Biuletyn Informacji Publicznej - Uniwersytet Pedagogiczny

UNIWERSYTET PEDAGOGICZNY

im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Instytut Nauk o Bezpieczeństwie

Sylwia Poparda

Polityka bezpieczeństwa państwa a Strategie Bezpieczeństwa Narodowego

Rzeczpospolitej Polskiej w kontekście napływu imigrantów w latach

2004 – 2021

Praca doktorska napisana pod kierunkiem

dr hab. Małgorzaty Winiarczyk – Kossakowskiej prof. UP

Promotor

prof. dr hab. Olgi Wasiuty

Promotor pomocniczy

Kraków 2022

2

Składam serdeczne podziękowania Promotorowi

mojej pracy - Pani prof. dr hab. Małgorzacie

Winiarczyk - Kossakowskiej za nieocenioną

pomoc i opiekę w realizacji rozprawy

doktorskiej. Cierpliwość i zaangażowanie Pani

Profesor oraz mobilizowanie mnie do pracy,

stworzyły znakomite warunki, w których

mogłam rozwijać się naukowo.

3

Spis treści

Wstęp ....................................................................................................................................4

Rozdział I. Bezpieczeństwo narodowe – implikacje teoretyczne ...................................... 15

1.1. Bezpieczeństwo narodowe jako jeden z rodzajów bezpieczeństwa .......................... 15

1.2. Rodzaje bezpieczeństwa narodowego ..................................................................... 28

1.3. Współczesne uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego Polski ......................... 52

Rozdział II. Migracja i imigracja: przyczyny, główne kierunki, skutki społeczne i

ekonomiczne, polskie i unijne ustawodawstwo .................................................................. 76

2.1. Przyczyny migracji i imigracji ................................................................................ 76

2.2. Główne kierunki współczesnych imigracji .............................................................. 88

2.3. Skutki społeczne i ekonomiczne ruchów imigracyjnych ....................................... 125

2.4. Polskie i unijne ustawodawstwo odnoszące się do imigracji ................................. 139

Rozdział III. Warunki i zasady pobytu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej .............................................................................................................................. 163

3.1. Legalna imigracja i ochrona cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej ........................................................................................................................... 163

3.2. Nielegalna imigracja ............................................................................................. 209

Rozdział IV. Strategie Bezpieczeństwa Narodowego RP ................................................ 227

4.1. Pojęcie strategii .................................................................................................... 227

4.2. Tło historyczne ..................................................................................................... 232

4.3. Strategie Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r., 2014 r., 2020 r. ................... 246

4.4. Rekomendacje na przyszłość ................................................................................ 286

Zakończenie ...................................................................................................................... 299

Bibliografia ....................................................................................................................... 306

Spis tabel i ikonografik ..................................................................................................... 334

Wykaz tabel .................................................................................................................... 334

Wykaz ikonografik.......................................................................................................... 337

Załączniki.......................................................................................................................... 338

4

Wstęp

Przemieszczanie się ludności jest zjawiskiem powszechnym, trwającym

od najdawniejszych czasów a zapewnienie bezpieczeństwa państwa i jego obywateli jest

nadrzędnym zadaniem każdego kraju.

Na przestrzeni lat zmieniała się jedynie częstotliwość zjawiska imigracji, występowały

wydarzenia, w wyniku których następował gwałtowny wzrost tego zjawiska. Takim

przykładem była m.in. II wojna światowa i konflikt na Bliskim Wschodzie.

Pod wpływem zmieniającego się środowiska bezpieczeństwa i dynamiki zmian

zachodzących na świecie, pojęcie bezpieczeństwa ewaluowało i z czasem jego rozumienie

zostało rozszerzone również na kwestie pozamilitarne. W literaturze przedmiotu środowisko

bezpieczeństwa rozumiane jest jako „zewnętrzne i wewnętrzne, militarne i niemilitarne

(cywilne) warunki bezpieczeństwa (warunki realizacji interesów danego podmiotu

w dziedzinie bezpieczeństwa i osiągania ustalonych przezeń celów w tym zakresie),

charakteryzowane przy pomocy takich kategorii, jak: wyzwania, szanse, ryzyka

i zagrożenia”1. Są to wszystkie uwarunkowania bezpieczeństwa w zakresie wyzwań, szans,

ryzyka i zagrożenia. Środowisko bezpieczeństwa jest rozpatrywane w kategorii pozycji

danego podmiotu w stosunkach międzynarodowych2.

Na przełomie XX i XXI wieku zainteresowanie międzynarodowymi imigracjami

znacznie wzrosło. W tym okresie zaczęły pojawiać się imigracje ludności na dużą,

niespotykaną dotąd skalę. XXI wiek jest czasem dynamicznych zmian na świecie w zakresie

środowiska bezpieczeństwa. Zachodzące zmiany spowodowały przemiany w wielu sferach

życia współczesnych społeczeństw. Kluczowe zmiany dotyczyły m.in. zwiększenia na arenie

międzynarodowej znaczenia podmiotów ponadnarodowych, takich jak: NATO czy Unia

Europejska. W XXI wieku pojawiły się nowe zagrożenia dla środowiska bezpieczeństwa

a wśród nich m.in. terroryzm międzynarodowy. Pojawiły się też konflikty zbrojne toczące się

na pograniczu UE i NATO. Przełom XX i XXI wieku charakteryzował się wieloma

konfliktami zbrojnymi oraz zmianami w środowisku międzynarodowym. Był to intensywny

czas zmian również dla naszego państwa.

1(Mini)Słownik BBN: Propozycje nowych terminów z dziedziny

bezpieczeństwa,https://www.bbn.gov.pl/pl/bezpieczenstwo-narodowe/minislownik-bbn-

propozy/6035,minislownik-bbn-propozycje-nowych-terminow-z-dziedziny-bezpieczenstwa.html [dostęp

28.04.2021]. 2J. Stańczyk, Środowisko bezpieczeństwa państwa w ujęciu międzynarodowym, Rocznik Bezpieczeństwa

Międzynarodowego 2018, vol. 12, nr 2.

5

W pracy skupiałam się na procesie napływu imigrantów do Polski i polityce bezpieczeństwa

realizowanej w tym kontekście przez państwo polskie. Intersujące dla badanego tematu

są zmiany w 1989 r., które stanowiły dla imigracji pewien kontekst. Przemiany budujące

współczesną imigrację zaczęły się w roku 1989 r. i stanowiły podstawę do następnych zmian,

kiedy to po raz pierwszy, od zakończenia II wojny światowej odbyły się wolne wybory

w naszym państwie. Kolejne zmiany nastąpiły w latach 90-tych wraz z procesem

prowadzącym do przystąpienia Polski do NATO. Następne zmiany to proces akcesyjny

i przystąpienie Polski do UE w 2004 r. oraz przystąpienie do Strefy z Schengen w 2007 r.,

co było związane z otwarciem granic wewnątrz UE i swobodą przemieszczania się. Wraz

z przystąpieniem Polski do Strefy z Schengen i swobodą przemieszczania się obywateli

Polski pomiędzy mieszkańcami państw członkowskich obszaru nastąpiło otwarcie rynku

pracy, towarów i usług państw unijnych. W 2004 r. dla państw, które do Unii Europejskiej

przystąpiły w tym roku rynek pracy otworzyły: Wielka Brytania, Irlandia i Szwecja. W 2006

r. rynek pracy dla Polaków otworzyły: Hiszpania, Grecja, Finlandia, Portugalia, Włochy3.

W następnych latach kolejne państwa UE za wyjątkiem Niemiec i Austrii, które dały 7 lat

karencji.

Tematem pracy jest „Polityka bezpieczeństwa państwa a Strategie Bezpieczeństwa

Narodowego Rzeczpospolitej Polskiej w kontekście napływu imigrantów w latach 2004 –

2021”, który obejmuje tematyką dyscypliny naukowe takie jak: nauki o bezpieczeństwie,

nauki o polityce, nauki prawne, demografia. Powyższe kwestie powiązane z polityką

bezpieczeństwa narodowego, imigracją i statusem cudzoziemców oraz Strategiami

Bezpieczeństwa Narodowego RP znajdują się obecnie w obszarze moich zainteresowań.

W 2018 r. wydałam publikację pod tytułem „Masowe przemieszczanie się ludności

a bezpieczeństwo Polski i innych państw Unii Europejskiej na początku XXI wieku Wybrane

problemy”4. Monografia obejmuje takie zagadnienia, jak: bezpieczeństwo i jego istota,

zjawisko współczesnych migracji, pojmowanie bezpieczeństwa w państwach Unii

Europejskiej, podmioty Unii Europejskiej zajmujące się kwestiami migracji, uregulowania

prawne w zakresie migracji UE, NATO, OBWE, ONZ, terroryzm jako zjawisko zagrażające

bezpieczeństwu współczesnego świata. W książce uwzględniłam kontekst europejski,

a w pracy doktorskiej skupiłam się na kontekście polskim.

3L. Wojnicz, Przyczyny migracji Polaków w Unii Europejskiej po 1 maja 2004 roku, „Przyszłość demograficzna

Polski” 38, nr 3, 2016, s. 131 - 147. 4S. Sławińska, Masowe przemieszczanie się ludności, a bezpieczeństwo Polski i innych państw Unii Europejskiej

na początku XXI wieku. Wybrane problemy, Wydawnictwo Sztafeta, Kraków- Stalowa Wola 2018.

6

W pracy skoncentrowałam się na latach 2004 – 2021. Po pierwsze ze względu

na bardzo duże nasilenie zjawiska imigracji. Imigracje są zjawiskiem nadal utrzymującym się.

Po drugie w2004 r. Polska stała się członkiem Unii Europejskiej5i od tego czasu zaczęła

podlegać prawu unijnemu. W roku 2021 zostały zakończone moje badania do pracy

doktorskiej, arok wcześniej została przyjęta Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP

z 2020 r.Jednakramy czasowe trwania zjawiska imigracji i moment zakończenia nie są znane

dlatego postanowiłam pracę uzupełnić o kwestie dotyczące 2021 r. Zdaję sobie sprawę,

że temat nie jest zamknięty i będzie wymagał dalszej analizy. Przy zakończeniu prac nad

dysertacją zjawisko imigracji nasiliło się i stało się medialne. Od wschodniej granicy Polski

z Republiką Białorusi do naszego kraju zaczęli przybywać imigranci głównie z Afganistanu.

W dużej mierze jest to spowodowane sytuacją panującą w Afganistanie m.in. wycofaniem się

wojsk sojuszniczych oraz przejęciem władzy przez talibów.

W pracy korzystałam z metod, które również są wykorzystywane w badaniach już

realizowanych, co ma odzwierciedlenie w literaturze przedmiotu, w której dominującymi

metodami badań są: metoda analizy dokumentów oficjalnych, metoda komparatystyczna,

przegląd literatury przedmiotu, metoda ilościowa – statystyka opisowa. Stąd decyzja

o uzupełnieniu swojej pracy o metodę jakościową. Brakuje literatury, w której zastosowana

byłaby metoda jakościowa – wywiady eksperckie. W polskiej literaturze znajdują się

publikacje zzakresu bezpieczeństwa, imigracji np. Paweł Lubiewski, Nielegalna imigracja

zagrożenia bezpieczeństwa część 1, Szczytno 2016, Paweł Łabuz, Irena Malinowska, Mariusz

Michalski, Tomasz Safjański (red.), Nielegalna imigracja w aspekcie kryminalistycznym

kryminologicznym i bezpieczeństwa państwa, Difin, Warszawa 2018 oraz bezpieczeństwa

i Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP np. Stanisław Koziej, Adam Brzozowski 25 lat

polskiej strategii bezpieczeństwa, kwartalnik „Bezpieczeństwo Narodowe nr 30”, Witold

Pokruszyński, Polityka a Strategia bezpieczeństwa, Wydawnictwo WSGE, Józefów 2011 oraz

publikacje na temat imigracji, bezpieczeństwa oraz Strategii. Publikacji omawiających

wszystkie te tematy jednak jest niewiele i są one fragmentaryczne w stosunku do szerokiego

ujęcia tematu. Istnieją również monografie, dotyczące pojedynczych zagadnień, takich jak:

bezpieczeństwo, imigracje albo Strategie Bezpieczeństwa Narodowego RP. Są też takie

publikacje, które omawiają temat bezpieczeństwa i imigracji albo bezpieczeństwa i Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP. Brakuje jednej spójnej pracy, która omawiałaby te trzy

zagadnienia. Brakuje również prac, które byłyby pisane z perspektywy politologii

5M. Wojcieszak, Zestawienie najważniejszych informacji, Materiały merytoryczne do debaty na temat bilansu

korzyści i kosztów członkostwa Polski w Unii Europejskiej, Parlament Europejski.

7

i politologów i zawierałyby całość tematu. Jednak do najważniejszych publikacji z tego

zakresu jakie już się ukazały można zaliczyć prace: Włodzimierza Fehlera, Krzysztofa Cebuli,

Renaty Podgórzańskiej6, Małgorzaty Czuryk, Katarzyny Dunaj, Mirosława Karpiuka,

Krzysztofa Prokopa7, Jerzego Pawła Gieorgica8, Wojciecha Gizickiego9, Stanisława

Kozieja10. Spośród różnej literatury rozproszonej po monografiach oraz czasopismach

i periodykach wyróżniłam te, które pomocne były do pisania niniejszej pracy. Są to m.in.

publikacje: Waldemara Kitlera11, Stanisława Kozieja12, Adama Brzozowskiego13, Ryszarda

Zięby14, M. Dahla, A. Dziudzika15, W. Danilewicza16, P. Dobrowolskiej17, K. Głąbickiej18.

W tym kontekście główny problem badawczy niniejszej pracy sprowadza się

do postawienia następującego pytania: jakie były kluczowe cele polityki bezpieczeństwa

państwa polskiego w odpowiedzi na wyzwania wynikające z napływu imigrantów

i uchodźców do Polski w latach 2004 – 2021.

Celem badawczym jest określenie na ile Strategie Bezpieczeństwa Narodowego RP

odnoszą się do imigracji i realizują cele w tej kwestii. Celem pracy jest również wskazanie

ważnych rekomendacji i wniosków do prac nad następnymi Strategiami Bezpieczeństwa

Narodowego RP.

Moja praca doktorska ma za zadanie zweryfikowanie hipotezy badawczej, że zmiany

w polityce bezpieczeństwa państwa polskiego w latach 2004 – 2021 doprowadziły

do wprowadzenia przepisów wspierających imigrację z krajów bliskich kulturowo.

6W. Fehler, K. Cebul, R. Podgórzańska, Migracje jako wyzwanie dla Unii Europejskiej i wybranych państw

członkowskich, Wydawnictwo DIFIN, Warszawa 2017. 7M. Czuryk, K. Dunaj, M. Karpiuk, K. Prokop, Bezpieczeństwo państwa zagadnienia prawne i administracyjne,

Wydział Prawa i Administracji UWM, Olsztyn 2016. 8J. P. Gieorgica, Polskie migracje w świetle procesów globalnych, Wydawnictwo PRESSCOM, Wrocław 2018. 9W. Gizicki, Od układu do paktu. (R)ewolucyjna zmiana w polityce bezpieczeństwa Polski, Wydawnictwo

ELPIL, Lublin 2011. 10S. Koziej, Ewolucja bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej w latach dziewięćdziesiątych XX

wieku, skrypt internetowy, Warszawa 2008. 11W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, dylematy pojęciowe i próba systematyzacji,

Zeszyt Problemowy nr 1 (61) 2010. 12S. Koziej, Bezpieczeństwo: istota, podstawowe kategorie i historyczna ewolucja, Polityczno – Strategiczne

aspekty bezpieczeństwa, Bezpieczeństwo Narodowe II – 2011/18. 13S. Koziej, A. Brzozowski, 25 lat polskiej strategii bezpieczeństwa, Bezpieczeństwo Narodowe 2014/III. 14R. Zięba, Teoria ogólna bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych, [w:] Stosunki

międzynarodowe w XXI wieku. Księga jubileuszowa z okazji 30-lecia Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Wydawnictwo naukowe Scholar, Warszawa 2006. 15M. Dahl, A. Dziudzik, Państwa Unii Europejskiej wobec kryzysu imigracyjnego z 2015 roku, „Unia

Europejska.pl”, 2017, nr 3/244. 16W. Danilewicz, Migracje jako źródło refleksji i dylematów rodzin rozłączonych przestrzennie, [w:] Studia

Migracyjne – Przegląd Polonijny R.XXXVIII/1. 17P. Dobrowolska, Wpływ migracji społecznych na polski rynek pracy, Rynek – Społeczeństwo - Kultura, nr 3 P,

2016. 18K. Głąbicka, Przerzut migrantów jako nowa forma międzynarodowych wędrówek ludności w Polsce

[w:] K. Głąbicka, T. Halik, A. Sawicka, Studia nad przerzutem migrantów, Instytut Studiów Społecznych UW,

Ośrodek Badań nad Migracjami, Warszawa 1999.

8

Ze względu na tematykę pracy ważne jest zestawienie Strategii Bezpieczeństwa Narodowego

RP z 2007 r., 2014 r., 2020 r. ze statystykami dotyczącymi imigracji i opiniami respondentów

na temat imigracji, celów polityki bezpieczeństwa państwa polskiego oraz zapisów

StrategiiBezpieczeństwa Narodowego RP i w tym zakresie będą realizowane badania.

Poszukiwałam odpowiedzi na następujące pytania badawcze, które dotyczą okresu 2004 –

2021:

1. Jaka była skala napływu imigrantów do Polski i jak to zjawisko wpłynęło na politykę

bezpieczeństwa państwa?

2. Jak ilościowo kształtował się napływ imigrantów w poszczególnych latach a jak

kształtowała się ilość aktów prawnych?

3. Jakie z perspektywy celów polityki bezpieczeństwa państwa polskiego

wyzwania/zagrożenia i szanse definiują dokumenty i respondenci?

4. W jaki sposób polityka bezpieczeństwa państwa polskiego reagowała na występujące

wyzwania wynikające z napływu imigrantów?

5. Jakie były kierunki zmian polityki bezpieczeństwa państwa polskiego w kontekście

napływu imigrantów?

6. Na ile zmiany przepisów prawnych dotyczyły zjawiska imigracji a na ile konkretnych

grup imigrantów?

7. Jak zmiany polityki bezpieczeństwa państwa polskiego w badanym okresie

są postrzegane przez respondentów?

8. Jakie można zidentyfikować/wyodrębnić cele polityki bezpieczeństwa państwa

polskiego w dokumentach, a jakie w opiniach respondentów?

9. Jakie były największe wyzwania/zagrożenia, z którymi polityka bezpieczeństwa

państwa polskiego musiała sobie poradzić?

10. Jakie były efektywne działania realizacji polityki bezpieczeństwa państwa

polskiego i jakich działań zabrakło według respondentów?

Głównym pytaniem badawczym w pracy jest:Jakie na podstawie doświadczeń można dać

rekomendacje na przyszłość dotyczące celów polityki bezpieczeństwa państwa polskiego?

Odpowiadając na pytania badawcze podjęłam decyzję o zastosowaniu kilku metod

badań z obszaru nauk społecznych i prawnych:

1. Przegląd literatury przedmiotu

2. Analiza dokumentów oficjalnych – aktów prawnych i Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP

3. Analiza komparatystyczna

9

4. Metoda ilościowa – statystyka opisowa

5. Metoda jakościowa – wywiady eksperckie

Przygotowania rozprawy doktorskiej rozpoczęłam od analizy literatury przedmiotu

czyli analizy literatury z zakresubezpieczeństwa państwa, imigracji, polskiego

ustawodawstwa z zakresu bezpieczeństwa i imigracji oraz analizyStrategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP.

Kolejną metodą, którą zastosowałam jest metoda analizy dokumentów oficjalnych.

Jest to dokonanie interpretacji treści dokumentów19.Metodę zastosowałam do analizy

najważniejszych ze względu na problematykę dokumentów, takich jak: ustaw i innych aktów

prawnych, dotyczących imigracji w tym m.in. Konstytucji RP20, ustawy z dnia 12 grudnia

2013 r. o cudzoziemcach21, ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka22, ustawy z dnia

13 czerwca 2003 r. o udzieleniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej23, innych ustaw, rozporządzeń dotyczących imigracji, umów, Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z lat: 2007, 2014, 2020 oraz przepisów prawa

międzynarodowego dotyczących opisywanej problematyki.

Dla wskazania podobieństw i różnicmiędzy celami polityki bezpieczeństwa państwa

polskiego zawartymi w Strategiach Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r., 2014 r., 2020

r. zastosowałam metodę analizy komparatystycznej, mającą na celu wskazanie podobieństw

i odmienności oraz porównania aktów prawnych24. Metoda ta obejmuje gromadzenie

i studiowanie aktów prawnych. Została wykorzystana przy porównaniu ważnych ze względu

na problematykę pracy elementów Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r., 2014

r., 2020 r. Analizę przeprowadziłam z wykorzystaniem ilościowej analizy treści

i sporządziłam zestawienie tabelaryczne celów Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP

oraz poszukiwałam tych tematów we wszystkich Strategiach Bezpieczeństwa Narodowego

RP. Wykorzystałam elementy ilościowej analizy treści.

Za wskaźniki działań polityki bezpieczeństwa państwa polskiego uznałam działania,

które jak wskazuje literatura przedmiotu można uznać za przejaw aktywności na rzecz

przeciwdziałania.

19J. Apanowicz, Metodologiczne elementy procesu poznania naukowego w teorii organizacji i zarządzania,

Wydawnictwo Diecezji Peplińskiej „BERNARDINUM”, Gdynia 2000, s. 43. 20Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 21Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm. 22Dz. U. 2007, Nr 180, poz. 1280 z późn. zm. 23Dz. U. 2003, Nr 128, poz. 1176 z późn. zm. 24R. Tokarczyk, Komparatystyka prawnicza, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2008, s. 244.

10

Zastosowałam arkusz porównujący, takie wymiary jak: opinie współtwórców Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP na temat postrzegania imigracji, konsekwencji tego

zjawiska dla państwa polskiego, zapisów poszczególnych Strategii z 2007 r., 2014 r., 2020 r.

Następnym etapem badań była analiza ilościowa. Zebranie oraz analiza dostępnych

zastanych publicznych danych statystycznych. Statystyka opisowa służyła

mi do wnioskowania o skali, charakterystyce, a także wyciągania podstawowych wniosków

dotyczących imigracji, zapisów Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP, celów polityki

bezpieczeństwa25. W celu uzyskania przejrzystego obrazu imigracji w Polsce zgromadzone

publiczne dane statystyczne przedstawiłam w tabelach.

W ostatniej fazie badań zastosowałam podejście jakościowe, metodę wywiadu

eksperckiego. Metoda wywiadu eksperckiego została wykorzystywana jako element

uzupełnienia dla badań ilościowych. Stosuje się ją, gdy dany problem wymaga głębszego

poznania poglądów oraz postaw badanego26. Specyfiką tego wywiadu jest realizacja

go z ekspertami w danej dziedzinie, osobami decyzyjnymi, trudnodostępnymi respondentami,

którzy mają specjalistyczną wiedzę z badanego obszaru27. Wywiad umożliwił mi uzupełnienie

danych empirycznych o nieuchwytny element oceny i interpretacji zachodzących zmian

w polityce bezpieczeństwa w oparciu o opinie współtwórców Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP. Pomocny był mi także w uzupełnieniu wniosków z wcześniejszych analiz

o rekomendacje i sugestie posiadających doświadczenie strategów i pełniejsze zrozumienie

zapisów aktów prawnych.

Technikami badawczymi wykorzystanymi w pracy są: wywiady eksperckie, analiza

treści28, graficzne przedstawianie danych29, zaś narzędziami badawczymi wykorzystanymi

w pracy są: scenariusz wywiadu, badanie dokumentów30.

W niniejszej pracy doktorskiej uzupełniłam analizę Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP pod kątem celów, wyzwań i zagrożeń dla polityki bezpieczeństwa

narodowego wynikających z napływu imigrantów opiniami respondentów, biorących udział

w tworzeniu Strategii z 2007 r., 2014 r. oraz 2020 r. Jest to ważne ze względu na wiedzę

25https://asystaekspercka.pl/statystyki-opisowe.html [dostęp 30.04.2021]. 26M. Nicpoń, R. Marzęcki, Pogłębiony wywiad indywidualny w badaniach politologicznych, Przeszłość-

Teraźniejszość-Przyszłość. Problemy badawcze młodych politologów, Kraków 2010, s. 245-252. 27J. R. Stempień, W. A. Rostocki, Wywiady eksperckie i wywiady delfickie w socjologii – możliwości

i konsekwencje wykorzystania. Przykłady doświadczeń badawczych, Przegląd Socjologiczny 2013/62, s. 87-100. 28J. Apanowicz, Metodologia ogólna, Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej „Bernardinum”, Pelplin 2002, s. 80. 29T. Pilch,Zasady badań pedagogicznych: strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnictwo Żak, Warszawa 2001,

s. 102. 30J. Apanowicz, Metodologiczne uwarunkowania pracy naukowej, Wydawnictwo Difin Sp. z o. o., Warszawa

2005, s. 55.

11

respondentów w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego oraz ich doświadczenia zawodowe.

Może też spowodować konsekwencje dla polityki bezpieczeństwa, określenie jej słabych

i mocnych stron.

W ramach badań przeprowadziłam wywiady ze współtwórcami Strategii z 2007 r.,

z 2014 r., z 2020 r. Opinie respondentów porównałam z zapisami Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP. W okresie od lutego do kwietnia 2021 r. przeprowadziłam osiem wywiadów

ze współtwórcami Strategii z 2007 r., z 2014 r., z 2020 r., profesorami, generałami,

ekspertami, byłymi ministrami, analitykami ds. bezpieczeństwa, byłym szefem Biura

Bezpieczeństwa Narodowego. W trakcie przygotowań rozprawy doktorskiej nawiązałam

kontakt z Biurem Bezpieczeństwa Narodowego, co było mi pomocne w dotarciu

do respondentów, którzy współtworzyli powyższe Strategie.

Zastosowałam dobór celowy respondentów. Starałam się, aby respondenci w miarę

równo reprezentowali wszystkie analizowane Strategie. Jednak ze względu na trudności

w skontaktowaniu się udało mi się dotrzeć do największej liczby respondentów

współtwórców Strategii z 2014 r. Trudność sprawiło mi dotarcie do respondentów

współtwórców Strategii z 2020 r. Udało mi się dotrzeć do niektórych respondentów

współtwórców Strategii z 2007 r. oraz z 2020 r. Skontaktowałam się z Departamentem

Strategii i Planowania Obronnego Ministerstwa Obrony Narodowej w celu uzyskania

kontaktów do respondentów, którzy współtworzyli Strategie Bezpieczeństwa Narodowego RP

w latach 2007-2020. Uzyskałam odmowę udzielenia informacji. Wywiady z respondentami

realizowałam przez platformę internetową - Ms Teams (online) lub rozmowę telefoniczną.

Wywiady przeprowadziłam w oparciu o scenariusz wywiadu, który stanowi aneks

do niniejszej pracy. Czterech respondentów jako formę wywiadu wybrało udzielenie

odpowiedzi na przesłane drogą mailową, w formie pisemnej pytania. Realizowane wywiady

trwały od 60 min. do 100 min. Zebrane dane podlegały transkrypcji i dane tekstowe podlegały

analizie31.

Każdy z przeprowadzonych przeze mnie wywiadów odbył się w bardzo dobrej

atmosferze. Respondenci byli zainteresowani tematem moich badań i bardzo często

wyczerpująco odpowiadali na pytania. Mimo wstępnej zgody dwa wywiady nie odbyły się.

Ze względu na to, że respondenci są trudno dostępni niektórym z nich zadałam tylko

kilka pytań, które uznałam za najistotniejsze z punktu widzenia pracy doktorskiej.

31J. W. Creswell, Projektowanie badań naukowych Metody jakościowe, ilościowe i mieszane, Wydawnictwo

Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013, s. 208.

12

Transkrypcje były analizowane w następujący sposób: po zakodowaniu odpowiedzi

na pytania badawcze szukałam różnic i podobieństw w wypowiedziach współtwórców

Strategii. Zakres wywiadów obejmował swoim obszarem postawione w pracy pytania

badawcze. Analizie poddałam przypadki odchyleń lub anomalii, w tym przypadku były

to odmienne opinie respondentów32.

Żeby uzyskać wystarczającą ilość informacji użyłam triangulacji źródeł i technik

pozwalających na uzyskanie pełniejszej odpowiedzi na pytania badawcze. Kontekst opisowy

i prawny, oddający uwarunkowania i realne działania władzy wykonawczej i ustawodawczej

dotyczące cudzoziemców zostały skonfrontowane z opiniami ekspertów oraz z danymi

statystycznymi.

W pracy dla pełnego zrozumienia zjawisk imigracyjnych wpływających na politykę

bezpieczeństwa przedstawiłam przyczyny, przebieg i skutki ruchów imigracyjnych oraz

działań dotyczących analizy, planowania i konstruowania zmian przepisów prawnych. Były

to działania takie jak: m.in. tworzenie ośrodków dla imigrantów (tj. otwartych ośrodków dla

cudzoziemców, ośrodków strzeżonych zamkniętych) oraz pomoc dla imigrantów (poprzez

udzielanie schronienia, wyżywienia, opieki medycznej, opieki psychologicznej, dostęp

do rynków pracy, pomoc socjalną, aktywizację społeczną)33. W pracy przedstawiłam

aktywności na rzecz przeciwdziałania negatywnym skutkom imigracji.

Na podstawie przeglądu literatury przedmiotu dla usprawnienia analizy

i wnioskowania z istniejących publikacji, materiałów i opracowań jako podstawowe

przyjęłam pojęcie polityki bezpieczeństwa rozumiane jako „polityka państwa

na rzecz bezpieczeństwa powinna cechować się działaniami na rzecz uprzedzania

negatywnych zjawisk, powstawania zagrożeń chronionych wartości”34, które według mnie

najbardziej odpowiada tematyce pracy. Ponadto „politykę bezpieczeństwa narodowego

stanowi celowa i zorganizowana działalność kompetentnych organów państwa, zmierzająca

do stałego zapewnienia bezpieczeństwa narodowego, a także współudziału państwa

w tworzeniu bezpieczeństwa międzynarodowego”35. Według polskiego politologa Ryszarda

Zięby na politykę bezpieczeństwa państwa polskiego w głównej mierze składają się związki

pomiędzy polityką zagraniczną, polityką bezpieczeństwa oraz polityką obronną. Przedmiotem

badań są cele polityki bezpieczeństwa państwa polskiego. Polityka bezpieczeństwa jest

32D. Silverman, Prowadzenie badań jakościowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 264. 33https://udsc.gov.pl/uchodzcy-2/pomoc-socjalna/system-pomocy-socjalnej/rodzaje-przyznawanej-pomocy/

[dostęp 27.04.2021]. 34D. B. Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba, Kategoria bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych,

[w:] R. Zięba, Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku…, op. cit., s. 3 - 6. 35R. Zięba, Leksykon pokoju, Krajowa Akademia Wydawnicza, Warszawa 1987.

13

związana z ochroną zapewnienia istnienia, przetrwania, szans rozwoju państwa i wszystkich

jego podmiotów. Głównym celem polityki bezpieczeństwa państwa polskiego jest

zagwarantowanie ciągłości istnienia i funkcjonowania narodu i państwa. Do szczegółowych

celów polityki bezpieczeństwa państwa polskiego zalicza się: przetrwanie ludności i kultury,

zachowanie stanu posiadania terytorialnego, zapewnienie samostanowienia państwa i jego

samodzielności politycznej, niezakłócone działanie administracji państwowej i równowaga

wewnątrz państwa oraz różne działania podnoszące poziom życia obywateli (zrównoważony

rozwój społeczeństwa, gospodarki i środowiska)36. Cele polityki bezpieczeństwa państwa

polskiego opisałam po to żeby zidentyfikować najważniejsze cele ze względu na wyzwania

wynikające z napływu imigrantów do Polski.

Z literatury przedmiotu można wywnioskować, że migracja jest to zmiana miejsca

zamieszkania. Imigracja jest to przyjazd z zagranicy, zaś emigracja jest to wyjazd za granicę

i opuszczenie dotychczasowego miejsca zamieszkania. Imigracja jest to odwrotność

emigracji. Ze względu na wzrost osób przyjeżdżających do Polski z Ukrainy i Białorusi

postanowiłam w pracy skupić się na zjawisku imigracji ze Wschodu37.

W dysertacji zastosowałam następujący układ pracy zawierający cztery rozdziały

poprzedzone wstępem, a zakończone podsumowaniem, bibliografią oraz wykazem tabel,

ikonografiką.

W pierwszym rozdziale Bezpieczeństwo narodowe – implikacje teoretyczneomówiłam

problematykę, dotyczącą bezpieczeństwa narodowego. Jest to część wprowadzająca. Stanowi

fundament teoretyczny pracy. W tym rozdziale zawarte są, takie zagadnienia jak: pojęcie

bezpieczeństwa, rodzaje bezpieczeństwa, ujęcie bezpieczeństwa narodowego, na które składa

się: bezpieczeństwo wewnętrzne oraz bezpieczeństwo zewnętrzne. Przestawione są także

kategorie bezpieczeństwa, rodzaje bezpieczeństwa narodowego oraz współczesne

uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego Polski.

W drugim rozdziale Migracja i imigracja: przyczyny, główne kierunki, skutki

społeczne i ekonomiczne, polskie ustawodawstwo wyeksponowałam podstawowy podział

i główne kierunki imigracji w latach 2004-2021. Przedstawiłam przyczyny i skutki społeczne

ruchów imigracyjnych w badanym okresie. Imigracje powodują skutki zarówno dla państwa

przyjmującego, jak i państwa, z którego imigrant przyjechał. Jak każde zjawisko powoduje

36R. Zięba, J. Zając, Budowa zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego Polski Ekspertyza, BBN,

Warszawa 2010, s. 31. 37Z. Kwaczyńska–Butrym, Migracje. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie

Skłodowskiej, Lublin 2009, s. 16 - 17.

14

korzyści i straty. Przybliżyłam podstawowy podział migracji oraz polskie ustawodawstwo

dotyczące imigracji.

W rozdziale trzecim Warunki i zasady pobytu cudzoziemców na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej omówiłam politykę azylową i migracyjną. Przeanalizowałam

pojęcie azylu, wskazałam różnice między imigracją legalną a nielegalną oraz zagadnienia

związane z przeciwdziałaniem imigracji nielegalnej. W tym rozdziale przedstawiłam także

korzyści i straty wynikające z imigracji. Omówiłam też zjawisko imigracji jako zagrożenia

kulturowego czy szansy na poprawę niżu demograficznego. Imigracje mogą być zarówno

szansą, jak i zagrożeniem. Opisałam warunki, jakie należy spełnić w celu otrzymania Karty

Polaka oraz najważniejsze zagadnienia wynikające z tego faktu. Imigracja wiąże się

z poznaniem wielu kultur, ale może również powodować straty, gdyż nie wszyscy imigranci

chcą się integrować w nowym środowisku. Przedstawiłam również zagadnienia dotyczące

legalnej imigracji i ochrony cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

W rozdziale czwartym Strategie Bezpieczeństwa Narodowego RP przedstawiłam

definicje pojęcia strategia oraz Strategie Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej

Polskiej ze szczególnym uwzględnieniem, ze względu na przedział czasowy przyjęty w pracy,

Strategii z 2007 r., 2014 r., 2020 r. Jest to część dotycząca dokumentów strategicznych RP,

zawierająca główne cele oraz interesy dotyczące bezpieczeństwa państwa. Na podstawie

analizy wywiadów z respondentami, dokumentów, literatury przedmiotu oraz wyciągania

wniosków przedstawiłam rekomendacje dotyczące polityki bezpieczeństwa państwa

polskiego oraz zapisów Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP.

Praca stanowi próbę zastosowania innego podejścia do problematyki

z uwzględnieniem opinii osób zaangażowanych w proces współtworzenia Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP. Dzięki temu w kolejnej części pracy mogłam wskazać

rekomendacje i wskazówki do dalszego tworzenia Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP.

Rozprawa doktorska może być wstępem do pogłębienia badań nad tą problematyką oraz

rozszerzenia zasygnalizowanych w pracy zagadnień badawczych. Podstawowymi

dokumentami dotyczącymi imigracji i cudzoziemców są akty prawa europejskiego

unormowane w polskim ustawodawstwie w ustawie z dnia 12 grudnia 2013 r.

o cudzoziemcach38 oraz w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom

ochrony na terytorium RP39.

38Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm. 39Dz. U. 2003, Nr 128, poz. 1176 z późn. zm.

15

Rozdział I. Bezpieczeństwo narodowe – implikacje teoretyczne

1.1.Bezpieczeństwo narodowe jako jeden z rodzajów bezpieczeństwa

Problematyka bezpieczeństwa towarzyszyła człowiekowi od zawsze. Była ważnym

elementem indywidualnych jego potrzeb, a także odgrywała bardzo ważną rolę w stosunkach

wewnętrznych i międzynarodowych każdego państwa. Pierwotnie bezpieczeństwo odnosiło

się do indywidualnego stanu jednostki. Z czasem zaczęło być postrzegane jako zjawisko

społeczne. Słownikowe wyjaśnienie terminu bezpieczeństwo określa go jako „stan

niezagrożenia, spokoju”, zaś termin „bezpieczny” tłumaczy jest jako „niczym nie zagrożony”,

a bycie bezpiecznym wyjaśnia się jako bycie „spokojnym, wolnym od trosk i obaw40.

Termin bezpieczeństwo wywodzi się z łacińskiego „sine cura = securitas”,

co oznacza stan „bez pieczy”41, „bez wystarczającej ochrony42”, „stan dający poczucie

pewności, wolny od niepokoju43”. Z definicji tej można wywnioskować, że najpierw było

poczucie zagrożenia a później pojawiło się poczucie, że „jest się bezpiecznym »bez pieczy«

czyli bez dostatecznej ochrony”44.

Polski politolog Ryszard Zięba definiuje bezpieczeństwo jako „pewność, będącą

wynikiem niewystępowania zagrożeń i (lub) skutecznych działań w celu zapobiegania

im lub ich usunięcia”45. Podaje również, że bezpieczeństwo jest „potrzebą egzystencjalną,

czyli związaną z istnieniem danego podmiotu. Potrzeba ta ma charakter złożony i obejmuje

zaspokojenie takich potrzeb szczegółowych, jak: trwanie (przetrwanie/samozachowanie),

całość, tożsamość (identyczność), niezależność, spokój, posiadanie oraz pewność

funkcjonowania i rozwoju”46. Określa też bezpieczeństwo „jako pewność istnienia

i przetrwania, stanu posiadania oraz funkcjonowania i rozwoju podmiotu”47. Zdaniem

R. Zięby pewność to „nie tylko brak zagrożeń (ich niewystępowania lub eliminowania).

40Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/szukaj/bezpieczny.html [dostęp 24.02.2021]. 41R. Zięba, Kategoria bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych, [w:] D. B. Bobrow, E. Haliżak,

R. Zięba (red.),Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Wydawnictwo naukowe

Scholar, Warszawa 1997, s. 3 oraz J. Stefanowicz, Bezpieczeństwo współczesnych państw, Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa 1984, s. 12.

42W. Kopaliński, Słownik języka polskiego, Wydawnictwo PWN, t. I, Warszawa 1983, s. 147. 43Ibidem, s. 33. 44Ibidem, s. 12.

45R. Zięba, Pojęcie i istota bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych, „Sprawy

Międzynarodowe”, 1989, nr 10, s. 49.

46R. Zięba, Teoria ogólna bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych, [w:] Stosunki

międzynarodowe w XXI wieku. Księga jubileuszowa z okazji 30-lecia Instytutu Stosunków Międzynarodowych

Uniwersytetu Warszawskiego…, op. cit., s. 935–953. 47Ibidem.

16

Powstaje ona także w efekcie kreatywnej działalności danego podmiotu i jest zmienna

w czasie, czyli ma naturę procesu społecznego”48. Bezpieczeństwo to też „stabilność

i harmonijność danego organizmu bądź systemu (podmiotu zbiorowego), natomiast

bezpieczeństwo zewnętrzne –oznacza brak zagrożenia ze strony innych podmiotów. Łącznie

oba aspekty składają się na ogólne bezpieczeństwo danego podmiotu”49.

Były szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego, generał Stanisław Koziej, były szef

Biura Bezpieczeństwa Narodowego definiuje bezpieczeństwo „zarówno jako stan (osiągnięte

poczucie bezpieczeństwa danego podmiotu), jak i proces (zapewnianie poczucia

bezpieczeństwa podmiotu)”50. Według S. Kozieja w sensie statycznym bezpieczeństwo

to „stan braku zagrożeń dla podmiotu, stan spokoju, pewności (stan obiektywny

i subiektywny: uświadomiony i nieuświadomiony). W sensie dynamicznym bezpieczeństwo

jest to „(działanie podmiotu na rzecz bezpieczeństwa) - jako proces osiągania i utrzymywania

stanu braku zagrożeń i swobody działania”51.

Ekspert z zakresu bezpieczeństwa Leszek Korzeniowski uważa, że „desygnatami

zakreślającymi zawartość pojęcia bezpieczeństwo jest zbiór przeciwieństw – zagrożeń”52, zaś

zagrożenie to „potencjalna przyczyna niepożądanego stanu”53.

Bezpieczeństwo „jest zatem jedną z głównych potrzeb człowieka czymś cennym

(wartościowym)”54.

W znaczeniu ogólnym bezpieczeństwo rozumieć należy jako stan braku zagrożenia.

Najdoskonalszą znaną dotąd formą ochrony potrzeb człowieka i grup społecznych w zakresie

bezpieczeństwa jest państwo. Naczelnym jego celem i podstawowym interesem jest

bezpieczeństwo państwa, bezpieczeństwo narodu, jest zagwarantowanie trwałości

i niezależności, suwerenności, zachowanie tożsamości narodowej, przestrzeganie praw

człowieka, a także realizacja potrzeb społeczeństwa i zapewnienie odpowiedniej jakości

48Ibidem, s. 8. 49R. Zięba, O tożsamości nauk o bezpieczeństwie, Zeszyty Naukowe AON nr 1(86) 2012, s. 9, oraz Ch. Bay,

Koncepcje bezpieczeństwa indywidualnego, narodowego i zbiorowego, „Studia Nauk Politycznych”, 1989,

nr 4, s. 83–91. 50S. Koziej, Teoria bezpieczeństwa – wykład, Warszawa – Ursynów, 2009, s. 7, www.koziej.pl [dostęp

14.03.2021]. 51Ibidem, s. 7. 52L. Korzeniowski, Obiektywne a subiektywne kategorie bezpieczeństwa narodowego, [w:] J. Maciejewski,

O. Nowak (red.)Bezpieczeństwo narodowe a grupy dyspozycyjne, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego,

Wrocław 2005, s. 21. 53Ibidem. 54M. Ciszek, Teoretyczne podstawy bezpieczeństwa państwa, https://repozytorium.uph.edu.pl/bitstream/handle/

11331/104/Doc_9.Ciszek.Teoretyczne_podstawy_bezpieczenstwa_panstwa.pdf?sequence=1 [dostęp

28.04.2021].

17

życia55.

Bezpieczeństwo definiowane jest też jako stan kiedy jednostka albo państwo

nie ma poczucia zagrożenia istnienia albo podstawowych interesów56.

W ramach konceptualizacji pojęć przyjęto, że bezpieczeństwo to brak zagrożeń

i ochrona przed nimi57. Brak zagrożeń oznacza stabilność polityczną i ekonomiczną, stan

bezpieczeństwa, sytuacje gdy w przypadku zagrożeń zewnętrznych wartości są chronione

i nie zagrożone58. Według R. Zięby bezpieczeństwo ma trzy wymiary „pierwszy to wymiar

podmiotowy, czyli zagwarantowanie istnienia i przetrwania danej jednostki w społeczeństwie.

Drugi to wymiar procesualny charakteryzujący się zmiennością i niestałością w czasie oraz

stronniczymi i sprawiedliwymi ujęciami bezpieczeństwa. Trzeci to wymiar przedmiotowy

będący pewnością stanu posiadania i wolności w rozwoju”59. Odpowiadając na pytania

badawcze wybrałam do pracy pojęcie bezpieczeństwa rozumiane jako wymiar procesualny

charakteryzujący się zmiennością i niestałością w czasie oraz stronniczymi i sprawiedliwymi

ujęciami bezpieczeństwa.

Przemiany społeczne i polityczne spowodowane wydarzeniami, jakie miały miejsce

w Europie i na świecie na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku,

upadek bloku państw socjalistycznych oraz rozpad ZSRR, zakończenie zimnej wojny, wzrost

znaczenia takich potęg gospodarczych, jak: Chiny, Indie czy Turcja także zachodzące

w ostatnich latach przeobrażenia ekonomiczne i ideologiczne, rozwój nauki, techniki, szybki

postęp technologiczny, globalizacja życia gospodarczego, społecznego, politycznego, miały

wpływ na zmianę sytuacji geopolitycznej na świecie, zmieniły postrzeganie i spowodowały

wzrost zainteresowania przedmiotem bezpieczeństwa. Zapewnienie bezpieczeństwa przybrało

charakter międzynarodowy i nie jest to problem tylko jednego państwa.

Innym wydarzeniem, które zmieniło spojrzenie na bezpieczeństwo, był atak terrorystyczny

na World Trade Center i Pentagon 11 września 2001 r. Jednym z największych zagrożeń dla

bezpieczeństwa jest terroryzm międzynarodowy, którego podłoże stanowią przeważnie

różnice kulturowe, religijne i narastające, nie rozstrzygnięte i ciągle aktualne problemy

55M. Paździor, B. Szmulik, Instytucje bezpieczeństwa narodowego, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2012,

s. 2. 56A. Czupryński, B. Wiśniewski, J. Zboina, Bezpieczeństwo teoria – badania – praktyka, Wydawnictwo

CNBOP-PIB, Józefów 2015,s. 9. 57J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Wydawnictwo PAN, Warszawa 1996, s. 16. 58H. Chałupczak, Paradygmat badawczy polityki migracyjnej państwa z perspektywy politologicznej,

[w:] M. Lesińska, M. Okólski (red.), Współczesne polskie migracje. Strategie, skutki społeczne, reakcja państwa,

Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013, s. 92. 59R. Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego: koncepcje–struktury–funkcjonowanie…, op. cit.,

s. 30.

18

cywilizacyjne: napięcia, konflikty, wojny, a także dysproporcje w rozwoju ekonomicznym,

nierówności społeczne czy degradacja środowiska.

Negatywnymi zjawiskami, które mogą spowodować wzrost zagrożenia bezpieczeństwa dla

Europy i niektórych jej państw są m.in.: niestabilna sytuacja polityczna i ekonomiczna

Federacji Rosyjskiej, a także innych członków Wspólnoty Niepodległych Państw oraz państw

powstałych po rozpadzie byłej Jugosławii, wzrost nacjonalizmu, ekstremizmu, przestępczości

zorganizowanej, narkomanii, handlu narkotykami, a także brak współpracy i wspólnych

rozwiązań kwestii ochrony środowiska naturalnego, nadal aktualne, nie wyjaśnione problemy

narodowościowe, etniczne i religijne.

Przewidywanie, zapobieganie, eliminowanie i minimalizowanie ich stało się ważnym

wyzwaniem dla współczesnych pokoleń.

Powszechnie bezpieczeństwo państwa rozumiane jest jako zapewnienie bezpieczeństwa

wewnętrznego, suwerenności, zapewnienie integralności terytorialnej, utrzymanie porządku

publicznego, i taki układ okoliczności, który uniemożliwiał będzie atak z zewnątrz

a ewentualna agresja nie będzie miała szans powodzenia. Bezpieczeństwo państwa oprócz

problemów wspólnych dla wszystkich państw zawiera charakterystyczne dla danego kraju

elementy wynikające z warunków wewnętrznych i zewnętrznych, historii, kultury, tradycji

oraz wartości uznawanych za najważniejsze. Każde państwo na świecie, niezależnie od swej

wielkości czy znaczenia w stosunkach międzynarodowych uznaje bezpieczeństwo za główny

jego cel. Tym samym realizuje swoją podstawową funkcję jaką jest zapewnienie

bezpieczeństwa swoim obywatelom i podmiotom znajdującym się na jego terenie.

Bezpieczeństwo jest to proces (zmieniający się w zależności od nieustannych przemian),

to postępowanie, mechanizm obejmujący szereg różnego rodzaju przedsięwzięć

ukierunkowanych na zapobieganie i eliminowanie zagrożeń uniemożliwiających państwu

realizację wszystkich jego celów60. Bezpieczeństwo to pozytywny stan, panujący

w określonym miejscu i czasie odznaczający się stabilnością, spokojem i trwałością.

To z jednej strony stabilność i integralność państwa a z drugiej bezpieczeństwo obywateli61.

„Bezpieczeństwo należy postrzegać wszechstronnie. Nie można skupić się ani wybrać tylko

jednej jego definicji. Nie można również oprzeć się na stwierdzeniach, że dopiero utrata

bezpieczeństwa uświadamia jego istotę”62.

60S. Koziej, Między piekłem a rajem. Szare bezpieczeństwo na progu XXI wieku, Wydawnictwo Adam

Marszałek, Toruń 2006, s. 7. 61E. Ura, S. Pieprzny, Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego,

Rzeszów 2015, s. 54. 62S. Bolesta, Pojęcie porządku publicznego w prawie administracyjnym, „Studia Prawnicze”, 1983, z. 1, s. 231.

19

Z uwagi na powyższe, przyjmując jako kryterium zasięg terytorialny następstw działań

realizowanych przez państwa określić można ich wewnętrzną i zewnętrzną funkcję.

Wewnętrzna funkcja państwa łączy się m.in.: z zagwarantowaniem bezpieczeństwa

i porządku publicznego, ochroną życia, zdrowia i mienia społeczeństwa, nietykalności

cielesnej obywateli czy ochroną istniejącego systemu wartości63.

Bezpieczeństwo narodowe jest jednym z najszerszych pojęć bezpieczeństwa

obejmującym inne rodzaje bezpieczeństwa64. Związane z potrzebami egzystencjalnymi

człowieka, często w potocznym języku zamiennie jest identyfikowane z bezpieczeństwem

państwa65.

Według Słownika Biura Bezpieczeństwa Narodowego „bezpieczeństwo narodowe

(bezpieczeństwo państwa)– to taki rodzaj bezpieczeństwa, którego podmiotem jest naród

zorganizowany w państwo”66.

Zdaniem Mortona Bertowitza bezpieczeństwo narodowe jest to „zdolność narodu

do ochrony jego wewnętrznych wartości przed wewnętrznymi zagrożeniami”67.

Bezpieczeństwo narodowe obejmuje zarówno bezpieczeństwo wewnętrzne, jak

i bezpieczeństwo zewnętrzne. Analizując bezpieczeństwo narodowe trzeba patrzeć

na niełącznie, jak na ściśle ze sobą powiązane bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne.

Witold Pokruszyński definiuje bezpieczeństwo narodowe jako „stan i proces trwania,

przetrwania i rozwoju w każdych warunkach funkcjonowania państwa”68.

Zagwarantowanie bezpieczeństwa narodowego jest nadrzędnym zadaniem polityki każdego

państwa. Bezpieczeństwo narodowe wiąże się z ochroną integralności oraz niezależności

państwa. Wiąże się też z interesem narodowym. Interesy narodowe i cele strategiczne

określone na podstawie zapisów Konstytucji RP69 zostały zaakcentowane i przedstawione

w Strategiach Bezpieczeństwa narodowego RP. Bezpieczeństwo narodowe ma za zadanie

ochronę, takich wartości jak: przetrwanie, integralność terytorialna, suwerenność oraz poziom

63A. Korybski, Funkcje państwa, [w:] B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki o państwie

i polityce, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2002, s. 106. 64M. Czuryk, K. Dunaj, M. Karpiuk, K. Prokop, Bezpieczeństwo państwa zagadnienia prawne

i administracyjne…, op. cit., s. 24. 65S. Koziej, Bezpieczeństwo…, op. cit. s. 22. 66(Mini)Słownik BBN: Propozycje nowych terminów z dziedziny bezpieczeństwa, https://www.bbn.gov.pl/

pl/bezpieczenstwo-narodowe/minislownik-bbn-propozy/6035,minislownik-bbn-propozycje-nowych-terminow-z-

dziedziny-bezpieczenstwa.html [dostęp 9.04.2021]. 67W. Pokruszyński, Bezpieczeństwo. Teoria i praktyka (podręcznik akademicki), Wydawnictwo WSGE, Józefów

2012, s. 67. 68Ibidem, s. 66. 69Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483.

20

życia. Są to jedne z nadrzędnych wartości w państwie. Strategie opracowane przez państwo

są narzędziem do osiągnięcia wyznaczonego wcześniej celu.

Zdaniem R. Zięby pojęcie bezpieczeństwa narodowego utożsamiane jest

z bezpieczeństwem państwa i rozumiane jako „potrzeby i interesy narodu (…) realizowane

przez organy państwowe”70.

Z bezpieczeństwem narodowym związane są zagrożenia zarówno wewnętrzne, jak

i zewnętrzne71.

Bezpieczeństwo narodowe może być rozumiane jako stan albo jako proces. Stan

rozumiany jako poczucie bezpieczeństwa albo jako proces rozumiany jako zagwarantowanie

poczucia bezpieczeństwa w społeczeństwie. Proces ten obejmuje działania obronne

i ochronne na arenie międzynarodowej oraz przeciwdziałanie wyzwaniom i zagrożeniom72.

Profesor, generał sił zbrojnych Bolesław Balcerowicz uważa, że tylko państwa

„podejmują całościowe działania na rzecz swojego bezpieczeństwa, prowadzą politykę

bezpieczeństwa z zastosowaniem pełnego instrumentarium”73.

Według profesora Józefa Kukułki na „bezpieczeństwo narodowe składają się

podstawowe wartości jak: przetrwanie państwa i jednostki, integralność terytorialna,

niezależność polityczna, jakość życia podniesienie poziomu życia obywateli”74.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego definiuje bezpieczeństwo

narodowe jako „(ang. national security) – jedną z podstawowych dziedzin funkcjonowania

(aktywności) państwa, mającą zapewnić możliwości przetrwania, ale przede wszystkim

rozwój i swobodę realizacji interesów narodowych w konkretnym środowisku (warunkach)

bezpieczeństwa, poprzez podejmowanie wyzwań, wykorzystywanie szans, redukowanie

ryzyka oraz przeciwdziałanie wszelkiego rodzaju zagrożeniom dla jego interesów”75.

W Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego cytowanym powyżej zostało

zaznaczone, że bezpieczeństwo narodowe jest utożsamiane z bezpieczeństwem państwa

i stosowane zamiennie. Niektórzy naukowcy, eksperci z zakresu bezpieczeństwa uważają,

70R. Zięba, Instytucjonalizacja…, op. cit., s. 32. 71S. Koziej, Powinniśmy mieć wspólny język. Podstawowe pojęcia w dziedzinie bezpieczeństwa i obronności, „Polska Zbrojna”, 1996, nr 220, s. 10. 72W. Kitler, Obrona narodowa III RP: pojęcie, organizacja, system, „Zeszyty Naukowe AON”, Warszawa 2002,

s. 48. 73B. Balcerowicz, Narodowe polityki i strategie bezpieczeństwa, [w:] R. Kuźniar, B. Balcerowicz,

A. Bieńczyk – Missala, P. Grzebyk, M. Madej, K. Pronińska, M. Sułek, M. Tabor, A. Wojciuk, Bezpieczeństwo

międzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2012, s. 362. 74J. Kukułka, Bezpieczeństwo a współpraca europejska: współzależności i sprzeczności interesów, „Sprawy

Międzynarodowe”, 1982, nr 7, s. 34. 75J. Kaczmarek, W. Łepkowski, B. Zdrodowski, Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego,

Wydawnictwo AON, Warszawa 2008, s. 18.

21

że jest to błędne. Zaznaczone zostało również, że „w tradycyjnym ujęciu kładzie się nacisk

na zewnętrzne zagrożenia, jednak równie ważne jest zapewnienie bezpieczeństwa

wewnętrznego. Zapewnienie bezpieczeństwa narodowego jest naczelnym zadaniem polityki

zagranicznej państwa, zaś celem narodowej polityki bezpieczeństwa –ochrona państwa

i społeczeństwa przed zagrożeniami płynącymi z zewnątrz. Bezpieczeństwo narodowe

ma za zadanie chronić wewnętrzne wartości każdego społeczeństwa i państwa”76. W Słowniku

określono też, że o tym, jakie wartości są chronione przez dane państwo decyduje to państwo.

Bezpieczeństwo narodowe rozumiane jest też jako „stan równowagi między

zagrożeniem wywołanym możliwością zaistnienia konfliktu a potencjałem obronnym”77.

Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa definiuje

bezpieczeństwo narodowe jako „stan społeczeństwa określony stosunkiem wielkości

potencjału obronnego, jakim ono dysponuje do skali zagrożeń”78.

Bezpieczeństwo narodowe obejmuje wiele dziedzin z zakresu działania państwa. Każde

państwo ma swój wypracowany sposób określania potrzeb, głównych celów strategicznych

oraz interesów narodowych.

Zdaniem eksperta zajmującego się bezpieczeństwem, profesora Waldemara Kitlera

„bezpieczeństwo narodowe wynika z faktu państwowej organizacji społeczeństwa (narodu).

Wszystko zatem, co wiąże się z niezakłóconym funkcjonowaniem i rozwojem państwa,

a w konsekwencji zamieszkującego je społeczeństwa postrzegamy w kategoriach

bezpieczeństwa narodowego”79.

W kwestii bezpieczeństwa narodowego ważną rolę odgrywają odpowiednie instytucje

odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz struktury

bezpieczeństwa.

Działania państwa w ramach bezpieczeństwa narodowego zostały zapisane m.in.

w:Konstytucji RP80, Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r., 2014 r., 2020 r.,

Polityczno-strategicznej Dyrektywie Obronnej z 12 marca 2004 r., Strategii Obronności RP,

Krajowym Planie Zarządzania Kryzysowego, Raporcie o Zagrożeniach Bezpieczeństwa

Narodowego, planach operacyjnych funkcjonowania administracji publicznej, programie

niemilitarnym przygotowań obronnych. Do wymiarów bezpieczeństwa narodowego zalicza

76Ibidem, s. 18. 77W. Stankiewicz, Bezpieczeństwo narodowe a walki niezbrojne, Studium, Wydawnictwo AON, Warszawa 1991,

s. 73. 78Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1994, s. 6. 79W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, dylematy pojęciowe i próba systematyzacji…,

op. cit., s. 25 – 26. 80Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483.

22

się: wymiar zewnętrzny, wewnętrzny, militarny, obywatelski, społeczny, ekonomiczny,

ekologiczny, informacyjny i telekomunikacyjny. Na bezpieczeństwo narodowe składają się

też: system obronny państwa obejmujący podsystem kierowania obronnością państwa,

podsystem militarny - siły zbrojne, podsystem niemilitarny. Podsystem kierowania jest

ważnym elementem sytemu bezpieczeństwa narodowego.

Przez wiele lat pojęcie bezpieczeństwa narodowego ewaluowało i zaczęto postrzegać

je w szerszym znaczeniu zarówno w sensie militarnym, jak i niemilitarnym. Rozumienie

bezpieczeństwa narodowego w szerszym znaczeniu związane jest z szerszym rozumieniem

zagrożeń i wyzwań oraz pojawieniem się nowych zagrożeń i wyzwań, które do tej pory nie

miały miejsca lub ich występowanie było znikome81. Najpierw bezpieczeństwo narodowe

rozumiane, było jako bezpieczeństwo związane z kwestiami militarnymi i skoncentrowane

było na przeciwdziałaniu zagrożeniem konfliktami zbrojnymi płynącymi z zewnątrz.

Z bezpieczeństwem narodowym związane jest takie pojęcie jak zarządzanie

kryzysowe. Zarządzanie kryzysowe jest elementem kierowania bezpieczeństwem

narodowym. Zgodnie z ustawą z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym82

zarządzanie kryzysowe jest to „działalność organów administracji publicznej, będąca

elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu

sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze

zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych oraz

na odtwarzaniu infrastruktury lub przywróceniu jej pierwotnego charakteru”83.

W zakresie zarządzania kryzysowego ważnymi pojęciami są: sytuacje kryzysowa

i infrastruktura krytyczna.

Przez sytuację kryzysową rozumie się „sytuację wpływającą negatywnie na poziom

bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołującą znaczne

ograniczenia w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu

na nieadekwatność posiadanych sił i środków”84.

Termin infrastruktura krytyczna został zdefiniowany w kolejnych rozdziałach85.

Do zadań w ramach ochrony infrastruktury krytycznej zalicza się zgromadzenie oraz

przetwarzanie informacji o zagrożeniach infrastruktury krytycznej. Zalicza się też stworzenie

procedur do wykorzystania w przypadku pojawienia się zagrożeń. Należą do nich również

81W. Pokruszyński, Współczesne bezpieczeństwo narodowe, [w:] Kultura i Polityka Zeszyty Naukowe Wyższej

Szkoły Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie, nr 5, Kraków 2009, s. 175-188. 82Dz. U. 2007, Nr 89, poz. 590 z późn. zm. 83Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. 2007, Nr 89, poz. 590 z późn. zm.). 84Ibidem, art. 3. 85Ibidem.

23

odbudowa infrastruktury krytycznej, współpraca między administracją publiczną

a właścicielami instalacji oraz urządzeń infrastruktury krytycznej w kwestii ich ochrony86.

Ważnym ze względu na problematykę pracy jest pojęcie polityki bezpieczeństwa

państwa polskiego. W literaturze przedmiotu polityka rozumiana jest w następująco jako

„walka o udział w sprawowaniu władzy lub możność wywierania wpływu na podział władzy

wewnątrz państwa oraz w stosunkach między państwami87”,zaś polityka bezpieczeństwa

rozumiana jest jako: „państwo lub inny podmiot międzynarodowy osiąga cele strategiczne

w dziedzinie bezpieczeństwa poprzez prowadzenie polityki bezpieczeństwa, jako bieżącej

działalności tego podmiotu i jego organów kierowniczych. Dlatego rozwinięciem (większym

uszczegółowieniem) celów strategicznych są cele polityczne (jako cele operacyjne),

odnoszące się do konkretnego działania w ramach całej strategii postępowania podmiotu

w dziedzinie bezpieczeństwa. Spotykamy tu problemu relacji między strategią i polityką.

Strategiczne cele polskiej polityki bezpieczeństwa, zaliczając do nich: zagwarantowanie

niepodległości, suwerenności, integralności terytorialnej państwa oraz nienaruszalności jego

granic, zagwarantowanie ochrony demokratycznego porządku konstytucyjnego, w tym

w szczególności pełni praw i wolności oraz bezpieczeństwa obywateli RP stworzenie jak

najlepszych warunków dla wszechstronnego i stabilnego rozwoju społecznego

i gospodarczego kraju, dobrobytu jego obywateli, a także dla zachowania dziedzictwa

narodowego i rozwoju narodowej tożsamości, wnoszenie wkładu w budowę trwałego,

sprawiedliwego ładu pokojowego w Europie i na świecie, opartego na wartościach

demokracji, praw człowieka, praworządności oraz solidarności. Podstawowe zasady polskiej

polityki bezpieczeństwa: kompleksowego podejścia do spraw bezpieczeństwa narodowego;

realizacji polityki bezpieczeństwa z poszanowaniem Konstytucji RP88 i prawa

międzynarodowego; kierowania się m.in. wartościami, ideałami i zasadami ujętymi

w Traktacie Północnoatlantyckim i Traktatach Europejskich w działaniach na arenie

międzynarodowej; ścisłego powiązania bezpieczeństwa narodowego z bezpieczeństwem

państw NATO i członków Unii Europejskiej; ograniczenia użycia siły na arenie

międzynarodowej wyłącznie do realizacji prawa do obrony, przewidzianego w Karcie

86Ibidem, art. 6. 87W. Jabłoński, Polityka i jej własności, Studia z teorii polityki, tom I, Acta Universitatis Wratislawientis

No 1841, Wrocław 1996. 88Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483.

24

Narodów Zjednoczonych, lub też w kontekście operacji realizowanych na podstawie mandatu

społeczności międzynarodowej89”.

Polityka bezpieczeństwa państwa polskiego „jest ona dziedziną strategii narodowej,

rozumianej, jako wybór dokonany na podstawie wiedzy i analizy strategicznej środków

właściwych i koniecznych — będących w dyspozycji państwa —do osiągnięcia celów

i realizacji interesów określonych przez politykę bezpieczeństwa narodowego, ujmowanych

w skali ogólnej i mających charakter długofalowy […] tę część polityki państwa, która

obejmuje działalność organów władzy państwowej na arenie wewnętrznej państwa i w sferze

między-narodowej, polegającą na wytyczaniu celów i interesów narodowych w zakresie

bezpieczeństwa i zapewnieniu ich realizacji przy użyciu różnorodnych środków i narzędzi

będących w ich dyspozycji90”.

Polityka państwa to „polityka zorganizowanej terytorialnie wspólnoty ludzi, która nie

mogąc podejmować decyzji władczych in pleno posiada wyspecjalizowany aparat władzy,

który zmierza do osiągnięcia wytyczonych celów za pomocą odpowiednio dobranych

środków: dyplomatycznych; ekonomicznych; militarnych (wojskowych); specjalnych;

normatywnych; kulturowych; ideologicznych; naukowo-technicznych; wewnętrznych

i innych, stosując narzędzia o charakterze materialno-energetycznym (np.: siły zbrojne;

policja; służby specjalne; gospodarka; budżet) i niematerialnym (np.: normy prawne;

strategie, doktryny, ideologia)91”.

Polityka bezpieczeństwa to bezpieczeństwo, przynależność państwa do sojuszy

i paktów międzynarodowych, przepisy prawne, system wartości państwa, który zapewnia

prawidłowe działanie organów decyzyjnych i wykonawczych państwa formułujących

długookresowe cele w różnych zakresach działań mających zapewnić bezpieczeństwo,

procedury organów decydujących o bezpieczeństwie państwa, długookresowe prognozy dla

osiągnięcia tych celów92.

Polityka bezpieczeństwa narodowego (państwa) to elementy przedsięwzięcia związane

z tworzeniem i wykorzystaniem potencjału obronnego w celu zapobiegania i przeciwdziałania

różnego rodzaju zagrożeniom, polityka gospodarcza, polityka wojskowa, polityka

89R. Koziej, Tezy i komentarze do prac nad strategią bezpieczeństwa i obronności Rzeczypospolitej Polskiej,

Wydawnictwo Adam Marszałek, Warszawa–Toruń 1998, s. 10. 90W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe RP: podstawowe kategorie, uwarunkowania, system, Wydawnictwo

AON, Warszawa 2011, s. 39. 91W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe..., s. 34. 92W. Pokryszyński, Polityka a strategia bezpieczeństwa, Wydawnictwo WSGE, Jozefów 2011.

25

zagraniczna, i inne, działalność zmierzająca do realizacji zasadniczych długofalowych

przedsięwzięć polityki bezpieczeństwa narodowego93.

Polityka bezpieczeństwa jest to nadzwyczajna funkcja danego państwa, wpływająca

nawprowadzeniefundamentów pod działania podejmowane przez organy i instytucje

i rozwijanie się, mająca charakter uniwersalny, rozszerzona na szerokie rozumienie

bezpieczeństwa wykraczające poza obszar militarny94.

Problematyka polityki bezpieczeństwa państwa jest szeroka i związana z wielością

mogących wystąpić zagrożeń i wyzwań. Każdemu zagrożeniu i wyzwaniu powinien

odpowiadać jeden z celów polityki bezpieczeństwa95.Elementami polityki bezpieczeństwa

państwa są: cele, wartości, interesy, ryzyka, wyzwania, strategie, struktury, instrumenty,

prawo. Polityka bezpieczeństwa jest związana m.in. ze Strategiami Bezpieczeństwa

Narodowego RP.

W pracy jako podstawę przyjęłam definicję polityki bezpieczeństwa państwa R. Zięby,

która mówi, że politykę bezpieczeństwa państwa „stanowi celowa i zorganizowana działalność

kompetentnych organów państwa, zmierzająca do stałego zapewnienia bezpieczeństwa

narodowego, a także współudziału państwa w tworzeniu bezpieczeństwa

międzynarodowego96”oraz cele polityki bezpieczeństwa państwa polskiego wyprowadzone

z tej definicji. Cele polityki bezpieczeństwa państwa polskiego według R. Zięby to:

- zapewnienie istnienia, przetrwania państwa i organizacji państwowej,

- szanse na rozwój państwa,

- zachowanie stanu posiadania terytorialnego,

- samostanowienie państwa i samodzielności politycznej,

- sprawne działania administracji państwowej i równowaga wewnątrz państwa,

- działania podnoszące poziom życia obywateli97.

Zatem polityka bezpieczeństwa państwa jest częścią składową polityki danego państwa

związaną z potencjałem obronnym, przeciwdziałaniem i zwalczaniem zagrożeń

bezpieczeństwa narodowego98.Polityka bezpieczeństwa jest związana z ochroną

93J. Kaczmarek, W. Łepkowski, B. Zdrodowski (red.), Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego,

Wydawnictwo AON, Warszawa 2011. 94Podgórzańska R., Piątek J., Bezpiecznie czy niebezpiecznie?: wybrane aspekty globalnej i polskiej polityki

bezpieczeństwa na przełomie XX i XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin

2007. 95Z. Polcikiewicz, P. Siemiątkowski, P. Tomaszewski, Współczesne wyzwania polityki bezpieczeństwa państwa,

Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Toruń 2019, s. 16-49. 96R. Zięba, Leksykon pokoju…, op. cit., s. 156. 97R. Zięba, J. Zając, Budowa zintegrowanego systemu bezpieczeństwa…, op. cit. 98W. Pokruszyński, Polityka a strategia bezpieczeństwa…, op. cit.

26

izapewnieniem istnienia,równowartości, możliwościami rozwijania się danego państwa oraz

organów i instytucji w ramach kraju99.

Podczas wywiadów skonfrontowałam definicję polityki bezpieczeństwa państwa R. Zięby

z postrzeganiem jej przez ekspertów. Wśród wymienianych przez badanych definicji

najbardziej zbliżoną i adekwatną do definicji R. Zięby była definicja Respondenta 7 zacytowana

poniżej.

Respondent definiuje politykę bezpieczeństwa państwa polskiego jako …„działalność

państwa w sferze:

1) wewnętrznej mającą na celu: zagwarantowanie prawidłowego funkcjonowania organów

państwa, stabilizację ładu społecznego oraz ochronę zdrowia i życia obywateli;

2) zewnętrznej prowadzącą do analizy i neutralizacji zagrożeń ze strony innych państw,

instytucji międzynarodowych oraz osób prywatnych i fizycznych.

Polityka bezpieczeństwa może dotyczyć różnych dziedzin funkcjonowania państwa m.in.

wojskowej, gospodarczej, energetycznej, informacyjnej czy ekologicznej…100”.

W wywiadach zapytałam respondentów o rozumienie pojęcia polityki bezpieczeństwa.

Jeden z respondentów zwracał uwagę, że w Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa

pojawiła się nowa definicja polityki bezpieczeństwa narodowego definiująca …„politykę

bezpieczeństwa jako (ang. security policy of the state) - część (->) polityki (->) państwa dotycząca

kreowania celów jego (->) bezpieczeństwa, w tym związanych z (->) interesem państwa (->)

racją stanu), utworzeniem i użyciem (->) niezbędnego potencjału bezpieczeństwa, stosownie

do istniejących (->) wyzwań, zagrożeń, szans i ryzyk, także dla Polski…101”.

Eksperci biorący udział w wywiadach definiując politykę bezpieczeństwa państwa

polskiego podawali, że jest to połączenie celów zgodnych i priorytetowych bezpieczeństwa

dla osób, które są w koalicji rządowej. Jest to zbiór polityk resortowych. To zarządzanie

sprawami bezpieczeństwa przez najwyższe władze w państwie. Jest jedną z najważniejszych

części polityki państwa. Zdaniem respondentów polityka bezpieczeństwa państwa polskiego

to całość działań państwa a jej celem jest zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom.

Na politykę bezpieczeństwa składa się: modernizacja techniczna, zmiany w siłach zbrojnych,

działania służb specjalnych, polityka rozbrojeniowa i zbrojeniowa na polu

międzynarodowym.

99R. Zięba, J. Zając, Budowa zintegrowanego systemu bezpieczeństwa…, op. cit. 100Respondent 7. 101Respondent 5.

27

W opinii ekspertów celami polityki bezpieczeństwa państwa były: umocnienie

integracji z Sojuszem Północnoatlantyckim i z UE, poszerzanie budowanie własnych

możliwości, dalsza rozbudowa własny potencjał w dziedzinie bezpieczeństwa państwa. Cele

są pochodną tego, co się dzieje w kwestii bezpieczeństwa, diagnozy środowiska

bezpieczeństwa. Do głównych celów można również zaliczyć cele zawarte w Ustawie

Zasadniczej102 takie jak: niepodległość, nienaruszalność terytorialna, integralność terytorialna,

prawa człowieka, obywatela. Cele odnoszą się do kształtowania naszego środowiska,

stosunków w wymiarze międzynarodowym, biorąc pod uwagę interesy państwa polskiego.

Jako główne cele polityki bezpieczeństwa państwa współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP wymieniali także: wzmocnienie własnych zdolności, własnego potencjału

obronnego nie tylko poprzez budowanie nowocześniejszych sił zbrojnych, wzmocnienie

współpracy regionalnej na wschodniej flance NATO, agresywną politykę Federacji

Rosyjskiej. Z punktu widzenia wschodniej flanki ważne jest wzmocnienie współpracę

regionalną.

Większość z nich uważa, że każda następna Strategia Bezpieczeństwa Narodowego

RP była kontynuacją i rozwinięciem poprzedniej. Jeden z respondentów uważa,

że ….„niestety ta polityka po 2015 r. jest zupełnie inna niż była wcześniej a przede wszystkim

ona nie jest strategiczna nie oparta na jakiejś koncepcji strategicznej tylko jest polityką bardzo

doraźnych działań politycznych związanych z interesami rządzącej partii….103”. W opinii

badanych polityka nie jest kontynuowana.

Bezpieczeństwo jest pierwotną wartością człowieka. Rozumiane jako zjawisko

pozytywne, ale także negatywne. Pozytywne związane jest z przetrwaniem, zaś negatywne

dotyczy braku zagrożeń dla przeżycia. Często utożsamiane jest ze stanem spokoju, brakiem

zagrożenia. Kluczowym założeniem bezpieczeństwa jest zagwarantowanie egzystencji,

swobodnego realizowania interesów jednostki. Bezpieczeństwo jest rozumiane też jako

pewność przetrwania i istnienia. Bezpieczeństwo to stan pewności, że w chwili wystąpienia

zagrożenia jesteśmy w stanie się obronić, mamy poczucie stabilności. Polityka

bezpieczeństwa jest związana z celami i interesami narodowymi. Cele polityki

bezpieczeństwa odnoszą się do bieżącej sytuacji środowiska bezpieczeństwa.

102Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 103Respondent 2.

28

1.2.Rodzaje bezpieczeństwa narodowego

W typologiach bezpieczeństwa stosowane są różne kryteria. Jednym z nich jest

kryterium podmiotowe, w którym wyodrębnia się bezpieczeństwo: jednostki, bezpieczeństwo

państwa i bezpieczeństwo międzynarodowe. Innym jest kryterium przedmiotowe, które

wyodrębnia bezpieczeństwo: polityczne, ekonomiczne, militarne, ekologiczne, społeczne,

informacyjne, kulturowe, energetyczne, zewnętrzne i wewnętrzne104. Mając na uwadze

kryterium przestrzenne (obszarowe) wyróżnia się bezpieczeństwo: lokalne, regionalne,

subregionalne i globalne. Biorąc pod uwagę źródła powstania, zagrożenia podzielić można

m.in. na: naturalne (spowodowane przez siły przyrody m.in. powodzie, ulewy, susze,

trzęsienia ziemi, erupcje wulkanów), gospodarcze, ideologiczne, psychologiczne czy

kulturowe.

Ze względu na zasięg zagrożenia mogą być: globalne, kontynentalne, regionalne, lokalne105.

Z podanych przykładów wynika, że brak jest uniwersalnego podziału zagrożeń

bezpieczeństwa. Klasyfikacja zależy od tego z jakiej perspektywy je ujmujemy. Niektóre

zagrożenia mają charakter trwały natomiast inne zmieniają się pod wpływem wewnętrznych

i zewnętrznych uwarunkowań.

Przeciwieństwem bezpieczeństwa jest niebezpieczeństwo czyli stan, w którym możemy czuć

się zagrożeni106. Ze względu na miejsce zagrożeń wyróżnia się: bezpieczeństwo wewnętrzne

i bezpieczeństwo zewnętrzne. Bezpieczeństwo wewnętrzne bezpośrednio wiąże się

ze społeczeństwem, jego życiem i potrzebami, „zapewnia trwanie, przetrwanie i rozwój

jednostki i grup społecznych na terytorium państwa”107. Bezpieczeństwo zewnętrzne

utożsamiane jest z bezpieczeństwem narodowym i militarnym, rozumiane jest jako brak

zagrożeń ze strony innych podmiotów, a także z przyczyn powstałych na zewnątrz

państwa108.

Bezpieczeństwo wewnętrzne jest stanem uzyskanym w efekcie spełnienia przez

państwo swej funkcji wewnętrznej. Zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego

obliguje państwo do podejmowania różnorodnych działań prowadzących do zachowania

spokoju, prawidłowych stosunków międzyludzkich, normalnego funkcjonowania obywateli,

104C. Znamierowski, Szkoła prawa. Rozważania o państwie, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1988, s. 80 -

83. 105R. Jakubczak (red.), Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Dom Wydawniczy Bellona,

Warszawa 2003, zał. 32. 106S. Pieprzny, Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w prawie administracyjnym, Wydawnictwo

Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2007, s. 13 - 14. 107W. Pokruszyński, Bezpieczeństwo. Teoria i praktyka (podręcznik akademicki)…, op. cit., s. 154. 108E. Ura, S. Pieprzny, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 21.

29

a także zapobiegania naruszeniom porządku prawnego. Nad ich utrzymaniem i zachowaniem

czuwają liczne instytucje państwa, posiadające odpowiednie kompetencje i instrumenty

prawne109. Środki i sposoby prowadzonej przez państwo polityki bezpieczeństwa mają na celu

jego umocnienie i stosowane mogą być według kryterium czasowego, z uwzględnieniem

różnych metod i przy współpracy międzynarodowej. Odpowiedzialność za zapewnienie

bezpieczeństwa zewnętrznego poza Prezydentem RP i Radą Ministrów leży po stronie sił

zbrojnych RP. Bezpieczeństwo zewnętrzne umocnione jest m.in. ze współpracą

z organizacjami międzynarodowymi, sojuszami międzynarodowymi i przynależnością

do NATO i Unii Europejskiej.

Dla określenia zagrożeń bezpieczeństwa wewnętrznego można przyjąć kilka rodzajów

klasyfikacji m.in. miejsce ich powstania. Na tej podstawie podzielić można zagrożenia

na wewnętrzne i zewnętrzne. Zagrożenia wewnętrzne powstają na terytorium państwa

natomiast zewnętrzne poza jego granicami.

Wśród zagrożeń wewnętrznego bezpieczeństwa państwa wymienić należy m.in.: zamieszki,

protesty, polityczne przewroty i powstania zbrojne, klęski żywiołowe, kryzysy ekonomiczne,

awarie techniczne, incydenty wymierzone w porządek konstytucyjny, terroryzm czy

przestępczość zorganizowaną. Zagrożenia spowodowane czynnikami zewnętrznymi to przede

wszystkim masowe przemieszczania się ludności, prowokacje zbrojne, incydenty graniczne,

konflikty, wojny domowe w państwach sąsiadujących lub konflikty o charakterze zbrojnym

wśród innych państw z dalszego otoczenia110.

Dla zapewnienia bezpieczeństwa, zapobiegania i zwalczania zagrożeń o charakterze

wewnętrznym państwo dysponuje środkami administracyjnymi, prawnymi, finansowymi,

ekonomicznymi, politycznymi, wojskowymi czy kulturowo - ideologicznymi. Środki

administracyjne i prawne spełniają głównie funkcję porządkową, zabezpieczają ład i spokój

w kontaktach międzyludzkich, chronią mienie i zdrowie obywateli. Środki ekonomiczne

i finansowe stosowane są przeważnie w stosunkach międzynarodowych i dotyczą kwestii

gospodarczych. Stosowane środki mogą przybierać zarówno pozytywną formę (udzielenie

pomocy), jak i negatywną (zastosowanie sankcji). Powołane przez państwo instytucje

bezpieczeństwa wewnętrznego zajmują się identyfikowaniem i zapobieganiem zagrożeniom

państwa i jego obywateli. Ich głównym celem jest zwalczanie przestępczości zorganizowanej

i grup przestępczych zajmujących się nielegalnym wytwarzaniem, posiadaniem i handlem

109M. Paździor, B. Szmulik, Instytucje bezpieczeństwa…, op. cit., s. 12. 110Z. Ścibiorek, B. Wiśniewski, R. B. Kuc, A. Dawidczyk, Bezpieczeństwo wewnętrzne, Wydawnictwo Adam

Marszałek, Toruń 2015, s. 102.

30

bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi, których zakres i stopień działania zagraża

bezpieczeństwu wewnętrznemu państwa.

Funkcja zewnętrzna to podejmowanie szeregu działań polegających na kształtowaniu,

zawieraniu, rozwijaniu, pogłębianiu i utrzymaniu relacji międzynarodowych w dziedzinie

polityki, gospodarki, kultury, wojskowości, przepływu informacji czy kontaktów

międzyludzkich mających na celu zagwarantowanie bezpieczeństwa państwa na zewnątrz,

jego żywotnych interesów niezbędnych do przetrwania państwa, integralności terytorialnej,

ochrony granic, a także wartości nadrzędnej jaką jest racja stanu. Klasyfikacja szczegółowa

zewnętrznej funkcji państwa zawiera m.in.: dbałość o silną pozycję państwa na forum

międzynarodowym, ochronę interesów gospodarczych, zapewnienie nienaruszalności granic,

ochronę prawidłowego funkcjonowania organów władzy i administracji, ochronę zdrowia,

życia i mienia obywateli, zapewnienie bezpieczeństwa kulturowego, zwyczajów, obyczajów,

dorobku kulturowego i języka111.

W obecnych niezwykle trudnych czasach rola bezpieczeństwa wewnętrznego w życiu

każdego człowieka i polityce państwa znacząco uległa zmianie skupiając się

na zabezpieczeniu potrzeb istnienia, przetrwania, pewności, stabilizacji, rozwoju,

zagwarantowaniu odpowiedniego standardu i jakości życia112. Potrzeba bezpieczeństwa

zaliczana jest do grupy najważniejszych, podstawowych, egzystencjalnych potrzeb jednostki,

grupy czy całych społeczeństw, która wpływa na prawidłowy rozwój jednostek, państw,

systemów międzynarodowych i ich właściwe funkcjonowanie. Według hierarchii potrzeb

ludzkich ustalonej przez A. Maslowa bezpieczeństwo zajmuje drugie miejsce za potrzebami

fizjologicznymi. Sklasyfikowane jest natomiast przed potrzebą miłości, szacunku czy

samorealizacji113. Bezpieczeństwo jest dobrem koniecznym do życia i rozwoju jednostki

i naczelną jego potrzebą, jest dobrem chronionym. Utożsamiane jest z pewnością, stabilizacją,

spokojem, niezależnością, brakiem obawy przed utratą wartości, które dla człowieka

są najcenniejsze, pozwalających na prawidłowy rozwój jednostki, takich jak m.in.: wolność,

życie, zdrowie, prywatność, praca, a także przed utratą czegoś co dla człowieka jest

najcenniejsze. Często potrzeba bezpieczeństwa stawiana jest na równi z potrzebą

zaspokojenia głodu i pragnienia a jej zapewnienie umożliwia zaspokojenie innych potrzeb

wyższego rzędu. Bezpieczeństwo jest też dla człowieka wartością rozumianą m.in. jako

przestrzeganie sprawiedliwości społecznej, ładu społecznego, uczciwości, równości,

111W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe…, op. cit., s. 88 - 89. 112A. Rotfeld, Międzynarodowe czynniki bezpieczeństwa Polski, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1986, s. 15 -

16. 113A. H. Maslow, Motywacja i osobowość, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1990, s. 44.

31

życzliwości, uszanowania tradycji czy bezpieczeństwo rodziny. Poczucie bezpieczeństwa

często uzależnione jest od subiektywnych odczuć człowieka. Oznacza to, że każdy człowiek

w inny sposób może postrzegać daną sytuację i różnie może odbierać czynniki jako

bezpieczne lub zagrażające bezpieczeństwu114. Takimi sytuacjami może być naruszenie

wartości, które dla danego podmiotu są cenne, jak życie, zdrowie, własność czy dobre imię115.

Zatem każdy człowiek w inny sposób postrzega rzeczywistość i w inny sposób doświadcza

poczucia bezpieczeństwa. Odczucia subiektywne nie zawsze właściwie oceniają rzeczywisty

stan bezpieczeństwa. Czasem ocena zagrożenia może zostać dokonana fałszywie. Poczucie

bezpieczeństwa rozumiane jest jako odczuwanie spokoju, pewności, stabilizacji i braku

zdarzeń niebezpiecznych.

Bezpieczeństwo zewnętrzne jest to rodzaj bezpieczeństwa, które jest związane

z przeciwdziałaniem oraz zapobieganiem zagrożeń występujących lub mogących wystąpić

poza granicami naszego państwa.

Słownik Biura Bezpieczeństwa Narodowego definiuje bezpieczeństwo zewnętrzne jako

„transsektorowy obszar bezpieczeństwa, którego treść (cele, warunki, sposoby i środki)

odnosi się do środowiska zewnętrznego państwa (środowiska międzynarodowego)”116.

Zdaniem Mariusza Paździora i Bogumiła Szmulika, autorów książki Instytucje

bezpieczeństwa narodowego „bezpieczeństwo zewnętrzne danego podmiotu oznacza stan

rzeczy, zespół okoliczności zewnętrznych, charakteryzujący się brakiem negatywnych

oddziaływań innych podmiotów, pozwalający mu czuć się wolnym od wszelkich zakłóceń

jego funkcjonowania”117. Zgodnie z Konstytucją RP do kompetencji Rady Ministrów należy

m.in. „…zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego państwa…”118.

Ze względu na położenie Polski, na to, że nasz kraj jest zewnętrzną granicą UE oraz NATO

zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego nabiera jeszcze większego znaczenia.

Bezpieczeństwo zewnętrzne jest jednym z elementów prowadzenia polityki

zagranicznej państwa. Związane jest z budowaniem silnej pozycji Polski na arenie

międzynarodowej. Wiąże się też z członkostwem Polski w paktach i sojuszach

międzynarodowych. Do podmiotów, które działają w obszarze bezpieczeństwa zewnętrznego

114S. Sławińska, Poczucie bezpieczeństwa w społecznościach lokalnych, [w:] J. Ropski, S. Sanetra – Półgrabi,

Samorząd terytorialny wobec problemów bezpieczeństwa lokalnego i bezpieczeństwa państwa, Wydawnictwo

scriptum, Kraków 2020, s. 125-142. 115T. Tomaszewski (red), Psychologia, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1975, s. 34 - 35. 116(Mini)Słownik BBN: propozycje nowych terminów z dziedziny bezpieczeństwa,

https://www.bbn.gov.pl/pl/bezpieczenstwo-narodowe/minislownik-bbn-propozy/6035,minislownik-bbn-

propozycje-nowych-terminow-z-dziedziny-bezpieczenstwa.html [dostęp 18.04.2021]. 117M. Paździor, B. Szmulik, Instytucje…, op. cit., s. 10. 118Art. 146 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483).

32

zaliczyć można: siły zbrojne RP m.in. w ramach misji stabilizacyjnych, Straż Graniczną oraz

służby specjalne w tym przypadku Służbę Wywiadu Wojskowego oraz Agencję Wywiadu.

Zagwarantowaniem bezpieczeństwa zewnętrznego Polski jest członkostwo w organizacjach

międzynarodowych. Polska jest członkiem Unii Europejskiej, NATO, Organizacji Narodów

Zjednoczonych, Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury

UNESCO, Światowej Organizacji Zdrowia WHO, Rady Europy, Europejskiego Obszaru

Gospodarczego, Grupy Wyszehradzkiej, Trójkąta Weimarskiego, G6, Trójkąta

Kaliningradzkiego, Trójmorza.

Bezpieczeństwo polityczne to ogół różnorodnych działań, których celem jest

wykrycie, przeciwdziałanie, uniemożliwianie i eliminowanie niebezpieczeństw mogących

stanowić zagrożenie dla interesów politycznych kraju. Bezpieczeństwo polityczne powinno

gwarantować państwu jego integralność, stabilność porządku konstytucyjnego

i niezmiennego, sprawnego funkcjonowania władzy państwowej. Zdaniem byłego ministra

spraw zagranicznych, profesora Jacka Czaputowicza wśród licznych zagrożeń bezpieczeństwa

politycznego państwa wyodrębnić można: kwestionowanie suwerenności, podważanie

nienaruszalności terytorium państw przez inne państwa, słabość rządów prawa, brak

społeczeństwa obywatelskiego, dążenie grup etnicznych do suwerenności, dążenie

do hegemonii, dążenie do regionalnej dominacji, korupcja, współpraca państwa z grupami

przestępczymi czy ataki terrorystyczne wymierzone w instytucje państwa119. Bezpieczeństwo

polityczne należy rozpatrywać w wymiarze zewnętrznym (międzynarodowym) i wymiarze

wewnętrznym (narodowym).

Na płaszczyźnie międzynarodowej oznacza bezpieczeństwo w polityce zagranicznej,

obejmuje kwestie związane z funkcjonowaniem systemu międzynarodowego takie jak: stan

trwałości systemu, sprawność i efektywność działania organizacji międzynarodowych,

metody i środki rozwiązywania sporów w przypadku zagrożenia porządku

międzynarodowego i stosunków między państwami. Bezpieczeństwo polityczne

na płaszczyźnie międzynarodowej kształtują takie wartości jak: członkostwo i udział państwa

w międzynarodowych, organizacjach bezpieczeństwa zbiorowego, obecność w sojuszach

polityczno-militarnych, łączność z państwami sąsiednimi, umowy traktatowe, sposób

prowadzenia polityki przez państwa regionu czy umiejętność pokojowego rozwiązywania

problemów między państwami.

119J. Czaputowicz, Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa-aspekty teoretyczne, [w:] S. Dębski,

B. Górka-Winter (red.),Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa, Polski Instytut Spraw

Międzynarodowych, Warszawa 2003, s. 22.

33

Przynależność państwa do organizacji bezpieczeństwa zbiorowego stanowi we współczesnym

świecie podstawę zagwarantowania bezpieczeństwa narodowego. Niezależnie od tego czy

państwo jest mocarstwem, państwem średniej wielkości czy państwem małym o niskiej

zdolności samodzielnego działania jest zobligowane ściśle współpracować z państwami

sąsiednimi, jak również z innymi państwami. Bez względu na to jaką pozycję pod względem

ekonomicznym czy militarnym zajmuje państwo na świecie każde z nich w obrębie

uczestnictwa w organizacjach bezpieczeństwa zbiorowego stara się o realizację jak

najkorzystniejszych dla siebie interesów narodowych.

W obecnym czasie członkostwo państwa w sojuszach polityczno - militarnych jest konieczne

i niezbędne ze względu na niski stopień stabilności sytuacji międzynarodowej na świecie,

która po 1989 r. uległa rewolucyjnym zmianom. Utrzymywanie relacji z państwami

najbliższego otoczenia jak również innymi państwami należy rozpatrywać w kontekście

przeszłości historycznej, kwestii granic politycznych, kulturowych i etnicznych, zależności

gospodarczych, współpracy i wymiany kulturalnej czy utrzymywaniu indywidualnych

kontaktów120.

Zawieranie umów i wzajemne powiązania traktatowe prowadzą do budowania

subregionalnych projektów w zakresie bezpieczeństwa, kooperacyjnego systemu

bezpieczeństwa zapewniającego wielowymiarową współpracę, wzajemne gwarancje

i różnorodność środków i działań przy realizacji koncepcji bezpieczeństwa.

Problemy między państwami dotyczą przeważnie kwestii przebiegu granic politycznych

i ich zgodności z granicami etnicznymi, kwestii gospodarczych, ochrony środowiska. Ich

rozwiązywaniem w sposób pokojowy, wyjaśnianiem nieporozumień i dążeniem

do osiągnięcia porozumienia, dbaniem o przyjazne stosunki między obydwoma państwami

oraz partnerskimi, kompetentnymi rozmowami, dyskusjami i negocjacjami zajmują się

zewnętrzne służby dyplomatyczne, które reprezentując kraj poza jego granicami chronią

interesy swojego państwa.

Bezpieczeństwo polityczne w odniesieniu do warunków wewnętrznych skupia się głównie

na czynnikach politycznych, społecznych i ekonomicznych, które mogą budować zarówno

siłę i potęgę państwa, jak i mogą prowadzić do destrukcji państwa i zwiększać podatność

na naciski z zewnątrz. Bardzo duże znaczenie mają tutaj wyzwania i zagrożenia, a także

położenie geopolityczne i inne czynniki kształtujące międzynarodową pozycję państwa.

120E. Nowak, M. Nowak, Zarys teorii bezpieczeństwa narodowego. Zarządzanie bezpieczeństwem,

Wydawnictwo Difin, Warszawa 2011, s. 52 - 53.

34

Najważniejszymi jednak wartościami kształtującymi bezpieczeństwo polityczne państwa,

które podlegają bezwarunkowej ochronie są m.in. suwerenność, porządek prawny, tożsamość

narodowa, przestrzeganie praw człowieka, integralność terytorialna czy jakość sprawowania

władzy121.

Na płaszczyźnie narodowej bezpieczeństwo polityczne oznacza bezpieczeństwo wewnętrznej

polityki państwa, na którą składa się zapewnienie stabilności państwa i jego ustroju.

Zagrożenia dla bezpieczeństwa politycznego skierowane są w państwo jego stabilność,

struktury czy instytucje. Jednym z nich jest korupcja, która w naszym kraju stanowi duży

problem. Innym zagrożeniem zarówno dla bezpieczeństwa politycznego, jak i społecznego

jest zanikanie tradycji narodowych i niewielkie zainteresowanie społeczeństwa sprawami

obywatelskimi (zainteresowania polityką). Obecnie poziom zaangażowania społeczeństwa

i emocje związane z polityką jest znacznie większy w społeczeństwie niż przed laty. Polacy

chętnie biorą udział w wyborach i na bieżąco śledzą wydarzenia z nimi związane122.

Na bezpieczeństwo polityczne Polski wpływa również sytuacja gospodarcza naszego kraju.

Na bezpieczeństwo polityczne Polski wpływa także członkostwo w organizacjach

międzynarodowych, takich jak m.in.: Unia Europejska czy Organizacja Narodów

Zjednoczonych oraz w sojuszach wojskowych takich, jak NATO.

W badaniu przeprowadzonym przez CBOS z okazji 20 lat członkostwa Polski w NATO (luty

2019 r.) 69 % badanych, interesujących się polityką w stopniu bardzo dużym lub dużym

i śledzących na bieżąco co się w niej dzieje uznało ten fakt za wydarzenie przełomowe,

o znaczeniu historycznym. 28 % uznało je za ważne, ale nie pierwszoplanowe123. Według

wymienionego powyżej badania CBOS 85% badanych wyraża przekonanie, że to właśnie

przynależność do sojuszu NATO jest gwarancją naszej niepodległości124.

Czynnikiem, który także wpływa na bezpieczeństwo Polski są przyjazne relacje polityczne

ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki Północnej. Natomiast międzynarodowym politycznym

zagrożeniem dla naszego kraju jest wzrost dominacji Federacji Rosyjskiej na świecie i słaba

pozycja polityczna Polski i innych państw w regionie.

Bezpieczeństwo ekonomiczne państwa jest ściśle powiązane z innymi rodzajami

bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo ekonomiczne państwa powinno zapewniać ochronę socjalną

i ekonomiczną społeczeństwa, a także kształtować współpracę międzynarodową w tym

121Ibidem. 122Komunikat CBOS, wrzesień 2019 r., https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/K_115_19.PDF

[dostęp16.04.2021]. 12320 lat członkostwa Polski w NATO, badanie 31/2019, https://cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/K_031_19.PDF

s. 3, [dostęp 18.04.2021]. 124Ibidem, s. 10.

35

zakresie w celu zagwarantowania niezagrożonego rozwoju. Bezpieczeństwo ujmowane

w tradycyjny sposób odnosi się do czynnika ekonomicznego uznawanego za niezbędny

warunek do zapewnienia zasobności, dobrobytu, dostatku czy bogactwa. Bezpieczeństwo

ekonomiczne państwa to przede wszystkim niezakłócone, sprawne funkcjonowanie, rozwój

gospodarki, generowanie zysków, odkładanie nadwyżki pieniędzy, powstawanie inwestycji,

rozwój handlu co zapewnia fizyczne przetrwanie państwa. Rozpatrując kwestię

bezpieczeństwa ekonomicznego państwa należy brać pod uwagę czynniki wewnętrzne

bezpośrednio z nim związane jak równowaga ekonomiczna i finansowa, (lub ich brak) rozwój

naukowo - techniczny, kierunki i charakter, struktura i tempo rozwoju gospodarki,

międzynarodowe stosunki i powiązania gospodarcze, a także umiejętność przewidywania

zjawisk, właściwe prognozy dotyczące koniunktury gospodarczej, korupcja, pojawienie się

obszarów nierówności i niezadowolenia społecznego, nadmiernie rozwinięta szara strefa

(sygnał, że gospodarka funkcjonuje nieprawidłowo) oraz inne specyficzne czynniki

charakterystyczne dla danego państwa, jak: złoża surowców energetycznych, zasoby

naturalne jak urodzajna ziemia czy zasoby wody.

Istotnymi są także warunki zewnętrzne jak udział państw w procesach globalizacji,

zacieśnianie współpracy gospodarczej, wartość międzynarodowych przepływów

kapitałowych, a także skutki pogłębiania się dysproporcji w rozwoju ekonomicznym

na świecie. Warunki zewnętrzne, które mają wpływ na bezpieczeństwo ekonomiczne

i zagrażają prawidłowemu funkcjonowaniu gospodarek i społeczeństwa to także problemy

demograficzne, (niski przyrost naturalny, napływ ludności ze wsi do miasta, problemy

cywilizacyjno – kulturowe (zacofanie, bezrobocie, ścieranie się kultur), dysproporcje

w rozwoju ekonomicznym, nierówności dochodowe, konflikty zbrojne, przestępczość

transgraniczna, międzynarodowa przestępczość zorganizowana i terroryzm.

Przyjmując kryterium przedmiotowe podziału bezpieczeństwa ekonomicznego wyróżnia się:

bezpieczeństwo energetyczne, surowcowe, przemysłowe, żywnościowe, finansowe oraz

technologiczne125. Wśród wymienionych podstawowym aspektem bezpieczeństwa

ekonomicznego jest bezpieczeństwo żywnościowe. Bezpieczeństwo żywnościowe należy

rozumieć jako nieograniczony dostęp fizyczny, społeczny i ekonomiczny wszystkich ludzi

do dostatecznej ilości bezpiecznej, przedstawiającej wartość energetyczną żywności, która

będzie zaspokajać ich potrzeby żywieniowe, pozwalać na prawidłowe funkcjonowanie

organizmu i prowadzenie zdrowego i aktywnego trybu życia. Podstawowymi zagrożeniami

125E. Nowak, M. Nowak, Zarys teorii…, op. cit., s. 92.

36

bezpieczeństwa żywnościowego są: wzrost liczby ludności na świecie, zwiększenie

globalnego zapotrzebowania na żywność, nowoczesny model konsumpcji, ceny żywności,

coraz więcej terenów dotkniętych niedoborem wody, zmiany klimatyczne czy marnowanie

żywności.

Posiadanie bogactw naturalnych, głównie paliw umożliwia wprawdzie samodzielny (bez

dostaw z zewnątrz) rozwój przemysłu, ale ze względu na możliwość wystąpienia na tym tle

konfliktów nie zawsze jest tożsame z bezpieczeństwem ekonomicznym i społecznym.

Właściwie prowadzona polityka gospodarcza wpływa pozytywnie na wzrost i utrzymanie

tempa rozwoju gospodarczego, niski poziom inflacji i bezrobocia przy jednoczesnym

podniesieniu standardu życia obywateli.

Wśród zagrożeń dla bezpieczeństwa ekonomicznego państwa wymienić można blokadę

gospodarczą, finansową, handlową państwa, przestępczość gospodarczą, powstawanie rajów

podatkowych dających możliwość uniknięcia opodatkowania, stwarzanie dogodnych

do aktywności grup trudniących się „praniem pieniędzy”, nierównomierny rozwój

gospodarczy, kryzysy finansowe, zadłużenie międzynarodowe, brak stabilizacji

bezpieczeństwa energetycznego.

Bezpieczeństwo militarne to zdolność państwa do zapewnienia ochrony w razie wojny

lub konfliktu zbrojnego126. Związane jest z zagrożeniami mogącymi w istotny sposób

wywrzeć wpływ na przetrwanie państwa, głównie dotyczą obrony terytorium państwa przed

militarną agresją z zewnątrz. Bezpieczeństwo militarne to różnorodne działania, których

najważniejszym celem jest przeciwdziałanie zagrożeniom zarówno zewnętrznym, jak

i wewnętrznym mogącym, wywołać groźbę użycia siły militarnej dla zawładnięcia

terytorium, ograniczenia suwerenności państwa, uzyskania korzyści politycznych,

ekonomicznych lub innych, a także ochrona i obrona przed ich konsekwencjami.

