ' i (htrhftrr urn.,, .n 6 rLr rf lh. l . � ' i i r i i i i .
i ! ! i i ! ! i ! n s { ! b ] d | b n | ]
l j i i tu s.Yrrd
rlrsl\ENr\ Kr.rztl rE(r B!r0r Korv5L soPU\u
rasu o r ra r . : dJ B r ' un ' ' - n ' 1J 'd r " 1 , - r y ; , B J i A o ' o L ' d d s \ d M 6 ' L I a e \ ' k r d
a . , " ; l | r i r . , n t * , ' . i - . - " d ' J s t ' J r l l r ' \ r 'i l c ; i i Do i r ' r a . r r d . "n . ! L ' l . r i r J ' \ d ' e ' e i o ' � r oe
r b r - B r ' o , ,
' d o . b ' c e d . ' " h 1 t r ' d _ D l a \ o r \ ' | ' L ' i r ' i
s ( N . r d ) r ' J ' l - . b r ' ' ' d o l " ' " \ ' ' o h " o " ' b :
. . . . r p . i . i ' - " r a - l d . r o r ' - r o d ' D r b ' d : r k
; ; r y d . r " d . | ' L ' c " " g " \ r ' \ e / r ' ' r - Y r I D o r '
- ! r ' a d d l o ' r E d " n ' d \ " \ ' d l ' d d ' ' n o n " \ J L b ' r l n
' r . e ' - r " " a " . ' - . , " "L r b ' "1 l . 'D J o " l o ! ; i i a' , d
r / i J , - . r s o 4 r ' 1 B ' . l c , r , D o c - . 1 1 " ' u a o l . d \ . a r r
" " . i ' u , , , " . . , b ' r J \ d - o l ' \ ' 1 8 - ' l ' b A:o . , ; . o .R e i l , ' o . . - rd s r J ' b ' r '
Do t r od :ade b i ' r r J aF l . ' b. : ' * * , . r ' h n d " i l _ o v . b b ' . o r p o r r . ' " d . ' r " L
, , a . , ' d r . d J o e ' l t i J l ' t r i ) " o l " l ' B r - r d d l d ' r '
\ , " - i ' r ' c ! ' o ' T t rL Bosu l - ' d ' D ! t r ' oJ r ' _P ' so ! d
. , . ' . , ! , ' l . i - . o . . e KJ d . ' ' n , ru / ' J " o l ' " e r l o ' \ e bu" r " r " ' . r b 4
, . ' . - . n " r ' i r , " / l r o ' - / . r i ' 5 { rde ' B - e1d ! ' soP I
lan antlasnallra uygln ollRk Lorura.ak hrr To'kivele nornal
zananlarda bans zananladnda bir rchdii gelmeleceh denektir'
B r r d r , ' - t " k \ F \ - ' o ' , ' \ , , . ' o o ' b ' - F k . r \ f ' n r ' o - , .vmi basLa bntnh derletle. Tijrkive toPraEmr kullanarak buralarda
iiO* t"-".,st"*". zi.. OUvle bn d!rumda Soq.rler BnliEininpiivenlipi tehdit alinda o1aca6.dan, Klzcldeki tiivnk komlunD!;dmii .deniyen kii;iik devld Tiir*iye de Poransirel bir sover
iehdidi alhnda isrcr istenez ,sireaklir.
