ANKARA ÜN VERS TES

D K MEV SAGLIK H ZMETLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERG S

Ankara University Dikimevi Journal of The School of Health Care Professions

Cilt / Volume: 7 Sayõ / Number: 2 Haziran / June 2008

Sorumlu Genel Yayõn Yönetmeni

Haydar ALTINKAYNAK

Yardõmcõ Yayõn Yönetmeni

Ay en KÖSE

Yayõn Yürütme Kurulu

Aysel KÖKSAL

Ay en KÖSE

Yazõ!ma Adresi

Perihan !ENEL TEK"N

Ankara Üniversitesi Sa#lõk Hizmetleri Meslek Yüksekokulu

Fatih Cad. 197/A 06290-Keçiören / ANKARA

Tel: 0312-3573242 Fax: 0312-3804868

e- posta: perihansenel@yahoo.com

Web Sayfasõ: http://dsmyo.ankara.edu.tr/

ISSN: 1303 – 3735

Basõm Tarihi: 23/07/2008

Dizgi, Düzenleme ve Basõm

Ankara Üniversitesi Basõmevi

Tel: (0 312) 215 90 01 -08

Editör

Suna YILMAZ

Editör Yardõmcõlarõ

Bahadõr BOYACIO$LU

Perihan !ENEL TEK"N

Danõ!ma Kurulu

Ahmet Derya AYSEV "lksen TURHANOGLU

Ali ÖZDEN Hakan KUMBASAR

Cengiz KURTMAN Serap ALSANCAK

Gürsel DURSUN Safiye TUNCER

Hakem Kurulu

A. Ezel ESATO$LU Adil ARTUKO$LU

Ahmet ÖBER Aslan KAPLAN

Ayfer HAYDAROGLU Ay e OCAKÇI

Ay en KÖSE Canda TUNALI

Bilal AK Dilaver TENG"L"MO$LU

Cem UZAL Erol BELG"N

Elif D"KMETA! Ertan MENGEN

Ersen ALO$LU Gökhan TÖRE

Fatih ERBAHÇEC" Haluk YETK"N

Hakan KINIK "smet !AH"N

Hilmi ALANYALI Kenan KÖSE

Kamil YAZICIO$LU Mehmet ALTINÖZ

Mahmut K. ÖZB"LG"N Murat BEYZADEOGLU

Mesut B. ATAY Münir KINAY

Müge AKMANSU Peter BOWKER

Nilgün SARP Robert E. STONE

Ramazan ERDEM Salih ANGIN

Sabri ATE!ALP Sõdõka KAYA

Sezer KORKMAZ Yavuz YAKUT

Songül AKSOY Yücel PAK

Ye im ATE!

1

ANKARA ÜN VERS TES

D K MEV SA!LIK H ZMETLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERG S

Ankara University Dikimevi Journal of The School of Health Care Professions

Cilt / Volume: 7 Sayõ / Number: 2 Haziran / June 2008

Ç NDEK LER / CONTENTS

Editörden .................................................................................................................................................V

X-I õnlarõ Difraksiyon Yöntemi !le Böbrek Ta larõnõn Nitel Analizi Hande BOYACIO"LU ............................................................................................................................1 Hem ire Tõbbi Sekreter midir? Perihan ENEL TEK!N ............................................................................................................................9

Büro Mobilyalarõnõn Tasarõmõnda Ergonominin Önemine !li kin Bir Ara tõrma Dilaver TENG!L!MO"LU, Sami ACAR, Fatma KAHYAO"LU...........................................................23 Sa#lõk Hizmetleri Meslek Yüksekokullarõ’nõn Durumu ve Çözüm Önerileri Suna TOKGÖZ YILMAZ, Aysel KÖKSAL ..............................................................................................37 Türkiye’nin Ev Sahipli#inde 2016 ISPO Dünya Kongresi’ne Do#ru Serap ALSANCAK ................................................................................................................................41 Yazõm Kurallarõ ......................................................................................................................................45

BÜRO MOB LYALARININ TASARIMINDA ERGONOM N N ÖNEM NE L !K N B R ARA!TIRMA

23

BÜRO MOB LYALARININ TASARIMINDA

ERGONOM N N ÖNEM NE L !K N B R ARA!TIRMA

Dilaver TENG L MO!LU* , Sami ACAR ** ve Fatma KAHYAO!LU ***

* Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm E itim Fakültesi, Ankara, dilaver@gazi.edu.tr

** Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm E itim Fakültesi, Ankara, samiacar@gazi.edu.tr *** Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm E itim Fakültesi, Ankara, fatmakah@hotmail.com

Ö Z E T

Ergonomik i yeri düzenlemede ve ürün tasarlamada genel amaç, çalõ anõn ve tüm i sisteminin performansõnõn en üst düzeye çõkarõlmasõ, fiziksel ve zihinsel olarak iyile tirmenin sa!lanmasõ, insanõn güvenli!i ve tatmini açõsõndan i in gerektirdikleri ile insanõn yeteneklerinin uygun ekilde bir araya getirilmesidir.

Büro araç-gereçlerinin, kullanõcõlarõn ölçü ve gereksinimleri dikkate alõnarak ergonomi ilkelerine göre tasarlanõp üretimi günümüzde bir ara tõrma konusu olarak önem kazanmõ tõr. Bu gerçekten hareketle çalõ mamõzda büro araç-gereçleri içerisinde yer alan büro mobilyalarõnõn tasarõmõnda ergonominin önemi belirtilmeye çalõ õlmõ tõr.

Bu ba!lamda konu ile ilgili kavramlar literatür taramasõyla hem teorik olarak incelenmi hem de Ankara ilinde bir ampirik çalõ ma yapõlarak elde edilen veriler analiz edilerek yorumlanmõ tõr. Çalõ mada, bundan sonra yapõlacak çalõ malara ve büro mobilyasõ tasarõmõ yapan i letmelere yol göstermesi açõsõndan önemli sonuçlara ula õlmõ tõr.

Anahtar Kelimeler: Büro yönetimi, ergonomi, tasarõm, büro mobilyalarõ tasarõmõ.

THE IMPORTANCE OF ERGONOMICS

IN DESIGN OF OFFICE FURNITURES: AN EMPIRICAL STUDY

ABSTRACT

The general aim of ergonomics designing of work places and products is to achieve an appropriate matching between the work requirements and personnel capabilities, so as to maximise the performance of the personnel and organizational system.

Today, the production of office equipments and machines that are designed according to ergonomic principles and take users measurements and needs into consideration have gained importance as a subject of empirical research. In direction with this fact, this study also explains the importance of ergonomics in design of office furnitures.

In this study, concepts related to this subject are examined through literature review and also investigated with an empirical study carried out in Ankara. This study yielded considerable results that will guide to researchers who want to study in this area and to organizations that design of office furniture.

Keywords : Office management, ergonomics, design, design of office furnitures.

Ankara Üniversitesi Dikimevi Sa lõk Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi, Cilt 7, Sayõ 2, 2008

D LAVER TENG L MO!LU, SAM ACAR, FATMA KAHYAO!LU 24

G R !

Bürolar, örgütsel ve yönetsel faaliyetlerin yerine getirildi"i yerlerdir. Buna göre büro, büro faaliyetleri için gerekli insan ve ekipmanla donatõlmõ# çalõ#ma yeridir. Bürolarda çalõ#an insanlarõn yaptõklarõ i#ler zihinsel oldu"u kadar davranõ#saldõr. Günümüzde bürolarda çalõ#an bireylerin sayõsõnõn hõzla artmasõndan dolayõ; çalõ#ma ko#ullarõnõn yanõnda ergonominin ve ergonomik yakla#õmõn bireylerin verimlili"i üzerinde oldukça etkili oldu"u görülmektedir.

Bürolarda çalõ#ma ko#ullarõna etki eden ergonomik faktörler; insan, makine, çevre ve mekân #eklinde sõnõflandõrõlabilir [1]. nsan faktörü; ya# ve yorgunluk, ki#ilik ve sosyal çevre, e"itim ve deneyim, beslenme ve ki#isel sa"lõk gibi alt unsurlarõ içermektedir. Makine faktörü; makine ve insan mekani"i, kontrol ve göstergeler olmak üzere iki alt unsuru kapsamaktadõr. Çevre faktörleri; aydõnlatma, gürültü ve titre#im, havalandõrma ve õsõ düzeyi #eklinde sõralanmaktadõr. Mekân faktörleri ise; çalõ#ma mekânõ ile fazla çalõ#ma ve gece çalõ#malarõ gibi ergonomik faktörlerdir.