Pomimo wielu zmian jakie mają miejsce we współczesnym świecie bezpieczeństwo militarne

zajmuje nadrzędne miejsce.

W warunkach globalizacji przed państwem stoją nowe wyzwania w sektorze militarnym

jakimi m.in., są terroryzm czy proliferacja broni masowego rażenia (BRM). „Bezpieczeństwo

militarne państwa to uzależniona od środowiska międzynarodowego wzajemna relacja, stan

i proces, w którym zachodzi obawa przed możliwością naruszenia najważniejszych jego

interesów, takich jak: integralność terytorialna, niepodległość czy suwerenność”127.

126M. Pietraś, K. A. Wojtaszczyk (red.), Polska w systemie bezpieczeństwa narodowego, Oficyna Wydawnicza

ASPRA – JR, Warszawa 2016, s. 77. 127Art. 26 Konstytucji RP…, op. cit.

37

Uwzględniając powyższą analizę stwierdzić można, że bezpieczeństwo militarne państwa nie

jest stanem, który można ocenić w sposób obiektywny. W subiektywnej ocenie nie jest

możliwe uzyskanie takiego stanu, w którym dane państwo może być trwale i w pełni

bezpieczne.

Biorąc pod uwagę powyższe determinanty przyjąć należy, że bezpieczeństwo militarne jest

dziedziną wielopłaszczyznową, rozległą i złożoną, ściśle związane jest z istnieniem

i funkcjonowaniem państwa i środowiska międzynarodowego. Z pojęciem bezpieczeństwa

militarnego zawsze zestawiane są jego czynniki wpływające na pojawienie się zagrożenia

i czynniki eliminujące zagrożenie. Czynniki negatywne, dodatnio wpływające na pojawienie

się zagrożenia militarnego zachodzą w środowisku międzynarodowym i w sposób

bezpośredni albo pośredni zagrażają interesom państwa. Czynnikami negatywnymi mogącymi

wywołać groźbę użycia siły zbrojnej mogą być m.in.: chęć fizycznego zdobycia obszarów

terytorium państwa, działania, których celem jest uzyskanie przewagi, zmiana rozmieszczenia

wojsk, chęć odizolowania danego państwa od międzynarodowego forum czy różnice w celach

polityki państw i spory między państwami oraz brak możliwości ich pokojowego załatwienia,

nierówności społeczne, ruchy o poglądach skrajnie narodowych, konflikty na tle etnicznym,

religijnym, kulturowym, rasistowskim, narodowościowym, ekonomicznym, ekologicznym,

nacjonalizm, nielegalny handel bronią, narkotykami czy nielegalny obrót towarami

o znaczeniu strategicznym. Zagrożenia militarne łączące się z użyciem siły zbrojnej mogą

przyjąć różną postać, jak m.in.: demonstracja siły, szantaż i prowokacja militarna, atak

terrorystyczny z użyciem broni, materiałów, substancji i innych niż tradycyjne środków

walki, incydenty i zatargi graniczne, konflikty w rejonach przygranicznych czy wewnętrzne

starcia i niepokoje128.

Czynnikami zmniejszającymi prawdopodobieństwo pojawienia się zagrożenia militarnego

najczęściej są: wewnętrzna stabilność w państwach sąsiadujących, wzajemne powiązania

interesów państwa i państw sąsiednich, uczestnictwo państwa w sojuszach i wynikające z nich

gwarancje, układ sił w środowisku międzynarodowym, pozycja państwa w systemie

międzynarodowym.

Nieodłączną częścią stanu bezpieczeństwa militarnego państwa są części składowe

warunkujące jego poczucie. Są to przede wszystkim: stan sił zbrojnych będących

fundamentem obronności państwa, obecność w sojuszach politycznych i wojskowych,

działania strategiczne dążące do wykorzystania będących do dyspozycji sił, dostęp

128M. Pietraś, K. A. Wojtaszczyk (red.), Polska w systemie bezpieczeństwa narodowego…, op. cit., s. 77.

38

do najnowszych technologii militarnych czy umiejętność zapobiegnięcia atakowi

terrorystycznemu. Stan sił zbrojnych państwa powinien, być na takim poziomie, aby

skutecznie, efektywnie można było odstraszyć potencjalnego najeźdźcę i uświadomić

mu, że atak jest dla niego niekorzystny i nieopłacalny. W przypadku dużych państw,

posiadających znaczący potencjał wojskowy skuteczne odstraszanie agresora odbywa się

poprzez podjęcie działań odwetowych. Natomiast w przypadku słabszego państwa polega

na uporczywym nękaniu najeźdźcy do momentu kiedy koszty okupacji przewyższą

przewidywane korzyści.

W. Kitler określił bezpieczeństwo militarne jako proces, obejmujący różnorodne

działania w zakresie bezpieczeństwa narodowego, których głównym celem jest

przeciwdziałanie zagrożeniom prowadzącym do groźby użycia siły militarnej,

przeciwstawianie się użyciu siły militarnej w relacjach między różnymi państwami

(podmiotami), a także w relacjach między podmiotami wewnętrznymi129.

Podobną definicję bezpieczeństwa militarnego przedstawił B. Balcerowicz określając

je jako proces obejmujący podejmowanie różnych działań i środków w celu przeciwdziałania

zarówno zewnętrznym, jak i wewnętrznym zagrożeniom, które mogłyby spowodować

niebezpieczeństwo użycia siły militarnej w celu zagarnięcia terytorium lub ograniczenia

suwerenności, jak również zdolność przeciwstawiania się użyciu siły militarnej130.

Użycie siły militarnej lub groźba jej użycia mogą być związane także z chęcią wymuszenia

pewnych ustępstw czy zachowań jak również z zamiarem osiągnięcia korzyści131.

Bezpieczeństwo militarne pozostaje w ścisłym związku z bezpieczeństwem państwa stając się

podstawową jego kategorią. Będąc jednym z rodzajów bezpieczeństwa narodowego obejmuje

ochronę jego fundamentalnych wartości i potrzeb: niepodległości, całości i integralności

terytorium, zachowania tożsamości narodowej, suwerennej władzy i przetrwanie narodu.

Współcześnie bezpieczeństwo militarne postrzegane jest w dwóch wymiarach: wewnętrznym

i zewnętrznym a prawidłowe ich zdefiniowanie i zidentyfikowanie, ocena i analiza zagrożeń

pozwala na stworzenie systemu obrony zapewniającego państwu skuteczną ochronę przed

zagrożeniami. Bezpieczeństwo militarne często utożsamiane jest z obronnością. Obronność

129W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe RP. Podstawowe kategorie. Uwarunkowania. System, Wydawnictwo

AON, Warszawa 2011, s. 47. 130B. Balcerowicz, Bezpieczeństwo militarne(szkic do skryptu – materiał pomocniczy do przedmiotu:

Bezpieczeństwo Militarne), s. 3, https://pracownik.kul.pl/files/110288/public/b._balcerowicz_-

_bezpieczenstwo_militarne.pdf [dostęp 17.05.2021]. 131W. Kitler, M. Czuryk, M. Karpiuk, Aspekty prawne bezpieczeństwa narodowego RP, Część ogólna,

Wydawnictwo AON, Warszawa 2013, s. 33.

39

kojarzona przeważnie tylko z aktywnością sił zbrojnych, jedynego i ostatecznego instrumentu

polityki obronności.

Art. 5 Konstytucji RP132 określa funkcję państwa polegającą m.in. na staniu na straży

niepodległości i nienaruszalności terytorium naszego kraju. Do realizacji tego celu art. 26ust.1

wyznacza siły zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej nadając im rolę podstawowego elementu

systemu obronnego państwa i głównego wykonawcy najważniejszej funkcji państwa. „Siły

Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej służą ochronie niepodległości państwa

i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego

granic”133.

Siły Zbrojne RP zgodnie z art. 26 ust. 2 Konstytucji RP134 są apolityczne i podlegają cywilnej

i demokratycznej kontroli.

Rolą sił zbrojnych RP w obszarze militarnym jest przede wszystkim zapewnienie

bezpieczeństwa kraju oraz ochrona wartości konstytucyjnych, takich jak: niepodległości

państwa, nienaruszalność granic, suwerenność, niepodzielności terytorium, wzmacnianie

polityki zagranicznej oraz ochrona żywotnych interesów państwa, korzystny wpływ

na ochronę interesów RP i budowę silnej pozycji naszego kraju w Sojuszu

Północnoatlantyckim i Unii Europejskiej, wspieranie operacji antyterrorystycznych, a także

w obszarze pozamilitarnym udział w akcjach ratowniczych, udzielanie pomocy wojskowej

jednostkom administracji publicznej w razie wystąpienia zagrożeń oraz pomocy

społeczeństwu135.

Na podsystem pozamilitarny składają się niemilitarne struktury obronne: administracja

rządowa, jednostki samorządów terytorialnych jak również instytucje państwowe,

stowarzyszenia oraz inne podmioty i przedsiębiorcy wykonujący zgodnie z przepisami

działania obronne. Podmioty w podsystemie pozamilitarnym realizują zadania obejmujące

m.in.: sprawne funkcjonowanie państwa, wspieranie sił zbrojnych RP, zapewnienie ludności

podstawowych potrzeb bytowych, ochronę infrastruktury krytycznej, a także zasilanie

technicznymi środkami materiałowymi i uzupełnianie stanu osobowego sił zbrojnych136.

Zgodnie z zapisami Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP do głównych zadań sił

zbrojnych RP należy zapewnienie zdolności do obrony i zdolności przeciwstawienia się

agresji, utrzymanie gotowości do realizacji zadań związanych z obroną granic, ochroną ich

132Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 133Art. 26 ust. 1 Konstytucji RP…. op. cit. 134Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 135W. Kitler, M. Czuryk, M. Karpiuk, Aspekty prawne bezpieczeństwa narodowego RP, Część ogólna…, op.

cit.,s. 94. 136Strategia Obronności RP, Wydawnictwo MON, Warszawa 2009, s. 14.

40

nienaruszalności, prowadzenie strategicznych działań obronnych na terytorium RP, udział

w operacjach antyterrorystycznych zarówno w kraju, jak i poza jego granicami, udział

w operacjach obronnych, misjach stabilizacyjnych, operacjach humanitarnych poza granicami

państwa w ramach sojuszów, udział w misjach, a także prowadzenie działalności

rozpoznawczej i wywiadowczej. Polskie siły zbrojne posiadają zdolności operacyjne,

uczestniczą w operacjach i misjach zarządzania kryzysowego prowadzonych przez NATO,

UE i ONZ, a także realizują zadania w ramach współpracy z partnerami, sojusznikami

a zwłaszcza z państwami sąsiedzkimi. W związku z powstaniem cyberprzestrzeni jako pola

walki zbrojnej, w Strategii określono, że siły zbrojne muszą posiadać zdolności defensywne

i ofensywne dla realizacji funkcji odstraszania potencjalnego przeciwnika, posiadać gotowość

do prowadzenia operacji ochronnych i obronnych zarówno samodzielnie jak i wraz

z sojusznikami w razie cyberkonfliktu albo cyberwojny137. Standardowe działania obronne

stosowane są w przypadku bezpośredniej agresji z zewnątrz, gdy wszelkie działania

prewencyjno-stabilizacyjne oraz antykryzysowe zakończyły się niepowodzeniem.

Celem działań obronnych zarówno zbrojnych, jak i poza zbrojnych jest odparcie

i zapobieganie ponownej agresji w przyszłości lub jej zminimalizowanie, a także budowa

silnego systemu militarnego, zapewniającego obronę terytorium kraju przed agresją ze strony

nieprzyjaciela138.

Zadaniem sił zbrojnych RP jest także wspieranie bezpieczeństwa wewnętrznego

w państwie poprzez m.in. monitorowanie i ochronę przestrzeni powietrznej, wsparcie

w ochronie granicy lądowej, wód terytorialnych oraz monitorowanie skażeń

promieniotwórczych, biologicznych, chemicznych, oczyszczanie terenów z niebezpiecznych

przedmiotów pochodzenia wojskowego, materiałów wybuchowych czy prowadzenie akcji

ratowniczych i poszukiwawczych139.

Polityka obronności państwa czyli przeciwstawianie się zagrożeniom ma na celu nie tylko

zmaksymalizowanie szans na zachowanie bytu państwa, ale także utrzymanie działalności

państwa we wszystkich dziedzinach jego funkcjonowania, redukowanie oraz łagodzenie

skutków zagrożeń140. To także zorganizowanie, utrzymywanie i wyposażanie sił zbrojnych,

ich profesjonalizacja, modernizacja techniczna, posiadanie strategicznych koncepcji użycia sił

137Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014r., Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2014 r.,

s. 31 i 32. 138S. Koziej Bezpieczeństwo: istota, podstawowe kategorie i historyczna ewolucja, Polityczno strategiczne

aspekty bezpieczeństwa…, op. cit. 139Strategia obronności..., op. cit., rozdz. 4 „Siły Zbrojne RP w systemie obronnym państwa”, s. 77-79, 98, 100. 140S. Koziej, Wstęp do teorii i historii bezpieczeństwa, Warszawa/Ursynów 2010,https://koziej.pl/wp-

content/uploads/2017/09/Teoria_i_historia_bezpieczenstwa.pdf, s. 3 [dostęp 16.05.2021].

41

zbrojnych, zwiększenie potencjału militarnego, jak również udział w sojuszach

wojskowych141.

System obrony RP oparty jest na wartościach i zasadach zapisanych w Konstytucji

RP142, na krajowych ustawach dotyczących prawa obronnego oraz na podstawie

wynikających z Konstytucji RP143 wytycznych zawartych w narodowych dokumentach

strategicznych Strategii Obronności Rzeczypospolitej, Strategii sektorowej do Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej oraz Polityczno-Strategicznej

Dyrektywie Obronnej RP144.

Na system obronny RP składają się: podsystem militarny, podsystem kierowania, a także

podsystem pozamilitarny.

Podsystem militarny to siły zbrojne RP, których zadania wynikają z Konstytucji RP145,

Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej oraz Strategii Obronności

Rzeczypospolitej Polskiej, jak również z odpowiednich planów operacyjnych nie tylko

narodowych, ale także naszych sojuszników146.

Bezpieczeństwo kulturowe wiąże się z zapewnieniem społeczeństwu mieszkającemu

na obszarze danego państwa warunków do utrzymania, utrwalania i pielęgnowania wartości

decydujących o jego tożsamości.

Pojęcie kultura jest wieloznaczne. Jest to całokształt wartości, język, ogół norm prawnych,

wierzeń, symboli, zwyczajów, obyczajów, czy dzieł sztuki, literatury, zabytków, które dają

możliwość identyfikacji i wyróżniania spośród innych krajów147. Dzięki niej można

kształtować właściwe postawy obywateli i uczyć odpowiedzialności za przyszłość kraju.

Bezpieczeństwo kulturowe należy rozpatrywać również uwzględniając jego wymiar

międzynarodowy. Bardzo ważną rolę w stosunkach międzynarodowych odgrywa także

współpraca międzynarodowa w dziedzinie kultury i kontakty ruchów ideologicznych.

Prowadzi to do lepszego zrozumienia pomiędzy społeczeństwami, pozwala nawiązać

współpracę ugrupowaniom ideologicznym, ale może to mieć także negatywne konsekwencje

w postaci np. ścierania się ideologii promujących różne, wykluczające się systemy wartości.

Współpraca między państwami, zawieranie umów, utrzymywanie kontaktów, spotkania czy

uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych zapewniają jednostkom, grupom

141Strategia Obronności RP…, op. cit., s.9. 142Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 143Ibidem. 144Strategia Obronności RP…, s. 8. 145Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 146M. Paździor, B. Szmulik, Instytucje bezpieczeństwa narodowego…, op. cit., s. 92. 147J. Czaja, Kulturowe czynniki bezpieczeństwa, Oficyna Wydawnicza ASM, Kraków 2008, s. 34.

42

religijnym czy etnicznym poczucie niezakłóconego rozwoju ich tożsamości, przetrwania,

partnerstwo czy świadomość różnic i wzajemną tolerancję.

Zrozumienie istoty bezpieczeństwa kulturowego ułatwi kilka definicji obrazujących

rozumienie tego pojęcia. Waldemar Kitler uważa, że „bezpieczeństwem kulturowym jest

proces zachodzący w zakresie bezpieczeństwa narodowego, obejmujący różne środki

i działania, których wykorzystanie i realizacja ma na celu konsolidowanie i kultywowanie

wartości, które znacząco wpływają na tożsamość narodową oraz czerpanie z dokonań innych

narodów, przy równoległym zapobieganiu wzrostu znaczenia obcych wpływów, które

w znaczny sposób mogą osłabić integralność wewnętrzną”148. Podobnie uważa Grażyna

Michałowska uznając, że „bezpieczeństwo kulturowe w wymiarze narodowym oznacza

warunki, w których społeczeństwo może utrwalać i pielęgnować wartości decydujące o jego

tożsamości, a jednocześnie swobodnie czerpać z doświadczeń i osiągnięć innych narodów”149.

Rozmiar, zasięg, dynamika i skutki rosnących i zmieniających się zagrożeń bezpieczeństwa

spowodowały, że wzrosła ranga bezpieczeństwa kulturowego. Jego związek

z bezpieczeństwem i wpływ kultury na bezpieczeństwo nie jest problemem nowym. Należy

rozpatrywać go w wielu aspektach ze względu na negatywne skutki m.in. to, że różnice

kulturowe szczególnie różnice religijne prowadzić mogą do konfliktów, wojen czy

zniszczenia innych kultur. W czasach współczesnych zagrożeniem jest konflikt wewnętrzny,

wychodzący często poza granice państwa mający podłoże kulturowo - etniczne.

Przykładem takiego umiędzynarodowionego konfliktu może być wojna domowa i fala

prześladowań narodowościowych, religijnych, a także ludobójstwo oraz czystki etniczne

do jakich doszło u schyłku lat 90-tych XX wieku na Bałkanach. Podobnych jak w byłej

Jugosławii niebezpiecznych miejsc, gdzie ruchy ideologiczne, działalność organizacji

reprezentujących skrajne poglądy nacjonalistyczne, wzajemna niechęć, wrogość i uprzedzenia

mogą doprowadzić do konfliktów zbrojnych jest na całym świecie bardzo dużo150. Bliski

Wschód i działalność w tym rejonie organizacji terrorystycznych czy rejon Morza

Śródziemnego, problemy gospodarczo - socjalne i nadal aktualne, wyciszone konflikty

na terenach przygranicznych powodują, że tereny te w dalszym ciągu należą do tych gdzie

stabilizacja i bezpieczeństwo są zagrożone.

148W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe…, op. cit., s. 53. 149G. Michałowska, Bezpieczeństwo kulturowe w warunkach globalizacji procesów społecznych,

[w:] D. B. Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba (red.),Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku,

Wydawnictwo naukowe Scholar, Warszawa 1997, s. 132. 150T. Szymczak, Jugosławia państwo federacyjne, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1982, s. 228.

43

Zagrożenia bezpieczeństwa kulturowego to obecnie przede wszystkim konflikty na tle

etnicznym, religijnym, kulturowym, rasowym a czasem także historycznym. Zagrożenie

bezpieczeństwa kulturowego łączyć można także z globalizacją i zachodzącymi

przeobrażeniami, ze zjawiskiem migracji, wielokulturowością czy terroryzmem

międzynarodowym. Przyczyn wielu z nich można upatrywać przede wszystkim w kulturze.

Bezpieczeństwo informacyjne obecnie większości osób kojarzy się z zabezpieczeniem

komputerów, ponieważ rozwój komputeryzacji i Internetu intensywnie się zwiększa i wpływa

na różne dziedziny naszego życia. Bezpieczeństwo informacji może być określane na kilka

sposobów151. Szeroko rozumianą definicję bezpieczeństwa odnaleźć można w publikacji

Eugeniusza Nowaka i Macieja Nowaka, którzy przedstawiają je jako taki stan warunków

zewnętrznych i wewnętrznych, które pozwalają państwu na swobodne rozwijanie

społeczeństwa informacyjnego. Według przywołanych powyżej autorów osiągnięcie stanu

bezpieczeństwa możliwe jest po spełnieniu kilku warunków, wśród których znajdują się m.in.

brak zagrożenia kluczowych zasobów informacyjnych państwa, podejmowanie przez władze

państwa decyzji na podstawie ważnych, aktualnych i wiarygodnych informacji, niezakłócony

przepływ wszystkich istotnych informacji, uregulowana prawnie ochrona informacji

niejawnych i danych osobowych obywateli czy gromadzenie danych z zachowaniem

aktualnych norm prawnych obowiązujących w państwie i swobodny dostęp obywateli

do każdej informacji o działaniach władz publicznych152.

W XXI wieku człowiek uzależniony jest od nowoczesnych technologii we wszystkich

obszarach jego działalności. Współczesne społeczeństwo nazywane „informacyjnym” można

określić jako wysoko rozwinięte społeczeństwo, w którym informacja i sposoby jej

przekazywania stały się najcenniejszą wartością i niezastąpionym elementem funkcjonowania

świata. Tymczasem bezpieczeństwo informacyjne odgrywające bardzo ważną rolę dla

bezpieczeństwa państwa jest tematem bardzo złożonym i związane jest z bezpieczeństwem

państwa. Polega na zachowaniu poufności, integralności, autentyczności czy zapobieganiu

ujawniania, zniszczenia, przetwarzania czy modyfikacji informacji. W celu zapewnienia

ochrony informacji i zachowania ich integralności podejmowane są eliminujące ryzyko środki

bezpieczeństwa153.

151S. Sławińska, Specyfika i zagrożenia bezpieczeństwa informacyjnego, [w:] I. Oleksiewicz

(red.),Bezpieczeństwo informacyjne w wymiarze systemowym, Wydawnictwo RAMBLER, Warszawa 2018,

s. 31-49. 152E. Nowak, M. Nowak, Zarys teorii…, op. cit., s. 103. 153K. Liedel, Bezpieczeństwo informacyjne w dobie terrorystycznych i innych zagrożeń bezpieczeństwa

narodowego, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008, s. 19.

44

Bezpieczeństwo informacyjne w szerszym ujęciu odnosi się do zabezpieczenia zasobów przed

atakiem sieciowym skutkującym m.in. kradzieżą poufnych informacji, swobodną zmianą

danych lub ich usunięciem co mogłoby zakłócić równowagę funkcjonowania państwa.

Nowoczesne systemy informatyczne pozwalają gromadzić ogromną ilość informacji dlatego

w dzisiejszych czasach bezpieczeństwo danych stanowi jedno z kluczowych wyzwań każdego

państwa.

W wyniku rozpowszechnienia nowych technologii, techniki cyfrowej, komputeryzacji

i wykorzystywaniu nowoczesnych metod przetwarzania informacja stała się narzędziem,

od którego uzależnione są właściwie wszystkie obszary życia i decydująco wpływa nie tylko

na bezpieczeństwo obywateli, ale również całych państw. Nowoczesne technologie i nowinki

technologiczne umożliwiające szybki dostęp i przepływ informacji pozwalają wpływać

na podjęcie decyzji a posiadanie ważnej, prawdziwej, na bieżąco i precyzyjnie przekazanej

informacji pozwala na sprawne funkcjonowanie we współczesnym środowisku

bezpieczeństwa. Jest wiele definicji pojęcia informacja. Informacja jest pojęciem

interdyscyplinarnym określana w różny sposób w zależności od dziedziny nauki. Informacja

przeważnie definiowana jest jako wiadomość, komunikat, wypowiedź oraz część danych,

które mogą być gromadzone, przetwarzane, przekształcane i przesyłane i pełnić przydatną

funkcję w wielu obszarach aktywności człowieka. Każda informacja charakteryzuje się pewną

wartością mogącą przynieść korzyści ekonomiczne, a także może wpływać na rozwój

intelektualny człowieka154. Zarówno brak informacji jak i jej nadmiar może mieć wpływ

na podjęcie pozytywnej (korzystnej) lub negatywnej (niekorzystnej) decyzji. Rynek

innowacyjnych rozwiązań dynamicznie się rozwija. Z tego powodu ochrona bezpieczeństwa

informacji gromadzonych przede wszystkim elektronicznie stała się wyzwaniem gdyż utrata

danych, udany atak na struktury informatyczne mógłby spowodować chaos i zamieszanie

w państwie. Informacje mogą być pozyskiwane w różny sposób, za pomocą różnych technik

i metod. Ogromną rolę i siłę w sferze bezpieczeństwa informacyjnego pełnią środki

masowego przekazu, masowej informacji, media i publikatory. Mogą one stanowić zarówno

źródło informacji jak również dezinformacji, celowego fałszywego i zmanipulowanego

błędnego przekazu informacji, wytwarzania takich informacji w celach marketingowych,

politycznych, a także w celu wywołania określonych nastrojów społecznych155.

154M. Kazimierczuk, Konstytucyjne prawo do informacji publicznej jako czynnik ograniczający korupcję

[w:] P. Chodak (red.),Korupcja a bezpieczeństwo narodowe Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo WSGE,

Józefów 2013, s. 228. 155E. Ura, S. Pieprzny, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 31.

45

Rewolucja informacyjna, nieustanny postęp technologiczny, rozwój elektroniki, serwisów

społecznościowych, łatwość dostępu do sieci, stosowanie bankowości elektronicznej, podpisu

elektronicznego i zmiany związane z narodzinami nowej epoki spowodowały „cyfryzację”

ludzkiego życia i pojawienie się nowego rodzaju zagrożeń, wśród których znajdują się m.in.

włamanie do komputera i utrata informacji, złośliwe oprogramowanie, wirusy komputerowe,

przestępstwa komputerowe, szpiegostwo, sabotaż, terroryzm, cyberterroryzm czy walka

informacyjna a właściwe ich rozpoznanie staje się konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa

państwa. Katalog zagrożeń bezpieczeństwa informacyjnego jest katalogiem otwartym

ze względu na rozwój cywilizacyjny, rolę jaką odgrywa informacja, jej olbrzymie zbiory

i telekomunikacja w nowoczesnych społeczeństwach156. Rozwój społeczeństwa

informacyjnego powoduje pojawianie się nowych zagrożeń, wyzwań i możliwości, które

mogą stać się źródłem nowych, niezidentyfikowanych dotąd niebezpieczeństw. Ważną rolę

w wyjaśnieniu zagrożeń bezpieczeństwa informacyjnego stanowią zagrożenia

cyberterrorystyczne i cyberterroryzm, które to zjawiska są zdecydowanie groźniejsze

od przestępczości komputerowej.

Dzięki ogromnej sieci łączącej komputery na całym świecie jaką jest Internet przybrał na sile

proces globalizacji a osoby przebywające w najodleglejszych zakątkach świata mogą się

porozumiewać i wymieniać informacje. Funkcjonowanie państw coraz częściej opiera się

na dokumentach elektronicznych pomijając jednocześnie papierową formę komunikacji.

Internet często używany jest jako narzędzie do nauki, komunikacji, zabawy czy poznawania

nowych osób. Może być jednak użyty jako instrument do prowadzenia działalności

przestępczej czy terrorystycznej.

Szeroki i złożony proces jakim jest wpływająca na wszystkie sfery naszego życia globalizacja

niesie za sobą różnego rodzaju zagrożenia w tym nową formę terroryzmu - cyberterroryzm

czyli terroryzm w cyberprzestrzeni. Słownikowa definicja określa cyberprzestrzeń jako

przestrzeń wirtualną „w której odbywa się komunikacja między komputerami połączonymi

siecią internetową157”.Cyberprzestrzeń to nie tylko komputery, ale także telefony, tablety

i inne media cyfrowe komunikujące się między sobą. Ochrona cyberprzestrzeni

to współcześnie jeden z najważniejszych i najczęściej omawianych tematów związanych

z bezpieczeństwem.

156M. Wrzosek, Współczesne zagrożenia w obszarze bezpieczeństwa europejskiego, Wydawnictwo Menedżerskie

PTM, Warszawa 2013, s. 179. 157Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/sjp/cyberprzestrze%C5%84;2553915 [dostęp 6.02.2021].

46

Cyberterroryzm jest zjawiskiem, które określić można wielowymiarowo. Definiowane jest

jako wszelkie aktywności powstrzymujące niszczenie, fałszowanie przetwarzanej informacji,

nierzetelne przedstawienie faktów przy użyciu techniki komputerowej. To także

wykorzystywanie sieci informatycznych do prowadzenia dezinformacji, manipulacji oraz

element walki psychologicznej mającej za zadanie wpływać na poglądy, osłabienie władzy

w państwie czy spowodowanie zmiany układu sił politycznych. Cyberterroryzm może

przybrać także formę zaplanowanego, bezprawnego ataku na system informatyczny

i przechowywane tam dane, który ma na celu zastraszenie, wymuszenie na grupie ludności

lub państwie określonych ustępstw lub zachowań, powodującego poczucie strachu,

obejmującego znaczną liczbę ofiar, uszkodzenia budynków lub ograniczającego dostęp

do podstawowych usług. Cyberterroryzm to także wykorzystanie zdobyczy współczesnej

technologii informatycznej m.in. urządzeń i sieci komputerowych w celu umyślnego

wyrządzenia szkody158. Cyberterroryzm stał się, pośród innych, najważniejszym wyzwaniem

XXI wieku i nie powinien być lekceważony. Ścisła współpraca w tym zakresie między

państwami powinna zmierzać do rozpoznania tego problemu i opracowania właściwych

rozwiązań do walki z czynami skierowanymi przeciwko systemom komputerowym

i dokonanymi przestępstwami z użyciem komputerów.

Analizując tematykę bezpieczeństwa informacyjnego pamiętać należy o informacjach, które

zgromadzone są poza systemem teleinformatycznym, zapisanych na dokumentach

papierowych, taśmach perforowanych czy typowych kiedyś urządzeniach do przechowywania

danych. Polityka bezpieczeństwa informacji dotyczy zabezpieczenia informacji bez względu

na sposób ich przechowywania nie tylko w systemach komputerowych, ale obejmuje także

dokumenty papierowe i inne tradycyjne formy gromadzenia informacji zapisane

w ewidencjach, kartotekach czy wykazach znajdujących się w zasobach archiwów.

Zagrożenia bezpieczeństwa informacyjnego stały się zagrożeniami realnymi, występującymi

w życiu codziennym dlatego właściwe ich rozpoznanie, osiągnięcie, zachowanie i ciągłe

doskonalenie bezpieczeństwa informacyjnego stało się konieczne do zagwarantowania

bezpieczeństwa militarnego, gospodarczego czy finansowego państwa i środowiska

międzynarodowego.

Bezpieczeństwo energetyczne państwa pozwala gospodarce w sposób niezakłócony

pokryć bieżące i przyszłe zapotrzebowanie odbiorców na paliwa i energię159. Przez energię

rozumieć należy pierwotną formę energii przetworzonej m.in. na energię elektryczną, cieplną,

158E. Ura, S. Pieprzny, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 75. 159Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. 2006, Nr 89, poz. 625 z późn. zm.).

47

jądrową czy mechaniczną. Natomiast przez określenie paliwa pojmować należy substancje,

których energia uzyskiwana z ich spalania wykorzystywana jest do produkcji energii

mechanicznej i innych procesów technologicznych. Paliwa, będące medium, za pomocą

którego można gromadzić i przekazywać ze względu na swój stan skupienia podzielić można

na paliwa stałe, płynne i gazowe. Paliwo stałe to substancje pochodzenia naturalnego

przeznaczone przeważnie do produkcji energii cieplnej: drewno, zrębki drewna, węgiel

kamienny, węgiel brunatny i wytwarzany z węgla ekogroszek. Paliwa stałe używane są m.in.

do celów gospodarczych, przemysłowych czy technicznych. Paliwa ciekłe pochodzą

przeważnie z przetworzenia ropy naftowej, rzadziej węgla kamiennego lub brunatnego.

To m.in. benzyna, olej napędowy, nafta, mazut czy paliwo syntetyczne otrzymywane

w drodze syntezy chemicznej. Paliwa ciekłe stosowane są głównie do napędu silników

spalinowych rzadziej do celów grzewczych czy technologicznych. Paliwo gazowe

to wysokometanowy albo zaazotowany (w tym skroplony i propan - butan) gaz ziemny

pochodzenia naturalnego, który dostarczany jest do odbiorców za pomocą sieci gazociągów.

Paliwo gazowe znajduje rozległe zastosowanie nie tylko w przemyśle, ale także w życiu

codziennym m.in. do ogrzewania budynków, wytwarzania energii cieplnej, napędzania

samochodów wyposażonych w instalację gazową.

Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego jest jednym z głównych elementów

i strategicznych działań, umożliwiających trwały i niezakłócony rozwój każdego państwa.

Niezależny i stały dostęp do dostaw energii, niezależnie od sytuacji politycznej na świecie

i warunków geograficznych warunkuje trwały, stabilny rozwój państwa. Wszelkie problemy

w dostawie energii zmniejszają tempo rozwoju naukowego, technologicznego, gospodarczego

i negatywnie wpływają na kształtowanie struktury przemysłu. Znacznie ograniczony dostęp

państwa lub pozbawienie w całości swobodnego dostępu do surowców energetycznych

zmniejsza możliwości nawiązywania współpracy, opracowywania projektów, wdrażania

innowacyjnych rozwiązań w środowisku międzynarodowym, jak również zagraża

niezależności państwa i powoduje zakłócenia realizacji interesów narodowych160.

Zagrożenia bezpieczeństwa energetycznego o charakterze wewnętrznym odnoszą się do braku

równowagi między zapotrzebowaniem a konsumpcją, do zagrożeń ekonomicznych, zagrożeń

środowiska oraz innych okoliczności w tym sytuacji politycznej161. Bezpieczeństwo

energetyczne państwa jest jednym z warunków jego funkcjonowania, jak również

160E. Ura, S. Pieprzny, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 75. 161Ibidem, s. 47.

48

funkcjonowania społeczeństwa a stały, nieprzerwany, stabilny dostęp do jej nośników jest

niezbędny dla prawidłowego rozwoju państwa i społeczeństwa.

Bezpieczeństwo społeczne związane jest z możliwością wystąpienia niepożądanych

zjawisk odnoszących się do sfery ekonomicznej i kulturowej, które stwarzać mogą zagrożenia

związane z przetrwaniem i jakością życia, zaspokajaniem potrzeb czy realizacją wartości

w każdej dziedzinie życia. Bezpieczeństwo społeczne oznacza możliwość efektywnego

przeciwstawienia się zagrożeniom wewnętrznym w dziedzinie społecznej i jest procesem,

którego głównym celem jest zagwarantowanie przetrwania, zrównoważonego rozwoju,

dobrobytu, zapewnienie wysokiego standardu życia obywateli, rodzin i osób

niepełnosprawnych, pracy, ochrony zdrowia, pomocy socjalnej, dóbr konsumpcyjnych jak

również zapobieganie nierównościom i konfliktom społecznym i przeciwdziałanie

bezrobociu162. Podstawą istnienia każdego państwa oprócz terytorium i władzy jest

społeczeństwo. Dlatego działalność państwa w kierunku zapewnienia bezpieczeństwa

powinna odnosić się również do dbania o dobro człowieka i całego społeczeństwa i być celem

i sensem istnienia państwa a jego terytorium skupiając ludność powoduje powstanie

wyjątkowej więzi emocjonalnej i uczuciowej163.

Działalność państwa w obszarze bezpieczeństwa społecznego przejawia się poprzez realizację

określonej polityki społecznej zapewniającej bezpieczne, należyte warunki do życia oraz

możliwości kształtowania duchowego i materialnego rozwoju narodu. Niezaspokojenie

podstawowych potrzeb społecznych może spowodować liczne problemy społeczne mogące

przekształcić się w niezadowolenie i niepokoje społeczne. Na drodze do realizacji

podstawowego celu jakim jest bezpieczeństwo społeczne, państwo spotyka wiele trudności

spowodowanych różnego rodzaju zagrożeniami, wśród których m.in. są: naruszanie

podstawowych wolności i praw człowieka, ograniczenie praw i wolności człowieka, swobód

obywatelskich, dyskryminację, korupcję, nacjonalizm, ksenofobię, patologie społeczne,

migracje zarobkowe, niski przyrost naturalny, bezrobocie, ubóstwo czy bezdomność.

Zjawisko bezrobocia charakteryzuje się wieloaspektowością i ustalenie jednoznacznej jego

definicji nie jest łatwe. Bezrobocie jest przedmiotem zainteresowania wielu badaczy

z dziedziny socjologii, psychologii czy politologii. Najprościej i najogólniej można określić,

162Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2007 r., Warszawa, 13 listopada 2007 r.

punkt 3.5. 163B. Szmulik, M. Żmigrodzki, Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, Wydawnictwo Uniwersytet Marii

Curie-Skłodowskiej, Lublin 2007, s. 23 – 45.

49

że „bezrobocie to zjawisko braku pracy zarobkowej dla osób zdolnych do pracy

i poszukujących jej”164.

Praca zarobkowa jest głównym źródłem dochodu. Od posiadania pracy zarobkowej

uzależnione jest zdrowie człowieka, jego stan psychiczny i fizyczny, prestiż społeczny,

poczucie własnej wartości, kontakty i więzi międzyludzkie. Bezrobocie, szczególnie

długotrwałe wpływa także na funkcjonowanie rodziny w sposób mogący spowodować jej

rozpad. Zakłócone bowiem zostają pozycje społeczne w rodzinie jakie pełnią w niej

poszczególni członkowie rodziny. Szczególnie odnosi się to do mężczyzn, ponieważ rola

mężczyzny od dawna sprowadzała się do zapewnienia rodzinie bytu materialnego

i zaspokajania potrzeb najbliższych. Skutki bezrobocia dotyczą również całego społeczeństwa

i państwa. Konsekwencją bezrobocia i problemów ze znalezieniem pracy jest emigracja

zarobkowa i odpływ siły roboczej za znalezieniem pracy.

Ubóstwo można określić jako stan, w którym dochód wynosi poniżej minimum egzystencji

jakie potrzebne jest człowiekowi do przeżycia, zachowania zdrowia i zaspokojenia

niezbędnych, pilnych potrzeb. Minimum egzystencji zawiera jedynie grupy wydatków

związanych z zakupem żywności, mieszkania (łącznie z jego utrzymaniem), wydatki

na ochronę zdrowia i higienę, zakup odzieży, obuwia i wydatki związane z edukacją dzieci.

Przyczynami ubóstwa absolutnego są cechy i zachowania ludzkie, które nie pozwalają

im na podwyższenie dochodów jak: niskie wykształcenie, brak kwalifikacji, choroby

i ułomności fizyczne i psychiczne, patologie, dysfunkcje rodziny, patologiczna niechęć

do pracy czy błędna polityka socjalna zniechęcająca do podjęcia działań prowadzących

do polepszenia swej sytuacji ekonomicznej165.

Głównymi konsekwencjami ubóstwa, wpływającymi na bezpieczeństwo społeczne w sposób

destrukcyjny są: poczucie bezsilności i niesprawiedliwości społecznej, spadek poczucia

własnej wartości, brak możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, rozbicie

rodziny, pogorszenie stanu zdrowia, wzrost przestępczości czy marginalizacja.

W kontekście bezpieczeństwa społecznego bardzo ważną rolę odgrywa kwestia edukacji

i podnoszenia kwalifikacji obywateli. Jest to istotne dla wzrostu gospodarczego, zwiększenia

tempa rozwoju kraju i wzrostu konkurencyjności gospodarki nie tylko na rynku krajowym, ale

także na rynku zagranicznym. Oprócz wielu różnych wyznaczników kluczowych dla tempa

wzrostu, wiedza, kompetencja i profesjonalizm wysoko wykwalifikowanej kadry

164Encyklopedia powszechna PWN, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1973, t. I, s. 260. 165S. Sławińska, Bezpieczeństwo społeczne, [w:] Piędel A., Pomiankiewicz J., (red.) Bezpieczeństwo państwa

w XXI wieku - szanse i zagrożenia, Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa i Ochrony im. Marszałka Józefa

Piłsudskiego Wydział Zamiejscowy, Nisko 2017.

50

pracowników (wykształcenie i odpowiednie kwalifikacje) stanowi podstawę sukcesu

gospodarki166.

Zagrożeniem dla bezpieczeństwa społecznego jest także ponadczasowy problem związany

z korupcją. Występuje w różnych postaciach i w różnych dziedzinach życia. W ujęciu

socjologicznym korupcja to m.in.: przekupstwo, nepotyzm, płatna protekcja czy nadużycie

stanowiska do uzyskania osobistych korzyści. Z prawnego punktu widzenia korupcja

traktowana jest jako przestępstwo, do którego zalicza się m.in. przekupstwo urzędnicze,

gospodarcze, polityczne, przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej, wręczenie łapówki,

poświadczenie nieprawdy czy czerpanie korzyści z przestępstwa prania brudnych

pieniędzy167.

Negatywne zjawisko jakim jest korupcja zazwyczaj powoduje utratę poczucia

bezpieczeństwa, zaufania do ludzi i organów sprawujących władzę, a także wpływa

niekorzystnie na gospodarkę spowalniając jej rozwój i ograniczając jej wzrost.

Bezpieczeństwo ekologiczne jest trwałym, ciągłym procesem i nieustannymi

działaniami o charakterze wielopłaszczyznowym zmierzającymi do osiągnięcia oczekiwanego

stanu bezpieczeństwa środowiska naturalnego, będącym przejawem troski o środowisko

przyrodnicze. To także taki stan społecznych uwarunkowań, który hamuje rozwój i eliminuje

zagrożenia ekologiczne, a także popularyzuje pozytywne działania mające na celu realizację

kluczowych wartości niezbędnych dla istnienia i rozwoju zarówno państwa, jak

i społeczeństwa168.

Bezpieczeństwo ekologiczne to także warunki odpowiednie dla prawidłowego życia całej

ludzkości, bez negatywnego wpływu na środowisko przyrodnicze, stosując zasadę

zrównoważonego rozwoju, której środowisko naturalne jest podstawą. Zrównoważony rozwój

to koncepcja polegająca na opracowaniu rozwiązań pozwalających osiągnąć wzrost

gospodarczy przy udziale wszystkich grup społecznych i umożliwienie korzystania z jego

dóbr. Pierwotnie zrównoważony rozwój odnosił się do zmniejszenia ujemnego wpływu

gospodarki na środowisko przyrodnicze, klimat, roślinność, gleby, systemy wodne i świat

zwierzęcy. Współcześnie zrównoważony rozwój to przede wszystkim właściwa gospodarka

zasobami odnawialnymi i nieodnawialnymi, sukcesywne eliminowanie substancji o działaniu

niebezpiecznym i toksycznym, ograniczenie emisji zanieczyszczeń, ochrona wszystkich

166W. Ratyński, Problemy i dylematy polityki społecznej w Polsce, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2003, s. 33 -

41. 167K. Loranty, Bezpieczeństwo społeczne Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo AON, Warszawa 2004, s. 82. 168M. Pietraś, Bezpieczeństwo ekologiczne w Europie, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej,

Lublin 1996, s. 47 - 90.

51

żyjących na Ziemi organizmów, odtwarzanie populacji gatunków wymarłych i zagrożonych

wyginięciem, tworzenie warunków sprzyjających prawidłowemu funkcjonowaniu obywateli

i w ten sposób wywołanie poczucia stabilizacji i bezpieczeństwa.

Priorytetowym celem działalności państwa w dziedzinie bezpieczeństwa ekologicznego jest

ochrona przyrody i czyste środowisko wpływające na lepsze warunki życia będącego jej

cząstką człowieka. Zapewnienie przez państwo bezpieczeństwa ekologicznego obliguje

do rozsądnego korzystania i zarządzania środowiskiem naturalnym bez naruszania równowagi

w relacjach między człowiekiem a środowiskiem. Zagrożenia dla bezpieczeństwa

ekologicznego są konsekwencją zarówno naturalnych procesów jakie zachodzą na Ziemi, jak

też są następstwem działalności człowieka169.

Zagrożenia naturalne to przede wszystkim gwałtowne zjawiska atmosferyczne, huragany,

powodzie, pożary czy trzęsienia ziemi, natomiast te, które wynikają z działalności człowieka

to m.in. emisja zanieczyszczeń do atmosfery (gazów, płynów), nieprawidłowe stosowanie

nawozów sztucznych oraz innych środków chemicznych do ochrony roślin czy używanie

w przemyśle związków chemicznych i innych substancji zatruwających środowisko.

Lista współczesnych zagrożeń ekologicznych jest ogromna. Najpoważniejsze dotyczą zmiany

klimatyczne, efekt cieplarniany, erozja gleb, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie

wód, kwaśnych deszczy, wymieranie kogo czego, zanikanie gatunków roślin

i rozpowszechnianie się gatunków roślin, które mogą być zagrożeniem dla przyrody. Pomimo

istnienia współcześnie wielu metod, sposobów i rozwiązań państwo samodzielnie nie jest

w stanie zagwarantować sobie bezpieczeństwa ekologicznego. W szczególności dotyczy

to szczególnie państw biedniejszych.

Zagrożenia bezpieczeństwa ekologicznego budzą niepokój wśród miłośników

przyrody, ale coraz częściej są przedmiotem analiz polityków i specjalistów zajmujących się

tematyką bezpieczeństwa. W obecnym czasie Polska boryka się z wieloma trudnościami

dotyczącymi bezpieczeństwa wewnętrznego. Jednym z zasadniczych czynników

wpływających na jego stan są zagrożenia ekologiczne naturalne i cywilizacyjne, szczególnie:

klęski żywiołowe, powodzie, susze, pożary, huragany, trzęsienia ziemi i inne katastrofy

naturalne, zanieczyszczenia powietrza, wody, gleby, powodujące degradację środowiska

naturalnego. Zachodzące zmiany w środowisku naturalnym, spowodowane są głównie:

rosnącym zanieczyszczeniem powietrza, zmianami klimatu, globalnym ociepleniem

169K. M. Księżopolski, Bezpieczeństwo ekologiczne, [w:] K. A. Wojtaszczyk, A. Materska-Sosnowska rada

naukowa, Bezpieczeństwo państwa. Wybrane problemy, Wydawnictwo ASPRA-JR, Warszawa 2009, s. 178.

52

i niewłaściwą gospodarką bogactwami naturalnymi170. Zagrożenia ekologiczne w sposób

negatywny wpływają na bezpieczeństwo państwa, ponieważ zakłócają funkcjonowanie

ekosystemów, często w sposób bezpośredni zagrażają ludzkiemu zdrowiu i życiu, mogą

prowadzić do nieodwracalnych strat gospodarczych i niekorzystnie wpływają na tempo

rozwoju państwa i poziom rozwoju społeczeństwa.

Współcześnie każde państwo za priorytet w prowadzone polityce zapewnia każdemu

obywatelowi.

Przedstawiona problematyka bezpieczeństwa państwa dotyczy zaledwie wybranych

aspektów i ze względu na obszerność tematu nie wyczerpuje go w pełni. Podjęta analiza

dotycząca bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego zagrożeń pokazała, jak w ostatnich

latach zmieniło się postrzeganie bezpieczeństwa i zmieniły się uwarunkowania. Niemały

wpływ na bezpieczeństwo ma bliższe i dalsze otoczenie międzynarodowe, a także charakter

stosunków międzynarodowych i wypracowanych relacji międzynarodowych. Warunki

wewnętrzne wpływające na charakter polityki bezpieczeństwa państwa to głównie czynniki

polityczne, społeczne i ekonomiczne kształtujące w zależności od obranego kierunku

pozytywny rozwój państwa lub osłabienie jego potencjału.

1.3.Współczesne uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego Polski

Rozważania na temat systemu bezpieczeństwa Polski należy rozpocząć od określenia

czynników mających wpływ na jego funkcjonowanie. Do czynników zewnętrznych zaliczyć

należy położenie geopolityczne, członkostwo w organizacjach międzynarodowych, udział

Polski w pokojowych i stabilizacyjnych misjach poza granicami kraju czy wpływ procesów

związanych z globalizacją. Zmieniająca się w szybkim tempie sytuacja w środowisku

międzynarodowym, pozytywne przemiany i osiągnięcia cywilizacyjne, a także postęp

technologiczny nieustannie wytwarzają nowe źródła zagrożeń dla bezpieczeństwa

wewnętrznego, którym Polska musi się przeciwstawiać.

Na podstawie literatury przedmiotu można wywnioskować, że bardzo duże znaczenie dla

bezpieczeństwa Polski ma członkostwo w NATO (1999 r.) i Unii Europejskiej (2004 r.).

Udział w tych sojuszach postawił przed Polską nowe wyzwania stwarzając jednocześnie nowe

zagrożenia.

170Z. Ścibiorek, B. Wiśniewski, R. B. Kuc, A. Dawidczyk, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 150.

53

XXI wiek jest czasem globalizacji. Współczesnymi uwarunkowaniami bezpieczeństwa

są m.in.: międzynarodowy terroryzm, wojny hybrydowe, konflikty wewnętrzne.

Pozytywnymi stronami zjawiska globalizacji są m.in.: lepszy dostęp do nowych technologii,

możliwość szybkiego przekazu i wymiany informacji czy nowoczesne środki łączności.

Gwałtowny rozwój techniki ma pozytywne strony, ale nie jest pozbawiony wad171.

Nowe technologie generują także nowy rodzaj zagrożeń takich jak m.in. cyberterroryzm

i cyberprzestępczość. Ochrona cyberprzestrzeni stała się jednym ze strategicznych celów

w dziedzinie bezpieczeństwa i obronności a państwo zobowiązane jest do prowadzenia

odpowiedniej polityki ochrony cyberprzestrzeni pozwalającej w skuteczny sposób zapobiegać

i zwalczać powstałe zagrożenia.

Cyberprzestrzeń Rzeczpospolitej Polskiej obejmuje m.in. systemy, sieci i usługi

teleinformatyczne o ważnym znaczeniu dla bezpieczeństwa wewnętrznego użytkowane przez

instytucje i inne podmioty i systemy, których naruszenie może wpłynąć niekorzystnie m.in.

na życie, zdrowie ludzi, środowisko lub prowadzić do dotkliwych strat materialnych.

W Raporcie o stanie bezpieczeństwa cyberprzestrzeni RP w 2018 roku172 opublikowanym

przez Zespół Reagowania na Incydenty Bezpieczeństwa Komputerowego CSIRT GOV

prowadzony przez Szefa ABW przedstawiono dane statystyczne, dotyczące bezpieczeństwa

systemów teleinformatycznych. Z raportu wynika, że w 2018 r. odnotowane zostało 31865

zgłoszeń wystąpienia potencjalnych incydentów komputerowych. Spośród nich faktycznymi

naruszeniami bezpieczeństwa teleinformatycznego, było 6 236 przypadków173.

Za ochronę cyberprzestrzeni w Polsce odpowiedzialny jest Prezes Rady Ministrów.

Bezpieczeństwo w cyberprzestrzeni jest jednym z istotniejszych obszarów działania

Ministerstwa Cyfryzacji zarówno na terenie kraju jak i przy międzynarodowej współpracy.

Ministerstwo Cyfryzacji wraz z innymi podmiotami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo

cyberprzestrzeni opracowano w celu podniesienia poziomu bezpieczeństwa cyberprzestrzeni

strategiczny dokument Krajowe Ramy Polityki Cyberbezpieczeństwa Rzeczypospolitej

Polskiej na lata 2017 - 2022174 oraz ustawę z dnia 5 lipca 2018 r. o krajowym systemie

cyberbezpieczeństwa175.

171Ibidem, s. 19 – 40. 172Raport o stanie bezpieczeństwa cyberprzestrzeni Rzeczypospolitej Polskiej w 2018

roku,https://csirt.gov.pl/cer/publikacje/raporty-o-stanie-bezpi/964,Raport-o-stanie-bezpieczenstwa-

cyberprzestrzeni-RP-w-2018-roku.html [dostęp 18.02.2021]. 173Ibidem. 174Krajowe Ramy Polityki Cyberbezpieczeństwa, https://www.gov.pl/web/cyfryzacja/krajowe-ramy-polityki-

cyberbezpieczenstwa [dostęp 18.02.2021]. 175Dz. U. 2018, poz. 1560 z późn. zm.

54

Obecnie w Polsce najważniejszą jednostką do walki z przestępczością komputerową jest

działające przy Komendzie Głównej Policji Biuro do Walki z Cyberprzestępczością

zajmujące się głównie wykrywaniem sprawców przestępstw, których narzędziem jest

komputer176.

Polska w przeciwieństwie do wielu innych krajów nie jest bezpośrednio zagrożona atakami

terrorystycznymi. Nie można jednak wykluczyć, że w przyszłości problem ten nie będzie

dotyczył także naszego kraju. Terroryzm jest zagrożeniem dotyczącym nie tylko

bezpieczeństwa wewnętrznego, ale także odnosi się do bezpieczeństwa zewnętrznego.

Wraz z przystąpieniem Polski do Strefy Schengen 21 grudnia 2007 r. i umożliwieniem

swobodnego przepływu osób wzrosło zagrożenie terroryzmem i obawa przed napływem

do Polski przestępców i innych osób stanowiących zagrożenie dla naszego bezpieczeństwa.

Fala migracji, która w 2015 r. napłynęła do Unii Europejskiej oraz zagrożenie terroryzmem,

wzmożoną przestępczością transgraniczną i w związku z tym wzrost obaw o bezpieczeństwo

spowodowało czasowe przywrócenie kontroli na granicach niektórych państw członkowskich

Unii Europejskiej.

Geograficzne położenie Polski spowodowało, że przez terytorium naszego kraju

przebiegają ważne trasy tranzytowe z zachodu na wschód głównie Berlin – Warszawa– Mińsk

- Moskwa i Drezno – Wrocław – Kraków - Kijów177. Polska należy do kraju, w którym

bardzo rzadko występują konflikty na tle etnicznym czy narodowościowym. Ze względu

na ich incydentalny charakter nie są w stanie zachwiać stabilizacją w kraju.

Bezpieczeństwo narodowe jest nieodłączną częścią bezpieczeństwa każdego państwa

i jedną z najważniejszych wartości człowieka178.

Najważniejsze założenia i wytyczne odnoszące się do współczesnego bezpieczeństwa Polski

określone zostały w „Strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej179”.

W dokumencie tym stwierdzono m.in., że na bezpieczeństwo narodowe składają się takie

rodzaje bezpieczeństwa jak: bezpieczeństwo zewnętrzne, wewnętrzne, militarne, społeczne,

obywatelskie, ekonomiczne, ekologiczne, a także informacyjne i telekomunikacyjne.

Zagrożenia bezpieczeństwa wewnętrznego upatruje się w złej sytuacji gospodarczej kraju

co bezpośrednio przekłada się na warunki socjalne i bytowe ludności.

176http://policja.pl/pol/kgp/bwc/33358,Biuro-do-Walki-z-Cyberprzestepczoscia.html [dostęp 18.02.2021]. 177K. Łastawski, Sytuacja geopolityczna Polski po przemianach ustrojowych i wstąpieniu do Unii Europejskiej,

„Studia Europejskie/Europejskie Centrum Uniwersytetu Warszewskiego” 1/2011,https://www.ce.uw.edu.pl/

pliki/pw/2-2011_lastawski.pdf, [dostęp 28.02.2021], s. 19 - 40. 178S. Sławińska, Masowe przemieszczanie się ludności, a bezpieczeństwo Polski i innych państw

Unii Europejskiej na początku XXI wieku. Wybrane problemy…, op. cit., s. 17 - 104. 179Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z2007 r.…, op. cit.

55

Bezpieczeństwo społeczne jako kategoria bezpieczeństwa narodowego od pewnego

czasu postrzegane jest głównie jako ochrona zapewniająca przetrwanie, integralność

terytorialną, stabilność instytucji państwa, swobodny rozwój, wzrost jakości życia i dobrobyt

w państwie. Bezpieczeństwo społeczne uważane jest za jeden z czterech obszarów

bezpieczeństwa obok obronnego, ochronnego i gospodarczego będące interesem narodowym

i strategicznym celem państwa. Dziedziny te określone zostały w Białej Księdze

Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczpospolitej Polskiej (2013 rok), która zawiera ocenę stanu

bezpieczeństwa Polski180. Obszarem bezpieczeństwa narodowego Polski, który nabiera

kluczowego znaczenia w XXI w., jest bezpieczeństwo społeczne, najogólniej rozumiane jako

ochrona egzystencjalnych podstaw życia ludzi, zapewnienie możliwości zaspokajania

indywidualnych potrzeb (materialnych i duchowych) oraz realizacji aspiracji życiowych przez

tworzenie warunków do pracy i nauki, ochronę zdrowia oraz gwarancje emerytalne.

Zagrożenie bezpieczeństwa społecznego jest jednym z podstawowych problemów naszego

kraju. Największym problemem jest bezrobocie, korupcja, narkomania, alkoholizm,

bezdomność, choroby społeczne (nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, choroby wieńcowe,

gruźlica, epidemie i uzależnienia). Niektóre z wymienionych problemów jak: bezrobocie,

bezdomność, alkoholizm czy narkomania bardzo często dotyczą całych grup społecznych

powodując odchylenia społeczne, zachwianie egzystencji i patologie społeczne.

Obliczenia Głównego Urzędu Statystycznego wskazują, że stopa bezrobocia od początku

bieżącego roku systematycznie spada. W styczniu 2019 r. wynosiła 5,8 % a w październiku

5,2 % co oznacza spadek liczby osób pozostających bez zatrudnienia181. Nie zawsze wiąże się

to z utworzeniem nowych miejsc pracy a może być związane z faktem wyjazdu wielu

pozostających bez pracy osób do pracy zagranicę co jest negatywnym zjawiskiem dla

państwa. W ciągu ostatnich 25 lat odnotowywane były krótkotrwałe spadki stopy bezrobocia,

ale wiązały się przeważnie z wyludnianiem się państwa. Wstąpienie Polski do Unii

Europejskiej i otwarcie zagranicznych rynków pracy jak również zwiększenie

zapotrzebowania na specjalistów z Polski spowodowało wzrost emigracji zarobkowej.

Bezdomność w obecnych czasach jest zjawiskiem występującym w każdym państwie

na świecie bez względu na poziom jego zamożności. Bezdomni żyją wszędzie a każdy kraj

dokłada wszelkich starań, aby móc poradzić sobie z problemem bezdomności. Zgodnie

z polskim prawem za osobę bezdomną uważa się „osobę niezamieszkującą w lokalu

180http://www.bialystok.ap.gov.pl/arch/teksty/biala_ksiega.pdf, s. 9 [dostęp 11.02.2021]. 181https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/bezrobocie-rejestrowane/bezrobotni-zarejestrowani-i-

stopa-bezrobocia-wyrownane-sezonowo-w-latach-2011-2019,5,1.html [dostęp 14.02.2021].

56

mieszkalnym w rozumieniu przepisów o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie

gminy i niezameldowaną na pobyt stały, w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności,

a także osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym i zameldowaną na pobyt stały

w lokalu, w którym nie ma możliwości zamieszkania”182.

W Polsce raz na dwa lata przeprowadza się liczenie osób bezdomnych. Jest to niezbędne dla

uzyskania aktualnej liczby bezdomnych, określenie skali zjawiska w celu rozwiązywania tego

problemu, podjęcia decyzji w sprawie przyznania schronienia w noclegowaniach,

zapewnienia posiłku, ubrania czy innych form pomocy.

Wyniki liczenia osób bezdomnych, przeprowadzone w połowie lutego 2019 r. wskazują,

że w Polsce jest 30 330 bezdomnych czyli mniej niż w czasie ostatniego liczenia w 2017 r.

W liczbie tej większość stanowią mężczyźni - 25 369 natomiast bezdomne kobiety to liczba

4 961. W porównaniu do 2017 r. zmniejszyła się także liczba bezdomnych dzieci. Obecnie

bezdomnych jest 992 dzieci w wieku poniżej 18 roku życia.

W lutym 2019 r. w Polsce najczęściej podawanymi przyczynami bezdomności stały się

konflikty rodzinne osób 9 766 i uzależnienia 8 479. Kolejne miejsca zajmują eksmisja 7991,

rozpad związku 5 580, zadłużenie 5 110, bezrobocie/brak pracy 4 619, zły stan zdrowia

/niepełnosprawność 3 957, opuszczenie zakładu karnego 1 649, przemoc domowa 1 328,

odejście/śmierć rodzica/opiekuna w dzieciństwie 1 288, choroba/zaburzenia psychiczne,

uzależnienie 1 259, inne 1 036, niepowodzenie w poszukiwaniu pracy 884, migracja/wyjazd

na stałe do innego kraju 456, opuszczenie placówki opiekuńczo - wychowawczej 318183.

Wśród bezdomnych w Polsce najwyższy procent stanowią osoby w grupie wiekowej 41 - 60

oraz powyżej 60 roku życia.184

W końcówce lat dziewięćdziesiątych XX wieku zaobserwować można było w Polsce

tendencję spadkową liczby urodzeń co wpłynęło na możliwość rozwoju i przetrwania naszego

państwa. Poza tym obserwuje się ujemny przyrost naturalny i wzrost emigracji zagranicznych

co niekorzystnie wpływa nie tylko na trwałość rodziny, ale także na bezpieczeństwo całego

państwa185.

Na kształtowanie bezpieczeństwa społecznego państwa wpływa także dziedzictwo kulturowe

i tożsamość narodowa. Tożsamość narodowa jest ważnym elementem życia narodów,

społeczności i poszczególnych obywateli. Tożsamość narodu polskiego została ukształtowana

182Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. 2015, poz. 163 z późn. zm.). 183https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/bezrobocie-rejestrowane/bezrobotni-zarejestrowani-i-

stopa-bezrobocia-wyrownane-sezonowo-w-latach-2011-2019,5,1.html [dostęp 14.02.2021]. 184Ibidem. 185Ibidem.

57

przez stulecia na podstawie wartości będących charakterystycznymi dla członków wspólnoty

narodowej, stanowiącymi dorobek przeszłych pokoleń. Wartościami tymi są: język, religia,

obyczaje, literatura, kultura, sztuka, a także symbole narodowe, godło, barwy narodowe

i hymn.

Potencjałem społecznym Polski są ludzie, wiedza, predyspozycje, umiejętności i sposób

postępowania. Na tożsamość narodową Polaków niekorzystny wpływ ma globalizacja

powodując zanik naszych tradycji i kultury. Duża liczba Polaków emigruje za granicę

w poszukiwaniu pracy i często tam zostaje zapominając o swej tożsamości narodowej

i ograniczając lub zrywając więzi z ojczyzną co negatywnie wpływa na bezpieczeństwo

wewnętrzne.

Na podstawie udokumentowanych danych opublikowanych przez Główny Urząd

Statystyczny, dotyczących europejskich państw będących celem emigracji z Polski i imigracji

z nich do Polski (na pobyt stały) w latach 2004 - 2018 zobrazować można rozmiar

i intensywność tych zjawisk186.

Skalę przedstawia poniższa tabela.

Tabela 1. Emigracja z Polski do państw europejskich i imigracja do Polski z państw

europejskich w latach 2004 - 2018

Rok Emigracja Imigracja Saldo

2004 15 547 6 536 -9 011

2005 18 416 6 906 -11 510

2006 41 221 8 270 -32 951

2007 31 163 12 040 -19 123

2008 25 710 12 324 -13 386

2009 15 726 14 369 -1 357

2010 14 651 12 463 -2 188

2011 17 150 12 623 -4 527

2012 18 672 11 976 -6 696

2013 28 166 10 023 -18 143

2014 25 031 10 049 -14 982

2015

2016 10 936 11 439 503

186Ibidem.

58

2017 10 621 11 456 835

2018 10 710 13 306 2 596

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Rocznika Demograficznego 2019 r. [dostęp 27.01.2021].

2015 - brak danych

We wskazanym powyżej przedziale czasowym skala emigracji z Polski na stałe

charakteryzowała się dużą zmiennością. W latach 2004 - 2005 utrzymywała się na podobnym

poziomie w roku 2004 15 547 a w 2005 r. 18 416. Lata od 2006 do 2008 i 2013 do 2014 były

okresem, nagłego odpływu prawie dwukrotnie większej niż w roku 2005 liczby emigrantów

z Polski do Europy. Wzrost emigracji z Polski, który nastąpił po roku 2004 spowodowany,

był pośrednio wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej i otwarciem rynków pracy dla

emigrantów z Polski. W 2006 r. było to 41 221 osób, w 2007 r. liczba ta nieznacznie

zmniejszyła się do 31 163 osób, a w 2008 r. wynosiła już 25 710 osób. W roku 2013

do Europy wyemigrowało 28 166 osób, a w 2014 r.– 25 031 osób187.

W latach 2009 – 2012 nastąpił spadek natężenia emigracji z Polski na stałe w porównaniu

z rokiem 2008, który spowodowany był głównie światowym kryzysem gospodarczym. Lata

2013 - 2014 były okresem, w którym liczba emigrantów z Polski do państw europejskich

na stałe ponownie zwiększyła się. Sytuacja ta spowodowana, była ustępującym kryzysem

gospodarczym na świecie oraz niskimi płacami i brakiem perspektyw na krajowym rynku

pracy, szczególnie dla ludzi młodych.

Lata 2016 - 2018 charakteryzowały się spadkiem intensywności emigracji z Polski na stałe.

Spowodowane to było m.in. niskim poziomem bezrobocia i wzrostem liczby wolnych miejsc

pracy w kraju.

W okresie od 2004 r. do 2014 r. wysoki wskaźnik emigracji z Polski i niski imigracji na stałe

do Polski ukształtował dla naszego kraju ujemne saldo migracji zagranicznych na stałe.

Najniższą wartość salda odnotowano w roku 2006. Wysoki wskaźnik odnotowano także

w roku 2007 i 2013. W ostatnich latach, szczególnie w okresie od 2016 do 2018 roku,

na skutek wzrostu intensywności imigracji i spadku intensywności emigracji saldo migracji

do Polski na stałe wykazało wartość dodatnią188.

Dla określenia wielkości migracji zagranicznych Główny Urząd Statystyczny opiera się

na danych dotyczących ilości meldunków. Wielkość imigracji określona jest na podstawie

liczby zameldowań na pobyt stały w danym kraju natomiast wielkość emigracji określana jest

187Ibidem. 188https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/glowne-kierunki-emigracji-i-

imigracji-na-pobyt-staly-w-latach-1966-2018,4,2.html [dostęp 25.01.2021].

59

na podstawie liczby wymeldowań na pobyt stały do innych krajów. W związku z tym

informacje podawane przez Główny Urząd Statystyczny mogą zawierać pewne błędy

ze względu na to, że prawdopodobnie nie wszystkie osoby, które na stałe mieszkają

za granicą wymeldowały się z pobytu stałego w Polsce.

Zestawienie tych dwóch zjawisk i różnica między ich liczbami (w skali roku) daje saldo

migracji. Jeśli liczba imigrantów jest większa od liczby emigrantów wówczas saldo migracji

jest dodatnie. Jeśli natomiast liczba emigrantów jest większa od liczby imigrantów wówczas

saldo migracji jest ujemne.

Wśród wszystkich studentów z zagranicy podejmujących naukę w szkołach wyższych

w Polsce największą liczbę stanowią m.in. Ukraińcy, Białorusini, Hindusi czy Hiszpanie.

Ze względu na uproszczenie procesu rekrutacji oraz ułatwienia w otrzymaniu przez

cudzoziemców (zarówno studentów i pracowników naukowych) dokumentów pobytowych

ich liczba z roku na rok wzrasta.

Problem demografii jest jednym z gwałtownie rosnących zjawisk dotykających coraz silniej

społeczeństwa państw wysoko rozwiniętych i ogromnym wyzwaniem dla polityki społeczno -

gospodarczej każdego państwa. Obecnie na świecie obserwować można zjawisko spadku

poziomu dzietności i tempa przyrostu naturalnego. Czynnikami istotnie wpływającymi

na tę sytuację jest sytuacja zdrowotna społeczeństwa (umieralność), spadek zawierania

małżeństw, zmniejszenie się dzietności kobiet, różne metody regulacji urodzeń, a także

tendencje do posiadania małej liczby dzieci z jednoczesnym zjawiskiem wydłużania się

przeciętnego czasu trwania życia co w konsekwencji prowadzi do starzenia się społeczeństwa.

Niemały wpływ na rozwój ludności mają istotnie wpływające na wielkość populacji ruchy

migracyjne, związane głównie z czynnikami ekonomicznymi. W drugiej połowie XX wieku

migracje ludności w Europie zaczęły w sposób znaczący wpływać na liczbę ludności

w poszczególnych jej rejonach powodując wzrost w państwach Europy Północno -

Zachodniej, spadek w Europie Wschodniej i spowolnienie liczebności populacji w Europie

Środkowej.

Odpowiednia polityka państwa zmierzająca do zapobieżenia i przeciwdziałania katastrofie

demograficznej powinna być jego głównym zadaniem polegającym m.in. na wsparciu dla

młodych rodzin czy odpowiednich warunków socjalno-bytowych dla rodzin.

Obecnie demografia jest największym problemem, z którym rządzący sobie nie poradzą.

Rodzi się coraz mniej dzieci. W latach 50 XX wieku w Polsce rodziło się 800 tys. dzieci

rocznie. Mieliśmy do czynienia z tzw. wyżem demograficznym. W latach 90 XX wieku

60

urodziło się 300-400 tys. dzieci rocznie. W 2002 r. pierwszy raz w Polsce odnotowano niż

demograficzny. Nieznaczny wzrost odnotowano w latach 2006 – 2012189.

Tabela 2. Prognozowany współczynnik dzietności (TFR) w Polsce w latach 2014-2070

według czterech wariantów

Rok Warianty

średni Niski Wysoki Bardzo wysoki

2014 1,240 1,217 1,261 1,270

2015 1,236 1,191 1,275 1,297

2016 1,238 1,179 1,288 1,327

2017 1,252 1,190 1,303 1,359

2018 1,275 1,213 1,324 1,394

2019 1,296 1,241 1,346 1,432

2020 1,316 1,265 1,368 1,469

2025 1,384 1,314 1,445 1,601

2030 1,428 1,334 1,506 1,679

2035 1,461 1,348 1,565 1,734

2040 1,485 1,358 1,621 1,780

2045 1,504 1,367 1,666 1,819

2050 1,521 1,375 1,697 1,852

2055 1,524 1,382 1,721 1,882

2060 1,546 1,388 1,741 1,909

2065 1,556 1,394 1,757 1,933

2070 1,566 1,399 1,772 1,955 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego, s. 56, https://stat.gov.pl/

obszary-tematyczne/ludnosc/prognoza-ludnosci/prognoza-ludnosci-na-lata-2014-2050-opracowana-2014-r-

,1,5.html [dostęp 28.02.2021].

Wszystkie opracowane przez Główny Urząd Statystyczny warianty zmian dzietności

zakładają spadek liczby posiadanych dzieci poniżej stanu, który by zapewnił zastępowalność

pokoleń przez cały okres objęty prognozą.

Z prognoz GUS na lata 2014-2050 wynika, że w roku 2050 ludność Polski spadnie poniżej

34 mln.190, osoby w wieku 65 lat i powyżej stanowiły będą aż 30,2 % ludności naszego kraju

natomiast osoby w wieku 80 lat i więcej będą stanowiły około 10,4 % podczas gdy obecnie

wskaźnik ten wynosi około 4 %.191

Ministerstwo Edukacji Narodowej za główne przyczyny niżu demograficznego podaje:

niedostateczny się przyrost naturalny, emigracja osób w wieku produkcyjnym, sytuacja

ekonomiczna w kraju, model rodziny, w którym jest jedno dziecko albo w ogóle

189https://zpe.gov.pl/a/zmiany-liczby-ludnosci-polski/D1A0dRW01 [dostęp 30.04.2021]. 190http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/prognoza-ludnosci/prognoza-ludnosci-na-lata-2014-2050-

opracowana-2014-r-,1,5.html [dostęp 16.04.2021], s. 163. 191Ibidem, s. 164.

61

nie ma dzieci, robienie kariery zawodowej, popularyzacja metod antykoncepcyjnych.

Skutkami takiej sytuacji jest: starzejące się społeczeństwo, możliwe opóźnienie wieku

emerytalnego, bezrobocie w niektórych zawodach. Co może powodować brak rąk do pracy,

opóźnienie rozwoju niektórych dziedzin życia. Niż demograficzny może spowodować,

że do Polski będą przybywać migranci. Z czasem może to doprowadzić do tego, że migranci

zamieszkają w Polsce192.

Pierwsze na szeroką skalę migracje Polaków miały miejsce w XIX wieku w większości

do Stanów Zjednoczonych193. Po pierwszej wojnie światowej Polacy wyjeżdżali m.in.

do Francji, Belgii, Niemiec194. W latach 80 obywatele polscy migrowali do Czechosłowacji,

NRD, ZSRR, Węgier, RFN, Libii, Bułgarii195. W latach 90 XX wieku najwięcej Polaków

wyemigrowało do Niemiec, USA i Kanady196. Przed 2004 r. do głównych krajów emigracji

Polaków należały Niemcy, Francja, Luksemburg, Hiszpania, Belgia. Były to wyjazdy

związane z podjęciem pracy w rolnictwie i gastronomii. Wzrost emigracji z Polski nastąpił

po przystąpieniu naszego kraju do UE. Wtedy Polacy zaczęli emigrować do Norwegii, Danii,

Finlandii, Islandii, Szwecji, Wielkiej Brytanii197. Obecnie od wielu lat najwięcej Polaków

emigruje do Niemiec, Wielkiej Brytanii, Holandii, Irlandii, Włoch, Norwegii. Do czynników

wpływających na procesy migracyjne w Polsce zalicza się m.in.: przystąpienie naszego kraju

do Strefy z Schengen co ułatwiło przemieszczenie się ludności wewnątrz UE, wprowadzenie

przepisów zachęcających do przyjazdu imigrantów z państw bliskich kulturowo.

W opinii współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP można znaleźć,

że nasz kraj w latach 2000 nie był atrakcyjnym krajem dla imigrantów i traktowany był

głównie jako kraj tranzytu, ponieważ jednym z głównych powodów imigracji jest polepszenie

warunków życia. Podkreślał także, że w kwestii imigracji można wyróżnić trzy podstawowe

zagadnienia. Pierwsze to kwestie demograficzne. Warto by było porównać statystyki

Głównego Urzędu Statystycznego za ostatnie 10 lat odnoszące się do przyrostu naturalnego

z kondycją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, stanu systemu emerytalnego w Polsce.

Emigracje Polaków za granice i niż demograficzny w Polsce zastąpi masowy napływ

192https://zpe.gov.pl/a/zmiany-liczby-ludnosci-polski/D1A0dRW01 [dostęp 30.04.2021]. 193B. Biedka, Osadnictwo polonijne w ośrodkach miejskich na północno-wschodnim wybrzeżu Stanów

Zjednoczonych Ameryki Północnej, [w:] J. E. Zamojski (red.), Migracje i społeczeństwo. Zbiór Studiów,

Wydawnictwo ITE,Warszawa 1995, s. 83-84. 194H. Janowska, Emigracja zarobkowa z Polski 1918–1939, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1981, s. 229. 195E. Marek, Emigracja zarobkowa Polaków 1986-1995, [w:] J. E. Zamojski (red.), Migracje i społeczeństwo.

Zbiór Studiów 2, Warszawa 1997, s. 116-117. 196Z. Stachowiak, Ekonomia międzynarodowa wobec wyzwań cywilizacyjnych, Wydawnictwo

AON – Wydział Wydawniczy,Warszawa 2004, s. 216. 197J. Wiśniewski, Migracje zarobkowe Polaków po 1 maja 2004, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2006,

s. 18.

62

imigrantów ze Wschodu. Według jednego z respondentów w kontekście imigracji Polaków

rok …„2004 jest oczywiście taką istotną cezurą z punktu widzenia polityki zagranicznej

państwa polskiego, 2007 r. włączenia się do strefy Schengen i wstąpienia do UE natomiast

rok 2014 czyli dekada później jest o tyle istotna, że mamy do czynienia z bardzo dużą falą

migracyjną, która płynie z Ukrainy…198”. Respondenci uważają, że ważną datą ze względu

na politykę zagraniczną państwa polskiego jest 2004 r. i przystąpienie Polski do Unii

Europejskiej. W roku 2014 mamy do czynienia z masową migracją głównie z Ukrainy

spowodowaną sytuacją w tym państwie. W opiniach współtwórców Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP często powtarza się, że z jednej strony obserwujemy wyjazd emigrantów

za granicę, a z drugiej strony masową falę imigracji ze Wschodu. Mamy do czynienia

ze zjawiskiem pewnej zastępowalności osób, które wyjechały osobami, które przybyły

do Polski. Druga kwestia związana jest z bezpieczeństwem. Imigracja może powodować

obawy związane z zagrożeniami terrorystycznymi. Trzecia kwestia to możliwość

wykorzystania grup mniejszościowych do wojny hybrydowej.

Respondent uważa, że …„społeczeństwo polskie jest społeczeństwem starzejącym się.

Trzeba wprowadzić politykę zachęcającą do posiadania dzieci. W starzejącym się

społeczeństwie może wystąpić problem braku rąk do pracy. Społeczeństwo traci standard

życia ekonomicznego. Brak zdolności w zakresie samoodtwarzania się społeczeństwa….199”.

Współtwórca Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP twierdzi, że …„imigracja

może przyczynić się do zarówno do poprawy bezpieczeństwa jak i do jego zagrożenia. Jeżeli

chodzi o poprawę bezpieczeństwa jest to czynnik przede wszystkim regulujący stan

demograficzny państwa polskiego to jest kwestia wydolności systemu emerytalnego to jest

kwestia mówiąc językiem potocznym rąk do pracy kwestia po prostu wzmocnienia tego

sektora społeczeństwa tej części społeczeństwa w wieku produkcyjnym i taki napływ

imigrantów może mieć funkcje regulacyjną dla gospodarki może mieć funkcje jak najbardziej

wspierającą…200”. Imigracja może być szansą na poprawienie sytuacji demograficznej

w Polsce.

Zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego stanowią także różne patologie

i przestępstwa, wśród których znajduje się korupcja. Korupcja jest jednym z najstarszych

przestępstw. Pomimo upływu lat i zmieniających się warunków nadal istnieje, różni się tylko

formami, nasileniem i stopniem społecznej akceptacji. W badaniu przeprowadzonym przez

198Respondent 4. 199Respondent 2. 200Respondent 1.

63

Transparency International międzynarodową organizację pełniącą czołową rolę w walce

z korupcją i działającą na rzecz czytelnego i uczciwego życia publicznego i gospodarczego,

podanym do publicznej wiadomości 29 stycznia 2019 r. Polska za 2018 r. zajęła dość wysokie

36 miejsce i 60 punktów na 180 państw utrzymując pozycję z roku 2017. Utrzymanie tego

samego miejsca w rankingu dowodzi, że zjawisko korupcji w Polsce jest zauważalne

i wyczuwalne201. W Polsce przypadki korupcji odnotowuje się prawie we wszystkich sferach

życia publicznego. Wśród Polaków panuje przekonanie, że najbardziej skorumpowanymi

grupami są: służba zdrowia (relacja lekarz - pacjent, lekarz - firmy farmaceutyczne, zakup

sprzętu i leków), policjanci, pracownicy administracji (prawo, przejrzystość, dysponowanie

środkami publicznymi, zamówienia publiczne), politycy (nepotyzm, konflikt interesów,

finansowanie partii politycznych), urzędnicy skarbowi i niektóre grupy prawników,

(prokuratorzy, sędziowie), sportowcy (sprzedawanie meczów)202. Najbardziej

rozpowszechnionymi zachowaniami korupcyjnymi wśród urzędników państwowych

i polityków są kumoterstwo i nepotyzm (załatwianie pracy członkom rodziny i znajomym).

Najbardziej zagrożonymi obszarami życia publicznego są m.in. prywatyzacja majątku

państwowego, fundusze celowe, zamówienia publiczne, działalność administracji skarbowej

czy służby celnej203.

Na przestrzeni lat w Polsce miało miejsce wiele afer korupcyjnych, w które zamieszane były

osoby znane czy pełniące funkcje publiczne. Nie ma dnia, w którym nie pojawiałyby się

informacje na temat nowych afer z udziałem polityków, urzędników czy sportowców

oskarżanych o stosowanie praktyk korupcyjnych. Skutki takich działań m.in. podważają

podstawy demokracji i praworządności, hamują rozwój gospodarki państwa, ograniczają

inwestycje, a także negatywnie wpływają na stosunki międzyludzkie i prawidłowe

funkcjonowanie państwa. Te niekorzystne skutki spowodowały podjęcie przez państwo

wzmożonych działań zmierzających do ograniczenia tego niepokojącego zjawiska.

Korupcja jest uznawana za jeden z największych problemów zagrażających bezpieczeństwu

społecznemu naszego kraju. Często sprzyja działaniom zorganizowanych grup przestępczych,

których aktywność naraża budżet państwa na poważne straty i przez to zagraża porządkowi

konstytucyjnemu i niszczy ład ekonomiczny naszego kraju.

Uchwałą Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 2017 r. w sprawie Rządowego Programu

Przeciwdziałania Korupcji na lata 2018-2020 w styczniu 2018 r. ustanowiony został

201https://www.forbes.pl/gospodarka/indeks-percepcji-korupcji-transparency-international-2018-cpi-corruption-

perception/h0895df [dostęp 15.02.2021]. 202K. Loranty, Bezpieczeństwo społeczne…, op. cit., s. 85. 203Ibidem.

64

Rządowy Program Przeciwdziałania Korupcji na lata 2018-2020204. Program jest

następstwem prac Centralnego Biura Antykorupcyjnego podjętych w wyniku uzgodnień

między podmiotem odpowiedzialnym za jego wprowadzenie i wykonanie w latach

obowiązywania poprzedniego programu (2014 - 2019) tj. Ministrem Spraw Wewnętrznych

i Administracji, a Ministrem – Koordynatorem Służb Specjalnych. Program przede wszystkim

ma wskazywać kierunki prowadzonej polityki antykorupcyjnej, sformułować nowe zadania,

określić sposoby działania, monitorować zagrożenia, wyznaczać współpracę między

organami ścigania i pełnić rolę narzędzia dla działań podejmowanych przez uprawnione

organy w obszarze walki z przestępczością korupcyjną zwiększając jednocześnie poziom

bezpieczeństwa i porządku publicznego205.

Zapobieganiem i przeciwdziałaniem korupcji zajmuje się wiele instytucji, organów i służb,

wśród których kluczową rolę odgrywają: Centralne Biuro Antykorupcyjne (m.in. zwalczanie

korupcji w życiu publicznym, gospodarczym, identyfikowanie, zapobieganie, wykrywanie

przestępstw, ściganie sprawców)206, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (m.in.

monitorowanie realizacji zamówień publicznych, prywatyzacji podmiotów, przetargów

publicznych)207, Policja, Żandarmeria Wojskowa, Straż Graniczna oraz Najwyższa Izba

Kontroli sprawująca kontrolę nad wszystkimi obszarami działalności państwa208.

Przykładem może być rok 2016. Na podstawie danych wykazanych w Raporcie o stanie

bezpieczeństwa w Polsce w 2016 r.209 Policja w Polsce w roku 2016 stwierdziła 21 410

przestępstw korupcyjnych z czego 58, 9 % stanowiły przestępstwa z art. 271 § 3 k.k.210

(poświadczenie nieprawdy w dokumencie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub

osobistej) a 20,3 % dotyczyły przestępstw z art. 228 k.k.211 (łapownictwo bierne)212, Agencja

Bezpieczeństwa Wewnętrznego wszczęła 11 postepowań w sprawie korupcji, Żandarmeria

Wojskowa prowadziła 32 postepowania karne dotyczące korupcji a funkcjonariusze Straży

Granicznej wszczęli 67 postepowań przygotowawczych w sprawach o przestępstwa

korupcyjne natomiast Centralne Biuro Antykorupcyjne 211213.

204M.P. 2018 r., poz. 12. 205https://www.prawo.pl/akty/m-p-2018-12,18671977.html [dostęp 15.04.2021]. 206https://cba.gov.pl/pl/o-cba/zadania/350,zadania.html [dostęp 16.04.2021]. 207https://www.abw.gov.pl/pl/zadania/zwalczanie-korupcji/50,Zwalczanie-korupcji.html [dostęp 15.04.2021]. 208https://www.nik.gov.pl/kontrole/informacje-podstawowe-kontrole/ [dostęp 16.04.2021]. 209Raport o stanie bezpieczeństwa, https://archiwumbip.mswia.gov.pl/bip/raport-o-stanie-bezpie/18405,Raport-o-

stanie-bezpieczenstwa.html [dostęp 17.04.2021]. 210Dz. U. 1997, Nr 88, poz. 533 z późn. zm. 211Raport o stanie bezpieczeństwa…, op. cit. 212Ibidem. 213Ibidem.

65

Bezpieczeństwo ekologiczne jako część bezpieczeństwa narodowego ma duży wpływ

na funkcjonowanie państwa, jego rozwój umożliwiający zabezpieczenie potrzeb i interesów

obywateli oraz realizację celów polityki państwa. Art. 74 ust. 1 Konstytucji RP214

zobowiązuje władze publiczne do prowadzenia polityki ukierunkowanej na zapewnienie

bezpieczeństwa ekologicznego obecnym i przyszłym pokoleniom. Zagadnienia

bezpieczeństwa ekologicznego znalazły odniesienie w dokumentach strategicznych

związanych z bezpieczeństwem narodowym. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP

z 2003 r. zawierała wskazówki dotyczące zagrożeń bezpieczeństwa ekologicznego, które

dopiero w Strategii z 2007 r. zostały rozszerzone. Uznano bezpieczeństwo ekologiczne

za jeden z najważniejszych sektorów bezpieczeństwa, które wraz z bezpieczeństwem

wewnętrznym, zewnętrznym, militarnym, społecznym, ekonomicznym, obywatelskim czy

informacyjno - telekomunikacyjnym współtworzą kompleksowe podejście do zagadnień

bezpieczeństwa państwa. Najważniejszym celem i zadaniem państwa w odniesieniu

do bezpieczeństwa ekologicznego została ochrona środowiska i przez to zapewnienie

obywatelom lepszych warunków do życia w zdrowym środowisku. Ochrona środowiska

naturalnego, ochrona i przeciwdziałanie skutkom klęsk żywiołowych i katastrof powstałych

w wyniku działalności człowieka zostały przedstawione jako cel strategiczny. Ochronę

środowiska naturalnego uznano za gwarancję trwałego i zrównoważonego rozwoju państwa.

W omawianej Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP, zagrożenia bezpieczeństwa

ekologicznego uznane zostały za wyzwanie i zagrożenie dla bezpieczeństwa naszego kraju.

Za główną przyczynę ich powstania uznano niewłaściwe wykorzystanie rozwiązań techniczno

- technologicznych, a także niektóre przejawy działalności człowieka zakłócające równowagę

biologiczną. Stwierdzono także, że zagrożenia dotyczące środowiska przyrodniczego mogą

być wywołane awariami przestarzałych technologicznie elektrowni atomowych, handlem

materiałami rozszczepialnymi, składowaniem i transportem materiałów promieniotwórczych

i radioaktywnych czy awariami sieci głównie przesyłających ropę naftową i paliwa.

Art. 5 Konstytucji RP mówi, że: „Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości

i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz

bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę

środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”215.

Kwestia bezpieczeństwa ekologicznego znalazła swoje odzwierciedlenie w kolejnej Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r., w której dostrzeżone zostały nowe zagrożenia dla

214Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 215Art. 5 Konstytucji RP…, op. cit.

66

bezpieczeństwa państwa i określono potrzebę otwarcia na nowe wyzwania, które stawiają

przed państwem, społecznością i obywatelami dokonujące się na świecie przemiany.

Bezpieczeństwo energetyczne Polski warunkuje wiele różnorodnych czynników, wśród

których są m.in. zasoby surowcowe państwa, stan sektora energetycznego czy sytuacja

gospodarcza i polityczna w regionie i na świecie i związane z tym problemy importu

surowców.

Obecnie największa ilość energii produkowanej w Polsce pochodzi z paliw

konwencjonalnych jednak wraz z rozwojem gospodarczym i technologicznym następuje

konieczność pozyskiwania jej z odnawialnych źródeł energii, które występują w Polsce

w dość dużych zasobach.

Wycofywanie się z paliw kopalnych nie tylko jest uzasadnione ekonomicznie, ale także

wpływa m.in. na zmniejszenie emisji zanieczyszczeń i poprawę stanu środowiska.

Odnawialne źródła energii są ważnym elementem zrównoważonego rozwoju, który przynosi

wymierne i pozytywne efekty nie tylko ekonomiczne, ale także ekologiczne. Odnawialne

źródła energii są przyszłością energetyki i wiarą, że spowodują ograniczenie zmian

klimatycznych na Ziemi. Ze względu na ograniczoną ilość kopalnych surowców

energetycznych i ciągłe zmniejszanie ich zasobów w naszym kraju i na świecie trzeba brać

pod uwagę zwiększenie wykorzystania energii z odnawialnych jej źródeł.

Obecnie polityka energetyczna Polski koncentruje się na utrzymaniu dotychczasowego stanu,

w którym dominującą rolę odgrywa węgiel kamienny i inne paliwa kopalne a znikomą rolę

pełnią odnawialne źródła energii. Wycofywanie się z używania paliw kopalnych jest

procesem globalnym, wiele państw stopniowo je eliminuje i coraz częściej zastępuje

odnawialnymi źródłami energii. Nowością w polityce energetycznej Polski może stać się

wykorzystywanie istniejących na terenie naszego kraju złóż gazu łupkowego jednak przepisy

podatkowe, brak ulg dla biznesu, wysokie koszty wierceń i wysokie koszty ewentualnych

inwestycji znacznie zwiększają nakłady na wydobycie i skutecznie zniechęcają inwestorów.

W przyjętym przez Radę Ministrów 10 listopada 2009 r. dokumencie Polityka energetyczna

Polski do 2030 roku przedstawione zostały cele i strategia państwa dotycząca wyzwań

z jakimi musi zmierzyć się nasz kraj w ujęciu krótko i długoterminowym216. 2 lutego 2021 r.

zatwierdzony został przez Radę Ministrów dokument Polityka energetyczna Polski do 2040

r., który wyznaczył nowe kierunki rozwoju sektora paliwowo - energetycznego217.

216Polityka energetyczna Polski do 2030 r., http://www.pigeor.pl/media/js/kcfinder/upload/files/Polityka-

energetyczna-Polski-do-2030r.pdf [dostęp 29.04.2021]. 217https://www.gov.pl/web/klimat/polityka-energetyczna-polski [dostęp 20.04.2021].

67

Polska, będąc członkiem Unii Europejskiej bierze udział w tworzeniu wspólnej polityki

energetycznej uwzględniając specyficzne warunki krajowe m.in. posiadane przez nas zasoby

energetyczne. Obecnie najważniejszą sprawą dla Polski jest przystąpienie do unijnego

programu redukcji gazów cieplarnianych, a także rozszerzenia listy dostawców ropy naftowej

i gazu i przez to zminimalizowanie ryzyka wystąpienia szantażu energetycznego.

Bezpieczeństwo energetyczne stanowi wielkie wyzwanie dla polityki bezpieczeństwa naszego

kraju, ale także jest sprawdzianem dla środowiska międzynarodowego w związku

z koniecznością zapewnienia na najbliższy czas dostatecznych ilości energii

i odpowiedzialnością tego sektora za zmiany klimatyczne na Ziemi.

Zapewnienie porządku publicznego i ładu społecznego w państwie, ochrona działalności

instytucji i przestrzegania norm prawnych, moralnych czy zwyczajowych należy

do najważniejszych dziedzin bezpieczeństwa.

Porządek publiczny najprościej zdefiniować można jako stan niezakłóconego życia

społeczeństwa przez zewnętrzne zagrożenia albo przez niezgodne z prawem zachowanie

obywateli. Porządek społeczny jest elementem zwiększającym poczucie stabilizacji wśród

mieszkańców państwa. Bez niego może dojść do rozpadu zbiorowości, grupy i utracenia

więzi pomiędzy jej członkami.

Zagrożenia wpływające na sprawne funkcjonowanie państwa, jego bezpieczeństwo i porządek

publiczny mogą mieć zarówno charakter wewnętrzny, jak i zewnętrzny.

Ład społeczny to panujący w społeczeństwie porządek zachowany dzięki ustaleniu

i przestrzeganiu zasad, przyjętych za obowiązujące wartości i normy.

Ład społeczny tworzą takie elementy jak prawo, religia, moralność i tradycja, a także m.in.

budowanie i pielęgnowanie pozytywnych więzi wśród członków społeczności.

Bezpieczeństwo publiczne w szerokim jego ujęciu to zdaniem Stefana Bolesty system

urządzeń publicznoprawnych i stosunków panujących w społeczeństwie, które regulowane

są przez przepisy prawa oraz normy społeczne. Ich celem jest ochrona jednostki

i społeczeństwa, jak również ich mienia oraz innych osób przebywających na terytorium

Polski przed możliwymi niebezpieczeństwami, przed niespodziewanymi działaniami

człowieka, a także zjawisk atmosferycznych, żywiołów i sił przyrody218.

Problematyka bezpieczeństwa publicznego znajduje swoje odzwierciedlenie w przepisach

prawa międzynarodowego i prawa krajowego Rzeczpospolitej Polskiej. Akty prawa

międzynarodowego (unijnego) regulują zagadnienia dotyczące m.in. swobodnego

218S. Bolesta, Pojęcie porządku…, op. cit., s. 231.

68

przemieszczania się ludności, ochrony danych osobowych, informacji niejawnych, polityki

migracyjnej, wymiaru sprawiedliwości, przestępczości zorganizowanej, zwalczania

narkomanii i terroryzmu. Akty prawa krajowego regulują kwestie z obszaru prawa

konstytucyjnego, administracyjnego, cywilnego, ochrony konsumentów, prawa pracy czy

prawa karnego i prawa wykroczeń. Prawo karne i prawo wykroczeń normuje czyny noszące

znamiona przestępstwa m.in. przeciwko życiu i zdrowiu, wolności, rodzinie i opiece,

bezpieczeństwu powszechnemu, porządkowi publicznemu, ochronie informacji czy obrotowi

gospodarczemu219.

System bezpieczeństwa i porządku publicznego tworzą organy władzy publicznej, a także

służby i inne organy specjalizujące się w tej dziedzinie220. W zakresie tworzenia i nadzoru

ochronę bezpieczeństwa sprawują: Sejm, Senat, Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej, Rada

Ministrów, Prezes Rady Ministrów, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wraz

z podległymi mu służbami Policją, Strażą Graniczną, Służbą Ochrony Państwa, Państwową

Strażą Pożarną, a także terenowe organy administracji ogólnej oraz organy samorządu

terytorialnego. Realizacja zadań z zakresu bezpieczeństwa publicznego należy także

do Państwowego Ratownictwa Medycznego, firm ochroniarskich, detektywistycznych,

ubezpieczeniowych, sądów i prokuratur221.

Pojęcie systemu bezpieczeństwa narodowego zostało określone w Białej Księdze

Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej wydanej w 2013 r., jako „całość sił

(podmiotów), środków i zasobów przeznaczonych przez państwo do realizacji zadań

w dziedzinie bezpieczeństwa, odpowiednio do tych zadań zorganizowana (w podsystemy

i ogniwa), utrzymywana i przygotowywana222”. Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego

RP stała się fundamentem do napisania Strategii Bezpieczeństwa Narodowego

Rzeczypospolitej Polskiej RP z 2014 r. System bezpieczeństwa narodowego obejmuje

podsystemy kierowania i wykonawcze. Podsystem kierowania to organy i instytucje

zajmujące się bezpieczeństwem w Polsce. W skład podsystemu kierowania wchodzi Rada

Ministrów, Parlament Rzeczypospolitej Polskiej (Sejm i Senat) oraz Prezydent

Rzeczypospolitej Polskiej223. W kwestii zapobiegania zagrożeniom ogromne znaczenie

219W. Kitler, M. Czuryk, M. Karpiuk rada naukowa, Aspekty prawne…, op. cit., s. 143 – 144. 220https://www.bbn.gov.pl/pl/bezpieczenstwo-narodowe/system-bezpieczenstwa-n/bezpieczenstwo-p [dostęp

22.04.2021]. 221Z. Traczyk, Sektory obywatelski, komercyjny i samorządowy w realizacji zarządzaniem bezpieczeństwem

[w:] M. Lisiecki (red.), Zarządzanie bezpieczeństwem - wyzwania XXI wieku, Wydawnictwo Wyższej Szkoły

Zarządzania i Prawa im. Heleny Chodkowskiej, Warszawa 2008, s. 311 - 315. 222Biała Księga bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego,

Warszawa 2013. 223Ibidem.

69

ma także zarządzanie kryzysowe. Podsystem wykonawczy to środki oraz siły, którymi

dysponują organy i instytucje wchodzące w skład podsystemu kierowania.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej224 nakłada na Prezydenta RP obowiązek czuwania nad

jej przestrzeganiem, stania na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa,

nienaruszalności i niepodzielności terytorium naszego państwa225.

Konstytucyjny obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa państwa oraz porządku publicznego

należy także do Rady Ministrów i administracji rządowej226.

W wyniku decentralizacji władzy publicznej i wprowadzenia nowego modelu administracji

zagadnienia dotyczące wykonywania zadań publicznych zostały wpisane także

w kompetencje administracji samorządowej, która wykonuje powierzone jej zadania

publiczne.

Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2013 r. Jest

to analiza bezpieczeństwa dokonana przez ekspertów wykonana na zlecenie Prezydenta

Rzeczypospolitej Polskiej. Biała Księga jest pionierskim dokumentem przedstawiającym

całościowo system bezpieczeństwa narodowego w Polsce. W Białej Księdze wskazano jako

główne cele mobilizowanie instytucji i organów wykonujących politykę bezpieczeństwa

do wprowadzania rekomendacji, wpływanie na wiedzę i zwiększanie świadomości wśród

społeczeństwa na temat bezpieczeństwa i zagrożeń oraz większe zrozumienie przez państwa

na świecie postrzegania bezpieczeństwa przez Polaków227. Prologiem Białej Księgi jest

przemówienie ówczesnego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława

Komorowskiego. Struktura została podzielona na rozdziały: diagnoza stanu bezpieczeństwa

narodowego, prognoza rozwoju środowiska bezpieczeństwa, koncepcja działań

strategicznych, koncepcja przygotowania systemu bezpieczeństwa narodowego. Powstała

na podstawie Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej

Polskiej. Bezpieczeństwo państw europejskich uzależnione jest od Sojuszu

Północnoatlantyckiego, Unii Europejskiej, partnerstwa z Rosją, współpracy ze Stanami

Zjednoczonymi. Główne założenia Białej Księgi to scalenie oraz nadzorowanie sfery

bezpieczeństwa, udoskonalenie struktur w kraju, które zajmują się kwestiami bezpieczeństwa,

popularyzowanie nauk o bezpieczeństwie. Cele zawarte w Białej Księdze można podzielić

na: interesy, warunki, działania i przygotowania. Dokument zawiera analizę kondycji

bezpieczeństwa w Polsce, a także propozycje w zakresie polityki bezpieczeństwa odnoszące

224Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 225Ibidem, art. 126 ust. 2. 226Biała Księga bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej…, op. cit. 227Ibidem.

70

się do zmian zachodzących w środowisku wewnętrznym i zewnętrznym w kraju jak

i za granicą. Biała Księga uwzględnia założenia na następne dwadzieścia lat. Zawiera

odpowiedzi na pytania dotyczące kondycji bezpieczeństwa naszego kraju oraz o interesy

narodowe, spodziewane zmiany w kolejnych latach i strategię jaką Polska powinna

zastosować w zmieniających się okolicznościach, w jaki sposób powinien być przygotowany

system bezpieczeństwa narodowego odpowiadający na zaistniałe zmiany. W przedstawieniu

kondycji bezpieczeństwa w Polsce pomocne było charakteryzowanie doświadczeń

historycznych, ważne są także możliwości danego państwa w kwestii bezpieczeństwa,

wykorzystanie możliwości społeczeństwa oraz możliwości gospodarczych. Wykorzystując

doświadczenie historyczne łatwiej jest sformułować interesy narodowe i cele strategiczne.

Pozwala też na sformułowanie rokowań i kierunków postępu środowiska bezpieczeństwa

Polski. Założone zostało powstanie nowych zagrożeń i wyzwań dla bezpieczeństwa

na świecie. Wpływ na bezpieczeństwo naszego kraju ma stabilna sytuacja w poszczególnych

państwach, sytuacja na Bliskim Wschodzie, zapobieganie proliferacji broni masowego

rażenia, środki przenoszenia takiej broni, państwa upadłe oraz państwa upadające, słabo

rozwinięte, zagrożenia międzynarodowe, asymetryczne, terroryzm. Jednym z najbardziej

prawdopodobnych założeń jest zrównoważone integrowanie systemu bezpieczeństwa

narodowego. Zakłada ono korzystanie z szans jakie daje współpraca z sojusznikami

i w ramach organizacji międzynarodowych oraz znowelizowanie regulacji prawnych

w zakresie systemu bezpieczeństwa narodowego w Polsce, stworzenie zasad i procedur

polityczno – strategicznych, ujednolicenie systemu bezpieczeństwa narodowego

we wszystkich stanach bezpieczeństwa w państwie. Określone zostały podstawowe kierunki

działalności. Wprowadzono zarys systemu bezpieczeństwa228. Głównymi zarzutami pod

adresem Białej Księgi jest to, że w przyjętych koncepcjach trzeba wziąć pod uwagę

niekorzystny bieg wydarzeń, zwiększenie niepotrzebnej biurokracji. Ważną rolę powinno

odegrać Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, przekazanie obowiązków na konkretne osoby,

a nie na całą instytucję. W Białej Księdze brak jest odpowiedniej definicji zagrożeń

politycznych dotyczących tożsamości narodowej, tradycji, kultury, dziedzictwa kulturowego,

narodowego, nie uwzględnienie Rosji i wpływy na terenach byłej ZSRR jako zagrożenie dla

Polski, niedostateczna strategia Narodowych Sił Rezerwowych229. Dostosowanie tak Strategii

żeby zagwarantować bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne oraz prawidłowe

228Ibidem. 229P. Soloch, Wizja bezpieczeństwa narodowego w 2013 roku w dokumentach Prezydenta RP i Rządu. Biała

Księga Bezpieczeństwa Narodowego, Instytut Sobieskiego, nr 65, 20 września 2013.