cirir bdhnnndc Rns Carlr$n'n, hucrn bile bircoLlannrn qok
edin bir lekilde ifldc ettiLleri lir "rcat denizlerc q'kma emeri'
izlcmctren uak oldudxnu, zira niqbif zman bir deniz delleti ol'nayln Rusya nh Akdenizde Biiyiih Bfitanya ilc basetncli ola
naksz oldud! icin h sulara qtknak kt€nediEini gdmnstii} Cer-qi Rusya, lstanbul u:L'ak gibi birtat'n eneller pe$indcdir, ve bu
viizden ayo dac, kendileri de sldcn lngiltere ve Frdsa ilc zmanza-* c*'s-'srr natr s.!-lan tck baina ele gecimct jslenek
Fki renel anac1, kendisitle 9ans.n ve ?jnan zaman Osman! lnpa.arorluEuJla birlese.et kendi snvcnlilini yakDdan iehdit edenBatl, hiiliik d letlcri Bogazl'n rc Karadcnizin srlanna soknamxkt lelT dewininden son.a qol k6th bir dcEis*lde lEfryd
eski Rhyxnn b! tolitibs cocnfi konunrDr sctirdiEi detetiintndola_rHyla d.eiln.di S.$ctlc. Birlili de Tn.( BolazLr n.lu birsrldn olaslr!'na krr,\i hcr 7rnra. dnla ,kl, dlr11.d,. Tiirkiye bu
' d \ ' o \ ' J l ' - 7 . n . b : o 1 1rolru, ikino Dn.\r SJnrs'nr dck olduF sib, lkir.i Diinyr S3va5'gibi xnonal bir d.r.cir 1(r J.!1.1 hL aadi Tii*,Ir f. SolyellerBrrlig, k\nd, -sirrnllLl.r r \rilri,!k l9h binak,n d4lsthE ya.aS-rlar Ccnr xnomal btr ddnrn olri \:rri, l.n,.n izl.yen y,!lardahcr derl!1, bu r(da'fLi.kne yr S!cr!tlcr Bifli-ii k!1di sii!.nlikl.dn i saE l . ,ma l i r . b ra [ ] ! 1 . , 1 .1u . J rn rnL l t r , . ccn r :n .m3 lbn dan.d .lrn safii, tl.r.r j'llxrdx soyed.r B ligi $ddeili rekabd laln,Jc oldug! Btrhl, biiiik derletl.rt ka$, Ci.ev ceph.sir.l.n.i,i,, obmk isnr Tiirkirenin l,rlns,z,!:, ile hr!darn"raukicklc.dc nulrndu Fakai !.dd.dilioe de n4ri,,. 3 dum.di CctrDl,n diincnde, lri. k:.: d.\lcr, olln So,\r1., Birlili drniz ku\rcrle rfi zay,f olLr$ \iiznrLlcd, ]\kdtniz. q,kmr ohnrEn crde ecelih bu.adaki tsrlh d!!ld dlD3nnrlatn,n iakir kxbul .lme/ !sinnliilii dllarrlrl! r.ak sula.r ac'Lma\rcJk1,. Srflr !,annd,Ilm:n s.n,ilc.inh gelnesnre -siiz \uoafuk k.iIi hlr bcr! lk innc
!i remis olanr\ 7ry,f bi. Tdrkir!d.n rniD oa r,nan, So,yerleri bu isr.k!.( irm\iif. N.rd..ln .sinr,n bu oLduiiui! !nbm.k, Tiirk dLi poliritae liznrrk ilin \oo dlr.cr ijn..llJ r Bunoth o zadrnlxr .rrxm,n ehcriFtlLli iolxt,nrh )trlarla,nx'njl,nrlamn ijTrri!e sidilmijrif. Bunx biraz aJr!LJr dokrfultr.rk.f
r9sr ]'rhndrn 50.,d lki biiyilk iilke usndak, E.alin;i a?Jl.mr!nd.. \on.x drha ,/h:t hl' dr poliri*a 'lcnckrc olxn S.!rd!lcf BirliEi TinLiae nz.riiJcLi l$.kL.fd.r !azg!+iEnri resnen nadrtm\ 1e iki iillenin trrr! a..rk T0fkir.1'jd aq'k fc tesir bir tekilde Aneriki'.,n larrlr r!rLu!! uh5la(rx! buial,mlai tr.arndr :oExDa .lilini e.ncrm\rif. so$ct jrolirikai artrdrn zamrnse{ik!.19.11rc t6'dx lf i hrrrhn rnlrmrfa ba\lnm,r re k.ndigijvenhlini 9ok l.hdit edln dLnmlanD bil. l.nfli*ac kary nl*nokre olduer rrkdrlmr rolirik3ina zara. rdmcnlsine cal$n$!r omclin And.itr'nD ortr meDilli tuzel..inin Tii.ti}�. de iisle.mesin. ses onamrn\ Amerika'nn i959da Tiifkire ilc rrph!, r.bn ntede soku lif Fn{imin bal! c.gn.sini ijnlcmc tr,nlcu aErk. t I l \ ' . , r ' \ . t l - r . , " a ' o \ 1 - F r B i l i "anla,rnr ki x,rlannda lii4rlhrdrr siiliip 3.leD diism.nlrk Jrfurin-
115r sun{ Lro4 brinNer eo<ki
rlJRrdYE.latl
r l rRKl \E ! r \ K IZEIDERl !11 \1rk (oMsu soP | \ !