Çalõ#ma ko#ullarõnõ etkileyen ergonomik faktörler; çalõ#anlarõn konforunu, tatminini ve i#lerini yerine getirme davranõ#õnõ etkilemektedir. Bu konuda yapõlan çalõ#malarõn incelendi"inde Wheeler (1969)[2] ile Tichauer (1973)’in [3] çalõ#malarõnda sõcaklõk ve havalandõrma gibi hijyenik faktörler üzerinde dururken, Harris’in (1980) [4], büro çalõ#anlarõnõn performanslarõnõ etkileyen mobilya dö#emesini ele aldõ"õ görülmü#tür. Koç ve di"erlerinin [5], mobilya sanayinde i# kazalarõ ve meslek hastalõklarõnõn seyri ve önlenmesine ili#kin çalõ#mada; mobilya i#letmelerinde çalõ#ma ortamlarõnõn çok tozlu olmasõna ra"men, i#letmelerin %59’unda havalandõrma sisteminin bulunmadõ"õ belirtilmektedir. Büro çalõ#anlarõ üzerinde yapõlan ba#ka bir ara#tõrma [6], ara#tõrmalarda vücudun çe#itli bölgelerinde meydana gelen a"rõlarõn nedenlerini belirlemeye yöneliktir. Davis ve Szigeti [7] çalõ#malarõnda bürolarda çalõ#anlar için büro alanlarõnõ uygun hale getirmeyi sa"layacak önerilerde bulunmu#lardõr. Dilik ve Tanrõtanõr [8]’da çalõ#malarõnda mobilya tasarõmõ ve antropometri konularõnõ inceleyerek bürolarda

kullanõlan mobilyalar ile vücut ölçüleri arasõndaki ili#kiyi ortaya koymu#lardõr.

Ergonomi bilimi, çalõ#anlar ile i#yerinin etkile#imini incelemektedir [1]. Çalõ#ma ko#ullarõ ve ortamõn bürolarda çalõ#an bireyin fizyolojik, psikolojik ve anatomik özelliklerine ve kapasitesine uygun olmasõ, birey ile i# arasõnda bir uyum sa"lar. Böylelikle büro çalõ#anõ en az düzeyde dõ#sal etki ile en yüksek verime ula#õr.

Bürolarda ergonomik bir yakla#õm, büro çalõ#anlarõnõn zihinsel ve davranõ#sal becerilerini geli#tirdi"i gibi iyi bir çalõ#ma ortamõnõ da sa"lar. Çalõ#anlarõn farklõ ölçü ve tercihleri, verimlilik ve konfor için büro araç ve gereçlerinin farklõ yerle#imini gerektirir. Bu yüzden, bürolarda ergonomik tedbirlere öncelikle büro araç-gereçlerinin tasarõmõ ile ba#lanmalõdõr. Böylelikle, büro çalõ#anlarõnõn ihtiyaçlarõna göre tasarlanan büro, çalõ#anlarõn daha verimli olmasõnõ ve do"al olarak daha az yorulmasõnõ sa"layacaktõr.

Bu ba"lamda çalõ#mada, öncelikle ergonomi ve tasarõm kavramlarõ ele alõnmõ#, ardõndan büro mobilyalarõ ve tasarõmõ üzerinde durulmu#, daha sonra yapõlan ara#tõrma sonuçlarõna göre büro mobilyalarõnõn tasarõmõnda ergonominin önemi vurgulanmõ# ve bu konuda önerilerde bulunulmu#tur.

1. ERGONOM VE TASARIM

Ergonomi ve tasarõm kavramlarõ iki ayrõ anlamõ içeren kavramlar olmalarõna kar#õn, bir bütünün iki parçasõ gibi birbirlerini tamamlamaktadõrlar. Ergonomiyi; ürün, çalõ#ma yeri ve sistemlerin tasarõmõnda insan odaklõlõ"õ esas alan bir kavram olarak görmek ve insan için tasarõm olarak adlandõrmak mümkündür [9]. Tanõma göre, tasarõm ve ergonomi kavramlarõnõn esas odak noktasõnõ insan olu#turmaktadõr.

1.1. Ergonomi

Ergonomi; verimli, emniyetli, rahat ve efektif bir kullanõm sa"lamak amacõyla, alet, makine, sistem, görev, i# ve çevrenin en iyi #ekilde tasarõmõ için, insan davranõ#õ, kabiliyetleri, sõnõrlarõ ve di"er karakteristikleri ile ilgili bilgileri ke#feder ve uygular [10]. Fonksiyonel etkinlik (verimlilik, i# performansõ vs.), kullanõm rahatlõ"õ, sa"lõk,

BÜRO MOB LYALARININ TASARIMINDA ERGONOM N N ÖNEM NE L $K N B R ARA$TIRMA 25

güvenlik ve huzur kriterleri ise amaca ne denli ula#õldõ"õnõ ortaya koyar [11].

Ergonomi Ara#tõrma Derne"i ergonomiyi; “çalõ#anlarla i#leri, araç-gereçleri ve çevre arasõndaki ili#kileri, özellikle anatomik, fizyolojik ve psikolojik açõdan ele alan ve bu ili#kilerde ortaya çõkan problemlerle ilgili çalõ#malar” olarak tanõmlamaktadõr [12].

Ergonominin amacõ, mesleki çevre ile çalõ#anlar arasõndaki düzenleyici kar#õlõklõ ili#kilerin incelenmesidir [13]. Mesleki çevreden kasõt, mesle"in icra edildi"i yerdir. Çevrede yer alan ko#ullarõn düzenlenmesi için çalõ#an ki#inin gösterdi"i çaba ve elde etti"i ba#arõ yönünde ara#tõrma ve incelemeler yapmak söz konusudur. Bu ba"lamda ergonomik yakla#õmdaki esas hedef veya amaç; insanõn i#i kolayca yapabilmesini sa"layacak bir ortam olu#turmaktõr.

Ergonomi, insanõ çalõ#masõ esnasõnda bilimsel olarak inceleyen bir bilimdir [14]. Bir yandan insanõn do"al yeteneklerinin sõnõrlarõ geni#letilmeye çalõ#õlõrken, di"er yandan insan-makine sistemlerinin performansõ artõrõlmaya çalõ#õlõr[15]. # yerinin düzenlenmesinde insan ölçüleri göz önüne alõndõ"õnda insan yeni ba#tan tasarlanamayaca"õndan onun ölçülerinin da"õlõmõnõn bilinmesi araç-gereçlerin tasarõmõnda ön ko#uldur.

Bürolarda ergonomik ko#ullarõn çalõ#anlara ve yapõlan i#e uygunlu"u; emek, zaman ve para kaybõnõ en aza indirirken, üretim ve hizmet kalitesini artõrmakta, çalõ#anlarõn i# tatminini olumlu yönde etkilemektedir [16].

Ergonomiyi insan-makine-çevre ili#kisi açõsõndan de"erlendirmek ve buna göre tanõmlamak daha do"ru bir yakla#õm olacaktõr. Buna göre ergonomi; “insanlarõn anatomik özelliklerini, antropometrik karakteristiklerini, fizyolojik kapasite ve toleranslarõnõ göz önünde tutarak, endüstriyel i# ortamõndaki tüm faktörlerin etkisi ile olu#abilecek, organik ve psiko-sosyal stres kar#õsõnda, sistem verimlili"i ve insan-makine-çevre uyumunun temel yasalarõnõ ortaya koymaya çalõ#an, çok disiplinli bir ara#tõrma ve geli#tirme alanõdõr” [17].

nsanlar büro ortamõnda i# görürken; çe#itli büro araç ve gerecini, belli bir i# için programlanmõ# sistemleri (robotlar ve bilgisayar gibi) kullanõrlar. nsan varlõ"õnõn i# ortamõnda bedensel ve ruhsal gereksinimlerini dikkate almak, davranõ#larõnõ tanõmlamak, insanlarõn kullanõmõ için en uygun araç-gereci geli#tirmek ve üstün verim elde etmek için büro araç-gereçlerinin tasarõmda ergonomik bir yakla#õm gerekmektedir.

1.2. Tasarõm

Tasarõm, çok çe#itli alanlarda kullanõldõ"õndan geni# bir uygulama alanõna sahiptir. Bu nedenle tasarõmõn genel bir tanõmõnõ yapmak oldukça güçtür. Buna kar#õn tasarõm ile ilgili genel bir tanõm vermek gerekirse; “tasarõm; yeni bir sistemin veya nesnenin icat edilmesi veya geli#tirilmesi” #eklinde ifade edilebilir [18].

Tasarõm, büro araç-gereçlerinin tasarõmõ açõsõndan ele alõndõ"õnda; “bir ürünü (mal veya hizmeti) veya sistemi geli#tirmek amacõyla yapõlan ardõ#õk karar verme süreci” olarak tanõmlanabilir [19]. Bu süreçte bütün kararlar, gözlem, tahmin ve de"erlendirme kriterlerine göre ele alõnõr ve süreç boyunca, mümkün olan en iyi kararlarõn ele alõnmasõ hedeflenir. Kararlar alõnõrken daha önceden belirlenen performans gereksinimleri ve kõsõtlar dikkate alõnmalõ uygulanabilirlik üzerinde durulmalõdõr.