71

wykonywanie celów strategicznych i interesów narodowych, zabezpieczenie przed

zagrożeniami i wyzwaniami. Jest to dokument charakteryzujący każdą dziedzinę

bezpieczeństwa. W Białej Księdze zostało podkreślone, że najważniejsze w państwie

są potrzeby jego obywateli, a także troska o wspólne dobro.

Badanie poczucia bezpieczeństwa przeprowadzone przez Centrum Badania Opinii

Społecznej i Polskiego Badania Przestępczości w 2016 r. wykazało, że mieszkańcy naszego

kraju czują się bezpiecznie. Wysoko oceniona została także praca Policji, która realizuje

najwięcej zadań dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa w kraju230.

Kwestie bezpieczeństwa kulturowego normują ustawy i wiele dokumentów. Zapisy

dotyczące bezpieczeństwa kulturowego zostały zawarte m.in. w Strategii bezpieczeństwa

narodowego RP z 2014 r., w której ochrona i umacnianie tożsamości narodowej i dziedzictwa

narodowego uznane zostało za warunek tworzenia i rozwoju nowoczesnego państwa231.

Zapisy w punkcie 95 mówią, że „konieczna jest nie tylko ochrona dziedzictwa kulturowego

i tożsamości narodowej, ale też wydobywanie tkwiącego w nich potencjału rozwoju

i budowy”232. Działania podejmowane przez państwo będą miały na celu „zapewnienie

powszechnego i równego dostępu do kultury233”, aktywizację społeczności, kształtowanie

więzi i rozwijanie patriotycznych, obywatelskich postaw i rozwijanie świadomości

obywatelskiej pozwalającej zrozumieć zasady demokracji234.

Pojęcia tożsamość narodowa i kulturowa nakładają konieczność dokładnej interpretacji

i potraktowania tej kwestii w wielu ujęciach. Kwestie tożsamości narodowej i dziedzictwa

kulturowego przedstawione zostały m.in. w Białej Księdze Bezpieczeństwa Narodowego RP

z 2013 r., w której zestawiony i oceniony został system bezpieczeństwa naszego państwa oraz

wskazano kierunki dalszego działania na najbliższe lata. Opracowanie to stało się wskazówką

do przygotowania strategicznych dokumentów z zakresu bezpieczeństwa w następnych

latach235.

W Strategii Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022236

zagadnienia te zostały uszczegółowione.

230https://archiwumbip.mswia.gov.pl/bip/raport-o-stanie-bezpie/18405,Raport-o-stanie-bezpieczenstwa.html,

s. 17, [dostęp 17.04.2021]. 231Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2014 r., Warszawa 2014, punkt 95. 232Ibidem. 233Ibidem. 234Ibidem. 235Biała Księga bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej…, op. cit. 236Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022, Warszawa 2013,

s. 80, https://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/01/strategia_rozwoju_systemu_bezpieczenstwa_narodowego_rp_2022.pdf

[dostęp 23.04.2021].

72

W wielu dotychczasowych publikacjach dotyczących bezpieczeństwa Polski za główne źródła

zagrożeń dla bezpieczeństwa kulturowego uznane zostały: globalizacja, migracje, regionalizm

i modernizacja237. Każde z tych zagrożeń stanowi konieczność dokładnej analizy źródeł ich

powstania, a także zidentyfikowanie przyczyn, rozpoznanie skutków i określenie ich

wzajemnych zależności.

Dzięki postępowi naukowo - technicznemu, jaki od drugiej połowy XX wieku rozwija się

w błyskawicznym tempie zaczęła rozwijać się także kultura masowa. Środki masowego

przekazu prasa, telewizja, radio, Internet posiadające szeroki zasięg sprawiły, że przepływ

informacji odbywa się w sposób błyskawiczny co w dużym stopniu wywiera wpływ na życie

człowieka. Jesteśmy świadkami postępującego procesu globalizacji, która niesie ze sobą

przemiany w wielu dziedzinach w tym we współczesnej kulturze. Zjawisko globalizacji

wpływa zarówno dodatnio jak i ujemnie na współczesną kulturę powodując liczne jej

przemiany. Zagrożenia bezpieczeństwa kulturowego Polski mogą wynikać z uwarunkowań

zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych.

Zagrożeniami o charakterze zewnętrznym, będące skutkiem globalizacji są m.in.:

międzynarodowa przestępczość zorganizowana, rozprzestrzenianie się kultury masowej

i popkultury, ujednolicenie stylów życia, mody, nawyków, obyczajów, ruchy społeczne

wykazujące skrajne poglądy i rozpowszechnianie kultur alternatywnych różnych

od dominujących w danym społeczeństwie.

Zagrożeniami wewnętrznymi dla bezpieczeństwa kulturowego Polski są m.in.: przestępczość

zorganizowana, przemyt i handel dobrami kultury, brak godnego poszanowania dóbr kultury,

miejsc i obiektów pamięci narodowej, powstanie nowych kręgów kulturowych, zmiana

stylów życia, obyczajów, systemów wartości, kryzys tożsamości narodowej, zanikanie

szacunku dla symboli narodowych, przekształcenia językowe czy odrzucenie wartości,

tradycji i zwyczajów na rzecz nowoczesności.

Migracje międzynarodowe od wielu lat stanowią wyzwanie dla Europy. Masowe

przemieszczania się ludności są zjawiskiem znanym w historii świata238. Zagrożeniami

bezpieczeństwa kulturowego wynikającymi z migracji są m.in.: koszty ekonomiczne w tym

osłona socjalna dla imigrantów, konflikty na tle kulturowym, przestępczość, konfrontacja

różnych kultur i różnych systemów wartości, tworzenie obszarów obcej kultury,

wielokulturowość, zróżnicowanie kulturowe, powstanie nowych i umocnienie się starych

237J. Czaja, Kulturowe czynniki…, op. cit., s. 55 – 56. 238S. Sławińska, Współczesne uchodźstwo a bezpieczeństwo naszego kraju,[w:]Bezpieczeństwo współczesnego

państwa część II Wymiar narodowy, Wydawnictwo Drukarnia Styl Anna Dura, Kraków 2019, s. 59 – 73.

73

stereotypów wobec przybyszów, powstanie negatywnych zjawisk jak ksenofobia, szowinizm

czy brak tolerancji.

Na początku lat 90-tych nastąpił wzrost liczby przybywających do Polski imigrantów.

Procesy integracyjne w Europie, otwarcie rynków pracy dla cudzoziemców i zapotrzebowanie

na siłę roboczą spowodowały, że do Polski zaczęły napływać osoby poszukujące pracy

z państw byłego Związku Radzieckiego, głównie z Ukrainy i Białorusi. Zanotowano wzrost

nieudokumentowanych i nielegalnych przemieszczeń, a także zwiększenie zamieszkania

i podejmowania przez cudzoziemców pracy bez wymaganych zezwoleń. Lata

dziewięćdziesiąte to także wzrost napływu do Polski migrantów z Afryki i Azji głównie

z Wietnamu, Kazachstanu, Armenii i Chin. Do Polski jako kraju tranzytowego zaczęli

wówczas przyjeżdżać przybysze z ogarniętych konfliktami zbrojnymi rejonów Azji, głównie

z Czeczenii. W tym samym czasie w Polsce odnotowano wzrost liczby repatrianci, głównie

z Kazachstanu, Ukrainy i Białorusi. Obecnie repatriacje nie mają już tak dynamicznego

charakteru, jak w drugiej połowie lat 90-tych chociaż w krajach byłego Związku

Radzieckiego mieszka dzisiaj jeszcze kilkadziesiąt tysięcy potomków Polaków

deportowanych w głąb ZSRR w latach 1940-1941. Część z nich zadeklarowała chęć powrotu

do kraju swoich przodków.

Obecnie w Polsce przebywają imigranci przeważnie z obszaru byłego Związku

Radzieckiego (głównie z Ukrainy i Republiki Białorusi, Federacji Rosyjskiej), a także

z Wietnamu czy Chin239. Wpływa to w niewielkim stopniu na bieżące stosunki społeczne

w Polsce, ale w przyszłości możliwy jest wzrost wielokulturowości i problemów etnicznych.

Niektóre problemy tego rodzaju można zaobserwować już teraz. Są to m.in. wzrost

przestępczości, przemyt, handel narkotykami, handel bronią czy handel ludźmi240.

Poważnym problemem jest zjawisko emigracji Polaków, które po przystąpieniu Polski

do Unii Europejskiej wyraźnie się nasiliła. Wśród emigrantów udających się do krajów, które

otworzyły swoje rynki pracy największą grupę stanowią osoby młode i dobrze wykształcone,

często podejmujące zagranicą pracę zarobkową poniżej swoich kwalifikacji. Emigracje

zarobkowe poza granice kraju, z regionów o zwiększonym nasileniu mogą powodować

powstanie zjawiska ubóstwa i wykluczenia społecznego. Dotyczy to szczególnie dzieci

w rodzinach gdzie jedno lub oboje rodziców wyjechali zagranicę za pracą, u których mogą

wystąpić problemy wychowawcze, nieobecności czy słabe oceny.

239https://migracje.gov.pl/, [dostęp 29.04.2021]. 240J. Czaja, Kulturowe czynniki…, op. cit., s. 53.

74

Bezpieczeństwo militarne jest jednym z obszarów bezpieczeństwa obejmujących m.in.

zdolności państwa zarówno do obrony jak i ataku, w skład których wchodzą takie czynniki

jak: liczebność, uzbrojenie i wyposażenie sił zbrojnych, poziom doświadczenia i wyszkolenia

żołnierzy, wykwalifikowana kadra dowódcza, międzynarodowa kontrola zbrojeń w tym

rozprzestrzeniania się broni masowego rażenia241.

Najważniejszym celem polityki naszego państwa w dziedzinie obronności jest zapewnienie

warunków do realizacji podstawowych interesów narodowych jakimi są m.in.: ochrona

terytorium, ochrona konstytucyjnych wolności i praw obywateli, zagwarantowanie stabilnego,

wszechstronnego rozwoju społeczno-gospodarczego, dobrobytu, ochrona dziedzictwa

narodowego czy bezpieczeństwa obywateli242.

Polska jest państwem granicznym NATO i z tego powodu może być narażona na zagrożenia

wymierzone nie tylko przeciwko naszemu państwu, ale także przeciwko innym państwom

członkowskim Sojuszu.

Największymi wyzwaniami przed jakimi stoi obecnie Polska to przede wszystkim utrzymanie

odpowiedniego poziomu potencjału obronnego, który tworzą m.in.: służba zagraniczna, siły

zbrojne RP, wojskowe służby specjalne (Służba Wywiadu Wojskowego), a także przemysł

obronny243. Zadaniem ich jest redukowanie nacisku, groźby, zastraszenia, szantażu

politycznego, utrzymywanie silnej pozycji międzynarodowej, wspieranie działań na rzecz

bezpieczeństwa militarnego przez dyplomację. Wzmacnianie współpracy w dziedzinie

obronności z NATO, wdrażanie projektów dotyczących nowoczesnych technologii

obronnych, zakup nowoczesnego sprzętu dla wojska umocni pozycję Polski jako

odpowiedzialnego członka Sojuszu244. Jednym z najważniejszych elementów polityki

bezpieczeństwa państwa oraz polityki zagranicznej jest udział sił zbrojnych RP

w sojuszniczych misjach i operacjach pokojowych i stabilizacyjnych poza granicami naszego

kraju. Profesjonalizacja sił zbrojnych RP jest procesem niezbędnym do zapewnienia

bezpieczeństwa Polsce oraz do wywiązywania się z przyjętych przez nasz kraj zobowiązań

sojuszniczych.

Udział w misjach jest sprawdzianem możliwości i ważnym doświadczeniem w procesie

profesjonalizacji sił zbrojnych umożliwiającym zdobycie cennych umiejętności praktycznych.

241R. Szpyra, Bezpieczeństwo militarne państwa, Wydawnictwo AON, Warszawa 2012, s. 85 i n. 242J. Wojnarowski, System obronności państwa, Wydawnictwo AON, Warszawa 2005, s. 7. 243https://www.bbn.gov.pl/pl/bezpieczenstwo-narodowe/system-bezpieczenstwa-n/obronnosc/5976,Potencjal-

obronny.html [dostęp 29.04.2021]. 244https://www.msz.gov.pl/pl/p/brukselanato_be_s_pl/polska_w_nato/polska_w_operacjach_nato/ [dostęp

28.04.2021].

75

W zakresie bezpieczeństwa rozróżnia się dwa najważniejsze podmioty tj. państwo

i jednostka. W literaturze przedmiotu znajduje się wiele kryteriów dotyczących

wyodrębnienia rodzajów bezpieczeństwa. Jednymi z kluczowych kryteriów jest kryterium

podmiotowe i przedmiotowe. Do podstawowych rodzajów bezpieczeństwa przyjmując

kryterium przedmiotowe należy m.in.: bezpieczeństwo polityczne, społeczne, ekonomiczne,

ekologiczne, wewnętrzne, zewnętrzne. Wszystkie rodzaje bezpieczeństwa mogą być

pojmowane jako osobne obszary bezpieczeństwa jednak każdy z tych rodzajów należy

rozumieć w odniesieniu do państwa. Można z tego wywnioskować, że każdy z rodzajów

bezpieczeństwa jest ze sobą ściśle związany.

76

Rozdział II. Migracja i imigracja: przyczyny, główne kierunki, skutki

społeczne i ekonomiczne, polskie i unijne ustawodawstwo

2.1. Przyczyny migracji i imigracji

Migracje ludności to przemieszczenia się ludności i całych grup społecznych między

różnymi skupiskami ludności np. między krajami lub miastami, między różnymi rejonami

geograficznymi i państwowymi.

Przyjmując za kryterium przyczyny wyróżnić można: migracje zarobkowe (powodowane

względami ekonomicznymi, dominujące w Europie), rodzinne (zakładanie i łączenie rodzin),

edukacyjne (nauka), polityczne (wojny, prześladowania), religijne (prześladowania na tle

religijnym), osadnicze (w celu osiedlenia się), narodowościowe (uprzedzenia) oraz inne,

związane z osobistymi celami np. w celu poprawy stanu zdrowia czy wyjazdy turystyczne.

Biorąc od uwagę sposób organizacji i przebieg migracje można podzielić na: indywidualne,

grupowe, zaplanowane, żywiołowe, legalne, nielegalne, dobrowolne i przymusowe.

Ze względu na czas trwania wyróżnia się: migracje stałe (długotrwałe, nieodwracalne, na czas

nieokreślony), migracje czasowe (na czas określony lub sezonowe), migracje wahadłowe

(cykliczne, codzienne wyjazdy i przyjazdy związane z pracą lub szkołą)245.

Podział migracji ze względu na charakter decyzji o wyjeździe na przymusowe i dobrowolne

w pewnym sensie określa również przyczyny ich wystąpienia. Migracje przymusowe

związane są głównie z ucieczką przed prześladowaniami, wojnami czy katastrofami

naturalnymi.

Do migracji przymusowych zalicza się: deportacje, wysiedlenia, wydalenia, zesłania,

uchodźstwo, ucieczki przed prześladowaniami na tle religijnym, etnicznym lub narodowym,

ucieczki w obawie przed utratą życia i zdrowia (uchodźcy) i pod wpływem wywieranej presji

i nacisków na tle politycznym, handel ludźmi, przymusowa praca. Przyczyną przymusowych

migracji są głównie czynniki polityczne246. Ten rodzaj migracji obecnie jest bardzo aktualny

a jego natężenie, ze względu na sytuację polityczną w różnych częściach świata, głównie

na Bliskim Wschodzie i na Ukrainie ciągle wzrasta. Wiele osób głównie z Syrii czy Ukrainy

podejmuje decyzję o migracji z powodu wojny. Osoby, które uciekają z państw objętych

działaniami wojennymi i szukają azylu w innym kraju nazywani są uchodźcami.

245http://www.demografia.uni.lodz.pl/dlastud/migracje [dostęp 23.02.2021]. 246Z. Kwaczyńska–Butrym, Migracje. Wybrane zagadnienia…, op. cit., s. 16 - 17.

77

Innym, równie ważnym powodem przymuszającym do migracji są prześladowania na tle

religijnym. Dotyczy to przeważnie krajów, w których między obywatelami występują różnice

religijne. Wyznawcy przeważającej religii dyskryminują wyznawców innej religii

pozostającej w mniejszości powodując u nich poczucie braku bezpieczeństwa, braku swobody

i religijnej wolności. Postanawiają wówczas udać się do kraju, w którym będą czuć się

bezpiecznie, nie będą odczuwać lęku przed utratą życia a ich religia nie będzie wywoływała

sprzeciwu.

Migracje dobrowolne to migracje z własnej woli, bez jakiegokolwiek przymusu

z zewnątrz podejmowane wskutek poszukiwania dla siebie najodpowiedniejszego do nauki,

pracy miejsca czy też w celu ucieczki przed swoimi zobowiązaniami, problemami,

trudnościami czy naciskiem społeczeństwa. Przy podejmowaniu decyzji o dobrowolnej

migracji brane są pod uwagę m.in. takie czynniki jak: możliwość podjęcia zatrudnienia

i osiągania wyższego wynagrodzenia, wysokie standardy życia, nauki, chęć sprawdzenia się,

a także łączenie rodzin oraz czasem powrót do kraju swoich przodków (repatriacja)247.

Jedną z najliczniejszych grup imigrantów stanowią ludzie młodzi m.in. podejmujący naukę

na zagranicznych uczelniach wyższych, a także poszukujący lepszych perspektyw

zawodowych.

Wśród imigrantów ekonomicznych znacznie więcej jest ludzi młodych niż starszych wiekiem,

więcej mężczyzn niż kobiet oraz osób stanu wolnego, które są bardziej skłonne

do podejmowania decyzji migracyjnych. Spowodowane jest to głównie mobilnością

i przeważającą ilością ofert pracy dla mężczyzn. Wśród migrantów ekonomicznych będących

w młodym wieku znajdują się ludzie pragnący m.in. uniezależnić się finansowo od rodziców,

polepszyć swoją bieżącą sytuację finansową oraz zdobyć finansowe środki na zapewnienie

sobie lepszego życia w przyszłości. Powodem imigracji ludzi starszych, najczęściej emerytów

i rencistów jest chęć podniesienia poziomu swojego życia i finansowej pomocy dzieciom.

247Ibidem, s. 17 – 18.

78

Tabela 3. Imigracje zagraniczne na pobyt stały według płci i wieku imigrantów w 2018 r.

Wiek imigrantów Ogółem

ogółem mężczyźni kobiety

imigranci 15 461 8 489 6 972

0-4 lata 4 931 2 595 2 336

5-9 1 733 905 828

10-14 502 254 248

15-19 280 151 129

20-24 508 250 258

25-29 1 040 489 551

30-34 1 426 829 597

35-39 1 276 788 488

40-44 920 544 376

45-49 649 411 238

50-54 440 274 166

55-59 455 259 196

60-64 472 257 215

65-69 407 245 162

70 lat i więcej 422 238 184


Zgodnie z danymi Rocznika Demograficznego 2019 r. wśród wszystkich imigrantów, którzy

w 2018 r. przybyli do Polski większość stanowią dzieci w wieku od 0 do 4 lat, od 5 do 9 lat,

a także dorośli mężczyźni między 35 - 39 rokiem życia oraz między 30 a 34 i 25 - 29.

Z powyższej statystyki wynika, że imigrantami są przeważnie młodzi ludzie, którzy

przybywają do Polski i sprowadzają tutaj swoje rodziny248. Z powyższych danych

statystycznych zawartych w Roczniku Demograficznym 2019 r. można wywnioskować,

że wśród imigrantów największy odsetek stanowią dzieci, które przyjeżdżają do nas

z rodzicami oraz mężczyźnie, którzy żeby zapewnić lepsze warunki życia przyjechali

do pracy w branżach budowlanych.

Głównymi przyczynami imigracji ludności są względy ekonomiczne m.in.: chęć polepszenia

warunków życia, poszukiwanie pracy poza swoim miejscem zamieszkania, możliwość

248Rocznik Demograficzny z 2019 r., https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-

statystyczne/rocznik-demograficzny-2019,3,13.html [dostęp 20.02.2021].

79

zdobycia lepszej pracy, lepszych zarobków, ucieczka przed prześladowaniami na tle

religijnym, politycznym, poszukiwanie zrozumienia dla własnych poglądów, sytuacja

polityczna w państwie, sytuacja materialna, klęski żywiołowe, brak perspektyw

na polepszenie sytuacji materialnej i osiągnięcia czegoś ważnego, brak poczucia

bezpieczeństwa, możliwość zamieszkania w ustabilizowanym kraju, czy przyjazdy do kraju

w celu zdobycia wykształcenia249.

Osoby, dla których powodem imigracji są względy ekonomiczne wybierają państwa

z większym rynkiem pracy i bardziej rozwiniętą gospodarką co pomaga im w zdobyciu

zatrudnienia i osiągania wyższych niż w kraju pochodzenia zarobków250.

Do Europy imigrują także, dzięki liberalnym warunkom i ułatwieniom w przemieszczaniu się

studenci spoza Europy chcący tutaj zdobywać swoje wykształcenie.

Imigracje ludności wywołują dwa rodzaje czynników: wypychające i przyciągające. Zarówno

czynniki wypychające, jak i przyciągające postrzegane są i odbierane przez jednostkę

indywidualnie251.

Czynniki wypychające (o charakterze społecznym, ekonomicznym, politycznym czy

religijnym) sprawiają, że życie w dotychczasowym miejscu staje się coraz bardziej trudne

i na tyle uciążliwe, że podejmowane są decyzje o imigracji. Jednym z ważniejszych

czynników wypychających jest bezrobocie i brak odpowiedniej pracy, złe warunki pracy,

niskie płace, wysokie podatki, brak perspektyw rozwoju zawodowego, osobistego, głód,

ubóstwo, pogarszające się warunki bytowe, wizja życia poniżej minimum egzystencji, wojna

domowa, prześladowania, dyskryminacja, przemoc, przestępczość czy brak tolerancji. Nie

tylko jednak czynniki ekonomiczne i chęć szybkiego zdobycia funduszy decydują o zmianie

miejsca. Równie ważnym czynnikiem są imigracje z powodów politycznych: wojen czy

prześladowań, które zmuszają do opuszczenia własnego kraju. Brak bezpieczeństwa,

prześladowania na tle etnicznym, religijnym, rasowym i kulturowym wywołuje wśród ludzi

poczucie strachu i często powoduje podjęcie decyzji o przeniesieniu się w bezpieczne

miejsce252.

Częstym powodem imigracji ludności i ważnym czynnikiem wypychającym

są prześladowania na tle religijnym. Dotyczy to głównie mieszkańców Bliskiego Wschodu,

gdzie wolność religijna jest ograniczona i na tym tle powstają różne problemy.

249S. Sławińska, Masowe przemieszczanie się ludności, a bezpieczeństwo Polski i innych państw

Unii Europejskiej na początku XXI wieku. Wybrane problemy…, op. cit., s. 105 - 164. 250Z. Kwaczyńska–Butrym, Migracje. Wybrane zagadnienia…, op. cit., s. 18 – 19. 251P. Lubiewski, Nielegalna imigracja. Zagrożenia bezpieczeństwa, Część 1, Wydawnictwo Wyższej Szkoły

Policji w Szczytnie, Szczytno 2016, s. 35. 252J. P. Gieorgica, Polskie migracje w świetle…, op. cit., s. 31.

80

To m.in. z tego powodu ludzie uciekają do Europy, gdzie zapewnionych jest wiele swobód

i większe możliwości na rynku pracy.

Innym czynnikiem wypychającym są także zmiany klimatyczne: klęski naturalne, susze,

powodzie, trzęsienia ziemi, zanieczyszczenia powietrza, wody i związane z tym kryzysy

zakłócające życie społeczeństwa, funkcjonowanie gospodarki, niedostateczną ilość żywności,

zła jej jakość oraz kryzys polityczny i jego konsekwencje w postaci destabilizacji niemalże

w każdej dziedzinie życia, a także wysoki przyrost naturalny. Dotyczy to szczególnie państw

położonych na obszarach narażonych na klęski żywiołowe i inne niebezpieczne zjawiska

przyrodnicze253.

Czynniki wypychające mają bardzo duże znaczenie przy podjęciu decyzji o opuszczeniu

dotychczasowego miejsca pobytu szczególnie jeśli wpływają w negatywny sposób na poziom

życia lub zagrażają życiu człowieka i jego rodziny. Niemniej jednak po stronie kraju

urodzenia istnieją także czynniki, które mogą zniechęcić do imigracji a wśród nich m.in.:

bliskość kulturowa, więzi rodzinne i społeczne czy wysoka pozycja społeczna.

Innym motywem i czynnikiem wypychającym może być także chęć poznania nowych kultur,

potrzeba poszerzania swojej wiedzy, nauka obcego języka czy potrzeba zmiany otoczenia.

Czynniki przyciągające to wszystko to co sprawia, że dane miejsce pobytu wydaje się

na tyle atrakcyjne, że warto jest tam zamieszkać. Głównymi czynnikami przyciągającymi

i jednocześnie wypychającymi są przyczyny ekonomiczne, społeczne, religijne, kulturowe,

polityczne i te związane z edukacją m.in.: szerszy rynek pracy, szansa na zatrudnienie,

możliwość zdobycia nowych i podnoszenia dotychczas zdobytych kwalifikacji, rozwoju

osobistego, zapoznanie się z nowymi technologiami, korzystne zarobki, szybszy awans,

większa tolerancja społeczeństwa, bezpieczeństwo, możliwości łączenia rodzin, pewne,

stabilne prawo, wolność czy niezależność254. Migracje w celu podjęcia nauki dotyczą

przeważnie ludzi młodych, którzy uważają, że ukończenie studiów wyższych za granicą,

a także zdobyta wiedza i umiejętności umożliwią im w przyszłości zdobycie

satysfakcjonującej pracy. Czynnikiem przyciągającym są także zwiększające się dysproporcje

ekonomiczno - społeczne między słabo i wysoko rozwiniętymi krajami świata, przedstawiany

często w mediach społecznościowych obraz nieporównywalnie lepszego niż dotychczas życia

na styl zachodni, kojarzony z wygodą i dostatkiem255.

Korzystny klimat oraz zasobność w bogactwa naturalne także są czynnikami przyciągającymi.

253Ibidem. 254Ibidem. 255P. Lubiewski, Nielegalna imigracja…, op. cit., s. 24.

81

W literaturze przedmiotu można znaleźć wiele teorii migracji. Do podstawowych

teorii zalicza się m.in. ekonomiczne tj. neoklasyczna, nowa ekonomiczna, teoria dwoistego

rynku pracy. W ekonomicznych teoriach migracji główny nacisk kładzie się na względy

ekonomiczne jako przyczynę migracji. W teorii neoklasycznej każda osoba traktowana jest

jako racjonalny podmiot gospodarczy, który rozważając zyski i straty decyduje się

na migracje. Decyzja o migracji jest niejako pewną formą inwestowania w tzw. kapitał ludzki.

W tej teorii analizowany jest dany rynek. Teoria nowa ekonomiczna w odróżnieniu do teorii

neoklasycznej dotyczy tylko gospodarstwa domowego. Emigracja jest postrzegana jako

rezultat analizy przeprowadzonej w danym gospodarstwie domowym. Teoria dwoistego

rynku pracy skupia się na odróżnieniu dwóch rynków pracy. Jeden jest to dobrze płatna,

stabilna praca, zaś drugi to praca nie wymagająca wyższego wykształcenia, nisko płatna,

niestabilna. W tej teorii zakłada się, że tylko imigranci mogą zapewnić miejsca pracy nisko

opłacane orazniestałe256.

Najczęstszymi przyczynami migracji są względy ekonomiczne. Ludzie decydują się

na opuszczenie swojej ojczyzny i udają się w celu poszukiwania lepiej płatnej pracy, która

pozwoli im podwyższyć standardy bytowe rodziny i polepszyć dotychczasowe warunki życia.

Migracje ludności powodowane przyczynami ekonomicznymi dotyczą przeważnie ludności

pochodzącej z państw północnej Afryki oraz postkomunistycznych krajów Europy. Migranci

ekonomiczni udają się przeważnie do Niemiec i Wielkiej Brytanii. Najważniejszymi

ekonomicznymi przyczynami migracji ludności z państw Afryki jest brak miejsc pracy

w kraju pochodzenia i w związku z tym brak możliwości zatrudnienia, brak kwalifikacji

zawodowych wymaganych do podjęcia zatrudnienia, niskie płace i złe warunki pracy, a także

chęć polepszenia warunków życia dla siebie i rodziny pozostawionej w kraju czy otrzymania

wysokich świadczeń socjalnych.

Oprócz problemów ekonomicznych, afrykańskie państwa borykają się z licznymi konfliktami

wewnętrznymi, brakiem stabilizacji, zagrożeniem bezpieczeństwa co spowodowało spadek

dochodów z turystyki, pogłębienie się kryzysu gospodarczego, zniechęcenie inwestorów

do tworzenia nowych miejsc pracy a redukcja miejsc pracy w sposób bezpośredni lub

pośredni wpłynęła na podjęcie decyzji o wyjeździe do państw wysoko rozwiniętych

gospodarczo. Ponadto wysoki przyrost naturalny i duża liczba osób w wieku produkcyjnym,

często nie posiadających odpowiednich kwalifikacji już obecnie powoduje problemy

ze znalezieniem zatrudnienia i dlatego wśród imigrantów z Afryki do Europy najwięcej jest

256J. Brzozowski, Ekonomiczne teorie migracji międzynarodowych, Zeszyty Naukowe nr 855, Uniwersytet

Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2011, s. 55-71.

82

ludzi młodych głównie z Nigerii gdzie liczba osób żyjących w skrajnym ubóstwie jest bardzo

duża. Przyczyną emigracji mieszkańców Afryki jest także korupcja i nierówności społeczne

przejawiające się m.in. w dużych rozbieżnościach w dochodach co powoduje poczucie braku

sprawiedliwości. Z tego powodu wiele osób decyduje się na emigrację w poszukiwaniu pracy,

aby móc utrzymać swoją liczną rodzinę.

Przyczynami imigracji ludności z Afryki do Europy są także zmiany klimatyczne, katastrofy

naturalne: susza, powódź, brak dostępu do wody pitnej, poszukiwanie pracy i innych źródeł

utrzymania. Z powodu m.in. katastrof naturalnych w wielu państwach Afryki, szczególnie

tych najbiedniejszych, warunki życia mieszkańców stale się pogarszają a brak dostępu

do wody pitnej i niedożywienie, szczególnie wśród dzieci stało się poważnym problemem257.

Wzrost temperatury na Ziemi powoduje, że coraz więcej obszarów m.in. w Afryce

dotkniętych jest pustynnieniem co powoduje zmniejszenie obszarów rolniczych, gruntów

ornych, pastwisk i utratę żyzności przez glebę. Wiąże się to m.in. z problemem zapewnienia

odpowiedniej ilości pożywienia i zmniejszeniem możliwości podjęcia płatnej pracy

w rolnictwie a w konsekwencji wzrost imigracji m.in. do Europy.

W krajach afrykańskich dużym problemem jest dostęp do wody pitnej.

Wiele krajów, szczególnie borykających się z problemami demograficznymi tworzy

system zachęt dla mieszkańców innych państw i kontynentów, którzy szukają miejsca

do osiedlenia się m.in. poprzez zwiększenie środków dla imigrantów czy ułatwienia

w legalizacji pobytu.

Do naszego kraju przyjeżdża coraz więcej obcokrajowców w poszukiwaniu pracy

i w celu jej podjęcia. Pomimo to cały czas widoczna jest przewaga emigracji nad imigracją.

Wśród przyczyn imigracji do Polski główne miejsce zajmują względy ekonomiczne, szansa

zdobycia stabilnej pracy i płacy. Do Polski przyjeżdża wielu wykwalifikowanych

pracowników i specjalistów do pracy w zagranicznych firmach działających na terenie Polski

w większości z Europy Zachodniej, a także z Japonii, Korei Południowej czy Chińskiej

Republiki Ludowej oraz pracownicy niewykwalifikowani, podejmujący proste prace

w budownictwie czy rolnictwie głównie z Ukrainy, Federacji Rosyjskiej, Republiki Białorusi

czy Socjalistycznej Republiki Wietnamu. Ci ostatni często przekroczyli granicę w nielegalny

sposób i przebywają u nas nielegalnie258.

W latach 2015 – 2018 do kluczowych szlaków migracyjnych należały: wschodnio-

śródziemnomorski, zachodnio – bałkański, środkowo- śródziemnomorski, zachodnio-

257https://www.unicef.pl/O-nas/Aktualnosci/Niedozywienie-cichy-zabojca [dostęp 25.02.2021]. 258Ibidem.

83

śródziemnomorski, wschodni lądowy, zachodnio- afrykański, czarnomorski. W 2018 r.

najbardziej popularnym szlakiem migracyjnym był szlak zachodnio-śródziemnomorski

prowadzący do Hiszpanii. W 2021 r. ważnym szlakiem był szlak zachodnio - afrykański oraz

szlak środkowo- śródziemnomorski. Według danych FRONTEX do połowy sierpnia 2021 r.

szlakiem zachodnio - afrykańskim przedostało się do Europy blisko 7350 osób. Szlak

środkowo- śródziemnomorski prowadzi przez Morze Śródziemne z Afryki Północnej

do Włoch. Do Europy dostało się tym szlakiem ok. 30 000 migrantów259.

Czynnikiem ułatwiającym podjęcie decyzji o imigracji do Polski, szczególnie dla

imigrantów ze Wschodu oprócz względów ekonomicznych są więzy rodzinne i podobieństwo

kulturowe. Polska uznawana jest za atrakcyjny kierunek imigracji dla: Ukraińców, Rosjan,

Białorusinów, Wietnamczyków, Chińczyków, Hindusów, a także Ormian i Gruzinów.

Największą grupę imigrantów w Polsce stanowią Ukraińcy, dla których Polska w ostatnim

czasie stała się najważniejszym krajem docelowym. Przyjęcie imigrantów z Ukrainy nie

stanowi zagrożenia bezpieczeństwa dla Polski natomiast wpływa pozytywnie na rynek pracy

zmniejszając poziom bezrobocia.

Ich napływ spowodowany jest w większości warunkami ekonomicznymi na Ukrainie,

brakiem perspektyw na rynku pracy, wszechobecną korupcją, wysokim bezrobociem,

poszukiwaniem lepszych warunków życia, problemami gospodarczymi, zagrożeniem

bezpieczeństwa, niestabilnością czy konfliktem na wschodzie kraju, który spowodował

wycofanie się inwestycji zagranicznych i upadek wielu zakładów pracy oraz przede

wszystkim wzbudził w mieszkańcach brak poczucia bezpieczeństwa.

Ukraińcy zmuszeni są do szukania lepszego życia poza granicami swojego państwa, które

im tego nie zapewnia. Ogromne dysproporcje w zarobkach na Ukrainie, duża różnica

w zarobkach między Ukrainą a Polską powodują, że coraz częściej wysoko wykwalifikowani

pracownicy opuszczają swój kraj w poszukiwaniu stabilnego źródła zarobkowania

i zamierzają osiedlić się w Polsce na stałe pomimo wykonywania często prac fizycznych.

Bardzo duże znaczenie przy podjęciu decyzji o imigracji do Polski ma także sytuacja

polityczna, oligarchizacja i powodujący wzrost rozwarstwienia społecznego klientelizm.

Polska jest dla Ukraińców atrakcyjnym miejscem ze względu na bliskość zarówno pod

względem geograficznym jak również kulturowym i językowym. Dużo łatwiej jest im się

porozumiewać z Polakami a odległość do domu nie jest duża co ułatwia powrót do rodziny

w przeciwieństwie do imigrantów przybywających na przykład z Bliskiego Wschodu czy Azji

259https://forsal.pl/gospodarka/demografia/artykuly/8230754,szlaki-migracyjne-hiszpania-grecja-na-wegrzech-

postawiono-plot.html [dostęp 26.09.2021].

84

gdzie większa bariera językowa i kulturowa utrudnia znalezienie pracy i integrację imigranta

ze społeczeństwem przyjmującym.

Ułatwienia w przepisach dotyczących imigracji oraz trudności polskich pracodawców

w znalezieniu siły roboczej wśród Polaków spowodowane spadkiem liczby ludności w wieku

produkcyjnym, falą emigracji z Polski i wysokim wzrostem gospodarczym spowodowały,

że liczba cudzoziemców pracujących w Polsce wyraźnie się zwiększyła.

Ponadto rosyjska aneksja Krymu w 2014 r. i konflikt zbrojny na wschodzie Ukrainy (obecnie

złagodzony) wywołały zmianę kierunku imigracji i falę napływu ukraińskich imigrantów.

Rosyjska interwencja i ciągle niestabilna pod względem bezpieczeństwa sytuacja

we wschodniej części Ukrainy i zniszczenia spowodowane konfliktem wywołały kryzys

wśród mieszkańców i spowodowały falę uchodźców zarówno wewnętrznych, jak

i zewnętrznych do sąsiednich krajów. Wśród ogólnej liczby uchodźców 1,3 mln, 860 tys.

stanowią uchodźcy, którzy zmuszeni sytuacją opuścili swój kraj (stan na maj 2015 r.)260.

Ukraińcy przyjeżdżają także do Polski w celu zdobycia wykształcenia.

Równie dużą pod względem liczebności grupę imigrantów, którzy chętnie

przyjeżdżają do Polski stanowią Białorusini. Przyczyną rosnącej imigracji z Republiki

Białorusi jest panujący tam kryzys gospodarczy, niskie pensje, niski poziom życia, brak

możliwości rozwoju osobistego, niemożność spełniania ambicji zawodowych, społecznych,

a także zmniejszenie się atrakcyjności rosyjskiego rynku pracy, który przez lata był głównym

kierunkiem wyjazdów Białorusinów. Gospodarka Republiki Białorusi nadal uzależniona jest

od głównego jej partnera Federacji Rosyjskiej co uniemożliwia przeprowadzenie koniecznych

reform i ogranicza inwestycje zagraniczne w tym kraju. Czynniki te skłaniają Białorusinów

do emigracji do Polski. Powodem wyboru naszego kraju jest m.in.: uproszczona procedura

zatrudniania obcokrajowców, ochrona socjalna pracowników z Republiki Białorusi,

świadczenia z ubezpieczenia społecznego, a także większa możliwość znalezienia pracy

i wyższe niż w Republice Białorusi zarobki.

Imigranci z Republiki Białorusi zatrudniani są głównie w sektorze budowlanym, w handlu,

produkcji i transporcie. Przeważająca większość Białorusinów, którzy wybrali Polskę jako

swój kraj osiedlenia posiada polskie pochodzenie i Kartę Polaka261.

Dość dużą grupę imigrantów przybywających do Polski stanowią Wietnamczycy.

Główną przyczyną imigracji Wietnamczyków do Polski są względy ekonomiczne (wiele osób

żyje na granicy ubóstwa), rodzinne i polityczne (ograniczenie swobód demokratycznych).

260S. Luft, Kryzys uchodźczy-przyczyny, skutki, konflikty, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2019, s. 46. 261Ibidem.

85

Kondycja ekonomiczna Socjalistycznej Republiki Wietnamu w ostatnich latach uległa

poprawie niemniej jednak zainteresowanie imigracją do Polski, chociaż w mniejszym stopniu

nadal istnieje.

W ostatnich latach Polska stała się też państwem atrakcyjnym dla mieszkańców Azji, m.in.:

obywateli Chińskiej Republiki Ludowej, Republiki Indii, Nepalu, Ludowej Republiki

Bangladeszu, Islamskiej Republiki Pakistanu, Republiki Filipin, Laońskiej Republiki

Ludowo-Demokratycznej, Królestwie Kambodży czy Mongolskiej Republiki Ludowej

głównie studentów i doktorantów pragnących kontynuować naukę w Polsce. Wśród

imigrantów z Azji są także osoby, które przybyły do nas ze względów ekonomicznych.

Ci, którzy nie posiadają żadnych kwalifikacji znajdują pracę w Polsce w branży budowlanej,

gastronomicznej, transportowej, przetwórczej i cenieni są przez polskich pracodawców

ze względu na brak nałogów, pracowitość i chęć podjęcia pracy za stawkę poniżej minimum.

Osoby z wyższym wykształceniem, posiadające odpowiednie kwalifikacje, wyspecjalizowani

fachowcy znajdują zatrudnienie w dużych korporacjach i często zajmują wysokie stanowiska.

Do Polski przyjeżdżają także obywatele: Republiki Turcji, Syryjskiej Republiki

Arabskiej, Republiki Iraku, Libii, Gruzji czy Republiki Azerbejdżanu. Wśród nich przeważnie

są osoby wykwalifikowane poszukujące zatrudnienia i uzupełniające niedobór pracowników

na polskim rynku pracy.

Motywem przyjazdu do Polski jest chęć poprawienia swojej sytuacji ekonomicznej, a także

względy bezpieczeństwa, destabilizacja i chaos w państwie pochodzenia oraz ucieczka przed

toczącymi się tam konfliktami. Obywatele Gruzji, pomimo wzrostu gospodarczego jaki

odnotowywany jest w tym kraju nadal nie widzą perspektyw rozwojowych i możliwości

zatrudnienia. Utrzymująca się bieda i skrajne ubóstwo, rosnące nierówności społeczne

w sferze dochodów, korupcja, przestępstwa, problemy gospodarcze i ciągle jeszcze obecne

pozostałości dawnego systemu skłoniły wielu ludzi do opuszczenia swojego kraju. Wysoki

poziom bezrobocia wśród ludzi młodych i brak możliwości znalezienia pracy zgodnie

z kwalifikacjami oraz uproszczone przepisy w sprawie ruchu bezwizowego to czynniki, które

przeważają przy podjęciu decyzji o emigracji. Niektórzy wybierają Polskę, kraj bliski pod

wieloma względami a dla niektórych Polska jest tylko przystankiem na drodze do mogących

zaoferować im lepsze warunki socjalne Republika Federalna Niemiec czy Republika

Francuska.

Uciekającymi przed wojną i łamaniem praw człowieka, którzy od początku kryzysu

migracyjnego przybyli do Europy są Syryjczycy. Najwięcej wniosków o udzielenie azylu

86

złożono w Republice Federalnej Niemiec, Królestwie Szwecji i Królestwie Niderlandów262.

Ciągnąca się w Syrii od 2011 r. wojna i jej skutki, przemoc, liczne zamachy bombowe, kryzys

gospodarczy i dramatyczna sytuacja humanitarna, brak podstawowych artykułów

żywnościowych, powodujące liczne napięcia między mieszkańcami, a także brak opieki

zdrowotnej, brak legalnej pracy, brak perspektyw życiowych i wzrost ubóstwa spowodowały

masową ucieczkę ludności szukającej schronienia poza granicami państwa. Obecnie

większość uchodźców na świecie pochodzi z Syrii. Po dziewięciu latach trwającej w Syrii

wojny konflikt pochłonął setki tysięcy ofiar (w tym także dzieci), pozbawił dachu nad głową

miliony ludzi i spowodował najtragiczniejszy we współczesnej historii kryzys humanitarny.

Prawie 6 milionów syryjskich uchodźców znalazło schronienie w sąsiednich państwach,

w tym w Turcji, Jordanii, Iraku, Libanie czy Egipcie.

Trwająca wojna doprowadziła do ruiny gospodarkę Syrii. Zniszczona została infrastruktura,

przemysł energetyczny przeżywa poważny kryzys, eksploatacja złóż ropy naftowej jest

sparaliżowana. Przekłada się to na pogorszenie warunków życia mieszkańców, znaczny

spadek poziomu ich życia i skrajne ubóstwo większości z nich. Sytuacja humanitarna ludności

w wielu rejonach Syrii jest katastrofalna. Setki tysięcy ludzi, którzy uciekli ze swoich domów

do północno - wschodniej Syrii są zmęczeni wojną i wyczerpani ciągłym strachem o własne

życie i swoich bliskich. Głównym motywem ucieczki z Syrii jest coraz bardziej rosnący

strach przed przemocą263.

Wieloletnie wojny, krwawe zamachy, liczne represje, konflikty na tle religijnym

i etnicznym, przemoc i chaos w państwie, brak zdolności państwa do zapewnienia

bezpieczeństwa mieszkańcom i kontroli sytuacji w kraju, brak dostępu do świadczeń

medycznych, do urządzeń sanitarnych, do wody pitnej, żywności w Iraku spowodowały

ucieczkę wielu Irakijczyków poza granice swojego kraju264.

Wśród różnorakich przyczyn ucieczek na pierwszym miejscu znajduje się przemoc jaka

stosowana jest przez wojsko i oddziały paramilitarne wśród ludności cywilnej. Konflikty

zbrojne występujące we współczesnym świecie często wywołują dodatkowe, towarzyszące

im wydarzenia jak: zabójstwa, porwania, ataki, tortury, przemoc seksualną, przemoc wobec

dzieci czy pozbawienie dostępu do podstawowych, niezbędnych do przeżycia środków.

Prześladowania zarówno na tle religijnym, etnicznym jak i politycznym ze względu na płeć,

obniżanie się stopy życiowej społeczeństwa, brak perspektyw na przyszłość, a także

262Ibidem, s. 36. 263Ibidem, s. 38. 264Ibidem, s. 43.

87

katastrofy naturalne, negatywne skutki zmian klimatu, susze, upały, gwałtowne i intensywne

powodzie, głód i choroby są powodem opuszczania przez Irakijczyków swojego miejsca

zamieszkania265.

Klęski żywiołowe, zmiany klimatyczne i ich skutki spowodowane m.in.: brakiem

wody, katastrofalnymi opadami, powodziami, wybuchami wulkanów, osunięciami,

trzęsieniami ziemi, długotrwałymi suszami, zmianami środowiska naturalnego m.in. w postaci

degradacji gleby czy zmiany spowodowane działalnością człowieka (np. wypadki

przemysłowe) powodują, że opuszczenie dotychczasowego miejsca zamieszkania staje się

jedynym rozwiązaniem dla większości dotkniętych klęską mieszkańców. Obecnie problemy

zmian klimatycznych wywołują falę migracji ludności głównie spoza Europy, ale

w przyszłości możliwe jest masowe przemieszczanie się ludności wewnątrz Europy, między

jej regionami. Migracje ludności ze względu na zmiany klimatyczne nie są dobrowolnym

a przymusowym, wymuszonym ruchem ludności.

Znaczącą grupę imigrantów, którzy wybierają Polskę jako kraj zamieszkania na stałe

stanowią obywatele Federacji Rosyjskiej, wśród których najwięcej jest osób narodowości

czeczeńskiej. Głównym czynnikiem wypychającym w przypadku Rosjan są konflikty zbrojne.

Natomiast czynnikiem, który przyciąga ich do Polski jest m.in. brak kontroli na granicach

i swoboda przemieszczania się w granicach Unii Europejskiej.

W przypadku Czeczenów czynnikiem wypychającym jest m.in. konflikt i nadal występujące

chociaż sporadycznie starcia zbrojne, prześladowania, przemoc domowa, napastowania,

zastraszania, porwania, zabójstwa, zaginięcia, zatrzymania, wymuszania, tortury, strach

o życie własne i najbliższych czy sytuacja ekonomiczna i wszechobecna korupcja. Przyczyną

ucieczki Czeczenów było także: łamanie praw człowieka oraz groźba utraty życia, zdrowia,

majątku, strach przed prześladowaniami i atakami rosyjskich żołnierzy. Decyzje o ucieczce

podejmowane były przeważnie pod wpływem traumatycznych przeżyć, strachu, przerażenia

czy bezradności wywołanych zagrożeniem bezpieczeństwa266.

Skala napływu Czeczenów do Polski obecnie jest zdecydowanie niższa niż w latach

ubiegłych. W roku 2017 złożone zostało w naszym kraju 3 550 wniosków o ochronę

międzynarodową przez obywateli Federacji Rosyjskiej w tym 3 291 z autonomicznej

republiki Czeczenii. Wśród uchodźców, którzy przybywają do Polski Czeczeni nadal

stanowią najliczniejszą grupę. Z Polski bez żadnych przeszkód wyjeżdżają dalej na Zachód.

265Ibidem, s. 28 – 29. 266J. Hryniewicz, Uchodźcy w Polsce-teoria a rzeczywistość, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005,

s. 83.

88

Ci, którzy zdecydowali się pozostać w Polsce pomimo problemów jakie tutaj napotkali

na ogół są zadowoleni. Czeczeni przyjeżdżają także do Polski w celu podjęcia nauki

na wyższych uczelniach.

W mniejszym lub większym stopniu są częścią życia społecznego i gospodarczego

prawie każdego państwa na świecie, zjawiskiem, którego nie da się uniknąć. Każdego dnia,

tysiące ludzi na całym świecie, poszukują lepszych warunków życia i bezpieczeństwa,

szukają schronienia m.in. przed wojną, prześladowaniami i klęskami żywiołowymi.

Ze względu na zróżnicowanie przyczyn imigracji, ich przebieg czy konsekwencje jest

to zjawisko, trudne do jednoznacznej oceny.

W ostatnich latach jednym z głównych miejsc docelowych są m.in. państwa Europy

Zachodniej. Imigranci szukają różnych sposobów, aby uciec przed prześladowaniami, wojną

czy ubóstwem. Ci, którzy za cel obrali Europę próbują dotrzeć do niej różnymi drogami.

Niekiedy ryzykują własnym życiem pokonując trudną i niebezpieczną drogę.

Kryzys gospodarczy, bieda i bezrobocie m.in.: w Republice Kosowa, Republice Albanii,

Republice Serbii, Ludowej Republice Bangladeszu czy Islamskie Państwo Afganistanu były

przyczyną masowych wyjazdów ludności z tych krajów w poszukiwaniu lepszego bytu.

Korzystnym czynnikiem przyciągającym po polskiej stronie są zmiany w przepisach

ułatwiające podjęcie pracy przez cudzoziemca oraz otwartość rynku pracy na imigrantów

z Europy Wschodniej. Przyczyn imigracji jest wiele i każdą sytuację należy traktować

indywidualnie. Jednak do najważniejszych i najczęściej wymienianych przyczyn imigranci

można zaliczyć względy ekonomiczne i sytuację w danym państwie. Częstym zjawiskiem

są migracje zarobkowe, w celu polepszenia warunków życia.

2.2. Główne kierunki współczesnych imigracji

Geopolityczne położenie Polski na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych północ -

południe, wschód – zachód powoduje ,że nasz kraj jest państwem leżącym na szlaku imigracji

na kontynent europejski. Co więcej staje się coraz częściej państwem atrakcyjnym dla

imigrantów i docelowym krajem imigracji. Z każdym rokiem liczba imigrantów w naszym

kraju rośnie. Wśród cudzoziemców przybywających do Polski znajdują się turyści,

pracownicy zagraniczni, biznesmeni, migranci tranzytowi, imigranci ekonomiczni, uchodźcy,

studenci i uczniowie kształcący się w Polsce oraz repatrianci.

89

Do najliczniejszej grupy imigrantów przybywających do Polski należą: Ukraińcy,

Białorusini, obywatele Socjalistycznej Republiki Wietnamu, Chińskiej Republiki Ludowej

i Republiki Indii267. Badacze wskazują zarówno na szanse jak i wyzwania, jakie niesie za sobą

napływ imigrantów268. Pozytywnym aspektem imigracji jest wielokulturowość czy powstanie

nowych linii przewozów, sieci transportowych oraz połączeń z państwami imigrantów269.

Przyjazd imigrantów ma też swoje złe strony, do których można zaliczyć wzrost ich liczby

i nowych zjawisk oraz problemów związanych z tym faktem. Jednym z negatywnych skutków

imigracji stał się wzrost przestępczości oraz odnotowywany wzrost ksenofobicznych

zachowań w stosunku do imigrantów270. Często przybycie imigrantów wymusza zmiany

w systemie szkolnictwa. w danym państwie.

W sferze zagadnień obejmujących problematykę przemieszczania się ludności często

pojawiają się takie pojęcia jak: migracja, emigracja, imigracja, reemigracja, uchodźstwo czy

repatriacja. Często stosuje się zamiennie terminy emigracja, imigracja czy migracja, co nie

jest właściwe. Pojęcia te w sensie znaczeniowym w istotny sposób różnią się od siebie.

Imigracja to przybycie z zagranicy w celu osiedlenia się na stałe271. Imigracja legalna

ma miejsce wtedy kiedy osoba, która przekracza granicę danego kraju i przebywa w nim

posiadając ważny tytuł pobytowy jak np. wizę lub inny ważny dokument uprawniający

ją do wjazdu i pobytu na terytorium RP272. Z nielegalną imigracją mamy do czynienia

w przypadku braku takich dokumentów lub w sytuacji, gdy dany dokument stracił ważność

i dana osoba nie uzyskała przedłużenia takiego dokumentu ani nie ma nowego dokumentu

uprawniającego do pozostania w danym kraju273. W kontekście imigracji pojawia się pojęcie

uchodźcy, które w niniejszej pracy rozumiane jest jako osoba, która w uzasadnionej obawie

przed prześladowaniami ze względu na rasę, religię, poglądy polityczne, przebywa poza

terytorium swojego państwa i nie może wrócić do państwa, w którym zamieszkiwała274. Dla

realizacji celu badawczego pracy wybrano pojęcie współczesnego kryzysu

267https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/glowne-kierunki-emigracji-i-

imigracji-na-pobyt-staly-w-latach-1966-2018,4,2.html [dostęp 9.04.2021]. 268J.P. Gieorgica, Polskie migracje w świetle procesów globalnych…, op. cit., s. 31. 269R. Borkowski, Globalizacja, cywilizacja, nowoczesność, [w:] R. Borkowski (red.), Globalopolis: kosmiczna wioska: szanse i zagrożenia, Instytut Wydawniczy „PAX”, Warszawa 2003, s. 23. 270B. Skoczyńska – Prokopowicz, Społeczne skutki migracji zarobkowych: na podstawie opinii mieszkańców

Podkarpacia, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Kraków 2015, s. 28. 271R. Tokarczyk, Prawo amerykańskie, Wydawnictwo Wolter Kluwer Business, Warszawa 2009, s. 315. 272Dyrektywa Parlamentu Europejskiego I Rady 2008/115/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie wspólnych

norm i procedur stosowanych przez i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu

do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich (Dz. U. 2008, L 348/98). 273M. Golka, Cywilizacja współczesna i globalne problemy, Wydawnictwo Oficyna Naukowa, Warszawa 2016,

s. 276. 274Art. 1A Konwencji dotyczącej uchodźców z dnia 28 lipca 1951 r. (Dz. U. 1991, Nr 119, poz. 515).

90

imigracyjnegorozumiane jako zjawisko masowego przemieszczania się ludności po 2013 r. do

2016 r.

w Europie.

Termin migracja w Popularnej Encyklopedii Powszechnej przedstawiony został jako

„przesiedlanie lub przenoszenie się ludności z jednego miejsca do drugiego, zarówno

wewnątrz jednego kraju, jak i do innego kraju (emigracja) lub z innego kraju (imigracja)”275.

Według Władysława Kopalińskiego migracja to „przesiedlanie się, wędrówka ludności”276.

Zgodnie z definicją używaną przez Główny Urząd Statystyczny do celów badań

statystycznych, będących oficjalnym elementem informacyjnym dla społeczeństwa, organów

władzy państwowej, organów administracji i sektora gospodarki m.in. o sytuacji

ekonomicznej, społecznej czy demograficznej termin migracja odnosi się do ruchów

dotyczących przemieszczania ludności związanych ze zmianą „miejsca zamieszkania (pobytu

stałego lub czasowego) połączone z przekroczeniem granicy administracyjnej podstawowej

jednostki terytorialnej277”.

Migracją jest również „zmiana miejsca zamieszkania osoby, rodziny lub gospodarstwa

domowego278”, „zmiana miejsca zamieszkania, fizyczne przejście jednostki lub grupy

z jednego społeczeństwa do innego, które wymaga zwykle porzucenia znanego otoczenia

społecznego i wejście w inne, obce, o odmiennym charakterze279”. Migracja definiowana jest

też jako „względnie trwałe zmiany miejsca pobytu jednostek i grup w ramach określonej

przestrzeni280”.

Zgodnie z metodologią Głównego Urzędu Statystycznego należy rozumieć, że migracją jest

zmiana kraju zamieszkania, zmiana gminy zamieszkania, przemieszczanie się ludności

z terenów wiejskich do miejskich lub miejskich do wiejskich w ramach tej samej gminy.

Migracja to zjawisko obejmujące zarówno emigracje jak i imigracje, to ogół zdarzeń

dotyczących przemieszczania się ludności. Migracją natomiast nie jest zmiana miejsca

zamieszkania w granicach tej samej gminy281.

275Popularna Encyklopedia Powszechna, Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków 1995, t. 10, s. 231. 276W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Wydawnictwo Świat Książki, Warszawa 2000, s. 327. 277https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/845,pojecie.html

[dostęp 21.01.2021]. 278J. Rymarczyk (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2010, s. 146-153. 279E. Kacperska, M. Kacprzak, D. Kmieć, A. Król, K. Łukasiewicz, Migracje międzynarodowe w Europie

trendy, problemy, wyzwania, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2019, s. 11. 280H. Kubiak, K. Slany, Migracje [w:] Z. Bokszański, A. Kojder (red.) Encyklopedia socjologii, Oficyna

Naukowa, Warszawa 2002. 281https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/845,pojecie.html

[dostęp 21.01.2021].

91

W związku z różnorodnością migracji i wielowymiarowym jej charakterem powstało

wiele ich kwalifikacji uwzględniających różne aspekty tego zjawiska. Wśród wielorakich

kryteriów migracji wyróżnić należy kryterium podmiotowe (ludzie), kryterium przestrzenne

(obszar, obręb), kryterium celowości (zmiana miejsca pobytu), kryterium czasowe (długość

trwania), kryterium przyczynowości (motywy polityczne, ekonomiczne, religijne, względy

etniczne).

Definicja słownikowa określa migrację jako „legalne lub nielegalne przemieszczanie

się ludności w celu uzyskania lepszych warunków bytowych albo uniknięcia

prześladowań282”.

Dla celów statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego bardzo często stosowany

jest podział ze względu na obszar występowania na migracje wewnętrzne (na pobyt stały lub

czasowy w obrębie kraju) i zagraniczne (wyjazdy za granicę oraz przyjazdy do kraju w celu

stałego zamieszkania, osiedlenia się lub czasowego pobytu)283.

Ze względu na czas trwania wyróżnia się migracje długookresowe (na co najmniej

12 miesięcy oraz na pobyt stały)284 i krótkookresowe (na okres od 3 do 12 miesięcy)285.

Definicje przyjmujące za kryterium podziału czas trwania jaki potrzebny jest do uznania

kogoś za migranta umożliwiły odróżnienie migranta od turysty. W przeciwnym razie

za imigranta niewłaściwie należałoby uznać każdego cudzoziemca, który wyjechał do innego

kraju.

Według najprostszej definicji migrant to osoba, która przybywa lub opuszcza pewne miejsce

w inny niż urodzenie czy śmierć sposób286.

W potocznym rozumieniu migrantem jest każda osoba, która dobrowolnie podjęła decyzję

o migracji zarówno z przyczyn osobistych jak i wyjeżdżająca na krótki okres w celu podjęcia

sezonowej pracy.

Tymczasowe wyjazdy za granicę w celach turystycznych, biznesowych, leczniczych czy

pielgrzymki do miejsc kultu religijnego nie są związane ze zmianą kraju zamieszkania

i w związku z tym nie są uznawane jako migracje.

282W. Łepkowski (red.), Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Wydawnictwo AON,

Warszawa 2009, s. 66. 283https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/212,pojecie.html

[dostęp 21.01.2021]. 284https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/210,pojecie.html

[dostęp21.01.2021]. 285https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/211,pojecie.html

[dostęp 21.01.2021]. 286E. Czop, Migranci polscy w krajach unijnej piętnastki (1992-2011): wybrane zagadnienia, Wydawnictwo

Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2013, s. 9.

92

Ze względu na długość czasu pobytu migracje można podzielić na migracje na: pobyt stały

(wewnętrzne lub zagraniczne związane ze zmianą miejsca zamieszkania na pobyt stały)

i pobyt czasowy (trwający powyżej 3 miesięcy).

W literaturze przedmiotu rozróżnia się różne formy migracji zagranicznych, wśród

których znajdują się: emigracja, imigracja, reemigracja, repatriacja, deportacja i uchodźstwo.

W ujęciu encyklopedycznym termin emigracja wyjaśniany jest jako „opuszczanie

przez ludzi ich terenów ojczystych celem osiedlenia się w innym rejonie świata lub kraju287”.

Emigrantem natomiast jest osoba „opuszczająca kraj, miejscowość, najczęściej w celu

zapewnienia sobie lepszych warunków życia288”.

Emigracja, zgodnie z definicją przyjmowaną przez Główny Urząd Statystyczny to wyjazd

osób za granicę zarówno na pobyt czasowy jak również w celu zamieszkania na stałe,

osiedlenia się289.

W rozumieniu definicji zawartej w Roczniku Demograficznym 2019 r. emigracja

zdefiniowana została jako „opuszczenie kraju przez jego rezydenta z zamiarem przebywania

za granicą przez okres co najmniej 12 miesięcy290”. Przemieszczenia się ludności związane

ze zmianą kraju zamieszkania na okres wynoszący co najmniej 12 miesięcy określane jest

często jako zagraniczne migracje długookresowe291.

Imigracja natomiast to przybycie osób z zagranicy do danego kraju w celu

zamieszkania na stałe, osiedlenia się oraz na pobyt czasowy292.

Rocznik Demograficzny 2019 r. zawierający istotne dla Polski statystyki definiuje imigrację

jako „przybycie do kraju osoby będącej uprzednio rezydentem innego kraju z zamiarem

przebywania przez okres co najmniej 12 miesięcy293”.

Reemigracja to powrót emigrantów do kraju ojczystego po stałym pobycie

za granicą294.

Deportacja zgodnie z definicją słownikową oznacza przymusowe wydalenie osoby

z terytorium państwa295.

287Ibidem, s. 9. 288Popularna Encyklopedia Powszechna, Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków 1995, t. 5, s. 76. 289https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/

1132,pojecie.html [dostęp 22.01.2021]. 290Rocznik Demograficzny 2019 r.…, op. cit., s. 386. 291Ibidem. 292https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-

publicznej/1138,pojecie.html [dostęp 22.01.2021]. 293Rocznik Demograficzny 2019 r.…, op. cit., s. 386. 294W. Fehler, K. Cebul, R. Podgórzańska, Migracje jako wyzwanie dla Unii Europejskiej i wybranych państw

członkowskich…, op. cit., s. 33. 295Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/slowniki/deportacja.html [dostęp 22.01.2021].

93

Repatriacja jest szczególnym rodzajem migracji ludności polegającym na powrocie

do ojczyzny osób, które z różnych, niezależnych od nich przyczyn (najczęściej wojennych

i politycznych) musiały w przeszłości opuścić swój kraj i udać się za granicę296”. Repatriant

to zgodnie z ustawą z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji „osoba, która przybyła

do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej wydanej w celu repatriacji

z zamiarem osiedlenia się na stałe297”.

Repatrianci to cudzoziemcy, pochodzenia polskiego, które w przeszłości posiadały polskie

obywatelstwo, albo obywatelstwo polskie posiadało co najmniej jedno z rodziców, albo jedno

z dziadków lub dwoje pradziadków, które przed rokiem 2001 na stałe zamieszkiwały terytoria

obecnej Republiki Armenii, Gruzji, Republiki Azerbejdżanu, Republiki Kazachstanu,

Republiki Tadżykistanu, Republiki Kirgiskiej, Republiki Uzbekistanu lub części azjatyckiej

Federacji Rosyjskiej oraz wyraziły chęć stałego zamieszkania w Polsce, kraju pochodzenia

swojego lub swoich przodków298.

Powyższa ustawa, ustanowiona została dla ułatwienia powrotu na ziemię swoich przodków,

ofiar komunistycznej władzy, prześladowanych i zesłanych wbrew swojej woli

do najtrudniejszych m.in. pod względem warunków klimatycznych rejonów ZSRR,

skazanych na ciężką pracę w nieludzkich warunkach, głód i choroby Polaków, będących ich

potomkami, jako zadośćuczynienie, naprawienie szkód i wynagrodzenie za krzywdy doznane

przez zesłańców.

Specyficznym rodzajem migracji ludności jest uchodźstwo czyli opuszczenie miejsca

stałego zamieszkania, gdzie nie czują się bezpiecznie, w obawie przed istniejącymi

zagrożeniami, przed prześladowaniami, wojną czy łamaniem praw człowieka. Na podstawie

zapisów art. 1 A ust. 2 Konwencji Genewskiej z 1951 r. uchodźcą określa się osobę, która

w uzasadnianej obawie m.in. przed prześladowaniami ze względu na rasę, religię,

narodowość, przynależność do wybranej grupy społecznej czy przekonania polityczne

przebywa poza granicami swojego kraju i nie może, albo nie chce z powodu obaw powrócić

do państwa swojego dawnego zamieszkania299. Osoba, która składa wniosek o uznanie jej

za uchodźcę ma obowiązek udowodnić, że opuściła swój kraj i przybyła poza jego granice

z wymienionych powyżej powodów lub zachodzą uzasadnione obawy wystąpienia takich

sytuacji w przyszłości.

296Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/slowniki/repatriacja.html [dostęp 22.01.2021]. 297Ustawa z dnia 9 lipca 2000 r. o repatriacji (Dz. U. 2000, Nr 106, poz. 1118). 298J. P. Gieorgica, Polskie migracje w świetle procesów globalnych…, op. cit.,s. 251. 299https://udsc.gov.pl/wp-content/uploads/2015/09/Migracje-s%C5%82ownik.pdf [dostęp 22.01.2021].

94

Reemigracja to zgodnie z definicją słownikową „powrót emigrantów do ojczystego

kraju300”. Po czasie spędzonym na emigracji część emigrantów wraca do swojego miejsca

pochodzenia (migracje powrotne).

W kwestii imigracji Polska jest w odmiennym od innych państw członkowskich Unii

Europejskiej położeniu. Nasz kraj należy bowiem do państw, w których emigracja nadal

przewyższa imigrację. Polska określana jest także jako kraj tranzytu migracyjnego. Powodem

braku zainteresowania imigracją do Polski i osiedlania się w naszym kraju są m.in.: niskie

płace w stosunku do innych państw Europy Zachodniej, niskie świadczenia socjalne, różnice

kulturowe, społeczne, językowe, negatywne stereotypy, duża społeczna nieufność wobec

przyjmowania emigrantów z Afryki czy Bliskiego Wschodu, a także często niesprzyjające

warunki klimatyczne.

Zjawisko imigracji do Polski w ostatnich latach uległo jednak pewnej intensyfikacji. Polska

stała się atrakcyjnym kierunkiem imigracji dla obywateli Ukrainy, Republiki Białorusi,

Federacji Rosyjskiej, dla obywateli państw azjatyckich: Socjalistycznej Republiki Wietnamu,

Chińskiej Republiki Ludowej, Republiki Indii oraz państw leżących w regionie Kaukazu

Południowego, Republiki Armenii i Gruzji. Na wzrost imigracji do Polski miało wpływ

szereg czynników, wśród których znajdują się m.in. złagodzenie przepisów, dotyczących

legalizacji pobytu cudzoziemców na terenie naszego kraju, wprowadzenie uproszczonych

regulacji prawnych i udogodnień w zatrudnianiu cudzoziemców, sytuacja ekonomiczna,

konflikty w państwach sąsiadujących oraz osobiste czynniki, jak chęć odbycia studiów

w polskiej uczelni.

W ostatnich latach liczba studentów z zagranicy dynamicznie wzrosła ze względu m.in.

na zwiększoną atrakcyjność Polski jako kraju Unii Europejskiej i otwartość polskiego

systemu edukacyjnego na cudzoziemców chcących kształcić się w naszym kraju.

W Polsce do celów statystycznych przedstawiających migracje wykorzystuje się różne źródła

danych, które często nie są ze sobą zgodne i nie pozwalają zbudować uporządkowanego

zbioru danych.

Liczba studentów z wybranych krajów, którzy podjęli naukę w szkołach wyższych w Polsce

na podstawie Rocznika Demograficznego 2019 r. opublikowanego przez Główny Urząd

Statystyczny kształtuje się następująco301:

300Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/slowniki/reemigracja.html [dostęp 04.02.2021]. 301Rocznik Demograficzny 2019 r.…, op. cit., s. 442.

95

Tabela 4. Cudzoziemcy studiujący w Polsce według obywatelstwa

Lata/kraj

obywatelstwa

Studenci

Ogółem W tym

Mężczyźni polskiego

pochodzenia

na 1 roku

studiów

Ogółem:

2005/2006

2010/2011

2015/2016

2016/2017

2017/2018

2018/2019

10 092

21 474

57 119

65 793

72 743

78 267

4 812

10 540

27 597

32 112

35 499

38 128

3 723

4 117

7 576

7 675

7 683

7 596

2 690

5 980

17 734

19 237

20 583

22 702

Ukraina 39 203 17 318 3 674 11 769

Białoruś 7 314 2 864 2 825 3 071

Indie 3 571 2 854 3 810

Hiszpania 2 131 1 048 3 305

Turcja 1 928 1 385 1 623

Czechy 1 655 409 45 359

Norwegia 1 494 592 7 314

Niemcy 1 315 625 55 338

Chiny 1 259 591 1 228

Rosja 1 187 467 116 371

Szwecja 1 069 521 24 225

Kazachstan 1 024 468 75 454


Z danych Rocznika Demograficznego 2019 r. wynika, że począwszy od 2003 r. natężenie

imigracji do Polski na stałe stopniowo ulegało zwiększeniu. W 2003 roku do Polski przybyło

w celu osiedlenia się na stałe 4 498 osób. W 2006 r. prawie dwukrotnie więcej niż w 2003 r.

tj. 8 270 osób. Lata 2007 do 2012 i 2018 to okres większego zainteresowania przyjazdami

do naszego kraju i zwiększenia napływu cudzoziemców do naszego kraju w celu osiedlenia

się na stałe. Spowodowane, było to wysokim tempem wzrostu polskiej gospodarki i stanowiło

wyzwanie dla wielu instytucji publicznych w Polsce zajmujących się m.in.: gospodarką,

96

rynkiem pracy, pomocą społeczną czy ubezpieczeniami. Nadal jednak liczba napływających

do Polski imigrantów, chcących na stałe osiedlić się w naszym kraju jest niewielka i znacznie

różni się od liczby Polaków wyjeżdżających z naszego kraju302.

Tabela 5. Główne kierunki imigracji do Polski na pobyt stały w latach 2003 – 2018

Lata Niemcy Stany

Zjednoczone

Ukraina Rosja Kanada Wielka

Brytania

Irlandia Holandia

2003 2 261 1 216 423 103 351 261 12 72

2004 2 697 1 348 1 196 294 323 313 15 138

2005 2 823 1 289 1 067 250 303 468 32 164

2006 3 227 1 470 682 171 341 1 592 211 236

2007 3 913 1 737 777 158 493 3 913 589 285

2008 3 174 1 854 776 156 391 4 365 917 360

2009 3 175 1 823 609 102 364 5 408 1 458 518

2010 2 677 1 601 599 128 354 4 409 1 200 393

2011 2 655 1 568 619 139 379 4 378 1 130 395

2012 2 485 1 369 607 132 347 4 066 950 412

2013 2 203 1 029 630 133 255 3 040 675 407

2014 2 358 1 059 749 140 235 2 944 586 376

2015*

2016 1 921 803 1 351 197 164 3 286 627 497

2017 2 015 674 1 396 228 177 3 315 617 492

2018 2 320 697 1 912 262 196 3 511 675 525

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego [dostęp 27.01.2021].

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego najliczniejszą grupę imigrantów z Europy,

którzy za cel osiedlenia wybrali Polskę są z Wielkiej Brytanii, Niemiec i Ukrainy303.

Najwięcej Brytyjczyków osiedlało się w Polsce w latach 2007 – 2012. W 2007 r. 3 913,

a w 2012 r. 4 066. Począwszy od 2013 r. liczba ta utrzymuje się na podobnym poziomie.

W roku 2019 liczba Brytyjczyków, którzy zarejestrowali swój pobyt, albo uzyskali

potwierdzenie prawa stałego pobytu na terenie naszego kraju zwiększyła się o 120%

302Ibidem. 303https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/glowne-kierunki-emigracji-i-


97

w porównaniu do 2018 r. i wynosiła prawie 1,4 tys. osób. Spowodowane to było

wystąpieniem Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej, niepewną sytuacją i wizją bezumownego

opuszczenia Wspólnoty304.

Na podstawie danych zgromadzonych przez Główny Urząd Statystyczny stwierdzić można,

że dość duża liczba osób, dla których Polska staje się nową ojczyzną pochodzi z Niemiec.

Niektórzy osiedlają się w naszym kraju ze względu na pracę, inni z powodów osobistych

i rodzinnych, a jeszcze inni, przeważnie młodzi osiedlają się u nas z powodu zafascynowania

naszym krajem305.

Kolejna grupa cudzoziemców, dla których Polska stała się drugą ojczyzną pochodziła

z Ukrainy. Szczególnie po złagodzeniu polityki paszportowej, Ukraińcy przyjeżdżać

do Polski po złagodzeniu rygorystycznych przepisów polityki paszportowej i zliberalizowaniu

zasad ruchu wizowego od początku lat 80. W ciągu następnych lat systematycznie wzrastała

(najwięcej w latach 2004 – 2005). Liczba przybyszów z Ukrainy w ostatnich trzech latach,

w porównaniu do 2014 r. podwoiła się. Jedną z przyczyn przyjazdu Ukraińców do Polski jest

sytuacja ekonomiczna na Ukrainie oraz bliskość geograficzna, kulturowa i językowa naszego

kraju.

Mężczyźni znajdują zatrudnienie przeważnie w branży budowlanej i transportowej. Kobiety

natomiast zatrudniane są jako: opiekunki do dzieci i osób starszych, w hotelarstwie,

gastronomii, handlu i branży fryzjersko – kosmetycznej. Wiele osób ze wskazanej grupy

wykonuje prace fizyczne w tym m.in. sezonowe prace przy zbiorze owoców.

Drugą pod względem liczby grupą imigrantów, którzy w ostatnich latach licznie

przybywają do Polski są Białorusini. Imigracja z Republiki Białorusi do Polski na pobyt stały

w ciągu ostatnich lat zwiększyła się prawie trzykrotnie. W 2018 r. w tym celu przybyło

do naszego kraju 590 osób306. Główną przyczyną napływu tej grupy imigrantów jest m.in.

spadek atrakcyjności dotychczasowego kierunku imigracji zarobkowych tzn. rosyjskiego

rynku pracy, a także kryzys gospodarczy i niski poziom życia.

W Polsce odnotowuje się także imigracje obywateli państw azjatyckich, przede wszystkim

z Socjalistycznej Republiki Wietnamu, Chińskiej Republiki Ludowej i Republiki Indii. Wśród

imigrantów z Azji znajdują się także obywatele Korei Południowej (będący głównie

pracownikami koreańskich firm w Polsce), Mongolii, Tajlandii czy Laosu.

304https://udsc.gov.pl/legalizacja-pobytu-w-2019-r-podsumowanie/ [dostęp 25.01.2021]. 305https://www.isp.org.pl/pl/aktualnosci/nowy-raport-niemcy-w-polsce [dostęp 25.01.2021]. 306https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/glowne-kierunki-emigracji-i-


98

Tabela 6. Emigracja z Polski do państw azjatyckich i imigracja do Polski z państw azjatyckich

w latach 2003 - 2018 (migracje na pobyt stały)

Lata Emigracja Imigracja Saldo

2003 26 703 677

2004 39 893 854

2005 46 572 526

2006 115 388 273

2007 76 379 303

2008 74 360 286

2009 61 485 424

2010 94 402 308

2011 83 436 353

2012 82 409 327

2013 128 483 355

2014 131 599 468

2015*

2016 47 701 654

2017 57 718 661

2018 63 847 784


Z danych opublikowanych przez Główny Urząd Statystyczny wynika, że dużą liczbę stanowią

imigranci z Azji, którzy przybyli na stałe do Polski w okresie od 2003 r. do 2005 r.

W następnych latach liczba stopniowo się zwiększała i w roku 2016 wyniosła 701 a w 2018 r.

847 osób307.

Dużą grupę imigrantów, przybywających stanowią Wietnamczycy, których od wielu lat

można spotkać przeważnie w dużych miastach na bazarach i centrach handlowych, gdzie

najczęściej pracują w branży gastronomicznej, odzieżowej czy kosmetycznej. Polska jest

trzecim krajem w Europie, w którym przebywa najwięcej Wietnamczyków. W 2018 r.

do Polski przybyło z zamiarem osiedlenia się na stałe 175 Wietnamczyków308.

307Ibidem. 308Ibidem.

99

Większość z nich traktuje Polskę jako kraj tranzytowy jednak ze względu na dużą ich liczbę

i ich otwartość na polskość z pewnością pozostaną tutaj na dłużej i być może część zostanie

u nas na zawsze.

Niemałą grupę stanowią Chińczycy, chociaż w porównaniu z liczbą obywateli innych państw

zamieszkujących w Polsce jak Socjalistyczna Republika Wietnamu czy sąsiednie: Ukraina,

Republika Białorusi, Republika Litewska czy Federacja Rosyjska odsetek ich jest niewielki.

W ostatnim czasie obserwuje się wzrost imigracji Chińczyków do Polski w szczególności

dotyczy to studentów i naukowców chcących kształcić się w naszym kraju. Na podstawie

źródeł Urzędu do Spraw Cudzoziemców w roku 2013 w naszym kraju zamieszkiwało około

4 800 obywateli Chin posiadających prawo pobytu w Polsce309. Prawdopodobnie imigranci

z Chińskiej Republiki Ludowej, charakteryzujący się m.in. skłonnością do zmiany miejsca

zamieszkania, podobnie do imigrantów z Socjalistycznej Republiki Wietnamu nie osiedlą się

w naszym kraju na stałe i wyjadą do atrakcyjniejszych pod względem ekonomicznym niż

Polska państw Unii Europejskiej.

W ostatnich kilku latach Polska, jako kraj imigracji stała się atrakcyjna również dla obywateli

Indii. Jak podaje Dziennik Gazeta Prawna w najbliższym czasie nie tylko Hindusi, ale także

Nepalczycy, Banglijczycy, deklarują chęć wyemigrowania do Polski310. Wielu z nich

zamierza rozpocząć studia w polskich uczelniach oraz podjąć pracę głównie w branży

budowlanej i usługowej.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w roku 2018 do Polski przybyło także

na pobyt stały m.in. 102 obywateli Republiki Turcji, 102 obywateli Republiki Armenii,

86 obywateli Republiki Kazachstanu, a także 511 Włochów, 262 Rosjan i 92 Rumunów311.

Z danych Urzędu do Spraw Cudzoziemców wynika, że w 2019 r. największą liczbę

obcokrajowców, którzy osiedlili się w Polsce stanowili obywatele Ukrainy (214,7 tys. osób

- wzrost o 35,6 tys.), Republiki Białorusi (25,6 tys. osób - wzrost o 5,5 tys.), Gruzji (5,5 tys.

osób - wzrost o 2,7 tys.), Republika Indii (9,9 tys. - wzrost o 1,1 tys.), Republika Mołdawii

(2,4 tys. - wzrost o 1,1 tys.)312.

309http://wikp.udsc.gov.pl/kraje-pochodzenia/chiny.html [dostęp 26.01.2021]. 310https://edgp.gazetaprawna.pl/e-wydanie/55624,9-wrzesnia-2018/65412,Dziennik-Gazeta-

Prawna/671643,Wielka-kolejka-z-Indii-do-Warszawy.html [dostęp 26.01.2021]. 311https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/glowne-kierunki-emigracji-i-

imigracji-na-pobyt-staly-w-latach-1966-2018,4,2.html [dostęp 26.01.2021]. 312https://udsc.gov.pl/legalizacja-pobytu-w-2019-r-podsumowanie/ [dostęp 25.01.2021].

100

Tabela 7. Imigracja do Polski na okres co najmniej 12 miesięcy według płci imigrantów oraz

kraju poprzedniego zamieszkania

Kraj

poprzedniego

zamieszkania

2017 2018

ogółem mężczyźni Kobiety ogółem mężczyźni kobiety

OGÓŁEM 37 346 21 054 16 292 68 530 40 366 28 164

Unia

Europejska

w tym:

16 444 9544 6 900 19 844 12 057 7 787

Austria 475 263 212 587 325 262

Belgia 416 224 192 515 318 197

Bułgaria 536 309 227 839 448 391

Czechy 209 115 94 312 168 144

Dania 215 134 81 284 197 87

Francja 726 450 276 905 572 333

Hiszpania 426 279 147 554 399 165

Holandia 904 566 338 1 001 639 362

Irlandia 932 510 422 969 568 401

Niemcy 3 842 2 269 1 573 4 756 2 896 1 860

Rumunia 250 132 118 445 263 182

Słowacja 163 90 73 281 166 115

Szwecja 365 205 160 487 282 205

Wielka

Brytania

5 018 2 731 2 287 5 304 3 036 2 268

Włochy 1 023 720 303 1 431 1 026 395

Pozostałe

kraje w tym:

Armenia 342 168 156 624 338 286

Białoruś 1 530 769 761 2 796 1 464 1 332

Chiny 496 265 231 1127 590 537

Egipt 121 97 24 215 189 26

Gruzja 72 45 27 249 189 60

101

Indie 329 244 85 798 582 216

Kanada 248 122 126 293 159 134

Kazachstan 189 81 108 227 88 139

Korea

Południowa

159 97 62 380 219 161

Mołdawia 98 41 57 320 197 123

Norwegia 522 304 218 554 314 240

Rosja 961 449 512 1 560 658 902

Stany

Zjednoczone

962 538 424 1 169 681 488

Turcja 311 247 64 699 545 154

Ukraina 11 550 6 145 5 405 31 807 18 488 13 319

Wietnam 946 516 429 1 977 1 031 946

Kraj

nieustalony

11 7 4 44 23 21


Z danych Rocznika Demograficznego 2019 r. wynika, że 2017 r. najwięcej imigrantów

do Polski na okres co najmniej 12 miesięcy według płci imigrantów oraz kraju poprzedniego

zamieszkania przybyło z Ukrainy (11 550 z czego 6 145 stanowili mężczyźni a 5 405

stanowili kobiety) oraz Wielkiej Brytanii (5 018 z czego 2 731 to mężczyźni a 2 287

to kobiety). Najmniej osób przyjechało z Gruzji (73 z czego 45 to mężczyźni a 27 to kobiety)

oraz z kraju nieustalonego (11 z czego 7 to mężczyźni a 4 to kobiety). W 2018 r. największą

liczbę imigrantów stanowili obywatele Ukrainy (31 807 z czego 18 488 to mężczyźni

a 13 319 to kobiety) oraz obywatele Wielkiej Brytanii 5 304 (3 036 stanowią mężczyźni

a 2 268 stanowią kobiety). Najmniej imigrantów przyjechało z Egiptu (215 z czego

189 to mężczyźni a 26 to kobiety) oraz z państw nieustalonych (44 z czego 23 to mężczyźni

a 21 to kobiety).

Głównym kierunkiem imigracji na stałe do Polski są duże miasta ze względu na szeroki rynek

pracy i usytuowanie w dużych miastach licznych uczelni wyższych otwartych na studentów

zagranicznych313.

313P. Lubiewski, Nielegalna imigracja. Zagrożenia bezpieczeństwa, Część 1…, op. cit., s. 59.

102

Najnowsze dane opublikowane przez Główny Urząd Statystyczny wskazują, że najwięcej

cudzoziemców przybywających do naszego kraju przebywa i pracuje w województwie

mazowieckim (głównie Warszawa i okolice). Na drugim miejscu znajduje się województwo

małopolskie (Kraków). Kolejne miejsca zajmują dynamicznie rozwijające się województwa

dolnośląskie (Wrocław) i wielkopolskie (Poznań). Mają tutaj swoje przedstawicielstwa liczne

zachodnie firmy zagraniczne, które delegują swoich wykwalifikowanych pracowników z firm

macierzystych do pracy w Polsce i pracownicy ci często przenoszą się wraz z całymi

rodzinami. Związane jest to głównie z bardziej chłonnymi rynkami pracy, lepszymi

możliwościami znalezienia zatrudnienia, prawdopodobnie także miejskim pochodzeniem

imigrantów oraz wyższym poziomem bezpieczeństwa w większych miastach.

Najmniej cudzoziemców przebywa i pracuje w województwach: świętokrzyskim, warmińsko

- mazurskim i podlaskim314. Województwa te mają charakter rolniczy i dlatego dominują tutaj

imigranci ze Wschodu.

Radziecka agresja na Polskę 17 września 1939 r. dała początek okupacji oraz aneksji

wschodnich terenów Rzeczypospolitej. Władze ZSRR rozpoczęły falę deportacji ludności

polskiej z terenów zajętych w głąb Związku Radzieckiego głównie na Syberię

i do Kazachstanu. Wśród osób deportowanych przeważającą liczbę stanowili Polacy, ale byli

tam także Żydzi, Białorusini i Ukraińcy. Trzy lata wcześniej od wiosny do jesieni 1936 r.

na terenie Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w pasie przygranicznym

z Polską przeprowadzono w ramach „oczyszczania” jeden z rodzajów represji, wysiedlenia

mieszkających tam Polaków do Kazachstanu.

Łączna ich liczba wyniosła ok. 70 000 osób z czego ok. 60 000 osób stanowili Polacy.

Niektóre źródła podają jednak, że liczba deportowanych wyniosła ok. 100 000 osób315.

Zimno, głód i wyczerpanie w czasie transportu spowodowało śmierć wielu deportowanych

Polaków. Zesłańcy, którzy przetrwali wraz z zakończeniem wojny odzyskali nadzieję

na powrót do ojczyzny. Pierwsza akcja ,dotycząca repatriacji zakończyła się w połowie 1946

r. Obowiązująca obecnie ustawa określa, że repatriantem może być także osoba, której

przodkowie zostali wysiedleni z Polski a ona urodziła się i wychowywała poza granicami

naszego kraju. Dotyczy to także przodków osób zamieszkujących wschodnie tereny, które

przed 1939 r. należały do Polski a obecnie leżą poza jej granicami.

314https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultstronaopisowa/6149/1/1/cudzoziemcy_na_krajowym_

ry [dostęp 4.02.2021]. 315https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatekspertyzy/3388/plik/oe-247_inter.pdf [dostęp 28.01.2021].

103

Według danych, w okresie od 2001 roku do 2011 roku w ramach repatriacji przyjechały

do Polski 4 474 osoby polskiego pochodzenia316.

W zawartych w raporcie Najwyższej Izby Kontroli Realizacja Polityki Migracyjnej Polski

w odniesieniu do cudzoziemców deklarujących polskie pochodzenie z 10 września 2014 r.

danych umieszczono statystyki dotyczące liczby repatriantów, którzy przybyli do Polski

w celu repatriacji z zamiarem stałego osiedlenia się w latach 2007 - 2012. Dane dotyczące

skali repatriacji przedstawione zostały w tabeli317.

Tabela 8. Skala repatriacji w latach 2007 - 2020

Rok Liczba repatriantów

2007 243

2008 219

2009 165

2010 147

2011 193

2012 123

2013 190

2014 198

2015 235

2016 287

2017 525

2018 765

2019 877

2020 625

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Raportu Najwyższej Izby Kontrolihttps://www.nik.gov.pl/

plik/id,7566,vp,9497.pdf, s. 25, Rocznika Demograficznego 2020, Rocznika Demograficznego 2021 [dostęp

29.09.2021].

W okresie od 2015 do 2020 przybyło do Polski 3 000 repatriantów i ich rodzin.

W Raporcie Najwyższej Izby Kontroli przedstawiono także dane statystyczne dotyczące osób,

którym w w/w badanym okresie (2007 - 2012) wydana została decyzja o przyrzeczeniu

wydania wizy w celu repatriacji. Dane te przedstawia tabela 8318. Można zaobserwować,

że w latach 2007-2012 zanotowano zmniejszenie się liczby repatriantów, którym wydano

316https://www.malopolska.uw.gov.pl/PressArticlePage.aspx?id=9087 [dostęp 27.01.2021]. 317https://www.nik.gov.pl/plik/id,7566,vp,9497.pdf, s. 25 [dostęp 27.01.2021]. 318Ibidem.

104

decyzję o przyrzeczeniu wydania wizy w celu repatriacji. W latach 2018 i 2019 widoczny jest

wzrost w stosunku do roku 2012, zaś w 2020 r. odnotowujemy spadek liczby repatriacji.

Tabela 9. Liczba osób, którym wydano decyzję o przyrzeczeniu wydania wizy w celu

repatriacji w latach 2007 - 2012

Stan na koniec roku Liczba osób, którym

wydano decyzję

o przyrzeczeniu wydania

wizy w celu repatriacji

2007 1 476

2008 1 577

2009 1 701

2010 1 791

2011 1 871

2012 1 937

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Raportu Najwyższej Izby Kontrolihttps://www.nik.gov.pl/

plik/id,7566,vp,9497.pdf, s. 25 [dostęp 27.01.2021]319.

Z danych Najwyższej Izby Kontroli wynika, że począwszy od 2007 r. do 2012 r.

(z wyłączeniem roku 2011) liczba repatriantów systematycznie malała. Zwiększała się

natomiast liczba osób, którym wydano decyzję o przyrzeczeniu wydania wizy w celu

repatriacji320.


105

Tabela 10. Wizy repatriacyjne do Polski wydane w latach 1997 - 2020 według krajów

wydania wizy

Kraje 1997

-

2018

2005 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Ogółem

w tym:

6

906

252 204 164 139 178 120 168 159 142 354 298 717 870 619

Armenia 25 - - 8 - - 4 - - 3 - 3 7 - 1

Białoruś 743 30 13 5 8 18 14 14 18 29 38 57 37 31 47

Czechy 11 1 1 - - - - - - - - - - - -

Gruzja 57 3 - 8 4 3 1 1 3 3 3 - 18 11 3

Kazachstan 3

766

155 143 90 84 92 60 100 81 50 235 154 434 653 403

Litwa 1 - - - -

Mołdawia 2 1 - - -

Rosja 663 32 25 32 23 31 26 19 31 25 44 43 116 102 102

Ukraina 1

331

23 8 13 15 20 13 19 9 22 21 15 57 57 45

Uzbekistan 188 5 14 6 5 12 2 12 16 8 12 26 18 10 5

Osoby przybyłe w ramach repatriacji

8

791

335 260 214 175 229 139 190 198 235 287 525 765 877 625

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Rocznik Demograficzny 2015 r., Rocznika Demograficznego

2019 r., Rocznika Demograficzny 2020 r., Rocznika Demograficzny 2021 r. [dostęp 29.09.2021].

Z danych zawartych w Roczniku Statystycznym można wywnioskować, że w okresie od 1997

do 2010 roku wydano 6 906 wiz repatriacyjnych w tym najwięcej ludności polskiego

pochodzenia z Republiki Kazachstanu (54,5%), Ukrainy (19,3%), Republiki Białorusi

(10,8%), Federacji Rosyjskiej (9,6%) i Republiki Uzbekistanu (2,7%). Pozostałe 3,1% wiz

repatriacyjnych przyznane zostało ludności polskiego pochodzenia z Gruzji i Republiki

Armenii. W tym czasie w ramach repatriacji przyjechało do Polski 8 791 osób.

Najwięcej repatriantów przybyłych do Polski w 2018 r. osiedliło się w województwie

mazowieckim (347), wielkopolskim (177), dolnośląskim (78), śląskim (47), łódzkim (29),

małopolskim (22)321. Można zaobserwować wzrost liczby wydanych wiz repatriacyjnych

ludności pochodzenia polskiego z Republiki Kazachstanu, Federacji Rosyjskiej, Ukrainy,

Gruzji.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego definiuje uchodźcę jako

osobę, która „wskutek rzeczywistego lub pozornego niebezpieczeństwa przemieszcza się

321Rocznik Demograficzny 2019 r.…, op. cit., s. 447.

106

z własnej woli, spontanicznie lub w związku z polityką przesiedlenia, niezależnie od tego, czy

porusza się ona w obszarze własnego kraju czy poprzez granice międzynarodowe”322.

W potocznym znaczeniu uchodźcą jest osoba, która z powodu zagrożenia życia, zdrowia lub

wolności zmuszona jest do opuszczenia miejsca zamieszkania i wyemigrowania. Najczęściej

spotykanym powodem są względy polityczne (rewolucje, wojny, czystki etniczne),

prześladowania m.in. na tle religijnym oraz przyczyny naturalne jak np. klęski żywiołowe323.

Definicja uchodźcy zawarta została także w Konwencji Genewskiej z 1951 r. a zmieniona

Protokołem Nowojorskim z 31 stycznia 1967 r. dotyczącym statusu uchodźców. Zgodnie

z zawartymi zapisami uchodźcą jest osoba, która przebywa poza granicami kraju swojego

pochodzenia ze względu na uzasadnione obawy przed prześladowaniami m.in. ze względu

na swoje poglądy polityczne, rasę, religię czy narodowość324. Zgodnie z zapisami

powyższych dokumentów za uchodźcę nie może być uznana osoba, która opuściła swój kraj

ze względów ekonomicznych i wyjechała za granicę w poszukiwaniu pracy325.

Wśród grup cudzoziemców przybywających do Polski niewielką, w porównaniu do innych

państw Unii Europejskiej grupę stanowią uchodźcy oraz osoby, którym udzielone zostały inne

formy międzynarodowej ochrony jak: pobyt tolerowany czy pobyt ze względów

humanitarnych. Powodem niewielkiej liczby uchodźców w naszym kraju jest m.in. brak

rządowych programów wsparcia, niskie świadczenia socjalne, różnice kulturowe, językowe

czy negatywne stereotypy funkcjonujące w naszym społeczeństwie, dotyczące uchodźców.

Z podanych powyżej powodów zainteresowanie uchodźców osiedleniem się w naszym kraju

jest niewielkie.

Liczba obcokrajowców, którym przyznany został status uchodźcy, według Rocznika

Demograficznego2019 r. Głównego Urzędu Statystycznego przedstawia poniższa tabela326.

322W. Łepkowski, (red.), Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego…, op. cit., s. 150. 323L. Wiśniewski, M. M. Bieczyński, Swoboda przemieszczania się w prawie międzynarodowym, prawie Unii

Europejskiej i polskim prawie krajowym. Przegląd zagadnień, Wydawnictwo Naukowe Silva Rerum, Poznań

2015, s. 124. 324Ibidem, s.125. 325H. Grzymała- Moszczyńska, Uchodźcy: Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami, Wydawnictwo

Nomos, Kraków 2000, s 15. 326Rocznik Demograficzny 2019 r.…, op. cit., s. 447.

107

Tabela 11. Cudzoziemcy, którym przyznano status uchodźcy, ochronę uzupełniającą, zgodę

na pobyt ze względów humanitarnych lub zgodę na pobyt tolerowany według obywatelstw

Kraj

obywatelstwa

2010 2015 2017 2018 Kraj

obywatelstwa

2010 2015 2017 2018

Status uchodźcy Pobyt ze względów humanitarnych

Ogółem

w tym:

84 360 151 168 Ogółem

w tym:

124 184 177

Irak 5 24 13 19

Rosja 43 21 15 9 Armenia x 18 10 14

Syria - 203 17 16 Gruzja x - 8 1

Tadżykistan - 1 7 10 Rosja x 23 28 46

Ukraina - 2 56 11 Ukraina x 47 112 73

Ochrona uzupełniająca Pobyt tolerowany

Ogółem

w tym:

229 197 369 210 Ogółem

w tym:

365 142 43 35

Irak 6 24 8 8

Rosja 203 116 72 70 Armenia 63 11 - -

Syria - 3 12 3 Gruzja 15 6 - 17

Tadżykistan - - 28 14 Rosja 110 103 28 12

Ukraina 3 24 220 84 Ukraina 37 8 7 3


Zgodnie z danymi Rocznika Demograficznego 2019 r. w roku 2010 status uchodźcy w Polsce

uzyskało 84 uciekinierów. Wśród nich największą liczbę stanowili uchodźcy z Rosji (45)

i Iraku (5). Ochroną uzupełniającą objęto, zaś 229 osób (najwięcej z Federacji Rosyjskiej

203). W roku 2018 natomiast status uchodźcy uzyskało 168 osób m.in. z państw takich jak

Irak (19), Syria (16), Ukraina (11), Tadżykistan (10) i Rosja (9). Ochroną uzupełniającą

objęto 210 osób w tym najwięcej z Ukrainy (84), Federacji Rosyjskiej (70), Tadżykistanu

(14), Iraku (8) i Syrii (3). Zgodę na pobyt tolerowany w 2010 r. uzyskało 365 osób, najwięcej

z Rosji (110) i Ukrainy (37). W roku 2018 liczby te wynosiły odpowiednio 35 osób, najwięcej

z Gruzji (17) i Federacji Rosyjskiej (12). Na podstawie źródeł Głównego Urzędu

Statystycznego brak jest danych o liczbie wydanych zgód na pobyt ze względów

humanitarnych w 2010 r. W roku 2018, było ich natomiast 177 w tym najwięcej dotyczyło

Ukraińców (73), Rosjan (46) i Ormian (14).

108

Najwięcej uchodźców oraz osób objętych ochroną uzupełniającą w 2018 r. pochodziło

z Federacji Rosyjskiej (głównie Czeczeni), Ukrainy, Syrii, Iraku i Tadżykistanu (ze względu

na represjonowanie). Wśród uchodźców znajdowali się także obywatele Armenii, Afganistanu

i Turkmenistanu, Gruzji, a także stanowiący nieliczną grupę uchodźcy z Egiptu, Republiki

Białorusi, Kirgistanu i Libii327.

Zgodę na pobyt tolerowany i pobyt ze względów humanitarnych w 2018 r. uzyskało

w naszym kraju m.in. 76 obywateli Ukrainy, 58 Federacji Rosyjskiej, 18 Gruzji

i 17 Republiki Armenii.

Prognozy na najbliższe lata nie przewidują masowego napływu do Polski osób ubiegających

się o nadanie statusu uchodźcy lub innej formy krajowej czy międzynarodowej ochrony.

Jednak jest to zjawisko trudne do przewidzenia ze względu na sytuację polityczną i konflikty

zbrojne głównie na Bliskim Wschodzie328.

Tabela 12. Imigracja na pobyt stały według płci, miejsca urodzenia i kraju obywatelstwa

imigrantów w 2018 r.

Kraj

obywatelstwa

ogółem mężczyźni kobiety miejsce urodzenia

Polska zagranica

Razem mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety

Ogółem 15 461 8 489 6 972 3 256 1 853 1 403 12 136 6 606 5 530

Polska 10 636 5 702 4 934 2 976 1 713 1 263 7 659 3 989 3 670

Inne kraje 4 814 2 780 2 034 273 135 138 4 474 2 616 1 858

Unia

Europejska

w tym:

1 664 1 312 352 120 66 54 1 521 1 228 293

Francja 113 95 18 - - - 113 95 18

Niemcy 254 208 46 46 32 14 203 175 28

Rumunia 100 55 45 - - - 98 53 45

Wielka

Brytania

191 176 15 5 2 3 183 171 12

Włochy 284 263 21 4 1 3 279 261 18

Pozostałe

kraje w tym:

3 150 1 468 1 682 153 69 84 2 953 1 388 1 565

Armenia 78 35 43 4 1 3 73 34 39

Białoruś 458 183 275 16 6 10 435 173 262


109

Chiny 81 32 49 8 6 2 73 26 47

Egipt 30 29 1 - - - 30 29 1

Indie 55 43 12 2 2 - 53 41 12

Korea

Południowa

36 21 15 - - 36 21 15

Rosja 217 68 149 14 5 9 196 63 133

Stany

Zjednoczone

38 29 9 1 1 - 37 28 9

Tunezja 25 24 1 - - - 25 24 1

Turcja 77 64 13 4 2 2 72 61 11

Ukraina 1 465 575 890 64 27 37 1 380 544 836

Wietnam 160 85 75 24 13 11 134 72 62

Kraj

nieustalony

11 7 4 7 5 2 3 1 2


Analizując powyższe dane statystyczne można stwierdzić, że w ogólnej liczbie (15 461)

imigrantów, spośród wybranych krajów, którzy przybyli do Polski na stałe w 2018 r.

większość stanowili mężczyźni 8 489 osób (54,9%). Wśród imigrantów pochodzących z Unii

Europejskiej (1 664) także przeważali mężczyźni (78,84%) tj. z Francji (84,07%), z Niemiec

(81,89 %), z Włoch (92,6%). Wśród pozostałych krajów w zestawieniu ogólnym przeważała

ludność płci żeńskiej w tym z Ukrainy (60,75%), Białorusi (60,04%), Rosji (68,66%)

i Armenii (55,12%)329.

Imigracja do Polski nie jest zjawiskiem tak powszechnym jak imigracja do Niemiec czy

Francji. Niemniej jednak Polska musi być przygotowana na zwiększający się ostatnio napływ

imigrantów z krajów sąsiadujących, ale nie tylko. Najliczniejsza grupa imigrantów, którzy

w 2018 r. przybyli do naszego kraju pochodzi z Ukrainy (1 465), ale wśród imigrantów

są także m .in. Wietnamczycy, Chińczycy czy Hindusi.