dcn zaien kendisine s.mpati duynayan suneydcki kiignk LobsusE
nu oouo .e .me . I E r r l ' 3co . n - b "z t _ _ l e ' r ' \ i j n " rL d i re
" ) a " h r r . r \ l ' ' ' l v " d d o ' r ' J A ! L , i r ' d e d e ' e r _ t 'icdir. Aksine bu iilk.dc Bahya cok tk' baElanrnrflar bu durumdan ya.a.lana.al Tii.tive vi ciltikq. Anerika
Riflesik Devlerle.inc Jaklatr,makta; diAcr bir dcvinlc soraetle.Bidiii iqin sinitEe daia t.lilikeli bi. balge haline serirmoIhdn]q'Bunun nzerine so\a.t polirikar Tiirkiye'nin ek.nonik dnrunundsn{c uluslahrd yalnrl,ltdan la.arlan.rak bu iiltrel'e raklasnakve BoEatar.sNndan sii(nliljni, Brh ile orgnnik baglal olna]anve top.afDda yabancr tu^ vD cijzetlene nsldiTiirkile nin kuru1n6,n.lardm cdd.ek sallamak yolunu scan\tir
1) l92lden iin.e, Rls garl€mn d6 tolirikannLn b3-tlrca ab3., onnanh lmpara'orlulu.3 tek blsna esomen olarak Bolazlannb.ika billak devleder, ijzeUikle Insiltere kralindsn kendi alelhin.tull$Jmasn, 6nlenEl!if .
2) 1923.33 dijnemi.de iyi bif kodsuluk rapaD bu ik, devrer,savarn ba!,nda kcodileini en az za...a sokacak birpohika izlcncye qalr;nDlar, bu arada soryeder Birlili Baul af taraflnftn reddcdilince 'rllan 4nln$!r. Bu anomaL dev.ede Tiirkiye sibi sov
l.!!ef Bi.liEi de savasr. gelisnelcdne siire rolitiklnnt dc!\timrirrir salatln sonunda So!)'eih Birligi Batl,larla diinyayr paylainak k.nusunda boaJfrul !e kendi snnndaki n[ekrde rrunrannnrtuz ,"1-'b' oln n .etremir'.r F"\J b u ' ."! o"\ ' n ',
ls l,ol seqn\rir ve bu politik. drnelin Tiirliye de tam re.s 5onue
3) 1953 ] rdan sonra bu hata\1n' anlayan Tiirkiyenitr Kuz . ) d e k i b i j q j ( \ o r j ' . s r . ' 1 . . \ ' - r n l F n b r ! " \ ' l ) ' - . ! .serine giriinisti.. Halen de bu ,lakmlasna, daha dogn6u noma!esne siiriip giinekiedir. Sorldlerin bu reni rakrrhrma poliiik*srnrn dr am{,, rindiye kada. olandan Lrkh dcEiun. Tilrkiyc'ni'rSa! ilc aiasrna nesafe koyarak Lendi ayakudndr bir Lchdi! iisiiolmNnr ijnlenck istemeltedif sadece aracla. de isnis, {nusa.
B _ T.iRKiYE'NiN SOVYITLER BiRLIC1 POLITJKASI NE OL
Sorl,eiler BidiEi nin bu amc, ka$rmda Tnrnir! nnr Kueydcki biiynk komsusuna karlr izleleceEi polirika ne olmal,d,.?