Büro çalõ#anlarõnõn ihtiyaçlarõnõn, performans gereksinimlerinin ve sõnõr #artlarõnõn belirlenmesi konularõ, tasarõm i#leminin ilk a#amalarõnda netli"e kavu#turulmasõ gereken hususlardõr [20]. Bir tasarõm i#leminin istenilen sonuçlarõ vermesi, tasarõm i#leminin sa"lam bir teorik alt yapõya, stratejik metot ve tekniklere dayanmasõ ile mümkündür. Bununla ilgili iki farklõ stratejiyi (DFX -Design for X ve DFH-Design for Human) ele almak ve bunlardan tasarõmda hangi strateji üzerinde odaklanõlmasõ gerekti"ini belirtmek gerekmektedir[18]. DFX stratejisinde X, tasarõm sürecinde odaklanan tasarõm parametresini (maliyet, imalat, montaj, kalite) ifade etmektedir ($ekil 1.1). Bu stratejilerin uygulama alanõ örgütlerin öncelik sõrasõna göre de"i#iklik arz etmektedir.

BÜRO MOB LYALARININ TASARIMINDA ERGONOM N N ÖNEM NE L $K N B R ARA$TIRMA

26

ekil 1.1: Tasarõmda DFX Stratejisi

Kaynak : HEIN, Lars. (1994). “Design Methodology in Practice”, Journal of Engineering Design. 5, s.165-

182’den uyarlanmõ tõr.

Günümüzde tasarõm ve üretim yapan i letmeler, DFX stratejileri yerini daha önemli bir stratejiye DFH stratejisine (Design for

Human-insan odaklõ bir yakla õm) odaklandõklarõ görülmektedir (!ekil 2).

ekil 1.2: Tasarõmda DFH Stratejisi

Kaynak: HEIN, Lars. (1994). “Design Methodology in Practice”, Journal of Engineering Design. 5, s.165-182’den uyarlanmõ tõr.

Bu durumda, DFH stratejisinin geli tirilmesi ve tasarõm sürecinde bu stratejinin etkili bir ekilde kullanõlmasõ gerekmektedir. Bu da ancak ergonomi’nin entegre edildi"i iyi bir tasarõm stratejisi ile mümkündür. Buna göre, büro mobilyalarõnõn tasarõmõnda kullanõlabilecek en iyi yakla õmõn insan odaklõ bir yakla õm oldu"u söylenebilir.

Büro mobilyalarõnõn tasarõmõnda insan odaklõ bir yakla õmõn ba arõsõ ise u niteliklere ba"lõdõr:

- # ve görevlerin açõk bir ekilde izahõ yapõlmõ olmalõdõr.

- Tasarõm i lemi, sistemin i leyi ini belirleyici nitelikteki elemanlar üzerinde yo"unla malõdõr.

- Birbirleriyle ters orantõlõ olan amaç kriterleri optimize edilmemelidir.

- Amaç, açõk bir ekilde ifade edilmeli ve bu konuda grup elemanlarõ arasõnda ortak anlayõ ve uyum olmalõdõr.

- Tüm a amalar arasõnda sürekli bir geri bildirim sa"lanmalõdõr.

- De"erlendirme, belirlenmi amaç ve kriterlere göre makro ve mikro seviyede yapõlmalõdõr.

1.3. Tasarõmda Ergonominin Yeri ve Önemi

# letmelerde tasarõm süreci, ergonomi’nin entegre edildi"i bir çatõ altõnda, rekabet gücünün artõrõlmasõnda bir araç olarak kullanõlmaktan ziyade, teknolojik

TASARIMDA DFH STRATEJ S (STRATEGY OF DESIGN FOR HUMAN)

NSAN

(Büro Çalõ!anõ)

MAL YET

TASARIMDA DFX STRATEJ S (STRATEGY OF DESIGN FOR X)

MALAT

MONTAJ

KAL TE

BÜRO MOB#LYALARININ TASARIMINDA ERGONOM#N#N ÖNEM#NE #L#!K#N B#R ARA!TIRMA 27

gereksinimlerin öncelikli olarak ele alõndõ"õ teknoloji yönelimli bir yakla õmla ele alõnmaktadõr. Ergonomi’den büro araç ve gereçlerinin tasarõmõnda yanõnda ofislerin yerle im tasarõmõnda da yararlanõlmaktadõr. Ülkemizde ofis tasarõmõnda ergonomiden yeterince yararlanõlmadõ"õ görülmektedir. Nitekim, Özok (22) tarafõndan 452 i yeri üzerinde yapõlan bir çalõ ma bu tespiti

desteklemektedir. Söz konusu çalõ mada i yerlerinin yakla õk %54’ünün ergonomik açõdan istenilen boyutta olmadõ"õ görülmü tür. Aynõ ara tõrmada ergonomi açõsõndan iyi tasarlanmõ çalõ ma yerlerinin oranõ %8’dir. Buna göre, tasarõm sürecinde ergonomik veri/bilgi ve metotlarõnõn göz ardõ edildi"i ve tasarõmõn teknolojiye yönelik olarak yapõldõ"õ söylenebilir.

Tablo 1.1: Ergonominin Tasarõm Sürecinde Üstlendi i Görevler ve Kullandõ õ Metotlar

A!ama Açõklama Ergonomi’nin Görevi Kullanõlan Metot Tasarlama Gereksinimlerin analizi,

sistemin detaylõ olarak planlanmasõ

Kullanõcõ grubunun tanõmlanmasõ ve analizi, sistemin ö"elerinin belirlenmesi ve kullanõcõnõn görevlerinin tanõmlanmasõ

# lerin atanmasõ Ergonomik tasarõm kõlavuzlarõ

Simülasyon Sistemin test amacõyla simülasyonu ve prototip çalõ masõ

Kullanõcõ ile uyumsuzluklarõn tespiti ve düzeltilmesi

Lab. çalõ malarõ kullanõcõ testleri

Uygulama Sistemin son haliyle uygulamaya konmasõ

Sistemin kalitesinin ergonomik açõdan izlenmesi ve veri/bilgi toplama

Alan çalõ malarõ

De"erlendirme Ölçme ve test Sistemin, kullanõcõ açõsõndan performansõnõ ölçme ve de"erlendirme

Kullanõcõ testleri Alan çalõ malarõ Lab. Çalõ malarõ

Kaynak : [23] Muhittin !im ek ve Ahmet Ba"õ (2000). “Çalõ ma Sistemlerinin Tasarõmõna #nsan Odaklõ Bir

Yakla õm: Ergonomi”, Makine-Market Dergisi, s. 156–157.

Teknoloji yönelimli yakla õmda temel amaç, sistemin i levselli"inin ve kârõn, maliyete oranõnõ maksimize etmektir. Bunun için de esas üzerinde durulan nokta, sistemin teknik özelli"i ve teknik i levselli"i olmaktadõr. Bundan dolayõ, potansiyel kullanõcõlarõn karakteristikleri, gereksinimleri ve beklentileri, ço"u zaman göz ardõ edilmektedir. Bunun uzun vadedeki maliyetini (pazar kaybõ, rekabet gücünün azalmasõ, ergonomik faktörlerin göz ardõ edilmesinden kaynaklanan hatalarõn düzeltilmesinin, çok masraflõ ve zaman alõcõ olmasõ vs.) gören kurulu lar, insan odaklõ tasarõm yakla õmõnõ benimsemeye ba lamõ lardõr. Bu noktadan bakõldõ"õnda ergonominin, rekabetçi ortamda stratejik bir güç olan tasarõmõn etkinli"ini artõrdõ"õ ve uzun vadede çe itli avantajlar sa"ladõ"õ söylenebilir.

2. BÜRO MOB LYALARI VE TASARIMI

2.1. Büro Mobilyalarõ

Günümüzde modern bürolarda büro mobilyalarõ denildi inde, ilk akla gelen dolaplar (camlõ ve raflõ dolaplar, çekmeceli dolaplar, di er özel amaçlõ dolaplar), masalar (çalõ!ma masasõ, toplantõ masasõ vb), sandalyeler (sabit veya ayarlanabilir sandalyeler gibi) ve çalõ!anlarõn verimlili ini artõrõcõ di er mobilya bile!enleri (tabureler, askõlar, kasalar vb.) gelmektedir.

Masalar, çalõ!anõn masaüstü çalõ!malarõna uygun olmalõdõr. Dolayõsõyla, masalar büro ortamõnda kullanõlan ve masaüstüne konumlandõrõlan araç-gereçlerin ve makinelerin uygun !ekilde kullanõmõ sa layacak ve çalõ!anõn performansõnõ artõracak !ekilde tasarlanmõ! olmalõdõr. Buna göre; bürolarda kullanõlacak masalarõn çalõ!anlarõn amaçlarõna ve ölçülerine cevap verecek nitelikte olmasõ gerekmektedir.