Publiczne zastane dane statystyczne można porównać z opiniami respondentów

biorących udział w wywiadach. Zgodnie z pytaniami badawczymi współtwórcy Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP wskazują podobnie, że zjawisko imigracji nie dotknęło tak

Polski w jakim stopniu dotknęło państwa południa Europy. Współtwórcy Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP twierdzą, że w naszym kraju mamy do czynienia głównie

z imigracją zza wschodniej granicy. Są to kraje bliskie nam kulturowo i obywatele tych

państw łatwiej się asymilują ze społeczeństwem polskim. Imigranci zza wschodniej granicy

329Rocznik Demograficzny 2019 r.…, op. cit., s. 433, 440.

110

mają podobną do nas kulturę. Rozmówcy byli też zgodni co do tego, że po 2004 r.

i po wprowadzeniu przepisów prawnych ułatwiających emigracje wiele młodych osób

w wieku produkcyjnym wyjechało za granicę. Szansą na zapełnienie tej luki może być

imigracja ze Wschodu.

Problem imigracji został przedstawiony dopiero w Strategii z 2020 r. W Strategii

z 2007 r. i Strategii z 2014 r. został tylko zasygnalizowany. Respondenci uważają, że wraz

z imigracją do Polski może zwiększyć się przestępczość lub mogą pojawić się przestępstwa,

które do tej pory nie występowały w naszym kraju. Wraz z imigrantami mogą przedostać się

do Polski osoby współpracujące z obcymi służbami. Imigracja może powodować obawy

związane z zagrożeniami terrorystycznymi. Co w konsekwencji może stać się przyczyną

wykorzystania grup mniejszościowych i etnicznych do działań tzw. wojny hybrydowej,

działań dywersyjnych, działań sabotażowych. Eksperci zwracali często uwagę, że masowe

imigracje są i będą wyzwaniem dla bezpieczeństwa państwa i mogą powodować skutki

polityczne, gospodarcze, społeczne.

Jeden z badanych wskazał wprawdzie, że ...„imigracje są naturalnym procesem

i do tego procesu trzeba podchodzić wspólnie. Imigracje musimy widzieć w kontekście

wyzwań, niekoniecznie zagrożenia330….”. Według współtwórców Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP problem imigracji w Strategiach jest zauważalny, ale w małym stopniu niż

na to zasługuje. Wśród wypowiedzi można znaleźć takie stwierdzenia:…„Imigracje

są tematem politycznym i trudnym. Polska gospodarka w małym stopniu została dotknięta

niżem demograficznym, gdyż przyjeżdżają do nas imigranci ze Wschodu. Imigracja może

powodować w przyszłości poważne skutki społeczne….331”. Trzeba zwrócić uwagę

na konsekwencje jakie może ponieść za sobą zjawisko imigracji.

Zdaniem jednego z ekspertów …„zjawisko masowej migracji na kontynent europejski

wymusiło na politykach w Polsce zajęcie się tym zagadnieniem…”332. Zmiany w środowisku

bezpieczeństwa spowodowały szersze spojrzenie na zjawisko migracji.

Do udzielenia odpowiedzi na pytanie badawcze dotyczące skali napływu imigrantów

do Polski i wpływu tego zjawiska na politykę bezpieczeństwa państwa w Polsce posłużyły

mi publiczne zastane dane statystyczne zgromadzone przez m.in. Główny Urząd Statystyczny,

Straż Graniczną, Urząd ds. Cudzoziemców, EUROSTAT, dotyczące liczby imigrantów oraz

odpowiedzi badanych na zadane przeze mnie pytania.

330Rozmówca 5. 331Rozmówca 2. 332Rozmówca 8.

111

Jak wynika ze statystyk największą liczbę imigrantów w Polsce stanowią imigranci

z Ukrainy, Republiki Białorusi, Gruzji, a także obywatele Socjalistycznej Republiki

Wietnamu i Chińskiej Republiki Ludowej333.

Poniższa tabela przedstawia imigracje do Polski w latach 2004 – 2019 na podstawie danych

Głównego Urzędu Statystycznego.

Tabela 13. Imigracja do Polski na pobyt stały w latach 2004 – 2019

Rok Liczba imigrantów

2004 9 495

2005 9 364

2006 10 802

2007 14 995

2008 15 275

2009 17 424

2010 15 246

2011 15 524

2012 14 583

2013 12 199

2014 12 330

2015 *

2016 13 475

2017 13 324

2018 15 461

2019 16 909

*brak danych


Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w latach 2004 - 2005 liczba imigrantów

w Polsce utrzymywała się na podobnym poziomie tzn. nieco powyżej 9 000. W roku 2006 był

nieznaczny wzrost i wynosił nieco ponad 10 000. W latach 2007 – 2009 nastąpił wzrost

imigracji, który wynosił od 14 995 do 17 242. W roku 2010 można zaobserwować spadek

liczby imigrantów do 15 246, który w 2011 roku utrzymywał się na podobnym poziomie

333https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/glowne-kierunki-emigracji-i-


112

15 524. W roku 2012 widoczny jest spadek do 14 583. W roku 2013 obserwujemy spadek

do 12 199, który w 2014 r. utrzymywał się na podobnym poziomie 12 330. W roku 2016

obserwujemy wzrost liczby imigrantów do 13 475, który w roku 2017 utrzymywał się

na podobnym poziomie 13 324. W roku 2018 widzimy wzrost liczby imigrantów do 15 461.

W 2019 r. można zaobserwować widoczny wzrost do 16 909334.

Tabela 14. Cudzoziemcy, którzy otrzymali zezwolenie na pracę w Polsce wg obywatelstwa

(wybrane obywatelstwa)

Kraj

obywatelstwa

2010 2015 2016 2017 2018

Ogółem 37 121 65 786 127 394 235 626 328 768

Ukraina 13 150 50 465 106 223 192 547 238 334

Chiny 6 317 1 288 1 205 1 179 1 473

Wietnam 2 252 732 439 658 1 313

Nepal 2 158 596 1 211 7 075 19 912

Mołdawia 682 1 488 2 844 3 792 6 035

Białoruś 1 958 2 037 4 870 10 518 19 233

Indie 1 196 1 425 1 772 3 938 8 362

Bangladesz 676 319 721 2 412 8 341

Azerbejdżan 43 116 193 1 336 3 302

Filipiny 349 179 249 733 2 057

Gruzja 95 88 142 398 2 752

Rosja 505 579 1 008 1 433 1 903

Pakistan 119 184 187 427 1 065 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Rocznika Demograficznego 2019 r., s. 443 [dostęp

23.03.2021].

Zgodnie z danymi Rocznika Demograficznego 2019 r. z roku na rok liczba cudzoziemców,

którzy otrzymali w Polsce zezwolenie na pracę zwiększa się. W roku 2018 największa liczba

legalnie pracujących cudzoziemców pochodziła z: Ukrainy, Białorusi, Nepalu, Indii,

Bangladeszu, Mołdawii335.

334Ibidem. 335Rocznik Demograficzny 2019 r…., op. cit., s. 443.

113

Tabela 15. Ważne karty pobytu w podziale na obywatelstwa dane na 31.12.2020 r.

Kraj Liczba ważnych kart

pobytu 2020 r.

Liczba ważnych kart

pobytu 2019 r.

Ukraina 242 814 216 544

Białoruś 27 488 25 450

Wietnam 10 334 11 820

Rosja 10 137 10 296

Indie 9 852 10 059

Gruzja 7 775 5 381

Pozostałe 54 986 58 177 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Straży Granicznej https://www.strazgraniczna.pl/

pl/granica/statystyki-sg/2206,Statystyki-SG.html [dostęp 26.03.2021].

Jak wynika z danych Straży Granicznej w 2019 r. najwięcej ważnych kart pobytu posiadali

Ukraińcy (216 544), zaś najmniej Gruzini (5 381). W 2020 r. tak samo jak w roku 2019 r.

największą liczbę ważnych kart pobytu posiadali Ukraińcy (242 814) a najmniej Gruzini

(7 775).

Największą liczbę imigrantów w 2020 r. stanowili obywatele Ukrainy 66,82%.

W porównaniu do 2019 r. odnotowuje się wzrost o 12%. Drugą najliczniejszą grupą

są obywatele Białorusi 27 448 wzrost w porównaniu do 2019 r. o 7,9%. Najwyższy

procentowy wzrost w porównaniu do 2019 r. odnotowuje się w przypadku obywateli Gruzji

wzrost o 44,5%336.

Na 1 stycznia 2020 r. 423 000 cudzoziemców posiadało ważne dokumenty uprawniające

do pobytu w Polsce. Najliczniejszą grupę stanowili obywatele Ukrainy – 214 700, na drugim

miejscu obywatele Republiki Białorusi – 25 600, później kolejno Republiki Federalnej

Niemiec – 21300, następnie Rosjanie – 12 500, obywatele Socjalistycznej Republiki

Wietnamu–12 100, Republiki Indii – 9 900, Republiki Włoskiej – 8 500, Chińskiej Republiki

Ludowej–8 500, Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej – 6 300

oraz Królestwie Hiszpanii – 5 900337.

336https://www.strazgraniczna.pl/pl/granica/statystyki-sg/2206,Statystyki-SG.html [dostęp 26.03.2021]. 337https://udsc.gov.pl [dostęp 06.04.2021].

114

Tabela16. Liczba imigrantów w Polsce na pobyt stały

Rok Imigracja

2004 6 536

2005 6 906

2006 8 270

2007 12 040

2008 12 324

2009 14 369

2010 12 463

2011 12 623

2012 11 976

2013 10 023

2014 10 049

2015

2016 11 439

2017 11 456

2018 13 306


Powyższa tabela przedstawia liczbę imigrantów w Polsce, którzy otrzymali zezwolenie

na pobyt stały w latach 2004 - 2019. Analizując tabelę można zaobserwować, że największą

liczbę imigrantów w Polsce na pobyt stały odnotowano w roku 2009 oraz w roku 2019, zaś

najmniejszą liczbę odnotowano w roku 2004 oraz w latach 2012 – 2014. W pozostałych

okresach imigracja na pobyt stały do Polski utrzymywała się na podobnym poziomie. Brak

jest danych z roku 2015.

Jeden z respondentów twierdzi, że w naszym kraju …„mamy do czynienia głównie

z imigracją zza wschodniej granicy czyli z Ukrainy i Białorusi. Dodatkowo jeszcze

z terenów byłego Związku Radzieckiego np. z Gruzji, z Armenii, z Czeczenii…338”. Jest

to częściowo spójne z danymi statystycznymi Głównego Urzędu Statystycznego GUS. Nie

są widoczne bezpośrednie ryzyka dla Polski wynikające z imigracji. Imigracja z Ukrainy jest

postrzegana pozytywnie. Wielorakość konsekwencji imigracji wynika z polityki jaką przyjęły

polskie władze. Imigracje postrzegane są jako zjawisko naturalne. Samo zjawisko imigracji

338Respondent 1.

115

nie jest zagrożeniem, zaś z imigracją mogą być związane zjawiska, które mogą powodować

zagrożenia. Często w polityce imigracje postrzega się jako zjawisko powodujące zagrożenia

dla stabilności państwa. Zjawisko imigracji może mieć pozytywne skutki dla polskiej

gospodarki. Imigracja wiąże się z problemem systemowym oraz z naszym rozwojem

gospodarczym.

Zdaniem jednego z ekspertów głównym problemem imigracji jest to z jakich państw

powinniśmy przyjmować imigrantów. Należałoby się nad tym zastanowić339.

W opinii współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP można znaleźć,

że …„współcześnie migracje stanowią istotny element ładu międzynarodowego oraz ważny

czynnik wpływający na politykę wewnętrzną i zagraniczną wielu państw. Imigracje uznawane

są za fundamentalną wartość, kształtującą nową rzeczywistość społeczną świata…340”.

Imigracje są częścią systemu i porządku międzynarodowego.

Rozmówca twierdzi, że …„zmiany w środowisku bezpieczeństwa m.in. przemiany

ekonomiczne, demografii, bieda i głód, konflikty etniczne i religijne jak również masowa

mobilność ludności rodzą coraz to nowe wyzwania i zagrożenia dla Polski i państw

Wspólnoty Europejskiej. Ich konsekwencje kształtują nowe trendy obecnej i przyszłej

imigracji: globalizacja migracji, nasilenie się ruchów imigracyjnych, rozszerzanie się

rodzajów migracji, feminizacja migracji, rosnąca polityzacja migracji…341”. Zmieniające się

środowisko bezpieczeństwa wpływa na powstanie nowych wyzwań oraz zagrożeń dla

państwa.

Zdaniem badanych masowa imigracja jest wyzwaniem dla bezpieczeństwa państwa

oraz będzie powodować skutki polityczne, gospodarcze, społeczne. Współtwórca Strategii

uważa, że …„czynniki społeczno-kulturowe związane z pojawieniem się dużych grup

imigrantów z dużym prawdopodobieństwem będą wywierać rosnący wpływ na zmiany

w środowisku bezpieczeństwa w nadchodzących latach. Wyzwaniem dla rządzących i dla

społeczeństwa jest to, czy zjawisko imigracji stanie się zagrożeniem dla bezpieczeństwa czy

szansą na przyspieszenie rozwoju kraju…342”. Wzrost liczby imigrantów jest zjawiskiem,

które wpływa na zmianę środowiska bezpieczeństwa.

Rozmówca podsumowując odpowiedź na pytanie powiedział, że …„migracja

wpłynęła na bezpieczeństwo Polski, ale w sposób pośredni poprzez jak gdyby własne ryzyka

spowodowane takim nie wspólnotowym zachowaniem się w ramach reagowania w ramach

339Respondent 8. 340Respondent 5. 341Respondent 7. 342Respondent 6.

116

UE na ten problem…343”. W kwestii imigracji ważne jest podejście wspólne wszystkich

państw członkowskich UE.

W dokumentach podkreśla się, że w kwestii imigracji należy zwrócić uwagę, że dane

państwo nie jest w stanie zintegrować imigrantów ze społeczeństwem, jeżeli imigranci sami

tego nie chcą. Społeczeństwo może wykluczyć imigrantów nawet tych, którzy chcą się

zintegrować344. Trzeba się liczyć z tym, że mogą wystąpić problemy związane z imigracją

takie jak: niechęć do zintegrowania się z polskim społeczeństwem. Analizując kolejne

Strategie Bezpieczeństwa Narodowego RP widoczna jest zmiana podejścia do imigracji.

Stawia się nacisk na skorelowanie polityki migracyjnej z politykami gospodarczą, społeczną

oraz bezpieczeństwa. Ważne jest też wzmocnienie ochrony granicy i działalności instytucji

i służb odpowiadających za bezpieczeństwo państwa i jego obywateli.

W dostępnej literaturze przedmiotu możemy znaleźć, że państwo polskie realizuje

szereg programów integracyjnych. Niektóre miasta wprowadzają np. analizę i monitorowanie

zapotrzebowania oraz kierunków rozwoju rynku pracy, rozwój kompetencji imigrantów,

rozwój kompetencji pracowników oraz instytucji rynku pracy. Na szeroką skalę prowadzona

jest pomoc społeczna poprzez współpracę z różnymi sektorami gospodarki, wsparcie dla

imigrantów, wsparcie rodzin, współpracę z organizacjami pozarządowymi. Prowadzony jest

Indywidualny Program Integracji. Duży nacisk kładzie się na podnoszenie kwalifikacji

imigrantów, zapewniania jest też pomoc w kwestiach mieszkaniowych m.in. poprzez Fundusz

Mieszkaniowy, mieszkania komunalne dla imigrantów. Podkreśla się również zaangażowanie

imigrantów w życie publiczne miasta czy gminy. Imigrantom pomaga Urząd ds.

Cudzoziemców.

W Polsce jest wiele instytucji i organizacji pozarządowych pomagających imigrantom

m.in.: Caritas Polska, Fundacja Centrum Badań Migracyjnych, Fundacja „Centrum Edukacji

Obywatelskiej”, Fundacja dla Somalii, Fundacja dla Wolności, Fundacja Inna Przestrzeń,

Fundacja Kalejdoskop Kultur, Fundacja MultiOcalenie, Fundacja na rzecz Różnorodności

Społecznej, Fundacja na rzecz zbliżenia kultur OPEN ART, Fundacja Ocalenie, Fundacja

Refugee.pl, Fundacja Rozwoju „Oprócz granic”, Fundacja Świat na Wyciągnięcie Ręki,

Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Instytut Spraw Publicznych, Polskie Forum Migracyjne,

Stowarzyszenie Interkulturalni pl. Oferowana jest też pomoc w ośrodkach dla cudzoziemców.

W Polsce mamy głównie do czynienia z imigracją z krajów bliskich kulturowo. Ważne

343Respondent 2. 344J. Leska-Ślęzak, J. Ślęzak, Nowe podejście do problemu migracji. Zmiany w polityce migracyjnej RP,

Gdańskie Studia Międzynarodowe, 15(1-2), s. 97 - 105.

117

z perspektywy polityki bezpieczeństwa są również programy integracyjne imigrantów dzięki,

którym imigranci łatwiej integrują się z polskim społeczeństwem. Wdrażanie programów

pomocowych dla imigrantów poprawia wizerunek Polski na świecie oraz przyciąga

imigrantów do Polski. Właściwa integracja imigrantów w znacznym stopniu przyczynia się

do zmniejszenia problemów demograficznych. Integracja ma duży wpływ na poszanowanie

zasad w państwie przyjmującym.

Ważna jest również integracja imigrantów oraz promowanie postaw tolerancji. W procesie

edukacji istotną rolę odgrywa tzw. edukacja wielokulturowa czyli proces kształtowania

kompetencji kulturowych w procesie edukacji w celu zrozumienia różnic kulturowych

różnych grup etnicznych, kursy prowadzone w ramach nabywania kompetencji kulturowych

dla osób, które w codziennej pracy mają styczność z cudzoziemcami, kursy dla pracowników

Urzędu do Spraw Cudzoziemców, urzędów wojewódzkich, funkcjonariuszy Straży

Granicznej prowadzone m.in. w ramach Funduszu FAMI345. Organy i instytucje zajmujące się

pomocą imigrantom prowadzą działania solidarnościowe np. zbiórki i akcje charytatywne.

Urząd do Spraw Cudzoziemców zapewnia pomoc prawną w legalizacji pobytu, uregulowaniu

swojej sytuacji na terenie Polski. Elementem polityki imigracyjnej jest też przyjmowanie

polskich repatriantów oraz wydawanie Kart Polaka.

Imigracja wpływa również negatywnie na politykę bezpieczeństwa państwa polskiego m.in.

poprzez masowy napływ cudzoziemców do pracy zwłaszcza z Ukrainy, Białorusi powodujące

wypychanie z rynku pracy polskich pracowników. Kolejnym elementem jest niedopasowanie

popytu i podaży pracy. Następnym jest brak możliwości pozyskania wykwalifikowanych

pracowników przez pracodawców dający w efekcie niską jakość pracy, brak przywiązania

pracowników zagranicznych do miejsca wykonywania pracy, częsta fluktuacja pracowników,

poszukiwanie przez nich coraz to lepszych miejsc wykonywania pracy oraz mała zdolność

do podnoszenia kwalifikacji. Imigracja może powodować również trudności w adaptacji

imigrantów takie jak: bariera językowa, odmienność kulturowa, niezrozumienie polskich

obyczajów i tradycji. Zjawiskami połączonymi z nielegalną imigracją są często pojawiające

się nieuczciwe firmy zajmujące się pośrednictwem w znalezieniu pracy tzw. obozy pracy346

oraz szerzenie się tzw. szarej strefy347 związanej z brakiem zaplecza opieki medycznej,

socjalnej i prawnej. Mogą współwystępować z imigracją takie zjawiska jak: terroryzm, jedno

345Ibidem. 346I. Grabowska – Lusińska, M. Okólski, Emigracja ostatnia?, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2009. 347Ibidem.

118

z największych zagrożeń dla bezpieczeństwa, przestępczość zorganizowana348, przemyt349,

fałszowanie dokumentów i korupcja, fikcyjne małżeństwa w celu obejścia przepisów

imigracyjnych.

Imigracja powoduje zagrożenia dla wartości takich jak: tożsamość narodowa oraz spokój

społeczny. Tożsamość narodowa jest zagrożona poprzez: wielokulturowość350,

nieidentyfikowanie się z własną kulturą351, brak więzi w społeczeństwie352 oraz poczucie

wyobcowania. Należą do nich też utrata dziedzictwa narodowego, asymilacja, fala

imigracyjna, akulturacja, adaptacja, utrata wartości oraz upadek autorytetu.

Spokój społeczny jest zagrożony poprzez wyżej wymienione zjawiska takie jak:

przestępczość, terroryzm, niechęć imigrantów do asymilacji, nielegalną imigracje, przemyt353

oraz ksenofobiczne zachowania.

Wartości takie jak tożsamość narodowa i spokój społeczny mogą być chronione

następującymi działaniami:

⎯ przyjmowanie imigrantów bliższych kulturowo,

⎯ umocnienie wartości narodowych (kultura, religia, język, wspólne doświadczenia

historyczne) tworzących tożsamość narodową,

⎯ przepisy prawne ułatwiające przyjmowanie imigrantów bliskich kulturowo,

⎯ instytucje i organy zapewniające bezpieczeństwo: Straż Graniczna, Policja, służby

specjalne, Siły Zbrojne, Służba Celna, Żandarmeria Wojskowa, Inspekcja Kontroli

Skarbowej, wymiar sprawiedliwości,

⎯ kontrola graniczna i ochrona granic, przeciwdziałanie przestępczości,

⎯ formy ochrony cudzoziemców na terenie Polski: azyl, status uchodźcy, ochrona

uzupełniająca, pobyt tolerowany, pobyt ze względów humanitarnych, ogólna ochrona

prawna wynikająca z powszechnie obowiązującego prawa.

Polska prowadzi działania na rzecz umocnienia pozycji na arenie międzynarodowej w wielu

aspektach m.in.: poprzez aktywny udział w paktach i sojuszach międzynarodowych, działania

w ramach Unii Europejskiej UE, Sojuszu Północnoatlantyckiego NATO, Organizacji

Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie OBWE, Europejskiej Agencji Straży Granicznej

348W. Janicki, Migracje kompensacyjne jako czynnik wzrostu obszarów peryferyjnych. Rola ukrytego kapitału

ludzkiego, Uniwersytet Marii Curie- Skłodowskiej w Lublinie, Lublin 2015, s. 30. 349J. Nakonieczna, Migracje międzynarodowe a rozwój państwa, Seria Żurawia Papers, Zeszyt 9, Wydawnictwo

Scholar, Warszawa 2007, s. 58 – 59. 350W. Kalaga (red.), Dylematy wielokulturowości, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2004. 351S. Kozak, Patologia eurosieroctwa w Polsce. Skutki migracji zarobkowej dla dzieci i ich rodzin,

Wydawnictwo Difin, Warszawa 2010, s. 26 – 27. 352Ibidem. 353J. Nakonieczna, Migracje międzynarodowe a rozwój państwa…, op. cit., s. 58 – 59.

119

i Przybrzeżnej FRONTEX, Europejskiej Jednostki Współpracy Sądowej EUROJUST,

Organizacji Narodów Zjednoczonych ONZ poprzez dostosowanie prawa i procedur działania,

ochronę ludności cywilnej w konfliktach zbrojnych, Konwencja Haska, Konwencja

Genewska, Międzynarodowy Czerwony Krzyż. Polska i jej żołnierze oraz funkcjonariusze

uczestniczą w różnego rodzaju misjach zagranicznych, pokojowych i stabilizacyjnych, jak

na przykład misje wojskowe w Afganistanie, Iraku, Macedonii Północnej. W wymiarze

wewnętrznym działania na rzecz realizacji celów polityki bezpieczeństwa państwa polskiego

przejawiają się w ochronie praw mniejszości religijnych, polityce umożliwiającej imigrantom

ochronę na terytorium Polski oraz pomoc krajom biedniejszym.

Działaniami, które są prowadzone przez państwo polskie dla ochrony bezpieczeństwa

to m.in.: działalność wojska poprzez misje zagraniczne, stabilizacyjne, wspieranie działań

innych organów w razie masowego napływu imigrantów, prowadzenie rozpoznania w ramach

Służby Kontrwywiadu Wojskowego SKW, Służby Wywiadu Wojskowego SWW oraz

przyjmowanie imigrantów bliskich kulturowo. Nasz kraj działa aktywnie

i wielopłaszczyznowo poprzez udział w paktach i sojuszach międzynarodowych, działania

w ramach Unii Europejskiej, Sojuszu Północnoatlantyckiego, Organizacji Bezpieczeństwa

i Współpracy w Europie, Europejskiej Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej, Europejskiej

Jednostki Współpracy Sądowej, Organizacji Narodów Zjednoczonych poprzez dostosowanie

prawa i procedur działania. Polska posiada też instytucje i organy gwarantujące

bezpieczeństwo takie jak: Straż Graniczna, Policja, służby specjalne, Siły Zbrojne, Służba

Celna, Żandarmeria Wojskowa, Inspekcja Kontroli Skarbowej, wymiar sprawiedliwości.

Istotną rolę w ochronie bezpieczeństwa pełni ochrona granic oraz integracja europejska

wpływająca na takie aspekty polityki imigracyjnej jak system azylowy i wizowy.

Współdziałanie w ramach Unii Europejskiej oraz sojuszu ze Stanami Zjednoczonymi wpływa

na podniesienie potencjału ochronnego Polski poprzez rozpoznawanie i zapobieganie

zagrożeniom na terytorium państw trzecich przez służby specjalne oraz w ramach

czteropoziomowego systemu ochrony granic UE, oficerowie łącznikowi przy ambasadach,

urzędy konsularne i ambasady. W aspekcie krajowym najważniejszymi działaniami państwa

w polityce bezpieczeństwa państwa polskiego są: rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie

przestępstw, wykroczeń i naruszeń administracyjnych przez cudzoziemców przebywających

na terytorium RP – np. kontrola legalności pobytu wykonywana przez Straż Graniczną

i Policję, kontrola legalności zatrudnienia.

Napływ imigrantów do Polski jest to pewien proces, zjawisko, które trwa już od wielu

lat. Współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP zastanawiali się czy np. mamy

120

przygotowane plany czy ktoś w ogóle rozważał, analizował co powinniśmy zrobić jeżeli

sytuacja na Ukrainie czy na Białorusi nagle się zaostrzy i będziemy mieli do czynienia

z masową imigracją, że konflikt na Ukrainie stanie się o wiele bardziej intensywny czy

niebezpieczny. Problemem jest to, że w mniejszym stopniu bierzemy pod uwagę scenariusze

negatywne. Respondenci zastanawiali się czy w ogóle radzimy sobie z imigracjami. W Polsce

nie mamy do czynienia z migracją na taką skalę jak w innych państwach w Europie. U nas

główną część imigrantów stanowią obywatele Ukrainy.

Są w naszym sąsiedztwie państwa, które stwarzają lepsze warunki funkcjonowania

przybyszom więc skala zjawiska imigracji do Polski jest mniejsza niż np. do Niemiec, Belgii,

Holandii, Danii, krajów skandynawskich, Norwegii, Szwecji czy Wielkiej Brytanii. Problem

polega na tym, że w razie wystąpienia niestabilnego środowiska za naszą wschodnią granicą,

w wypadku kryzysów, konfliktów należy się spodziewać sporej fali imigracji do Polski a nie

jesteśmy na to przygotowani. Jeden z respondentów uważa, że …„jest sporo przybyszów

ze Wschodu i nie wyróżniają się, kulturowo są podobni, z wyglądu też, jest to mniej

zauważalne…354”. Współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP uważają,

że napływ imigrantów może być spowodowany tym, że u nas poziom życia jest wyższy niż

za naszą wschodnią granicą. Według części badanych Polska nie radzi sobie z napływem

imigrantów nie jest to jednak zjawisko na taką skalę jak na południu kontynentu.

Jeden z respondentów uważa, że …„jest sporo przybyszów ze Wschodu i nie

wyróżniają się, kulturowo są podobni, z wyglądu też, jest to mniej zauważalne…355”.

Współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP uważają, że napływ imigrantów

może być spowodowany tym, że u nas poziom życia jest wyższy niż za naszą wschodnią

granicą. Według części badanych Polska nie radzi sobie z napływem imigrantów nie jest

to jednak zjawisko na taką skalę jak na południu kontynentu.

Według badanych w poradzeniu sobie z imigracjami pomocne, będzie uświadamianie

społeczne, edukacja społeczeństwa od małego w zakresie imigracji. Musi się zmienić

świadomość i myślenie o imigracji. Trzeba zacząć od edukacji, uświadomić sobie,

że zjawisko imigracji, będzie narastało oraz dostosować prawo i funkcjonowanie instytucji

do panującej sytuacji. Wprowadzenie ułatwień dla imigrantów związanych z pracą, edukacją.

Tak żeby imigranci jak najkrócej byli w administracyjnym zawieszeniu tzw. szarej strefie.

Legalna praca ogranicza lub utrudnia możliwości działań przestępczych.

354Respondent 3. 355Ibidem.

121

W opinii ekspertów w podobny sposób widziane są zarówno wyzwania jak

i zagrożenia wynikające z napływu imigrantów. Jeden z respondentów uważa,

że …„wszystkie kolejne ekipy rządowe zmierzały w tym samym kierunku tak ogólnie

oceniam czyli do tej pory nikt nie zakwestionował tego kierunku zmian jeżeli chodzi

o Polskę…356”. Badany uważa też, że …„może są subtelne różnice jeśli chodzi o taki respekt

pewnych środków ciężkości pomiędzy poszczególnymi władzami, ale generalnie zmierzają

w tą samą stronę i wydaje mi się, że taką cechą tych zmian jest to, że są stabilne

i konsekwentne chociaż nie są tak szybkie i konkretne jakby się chciało, ale jest pewna

kontynuacja zachowana…357”. Zmiany polityki bezpieczeństwa państwa polskiego nie są tak

szybkie i konkretne jakby się chciało. Zdaniem respondentów można mieć zastrzeżenia

co do tempa tego procesu zmian oraz jej skuteczności.

W opinii współtwórców Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP pojawia się

stwierdzenie, że może brakuje nam jeszcze dobrych mechanizmów dostrzeżenia problemu,

że problem bezpieczeństwa jest problemem wspólnym, niezależnym. W przedziale czasowym

2004 – 2020 pojawiały się czynniki zaskakujące, na które reagujemy w sposób

zorganizowany. Kryzys gospodarczy 2007 – 2008 zaostrzył relacje z Federacją Rosyjską

i wprowadzenie sankcji gospodarczych na towary w Polsce. Aneksja Krymu w 2014 r.,

pandemia to są rzeczy, które zmieniały postrzeganie bezpieczeństwa i główne wyzwania dla

bezpieczeństwa a nie tylko samą politykę.

Respondenci biorący udział w wywiadach postrzegają imigracje jako szanse

i wyzwanie, a nie jako zagrożenie. Zdaniem współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP w kwestii imigracji ważne jest wypracowanie wspólnych ponadnarodowych

rozwiązań. Eksperci byli zgodni odnośnie postrzegania imigranci z perspektywy celów

polityki bezpieczeństwa państwa polskiego. Postrzeganie imigracji jest uzależnione od tego

jaką definicję bezpieczeństwa przyjmiemy czy szeroką czy wąską, czy ograniczymy się tylko

do aspektów militarnych czy też rozszerzymy na aspekty poza militarne. Działania państwa

są kwestią kompleksową. Dotyczą one zarówno rozwoju gospodarki jak i rozwoju

ekonomicznego. Rozmówcy zaakcentowali, że problemu imigracji nie można ani lekceważyć

ani wyolbrzymiać. W opinii respondentów w Polsce często skupiamy się na negatywnych

skutkach migracji, aby można było je redukować. Imigracja tak jak każde zjawisko

ma negatywne i pozytywne konsekwencje i tak trzeba na nie patrzeć. Badani wskazywali,

że wszystkie negatywne zjawiska należy eliminować a wykorzystywać pozytywne. Zdaniem


122

współtwórców Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP głównym celem polityki

bezpieczeństwa państwa polskiego jest zapewnienie stabilności bezpieczeństwa

wewnętrznego i zewnętrznego. Należy zwrócić uwagę na negatywne zjawiska towarzyszące

imigracji związane z kwestiami kulturowymi i kwestiami ekonomicznymi. Imigracja może

przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa, ale też do pojawienia się nowych zagrożeń. Przy

omawianiu tematu imigracji ważne są dwie kwestie. Jedna związana z niżem

demograficznym w Polsce i brakiem rąk do pracy. Druga związana jest z zagrożeniami

asymetrycznymi, zagrożeniami terrorystycznymi, kwestiami szpiegostwa. Wyzwaniem dla

państwa polskiego jest imigracja, asymilacja imigrantów z obywatelami Polski, współpraca

regionalna, współpraca międzynarodowa, umocnienie pozycji Polski na arenie

międzynarodowej. Zagrożeniami natomiast są zjawiska towarzyszące imigracji, możliwość

tworzenia się gett dla imigrantów, niż demograficzny, starzenie się społeczeństwa, wschodnia

flanka NATO i UE.

Zdaniem jednego z respondentów imigracja jest wyzwaniem …„poczynając od kwestii

takich chociażby jak związanych z bezpieczeństwem jeżeli chodzi w tym aspekcie

funkcjonowania wywiadu i kontrwywiadu tak to na pewno jest wyzwanie…358”. Wyzwaniem

są też przestępczość zorganizowana, kwestie związane z zagrożeniami

epidemiologicznymi359.

Współtwórca Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP podkreśla, że …„Polska jest

pewnym elementem w ramach UE reagującym na te wyzwania migracyjne…”360. Zdaniem

innego badanego …„celem polityki bezpieczeństwa państwa polskiego jest zagwarantowanie

w dłuższej perspektywie zapewnienie naszej stabilności, bezpieczeństwa środowiska,

bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego to będziemy postrzegać imigracje, nie jako

zagrożenie, ale jako wyzwanie…361”. W opinii ekspertów cele polityki bezpieczeństwa

państwa polskiego to: stabilność, bezpieczeństwo środowiska, bezpieczeństwo wewnętrzne

i zewnętrzne. Imigracje postrzegane są jako wyzwanie.

Zdaniem współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP …„wyzwaniem

wielkim jest asymilacja czyli powinniśmy jako państwo polskie moim zdaniem przyjąć

bardzo taką metodycznie sprawnie zrobioną akcję asymilowania imigrantów czyli całego

programu nauki języka polskiego włączania ich do życia społecznego…362”. Dużo uwagi

358Ibidem. 359Ibidem. 360Respondent 2. 361Respondent 3. 362Respondent 4.

123

powinniśmy poświęcić asymilacji imigrantów co przyczyni się do lepszej integracji z polskim

społeczeństwem.

Respondent uważa, że …„jednym z zagrożeń jest to, że będą tworzyć się getta czy

będą się tworzyć etniczne, getta religijne i nie powinniśmy pozwolić, żeby właśnie takie

sytuacje się działy…363”. Największym z wyzwań dotyczących imigracji jest asymilacja

imigrantów. Inny ekspert twierdzi, że …„imigracja jest wyzwaniem z perspektywy osiągania

celów bezpieczeństwa RP. […] Imigracja jest wyzwaniem zależnym zarówno od wielu

zmiennych, jak też decyzji podejmowanych przez decydentów politycznych obecnie i tych,

jakie podejmować będziemy w przyszłości. W tym kontekście, czy imigracja stanie się dla

nas zagrożeniem, czy będzie szansą, w dużej mierze zależy od nas samych i tego, w jaki

sposób będziemy reagować na zmiany w środowisku bezpieczeństwa…364”. Imigracja jest

wyzwaniem dla polityki bezpieczeństwa państwa polskiego.

Jeden ze współtwórców Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP twierdzi,

że …„polityka imigracyjna państwa powinna być ukierunkowana na uczynienie z tego

fenomenu społecznego, szansy dla bezpieczeństwa i rozwoju Polski. W jej ramach należy

podjąć takie działania, które przyczyniałyby się do podniesienia potencjału ludnościowego

Polski, w tym: mogłyby zaspokoić oczekiwania polskiego rynku pracy, szczególnie

w dziedzinach, które będą wykazywały znaczny deficyt pracowników i know-how…365”.

Imigracja powinna być szansą dla rozwoju państwa oraz bezpieczeństwa. Inny respondent

podkreślał, że …„wpływ migracji na politykę bezpieczeństwa państwa polskiego jest

niezaprzeczalny. Postrzegać go należy przez pryzmat zagrożeń i wyzwań

i szans…366”.Imigracja wpływa na politykę bezpieczeństwa państwa polskiego, jest zarówno

zagrożeniem, wyzwaniem i szansą. Twierdzi też, że …„imigracja powinna być również

widziana w kontekście szeregu pozytywnych aspektów: przyczynianie się do wzrostu

gospodarczego, przeciwdziałanie negatywnym skutkom starzenia się społeczeństw,

zwiększanie potęgi państw, podnoszenie jakości i standardu życia, generowanie warunków

rozwoju, transfer wiedzy i technologii, wymiana kulturowa itd.….367”. Widziane są również

pozytywne strony imigracji.

W Strategiach Bezpieczeństwa Narodowego z 2007 r., 2014 r., 2020 r. zostało

napisane, że zagrożeniem też jest nielegalna imigracja, zaś w opiniach współtwórców

363Respondent 4. 364Respondent 6. 365Ibidem. 366Respondent 7. 367Ibidem.

124

Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP powtarza się, że zagrożeniem jest imigracja

na masową skalę oraz zjawiska, które mogą towarzyszyć imigracji tj. m.in. przestępczość

transgraniczna. Badani w wywiadach nie odnoszą się do zagrożeń związanych

ze środowiskiem naturalnym, anomaliami pogodowymi. Skupiają się na zagrożeniach

wynikających z imigracji. Dokumenty wśród zagrożeń wymieniają m.in. zagrożenia związane

ze środowiskiem naturalnym, anomaliami pogodowymi. Eksperci i dokumenty są częściowo

spójne co do tego, że zagrożeniem dla bezpieczeństwa państwa polskiego jest niż

demograficzny (Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r.).

W opiniach rozmówcy skupili się na imigracji jako na wyzwaniu i upatrywali w niej

szanse na zapełnienie luki po emigracji młodych Polaków. W Strategii z 2014 r. jako

wyzwanie zostało wskazane: niż demograficzny (Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP

z 2014 r.), zapobieganie skutkom jakie mogą wywołać choroby cywilizacyjne,

przeciwdziałanie zagrożeniom, polepszenie warunków życia w Polsce. Jako wyzwania

postrzegane są też rozbudowa bezpiecznych, nowoczesnych sieci telekomunikacyjnych oraz

zachowanie konkurencyjności produkcji energii elektrycznej, zapewnienie skuteczności,

efektywności instrumentów nadzoru rynków finansowych, wzrost liczby osób starszych,

zwalczanie zagrożeń epidemicznych, zachowanie funkcji lasów (Strategia Bezpieczeństwa

Narodowego RP z 2020 r.). Zagrożenia zawarte w Strategiach to zagrożenia związane

z cyberprzestrzenią, związane z manipulowaniem informacjami poprzez edukację

społeczeństwa, zagrożenia epidemiczne, zagrożenia związane z migracjami, polityką

Federacji Rosyjskiej, terroryzmem, przestępczością zorganizowaną.

Radzenie sobie z wyzwaniami i zagrożeniami jest głównym celem polityki i Strategii.

Strategia jest to dokument wskazujący na wyzwania i zagrożenia odpowiadające bieżącej

polityce bezpieczeństwa. Budowanie bezpieczeństwa jest podstawową funkcją Strategii.

W Strategiach są zasygnalizowane najważniejsze wyzwania i zagrożenia polityki

bezpieczeństwa państwa polskiego.

Zgodnie z zebranymi publicznymi zastanymi danymistatystycznymi Straży

Granicznej, Głównego Urzędu Statystycznego, ministerstwa, organów i instytucji odnośnie

imigracji do Polski można wywnioskować, że dla cudzoziemców poszukujących pracy,

zwłaszcza z krajów bliskich kulturowo jak Ukraina czy Białoruś Polska stała się atrakcyjnym

rynkiem pracy. Na takie postrzeganie Polski przez obywateli m.in. Ukrainy nakładają się

następujące czynniki: mniejsza odległość rynków pracy od miejsca pochodzenia,

podobieństwa kulturowe, ułatwienia wizowe, paszporty biometryczne, które ułatwiają

przyjazd do Polski.

125

2.3. Skutki społeczne i ekonomiczne ruchów imigracyjnych

W obliczu zmian zachodzących na świecie imigracja jest zjawiskiem, które było, jest

i będzie, ponieważ nie jesteśmy w stanie go zatrzymać. Zawsze znajdą się ludzie, którzy będą

chcieli zmienić swoje miejsce zamieszkania lub pobytu w celu poszukiwania pracy

i polepszenia warunków życia. Otwarcie granic oraz uproszczenia w procedurze wizowej

ułatwiają przybywanie imigrantów do państw sąsiednich, zarówno tych z Unii Europejskiej

jak i z poza Unii Europejskiej.

Imigracja powoduje skutki zarówno dla kraju, z którego imigrant wyjechał, jak i dla

kraju, do którego przybył. Skutki te mogą być zarówno negatywne, jak i pozytywne.

Do pozytywnych skutków zalicza się to, że kraj przybycia otrzymuje tanią, dodatkową siłę

roboczą w postaci pracowników, osób chętnych do pracy, którzy będą pracować za niższą

stawkę. Dzięki przybyciu imigrantów wzrasta przyrost naturalny, gdyż to właśnie w kraju

przybycia imigranci często chcą się osiedlić i założyć swoje rodziny. Nierzadko sprowadzają

także rodzinę pozostawioną w ojczystym kraju. Zjawisko przyjazdu cudzoziemców może

skutkować zapełnieniem luki demograficznej w danym kraju, po osobach, które z niego

wyemigrowały.

Kolejnym skutkiem może być wielokulturowość, zetknięcie się w jednym państwie kilku

kultur, zwyczajów, obyczajów i ras. Prowadzi to do łatwiejszego poznania nowej kultury.

Wielokulturowość powoduje to, że osoby są otwarte na świat i nowe kultury.

W społeczeństwie wielokulturowym występuje brak spójności społecznej. Mogą pojawić się

zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa, a nawet destabilizacje w społeczeństwie.

Do negatywnych skutków imigracji należy wzrastające bezrobocie w kraju, z którego przybył

imigrant, napięcia społeczne, gdyż imigranci zabierają ze swojego państwa waśnie

i spory, co powoduje agresję i niechęć wobec imigrantów368.

Pozytywne skutki imigracji dla kraju, który imigrant opuszcza to zmniejszenie bezrobocia.

Następnymi skutkami może być finansowanie i sponsorowanie nowych inwestycji

działających w państwie. Kolejnym skutkiem może być także zmniejszenie się ubóstwa

i wzrost popytu w obrębie danego państwa. Imigrant często wyjeżdżając ze swojego

ojczystego kraju polepsza jakość i standard swojego życia. Kontrolowany napływ imigrantów

skutkuje poprawą i ożywieniem w ramach sektora usług spowodowanym stworzeniem

nowych firm zajmujących się transportem oraz turystyką. Powstają nowe linie przewozów,

sieci transportowe, połączenia z państwami imigracji i firmy trudniące się przewozami

368https://euroislam.pl/tag/ekonomicze-skutki-imigracji/ [dostęp 1.02.2021].

126

na skalę międzynarodową. Skutkiem imigracji może być również zwiększenie się popytu

na lokalne przedsiębiorstwa zajmujące się budownictwem (m.in. budowa domów, mieszkań

i remonty), transportem i biur turystycznych, które trudnią się przewozami na skalę

międzynarodową. Imigrant podwyższa swoje kwalifikacje m.in. poprzez zdobycie

umiejętności językowych, stykanie się i poznanie obcych kultur. Negatywne skutki

to powstawanie trudności w pozyskaniu nowych pracowników lub zwiększające się trudności

z utrzymaniem dotychczasowych, a także niedopasowanie popytu i podaży pracy. Wyjeżdżają

często osoby młode, dobrze wykształcone, które kształciły się w danym kraju, a do pracy

wyjechały za granicę co spowodowało konsekwencje w postaci utraty kapitału ludzkiego.

Może także nastąpić spadek produktu krajowego brutto PKB.

Wyjazd imigranta i pozostawienie w kraju rodziny źle wpływa na rodzinę i może powodować

jej rozdzielenie. Problemy w rodzinie negatywnie wpływają na dzieci. Wyjazd rodziców

często skutkuje rozbiciem rodziny.

W społeczeństwie następują zmiany w strukturze wieku i płci ludzi, w strukturze społecznej

i kulturowej, oderwanie od rodzimej kultury, zmniejsza się styczność z kulturą kraju

pochodzenia369. Skutki dla kraju przyjmującego to wzrost liczby obcokrajowców. Może

to wywołać brak zadowolenia obywateli danego kraju wynikającego z zatrudnienia

imigrantów, a nie rodaków. Społeczeństwo staje się wielokulturowe, może w nim wystąpić

różnorodność, niejednorodność kulturowa. Pozytywną konsekwencją imigracji może być

pojawienie się osób dobrze wykształconych (np. lekarzy). Przyjazd imigrantów może

powodować problemy związane z niedostateczną pomocą socjalną lub jej brakiem oraz

z zapewnieniem opieki zdrowotnej przybyłym osobom.

Imigracje powodują także skutki dla osoby imigrującej. Pozytywne skutki dla osoby

imigrującej to wyższe zarobki, lepsze, dogodniejsze, bardziej komfortowe, zadowalające

warunki pracy, wzrost poprawy jakości życia. Powoduje to polepszenie się warunków,

zadowolenie z życia i daje bezpieczeństwo materialne wynikające z posiadania pracy.

Imigrant często podnosi kwalifikacje poprzez dokształcanie, podnoszenie i zdobywanie

kwalifikacji, których nie mógłby uzyskać w kraju pochodzenia. Ma także możliwości rozwoju

zainteresowań, hobby i pasji co byłoby niemożliwe w jego kraju. Ważne jest także spełnienie

aspiracji na tle zawodowym, przekazywanie wiedzy, przepływ środków finansowych,

podnoszenie kwalifikacji i zdobywanie umiejętności językowych370.

369S. Kozak, Patologia eurosieroctwa w Polsce. Skutki migracji zarobkowej dla dzieci i ich rodzin…, op. cit.,

s. 26 - 27. 370P. Dobrowolska, Wpływ migracji społecznych na polski rynek pracy…, op. cit., s. 66.

127

Wyjazd z kraju pochodzenia wiąże się z ogromnym stresem dla imigranta i jego rodziny.

Dana osoba zostaje postawiona w nowej sytuacji przed problemem, który wiąże się z tym czy

poradzi sobie w nowej sytuacji i nowym miejscu pobytu często odmiennym, różnym

od dotychczasowego. Osoba wyjeżdżająca za granicę często pozostawia w ojczystym kraju

swoją rodzinę, osoby najbliższe, przyjaciół i znajomych. W kraju przybycia często nie mają

tylu znajomych co w ojczystym kraju. Brak rodziny, która wspiera imigranta może

powodować niepokój. Imigracja często związana jest ze stresem i tzw. syndromem imigranta

objawiającym się głównie depresją. Imigrant przechodzi proces adaptacji w odmiennej

kulturze oraz musi dopasować się do reguł i norm panujących w nowej społeczności, a także

nauczyć się nowego życia codziennego oraz zrozumieć mentalność społeczeństwa.

Kolejnym skutkiem imigracji jest polepszenie warunków życia osób także tych, które

wcześniej były spychane na margines społeczny. Wyjazd imigrantów z kraju o niższym

statusie ekonomicznym i zarabianie pieniędzy w kraju bogatszym wpływa na ekonomię tych

państw.

Imigracje wywołują także skutki dla firm powodując zarówno konsekwencje dla kraju

przyjmującego imigranta jak i dla kraju, z którego imigrant pochodzi. Dla kraju

przyjmującego będzie to m.in. przyjęcie pracownika często z wyższym wykształceniem, który

jest dyspozycyjny i zaangażowany w pracę. Może to powodować negatywne zjawiska

w postaci wystąpienia abominacji, a także antypatii w społeczeństwie. Imigrant podejmujący

pracę, często sezonową np. przy zbiorze owoców i warzyw, ale nie tylko powinien

wykonywać ją na takich samych warunkach jak obywatel danego państwa pracujący na tym

samym stanowisku. Zatrudnianie wykwalifikowanych imigrantów przy podstawowych

pracach powoduje, że zaspokajany zostaje popyt na usługi specjalistyczne, w zawodach, które

są deficytowe wśród obywateli danego kraju, często uciekających od zawodów mało

atrakcyjnych371.

Imigracja może wywoływać także skutki na tle politycznym np. niekontrolowany

napływ dużej liczby imigrantów. Powoduje to problem z ich rozmieszczeniem oraz

dezaprobatą lokalnej ludności. W konsekwencji mogą pojawić się przestępstwa, które do tej

pory nie miały miejsca m.in. handel ludźmi, handel nielegalnymi towarami, przestępczość

zorganizowana na masową skalę.

Zagrożenia związane z wystąpieniem zjawiska imigracji przyczyniły się

do powstawania ruchów populistycznych. W tej ideologii rozumianej jako pogląd lub

371D. Klimek, Funkcja ekonomiczna migracji zarobkowej z Ukrainy do Polski z perspektywy polskich

przedsiębiorców, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2014, s. 110.

128

strategia, ważne jest ukazanie wroga odpowiadającego za złą sytuację panującą w danym

kraju372.

Kolejnym ważnym występującym problemem mającym związek z imigracjami

i będącym ich konsekwencją jest eurosieroctwo. Eurosieroctwo jest pojęciem wyjaśnianym

przez wielu naukowców z różnych dziedzin. Stanisław Kozak definiuje eurosieroctwo

w następujący sposób: „eurosieroctwo to fakt nieposiadania przez niepełnoletniego obojga

rodziców lub jednego rodzica, którzy opuścili kraj za pracą. W takim razie eurosierota

to dziecko, które wychowuje się bez co najmniej jednego rodzica, który wyjechał za granicę

w celach zarobkowych”373.

Ministerstwo Edukacji Narodowej definiuje eurosieroctwo jako „sytuację, w której emigracja

zarobkowa rodziców/rodzica powoduje burzenie takich funkcji rodziny jak, zapewnianie

ciągłości procesu socjalizacji, wsparcia emocjonalnego dziecka i transmisji kulturowej.

Należy w tym miejscu podkreślić, że nie każde dziecko, którego rodzice wyjechali do pracy

za granicę, jest narażone na tego rodzaju skutki”374. W definiowaniu eurosieroctwa istotny

element stanowi problem czy imigrował tylko jeden rodzic czy oboje rodzice wyjechali

za granicę, głównie w poszukiwaniu pracy. W sytuacji, gdy jeden rodzic zostaje z dzieckiem

a drugi imigruje, dzieci pozostają najczęściej pod opieką drugiego z rodziców. Z taką sytuacją

mamy do czynienia aż w 75%. 16% dzieci pozostaje natomiast pod opieką dziadków,

4% pod opieką dorosłego brata lub siostry, 2% pod opieką innych krewnych i osób

z rodziny, 2% stanowią inne osoby, a 1% dzieci pozostaje samych375. W przypadku imigracji,

gdzie za pracą wyjechali oboje rodzice w 46% dzieci pozostają pod opieką babci, dziadka, w

29% niepełnoletniego rodzeństwa, w 7% pełnoletniego rodzeństwa,

w 3% innych krewnych, w 3% zostają bez opieki, w 2% innych osób, znajomych rodziny376.

Powoduje to negatywny skutek polegający na tym, że po przyjeździe rodzice nie mają już

takiego wpływu na swoje dzieci i poprzez imigrację nie uczestniczyli w ważnych dla nich

wydarzeniach.

Problem eurosieroctwa jest coraz bardziej popularny i staje się problemem społecznym377.

372K. Jędrzejczyk-Kuliniak, Wymiary antagonizowania się kultur. Sekurytyzacja kryzysu migracyjnego, Zakład

Edukacji Międzykulturowej i Badań nad Wsparciem Społecznym, Wrocław 2017, s. 22. 373S. Kozak, Patologia eurosieroctwa w Polsce. Skutki migracji zarobkowej dla dzieci i ich rodzin…, op. cit.,

s. 113. 374A. Tynelski, Sytuacja dziecka w rodzinie migrującej w Polsce, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa

2010. 375B. Walczak, Wychowawcze i edukacyjne konsekwencje „euromigracji” rodziców i opiekunów, „Problemy

opiekuńczo – wychowawcze”, 2008, nr 5, s. 17. 376Ibidem, s. 21 - 26. 377Skutki migracji Encyklopedia Zarządzania, https://mfiles.pl/pl/index.php/Skutki_migracji[dostęp 14.02.2021].

129

Skutkami dla rodziny imigranta jest rozłąka, niesprzyjająca relacji rodziny na odległość.

Skutki imigracji odczuć mogą także rodziny, które zostają w danym kraju. Są nimi poprawa

sytuacji materialnej oraz możliwość realizacji planów. Imigracja zarobkowa powoduje

polepszenie się pozycji osobistej i rodzinnej. Negatywnym skutkiem imigracji mogą być

konflikty wewnątrz rodziny, spowodowane odmiennymi systemami wartości. Imigracje mają

wpływ na przemiany zachodzące w relacjach społecznych i na to jak działa rodzina.

W konsekwencji mogą powodować wiele konfliktów, napięć w danym społeczeństwie,

w rodzinie, a także wpływać na dezintegrację małżeństw. Coraz więcej pojawia się małżeństw

zawieranych z obywatelem innego państwa. Stanowi to wyzwanie dla trwania rodziny często

wielokulturowej.

Konsekwencje imigracji widoczne są także u dzieci imigrantów. Zauważane są problemy

w szkole takie jak: obniżenie kontroli, problemy z koncentracją, zaniedbania szkolne, słabsze

oceny w szkole i nieobecność na zajęciach. Imigracja może powodować problemy

wychowawcze378. Imigracja może wywoływać skutki także u dzieci imigranta związane

z problemami wychowawczymi, do których należą sięganie po papierosy i alkohol, narkotyki,

wywoływanie agresji słownej, zbyt dużo czasu spędzanego przed komputerem.

Imigracja powoduje także skutki psychologiczne.

Pozytywną stroną imigracji jest poprawa sytuacji materialnej imigranta, wyższy standard

życia, lepsza praca, niekiedy zgodna z wykształceniem imigranta, zdobycie dodatkowego

wykształcenia, gdyż w kraju przyjmującym są do tego lepsze warunki. Imigrant ma prawo

do łączenia rodzin. Często w kraju przybycia jest bardziej rozbudowany system świadczeń

socjalnych niż w ojczystym kraju imigranta. Ludzie przyjeżdżają także do kraju będącego

krajem ich przodków.

Innym skutkiem imigracji może być zjawisko tzw. drenażu mózgów oznaczające

przyjazd do kraju przyjmującego wybitnych specjalistów, fachowców i profesjonalistów

w wielu dziedzinach. Drenaż mózgów definiowany jest jako „proces do ściągania

specjalistów do innego kraju (drenaż geograficzny) lub firmy (drenaż organizacyjny), poprzez

umożliwienie im tam lepszych warunków pracy i płacy. Zjawisko to oznacza często odpływ

wysoko wykwalifikowanego kapitału ludzkiego z krajów rozwijających się, co wpływa

hamująco na ich rozwój379”.

378W. Danilewicz, Migracje jako źródło refleksji i dylematów rodzin rozłączonych przestrzennie…, op. cit., s. 78. 379Encyklopedia Zarządzania, https://mfiles.pl/pl/index.php/Drena%C5%BC_m%C3%B3zg%C3%B3w [dostęp

18.02.2021].

130

Wyjazdy młodych ludzi w wieku produkcyjnym powoduje tzw. zjawisko kurczenia się

zasobów ludzkich.

Kolejnym skutkiem imigracji jest to, że w małej społeczności, która pochodzi z jednego kraju

można zaobserwować większe i lepsze więzi wewnątrz tej grupy. Zarówno w kraju przybycia

jak i w kraju, z którego pochodzi imigrant występują zmiany w systemie społecznym

i zawodowym społeczeństwa. Mogą wystąpić także problemy w strukturze tych państw,

problemy we wspólnocie poszczególnych obszarów i stref kraju wynikające z braku

asymilacji i problemy z przystosowaniem się do nowego środowiska. Przemieszczanie się

dużej liczby ludności może stanowić także problem m.in. z zapewnieniem żywności

i zakwaterowaniem. Mogą wystąpić także skutki kulturowe m.in. polska diaspora, zmiany

w systemie wartości, norm i wzorców zachowania w społeczeństwie oraz występowanie

zjawiska nazywanego „kulturą migracyjną”.

Bardzo często występuje problem związany z trudnością w zaakceptowaniu norm, wzorów

zachowań, wartości i postaw występujących w lokalnej społeczności. Mogą pojawiać się

nowe, odmienne ideologie, nowy, odmienny zbiór zasad, norm, wartości, poglądów

w określonej grupie społecznej, normy zachowań, postawy, odmienne style życia. Innym

zjawiskiem, które może się pojawić jest zjawisko kapitału kulturowego imigrantów

rozumianego jako „całość kompetencji kulturowych osoby lub grupy, które mogą być

przekazywane w ramach procesu społ. dystrybucji; o tym czy jakaś kompetencja kulturowa

stanowi k.k., oprócz samej możliwości jej przekazywania, decyduje stopień uznania jej

prawdomówności przez otoczenie społ.; np. w sferze sztuki Bourdieu używał pojęcia gustu

uprawnionego, który stanowił wzorzec oceny380”.

Imigracja może powodować także skutki ekonomiczne m.in. „przemysł migracyjny”, zmianę

sytuacji przemysłowej w kraju ojczystym imigranta i kraju przyjmującym, zmianę sytuacji

gospodarczej oraz zmianę sytuacji materialnej imigrantów.

Skutkami imigracji w obszarze ekonomicznym jest wywieranie wpływu na rynek pracy

poprzez zmniejszające się bezrobocie, zmieniające się życie imigrantów, podwyższenie

standardu, na warunki zapotrzebowania, na wysokość cen, brak harmonii w rozwoju

gospodarczym kraju oraz wpływ na podsumowanie finansowe.

Kolejnym skutkiem imigracji może być wpływ na modernizację gospodarczą, rozwój

lokalnego handlu poprzez wzrost konsumpcji przez osoby przyjeżdżające, wzrost sprzedaży

produktów spożywczych, wzrastający popyt na usługi budowlane, usługi prawnicze,

380Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/kapital-kulturowy;3920044.html [dostęp 24.02.2021].

131

tłumaczenia, przemysł i rozwój gospodarczy. Do negatywnych skutków można zaliczyć brak

rozwoju na rynku sprzedaży nieruchomości. Często osoby, które są bierne w państwie,

z którego pochodzą są aktywne w państwie przybycia, angażują się w życie publiczne w kraju

przybycia, w przeciwieństwie do ich działalności w kraju pochodzenia.

Imigracja może powodować również poprawę sytuacji gospodarki. Do najpopularniejszych

zawodów wykonywanych przez imigrantów należą: pomoc domowa, opieka nad dziećmi

i osobami starszymi, usługi budowlane, gastronomia. Bardzo ważnym elementem

przeciwdziałania dyskryminacji imigrantów jest znajomość praw, które im przysługują oraz

nadzorowanie przez państwo spraw, które dotyczą nienawiści na tle rasowym

i narodowościowym, a także odpowiednia edukacja społeczeństwa w sprawie ochrony praw

człowieka.

Imigracja pozostawia w kraju osoby najmniej aktywne i niezdolne do pracy. Na wyjazd

głównie decydują się osoby młode, wysoko wykształcone, zdolne, nie bojące się podjąć

ryzyka. Dzięki temu szansa na wyrównanie zarobków między polskimi pracownikami

i cudzoziemcami wzrasta. Kolejnym skutkiem imigracji może być brak dochodowości

sprzedaży eksportowej i konkurencja na rynku pracy.

Imigracje powodują duże dysproporcje w zarobkach w kraju wysyłającym. Pogorszeniu ulega

poziom świadczeń publicznych. Osoby wracające z imigracji otrzymują wyższe zarobki

ze względu na zdobyte doświadczenie i umiejętności często też dzięki podwyższeniu swoich

kwalifikacji zawodowych i poprawieniu umiejętności językowych. Dzięki imigracji pojawia

się zjawisko przepływu tzw. bezpośrednich inwestycji zagranicznych w sektorach

produkcyjnym, usługowym i handlowym. Imigracja powoduje także wzrost transferów

pieniędzy pochodzący od imigrantów zarobkowych. W roku 2018 do Polski kierowane były

pieniądze głównie od emigrantów zarobkowych pracujących w Niemczech i Wielkiej

Brytanii. Środki z Polski natomiast trafiały głównie na Ukrainę381.

Przybycie imigrantów może się wiązać ze wzrostem przestępczości, powstaniem

nieuczciwych firm zajmujących się pośrednictwem w znalezieniu pracy tzw. obozy pracy,

handlem żywym towarem, szerzeniem się prostytucji, rozluźnieniem więzi w rodzinach,

eurosieroctwem, brakiem rąk do pracy, wyjazdem wysoko wykształconych pracowników

i specjalistów (brain drain), wyjazdem młodych, zdolnych ludzi, bezdomnością imigrantów

i wpływa na demografię danego kraju. Przyjazd imigrantów powoduje także zmiany

381I. Grabowska – Lusińska, M. Okólski, Emigracja ostatnia?..., op. cit.

132

w systemie szkolnictwa w Polsce, a także zmiany w edukacji i szkolnictwie wyższym

a ułatwienia z tym związane zachęcają obcokrajowców do przybycia do naszego kraju.

Skutkiem imigracji z punktu widzenia społeczeństwa przyjmującego jest także wypełnienie

luki w strukturze społeczno – zawodowej oraz mogące pojawić się sytuacje utraty pracy

wśród obywateli państw przyjmujących. Innym zjawiskiem społecznym mogącym wystąpić

jest rozwój tzw. szarej strefy i praca „na czarno” wiążące się z łamaniem przepisów

dotyczących zatrudniania pracowników. Może wystąpić także zjawisko tzw. dumpingu

społecznego zachodzącego gdy pojawia się „sprzedaż towarów i usług poniżej kosztów ich

wytworzenia lub świadczenia albo ich odsprzedaż poniżej kosztu zakupu w celu eliminowania

innych przedsiębiorców”382. Kolejnym zjawiskiem może być nieuczciwa konkurencja

rozumiana jako zachowanie „sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub

narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta”383.

Przybycie imigrantów może skutkować niechęcią ze strony społeczności rodzimej.

Mieszkańcy obawiają się utraty miejsc pracy. Obawy mogą dotyczyć także tego, że dziecko

imigranta zajmie miejsce w przedszkolu polskiego dziecka. Na ulicach nie będzie już tak

bezpiecznie jak do tej pory. Obawy te skutkują brakiem życzliwości, chęci pomocy,

zrozumienia, współpracy z imigrantami oraz brakiem postaw otwartości i tolerancji.

Skutkiem imigracji może być wystąpienie wielokulturowości w społeczeństwie.

Oznacza to wystąpienie kilku kultur na terenie jednego państwa, danego terytorium lub jego

części. Wielokulturowość wiąże się z możliwością podzielenia się danego społeczeństwa.

Zagrożona jest wtedy spójność takiej społeczności. Społeczeństwu wielokulturowemu często

trzeba narzucić pewne integrujące i spajające społeczeństwo normy384. Spowodowane jest

to życiem w społeczeństwie, które w zasadzie nie ma granic, kultury stapiają się ze sobą

i coraz częściej trudniej jest je odróżnić od siebie385.

W stosunku do imigrantów Polacy przejawiają ksenofobiczne zachowania oznaczające

skrajną niechęć wobec przybyszów różniących się m.in. wyznaniem, kulturą, mówiących

innym językiem czy choćby ubierający się w inny sposób386. Niektórzy imigranci z tego

382Art. 15 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. 1993, Nr 47, poz. 211

z późn. zm.). 383Ibidem, art. 3. 384W. Kalaga (red.), Dylematy wielokulturowości…, op. cit. 385R. Borkowski, Globalizacja, cywilizacja, nowoczesność, [w:] R. Borkowski (red.), Globalopolis: kosmiczna

wioska: szanse i zagrożenia…, op. cit., s. 23. 386A. Szerląg, Przedmowa: obywatelskość mentalne tułacza, [w:] A. Szerląg, Edukacja obywatelska

w społeczeństwach wielokulturowych, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2007, s. 9 – 10.

133

powodu tracą pracę, stają się ofiarami prześladowań, handlu ludźmi, dyskryminacji,

przestępstw, przemocy i naruszeń praw człowieka387.

Kolejnym zjawiskiem mogącym wystąpić w państwie przyjmującym i związanym z imigracją

jest bezrobocie imigrantów. Według Słownika języka polskiego bezrobotny to „niemający

stałego zatrudnienia lub niemogący znaleźć pracy388”. Długotrwale bezrobotni to „osoby

bezrobotne poszukujące pracy przez okres 13 miesięcy i więcej (12 miesięcy lub dłużej

wg Eurostat)389”. Bezrobotni obcokrajowcy mogą zarejestrować się jako osoby bezrobotne

jeśli posiadają status uchodźcy lub jedno z zezwoleń określonych w ustawie z dnia

20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy390 (art. 1 i art. 2).

Wśród imigrantów zarejestrowanych jako bezrobotni wyróżnić można osoby bez prawa

do zasiłku oraz osoby mające prawo do zasiłku. Cudzoziemcy mają prawo do zasiłku

po spełnieniu określonych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia

i instytucjach rynku pracy391 warunków (takich samych jak obywatele Polski) tj. w okresie

18 miesięcy bezpośrednio przez dniem, w którym dana osoba zarejestrowała się jako osoba

bezrobotna łącznie przez okres co najmniej roku pracowała w Polsce i uzyskała

wynagrodzenie co najmniej w kwocie minimalnej392. W przypadku repatriantów do okresu

zatrudnienia wlicza się okres pracy za granicą. Zgodnie z umową między Rzecząpospolitą

Polską a Ukrainą z dnia 18 maja 2012 r. o zabezpieczeniu społecznym393 zaliczenie okresu

do prawa do zasiłku pracy za granicą jest możliwe w określonych przypadkach tj. czas

zatrudnienia w jednym państwie daje podstawę do pobierania świadczeń dla bezrobotnych

w drugim państwie. Wśród bezrobotnych imigrantów mających prawo do zasiłku największą

grupę stanowią Ukraińcy. Prawa do zasiłku nie mają osoby, które bez uzasadnionej przyczyny

odmówiły przyjęcia zaproponowanej przez urząd pracy – pracy lub innej formy pomocy

ze strony powiatowych urzędów pracy tj. szkolenia, stażu. Rejestracja cudzoziemca jako

osoby bezrobotnej uprawnia taką osobę do: poszukiwania pracy, poradnictwa zawodowego,

informacji zawodowej, pomocy ze strony urzędu pracy w aktywnym poszukiwaniu pracy

i udział w szkoleniach organizowanych przez takie urzędy. Cudzoziemcy zarejestrowani jako

387B. Skoczyńska – Prokopowicz, Społeczne skutki migracji zarobkowych: na podstawie opinii mieszkańców

Podkarpacia…, op. cit., s. 28. 388Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/sjp/bezrobotny-I;2444053.html [dostęp 19.02.2021]. 389https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/2578,

pojecie.html [dostęp 20.02.2021]. 390Dz. U. 2004, Nr 99, poz. 1001 z późn. zm. 391Ibidem. 392Art. 72 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2004,

Nr 99, poz. 1001 z późn. zm.). 393Dz. U. 2013, poz. 1373.

134

osoby bezrobotne podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu w Polsce oraz mają prawo

do korzystania z bezpłatnej opieki zdrowotnej. Najwięcej imigrantów w Polsce, którzy

są zarejestrowani jako osoby bezrobotne pochodzi z Ukrainy, Federacji Rosyjskiej, Republiki

Białorusi i Armenii.

Tabela17. Imigranci zarejestrowani jako bezrobotni w Polsce z uwzględnieniem kraju

pochodzenia

Kraje pochodzenia

imigrantów

Liczba zarejestrowanych

cudzoziemców jako

bezrobotnych

%

Armenia 219 7%

Białoruś 305 10%

Bułgaria 112 4%

Gruzja 46 2%

Litwa 57 2%

Rosja 559 19%

Rumunia 144 5%

Syria 49 2%

Ukraina 1379 47%

Włochy 62 2%

Razem 2932 100%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej IV 2017

[dostęp 29.01.2021].

Powyższa tabela przedstawia dane Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

z kwietnia 2017 r. określający liczbę imigrantów zarejestrowanych jako osoby bezrobotne

w Polsce z uwzględnieniem poszczególnych państw pochodzenia. Według tych danych

najwięcej osób zarejestrowanych jako bezrobotni pochodzi z Ukrainy 1 379, w następnej

kolejności są obywatele Federacji Rosyjskiej 559, kolejno Republiki Białorusi 305, następnie

Armenii 219, Rumunii 144, Bułgarii 112, Włoch 62, Litwy 57, Syrii 49 i Gruzji 46394.

394Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej IV 2017 [dostęp 29.01.2021].

135

Tabela18. Imigranci pozostający długo bez pracy z uwzględnieniem kraju pochodzenia

Kraj pochodzenia

imigrantów

Długotrwałe bezrobocie

wśród imigrantów

%

Armenia 132 9%

Białoruś 148 10%

Bułgaria 50 4%

Gruzja 27 2%

Kazachstan 27 2%

Litwa 28 2%

Rosja 311 22%

Rumunia 48 3%

Syria 21 1%

Ukraina 641 45%

Razem 1433 100%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej IV 2017

[dostęp 28.01.2021].

Powyższa tabela przedstawia liczbę imigrantów pozostających długotrwale bezrobotnymi

w Polsce z uwzględnieniem krajów pochodzenia tj.: Ukraina 641, Federacja Rosyjska 311,

Republiki Białorusi 146, Armenia 132, Bułgaria 50, Rumunia 48, Litwa 28, Gruzja 27,

Kazachstan 27, Syria 21. Liczba bezrobotnych cudzoziemców w Polsce jest niska. Wyzwanie

dla państwa przyjmującego stanowi opieka nad bezdomnymi imigrantami395.

Procesy imigracyjne mają wpływ na zmianę, wielkość i strukturę w społeczeństwie.

Współcześnie imigracje zalicza się do jednych z najczęściej występujących czynników

mających wpływ na wzrost liczby ludności w państwie przyjazdu i zmniejszenie się liczby

ludności w kraju ojczystym imigranta. Takie zjawisko można odnotować na kontynencie

europejskim. Dotyczy to także naszego kraju, w którym imigracje znacznie wpływają

na populację ludności.

Następnym skutkiem imigracji jest m.in. wzrost i rozwój konsumpcji, nakładów

gospodarczych, zapotrzebowania na pracę oraz wzrost importu.

Do negatywnych skutków imigracji można zaliczyć coraz częściej pojawiający się proceder

związany z przemytem imigrantów. Wraz ze wzrostem liczby imigrantów wzrosła liczba

przestępstw związanych z nielegalnym przemytem alkoholu i artykułów tytoniowych.

395Ibidem.

136

Imigracje mogą powodować zwiększenie się przestępczości, w tym mogące się pojawić

przestępstwa, które do tej pory nie występowały lub ich ilość była znikoma oraz wzrost

kradzieży.

Kolejnym skutkiem imigracji dla państwa ojczystego imigranta może być niż demograficzny,

gdyż z państwa wyjeżdżają osoby młode, które najczęściej chcą założyć rodzinę w państwie

przybycia. Skutkuje to starzeniem się społeczeństwa, niższym wskaźnikiem urodzeń, zmianą

w zaludnieniu w danym państwie oraz koncentracją ludzi w jednym miejscu, głównie

w większych miastach396. Może wystąpić zjawisko tzw. marnowania mózgów, które cechuje

się wyjazdem młodych osób, wysoko wykwalifikowanych, pracujących w kraju przybycia

na niższym stanowisku w stosunku do zdobytego wykształcenia397.

Państwo przyjmujące zyskuje młodych ludzi, zdolnych do pracy, wysoko wykształconych

co może wpływać na zmniejszenie się niżu demograficznego.

Imigracje mogą powodować wystąpienie nierówności w społeczeństwie, czerpanie wzorców

zachowań od obywateli danego państwa oraz niejednorodność w takim społeczeństwie.

Zmianie może ulec także styl życia. Imigranci wyjeżdżając ze swojego kraju często odchodzą

od tradycji. Imigrant ma przeświadczenie, że za granicami państwa będą lepsze warunki

życia. Często imigruje wiele pokoleń, a w przypadku gdy imigrant zostawia rodzinę może

ją później ściągnąć do kraju przybycia. Imigracja może powodować także wystąpienie

patologii w społeczeństwie.

Następnym skutkiem kulturowym imigracji jest przedostawanie się do społeczeństwa nowych

nurtów w nauce, poszerzenie horyzontów myślowych, zmieniający się charakter i proces

myślenia imigranta oraz formowanie nowych ideałów398.

W konsekwencji może wystąpić wiele negatywnych zjawisk jak: terroryzm, przemyt,

fałszowanie dokumentów, korupcja w urzędach, fikcyjne małżeństwa, zatrudnienie

imigrantów „na czarno”, praca związana z niższym prestiżem w społeczeństwie, nieduże

zarobki, praca dorywcza, nieuczciwa konkurencja, duża ilość imigrantów nie posiadających

ubezpieczenia co powoduje trudności w opiece medycznej, asymilację i brak integracji

kulturowej imigrantów, problemy mieszkaniowe imigranta, dyskryminacja, ksenofobia,

a nawet agresja fizyczna oraz przestępczość zorganizowana na skalę światową.

396J. Bińkowski, Ukraińska imigracja do Polski Analiza zjawiska w kontekście sytuacji na rynku pracy,

Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka – Jeziorańskiego we Wrocławiu, Warszawa – Wojnowice 2017,

s. 28. 397J. Nakonieczna, Migracje międzynarodowe a rozwój państwa…, op. cit., s. 58 – 59. 398J. Oczki, Migracyjne efekty integracji Polski z Unią Europejską, „Rynek Pracy”, 2002, nr 4, s. 124 – 125.

137

Przybycie imigrantów może spowodować także przyjazd osób pomagających organizacjom

terrorystycznym, terrorystów oraz terroryzm czy akty terrorystyczne399. Imigracja wpływa

na pojawienie się przestępczości zorganizowanej, zagrożeń dla bezpieczeństwa jednostki,

kraju, części terenu, rynku pracy, przemysłu, spójności społecznej, tożsamości kulturowej400.

Skutki imigracji widoczne są także w stosunkach społecznych, imigranci mogą stać się

ofiarami zorganizowanych grup przestępczych, dyskryminacji, napadów, łamania praw.

Przybycie imigrantów może przyczyniać się również do wprowadzenia nowych produktów

na rynek.

Pozytywnymi skutkami dla państw imigrantów może być spadek bezrobocia gdyż młodzi,

zdolni do pracy wyjeżdżają za granicę, wyższy standard życia imigranta, wpływy do budżetu

z podatków odprowadzanych przez imigrantów, większy przyrost naturalny, młodsze

społeczeństwo, pomoc socjalna dla imigrantów, a negatywnymi jak starzenie się

społeczeństwa, rozłąka z rodziną, zmniejszenie się liczby wysoko wykształconych

pracowników, zdobywających wykształcenie w innym państwie niż w państwie zatrudnienia,

wielokulturowość w społeczeństwie, konflikty imigrantów z lokalną społecznością,

utworzenie się enklaw dla imigrantów i zwiększające się bezrobocie u miejscowej ludności.

Do skutków imigracji należy także zetknięcie się kilku kultur i ras, poznanie nowych osób,

poznanie nowego języka, napięcia społeczne, możliwe uzyskanie wyższego PKB, konflikty

na tle kulturowym, alkoholizm, rozwój patologii, zmniejszenie się PKB, wyludnienie się

miejscowości, wzrost kosztów utrzymania infrastruktury. Negatywne zjawiska mogą sprzyjać

powiększaniu się imigracji. Imigracja wpływa niekorzystanie na podaż co powoduje spadek

zarobków i inflację. Imigracja często może powodować wzrost korków i wzmożony ruch

na drogach. Konsekwencje imigracji uzależnione są od skali zjawiska, na jaki czas imigrant

wyjeżdża, wpływu wyjazdu na rodzinę imigranta pozostałą w kraju pochodzenia, pojawia się

zjawisko konwergencji tj. „zbieżność; też: powstawanie zbieżności”401, w tym przypadku

zrównanie warunków życia, poziomu cen w tych krajach. Imigracje mogą oddziaływać

na gospodarkę i przemysł, mogą wywierać wpływ na pogorszenie się sytuacji

w ubezpieczeniach społecznych, wzrost wypłat, które spowodowane są brakiem rąk do pracy,

399W. Janicki, Migracje kompensacyjne jako czynnik wzrostu obszarów peryferyjnych. Rola ukrytego kapitału

ludzkiego…, op. cit., s. 30. 400H. Chałupczak, Paradygmat badawczy polityki migracyjnej państwa z perspektywy politologicznej,

[w:] M. Lesińska, M. Okólski (red.), Współczesne polskie migracje. Strategie, skutki społeczne, reakcja

państwa…, op. cit., s. 92. 401Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/slowniki/konwergencja.html [dostęp 22.02.2021].

138

poziom wartości imigrantów, w niektórych przypadkach brak wartości, niszczenie

autorytetów, depopulacja402.

Jednym ze skutków imigracji jest konieczna przeprowadzka. Tym samym zmniejszają się

więzi z dotychczasowym społeczeństwem. Konsekwencją imigracji może być również szansa

zdobycia nowych kwalifikacji i umiejętności, zmniejszenie się biedy, powstanie nierówności

w społeczeństwie oraz napływ waluty i transferów. Imigracja dotyczy zarówno pracowników

o różnym stopniu wykształcenia zarówno nisko jak i wysoko wykształconych. Często

imigranci mogą być bardziej przedsiębiorczy niż obywatele danego kraju. Swoimi

umiejętnościami i doświadczeniem mogą się dzielić z innymi pracownikami. Imigranci

przeważnie szukają pracy w sektorach mało atrakcyjnych dla rodzimej ludności ze względu

na niskie zarobki i wymagającą pracę. Imigranci często są chętni dostosować się do rynku

pracy403.

Kolejnym skutkiem imigracji mogą być zachodzące w społeczeństwie zmiany kulturowe

i pojawienie się nowych obyczajów.

Ważnym problemem może być brak aklimatyzacji w nowej sytuacji, nowym środowisku.

Imigracja może powodować pozytywne skutki w postaci stabilizacji finansowej i zawodowej.

Imigracja powoduje tzw. szok powrotny, który może wystąpić po powrocie do ojczystego

kraju. Następnym skutkiem imigracji może być problem wzajemnych relacji

w społeczeństwie tzw. kapitał społeczny rozumiany jako fragment organizacji społeczeństwa

związanej z zaufaniem, normami społecznymi, które ułatwią życie w danej społeczności404.

Imigracja może powodować wzrost zasobów kulturowych, zmiany w obszarze norm

i wyznawanych wartości, przekonań, pojawienie się tzw. tożsamości ponad narodami,

międzynarodowej, ponad granicznej, bez granicznej, ogólnoświatowej, zmiany mentalności

imigranta, brak tożsamości kulturowej.

Nie lada wyzwaniem dla imigrantów może być pokonanie bariery językowej.

Skutki imigracji można podzielić m.in. na ekonomiczne i społeczne. Z jednej strony

cudzoziemcy zwłaszcza z krajów bliskich kulturowo zapełniają rynek pracy przyczyniając się

do wzrostu gospodarczego mogą stać się receptą na depopulację Polski. Z drugiej strony

długoterminowy napływ imigrantów może zmieniać obraz kulturowy Polski, prowadzić

do napięć społecznych pomiędzy imigrantami a Polakami. Konsekwencje imigracji

402S. Sławińska, Migracje we współczesnym świecie i ich wpływ na bezpieczeństwo, Przegląd Naukowo-

Metodyczny Edukacja dla bezpieczeństwa 3/2019 (44), Poznań 2019, s. 69 - 77. 403A. Grzymała – Kazłowska (red.), Między jednością a wielością: integracja odmiennych grup i kategorii

imigrantów w Polsce, Wydawnictwo Ośrodek Badań nad Migracjami WNE UW, Warszawa 2008. 404D. R. Putnam, Demokracja w działaniu: Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, Społeczny

Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 1995, s. 258.

139

są odczuwalne niemal w każdej dziedzinie życia zarówno dla państwa pochodzenia jak

i państwa przyjmującego imigranta.

2.4. Polskie i unijne ustawodawstwo odnoszące się do imigracji

Dla ukazania najważniejszych wydarzenia z punktu widzenia polityki bezpieczeństwa

przedstawiona została poniższa ikonografika, która została przede mnie zatytułowana linią

czasu. Przedstawia wybrane akty prawne oraz ilość imigrantów w Polsce w latach 2004 -

2020. Na rysunku przedstawiłam wybrane przeze mnie akty prawne mające według mnie

największe znaczenie w kwestii imigracji w Polsce. Na podstawie moich analiz

najważniejszymi aktami prawnymi i dokumentami w kwestii imigrantów są: Strategie

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r., z 2014 r., z 2020 r., ustawa z dnia 7 września

2007 r. o Karcie Polaka405, ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim406,

ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach407, umowa o readmisji UE ze wszystkimi

państwami Partnerstwa Wschodniego. Ważny też jest bezwizowy ruch między UE a Ukrainą

i Gruzją. Na podstawie danych statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego w roku 2014

r. przybyło do Polski na pobyt stały 749 obywateli Ukrainy, 233 obywateli Białorusi,

18 obywateli Gruzji, zaś w 2019 r. 2 209 obywateli Ukrainy, 745 obywateli Białorusi,

18 obywateli Gruzji.

405Dz. U. 2007, Nr 180, poz. 1280 z późn. zm. 406Dz. U. 2012, poz. 161 z późn. zm. 407Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm.

140

Ikonografika 1. Imigracje w Polsce i najważniejsze akty prawne w latach 2004 - 2020

LINIA CZASU

Imigracje w Polsce i akty prawne.

2004 wejście Polski do UE

9495

2007 1.Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r.

ustawa z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka

2009 ustawa z dnia 2 kwietnia

2009 r. o obywatelstwie polskim

2013 ustawa z 12 grudnia 2013 r.

o cudzoziemcach

2014 1.Startegia Bezpieczeństwa

Narodowego RP z 2014 r.

2008 przystąpienie Polski do Strefy Schengen

2009 powstanie Partnerstwa Wschodniego

14995

15275

17424

12199

12330

Ukraina

749

Białoruś

233

Gruzja

18

2016 nowelizacja ustawy z dnia

7 września 2007 r. o Karcie Polaka - ułatwienia w osiedleniu

2017

13475

13324

2019 rozszerzenie zakresu stosowania

ustawy o Karcie Polaka na obywateli wszystkich państw i osób

umowa o readmisji UE ze wszystkimi państwami Partnerstwa Wschodniego bezwizowy ruch między

UE a Ukrainą i Gruzją (tylko dla osób posiadających paszporty biometryczne)

16909

posiadających status bezpaństwowca

2020 1.Strategia Bezpieczeństwa

Narodowego RP z 2020 r.

Ukraina

2209

Legenda: ilość imigrantów w Polsce

Białoruś

745

Gruzja

18

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego oraz bazy aktów prawnych

141

Z grafu można wyczytać, że po 2004 r. nastąpił wzrost liczby imigrantów. Może

to być spowodowane przystąpieniem Polski do UE (2004 r.) i przystąpieniem Polski do Strefy

z Schengen (2007 r.) oraz powstaniem Partnerstwa Wschodniego (2009 r.). Imigranci

pochodzą głównie z państw wschodnich takich jak Ukraina czy Białoruś a przystąpienie

Polski do UE i otwarcie granic może być tylko jedną z przyczyn przyjazdu obywateli tych

państw do Polski. Można zauważyć, że przyjazd imigrantów z państw wschodnich może być

też spowodowany sytuacją osobistą imigranta czy też sytuacją panującą w danym kraju.

Warto zwrócić uwagę, że powstanie aktów prawnych ułatwiających przyjazd z tych państw

też może być przyczyną ich przyjazdu. Po przystąpieniu Polski do strefy z Schengen można

zaobserwować kolejny wzrost liczby imigrantów. W latach 2013 – 2014 można zauważyć

liczbę imigrantów utrzymującą się na podobnym poziomie. W 2016 r. nastąpił wzrost

utrzymujący się w roku 2017. W 2019 r. można także zaobserwować wzrost liczby

imigrantów. Może to być spowodowane wprowadzeniem licznych udogodnień prawnych dla

cudzoziemców (2016 r. ułatwienia w osiedleniu, 2017 r. umowa o readmisji UE

ze wszystkimi państwami Partnerstwa Wschodniego poza Białorusią, bezwizowy ruch między

UE a Ukrainą i Gruzją tylko dla osób posiadających paszport biometryczny, rozszerzenie

zakresu stosowania Karty Polaka na obywateli wszystkich państw i osób posiadających status

bezpaństwowca). Na przestrzeni lat powstało wiele aktów prawa polskiego jak

i międzynarodowego związanych ze zjawiskiem imigracji. Z przedstawienia danych

dowiadujemy się, że liczba obywateli Ukrainy i obywateli Białorusi w Polsce wzrosła, liczba

obywateli Gruzji utrzymuje się na podobnym poziomie.

Polskie prawodawstwo reguluje problemy związane z cudzoziemcami, określa ich

prawa i obowiązki, normuje zasady przekraczania granicy polskiej oraz charakteryzuje

warunki udzielania ochrony międzynarodowej i przedstawia przypadki w jakich nadawany

jest status uchodźcy w naszym kraju.

Cudzoziemców można podzielić na kilka grup. Pierwszą grupę stanowią osoby

deklarujące polskie pochodzenie, które mają prawo do osiedlania się na terenie naszego kraju.

Do tej grupy należą także repatrianci i osoby, które posiadają Kartę Polaka. Kolejną grupę

stanowią studenci, naukowcy, cudzoziemcy, którzy podejmują naukę, kursy doszkalające

i absolwenci polskich uczelni na podstawie aktów prawnych tj. dyrektywy Rady 2004/114/WE

z dnia 13 grudnia 2004 r. w sprawie warunków przyjmowania obywateli państw trzecich

w celu odbywania studiów, udziału w wymianie młodzieży szkolnej, szkoleniu bez

142

wynagrodzenia lub wolontariacie408 i dyrektywy Rady 2005/71/WE z dnia 12 października

2005 r. w sprawie szczególnej procedury przyjmowania obywateli państw trzecich w celu

prowadzenia badań naukowych409 oraz przepisów krajowych dotyczących cudzoziemców.

Następną grupę stanowią obcokrajowcy, którzy prowadzą działalność gospodarczą lub

są delegowani przez pracodawców z zagranicy oraz imigranci zarobkowi. Inną grupą

są obywatele państw Wspólnoty Europejskiej, członkowie ich rodzin, obcokrajowcy, którzy

mają prawo skorzystać ze swobody przepływu osób uregulowanych w dyrektywie

2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa

obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu

na terytorium Państw Członkowskich410. Do kolejnej grupy zalicza się członków rodzin

obywateli polskich i cudzoziemców przybyłych do Polski w ramach tzw. prawa do łączenia

rodzin, których prawo pobytu w Polsce reguluje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia

2 kwietnia 1997 r.411, Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950

r.412i dyrektywa Rady 2003/86/WE z dnia 22 września 2003 r. w sprawie prawa do łączenia

rodzin413. Do następnej grupy można zaliczyć małoletnich obcokrajowców tj. dzieci

cudzoziemców, którzy mają zezwolenie na pobyt w Polsce, dzieci urodzone na terenie

naszego kraju, dzieci przebywające w Polsce bez opieki osoby dorosłej, których pobyt

w Polsce jest unormowany Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

z 1950 r.414i Konwencją o prawach dziecka z 1989 r.415 Kolejna grupa to obcokrajowcy,

którzy od dłuższego czasu mieszkają w Polsce i tzw. rezydenci długoterminowi ze Wspólnot

Europejskich z innych państw członkowskich i członków ich rodzin uregulowanych

na podstawie dyrektywy Rady 2003/109/WE z dnia 25 listopada 2003 r. dotyczącej statusu

obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi416. Następną grupę

stanowią cudzoziemcy objęci ochroną na terenie naszego państwa zgodnie z Konwencją

Genewską z 1951 r.417, Protokołem Nowojorskim z 1967 r.418, polskim ustawodawstwem

w sprawach cudzoziemców i pomocy społecznej. Do następnej grupy należą obcokrajowcy

przyjęci w ramach pomocy humanitarnej, na podstawie umów międzynarodowych lub ofiary

408Dz. U. UE 2004, L 375. 409Dz. U. UE 2005, L 289. 410Dz. U. UE 2004, L 158. 411Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 153. 412Dz. U. 1993, Nr 61, poz. 284. 413Dz. U. WE 2003, L 251. 414Dz. U. 1993, Nr 61, poz. 284. 415Dz. U. 1991, Nr 120, poz. 526. 416Dz. U. WE 2004, L 16. 417Dz. U. 1991, Nr 119, poz. 515. 418Dz. U. 1991, Nr 119, poz. 517.

143

handlu ludźmi. Do kolejnej grupy należą duchowni, marynarze, kierowcy transportu

międzynarodowego.

Istotnym dokumentem regulującym kwestie cudzoziemców jest też Europejskie Porozumienie

o przekazywaniu odpowiedzialności za uchodźców419 z 1980 r., Porozumienie między

Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji Rzeczypospolitej Polskiej a Międzynarodową

Organizacją do Spraw Migracji w sprawie współpracy w zakresie dobrowolnych powrotów

cudzoziemców opuszczających terytorium Rzeczypospolitej Polskiej420 z 2005 r.

Kolejnym istotnym dokumentem jest Konwencja o Ochronie Praw Człowieka

i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona

następnie Protokołami nr 3,5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2421i Międzynarodowy Pakt

Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia

1966 r.422gwarantuje cudzoziemcom dostęp do statusu uchodźcy.

Ważną rolę w polskim ustawodawstwie odgrywa Konwencja Genewska z 1951 roku423

oraz Protokół Nowojorski z 1967 roku424. Konwencja Genewska reguluje kwestie związane

z uchodźcami i podaje definicję uchodźcy. Jest to istotny akt prawny w sprawie ochrony

uchodźców, określa także prawa i obowiązki uchodźcy oraz kraju przyjmującego uchodźcę.

Ważną rolę odgrywa także Protokół Nowojorski wprowadzający regulacje dotyczące czasu

i geograficzne w sprawie przyznawania statusu uchodźcy. W Konwencji przedstawione

są także zadania jakie państwo, które jest stroną Konwencji może podejmować w stosunku

do uchodźcy. Według Protokołu Nowojorskiego status uchodźcy mogą otrzymać osoby, które

opuściły swój kraj na skutek obawy przed prześladowaniem. Obawa ta jest także częścią

definicji uchodźcy zawartej w Konwencji Genewskiej z 1951 r. Innym ważnym dokumentem

jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2013 r. nr 604/2013

w sprawie ustanowienia kryteriów i mechanizmów ustalania państwa członkowskiego

odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonego

w jednym z państw członkowskich przez obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca425

regulujące to, który kraj Unii Europejskiej jest właściwy do rozpoznania wniosku

obcokrajowca o udzieleniu mu ochrony międzynarodowej.

419Dz. U. 2005, Nr 225, poz. 1931 z późn. zm. 420M. P. 2006, Nr 3, poz. 46 z późn. zm. 421Dz. U. 1993, Nr 61, poz. 284 z późn. zm. 422Dz. U. 1977, Nr 38, poz. 167 z późn. zm. 423Dz. U. 1991, Nr 119, poz. 515. 424Dz. U. 1991, Nr 119, poz. 517. 425Dz. U. UE 2013, L 180/31.

144

Uchodźcy, którzy przybyli do naszego kraju otrzymują tzw. paszport genewski

uprawniający ich do wjazdu na teren kraju, który podpisał Europejskie Porozumienie

w sprawie zniesienia wiz dla uchodźców426 z 1959 r. bez wymogu posiadania wiz. Reguluje

to Konwencja Genewska. Wymogiem do otrzymania paszportu genewskiego jest posiadanie

statusu uchodźcy. Od 2009 r. każdy dokument wydany na podstawie regulacji określonych

w Konwencji Genewskiej zawiera tzw. dane biometryczne tj. wizerunek twarzy, a także

odcisk palca, które są zapisywane w postaci elektronicznej. Wszystkie dokumenty ważne

są przez okres 2 lat.

Kolejnymi ważnymi dokumentami dotyczącymi imigracji jest dyrektywa 2001/55/WE

z dnia 20 lipca 2001 r. w sprawie minimalnych standardów przyznawania tymczasowej

ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców oraz środków wspierających

równowagę wysiłków między państwami członkowskimi związanych z przyjęciem takich osób

wraz z jego następstwami427 określająca procedurę tzw. tymczasowej ochrony, która wynosi

1 rok, a może być przedłużona sześciokrotnie o miesiąc i dyrektywa 2003/9/WE z dnia 27

stycznia 2003 r. ustanawiająca minimalne normy dotyczące przyjmowania osób ubiegających

się o status uchodźcy428 wskazująca minimalne warunki przyjmowania osób, które ubiegają

się o status uchodźcy. Przyznanie statusu uchodźcy musi być poprzedzone postępowaniem

dowodowym. Takie postępowanie ma charakter dwuinstancyjny.

Kolejnymi ważnymi dokumentami są dyrektywa Rady Unii Europejskiej 2000/43/WE

wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie

rasowe lub etniczne429 oraz dyrektywa Rady Unii Europejskiej 2000/78/WE w sprawie

ustanowienia ogólnych ram równego traktowania przy zatrudnianiu i wykonywaniu

zawodu430, które są elementem unijnego prawa będące podstawą dla poszczególnych państw

członkowskich do wprowadzenia przepisów zakazujących wszelakiej dyskryminacji, głównie

ze względu na rasę, pochodzenie etniczne, swoją ochroną obejmują zarówno obywateli

państwa jak i cudzoziemców.

Cudzoziemiec posiadający status uchodźcy albo taki, który korzysta z ochrony uzupełniającej

ma prawo do: pobytu i przebywania w Polsce, po otrzymaniu stosownego dokumentu

uprawniającego do pobytu na terenie naszego kraju tzw. karty pobytu, na takich samych

zasadach jak obywatele polscy wykonywania pracy oraz do prowadzenia działalności

426Dz. U. 2005, Nr 225, poz. 1929 z późn. zm. 427Dz. U. WE 2001, L 212. 428Dz. U. WE 2003, L 031. 429Dz. U. WE 2000, L 180. 430Dz. U. WE 2000, L 303.

145

gospodarczej. Ma także prawo do pomocy społecznej oraz świadczeń rodzinnych,

ubezpieczenia zdrowotnego oraz korzystania z opieki zdrowotnej. Może korzystać również

z pomocy w integrowaniu ze społeczeństwem zamieszkującym dane terytorium, na takich

samych zasadach jak obywatele polscy. Ma prawo do edukacji w szkołach, w tym w szkołach

wyższych, podróżowania za granice po wcześniejszym otrzymaniu tzw. paszportu

genewskiego oraz prawo do ubiegania się o obywatelstwo polskie431. Obcokrajowcom,

po otrzymaniu zgody na pobyt tolerowany przysługuje prawo do: pobytu w naszym kraju,

podróżowania za granicę na takich samych zasadach jak osoby, które uzyskały ochronę

uzupełniającą. Prawo do wykonywania pracy oraz prowadzenia działalności gospodarczej.

Mają też prawo do pomocy społecznej w ograniczonym zakresie np. do schronienia, posiłku,

ubrania, które jest im niezbędne, zasiłku na zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych,

ubezpieczenia zdrowotnego, nauki w szkołach i odpłatnie w szkołach wyższych. Karta pobytu

to dokument wydawany w celu potwierdzenia tożsamości obcokrajowca. Dzięki otrzymaniu

karty pobytu obcokrajowiec uzyskuje wynikające z niej dodatkowe prawa, a także otrzymuje

tzw. dokument podróży, który uprawnia go do przekraczania granicy Polski bez wizy432.

Podstawowym aktem prawnym w Polsce jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

z dnia 2 kwietnia 1997 r.433, która dotyczy najważniejszych i podstawowych aspektów życia

każdej osoby. Normy prawne zawarte w Konstytucji RP434dotyczą także obcokrajowca

przebywającego na terenie Polski.

W art. 30 Konstytucja RP zakłada, że „przyrodzona i niezbywalna godność człowieka

stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej

poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”435. Oznacza to, że każdy

cudzoziemiec powinien być tak samo traktowany jak obywatel danego państwa. Godność

i prawa człowieka dotyczą zarówno obywatela, mieszkańca Polski jak i cudzoziemca. Każdej

osobie bez względu na pochodzenie przysługują takie same prawa i wolności. Imigrant

przebywający i pracujący na terenie Polski legalnie ma takie same prawa i obowiązki jak

pracownik będący obywatelem polskim.

Art. 31 Konstytucji RP określa, że „1.wolność człowieka podlega ochronie prawnej.

2.Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać

431M. Łysienia, Cudzoziemcy w Polsce Podręcznik dla funkcjonariuszy publicznych, Helsińska Fundacja Praw

Człowieka, Warszawa 2015. 432T. Sieniow (red.), Prawa i obowiązki uchodźców w Polsce. Informator, Fundacja na rzecz Państwa Polskiego,

Lublin 2010. 433Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 434Ibidem. 435Ibidem, art. 30.

146

do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. 3.Ograniczenia w zakresie korzystania

z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy

są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku

publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności

i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”436. Oznacza

to, że wolność każdej osoby podlega ochronie przewidzianej przez prawo. Artykuł ten

określa, że jednym z głównych praw przysługujących każdej osobie jest prawo do życia

w pokoju. W pewnych, określonych przez prawo sytuacjach dla zagwarantowania pokoju oraz

bezpieczeństwa można ograniczyć prawa i wolności.

Art. 56 Konstytucji RP stanowi, że: „1. cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu

w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie. 2. Cudzoziemcowi, który

w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany

status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami

międzynarodowymi”437. Na terenie naszego kraju można udzielić azylu i innej ochrony

przewidzianej przez prawo międzynarodowe na podstawie regulacji prawa zarówno

krajowego jak i międzynarodowego.

Według ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach „cudzoziemcem jest

każdy, kto nie posiada obywatelstwa polskiego”438.

W rozróżnieniu cudzoziemców znaczącą rolę odgrywa to czy dana osoba jest obywatelem

jednego z państw Unii Europejskiej czy państwa trzeciego. Ma to znaczenie przy legalizacji

pobytu takiej osoby, ubieganiu się o pracę lub rejestracji jako osoba bezrobotna, edukacji,

dostępu do służby zdrowia i świadczeń socjalnych.

Cudzoziemiec może przebywać w Polsce w sposób legalny lub nielegalny. Legalizacja

pobytu uregulowana jest w ustawie z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach439.

Art. 90 ustawy z dnia 12grudnia2013 r. o cudzoziemcach określa, że „1. cudzoziemiec może,

na swój wniosek, otrzymać azyl w Rzeczypospolitej Polskiej, gdy jest to niezbędne dla

zapewnienia mu ochrony oraz gdy przemawia za tym ważny interes Rzeczypospolitej Polskiej

1a. Wniosek o udzielenie azylu zawiera: 1) dane wnioskodawcy i osoby, w imieniu której

wnioskodawca występuje, w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia postępowania

o udzieleniu azylu; 2) określenie kraju pochodzenia wnioskodawcy i osoby, w imieniu której

wnioskodawca występuje; 3) określenie istotnych zdarzeń będących przyczyną ubiegania się

436Ibidem, art. 31. 437Ibidem, art. 56. 438Art. 3 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach…, op. cit. 439Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm.

147

o azyl”440. Oznacza to, że aby otrzymać azyl w Polsce obcokrajowiec musi złożyć stosowny

wniosek.

Nielegalna imigracja jest przestępstwem uregulowanym w ustawie z dnia 12 grudnia

2013 r. o cudzoziemcach441. Art. 464 określa, że „kto zabiera w celu przywłaszczenia lub

przywłaszcza sobie dokumenty podróży, kartę pobytu, polski dokument podróży dla

cudzoziemca, tymczasowy polski dokument podróży dla cudzoziemca, polski dokument

tożsamości cudzoziemca, dokument zgody na pobyt tolerowany lub takiego dokumentu

używa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat

2442”. Osoba posługująca się fałszywymi dokumentami na podstawie ustawy z dnia

13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej podlega karze grzywny, karze ograniczenia wolności i pozbawienia wolności do lat

2.

Wjazd obywateli Unii Europejskiej do Polski określa ustawa z dnia 14 lipca 2006 r.

o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium

obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin443 wskazująca także

zasady wjazdu obywateli z państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norwegii,

Islandii, Lichtensteinu i Szwajcarii. Ochronę cudzoziemców przebywających na terenie

naszego kraju normuje także Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997

r.444, ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzieleniu cudzoziemcom ochrony na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej445, ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej446, oraz

ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej447.

Osoba przebywająca legalnie na terenie naszego kraju po spełnieniu określonych przez

prawo warunków może starać się o nabycie obywatelstwa polskiego. Nabywanie

obywatelstwa polskiego normuje ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim448.

Cudzoziemiec nabywa obywatelstwo polskie w drodze administracyjnej. Obywatelstwo

nadaje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, który rozpatruje wnioski o nadanie

obywatelstwa. Z danych wynika, że osobami, które najczęściej uzyskują obywatelstwo

polskie są: Ukraińcy, Rosjanie i Białorusini. Osoby, chcące uzyskać obywatelstwo naszego

440Art. 90 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r o cudzoziemcach…, op. cit. 441Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm. 442Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach…, op. cit. 443Dz. U. 2006, Nr 144, poz. 1043 z późn. zm. 444Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 445Dz. U. 2003, Nr 128, poz. 1176 z późn. zm. 446Dz. U. 2004, Nr 64, poz. 593 z późn. zm. 447Dz. U. 2011, Nr 149, poz. 887 z późn. zm. 448Dz. U. 2012, poz. 161 z późn. zm.