Tiirki-ve, olaJlarnr rc kendi roplunsrl yalsLnu zodamasyla,lkincl Dijnr: savas,ndd sonF srtikec artan bi.i,ra Brh'ya ra!l.!m$n.. Bu yaklrsman,n sonur;lalra rdL boyuncr d.linjLnir bu
tkra. iterl.m.k c..eknse, ikino Dnnya Savall.aCrli.ca'�e kada. aidlgl bntijt uluslalams kara xrda biiliik kon$suf. dan,sai hrkile sartrs nraerda oltrylann uorlamasrla hu-Du siirdijremems
TijfkiJ.irnr onber y,ldln lala br 7mmdoluJksin izledili, hrlcn dc .p.y diiTeltneklc bi.likre ranlmenbtrak'nu\ olduau bu rulitibnin iilkc q*a.lnnna aykir oLduEuduf. Tiirkilc, h,r d lra. dr ckononik diizeni yiunnden ihtjyac' olduEu d,r yrrd'n, trlmr[ cin NATohnn ilerj nssn hl]ine gelD\rir.EEer NAfo, hcrr.yc ralmcn rijrkiie nin snvenlifdi solyerler BiFl,linc krrr lta nz rrtrnz sallaya.rklr, bu durum scne silasal{rak,r\dtrn qok sakncrl' olnakla birliki., askeri bak,ndm lararl'6llc \ayLlahiln Bugiin kngiik devleiler, sarrnnrlanro s.!l{r.:td.d.rn silallan lendil.fr rapa.ak griere deEillerdir Fakar dutum
r) NAro askcri nrrrrjisi ^mcnitr Bi.l.9ik De!Lcll.ri.in k.Fdini ,9inde ciirdnen durunlaR gdr. de!4nektedr. OmeEin, sov.\.tler BirliEi uzun nren,illibalistik fiizlert (IcBM) sahip oldukidsonra, lski Diinyr'daki nijr.fiklcrhri kayrsz snlez olarak E€ki.d - \ . . 1 t " d \ o " t " ! 1 i ' i o l " i a B D \ \ 1 o r ujRiejisi.i deE*rirm$ r! hendi iilkcsinin ilk !ld. b:tLlrcak br,lekrrdekscl sarasrr vrkrlmx,n, 6ntemck irD in.c klirik sihhtartrLtrrururaca!,m k rr vemi$tir Bir s ar qrrdF ,man ne oraca!r kcrinlikl. sdylenemrz, frhr cn asaENndrD so!r'.tl.r !irligincrn yatrn ijtkcte.jn fc&.djlerct jtk.LdeJ,c,l.5jf!lnaj deock ola'bu rcni nnrcji somut hjr {ckildc gij{..oclrdir ki, Tii.ti}lii kGrudulx siiyldrn \IATO d.!ij!!niir n.drcjisi IBD Ee.ekli gdrdiiEiiGkin.dc ]eDidco v. g.ic Tiirkiyc nin nadesi drrnda detswlraur.B! da iilkc'ni7 iq; her rn icin kutunxal bn rehlikedn.
2) rrahk alanr gelire. NATonun savunmasr Tnrkiyc'ni. ira.d.:idxhilinde deeisiyor ohr bil. nz.rjndekl Ezc, E6zetlde 1€ dinl.me iisle.i yiinind.n iilke'niz ilk So\a.r h.dsfh.inden bi.i nalines ! n . r ' . 8 ' e b : i l - r , " - J L r , . r . ' . ' r o ' d b ' t i'! ilk yefl. li. edil.cek hcdcflcr ol.lulu f|k ljli.en bir !.ydir.rn.ika Blrlerk Derlederind. btr gib nne.in bdundultl birka';.lalrl r3.dn. Bnsiinl.d. iiz.rjnde .n qok durulan konula.dan ni.i olan rc milyrrltrr.a d.hm O(!.aEt hesr}lanar fiizesavar kutak
tfrrlt{
rii*i\r'd- *l
h ohn rhrEbt;
f , ' ! , ' . & {
LlAr l.nn rLb l|
t
D 4 t 1 d i o l L . L \ i / u ' d e r ' ) e . " d ^ b r b i l ^ \ a - r e r i o n r r k r e
i ta . , - r . r , , ; * r . , . s , ' , . , \ , looo Msq'o- r r r ' lmrr ddulunb i r N a T O ; e / " r r a i d d A r " ' \ ' n ' ' { \ ' u n " : \ i _ ' f l I l a
. a r . l i - . r d " o f i o a ' R . a r ' : b l . i \ H o v d r ' \ ! t r ' U ' L ' '
dc prubunuza b.il'inc jrfdn yiiksek riitteli vcikililer t?ahnda'