D"LAVER TENG"L"MO#LU, SAM" ACAR, FATMA KAHYAO#LU 28

Bürolarda çalõ!ma masalarõnõn çalõ!anlarõn verimlili i açõsõndan genel olarak !u özellikleri içermesi gerekir [24], [25].

- Yüksekli i ayarlanabilmelidir (yerden en az 70 cm yükseklikte olacak !ekilde),

- Yüzeyi mat olmalõdõr (yani yansõtõcõ olmamalõdõr)

- Yüzey geni!li i 120–150 cm, eni ise 70 cm. olmalõdõr,

- Kenarlarõ ve kö!eleri yuvarlak olmalõdõr

- Güvenilirli i sa lanmõ! olmalõdõr (kõrõlgan, kaygan olmamalõdõr)

- Yere sabitlenmi! olmalõdõr (tekerlekli olmamalõdõr)

Sandalyeler, iyi bir duru!a sahip olmak ve rahat bir çalõ!ma için ayarlanabilir sandalye büro mobilyalarõnõn en önemli bile!enlerinden biridir. "yi ayarlanmõ! sandalye, vücut pozisyonu ve kan dola!õmõnõ geli!tirir, kas çabasõnõ azaltõr ve çalõ!anõn sõrt bölgesine olan basõncõ azaltõr. Bundan dolayõ, bürolarda kullanõlan sandalyeler !u özelliklerde olmalõdõr [26];

- Yüksekli i ayarlanabilmelidir (20 derece açõ ile öne e ilebilmeli-lumbar destek için, yerden yüksekli i büro çalõ!anlarõ için 38–46 cm olacak !ekilde ayarlanabilmelidir)

- Oturma minderi hava geçiren kuma!tan yapõlmalõdõr

- Kendi etrafõnda 360 derece dönebilmeli,

- Hareketi sa layacak nitelikte 5 tekerlikli olmalõdõr.

- Ayak ve bacaklarõn dola!õmõnõ engellememelidir.

- Oturak ve dayanak kõsõmlarõ bel ve baca õn üst kõsmõnõn yapõsõna uygun ölçülere sahip olmalõdõr.

Bürolarda sandalye kullanõmõnõn temel amacõ çalõ!anõn en az enerji kaybõ ile yorulmadan rahat çalõ!masõnõ sa lamaktõr. Bunun için çalõ!ma ko!ullarõ içerisinde sandalyenin özellikleri ve çalõ!anõn antropometrik özellikleri arasõnda yüksek düzeyde bir ili!ki vardõr [8].

Dolaplar ve di er büro tipi mobilyalar, rahat bir çalõ!ma ortamõ için çalõ!anlarõn ölçülerine uygun di er büro mobilyalarõdõr. Bu tür mobilyalarõn aynõ zamanda amaca uygun, verimlili i artõrõcõ özellikte olmasõ gerekir.

Modern bürolarda mobilyalar, çalõ!anlarõn etkili ine ve verimlili ine olumlu yönde etki eden unsurlardõr. Büroda çalõ!anlarõn i! akõ!õnõn önemli bir kõsmõ masaüstü i!lemleri içerir. Bundan dolayõ, büro mobilyalarõnõn ve bile!enlerinin çalõ!ma ortamõna, i! akõ!õna ve di er büro araç-gereçlerine uygun tasarlanmasõ gerekmektedir [25].

Çalõ!ma saatlerinin önemli bir bölümünü büro mobilyalarõnõn fiziksel etkisi altõnda geçiren çalõ!anlarõn performansõnõ, tatminini ve moralini yüksek tutma konusunda büro yöneticilerin bazõ radikal kararlar almasõ gerekir. Öncelikle büroda kullanõlan mobilyalar ergonomik açõdan de erlendirilmeli ve çalõ!anlarõn en üst düzeyde i! verimini sa layacak uygun mobilya seçilmelidir. Büro mobilyalarõnõn seçiminde gelecekteki muhtemel gereksinimler de dü!ünülerek oldukça dikkatli bir seçim yapõlmalõdõr. Bir büro yöneticisinin mobilya seçimindeki temel kriterler !unlar olmalõdõr [25]:

— Maliyet ve kullanõ!lõlõk

— Uygunluk ve Uyum

— Tek Düzelilik ve Standardizasyon

— Olasõ faydayõ en üst düzeye çõkarma

— Yeterli sayõ

— Dayanõklõlõk

Ergonomik yakla!õma göre büro mobilyalarõnõn seçiminde yukarõda belirtilen kriterlerden uygunluk, uyum ve standardizasyon oldukça önemli faktörlerdir. Bu faktörler, büro mobilyalarõnõn tasarõmõnda insan odaklõ yakla!õm stratejisinin uygulanmasõnõ gerektirmektedir.

2.2. Büro Mobilyalarõnõn Tasarõmõ

Tasarõm; yaratma (bir yaratõcõlõk ürünü olarak), seçme ve karar verme gibi eylemleri kapsayan bir süreçtir. Bu tanõma göre; mobilya tasarõmõ denildi inde; dü!üncenin kâ õt üzerine aktarõmõndan mobilyanõn atölyede üretilmesine

BÜRO MOB"LYALARININ TASARIMINDA ERGONOM"N"N ÖNEM"NE "L"$K"N B"R ARA$TIRMA 29

kadar geçen sürede yaratma, seçme ve karar verme gibi eylemlerin tümü dü!ünülebilir [8].

Büro ortamõnda kullanõlacak mobilya e!yalarõnõn, çalõ!anlarõn ihtiyacõna, amacõna ve fiziksel ortama uygun !ekilde tasarlanmõ! olmasõ gerekir. Bunun için, mobilya tasarõmcõlarõnõn büro mobilyalarõnõn tasarlanmasõ, geli!tirilmesi, etkilerinin ölçülmesi ve çalõ!ma yerinin düzenlenmesi kadar çalõ!ma yeri yüksekli i, vücut duru!u, görme açõsõ ve çalõ!ma alanõ geni!li i gibi antropometrik ölçüleri de bilmesi gerekmektedir.

Büroda çalõ!ma ortamõnõn etkili bir !ekilde kullanõmõ için farklõ yakla!õmlar mevcuttur. Özel büro, açõk büro ya da karma yakla!õmlar büro çalõ!ma ortamõnõn planlanmasõnda önemli faktörlerdir. Örne in, açõk bürolarda, duvarlarõn olmayõ!õ, masalarõn, bölmelerin ve di er büro mobilyalarõnõn istenilen !ekilde yerle!imini sa lamaktadõr. Açõk bürolarõn temel çekicili i esnek olu!udur. Bu tip bürolarda modüler bir tasarõm yapmak suretiyle büro çalõ!anlarõnõn etkilili i artõrõlabilmektedir. Modüler tasarõm, büro mobilyalarõnõn tasarõmõnda farklõ bile!enlerin kullanõmõnõ ve bu bile!enlerin yerle!iminin farklõ varyasyonlarõnõ içerir [27].

Büro mobilyalarõ tasarõmõ ve üretimi yapan i!letmelerin bir kõsmõ, büro ergonomisini sa lamak amacõyla; dairesel i! istasyonlarõ veya yõldõz i! istasyonlarõnõ dikkate alarak tasarõm ve üretim yaparlar. Böylelikle büro ortamõ estetik oldu u kadar i!levsel bir çalõ!ma ortamõ olur [27].

Büro mobilyasõnõn tasarõmõ, di er büro araç ve gereçlerinin tasarõmõndan farklõ olmamakla birlikte mobilyadan beklentileri de ifade etmektedir. Mobilya tasarõmõnõ etkileyen unsurlar; i!levsellik, teknolojiklik, orijinallik, estetiklik (örne in Feng-shui yakla!õmõ gibi), ekonomiklik !eklinde sõralanmaktadõr. Mobilya tasarõm ilkeleri; denge, devamlõlõk, !iddet ve hâkimiyet olarak gruplandõrõlmõ!tõr [8].

a. Büro Mobilyalarõnõn Tasarõm Elemanlarõ

Tasarõmcõnõn, dü!ünce ve görü!lerini ifade etmek ve sunmak amacõyla kullandõ õ bütün unsurlar “tasarõm elemanlarõ” olarak

ifade edilmektedir. Buna göre; bir mobilya tasarõmcõsõnõn mobilya tasarõmõ çerçevesinde !u dört unsuru uygun bir !ekilde kullanmasõ gerekmektedir [8].

- Biçim

- Ölçek, oran ve ritm

- Renk,

- Doku.

Biçim (form) : Bir mobilyanõn !ekli veya bir bütünü olarak tanõmlanmaktadõr. Biçim ile i!levsellik unsurlarõ arasõnda sõkõ bir ili!ki vardõr. Ancak, i!levsellik tek amaç de ildir, bunun yanõnda kullanõcõnõn estetiklik, ekonomiklik ve orijinallikle ilgili isteklerin de kar!õlanmasõ gerekir.