148

państwa zobowiązane są do potwierdzenia legalności pobytu w Polsce na podstawie

zezwolenia, posiadania tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego, posiadania

i udokumentowania źródła utrzymania, a także osoba ta musi znać język polski. Art. 34

Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. normuje nabywanie

obywatelstwa polskiego „1. obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców

będących obywatelami polskimi. Inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego określa

ustawa. 2. Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba, że sam się

go zrzeknie”449.

Obywatelstwo polskie można uzyskać poprzez: rodziców, z których co najmniej jedno z nich

jest obywatelem polskim (art. 14), w sytuacji, gdy dziecko urodziło się na terenie naszego

kraju, a rodzice są nieznani bądź są bezpaństwowcami, albo ich obywatelstwo nie jest

określone, w przypadku kiedy dziecko zostało znalezione na terytorium naszego kraju,

a rodzice są nieznani (art. 15)450. Obywatelstwo polskie można nadać także w przypadku gdy

dziecko będące obcokrajowcem zostało przysposobione przez obywatela polskiego bądź

obywateli polskich w sytuacji gdy przysposobienie nastąpiło przed ukończeniem przez

dziecko 16 roku życia (art. 16). Obywatelstwo polskie może nabyć także repatriant (art. 17).

Na wniosek obcokrajowca, po spełnieniu określonych warunków Prezydent Rzeczypospolitej

Polskiej może nadać obywatelstwo451. Ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie

polskim452 wskazuje także przypadki, w których osoba zostaje uznana za obywatela

polskiego453. Obcokrajowiec, który stracił obywatelstwo polskie przed 1 stycznia 1999 r.

może odzyskać obywatelstwo polskie zgodnie z literą polskiego prawa454. Obywatelstwo

polskie można uzyskać także poprzez zawarcie małżeństwa z obywatelem Polski.

Legalnie przebywający cudzoziemiec w Polsce posiadający wymagane dokumenty

może zostać zatrudniony na takich samych zasadach jak polski obywatel. Kwestie związane

z zatrudnieniem cudzoziemca w naszym państwie normuje ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r.

o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy455, ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r.

o cudzoziemcach456, ustawa z dnia 28 lipca 2011 r. o zalegalizowaniu pobytu niektórych

cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie ustawy o udzielaniu

449Art. 34 Konstytucji RP…, op. cit. 450Art. 14 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. 2012, poz. 161 z późn. zm.). 451Ibidem, art. 18 i 19. 452Dz. U. 2012, poz. 161 z późn. zm. 453Art. 30 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie…, op. cit. 454Ibidem, art. 38. 455Dz. U. 2004, Nr 99, poz. 1001 z późn. zm. 456Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm.

149

cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i ustawy o cudzoziemcach457

i rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie

przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia

na pracę458.

Wykonywanie pracy przez imigranta określa ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r.

o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy459, ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r.

o cudzoziemcach460, ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – kodeks pracy461, ustawa z dnia

2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej462.

Art. 52 ust. 5 Konstytucji RP, określa, że: „osoba, której pochodzenie polskie zostało

stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

na stałe”463. Odnosi się to głównie do repatriantów oraz osób posiadających Kartę Polaka.

Kwestie zatrudnienia obcokrajowca normuje ustawa z dnia 20 kwietnia 2004

roku464określająca procedurę otrzymania zezwolenia na pracę. W Polsce cudzoziemiec może

podjąć zatrudnienie na podstawie zezwolenia na pracę. W ustawie określonych jest kilka

rodzajów zezwoleń na pracę, w tym także zezwolenie na pracę sezonową465. Niezgodne

z prawem zatrudnianie cudzoziemca podlega karze przewidzianej w ustawie z dnia

15 czerwca 2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom

przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej466. Najczęściej

imigranci wykonują pracę na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenie, umowy o dzieło

lub umowy agencyjnej467.

Osoba legalnie przebywająca na terenie naszego państwa może skorzystać z pomocy

społecznej. Taką pomoc społeczną dla cudzoziemców reguluje ustawa z dnia 12 marca 2004

r. o pomocy społecznej468, a także ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzieleniu

457Dz. U. 2011, Nr 191, poz. 1133 z późn. zm. 458Dz. U. 2011, Nr 155, poz. 919 z późn. zm. 459Dz. U. 2004, Nr 99, poz. 1001 z późn. zm. 460Dz. U. 2003, Nr 128, poz. 1175 z późn. zm. 461Dz. U. 1974, Nr 24, poz. 141 z późn. zm. 462Dz. U. 2004, Nr 173, poz. 1807 z późn. zm. 463Art. 52 ust. 5 Konstytucji RP…, op. cit. 464Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2004, Nr 99,

poz. 1001 z późn. zm.). 465Art. 88 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji…, op. cit. 466Dz. U. 2012, Nr 0, poz. 769. 467M. Gwiazda, Prawo i obowiązki obywateli państw trzecich w Polsce: informator, Wydawnictwo Fundacja

na rzecz Państwa Polskiego, Lublin 2010, s. 15. 468Dz. U. 2004, Nr 64, poz. 593 z późn. zm.

150

cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej469. W art. 91 ust. 9

uregulowana została pomoc dla cudzoziemca, który przebywa w ośrodku dla cudzoziemców

na terenie Polski. Takim osobom przysługuje świadczenie socjalne rozumiane jako

zamieszkanie w ośrodku dla cudzoziemców podczas procedury nadania statutu uchodźcy,

świadczeń socjalnych, zaś art. 91 ust. 10, art. 94 ust 2, art. 72 ust. 1, art. 106 ust. 1470, art. 95

ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej471 określają kiedy możliwe jest

odwołanie pomocy z zakresu integracji.

Na mocy polskiego prawa cudzoziemcowi przysługuje ochrona międzynarodowa.

Proces przyznawania ochrony międzynarodowej określony jest w ustawie z dnia 13 czerwca

2003 r. o udzieleniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej472.

Małoletni cudzoziemiec przebywający na terenie naszego kraju bez opieki po złożeniu

wniosku o zamiarze pozostania w naszym państwie zostaje przewieziony do placówki

opiekuńczo – wychowawczej. Dla przybywających cudzoziemców udostępnione są ośrodki

represyjne tj. ośrodek represyjny w Dębaku oraz ośrodek represyjny w Białej Podlaskiej.

Cudzoziemiec ma prawo do: pomocy socjalnej, opieki medycznej, dobrowolnego powrotu

do kraju, jeśli ma tam prawo wjazdu, nieutrudnionego kontaktu z przedstawicielami

organizacji zajmujących się organizacją pomocy dla cudzoziemców, do nieodpłatnej pomocy

prawnej w przypadkach przewidzianych w ustawie. Dla wielu imigrantów po przyjeździe

do Polski głównym celem jest zalegalizowanie swojego pobytu na terenie naszego kraju,

czasowo, na stałe i nadanie obywatelstwa polskiego.

Cudzoziemiec, który przekroczył granicę Polski powinien posiadać: dokument podróży, który

jest ważny, wizę lub inny ważny dokument uprawniający go do wjazdu na terytorium Polski

i do pobytu na tym terenie, jeśli w danym przypadku jest to wymagane i niezbędne,

zezwolenie na wjazd do innego państwa lub zezwolenie na pobyt w innym państwie, jeżeli

zezwolenia takie są wymagane w przypadku przejazdu tranzytem473.

Do cudzoziemców stosuje się także przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. -

kodeks postępowania administracyjnego474. Art. 40 kpa określa, że: „§ 4. Strona, która

nie ma miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu albo siedziby w Rzeczypospolitej Polskiej,

innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, Konferencji Szwajcarskiej albo państwie

469Dz. U. 2003, Nr 128, poz. 1176 z późn. zm. 470Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzieleniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej (Dz. U. 2003, Nr 128, poz. 1176 z późn. zm.). 471Dz. U. 2004, Nr 64, poz. 593 z późn. zm. 472Dz. U. 2003, Nr 128, poz. 1176 z późn. zm. 473Art. 23 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach…, op. cit. 474Dz. U. 1960, Nr 30, poz. 168 z późn. zm.

151

członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronie umowy

o Europejskim Obszarze Gospodarczym, jeżeli nie ustanowiła pełnomocnika do prowadzenia

sprawy zamieszkałego w Rzeczypospolitej Polskiej i nie działa za pośrednictwem konsula

Rzeczypospolitej Polskiej, jest obowiązana wskazać w Rzeczypospolitej Polskiej

pełnomocnika do doręczeń, chyba że doręczenie następuje za pomocą środków komunikacji

elektronicznej. § 5. W razie niewskazania pełnomocnika do doręczeń przeznaczone dla tej

strony pisma pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia. Stronę należy o tym

pouczyć przy pierwszym doręczeniu. Strona powinna być również pouczona o możliwości

złożenia odpowiedzi na pismo wszczynające postępowanie i wyjaśnień na piśmie oraz o tym,

kto może być ustanowiony pełnomocnikiem”475. Artykuł dotyczy doręczania pism

procesowych cudzoziemcom, którzy wyjechali z naszego kraju.

Ważną polską regulacją dotyczącą cudzoziemców jest Rozporządzenie Ministra Spraw

Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 lutego 2016 r. w sprawie wysokości pomocy dla

cudzoziemców ubiegających się o udzielenie ochrony międzynarodowej476 normujące kwestie

związane z pomocą socjalną dla obcokrajowców, którzy oczekują na decyzję o przyznaniu

ochrony międzynarodowej.

Prawo do azylu w naszym kraju przewidziane było już w Konstytucji PRL z 1952 r.477, które

wtedy ograniczone było do osób prześladowanych za obronę potrzeb tzw. mas pracujących,

walkę związaną z postępem i rozwojem społeczeństwa, walkę o pokój oraz

narodowowyzwoleńczą, a także związaną z działalnością naukową478.

Instytucja azylu uregulowana była pierwotnie w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej

Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r.479 Art. 88 Konstytucji

PRL480określał azyl jako uprawnienie, prerogatywę, przywilej państwa, a pojęcie statusu

uchodźcy w ogóle nie było znane.

W kodeksie karnym481 spenalizowane jest przestępstwo nielegalnego przekraczania granicy.

Art. 264 k.k.482 określa karę za nielegalne przekraczanie granicy, art. 264a k.k.483 penalizuje

475Ibidem. 476Dz. U. 2016, poz. 311 z późn. zm. 477Dz. U. 1952, Nr 33, poz. 232 z późn. zm. 478M. Zdanowicz, Uchodźcy w Polsce – ustawodawstwo i jego rozwój, Z obcej ziemi nr 13/wrzesień 2001, s. 12. 479Dz. U. 1952, Nr 33, poz. 232 z późn. zm. 480Ibidem, art. 88. 481Dz. U. 1997, Nr 88, poz. 553 z późn. zm. 482Ibidem. 483Ibidem.

152

pomoc w nielegalnym przekraczaniu granicy, zaś art. 275 k.k.484 wskazuje karę

za posługiwanie się jak swoim dokumentem stwierdzającym tożsamość innej osoby.

Kwestie związane z imigracją w Polsce reguluje także wiele rozporządzeń m.in.

rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 23 czerwca 2009 r.

w sprawie dokumentu podróży przewidzianego w Konwencji Genewskiej485 przedstawiające

wzór dokumentu podróży oraz formularza wniosku o wydanie takiego dokumentu. Kolejnym

aktem prawnym jest rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 18 kwietnia 2014 r.

w sprawie wzoru formularza wniosku o udostępnienie danych przetwarzanych w krajowym

zbiorze rejestrów, ewidencji i wykazu w sprawach cudzoziemców486, które określa wzór

takiego wniosku. Następnym aktem normatywnym jest rozporządzenie Ministra Spraw

Wewnętrznych z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie wzoru zaświadczenia potwierdzającego

domniemanie, że cudzoziemiec jest ofiarą handlu ludźmi487 wskazujące wzór takiego wniosku.

Innym aktem prawnym dotyczącym imigrantów w Polsce jest rozporządzenie Ministra Spraw

Wewnętrznych z dnia 18 kwietnia 2014 r. w sprawie obecności przedstawicieli organizacji

pozarządowych w toku działań związanych z doprowadzeniem cudzoziemca do granicy albo

do portu lotniczego albo morskiego państwa, do którego zostaje doprowadzony488, które

określa sposób oraz termin, w jakim trzeba poinformować organizację pozarządową

zajmującą się pomocą obcokrajowcom o doprowadzeniu obcokrajowca do granicy lotniczej

albo morskiej oraz sposób dokumentowania przez tą organizację sposobu doprowadzenia

obcokrajowca do granicy państwa. Kolejnym aktem prawnym jest rozporządzenie Ministra

Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 sierpnia 2006 r. w sprawie wniosków

i dokumentów dotyczących prawa pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywateli

Unii Europejskiej i członków ich rodzin489, które wskazuje wzory formularza wniosków

dotyczących zarejestrowania pobytu, nowego wniosku zarejestrowania pobytu obywatela UE,

karty pobytu członków rodziny obywatela UE. Następnym aktem prawnym jest

rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 kwietnia 2014 r.

w sprawie wniosków i dokumentów dotyczących prawa stałego pobytu na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej obywateli Unii Europejskiej i członków ich rodzin490

wprowadzające zmiany dotyczące zdjęcia, które musi być dołączone do wniosków oraz

484Ibidem. 485Dz. U. 2009, Nr 99, poz. 835 z późn. zm. 486Dz. U. 2014, poz. 519 z późn. zm. 487Dz. U. 2014, poz. 513 z późn. zm. 488Dz. U. 2014, poz. 534 z późn. zm. 489Dz. U. 2006, Nr 154, poz. 1105 z późn. zm. 490Dz. U. 2006, Nr 154, poz. 1106 z późn. zm.

153

dokumentów związanych z prawem pobytu na terenie naszego kraju. Przepisy prawne

dotyczące imigracji znajdują się także w rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia

23 kwietnia 2014 r. w sprawie wniosku o wydanie decyzji o wydaleniu obywatela UE lub

członka rodziny niebędącego obywatelem UE oraz sposobu odnotowywania w dokumencie

podróży wydania decyzji o wydaleniu, w którym określone jest co powinien zawierać wniosek

o wydanie decyzji w kwestii wydalenia obywatela państwa Unii Europejskiej oraz członków

jego rodzin491 określające warunki wydalenia z kraju obcokrajowca lub członka jego rodziny.

Innym dokumentem jest rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 kwietnia

2014 r. w sprawie wzoru formularza wniosku o udostępnienie cudzoziemcowi informacji

umieszczonych w wykazie cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej jest niepożądany, lub Systemie Informacyjnym Schengen do celów odmowy wjazdu,

a także o sprostowanie albo usunięcie danych umieszczonych w tym wykazie lub Systemie492,

które przedstawia wzory formularzy dotyczących udostępnienia obcokrajowcowi informacji

o umieszczeniu, sprostowaniu, usunięciu jego danych w wykazach cudzoziemców takich jak

System Informacji Schengen. Kolejnym dokumentem jest rozporządzenie Ministra Spraw

Wewnętrznych z dnia 24 kwietnia 2014 r. w sprawie kontroli korzystania z dostępu do danych

przetwarzanych w krajowym zbiorze rejestrów, ewidencji i wykazu w sprawach cudzoziemców

za pomocą urządzeń telekomunikacyjnych lub systemów teleinformatycznych493 określające

sposób oraz tryb przeprowadzenia kontroli obejmującej korzystanie z dostępu danych, wzór

dokumentu uprawniającego do przeprowadzenia kontroli, a także wzór protokołu z takiej

kontroli. Następnym dokumentem jest rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia

25 kwietnia 2014 r. w sprawie wzoru zezwolenia na przekraczanie granicy w ramach małego

ruchu granicznego oraz wzoru formularza wniosku o udzielenie cudzoziemcowi tego

zezwolenia494 przedstawiające wzory formularza wniosku o udzielenie zezwolenia,

zezwolenia na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego, wytyczne

dotyczące fotografii załączanej do wniosku, sposób pobierania odcisków placów oraz sposób

utrwalania i przekazywania danych z zezwolenia. Kolejnym aktem prawnym jest

rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 2 kwietnia 2014 r. w sprawie opłat

pobieranych w Rzeczypospolitej Polskiej od cudzoziemców za wydanie i wymianę

dokumentów, które mogą być wydane cudzoziemcom, oraz trybu ich uiszczania495 określające

491Dz. U. 2014, poz. 548 z późn. zm. 492Dz. U. 2014, poz. 549 z późn. zm. 493Dz. U. 2014, poz. 551 z późn. zm. 494Dz. U. 2014, poz. 554 z późn. zm. 495Dz. U. 2014, poz. 563 z późn. zm.

154

wysokość opłat pobieranych od cudzoziemca, tryb jej wpłat, wykaz dokumentów

uprawniających do ulgi i wysokość opłat za dokonanie wymiany dokumentu. Innym

dokumentem jest rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 kwietnia 2014 r.

w sprawie unieważniania i cofania wiz dla cudzoziemców496, które określa sposób w jaki

upoważnione do tego organy dokumentują unieważnienie albo cofnięcie wizy. Aktem

prawnym normującym kwestie imigracji jest także rozporządzenie Ministra Spraw

Wewnętrznych z dnia 28 kwietnia 2014 r. w sprawie trybu i sposobu przydzielania, zmiany

i cofania uprawnień do dostępu do krajowego zbioru rejestrów, ewidencji i wykazu

w sprawach cudzoziemców za pomocą urządzeń telekomunikacyjnych497 określające tryb oraz

sposób przydzielania, zmiany, a także cofania uprawnień do dostępu do krajowych rejestrów,

ewidencji, wykazów w kwestii obcokrajowców przy pomocy urządzeń telekomunikacyjnych,

wzór dotyczący uprawnienia do dostępu do krajowego rejestru, ewidencji i wykazów

w kwestii obcokrajowców i posługiwania się danymi z takich zbiorów dokumentów. Istotnym

dokumentem jest także rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 kwietnia

2014 r. w sprawie wniosku o udzielenie cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt stały498

wskazujące wzory formularza wniosku dotyczącego udzielenia obcokrajowcom zezwolenia

na pobyt stały, ilość fotografii potrzebnych do wniosku, wzór stempla, który potwierdza

złożenie wniosku, sposób pobierania odcisków palców potrzebnych do karty pobytu, sposób

utrwalenia danych zawartych w karcie pobytu. Innym aktem normatywnym jest także

rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 kwietnia 2014 r. w sprawie wniosku

o udzielenie cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii

Europejskiej499 wskazujące wzór formularza wniosku dotyczącego udzielenia

obcokrajowcowi zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, ilość

zdjęć potrzebnych do wniosku, wzór stempla, który potwierdza złożenie wniosku, sposób

pobierania odcisków placów potrzebnych do wydania karty pobytu, sposobu utrwalania

danych zawartych w karcie pobytu oraz przekazywanie tych danych. Aktem prawnym

dotyczącym imigracji jest także rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 5 maja

2014 r. w sprawie przedłużania wiz dla cudzoziemców500 zawierający wzór formularza

wniosku dotyczącego przedłużenia wizy Schengen i wizy krajowej, wytyczne dotyczące

zdjęcia, które jest dołączane do wniosku, wzór stempla, który potwierdza złożenie wniosku

496Dz. U. 2014, poz. 560 z późn. zm. 497Dz. U. 2014, poz. 562 z późn. zm. 498Dz. U. 2014, poz. 568 z późn. zm. 499Dz. U. 2014, poz. 569 z późn. zm. 500Dz. U. 2014, poz. 593 z późn. zm.

155

o wizę sposób w jaki umieszczona ma być naklejka wizowa przedłużonej wizy

na dokumencie podróży oraz na osobnym blankiecie wizowym. Kolejnym aktem prawnym

jest także rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 29 kwietnia 2014 r. w sprawie

dokumentów wydawanych cudzoziemcom501 określające wzory karty pobytu wydawanej

obcokrajowcowi, polskiego dokumentu podróży wydawanego dla obcokrajowca, polskiego

dokumentu potwierdzającego tożsamość obcokrajowca, tymczasowego polskiego dokumentu

podróży obcokrajowca, dokumentu zgody na pobyt tolerowany, formularza zgłoszeniowego

utratę, uszkodzenie dokumentu wskazanego w akcie prawnym, zaświadczenia o utracie,

uszkodzeniu dokumentu, zawiadomienia o zwrocie dokumentu, zaświadczenia, które

potwierdza zatrzymanie takiego dokumentu przez uprawnione do tego służby, wydanie,

wymianę polskiego dokumentu podróży obcokrajowca, wydanie, wymianę polskiego

dokumentu potwierdzającego tożsamość obcokrajowca, wydanie tymczasowego polskiego

dokumentu podróży obcokrajowca, wydanie, wymianę karty pobytu, wydanie, wymianę tzw.

dokumentu zgody na pobyt tolerowany, ilość zdjęć potrzebnych do wydania poszczególnych

dokumentów, sposób w jaki pobiera się odciski palców obcokrajowca potrzebnych do karty

pobytu i dokumentu zgody na pobyt tolerowany, sposób utrwalania danych zawartych

w karcie pobytu, dokumencie zgody na pobyt tolerowany, przekazywanie tych danych.

Następnym aktem prawnym dotyczącym imigracji jest rozporządzenie Ministra Spraw

Wewnętrznych z dnia 20 maja 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wzoru

zaproszenia, wzoru formularza wniosku o wpisanie zaproszenia do ewidencji zaproszeń oraz

wysokości środków, które powinien posiadać zapraszający502 przedstawiające wzór

zaproszenia. Przepisy prawa dotyczące imigracji zawarte są także w kolejnym dokumencie

regulującym imigracje tj. rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 4 listopada

2015 r. w sprawie tymczasowego zaświadczenia tożsamości cudzoziemca503 przedstawiającym

wzór zaświadczenia potwierdzającego tożsamość obcokrajowca wydawanego przez Straż

Graniczną, Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców, formularza wniosku o wydania bądź

wymianę takiego dokumentu i liczbę zdjęć dołączanych do dokumentu. Aktem normatywnym

określającym kwestie związane z imigracją jest rozporządzenie Ministra Spraw

Wewnętrznych z dnia 4 listopada 2015 r. w sprawie wzoru formularza wniosku o udzielenie

ochrony międzynarodowej504 określające wzór wniosku o udzielenie ochrony

międzynarodowej. Innym aktem normatywnym dotyczącym imigracji jest rozporządzenie

501Dz. U. 2014, poz. 589 z późn. zm. 502Dz. U. 2015, poz. 741 z późn. zm. 503Dz. U. 2015, poz. 1856 z późn. zm. 504Dz. U. 2015, poz. 1859 z późn. zm.

156

Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 października 2015 r. w sprawie regulaminu pobytu

w ośrodku dla cudzoziemców505 przedstawiające warunki pobytu obcokrajowca w ośrodku dla

cudzoziemców. Kolejnym aktem prawnym jest rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych

i Administracji z dnia 19 lutego 2016 r. w sprawie wysokości pomocy dla cudzoziemców

ubiegających się o udzielenie ochrony międzynarodowej w sprawie wysokości pomocy dla

cudzoziemców ubiegających się o udzielenie ochrony międzynarodowej506 przedstawiające

wysokość jednorazowej pomocy finansowej bądź wartości bonów towarowych

przeznaczanych na zakup odzieży i obuwia w związku z pobytem obcokrajowca w ośrodku

dla cudzoziemców, stałej pomocy w postaci środków finansowych potrzebnych na zakup

środków higieny osobistej, tzw. kieszonkowe dla obcokrajowca przebywającego w ośrodku,

tzw. ekwiwalent pieniężny za wyżywienie dla osób będących w ośrodku, pieniędzy

na pokrycie kosztów pobytu w naszym kraju, pomoc finansowa w postaci wyżywienia

w czasie podróży do kraju, do którego dana osoba ma prawo wjazdu, a także wysokość stawki

wyżywienia w ciągu dnia w ośrodku dla cudzoziemców. Następnym aktem prawnym jest

rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 lutego 2015 r. w sprawie środków

finansowych wymaganych od cudzoziemca wjeżdżającego na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej oraz dokumentów, które mogą potwierdzić możliwość uzyskania takich środków,

a także cel i czas trwania planowanego pobytu507 określające wysokość środków finansowych

jakie są potrzebne obcokrajowcowi na wjazd na teren naszego państwa, na utrzymanie się

w trakcie pobytu w Polsce, podróż powrotną do kraju pochodzenia bądź zamieszkania,

przejazdu przez państwo wyrażające na to zgodę, udokumentowanie posiadania tych

środków, udokumentowanie celu i czasu pobytu gdyż od tego zależy wysokość potrzebnych

środków finansowych. Kwestie imigrantów uregulowane są także w rozporządzeniu Ministra

Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 6 lutego 2018 r. w sprawie wysokości środków

finansowych, jakie musi posiadać cudzoziemiec podejmujący lub kontynuujący studia

na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej508 przedstawiającym minimalną ilość środków

finansowych, które powinien posiadać obcokrajowiec podejmujący bądź kontynuujący naukę

w naszym kraju i środków potrzebnych na utrzymanie swoje i osób pozostających na jego

utrzymaniu, na pokrycie kosztów powrotu do kraju bądź zamieszkania i ewentualnych

kosztów przejazdu przez kraj, który na to pozwala, udokumentowanie posiadania tych

środków. Aktem normatywnym regulującym kwestie imigrantów jest rozporządzenie

505Dz. U. 2015, poz. 1828 z późn. zm. 506Dz. U. 2016, poz. 311 z późn. zm. 507Dz. U. 2015, poz. 236 z późn. zm. 508Dz. U. 2018, poz. 337 z późn. zm.

157

Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 kwietnia 2019 r. w sprawie

wysokości środków finansowych, jakie będzie musiał posiadać cudzoziemiec, który zamierza

na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej podjąć lub kontynuować naukę lub cudzoziemiec

poszukujący pracy lub planujący rozpocząć wykonywanie działalności gospodarczej, który

jest absolwentem polskiej uczelni lub zakończył prowadzenie badań naukowych lub prac

rozwojowych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej509 charakteryzujące minimalną kwotę,

którą powinien posiadać obcokrajowiec w przypadku zezwolenia na pobyt czasowy

ze względu na inne okoliczności wymienione w art. 186 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r.

o cudzoziemcach510 potrzebnych na swoje utrzymanie oraz osób pozostających

na jego utrzymaniu, na pokrycie kosztów powrotu, zamieszkania, przejazdu przez państwo,

które na to wyraziło zgodę, udokumentowanie posiadania tych środków oraz spełniający

warunki przewidziane w art. 188 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach511

tj. posiada ubezpieczenie zdrowotne, źródło stałego i wystarczającego dochodu na utrzymanie

siebie oraz osób pozostających na jego utrzymaniu, ma zagwarantowane miejsce

zamieszkania na terenie naszego kraju, posiada środki finansowe na pokrycie kosztów

związanych z utrzymaniem i powrotem. Kwestie imigracji uregulowane są także

w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 kwietnia 2019 r.

w sprawie wysokości środków finansowych, jakie będzie musiał posiadać cudzoziemiec

wykonujący świadczenia jako wolontariusz na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej512

określającym minimalną kwotę jaką musi mieć obcokrajowiec chcący wykonywać

świadczenia jako wolontariusz w naszym kraju, na pokrycie kosztów utrzymania siebie i osób

pozostających na jego utrzymaniu, kosztów przejazdu przez państwo, które wyraża

na to zgodę, mogące udokumentować posiadanie tych środków. Imigracje uregulowane

są także w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 kwietnia

2019 r. w sprawie wysokości środków finansowych, jakie musi posiadać cudzoziemiec

prowadzący na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej badania naukowe lub prace rozwojowe

lub korzystający z mobilności długoterminowej naukowca na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej513 określającym minimalną ilość środków finansowych potrzebnych na pokrycie

kosztów utrzymania siebie oraz osób pozostających na jego utrzymaniu, kosztów powrotu,

przejazdu przez państwo, które na to pozwala, jakie musi posiadać cudzoziemiec prowadzący

509Dz. U. 2019, poz. 773 z późn. zm. 510Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm. 511Ibidem. 512Dz. U. 2019, poz. 748 z późn. zm. 513Dz. U. 2019, poz. 771 z późn. zm.

158

badania naukowe bądź prace rozwojowe w naszym kraju, minimalną ilość środków

finansowych jakie powinien posiadać obcokrajowiec korzystający z mobilności

długoterminowej naukowca na terenie naszego kraju, wystarczających na pokrycie kosztów

utrzymania swojego i osób pozostających na jego utrzymaniu i koszty powrotu do kraju UE,

udokumentowanie posiadania tych środków przez obcokrajowca. Innym aktem normatywnym

jest rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 kwietnia 2019 r.

w sprawie wysokości środków finansowych, jakie musi posiadać cudzoziemiec odbywający

staż na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej514 zawierające wytyczne dotyczące minimalnej

kwoty jaką musi posiadać cudzoziemiec, który odbywa staż na terenie naszego kraju,

wystarczające na utrzymanie siebie oraz osób pozostających na jego utrzymaniu, koszty

powrotu i przejazdu przez państwo, które na to pozwala i udokumentowanie posiadania tych

środków. Regulacje prawne zawarte są także w rozporządzenie Ministra Spraw

Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wniosku o udzielenie

cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt czasowy515. Wskazuje ono wzory formularza wniosku

o udzielenie cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt czasowy zawartych w art. 106 ust. 1 ustawy

z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach516, załączników do wniosku wskazanych w art.

106 ust. 1a, 1c–1e ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach517, formularza

wniosków wymienionych w art. 139a ust. 1 i art. 139o ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r.

o cudzoziemcach518, ilość zdjęć potrzebnych do wniosku, wymogi dotyczące zdjęć, wzór

stempla, który potwierdza złożenie takiego wniosku, sposób w jaki pobiera się odciski palców

potrzebnych do wydania karty pobytu i sposób utrwalania danych zawartych w karcie pobytu

oraz ich przekazywanie.

Pobyt imigranta w Polsce reguluje także rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych

i Administracji z dnia 19 kwietnia 2019 r. w sprawie wiz dla cudzoziemców519 określające

oznaczenie celów w jakim wydawana jest wiza Schengen, wiza krajowa bez tranzytowej wizy

lotniczej, wzór blankietu wizowego wskazanego w art. 78 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia

2013 r. o cudzoziemcach520, formularza wniosku o wydanie wizy krajowej oraz wytyczne

dotyczące zdjęć dołączanych do wniosku, sposób w jaki odnotowuje się złożenie wniosku

o wizę, sposób w jaki przekazywane będą informacje Szefowi Urzędu do Spraw

514Dz. U. 2019, poz. 777 z późn. zm. 515Dz. U. 2019, poz. 779 z późn. zm. 516Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm. 517Ibidem. 518Ibidem. 519Dz. U. 2019, poz. 782 z późn. zm. 520Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm.

159

Cudzoziemców zawarte we wniosku, formularz, na którym wydawana jest decyzja

o odmowie wydania wizy krajowej, umieszczana jest naklejka wizowa wizy krajowej

w dokumencie podróży bądź na osobnym blankiecie wizowym, unieważnia się naklejkę

wizową wizy krajowej w przypadku błędu wizowego na podstawie art. 79 ust. 2 ustawy z dnia

12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach521. Imigracje uregulowane są także w rozporządzenie

Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 kwietnia 2019 r. zmieniające

rozporządzenie w sprawie unieważniania i cofania wiz dla cudzoziemców522 zawierającym

wzór decyzji o unieważnienie lub cofnięcie wizy krajowej. Istotnym dokumentem jest także

rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 maja 2019 r.

w sprawie wniosków o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy oraz zezwolenia na pobyt

stały obywatelom Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz

członkom ich rodzin523 wskazujące wzory formularza wniosku o udzielenie zezwolenia na

pobyt czasowy obywatelowi Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej,

członkom ich rodzin, formularza wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy

obywatelowi Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, członkom ich

rodzin, ilość zdjęć dołączanych do wniosku, wymogi związane ze zdjęciem, wzór stempla,

który potwierdza złożenie wniosku, wzór zaświadczenia o złożeniu wniosku, sposób i tryb

w jakim wniosek zostaje unieważniony, sposób w jaki pobiera się odciski palców potrzebnych

do karty pobytu, procedurę utrwalania i przekazywania danych zawartych w karcie pobytu.

Aktem normatywnym dotyczącym kwestii imigracji jest także rozporządzenie Ministra Spraw

Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 kwietnia 2019 r. w sprawie wysokości środków

finansowych, jakie będzie musiał posiadać cudzoziemiec, który zamierza na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej podjąć lub kontynuować naukę lub cudzoziemiec poszukujący pracy

lub planujący rozpocząć wykonywanie działalności gospodarczej, który jest absolwentem

polskiej uczelni lub zakończył prowadzenie badań naukowych lub prac rozwojowych

na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej524 wskazujące minimalne środki jakie musi posiadać

obcokrajowiec na utrzymanie siebie i osób pozostających na jego utrzymaniu, koszty

powrotu, przejazdu przez państwo, które na to pozwala oraz udokumentowanie posiadania

tych środków.

521Ibidem. 522Dz. U. 2019, poz. 783 z późn. zm. 523Dz. U. 2019, poz. 1114 z późn. zm. 524Dz. U. 2019, poz. 773 z późn. zm.

160

Kluczowymi aktami prawa unijnego dotyczącymi imigracji są m.in. Traktat

z Maastricht525, Traktat z Lizbony526,Traktat o Unii Europejskiej527, Traktat

o funkcjonowaniu Unii Europejskiej528 zawierające regulacje dotyczące polityki azylowej,

imigracji, kontroli granic zewnętrznych, współpracy międzynarodowej, warunków pobytu

osób z państw trzecich na terenie Unii Europejskiej, zasad przekraczania granicy przez osoby

z państw trzecich. W kwestii imigracji ważne są też: Decyzja 2004/512/EC z 8 czerwca 2004

r. w sprawie ustanowienia Wizowego Systemu Informacyjnego529,Dyrektywa Rady

2005/85/WE z dnia 1 grudnia 2005 r. w sprawie ustanowienia minimalnych norm

dotyczących procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy w Państwach

Członkowskich530,Decyzja Rady 2005/267/WE z dnia 16 marca 2005 r. ustanawiająca

bezpieczną internetową sieć informowania i koordynacji dla służb imigracyjnych Państw

Członkowskich531.

W roku 2008 opublikowano porozumienie dotyczące norm współpracy w kwestii

nielegalnej imigracji i terroryzmu532. Są to: Decyzja Rady 2008/615/WSiSW z 23 czerwca

2008 r. w sprawie intensyfikacji współpracy transgranicznej, w szczególności w zwalczaniu

terroryzmu i przestępczości transgranicznej533 i Decyzja Rady 2008/616/WSiSW z 23 czerwca

2008 r. dotycząca wdrożenia decyzji 2008/615/WSiSW w sprawie intensyfikacji współpracy

transgranicznej, szczególnie w zwalczaniu terroryzmu i przestępczości transgranicznej534.

Kolejnym istotnym aktem prawa unijnego jest Rozporządzenie Parlamentu

Europejskiego i Rady (WE) nr 767/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. w sprawie Wizowego Systemu

Informacyjnego (VIS) oraz wymiany danych pomiędzy państwami członkowskimi na temat wiz

krótkoterminowych (rozporządzenie w sprawie VIS)535regulujące kwestie Wizowego Systemu

Informacyjnego, polityki wizowej, lepszej wymiany informacji.

Ważny jest też Protokół nr 24 w sprawie prawa azylu dla obywateli Państw

Członkowskich Unii Europejskiej536, w którym zostało zapisane w jakich sytuacjach bada się

i analizuje wnioski o azyl.

525Dz. U. 2004, Nr 90, poz. 864/30. 526Dz. U. UE 2007, C 306. 527Dz. U. 2012, C 326. 528Dz. U. Dz. U. 2004, 864/2. 529Dz. U. UE 2004, L 213. 530Dz. U. UE 2005, L 326/13. 531Dz. U. UE 2005, L 83/48. 532Dokument Rady Unii Europejskiej 10900/05 z dnia 7 lipca 2005 r., CRIMORG 65, ENFOPOL 85, MIGR 30. 533Dz. U. UE 2008, L 210/1. 534Dz. U. UE 2008, L 210/12. 535Dz. U. UE 2008, L 218/60. 536Dz. U. 2008, C 115.

161

Prawo UE reguluje też kwestie Wspólnego Europejskiego Systemu Azylowego

(WESA). Są to m.in. Rozporządzenie Rady (WE) nr 2725/2000 z dnia 11 grudnia 2000 r.

dotyczące ustanowienia systemu Eurodac do porównywania odcisków palców w celu

skutecznego stosowania Konwencji Dublińskiej537, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego

i Rady 2013/33/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie ustanowienia norm dotyczących

przyjmowania wnioskodawców ubiegających się o ochronę międzynarodową538 oraz

Europejski program w zakresie migracji539 z 2015 r. zwiększający współpracę FRONTEXu

w zakresie imigracji.

Prawo unijne i międzynarodowe przewiduje formy ochrony cudzoziemców takie jak:

status uchodźcy, ochrona uzupełniająca, ochrona czasowa.

Ze względu na temat pracy, hipotezę, cel i pytania badawcze powyższe zestawienie

najważniejszych aktów prawnych odnoszących się do imigracji warto zestawić z opiniami

współtwórców Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP. Respondenci uważają, że ważną

zmianą przepisów prawnych w obszarze imigracji były zmiany po przystąpieniu Polski

do UE. Zmiany te polegały na dostosowaniu prawa polskiego do prawa UE. Jeden

ze współtwórców Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP uważa, że …„z praktycznego

punktu widzenia o wiele istotniejsza jest ta ewolucja przepisów, która następuje

od przystąpienia do UE czyli np. stworzenie możliwości dla studentów zza wschodniej

granicy, czy z jakiejkolwiek innej granicy po to żeby mogli zdobywać w Polsce edukację, czy

usprawnienie systemu rozliczeń i udzielenie pozwoleń na pracę…540”. Ważną zmianą

przepisów prawnych była zmiana w 2004 r. po przystąpieniu Polski do UE, zmiany dotyczące

udogodnień dla imigrantów zza Wschodu, którzy chcą studiować w Polsce, Karta Polaka,

usprawnienia dotyczące rozliczeń finansowych oraz uzyskania pozwoleń na pracę. Głównym

celem regulacji prawnych jest stworzenie możliwości imigrantom zza wschodniej granicy

m.in. różnego rodzaju udogodnień związanych z edukacją, kwestie studentów oraz związane

z pozwoleniem na pracę.

W opinii jednego z respondentów zmiany przepisów dotyczą …„po pierwsze

uporządkowania tego problemu tak żeby nasze prawo dotyczące imigracji było ujednolicone

z prawem unijnym […] to jest proces dostosowania jeśli chodzi o te kwestie, po drugie

uporządkowania, ponieważ proces zaczął narastać. Wymagał jeszcze raz przyjrzenia się jak

537Dz. U. 2000, L 316. 538Dz. U. 2013, L 180/96. 539Dz. U. UE 2016, C 51/14. 540Respondent 1.

162

traktować imigrantów, jakie procedury przyjmować…541”. Zdaniem niektórych

współtwórców Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP zmiany przepisów prawnych

dotyczą tzw. grup branżowych takich jak studenci, pracownicy sektorów budowlanych, czy

osób pracujących w rolnictwie. Zmiany przepisów zostały wymuszone potrzebami naszego

państwa. Niektórzy rozmówcy uważają, że zmiany przepisów prawnych, dotyczą konkretnych

grup imigrantów tj. studentów i pracowników sektorów budowlanych, zaś inni uważają,

że zmiany te mają charakter ogólny i nie dotyczą konkretnych grup. W wypowiedziach

ekspertów widoczna jest różnorodność.

Jeden ze współtwórców Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP uważa, że zmiany

…„były związane z grupami imigrantów w pewnym sensie branżowymi bo dotyczyło

to studentów, dotyczyło to ludzi, którzy pracują w tym sektorze budowlanym, czy

np. pracujących w rolnictwie…542”. Inny respondent wskazywał, że …„nasze prawo nie jest

konstruowane w ten sposób żeby przepisy dotyczyły jakichś konkretnych grup imigrantów,

mają charakter ogólny. Trzeba wziąć pod uwagę kierunek migracji należy się spodziewać,

że będzie on z południa i ze Wschodu. Nie sądzę, żeby to miało bezpośrednie przełożenie

na grupy etniczne czy imigrantów…543”. W wypowiedziach badanych można zaobserwować

pewną zgodność natomiast widoczne są przypadki odchyleń mówiące o tym, że przepisy

prawne nie dotyczą grup imigrantów, a dotyczą danego zjawiska imigracji. Zdaniem

współtwórców Strategii najważniejszymi zmianami przepisów prawnych w Polsce były

te wprowadzone po przystąpieniu Polski do UE.

W ostatnim czasie migracje stały się zjawiskiem na skalę światową regulowanym

zarówno przez prawo polskie jak i międzynarodowe. Imigracje stały się jednym

z najważniejszych zagadnień uregulowań prawnych Unii Europejskiej, Organizacji Narodów

Zjednoczonych, Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Konfederacji

Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego, Rady

Europy. Kluczowymzadaniem polityki azylowej państw UE jest skorelowanie polityki

azylowej wszystkich państw członkowskich tak, aby przygotować ujednolicony dla państw

unijnych system dotyczący azylu umożliwiający przyznanie odpowiedniego statusu osobom

spoza UE wymagającym ochrony międzynarodowej.


163

Rozdział III. Warunki i zasady pobytu cudzoziemców na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej

3.1. Legalna imigracja i ochrona cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej

Regulacje dotyczące pobytu cudzoziemców na terenie Polski zawarte są w ustawie

z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach544, która określa zasady i warunki wjazdu

cudzoziemców na teren naszego kraju, a także przejazdu, wyjazdu i pobytu na terytorium

Polski. Ustawodawca wymienił obowiązki jakie warunkują wjazd oraz zasady na jakich

cudzoziemiec może przebywać na terenie naszego kraju545.

Warunkiem wjazdu cudzoziemca na teren Polski jest posiadanie przez niego ważnego

dokumentu podróży (zwykle jest to ważny paszport) uprawniającego do przekroczenia

granicy oraz posiadanie wizy - pisemnego zezwolenia na przekroczenie granicy lub na pobyt

na terenie obcego państwa jeśli na podstawie innych przepisów nie jest zwolniony

z obowiązku jej posiadania546.

Do pobytu cudzoziemca na terytorium Polski uprawnia zarówno wiza krajowa jak i wiza

Schengen547 (z wyjątkiem osób zwolnionych z jej posiadania).

Kwestie wizy krajowej oraz wizy Schengen zostały uregulowane w ustawie z dnia 12 grudnia

2013 r. o cudzoziemcach548.

Wiza krajowa oznaczona symbolem „D” uprawnia do wjazdu i nieprzerwanego

pobytu na terytorium Polski lub kilku pobytów, następujących po sobie trwających razem

więcej niż 90 dni. Wiza krajowa wydawana jest na okres nie dłuższy niż 1 rok. Wiza

ta uprawnia także, w okresie swojej ważności do poruszania się po terytorium innych państw

należących do strefy Schengen (w okresie do 90 dni w ciągu 180 dni)549.

Wiza Schengen oznaczona symbolem „C” jest dokumentem ważnym na obszarze

strefy Schengen i uprawnia do pobytu cudzoziemca na terytorium wszystkich, należących

do tej strefy państw. Długość pobytu lub pobytów na podstawie tej wizy nie może

przekroczyć 90 dni w 180 - dniowym okresie550.

544Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm. 545Art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach…, op. cit. 546Ibidem. 547Ibidem, art. 58. 548Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm. 549Ibidem, art. 59 ust. 1. 550https://www.gov.pl/web/dyplomacja/wizy [dostęp 04.03.2021].

164

Wizę krajową lub wizę Schengen wydaje się m.in. w celu turystycznym, odwiedzin u rodziny

i przyjaciół, udziału w imprezach sportowych, prowadzenia działalności gospodarczej,

odbycia studiów pierwszego stopnia, studiów drugiego stopnia lub jednolitych studiów

magisterskich albo kształcenia się w szkole doktorskiej, tranzytu, tranzytu lotniczego czy

w celu podjęcia leczenia. Ponadto wizy wydaje się również m.in. w celu wykonywania pracy

w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy, na podstawie

oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi, wpisanego do ewidencji,

wykonywania pracy określonej w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia

i instytucjach rynku pracy551 (art. 88 ust. 2), czy przybycia na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej jako członek najbliższej rodziny repatrianta552.

Wiza krajowa wydawana jest przez konsula właściwego ze względu na państwo stałego

zamieszkania cudzoziemca, na jego wniosek złożony na odpowiednim formularzu. Wiza

Schengen wydawana jest na granicy, przez komendanta Straży Granicznej również

na wniosek cudzoziemca złożony na stosownym formularzu553.

Ustawa nakłada na cudzoziemca obowiązek posiadania odpowiedniej ilości środków

finansowych (w zależności od zadeklarowanych dni pobytu) lub dokumentów

umożliwiających pozyskanie ich na terenie naszego kraju, niezbędnych do pokrycia kosztów

wjazdu, pobytu, tranzytu i wyjazdu z terytorium Polski (poza pewnymi wyjątkami)554. Ustawa

nakłada także na cudzoziemca wymóg posiadania przy wjeździe i na czas pobytu,

ubezpieczenia zdrowotnego lub podróżnego ubezpieczenia medycznego.

Ustawa przewiduje również inne rodzaje zezwoleń na pobyt, uprawniające cudzoziemca

do krótkoterminowego lub długoterminowego przebywania w naszym kraju. Jednym z nich

jest zezwolenie na pobyt czasowy555.

Jeśli więc cudzoziemiec nie posiada wizy lub ją posiada, ale nie opuści terytorium naszego

kraju przed określonym w wizie terminem lub przed upływem terminu ważności wizy

wówczas jego pobyt będzie nielegalny.

Istnieje możliwość przedłużenia okresu ważności zarówno wizy krajowej jak i wizy Schengen

lub przedłużenia okresu pobytu objętego tymi wizami. Cudzoziemiec, który zamierza z tego

skorzystać powinien złożyć wniosek o przedłużenie wizy krajowej lub wizy Schengen nie

później niż w ostatnim dniu jego legalnego pobytu na terytorium Polski.

551Dz. U. 2004, Nr 99, poz. 1001 z późn. zm. 552Art. 60 ust.1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach…, op. cit. 553Ibidem art. 66. 554Ibidem art. 25 ust. 3. 555Ibidem art. 98.

165

Przedłużenie okresu ważności wizy lub przedłużenie okresu pobytu objętego tą wizą może

nastąpić po spełnieniu określonych przepisami warunków.

Liczba wiz wydanych cudzoziemcom w roku 2019 na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

przedstawia poniższa tabela. Dane umieszczone w tabeli obejmują liczbę wiz wydanych

cudzoziemcom wyłącznie przez wojewodów oraz komendantów placówek Straży Granicznej.

Nie uwzględniają natomiast liczby wydanych wiz przez urzędy konsularne poza granicami

kraju lub wydanych przez polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne. Dane przedstawiają

liczbę wyłącznie pozytywnych decyzji i nie ukazują ogólnej liczby wniosków o wydanie

wizy, jakie zostały złożone556.

Tabela 19. Liczba wiz wydanych cudzoziemcom w 2019 r. na terytorium RP

(wg obywatelstwa)

OBYWATELSTWO KRAJOWA SCHENGEN

RAZEM K M Razem K M Razem

Afganistan 0 0 0 0 2 2 2

Algieria 0 1 1 0 3 3 4

Angola 0 0 0 1 1 2 2

Arabia Saudyjska 0 0 0 1 0 1 1

Argentyna 0 2 2 0 0 0 2

Armenia 0 0 0 3 2 5 5

Azerbejdżan 0 0 0 0 1 1 1

Bangladesz 0 0 0 0 3 3 3

Bez obywatelstwa 0 0 0 1 0 1 1

Białoruś 1 1 2 9 5 14 16

Burkina Faso 0 0 0 0 1 1 1

Chile 0 1 1 0 0 0 1

Chiny 1 5 6 6 41 47 53

Dominikana 0 0 0 1 1 2 2

Egipt 0 0 0 1 6 7 7

Etiopia 0 0 0 0 4 4 4

Fidżi 0 0 0 1 2 3 3

Filipiny 1 0 1 8 978 986 987

Ghana 0 0 0 0 4 4 4

Gruzja 0 0 0 0 1 1 1

Indie 3 6 9 2 133 135 144

Indonezja 0 0 0 0 5 5 5

Irak 0 1 1 0 4 4 5

Iran 1 2 3 2 0 2 5

Jemen 1 0 1 0 0 0 1

Jordania 0 1 1 1 1 2 3

556https://udsc.gov.pl/statystyki/raporty-okresowe/zestawienia-roczne/, [dostęp 11.03.2021].

166

Kamerun 0 1 1 0 0 0 1

Kanada 0 0 0 3 2 5 5

Katar 0 0 0 0 1 1 1

Kazachstan 2 1 3 3 1 4 7

Kenia 0 2 2 0 0 0 2

Kirgistan 0 0 0 6 6 12 12

Korea Południowa 1 1 2 0 0 0 2

Kuba 0 0 0 1 0 1 1

Liban 0 0 0 1 0 1 1

Liberia 0 0 0 0 1 1 1

Macedonia Północna 1 0 1 0 0 0 1

Mali 0 0 0 0 2 2 2

Maroko 1 1 2 0 0 0 2

Mjanma 0 0 0 0 6 6 6

Mołdawia 0 1 1 0 0 0 1

Mongolia 0 0 0 1 1 2 2

Nigeria 0 0 0 0 2 2 2

Pakistan 0 1 1 1 5 6 7

Palestyna 0 1 1 0 0 0 1

Republika Południowej Afryki 0 0 0 0 4 4 4

Republika Zielonego Przylądka 0 0 0 0 4 4 4

Rosja 1 2 3 33 455 488 491

Senegal 0 0 0 0 2 2 2

Sierra Leone 0 0 0 0 2 2 2

Singapur 2 0 2 0 0 0 2

Sri Lanka 0 0 0 0 12 12 12

Stany Zjednoczone Ameryki 1 0 1 0 1 1 2

Sudan 0 0 0 0 2 2 2

Tadżykistan 0 0 0 0 14 14 14

Tajlandia 2 0 2 1 1 2 4

Togo 0 0 0 0 1 1 1

Tunezja 0 0 0 2 1 3 3

Turcja 3 9 12 0 60 60 72

Turkmenistan 0 0 0 0 2 2 2

Ukraina 17 21 38 19 9 28 66

Uzbekistan 0 1 1 0 10 10 11

Wietnam 4 1 5 4 8 12 17

Zambia 0 0 0 1 0 1 1

Zimbabwe 1 0 1 0 0 0 1

Suma 44 63 107 113 1 813 1 926 4 066 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych liczbowych dotyczących postępowań prowadzonych wobec

cudzoziemców w 2019 r. https://udsc.gov.pl/statystyki/raporty-okresowe/zestawienia-roczne/, [dostęp

11.03.2021].

Z danych liczbowych dotyczących postępowań prowadzonych wobec cudzoziemców 2019 r.

wynika, że w ogólniej liczbie 4 066 pozytywnie załatwionych w 2019 r. wniosków o wydanie

wizy, największą liczbę wiz krajowych otrzymali m.in. obywatele: Ukrainy (38), Turcji (12),

167

Indii (9), Wietnamu (5), Chin (6) oraz Iranu, Kazachstanu, Rosji (po 3). Największą natomiast

liczbę wiz Schengen wydano m.in. obywatelom: Filipin (986), Rosji (488), Indii (135), Turcji

(60), Ukrainy (28), Chin (47), a także Wietnamu (12), Białorusi (16), Tadżykistanu (14) oraz

Sri Lanki, Kirgistanu (po 12) i Uzbekistanu (10)557.

Ruch bezwizowy dla obywateli Ukrainy wszedł w życie 11 czerwca 2017 r.

Poprzedzone to było rezolucją Parlamentu Europejskiego z dnia 6 kwietnia 2017 r. w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego

rozporządzenie (WE) nr 539/2001 wymieniające państwa trzecie, których obywatele muszą

posiadać wizy podczas przekraczania granic zewnętrznych558, oraz te, których obywatele

są zwolnieni z tego wymogu (Ukraina) zatwierdzającą wpisanie Ukrainy na listę państw,

których obywatele nie posiadają obowiązku otrzymania wizy przy pobycie

krótkoterminowym (do 90 dni w okresie 180 dni) na terenie państw strefy Schengen. Ruch

bezwizowy dla Ukraińców na terytorium Unii Europejskiej daje uprawnienia do pobytów

w celach turystycznych, rodzinnych i biznesowych natomiast nie daje pozwolenia na podjęcie

pracy w polskich firmach. Do podjęcia pracy w Polsce w dalszym ciągu wymagane jest

posiadanie zezwolenia na pracę, chyba, że cudzoziemiec na podstawie obowiązujących

przepisów jest zwolniony z obowiązku jego posiadania. Do przekraczania granicy bez

konieczności uzyskania wizy uprawnieni są wyłącznie posiadacze paszportów

biometrycznych. Obywatele Ukrainy, którzy posiadają paszporty biometryczne mogą

w ramach ruchu bezwizowego podjąć legalnie pracę w naszym kraju w oparciu o uzyskane

pozwolenie na pracę lub oświadczenie pracodawcy, o zamiarze powierzenia wykonywania

pracy cudzoziemcowi. Jeśli po upływie okresu jaki obejmuje ruch bezwizowy cudzoziemiec

nadal chce wykonywać pracę na terytorium naszego kraju zobowiązany jest uzyskać

zezwolenie na pobyt czasowy lub wizę559.

Do grupy państw bliskich kulturowo należą państwa o podobnej kulturze i tradycji jak

Polska, państwa zza wschodniej granicy tj. Ukraina, Białoruś. Grupa cudzoziemców z państw

bliskich kulturowo łatwiej się integruje i asymiluje ze społeczeństwem polskim. W przedziale

czasowym 2004 - 2020 zostały w Polsce wprowadzone udogodnienia dla imigrantów

z państw bliższych kulturowo (np. mały ruch graniczny uławiający lokalne kontakty,

udogodnienia na rynku pracy poprzez oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania

pracy). Ważnym programem dotyczącym integracji imigrantów jest Indywidualny Program

557Ibidem. 558Dz. U. UE 2018, C 298/68. 559https://www.gov.pl/web/rodzina/praca-obywateli-ukrainy-po-wprowadzeniu-ruchu-bezwizowego [dostęp

14.03.2021].

168

Integracyjny cudzoziemców560. Jednym z pomysłów niepopularnych społecznie, były próby

odgórnego narzucenia miejsca zamieszkania imigrantom wbrew ich woli i woli lokalnych

społeczności. Często imigranci przybywający do Polski mają trudności w zaakceptowaniu

norm, wartości, poglądów w określonej grupie społecznej. Wraz z imigracją mogą się pojawić

takie problemy jak: handel żywym towarem561 handel ludźmi bezdomność imigrantów, praca

„na czarno”562, bezrobocie imigrantów. Imigracje są powodem ksenofobicznych zachowań,

dyskryminacji ze strony społeczeństwa.

Szczególnym, uproszczonym trybem przekraczania granicy państwowej jest mały ruch

graniczny563. Mały ruch graniczny polega na regularnym przekraczaniu zewnętrznej granicy

lądowej pomiędzy państwem członkowskim UE a sąsiadującym państwem trzecim przez

osoby zamieszkujące strefę przygraniczną564. Rozporządzenie (WE) 1931/2006 Parlamentu

Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. ustanawiające przepisy dotyczące małego

ruchu granicznego na zewnętrznych granicach lądowych państw członkowskich i zmieniające

postanowienia Konwencji z Schengen565 pozwoliło państwom należącym do Unii

Europejskiej, posiadającym wspólne z państwami trzecimi granice lądowe na zawarcie

dwustronnych umów wprowadzających mały ruch graniczny.

Celem wprowadzenia małego ruchu granicznego jest zlikwidowanie utrudnień w handlu,

wymianie społecznej i kulturalnej z państwami trzecimi oraz ułatwienia dla osób

zamieszkałych w przygranicznych obszarach, posiadających uzasadnione powody do częstego

przekraczania granicy.

Taka forma zezwolenia na przekroczenie granicy przyznawana jest na wniosek osoby, która

zamieszkuje obszar Państw Umawiających się w promieniu 30 kilometrów566, jeśli spełni

takie warunki jak: posiada ważny dokument, który uprawnia do przekroczenia granicy

państwa, przedstawi dokumenty, potwierdzające fakt miejsca stałego pobytu zamieszkania

w strefie przygranicznej przez okres nie krótszy niż 3 lata, a także wykaże istnienie

uzasadnionych powodów do regularnego przekraczania granicy Państw Umawiających się

Stron w ramach małego ruchu granicznego, nie jest osobą, która wpisana jest do Systemu

560https://www.gov.pl/web/gov/indywidualny-program-integracji-uzgadniany-zdalnie-dla-cudzoziemca [dostęp

2.01.2021]. 561B. Skoczyńska – Prokopowicz, Społeczne skutki migracji zarobkowych…, op. cit., s. 28. 562I. Grabowska – Lusińska, M. Okólski, Emigracja ostatnia?..., op. cit. 563Art. 3 pkt. 7 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach…, op. cit. 564Art. 3 pkt. 3 Rozporządzenie (WE) Nr 1931/2006Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r

ustanawiające przepisy dotyczące małego ruchu granicznego na zewnętrznych granicach lądowych państw

członkowskich i zmieniające postanowienia Konwencji z Schengen (Dz. U. WE. 2007, L 29/3). 565Dz. U. WE 2007, L 29/3. 566Ibidem, art. 3 pkt 2.

169

Informacyjnego Schengen w celu odmowy wjazdu, a także nie jest osobą uważaną

za stanowiącą zagrożenie dla porządku publicznego i zdrowia publicznego lub

międzynarodowych stosunków Państw Umawiających się Stron jak również żadnego

z Państw Stron Konwencji Wykonawczej do Układu Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r.

Osoba, która posiada zezwolenie na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu

granicznego ma prawo pobytu w przygranicznej strefie danego Państwa do 60 dni

każdorazowo liczonych od dnia przekroczenia granicy, ale nie więcej niż 90 dni w okresie

6 miesięcy licząc od dnia pierwszego przekroczenia granicy.

Pierwsze zezwolenie do przekraczania granicy w ramach małego ruchu granicznego

wydawane jest na okres 2 lat, lecz nie dłuższy niż okres ważności dokumentu podróży.

Następne na okres 5 lat, lecz nie dłużej niż okres ważności dokumentu podróży jeśli osoba

ta korzystała z poprzedniego zezwolenia zgodnie z ustaleniami Umawiających się Stron oraz

zgodnie z przepisami dotyczącymi wjazdu i pobytu na ich terytorium567.

Pierwotnie przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego obowiązywało

zgodnie z umowami między Polską a Niemcami, Słowacją i Czechami i dotyczyło obywateli

tych państw. Jednak po przystąpieniu Polski, Słowacji i Czech do strefy Schengen 21

grudnia2007 r. zniesiono kontrole graniczne na granicach wewnętrznych i przejścia

graniczne, również te, które można było przekraczać w ramach małego ruchu granicznego

zostały zlikwidowane. Wschodnia granica Polski będąca zewnętrzna granicą Unii

Europejskiej stała się zewnętrzną granicą strefy Schengen.

Obecnie z przekraczania granicy w ramach małego ruchu granicznego mogą korzystać

obywatele Ukrainy zamieszkujący strefę przygraniczną na podstawie umowy obowiązującej

od 1 lipca 2009 r. Obywatele polscy natomiast poruszają się po terenie Ukrainy w ruchu

bezwizowym.

Umowa o małym ruchu granicznym podpisana została także z Białorusią 22 czerwca 2010 r.,

ale do dnia dzisiejszego nie został uruchomiony z powodu niedostatecznego przygotowania

infrastruktury przejść granicznych i braki odpowiedniego sprzętu leżące po stronie

białoruskiej.

Polska podpisała także umowę o małym ruchu granicznym z obwodem kaliningradzkim,

która weszła w życie 27 lipca 2012 r. Mały ruch graniczny z obwodem kaliningradzkim

od 4 lipca 2016 r. został tymczasowo wstrzymany i obecnie ponownie nie został

przywrócony.

567http://www.cpd.mswia.gov.pl/dokumenty/maly_ruch_graniczny [dostęp 14.03.2021].

170

Liczbę osób, które przekroczyły granice w ramach małego ruchu granicznego

na poszczególnych przejściach granicznych przedstawia poniższa tabela568.

Tabela 20. Ruch graniczny osób w 2019 roku

Przejścia

graniczne

Ruch w ramach MRG

Razem 2019r. 2018r. %

2 561 635 2 952 101 -13%

Budomierz 282 428 437 054 -35%

Korczowa 516 202 721 156 -28%

Werchrata

Medyka 1 354 230 1 317 310 3%

Przemyśl 493 731 -33%

Malhowice 103 2 5050%

Krościenko

(droga) 408 139 475 824 -14%

Michniowiec –

Łopuszanka 40 24 67%

Wołosate –

Lubnia

Krościenko

(kolej)

Razem

na odcinku

wschodnim

2 561 635 2 952 101 -13%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Straży Granicznejhttps://www.bieszczadzki.strazgraniczna.

pl/bie/dla-podroznych/14894,Statystyki.html [dostęp 15.04.2021].

Z danych Straży Granicznej wynika, że największy ruch w ramach małego ruchu granicznego

w 2019 r. był na przejściu granicznym w Medyce (1 354 230) a najmniejszy w Michnowcu –

Łopuszance. W 2018 r. było podobnie i największy ruch graniczny w ramach małego ruchu

granicznego był też na przejściu granicznym w Medyce (1 317 310) a najmniejszy

w Michniowcu – Łopuszance (24).

Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach569 wymienia wiele zezwoleń

na pobyt czasowy, wśród których znajdują się: zezwolenie na pobyt czasowy, zezwolenie

na pobyt czasowy i pracę, zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy

w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji, zezwolenie na pobyt czasowy w celu

wykonywania pracy w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa, zezwolenie na pobyt

czasowy w celu wykonywania pracy przez cudzoziemca delegowanego przez pracodawcę

568https://www.bieszczadzki.strazgraniczna.pl/bie/dla-podroznych/14894,Statystyki.html [dostęp 15.04.2021]. 569Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm.

171

zagranicznego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zezwolenie na pobyt czasowy w celu

prowadzenia działalności gospodarczej, zezwolenie na pobyt czasowy w celu kształcenia się

na studiach, zezwolenie na pobyt czasowy w celu prowadzenia badań naukowych, zezwolenie

na pobyt czasowy dla stażysty, zezwolenie na pobyt czasowy dla wolontariusza, zezwolenie

na pobyt czasowy dla członków rodzin obywateli Rzeczypospolitej Polskiej oraz członków

rodzin cudzoziemców, pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej cudzoziemców

będących ofiarami handlu ludźmi (na podstawie zaświadczenia art. 170) zezwolenie na pobyt

czasowy ze względu na okoliczności wymagające krótkotrwałego pobytu, zezwolenie

na pobyt czasowy ze względu na pracę sezonową, zezwolenie na pobyt czasowy ze względu

na inne okoliczności570.

Cudzoziemiec może (z pewnymi wyjątkami) także, w przypadku zaistnienia okoliczności

uzasadniających zamieszkiwanie na terytorium RP przez dłuższy niż 3 miesiące okres, lub

ze względu na zaistnienie okoliczności wymagających krótkotrwałego pobytu czy pracę

sezonową, złożyć wniosek o zezwolenie na pobyt czasowy571.

Zezwolenia na pobyt czasowy udziela się albo można udzielić na wniosek cudzoziemca, jeśli

spełnia wymogi, które określone są ze względu na deklarowany cel pobytu, a okoliczności

będące podstawą ubiegania się o zezwolenie uzasadniają jego pobyt na terytorium Polski

przez okres dłuższy niż 3 miesiące572.

Zezwolenie na pobyt czasowy udzielane jest na czas niezbędny do realizacji celu pobytu

cudzoziemca, maksymalnie na okres do 3 lat573, z możliwością ubiegania się o następne

zezwolenia. Po uzyskaniu zezwolenia na pobyt czasowy na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej cudzoziemcowi wydawana jest karta pobytu. Karta pobytu w okresie jej ważności

potwierdza tożsamość i uprawnia cudzoziemca do wielokrotnego przekraczania granicy (wraz

z dokumentem podróży) bez obowiązku uzyskania wizy.

Liczbę osób, które złożyły w roku 2019 wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy

przedstawia poniższa tabela.

570Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm.). 571Ibidem, art. 98 ust. 1. 572Ibidem. 573Ibidem, art. 98 ust. 2.

172

Tabela 21. Liczba osób, które w 2019 r. złożyły wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt

czasowy (wg obywatelstwa)

Obywatelstwo K M Razem % w

ogółem

Afganistan 23 59 82 0,0

Albania 34 141 175 0,1

Algieria 49 351 400 0,2

Angola 33 55 88 0,0

Arabia Saudyjska 112 236 348 0,2

Argentyna 51 83 134 0,1

Armenia 431 637 1068 0,5

Australia 21 85 106 0,0

Azerbejdżan 255 1206 1461 0,6

Bahamy 0 1 1 0,0

Bahrajn 3 6 9 0,0

Bangladesz 111 1048 1159 0,5

Barbados 0 1 1 0,0

Benin 1 6 7 0,0

Bez obywatelstwa 10 25 35 0,0

Białoruś 2578 4058 6636 2,9

Boliwia 8 2 10 0,0

Bośnia i Hercegowina 7 31 38 0,0

Botswana 1 0 1 0,0

Brazylia 322 527 849 0,4

Brytyjskie terytoria zamorskie 3 6 9 0,0

Burkina Faso 1 5 6 0,0

Burundi 0 3 3 0,0

Chile 17 44 61 0,0

Chiny 1487 1909 3396 1,5

Chorwacja 1 0 1 0,0

Demokratyczna Republika Konga 13 24 37 0,0

Dominika 1 6 7 0,0

Dominikana 12 14 26 0,0

Dżibuti 0 1 1 0,0

Egipt 109 559 668 0,3

Ekwador 29 34 63 0,0

Erytrea 3 2 5 0,0

Etiopia 57 74 131 0,1

Filipiny 471 543 1014 0,4

Gabon 3 1 4 0,0

Gambia 2 16 18 0,0

Ghana 18 49 67 0,0

Gruzja 1774 10224 11998 5,2

Gujana 1 1 2 0,0

Gwatemala 5 10 15 0,0

Gwinea 2 20 22 0,0

173

Gwinea Bissau 0 2 2 0,0

Gwinea Równikowa 1 0 1 0,0

Honduras 7 11 18 0,0

Hongkong 2 3 5 0,0

Indie 1828 5462 7290 3,2

Indonezja 185 125 310 0,1

Irak 91 374 465 0,2

Iran 173 302 475 0,2

Izrael 58 77 135 0,1

Jamajka 2 6 8 0,0

Japonia 170 248 418 0,2

Jemen 28 74 102 0,0

Jordania 62 181 243 0,1

Kambodża 4 1 5 0,0

Kamerun 32 66 98 0,0

Kanada 97 150 247 0,1

Katar 3 19 22 0,0

Kazachstan 505 467 972 0,4

Kenia 42 60 102 0,0

Kirgistan 165 229 394 0,2

Kolumbia 73 127 200 0,1

Komory 0 1 1 0,0

Kongo 33 54 87 0,0

Korea Południowa 530 937 1467 0,6

Korea Północna 0 3 3 0,0

Kosowo 9 51 60 0,0

Kostaryka 8 21 29 0,0

Kuba 30 59 89 0,0

Kuwejt 4 65 69 0,0

Laos 0 3 3 0,0

Lesotho 1 0 1 0,0

Liban 49 170 219 0,1

Liberia 0 4 4 0,0

Libia 15 100 115 0,1

Macedonia Północna 20 53 73 0,0

Madagaskar 7 5 12 0,0

Makau 2 0 2 0,0

Malawi 3 3 6 0,0

Malezja 54 48 102 0,0

Mali 7 21 28 0,0

Maroko 89 277 366 0,2

Mauretania 0 3 3 0,0

Mauritius 6 17 23 0,0

Meksyk 106 203 309 0,1

Mikronezja 1 0 1 0,0

Mjanma 4 4 8 0,0

Mołdawia 1208 2652 3860 1,7

Mongolia 140 125 265 0,1

174

Mozambik 5 14 19 0,0

Namibia 9 3 12 0,0

Nepal 230 1179 1409 0,6

Nieokreślone 3 16 19 0,0

Niger 2 2 4 0,0

Nigeria 114 347 461 0,2

Nikaragua 6 7 13 0,0

Nowa Kaledonia 1 0 1 0,0

Nowa Zelandia 7 20 27 0,0

Oman 10 19 29 0,0

Pakistan 134 571 705 0,3

Palestyna 12 55 67 0,0

Panama 3 9 12 0,0

Papua - Nowa Gwinea 2 2 4 0,0

Paragwaj 4 3 7 0,0

Peru 41 48 89 0,0

Republika Południowej Afryki 71 86 157 0,1

Republika Środkowoafrykańska 2 0 2 0,0

Republika Zielonego Przylądka 2 1 3 0,0

Rosja 1922 1838 3760 1,6

Rwanda 57 86 143 0,1

Saint Christopher iNewis (Saint Kitts i Nevis) 3 6 9 0,0

Saint Vincent i Grenadyny 0 2 2 0,0

Salwador 11 16 27 0,0

Samoa Amerykańskie 1 11 12 0,0

Senegal 7 23 30 0,0

Serbia 82 185 267 0,1

Seszele 0 1 1 0,0

Sierra Leone 2 2 4 0,0

Singapur 7 12 19 0,0

Somalia 2 4 6 0,0

Sri Lanka 34 83 117 0,1

Stany Zjednoczone Ameryki 463 797 1260 0,5

Suazi 2 1 3 0,0

Sudan 9 30 39 0,0

Sudan Południowy 0 1 1 0,0

Surinam 7 2 9 0,0

Syria 92 207 299 0,1

Tadżykistan 62 377 439 0,2

Tajlandia 302 135 437 0,2

Tajwan 204 265 469 0,2

Tanzania 11 19 30 0,0

Timor Wschodni 1 0 1 0,0

Togo 2 3 5 0,0

Tonga 0 1 1 0,0

Trynidad i Tobago 4 8 12 0,0

Tunezja 67 268 335 0,1

Turcja 645 2143 2788 1,2

175

Turkmenistan 19 42 61 0,0

Uganda 6 14 20 0,0

Ukraina 69399 92792 162191 70,5

Urugwaj 4 6 10 0,0

Uzbekistan 125 1023 1148 0,5

Wenezuela 60 81 141 0,1

Wietnam 1482 1983 3465 1,5

Wybrzeże Kości Słoniowej 4 19 23 0,0

Wyspy Świętego Tomasza i Książęca 1 0 1 0,0

Zambia 9 16 25 0,0

Zimbabwe 240 179 419 0,2

Zjednoczone Emiraty Arabskie 2 3 5 0,0

Suma 89921 140032 229953 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych liczbowych dotyczących postępowań prowadzonych wobec

cudzoziemców w 2019 r. https://udsc.gov.pl/statystyki/raporty-okresowe/zestawienia-roczne/, [dostęp

11.03.2021].

Jak wynika z danych liczbowych dotyczących postępowań prowadzonych wobec

cudzoziemców w 2019 r. wśród ogólnej liczby (229 953) osób, które w 2019 r. złożyły

wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy największą liczbę stanowili obywatele

m.in. Ukrainy (162 191), Gruzji (11 998), Indii (7 290), Białorusi (6 636), Mołdawii (3 860),

Rosji (3 760), Wietnamu (3 465), Chin (3396), Turcji (2 788), a także Korei Południowej

(1 467), Azerbejdżanu (1 461), Nepalu (1 409), Stanów Zjednoczonych Ameryki (1 260),

Bangladeszu (1 159), Uzbekistanu (1 148), Armenii (1 068) oraz Filipin (1 014)574.

Zezwolenia na pobyt czasowy i pracę udziela się cudzoziemcowi, gdy celem jego

pobytu na terytorium RP jest wykonywanie pracy i gdy cudzoziemiec spełnia łącznie takie

warunki jak: posiada ubezpieczenie zdrowotne, posiada źródło stabilnego i regularnego

dochodu, który wystarcza na pokrycie kosztów utrzymania siebie i pozostających na jego

utrzymaniu członków rodziny, ma na terytorium Polski zapewnione miejsce zamieszkania,

podmiot zatrudniający cudzoziemca nie ma możliwości znalezienia pracowników

na lokalnym rynku pracy, wynagrodzenie jakie będzie otrzymywał nie będzie niższe niż

wynagrodzenie innych pracowników zatrudnionych na podobnym stanowisku i w takim

samym wymiarze czasu pracy a wysokość wynagrodzenia nie jest niższa miesięcznie

od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę575.

Zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym

wysokich kwalifikacji udziela się, gdy celem pobytu cudzoziemca na terytorium naszego

państwa jest wykonywanie pracy w zawodzie, który wymaga wysokich kwalifikacji oraz

574Ibidem. 575Ibidem, art. 114.

176

spełnia łącznie określone warunki jak: zawarł umowę o pracę, umowę o pracę nakładczą lub

inną umowę cywilnoprawną, na której podstawie wykonuje pracę, świadczy usługi lub

pozostaje w stosunku służbowym na okres co najmniej 1 roku, posiada wymagane

kwalifikacje i spełnia inne wymagane prawem warunki, posiada wyższe kwalifikacje

zawodowe, posiada ubezpieczenie zdrowotne (na podstawie ustawy z dnia 27sierpnia 2004 r.

oświadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych576) lub

potwierdzenie ubezpieczyciela o pokryciu kosztów leczenia na terytorium RP oraz posiada

zgodę właściwego organu na zajmowanie określonego stanowiska, wykonywanie zawodu lub

prowadzenie innej działalności (gdy jest wymagana przed zawarciem umowy). Kolejnym

wymogiem jest brak możliwości zaspokojenia problemów kadrowych na lokalnym rynku

pracy przez podmiot powierzający pracę cudzoziemcowi oraz wynagrodzenie roczne

wskazane w umowie nie jest niższe niż równowartość 150 % kwoty przeciętnego

wynagrodzenia w gospodarce narodowej w roku poprzedzającym zawarcie umowy

ogłaszanego corocznie przez Prezesa GUS na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.

o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczenia Społecznego (art. 20ustawy z dnia

17grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych577).

Zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w ramach przeniesienia

wewnątrz przedsiębiorstwa udziela się gdy celem pobytu cudzoziemca jest wykonywanie

przez niego pracy w charakterze specjalisty, pracownika odbywającego staż i pracownika

kadry kierowniczej w jednostce, mającej siedzibę na terytorium naszego państwa,

po spełnieniu łącznie szeregu kryteriów zawartych w ustawie, jakie ubiegający się

o zezwolenie cudzoziemiec musi spełnić578.

Zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy przez cudzoziemca

delegowanego przez pracodawcę zagranicznego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

udziela się cudzoziemcowi jeśli spełni następujące warunki: posiada zezwolenie na pracę

(w rozumieniu ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku

pracy579) albo (jeśli zezwolenie na pracę nie jest wymagane) pisemne oświadczenie

pracodawcy o zamiarze powierzenia mu pracy, posiada ubezpieczenie zdrowotne

(w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. oświadczeniach opieki zdrowotnej

finansowanych ze środków publicznych580) lub potwierdzenie ubezpieczyciela o pokryciu

576Dz. U. 2004, Nr 210, poz. 2135 z późn. zm. 577Dz. U. 1998, Nr 162, poz. 1118 z późn. zm. 578Art. 127 i 139a ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach…, op. cit. 579Dz. U. 2004, Nr 99, poz. 1001 z późn. zm. 580Dz. U. 2004, Nr 210, poz. 2135 z późn. zm.

177

kosztów leczenia cudzoziemca na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, posiada stabilne źródło

dochodu wystarczającego na pokrycie kosztów utrzymania własnego i członków rodziny

będących na jego utrzymaniu oraz na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ma zapewnione

miejsce zamieszkania581.

Zezwolenie na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej to forma

pobytu udzielana cudzoziemcowi, którego celem pobytu na terytorium naszego kraju jest

prowadzenie działalności gospodarczej na podstawie przepisów obowiązujących w tym

zakresie na terytorium Polski, jeśli cudzoziemiec spełni szereg przepisów określonych ustawą

z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach582.

Cudzoziemiec, który zamierza rozpocząć lub kontynuować studia w Polsce i w tym

czasie przebywać na terytorium naszego kraju może uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy

w celu kształcenia się na studiach. Warunkiem jest zatwierdzenie przez ministra właściwego

do spraw wewnętrznych jednostki prowadzącej studia i brak wydanego zakazu przyjmowania

cudzoziemców oraz spełnienie przez cudzoziemca warunków określonych w ustawie583.

Jeśli cudzoziemiec będący naukowcem zamierza na terytorium naszego państwa

prowadzić badania naukowe lub prace rozwojowe w jednostce naukowej posiadającej

siedzibę w naszym kraju, zatwierdzonej przez właściwego ministra może po spełnieniu

określonych ustawą warunków uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy w celu prowadzenia

badań naukowych584.

Jeśli celem pobytu cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest odbycie

stażu u organizatora stażu zatwierdzonego przez ministra właściwego do spraw

wewnętrznych cudzoziemiec może ubiegać się po spełnieniu określonych prawem warunków

o zezwolenie na pobyt czasowy dla stażysty585.

Jeśli natomiast celem pobytu cudzoziemca na terytorium naszego państwa jest udział

w projektach wolontariatu europejskiego wówczas wolontariuszowi udziela się, po spełnieniu

określonych ustawą warunków zezwolenia na pobyt czasowy dla wolontariusza586.

Gdy celem pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest wykonywanie pracy

sezonowej u podmiotu powierzającego wykonywanie pracy587 cudzoziemcowi udziela się,

581Art.140 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach…, op. cit. 582Ibidem, art. 142 ust. 1. 583Ibidem, art. 144 ust. 1. 584Ibidem, art. 151 ust. 1. 585Ibidem, art. 157 a. 586Ibidem, art. 157 g. 587Art. 88 ust.2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy

(Dz. U. 2004, Nr 99, poz. 1001 z późn. zm.).

178

po spełnieniu łącznie kilku warunków, zezwolenia na pobyt czasowy ze względu na pracę

sezonową588.

Cudzoziemcy mogą ubiegać się, po spełnieniu określonych warunków, o zezwolenie

na pobyt czasowy ze względu na inne okoliczności589 oraz zezwolenie na pobyt czasowy

ze względu na okoliczności wymagające krótkotrwałego pobytu590.

Cudzoziemcowi można także, na jego wniosek, po spełnieniu określonych ustawą warunków

udzielić zezwolenia na pobyt stały591 i zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego,

udzielanego cudzoziemcowi także na jego wniosek i po spełnieniu określonych warunków,

na czas nieokreślony, jeśli przebywał na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej legalnie

i nieprzerwanie przez co najmniej 5 lat, bezpośrednio przed złożeniem wniosku592.

Dane dotyczące liczby osób, które w roku 2019 złożyły wniosek o udzielenie zezwolenia

na pobyt stały przedstawia poniższa tabela593.

Tabela 22. Liczba osób, które w 2019 r. złożyły wniosek o udzielenie

zezwolenia na pobyt stały (wg. obywatelstwa)

OBYWATELSTWO K M Razem % w

ogółem


Albania 1 16 17 0,1

Algieria 5 39 44 0,3

Angola 1 3 4 0,0

Arabia Saudyjska 0 1 1 0,0

Argentyna 1 5 6 0,0

Armenia 45 50 95 0,6

Australia 5 6 11 0,1

Azerbejdżan 11 5 16 0,1

Bangladesz 3 17 20 0,1

Belize 1 0 1 0,0


Białoruś 2 585 3 406 5 991 34,8

Boliwia 2 1 3 0,0

Bośnia i Hercegowina 1 0 1 0,0

Brazylia 8 20 28 0,2

Bułgaria 1 1 2 0,0

588Art. 185 a ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach…, op. cit. 589Ibidem, art. 186. 590Ibidem, art. 181 ust. 1. 591Ibidem, art. 195 ust. 1. 592Ibidem, art. 211 ust. 1. 593https://udsc.gov.pl/statystyki/raporty-okresowe/zestawienia-roczne/, [dostęp 11.03.2021].

179

Chile 2 8 10 0,1

Chiny 62 42 104 0,6

Czarnogóra 0 1 1 0,0

Czechy 0 1 1 0,0

Dania 1 0 1 0,0

Dominikana 1 3 4 0,0

Egipt 3 80 83 0,5

Ekwador 3 2 5 0,0

Erytrea 2 2 4 0,0

Etiopia 1 0 1 0,0

Filipiny 18 0 18 0,1

Gambia 1 3 4 0,0

Ghana 0 4 4 0,0

Gruzja 34 45 79 0,5

Gujana 1 0 1 0,0

Gwatemala 0 2 2 0,0

Gwinea 1 1 2 0,0

Hongkong 2 0 2 0,0

Indie 15 53 68 0,4

Indonezja 3 2 5 0,0

Irak 10 24 34 0,2

Iran 5 11 16 0,1

Izrael 4 8 12 0,1

Japonia 12 8 20 0,1

Jemen 1 3 4 0,0

Jordania 1 11 12 0,1

Kambodża 1 0 1 0,0

Kamerun 2 9 11 0,1

Kanada 3 9 12 0,1

Kazachstan 30 22 52 0,3

Kenia 3 5 8 0,0

Kirgistan 6 9 15 0,1

Kolumbia 3 6 9 0,1

Kongo 1 0 1 0,0

Korea Południowa 9 4 13 0,1

Kosowo 1 1 2 0,0

Kostaryka 0 2 2 0,0

Kuba 3 1 4 0,0

Kuwejt 0 1 1 0,0

Liban 1 7 8 0,0

Libia 1 11 12 0,1

Litwa 4 0 4 0,0

Luksemburg 1 0 1 0,0


Malezja 4 2 6 0,0

Maroko 1 37 38 0,2

Meksyk 7 22 29 0,2

Mołdawia 41 32 73 0,4

180

Mongolia 10 2 12 0,1

Nepal 6 6 12 0,1

Niderlandy 0 2 2 0,0

Niemcy 0 5 5 0,0

Nieokreślone 1 0 1 0,0

Nigeria 1 34 35 0,2

Nikaragua 0 1 1 0,0

Nowa Zelandia 0 4 4 0,0

Pakistan 4 34 38 0,2

Palestyna 2 3 5 0,0

Panama 1 1 2 0,0

Paragwaj 1 1 2 0,0

Peru 5 5 10 0,1

Republika Południowej Afryki 5 6 11 0,1

Republika Środkowoafrykańska 0 1 1 0,0

Rosja 475 379 854 5,0

Rumunia 0 1 1 0,0

Samoa Amerykańskie 1 0 1 0,0

Senegal 0 1 1 0,0

Serbia 7 12 19 0,1


Singapur 1 0 1 0,0

Słowacja 2 1 3 0,0

Somalia 0 1 1 0,0

Sri lanka 3 1 4 0,0


Sudan 1 2 3 0,0

Syria 16 49 65 0,4


Tajlandia 10 1 11 0,1

Tajwan 3 0 3 0,0

Togo 0 2 2 0,0

Trynidad i Tobago 1 1 2 0,0

Tunezja 2 73 75 0,4

Turcja 22 85 107 0,6


Uganda 2 1 3 0,0

Ukraina 4 423 4 051 8 474 49,2

Uzbekistan 20 14 34 0,2

Wenezuela 4 3 7 0,0

Wietnam 110 110 220 1,3

Włochy 0 1 1 0,0

Wybrzeże Kości Słoniowej 1 0 1 0,0

Zimbabwe 1 1 2 0,0

Suma 8 150 9 078 17 228 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych liczbowych dotyczących postępowań wobec cudzoziemców

w 2019 r. https://udsc.gov.pl/statystyki/raporty-okresowe/zestawienia-roczne/, [dostęp 11.03.2021].

181

Z danych liczbowych dotyczących postępowań wobec cudzoziemców można wywnioskować,

że w roku 2019 w Polsce łącznie 17 228 osób złożyło wniosek o udzielenie zezwolenia

na pobyt stały w tym 8 150 kobiet i 9 078 mężczyzn. Najliczniejszą grupę stanowili

obywatele Ukrainy 8 474, Białorusi 5 991, Rosji 854, Wietnamu 220, Turcji 107 oraz Chin

104594.

Ustawodawca określił także inne formy zezwolenia uprawniające cudzoziemca

do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jakimi są: zgoda na pobyt ze względów

humanitarnych i zgoda na pobyt tolerowany.

Zgody na pobyt na terytorium Polski ze względów humanitarnych (będącej jednocześnie

krajową formą ochrony cudzoziemca) udziela się cudzoziemcowi jeżeli zobowiązanie

go do powrotu może nastąpić jedynie do państwa, w którym (w rozumieniu przepisów

Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia

4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona

Protokołem nr 2595) jego prawo do życia, wolności i osobistego bezpieczeństwa byłoby

zagrożone lub mógłby być poddany torturom albo nieludzkiemu lub poniżającemu

traktowaniu albo karaniu lub mógłby być zmuszony do pracy, lub mógłby być pozbawiony

prawa do rzetelnego procesu sądowego albo być ukaranym bez podstawy prawnej lub

zobowiązanie go do powrotu naruszałoby jego prawo do życia rodzinnego lub prywatnego

(w rozumieniu przepisów Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8

oraz uzupełniona Protokołem nr 2596) lub deportacja naruszałaby prawa dziecka zawarte

w Konwencji o prawach dziecka597,przyjętej przez Zgromadzenie ONZ dnia 20 listopada

1989 r. w takim stopniu, że zagrażał by rozwojowi psychofizycznemu dziecka598.

Zgoda na pobyt ze względów humanitarnych może zostać cudzoziemcowi cofnięta jeśli

wystąpią okoliczności zapisane w ustawie599. Istnieje także możliwość odmowy udzielenia

zgody na pobyt ze względów humanitarnych jeśli istnieją podstawy, że cudzoziemiec m.in.

stanowi zagrożenie dla obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa

i porządku publicznego, lub popełnił zbrodnię przeciwko pokojowi, zbrodnię wojenną lub

przeciw ludzkości (w rozumieniu prawa międzynarodowego) oraz inne zawarte w ustawie600.

594Ibidem. 595Dz. U. 1993, Nr 61, poz. 284 z późn. zm. 596Ibidem. 597Dz. U. 1991, Nr 120, poz. 526 z późn. zm. 598Art. 348 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach…, op. cit. 599Ibidem, art. 350. 600Ibidem, art. 349.

182

Zgoda na pobyt ze względów humanitarnych udzielana jest przez Szefa Urzędu do Spraw

Cudzoziemców601.

Innym zezwoleniem na pobyt czasowy i jednocześnie krajową formą ochrony

cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przyznawaną cudzoziemcom jest zgoda

na pobyt tolerowany. Zgoda udzielona może być cudzoziemcowi jeśli zobowiązanie

do powrotu może nastąpić tylko do państwa, gdzie zagrożone byłoby jego prawo do życia,

wolności, bezpieczeństwa osobistego lub mógłby być torturowany albo poniżany i traktowany

w nieludzki sposób albo karany, lub nie miałby prawa do sprawiedliwego procesu sądowego

albo mógłby być ukarany bez podstawy prawnej w przypadku, gdy nie można udzielić zgody

na pobyt ze względów humanitarnych oraz gdy wydalenie cudzoziemca jest niemożliwe

z przyczyn niezależnych od właściwych polskich instytucji lub kiedy odmówiono ekstradycji

cudzoziemca602.

Zgodę na pobyt tolerowany wydaje Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców603.

Szczególnym rodzajem i zarazem pewną ochroną cudzoziemca jest udzielenie

czasowego lub stałego zezwolenia na pobyt udzielanego ofiarom handlu ludźmi. Jeśli istnieje

domniemanie, że cudzoziemiec jest ofiarą handlu ludźmi w rozumieniu art. 115 § 22 k.k.

wydaje się zaświadczenie potwierdzające istnienie takiego domniemania604. Zezwolenia

na pobyt czasowy dla cudzoziemca będącego ofiarą handlu ludźmi udziela się jeśli spełnione

są następujące warunki: cudzoziemiec przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

podjął współpracę z organami właściwymi do prowadzenia postępowania w sprawie

o przestępstwo, zerwał kontakty z osobami podejrzanymi o popełnienie przestępstwa handlu

ludźmi605. Zezwolenie na pobyt czasowy dla ofiar handlu ludźmi udziela się na okres

co najmniej 6 miesięcy606.

Pobyt cudzoziemca na terytorium RP na takiej podstawie uważa się za legalny przez okres

ważności zaświadczenia.

Ofierze przestępstwa handlu ludźmi może zostać również udzielone zezwolenie na pobyt stały

jeśli osoba ta przebywała na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio przed

złożeniem wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt stały przez okres nie krótszy niż

1 rok na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy dla ofiar handlu ludźmi, współpracowała

601Ibidem, art. 16 ust. 1 pkt. 4. 602Ibidem, art. 351. 603Ibidem, art. 16 ust. 1 pkt. 4. 604Ibidem, art. 170. 605Ibidem, art. 176. 606Ibidem, art. 177.

183

z organami ścigania w postępowaniu karnym oraz ma uzasadnione obawy przed powrotem

do kraju swojego pochodzenia607.

Jeśli cudzoziemiec przebywający na terytorium naszego kraju na podstawie zaświadczenia

o istnieniu domniemania o byciu ofiarą handlu ludźmi, dobrowolnie, aktywnie i z własnej

inicjatywy nawiąże kontakt z osobami, które podejrzane są o przestępstwo handlu ludźmi608

lub usiłował bądź przekroczył granicę niezgodnie z przepisami prawa jego pobyt uważa się

za nielegalny609. Organem właściwym do przyznania zezwolenia na pobyt czasowy dla ofiar

handlu ludźmi jest wojewoda.

W przypadku cofnięcia lub upływu terminu ważności zezwolenia i pobyt nie został

przedłużony ani nie uzyskał nowego zezwolenia, cudzoziemiec jest zobowiązany

do opuszczenia terytorium RP610.

Zgodnie z ustawą z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach611 osobami zwolnionymi

z obowiązku posiadania wizy są członkowie załóg statków morskich, które przypływają

do polskich portów morskich. Na czas pobytu statku w porcie, w celu zejścia na ląd i pobytu

w granicach miasta portowego oraz graniczących z nim gmin i w związku z tym

koniecznością przekroczenia granicy członkowie załóg zwolnieni są z tego obowiązku612.

Z obowiązku posiadania wiz zwolnieni są także cudzoziemcy m.in. posiadający paszporty

dyplomatyczne, paszporty dla osób pełniących oficjalne obowiązki oraz inne paszporty

oficjalne, cywilne załogi samolotów i statków, załoga i obsługa lotu podczas odbywania misji

awaryjnych lub ratunkowych, innych osób niosących pomoc w razie wypadku lub katastrofy,

członkowie cywilnych załóg statków żeglujących na wodach międzynarodowych, a także

posiadaczy listów żelaznych wystawianych przez niektóre międzynarodowe organizacje

międzyrządowe swoim urzędnikom z państw wymienionych w rozporządzeniu Rady (WE)

nr 539/2001 z dnia 15 marca 2001 r. wymieniające państwa trzecie, których obywatele muszą

posiadać wizy podczas przekraczania granic zewnętrznych, oraz te, których obywatele

są zwolnieni z tego wymogu613 wymieniającym państwa trzecie, których obywatele

zobowiązani są podczas przekraczania granic zewnętrznych do posiadania wizy oraz państwa,

których obywatele są zwolnieni z tego obowiązku. Zwolnienie z wymogu posiadania wiz

607Ibidem, art. 195 ust. 1. 608Art. 189a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. 1997, Nr 88, poz. 553 z późn. zm.). 609Art. 171 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach…, op. cit. 610Ibidem art. 299 ust. 5. 611Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm. 612Art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach…, op. cit. 613Dz. U. WE 2001, L 081.

184

obowiązuje, gdy całkowity pobyt na terenie Polski wymienionych powyżej osób nie

przekracza 90 dni614.

Niektórzy cudzoziemcy zwolnieni są z konieczności posiadania wizy albo innego

dokumentu uprawniającego do wjazdu i pobytu na terytorium Polski w ramach ruchu

bezwizowego. Bez obowiązku uzyskania wizy w ramach ruchu bezwizowego można

przebywać na terytorium wszystkich państw członkowskich strefy Schengen (w tym także

Polski) przez czas nie dłuższy niż 90 dni w ciągu każdego 180 - dniowego okresu.

W uzasadnionych przypadkach wojewoda właściwy ze względu na miejsce pobytu

cudzoziemca przebywającego w Polsce w ramach ruchu bezwizowego może przedłużyć okres

pobytu tego cudzoziemca na terytorium naszego kraju o kolejne 90 dni, jeśli w umowie

o zniesieniu obowiązku wizowego przewidziana jest taka możliwość.

Cudzoziemcami zwolnionymi z obowiązku posiadania wizy w przypadku podróżowania

do państw strefy Schengen są obywatele m.in. Albanii, Gruzji, Ukrainy (zwolnienie

z wymogu posiadania wiz odnosi się jedynie do posiadaczy paszportów biometrycznych),

a także Mołdawii (zwolnienie z wymogu posiadania wiz odnosi się jedynie do posiadaczy

paszportów biometrycznych wydanych zgodnie z normami ICAO).

W czasie trwania pobytu cudzoziemca bez konieczności uzyskania wizy powinien on spełniać

kilka warunków: posiadać ważny dokument podróży, umieć uzasadnić cel i warunki

zamierzonego pobytu, posiadać środki wystarczające do utrzymania lub możliwość zgodnego

z prawem ich pozyskania, nie być osobą, co do której dokonano wpisu do Systemu

Informacyjnego Schengen do celów odmowy wjazdu jak również nie być uważanym za osobę

stanowiącą zagrożenie dla bezpieczeństwa wewnętrznego, porządku i zdrowia publicznego

oraz zagrażającą stosunkom międzynarodowym któregokolwiek z państw członkowskich Unii

Europejskiej, a w szczególności nie dokonano w bazach krajowych państw członkowskich

wpisu dotyczącego tej osoby do celów odmowy wjazdu.

Cudzoziemcy mogą korzystać z dwóch rodzajów form ochrony tj. ochrony

międzynarodowej, którą regulują przepisy prawa międzynarodowego lub unijnego, a także

ochrony krajowej, którą regulują przepisy prawa danego państwa obowiązujące wyłącznie

na jego terytorium. Ochrona międzynarodowa to „instytucja prawna, której udzielenie

oznacza dla cudzoziemca uzyskanie prawa do pozostania w kraju, do którego przybył

614https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32001R0539&from=PL [dostęp

14.03.2021].

185

uciekając przed prześladowaniami, innymi represjami (takimi jak tortury, nieludzkie lub

poniżające traktowanie) albo wojną”615.

Formy ochrony międzynarodowej to: przyznanie statusu uchodźcy, przyznanie ochrony

uzupełniającej i ochrona czasowa. Ochrona międzynarodowa udzielana jest w oparciu

o przepisy ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony

na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej616 osobom, które spełniają warunki do nadania statusu

uchodźcy jak również nie spełniają warunków do nadania statusu uchodźcy617, ale kwalifikują

się do uzyskania ochrony uzupełniającej618.

Formy ochrony krajowej to: azyl, zgoda na pobyt tolerowany, zgoda na pobyt

ze względów humanitarnych, zezwolenie na pobyt czasowy dla ofiar handlu ludźmi,

zezwolenie na pobyt czasowy wydawane ze względu na poszanowanie prawa do życia

rodzinnego i praw dziecka.

Status uchodźcy nadawany jest na terenie Rzeczypospolitej Polskiej przez Szefa

Urzędu do Spraw Cudzoziemców619 na wniosek cudzoziemca, „jeżeli cudzoziemiec –

na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem w kraju pochodzenia z powodu swojej

rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy

społecznej – nie może lub nie chce korzystać z ochrony swojego kraju”620. Jak wynika

z danych Urzędu do Spraw Cudzoziemców w pierwszej połowie 2020 r. w Rzeczypospolitej

Polskiej złożono 1 500 wniosków o przyznanie statutu uchodźcy. Głównie były to osoby

z Federacji Rosyjskiej 819, Ukrainy 144, Republiki Tadżykistanu 58, Gruzji 34, Republiki

Turcji 34621. W pierwszym kwartale 2021 r. złożono 985 wniosków uchodźczych.

265 Białorusinów, 193 Rosjan, 61 Afgańczyków622.

Ochrona uzupełniająca przyznawana jest przez Szefa Urzędu do Spraw

Cudzoziemców623 w przypadku, kiedy cudzoziemiec nie spełnia warunków do nadania statusu

uchodźcy, ale jego powrót do kraju pochodzenia może narażać go m.in. na ryzyko

doświadczenia krzywdy w postaci orzeczenia kary śmierci lub egzekucji, tortur, nieludzkiego,

615http://uchodzcy.info>infos>pojecia-i-definicje [dostęp 28.04.2021]. 616Dz. U. 2003, Nr 128, poz. 1176 z późn. zm. 617Art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 2003, Nr 128, poz. 1176 z późn. zm.). 618Ibidem art. 15. 619Art. 16 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach…, op. cit. 620Art. 1A Konwencji Genewskiej z 1951 r. (Dz. U. 1991, Nr 119, poz. 515 z późn. zm.). 621https://udsc.gov.pl/ochrona-miedzynarodowa-w-i-polowie-2020-r/ [dostęp 28.04.2021]. 622https://udsc.gov.pl/ochrona-miedzynarodowa-w-i-kwartale-2021-r/ [dostęp 28.04.2021]. 623Art. 16 ust. 1 pkt. 3 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach…, op. cit.

186

poniżającego traktowania, zagrożenia - wskutek przemocy - zdrowia lub życia ludności

cywilnej na skutek wewnętrznego lub międzynarodowego konfliktu zbrojnego.

Ochrona czasowa może być przyznana przez Szefa Urzędu do Spraw

Cudzoziemców624 cudzoziemcom, którzy masowo przybywają do Polski, a opuścili

kontynent, państwo, swój kraj pochodzenia czy miejscowość z powodu obcej agresji, wojny,

wojny domowej, konfliktów na tle etnicznym lub jaskrawych przypadków naruszeń praw

człowieka.

Azyl to forma ochrony, schronienia, która udzielana jest dyskryminowanym czy

prześladowanym (z powodów politycznych, religijnych, czy ze względu na przekonania625)

we własnym kraju cudzoziemcom przebywającym na terytorium innego państwa, w celu

zapewnienia im ochrony i bezpieczeństwa. Sytuację prawną cudzoziemców w danym

państwie regulują zarówno przepisy prawa krajowego jak i regulacje międzynarodowe.

W Polsce zasady, tryb i warunki udzielenia azylu cudzoziemcowi reguluje ustawa

z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej626. Art. 3.1 ustawy określa formy ochrony cudzoziemca poprzez: nadanie statusu

uchodźcy, udzielenie ochrony uzupełniającej, udzielenie azylu i udzielenie ochrony czasowej.

Konstytucja nie zawiera szczegółowej charakterystyki prawa do azylu ani jego

podmiotu odsyłając w tej kwestii do zapisów ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r.

o cudzoziemcach627, której zapisy stanowią, że cudzoziemcem jest każdy, kto nie posiada

obywatelstwa polskiego628. Należy przez to rozumieć, że cudzoziemiec to osoba posiadająca

obywatelstwo innego państwa jak i osoba nie posiadająca żadnego obywatelstwa

(bezpaństwowiec). Status azylanta przysługuje wyłącznie człowiekowi i o jego nadanie nie

może się zwrócić osoba prawna czy jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości

prawnej.

Art. 90.1 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej629 zawiera przesłanki, stanowiące podstawę do udzielenia azylu

cudzoziemcowi, jeśli spełnione są łącznie dwa warunki tj. udzielenie azylu jest niezbędne dla

zapewnienia mu ochrony i jeśli przemawia za tym ważny interes Rzeczypospolitej Polskiej.

624Ibidem art. 16 ust. 1 pkt. 6. 625M. Lis, hasło azyl, [w:] U. Kalina-Prasznic (red.),Encyklopedia prawa, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa

2004, s. 40. 626Dz. U. 2003, Nr 128, poz. 1176 z późn. zm. 627Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm. 628Art. 2 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach…, op. cit. 629Dz. U. 2003, Nr 128, poz. 1176 z późn. zm.

187

Organem właściwym do załatwienia wniosku o azyl jest Szef Urzędu do Spraw

Cudzoziemców630, po uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw zagranicznych.

Liczbę osób, które złożyły wniosek o udzielenie azylu w 2019 r. przedstawia poniższa tabela.

Tabela 23. Liczba osób, które złożyły wnioski o udzielenie azylu w 2019 r. według

obywatelstwa i płci

OBYWATELSTWO Kobiety Mężczyźni Razem

Anguilla 0 1 1

Armenia 0 1 1

Białoruś 0 1 1

Finlandia 2 0 2

Gruzja 0 2 2

Litwa 1 0 1

Macedonia Północna 0 1 1

Mołdawia 0 1 1

Republika

Południowej Afryki 0

1 1

Rosja 3 4 7

Turcja 0 2 2

Ukraina 1 1 2

Włochy 1 1 2

Suma 8 16 24 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych liczbowych dotyczycących postępowań wobec cudzoziemców

w 2019 r. https://udsc.gov.pl/statystyki/raporty-okresowe/zestawienia-roczne/, [dostęp 11.03.2021].