"o'i..-i"; oeti ri.,* t;'.dc olddna ralmen nsle' nirndr
,?; bazr .vrl.aerinin solv€lld raritlndan ilk iinca ortadan kaldr
, l - " - ' L i . ' IBD,_ . Lu i \E ' n l b ' v i d " \ ' L i . f l a n d
b " r r ; . , ! - n , d . b l l , r . , \ \ l o r e a n . k d i ' e r ' r \ r \ r ' F n '
f l j r e , i " i ' . " g I " \ r d ' B ' o o ' ' ' r I M r r , l o d p
P c r . r , - r e r k F i i ' \ " p f l o l o ! d ' " \ ' t ' ' ' J ' _ 6 ' d d -
h i j : de* - l . no i - "b , i r a d . I bu ' - r ABD n .n oo "13 ' c_" t t : - d in , . - , . o , n rd I k ' v r . . I ' I h d i l r ( r ' n I hd \c r o l '
Tadd" ,ok , t dp s .h n t b ne l , ro , T ' - . ae \ , reh l \1 - o \Mq
J c e E u c i l i d l ' l o ! B ! - d ' e ^ n r D n J . b r \ ' d " o d u g x o '
l.nen "utuk iiresi' radd gihi ijlia_m.d€m aratla' bir savar olae_
hF.dan so\-aen.r Bi.li inin ilt olarak k!.tulnak istevceEi tess'
t i r . \ 1 . , , , b ,F r ' ' ' . b .Tn d ' , , r ck ' c
" :n l - l " cn rd - " l n " - e . ' ( rad u / ' \ n l , n i L i r \ ' e ' L l k r i '
r n Bd ' l e " ' I , i l - i ' 1 J \ r i r 'm" ru ' w / r d ' 1d ' B t '
ile olan iliskileri Fkanda tadrs'lan sakrn'alan' rsrlr altDda bn
dijzcne sotnak Tiirkiv.nin ulusa! Erkarlarrnrn ilt ko'tulud!'
Tiirkire ile Sovveiler BirliEinr ileideki iliskildinin na$r ora
""-, rclin.e. D!rn:dar *l f" rernor.j'. o' I' r 3 .r+:nd. bu
, ; \ k ;1 da l -a ' . g , t r . " . ' d t . r . o ' l : r 7 ' hu , ' 1 t ' n " bo
wnca teiiriilneye qal$,ld& !ibi, iti nlkc araindali qabsnanrn'".. ""a-; ""e.tl i.'"-a- Ia.i ill planda Bodulardr' lsk
giinnnnzn. bknolojik huluslar ssvesinde B.Eazhili ijncmi aal_
;akia re Tnrkive iizerinden bnyijk bi. lskr vavas lNRi lalkma
l) Knalararas balinik tuzelerln g.litnesillc BolazhnD dne
m r/aim,ttr. Birlcsik Am.rila iru fiizele.i selistifdikren son'a
soneLlcr Bi.lillnE dldiirncn hi. da.bc unak iqitr Bolula'da
€cmck 7orunda ol'md,O glhi, soqea.r BirliEi d! kendi kdalr
aEsl rij,.lcrin, clirrirdikten soffr Akdeniz esemcnlili kavm'
kendiliainden ij;emini irnfristi.e Avnca, !ok eclism\ ol!n.l.kro;i\ dinlcmc rlerleriiin Bolazlsrdan hab.rsiz oldt ltcbir
TIJRKIYE'NIN KIZT:YDE( BOYI( KONISU SORUNU
,sr l{d o|!D .rul urus sraim:s |diDe D
gemiyi udrnayacaklan ae*trr.( Montrcux sitlermesi de bukorullarda, Akdeniz! ist€d'Ei ladd sdi q'kartabile!, faklt yFbaro gdilerin Karadenize gnjslerinin qot ksnl olmsr ned+niyle rafia! olan sovyctler Bj.ligiri hosnur brFlruktadr, G€reMontreu sbzletmesi, Akdenjr'de yeni blr olutum olank belimiEbulen sowet 6loru bakrnrrdan Tiirkit€yi br drmda 6rattuyael bi. nltetktedir, zira orta Dodr'da ltjlscael lir ealrnaqlt& r.ldird., Tilrkiye tuyortr rc bagnu kard slnak smliy,le Sovyet filosunud iknal arb. gi6i ortaya fLkamar olas old s&runardan oldsuz olrnL etkilenhekten ludulabilecektir.b siizlesmeden hosnur olnaran bir devlet !dsa, o da Aherika Birl€glderlerleri'dir.* aynca, soryetler Birliginin ort. DoEu'da ac&ta denirlme oldaklan ve buradzki bazr ijlkelerd€ ballux lindlan!e nskr lulnue olna$, Boguldda y@iden iisler istemesi olael!Fnr, hic olmzsz bu ymi nsbrini yitiriney3 kada., kaldrm$tr