Ölçek, oran ve ritm: Bir mobilya tasarõm elemanõ olarak ölçek, insan ölçüleri ile di er mobilya elemanlarõ arasõndaki ili!kiyi ifade etmektedir. Büro mobilyalarõnõn tasarõmõnda her !eyden önce bu mobilyayõ kullanacak büro çalõ!anõnõn ölçüleri ile mobilyalarõn orantõlõ olmasõ gerekir. Bunun yanõnda mobilyalarõn kendi içinde ölçülü ve çevre elemanlarõ ile uyumlu olmalõdõr.

Renk: Mobilya tasarõmõnda görselli i en çok etkileyen tasarõm elemanõdõr. Mobilyanõn tasarõmõnõn amacõ ile mobilyanõn kullanõlaca õ ortam arasõndaki õ!õk ili!kilerini dikkate alarak farklõ !ekilde düzenlemek mümkündür.

Doku: Yüzeylerin özelli ini belirten tasarõm elemanõdõr. Doku, iki gruba ayrõlõr. Birinci grupta dokunularak hissedilen yumu!ak, sert veya düzgün, kaba yüzeyler yer alõr. "kinci grupta ise, görsel olarak hissedilebilen görsel yüzeylerdir. Görsel yüzeylere, mobilya üzerindeki kuma! dokumasõ örnek verilebilir.

b. Büro Mobilyalarõnõn Tasarõmõnda Antropometri

Ergonominin amacõ, mümkün oldu unca çalõ!ma ortamõnõ çalõ!anlara uygun hale getirmek oldu una göre, büro mobilyalarõnõn tasarõmõnda antropometriden di er bir ifadeyle çalõ!anlarõn antropometrik özelliklerinden yararlanõlmasõ gerekir.

Antropometri, insanõn genetik ve çevresel etmenler çerçevesinde ortaya çõkan fiziksel ve

D"LAVER TENG"L"MO#LU, SAM" ACAR, FATMA KAHYAO#LU 30

biyolojik sõnõrlarõnõ belirleyen en önemli kriterdir. Biyolojik bir varlõk olarak insanõn antropometrik özellikleri, yapõlan her türlü aracõn, gerecin ve donanõmõn onun antropometrik ölçü de erlerine uygun olmasõnõ gerektirmektedir. Antropometri, sadece vücudun bir bütün olarak veya organsal olarak büyüklükleri ile ilgilenmez aynõ zamanda bireylerin ya!, tür ve meslek gruplarõna göre standart ölçülerden ne kadar uzakla!tõklarõnõ da inceler [1].

Antropometrik açõdan bir i!yerini !ekillendirmedeki amaç, i!yeri ölçülerinin çalõ!anõn vücut ölçülerine uyumunu sa lamaktõr. Çalõ!anõn dururken ve hareket halindeyken olu!an her pozisyonu tespit edilir ve buna göre bir tasarõm gerçekle!tirilir.

Büro ortamõnda insan ölçülerinin kullanõmõ iki farklõ açõdan kolaylõk sa lar. Birincisi; büro faaliyetleri içinde yer alan bazõ i!leri en iyi !ekilde yerine getirebilmek için belirli fiziksel özellikleri ta!õmak gerekir. "kincisi, vücut ölçüleri çalõ!ma alanõnõn

tasarõmõnda kullanõlarak, kullanõcõnõn kendisine sa lanan alana uymasõ ve belirli hareketleri rahatça yapmasõ sa lanõr.

Bürolarda antropometrik ölçülerin kullanõldõ õ temel tasarõm unsurlarõ !unlardõr:

- Çalõ!ma yeri yüksekli i,

- Vücut duru!u,

- Görme açõ!õ,

- Çalõ!ma alanõ geni!li i.

Antropometrik ölçülerin ulus, bölge, cinsiyet, ya!, vücut yapõsõ, beslenme ve fiziksel faaliyete göre de i!mektedir [25] Dilik ve Tanrõtanõr [8] mobilya tasarõmõnda antropometri üzerine yapmõ! olduklarõ ara!tõrmada Türk insanõn antropometrik özelliklerini belirlemeye çalõ!mõ!lardõr (Tablo 2.1).

Tablo 2.1: Türk nsanõnõn Antropometrik Özellikleri

ERKEK KADIN

Da õlõm Ölçüleri Da õlõm Ölçüleri Antropometrik Ölçüler %1 %5 %50 %95 %99 %1 %5 %50 %95 %99A.Boy 157.6 160.6 169.0 179.2 182.4 144.2 147.8 156.6 165.4 169.0

B.Dirsek Yüksekli i 97.0 98.7 105.4 112.8 116.4 77.0 79.2 84.3 98.4 91.6

C.Kalçadan Yukarõ Yükseklik 93.1 84.8 89.6 95.1 97.3 - - - - -

D.Kalçadan Dirsek Yüksekli i 16.6 18.2 22.4 26.4 28.2 - - - - -

E.Kalçadan Göz Yüksekli i 70.7 72.4 77.5 82.6 84.9 - - - - -

F.Zeminden Diz Yüksekli i 47.5 48.7 51.1 56.4 57.8 34.9 36.7 41.4 46.1 47.9

G.Zeminden Kalça Altõna Olan

Yükseklik

36.4 37.7 41.1 44.9 46.6 - - - - -

H.Kalça Bacak Açõklõ õ 41.4 43.3 47.4 51.7 54.0 - - - - -

I. Omuz Geni!li i 40.0 41.5 45.0 49.2 51.2 31.9 33.1 35.9 39.7 39.0

J. Oturmu! Halde Kalça Geni!li i 30.1 31.1 34.0 37.1 33.6 - - - - -

K.Gö üs Derinli i 20.0 20.7 22.9 25.7 27.4 - - - - -

L.Bacak Kalõnlõ õ 12.1 12.8 14.5 16.7 17.7 - - - - -

M.El Uzunlu u 17.0 17.5 18.8 20.3 28.8 14.8 15.2 16.2 17.4 15.3

N.El Geni!li i 7.6 8.0 8.6 9.4 9.6 6.6 6.8 7.4 8.0 8.3

O.Ayak Uzunlu u 23.8 24.5 26.2 28.0 28.9 20.5 21.2 22.8 24.4 25.5

P.Omuz-Dirsek Arasõ - - - - - 21.4 23.0 26.7 30.4 32.0

R.Dirsek-Bilek Arasõ - - - - - 17.3 19.0 22.0 26.6 28.1

Kaynak: E. BURDURLU (1992). A aç "!leri Endüstri Mühendisli i Ders Notlarõ, Hacettepe Üniversitesi Mesleki Teknoloji Yüksek Okulu, Ankara (Dilik ve Tanrõtanõr, 1994:220’den aktarõlmõ!tõr).

BÜRO MOB"LYALARININ TASARIMINDA ERGONOM"N"N ÖNEM"NE "L"$K"N B"R ARA$TIRMA

31

Tablo 2.1’de verilen Türk insanõnõn

antropometrik özellikleri incelendi inde;

cinsiyet farklõlõ õna göre ölçülerin de i!ti i

görülür. Bu yüzden, büro mobilyalarõ

tasarõmcõlarõnõn ortalama insanõ tasarõma esas

almak yerine yukarõda verilen antropometrik

ölçüleri dikkate almasõ gerekmektedir. Buna

göre tablo incelendi inde, %5 ile %95

arasõndaki insanlarõn (ki bu %90 düzeyinde bir

orandõr) ölçüleri dikkate alõnmalõdõr. Burada

di er gruptaki insanlar göz ardõ edilecek

böylelikle uç de erlere yönelik tasarõm zorlu u

ve yüksek maliyetin önüne geçilmi! olacaktõr.

Ergonomik amaçlõ tasarõmda statik ve dinamik

antropometrik ölçüler olmak üzere iki farklõ

yakla!õm söz konusudur. Statik antropometri,

insanlarõn dura an duru! ve oturu!larõnda

ölçülen boyutlarõ ele alan bir ölçümdür. Bu

temel amaca göre insanlarõn 140 fiziksel boyut

ölçüleri ele alõnabilir olmakla birlikte,

ergonomik tasarõmda 30 temel ölçünün ele

alõndõ õ saptanmõ!tõr [8]. Bu ölçüler ayakta

durma ve düz bir zeminde oturma durumlarõna

ba lõ olarak özel aletlerin kullanõmõyla

alõnmakta ve farklõ ergonomik tasarõmlarda

kullanõlmaktadõr ("ekil 3.1). Çok hassas

eklemden ekleme yapõlan ölçülerde röntgen

õ!õnlarõndan yararlanõlmaktadõr.

!ekil 3.1: Ayakta ve oturarak antropometrik ölçüler

Kaynak: Tuncer D"L"K ve Ercan TANRITANIR (1994). “Mobilya Tasarõmõ ve Antropometri. 5. Ergonomi Kongresi, Ankara. s.221’den uyarlanmõ!tõr.