Z danych Urzędu do Spraw Cudzoziemców wynika, że w 2019 r. wnioski o udzielenie azylu

złożyło łącznie 24 osoby w tym: 8 kobiet i16 mężczyzn. W grupie tej najwięcej było

obywateli Rosji (7), następnie Finlandii, Gruzji, Turcji, Ukrainy i Włoch (po 2)631.

Ilość wydanych decyzji w sprawach o udzielenie azylu w 2019 r. ukazane zostało w poniższej

tabeli.

Każdą z tych spraw należy rozpatrywać indywidualnie żeby zobaczyć co leży u podstaw

takiej decyzji.

630Art. 16 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 2003, Nr 128, poz. 1176 z późn. zm.). 631https://udsc.gov.pl/statystyki/raporty-okresowe/zestawienia-roczne/, [dostęp 11.03.2021].

188

Tabela 24. Liczba osób, którym wydano decyzje w sprawach o udzielenie azylu w 2019 r.

według obywatelstwa, płci i rodzaju wydanej decyzji

Obywatelstwo Pozytywna Negatywna Umorzenie

K M Razem K M Razem K M Razem

Armenia 0 0 0 0 0 0 0 1 1

Finlandia 0 0 0 0 0 0 2 0 2

Mołdawia 0 0 0 0 1 1 0 0 0

Norwegia 2 0 2 0 0 0 0 0 0

Republika

Południowej

Afryki

0 0 0 0 1 1 0 0

0

Rosja 0 0 0 3 1 4 0 0 0

Szwecja 0 0 0 0 1 1 0 0 0

Turcja 0 0 0 0 0 0 0 1 1

Ukraina 0 0 0 0 2 2 0 0 0

Suma 2 0 2 3 6 9 2 2 4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych liczbowych dotyczących postępowań wobec cudzoziemców w

2019 r. https://udsc.gov.pl/statystyki/raporty-okresowe/zestawienia-roczne/, [dostęp 11.03.2021].

Z danych Urzędu do Spraw Cudzoziemców w sprawie o udzielenie azylu w 2019 r.

pozytywne decyzje wydane zostały dla 2 osób (2 kobiety) z Norwegii, negatywne wydano

9 osobom (3 kobiety, 6 mężczyzn) tj. 4 z Rosji, 2 z Ukrainy, Mołdawii, Szwecji i RPA

po 1 osobie. Decyzje umarzające postępowanie w sprawie udzielenia azylu wydane zostały

4 osobom: z Armenii (1), z Finlandii (2) i z Turcji (1)632.

Liczba osób, które złożyły wniosek o udzielnie ochrony międzynarodowej w 2019 r.

przedstawia poniższa tabela.

Tabela 25. Liczba osób, które w 2019 r. złożyły wniosek o udzielenie ochrony

międzynarodowej w RP według obywatelstwa i płci

Obywatelstwo k m Ogółem % w

ogółem


Algieria 0 10 10 0,2

Angola 3 0 3 0,1

Armenia 18 28 46 1,1

Azerbejdżan 9 20 29 0,7

Bangladesz 0 12 12 0,3


Białoruś 10 27 37 0,9

632Ibidem.

189

Brazylia 0 1 1 0,0

Bułgaria 2 1 3 0,1

Burkina Faso 0 2 2 0,0

Burundi 1 1 2 0,0

Chiny 3 8 11 0,3

Demokratyczna Republika Konga 0 1 1 0,0

Egipt 1 22 23 0,6

Erytrea 2 0 2 0,0

Etiopia 2 2 4 0,1

Finlandia 5 1 6 0,1

Francja 0 1 1 0,0

Gambia 1 4 5 0,1

Ghana 0 1 1 0,0

Grecja 1 0 1 0,0

Gruzja 27 59 86 2,1

Gwinea 3 6 9 0,2

Indie 1 23 24 0,6

Irak 11 21 32 0,8

Iran 7 45 52 1,3

Izrael 1 1 2 0,0

Jemen 0 7 7 0,2

Jordania 1 5 6 0,1

Kamerun 1 1 2 0,0

Kanada 0 1 1 0,0

Kazachstan 14 15 29 0,7

Kirgistan 22 24 46 1,1

Kolumbia 0 2 2 0,0

Kongo 0 3 3 0,1

Kuba 10 19 29 0,7

Liban 12 18 30 0,7

Libia 2 6 8 0,2

Litwa 0 1 1 0,0


Maroko 1 3 4 0,1

Mołdawia 3 3 6 0,1

Mongolia 2 0 2 0,0

Nepal 0 2 2 0,0

Nigeria 0 12 12 0,3

Pakistan 4 19 23 0,6

Palestyna 1 7 8 0,2

Rosja 1 327 1287 2614 63,8

Senegal 1 1 2 0,0

Serbia 0 1 1 0,0


Słowenia 0 1 1 0,0

Somalia 0 5 5 0,1

Sri Lanka 0 2 2 0,0


190

Sudan 0 2 2 0,0

Syria 6 20 26 0,6

Szwecja 0 1 1 0,0


Tajlandia 1 0 1 0,0

Tanzania 0 2 2 0,0

Togo 0 1 1 0,0

Tunezja 1 5 6 0,1

Turcja 48 75 123 3,0


Uganda 0 1 1 0,0

Ukraina 179 255 434 10,6

Uzbekistan 3 6 9 0,2

Wenezuela 1 1 2 0,0

Wietnam 9 24 33 0,8

Suma 1822 2274 4096 100,00

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych liczbowych dotyczące postępowań wobec cudzoziemców w 2019 r. https://udsc.gov.pl/statystyki/raporty-okresowe/zestawienia-roczne/, [dostęp 11.03.2021].

Z danych Urzędu do Spraw Cudzoziemców można wywnioskować, że w 2019 r. łącznie

4 096 osób złożyło wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej w RP w tym: 1 822

kobiety i 2 274 mężczyzn. Najliczniejszą grupę stanowili Rosjanie (2 614), Ukraińcy (434),

Turcy (123) oraz obywatele Tadżykistanu (113)633.

Tabela 26. Główne ośrodki akademickie w Polsce i liczba studentów cudzoziemców

Liczba cudzoziemców

Główne ośrodki

akademickie w Polsce

2019/2020 2020/2021

Warszawa 13 911 19 453

Kraków 5 747 6 674

Lublin 6 355 6 493

Wrocław 6 814 4 404

Poznań 3 748 4 342

Pozostałe 20 697 19 137

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Straży Granicznejhttps://www.strazgraniczna.pl/


Jak wynika z danych Straży Granicznej wynika, że najwięcej imigrantów w roku

akademickim 2019/2020 oraz 2020/2021 studiowało w Warszawie. Później kolejno

633Ibidem.

191

we Wrocławiu, Lublinie, Krakowie i Poznaniu. Imigranci studiujący w Warszawie stanowią

32,15% wszystkich studentów w Warszawie, 68,4 % imigrantów studiuje łącznie

w Krakowie, Lublinie, Wrocławiu i Poznaniu634.

Tabela 27. Główne obywatelstwa imigrantów studiujących w Polsce

Kraj Liczba imigrantów

2019/2020

Liczba imigrantów

2020/2021

Ukraina 30 486 30 098

Białoruś 6 885 7 930

Indie 2 794 2 166

Turcja 2 065 1 812

Chiny 1 422 1 438

Kazachstan 1 185 1 403

Rosja 1 094 1 267

Pozostałe 11 341 14 389



Z danych Straży Granicznej można zaobserwować, że największą liczbę imigrantów, którzy

studiują w Polsce w latach 2019/2020 oraz 2020/2021 stanowią Ukraińcy, później kolejno

obywatele Republiki Białorusi, Indii, Turcji, Chin, Kazachstanu oraz Federacji Rosyjskiej.

Ukraińcy stanowią 49,74%, Białorusi 13,10% ogólny wzrost imigrantów studiujących

w Polsce i spadek Ukraińców o 1,3%, spadek liczby studentów imigrantów, obywateli Indii

o 22,5% oraz Turcji o 12,3%635.

Tabela 28. Cudzoziemcy podejrzani o popełnienie przestępstw oraz / pokrzywdzeni na terenie

Polski

KRAJ 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Armenia 324/18 287/12 209/17 121/7 118/4 86/15 91/5 91/7 67/9

Austria 2/51 11/59 8/17 10/22 9/18 2/8 4/7 9/14 2/40

Belgia 8/40 22/56 10/46 7/24 10/41 13/22 11//10 8/24 8/13

Białoruś 656/140 419/115 361/76 354/72 206/34 142/47 157/35 243/70 230/97

Bułgaria 74/19 79/18 49/20 57/5 119/20 103/21 154/21 177/26 108/27

Chiny 7/17 10/9 5/7 3/7 0/8 8/16 5/8 10/18 19/24

634Straż Graniczna, Informacja statystyczna za 2019 r.,https://www.strazgraniczna.pl/pl/granica/statystyki-

sg/2206,Statystyki-SG.html [dostęp 2.02.2021]. 635Ibidem.

192

Chorwacj

a 8/6 3/6 4/10 4/0 2/1 3/2 1/1 3/2 10/10

Czechy 50/67 53/70 34/52 52/40 46/45 61/47 65/22 67/44 98/44

Dania 4/57 8/59 5/45 7/28 9/25 8/18 6/21 6/13 4/11

Estonia 10/7 14/13 21/4 13/3 15/5 12/18 12/2 20/8 7/3

Finlandia 0/18 3/20 3/18 3/14 0/14 1/6 3/8 0/14 1/10

Francja 21/130 34/168 16/128 22/74 26/59 28/38 20/50 14/55 27/44

Grecja 5/8 3/2 3/7 3/7 2/4 4/1 3/5 2/1 7/5

Gruzja 32/0 31/5 48/4 22/1 17/0 62/1 101/5 53/6 49/4

Hiszpania Bd bd bd 0/4 7/19 12/9 10/5 13/21 23/36

Holandia 27/142 31/140 21/110 19/84 15/54 12/36 14/48 9/46 26/35

Irlandia 0/9 2/15 6/24 3/36 5/12 1/12 7/17 9/13 8/16

Izrael 2/17 6/10 5/10 0/15 2/3 3/6 5/4 5/5 2/7

Kazachsta

n 8/6 11/4 12/1 12/2 7/2 3/1 3/0 4/1 4/1

Litwa 194/32 182/58 139/20 173/42 176/22 139/33 184/37 205/30 190/33

Łotwa 36/12 20/19 34/15 32/25 30/9 28/8 23/10 31/9 38/16

Mołdawia 22/5 9/1 24/15 16/3 12/2 7/2 7/5 12/1 11/2

Mongolia 32/15 28/7 12/9 19/1 11/2 14/4 1/4 7/0 4/3

Niemcy 303/2.301 298/1986 213/1.153 193/690 168/434 164/308 137/297 130/204 112/212

Norwegia 7/60 7/54 3/59 4/49 5/40 2/35 3/34 3/42 2/24

Pakistan 9/5 4/0 6/4 8/4 7/1 9/4 5/5 7/4 9/0

Portugalia Bd bd bd 4/0 9/5 8/1 4/4 10/8 4/0

Rosja 191/56 184/47 166/51 172/79 169/32 180/39 133/42 133/29 119/61

Rumunia 55/7 76/11 61/15 55/14 170/11 134/14 140/15 159/14 156/16

Słowacja 23/50 49/66 33/95 48/78 67/22 49/16 42/31 44/16 31/64

Słowenia ¼ 3/8 1/4 1/3 0/2 2/1 2/2 2/6 5/1

Szwajcari

a 8/39 4/31 6/25 1/21 9/11 18/14 8/14 11/8 6/9

Szwecja 10/141 20/114 14/77 13/50 11/35 10/23 7/23 8/30 25/18

Turcja 31/19 19/16 20/8 13/12 21/8 12/16 21/17 21/16 26/16

Ukraina 1.404/214 914/230 658/201 588/160 398/88 459/137 659/111 493/134 479/149

USA 16/69 20/61 15/42 7/64 14/23 14/32 10/25 8/43 6/21

Węgry 9/30 15/43 12/30 14/13 16/6 11/8 19/13 16/12 11/13

Wielka

Bryt. 15/102 16/141 21/193 19/171 18/147 21/90 15/67 12/82 25/63

Wietnam 59/38 76/37 61/25 43/10 50/14 33/5 57/13 51/16 44/5

Włochy 36/100 34/104 25/83 25/74 27/46 28/40 35/35 24/55 22/45

RAZEM

*

3.870/4.29

0

3.146/4.05

6

2.478/2.93

6

2.293/2.16

1

2.141/1.46

3

2034/129

6

2319/121

9

2242/128

2

2152/140

3

* - W rubryce "Razem" uwzględniono wszystkich cudzoziemców, także z krajów nie

uwzględnionych w tabeli. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Policji http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-

statystyki/przestepczosc-cudzozie/50867,Cudzoziemcy-przestepczosc.html [dostęp 23.04.2021].

193

Jak wynika z danych statystycznych Policji w okresie czasowym od 2004 do 2012r. ogólna

liczba cudzoziemców popełniających przestępstwa na terytorium Polski zmniejszyła się

o około 30 %. Zarówno w roku 2004 jak i 2012 największą liczbę obcokrajowców

popełniających przestępstwa w naszym kraju stanowili Ukraińcy, Białorusini, Rumuni,

Rosjanie, Niemcy, Litwini i Bułgarzy.

Jednocześnie Ukraińcy, Niemcy i Białorusini byli najczęściej pokrzywdzonymi na terenie

Polski cudzoziemcami636.

Tabela29. Imigranci w wieku 13 lat i więcej przebywający w Polsce czasowo powyżej 3

miesięcy według płci i poziomu wykształcenia w %.

Wykształcenie imigranta Podział ze względu na płeć

Mężczyźni Kobiety

Wyższe 26,7% 27,6%

Policealne 2% 2,6%

Średnie 32,6% 30,1%

Zasadnicze zawodowe 8,6% 5,2%

Gimnazjalne 2,3% 2,8%

Podstawowe 7,1% 7,8%

Podstawowe nieukończone

i bez wykształcenia

0,9% 0,5%

Nieustalony 19,8% 23,4%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego, https://stat.gov.pl/cps/rde/

xbcr/gus/L_migracje_zagraniczne_ludnosci_NSP2011.pdf s. 43, [dostęp 21.04.2021].

Zgodnie z danymi Statystycznymi Głównego Urzędu Statystycznego w grupie 9 412

imigrantów z wykształceniem wyższym wśród, których pozyskano informacje o poziomie

wykształcenia (tytuł lekarza, magistra, inżyniera, licencjata), najwięcej było osób, które

ukończyły nauki społeczne, ekonomię i prawo 39,2 %. Dużą część w strukturze kierunków

15,2 % stanowią osoby, które ukończyły inżynierię, procesy produkcyjne i budownictwo,

następnie nauki humanistyczne, nauki o językach, sztukę, 14,5 % kształcenie nauczycieli,

636http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przestepczosc-cudzozie/50867,Cudzoziemcy-

przestepczosc.html [dostęp 23.04.2021].

194

pedagogiki 10,5%, zdrowia i opieki społecznej 5,7 %, usług 3,9 %, informatyki 3,8 % oraz

nauki fizyczne 3,3%637.

Tabela 30. Cudzoziemcy posiadający ważną kartę pobytu na terytorium RP 2019 r. i 2020 r.

Województwo Liczba cudzoziemców posiadających ważna kartę

pobytu na terytorium RP

2019 rok 2020 rok

Zachodnio-pomorskie 14 291 15 527

Pomorskie 17 396 21 314

Warmińsko-mazurskie 6 517 6 518

Podlaskie 9 510 9 966

Lubuskie 11 010 12 831

Wielkopolskie 29 271 35 623

Kujawsko-pomorskie 10 607 11 070

Mazowieckie 98 413 96 846

Dolnośląskie 24 149 27 172

Opolskie 9 719 9 552

Śląskie 20 532 22 666

Łódzkie 22 689 25 323

Małopolskie 35 188 40 840

Świętokrzyskie 3 683 3 662

Podkarpackie 7 554 8 122

Lubelskie 17 207 16 314



Z danych Straży Granicznej wynika, że najwyższy wzrost liczby posiadanych przez

cudzoziemców kart pobytu względem roku 2019 odnotowano w województwie

wielkopolskim 21,7%, małopolskim 16,1% oraz dolnośląskim 12,5%. Łącznie na dzień

31 grudnia 2020 r. ważne karty pobytu posiadało 363 346 cudzoziemców co stanowi wzrost

o 7,6% w stosunku do stanu na dzień 31 grudnia 2019 r. 337 737. Najwięcej kart pobytu

637https://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/L_migracje_zagraniczne_ludnosci_NSP2011.pdf, s. 43 - 44, [dostęp

21.04.2021].

195

zostało wydanych w województwie mazowieckim 96 846 kart co stanowi 26,65% ogółu

wydanych kart, małopolskim 40 840 kart co stanowi 11,24% ogółu wydanych kart638.

Tabela 31. Liczba wydanych zaproszeń dla cudzoziemców główne obywatelstwa

Obywatelstwo 2019 2020

Ukraina 12 720 4 429

Białoruś 6 013 1 424

Rosja 2 876 936

Indie 1 005 354

Turcja 805 331

Kazachstan 520 256

Tunezja 338 250

Chiny 877 224

Pozostałe 7 057 2 714



Zgodnie z danymi Straży Granicznej największą liczbę zaproszeń odnotowano dla obywateli

Ukrainy 4 429 zaproszeń co stanowi 40,56% ogółu. Najwięcej zaproszeń dla obywateli

Ukrainy odnotowano w województwie mazowieckim 2035 co stanowi 54,76% ogółu

wydanych zaproszeń w tym województwie, do obywateli Białorusi skierowano 1 424

zaproszeń co stanowi 13% ogółu639.

Kolejnym ważnym zagadnieniem jest Karta Polaka. Jest to dokument, który

potwierdza przynależność danej osoby do narodu polskiego. Nie jest równoznaczna

z przyznaniem takiej osobie obywatelstwa ani wizy i nie uprawnia do wjazdu do Polski.

Zgodnie z Centralnym Rejestrem Przyznanych i Unieważnionych Kart Polaka

w okresie od 2008 r. do 31.05.2021 r. wydano na całym świecie ponad 336 tysięcy takich

Kart640.

Do osób, które mogą się ubiegać o przyznanie Karty Polaka po spełnieniu poniżej

wymienionych warunków należą mieszkańcy byłych republik radzieckich tj.: Republika

638https://www.strazgraniczna.pl/pl/granica/statystyki-sg/2206,Statystyki-SG.html [dostęp 1.01.2021]. 639Ibidem. 640Dane drogą mailową z dnia 07.06.2021 r. Zastępca Dyrektora Biura Prasowego Ministerstwa Spraw

Zagranicznych.

196

Armenii, Republika Azerbejdżanu, Republika Białorusi, Republika Estońska, Gruzja,

Republika Kazachstanu, Republika Kirgiska, Republika Litewska, Republika Łotwy,

Republika Mołdawii, Republika Tadżykistanu, Republika Turkmenistanu, Ukraina, Republika

Uzbekistanu oraz Federacja Rosyjska641.

Karta Polska została uregulowana w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o Karcie

Polaka642wprowadzonej 28 marca 2008 r. Miała ona na celu pomoc naszym rodakom, którzy

zamieszkują za naszą wschodnią granicą w utrzymaniu i pielęgnowaniu ich związków

z narodowym dziedzictwem kulturalnym oraz pomoc w zachowaniu języka polskiego. Karta

Polaka uprawnia do korzystania z takich samych praw co obywatel Polski tj. m.in.

korzystanie z bezpłatnej nauki w Polsce czy różnych innych dogodności. Jest traktowana jako

instrument polskiej polityki zagranicznej wobec osób polskiego pochodzenia mieszkających

na wschodzie. To dokument, który ma symbol patriotyczny przywiązania do naszego narodu,

uprawnia do wielu przywilejów.

Podstawą prawną Karty Polaka jest też ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. – Prawo

konsularne643 oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 października 2017 r. w sprawie

wyznaczenia wojewody właściwego w zakresie prowadzenia postępowań w przyznanie lub

przedłużenie ważności Karty Polaka644.

Od 2008 r. zaczęto wydawać Karty Polaka. Jedne z pierwszych Kart Polaka zostały

przyznane 1 kwietnia 2008 r. w konsulacie we Lwowie a otrzymały je Irena Sandecka oraz

siostry Zappe, które były nauczycielkami języka polskiego645 oraz w konsulacie w Grodnie

ośmiu osobom, podczas uroczystości Dnia Polonii i Polaków za Granicą w 2008 r. m.in.

ks. Kazimierzowi Tumińskiemu pseud. Ben646 członkowi Stowarzyszenia Żołnierzy Armii

Krajowej na Białorusi, działaczowi podziemia. W czerwcu 2008 r. przyznano pierwszą Kartę

Polaka na Litwie ks. Józefowi Obrębskiemu polskiemu duchownemu, prałatowi, działaczowi

na Wileńszczyźnie, odznaczonemu wieloma orderami przez prezydenta RP647.

Zgodnie z art. 2.ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka648 „Karta Polaka może być

przyznana osobie, która deklaruje przynależność do Narodu Polskiego i spełni łącznie

następujące warunki:

641Ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka…, op. cit. 642Dz. U. 2007, Nr 180, poz. 1280 z późn. zm. 643Dz. U. 2018, poz. 2141 z późn. zm. 644Dz. U. 2017, poz. 1900 z późn. zm. 645https://wyborcza.pl/1,75398,5075447.html [dostęp 28.04.2021]. 646https://poranny.pl/grodno-pierwsze-osiem-osob-otrzymalo-karty-polaka/ar/5133550 [dostęp 28.04.2021]. 647https://kurierwilenski.lt/2010/04/23/wilenszczyzna-otrzymuje-karte-polaka/ [dostęp 28.04.2021]. 648Dz. U. 2007, Nr 180, poz. 1280 z późn. zm.

197

1) wykaże swój związek z polskością przez przynajmniej podstawową znajomości języka

polskiego, który uważa za język ojczysty, oraz znajomość i kultywowanie polskich

tradycji i zwyczajów;

2) w obecności konsula Rzeczypospolitej Polskiej, zwanego dalej „konsulem”, lub

w przypadku, o którym mowa w art. 12 ust. 4 – wojewody, albo wyznaczonego przez

niego pracownika, złoży pisemną deklarację przynależności do Narodu Polskiego,

3) wykaże, że jest narodowości polskiej lub co najmniej jedno z jego rodziców lub

dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej, albo przedstawi

zaświadczenie organizacji polskiej lub polonijnej potwierdzające aktywne

zaangażowanie w działalność na rzecz języka i kultury polskiej lub polskiej

mniejszości narodowej przez okres co najmniej ostatnich trzech lat;

4) złoży oświadczenie, że ona lub jej wstępni nie repatriowali się lub nie zostali

repatriowani z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo Polskiej Rzeczypospolitej

Ludowej, na podstawie umów repatriacyjnych zawartych w latach 1944-1957 przez

Rzeczpospolitą Polską albo przez Polską Rzeczpospolitą Ludową z Białoruską

Socjalistyczną Republiką Radziecką, Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką,

Litewską Socjalistyczną Republiką Radziecką i Związkiem Socjalistycznych Republik

Radzieckich, do jednego z państw będących strona tych umów649”.

Karta Polaka może być przyzwana osobie, która: nie posiada w dniu złożenia wniosku

o wydawanie Karty Polaka oraz w dniu przyznania Karty Polaka obywatelstwa polskiego albo

nie posiada zezwolenia na pobyt stały na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo

posiadającej statut bezpaństwowca650.

Osoba, której została przyznana Karta Polska ma prawo do:

„1) zwolnienia z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę na zasadach określonych

w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku

pracy (Dz. U. z 2018 r. poz. 1265, z późn. zm.);

2) podejmowanie i wykonywania działalności gospodarczej na takich samych zasadach

jak obywatele polscy na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 marca 2018 r. –

Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2019 r. poz. 1292) oraz ustawie z dnia 6 marca 2018

r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób

zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

(Dz. U. z 2019 r. poz. 1079 i 1214);

649Art. 2 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (Dz. U. 2007, Nr 180, poz. 1280 z późn. zm.). 650Ibidem, art. 2.

198

3) kształcenia w szkole doktorskiej, podejmowania i odbywania studiów oraz innych

form kształcenia, a także uczestniczenia w działalności naukowej na zasadach

określonych w ustawie z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym

i nauce (Dz. U. poz. 1668, z późn. zm.);

4) korzystania z form kształcenia na zasadach określonych w ustawie z dnia 14 grudnia

2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 1148, 1078 i 1287) oraz ustawie

z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2018 r. poz. 1457, 1560, 1669

i 2245 oraz z 2019 r. poz. 730 i 761);

5) korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej w stanach nagłych, w zakresie

określonym w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej

finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1510, z późn. zm.),

chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną

przewiduje zasady bardziej korzystne;

6) ulgi 37% przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego

w pociągach osobowych, pospiesznych i ekspresowych, na podstawie biletów

jednorazowych, na zasadach określonych w ustawie z dnia 20 czerwca 1992 r.

o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu

zbiorowego (Dz. U. z 2018 r. poz. 295);

7) bezpłatnego wstępu do muzeów państwowych;

8) pomocy konsula, w ramach jego kompetencji i z zastosowaniem i poszanowaniem

zwyczajów i prawa międzynarodowego, w sytuacji zagrożenia życia lub

bezpieczeństwa651”.

Przy złożeniu wniosku o wydanie Karty Polaka każda osoba powinna posiadać takie

dokumenty jak: wypełniony wniosek, 1 fotografię, skompletowane oraz skserowane

dokumenty poświadczające polskość osoby, która składa wniosek. Wniosek o przyznanie

Karty Polaka zawiera takie informacje, jak: „imię i nazwisko, datę i miejsce urodzenia, płeć,

adres zamieszkania za granicą, obywatelstwo albo status bezpaństwowca, narodowość,

obywatelstwo i narodowość rodziców, dziadków lub pradziadków, jeżeli ich dane zostały

wskazane przez osobę ubiegającą się o przyznanie Karty Polaka652”.

Dziecko może ubiegać się o przyznanie Karty Polaka na wniosek jego rodziców

w przypadku gdy: oboje z rodziców posiadają Kartę Polaka albo gdy jeden z rodziców

posiada Kartę Polaka, ale potrzebna jest zgoda drugiego z rodziców wyrażona przed

651Ibidem, art. 6. 652Ibidem, art. 13.

199

konsulem.

W przypadku gdy dziecko skończy 16 lat wydanie Karty Polaka potrzebna jest jego zgoda653.

Karta Polaka jest ważna 10 lat z kilkoma wyjątkami. Pierwszy wyjątek to przyznanie

na czas nieoznaczony osobie, która ukończyła 65 rok życia. W takim przypadku przyznaje się

Kartę Polaka na czas nieokreślony. Drugi wyjątek to przyznanie Karty Polaka osobie

niepełnoletniej, która ukończyła lat 16. Z kolei w takim przypadku przyznaje się Kartę Polaka

na okres nie dłużej niż 1 rok po ukończeniu pełnoletności.

Po upływie 3 miesięcy od złożenia wniosku o udzielenie pobytu stałego osoba może

się starać o świadczenia finansowe, który składa się do tego właściwego wojewody.

Przyznanie i przedłużenie Karty Polaka wydaje się na pisemny wniosek w formie

decyzji654. Wzór wniosku o przyznanie Karty Polaka albo przedłużenie jej ważności oraz

wzór Karty Polaka został określony w rozporządzeniu Ministra właściwego do spraw

zagranicznych. Wzór Karty Polaka został uregulowany w Rozporządzeniu Ministra Spraw

Zagranicznych z dnia 26 sierpnia 2016 r. w sprawie wzoru wniosku o przyznaniu lub

przedłużeniu ważności Karty Polaka oraz wzoru Karty Polaka655.

Aby uzyskać Kartę Polaka ubiegający się musi zdać egzamin z wiedzy o Polsce w tym

historii Polski i sytuacji społeczno – gospodarczej naszego kraju.

Drugim warunkiem jest podstawowa znajomość języka polskiego. Dokumentami,

które potwierdzają znajomość naszego języka są: „świadectwo ukończenia szkoły lub studiów

w Polsce, dyplom ukończenia szkoły za granicą z wykładanym językiem polskim,

poświadczenie znajomości języka polskiego wydane na podstawie ustawy z dnia

7 października 1999 r. o języku polskim656”.

Po upływie roku od wydania Karty Polaka osoba, której przyznano ją może ubiegać

się o obywatelstwo polskie.

Jeżeli osoba, która posiada Kartę Polaka uzyskała obywatelstwo polskie albo

zezwolenie na pobyt stały Karta Polaka traci ważność657. Osoba, która posiada Kartę Polaka

jest zwolniona z takich opłat konsularnych jak: za przyjęcie i rozpatrzenie wniosku o wydanie

wizy potrzebnej do korzystania z uprawnień na podstawie Karty Polaka oraz za przyjęcie

wniosku i opracowanie dokumentacji w sprawie nadania obywatelstwa polskiego.

653Ibidem, art. 16. 654Ibidem. 655Dz. U. 2016, poz. 1382 z późn. zm. 656https://www.gov.pl/web/ukraina/karta-polaka-informacje-ogolne [dostęp 28.04.2021]. 657https://powroty.gov.pl/-/czym-jest-karta-polaka-i-kto-moze-ja-otrzymac [dostęp 28.04.2021].

200

Każdy kto posiada Kartę Polaka może ubiegać się o stypendia i inną pomoc

finansową, które przysługują cudzoziemcom. Osoba ta może korzystać z pomocy medycznej.

Karta Polaka nie uprawnia do przekraczania granicy.

Dnia 14 lipca 2019 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o Karcie Polaka658, która

poszerzyła krąg osób mogących ubiegając się o Kartę Polaka obejmujące nie tylko osób

zamieszkujących tylko krajów byłego ZSRR, ale obywateli państw całego świata. Kolejna

zmiana dotyczyła zmian organizacyjnych a mianowicie w miejsce Rady do Spraw Polaków

ze Wschodu wprowadzono Radę do Spraw Polaków poza Granicami Kraju.

Najczęstszymi powodami odmowy wydania Karty Polaka są nieznajomość języka

polskiego, tradycji i zwyczajów oraz przedłożenie konsulowi sfałszowanych dokumentów659.

Z Raportu NIK można wyczytać, że w latach 2015-2017 stwierdzono 151 przypadków

prób wyłudzenia Kart Polaka w placówkach konsularnych na wschodzie Europy poprzez

przerobienie i podrobienie dokumentów. Z czego w 134 przypadkach nie powiadomiono

o tym organów ścigania. W części przypadków stwierdzono przekroczenie terminu wydania

decyzji w kwestii wydania Kart Polaka jednak nie podano przyczyny przekroczenia terminu

wydania decyzji. W 49% decyzji odmownych oraz 2,5 % decyzji o przyznaniu Kart Polaka

wydano decyzje z przekroczeniem terminu. W ambasadzie w Astanie stwierdzono 5 na 11

przypadków zaświadczeń wydanych przez organizacje polonijne nie potwierdzające

zaangażowania na rzecz języka i kultury polskiej. Konsulaty w Astanie i Winnicy

poinformowały MSZ o możliwości zakupu zaświadczenia od organizacji polonijnych

za określoną kwotę. W 2014 r. Konsulat w Winnicy poinformował rektora jednej z uczelni

w Polsce o uwłaczającym RP zachowaniu sześciu studentów, posiadających Kartę Polaka

o uwłaczającym Rzeczypospolitej Polskiej. Niestety zwlekano 19 miesięcy z podjęciem

decyzji o unieważnieniu Karty Polaka ww. studentom przy czym dwóch z nich

w międzyczasie złożyła wniosek o obywatelstwo polskie660.

658Dz. U. 2007, Nr 180, poz. 1280 z późn. zm. 659https://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=B2YEQD [dostęp 28.04.2021]. 660Informacje o wynikach kontroli NIK, Przyznanie Karty Polaka osobom zamieszkałym za wschodnią granicą RP Lata 2015 – 2017, Warszawa 2018 r., https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/karta-polaka.html [dostęp

28.04.2021].

201

Tabela 32. Liczba przyjętych wniosków o wydanie Karty Polaka w latach 2015 – 2017

Liczba przyjętych wniosków o Kartę Polaka

Kraj 2015 r. 2016 r. 2017 r. 2018 r.

Republika

Armenii

5 6 8 6

Republika

Azerbejdżanu

4 11 7 3

Republika

Białorusi

13094 12710 16482 9042

Republika

Estońska

0 0 5 0

Gruzja 9 21 44 21

Republika

Kazachstanu

209 420 363 142

Republika

Kirgiska

1 1 12 7

Republika

Litewska

271 379 496 280

Republika

Łotewska

49 56 69 124

Republika

Mołdowy

226 173 149 76

Federacja

Rosyjska

532 517 540 507

Republika

Tadżykistanu

0 0 0 0

Republika

Turkmenistanu

5 1 5 1

Republika

Ukrainy

9549 12993 13060 7260

Republika

Uzbekistanu

87 39 29 35

Źródło: opracowanie własne na podstawie https://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/InterpelacjaTresc

.xsp?key=B2YEQD [dostęp 28.04.2021].

202

Powyższa tabela przedstawia liczbę przyjętych wniosków o wydanie Karty Polaka

w latach 2015 – 2018 z podziałem na państwa. Zgodnie z danymi znajdującymi się na stronie

Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w latach od 2015 r. do 2018 r. przyjęto najwięcej wniosków

od obywateli Białorusi oraz Ukrainy. W 2015 r. od obywateli Białorusi 13 094,

a od obywateli Ukrainy 9 549, w 2016 r. od obywateli Białorusi 12 710, a od obywateli

Ukrainy 12 993, w 2017 r. od obywateli Białorusi 16 482 a od obywateli Białorusi 13 060,

w 2018 r. od obywateli Białorusi 9 042 a od obywateli Ukrainy 7 260. W latach od 2015

do 2018 najmniej wniosków przyjęto od obywateli Tadżykistanu oraz od obywateli Estonii.

Od 2015 do 2018 od obywateli Tadżykistanu 0, zaś od obywateli Estonii w roku 2015 0,

w roku 2016 0, w roku 2017 5 oraz w roku 2018 0661.

Tabela 33. Liczba decyzji odmownych w sprawie wydania Karty Polaka w latach 2015 –

2018

Kraj Liczba decyzji odmownych w sprawie wydania Karty Polaka

2015 2016 2017 2018

Republika

Armenii

0 0 1 0

Republika

Azerbejdżanu

0 0 0 0

Republika

Białorusi

1 10 9 1

Republika

Estońska

0 0 0 0

Gruzja 0 0 0 0

Republika

Kazachstanu

0 0 18 2

Republika

Kirgiska

0 0 0 0

Republika

Litewska

0 0 0 0

Republika

Łotewska

0 0 0 0

661https://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=B2YEQD [dostęp 28.04.2021].

203

Republika

Mołdowy

0 1 1 0

Federacja

Rosyjska

0 0 3 1

Republika

Tadżykistanu

0 0 0 0

Republika

Turkmenistanu

0 0 0 0

Republika

Ukrainy

126 181 375 215

Republika

Uzbekistanu

0 2 0 0

Źródło: opracowanie własne na podstawie https://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/InterpelacjaTresc

.xsp?key=B2YEQD [dostęp 28.04.2021].

Powyższa tabela przestawia liczbę odmownych decyzji o wydanie wniosku o Kartę Polaka

w latach 2015 – 2018 z podziałem na państwa. W latach 2015 – 2018 najwięcej odmownych

decyzji było dla obywateli Ukrainy oraz obywateli Białorusi. W 2015 r. 126 obywateli

Ukrainy oraz 1 obywatel Białorusi, w 2016 r. 181 obywateli Ukrainy oraz 10 obywateli

Białorusi, w 2017 r. 375 obywateli Ukrainy oraz 9 obywateli Białorusi, w 2018 r. 215

obywateli Ukrainy oraz 1 obywatel Białorusi. W latach 2015 – 2018 najmniej odmownych

decyzji wydano co do obywateli Azerbejdżanu, Estonii, Gruzji, Kirgizji, Litwy, Łotwy,

Tadżykistanu, Turkmenistanu po 0662.

Od marca 2008 r. do 30 czerwca 2018 r. wydano 253 455 wniosków o wydanie Karty Polaka,

przedłużenie oraz wydanie duplikatów663.


204

Tabela34. Dynamika liczby wniosków i decyzji w sprawach o przyznanie Karty Polaka

w latach 2015 – 2017 (do 23 listopada)

Rok Liczba wniosków

o przyznanie Karty

Polaka ogółem

Liczba wydanych

decyzji w sprawach

Karty Polaka

2015 24062 20090

2016 27412 21622

2017 25343 24758

Źródło: opracowanie własne na podstawie Informacje o wynikach kontroli NIK, Przyznanie Karty Polaka

osobom zamieszkałym za wschodnią granicą RP Lata 2015 – 2017, Warszawa 2018 r., https://www.nik.gov.

pl/aktualnosci/karta-polaka.html [dostęp 28.04.2021].

Zgodnie z danymi Raportu NIK dotyczących informacji o wynikach kontroli NIK

o przyznaniu Karty Polaka osobom zamieszkałym za wschodnią granicą RP w 2015 r. liczba

wniosków o przyznanie Karty Polaka ogółem wynosiła 24 062, zaś w 2016 r. było to 27 412,

a w 2018 r. 25 343. W 2015 r. zostało wydanych decyzji w sprawach Karty Polaka w 2015 r.

wynosiła 20 090, w 2016 r. 21 622, a w 2017 r. 24 758.

Tabela35. Liczba wniosków o przyznanie Karty Polaka w latach 2015 – 2017 w Republice

Białoruskiej, na Ukrainie, w pozostałych krajach byłego ZSRR

Kraj pochodzenia imigrantów %

Białoruś 52%

Ukraina 44%

Pozostałe kraje byłych ZSRR 4%




Z danych Raportu NIK dotyczącego Karty Polaka wynika, że w latach 2015 – 2017 52 %

liczba wniosków o przyznanie Karty Polaka, które trafiły do polskich placówek konsularnych,

dotyczyło obywateli Białorusi, 44 % dotyczyło obywateli Ukrainy, zaś 4 % obywateli

pozostałych krajów byłego ZSRR664.

664Informacje o wynikach kontroli NIK, Przyznanie Karty Polaka osobom zamieszkałym za wschodnią granicą

RP Lata 2015 – 2017, Warszawa 2018 r., https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/karta-polaka.html [dostęp

28.04.2021].

205

Tabela 36. Liczba decyzji o przyznaniu Karty Polaka w kontrolowanych placówkach

w Kazachstanie, w Republice Białorusi, na Ukrainie

2015 2016 2017

Ogółem 13 371 15 296 15 498

Ambasada

w Astanie

119 384 263

Konsulat

w Grodnie

6 339 5 239 5 730

Konsulat

we Lwowie

3 767 5 278 5 580

Konsulat w Łucku 1 551 1 887 2 892

Konsulat

w Winnicy

1 595 2 508 1 033




Z Raportu NIK dotyczącego przyznania Karty Polaka osobom zamieszkałym za wschodnią

granicą Polski możemy wynika, że na przestrzeni lat 2015 – 2017 liczba decyzji o przyznaniu

Karty Polaka kształtowała się następująco w 2015 r. najwięcej wniosków zostało złożonych

w Konsulacie w Grodnie 6 339, zaś najmniej w Ambasadzie w Astanie. W 2016 r. najwięcej

wniosków została złożona w Konsulacie we Lwowie 5 278, zaś najmniej w Ambasadzie

w Astanie. W 2017 r. najwięcej wniosków zostało złożone w Konsulacie w Grodnie 5 730,

zaś najmniej w Ambasadzie w Astanie263.

Tabela 37. Karty Polaka przyznane w latach 2008 – 2019 według krajów, w których zostały

przyznane

Kraj, w którym

przyznano Kartę

Polaka

2008-2019 2010 2015 2016 2017 2018 2019

Ogółem 288709 17733 23107 26904 30265 34727 33384

Armenia 136 10 6 6 8 8 41

Azerbejdżan 180 - 9 11 13 31 32

Białoruś 143 955 8 571 12

971

12 496 16

153

17

112

18

127

Estonia 23 1 - 2 11 1 4

Gruzja 208 5 9 27 49 31 31

Kazachstan 3 373 242 208 422 359 370 289

206

Litwa 8 433 902 272 381 506 525 874

Łotwa 2 071 209 50 67 88 188 122

Mołdawia 1 822 89 245 189 161 160 115

Rosja 7 148 399 520 533 468 896 1 076

Turkmenistan 53 11 x x x x x

Ukraina 120 052 7 250 8 867 12 684 12

349

15

294

12

416

Uzbekistan 619 16 90 40 32 53 35

Pozostałe kraje 636 28 40 46 68 58 222

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Rocznika Demograficznego, Warszawa 2020.

Rocznik Demograficzny 2020 r. zawiera dane dotyczące liczby przyznanych Kart Polaka

w latach 2008 – 2019 z podziałem na dany kraj pochodzenia osoby. W okresie

od 2008 do 2019 r. najwięcej Kart Polaka przyznano obywatelom Białorusi 143 955

i Ukrainy 120 052, zaś najmniej obywatelom Estonii 23 i obywatelom Turkmenistanu 53665.

Tabela 38. Maksymalny czas oczekiwania na spotkanie z konsulem w sprawie Karty Polaka

w kontrolowanych placówkach w Kazachstanie, w Republice Białorusi, na Ukrainie

Ambasada

w Astanie

Konsulat

w

Grodnie

Konsulat

we Lwowie

Konsulat

w Łucku

Konsulat

w Winnicy

2015 150 30

2016 149 150 180

2017 380 14 27




Zgodnie z art. 19 a ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka666 na podjęcie decyzji

dotyczącej przyznania Karty Polaka urzędy konsularne mają 30 dni. W kontrolowanych

urzędach termin 30 dni był przekraczany. Przekroczenie terminu jest naruszeniem prawa oraz

665Ibidem. 666Dz. U. 2007, Nr 180, poz. 1280.

207

wpływa na to, że wnioskodawca nie postrzega urzędów konsularnych jako profesjonalnych

i rzetelnych667.

W 2015 r. najdłużej czekało się na spotkanie z konsulem 150 dni w Konsulacie we Lwowie,

a najkrócej w Konsulacie w Łucku 30 dni. W 2016 r. najdłużej czekało się na spotkanie

z konsulem 180 dni w Konsulacie w Łucku, zaś najkrócej w Konsulacie w Grodnie 149 dni.

W 2017 r. najdłużej się czekało na spotkanie z konsulem w Konsulacie w Grodnie 380 dni

a najkrócej w Konsulacie we Lwowie 14 dni. Brak jest danych o czasie oczekiwania

na spotkanie z konsulem w ambasadzie w Astanie, konsulacie w Winnicy w 2015 r., 2016 r.,

2017 r. oraz w konsulacie w Grodnie w 2015 r.668

Średni czas oczekiwania na rozmowę z konsulem wynosił 120 dni.

Tabela 39. Odsetek decyzji w sprawach Karty Polaka, w których nie dotrzymano

obowiązujących terminów załatwienia (30 dni) i nie informowano stron o przedłużeniu tych

terminów w kontrolowanych placówkach w Kazachstanie, w Republice Białorusi, na Ukrainie

Ambasada

w Astanie

Konsulat

w Grodnie

Konsulat

w Lwowie

Konsulat

w Łucku

Konsulat

w Winnicy

Decyzje

o przyznaniu

Karty Polaka,

w których nie

dotrzymano

obowiązujących

terminów

załatwiania

0% 5% 0% 0% 7,5%

Decyzje

o odmowie

przyznania

Karty Polaka,

w których nie

dotrzymano

80% 60% 70% 20% 15%

667Informacje o wynikach kontroli NIK, Przyznanie Karty Polaka osobom zamieszkałym za wschodnią granicą

RP Lata 2015 – 2017, Warszawa 2018 r., https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/karta-polaka.html [dostęp

28.04.2021]. 668Ibidem.

208

obowiązujących

terminów

załatwienia

Decyzje,

w których nie

informowano

stron

o przedłużeniu

terminów

załatwienia

100% 100% 100% 100% 100%




Z danych NIK można wywnioskować, że odsetek decyzji o przyznaniu Karty Polaka,

w których nie dotrzymano obowiązujących terminów załatwiania w konsulacie w Winnicy

stanowi 7,5 %, zaś w konsulacie w Grodnie 5 %. Największy odsetek decyzji o odmowie

przyznania Karty Polaka, w których nie dotrzymano obowiązujących terminów załatwienia

jest w konsulacie w Astanie 80 % oraz w konsulacie we Lwowie 70 %, zaś najmniejszy

w konsulacie w Winnicy 15 % oraz w konsulacie w Łucku 20 %. W żadnym

z kontrolowanych konsulatów nie informowano stron o przedłużeniu terminów załatwienia.

Z kontroli NIK wynika, również że urzędnicy pracujący w konsulatach nie znają przepisów

prawnych związanych z Kartą Polaka albo rozpatrują wnioski w sposób nierzetelny.

Wyzwaniem dla urzędów konsularnych jest sprawdzenie i kontrola prawdziwości

przedstawionych dokumentów ze szczególnym uwzględnieniem zaświadczeń dotyczącym

wydawanych przez organizacje polonijne.

W Kontroli NIK wykryto nieprawidłowości związane z przyznawaniem Karty Polaka takie

jak: „brak odpowiedniego sprzętu do wykrywania podrobionych dokumentów, nie

poinformowanie krajowych organów ścigania o 134 przypadkach sfałszowanych

dokumentów, które zostały stwierdzone, uwzględnianie zaświadczeń tzw. organizacji

polonijnych bez realnego zaangażowania wnioskodawcy, nieinformowanie MSZ

o przypadkach, które świadczą o możliwości zakupu takiego zaświadczenia w organizacjach

209

polonijnych, naruszenie ustawy o ochronie danych osobowych, nierzetelne wprowadzanie

danych i błędy w użytkowej wersji systemu Centralny Rejestr Kart Polaka CRKP”669.

Jednym z podstawowych podziałów migracji jest ten biorący pod uwagę kwestie

prawne tj. na migracje legalną (zgodną z prawem) i nielegalną (niezgodną z prawem).

Imigracja jest zjawiskiem dynamicznym i stale nasilającym się. Cudzoziemiec w Polsce

po spełnieniu określonych ustawą warunków może otrzymać jedną z dwóch wiz: wizę

krajową oraz wizę Schengen. Do głównych form ochrony międzynarodowej należą: status

uchodźcy, azyl, zezwolenie na pobyt ze względów humanitarnych, zezwolenie na pobyt

tolerowany.

3.2. Nielegalna imigracja

Otwarcie granic zarówno dla Polaków, jak i dla cudzoziemców na początku lat

dziewięćdziesiątych XX wieku spowodowało, pojawienie się niespotykanego dotąd w Polsce

i rzadkiego w Unii Europejskiej zjawiska nielegalnej imigracji.

Zgodnie z definicją słownikową termin nielegalny oznacza „niezgodny z prawem”670.

Analiza pojęcia nielegalna imigracja na gruncie prawa polskiego wyjaśniona została

w ustawie z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach671, gdzie określono, jakie warunki musi

spełnić cudzoziemiec, aby jego pobyt na terytorium naszego kraju uznany został za legalny

(zgodny z prawem). Zasady legalnego przekroczenia granicy określone są w wielu aktach

prawnych.

Zgodnie z przepisami prawa polskiego za nielegalny pobyt cudzoziemca na terytorium

Polski uważany jest pobyt bez uzyskania zezwolenia określonego w ustawie z dnia

12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach672, a także w ustawie z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe

na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli

państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin673oraz ustawy z dnia

13 czerwca 2003r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej674.

Zatem każdy wjazd oraz przebywanie cudzoziemca na terytorium danego kraju, w tym także

Polski, niezgodnie z obowiązującymi normami prawnymi określającymi jego wjazd i pobyt,

669Ibidem. 670Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/sjp/nielegalny;2488902.html [dostęp 22.04.2021]. 671Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm. 672Ibidem. 673Dz. U. 2006, Nr 144 poz. 1043 z późn. zm. 674Dz. U. 2003, Nr 128, poz. 1176 z późn. zm.

210

uwzględniając aspekty formalno - prawne (bez posiadania uprawniających do tego

dokumentów) uznać należy za nielegalną imigrację.

Zasady przekraczania granicy Polski sprecyzowane zostały w ustawie z dnia

12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej675, która zdefiniowała pojęcie granica

państwowa, określiła jej przebieg oraz wskazała, że przekraczanie granicy naszego państwa

dozwolone jest na podstawie uprawniających do jej przekroczenia dokumentów676.

Za nielegalne przekroczenie granicy państwa, ułatwienie i pomoc w jej niezgodnym z prawem

przekroczeniu polskie prawo przewiduje sankcje m.in. określone w art. 264 i art. 264 a

kodeksu karnego677.

Nielegalne przekroczenie granicy to także przekroczenie jej w miejscu niedozwolonym (przez

tzw. zieloną granicę), a także w miejscu dozwolonym, ale niezgodnie z przepisami o jej

przekraczaniu678.

Wschodnia granica Polski z Federacją Rosyjską, Republiką Białorusi i Ukrainą jest

zewnętrzną granicą Unii Europejskiej i strefy Schengen. Priorytetem dla Polski i Unii

Europejskiej jest, więc przeciwdziałanie nielegalnej imigracji szczególnie ze Wschodu.

W Polsce ochrona i bezpieczeństwo granic należy do zadań Straży Granicznej, której

rolą zgodnie z ustawą z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej679 jest nie tylko

ochrona granicy państwowej na lądzie i morzu, ale także m.in. kontrola ruchu granicznego,

zapobieganie i przeciwdziałanie nielegalnej imigracji i przestępczości z tym związanej

poprzez kontrolę przestrzegania przepisów w zakresie wjazdu i pobytu cudzoziemców

na terytorium Polski. To także rozpoznawanie, analizowanie i zwalczanie zagrożeń

związanych z nielegalną imigracją w tym także walka z procederem handlu ludźmi,

zapobieganie powstawania kanałów przerzutowych, przemytu oraz przeprowadzanie kontroli

legalności pobytu i zatrudniania cudzoziemców. Wśród wielu zadań jakie postawione zostały

przed Strażą Graniczną znajdują się także m.in.: realizowanie zadań określonych w ustawie

z dnia 12 grudnia 2013 o cudzoziemcach680 oraz rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie

przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców w zakresie jakim zobowiązana jest Straż

675Dz. U. 1990, Nr 78, poz. 461 z późn. zm. 676Art. 14 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej (Dz. U. 1990, Nr 78, poz. 461

z późn. zm.). 677Dz. U. 1997, Nr 88, poz. 553 z późn.zm. 678W. Bojarski [w:] W. Bojarski, W. Radecki (red.),Kodeks wykroczeń. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck

Warszawa 2013, s. 396. 679Dz. U. 1990, Nr 78, poz. 462 z późn. zm. 680Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm.

211

Graniczna681. Straż Graniczna na zewnętrznej granicy Unii Europejskiej w wyznaczonych

punktach dokonuje kontroli ruchu granicznego osób, środków transportu i przepływu

towarów682.

Oszacowanie liczby nielegalnych migrantów przebywających w naszym kraju jest

bardzo trudne z uwagi na fakt bycia Polski krajem tranzytowym w drodze do celu

i pozostawania u nas przeważnie tylko wtedy, gdy nie udało im się jeszcze przedostać

do Niemiec albo nie posiadają środków finansowych do dalszej podróży. Cudzoziemcy

ci starają się uniknąć zaewidencjonowania, gdyż w razie znalezienia się w innym kraju

i kontroli legalności ich pobytu na podstawie Konwencji Dublin III mogą zostać odesłani

do kraju, w którym po raz pierwszy złożyli wniosek pobytowy.

W roku 2019 m.in. na podstawie Readmisji, Konwencji Dublin III, decyzji administracyjnych

zobowiązujących do opuszczenia terytorium RP oraz innych umów i porozumień z Polski

przekazane zostało łącznie 27 567 cudzoziemców tj. o 1 % mniej niż w roku 2018, gdzie

liczba ta wynosiła 27 258. Na tej samej podstawie w roku 2019 Polska przyjęła natomiast

1 036 cudzoziemców głównie z Federacji Rosyjskiej (446), Ukrainy (131), Gruzji (54),

Republiki Azerbejdżanu (38), Republiki Białorusi (31) i SocjalistycznejRepubliki Wietnamu

(30). Jest to mniej o 43% niż w roku 2018683.

Na podstawie danych Straży Granicznej w 2019 r. na poszczególnych odcinkach

wschodniej granicy Polski i zewnętrznej granicy Unii Europejskiej

zatrzymanych/ujawnionych zostało łącznie 2 164 cudzoziemców, którzy przekroczyli lub

usiłowali przekroczyć granicę w nielegalny sposób. W liczbie tej 2 105 osób stanowili

obywatele państw trzecich natomiast 59 obywatele UE/EOG. W porównaniu 2018 r. łączna

liczba spadła o 126 osób. Na wewnętrznej granicy Unii Europejskiej łączna liczba wynosi

3 024 osoby w 2019 r. i 3 486 w roku 2018. W roku 2019 w porównaniu z 2018 r.

zanotowano spadek osób przekraczających lub usiłujących przekroczyć wewnętrzną granicę

UE w nielegalny sposób o 462. Szczegółowe dane przedstawia poniższa tabela684.

681Art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz. U. 1990, Nr 78, poz. 462 z późn.

zm.). 682A. Misiuk, Instytucjonalny system bezpieczeństwa wewnętrznego, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2013,

s. 165. 683Straż Graniczna, Informacja statystyczna za 2019, https://www.strazgraniczna.pl/pl/granica/statystyki-

sg/2206,Statystyki-SG.html, Warszawa 2020, [dostęp 12.04.2021], s. 30, 31. 684Ibidem, s. 13.

212

Tabela 40. Cudzoziemcy zatrzymani/ujawnieni przez Straż Graniczną za przekroczenie

granicy państwowej wbrew przepisom lub usiłowanie przekroczenia granicy państwowej

wbrew przepisom w 2019 r. na poszczególnych odcinkach granicy

Odcinek

granicy

Razem % Obywatele

państw

trzecich

% Obywatele

UE/EOG

%

2019 2018 2019 2018 2019 2018

razem 5 188 5 524 -6% 5 114 5 437 -6% 74 87 -15%

Rosja 133 228 -42% 125 219 -43% 8 9 -11%

Białoruś 218 349 -38% 201 342 -41% 17 7 +143%

Ukraina 1 085 994 +9% 1 064 983 +8% 21 11 +91%

Morska

połączenia

zewnętrzne

14 15 -7% 3 5 -40% 11 10 +10%

Lotnicza

połączenia

zewnętrzne

714 452 +58% 712 442 +61% 2 10 -80%

Razem

na granicy

zewnętrznej

UE

2 164 2 038 +6% 2 105 1 991 +6% 59 47 +26%

Litwa 219 263 -17% 218 258 -16% 1 5 -80%

Słowacja 91 107 -15% 91 107 -15%

Czechy 1 044 1 164 -10% 1 043 1 164 -10% 1

Niemcy 1 470 1 505 -2% 1 457 1 472 -1% 13 33 -61%

Morska poł.

wewnętrzne

43 121 -64% 43 119 -64% 2

Lotnicza poł.

wewnętrze

157 326 -52% 157 326 -52%

Razem

na granicy

wewnętrznej

UE

3 024 3 486 -13% 3 009 3 446 -13% 15 40 -60%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Straży Granicznej, Informacja statystyczna za 2019,

https://www.strazgraniczna.pl/pl/granica/statystyki-sg/2206,Statystyki-SG.html, Warszawa 2020, s. 13 [dostęp

12.04.2021].

Statystyka osób, które w nielegalny sposób przekroczyły lub usiłowały przekroczyć granicę

państwową w 2019 r. i 2018 r. z podziałem na wybrane najliczniej występujące obywatelstwa,

przedstawia poniższa tabela685. Z danych Straży Granicznej wynika, że w 2019 r. najwięcej

cudzoziemców zatrzymanych/ujawnionych przez Straż Graniczną za przekroczenie granicy

państwowej wbrew przepisom lub usiłowanie przekroczenia granicy państwowej wbrew

przepisom było odcinku granicy z Niemcami 1 470 a najmniej na odcinku granicy morskiej

685Ibidem.

213

połączenia zewnętrzne 14. W roku 2018 r. najwięcej było na odcinku granicy z Niemcami

1 505 a najmniej na odcinku granicy morskie połączenia zewnętrzne 15. Ilość nielegalnych

cudzoziemców na granicach była zbliżona 2018 r. do ilości osób zatrzymanych w 2019 r.

Tabela 41. Cudzoziemcy zatrzymani/ujawnieni przez Straż Graniczną za przekroczenie

granicy państwowej wbrew przepisom lub usiłowanie przekroczenia granicy państwowej

wbrew przepisom w 2019 r. według obywatelstwa (wybrane obywatelstwa)

Obywatelstwo

państw

trzecich

rok Obywatelstwo

państw UE,

EOG

rok

2019 2018 2019 2018

liczba w tym na

kierunku

do RP

2730 liczba w tym na

kierunku

do RP

Ukraina 2 759 2 556 2 730 Niemcy 21 7 30

Rosja 370 315 461 Czechy 10 10 3

Gruzja 221 168 133 Holandia 9 7 5

Białoruś 192 169 332 Belgia 6 2

Turcja 159 137 199 Pozostałe 28 11 49

Afganistan 127 120 55 Razem 74 37 87

Wietnam 115 61 227

Mołdawia 109 93 111

Syria 104 87 118

Iran 103 96 64

Pozostałe 855 700 1 007

Razem 5 114 4 502 5 437 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Straży Granicznej, Informacja statystyczna za 2019,

https://www.strazgraniczna.pl/pl/granica/statystyki-sg/2206,Statystyki-SG.html, Warszawa 2020, s. 13 i 16

[dostęp 12.04.2021].

Z danych Straży Granicznej wynika, że wśród obywateli państw, którzy w 2019 r. najliczniej

reprezentowały tę grupę osób byli Ukraińcy, którzy w nielegalny sposób przekroczyli lub

usiłowali przekroczyć granicę państwa w liczbie 2 759 w tym na kierunku do RP 2 556.

Liczba ta w 2018 r. była niższa o 29 osób. Kolejne miejsce zajmują Rosjanie, Gruzini

i Białorusini.

W 2019 r. Straż Graniczna ujawniła 1 200 cudzoziemców, którzy posługiwali się

fałszywymi dokumentami uprawniającymi do przekroczenia granicy/pobytu na terytorium

RP. W roku 2018 liczba cudzoziemców posługujących się fałszywymi dokumentami

uprawniającymi do przekroczenia granicy/pobytu wynosiła 1 697. Najczęściej fałszowanym

dokumentem zarówno w 2018 jak i 2019 roku była wiza686.

686Ibidem.

214

Tabela 42. Osoby posługujące się fałszywymi dokumentami uprawniającymi

do przekroczenia granicy/pobytu na terytorium RP ujawnione przez Straż Graniczną w 2019

roku. Razem obywatele państw trzecich i obywatele UE, EOG

Rodzaj

dokumentu

Razem

2019 r. 2018 r %

liczba W tym

najliczniejsze

obywatelstwa/liczba

liczba

WIZA 802 Ukraina/699 1 222 -34%

STEMPEL

(odcisk)

96 Ukraina/60 153 -37%

DOWÓD

OSOBISTY

102 Ukraina/17 134 -24%

DOKUMENT

POBYTOWY

61 Turcja/9 68 -10%

Paszport 91 Gruzja/10 86 +6%

Karta mrg

Inne 48 34 +41%

Razem 1 200 1 697 -29% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Straży Granicznej, Informacja statystyczna za 2019,

https://www.strazgraniczna.pl/pl/granica/statystyki-sg/2206,Statystyki-SG.html, Warszawa 2020, s. 19 [dostęp

12.04.2021].

Z danych dotyczących 2019 r. zgromadzonych przez Straż Graniczną wynika, że najczęściej

fałszowanymi dokumentami uprawniającymi do przekroczenia granicy/pobytu na terytorium

RP, były dokumenty wydane w Polsce (860), Grecji (36), Rumunii (30), Niemczech (25),

Litwie (25), Hiszpanii (25), Bułgarii (21) i Francji (20). Najczęstszym rodzajem fałszerstwa

było wydłużenie (754), podrobienie, przerobienie i posłużenie się cudzym dokumentem687.

Zgodnie z prawem Unii Europejskiej zjawisko nielegalnej imigracji odnosi się

do określenia wielu różnych sytuacji. Nielegalną imigracją może być nielegalny wjazd

na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej obywatela państwa trzeciego

zarówno drogą lądową jak i morską czy powietrzną na podstawie często nieważnych

dokumentów, a także za pośrednictwem zorganizowanych grup przestępczych trudniących się

przemytem czy nielegalnym handlem.

Nielegalną imigracją jest , więc zarówno wjazd jak i pobyt na terytorium danego państwa bez

posiadania uprawniających do przebywania w kraju dokumentów. Nielegalna imigracja

dotyczy również osób, które w legalny sposób przekroczyły granicę danego państwa, ale

687Ibidem, s. 22.

215

po upływie określnego w zezwoleniu terminu nie przedłużyły jego pobytu lub otrzymały

odmowę a nadal pozostają na terenie kraju bez stosownych do tego celu dokumentów688.

Wśród cudzoziemców przybyłych na terytorium Unii Europejskiej są też osoby, które

ubiegają się o przyznanie azylu i pomimo przyznania decyzji odmownej nadal pozostają

w danym państwie członkowskim689.

Koordynacją działania i współpracy oraz wspieraniem i udzielaniem pomocy

państwom członkowskim UE w zakresie ochrony granic zewnętrznych Wspólnoty

i swobodnego przepływu osób jest utworzona w 2004 r. Europejska Agencja Straży

Granicznej i Przybrzeżnej Frontex. W publikowanym corocznie raporcie analizującym

sytuację na zewnętrznych granicach Unii Europejskiej w zakresie przemieszczania się osób

Agencja Frontex zamieszcza m.in. dane dotyczące liczby osób przekraczających granice

niezgodnie z prawem.

Tabela 43. Formy nielegalnego przekroczenia granicy w UE w latach 2015 - 2018

Forma 2015 2016 2017 2018

Nielegalne

przekroczenia

granicy poza

przejściami

granicznymi

1 822 177 511 047 204 750 150 114

Przemyt

migrantów

3 303 2 219 1 622 2 258

Posłużenie się

fałszywym

dokumentem

8 365 7 042 6 670 6 667

Decyzje

odmawiające

wjazdu

139 151 215 403 183 019 190 930

Nielegalny

pobyt

699 374 491 918 435 084 361 636

Wydane

decyzje

zobowiązujące

do powrotu

286 725 305 463 282 075 286 875

Wykonane

decyzje

zobowiązujące

do powrotu

175 173 175 377 155 945 148 121

Pomoc 12 023 12 621 10 246 10 642

688A. Poparda, Uwagi o migracji na południowym odcinku granicy Polski, [w:] J. Zimny (red.),

Współczesne zagrożenia naturalne i cywilizacyjne, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Katedra

pedagogiki Katolickiej, Stylowa Wola 2017, s. 576 – 587. 689P. Lubiewski, Nielegalna imigracja. Zagrożenia Bezpieczeństwa część 1…, op. cit., s. 16.

216

w nielegalnej

imigracji Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Frontex Annual Risk Analysys z 2017,

https://frontex.europa.eu/assets/Publications/Risk_Analysis/Annual_Risk_Analysis_2017.pdf, s. 16, Annual Risk

Analysys z 2018 https://frontex.europa.eu/assets/ Publications/Risk_Analysis/Risk_Analysis/Risk_Analysis_for_

2018.pdf, s. 16, Annual Risk Analysys z 2019, https://frontex.europa.eu/ assets/Publications/ Risk_Analysis/

Risk_Analysis/Risk_Analysis_for_2019.pdf, s. 9 [dostęp 13.02.2021].

Zgodnie z danymi Frontex w przedstawionym okresie rok 2015 był rekordowym pod

względem nielegalnego przekroczenia granicy poza przejściami granicznymi. W roku 2016

liczba ta zmniejszyła się prawie o 2/3 w porównaniu z 2015 r., w 2017 r. i 2018 r. liczba

ta także ulegała stopniowemu zmniejszeniu.

Liczba migrantów, którzy dostali się na teren Unii Europejskiej w wyniku przemycenia ich

przez granice tj. przewiezienia cudzoziemca w ukryciu m.in. skrzyniach ładunkowych

pojazdów ciężarowych i bagażnikach samochodów osobowych w 2015 r. wynosiła 3 303

osoby. W roku 2016 i 2018 liczba ta nieznacznie się zmniejszyła do poziomu odpowiednio

2 219 i 2 258 natomiast w roku 2017 liczba nielegalnych migrantów przemyconych przez

granice wynosiła 1 622690.

Częstą formą nielegalnej imigracji jest przekroczenie granicy na podstawie

fałszywego, podrobionego lub przerobionego dokumentu. W latach 2015 – 2018 liczba

migrantów chcących dostać się do Europy stopniowo malała. Przeciwdziałanie przemytowi

ludzi i jego zwalczanie wymaga stanowczych działań również dotyczących ścigania

i stawiania przed wymiarem sprawiedliwości osób będących pośrednikami ułatwiającymi

przekroczenie granicy.

Nielegalny pobyt jest również jedną z form nielegalnej imigracji. Nielegalny pobyt

ma miejsce po wjeździe na terytorium państwa poprzez przekroczenie granicy państwa

w niedozwolonym do tego celu miejscu przez tzw. zieloną granicę, przekroczenie granicy

na podstawie fałszywego dokumentu jak również w przypadku przekroczenia granicy

w legalny sposób, ale po wyznaczonym w wizie lub zezwoleniu terminie cudzoziemiec nie

przedłużył okresu ich ważności. Nielegalny pobyt to także sytuacja, w której wydane

pozwolenie na pobyt cudzoziemca zostało cofnięte691.

Liczba osób, które w ten sposób przebywają na terytorium Unii Europejskiej w porównaniu

z 2015 r. w roku 2018 spadła prawie o połowę.

690Frontex Annual Risk Analysys z 2017, https://frontex.europa.eu/assets/Publications/Risk_

Analysis/Annual_Risk_Analysis_2017.pdf, s. 16, Annual Risk Analysys z 2018 https://frontex.europa.eu/assets/

Publications/Risk_Analysis/Risk_Analysis/Risk_Analysis_for_2018.pdf, s. 16, Annual Risk Analysys z 2019,

https://frontex.europa.eu/ assets/Publications/ Risk_Analysis/Risk_Analysis/Risk_Analysis_for_2019.pdf, s. 9

[dostęp 13.02.2021]. 691P. Lubiewski, Nielegalna imigracja. Zagrożenia Bezpieczeństwa część 1…, op. cit., s. 16.

217

Za jedną z form nielegalnego pobytu może zostać uznane także zawarcie pozornego

małżeństwa wyłącznie w celu zalegalizowania pobytu cudzoziemca. W postępowaniu

dotyczącym udzielenia cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt czasowy istotnym jest ustalenie

czy związek małżeński nie został zawarty w celu obejścia przepisów dotyczących warunków

jakie powinny być spełnione przy wjeździe, pobycie, wyjeździe na terytorium Polski, a także

tranzycie przez to terytorium692. Na gruncie prawa polskiego zawarcie pozornego małżeństwa

jak również pozorne przysposobienie dziecka może zostać uznane jako ułatwienie lub

umożliwienie cudzoziemcowi pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i uznane

za przestępstwo zgodnie z zapisami kodeksu karnego693.

Z nielegalną imigracją związane jest także zjawisko porozumiewania z miejscowymi

pracodawcami cudzoziemców starających się nielegalnie o pracę w Polsce, którzy jej nie

podejmą lecz po przeprowadzeniu procedury z tym związanej i uzyskaniu legalnych

dokumentów uprawniających do przekroczenia zewnętrznej granicy dostają się legalnie

na terytorium UE a potem w nielegalny sposób przedostaną się do innego kraju w Europie.

Liczbę zatrzymanych/ujawnionych przez Straż Graniczną za nielegalny pobyt cudzoziemców

w 2019 r. przedstawia poniższa tabela694.

Tabela 44. Zatrzymani/ujawnieni przez Straż Graniczną za nielegalny pobyt w 2019r.

na poszczególnych odcinkach granicy

Odcinek granicy Razem %

2019 2018

Razem 26 625 26 547 +0,3%

Kraj 7 104 6 139 +16%

Rosja 266 364 -27%

Białoruś 2 008 2 181 -8%

Ukraina 15 460 16 635 -7%

Morska połączenia

zewnętrzne

Lotnicza połączenia

zewnętrzne

1 787 1 228 +46%

Razem na granicach

zewnętrznych UE

19 521 20 408 -4%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Straży Granicznej, Informacja statystyczna za 2019, https://www.strazgraniczna.pl/pl/granica/statystyki-sg/2206,Statystyki-SG.html, Warszawa 2020, s. 24 [dostęp

12.04.2021].

692Art. 169 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach…, op. cit. 693Art. 264a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny…, op. cit. 694Straż Graniczna, Informacja statystyczna za 2019, https://www.strazgraniczna.pl/pl/granica/statystyki-

sg/2206,Statystyki-SG.html, Warszawa 2020, [dostęp 12.04.2021], s. 24.

218

Z danych Straży Granicznej wynika, że w roku 2019 na zewnętrznych granicach UE polska

Straż Graniczna na poszczególnych odcinkach granicy zatrzymała/ujawniła za nielegalny

pobyt 19 521 osób (najwięcej na odcinku granicy z Ukrainą) tj. 4% mniej niż w 2018 r., gdzie

liczba ta wynosiła 20 408 osób.

Największą liczbę cudzoziemców zatrzymanych/ujawnionych przez Straż Graniczną

za nielegalny pobyt w 2019 r. stanowili obywatele Ukrainy 19 559, których największa liczba

zatrzymana została w województwie podkarpackim 7 918, lubelskim 7 447, mazowieckim

1 099, dolnośląskim, małopolskim po 433, śląskim 394, pomorskim 390, wielkopolskim 344.

Drugą z najliczniejszych grupą osób zatrzymanych za nielegalny pobyt byli obywatele

Białorusi 1 459 zatrzymani głównie w województwie lubelskim 840 i podlaskim 510. Trzecią

pod względem liczebności grupą byli obywatele Rosji 1 396, których najwięcej zatrzymanych

zostało w województwie lubelskim 602, podlaskim 238 i warmińsko – mazurskim 276. Dość

liczną grupę stanowili również obywatele Mołdawii 855 zatrzymani głównie w województwie

lubelskim 221 i podkarpackim 469. Łącznie w 2019 r. zatrzymano/ujawniono za nielegalny

pobyt 26 624 obywateli państw trzecich w tym najwięcej w województwie: lubelskim 9 304,

podkarpackim 8 537 i podlaskim 2 778. W 2019 r. odnotowany został stosunkowo nieznaczny

wzrost łącznej liczby osób zatrzymanych/ujawnionych przez SG za nielegalny pobyt o 77

w porównaniu z rokiem 2018 kiedy to łączna liczba wynosiła 26 547695.

Nielegalny pobyt jest podstawą do wydania cudzoziemcowi decyzji zobowiązującej

go do powrotu, określonej zarówno w przepisach prawa Unii Europejskiej stosowanych

do nielegalnie przebywających na jej terytorium obywateli państw trzecich jak również

w przepisach prawa polskiego. Art. 302 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach696

określa przesłanki wydania decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu i wskazuje

16 sytuacji, które brane są pod uwagę przy rozpatrywaniu sprawy. Wśród przesłanek tych

znajdują się m.in. przebywanie na terytorium Polski bez ważnej wizy lub innego dokumentu

uprawiającego do wjazdu i pobytu na to terytorium (jeśli są wymagane) lub przekroczenie

granicy lub usiłowanie jej przekroczenia niezgodnie z prawem, lub jeśli dalszy pobyt

cudzoziemca na terytorium naszego państwa będzie stanowił zagrożenie dla zdrowia

publicznego (potwierdzone badaniem lekarskim) lub dla stosunków międzynarodowych

innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej697.

695Straż Graniczna, Informacja statystyczna za 2019, https://www.strazgraniczna.pl/pl/granica/statystyki-

sg/2206,Statystyki-SG.html,Warszawa 2020, [dostęp 12.04.2021], s. 27 i 28. 696Art. 302 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny…., op. cit. 697Ibidem.

219

W latach 2015 – 2018 liczba wydanych w państwach Unii Europejskiej decyzji

utrzymywała się prawie na jednakowym poziomie. W 2015 r. było ich 286 725 natomiast

w 2018 r. 286 875.

Jeśli zobowiązanie do powrotu w dobrowolnym terminie nie zostanie wykonane następuje

przymusowe wykonanie decyzji zobowiązującej do powrotu poprzez doprowadzenie

cudzoziemca do granicy albo do portu lotniczego albo morskiego państwa, do którego zostaje

doprowadzony698.

Imigracje powodują powstawanie szlaków i ścieżek migracyjnych prowadzących

do miejsc będących celem podróży. Powstawanie tras szlaków migracyjnych uzależnione jest

głównie od sytuacji ekonomicznej, politycznej i społecznej jaka panuje na danym obszarze.

Szlaki migracyjne przemierzane są przez migrantów różnymi środkami transportu:

samochodami, pociągami, łodziami, liniami lotniczymi często także ukryci w kontenerach czy

pieszo. Niektórzy przemierzają szlaki i pokonują granicę w miejscu do tego przeznaczonym,

na podstawie ważnych dokumentów, w legalny sposób a inni bez odpowiednich dokumentów

zezwalających na pobyt, pomijając przejścia graniczne, przekraczają granicę w miejscu

zabronionym699.

Nielegalne imigracje przyczyniają się do przemytu i powstawania szlaków przerzutowych,

którymi z pominięciem prawa w nielegalny sposób „przerzuca się” przez granice państw

pojedyncze osoby albo całe grupy migrantów do miejsc docelowych. Imigranci

niejednokrotnie z narażeniem życia i zdrowia pokonują granice poszczególnych państw

i ponoszą bardzo wysokie koszty finansowe za zorganizowanie podróży.

Wspólną cechą terminu przemyt i przerzut osób jest nielegalne przekroczenie granicy,

nielegalny pobyt w danym państwie, pośredniczenie w nielegalnym przekroczeniu granicy

oraz uzyskiwanie za to korzyści materialnych. Przemyt osób to zjawisko spełniające

następujące warunki: przekroczenie granicy odbywa się w nielegalny sposób, przy udziale

pośrednika, migrant dobrowolnie się na to decyduje i ponosi koszty podróży a pośrednik

czerpie z tego korzyści materialne. Przerzut natomiast charakteryzuje się takimi elementami

jak: pośrednictwo, zapłata za usługę, nielegalne przekroczenie granicy lub legalne

przekroczenie granicy z zamiarem nielegalnego pozostawania na terytorium państwa, oraz

podwójna korzyść dla organizatorów: korzyść finansowa za zorganizowanie podróży

a następnie po przybyciu do celu eksploatacja migranta i czerpanie korzyści z jego pracy. Jak

698Ibidem, art. 388. 699A. Poparda, Wybrane konsekwencje nielegalnej migracji, [w:] J. Zimny (red.), Praworządność:

komunikowanie z prawem, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Katedra

Pedagogiki Katolickiej, Stalowa Wola 2017, s. 214 – 225.

220

podają źródła przerzut migrantów jest bardzo dochodowym, międzynarodowym biznesem,

bardziej opłacalnym i mniej ryzykownym niż przemyt chociażby narkotyków lub broni.

Zjawisko przerzutu ludności przez granice występowało w Polsce dość sporadycznie. Jednak

od początku lat 90 – tych nabrało masowych rozmiarów. Nielegalna imigracja do Polski

pochodzi z krajów słabo rozwiniętych ekonomicznie, ogarniętych konfliktami etnicznymi

i religijnymi700.

W latach 2015 – 2018 ośmioma najbardziej uczęszczanymi szlakami nielegalnej

imigracji, granice zewnętrzne Unii Europejskiej przekroczyło ponad 2,5 mln imigrantów

głównie z Syrii, Afganistanu i Iraku.

Granice zewnętrzne Unii Europejskiej w 2015 r. nielegalnie przekroczyło 1 822 177 osób

natomiast w 2018 r. liczba ta w przedstawionym okresie znacznie spadła do najniższego

poziomu, który wynosił 150 114.

Tabela 45. Liczba ujawnionych cudzoziemców, którzy nielegalnie przekroczyli granice

zewnętrzne UE/wybrane narodowości, z których pochodzi największa liczba cudzoziemców

szlaki Rok

2015 2016 2017 2018

Łącznie państwo/

liczba

łącznie państwo

/liczba

łącznie państwo /

liczba

łącznie państwo/

liczba

Wschodnio -

śródziemnomorski

885

386

Syria –

496 340

Afganistan –

213 635

Irak – 92 721

182

277

Syria –

84 585,

Afganistan –

43 120,

Irak – 27 978

42 319 Syria –

16 395

Irak –

7 193,

Afganistan

– 3 985

56 561 Syria –

13 906,

Afganistan

– 10 738,

Irak – 8

970

Zachodnio -

bałkański

764

038

Nieokreślony

nieustalone–

556 258,

Syria-

90 065,

Afganistan –

53 237

130

261

Nieokreślony

– 102 430,

Afganistan –

10 620,

Pakistan –

5 583

12 179 Pakistan –

4 355,

Afganistan

– 3 388,

Irak - 960

5 869 Afganistan

– 1 169,

Pakistan –

1 017,

Iran - 980

Środkowo -

śródziemnomorski

153

946

Erytrea –

38791

Nigeria –

21 914,

Somalia –

12 430

181

376

Nigeria –

37 554,

Erytrea –

20 721,

Gwinea –

13 550

118

962

Nigeria-

18 163,

Gwinea –

9 714,

Wybrzeże

Kości

Słoniowej

23 485 Tunezja –

5 182,

Erytrea –

3 529,

Sudan –

2 037

700K. Głąbicka, Przerzut migrantów jako nowa forma międzynarodowych wędrówek ludności w Polsce

[w:] K. Głąbicka, T. Halik, A. Sawicka, Studia nad przerzutem migrantów, Wydawnictwo Instytut Studiów

Społecznych UW, Ośrodek Badań nad Migracjami, Warszawa 1999, s. 5 – 9.

221

– 9 509

Zachodnio -

śródziemnomorski

7 004 Gwinea –

1 991,

Algieria-

1 052,

Maroko -

828

9 990 Gwinea –

2 184,

Algieria –

1 760,

Wybrzeże

Kości

Słoniowej –

1 646

23 063 Maroko –

4 809,

Algieria

4 219,

Wybrzeże

Kości

Słoniowej

– 3 345

57 034 Nieznany

– 25 293,

Maroko –

11 723,

Gwinea –

4 971

Cyrkulacyjny z

Albanii do Grecji

8 932 5 121 6 396 4 550

Wschodni lądowy 1 927 1 349 872 1 084

Zachodnio -

afrykański

874 671 421 1 531

czarnomorski 68 1 537 0

Razem 1 822

177

511

047

204

750

150

114

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Frontex Annual Risk Analysys z 2017, https://frontex.europa.

eu/assets/Publications/Risk_Analysis/Annual_Risk_Analysis_2017.pdf, s. 18, Annual Risk Analysys z 2018

https://frontex.europa.eu/assets/Publications/Risk_Analysis/Risk_Analysis/Risk_Analysis_for_2018.pdf, s. 16,

Annual Risk Analysys z 2019, https://frontex.europa.eu/ assets/Publications/ Risk_Analysis/Risk_Analysis/

Risk_Analysis_for_2019.pdf, s. 16 [dostęp 13.02.2021].

Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej Frontex w latach 2015 – 2018 określiła

osiem szlaków nielegalnej imigracji prowadzących do Europy tj.: wschodnio -

śródziemnomorski, zachodnio – bałkański, środkowo – śródziemnomorski, zachodnio -

śródziemnomorski, cyrkulacyjny z Albanii do Grecji, wschodni lądowy, zachodnio-

afrykański, czarnomorski. Rekordową liczbę cudzoziemców, którzy łącznie na wszystkich

szlakach migracyjnych przekroczyli zewnętrzne granice Unii Europejskiej w nielegalny

sposób odnotowano w 2015 roku na szlakach wschodnio - śródziemnomorskim 885 386

i zachodnio – bałkańskim 764 038. Najmniej odnotowano w 2015 r. na szlaku zachodnio –

afrykańskim 874 oraz na szlaku czarnomorskim 68.

Szlakiem prowadzącym z Turcji przez Grecję, Bułgarię i Cypr do Europy, szlakiem

wschodnio – śródziemnomorskim zarówno drogą morską jak i lądową przedostała się

rekordowa liczba nielegalnych migrantów pochodzących głównie z Syrii, Afganistanu i Iraku.

W roku 2016 liczba nielegalnych migrantów, którzy przedostali się do Europy szlakiem

wschodnio - śródziemnomorskim znacznie się zmniejszyła. W roku 2017 zanotowano

poważny spadek a w 2018 r. liczba ich wzrosła. Wśród nielegalnych migrantów zarówno

222

w 2016 r., 2017 r. jak i 2018 r. najliczniejszą grupę stanowili Syryjczycy, Afgańczycy

i Irakijczycy701.

Szlak zachodnio – bałkański był trasą dla migrantów, którzy przekraczali granicę

grecko – turecką z zamiarem udania się do państw Europy Środkowej i Zachodniej.

Największa liczba migrantów, którzy tym szlakiem dostali się do Europy odnotowana została

również w 2015 r. Wśród nielegalnych migrantów największą grupę stanowiły osoby

o nieustalonym obywatelstwie. Liczną grupę stanowili także obywatele Syrii i Afganistanu.

W następnych latach 2016, 2017 i 2018 liczba nielegalnych imigrantów, którzy przedostali się

do Europy szlakiem zachodnio - bałkańskim znacznie się zmniejszyła. Z danych Frontex

wynika, że prawdopodobną przyczyną spadku liczby nielegalnego przekroczenia granicy

szlakiem zachodnio – bałkańskim spowodowane jest zmniejszoną wykrywalnością tego

zjawiska.

Szlakiem środkowo - śródziemnomorskim prowadzącym do Europy z Tunezji i Libii

przez Włochy i Maltę w roku 2015 największą liczbę wykrytych migrantów stanowili

obywatele Erytrei, Nigerii i Somalii. W roku 2016 liczba nielegalnych migrantów

w porównaniu z rokiem 2015 uległa zwiększeniu. Wśród tej grupy najwięcej migrantów

stanowili obywatele Nigerii, Erytrei i Gwinei. W 2017 r. zanotowano spadek liczby

nielegalnych migrantów przedostających się do Europy szlakiem środkowo –

śródziemnomorskim a w roku 2018 liczba ich uległa znacznemu zmniejszeniu. Oprócz

migrantów z Nigerii, Erytrei, Somalii i Gwinei znaczącą liczbę stanowili obywatele Wybrzeża

Kości Słoniowej, Algierii, Tunezji i Sudanu.

W roku 2015 i 2016 szlak zachodnio – śródziemnomorski, był szlakiem stosunkowo

słabo uczęszczanym. Natomiast lata 2017 i 2018 zanotowały znaczny wzrost zainteresowania

imigracją do Europy tym szlakiem, który prowadzi ze wschodniej Afryki przez Hiszpanię

do Europy Zachodniej i Środkowej. Szlakiem tym usiłowali przedostać się głównie migranci

z Gwinei, Algierii, Maroka, Wybrzeża Kości Słoniowej, a także w ostatnich latach

najliczniejsza grupa migrantów o nieokreślonym obywatelstwie702.

Szlak cyrkulacyjny prowadzący z Albanii do Unii Europejskiej przez Grecję w roku

2015 - odnotował pewne zainteresowanie wśród nielegalnych migrantów aby w następnych

latach 2016, 2017 i 2018 zainteresowanie nieznacznie spadło. Szlakiem tym podróżowali

701Frontex Annual Risk Analysys z 2017, https://frontex.europa.eu/assets/Publications/Risk_Analysis/

Annual_Risk_Analysis_2017.pdf, s. 18, Annual Risk Analysys z 2018 https://frontex.europa.eu/assets/

Publications/Risk_Analysis/Risk_Analysis/ Risk_Analysis_for_2018.pdf, s. 16, Annual Risk Analysys z 2019,

https://frontex.europa.eu/ assets/Publications/ Risk_Analysis/Risk_Analysis/Risk_Analysis_for_2019.pdf, s. 16. 702Ibidem.

223

wcześniej obywatele Albanii a obecnie korzystają z niego nielegalnie chcący przedostać się

do Europy Macedończycy, Gruzini i obywatele Kosowa.

Szlak wschodnio – lądowy prowadził do Europy przez Finlandię, Estonię, Litwę,

Łotwę, Polskę, Słowację, Węgry i Rumunię. Szlakiem tym próbowali przedostać się

obywatele Wietnamu, Afganistanu, Gruzji i Syrii. Liczba nielegalnych migrantów w latach

od 2015 do 2018 utrzymywała się prawie na jednakowym poziomie z nieznacznym spadkiem

liczby w roku 2017.

Szlak zachodnio - afrykański prowadzący z Senegalu, Mauretanii i Maroka przez

Wyspy Kanaryjskie i Hiszpanię do Europy Zachodniej i Środkowej w latach 2015 - 2017 nie

cieszył się dużym zainteresowaniem migrantów. W 2018 r. natomiast liczba migrantów

w porównaniu z poprzednimi latami uległa znacznemu zwiększeniu.

Szlak czarnomorski prowadzący do Europy z Turcji, Rosji i Ukrainy (przez Bułgarię

i Rumunię) w roku 2015 odnotował 68 nielegalnych migrantów. W roku 2016 tylko jedna

osoba próbowała dostać się tą droga na teren Unii Europejskiej. Znaczący wzrost odnotowano

w 2017 r. Było to 537 osób. Natomiast w roku 2018 liczba wynosiła zero. Szlakiem

czarnomorskim dostawali się do Europy głównie: Afgańczycy, Syryjczycy, Irańczycy

i Irakijczycy703.

Określenie liczby cudzoziemców przebywających na terytorium Unii Europejskiej

nielegalnie jest bardzo trudne ze względu na to, że każdego roku do Europy stara się

przedostać bardzo duża ilość nielegalnych imigrantów. Każdego roku nielegalna imigracja

przybiera coraz to nowe formy a dynamika i swobodny przepływ osób w strefie Schengen

uniemożliwia zobrazowanie faktycznej skali tego zjawiska i zebranie danych do typowych

badań statystycznych. Z uwagi na powyższe dane odnośnie skali nielegalnej imigracji

podawane są najczęściej szacunkowo.

Najnowsze statystyki Frontexu wskazują, że liczba nielegalnych pobytów w Unii Europejskiej

w 2018 r. znacznie się zmniejszyła w porównaniu z rokiem 2015.

Tabela 46. Nielegalny pobyt w Unii Europejskiej w latach 2015 - 2018

Obywatelstwo Rok

2015 2016 2017 2018

Syria 140 336 31 632 * *

Afganistan 95 784 50 746 21 177 13 862

Irak 61 462 31 883 21 574 21 307

Erytrea 39 338 24 655 13 010 *

Maroko 29 731 30 042 29 859 21 160

703Ibidem.

224

Albania 28 926 24 127 24 801 21 350

Pakistan 23 179 19 573 19 624 15 472

Ukraina 22 652 28 996 32 608 36 251

Kosowo 16 018 * * *

Algieria 14 948 17 274 19 892 15 577

Iran 13 918 15 247 * *

Tunezja 12 919 11 382 15 912 10 472

Nigeria 12 386 14 838 14 997 11 472

Serbia 8 585 8 428 11 371 10 397

pozostałe 179 192 183 095 210 259 184 316

Ogółem 699 374 491 918 448 094 361 636

* brak danych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Frontex Annual Risk Analysys z 2016, https://frontex.europa.

eu/assets/Publications/Risk_Analysis/Annula_Risk_Analysis_2016.pdf, s. 65, Frontex Annual Risk Analysys

z 2017, https://frontex.europa.eu/assets/Publications/Risk_Analysis/Annual_Risk_ Analysis_2017.pdf, s. 50,

Annual Risk Analysys z 2018 https://frontex.europa.eu/assets/Publications /Risk_Analysis /Risk_Analysis/

Risk_Analysis_for_2018.pdf, s. 48, Annual Risk Analysys z 2019, https://frontex.europa.eu/ assets/Publications/

Risk_Analysis/Risk_Analysis/Risk_Analysis_for_2019.pdf, s. 45 [dostęp 13.02.2021].

Na podstawie danych zgromadzonych przez Frontex w latach 2015 – 2018 liczba

cudzoziemców nielegalnie przebywających na terenie Unii Europejskiej stopniowo się

zmniejszała.

W 2015 r. najwięcej cudzoziemców przebywających nielegalnie w Unii Europejskiej było

obywatelami – SyryjskiejRepublikiArabskiej: 140 336 osób. Przyczyną nielegalnej imigracji

Syryjczyków był wewnętrzny konflikt w państwie, masowe łamanie praw człowieka i wielki

kryzys humanitarny. Wielu z nich, żeby dostać się do Europy korzystało z pomocy

wyspecjalizowanych w przemycie gangów, dla których przerzut migrantów jest jednym

z głównych źródeł dochodu. Drugie miejsce pod względem liczebności imigrantów

przebywających w państwach Unii Europejskiej zajmują obywatele Afganistanu, którzy

głównie z powodu niestabilnej sytuacji w kraju i utrzymującej się biedy szukają w Europie

schronienia i lepszych warunków życia.

Kolejną pod względem liczebności grupą nielegalnych imigrantów byli Irakijczycy. Liczną

ich imigrację spowodował konflikt wewnętrzny i pogłębiający się kryzys humanitarny.

Irakijczycy podobnie jak Syryjczycy w ucieczce widzą polepszenie swojej sytuacji

ekonomicznej i znalezienie schronienia.

Czwartą pod względem wielkości grupą nielegalnych imigrantów przedostających się

na terytorium Unii Europejskiej i jednocześnie najliczniejszą grupą spośród państw Afryki

byli obywatele Erytrei. Powodem ucieczki Erytrejczyków było m.in. częste naruszanie praw

człowieka, ograniczona wolność wypowiedzi, tortury, zatrzymania oraz ciężka sytuacja

225

ekonomiczna, bieda i nieludzkie warunki życia. Według szacunków Frontex w 2015 r.

na terenie Unii Europejskiej znajdowało się 39 338 nielegalnych imigrantów z Erytrei704.

W roku 2016 najliczniejszą grupę stanowili obywatele Afganistanu, Iraku, Syrii i Maroka.

W latach 2015 - 2016 do państw Unii Europejskiej przedostała się w nielegalny sposób

rekordowo duża liczba imigrantów. W kolejnych dwóch latach liczba ta zmalała.

W 2017 r. na terytorium Unii Europejskiej najwięcej nielegalnie przebywających

cudzoziemców pochodziło z Ukrainy, Maroka i Albanii. Liczba nielegalnie przebywających

w Unii Europejskiej obywateli Ukrainy w latach 2015 - 2018 systematyczne wzrastała

i to właśnie Ukraińcy w 2018 r. stanowili najliczniejszą grupę. Głównym powodem jest

poszukiwanie zatrudnienia i brak nadziei na poprawę sytuacji gospodarczej na Ukrainie.

Wśród nielegalnie przebywających na terytorium Unii Europejskiej cudzoziemców dużą

grupę stanowią osoby o nieokreślonym obywatelstwie często nie posiadające przy sobie

dokumentów, na podstawie których ustalić można ich tożsamość i kraj pochodzenia

co utrudnia i uniemożliwia ich wydalenie.

Głównymi czynnikami powodującymi nielegalną imigrację są m.in. utrzymujące się od wielu

lat dysproporcje społeczno – ekonomiczne i chęć poprawy warunków życia i pracy, brak

opieki zdrowotnej, ochrony socjalnej m.in. brak świadczeń socjalnych, dopłat i zapomóg

w trudnej sytuacji osobistej, łamanie praw człowieka czy dyskryminacja. Przyczyny

nielegalnej imigracji jak i kierunki są ze sobą ściśle powiązane. Ludzie głównie

przemieszczają się z państw słabo rozwiniętych do państw oferujących większe możliwości

zatrudnienia, rozwoju i podniesienia poziomu życia. Atrakcyjnym i bardzo chętnie

wybieranym kierunkiem docelowym współczesnych legalnych i nielegalnych imigracji

są państwa Unii Europejskiej, w których panuje stabilizacja gospodarcza, standard życia

mieszkańców jest dosyć wysoki a dostęp do pracy, możliwości kształcenia się, opieka

socjalna, zdrowotna, przestrzeganie praw człowieka czy bezpieczeństwo jest istotnym

czynnikiem przyciągającym imigrantów z biedniejszych części świata. Wielu nielegalnych

migrantów woli przebywać w jakimś państwie nielegalnie ze względu na większą

atrakcyjność na rynku pracy i swobodę poruszania się po kraju705.

Procesy migracyjne najbardziej zauważalne są wśród obywateli państw Afryki,

w których toczą się wojny, wewnętrzne walki plemienne, panuje przemoc i anarchia a ludzie

żyją w biedzie i skrajnym ubóstwie. Obywatele państw azjatyckich oraz Ameryki

Południowej i Środkowej również należą do grupy państw najbardziej narażonych


226

na imigracje. Powodem jest zarówno sytuacja polityczna (Afganistan), ekonomiczna

(Wietnam), prześladowania na tle religijnym (Irak, Iran, Indie), łamania praw człowieka

(Chiny), a także skrajna bieda, ubóstwo czy dyktatorskie rządy (Ameryka Południowa

i Środkowa).

Ze względu na masowy charakter imigracji do państw Unii Europejskiej, w szczególności

nielegalnych i zagrożenia związane z przestępczością i z nielegalnym przerzutem osób,

zjawisko to stało się jednym z najważniejszych i najistotniejszych problemów stawiających

wyzwania przed członkami Wspólnoty.

W połowie 2021 roku rozpoczął się tzw. kryzys migracyjny na granicy Białorusi

z państwami UE tj. Republiką Litewską, Republiką Łotewską, Rzeczpospolitą Polską. Kryzys

ten wywołany jest zorganizowanym przerzutem imigrantów z krajów Afryki i Bliskiego

Wschodu, przede wszystkim z Iraku i Afganistanu. Litwazaczęła odsyłać imigrantów

z granicy z powrotem na Białoruś. Wtedy imigranci zaczęli napierać na granicę łotewsko –

białoruską i polsko - białoruską706. W sierpniu 2021 r. na granicy polsko – białoruskiej

polskie służby podobnie jak służby litewskie na granicy litewsko – białoruskiej i służby

łotewskie na granicy łotewsko – białoruskiej rozpoczęły budowę ogrodzenia. Ze względu

na sytuację na granicy z Białorusią we wrześniu 2021 r. przy pasie granicznym rząd w Polsce

wprowadził na 30 dni stan wyjątkowy. Został on przedłużony pod koniec września na kolejne

60 dni707. Sytuacja na granicy zmienia się dynamicznie.

Jednym z największych zagrożeń współczesnego świata jest nielegalna imigracja. Jest

to problem, który dotyczy państw Europy, w tym także Polski. Nielegalna imigracja jest też

jednym z najpoważniejszych rodzajów przestępczości zorganizowanej. Może przejawiać się

na wiele sposobów m.in. przekroczenie granicy w nielegalny sposób bez wizy, braku innych

dokumentów niezbędnych do przekroczenia granicy w legalny sposób. Imigranci przedostają

się do Europy korzystając z różnych nielegalnych rozwiązań.

706https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/swiat/artykuly/8223163,litwa-media-nielegalna-migracja-z-

bialorusi-do-polski-i-na-lotwe-stosunki-miedzynarodowe.html [dostęp 9.07.2021]. 707https://www.money.pl/gospodarka/plot-na-granicy-z-bialorusia-wojsko-buduje-ogrodzenie-w-okolicach-

usnarza-gornego-6676819644963648a.html [dostęp 23.08.2021].

227

Rozdział IV. Strategie Bezpieczeństwa Narodowego RP

4.1. Pojęcie strategii

Słowo strategia pochodzi od greckiego strategos z czego stratos oznacza wojsko,

a ago prowadzę708. W starożytnej Grecji strategos wskazywało na dowódcę armii lub floty

i oznaczało „dział sztuki wojennej obejmujący przygotowanie i prowadzenie wojny oraz

poszczególnych jej kampanii i bitew, przemyślany plan działań w jakiejś dziedzinie709”.

Strategia była postrzegana jako działania wojenne i wszelkiego rodzaju działania mające

na celu przygotowanie się do wojny710. Pierwsze strategie zostały spisane w czasach

starożytnej Grecji, Rzymu oraz w Chinach711. Wraz z rozwojem cywilizacyjnym pojęcie

strategii zostało rozszerzone i zaczęło określać interesy narodowe i cele strategiczne oraz siły

i środki potrzebne do zapewnienia bezpieczeństwa społeczeństwu i zagwarantowania

stabilizacji politycznej w państwie. Stabilność w państwie rozumiana jako podejmowanie

decyzji z uwzględnieniem interesów stron, których decyzja będzie dotyczyć, przestrzeganie

praw. Strategia zaczęła odnosić się także do działań niemilitarnych. W XX wieku coraz

częściej zaczęło pojawiać się pojęcie strategia wojskowa określające także działania

niewojenne oraz strategia obronna obejmująca podmioty, zwalczanie i przeciwdziałanie

konfliktom na tle politycznym i militarnym. Pojęcie strategia ewaluowało i w następnych

latach odnosiło się także do bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego jako strategia

bezpieczeństwa danego państwa. Współcześnie strategia może dotyczyć każdego aspektu

życia społecznego np. strategia rozwoju gospodarki, strategia przedsiębiorstwa, strategia

bezpieczeństwa, strategia wojenna, strategia organizacji, strategia działania, strategia państwa,

strategia gry, strategia firmy, strategia zarządzania, strategia personalna, strategia doradztwa

komunikacyjnego. „Strategia (gr.) strategikos – strategia – dowodzenie wojskiem:

1) wojskowy plan przygotowania i prowadzenia walk, 2) planowanie sposobu prowadzenia

jakiejś działalności712”. Strategie można też definiować jako sposób myślenia. Strategia jest

to długofalowy plan, zbiór decyzji, wskazówek, aktywności wykonywanych w danym czasie,

708S. Koziej, Teoria sztuki wojennej, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2011, s. 29 - 33. 709Słownik Języka Polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/sjp/strategia;2576315 [dostęp 19.04.2021]. 710S. Koziej, Teoria sztuki wojennej…, op. cit., s. 29 - 33. 711M. Kozub, Myśleć strategicznie o bezpieczeństwie przyszłości, Wydawnictwo AON, Warszawa 2013, s. 70. 712Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo Literat Henryk Płonczyński, 2003, s. 323.

228

merytoryczny, przeanalizowany713. Według Sokratesa „strategia jest dobrodziejstwem bogów,

stanowi bowiem dla kraju środek zapewniający mu wolność i szczęście714”. Postrzegana także

jako analiza i zbadanie współczesnej sytuacji na świecie i przedstawienie zmian jakie mogą

wystąpić715. Współcześnie strategia zaczęła odnosić się do wielu płaszczyzn życia

i działalności ludzi, także handlu, nauki, gospodarki czy przemysłu716. Fundamentem strategii

jest określenie, przeanalizowanie, zbadanie oraz wiedza na temat każdego z elementów

prowadzenia działań wojennych717. Strategia odnosi się do bezpieczeństwa państwa. Strategia

w zakresie bezpieczeństwa rozumiana jest jako sposób wykorzystania i zastosowania

zdolności danego państwa do przeciwdziałania i rozwiązywania potencjalnie występujących

konfliktów. W kontekście polityki strategia interpretowana jest jako dostosowanie instytucji

państwa do współczesnych wyzwań, przewidywanie zmian, które mogą wystąpić

w przyszłości mających charakter społeczny, wykonywanie zadań danego kraju

gwarantujących bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, warunki jakie musi spełnić

państwo, żeby dobrze się przygotować do ukierunkowania na dane zagrożenie, wykonywanie

strategii bezpieczeństwa. Ważną częścią składową zarządzania bezpieczeństwem danego

państwa jest podsystem kierowania bezpieczeństwem.

Według Napoleona Bonapartego strategia „jest sztuką prostą, ale polegającą

całkowicie na wykonaniu718”.

Bolesław Balcerowicz generał dywizji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,

profesor nauk wojskowych uważa, że „każde suwerenne państwo uprawia własną politykę

bezpieczeństwa, posługując się odpowiednimi dla jej realizacji strategiami […] - Naturalne

odmienności ich charakteru i treści zdeterminowane są wieloma czynnikami zarówno

zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi719”.

Strategia bezpieczeństwa narodowego (bezpieczeństwa państwa) – to ważne i mające

moc prawną w danym kraju założenia, inicjatywy zagwarantowania bezpieczeństwa tego

713W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego, https://sjp.pwn.pl/slowniki/strategia.html [dostęp

16.04.2021]. 714A. Beaufre, Wstęp do strategii. Odstraszanie i strategia, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej,

Warszawa 1968, s. 52. 715A. Koźmiński, W. Piotrowski (red.), Zarządzenie. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 1996, s. 202. 716R. Kuźniar, Polityka i siła. Studia strategiczne – zarys problematyki, Wydawnictwo Naukowe Scholar,

Warszawa 2005, s. 354. 717Z. Sabak, Strategia. Ewolucja paradygmatu. Konkluzja na XXI wiek, Wydawnictwo AON, Warszawa 2012,

s. 10. 718A. Beaufre, Wstęp do strategii. Odstraszanie i strategia…, op. cit., s. 52. 719B. Balcerowicz, Narodowe polityki i strategie bezpieczeństwa, [w:] R. Kuźniar, B. Balcerowicz,

A. Bieńczyk – Missala, P. Grzebyk, M. Madej, K. Pronińska, M. Sułek, M. Tabor, A. Wojciuk, Bezpieczeństwo

międzynarodowe…, op. cit., s. 363.