SdyelTnrk iliskilerini etlilcld coEfrfilonunu ilnd ustr-ru, Bogular bir tan:, Tijrlir€ nin E€nel kotumudu.. tai SoBEl{ Bi.liginin hmq ym'b.lnda olhasrdr. Teknoloji! s€lird€ldjnTiirhye'yi hen Soretler Birliginin ve len de Sowede. Birlitineka.$ da dwLtlerin ya?rlr laskdd hnmcal yiinde ol@s-na .ag'n€n, bu gelisnelerin Tiirtiye ye zatul br yiinii.e de jfaEl€dilnettedirJ Bu da Ba! san.ns irryiiddi igi c bulsanTinkir topnklm n@rindeki diileme re siiEtlene isiasyo.ledEBtr ist6yonlar son son nodel tsisler olu!, SSCB ropE}k]aa ietn-de olw biienlqi ince alnntrlinna lddd izleneliedirler. tatat gene tetnolojik geliinain b! ard.da dmar€caEr ve giiEude aedinlde ije.inin gele@kre rarar (suni) uydnrq lara,frndd Fpda-ca& da sitylerelilii Fakar !u riir gelisnelerin nc abd ol.nal !azerak rii.kiycyi d.ha da mnarlabc,b iin€d6 lilimir€c*iFden, jbu iislenn de tsfit€ edilnesi m trsa kmaDda S*treltedir,
(Nt A. sur Birse, Mild[cbi P
4rrvorrul, se "!qr L.mr ohn dAtert4,n vv4 emh,i 8dg&
rbakh dnn iitr.r.r (dnetin vier,nlmra BD), bu $n,it'EaF 6bj rayrnadb iein odr rotudah bn
(&) rn!u, .r!rr ubsir sannmay...,, s. ,14.
TORKIYE'NIN KUZEDEKI BOYUK KOM$U SORUNI!
so! oldaL aktl.la rnrulnasr eeFted gercek tudur: Kendisinebir tehlike ieslil etuten lir Tnrkive'vi isgal erbekle sorietlcrBiililinin bnyt( lehlikeleri Cdb almannr gcrekti.ecck b glkanlotrur. YabsncL ijsleri ve askerleri barlndrmav.n vc barlndrm!;,",!, *,L "1," btr llrki\e, o" lrruT"vL (u/"!o ' otvdrio-iu.u- ytarrnt"*' r/e' re .."n'nr( !ere! r i / 'cu 13'*r "-. *i... ua \c' /Jm. "o, onu'd." r ;a ld ; , N . kdda ' ' v i ' r "h ,d .6o ' l rb . ,n i r nd o l '
n* lan) r r ve" \ob ,n . o lo rdudn ' \a rd 'n ' v la ne 'dd ' ) i kolu,*i r.**.n \tsL b r d"vkr olal \e urer'a (LJIk'nma) bicini viiziindd uro dan birJle tdmd taqn Daz olan Tiirkiv€l;in b,. s"wet sar,tnsn! ba.nvla kar (otnasnr oldag! @tl6e! \o,rlr Bo) h"tJl'er. krp'Itr,k lii'.'ve)' sl al za ar cetii-. T;'l:Janir cory.ller Birl'E' t6r1'ddr gijr_al'su' saAlmdFnn iek 6sutu, bpBgndan hlittin rabancl nshri erkarllrak herIra*i nir bnyiit d;kt .ittu,una sor tmek, bir & qeki'detsclsa""--s ota""l, il,-.* ra.ven dud"Jartl odu.unr 'doe.e b6l_
Eei sv&rh- etm re ged[. reko gr e ulgra bi' ]\ide mir[en'
Bir d€ d ttz! kalk'.na Jolu hangisi ise onu uveulanak veE$ot *altrma nodolleririn dilef lll:glam. omL ikinci dercde bir 6nem ftnektii soweder Birligr !e diler biivnk devl.tler *aiirsr.lali bugnntii Liienhiicn durunu bir an iinc onadahlaldrmak iqin barta yol yoktu.
Tnrkiye'nin .Kuzejdeki Bnynk Koht! Sdnu' budu