Antropometrik verilerin tasarõm amaçlarõna yönelik olarak kullanõmõnda bazõ ilkelere uyulmasõ gerekir Bu ilkeler uç de erlere göre tasarõm, ayarlanabilir aralõklara göre tasarõm ve ortalama de erlere göre

tasarõm olmak üzere üç grupta ele alõnmaktadõr [29].

Uç De erlere Göre Tasarõm: Büro mobilyalarõ tasarõmõnõn amaçlarõndan birisi de kullanõcõ kitlesinin yakla õk tamamõna yakõnõna uyum sa!layabilecek tasarõm standartlarõnõn geli tirilmesidir. Bu konuda yapõlan ara tõrmalara göre ilk %5 ile son %5’lik dilim dõ õnda kalan %90’lõk kõsõm kullanõcõ hedef kitlesi olarak alõnmõ tõr. %90’lõk kõsõm dõ õnda kalanlar standart dõ õ kabul edilir ve bu grubun ihtiyaçlarõ özel yapõm yoluyla giderilir.

Ayarlanabilir Aralõklara Göre Tasarõm: Bir büro mobilyasõnõn bazõ özellikleri farklõ boyuttaki kullanõcõlarõna göre ayarlanabilir. Bu tür bir tasarõmda yani ayarlanabilir özelliklere sahip bir mobilyada hedef kitle %90’lõk gruba giren insanlarõn antropometrik özellikleridir. Bu kõsõm dõ õnda kalan ilk %5’lik ile son %5’lik kõsõm standart dõ õ olarak kalbi edilir.

Ortalama De erlere Göre Tasarõm: Ortalama de!er, bir mobilyanõn potansiyel kullanõcõlarõnõn antropometrik özelliklerinin ortalamasõnõ ifade etmektedir. Dikkate alõnacak ölçü sayõsõ arttõkça ortalama de!ere sahip bir ki iyi bulmak zorla acaktõr. Bu nedenle, ortalama de!eri esas alan tasarõmcõlar, beklenilenin aksine, hedef kitlesi olan insanlarõn büyük bir kõsmõnõ kapsamayacaktõr.

3. BÜRO MOB LYALARININ TASARIMINDA ERGONOM N N ÖNEM NE L !K N B R ARA!TIRMA

3.1. Ara"tõrmanõn Amacõ, Önemi, Kapsam ve Sõnõrlõlõklarõ

Bu çalõ manõn amacõ, büro araç-gereçleri içerisinde yer alan büro mobilyalarõnõn tasarõmõnda ergonominin önemini vurgulamak, büro mobilyasõ tasarõmõ ve üretimi yapan i letmelerin büro mobilyalarõ tasarlarken ergonomik ilkeleri ve antropometrik özellikleri dikkate alõp almadõklarõnõ belirlemektir. Bunun yanõnda ikincil bir amaç, ergonomik ürün tasarõmõ yapan firma yöneticilerinin tasarõmõn büro çalõ anlarõnõn verimlili!ine, motivasyonuna ve performansõna ne derecede etkili oldu!una dair görü lerini belirlemektir.

Bu çalõ manõn bir di!er amacõ da, büro mobilyalarõ tasarõm ve üretimi yapan ve

D"LAVER TENG"L"MO#LU, SAM" ACAR, FATMA KAHYAO#LU 32

Ankara’da faaliyet gösteren büro mobilyalarõ tasarõmcõsõ firmalarõn ergonomik ilkeler ve antropometrik özellikler de dikkate alarak yeni stratejiler geli tirmelerine yardõmcõ olmaktõr. Bununla birlikte, büro yönetimi e!itimi ve büro mobilyalarõ tasarõmõ konusunda yapõlmõ çalõ malara farklõ bir yorum getirmektir.

Bu ba!lamda, Ankara Sanayi Odasõna kayõtlõ A!aç " leri Sanayi i kolunda yer alan 149 firma yöneticisi veya tasarõmcõsõ çalõ mamõzõn evrenini olu turmaktadõr. Bu firmalardan basit tesadüfî örnekleme yöntemi ile seçilen 30 firma yöneticisi veya tasarõmcõsõna yüz yüze anket uygulanmõ tõr. Örneklem oranõ %20’dir.

3.2. Ara"tõrmanõn Yöntemi

Ankara ilinde büro mobilyalarõ tasarõmõ ve üretimi yapan firmalarõn, büro mobilyalarõ tasarõmõnda ergonomik ilkelere ve antropometrik özelliklere göre tasarõm yapõp yapmadõklarõnõ saptamak için anket yöntemine dayalõ bir ara tõrma yapõlmõ ve birincil veriler kullanõlmõ tõr. Dolayõsõyla, büro mobilyasõ tasarõmcõsõ ve üreticisi firma yetkilisinden veya tasarõmcõdan veriler yüz yüze görü me ve yapõlan anket sonucunda elde edilmi tir.

3.3. Ara"tõrmanõn Hipotezleri

Bu ara tõrmanõn temel hipotezleri a a!õda verilmi tir:

H01: Büro mobilyasõ tasarõmõ ve üretimi yapan i letmelerin uyguladõklarõ standartlar ile hedef kitlenin antropometrik özellikleri arasõnda bir ili ki yoktur.

H02: Büro mobilyalarõ tasarõmõ ve üretiminde uygulanan tasarõm ilkesi ile tasarõm ilkesini dikkate alma arasõnda bir ili ki yoktur.

H03: Büro mobilyasõ tasarõmõ ve üretimi yapan i letmelerde tasarõm yapan firma yöneticileri veya tasarõmcõnõn e!itim durumu ile tasarõmõn verimlili!e etki derecesi arasõnda bir ili ki yoktur.

3.4. Ara"tõrmanõn Bulgularõ

Ara tõrmaya katõlan, büro mobilyasõ tasarõmõ ve üretimi yapan firma yöneticileri

veya tasarõmcõlarõn e!itim durumuna göre da!õlõmõ Tablo 3.1’de verilmi tir.

Tablo 3.1: "letmelerde tasarõmdan sorumlu ki ilerin e!itim durumuna göre da!õlõmõ

E itim Durumu Sayõ % lkö!retim 1 3,5

Lise 10 33

Lisans 18 60

Yüksek Lisans 1 3,5

Toplam 30 100

Ara"tõrma kapsamõna alõnan denekler

e!itim durumuna göre incelendi!inde; ankete

katõlanlarõn büyük bir kõsmõnõn lisans mezunu

oldu!u (%60) ve bunu lise mezunlarõnõn

(%33) takip etti!i görülmektedir. Tablodaki

di!er önemli bir bulgu, ilkö!retim ve yüksek

lisans mezunu sayõsõnõn oldukça dü"ük ve aynõ

oranda (%3,5) olmalarõdõr. Buna göre; büro

mobilyalarõ tasarõmõ yapan i"letmelerdeki

tasarõmdan sorumlu ki"ilerin seçiminde e!itim

düzeyini dikkate aldõklarõnõ söyleyebiliriz.

Tablo 3.2: Büro mobilyalarõ tasarõm ve

üretimi yapan i"letmelerin tasarõmda cinsiyeti

dikkate alõp almama durumu

Mobilya tasarõmõnda cinsiyeti dikkate alõp almama durumu

Sayõ %

Evet alõyor 11 36,6

Hayõr almõyor 19 63,4

Toplam 30 100

Büro mobilyalarõ tasarõm ve üretimi yapan

i"letmelerin ürün tasarlarken cinsiyet ayrõmõ

yapõp yapmadõklarõna ili"kin da!õlõm

incelendi!inde; firmalarõn yakla"õk üçte ikisi

cinsiyet ayrõmõ yapmadõ!õ görülür. Buna göre;

büro mobilyalarõ tasarõmõ yapan i"letmeleri

ürünlerini tasarlarken kadõn veya erkek gibi

cinsiyet farklõlõklarõnõ dikkate almamakta ve

daha çok tek tip büro mobilyasõ tasarõmõ

gerçekle"tirmektedirler.