229

państwa i jego obywateli, które obejmują przede wszystkim przegląd interesów narodowych

oraz celów strategicznych, diagnozę i analizę kształtowania się strategicznego środowiska

bezpieczeństwa w przyszłości, reguły i dogmaty oraz sposoby realizowania zamierzonych

celów strategicznych w przewidywanych okolicznościach (działania operacyjne) i utworzenia

(zachowania i modernizacji) systemu bezpieczeństwa narodowego (wykonywania działań

preparacyjnych, wdrożeniowych)720.

Strategia bezpieczeństwa narodowego to określenie „jak użyć siły i środki państwa

do wykorzystywania szans, podejmowania wyzwań i przeciwstawienia się wszelkim

rodzajom zagrożeń. Szanse, wyzwania i zagrożenia gospodarcze, społeczne, informacyjne,

militarne i inne natomiast siły i środki państwa gospodarcze, ochronne, informacyjne,

militarne (siły zbrojne) i inne721”. Strategia powinna obejmować cele strategiczne, dokładny

program działalności i wykonywania celów strategicznych, rozkład wykonywania danych

założeń, interesy narodowe.

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP to kluczowy dokument koncepcyjny

w Polsce zawierający interesy narodowe oraz cele strategiczne722. Według Stanisława Kozieja

strategia bezpieczeństwa polega „na zdefiniowaniu interesów, ocenie warunków

bezpieczeństwa, sformułowaniu koncepcji strategicznej oraz ustanowieniu systemu

bezpieczeństwa723”.

Strategia jest dokumentem ukazującym działania, sposoby radzenia sobie

z trudnościami i wyzwaniami724. W Strategii z 2007 r. oraz Strategii z 2014 r. temat imigracji

został tylko zasygnalizowany. Dopiero Strategia z 2020 r. bardziej szczegółowo porusza

temat imigracji. W Strategii tej zostało napisane, że polityka migracyjna powinna być

prowadzona w sposób „uwzględniający zarówno bieżące, jak i prognozowane potrzeby rynku

pracy, integrację migrantów ze społeczeństwem polskim, zapewniającą zachowanie spójności

społecznej, jak i przeciwdziałanie możliwym zagrożeniom porządku i bezpieczeństwa

publicznego związanym z procesami migracyjnymi725”. Z imigracją można poradzić sobie

przyjmując imigrantów bliskich kulturowo oraz poprzez odpowiednią asymilację imigrantów

720https://www.bbn.gov.pl/pl/bezpieczenstwo-narodowe/minislownik-bbn-propozy/6035,MINISLOWNIK-BBN-Propozycje-nowych-terminow-z-dziedziny-bezpieczenstwa.html [dostęp 14.04.2021]. 721S. Koziej, Bezpieczeństwo: istota, podstawowe kategorie i historyczna ewolucja, Polityczno – strategiczne

aspekty bezpieczeństwa…, op. cit., s. 22. 722K. Fus, Kierowanie bezpieczeństwem narodowym RP, [w:] K. Liedel, P. Piasecka, T. R. Aleksandrowicz (red.),

Bezpieczeństwo w XXI wieku, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2011, s. 45. 723S. Koziej, Bezpieczeństwo: istota, podstawowe kategorie i historyczna ewolucja, Polityczno-strategiczne

aspekty bezpieczeństwa…, op. cit., s. 18 – 21. 724https://fibis.pl/zagadnienia/strategia-bezpieczenstwa-narodowego-rp-polska-na-peryferiach-europy/ [dostęp

03.04.2021]. 725Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…., op. cit.

230

ze społeczeństwem polskim. To, że problem imigracji został tylko zasygnalizowanych

w Strategii z 2007 r. oraz Strategii z 2014 r. nie oznacza, że był bagatelizowany, był starannie

analizowany przy pracy nad Strategiami.

Strategię kształtują wybitni teoretycy i praktycy.

Projekt Strategii Bezpieczeństwa Narodowego w Polsce po sporządzeniu jej przez

Międzyresortowy Zespół do Opracowania Strategii Bezpieczeństwa Narodowego

Rzeczypospolitej Polskiej przedkładany jest Radzie Ministrów. Strategia zatwierdzana jest

przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Do wykonywania jej przydzielony jest dział

administracji publicznej.

Zapisy zawarte w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP są dostosowane do prawa

krajowego oraz prawa Unii Europejskiej. Członkostwo w sojuszach i paktach

międzynarodowych ma kluczowe znaczenie w kwestii bezpieczeństwa państwa. Przykładem

tego może być art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego, który zapewnia pomoc państwu

w przypadku napaści zbrojnej726. Artykuł 5 stanowi, że „strony zgadzają się, że zbrojna

napaść na jedną lub kilka z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uważana za napaść

przeciwko nim wszystkim; wskutek tego zgadzają się one na to, że jeżeli taka zbrojna napaść

nastąpi, każda z nich, w wykonaniu prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony,

uznanego przez Artykuł 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub

Stronom tak napadniętym, podejmując natychmiast indywidualnie i w porozumieniu z innymi

Stronami taką akcję, jaką uzna za konieczną, nie wyłączając użycia siły zbrojnej, w celu

przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. O każdej takiej

zbrojnej napaści i o wszystkich środkach zastosowanych w jej wyniku zostanie bezzwłocznie

powiadomiona Rada Bezpieczeństwa. Środki takie zostaną zaniechane, gdy tylko Rada

Bezpieczeństwa podejmie działania konieczne do przywrócenia i utrzymania

międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa727”. Artykuł ten zapewnia, że w razie konfliktu

zbrojnego każdy członek Sojuszu Północnoatlantyckiego, w tym także Polska może liczyć

na pomoc ze strony pozostałych państw członkowskich.

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego to dokument, który jest wydawany

i publikowany przez Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. Jest to jeden z kluczowych

dokumentów dotyczących bezpieczeństwa, pokoju, wojskowości naszego kraju

ustanowionych przez Radę Ministrów oraz podpisanych przez Prezydenta Rzeczypospolitej

Polskiej. Dokument ten wydawany jest średnio co cztery lata. Wytyczne zawarte w Strategii

726Art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego (Dz. U. 2000, Nr 87, poz. 970 z późn. zm.). 727Ibidem.

231

muszą być kompatybilne z prawem Unii Europejskiej oraz z prawem państwa polskiego

m.in. z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.728 W kwestii

bezpieczeństwa ważną rolę odgrywa współpraca międzynarodowa. Polska jest krajem czynnie

działającym na arenie międzynarodowej. Nasz kraj aktywnie działa w Sojuszach i Traktatach.

Od 1999 r. Polska jest członkiem Sojuszu Północnoatlantyckiego NATO. Głównym zadaniem

i zamierzeniem Strategii jest określenie interesów narodowych i celów strategicznych

państwa polskiego. W polityce zagranicznej i na arenie międzynarodowej coraz większe

znaczenie ma współpraca lokalna. Od 2004 r. Polska jest krajem członkowskim Unii

Europejskiej, od 1995 r. Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie OBWE,

od 1945 r. Organizacji Narodów Zjednoczonych ONZ, od 1991 r. Grupy Wyszehradzkiej

a od 1991 r. Trójkąta Weimarskiego co ma ogromne znaczenie w kształtowaniu polityki

bezpieczeństwa. Najważniejszą ustawą dotyczącą bezpieczeństwa w Polsce jest Konstytucja

Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.729, w której określone zostały główne

interesy narodowe dotyczące bezpieczeństwa Polski. Art. 5. tejże ustawy określa,

że: „Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium,

zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże

dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą

zrównoważonego rozwoju730”. Zadaniem władz państwa wybranych przez naród jest

zagwarantowanie bezpieczeństwa mieszkańcom i obywatelom państwa. W powyższym

artykule zostały określone podstawowe tzw. konstytucyjne cele strategiczne i interesy

narodowe. Należą do nich: niepodległość państwa, integralność terytorium, wolności i prawa

człowieka i obywatela, dbanie o bezpieczeństwo i ochrona obywateli, dziedzictwo narodowe

i kulturowe, przemysł i środowisko naturalne i przyrodnicze, możliwości i zdolności danego

państwa i jego obywateli, współpraca w ramach sojuszy i traktatów, rozwój społeczny

i gospodarczy kraju, wspieranie bezpieczeństwa. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

z dnia 2 kwietnia 1997 r.731 zostały określone działalności państwa w zakresie

bezpieczeństwa. Należy do nich także zagwarantowanie ochrony przyrody.

W tym podrozdziale zostały omówione główne definicje pojęcia strategii, które

są pomocne w dalszej analizie. Cele polityki bezpieczeństwa państwa polskiego

są wyprowadzone z art. 5Konstytucji RP732. Strategia jest to dokument ściśle związany z tymi

728Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 729Ibidem. 730Ibidem, art. 5. 731Ibidem. 732Ibidem.

232

celami. W niej zawarte są działania, wytyczne dotyczące ich realizacji, a także zagrożenia

i wyzwania odpowiadające bieżącej polityce. Cele powinny być napisane w jak najprostszy

sposób żeby łatwiejsza była ich realizacja. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP zawiera

cele strategiczne i interesy narodowe.

4.2. Tło historyczne

W pierwszych latach po wojnie Polska znajdowała się pod wpływem Związku

Radzieckiego i czynnie współpracowała w Układzie Warszawskim oraz Radzie Wzajemnej

Pomocy Gospodarczej. Wizja bezpieczeństwa w tych latach ma odzwierciedlenie w doktrynie

obronnej zwanej także koncepcją wojenną Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej733. Koncepcja

ta postrzegała bezpieczeństwo jako brak zagrożeń militarnych i przeciwdziałanie zagrożeniom

militarnym. Wpływ na tak postrzegane bezpieczeństwo miało położenie geopolityczne

naszego kraju, ograniczona niezależność państwa, konflikty na granicy Odry i Nysy

Łużyckiej, strategie polityczne sąsiadujących mocarstw734. Od czasów powojennych do 1990

r. polska koncepcja bezpieczeństwa była prawie identyczna ze strategią Układu

Warszawskiego.

Po zmianach politycznych z 1989 r. celem stało się utworzenie strategii

bezpieczeństwa odpowiadającej zmianom, które nastąpiły. Dokument z 1990 r.zakładał

główne kierunki i tendencje polityki obronnej, wiązał wszystkich mieszkańców i obywateli

Polski735. Jednym z pierwszych dokumentów w Polsce systematyzującym zagadnienia

związane z bezpieczeństwem była Doktryna obronna Rzeczypospolitej Polskiej z 1990 r.736.

Za główny cel strategii uznane zostało utrzymanie porządku w kraju oraz zagwarantowanie

przetrwania narodu, suwerenność kraju oraz nienaruszalność jego granic. W dokumencie tym

zapisano, że ważna jest wspólna polityka i współpraca zagraniczna. Doktryna regulowała

zagadnienia związane z Siłami Zbrojnymi. Był to dokument normujący okres przejściowy737.

Głównym powodem powstania w 1992 r. dokumentów związanych z obronnością był rozpad

733J. Skrzyp, G. Lach, Geopolityczne położenie Polski przed i po transformacji ustrojowej, Wydawnictwo AON,

Warszawa 2008, s. 58 - 59. 734W. Gizicki, Od układu do paktu. (R)ewolucyjna zmiana w polityce bezpieczeństwa Polski…, op. cit., s. 16. 735M. Menkiszak, Trudne sąsiedztwo: problematyka bezpieczeństwa w stosunkach Polski z ZSRR i Rosją

w latach 1989-2000, [w:] R. Kuźniar (red.), Polska polityka bezpieczeństwa 1989 - 2000, Wydawnictwo

Naukowe Scholar, Warszawa 2001, s. 159. 736Uchwała Komitetu Obrony Kraju z dnia 21 lutego 1990 r. w sprawie doktryny obronnej Rzeczypospolitej

Polskiej (M.P. z dnia 16 marca 1990 r.). 737S. Koziej, Ewolucja bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej w latach dziewięćdziesiątych XX

wieku…, op. cit., s. 4.

233

ZSRR. Nasz kraj dążył do wstąpienia do Sojuszu Północnoatlantyckiego NATO. Strategia

zakładała zwiększenie aktywności Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie,

rozwój współpracy z Unią Zachodnioeuropejską, działalność w obrębie Trójkąta

Wyszehradzkiego. Armia Polski miała być cały czas gotowa do ataku i obrony. Strategia

zakładała możliwość kryzysu militarno - politycznego, agresji lokalnej, wojny powszechnej.

Kryzys był uznawany jako najbardziej prawdopodobna sytuacja, a wojna jako najmniej

prawdopodobna.

Kolejnym dokumentem stanowiącym o bezpieczeństwie i obronności w Polsce były

Założenia polskiej polityki bezpieczeństwa z 1992 r.738, który przedstawiał główne zasady

polityki państwa polskiego w kwestii bezpieczeństwa. Następnym dokumentem z 1992 r. była

Polityka bezpieczeństwa i strategia obronna Rzeczypospolitej Polskiej będąca kontynuacją

i zakładająca rozwój celów wskazanych w Założeniach polskiej polityki bezpieczeństwa.

Polityka Polski kierowana była w stronę umocnienia pozycji naszego kraju na arenie

międzynarodowej poprzez suwerenność oraz bezpieczeństwo. Dokument ten zakładał

politykę opartą na demilitaryzacji, która realizowana była poprzez utworzenie nowych sił

w Europie zmniejszających i eliminujących sytuację nagłego i niespodziewanego ataku

zbrojnego, bezpieczeństwo zewnętrzne realizowane przez współpracę międzynarodową

i przeciwdziałanie wspólnym zagrożeniom i wspieranie wyzwań. Zakładał także członkostwo

Polski w Sojuszu Północnoatlantyckim NATO, współpracę w ramach Konferencji

Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz Trójkącie Wyszehradzkim i dobre relacje

z sąsiadami zza wschodniej granicy, członkostwo Polski w traktatach i sojuszach

w Europie739. Rozpad Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich oraz Układu

Warszawskiego stały się początkiem nowego okresu w dziejach Polski. Powoli nasz kraj

stawał się samodzielny w kwestii obronności i gotowy do utworzenia własnej Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego. Zostało podkreślone strategiczne położenie Polski między

Zachodem a państwami, które powstały po rozpadzie byłego ZSRR740. Jest to koncepcja

obrony Rzeczypospolitej na wypadek ataku nieprzyjaciela przedstawiona w trzech częściach:

siły zbrojne, aspekt pozamilitarny obrony, system kierowania obronnością741.

738Założenia polskiej polityki bezpieczeństwa oraz Polityka bezpieczeństwa i Strategia obronna Rzeczypospolitej

Polskiej. 739S. Koziej, Założenia polskiej polityki bezpieczeństwa oraz polityka bezpieczeństwa i strategia obronna

Rzeczypospolitej Polskiej, skrypt internetowy, Warszawa 2008, s. 4. 740S. Koziej, Samodzielność strategiczna Polski lata 90. XX w….,op. cit., s. 4. 741S. Koziej, Podstawowe problemy strategii i systemu obronności na przełomie XIX i XX w…., op. cit., s. 14 -

20.

234

W dokumentach tych uznano, że gwarantem stabilnej polityki w Polsce oraz utrzymania

pokoju w europejskich krajach jest Sojusz Północnoatlantycki.

W 1996 r. został sporządzony Polityczno - strategiczny plan obrony Rzeczypospolitej

Polskiej. Dokument ten był rozwinięciem Strategii obronnej. Charakteryzował zagrożenia,

głównie wojenne. Do zagrożeń zostały zaliczone m.in. kryzys na tle politycznym

i militarnym, konflikty lokalne, wojna powszechna. W sytuacji konfliktu nasz kraj może

liczyć na pomoc państw członkowskich Sojuszu Północnoatlantyckiego, Organizacji

Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz Organizacji Narodów Zjednoczonych742.

Na początku XXI wieku zmianie uległy zagrożenia dla bezpieczeństwa poszczególnych

państw, a także pojawiły się zagrożenia, które do tej pory nie miały miejsca albo zwiększyła

się ich intensywność co wymusiło zmianę Strategii743.

Jednym z warunków przystąpienia Polski do NATO było utworzenie Strategii jako

jednolitego dokumentu. Prace nad przystąpieniem Polski do NATO rozpoczęły się w 1989 r.

Wraz z poprawą bezpieczeństwa w Polsce w 1990 r. ministrowie spraw zagranicznych

w trakcie posiedzenia Rady Północnoatlantyckiej wysłali do Polski i innych państw Układu

Warszawskiego zaproszenie do współpracy744. W 1992 r. Polska zaczęła oficjalnie dążyć

do uzyskania pełnego członkostwa w NATO. W 1994 r. Polska przystąpiła do Partnerstwa dla

Pokoju, które było reakcją na zgłoszoną przez państwa Europy Środkowej gotowość

do przystąpienia do NATO. Prace nad Strategią rozpoczęły się w 1997 r. W tym samym

czasie trwały prace nad nową Strategią NATO. Strategia musiała być zgodna ze Strategią

NATO. Strategia Bezpieczeństwa oraz Strategia Obronności zostały przyjęte w 2000 r. czyli

rok po przystąpieniu Polski do NATO. Była to pierwsza w dziejach historii Polski Strategia

Bezpieczeństwa Narodowego RP jako jednolity dokument. Do tej pory były wydawane

dokumenty oraz doktryny obronne. Nie było jednolitego dokumentu zajmującego się

bezpieczeństwem w Polsce. Po przyjęciu Strategii NATO podjęto decyzję o przyjęciu

Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP oraz Strategii Obronnej745. W momencie

przystąpienia Polski do NATO państwa członkowskie miały strategie bezpieczeństwa.

Przykładem takiego państwa są Niemcy, które w 1990 r. przyjęły zmianę strategii

742S. Koziej, Ewolucja polskiej strategii obronności, [w:] R. Kuźniar (red.), Polska polityka bezpieczeństwa 1989

- 2000, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001, s. 451 - 468. 743S. Koziej, Obronność Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1989 - 2009, skrypt internetowy, Warszawa 2010,

s. 2. 744https://warsawinstitute.org/pl/droga-polski-czech-wegier-nato/ [dostęp 28.04.2021]. 745S. Koziej, A. Brzozowski, 25 lat polskiej strategii bezpieczeństwa…, op. cit., s. 12 – 14.

235

bezpieczeństwa RFN. Miało to miejsce po zjednoczeniu Niemiec w 1990 r.746 Czechy, które

przystąpiły do NATO wraz z Polską oraz z Węgrami w 1999 r. już wtedy miały strategie

bezpieczeństwa, w której zostały wymienione główne zagrożenia dla Republiki Czeskiej747.

Francja posiadała dokument Biała Księga, która określała główne zagadnienia polityki

bezpieczeństwa. Strategie Bezpieczeństwa Narodowego posiadała i posiada do dzisiaj

uzupełnioną o zachodzące zmiany w środowisku bezpieczeństwa oraz zmieniającego się

świata też USA. Są to tylko przykłady niektórych państw, które w 1999 r. miały strategie

bezpieczeństwa. StrategiaBezpieczeństwa Narodowego RP jest to jednolity dokument

zawierający najważniejsze założenia dla danego państwa związane z zapewnieniem

bezpieczeństwa. Przedstawiająca kluczowe zagrożenia i wyzwania, problemy i szanse.

Strategia bezpieczeństwa narodowego RP zawiera szereg zagadnień z różnych dziedzin

bezpieczeństwa. Ogólne założenia poszczególnych Strategii bezpieczeństwa państw NATO

determinują m.in. uwarunkowania geograficzne danych krajów oraz ich sąsiedztwo z innymi

państwami. Kluczowymi podstawami Strategii są np. dostęp danego państwa do morza,

usytuowanie, przeszkody topograficzne w postaci gór, rzek. Nie da się więc do końca

porównać Strategii różnych państw NATO ponieważ otoczenie, w którym się znajdują

różnicuje ich potrzeby i priorytety bezpieczeństwa. Kształtujące na przestrzeni wieków

uwarunkowania historyczne wpływają też na dzisiejszą politykę wybranych państw. Odnosi

się to szczególnie do państw, które były przez wieki ze sobą skonfliktowane. Założenia

Strategii muszą we wszystkich państwach NATO obejmować oprócz zagadnień związanych

z uwarunkowaniami geograficznymi kwestie demograficzne i gospodarcze zarówno własne

jak i potencjalnych przeciwników. Chociaż podstawowe pojęcie bezpieczeństwa państwa

we wszystkich państwach NATO jest takie samo to ze względu na położenie różne aspekty

bezpieczeństwa będą przyjmować role priorytetowe a inne będą drugoplanowe. Ważne

są też: potencjał gospodarczy, środki jakie dane państwo może zastosować dla

bezpieczeństwa, ustrój wewnętrzny, mniejszości narodowe i etniczne, kultura, religia oraz

inne problemy jakie dotykają państwo np. zjawisko masowej nielegalnej imigracji. Z punktu

widzenie głównego założenia pracy Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej

Polskiej nie skupia się na problemie imigracji748. Może to wynikać ze specyfiki państwa

polskiego. Państwa natowskie od lat zmagają się ze zjawiskiem nielegalnej imigracji

746A. Zięba, Strategia bezpieczeństwa Niemiec w pierwszej dekadzie XXI wieku, „Krakowskie Studia

Międzynarodowe”, IV 2007, nr 4, s. 66 – 78. 747M. Krc, R. Urban, Nowe pojęcie strategii i polityki bezpieczeństwa Republiki Czeskiej, „Zeszyty Naukowe

AON”, nr 3(88) 2012, s. 142-154. 748J. Bartosiak, Rzeczpospolita między lądem a morzem o wojnie i pokoju, Wydawnictwo Zonazero, Warszawa

2018, s. 14.

236

i w dużym stopniu dotknął ich ten problem. Zjawisko to nie dotknęło na taką skalę naszego

kraju749. Największy odsetek imigrantów w Polsce pochodzi z dwóch wschodnich sąsiadów

Ukrainy i Republiki Białoruskiej. W połowie 2021 r. sytuacja zaczęła się zmieniać i zjawisko

nielegalnej imigracji w dużej mierze zaczęło dotyczyć także Polski. Pod wpływem

zmieniającego się środowiska bezpieczeństwa zaczęli przyjeżdżać do Polski imigranci m.in.

z Islamskiego Państwa Afganistanu. Było to duże wyzwanie zarówno dla państwa, jak i dla

służb odpowiadających za bezpieczeństwo. Na moment zakończenia pisania niniejszej pracy

sytuacja ustabilizowała się. Jednak musimy brać pod uwagę i być przygotowanym,

że sytuacja może się powtórzyć.

W 2000 r. powstała Strategia Bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej zakładająca,

że Polska jako państwo wschodniej flanki i będące zewnętrzną granicą Sojuszu

Północnoatlantyckiego może być zagrożona atakami. Przedstawione zostały główne zasady

strategiczne. Ważną rolę odgrywała zasada odpowiedzialności narodowej i powszechności

obrony. Zasada ta zwracała uwagę na to, że działania obronne należą do głównych zadań

państwa, a czynny udział w traktatach, paktach i sojuszach jest tylko dodatkiem. Podstawą

polskiej obronności jest powszechność. Oznacza to, że na wypadek wojny wszystkie siły

militarne i niemilitarne muszą się zjednoczyć w walce. Każdy musi się zaangażować. Kolejną

zasadą jest elastyczność reagowania obronnego czyli dbanie o taki system obronności, który

może prowadzić działania na szeroką skalę, możliwość odpowiedniej reakcji na wypadek

wojny, łatwość przejścia od działań w sytuacji pokoju do działań na wypadek wojny,

autonomiczny system reagowania. Do zasad należy także współpraca cywilno – wojskowa,

która sugeruje zwiększenie znaczenia w walce czynnika pozamilitarnego. Istotna jest zasada

bilansowania potrzeb obronnych i możliwości kraju oznaczająca wypośrodkowanie położenia

naszego kraju i możliwości społeczno - gospodarcze. Zasadą jest odstraszanie i wiarygodność

strategiczna. W Strategii zostały zawarte ponadto: zasada solidarności i integracji

sojuszniczej, współpracy i partnerstwa, umacnianie zaufania i regionalnej stabilizacji

militarnej, odstraszanie i wiarygodność. Skupiała się na dwóch zakresach polityce

zagranicznej oraz obronności, definiowała także zagrożenia i wyzwania oraz działania

je zwalczające. Strategia tematycznie nie wychodziła poza obszar polityki zagranicznej oraz

obronności. Strategia ta zakładała, że najważniejszymi zamierzeniami państwa polskiego

są: zapewnienie wolności, koherentność Polski, ochrona demokratycznego porządku, rozwój

i postęp ekonomiczny oraz społeczny państwa, przyczynianie się do tworzenia ładu i pokoju

749Ibidem.

237

na kontynencie europejskim750. Zostały także wskazane podstawowe zagrożenia takie jak

m.in.: skupienie potencjału militarnego w niektórych obszarach Europy, proliferacja broni

masowego rażenia, zagrożenia gospodarcze i przemysłowe, nowy podział państw

europejskich, nielegalne migracje, terroryzm, wzrost przestępczości zorganizowanej, służby

specjalne obcych państw, brak odpowiedniej ochrony informacji. Strategia zakładała interesy

narodowe oraz cele strategiczne. Do nadrzędnych celów zaliczyła ochronę przed mogącymi

wystąpić konfliktami zbrojnymi, wolność i bezpieczeństwo Polaków, czynny udział

w ochronie państw w ramach członkostwa w Sojuszu Północnoatlantyckim NATO, czynny

udział w różnego rodzaju organach, instytucjach, organizacjach i stowarzyszeniach

międzynarodowych w kwestii reagowania kryzysowego oraz działań mających na celu

stabilizację danego terenu i dobre relacje z państwami europejskimi751. Strategia

przedstawiała stany bezpieczeństwa kraju tj. pokój, kryzys, wojna oraz działania związane

z tymi stanami przeciwdziałające i umacniające bezpieczeństwo, odpowiednią reakcję

na występujące zagrożenia, działania na wypadek wojny mobilizujące cały potencjał

militarny752. Strategia ta charakteryzowała system obronny i wojsko753. Strategia

bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej z 2000 r. skupiała się na określeniu fundamentów

polskiej polityki bezpieczeństwa, charakteryzowała zagrożenia oraz wyzwania, wyznaczała

działania i mechanizmy oraz narzędzia wykonywania polityki bezpieczeństwa w Polsce754.

W konsekwencji zachodzących zmian społecznych i ekonomicznych na świecie,

w 2003 r. powstała Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej

obejmująca wszystkie kategorie bezpieczeństwa zarówno te związane z bezpieczeństwem

wewnętrznym i zewnętrznym, jak i wojskowym i cywilnym. Zakładała ona, że polityka

bezpieczeństwa powinna być realizowana przez zagwarantowanie bezpieczeństwa, spokoju,

pewności, poczucia niezagrożenia obywateli państwa polskiego, przestrzegane powinny być

prawa człowieka i obywatela, egalitaryzm, rozwój i postęp cywilizacyjny oraz ekonomiczny,

polepszenie warunków życia Polaków, ochrona zwyczajów, tradycji i dziedzictwa

kulturowego, wypełnianie zobowiązań wobec sojuszników oraz propagowanie interesów

750S. Koziej, A. Brzozowski, 25 lat polskiej strategii bezpieczeństwa…, op. cit., s. 4. 751R. Kuźniar (red.), Polska polityka bezpieczeństwa 1989 - 2000, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2001,

s. 11. 752R. Kuźniar (red.), Porządek międzynarodowy u progu XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu

Warszawskiego, Warszawa 2005, s. 14. 753R. Kuźniar, Polityka bezpieczeństwa w polskiej polityce zagranicznej, [w:] R. Kuźniar (red.), Polska polityka

bezpieczeństwa 1989 - 2000, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2001, s. 123 - 126. 754S. Koziej, Strategia Bezpieczeństwa i Obronności Rzeczypospolitej Polskiej po wstąpieniu do NATO, skrypt

internetowy, Warszawa/Ursynów 2008.

238

naszego kraju na arenie międzynarodowej755. Do nowych zagrożeń w Strategii z 2003 r.

zaliczone zostały: zorganizowany terroryzm międzynarodowy, proliferacja broni masowego

rażenia, trudna do przewidzenia polityka państw autorytarnych, zorganizowana przestępczość

na skalę międzynarodową, handel bronią, handel ludźmi, próba dostania się i zdobycia

informacji niejawnych przez nieodpowiednie organy, instytucje, grupy przestępcze, służby,

atak na systemy informatyczne, zagrożenia gospodarcze, energetyczne, ekologiczne oraz

związane z niżem demograficznym756. W Strategii zostały przedstawione także zadania

organów i instytucji zajmujących się bezpieczeństwem.

W 2013 r. została przyjęła Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego

Rzeczypospolitej Polskiej 2022757. Strategia została podzielona na pięć rozdziałów. Pierwszy

rozdział zawiera diagnozę i analizę systemu bezpieczeństwa narodowego uwzględniając

uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne bezpieczeństwa. Drugi rozdział to wyzwania,

trendy rozwojowe i wizja rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej

Polskiej. Stwierdzone zostało, że ważne jest wykorzystanie możliwości, które daje nam

członkostwo w organizacjach międzynarodowych. Strategia zakłada, że Polska będzie

państwem bezpiecznym, rozwijającym politykę zagraniczną, posiadającym obronę narodową

oraz efektywnie działające służby specjalne. Trzeci rozdział przedstawia cele strategii

i kierunki interwencji. Jako główne cele zostały wskazane: kształtowanie stabilnego

międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym. Będą

one realizowane przez aktywną współpracę na arenie międzynarodowej obejmującą

członkostwo w Sojuszu Północnoatlantyckim oraz Unii Europejskiej, strategiczne partnerstwo

ze Stanami Zjednoczonymi, współpracę w ramach Trójkąta Weimarskiego, Grupy

Wyszehradzkiej, Wspólnoty Bałtyckiej, Organizacji Narodów Zjednoczonych, Organizacji

Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz z państwami sąsiedzkimi, przeciwdziałanie

konfliktom zbrojnym oraz proliferacji broni masowego rażenia, prowadzone będą działania

wprowadzające Koncepcje Strategiczne Sojuszu Północnoatlantyckiego NATO. Zostały

wskazane główne cele i plany Sojuszu Północnoatlantyckiego, udział ludności cywilnej

i wojsk państw członkowskich Sojuszu Północnoatlantyckiego oraz państw partnerskich

Sojuszu. Zakładano także uczestnictwo w odbywających się cyklicznie ćwiczeniach

z zarządzania kryzysowego NATO - CMX, dążenie do powstania nowych budynków NATO,

755M. Kulisz, Analiza procesu planowania strategicznego bezpieczeństwa Polski w latach 1990 - 2007,

„DOCTRINA Studia Społeczno-Polityczne”, nr 5, 2008, s. 6. 756S. Koziej, Podstawy strategii, [w:] Strategii Bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2003 r.

i 2007 r., skrypt internetowy, Warszawa 2008, s. 5. 757Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022…, op. cit.

239

czynne uczestniczenie w inicjatywie SmartDefence czyli inteligentnej obronie, dalsze

uczestnictwo w Airborne Early Warning and Control (NAEW&C) system lotniczy wczesnego

reagowania i kontroli, Strategic Airlift Capability (SAC) czyli zdolności strategicznego

transportu powietrznego zagwarantujące przetransportowanie sprzętu oraz zespołu na dłuższe

odległości do państw członkowskich Sojuszu Północnoatlantyckiego, Startegic Airlift

Solution (SALIS) to strategiczne rozwiązanie tymczasowe dla transportu powietrznego,

Alliance Ground Surveillance system dalekiego rozpoznawania obiektów nadziemnych

z powietrza oraz w inicjatywie Cooperative Airspace Initiative (CAI) czyli ćwiczenia

z realnym użyciem samolotów „Vigilant Skies 2011” „Czujne Przestworza 2011” mającej

na celu przeciwdziałanie terroryzmowi, realizowanym m.in. przez czynny udział

w inicjatywie Pooling & Sharing czyli zbieranie i udostępnianie informacji, działania

w Europejskiej Agencji Obrony, współpraca z krajami spoza Unii Europejskiej, rozszerzone

uczestnictwo naszego kraju w Europejskiej Agencji Kosmicznej, dbanie o to by interesy

państwa polskiego zostały uwzględnione przy tworzeniu Jednolitej Europejskiej Przestrzeni

Powietrznej, pogłębienie współpracy z partnerami z Europy Wschodniej głównie z Ukrainą

i Gruzją. W ramach Unii Europejskiej i Sojuszu Północnoatlantyckiego ważna jest

współpraca na linii NATO – Federacja Rosyjska, pogłębienie współpracy na rzecz

bezpieczeństwa energetycznego na forum NATO i Unii Europejskiej poprzez współpracę

państw europejskich, pogłębienie współpracy na rzecz bezpieczeństwa cybernetycznego

na forum NATO i Unii Europejskiej, pomocnym ma być ochrona cyberprzestrzeni,

odpowiednie działania służb specjalnych, współpraca na polu pozamilitarnym, przestrzeganie

przepisów zawartych w Dokumencie Wiedeńskim z 1999 r., zasada zrównoważonego

rozwoju758. Kolejnym celem było umocnienie zdolności kraju do obrony wykonywanej przez

wzrost efektywności Wojska Polskiego, modernizacji struktur wojska w Polsce, dodatkowe

szkolenia dla Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, możliwość zareagowania w sytuacjach

kryzysu i na wypadek konfliktu zbrojnego, gdy będzie potrzebna pomoc wojska, ulepszenie

narodowego planowania obronnego, efektywna reklama obronności, potencjał naukowo -

badawczy w dziedzinie obronności, poprawa reagowania na zagrożenia dla bezpieczeństwa.

Następnym celem był rozwój odporności na zagrożenia bezpieczeństwa narodowego poprzez

zwiększenie wytrzymałości infrastruktury krytycznej, wprowadzenie Narodowego Programu

Ochrony Infrastruktury Krytycznej, zagwarantowanie bezpieczeństwa energetycznego

i modernizacja systemu rezerw strategicznych. W dalszej kolejności jako cel zostało

758J. Gajewski, Regionalizm w polityce bezpieczeństwa Polski 1989 – 2000, [w:] R. Kuźniar (red.), Polska

polityka bezpieczeństwa 1989 - 2000, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001, s. 243 - 254.

240

wymienione zwiększenie integracji polityk publicznych z polityką bezpieczeństwa przez

poprawę integracji społecznej i gospodarczej. Do celów Strategii zaliczono także: tworzenie

warunków do rozwoju zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego za pomocą

udoskonalenia systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, wyznaczenie zadań

Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, zagwarantowanie współpracy organów, instytucji

w zakresie bezpieczeństwa, zagwarantowanie bezpieczeństwa informacyjnego oraz

telekomunikacyjnego w ramach systemu bezpieczeństwa narodowego, System Reagowania

na Incydenty Komputerowe, Sieć Łączności Rządowej. Zespół Reagowania na Incydenty

Komputerowe powstał na podstawie ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o krajowym systemie

bezpieczeństwa759. Składa się z trzech zespołów CSIRT NASK zarządzany przez Państwowy

Instytut Badawczy, CSIRT GOV prowadzony przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego,

CSIRT MON kierowany przez Ministerstwo Obrony Narodowej. Do zadań CSIRT NASK

należą: dostrzeganie sytuacji, które mogą naruszać bezpieczeństwo w Internecie,

odpowiadanie na zaistniałe zagrożenia, badanie i wyszukiwanie tzw. złośliwego

oprogramowania, wydawanie raportów ze swojej działalności, udoskonalanie narzędzi

mogących wykrywać w sieci zachowania przestępcze, aktywności mające na celu

zwiększenie świadomości obywateli w zakresie bezpieczeństwa w sieci. CSIRT GOV

uwzględnia pilnowanie bezpieczeństwa informacyjnego, wykrywanie i przeciwdziałanie

zagrożeniom w cyberprzestrzeni ukierunkowane na działania ważne ze względu na stałość

i systematyczność aktywności państwa systemy, przetwarzające informacje. CSIRT MON

zakłada wykrywanie i likwidowanie zagrożeń bezpieczeństwa w Internecie, które zostały

zgłoszone przez organy podległe Ministerstwu Obrony Narodowej. Czwarty rozdział

przedstawia system realizacji strategii poprzez określenie podmiotów odpowiedzialnych

za wdrożenie i monitorowanie realizacji strategii oraz jej ocenę, dokumenty wdrożeniowe

strategii, nadzorowanie, mechanizmy współdziałania zaangażowanych podmiotów760. Została

przedstawiona działalność poszczególnych organów i instytucji w zakresie bezpieczeństwa.

Do tych organów zajmujących się bezpieczeństwem zaliczyć można: Ministra właściwego

do spraw zagranicznych i spraw członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej,

Ministra Obrony Narodowej, Ministra właściwego do spraw wewnętrznych, Ministra

właściwego do spraw administracji publicznej, informatyzacji, łączności, Ministra

właściwego do spraw gospodarki, Ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa, Ministra

759Dz. U. 2018, poz. 1560 z późn. zm. 760Strategia rozwoju bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2020, Biuro Bezpieczeństwa

Narodowego, Warszawa 2013.

241

właściwego do spraw transportu, gospodarki morskiej, budownictwa, lokalnego planowania

i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa, Ministra właściwego do spraw

rozwoju regionalnego, Ministra właściwego do spraw zdrowia, Ministra właściwego do spraw

rolnictwa, rynków rolnych, rozwoju wsi, rybołówstwa, Ministra właściwego do spraw

środowiska i gospodarki wodnej, Ministra właściwego do spraw nauki i szkolnictwa

wyższego, pozostałych ministrów, kierowników urzędów centralnych i innych państwowych

instytucji oraz organów centralnych, Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Szefa

Agencji Wywiadu, Dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, Wojewodów, Organów

samorządu terytorialnego.

Poszczególne organy są obowiązane do przekazywania Ministrowi Rozwoju Regionalnego

sprawozdań w sprawie wprowadzania Strategii. Piąty rozdział zakłada ramy finansowe

Strategii. Programy, które wykonują zamierzenia zawarte w Strategii to Program rozwoju Sił

Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2013 - 2022, Program Pozamilitarnych

Przygotowań Obronnych na lata 2013 - 2022, Program Mobilizacji Gospodarki na lata 2013

- 2022761. W Strategii scharakteryzowane zostały warunki działania oraz sposoby rozwoju

systemu bezpieczeństwa narodowego zwiększając jego wydajność i integralność. System

bezpieczeństwa narodowego obejmuje siły oraz środki, a także zasoby potrzebne

do wykonywania przez dane państwo zadań z zakresu bezpieczeństwa. Kluczową rolę

odgrywa bezpieczeństwo zewnętrzne oraz nienaruszalność granic Polski, polityka

zagraniczna.

Istotnym dokumentem jest także Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego

2010 - 2012, który został przedstawiony przez Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. Był

to pierwszy taki dokument w naszym kraju762. Jego celem była analiza stanu bezpieczeństwa

w Polsce, sprecyzowane zostały główne konkluzje, propozycje tendencji i nurtów, sposobów

działalności w zakresie bezpieczeństwa, stworzenie systemu bezpieczeństwa narodowego.

Przegląd przedstawił Polskę jako podmiot bezpieczeństwa, jego interesy narodowe i cele

strategiczne. Główne elementy potencjału naszego kraju to potencjał ustrojowo - polityczny,

potencjał obronny, potencjał ochronny, potencjał społeczny i gospodarczy. Interesy narodowe

i cele strategiczne zostały podzielone na kategorie konstytucyjne: państwo powinno być

niepodległe i posiadać nienaruszalne granice, obywatele w społeczeństwie powinni być wolni

i bezpieczni, trzeba dążyć do rozwoju i postępu, chronić dziedzictwo narodowe, trwały

761Ibidem. 762M. Malec, Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego, Strategia Bezpieczeństwa Narodowego,

Strategiczny Przegląd Obronny – ich zakres i cele, „Bezpieczeństwo Narodowe”, nr I – 2011/17, s. 120 - 123.

242

rozwój, ochronę środowiska naturalnego. W dziedzinie bezpieczeństwa to możliwość

odparcia ataku na wypadek konfliktu zbrojnego, udział i współpraca na arenie

międzynarodowej, ochrona praw i wolności człowieka i obywatela. To także bezpieczeństwo

kraju i jego mieszkańców, bezpieczeństwo obywateli i dóbr niematerialnych, tradycji, kultury,

tożsamości narodowej, rozwój potencjału społecznego oraz gospodarczego Polski, społeczna

i gospodarcza pomoc w kwestii bezpieczeństwa narodowego naszego kraju763. Cele

strategiczne w obszarze bezpieczeństwa to: cele operacyjne rozumiane jako gotowość

do podjęcia działania oraz cele preparacyjne zakładające, w razie zaistnienia takiej

konieczności wykorzystanie warunków i zdolność do ich podjęcia764. Strategiczny Przegląd

Bezpieczeństwa Narodowego 2010 - 2012 zawiera opinię i rokowania środowiska

bezpieczeństwa, w której przedstawione zostały możliwe warianty: integracja, dezintegracja,

ewolucja. Zawiera także koncepcje dotyczące powstawania warunków bezpieczeństwa

określonych jako zwiększenie internacjonalizacji, niezależność i autonomiczność, umocnienie

sojuszy i traktatów oraz współpracę z partnerami765. Po raz pierwszy w Polsce przedstawiono

tak szczegółowo i obszernie kwestie bezpieczeństwa, przeanalizowano i poddano ocenie

warunki i poziom bezpieczeństwa w Polsce. Głównym celem Przeglądu było

zagwarantowanie Strategii dostosowania do obecnej sytuacji, zgodności z prawem,

gospodarności766. Główne wnioski i rekomendacje zawarte w Przeglądzie były fundamentem

do napisania regulacji prawnych dotyczących bezpieczeństwa narodowego767. Uwzględniona

została Polska jako główny podmiot bezpieczeństwa i określono interesy narodowy i cele

strategiczne, szczegółową ocenę zewnętrznego i wewnętrznego obszaru bezpieczeństwa,

wykonywanie polityki bezpieczeństwa, przyszłościowe i długofalowe działania kraju

w kwestii bezpieczeństwa. Gwarancję bezpieczeństwa może dać państwu polskiemu

wypracowanie wspólnego podejścia w kwestii bezpieczeństwa wewnątrz Wspólnoty768.

Podstawą prawną Strategicznego Przeglądu jest Zarządzenie nr 4 Prezydenta

Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie przeprowadzenia

Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego i Zarządzenie Nr 29/2010 Szefa Biura

763J. Pawłowski, Procedura i metody organizowania i prowadzenia strategicznych przeglądów bezpieczeństwa narodowego, [w:] Koziej S., Pawłowski J., Sikorski K. (red.)Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa

Narodowego: rola, struktura, procedury, Warszawa 2009, s. 21. 764Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego Główne wnioski i rekomendacje dla Polski, Biuro

Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2012. 765Ibidem. 766S. Koziej, Główne ustalenia i rekomendacje Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego,

„Bezpieczeństwo Narodowe”, nr III-IV, 2012/23-24. 767J. Pawłowski, Procedura i metody organizowania…,op. cit., s. 21. 768J. Gryz (red.), System reagowania kryzysowego Unii Europejskiej. Struktura – charakter – obszary,

Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2009, s. 4.

243

Bezpieczeństwa Narodowego z dnia 17 grudnia 2010 r. w sprawie przeprowadzenia

Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego.

Kolejnym ważnym dokumentem są Krajowe Ramy Polityki Rzeczypospolitej Polskiej

na lata 2017 - 2020. To polski dokument w obszarze bezpieczeństwa tzw. systemów

teleinformatycznych obejmujący systemy i urządzenia oraz oprogramowania gwarantujące

przetwarzanie, przechowywanie, wysyłanie, odbieranie danych informacji za pomocą sieci

telekomunikacyjnych. Jednym z najważniejszych wyzwań współczesnego świata jest

zagwarantowanie bezpieczeństwa informacji. Strategia jest kontynuowaniem dokumentu

Polityka Ochrony Cyberprzestrzeni Rzeczypospolitej Polskiej z 2013 r. Digitalizacja jest

zarówno wyrazem postępu i nowoczesności, ale także stanowi źródło zagrożeń

w cyberprzestrzeni. Głównym celem Strategii jest charakteryzowanie zagwarantowania

wykonywania prawa do prywatności oraz zaznaczenie, że Internet jest ważnym elementem

funkcjonowania świata. Zostały zaproponowane tendencje zmian mających wpływ

na efektywne działanie organów i instytucji na przeciwdziałanie i likwidowanie przestępstw,

a także działalności terrorystycznej i szpiegowskiej w cyberprzestrzeni. Zaproponowano także

utworzenie odpowiednich i bezpiecznych warunków do korzystania z Internetu przez

obywateli. W Strategii zostały ukazane cele bezpieczeństwa teleinformatycznego,

najważniejsze organy i instytucje wprowadzające Strategie, zasięg wykonywania celów

zawartych w dokumencie, przeciwdziałanie incydentom w cyberprzestrzeni i usuwaniu ich

skutków przywracając do stanu poprzedniego, stanowisko oceny zagrożeń, tendencje

w nauczaniu, programów edukacyjnych, informatycznych, szkolenia z tego obszaru,

aktywności dotyczące planów naukowo - badawczych w tej dziedzinie, współpraca

międzynarodowa w kwestii bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa teleinformatycznego769.

Podstawą prawną do utworzenia Strategii Cyberbezpieczeństwa Rzeczypospolitej

Polskiej jest ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa770.

W ostatnim kwartale 2019 r. została podpisana Strategia Cyberbezpieczeństwa

Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2019 – 2024771. Poprzednimi dokumentami dotyczącymi

bezpieczeństwa w cyberprzestrzeni były: Polityka Ochrony Cyberbezpieczeństwa

Rzeczypospolitej Polskiej z 2013 r.772 oraz Krajowe Ramy Polityki Cyberbezpieczeństwa

769Krajowe Ramy Polityki Cyberbezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2017 – 2022, Ministerstwo

Cyfryzacji, Warszawa 2017. 770Dz. U. 2018, poz. 1560 z późn. zm. 771Uchwała Nr 125 Rady Ministrów z dnia 22 października 2019 r. w sprawie Strategii Cyberbezpieczeństwa

Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2019 – 2024 (M. P. 2019, poz. 1037). 772Polityka ochrony cyberprzestrzeni Rzeczypospolitej Polskiej, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji,

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Warszawa 2013.

244

Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2017 – 2022773. Polityka Ochrony Cyberbezpieczeństwa

Rzeczypospolitej Polskiej była pierwszym dokumentem strategicznym charakteryzującym

kwestie bezpieczeństwa w cyberprzestrzeni w naszym kraju. Nadrzędnym celem

strategicznym było osiągnięcie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa. Kolejnym

dokumentem były Krajowe Ramy Polityki Cyberbezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej

na lata 2017 – 2022. Według Strategii do głównych zadań ochrony w sieci należą:

polepszenie krajowego systemu cyberbezpieczeństwa, przeciwdziałanie i odpowiadanie

na incydenty zaistniałe w cyberprzestrzeni, rozwój potencjału narodowego w kwestii

cyberbezpieczeństwa, uświadamianie oraz zwiększanie kompetencji w społeczeństwie

w zakresie bezpieczeństwa w sieci, umocnienie pozycji naszego kraju w dziedzinie

cyberbezpieczeństwa774. Zgodnie ustawą z dnia 5 lipca 2018 r. o krajowym systemie

cyberbezpieczeństwa775 system ten składa się z: „1) operatorów usług kluczowych;

2) dostawców usług cyfrowych; 3) CSIRT MON; 4) CSIRT NASK; 5) CSIRT GOV;

6) sektorowych zespołów cyberbezpieczeństwa; 7) jednostek sektora finansów publicznych,

o których mowa w art. 9 pkt. 1 – 6, 8, 9, 11 i 12 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach

publicznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 2077 oraz z 2018 r. poz. 62, 1000 i 1366); 8) instytutów

badawczych; 9) Narodowego Banku Polskiego; 10) Banku Gospodarstwa Krajowego;

11) Urzędu Dozoru Technicznego; 12) Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej; 13) Polskiego

Centrum Akredytacji; 14) Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

oraz wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej; 15) spółek prawa

handlowego wykonujących zadania o charakterze użyteczności publicznej w rozumieniu art. 1

ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz. U. z 2017 r. poz. 827

oraz z 2018 r. poz. 1496); 16) podmiotów świadczących usługi z zakresu

cyberbezpieczeństwa; 17) organów właściwych do spraw cyberbezpieczeństwa;

18) Pojedynczych Punktów Kontaktowych do spraw cyberbezpieczeństwa, zwanych dalej

„Pojedynczymi Punktami Kontaktowymi”; 19) Pełnomocnika Rządu do Spraw

Cyberbezpieczeństwa, zwanego dalej „Pełnomocnikiem”; 20) Kolegium do Spraw

Cyberbezpieczeństwa, zwane dalej „Kolegium”776”. Kluczowym celem Strategii jest

zwiększenie bezpieczeństwa w cyberprzestrzeni i ochrona informacji we wszystkich

sektorach administracji publicznej także uświadomienie społeczeństwa w zakresie

773Krajowe Ramy Polityki Cyberbezpieczeństwa…, op. cit. 774Załącznik do uchwały nr 125 Rady Ministrów z dnia 22 października 2019 r. Strategia Cyberbezpieczeństwa

Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2019 – 2024. 775Dz. U. 2018, poz. 1560 z późn. zm. 776Art. 4 ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa (Dz. U. 2018, poz. 1560).

245

bezpieczeństwa informacji w przestrzeni publicznej. Strategia została opracowana na 5 lat.

Co roku do Rady Ministrów będzie składane zestawienie z wykonywania założeń Strategii.

Umocnienie bezpieczeństwa w cyberprzestrzeni określono jako jedno z głównych zadań

realizowanych poprzez naukę, współpracę w zakresie międzynarodowym, międzypaństwową,

wzajemną wymianę informacji oraz ochronę przed cyberzagrożeniami. Ważne jest utworzenie

Narodowych Standardów Cyberbezpieczeństwa i opracowanie zasad pomagających

w zagwarantowaniu i utrzymaniu bezpieczeństwa programów komputerowych, urządzeń

elektronicznych, stacji, serwerów i w sieci, w tzw. chmurze gdzie przechowywane

są dane.

W 2015 r. została wydana Doktryna Cyberbezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej

zakładająca główne cele strategiczne w kwestii bezpieczeństwa w sieci777. Już w Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP zostało ujęte, że zagwarantowanie bezpieczeństwa

w Internecie jest celem nadrzędnym. W Doktrynie przedstawiono zagrożenia mogące

wystąpić w cyberprzestrzeni. Zagrożenia związane z systemami komunikacji, ochroną

podmiotów publicznych i prywatnych, operatorami i systemami usług teleinformatycznych,

wykradaniem danych osobowych, przywłaszczeniem tożsamości, kontrolą nad komputerami

obywateli. Wyzwania wewnątrz państwa postrzegane są jako ryzyko i szanse. Ryzykiem

może być brak regulacji prawnych podmiotów w systemie cyberbezpiczeństwa,

nieodpowiednie przepisy prawne, luki w prawie w tym zakresie, nieodpowiednia edukacja.

Wyzwania zewnętrzne to silna pozycja Polski w strukturach obrony i ochrony cybernetycznej

w sojuszach i traktatach, w których Polska jest członkiem.

Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej

2022 charakteryzuje system bezpieczeństwa narodowego. Podstawą prawną do utworzenia tej

Strategii była ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju778.

Dokument został przyjęty uchwałą Nr 67 Rady Ministrów z dnia 9 kwietnia 2013 r. w sprawie

przyjęcia „Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej

2022”779. Do głównych celów zostało zaliczone utworzenie trwałego, niezmiennego

międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa, lokalnego oraz światowego, wzmocnienie

zdolności naszego kraju do obrony, odpowiednia reakcja na zagrożenia, które mogą zaistnieć,

zintegrowanie polityk publicznych z polityką bezpieczeństwa, utworzenie warunków

do rozwoju zespolonego i skonsolidowanego systemu bezpieczeństwa narodowego.

777Doktryna Cyberbezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej 2015, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego,

Warszawa 2015. 778Dz. U. 2006, Nr 227, poz. 1658 z późn. zm. 779M. P. 2013, poz. 377 z późn. zm.

246

Fundamentem do napisania Doktryny są Strategia Bezpieczeństwa Narodowego

Rzeczypospolitej Polskiej, Polityka Ochrony Cyberprzestrzeni Rzeczypospolitej

Polskiej780oraz Strategia bezpieczeństwa cybernetycznego Unii Europejskiej. Doktryna

zawiera scharakteryzowanie celów strategicznych, opis wyzwań, zagrożeń, ryzyk, szans,

określenie działalności operacyjnych, w jaki sposób osiągnąć cele strategiczne, preparacyjne,

jakie czynniki potrzebne są do rozwoju bezpieczeństwa w cyberprzestrzeni Polski781.

W powyższym podrozdziale został przedstawiony kontekst historyczny dotyczący

dokumentów strategicznych w naszym kraju. Ze względu na cezurę czasową przyjętą w pracy

Strategie z 2007 r., 2014 r., 2020 r. zostały omówione w osobnym podrozdziale. Dynamika

zmian w dokumentach strategicznych jest konsekwencją zmieniającej się sytuacji polityki

bezpieczeństwa na świecie. Zmiany te niejako wymusiły uzupełnienie dokumentów o nowe

elementy. Są nimi m.in. kwestie dotyczące sytuacji migracyjnej, zagrożeń związanych

z nielegalną imigracją, funkcjonowaniem państwa, zdolności postępowania w przypadku

zdarzeń masowych, rozwinięcie współpracy międzynarodowej, związane jest też

z rozszerzeniem rozumienia pojęcie bezpieczeństwo. Uwarunkowaniami zastosowania

właśnie takiego rozwiązania są m.in. prowadzona przez dane państwo polityka

bezpieczeństwa, sytuacja na świecie, zmiany zachodzące w środowisku bezpieczeństwa,

pojawienie się nowych wyzwań i zagrożeń.

4.3. Strategie Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r., 2014 r., 2020 r.

W tym podrozdziale zostały przedstawione Strategie z 2007 r., 2014 r., 2020 r. według

następującego schematu: charakterystyka rozdziałów, w Strategii z 2020 r. filarów,

zagrożenia i wyzwania zawarte w danej Strategii, najważniejsze zapisy.

W 2007 r. powstała Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP. Strategia

ta przedstawiała nowe podejście do kwestii bezpieczeństwa. Charakteryzowała interesy

narodowe i cele strategiczne zgodne z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia

1997 r.782 Podstawą prawną do napisana Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP był art. 4 a

ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony

Rzeczypospolitej Polskiej783. W artykule tym zostało zapisane, że „1. Prezydent

Rzeczypospolitej Polskiej, stojąc na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa,

780Polityka ochrony…, op. cit. 781Doktryna Cyberbezpieczeństwa…, op. cit. 782Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 783Dz. U. 1967, Nr 44, poz. 220 z późn. zm.

247

nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium, w szczególności: 1) zatwierdza,

na wniosek Prezesa Rady Ministrów, strategię bezpieczeństwa narodowego;784”.

Konstytucyjne organy państwa dbają o zagwarantowanie bezpieczeństwa w Polsce i jej

obywatelom. Przedstawione zostały możliwości i działalność państwa w kwestii

bezpieczeństwa. W dotychczasowych Strategiach Bezpieczeństwa Narodowego oraz

dokumentach z dziedziny bezpieczeństwa nie były wyszczególnione kategorie interesów

narodowych785. W Strategii z 2007 r. poświęcono dużo uwagi \na scharakteryzowanie szans

dla bezpieczeństwa. Zabrakło omówienia kwestii obronności, ochrony, bezpieczeństwa

społecznego, bezpieczeństwa gospodarczego. Strategia z 2007 r. została podzielona

na rozdziały. Pierwszy z nich określa interesy narodowe i prezentuje je w podgrupach:

interesy żywotne, ważne i istotne. Żywotne interesy Rzeczypospolitej Polskiej

to zagwarantowanie przetrwania naszego kraju, zapewnienie podstawowych praw człowieka

i obywatela. Ważne interesy Rzeczypospolitej Polskiej to postęp i rozwój cywilizacyjny

i ekonomiczny, rozwój nauki oraz technologiczny, ochrona dorobków poprzednich pokoleń,

przynależność do danej wspólnoty, ochrona otaczającego nas środowiska. Istotne interesy

Rzeczypospolitej Polskiej to praca nad zagwarantowaniem pozycji Polski na arenie

międzynarodowej i propagowanie polskich interesów poza granicami naszego kraju786.

Według Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP do głównych celów strategicznych zalicza

się: zagwarantowanie niepodległości, integralności terytorialnej, wolności, niezależność

państwa, zapewnienie odpowiednich warunków do rozwoju i postępu, zagwarantowanie

wolności i swobód człowieka i obywatela, współpraca międzynarodowa, zagwarantowanie

bezpieczeństwa Polakom przebywającym poza granicami naszego kraju, zagwarantowanie

bezpieczeństwa, zagwarantowanie ochrony dziedzictwa narodowego i tożsamości narodowej,

ochrona środowiska, zapobieganie kataklizmom i klęskom żywiołowym, zagwarantowanie

dostępu do informacji oraz do rozwoju nauki i techniki. Drugi rozdział poświęcony jest

czynnikom wpływającym na bezpieczeństwo Polski m.in. sytuacji panującej w państwach

sąsiadujących, na kontynencie europejskim, współpracy w ramach partnerstwa

euroatlantyckiego. Wskazane zostały wyzwania i zagrożenia dla bezpieczeństwa. Należą

do nich: czynne członkostwo Polski w Sojuszach i Traktatach, członkostwo w Unii

Europejskiej. Drogą do pokoju i stabilnej sytuacji w państwach europejskich jest działanie

w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, Unii Europejskiej. Zagrożeniem było: niż

784Ibidem, art. 4a ust. 1 pkt 1. 785Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2007 r…., op. cit. 786Ibidem.

248

demograficzny, nielegalne migracje. Wyzwaniem natomiast było polepszenie się warunków

życia w Polsce, zmiany w prawie własności, braki w sieci i infrastrukturze transportowej, zła

jakość systemów łączności, mała liczba dostaw ropy naftowej i gazu ziemnego. W trzecim

rozdziale zostało stwierdzone, że warunkiem bezpieczeństwa Polski jest aktywny udział

w Traktacie Północnoatlantyckim, Unii Europejskiej, współpraca ze Stanami Zjednoczonymi.

Bezpieczeństwo podzielono na: zewnętrzne, militarne, wewnętrzne, obywatelskie, społeczne,

ekonomiczne, ekologiczne, informacyjne i telekomunikacyjne. Czwarty rozdział został

poświęcony systemowi bezpieczeństwa narodowego. System bezpieczeństwa narodowego

jest złożony z organów, instytucji, wojska i służb zajmujących się bezpieczeństwem. Został

on podzielony na dwa podsystemy: podsystem kierowania obejmujący instytucje związane

z dyplomacją, wojsko, wywiad i kontrwywiad, Policję, Straż Pożarną, Straż Graniczną, służby

ratunkowe i podsystem wykonawczy skupiający centralne organy administracji rządowej,

wojewodów, organy samorządu terytorialnego i organy zajmujące się poszczególnymi

dziedzinami bezpieczeństwa787. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej

Polskiej jako pierwsza rzeczowo scalała bezpieczeństwo narodowe788. W Strategii z 2007 r.

zaznaczone zostało, że najważniejsze w kwestii bezpieczeństwa Polski są takie sektory jak

telekomunikacyjny, energetyczny oraz transportowy.

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. zastąpiła Strategię

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. Podstawą prawną Strategii oprócz art. 5

Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r.789 jest art. 4a ustawy z dnia 21 listopada 1967 r.

o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej790 stanowiący o tym,

że Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Rady Ministrów zatwierdza Strategię

Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej791. Zgodnie z ustawą z dnia

21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej792

Prezydent wydaje także na wniosek Prezesa Rady Ministrów Polityczno - Strategiczną

Dyrektywę Obronną Rzeczypospolitej Polskiej793. Ma on także wpływ na wykonywane

działania oraz zlecenia, które są uwzględnione w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego

Rzeczypospolitej Polskiej. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej

787Ibidem. 788R. Zięba, J. Zając, Budowa zintegrowanego systemu bezpieczeństwa…, op. cit., s. 33. 789Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 790Dz. U. 1967, Nr 44, poz. 220 z późn. zm. 791Ibidem, art. 4a. 792Ibidem. 793Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym…, op. cit.

249

z 2014 r.794składa się z czterech rozdziałów. Obejmuje założenia na kolejne lata w kwestii

bezpieczeństwa, w tym takie kwestie jak: ukazuje Polskę jako podmiot bezpieczeństwa,

przedstawia wymiary bezpieczeństwa, określa działania strategiczne strategii operacyjnych,

wskazuje przygotowania strategiczne i koncepcję preparacyjną. Poszczególne rozdziały

odpowiadają następującej tematyce. Pierwszy przedstawia Polskę jako podmiot

bezpieczeństwa. W tym rozdziale została określona pozycja międzynarodowa Polski

w Europie i na świecie. Pokazuje główne interesy narodowe i cele strategiczne, określa

strategiczny potencjał bezpieczeństwa narodowego. Drugi rozdział przedstawia środowisko

bezpieczeństwa Polski w wymiarze globalnym, regionalnym oraz krajowym. Trzeci rozdział

to koncepcja działań strategicznych oraz strategii operacyjnych, zakładająca działania

obronne, ochronne, społeczne i gospodarcze w sferze bezpieczeństwa. Czwarty rozdział

to analiza koncepcji przygotowań strategicznych poprzez realizację strategii preparacyjnych

i poszczególnych podsystemów: kierowania bezpieczeństwem narodowym, obronny,

ochronny, społeczny i gospodarczy. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej

Polskiej z 2014 r. zakłada kwestie związane ze sprawami zagranicznymi, obroną,

działalnością służb specjalnych jako podsystemów wykonawczych systemu bezpieczeństwa

narodowego. Określone zostały także podsystemy pomagające w utrzymaniu bezpieczeństwa

infrastruktury krytycznej i jej ochrona, a także system rezerw strategicznych. Rządowe

Centrum Bezpieczeństwa określiło normy zabezpieczające infrastrukturę krytyczną,

do których należą zapewnienie bezpieczeństwa jednostki, bezpieczeństwo fizyczne,

bezpieczeństwo teleinformatyczne, zagwarantowanie bezpieczeństwa prawnego, schemat

stałości aktywności oraz przywracania wykonywanych funkcji795. O zabezpieczeniu

infrastruktury krytycznej zostało wspomniane w Narodowym Programie Antyterrorystycznym

na lata 2015 - 2019796, a także w ustawie z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach

antyterrorystycznych797 oraz w ustawie z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia798.

Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej799 zakładał utworzenie w celu

określenia odpowiednich warunków polepszających bezpieczeństwo infrastruktury krytycznej

794Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2014 r…., op. cit. 795Standardy zapewniania bezpieczeństwa obiektów infrastruktury krytycznej w kontekście zagrożeń

antyterrorystycznych, https://rcb.gov.pl/standardy-zapewnienia-bezpieczenstwa-obiektow-infrastruktury-

krytycznej-w-kontekscie-zagrozen-terrorystycznych/ [dostęp 18.04.2021]. 796Uchwała nr 252 Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie „Narodowego Programu

Antyterrorystycznego na lata 2015-2019”. 797Ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych (Dz. U. 2016, poz. 904 z późn. zm.). 798Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. 1997, Nr 114, poz. 740 z późn. zm.). 799Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej, s. 3, http://rcb.gov.pl/wp-conent/uploads/NPOIK-

dokument-g%C5%82%C3%B3wny.pdf [dostęp 14.04.2021].

250

w Polsce. W stworzeniu bezpieczeństwa należy kierować się: współodpowiedzialnością

wszystkich podmiotów operatorów oraz administracji publicznej, współpracą, zaufaniem

w dążeniu do wspólnie wypracowanego celu, proporcjonalnością i działaniami opartymi

na zasadzie ryzyka, uznaniem różnic między systemami infrastruktury krytycznej,

określeniem wiodącej roli ministra właściwego do spraw związanych z systemami

infrastruktury krytycznej, równością operatorów infrastruktury krytycznej

i komplementarnością. Odbiorcami tego programu są: podmioty administracji publicznej,

operatorzy infrastruktury krytycznej, przedsiębiorcy, środowisko akademickie

i naukowe, społeczeństwo800. Zgodnie z ustawą z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu

kryzysowym infrastruktura krytyczna to „systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane

ze sobą funkcjonalnie obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia, instalacje, usługi

kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego

funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców.

Infrastruktura krytyczna obejmuje systemy: a) zaopatrzenia w energię, surowce energetyczne

i paliwa, b) łączności, c) sieci teleinformatycznej, d) finansowe, e) zaopatrzenia w żywność,

f) zaopatrzenia w wodę, g) ochrony życia, h) transportowe, i) ratownicze, j) zapewniające

ciągłość działania administracji publicznej, k) produkcji, składowania, przechowywania

i stosowania substancji chemicznych i promieniotwórczych, w tym rurociągi substancji

niebezpiecznych801”.

Strategia z 2014 r. podobnie, jak ta z 2007 r. została podzielona na rozdziały. Każdy nich

obejmuje inny aspekt bezpieczeństwa. Rozdział pierwszy przedstawia Polskę jako podmiot

bezpieczeństwa, koncentruje się na współpracy międzynarodowej naszego kraju,

utrzymywaniu i polepszaniu stosunków z sąsiadami, współpracy z państwami z innych

rejonów świata, współpracy w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego, Unii Europejskiej,

Trójkąta Weimarskiego, Grupy Wyszehradzkiej, Grupy Nordyckiej, Partnerstwa

Wschodniego, Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz Stanami Zjednoczonymi Ameryki

Północnej. Interesy narodowe wskazane w StrategiiBezpieczeństwa Narodowego RP

to: przeciwdziałanie i zapobieganie zagrożeniom, umocnienie pozycji naszego kraju na arenie

międzynarodowej, ochrona życia i zdrowia obywateli, zagwarantowanie wolności, praw

człowieka i obywatela, zapewnienie zrównoważonego rozwoju. Celami strategicznymi

są: umiejętność zachowania oraz prezentowania systemu bezpieczeństwa narodowego, rozwój

sił i środków w zakresie obronności, uczestnictwo w sojuszach i traktatach, zagwarantowanie

800Ibidem. 801Art. 3 ust 2 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, op. cit.

251

modernizacji systemu ratowniczo - gaśniczego i systemu monitorowania oraz powiadamiania,

a także zarządzania kryzysowego, ochrona granic Polski będących wschodnią flanką Unii

Europejskiej, zapobieganie i eliminowanie terroryzmu, proliferacji broni masowego rażenia,

zagwarantowanie bezpieczeństwa i ochrona danych osobowych w cyberprzestrzeni,

zagwarantowanie bezpieczeństwa energetycznego i żywnościowego oraz klimatycznego,

ochrona środowiska naturalnego, skuteczna polityka rodzinna w Polsce oraz uświadamianie

społeczeństwa w kwestii zagrożeń dla państwa. Do wykonania powyższych postanowień

potrzebne jest wykorzystanie potencjałów takich jak: system bezpieczeństwa narodowego,

podsystem kierowania oraz podsystem wykonawczy, siły zbrojne jako potencjał obronny,

potencjał ochronny, kapitał ludzki jako potencjał społeczny, a także potencjał gospodarczy

oraz system i sieć transportowa802. W drugim rozdziale określone zostało, że bezpieczeństwo

Polski zależy od skutecznego wykonywania interesów narodowych i celów strategicznych

poprzez wykorzystywanie możliwości, poradzenie sobie danego państwa z wyzwaniami,

przeciwdziałanie zagrożeniom, zwalczanie ryzyka w wymiarze globalnym, regionalnym

i krajowym. Wymiar globalny to terroryzm na skale międzynarodową803, przestępczość

zorganizowana, przestępstwa w cyberprzestrzeni, ekstremizm. Wymiar regionalny

to stwierdzenie, że bezpieczeństwo państw europejskich uzależnione jest od Sojuszu

Północnoatlantyckiego, Unii Europejskiej, Stanów Zjednoczonych oraz Federacji Rosyjskiej.

Z punktu widzenia bezpieczeństwa ważną rolę odgrywa także sytuacja w Afryce Północnej,

na Bliskim Wschodzie oraz niestabilna sytuacja na Bałkanach. Wymiar krajowy zakłada

wyzwania związane z niżem demograficznym, emigracją zarobkową, bezpieczeństwo

systemu energetycznego, systemu finansowego, terroryzm, wzrost zainteresowania Polską

wywiadów obcych służb. Trzeci rozdział jest koncepcją działań strategicznych zakładającą

trzy priorytety: zagwarantowanie bezpieczeństwa obywatelom Polski na wypadek konfliktu

zbrojnego, drugi to aktywne członkostwo w Sojuszu Północnoatlantyckim, udział w rozwoju

Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej, trzeci to zapobieganie

powstawaniu nowych zagrożeń i odpowiedź na powstałe zagrożenia. Pierwszy z nich

skoncentrowany jest na zagwarantowaniu bezpieczeństwa obywateli naszego kraju oraz

nienaruszalności terytorium państwa polskiego. Drugi skupiony jest na współpracy w ramach

Sojuszu Północnoatlantyckiego, Unii Europejskiej, Stanów Zjednoczonych oraz Partnerstwa

Wschodniego w dziedzinie obronności. Trzeci zakłada współpracę Organizacji Narodów

802Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiego z 2014 r.…, op. cit. 803S. Sławińska, Związek współczesnych migracji z zagrożeniem terroryzmem w Europie, Ante Portas – Studia

nad Bezpieczeństwem, 2018, nr 2(11), s. 93 – 110.

252

Zjednoczonych. Czwarty rozdział to system bezpieczeństwa narodowego. W ramach tego

rozdziału połączone zostały wszystkie najważniejsze dziedziny bezpieczeństwa: militarne

i niemilitarne, zewnętrzne i wewnętrzne804. W Strategii z 2014 r. zostały zawarte zagrożenia

ze wszystkich obszarów bezpieczeństwa, w tym także w cyberprzestrzeni805. Analizując

Strategie Bezpieczeństwa Narodowego na przestrzeni lat można dostrzec różnice w Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. i z 2014 r.

Po 2007 r. znacznie zmieniła się sytuacja międzynarodowa na świecie. W Strategii

z 2007 r. przedstawiono, że zagrożeniem dla Polski mogą się stać konflikty na Bliskim

Wschodzie, a także terroryzm szerzący się na międzynarodową skalę. Wpływ na nasze

bezpieczeństwo ma także w dalszym ciągu nieustabilizowana sytuacja na Bałkanach,

na Kaukazie i w Naddniestrzu. Znaczenie ma też relacja z Federacją Rosyjską, która zmieniła

się pod wpływem sytuacji na Ukrainie. Wskazane zostały także zagrożenia związane

z cyberprzestrzenią. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. zostały ukazane

zagrożenia związane z konsekwencjami ataków w sieci, w dalszym ciągu rozwijanie się

technologii informatycznych z jak najlepszymi ich zabezpieczeniami806. W Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. jest określone więcej zagrożeń związanych

z cyberbezpieczeństwem. Wymienione zostały cyberterroryzm, cyberszpiegostwo,

cyberwojna. Cyberterroryzm określający działalność terrorystyczną wykonywaną za pomocą

IT. Ataki takie dotyczą najczęściej systemów informatycznych instytucji państwa.

Cyberszpiegostwo jest to zdobycie wiadomości ważnych ze względu na bezpieczeństwo

danego kraju w cyberprzestrzeni. Cyberwojna inaczej wojna cybernetyczna to wykorzystanie

komputerów do zdobycia informacji nadrzędnych ze względu na bezpieczeństwo i ochronę

danych. W Strategii z 2014 r. dużo uwagi zostało poświęcone sytuacjom kryzysowym807.

Strategia zakłada wielość aspektów bezpieczeństwa także tych pozamilitarnych808. W ramach

założeń Strategii Polska niezależnie i samodzielnie rozstrzyga o swojej polityce

międzynarodowej oraz bezpieczeństwie. W StrategiiBezpieczeństwa Narodowego RP

określono za cel najważniejszy przystosowanie polityki imigracyjnej do mogących wystąpić

zagrożeń. Ukazano społeczne poczucie bezpieczeństwa. W Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP z 2014 r. podkreśla się, że siły zbrojne RP oraz służby zagraniczne

tj. dyplomaci oraz osoby pracujące w Ministerstwie Spraw Zagranicznych MSZ potrzebują

804Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiego z 2014 r.…, op. cit. 805J. Pawłowski, Procedura i metody organizowania…, op. cit., s. 21. 806Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2007 r….,op. cit. 807Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2014 r.…, op. cit. 808T. Łoś – Nowak, Bezpieczeństwo, [w:] A. Antoszewski, R. Herbut (red.), Leksykon politologii, Wydawnictwo

Atla 2,Wrocław 1999, s. 49.

253

modernizacji oraz informatyzacji z wykorzystaniem infrastruktury informacyjnej. Strategia

z 2014 r. rozwija i doprecyzowuje część elementów zawartych w Strategii z 2007 r., część zaś

zostaje zaktualizowanych oraz dostosowanych do zmieniającego się środowiska

bezpieczeństwa na świecie oraz rzeczywistości panującej w 2014 r. W Strategiach z 2007 r.

oraz z 2014 r. zakłada się, że jedną z najważniejszych kwestii w zakresie utrzymania

bezpieczeństwa jest zagwarantowanie bezpieczeństwa informacyjnego.

Wpływ na nasze bezpieczeństwo ma sytuacja panująca na świecie. Szybkość zmian

mających miejsce na arenie międzynarodowej ma swoje dobre i złe strony. Z jednej strony

przyczynia się to do rozwoju, postępu technologicznego, łatwiejszego przepływu informacji,

zaś z drugiej strony mamy do czynienia z przestępstwami, które do tej pory nie miały miejsca

albo ich skala była znikoma tj. piractwo internetowe, oszustwa przez Internet, terroryzm

na skalę międzynarodową, handel ludźmi, zorganizowana przestępczość na szeroką skalę.

Do ważnych zadań należy zaliczyć: utrzymanie bezpieczeństwa oraz porządku publicznego,

zagwarantowanie bezpieczeństwa obywateli, ochronę granic, zapobieganie i likwidowanie

zjawisk o podłożu korupcyjnym. Warunkami bezpieczeństwa opisanymi w Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. są globalizacja postrzegana jako procesy, które

prowadzą do zależności między krajami oraz ich integracji, cyberbezpieczeństwo,

eliminowanie zagrożeń mogących wystąpić w wirtualnym świecie, zapewnienie

bezpieczeństwa w każdej dziedzinie życia, państwa upadłe, państwa niestabilne wewnętrznie,

proliferacja broni masowego rażenia i rozpowszechnianie broni nuklearnej, broni chemicznej,

biologicznej, technologie związane z wojskowością, terroryzm na skalę światową,

zorganizowana przestępczość, zagrożenia w cyberprzestrzeni, ekstremizm, patologie

społeczne, konflikt na linii Federacja Rosyjska i Ukraina. Trudne wyzwanie stanowi sytuacja

w Afryce Północnej, na Bliskim Wschodzie i na Bałkanach. Do głównych zagrożeń należy

zaliczyć współczesny kryzys migracyjny, głównie nielegalna migracja na masową skalę,

uchodźstwo, niż demograficzny, duże rozwarstwienie w społeczeństwie, służba zdrowia,

zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom i mieszkańcom Polski, szpiegostwo, zależności

w kwestii energii oraz czerpanie energii z odnawialnych źródeł energii. Wyzwania

i zagrożenia są wynikiem przeanalizowania sytuacji wewnętrznej oraz zewnętrznej, a także

sytuacji politycznej w państwach sąsiedzkich. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego

Rzeczypospolitej Polskiej z 2014 r. została określona rola kryzysu i konfliktów zbrojnych

na Bliskim Wschodzie oraz kryzysu we wschodniej części Europy809. W czasach gdzie tempo

809Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2014 r.…, op. cit.

254

zmian i rozwoju jest bardzo duże zmieniają się także interesy i wartości jednak

te podstawowe cele zostają takie same. Istotny jest przemysł i nie pozwolenie na spadek

wartości pieniądza, stan budynków, transportu, infrastruktury krytycznej najważniejszych

obiektów związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa danego kraju potrzebnych

do funkcjonowania gospodarki na wypadek konfliktów zbrojnych i awarii systemów

cybernetycznych. Brak stabilizacji na Półwyspie Bałkańskim ma znaczenie dla

bezpieczeństwa w Europie. Wyzwanie stanowi opracowanie wspólnego stanowiska w sprawie

migracji. W Polsce mamy do czynienia z problemem niżu demograficznego i emigracji

zarobkowej. Sytuacja ta może powodować brak pracowników, a migranci przybywający

do naszego kraju mogą go zapełnić810. Brak pracowników powoduje negatywne skutki dla

systemu emerytalno - rentowego i oddziałuje na przyszłe pokolenia. W konsekwencji

doprowadza to do sytuacji, w której pracownik wybiera miejsce pracy a nie odwrotnie jak

dotychczas było. Wpływ na nasze bezpieczeństwo ma także postęp gospodarczy. Kryzys

na Ukrainie spowodował zmiany w polityce bezpieczeństwa państw Unii Europejskiej oraz

państw sąsiadujących. Od zawsze współpraca z Ukrainą jest podstawą do zachowania

bezpieczeństwa naszego kraju811.

Ideą jest, że Strategia bezpieczeństwa państwa jest to długotrwała koncepcja i system

polityki danego kraju. Strategie bezpieczeństwa narodowego Polski są dostosowane

do Koncepcji Strategicznej Sojuszu Północnoatlantyckiego NATO812 oraz do Europejskiej

Strategii Bezpieczeństwa813. Koncepcja Strategiczna Sojuszu Północnoatlantyckiego z 2010 r.

zastąpiła dokument z 1999 r. uwzględniając zmieniającą się sytuację na świecie. Zakładała

w części pierwszej działania oraz założenia, scharakteryzowała podstawowe zamierzenia

NATO, zagwarantowała wolności i bezpieczeństwo obywateli sojuszu. Według Strategii

Rada bezpieczeństwa ponosi odpowiedzialność za pokój i porządek w państwach Sojuszu.

Zapewnienie bezpieczeństwa obejmuje: obronę zbiorową, zarządzanie kryzysowe,

bezpieczeństwo kooperatywne, zakłada gwarancję bezpieczeństwa przy jak najmniejszym

użyciu broni, zapewnia dalszy rozwój w ramach sojuszu, kooperację z państwami sojuszu,

a także poza nimi814. Europejska Strategia Bezpieczeństwa powstała w celu zagwarantowania

810Ibidem. 811Z. Brzeziński, Wielka Szachownica, Wydawnictwo Basic Books, Warszawa 1998, s. 85 - 86. 812Koncepcja Strategiczna NATO z 2010 r., Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Bezpieczeństwo Narodowe

2014/I. 813Europejska Strategia Bezpieczeństwa Bezpieczna Europa w lepszym świecie, Rada Unii Europejskiej, Urząd

Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2009. 814L. W. Zyblikiewicz, Koncepcja strategiczna z listopada 2010 r. Zamiary i rezultaty, [w:] R. Czulda, R. Łoś

(red.), NATO wobec wyzwań współczesnego świata, Warszawa – Łódź 2013, Organizacja Traktatu

255

bezpieczeństwa w Europie, głównie poprzez zwalczanie terroryzmu, proliferację broni

masowego rażenia, zapobieganie konfliktom regionalnym, załamania państwowości,

przestępczości zorganizowanej. Do celów strategicznych zawartych w tym dokumencie

można zaliczyć odpowiednie zareagowanie na zagrożenia poprzez zastosowanie środka

prawnego w postaci europejskiego nakazu aresztowania, zwalczanie finansowania

terrorystów, ugodę w sprawie pomocy prawnej ze Stanami Zjednoczonymi, przeciwdziałanie

proliferacji broni masowego rażenia. Podjęto czynności, które dążyły do zagwarantowania

pomocy w kwestii zapobiegania konfliktom regionalnym, a także przywrócenie harmonii

i spokoju w państwach, którym grozi upadłość, budowa bezpieczeństwa w państwach

sąsiedzkich. Porządek międzynarodowy uzależniony jest od współpracy między państwami.

W kontekście Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP ważny jest element kontynuacji

założeń przedstawionych w poprzednich dokumentach dotyczących bezpieczeństwa oraz

uwzględnienie zmian jakie zaistniały w określonym czasie815. Kontynuacja i zmiany odnoszą

się do bezpieczeństwa poszczególnych państw, których StrategiaBezpieczeństwa Narodowego

RP dotyczy oraz działalności i postanowień podejmowanych w tym zakresie816. Z uwagi na

zachowanie bezpieczeństwa instytucje i organy państwa powinny dokonać zbadania

obecnego, faktycznego i oczekiwanego stanu. Zadania państwa zmieniają się w

wieloaspektowe, wielowymiarowe działania skoncentrowane na zagwarantowaniu

egzystowania oraz polepszenia warunków życia817. Główne czynniki wpływające na kształt

StrategiiBezpieczeństwa Narodowego RP to wszelkie zachowania danego państwa

przedstawiające jego cele i interesy, długotrwałość danego zjawiska ukierunkowana

na osiągnięcie konkretnych założeń w określonym czasie, ujęcie zaistniałych wyzwań,

zagrożeń, strat i korzyści mogących wystąpić w przyszłości, taktyka i sposób działania,

określone aktywności państwa związane z zamierzeniami danego kraju. Ważny jest sposób

podejmowania decyzji oraz organ decyzyjny. Organy państwowe podejmując decyzję muszą

spojrzeć długofalowo na dany problem i spróbować go rozwiązać w możliwe najprostszy

i najskuteczniejszy sposób.

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP powinna zawierać prognozy na przyszłość

opracowane na podstawie obserwacji sytuacji na świecie.

Północnoatlantyckiego, Koncepcja Strategiczna NATO, http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/2694,dok.html

[dostęp 14.04.2021]. 815M. Kozub, Myśleć strategicznie…, op. cit., s. 80 - 86. 816Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2014 r.…, op. cit. 817S. Koziej, Bezpieczeństwo: istota, podstawowe kategorie i historyczna ewolucja…, op. cit., s. 20.

256

W 2020 r. Strategię Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2014 r.

zastąpiła Strategia z 2020 r., która została podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej

Polskiej w maju 2020 r. Podstawą prawną Strategii z 2020 r. jest art. 4a ustawy z dnia

21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej818.Strategia

ta składa się ze wstępu, czterech filarów i zakończenia. Do głównych interesów narodowych

zawartych w StrategiiBezpieczeństwa Narodowego RP można zaliczyć: stanie na straży

niepodległości naszego kraju, nienaruszalności jego terytorium, suwerenność,

zagwarantowanie bezpieczeństwa kraju i jego obywateli. Kolejnym interesem narodowym

jest budowanie porządku na arenie międzynarodowej, opierającego się na poszanowaniu

prawa międzynarodowego, co wpływa na bezpieczeństwo Polski. Ważne jest także

umacnianie tożsamości narodowej i ochrona dziedzictwa narodowego. Następnym interesem

narodowym jest zagwarantowanie warunków do trwałego oraz zrównoważonego rozwoju

w kraju i ochrona środowiska naturalnego. Pierwszy filar to bezpieczeństwo państwa

i obywateli. Filar ten obejmuje zarządzanie bezpieczeństwem narodowym, odporność państwa

i obronę powszechną, siły zbrojne naszego kraju, cyberbezpieczeństwo oraz przestrzeń

informacyjną. Drugi filar to Polska w systemie bezpieczeństwa międzynarodowego

obejmująca Sojusz Północnoatlantycki, Unię Europejską, współpracę bilateralną, regionalną

i na arenie międzynarodowej. Trzeci filar to tożsamość i dziedzictwo narodowe. Ważnymi

zagadnieniami są tożsamość narodowa naszego kraju oraz tworzenie pozytywnego wizerunku

Polski na świecie. Czwarty filar to rozwój społeczny i gospodarczy oraz ochrona środowiska.

Filar ten zawiera kwestie dotyczące zdrowia i ochrony rodziny, politykę migracyjną,

bezpieczeństwo ekonomiczne, bezpieczeństwo energetyczne, ochronę środowiska naturalnego

oraz potencjał naukowy i technologiczny819. Strategia z 2020 r. dużo miejsca poświęca

zagrożeniom związanym z przestrzenią cybernetyczną. Wymienia główne zagrożenia

współczesnej Polski tj. polityka jaką prowadzi Federacja Rosyjska, ataki na Gruzję,

niezgodna z prawem aneksja Krymu, migracje spowodowane konfliktami w południowym

sąsiedztwie kontynentu europejskiego, współzawodnictwo na linii USA, Chińska Republika

Ludowa a Federacja Rosyjska, działania na Ukrainie, głównie we wschodniej jej części oraz

zmieniający się klimat. Zagrożeniem dla ochrony środowiska jest występowanie anomalii

pogodowych, zanieczyszczenia środowiska, emisji substancji, które są szkodliwe dla

środowiska naturalnego np. smog. Ważne dla naszego kraju jest zagwarantowanie

818Dz. U. 1967, Nr 44, poz. 220 z późn. zm. 819Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2020 r., Biuro Bezpieczeństwa


257

bezpieczeństwa energetycznego. Wyzwaniem jest zagwarantowanie bezpieczeństwa

finansowego. Istotną rolę odrywa także rozwój technologiczny, w tym technologii cyfrowej,

a zagwarantowanie bezpieczeństwa w sieci stanowi wyzwanie. Wyzwanie stanowi także

zapobieganie i przeciwdziałanie skutkom, jakie mogą wywołać choroby cywilizacyjne.

Strategia z 2020 r. została uzupełniona o nowe zagadnienia związane z wystąpieniem

koronawirusa SARS CoV – 2, COVID – 19, wirusem atakującym głównie płuca

i wprowadzeniem stanu epidemii w Polsce. W Strategii z 2020 r. zostało zaznaczone,

że przemieszczanie się ludzi może powodować zagrożenia także dla zdrowia i życia

człowieka. Przykładem takiego zagrożenia jest panująca pandemia koronawirusa. Dla

zachowania bezpieczeństwa naszego kraju ważne jest umacnianie członkostwa Polski

w traktatach i sojuszach oraz organizacjach międzynarodowych. Polska czynnie działa

w Sojuszu Północnoatlantyckim NATO, Unii Europejskiej, Wspólnej Polityki

Bezpieczeństwa i Obrony WSBiO, Dziewiątce Bukaresztańskiej (której zadaniem jest

umocnienie współpracy i zagwarantowanie bezpieczeństwa państw wschodniej flanki NATO

tj. Polski, Bułgarii, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Rumunii, Słowacji i Węgier), Grupie

Wyszehradzkiej, Inicjatywie Trójmorza, Organizacji Narodów Zjednoczonych ONZ

i Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie OBWE. Istotne jest także partnerstwo

strategiczne z USA820. Strategia z 2020 r. uwzględnia członkostwo Polski w Unii Europejskie

i w NATO. Wstęp Strategii został podzielony na dwie części. Jedna opisuje środowisko

bezpieczeństwa a druga wartości, interesy narodowe i cele strategiczne w dziedzinie

bezpieczeństwa narodowego. Zwrócono uwagę na to, że obecnie środowisko bezpieczeństwa

jest bardziej złożone niż dotychczas i cechuje go niepewność. Strategia ma za zadanie

przedstawienie w jaki sposób zagwarantować państwu zapobieganie zagrożeniom oraz

poradzenie sobie z wyzwaniami. Ważne jest też wykorzystanie szans oraz wzmocnienie

pozycji naszego państwa na arenie międzynarodowej. Strategia zakłada, że bezpieczeństwo

Polski jest uzależnione od członkostwa Polski w sojuszach i paktach międzynarodowych oraz

od pozycji Polski na arenie międzynarodowej. W Strategii zostało zaznaczone, że pod

wpływem zmieniającego się środowiska bezpieczeństwa w ostatnich latach zmieniło się

partnerstwo strategiczne między państwami europejskimi a USA. Zagrożeniem dla państwa

są konflikty w południowej części Europy. Wraz z rozwojem i postępem technologicznym

pojawiły się nowe technologie cyfrowe, nowe standardy połączeń cyfrowych sieć 5G

i następnych generacji, które pozwalają na przesyłanie danych nawet o prędkości 100 GB/s.

820Ibidem.

258

Pozwoli to na zmniejszenie opóźnienia i zużycia baterii danego urządzenia do 90%. Kolejnym

jest Internet Rzeczy czyli sieć połączeń pomiędzy podmiotami fizycznymi, które mają

czujniki umożliwiające przepływ danych między tymi podmiotami. W praktyce

są to np. podłączone do sieci odkurzacze, lodówki, zegarki. Następna jest Chmura

obliczeniowa czyli przetwarzanie danych w tzw. chmurze internetowej bazie

do przechowywania danych. Kolejnymi kwestiami są technologia kwantowa, automatyzacja

usług, uczenie maszynowe, nanotechnologia. Następna jest Sztuczna inteligencja

wykorzystywana przez urządzenia takie jak np. cyfrowi asystenci w telefonach lub

komputerach, inteligentna klimatyzacja. Przykładami Internetu Rzeczy są np. autonomiczne

samochody, zakupy i reklama online, inteligentne rolnictwo, nawadnianie, karmienie

zwierząt, roboty do usuwania chwastów, roboty używane w fabrykach821. Wyścig

technologiczny jest wyzwaniem dla państw europejskich. Ważną rolę odgrywa

cyberprzestrzeń oraz przestrzeń informacyjna. Ważne jest też zagwarantowanie

bezpieczeństwa energetycznego. Jednym z wyzwań dla bezpieczeństwa finansowego jest

utrzymanie stabilnej gospodarki państwa822.

Podsumowując cele polityki bezpieczeństwa państwa polskiego zawarte w Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r., 2014., 2020 r. dla przejrzystego zestawienia ich

z działaniami realizującymi te cele zawartymi w poszczególnych Strategiach postanowiłam

zestawić je w tabele. Poniższe tabele pokazują, w których miejscach w Strategiach

Bezpieczeństwa Narodowego RP w latach 2007, 2014, 2020 znalazł się zapis, który można

uznać za wskaźnik danego celu. Przyporządkowanie pojęciom mierzalnych i widocznych

wskaźników jest jednym z etapów operacjonalizacji823. Wskaźnikami są „obiekty” możliwe

do zaobserwowania na podstawie, których można poznać, że wystąpiło dane zjawisko.

Wskaźnikami danej właściwości są takie własności, w przypadku stwierdzenia, których jest

pewność lub prawdopodobieństwo, że dane właściwości wystąpiły824. Przykładem wskaźnika

poczucia bezpieczeństwa obywateli w państwie mogą być zaobserwowane przez obywateli

częste patrole Policji (co najmniej raz dziennie). Do głównych celów polityki bezpieczeństwa

państwa polskiego zalicza się:

- zapewnienie istnienia, przetrwania państwa i organizacji państwowej,

- szanse na rozwój państwa,

821https://www.benchmark.pl/aktualnosci/co-to-jest-internet-rzeczy-iot.html [dostęp 28.04.2021]. 822Ibidem. 823R. Backer, Metodologia badań politologicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu,

Warszawa 2016. 824S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.

259

- zachowanie stanu posiadania terytorialnego,

- samostanowienie państwa i samodzielności politycznej,

- sprawne działania administracji państwowej i równowaga wewnątrz państwa,

- działania podnoszące poziom życia obywateli825.

Powyższe wskaźniki zostały opisane na podstawie definicji polityki bezpieczeństwa państwa

polskiego Ryszarda Zięby826. Zawarte w tabelach wskaźniki zostały wybrane na podstawie

analizy literatury przedmiotu.

Pojawiający się w tabelach obok wskaźników i Strategii plus (+) oznacza, że dany cel

znalazł się w sposób bezpośredni w danej Strategii. Jeżeli w tabelach przy wskaźnikach

i Strategii pojawi się plus i minus (+/-) oznacza to, że dany cel znalazł się pośrednio

w Strategii. Pośrednio oznacza, że z danego fragmentu Strategii można wyczytać działania

świadczące o tym, że występuje dany wskaźnik. Jeżeli w tabeli obok wskaźników i Strategii

pojawi się minus (–) oznacza to, że dany cel nie pojawił się w Strategii. Liczba pojawiająca

się pod plusem, plusem i minusem i minusem (+, -, +/-) oznacza, w którym miejscu

w Strategii znalazł się ten zapis. W poniższych tabelach skrót wsk oznacza dany wskaźnik.

Poniższe tabele przedstawiają cele polityki bezpieczeństwa państwa polskiego opisane

za pomocą wskaźników. Pojawiające się w tabeli wyrażenie filar oznacza miejsce w Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP, w którym znalazł się dany wskaźnik.

Poniższa tabela przedstawia jeden z celów polityki bezpieczeństwa państwa polskiego:

zapewnienie istnienia, przetrwania państwa i organizacji państwowych oraz miejsce

w Strategii z 2007 r., 2014 r., 2020 r., w którym znalazł się dany cel.

Tabela 47. Cel polityki bezpieczeństwa państwa polskiego: zapewnienie istnienia, przetrwania

państwa i organizacji państwowych

Cel 1

zapewnienie istnienia, przetrwania państwa i organizacji państwowych

Strategia 2007 Strategia 2014 Strategia 2020

Wsk 1.1

istnienie urzędu głowy

państwa jako ciągłości

władzy,

+/- pośrednio

88.

- +/- pośrednio

2.7. filar I

825R. Zięba, J. Zając, Budowa zintegrowanego systemu bezpieczeństwa…, op. cit. 826Ibidem.

260

Wsk 1.2

ochrona granic

państwa, głównie

zewnętrznych Unii

Europejskiej poprzez

przeciwdziałanie

przestępczości

granicznej, kontroli

ruchu granicznego,

przeciwdziałanie

nielegalnej imigracji,

+/- pośrednio

95.

+

89.

+/-pośrednio

2.0. filar I

Wsk 1.3

stabilność polityczna

państwa

przeciwdziałanie

przemocy,

zapewnienie porządku

publicznego,

+

124.

+/- pośrednio

21.

+/-pośrednio

3.1. filar IV

Wsk 1.4

podejmowanie nowych

wyzwań wynikających

z przyjazdu

imigrantów, imigranci

jako próba zapełnienia

luki demograficznej

+

29. zasygnalizowane

+

30. zasygnalizowane

+

1.1. Filar IV

Wsk 1.5

eliminowanie

i uprzedzanie

powstawania nowych

zagrożeń

zewnętrznych poprzez

umocnienie pozycji

Polski na arenie

międzynarodowej,

utworzenie nowych

celów strategicznych,

współpraca w ramach

paktów i sojuszy

międzynarodowych,

przyjazne stosunki

z sąsiadami,

+

42.

+

80.

+

2.0. filar IV

Wsk 1.6

działalność organów

i instytucji

państwowych:

wojewoda, Straż

Graniczna, Policja,

Siły Zbrojne, Służba

Celna na rzecz

zapewnienia

+

108.

+

86.

124.

+/- pośrednio duża

rola wojska Sił

Zbrojnych

2.4. filar I

261

bezpieczeństwa

państwa i jego

obywateli,

Źródło: opracowanie własne na podstawie Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r., 2014 r., 2020 r.

Wskaźnik 1.1 pojawił się pośrednio w Strategii z 2007 r., oraz w Strategii z 2020 r. natomiast

nie pojawił się w Strategii z 2014 r. Wskaźnik 1.2 znalazł się w Strategii z 2007 r., zaś

bezpośrednio w Strategii z 2014 r. Wskaźnik 1.3 pojawił się bezpośrednio w Strategii z 2007

r., zaś pośrednio w Strategii z 2014 r. oraz w Strategii z 2020 r. Wskaźnik 1.4 został

zasygnalizowany w Strategii z 2007 r. oraz w Strategii z 2014 r. bezpośrednio pojawił się

w Strategii z 2020 r. Wskaźnik 1.5 znalazł się bezpośrednio we wszystkich Strategiach.

Wskaźnik 1.6 znalazł się bezpośrednio w Strategii z 2007 r. oraz w Strategii z 2014 r., zaś

pośrednio w Strategii z 2020 r. Można z tego wywnioskować, że we wszystkich Strategiach

podobnie definiowane są cele i wskaźniki określone na podstawie danego celu. Z założenia

w Strategiach zawarte są najważniejsze problemy odpowiadające bieżącej polityce danego

państwa. Przyjmując takie założenie można wywnioskować, że jeżeli dane zagadnienie

zostało zawarte w Strategii uznane zostało przez ekspertów za najważniejsze.

Jednym z celów polityki bezpieczeństwa państwa polskiego jest zapewnienie istnienia,

przetrwania państwa i organizacji państwowej. Do realizacji tego celu potrzebne będą

działania na rzecz zapewnienia:

- istnienia urzędu głowy państwa jako ciągłości władzy827,

- ochrona granic państwa, głównie zewnętrznych Unii Europejskiej poprzez przeciwdziałanie

przestępczości granicznej, kontrola ruchu granicznego, przeciwdziałanie nielegalnej

imigracji828,

- stabilność polityczna, istnienie porządku publicznego829,

- podejmowanie nowych wyzwań m.in. wynikających z przyjazdu imigrantów830,

- eliminowanie i uprzedzanie powstawania nowych zagrożeń zewnętrznych poprzez

umocnienie pozycji Polski na arenie międzynarodowej, utworzenie nowych celów

827J. Tomaszewski, Prezydent RP jako gwarant ciągłości władzy państwowej, Bezpieczeństwo narodowe nr 20,

IV-2011. 828P.K. Marczuk, Bezpieczeństwo wewnętrzne państw członkowskich Unii Europejskiej, Od bezpieczeństwa

państwa do bezpieczeństwa ludzi, Oficyna Wydawnicza Aspra-JR, Warszawa 2012. 829E. Nowak, M. Nowak, Zarys teorii bezpieczeństwa narodowego…, op. cit. 830W. Pływaczewski, M. Ilnicki (red.), Uchodźcy – nowe wyzwania dla bezpieczeństwa europejskiego na tle

standardów praw człowieka, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn

2015.

262

strategicznych, współpraca w ramach paktów i sojuszy międzynarodowych, przyjazne

stosunki z sąsiadami831,

- działalność organów i instytucji państwowych takich jak: wojewoda, Straż Graniczna,

Policja, siły zbrojne, Służba Celna na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa państwa i jego

mieszkańców832.

Za jeden z rodzajów działań przyjętych na rzecz zapewnienia istnienia, przetrwania

państwa i organizacji państwowej uznawane jest istnienie urzędu głowy państwa jako

ciągłości władzy państwowej. W Polsce za gwaranta ciągłości władzy państwowej, a tym

samym za najwyższy organ sprawujący władzę w kraju uważany jest Prezydent

Rzeczypospolitej Polskiej. Dany zapis znalazł się pośrednio w Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP z 2007 r. i Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r. W Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. nie pojawiła się ta kwestia. W Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. zostało zapisane, że ważną rolę w dowodzeniu

bezpieczeństwem państwa i w systemie kierowania odgrywa Prezydent RP, parlament i Rada

Ministrów. Głównym zadaniem podsystemu kierowania, w tym Prezydenta RP jest

zagwarantowanie ciągłości podejmowania decyzji i działań w celu utrzymania

bezpieczeństwa narodowego833. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r.

zostało zawarte, że ważne jest zintensyfikowanie odporności na niebezpieczeństwa związane

z ciągłością rządzenia, a także działania państwa834.

Kolejnym działaniem jest ochrona granic państwa, głównie zewnętrznych Unii

Europejskiej poprzez przeciwdziałanie przestępczości granicznej, kontroli ruchu granicznego,

przeciwdziałanie nielegalnej imigracji. Działania te pojawiły się we wszystkich Strategiach

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r., 2014 r., 2020 r. Ochrona granicy państwowej jest

ściśle związana z istnieniem organów i instytucji odpowiadających za bezpieczeństwo

na granicy, kontrolę ruchu granicznego. Wraz z przystąpieniem Polski do UE ochrona granic

stała się jeszcze bardziej istotna ze względu na to, że wschodnia granica Polski stała się też

wschodnią granicą UE. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. działania

te zostały zawarty w sposób pośredni. Z zapisów tej Strategii można wyczytać,

że pierwszorzędnym elementem w kwestii obrony narodowej jest wojsko polskie. Jednym

z głównych zadań Sił Zbrojnych RP jest zagwarantowanie zdolności do obrony

831https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_080_14.PDF [dostęp 19.01.2021]. 832https://www.bbn.gov.pl/pl/bezpieczenstwo-narodowe/system-bezpieczenstwa-n/bezpieczenstwo-

publiczn/5977,Potencjal-ochronny.html [dostęp 19.01.2021]. 833Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r…. op. cit. 834Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…. op. cit.

263

i przeciwdziałanie agresji, a także realizacja zobowiązań sojuszniczych, szeroko rozumiana

ochrona polskich granic835. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. zostało

zapisane, że Straż Graniczna, Służba Celna, Urząd do Spraw Cudzoziemców i siły zbrojne RP

działają na rzecz ochrony granicy państwowej. Służby i organy kontrolują ruch graniczny,

ujawniają nielegalny przepływ towarów bez znaków akcyzowanych i osób. Odpowiadają

za płynny ruch na granicach, przeciwdziałanie i zwalczanie przestępczości granicznej.

Kontrolują też legalność pobytu cudzoziemców i ich zatrudnienia na terenie Polski836.