BÜRO MOB"LYALARININ TASARIMINDA ERGONOM"N"N ÖNEM"NE "L"$K"N B"R ARA$TIRMA 33

Tablo 3.3: Büro mobilyalarõ tasarõm ve üretimi yapan i letmelerin mobilya tasarõmõnda uygulanan standartlar ile hedef kitlenin antropometrik özelliklerinin da!õlõmõ

Uygulanan tasarõm ilkesi Türk Standartlarõ Uluslararasõ

Standartlar Kendi

Standartlarõmõz Toplam

Hedef kitlenin antropometrik

Özellikleri Sayõ % Sayõ % Sayõ % Sayõ %

Biliniyor 8 38 7 33 6 29 21 100 Bilinmiyor 3 33 5 56 1 11 9 100 Toplam 11 37 12 40 7 23 30 100

X2 = 0,286; p = 0.05

Büro mobilyalarõ tasarõm ve üretimi yapan i letmelerin mobilya tasarõmõnda uyguladõklarõ standartlar ile hedef kitlenin antropometrik özelliklerine ili kin da!õlõm incelendi!inde; firmalarõn üçte ikisinin (%60) ürünlerini tasarlarken kendi standartlarõ dõ õndaki bir standardõ dikkate aldõ!õ görülür. Buna göre; büro mobilyalarõ tasarõmõ ve üretimi yapan i letmelerin mobilya tasarõmõnda uyguladõklarõ standartlar ile hedef kitlenin antropometrik özellikleri arasõnda ili ki incelendi!inde istatiksel olarak anlamlõ bir ili kinin olmadõ!õ görülmektedir. Bu durumda, H01 hipotezi kabul edilmi tir.

Tablo 3.4: Büro mobilyalarõ tasarõm ve üretimi yapan i letmelerin ürünlerini ihraç edip etmemelerine göre da!õlõmõ

Ürünlerini ihraç edip etmeme durumu

Sayõ %

Evet 21 70

Hayõr 9 30

Toplam 30 100

Büro mobilyalarõ tasarõm ve üretimi yapan

i"letmelerin ürünlerini ihraç edip etmeme

durumuna ili"kin da!õlõm incelendi!inde;

firmalarõn yakla"õk üçte ikisinden fazlasõnõn

(%70) ürünlerini dõ" ülkelere ihraç etti!i

görülmektedir. Buna göre; büro mobilyalarõ

tasarõmõ yapan i"letmeler daha çok ihraç etmek

amacõyla üretim gerçekle"tirmektedirler.

Tablo 3.5: Büro mobilyalarõ tasarõmõ ve üretimi yapan i"letmelerden ihracat yapan i"letmelerin ihraç

ettikleri ülkelerin insanlarõna ili"kin antropometrik özellikleri bilip bilmemelerine göre da!õlõmõ

Ürünlerin ihraç edildi i ülkenin insanlarõnõn antropometrik özelliklerini bilip bilmeme durumu

Sayõ %

Evet 8 38

Hayõr 13 62

Toplam 21 100

Büro mobilyalarõ ihracatõ yapan i letmelerden ihracat yapan i letmelerin ihraç ettikleri ülkelerin insanlarõna ili kin antropometrik özellikleri bilip bilmediklerine ili kin da!õlõm incelendi!inde; firmalarõn yakla õk üçte ikisinin (%62) ürünlerini ihraç ettikleri ülkelerin insanlarõnõn antropometrik özelliklerini bilmedikleri görülmektedir. Büro mobilyalarõ tasarõmõ ve üretimi yapan i letmelerin ürünlerini ihraç ettikleri ülkelerin insanlarõnõn antropometrik özelliklerini

bilmeleri veya bilmemeleri arasõnda anlamlõ bir ili kinin olmadõ!õ görülür.

Bu durumda; büro mobilyalarõ tasarõmõ ve üretimi yapan ve ürünlerini ihraç eden i letmelerin büyük bir kõsmõnõn ihraç ettikleri ülkenin antropometrik ölçülerini dikkate almadõklarõ söylenebilir.

D"LAVER TENG"L"MO#LU, SAM" ACAR, FATMA KAHYAO#LU 34

Tablo 3.6: Büro mobilyalarõ tasarõm ve üretimi yapan i letmelerin mobilya tasarõmõnda tasarõm ilkesini dikkate alma ile uygulanan tasarõm ilkesine ili kin da!õlõm

Uygulanan tasarõm ilkesi Ortalama de#ere göre Ayarlanabilir

aralõklara göre Toplam

Ürün tasarõmõnda tasarõm ilkesini dikkate

alma Sayõ % Sayõ % Sayõ %

Dikkate alõyor 8 53 7 47 15 100 Dikkate almõyor 9 60 6 40 15 100 Toplam 17 57 13 43 30 100

X2 = 0,713; p = 0.05

Büro mobilyalarõ tasarõm ve üretimi yapan

i"letmelerin mobilya tasarõmõnda tasarõm

ilkesini dikkate alma ile uygulanan tasarõm

ilkesine ili"kin da!õlõm incelendi!inde;

firmalarõn yarõsõnõn (%50) ürünlerini

tasarlarken tasarõm ilkesini dikkate aldõ!õ,

di!er yarõsõnõn da dikkate almadõ!õ görülür.

Buna göre; büro mobilyalarõ tasarõ ve üretimi

yapan i"letmelerin mobilya tasarõmõnda tasarõm

ilkesinin dikkate alõp almama ile uygulanan

tasarõm ilkesi arasõnda ili"ki incelendi!inde

anlamlõ bir ili"kinin olmadõ!õ görülmektedir.

Bu durumda; H02 hipotezi kabul edilmi"tir.

Tablo 3.7: Büro mobilyalarõ tasarõmõ ve üretimi yapan i"letmelerin oturarak çalõ"ma alanõnõn ölçülerini

belirleme durumuna göre da!õlõmõ

Oturarak çalõ"ma alanõnõn ölçülerini belirleme Evet % Hayõr % Toplam %

Çalõ ma yüzeyi ile oturma yüzeyi arasõndaki mesafe 15 50 15 50 30 100

Kavrama alanõ 14 49 16 51 30 100

Üzerinde çalõ õlacak i in türü 17 52 13 48 30 100

Dirsek yüksekli!i 21 70 9 30 30 100

Di!er 3 1 27 99 30 100

Büro mobilyalarõ tasarõmõ ve üretimi

yapan i"letmelerin oturarak çalõ"ma alanõnõn

ölçülerini belirleme durumuna göre da!õlõmõ

incelendi!inde; daha çok üzerinde çalõ"õlacak

i"in türünün (%52) dikkate aldõklarõ

görülmektedir. Buna göre; büro mobilyalarõ

tasarõmõ ve üretimi yapan i"letmelerin oturarak

çalõ"ma alanõnõn ölçülerini belirleme durumuna

göre da!õlõmõ incelendi!inde anlamlõ bir

ili"kinin olmadõ!õ görülmektedir.

Tablo 3.8: Ergonomik ürün tasarõmõnõn çalõ anõn verimlili!ine, motivasyonuna ve performansõna etki derecesinin e!itim durumuna göre da!õlõmõ

E#itim düzeyi Çok fazla % Fazla % Az % Çok Az

% Hiç % Toplam %

"lkö!retim ve Lise

2 6,5 8 26,5 - - 1 3,5 - - 11 36,5

Lisans ve Yüksek Lisans

5 16,5 10 33,5 2 6,5 1 3,5 1 3,5 19 60

Toplam 7 23 18 60 2 6,5 2 7 1 3,5 30 100

X2 = 1,716; p = 0.05

Ergonomik ürün tasarõmõnõn çalõ anõn verimlili!ine, motivasyonuna ve performansõna etki derecesinin e!itim durumuna göre da!õlõmõ incelendi!inde; ergonomik ürün

tasarõmõnõn çalõ anõn verimlili!ine, motivasyonuna ve performansõna e!itim durumunun etkisinin fazla/çok fazla oldu!unu belirten deneklerin %33’ünün ilkö!retim ve lise, kalan %67’lik bir oranõnda lisans ve

BÜRO MOB"LYALARININ TASARIMINDA ERGONOM"N"N ÖNEM"NE "L"$K"N B"R ARA$TIRMA 35

yüksek lisans e!itiminde oldu!u görülür. Buna göre; ergonomik ürün tasarõmõnõn çalõ anõn verimlili!ine, motivasyonuna ve performansõna etki derecesi ile e!itim durumu arasõnda anlamlõ bir ili kinin olmadõ!õ görülmektedir. Bu durumda, H03 hipotezi kabul edilmi tir.

4. SONUÇ VE ÖNER LER

Bir ofis araç-gerecinin kullanõmõ ve sorunsuz olarak i leyi i insan-makine etkile iminin mükemmelli!ine ba!lõdõr. Ergonominin temel amacõ, bireyin fiziki gücünden, gönül gücünden ve dü ünce gücünden yararlanarak i verimlili!ini sa!lamaktõr. Bunun için, büro araç-gereçlerinin tasarõmõnda insan faktörü dikkate alõnmak zorundadõr.

Ergonomik önlemler, çalõ anlarõn fiziksel bütünlü!ünü korumanõn yanõnda, onlarõn psikolojik ve fizyolojik özelliklerini en uygun biçimde kullanacaklarõ en iyi çalõ ma ortamõnõ ve araçlarõ sa!lamayõ ve böylece çalõ anõn i güvencisini gerçekle tirmeyi hedeflemektedir.

Büro mobilyalarõnõn tasarõmõnda ve üretiminde standartlarõn olu turulmasõ, bunun için gerekli antropometrik ölçülerin belirlenmesi, hem üretim ve pazarlama i letmeleri açõsõndan hem de bürolarda çalõ an ki iler vücut ölçülerine göre tasarlanmõ ve üretilmi büro mobilyalarõnõ kullanarak verimliliklerini artõrmasõ açõsõndan yararlõ olacaktõr. Ayrõca, büro mobilyalarõ tasarõmõ ve üretimi yapan i letmelerin seri üretim yapmalarõndan dolayõ meydana gelebilecek olasõ hatalarõ en aza indirerek üretimdeki malzeme kayõplarõnõ da önleyecektir.

Çalõ ma sonucunda büro mobilyalarõnõn tasarõmõ ve üretiminde ergonomi veya ergonomik yakla õmõn önemine ili kin elde edilen temel bulgular ve öneriler a a!õda verilmi tir.

- Çalõ mada mobilya üretimi ve tasarõmõ yapan i letmelerin büyük bir kõsmõnõn

uluslar arasõ alanda faaliyet göstermekte oldu!u görülmü tür. Bu i letmelerin, büro mobilyalarõnõ ihraç ettikleri veya ihraç etmeyi planladõklarõ ülkedeki pazar paylarõnõ artõrmak için o ülkedeki insanlarõn antropometrik ölçülerini bilmeleri gerekir.

- Büro mobilyasõ üreten ve tasarlayan i letme yöneticilerinin e!itim düzeyleri arttõkça ergonomik faktörleri dikkate alma düzeylerinin de arttõ!õ görülmü tür. Buna göre; büro mobilyalarõ üretimi ve tasarõmõ yapan i letmelerdeki tasarõmcõlarõn mobilya ve mühendislik e!itiminde ergonomi ve antropometri konusunda e!itim almalarõ önem ta õmaktadõr. Ayrõca, üreticiler için rehber olacak ulusal antropometrik standartlarõn belirlenmesinde de fayda vardõr.

- Ergonomik olarak tasarlanmõ büro araç-gereçleri çalõ anlarõn bel, sõrt, el bile!i, disk zedelenmesi gibi meslek hastalõklarõna yakalanmasõnõ önleyecek ve böylece gereksiz i gücü kayõplarõ da azalacaktõr.

- Büro mobilyasõ tasarõmõ ve üretimi yapan ki i veya kurulu lar, tasarõmda antropometrik ölçüler yanõnda denge, oran, uyum (büyüklük ve renk), kalite ve sadelik ilkesi gibi ürünlerine ili kin bütün unsurlarõ dikkate alarak tasarõm veya üretim yapmalõdõrlar.

Büro mobilyasõ tasarõmõnda ergonomik ilkelere uyulmasõ yalnõzca i yerinin ihtiyaçlarõnõ kar õlamayacak aynõ zamanda, i görenin de ki isel ve sosyal ihtiyaçlarõnõn tatminine yardõmcõ olacaktõr. Sonuç olarak, büro mobilyalarõ tasarõmõ ve üretimi yapan i letmeler üretimde maliyet, kalite ve ekonomik ölçütler yanõnda insan ölçütünü de göz önünde bulundurmak zorundadõrlar.

KAYNAKÇA

[1] Tengilimo lu, D. ve Tutar, H. Ça da! Büro Yönetimi: Büro Yönetiminde Güncel Konular, Gazi Kitabevi, Ankara,

2003:158–160; 170; 153.

[2] Wheeler, L. The Office Environment, Interior Space Designers Inc. Chicago, USA, 1969:143

[3] Tichauer, E.R. (1973). Ergonomics aspects of biomechanics. The Industrial Environment: Its Evaluation and Control, Washington D.C. Goverment Printing, USA, 586.

D"LAVER TENG"L"MO#LU, SAM" ACAR, FATMA KAHYAO#LU 36

[4] Harris, L. (1980). The Steelcase National Study of Office Environments: Comfort and Productivity in the Office of the 80’s. Grand Rapids. M1:Steelcase Inc.

[5] Koç, H. Zeren, O. Çiller, M. ve Demirayak, A. “Türkiye Mobilya Sanayinde "! Kazalarõ ve Meslek Hastalõklarõnõn Seyri ve Önlenmesine "li!kin Öneriler”, 6. Ulusal Ergonomi Kongresi, Milli Prodüktivite Merkezi Yayõnõ, Ankara, 1998:426.

[6] Kayõhan, H. B. Gonca, Uyanõk, Mine; Düger, Tülin. “Büro Çalõ!anlarõnda Çalõ!ma #artlarõna Ba lõ Ergonomik Risk Faktörlerinin De erlendirilmesi”, Verimlilik Dergisi, MPM Yayõnõ, Sayõ:1999/4, Ankara, 1999:99.

[7] Davis, G. ve Szõgetõ F. “Programming, Space Planning and Office Design”, Environment and Behaviour, 14–3, 1982:299–317.

[8] Dilik, T., ve Tanrõtanõr, E. “Mobilya Tasarõmõ ve Antropometri”, 5. Ulusal Ergonomi Kongresi, Milli Prodüktivite Merkezi Yayõnõ, Ankara, 1994:214; 221; 215; 215; 216; 220; 221.

[9] Wilson, John R. ve Helen M. Haines. Participatory Ergonomics, Handbook for Human Factors and Ergonomics. Editör: Gavriel Salvendy. Newyork: USA, 1997:62.

[10] Chapanis, A. “Ergonomics in Product Development: A Personel View”, Ergonomics, Vol. 38, 1625–1638, 1995:1625.

[11] Pheasant, S. (1997). Bodyspace, Anthropometry, Ergonomics and Design of Work, 2’nd Edition, London: Taylor & Francis, UK, 1997.

[12] Shackel, B. Applied Ergonomics Handbook, Butterworth, London: UK, 1984:9.

[13] Zengin, S. Kazalarõn Çevresel ve Teknik Ara!tõrmasõ Polis Te!kilatõ Çalõ!ma #artlarõnõn Ergonomik Açõdan "ncelenmesi, G.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 1997,15–17.

[14] Yakar, H. “Ergonomik Çalõ!ma Yeri Düzenleme ve Vergi Dairelerinde Uygulama”, G.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Kazalarõn Çevresel ve Teknik Ara!tõrmasõ A.B.D. Ankara. 1996:5–6

[15] Attaran, M. “Adopting an Integrated Approach to Ergonomics Implementation”, IIE Solutions, 1996:19.

[16] Toplu, D. Bayõr ve Polat, Co!kunç Hizmet Sektörü Olarak Bilgi Merkezlerinde Ergonomik Ko!ullar: Ankara’daki Bilgi Merkezleri Örne i”, Dokuz Eylül Üniversitesi ""BF, "zmir, 2001:257.

[17] Erkan, N. Ergonomi, MPM Yayõnlarõ, No.373, Ankara, 2003,17

[18] Hongo, K. ve Amõrfazlõ A. “Design Philosophy”, Journal of Engineering Design. Vol.5. USA, 1994,93.

[19] Wallace, K. ve Burgess, S. “Methods and Tools for Decision Making in Engineering Design”, Design Studies. 16, 1995:429.

[20] Eder, W. Ernst. “Developments in Education for Engineering Design: Some Results of 15 years of Workshop Design-Konstruktion Activity in the Context of Design Research”. Journal of Engineering Design. 5, 1994;135.

[21] Hein, L. (1994). “Design Methodology in Practice”, Journal of Engineering Design. 5,1994;165–182.

[22] Özok, A. F. “Ergonomi Alanõnda Son Geli!meler ve Türk Sanayiinin Bu Açõdan De erlendirilmesi”, 5, Ergonomi Kongresi, "stanbul: MPM Yayõnõ, Yayõn No:570, 1995:3–10.

[23] #im!ek, M. ve Ba õ!, A. (2000). “Çalõ!ma Sistemlerinin Tasarõmõna "nsan Odaklõ Bir Yakla!õm: Ergonomi”, Makine-Market Dergisi 2000:156–157.

[24] Pentikis, J. Lopez, M. S ve ThomaS, R. F. (2002). Ergonomics Evaluation Of A Government Office Building”, Auburn University, USA, 2002:127.

[25] Ghosh, P. K. Office Management, 11. Edition, Sultan Chand & Sons Publishing, New Delhi. India, 1997-Reprinted 2001:211; 209; 210.

[26] Aksoydan, E. Çalõ!ma Ya!amõ ve Sa lõk, Detay Yayõncõlõk, Ankara. 2003:64.

[27] Odgers, P. Administrative Office Management: Strategies for the 21st Century, International Thomson Publishing, USA, 1997:235; 238.

[28] Singleton, W.T. Ergonomics, Encyclopadiea of Occupational Health and Safety, III. Edition, Geneva 1983:107.

[29] Su, Bayram Ali. Ergonomi, Atõlõm Üniversitesi Yayõnlarõ, Ankara. 2001:83–85.