W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r. ochrona granic została zapisana jako

zwiększenie odporności państwa na mogące wystąpić zagrożenia, opracowanie odpowiednich

przepisów prawnych dotyczących obrony cywilnej837.

Następnym działaniem jest stabilność polityczna państwa, zapewnienie porządku

publicznego. Wraz z zapewnieniem bezpieczeństwa rośnie poczucie bezpieczeństwa

obywateli i ich mieszkańców w państwie. Kwestia ta pojawiła się bezpośrednio w Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r., w której zostało zapisane, że jednym

z najważniejszych celów działań państwa na rzecz bezpieczeństwa jest zdolność

od reagowania na powstałe lub mogące wystąpić zagrożenia związane z bezpieczeństwem

powszechnym i porządkiem publicznym. Ważna jest ochrona obywateli i mieszkańców,

zapewnienie im bezpieczeństwa m.in. poprzez wprowadzenie regulacji prawnych, ochrona

przed klęskami żywiołowymi, katastrofami naturalnymi, awariami technicznymi838. Strategia

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. i z2020 r. porusza ten temat w sposób pośredni.

W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. zostało napisane, że potencjał

ochronny wspiera i zabezpiecza państwo. Należą od niego „wymiar sprawiedliwości; służby

specjalne; państwowe służby, straże i inspekcje wyspecjalizowane w ochronie porządku

publicznego, służby ratownictwa i ochrony ludności; elementy zarządzania kryzysowego;

Straż Graniczna; Służba Celna; podmioty sektora prywatnego (firmy ochrony osób i mienia);

organizacje pozarządowe (zwłaszcza społeczne organizacje ratownicze)839”. Ważne jest

zapewnienie bezpieczeństwa publicznego poprzez m.in. ochronę cyberbezpieczeństwa,

a także przeciwdziałanie i zwalczanie terroryzmu i ekstremizmu840. W Strategii

835Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r…., op. cit. 836Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r…., op. cit. 837Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…., op. cit. 838Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r…., op. cit. 839Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r…., op. cit. 840Ibidem.

264

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r. zostało zapisane, że stabilność polityczna

utożsamiona jest ze stabilnością systemu finansowego, stabilnym wzrostem gospodarczym841.

Działaniem na rzecz bezpieczeństwa jest podejmowanie nowych wyzwań

wynikających z przyjazdu imigrantów. Przyjmowanie imigrantów stanowi duże wyzwanie dla

kraju przyjmującego. Imigranci z państw wschodnich takich jak Ukraina i Republika

Białorusi łatwiej się asymilują, integrują z obywatelami Polski. Przybycie imigrantów z tych

państw spowoduje, że łatwiejsze będzie zachowanie wartości, tożsamości narodowej

w Polsce. Działania te pojawiły się we wszystkich trzech Strategiach Bezpieczeństwa

Narodowego RP z 2007 r., 2014 r., 2020 r. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP

z 2007 r. zostało zapisane, że w kwestii bezpieczeństwa niepokojące są zmiany

demograficzne, niż demograficzny w Polsce spowodowany wyjazdem młodych ludzi z Polski

i niską liczbą urodzeń, starzenie się społeczeństwa. Przybycie imigrantów może pozwolić

na zapełnienie luki demograficznej. Niestabilność polityczna na świecie, konflikty zbrojne

mogą być przyczyną masowego przemieszczania się ludności czyli masowych ruchów

migracyjnych. Głównym zagrożeniem dla Polski może stać się nielegalna migracja na szeroką

skalę842. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. zostało napisane,

że zagrożeniem dla bezpieczeństwa międzynarodowego może stać się terroryzm,

zorganizowana przestępczość, zaś wyzwaniem może być niekontrolowana migracja

na szeroką skalę spowodowana konfliktami społecznymi i gospodarczymi843. W Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r. zostało zaznaczone, że polityka migracyjna ma być

zgodna z polityką gospodarczą, społeczną. Ważne są prognozy zatrudnienia na przyszłość,

integracja migrantów, spójność społeczna oraz zapobieganie zagrożeniom bezpieczeństwa

i porządku publicznego związanego z migracjami844.

Kolejnym działaniem jest eliminowanie i uprzedzanie powstawania nowych zagrożeń

zewnętrznych poprzez umocnienie pozycji Polski na arenie międzynarodowej, utworzenie

nowych celów strategicznych, współpraca w ramach paktów i sojuszy międzynarodowych.

W umocnieniu pozycji Polski ważne jest położenie geograficzne i geopolityczne Polski,

prowadzenie aktywnej polityki zagranicznej, potencjał gospodarczy kraju, potencjał militarny.

Ważną kwestią jest przynależność do paktów, sojuszy i organizacji międzynarodowych.

Działania te pojawiły się we wszystkich Strategiach Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007

r., 2014 r., 2020 r. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. zaznaczone zostało,

841Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…., op. cit. 842Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r…., op. cit. 843Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r…., op. cit. 844Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…., op. cit.

265

że ważną rolę na arenie międzynarodowej odgrywa Sojusz Północnoatlantycki NATO i tzw.

forum strategiczne dialogu transatlantyckiego845.

Ważne jest też partnerstwo z Federacją Rosyjską oraz współpraca NATO i UE846. W Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. zostało zapisane, że ważna jest stabilność

wewnątrz państwa i zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Dodatkowym

działaniem jest uczestniczenie w popularyzowaniu na arenie międzynarodowej zasad i praw

człowieka i obywatela847. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r. zostało

zapisane, że ważne jest zapewnienie bezpieczeństwa Polski poprzez przynależności do NATO

i UE848.

Następnym działaniem jest działalność organów i instytucji państwowych: wojewody,

Straży Granicznej, Policji, Sił Zbrojnych, Służby Celnej na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa

państwa i jego obywateli. Jednym z obowiązków kraju jest zapewnienie i ochrona

bezpieczeństwa i porządku publicznego. Działania organów i instytucji państwa są kluczowe.

Działania te pojawiły się we wszystkich Strategiach Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007

r., z 2014 r., z 2020 r. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. pojawił się

zapis, że zadaniem Straży Granicznej jest zapewnianie bezpieczeństwa narodowego poprzez

m.in. ochronę granicy, kontrolę ruchu na granicy. Istotna jest efektywna współpraca Straży

Granicznej ze służbami państw członkowskich UE i państw sąsiadujących z Polską. Należy

utrzymać i pogłębiać współpracę Straży Granicznej z innymi służbami m.in. z Policją.

Ważne są też prewencyjne działania polegające na sprawdzaniu i kontroli migracyjnej

cudzoziemców na terenie państwa oraz sprawdzanie zagrożeń terrorystycznych849.

W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. zostało zapisane, że istotna jest

odpowiednia ochrona infrastruktury krytycznej, która jest nieodzownym elementem

zapewnienia bezpieczeństwa państwa i społeczeństwa oraz sprawne działanie organów

i instytucji władzy publicznej850. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r.

działania te zostały przedstawione w sposób pośredni. W Strategii tej zostało zawarte,

że w kwestii zapobiegania i przeciwdziałania zagrożeniom bezpieczeństwa ważny jest wzrost

poziomu skuteczności i usprawnienia technicznego. Ważna jest też rola wojska polskiego851.

845Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r…., op. cit. 846Ibidem. 847Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r…., op. cit. 848Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…., op. cit. 849Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r…., op. cit. 850Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r…., op. cit. 851Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…., op. cit.

266

Poniższa tabela przedstawia cel polityki bezpieczeństwa: szanse na rozwój państwa,

a także miejsce gdzie pojawił się dany wskaźnik celu w Strategii z 2007 r., 2014 r., 2020 r.

Tabela 48. Cel polityki bezpieczeństwa państwa polskiego: szanse na rozwój państwa

Cel 2

Szanse na rozwój państwa

Strategia 2007

Strategia 2014 Strategia 2020

Wsk 2.1

rozwój gospodarki,

postęp

technologiczny,

innowacyjność,

zwiększenie

standardów życia

w społeczeństwie,

zwiększenie

poczucia

bezpieczeństwa

wśród obywateli

i mieszkańców

Polski,

+/-pośrednio

128

+

145.

+/-pośrednio

6.0. filar IV

Wsk 2.2

kapitał ludzki

(zasób wiedzy

umiejętności,

kompetencji

danego człowieka

lub całego

społeczeństwa,

które przydadzą

wykorzystać dla

rozwiązania

i radzenia sobie

z zagrożeniami

i wyzwaniami),

+

133

+

20.

+/- pośrednio

2.5.

Wsk 2.3

zapewnienie

bezpieczeństwa

na ulicach np. przez

działania

prewencyjne

organów

państwowych,

porządek publiczny

+

59.

+

80.

+

2.0. filar IV

Wsk 2.4

współpraca

międzynarodowa

+

1.

+

3 4.

+

1.0. Filar II


267

Wskaźnik 2.1 pojawił się pośrednio w Strategii z 2007 r. oraz w Strategii z 2020 r., zaś

bezpośrednio w Strategii z 2014 r. Wskaźnik 2.2 znalazł się bezpośrednio w Strategii z 2007

r. oraz w Strategii z 2014 r. natomiast w Strategii z 2020 r. znalazł się w sposób pośredni.

Wskaźnik 2.3 pojawił się bezpośrednio we wszystkich Strategiach z 2007 r., 2014 r., 2020 r.

Wskaźnik 2.4 też pojawił się bezpośrednio we wszystkich Strategiach z 2007 r., 2014 r., 2020

r. We wskazanych Strategiach ujęto dane wskaźniki celu w różny sposób i z różną

intensywnością. Akcentując poszczególne wskaźniki np. w Strategii z 2007 r. większą uwagę

poświęcono takim zagadnieniom jak kapitał ludzki i zapewnienie bezpieczeństwa i porządku

publicznego wewnątrz kraju. Zwrócono też uwagę na współpracę międzynarodową.

Kolejnym celem polityki bezpieczeństwa państwa polskiego jest szansa na rozwój państwa.

Działaniami na rzecz wykonywania tego celu są m.in. rozwój gospodarki, postęp

technologiczny, innowacyjność, zwiększenie standardów życia w społeczeństwie,

zwiększenie poczucia bezpieczeństwa wśród obywateli i mieszkańców Polski852, kapitał

ludzki (zasób wiedzy, umiejętności, kompetencji danego człowieka lub całego

społeczeństwa)853, zapewnienie bezpieczeństwa na ulicach854 przez działania prewencyjne

organów Policji, współpraca międzynarodowa855.

Do realizacji tego celu potrzebny jest rozwój gospodarki, postęp technologiczny,

innowacyjność, zwiększenie standardów życia w społeczeństwie zwiększenie poczucia

bezpieczeństwa wśród obywateli i mieszkańców Polski. Czynnikami wpływającymi

na rozwój, wzrost i postęp gospodarczy jest odpowiednie wykorzystanie kapitału ludzkiego,

ziemi umożliwiającej dostęp do złóż minerałów i kopalń, surowców odnawialnych

i nieodnawialnych, postęp technologiczny, inwestycje i przedsiębiorczość. Działania

te pojawiły się we wszystkich Strategiach Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r., z 2014

r., z 2020 r. W Strategii z 2007 r. i 2020 r. pojawiły się w sposób pośredni, a w Strategii

z 2014 r. w sposób bezpośredni. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r.

zostało zapisane, że głównym celem państwa jest wykorzystanie potencjału ludzkiego,

wiedzy i umiejętności obywateli, innowacyjności, wprowadzenie nowych technologii856.

W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. zwrócono uwagę, że ważne jest

852M. Golka, Cywilizacja współczesna i globalne problemy…, op. cit. 853A. Stolarczyk, Kapitał ludzki – szans i wyzwania w kontekście rozwoju koncepcji Industrie 4.0, nierówności

społeczne a rozwój gospodarczy z. 51 (3)/2017, 854Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej…, op. cit. 855S. Sagan, V. Serzhanova, Nauka o państwie współczesnym, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2010,

s. 57. 856Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r…., op. cit.

268

zapewnienie bezpieczeństwa, działania podmiotów gospodarczych państwa w tym zakresie857.

W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r. zaznaczono, że ważne jest

zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego państwa, współpraca z polskimi

przedsiębiorcami, promowanie polskiej marki i wprowadzenie innowacyjnych towarów

i usług858.

Nieodzownym elementem do realizacji tego celu jest kapitał ludzki (zasób wiedzy

umiejętności, kompetencji danego człowieka lub całego społeczeństwa, które przydadzą się

i będzie można je wykorzystać dla rozwiązania i radzenia sobie z zagrożeniami

i wyzwaniami) Działania te pojawiły się we wszystkich Strategiach Bezpieczeństwa

Narodowego RP z 2007 r., 2014 r., 2020 r. Kapitał ludzki jest to kapitał intelektualny,

są to wszelkiego rodzaju umiejętności, które dana osoba może przekazać innym. Kapitał

społeczny zbudowany jest na relacjach w społeczeństwie, wpływa na zwiększenie

przedsiębiorczości, efektywności w społeczeństwie. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego

RP z 2007 r. zaznaczone zostało, że w polityce społecznej najważniejsze są równy dostęp

do praw społecznych i zapobieganie wykluczeniom społecznym. Polityka migracyjna

powinna być prowadzona selektywnie. Należy też zainwestować w kapitał ludzki859.

W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. zostało zapisane, że kapitał ludzki jest

to element potencjału społecznego, przyczynia się do wzrostu gospodarczego, sprawnego

działania państwa, podnoszenia aktywności społecznej i poprawy jakości życia obywateli.

W rozwoju kapitału ludzkiego ważna jest edukacja na rzecz bezpieczeństwa860. W Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r. zaznaczone zostało, że należy kształtować

i rozwijać kapitał społeczny m.in. poprzez budowanie współpracy organizacji społecznych,

wspólnoty wartości w społeczeństwie861.

Ważne jest też zapewnienie bezpieczeństwa na ulicach np. przez działania

prewencyjne organów państwowych, porządek publiczny. Przez działania prewencyjne

rozumie się m.in. zapobieganie zagrożeniom, usuwanie ich przyczyn. W Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. wskazane zostało, że w tej kwestii ważne jest

tworzenie odpowiednich przepisów prawnych, budowanie postaw społecznych, aktywne

działanie organów i instytucji państwa na rzecz bezpieczeństwa862. W Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. zostało napisane, że ważne jest utrzymanie ładu

857Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r…., op. cit. 858Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…., op. cit. 859Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r…., op. cit. 860Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r…., op. cit. 861Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…., op. cit. 862Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r…., op. cit.

269

konstytucyjnego, stabilności wewnątrz państwa, bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Utrzymujące się bezrobocie, ubóstwo, wykluczenie społeczne powoduje rozwarstwienie

społeczne. Bezpieczeństwo powszechne i porządek publiczny zabezpieczany jest poprzez

m.in.: ochronę ludności, ochronę imprez masowych, ochronę ruchu drogowego, zapobieganie

i przeciwdziałanie przestępczości zorganizowanej, handlu ludźmi863. W Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r. napisano, że ważna jest spójność polityki

migracyjnej z polityką bezpieczeństwa, gospodarczą, społeczną co pozwoli zachować

spójność wewnątrz społeczeństwa i pomoże zapobiegać i przeciwdziałać mogącym wystąpić

zagrożeniom bezpieczeństwa i porządku publicznego związanym z napływem migrantów864.

Istotną rolę odgrywa współpraca międzynarodowa. Współpraca międzynarodowa

obejmuje członkostwo w paktach i sojuszach międzynarodowych, przynależność

do organizacji pozarządowych. Polska jest członkiem Unii Europejskiej UE, Sojuszu

Północnoatlantyckiego NATO, Organizacji Narodów Zjednoczonych ONZ, Organizacji

Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie OBWE, Rady Europy, Światowej Organizacji

Handlu WTO, Międzynarodowego Funduszu Walutowego IMF, Organizacji Współpracy

Gospodarczej i Rozwoju OECD, Grupy Wyszehradzkiej. Zagadnienie współpracy

międzynarodowej pojawiło się we wszystkich Strategiach z 2007 r., 2014 r., 2020 r.

W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. zostało zapisane, że Polska staje się

uczestnikiem współpracy międzynarodowej w NATO i UE. Czynnikiem wpływającym

na wysoki poziom poczucia bezpieczeństwa jest członkostwo w NATO, UE i sojusz

ze Stanami Zjednoczonymi865. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP 2014 r. zapisane

zostało, że bezpieczeństwo na kontynencie europejskim, w tym też Polski uzależnione jest

od członkostwa w paktach i sojuszach międzynarodowych866. W Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP z 2020 r. wskazane zostało, że w obszarze bezpieczeństwa Polski ważne jest

członkostwo w NATO i UE, rozwój współpracy poprzez umowy bilateralne, regionalne,

globalne867.

Cel 3 zachowanie stanu posiadania terytorialnego w sposób następujący jest

odzwierciedlony w Strategiach.

863Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r…., op. cit. 864Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…., op. cit. 865Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r…., op. cit. 866Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r…., op. cit. 867Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…., op. cit.

270

Tabela 49. Cel polityki bezpieczeństwa państwa polskiego zachowanie stanu posiadania

terytorialnego

Cel 3

zachowanie stanu posiadania terytorialnego

Strategia 2007


Wsk 3.1

integralność

i nienaruszalność

terytorialna państwa,

stanie na straży

niepodległości

państwa

+

11.

+

70.

+

Filar I

Wsk 3.2

ochrona granic

państwa polskiego,

+

95.

+

89.

+/- pośrednio

2.0.filar I


Wskaźnik 3.1 pojawił się w sposób bezpośredni we wszystkich Strategiach z 2007 r., 2014 r.,

2020 r. Wskaźnik 3.2 znalazł się w sposób bezpośredni w Strategii z 2007 r. oraz Strategii

z 2014 r., zaś w sposób pośredni w Strategii z 2020 r. Pomimo opisywanych wcześniej różnic

rozłożenia akceptów na poszczególne elementy systemu bezpieczeństwa to wszystkich

Strategie zasadniczo uznały za istotne i podkreślane są w nich aspekty utrzymania państwa

jako całości, w jego ukształtowanych granicach.

Następnym celem polityki bezpieczeństwa państwa polskiego jest zachowanie stanu

posiadania terytorialnego. Działaniami do wykonywania tego celu są działania prowadzone

do zachowania stanu posiadania terytorialnego w Polsce to m.in. integralność

i nienaruszalność terytorialna państwa, utrzymanie suwerenności868, ochrona granic państwa

polskiego869, stanie na straży niepodległości państwa870, bezpieczeństwo obywateli i osób

mieszkających w Polsce871.

Działaniami na rzecz wykonywania tego celu są integralność i nienaruszalność

terytorialna państwa, stanie na straży niepodległości państwa. W Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP z 2007 r. zostało zapisane, że jednym z żywotnych interesów narodowych

868K. Olak, A Olak, Współczesne rozumienie bezpieczeństwa narodowego, „Acta Scientifica Academiae

Ostroviensis. Sectio A, Nauk Humanistyczne, Społeczne i Techniczne”, WSBiP, Ostrowiec Św. 2018. 869P.K. Marczuk, Bezpieczeństwo wewnętrzne państw członkowskich Unii Europejskiej, Od bezpieczeństwa

państwa do bezpieczeństwa ludzi…, op. cit. 870Ibidem. 871J. Nakonieczna-Bartosiewicz, Wymiar społeczny bezpieczeństwa Polski, [w:] M. Pietraś, K.A. Wojtaszczyk,

Polska w systemie bezpieczeństwa międzynarodowego, Oficyna Wydawnicza Aspra-JR, Warszawa 2016,

s. 159.

271

jest zachowania niepodległości, suwerenności państwa, integralności terytorialnej,

nienaruszalności granic, zapewnienie bezpieczeństwa obywateli, praw człowieka

i podstawowych wolności872. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. zakłada

się, że ważne ze względu na działania obronne jest sprawne odpowiadanie na zagrożenia

niepodległości, nienaruszalności terytorialnej. Wykorzystywanie szans i usuwanie ryzyka dla

bezpieczeństwa873. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r. wskazane zostało,

że celem strategicznym jest stanie na straży niepodległości, nienaruszalności terytorialnej,

zapewnienie bezpieczeństwa państwa i obywateli874.

Duże znaczenie w tej materii ma ochrona granic państwa polskiego. Działania na rzecz

ochrony granic państwa polskiego zostały zawarte we wszystkich Strategiach z 2007 r., 2014

r., 2020 r. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. wskazane zostało, że ważną

rolę odgrywa wojsko polskie, członkostwo w NATO i UE875. W Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP z 2014 r. zostało zapisane, że za ochronę granicy państwowej odpowiada

Straż Graniczna, Służba Celna, Urząd do Spraw Cudzoziemców, siły zbrojne RP876.

W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r. zaznaczone zostało, że podwyższenie

odporności państwa na mogące wystąpić zagrożenia uzależnione jest m.in. od tworzenia

systemu obrony powszechnej877.

Cel polityki bezpieczeństwa państwa polskiego samostanowienie państwa

i samodzielności politycznej został przedstawiony w Strategiach w sposób następujący.


272

Tabela 50. Cel polityki bezpieczeństwa państwa polskiego samostanowienie państwa

i samodzielności politycznej

Cel 4

samostanowienie państwa i samodzielności politycznej

Strategia 2007


Wsk 4.1

utrzymanie

suwerenności,

+

11.

+

4

+

Wstęp

Wsk 4.2

Współpraca władzy

publicznej

z jednostki

samorządu

terytorialnego

na rzecz

bezpieczeństwa

+/- pośrednio

97.

+

16.

+

2.4.


Wskaźnik 4.1 utrzymanie suwerenności pojawił się w sposób bezpośredni we wszystkich

Strategiach. Wskaźnik 4.2 współpraca władzy publicznej z jednostki samorządu

terytorialnego na rzecz bezpieczeństwa znalazł się w sposób pośredni w Strategii z 2007 r.,

zaś w sposób bezpośredni w Strategii z 2014 r. oraz Strategii z 2020 r. Wynika z tego,

że eksperci biorący udział w tworzeniu Strategii uznali za ważne takie elementy jak

utrzymanie suwerenności praz współpraca władzy publicznej na różnych jej szczeblach

w celu zapewnienia bezpieczeństwa i spójności tego systemu.

Celem polityki bezpieczeństwa państwa polskiego jest samostanowienie państwa

i samodzielności politycznej. Do wykonania tego celu potrzebne będą następujące działania

takie jak m.in. utrzymanie suwerenności878, współpraca władzy publicznej z jednostkami

samorządu terytorialnego na rzecz bezpieczeństwa879. Suwerenność terytorialna jest ważną

zasadą państwa, która oznacza, że na danym terytorium władzę sprawują organy państwa.

W kwestii bezpieczeństwa władze publiczne współpracują z władzami samorządu

terytorialnego. Ważne jest utrzymanie suwerenności w państwie. Działania na rzecz

utrzymania suwerenności w państwie zostały zawarte we wszystkich trzech Strategiach

z 2007 r., 2014 r., 2020 r. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. zostało

zawarte, że utrzymanie suwerenności, przetrwanie narodu rozumianego jako przetrwanie

878E. Nowak, M. Nowak, Zarys teorii bezpieczeństwa narodowego…, op. cit. 879R. Jakubczak (red.), Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku: wyzwania i strategie, Wydawnictwo

Bellona, Warszawa 2006, s. 418.

273

państwa i jego obywateli jest jednym z interesów żywotnych. Zachowanie niepodległości,

integralności terytorialnej, nienaruszalności granic, zapewnienie bezpieczeństwa państwa

i jego obywateli jest priorytetem polityki bezpieczeństwa państwa polskiego880. W Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. zostało zapisane, że Polska samodzielnie określa

własne interesy narodowe, cele strategiczne, które wynikają z historii, doświadczeń Polski881.

W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r. zaznaczone zostało, że Polska

samodzielnie tworzy własne cele i interesy narodowe w zgodzie z wartościami takimi jak

m.in. niepodległość i suwerenność państwa, bezpieczeństwo, tożsamość i dziedzictwo

narodowe882.

Istotna jest współpraca władzy publicznej z jednostkami samorządu terytorialnego

na rzecz bezpieczeństwa. Współpraca ta pojawiła się we wszystkich trzech Strategiach z 2007

r., 2014 r., 2020 r. Z zapisów Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. można

wyczytać, że ważna jest współpraca m.in. wojska polskiego z organami i służbami

w państwie883. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. zostało zawarte,

że w systemie bezpieczeństwa narodowego kluczowa jest współpraca organów władzy

publicznej tj. parlamentu, Prezydenta RP, Rady Ministrów z organami i instytucjami władzy

publicznej w aspekcie bezpieczeństwa884. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020

r. zostało zapisane, że ważna jest współpraca organów władzy publicznej, samorządowej

z organizacjami systemu szkolnictwa, gospodarki, organizacjami pozarządowymi

i obywatelami885.

Poniższa tabela przedstawia cel polityki bezpieczeństwa państwa polskiego sprawne

działanie administracji państwowej i równowaga wewnątrz państwa oraz miejsce, w którym

znalazł się on w poszczególnych Strategiach.


274

Tabela 51. Cel polityki bezpieczeństwa państwa polskiego sprawne działanie administracji

państwowej i równowaga wewnątrz państwa

Cel 5

sprawne działanie administracji państwowej i równowaga wewnątrz państwa

Strategia 2007


Wsk 5.1

skuteczne działanie

instytucji i organów

państwa na rzecz

bezpieczeństwa

państwa

- - -

Wsk 5.2

zapewnienie

tożsamości

kulturowej kraju

m.in. poprzez

przyjmowanie

imigrantów z państw

bliskich kulturowo,

+

140.

+

89.

+

1.2.


Wskaźnik 5.1 nie pojawił się w żadnej ze Strategii. Wskaźnik 5.2 pojawił się w sposób

bezpośredni we wszystkich Strategiach. Wszystkie elementy, które zostały wymienione

w Strategiach poddane były szczegółowej analizie. Ze względu na to, że wskaźnik dotyczący

skutecznego działania instytucji i organów państwa w zakresie bezpieczeństwa można

wywnioskować, że podczas analiz współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP

doszli do wniosku, że ten aspekt nie jest na tyle istotny żeby znalazł się w Strategiach, które

dzieli łącznie 13 lat. W przeciwieństwie do wskaźnika dotyczącego zapewnienia tożsamości

kulturowej, który znalazł się w każdej z tych Strategii.

Dalszym celem polityki bezpieczeństwa państwa polskiego jest sprawne działanie

administracji państwowej i równowaga wewnątrz państwa. Cel ten jest realizowany m.in.

przez działania takie jak skuteczne działanie instytucji i organów państwa na rzecz

bezpieczeństwa886, zapewnienie tożsamości kulturowej kraju m.in. poprzez przyjmowanie

imigrantów z państw, których obywatele będą łatwiej się asymilować, integrować

z obywatelami Polski, łatwiej będzie utrzymać wartości tj. tożsamość narodową.

886J. Falecki, R. Kochańczyk, P. Sowizdraniuk, Współczesne uwarunkowania zarządzania bezpieczeństwem

wewnętrznym państwa, Wydawnictwo Szkoła Policji w Katowicach, Katowice 2018.

275

Organy i instytucje państwowe sprawnie działają w kwestii zapewnienia bezpieczeństwa

poprzez m.in. współpracę wszystkich organów. Sprawne działanie instytucji i organów

państwa na rzecz bezpieczeństwa państwa nie pojawiło się w żadnej ze Strategii z 2007 r.,

2014 r., 2020 r.

Jednym z działań jest zapewnienie tożsamości kulturowej kraju m.in. poprzez przyjmowanie

imigrantów z państw, których obywatele będą łatwiej się asymilować, integrować

z obywatelami Polski, łatwiej będzie utrzymać wartości i tożsamość narodową. W Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. zostało zawarte, że ważne jest zabezpieczenie

tożsamości narodowej, dziedzictwa kulturowego, kultury narodowej. Posłuży temu

odpowiednie ustawodawstwo887. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r.

wskazane zostało, że kluczowe jest zachowanie i zapobieganie zagrożeniom tożsamości

narodowej, dziedzictwa narodowego888. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020

r. zostało zapisane, że należy „doskonalić instrumenty i procedury ochrony dziedzictwa

kultury na wypadek zagrożenia wojennego i kryzysowego, z uwzględnieniem podmiotów

i służb realizujących zadania na rzecz bezpieczeństwa państwa889”.

Cel działania podnoszące poziom życia obywateli pojawił się w Strategiach Bezpieczeństwa

Narodowego RP w sposób przedstawiony poniżej.

Tabela 52. Cel polityki bezpieczeństwa państwa polskiego działania podnoszące poziom życia

obywateli

Cel 6

działania podnoszące poziom życia obywateli

Strategia 2007


Wsk 6.1

zrównoważony

rozwój (rozwój

na potrzeby

obecnych pokoleń

może być

zaspokajany bez

umniejszania szans

przyszłych pokoleń

na ich zaspokojenie),

+

4.

+

19.

+

Wstęp

Wsk 6.2

zintegrowane

- - -

887Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r…., op. cit. 888Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r…., op. cit. 889Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…., op. cit.

276

i połączone działania

państwa, jego

organów i instytucji

na tle gospodarczym,

społecznym

i środowiska,

Wsk 6.3

zagwarantowanie

wolności oraz praw

człowieka i

obywatela,

+

10.

+

12.

+

wstęp

Wsk 6.4

zapewnienie

bezpieczeństwa

jednostki i całego

społeczeństwa

+/-

1.0.

+

1.

+/-

4.3.

Wsk 6.5

ochrona dziedzictwa

narodowego,

dziedzictwa

kulturowego

+

140.

+

140.

+

1

Wsk 6.6

ochrona środowiska

(zasoby naturalne,

zasoby odnawialne,

zasoby

nieodnawialne)

+

5.

+

105.

+

wstęp


Wskaźnik 6.1 pojawił się w sposób bezpośredni we wszystkich Strategiach. Wskaźnik 6.2 nie

pojawił się w żadnej ze Strategii. Wskaźnik 6.3 znalazł się w sposób bezpośredni

we wszystkich Strategiach. Wskaźnik 6.4 pojawił się w sposób bezpośredni w Strategii

z 2014 r., zaś w sposób pośredni w Strategii z 2007 r. oraz w Strategii z 2020 r. Wskaźnik 6.5

znalazł się we wszystkich Strategiach. Wskaźnik 6.6 pojawił się również we wszystkich

Strategiach. Podobnie jak w powyższym celu jeden ze wskaźników dotyczący

zintegrowanego i połączonego działania państwa w dziedzinie gospodarczej, społecznej

i środowiska nie znalazł się w żadnej ze Strategii. Pozostałe wskaźniki znalazły się

we wszystkich Strategiach tak jak kwestie bytowe.

Innym celem polityki bezpieczeństwa państwa polskiego są działania podnoszące poziom

życia obywateli. Do wykonania tego celu będą potrzebne działania takie jak m.in.

zrównoważony rozwój (rozwój na potrzeby obecnych pokoleń mogą być zaspokajane bez

277

umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie)890, zintegrowane i połączone

działania państwa, jego organów i instytucji na tle gospodarczym, społecznym

i środowiska891, zagwarantowanie wolności oraz praw człowieka i obywatela892, zapewnienie

bezpieczeństwa jednostki i całego społeczeństwa893, ochrona dziedzictwa narodowego,

dziedzictwa kulturowego894, ochrona środowiska (zasoby naturalne, zasoby odnawialne,

zasoby nieodnawialne)895. Zrównoważony rozwój jest sposobem gospodarowania zasobami

w taki sposób, żeby zaspokajając potrzeby obecnych pokoleń nie zmniejszyć szans

na zaspokojenie potrzeb przyszłych pokoleń. Gospodarowanie prowadzone jest poprzez

ograniczanie zużywania zasobów odnawialnych złóż, źródeł niewyczerpanych, źródeł energii,

zasobów nieodnawialnych, próbę wyeliminowania z procesów gospodarczych substancji

niebezpiecznych i toksyn, utrzymanie emisji zanieczyszczeń. Dbanie o dziedzictwo kulturowe

jest ważnym elementem działań na rzecz podnoszenia jakości życia.

Zintegrowane i połączone działania państwa, jego organów i instytucji na tle

gospodarczym, społecznym i środowiska nie pojawiły się w żadnej ze Strategii z 2007 r.,

2014 r., 2020 r. Można z tego wywnioskować, że problem ten był szczegółowo analizowany

przez ekspertów przy tworzeniu Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP jednak doszli oni

do wniosku, że nie jest to na tyle istotne zagadnienie żeby ująć go w jej zapisach.

Jednym z działań na rzecz podnoszenia jakości życia w społeczeństwie jest

zrównoważony rozwój (rozwój na potrzeby obecnych pokoleń może być zaspokajany bez

umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie). Działania te pojawiły się

we wszystkich Strategiach z 2007 r., 2014 r., 2020 r. W Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP z 2007 r. zaznaczone zostało, że ważne jest bezpieczeństwo państwa i jego

obywateli z zachowaniem zrównoważonego rozwoju896. W Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP z 2014 r. wskazane zostało, że głównym zadaniem państwa jest zapewnienie

zrównoważonego rozwoju społecznego, gospodarczego. Nacisk został położony na ochronę

środowiska naturalnego, warunków życia i zdrowia człowieka897. W Strategii Bezpieczeństwa

890https://www.gov.pl/web/rozwoj-praca-technologia/zrownowazony-rozwoj [dostęp 19.01.2021]. 891R. Zięba, J. Zając, Budowa zintegrowanego systemu bezpieczeństwa…, op. cit. 892A. Czupryński, B. Wiśniewski, J. Zboina, Bezpieczeństwo teoria, badania, praktyka…, op. cit. 893J. Nakonieczna-Bartosiewicz, Wymiar społeczny bezpieczeństwa Polski, [w:] M. Pietraś, K.A. Wojtaszczyk,

Polska w systemie bezpieczeństwa międzynarodowego…, op. cit., s. 159. 894W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe, „Zeszyt Problemowy”, 2010, nr 1 (61). 895P. Korzeniowski, Bezpieczeństwo ekologiczne jako dobro prawnie chronione, [w:] Dobra chronione w prawie

administracyjnym, Z. Duniewska (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2014, s. 149 - 168. 896Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r…., op. cit. 897Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r…., op. cit.

278

Narodowego RP z 2020 r. zostało zawarte, że ważne jest zapewnienie zrównoważonego

rozwoju społecznego, gospodarczego oraz ochronę środowiska naturalnego898.

Działaniem na rzecz podnoszenia jakości życia jest też zagwarantowanie wolności

oraz praw człowieka i obywatela. Działania te pojawiły się we wszystkich trzech Strategiach

z 2007 r., 2014 r., 2020 r. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. zostało

zawarte, że do głównych interesów narodowych należy m.in. zapewnienie wolności,

bezpieczeństwa, poszanowania praw człowieka i obywatela899. W Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP z 2014 r. zostało zapisane, że ważne jest propagowanie na arenie

międzynarodowej praw człowieka, podstawowych wolności, podnoszenie świadomości praw

człowieka i obywatela w Polsce900. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r.

zostało zapisane, że interesy narodowe są realizowane w zgodzie z wartościami m.in.

wolności i prawa człowieka i obywatela, godność człowieka901.

Działaniem na rzecz podnoszenia jakości życia jest zapewnienie bezpieczeństwa

jednostki i całego społeczeństwa. Działania te pojawiły się we wszystkich Strategiach z 2007

r., 2014 r., 2020 r. jako ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego. W Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. zostało zapisane, że należy chronić życie i zdrowie

ludzkie przed zagrożeniami. Ważna jest „ochrona indywidualna i zbiorowa obywateli902”.

Działaniem na rzecz podnoszenia jakości życia jest ochrona dziedzictwa narodowego,

dziedzictwa kulturowego. Działania te pojawiły się we wszystkich Strategiach z 2007 r., 2014

r., 2020 r. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. zostało zaznaczone,

że kultura jest elementem przetrwania, rozwoju społeczeństwa. Dziedzictwo narodowe trzeba

chronić przed czynnikami naturalnymi oraz destrukcyjnym działaniem człowieka903.

W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. zostało zawarte, że ważna jest zmiana

systemu ochrony dóbr kultury i ochrona przed zagrożeniami powszechnymi na wypadek

wojny. Istotne jest doskonalenie jednolitej polityki kulturowej i historycznej państwa

z uwzględnieniem wymogów ekonomii oraz zmiany, które występują na świecie. Kluczowa

jest edukacja kulturowa904. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r. zostało

zawarte, że ważne jest umocnienie tożsamości zgodnej z chrześcijańskimi wartościami

898Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…., op. cit. 899Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r…., op. cit. 900Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r…., op. cit. 901Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…., op. cit. 902Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r…., op. cit. 903Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r…., op. cit. 904Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r…., op. cit.

279

i podstawowymi wartościami narodowymi905. Można z tego wywnioskować, że eksperci

uznali ten temat ważny i dlatego został on ujęty w Strategiach.

Kolejna jest ochrona środowiska (zasoby naturalne, zasoby odnawialne, zasoby

nieodnawialne). Działania na rzecz ochrony środowiska pojawiły się we wszystkich

Strategiach z 2007 r., 2014 r., 2020 r. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r.

zostało zawarte, że jednym z interesów narodowych jest ochrona środowiska naturalnego

zgodna z zrównoważonym rozwojem906. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014

r. zostało zapisane, że ważne jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego państwa w tym,

ochrona środowiska naturalnego907. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r.

zaznaczone zostało, że kluczowe jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego908. Można

z tego wywnioskować, że ochrona środowiska naturalnego jest jednym z kluczowych

elementów bezpieczeństwa państwa.

Cele i działania zawarte w Strategiach Bezpieczeństwa Narodowego RP

są odpowiedzią na politykę bezpieczeństwa państwa polskiego, bieżącą sytuację na świecie,

środowisko bezpieczeństwa. To, że dane zagrożenie i wyzwanie nie pojawiło się w danej

Strategii oznacza, że decydenci uznali je za mniej istotne. Przygotowując Strategie

Bezpieczeństwa Narodowego RP każdy element jest szczegółowo analizowany.

Dla pełnego zrozumienia i analizy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP i jej

zapisów należy porównać Strategie z opiniami respondentów. Żeby odpowiedzieć na pytanie

badawcze dotyczące wyzwań/zagrożeń i szans definiowanych w dokumentach

i w wypowiedziach współtwórców Strategii pomocna mi była analiza dokumentów

tj. Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP oraz wywiadów z badanych.

Respondenci byli zgodni co do tego, że główną motywacją do powstania Strategii

z 2007 r. była dezaktualizacja poprzedniej oraz zmieniające się środowisko bezpieczeństwa

w Polsce i na świecie. Wśród głównych przyczyn była wymieniana też zmiana władzy

wykonawczej w Polsce. Współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP uważali,

że Strategia z 2003 r. była odpowiedzią na ataki terrorystyczne na WTC i trzeba było

umieścić w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP zapis dotyczący możliwości

wystąpienia zagrożenia terrorystycznego w Polsce. Strategia z 2007 r. była odpowiedzią

na przystąpienie Polski do UE. Wśród motywacji do powstania Strategii z 2007 r.

wymieniana była również likwidacja Wojskowych Służb Informacyjnych w latach 2006 -

905Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…., op. cit. 906Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r…., op. cit. 907Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r…., op. cit. 908Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…., op. cit.

280

2007 i powstanie Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego.

Rozmówcy uważają, że Strategia z 2003 r. była niedoskonała i trzeba było

ją znowelizować909.

Jako główne działania zawarte w Strategii z 2007 r. eksperci wymieniali umocnienie

naszej pozycji w strukturach Sojuszu Północnoatlantyckiego i UE oraz kwestie związane

z bezpieczeństwem energetycznym i kwestiami gospodarczymi. Jeden z badanych podkreśla,

że …„polityka bezpieczeństwa nie jest jednoznacznie artykułowana…910”. Polityka

bezpieczeństwa jest zgodna z interesami narodowymi z zakresu bezpieczeństwa.

Rozmówcy są zgodni i pozytywnie oceniają Strategię z 2007 r. jednak widoczną

rozbieżnością jest to, że część współtwórców Strategii podawało, że Strategia jest zbyt ogólna

i brak jest w niej myśli przewodniej. Respondenci podkreślali, że Strategia z 2007 r. porusza

temat bezpieczeństwa energetycznego, środowiska naturalnego i dążenie do integracji

w ramach NATO i UE. Ta Strategia była spójna ze strategiami NATO i unijną. Współtwórcy

Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP do głównych celów polityki bezpieczeństwa

państwa polskiego zawartych w Strategii z 2007 r. zaliczają: niepodległość, integralność

terytorialną, zgodność praw człowieka, obywatela. Strategia z 2007 r. jako pierwsza była

całościowym dokumentem dotyczącym bezpieczeństwa w Polsce. Eksperci zwracają uwagę,

że podstawą do interpretacji celów polityki bezpieczeństwa państwa polskiego jest art. 5

Konstytucji RP911. Jeden z rozmówców podkreśla, że …„problemem tej Strategii z 2007 r. jest

ogólnikowość koncepcji strategicznej. Brak generalnej myśli przewodniej w części

koncepcyjnej…912”.

Rozmówcy podkreślają, że motywacją do powstania Strategii z 2014 r. była

dezaktualizacja Strategii z 2007 r., zmieniające się środowisko bezpieczeństwa. Eksperci

podkreślają, że Strategia jest to dokument cykliczny więc naturalnym jest to, że po jakimś

czasie powstaje nowa Strategia. Respondenci byli co do tego zgodni. Strategia jest

to dokument, który pod wpływem zmieniającego się środowiska bezpieczeństwa i zmian

na świecie przestaje być aktualny i należy opracować nową Strategię odpowiadającą bieżącej

sytuacji.

Respondenci do głównych działań zawartych w Strategii z 2014 r. zaliczają

wzmocnienie wschodniej flanki NATO. Rozmówcy podkreślają, że interesy bezpieczeństwa

państwa polskiego są niezmienne. Jeden z respondentów twierdzi, że działania były

909Respondent 4. 910Respondent 6. 911Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 912Respondent 4.

281

…„improwizacją bo to była Strategia, która powstała tak naprawdę na przełomie roku 2013

i 2014, ale główne działania to tak samo jak w przypadku obecnej Strategii modernizacja Sił

Zbrojnych, a przede wszystkim rozumiane przez ten pryzmat techniczny dążenie,

doprecyzowanie w jaki sposób jest widziana rola Polski w różnych gremiach

międzynarodowych UE i NATO a poza tym to oczywiście kwestie bezpieczeństwa

energetycznego…913”. Współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP do głównych

działań zawartych w Strategii z 2014 r. zaliczają: modernizację Sił Zbrojnych,

bezpieczeństwo energetyczne.

Eksperci twierdzą, że do głównych celów polityki bezpieczeństwa państwa polskiego

zawartych w Strategii z 2014 r. należą współpraca Polski w ramach UE, opieranie się

na własnym potencjale. Respondenci zgodnie podkreślają, że Strategia z 2014 r. była

najbardziej całościową koncepcją strategiczną i tak naprawdę niewiele się zmieniła

w porównaniu do Strategii z 2007 r. Strategia z 2014 r. jest najbardziej całościowo

zintegrowaną koncepcją strategiczną z dotychczasowych koncepcji. Cele polityki

bezpieczeństwa państwa polskiego zawarte w Strategii z 2014 r. dotyczyły wszelkich dziedzin

bezpieczeństwa i wyzwań dla bezpieczeństwa. Najważniejszym wyznacznikiem tej Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP jest przejście bezpieczeństwa w sensie militarnym

do bezpieczeństwa szeroko rozumianego.

Jeden z ekspertów uważa, że …„koncepcja strategiczna zawarta w Strategii

z 2014 r. dotyczyła całego, szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Cele i interesy narodowe

w dziedzinie bezpieczeństwa nie różniły się diametralnie od celów i interesów zawartych

we wcześniejszych Strategiach…914”. Strategia z 2014 r. odnosi się do szczegółowego

rozumienia bezpieczeństwa. Cele strategiczne i interesy narodowe są takie same jak

w poprzednich Strategiach Bezpieczeństwa Narodowego RP.

Respondenci pozytywnie oceniają Strategię z 2014 r. Jeden z badanych uważa,

że …„to co się miało znaleźć w tej Strategii to się znalazło…915”. W opinii ekspertów

Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP jest widoczna częściowa zgodność. Jednak

odmiennością jest to, że część współtwórców Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP

zwracała uwagę na zbyt polityczne podchodzenie do pewnych kwestii. Zabrakło podkreślenia

istoty polityki informacyjnej. Respondenci uważają, że cele strategiczne w dziedzinie

bezpieczeństwa, które zostały wymienione w Strategii z 2014 r. są bardzo ogólne np. kwestia

913Ibidem. 914Respondent 1. 915Ibidem.

282

potrzeby zintegrowanego systemu bezpieczeństwa, utrzymywania potencjału obronnego,

nienaruszalności granic, zachowania suwerenności, wzmacniania gotowości NATO. Zabrakło

akcentowania czynników związanych z polityką migracyjną, z zagrożeniami informacyjnymi.

Zabrakło także mowy o zagrożeniach związanych z polaryzacją społeczną w Polsce. Uważają,

że jest to pierwsza Strategia, która w całości odpowiada założeniom wspólnego podejścia

do kwestii bezpieczeństwa narodowego.

Jeden z respondentów twierdzi, że …„paradoksalnie, słabością Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. jest „przenaukowienie” objawiające się

niezrozumiałą lub mało zrozumiałą dla laika terminologią. Jeśli odbiorcą Strategii ma być

społeczeństwo, to powinno ono ją akceptować, a co najmniej rozumieć. Uważam, że powinna

być napisana w sposób bardziej prosty i przyjazny dla Czytelnika…916”. Strategia powinna

być napisana językiem prostym, zrozumiałym dla każdej osoby.

Eksperci zgodnie podkreślają, że motywacją do powstania Strategii z 2020 r. było

to samo co w pozostałych Strategiach z 2007 r. i 2014 r. czyli dezaktualizacja Strategii

poprzedniej, zmieniające się środowisko bezpieczeństwa oraz zmiana władzy wykonawczej.

Respondenci byli co do tego zgodni. Eksperci jeszcze dodawali, że do napisania Strategii

z 2020 r. przyczyniła się też pandemia covid 19.

Jeden z rozmówców uważa, że …„obok motywacji wymienionych przy Strategiach

2007 r. i 2014 r. dodałbym też: wprowadzenie Strategicznego Przeglądu Obronnego w 2017 r.

oraz opracowanie Strategicznej Koncepcji Bezpieczeństwa Morskiego RP jako nowych

dokumentów posiadających walory strategiczności…917”.

Respondenci do głównych zapisów Strategii z 2020 r. zaliczają kwestie związane

z imigracją. Współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP uważają, że działania

zawarte w Strategii związane są z tym co się dzieje w środowisku bezpieczeństwa. Widoczną

różnicą jest to, że część badanych uważa, że w Strategii z 2020 r. zostało zawarte wielu

ważnych zagrożeń, zaś inni, uważają, że w Strategii brak jest zidentyfikowania wielu

współczesnych zagrożeń. W Strategii pojawia się też kwestia modernizacji technicznej Sił

Zbrojnych, zwiększenie zdolności mobilizacyjnych Sił Zbrojnych poprzez pokazanie

np. większej roli wojsk specjalnych, roli Wojsk Obrony Terytorialnej WOT, kwestia reakcji

na bieżące zagrożenia, covid, bezpieczeństwo epidemiologiczne, działania związane

z ochroną tożsamości kulturowej, dziedzictwa narodowego.


283

Jeden z ekspertów uważa, że …„działania zawarte w Strategii z 2020 r.

są pochodną tego co się dzieje w środowisku bezpieczeństwa. Zadania zostały przedstawione

podobnie jak w poprzednich koncepcjach strategicznych. Istota koncepcyjna, ocena

koncepcyjna tej Strategii niewiele się zmieniła…918”. Działania są powiązane z tym co się

dzieje na świecie.

Badani podkreślają, że ich zdaniem Strategia z 2020 r. nie była nikomu do niczego

potrzebna i negatywnie ją oceniali. Eksperci twierdzą, że koncepcja tej Strategii niewiele się

zmieniła w porównaniu do Strategii z 2007 r. i 2014 r. Rozmówcy do głównych celów

polityki bezpieczeństwa państwa polskiego zawartych w Strategii zaliczają: wzmocnienie

własnych zdolności, własnego potencjału obronnego nie tylko poprzez budowanie

nowocześniejszych Sił Zbrojnych, wzmocnienie współpracy regionalnej na wschodniej flance

NATO, agresywną polityka Federacji Rosyjskiej. Zdaniem badanych cechami, które

odróżniają Strategię Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r. od poprzednich Strategii jest

jej objętość. Strategia z 2020 r. jest blisko dwukrotnie krótsza od poprzednich. W Strategii

uwzględniony został temat polityki migracyjnej. Bardzo ważnym elementem, który jest

zaznaczony jest tworzenie pozytywnego wizerunku Polski na arenie międzynarodowej.

Współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP uważają, że zbyt zdawkowo

potraktowano kwestie poświęcone bezpieczeństwu energetycznemu, bezpieczeństwu

ekonomicznemu natomiast, dobrze, że te rzeczy się w ogóle znalazły w tym zakresie w tej

Strategii.

Respondenci podkreślają, że w samej koncepcji nie widać dużych różnic

w porównaniu do poprzednich Strategii. Jeden ze współtwórców Strategii uważa, że …„cele

strategiczne w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego zostały wyróżnione wytłuszczonym

drukiem, w części Strategii definiującej cztery filary działania…919”. Do celów zawartych

w Strategii badani zaliczają: bezpieczeństwo państwa i obywateli, miejsce Polski w systemie

bezpieczeństwa międzynarodowego, tożsamość i dziedzictwo narodowe, rozwój społeczny

i gospodarczy, ochronę środowiska920.

Rozmówcy negatywnie oceniają Strategię z 2020 r. uznając, że pozostawia pewien

niedosyt. Zabrakło m.in. zagadnień polityki wschodniej, konkretnych pomysłów, projektu.

Brakuje tak jak w poprzednich Strategiach realizacji poszczególnych zadań, mających

charakter ciągły zmieniającego się środowiska. W Strategii z 2020 r. nie ma żadnych

918Ibidem. 919Respondent 4. 920Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r…., op. cit.

284

rozwiązań, nie ma wskazania konkretnego kierunku w jaki sposób Polska miałaby zapewniać

sobie bezpieczeństwo informacyjne. Są zasygnalizowane pewne problemy jak: obrona

cywilna, cyberbezpieczeństwo, polityka migracyjna. Respondenci uważają, że skandalicznym

jest zapis, że podstawą bezpieczeństwa jest członkostwo w strukturach międzynarodowych

kiedy doskonale wiemy, że członkostwo w strukturach międzynarodowych opierając się

na aktach prawa międzynarodowego, nie daje stuprocentowej gwarancji bezpieczeństwa.

Jeden z ośmiu respondentów uważa, że …„przy powstawaniu aktualnej Strategii nie do końca

wykorzystano wnioski z prac nad Strategią w 2014 r….921”.

Rozmówcy zgodnie podkreślali, że najbardziej temat imigracji został poruszony

w Strategii z 2020 r. W poprzednich Strategiach Bezpieczeństwa Narodowego RP temat

imigracji był tylko zasygnalizowany.I jest co do tego widoczna zgodność. Współtwórcy

Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP mieli odmienne zdanie co do długości fragmentu

dotyczącego imigracji zawartego w Strategii z 2020 r. Odmiennością jest to, że jedni

twierdzą, że fragment jest wystarczającej długości natomiast inni uważają, że to jest na tyle

istotny temat, że należałoby ten zapis rozszerzyć. Pozytywne jest to, że temat imigracji

w ogóle pojawił się w tej Strategii. Pokazane jest, że emigracje nie są tylko i wyłącznie

zagrożeniem, ale są to kwestie związane z rozwojem ekonomicznym. Poprzednie Strategie nie

poruszają tematu imigracji. Padały stwierdzenia, że Strategia za mało porusza temat imigracji

ponieważ, jest to jeden z ważniejszych problemów bezpieczeństwa. Imigracja jest

wyzwaniem dla społeczeństwa, jest to kwestia integracji, możliwości, absorpcji. Trzeba się

zastanowić jak integrować imigrantów ze społeczeństwem, jakie mechanizmy powinny być

wprowadzone, żeby to zjawisko nie generowało zagrożenia.

Respondenci pozytywnie oceniają kwestie regulacji polskiego prawa dotyczących

pracy, budowanie pozytywnego wizerunku Polski na świecie. Jeden ze współtwórców

Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP uważa, że …„to jest przede wszystkim budowanie

systemu przepływu tych emigrantów kwestia strefy Schengen, to są pewne standardy, które

też są narzucone przez UE. To wpłynęło pozytywnie, że ta kontrola imigracji jest po prostu

lepsza, jest bardziej skuteczna…922”. Podkreśla też, że …„kwestia też regulacji

wewnętrznych, które powodują, że Ci migranci mogą pracować i funkcjonować w takich

w miarę komfortowych warunkach, które nie powodują jakichś napięć. To jest też istotne

tu mam nadzieję, że oni wynoszą jakiś pozytywny wizerunek Polski na zewnątrz to też jest

921Respondent 3. 922Respondent 1.

285

ważne…923”. Ważne jest odniesienie się i dostosowanie warunków w Polsce do standardów

unijnych oraz wprowadzenie odpowiednich polskich regulacji przepisów prawnych w kwestii

zatrudnienia imigrantów i stworzenia im odpowiednich warunków pracy.

Według współtwórców Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP w działaniach

i planowaniu Strategii zabrakło kwestii związanych z bezpieczeństwem ekonomicznym

i dopracowania kwestii ekonomicznych. Zabrakło sformalizowania procesu przygotowań

Strategii. Cele w Strategii są ogólnikowe dlatego jest problem w ich realizacji. W Strategii

zabrakło wskazania działań legislacyjnych czyli wykazu aktów prawnych, które powinny być

wprowadzone na podstawie Strategii. Zabrakło działań usprawniających proces migracyjny,

działań wprowadzających kwestie biometrii, wzmacniających Straż Graniczną, kwestie

migracji.

Jeden z respondentów uważa, że …„można wzmocnić po prostu np. Straż Graniczną,

usprawnić sam proces migracyjny, wprowadzić jakieś nowe technologie, kwestie biometrii

i zastanowić się nad polityką właśnie, rozwoju edukacyjnego, rozwiązania dla tych

imigrantów, którzy wnoszą wartości dodane do naszego społeczeństwa czy przez

umiejętności zawodowe czy przez swoją ciężką pracę w jakiś sposób ich mocniejszego

związania…924”.

Zagrożeniami wskazanymi w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. jest:

niż demograficzny, nielegalne migracje. Wyzwaniem zawartym w Strategii z 2007 r. jest

natomiast polepszenie się warunków życia w Polsce, zmiany w prawie własności, braki

w sieci i infrastrukturze transportowej, zła jakość systemów łączności, mała liczba dostaw

ropy naftowej i gazu ziemnego.

Zagrożeniami zaznaczonymi w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r.

jest: terroryzm na skale międzynarodową, przestępczość zorganizowana, przestępstwa

w cyberprzestrzeni, ekstremizm, wyzwania związane z niżem demograficznym, emigracją

zarobkową, bezpieczeństwem systemu energetycznego, systemu finansowego, terroryzmem,

wzrostem zainteresowania Polską wywiadów obcych służb.

Analizując treść Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 r. można z niej

wywnioskować, że głównymi zagrożeniami bezpieczeństwa współczesnej Polski jest polityka

jaką prowadzi Federacja Rosyjska, ataki na Gruzję, niezgodna z prawem aneksja Krymu,

migracje spowodowane konfliktami w południowym sąsiedztwie kontynentu europejskiego,

współzawodnictwo na linii USA, Chińska Republika Ludowa a Federacja Rosyjska, działania

923Ibidem. 924Respondent 4.

286

na Ukrainie, głównie we wschodniej jej części oraz zmieniający się klimat. Zagrożeniem dla

ochrony środowiska jest występowanie anomalii pogodowych, zanieczyszczenia środowiska,

emisji substancji, które są szkodliwe dla środowiska naturalnego, smog. Ważne dla naszego

kraju jest zagwarantowanie bezpieczeństwa energetycznego.

Wyzwaniem jest zagwarantowanie bezpieczeństwa finansowego. Istotną rolę odrywa

także rozwój technologiczny, w tym technologii cyfrowej, a zagwarantowanie bezpieczeństwa

w sieci stanowi wyzwanie. Wyzwanie stanowi także zapobieganie i przeciwdziałanie

skutkom, jakie mogą wywołać choroby cywilizacyjne.

W opinii badanych do najważniejszych wyzwań z jakimi polityka bezpieczeństwa

państwa polskiego musi sobie poradzić można zaliczyć: imigracje, współpracę regionalną,

współpracę międzynarodową, umocnienie pozycji Polski na arenie międzynarodowej,

wschodnia flanka NATO i UE. Jako zagrożenia wymieniają zjawiska towarzyszące imigracji

takie jak przestępczość czy terroryzm oraz inne zjawiska takie jak niż demograficzny,

starzenie się społeczeństwa.

W dokumentach i w opiniach respondentów widoczna jest spójność dotycząca

wskazania jako wyzwań współpracy międzynarodowej i imigracji. Dokumenty wymieniają

zagrożenia dla środowiska naturalnego natomiast współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP pomijają te zagrożenia i skupiają się tylko na zagrożeniach związanych

z imigracją i niżem demograficznym.

Strategie bezpieczeństwa narodowego RP prezentują najważniejsze zdaniem

decydentów i ekspertów zagrożenia i wyzwania odpowiadające bieżącej polityce państwa.

Są niejako instrumentem polityki bezpieczeństwa prowadzonej przez naszepaństwo.

StrategieBezpieczeństwa Narodowego RP są ściśle powiązane z bezpieczeństwem państwa

jako jednym z elementów polityki państwa dotyczącej obronności i zagrożeń. Zawierają

działania mające na celu realizacje celów strategicznych i interesów narodowych.

4.4. Rekomendacje na przyszłość

Analizując wywiady, dokumenty oraz dostępną literaturę przedmiotu można

wyciągnąć wnioski na przyszłość dotyczące polityki bezpieczeństwa państwa polskiego oraz

zapisów Strategii.

287

Na pytanie dotyczące rekomendacji na przyszłość respondenci odpowiadali, że w Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP powinno się bardziej zwracać uwagę na bezpieczeństwo

energetyczne, zaś o bezpieczeństwie powinno się myśleć długofalowo.

Ze względu na podejście do bezpieczeństwa jeden ze współtwórców Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP dając rekomendacje na przyszłość podaje, że …„przede

wszystkim pilnowanie tego by myślenie o bezpieczeństwie było długofalowe,

perspektywiczne, aby ono było maksymalnie oderwane od tej bieżącej polityki zwłaszcza

mocno upartyjnionej jaką mamy dzisiaj oderwanie polityki bezpieczeństwa tak bym

to określił i uczynienie jej ogólnonarodową, ponadpartyjną…”925. Inny ekspertów wskazuje,

że …„nie można patrzeć przez pryzmat modernizacji technicznej i zakupu uzbrojenia

ma uwzględnić też związane z efektywnością edukacji, szkolenia specjalistycznego,

budowania rezerw demografii przede wszystkim to też powinny być brane, pod uwagę

kwestie również przemysłu obronnego…926”. Współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP podkreślają, że należy uniezależnić jak tylko to jest możliwe politykę

bezpieczeństwa państwa polskiego od bieżącej polityki. Respondenci twierdzą też, że sposoby

określania celów są już sprawdzone i trzeba z tego korzystać. Można z tego wywnioskować,

że na zagadnienie bezpieczeństwa należy patrzeć w szerokim zakresie oraz długoterminowo.

Biorąc pod uwagę sojusze międzynarodowe respondenci wymieniali,

że …„pilnowanie podmiotowości polskiej w ramach instytucji międzynarodowych tych

systemów, których jesteśmy członkami. Mam na myśli zwłaszcza NATO i UE. Tutaj musimy

być podmiotem w tych organizacjach a nie tylko przedmiotem, musimy być i mieć swój

głos…927”. Respondent podkreślał, że należy dbać o swoje interesy w organizacjach

międzynarodowych, których Polska jest członkiem. Wynika z tego, że ważnym aspektem

w aspekcie bezpieczeństwa jest przynależności do sojuszy i paktów międzynarodowych nie

należy jednak zapominać, że jest to tylko dodatkowy element wpływający na bezpieczeństwo.

Trzeba dbać o pozycję Polski na arenie międzynarodowej i podkreślać, że Polska jest takim

samym podmiotem tych organizacji jak inne państwa członkowskie.

Ze względu na politykę wewnętrzną ekspert twierdził, że …„polska polityka powinna

być ukierunkowana na uczynienie wszystkiego aby w tym kraju chciało się żyć – mieszkać,

pracować, godziwie zarabiać, korzystać z wolności i swobód obywatelskich w sposób nie

krępowany idiotycznymi wskazaniami. Jest to złożone i aktualnie niezwykle trudne, bowiem


288

odnosi się do absolutnego przewartościowania idei, poglądów i działań wielkiej rzeszy

rodaków, przede wszystkim polityków, aby zrozumieli, że Polska jest naprawdę dla

wszystkich Polaków, którzy zapewne chcą pracować dla jej dobra…928”. Twierdził też,

że …„mamy przecież za sobą własne ponure doświadczenia, to przecież brak spójności

społecznej, ciągłe waśnie, nie liczenie się ze zdaniem innych, obrona jako jedynie słusznych

własnych racji doprowadziło do rozbiorów. Znane jest powiedzenie, że historia lubi się

powtarzać. Dobrze byłoby nie dać jej takiej szansy…929”. Według jednego ze współtwórców

Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP należałoby skoncentrować się na …„zapewnieniu

własnego bezpieczeństwa…930”. Zdaniem badanych należałoby …„odpartyjnić

i ustrategicznić politykę bezpieczeństwa, troszczyć się o własny potencjał. Ta racjonalna

troska mądrze zbalansowana w sensie nakładu potrzeb ponoszonych na bezpieczeństwo

i właściwie wydatkowania strategicznego, budowania podmiotowości w systematach

bezpieczeństwa zewnętrznego, których jesteśmy członkiem…931”. Jeden ze współtwórców

Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP zaznaczył, że ważne jest żeby polityka

bezpieczeństwa państwa polskiego była niezależna od żadnej partii politycznej. Twierdził też,

że należy dbać o pozycję Polski na arenie międzynarodowej. Można z tego wywnioskować,

że najważniejsze dla nas jest zapewnienie bezpieczeństwa oraz podniesie jakości życia

w Polsce.

Ze względu na politykę zewnętrzną rozmówca uważał, że w kwestii imigracji

należałoby skorzystać …„z doświadczeń państw mających bogatą przeszłość w tym

zakresie…932”. Zdaniem badanych może należałoby wykorzystać doświadczenie takich

państw jak Włochy, które mają na co dzień do czynienia z napływem imigrantów. Warto by

było zwrócić uwagę jako inne kraje radzą sobie z imigrantami.

W kwestii czym powinna być Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP oraz jakie

zapisy powinny się w niej znaleźć jeden z respondentów mówił, że …„okresowe

przygotowywanie ogólnego dokumentu strategicznego – strategii bezpieczeństwa

narodowego - odnoszącego się do bezpieczeństwa narodu, państwa, wspólnoty

międzynarodowej stanowi dobrą praktykę rządów państw świata

i organizacji międzynarodowych…933”. Jednocześnie twierdził też, że …„celem strategii

powinno być tworzenie ramy polityki bezpieczeństwa państwa zapewniającej gwarancję

928Respondent8. 929Ibidem. 930Respondent 3. 931Respondent 2. 932Respondent 6. 933Respondent 7.

289

nienaruszalności żywotnych interesów narodu i państwa, a także nakreślenie kierunków jego

rozwoju…934”. Ekspert podawał, że …„Strategia powinna być narzędziem do prowadzenia

diagnozy i definiowania uwarunkowań bezpieczeństwa. Dokument powinien zwracać uwagę

na ryzyka i zagrożenia, wyzwania i szanse kształtowania środowiska bezpieczeństwa. Należy

podkreślić, że każda strategia jest działaniem celowym, planowym, określającym zasoby,

zdolności i możliwości działania, a także sposoby radzenia sobie z trudnościami

i wyzwaniami…935”. Można z tego wywnioskować, że powinna być zbiorem najważniejszych

zagadnień, wyzwań i zagrożeń odpowiadającej bieżącej polityce i sytuacji na świecie, a także

drogowskazem jak trzeba postępować w wypadku wystąpienia danego wyzwania

i zagrożenia.

Współtwórca Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP uważał, że nasz kraj

potrzebuje dobrze opracowanej Strategii migracyjnej. W Strategii należałoby określić cele

migracyjne oraz charakterystykę obecnego i nadchodzącego rynku pracy. Według jednego

z badanych można by było „…traktować migrantów w kategoriach potencjalnych naszych

obywateli, a nie tylko osób, które przyjeżdżają tu tymczasowo np. za zarobkiem…936”.

Odpowiednie podejście do migracji może być szansą na rozwój Polski w wielu dziedzinach.

Warto zwrócić uwagę na traktowanie imigrantów w Polsce. Należy traktować ich na równi

z obywatelami żeby nie chcieli wyjeżdżać z Polski do innego kraju.

Biorąc pod uwagę obszar potrzeby analizy jeden ze współtwórców Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP twierdził, że cele strategiczne powstają …„poprzez jakąś

diagnozę, analizę stanu naszego bezpieczeństwa, myślę, tu o przeglądzie strategicznym

w sferze bezpieczeństwa czyli przestrzeganie pewnej zasady, pewnej ciągłości…937”.

Zdaniem ekspertów powstanie celów strategicznych poprzedzone jest analizowaniem

bezpieczeństwa naszego kraju. Jeden z ośmiu rozmówców podkreślał też, że …„oczywiście

konsekwencją każdej Strategii są określone programy, określone plany realizacji. […] Jeśli

chodzi o sformułowanie celów strategicznych to jest jeden z większych problemów…938”.

Skutkiem Strategii jest powstanie programów, które mają za zadanie zrealizowanie celów

zawartych w Strategiach. Trzeba by było określić i zastosować w procesie strategicznym.

Respondenci zwrócili też uwagę na organizacje Strategii Bezpieczeństwa Narodowego

RP. W tym aspekcie w opinii badanych koncepcje strategiczne są za długie. Należy zastąpić

934Ibidem. 935Ibidem. 936Respondent 6. 937Respondent 1. 938Respondent 3.

290

krasomówstwo konkretami czyli wskazaniem głównych zagrożeń oraz wyzwań. W opinii

współtwórców Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP należałoby skrócić Strategie

i skupić się na zaakcentowaniu najważniejszych kwestii. W opinii współtwórców Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP widoczna jest co do tego zgodność. Odmiennym

przypadkiem w opinii rozmówców było podanie, że do Strategii powinna być dodana część

dotycząca prac legislacyjnych, które będą prowadzone w zakresie kwestii zawartych

w Strategii. Zdaniem respondentów cele polityki bezpieczeństwa państwa polskiego

w Strategii są skonstruowane bardzo ogólnikowo dlatego pojawia się problem z ich realizacją.

W opinii współtwórców Strategii jest pełna zgodność co do tego, że cele strategiczne

są zapisane w Konstytucji RP939i nie należy ich zmieniać. Jeden z ekspertów uważał,

że …„jeżeli miał bym dać jakieś rekomendacje to tak ogólnie rzecz biorąc nie można

ujmować bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa polskiego bez systemu

obrony cywilnej…940”. Zdaniem współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP

w praktyce nie istnieje obrona cywilna czego przykładem był tzw. lockdown narodowej

kwarantanny od marca do maja 2020 r. gdzie tak naprawdę funkcję obrony cywilnej przejęły

Wojska Obrony Terytorialnej. Należałoby rozważyć powrót do zasadniczej służby wojskowej

w postaci 3 miesięcznej służby. W kwestii rekomendacji na przyszłość ważnym pojęciem jest

tzw. reshoring to przeniesienie na terytorium danego państwa działalności prowadzonej przez

poprzedników w innym państwie. Ważne jest też pojęcie offshoring czyli wyprowadzenie

przedsiębiorstw za granice, lokowanie części przemysłu w krajach azjatyckich, jako taniej siły

roboczej. W Strategii z 2020 r. nie mówi się o polityce energetycznej, energetyce jądrowej.

Ważne jest odnalezienie w imigracji tego co może być dla nas pożyteczne

i umiejętność rozpoznawania tego problemu. Zdaniem badanych …„należy maksymalnie

zagospodarować imigrantów w Polsce, żeby Polska nie była traktowana jako kraj

tranzytu…941”. Nie należy postrzegać Polski jako korytarza migracyjnego stanowiącego

problem przejściowy. Rekomendacją na przyszłość jest też to żeby przeanalizować negatywne

i pozytywne strony imigracji. Należałoby przeprowadzić analizę SWOT (obejmującą silne

strony, słabe strony, szanse, okazje i zagrożenia, SWOT jest to skrót słów z języka

angielskiego S - strengths, W - weaknesses, O - opportunities, T - threats942) za pomocą,

której można wykorzystać zgromadzone informacje do przygotowania strategii działań

939Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 940Respondent 4. 941Respondent 2. 942Słownik pojęć: analiza SWOT, https://inservices.pl/analiza-swot/ [dostęp 30.04.2021].

291

opartej na mocnych stronach i szansach, a jednocześnie eliminującej słabe strony

i zagrożenia.

Zdaniem badanych mankamentem dokumentu jakim jest Strategia Bezpieczeństwa

Narodowego RP jest to, że nie ma on charakteru wizji, osiągnięcia, budowania jakiejś nowej

jakości a jest reakcją na obecnie występujące zagrożenia. W opinii respondentów wynika

to z podejścia władz państwa polskiego. Nawiązując do Strategii i założeń polityki

bezpieczeństwa państwa polskiego jeden ze współtwórców Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP uważał, że …„należałoby rozważyć aktywne zapraszanie imigrantów

bliskich kulturowo. Imigranci tworzą wspólnoty, występuje problem integracji, wykluczenia.

Problem imigrantów jest od dłuższego czasu i dotyczy nie tylko tych, którzy przyjechali teraz,

ale także dzieci i wnuków imigrantów, którzy przybyli już dawno temu do danego

kraju…943”. Z opinii badanych można wywnioskować, że należy skupić się na przyjmowaniu

imigrantów bliskich kulturowo. Warte rozważenia jest aktywne uczestnictwo w procesie

promowania Polski wśród imigrantów.

Ze względu na kwestie dotyczące imigracji jeden z ekspertów uważał,

że …„biorąc pod uwagę doświadczenia migracyjne UE należy podkreślić, że paradygmat

imigracji i integracji w oparciu o model wielokulturowości wymaga przewartościowania

w stronę koncepcji kultury wiodącej. Istotne jest także podkreślenie, że system integracji

cudzoziemców powinien stawiać integrację jako pewną powinność, a nie jedynie jedną z opcji

możliwych do wyboru przez cudzoziemca…944”. Ekspert twierdził też, że …„celem, zaś

do którego powinno się w tym kontekście dążyć, powinna być najpierw skuteczna integracja,

a następnie asymilacja danego cudzoziemca…945”. Można z tego wywnioskować,

że najważniejszymi kwestiami dotyczącymi imigrantów są odpowiednia integracja

ze społeczeństwem a w dalszej kolejności ich asymilacja.

Biorąc pod uwagę cele Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP respondent uważał

również, że …„celem Strategii powinno być tworzenie ramy polityki bezpieczeństwa państwa

zapewniającej gwarancję nienaruszalności żywotnych interesów narodu i państwa, a także

nakreślenie kierunków jego rozwoju…946”. Twierdził też, że …„Strategia powinna być

narzędziem do prowadzenia diagnozy i definiowania uwarunkowań bezpieczeństwa.

Dokument powinien zwracać uwagę na ryzyka i zagrożenia, wyzwania i szanse kształtowania

środowiska bezpieczeństwa. Należy podkreślić, że każda Strategia jest działaniem celowym,

943Respondent 3. 944Respondent 7. 945Ibidem. 946Ibidem.

292

planowym, określającym zasoby, zdolności i możliwości działania, a także sposoby radzenia

sobie z trudnościami i wyzwaniami…947”. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP jest

to dokument, który powinien być elementem pomocniczym w dokonywaniu diagnozy oraz

ustalaniu definicji i sformułowaniu współzależności dotyczących bezpieczeństwa.

W dokumencie tym trzeba skupić się na przedstawieniu ryzyka, zagrożeń, wyzwań i szans.

Moim zdaniem dane są zgodne z tym co powiedział badany, zgadzam się z wypowiedzią

eksperta.

Z opinii ekspertów rysuje się jednolity obraz. W odpowiedzi na zadawane pytania

respondenci często udzielali podobnych, zbliżonych odpowiedzi. Czasami pojawiało się

zróżnicowanie np. dotyczące zmian polityki bezpieczeństwa państwa polskiego. Jedni

współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP uważali, że zmiany nastąpiły i wraz

ze zmieniającym się światem zmieniła się sama polityka bezpieczeństwa państwa polskiego,

zaś inni uważali, że w omawianym okresie nie doszło do istotowych zmian i polityka,

bezpieczeństwa jest taka sama. Jedni respondenci uważali, że polityka bezpieczeństwa

państwa polskiego zmieniła się pod wpływem wydarzeń środowiska międzynarodowego oraz

zmian w architekturze politycznej świata UE, NATO. Drudzy uważali, że pomimo zmian

zachodzących na świecie polityka bezpieczeństwa państwa polskiego nie zmieniła się. Należy

korzystać z doświadczeń poprzednich Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP i najlepiej

jakby kolejna Strategia była kontynuacją poprzedniej. Cele polityki bezpieczeństwa państwa

polskiego są wypracowane na podstawie art. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia

2 kwietnia 1997 r.948. Respondenci byli zgodni co do tego, że ze względu na to, że cele

strategiczne są wyprowadzone z interesów narodowych zawartych w Konstytucji RP949 nie

należy ich zmieniać tylko przyjąć takie jakie są. Można jedynie je dookreślić żeby łatwiejsza

była ich realizacja.

Respondenci biorący udział w wywiadach podkreślali, że Strategia Bezpieczeństwa

Narodowego RP powinna być uzupełniona o listę procesów legislacyjnych np. w postaci

przedstawienia aktów prawnych, które należałoby napisać na podstawie Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP. Imigracja jest niedocenianym problemem. Musimy się

liczyć z tym, że z każdym rokiem będziemy mieli do czynienia z większym napływem

imigrantów. Imigracje trzeba postrzegać jako wyzwanie i szanse a nie jako zagrożenie. Samo

zjawisko imigracji nie jest zagrożeniem natomiast trzeba zwrócić uwagę na zjawiska

947Ibidem. 948Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 949Ibidem.

293

towarzyszące imigracji takie jak wzrost przestępczości, terroryzm. W Polsce mamy niż

demograficzny i starzejące się społeczeństwo. Dobrze wykorzystana imigracja może być dla

nas szansą na rozwój gospodarczy i cywilizacyjny. Do tworzenia Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP powinny być zaangażowani przestawiciele organizacji pozarządowych.

Niektórzy współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP podkreślali, że może warte

rozważania byłoby wydawanie Strategii w pierwszym roku rządzenia danego rządu

co umożliwiałoby realizowanie wyznaczonych celów przez pozostały czas kadencji władzy

publicznej. Podniosłoby to kulturę strategiczną. Wymusiłoby to myślenie o bezpieczeństwie

w państwie w dłuższej perspektywie niż tylko kampanii wyborczej. Dokument jakim jest

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP powinien uwzględniać dynamikę zmian

środowiska bezpieczeństwa. Strategia powinna być napisana w prosty, zwięzły sposób

zrozumiały dla wszystkich.

Na podstawie wniosków i analiz można stwierdzić, że:

• Imigracje są zjawiskiem, które jest od zawsze i należy się z tym liczyć, że z biegiem

lat zwiększy się ich częstotliwość.

• Do głównych celów polityki bezpieczeństwa państwa polskiego można zaliczyć cele

zawarte w art. 5 Konstytucji RP950.

• Imigracje są wyzwaniem dla polityki bezpieczeństwa państwa polskiego a zjawiska

im towarzyszące mogą powodować zagrożenia. Sama imigracja nie stanowi

zagrożenia.

• Najważniejszą zmianą przepisów prawnych dotyczących imigracji są zmiany z 2004 r.

po wstąpieniu Polski do UE. Zmiany te miały na celu ułatwienia dla imigrantów

dotyczących pracy oraz edukacji w Polsce, dostosowanie polskiego prawa do prawa

unijnego co było wymogiem unijnym. Udogodnienia prawne dotyczyły głównie

imigrantów z krajów bliskich kulturowo.

• Głównym zagrożeniem spowodowanym imigracją może być wzrost przestępczości,

zmniejszenie się bezpieczeństwa w Polsce. Taka sytuacja miała miejsce

w Niemczech951.

• Po 2004 r. wielu Polaków wyjechało za pracą za granicę. Lukę wywołaną emigracją

młodych Polaków w wieku produkcyjnym może zapełnić imigracja ze Wschodu.

950Ibidem. 951https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/1095332,raport-o-przestepczosci-na-zlecenie-rzadu-

niemiec-w-glownej-mierze-winni-imigranci.html [dostęp 28.04.2021].

294

• Imigracja może być dla nas szansą, ale ważne jest żebyśmy dobrze ją wykorzystali.

Należy pamiętać, że w naszej historii były też takie momenty gdzie Polacy byli

imigrantami i uzyskali pomoc za granicą.

Na podstawie danych zebranych w pracy moim zdaniem przepisy prawne powinny

zostać zmienione i dostosowane do dynamicznej sytuacji związanej z napływem imigrantów

do Polski ze Wschodu poprzez m.in. dostosowanie prawa pracy do pracownika

zagranicznego. Z jednej strony imigracje są szansą na rozwój rynku pracy oraz rozwoju

przedsiębiorstw a z drugiej duży napływ imigrantów może powodować wyparcie polskiego

pracownika.

Ważne jest odpowiednie rozróżnienie korzyści i kosztów związanych z imigracją

zarobkową. Zwiększenie mobilności Polaków w wieku produkcyjnym poprzez zmniejszenie

presji na rynku pracy.

Według mnie ważnym aspektem są działania prowadzone w celu zachęcenia

imigrantów do przyjazdu do Polski. Imigranci studiujący w Polsce mogą starać się

o stypendium. Można by było zaproponować osobie, która kończy studia pracę w Polsce albo

pomoc finansową m.in. w postaci stypendium952.

Na podstawie informacji kontroli prowadzonych m.in. przez Straż Graniczną

w zakresie zatrudnienia cudzoziemcom i prowadzenie przez nich działalności

gospodarczej953. Z mojej analizy wynika, że należałoby umożliwić większy dostęp do pracy

imigrantom, zwalczać i zapobiegać nieprawidłowości zatrudnienia oraz wspierać

pracowników legalnie zatrudnionych. Można by było rozważyć wprowadzenie przepisów

prawnych, które w określonych sytuacjach oraz po danym okresie dawałyby możliwość

na automatyczne przedłużenie pobytu, zatrudnienia imigrantowi. Nadrzędnym aspektem jest

uelastycznienie prawa pracy. Jednym z udogodnień było by przedłużenie czasu

na dostarczenie oświadczenia o legalnym pobycie do pracodawcy oraz wprowadzenie

przepisów, które będą ustalały godziny pracy imigranta. Warte rozważenia jest

opodatkowania zamieszkania imigrantów w Polsce. Ważnym problemem, który należałoby

uregulować jest problem delegowania pracowników za granicę tj. sytuacji, w których imigrant

np. jako opiekun jest delegowany do pracy poza granicę.

Z analizy wywiadów, dostępnej literatury przedmiotu można wywnioskować,

że polityka bezpieczeństwa państwa polskiego jest zorientowana na przeciwdziałanie

952M. Łysienia (red.), Cudzoziemcy w Polsce podręcznik dla funkcjonariuszy publicznych, Wyd. 2, Helsińska

Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2016. 953https://www.strazgraniczna.pl/pl/granica/statystyki-sg/2206,Statystyki-SG.html [dostęp 28.04.2021].

295

zagrożeniom zarówno wewnętrznym jak i zewnętrznym. Na imigracje należy patrzeć jak

na szansę na rozwój danego państwa i gospodarki oraz traktować jak wyzwanie i jako szansę.

Wraz z imigracją do Polski mogą pojawić się zagrożenia terrorystyczne. Korzystna dla kraju

przyjmującego zapewniająca jego interesy związane z jego bezpieczeństwem i ekonomią

polityka wobec imigrantów może spowodować rozwój gospodarki oraz rozwój cywilizacyjny

naszego kraju.

Cele strategiczne są to cele długookresowe, których wyniki realizacji możemy

zobaczyć dopiero za kilka lat. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP ważna jest

kontynuacja poprzednich Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP oraz nie nadawanie

polityce bezpieczeństwa charakteru partyjnego. Polityka bezpieczeństwa państwa polskiego

w kontekście imigracji obejmuje politykę wojskową, politykę zagraniczną, polityki

sektorowe. W kontekście imigracji ważne jest skorelowanie polityki migracyjnej z polityką

bezpieczeństwa, gospodarczą oraz społeczną, tak aby uwzględnić bieżące sprawy, potrzeby

rynku pracy, integrację imigrantów ze społeczeństwem polskim przy jednoczesnym

zachowaniu spójności społecznej. Imigracja jest częścią polityki bezpieczeństwa państwa

polskiego. Na imigrację należy spojrzeć jak na wyzwanie, które może powodować ryzyka.

Ważne jest włączenie się Polski w reagowanie na imigracje w ponadnarodowych

wspólnotach. Kluczową rolę odgrywa przygotowanie się państwa na możliwości

organizacyjne i rozpoznanie problemu związanego z pojawiającym się zjawiskiem imigracji.

Warto było by odnaleźć w zjawisku imigracji te rzeczy, które mogą być nam potrzebne oraz

zrobić wszystko, żeby imigranci stali się naszym potencjałem.

Przygotowując Strategie Bezpieczeństwa Narodowego RP w przyszłości warto było

by skonsultować je z możliwie największą liczbą ekspertów. Strategia Bezpieczeństwa

narodowego RP powinna być krótsza i liczyć ok 30 stron i sygnalizująca główne zagrożenia

i wyzwania dla państwa polskiego. Strategia powinna prowadzić do wprowadzenia aktów

prawnych na podstawie, których będą realizowane założenia Strategii. Każda następna

Strategia powinna być kontynuacją poprzedniej. Strategia jest dokumentem, który ewaluował

i zmieniał się pod wpływem przemian oraz zmieniającego się środowiska bezpieczeństwa.

Opierając się na zastanej literaturze przedmiotu, dokumentach strategicznych oraz

wiadomości uzyskanych w wywiadach z badanych można wywnioskować, że ważną kwestią

jest właściwe zdefiniowanie pojęcia polityka bezpieczeństwa oraz odpowiednie

zidentyfikowanie zagrożeń i wyzwań dla bezpieczeństwa państwa polskiego.

Cele polityki bezpieczeństwa państwa polskiego w kontekście imigracji

to: suwerenność, integralność terytorialna, dziedzictwo kulturowe, postrzeganie imigracji jako

296

problemu wspólnego dla całego środowiska bezpieczeństwa europejskiego. Celem polityki

migracyjnej jest system spójny, który opiera się na wiedzy zarządzania imigracjami, zapewnia

bezpieczeństwo, porządek publiczny, sprzyja rozwojowi gospodarczemu i spójności

społecznej. Imigrantom powinna być zaproponowana do wyboru forma i zakres integracji

ze społeczeństwem kraju przyjmującego.

Polityka migracyjna powinna być szansą na rozwój Polski i polskiej gospodarki.

Należy sprawdzić w jakich dziedzinach rynku pracy, w jakich sektorach brakuje rąk do pracy

i starać się zatrudniać imigrantów w tych branżach. Polityka bezpieczeństwa państwa

polskiego powinna być nakierowana na podnoszenie potencjału gospodarczego oraz

cywilizacyjnego. Imigracja może być szansą dla młodych ludzi na zdobycie wykształcenia

i znalezienie dobrej pracy. Ważną kwestią jest wzmożenie kontroli na granicach, które mogą

powodować zmniejszenie się liczby nielegalnych imigrantów. Istotne jest także wzmocnienie

służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo na granicach, głównie granicach zewnętrznych

UE i NATO.

Analizując statystyki Głównego Urzędu Statystycznego, Urzędu ds. Cudzoziemców,

Straży Granicznej, Policji, EUROSTATu możemy stwierdzić, że największą liczbę

imigrantów stanowią obywatele Ukrainy, Republiki Białorusi, Federacji Rosyjskiej i swoją

uwagę należy skupić na tych właśnie grupach. Dużą część imigrantów stanowią także

Wietnamczycy, Chińczycy, Hindusi, Ormianie oraz Gruzini. Kluczową kwestią, na którą

należy zwrócić uwagę jest też zachęcenie imigrantów ze Wschodu do edukacji w Polsce.

Istotna jest też kwestia Karty Polaka, która uprawnia imigrantów do wielu ulg w naszym

państwie.

Ważną kwestią jest też budowanie pozytywnego wizerunku Polski na arenie

międzynarodowej. Pomocni w tym mogą być imigranci, którzy przyjechali do Polski

np. do pracy sezonowej i po powrocie do swojego ojczystego kraju pozytywnie wypowiadali

się o Polsce i jego obywatelach. Należy pamiętać, że imigracja może powodować zagrożenia,

ale nie należy skupiać się tylko na negatywnych aspektach imigracji. Moim zdaniem należy

pomagać imigrantom zwłaszcza tym zza wschodniej granicy.

Dla naszego państwa imigracja nie jest najważniejszym problemem, ale jest ważnym

w kontekście przynależności Polski do UE, do Strefy Schengen. Trzeba zwrócić uwagę

na zjawiska związane z imigracją. W kontekście imigracji i bezpieczeństwa ważnym

pojęciem jest polityka bezpieczeństwa państwa polskiego definiowana przez współtwórców

Strategii m.in. jako działania danego organu, w danej przestrzeni w celu realizacji celów

strategicznych. Najpierw musimy mieć wyznaczone cele dalekosiężne, przyszłościowe.

297

Polityka bezpieczeństwa państwa polskiego jest nakierowana na zapewnienie wolności

od zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych dla obywateli i instytucji. Na politykę

bezpieczeństwa państwa polskiego wpływają zmiany zachodzące w środowisku

bezpieczeństwa, zmiany zachodzące na świecie.

Eksperci Instytutu Spraw Publicznych uważają, że Polsce potrzebna jest

kompleksowa, Długoterminowa polityka migracyjna uwzględniająca zmiany środowiska

bezpieczeństwa zachodzące na świecie oraz zmian tego zjawiska w kontekścieimigracji.

Postulują, iż należy wziąć pod uwagę, że oprócz zmieniającego się środowiska

bezpieczeństwa oraz zmian zachodzących na świecie zmienia się samo zjawisko imigracji954.

Zdaniem respondentów może warto było by zainteresować się polskimi emigrantami,

którzy wyjechali za pracą oraz sprowadzić do Polski repatriantów. Imigracja jest zjawiskiem,

na które składa się m.in. sytuacja indywidualna imigrantów, niestabilna sytuacja w państwie

imigrantów np. sytuacja w Republice Białorusi. Często młodzi ludzie, którzy ukończyli studia

w Polsce zostają w naszym kraju i podejmują pracę. Imigranci mogą stać się potencjałem dla

naszego kraju. Jeden ze współtwórców Strategii zastanawiał się czy może warto było by

próbować zatrzymać imigrantów w Polsce.

Pytaniem, na które otrzymałam różne odpowiedzi było pytanie o tematykę imigracji

zawartą w Strategiach. Respondenci byli zgodni co do tego, że problemy dotyczące imigracji

pojawiły się dopiero w Strategii z 2020 r. W opinii ekspertów widoczne są pewne

odmienności. Jedni twierdzili, że jest on wystarczający, ponieważ Strategia nie jest

dokumentem, w którym należałoby rozwijać temat tylko bardziej zaznaczyć problem a drudzy

uważali, że należałoby go rozbudować. Ogólnie mówiąc Strategia z 2007 r. i Strategia z 2014

r. była oceniana pozytywnie przez ekspertów natomiast Strategia z 2020 r. przez większość

była oceniana negatywnie. Odmienności widoczne są w odpowiedzi na pytanie dotyczące

tego czego dotyczą zmiany przepisów prawnych czy konkretnych grup imigrantów czy

samego zjawiska.

W przygotowaniach do rozprawy doktorskiej zastanawiałam się nad użyciem w pracy

pojęcia kraje bliskie kulturowo. Kraje bliskie kulturowo definiuję jako państwa mające

podobną religię (chrześcijaństwo), należące do słowiańskiej grupy językowej, o niektórych

wspólnych tradycjach, zwyczajach i obyczajach, znajdujące się za wschodnią granicą naszego

kraju tj. Ukraina i Republika Białorusi. Stosując takie kryterium doboru krajów bliskich

954O. Dębowska, Migracje – wyniki aktualnych badań i analiz, Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy

i Edukacji, Kraków 2007,http://obserwatorium.wup-krakow.pl/files/common/raporty-z-badan/migracje-wyniki-

aktualnych-badan-i-analiz/Migracje%20-%20wyniki%20aktualnych%20badan%20i%20analiz.pdf [dostęp

4.06.2021].

298

kulturowo można wstępnie założyć, że im więcej wspólnych wymienionych kryteriów,

elementów tym łatwiej się imigrantom zasymilować ze społeczeństwem i są też bardziej

pozytywnie odbierani przez dane społeczeństwo. Termin to nie jest używane w

literaturzeprzedmiotu, ale respondenci w wywiadach często posługiwali się tym pojęciem.

Dlatego postanowiłam użyć tego pojęcia w pracy.

299

Zakończenie

Bezpieczeństwo rozumiane jest jako brak poczucia zagrożenia i stan, w którym

człowiek czuje się bezpiecznie. Jest jednym z najważniejszych aspektów życia człowieka.

Z pojęciem bezpieczeństwo związane jest pojęcie migracji. Najprościej rzecz ujmując

migracja jest to zmiana miejsca zamieszkania. Zjawisko migracji nie jest zjawiskiem nowym.

Od zarania dziejów byli ludzie, którzy chcieli zmienić miejsce zamieszkania i migrować

do miejsca, w którym będzie im się żyło lepiej. Pod wpływem zjawisk np. konfliktów

zbrojnych czy wojen zmieniała się jedynie jego częstotliwość955. Migracje towarzyszyły

ludziom od zawsze, gdyż zawsze były sytuacje, które nierzadko skłaniały i zmuszały ludzi

do opuszczenia miejsca zamieszkania

Decyzje o imigracji podyktowane są różnymi względami, wśród których można

wymienić przyczyny polityczne, ekonomiczne (obecnie w przeważającej większości),

religijne, motywujące do poszukiwania wolności, chęć polepszenia jakości życia. Wśród

imigracji można zaobserwować również wyjazdy przeważnie wcześniej niezaplanowane,

mające na celu poszukiwanie niezwykłych zdarzeń, ekscytujących przeżyć i nowych

doświadczeń956. Przyczyn imigracji jest wiele i każdy przypadek powinno się analizować

indywidualnie. Imigranci mając skomplikowaną sytuację życiową decydują się na tak trudną

decyzję jaką jest pozostawienie dotychczasowego życia, majątku, znajomych i udanie się

w nieznane, często nowe miejsca, w których nie wiadomo co zastaną957.

Jak podaje Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw uchodźców w 2015

r. na świecie było ok. 60 milionów uchodźców958. Liczba podana przez Wysokiego

Komisarza jest jedynie liczbą szacunkową. Jak wynika z danych Organizacji Narodów

Zjednoczonych w roku 2015 liczba migrantów sięgała ponad 243,7 miliona osób. Liczba

ta pokazuje skalę tego zjawiska na świecie959 natomiast dane za 2017 r. wskazują,

955M. Dahl, Europejski kryzys imigracyjny i jego konsekwencje dla Republiki Federalnej Niemiec – aspekty

polityczne, społeczne i gospodarcze, „Studia Polityczne”, 2016, nr 4/44, s. 261. 956T. Popławski, Migracje masowe z peryferii do centrów. Przyczyny, skutki i strategie migracji Polaków

do Europy Zachodniej, [w:] J. Polakowska-Kujawa (red.), Współczesna Europa w procesie zmian. Wybrane

problemy, bezpieczeństwa Difin, Warszawa 2006, s. 148. 957J. Strzelczyk, Migracje w naszym kręgu cywilizacyjnym doby preindustrialnej, Wydawnictwo Uniwersytet

Wrocławski, Wrocław 2006, s. 22. 958http://popstats.unhcr.org/en/overview#_ga=1.57266346.1453658302.1456188296 [dostęp 9.04.2021]. 959United Nations, Trends in International Migrant Stock : The 2015 Revision, URL : http://www.un.org/en/

development/desa/population/migration/data/estimates2/estimates15.shtml, [dostęp 11.04.2021].

300

że do państw należących do Wspólnoty Europejskiej, w tymże roku przybyło 2,4 milionów

migrantów960. W 2019 r. liczba uchodźców na świecie wynosiła ok. 80 milionów961.

Migracje mają ogromny wpływ na bezpieczeństwo na świecie, a także

na bezpieczeństwo poszczególnych państw. Chociaż każde państwo ma specjalnie

wyszkolone służby, które odpowiadają za bezpieczeństwo i nie pozwalają nielegalnym

migrantom dostać się do danego państwa to nie jesteśmy w stanie określić czy wśród

migrantów nie znajdą się terroryści, którzy z łatwością dostaną się do danego państwa

wykorzystując kryzys migracyjny. Współczesny kryzys migracyjny, który jeszcze się nie

skończył należy do grupy największych wyzwań dla Europy po zimnej wojnie962. Pod

pojęciem współczesnego kryzysu migracyjnego rozumie się masowe przemieszczanie

ludności spowodowane sytuacją w Afryce i na Bliskim Wschodzie. W krótkim czasie

gwałtownie wzrosła liczba migrantów. Państwa Europy nie mają wypracowanej wspólnej

polityki migracyjnej chociaż wielokrotnie podejmowane były próby stworzenia polityki

jednolitej dla wszystkich państw starego kontynentu.

Analizując statystyki Głównego Urzędu Statystycznego, Urzędu ds. Cudzoziemców,

Straży Granicznej, Policji, EUROSTATu możemy stwierdzić, że największą liczbę

imigrantów stanowią obywatele: Ukrainy, Republiki Białorusi, Federacji Rosyjskiej i swoją

uwagę należy skupić na tych właśnie grupach. Dużą część imigrantów stanowią także:

Wietnamczycy, Chińczycy, Hindusi, Ormianie oraz Gruzini. Kluczową kwestią, na którą

należy zwrócić uwagę jest też zachęcenie imigrantów ze Wchodu do edukacji w Polsce.

Istotna jest też kwestia Karty Polaka, która uprawnia imigrantów do wielu ulg w naszym

państwie.

Ważne jest jak dane państwo wykorzysta potencjał związany z napływem imigrantów.

Wykorzystanie we właściwy sposób może być szansą na rozwój danego kraju zarówno

gospodarczy, jak i cywilizacyjny. Imigracje należy traktować jako wyzwanie i szansę nie

zagrożenie. Imigracja może nam przynieść korzyści i straty. Imigranci legitymujący się

wyższym wykształceniem mogą dzielić się swoją wiedzą i doświadczeniem z polskimi

pracownikami tak jak i polscy pracownicy mogą się dzielić wiedzą i doświadczeniem

z imigrantami. Ważne jest to czy przyjmujemy imigrantów zza wschodniej granicy czy będą

to imigranci z innych państw. Imigracja jest pozytywnym zjawiskiem, z którego należy

960https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Migration_and_migrant_

population_statistics/pl [dostęp 16.04.2021]. 961https://www.dw.com/pl/unhcr-liczba-uchod%C5%BAc%C3%B3w-na-%C5%9Bwiecie-

osi%C4%85gn%C4%99%C5%82a-w-ubieg%C5%82ym-roku-rekordowy-poziom/a-53855020 [dostęp

30.04.2021]. 962M. Dahl, A. Dziudzik, Państwa Unii Europejskiej wobec kryzysu imigracyjnego z 2015 roku…, op. cit., s. 17.

301

czerpać korzyści i należy je właściwie wykorzystać m.in. poprzez zatrzymanie imigrantów

na polskim rynku pracy albo aktywnie zachęcić imigrantów np. z Ukrainy do przyjazdu

do Polski.

W pracy doktorskiej opisałam równieżwybrane fragmenty dotyczące konsekwencji

imigracji dla polityki bezpieczeństwa państwa polskiego. Kluczowe jest rozumienie polityki

bezpieczeństwa państwa polskiego, imigracji oraz StrategiiBezpieczeństwa Narodowego RP.

Przeanalizowałam Strategie Bezpieczeństwa Narodowego RP w latach 2004 – 2020. Ważnym

elementem rozprawy doktorskiej są przeprowadzone przeze mnie wywiady z respondentami

biorącymi udział w tworzeniu Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP oraz zestawienie

zastanych publicznych danych statystycznych dotyczących liczby imigrantów w Polsce.

Wywiady wprowadziły wiele interesujących elementów. Korzystając z doświadczenia

badanych uzyskałam rekomendacje na przyszłość dotyczące celów polityki bezpieczeństwa

państwa polskiego oraz zapisów Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP. W Polsce

co podkreślali współtwórcy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP, z którymi

przeprowadzałam wywiady mamy do czynienia głównie z imigracją zza wschodniej granicy.

Są to imigracje z państw bliskich kulturowo, z których przybysze łatwiej się asymilują

i integrują z polskim społeczeństwem. Polska nie jest krajem atrakcyjnym dla imigrantów

bo głównym powodem imigracji jest polepszenie warunków życia a w bliskim z Polską

sąsiedztwie są państwa, w których standard życia jest większy i imigranci chętniej wybierają

takie państwa. W wywiadach najważniejszymi kwestiami były opinie badanych na temat

konsekwencji imigracji dla polityki bezpieczeństwa państwa polskiego, postrzegania imigracji

przez ekspertów, definiowania polityki bezpieczeństwa państwa polskiego, motywacji

do powstania Strategii z 2007 r., 2014 r., 2020 r., celów polityki bezpieczeństwa państwa

polskiego zawartych w Strategiach z 2007 r., 2014 r., 2020 r., główne działania polityki

bezpieczeństwa państwa polskiego zawarte w Strategiach z 2007 r., 2014 r., 2020 r.,

informacje czego zabrakło w Strategiach z 2007 r., 2014., 2020 r., rekomendacji na przyszłość

dotyczących celów polityki bezpieczeństwa państwa polskiego. Najważniejsze dla mnie

są opinie ekspertów.

Przygotowując Strategie BezpieczeństwaNarodowego RP w przyszłości warto było by

skonsultować je z możliwie największą liczbą ekspertów. Strategia Bezpieczeństwa

Narodowego RP powinna być krótsza i liczyć ok 30 stron i sygnalizująca główne zagrożenia

i wyzwania dla państwa polskiego. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP powinna

prowadzić do wprowadzenia aktów prawnych na podstawie, których będą realizowane jej

założenia. Każda następna Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP powinna być

302

kontynuacją poprzedniej. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP jest dokumentem, który

ewaluował i zmieniał się pod wpływem przemian oraz zmieniającego się środowiska

bezpieczeństwa. Opierając się na zastanej literaturze przedmiotu, dokumentach strategicznych

oraz wiadomościach uzyskanych w wywiadach z badanymi można wywnioskować, że ważną

kwestią jest właściwe zdefiniowanie pojęcia polityka bezpieczeństwa oraz odpowiednie

zidentyfikowanie zagrożeń i wyzwań dla bezpieczeństwa państwa polskiego.

Imigracje jak każde zjawisko ma swoje dobre i złe strony. Z jednej strony imigranci

ze Wschodu mogą zapełnić lukę po młodych osobach w wieku produkcyjnym, które

po otwarciu granic w 2007 r. wyjechały za granicę. Z drugiej strony wraz z imigracjami

do Polski mogą pojawić się przestępstwa, które do tej pory nie występowały lub może się

zwiększyć ich częstotliwość.

Kluczową kwestią w pracy doktorskiej była odpowiedź na pytania badawcze.

Do odpowiedzi na pytania pomocna mi była analiza literatury przedmiotu, Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r., 2014 r., 2020 r., analiza aktów prawnych, analiza

wywiadów i zestawienie zastanych publicznych danych statystycznych.

Do kluczowych celów polityki bezpieczeństwa państwa polskiego w odpowiedzi

na wyzwania wynikające z napływu imigrantów i uchodźców do Polski w latach 2004-2020

można zaliczyć m.in. stabilność, bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, szansę na rozwój,

działania podnoszące poziom życia obywateli, niepodległość, nienaruszalność terytorialną

oraz integralność terytorialną. Cele polityki bezpieczeństwa państwa polskiego zawarte

w Konstytucji RP963pokrywają się z celami zawartymi w Strategiach Bezpieczeństwa

Narodowego RP i z celami wymienionymi przez badanych. Może to wynikać z tego,

że zarówno dokumenty, jak i respondenci za podstawę celów polityki bezpieczeństwa

państwa polskiego uważają Konstytucję RP964.

W toku pracy uzyskałam odpowiedzi na pytania badawcze jak poniżej:

W odpowiedzi na pytanie pierwsze dotyczące skali imigracji w Polsce można

wskazać, że w Polsce największymi grupy imigrantów są Ukraińcy oraz Białorusini co jest

spójne z opiniami respondentów, dostępnymi danymi statystycznymi oraz z dokumentami.

Zjawisko współczesnych imigracji nie dotknęło Polski w takim stopniu jak południowe

państwa Europy, a imigracje należy postrzegać jako szansę, wyzwanie. Zagrożenie mogą

stanowić zjawiska współtowarzyszące imigracji. Najwięcej miejsca imigracji poświęca

Strategia z 2020 r.

963Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483. 964Ibidem.

303

W odpowiedzi na pytanie drugie odnoszące się do najważniejszych aktów prawnych

i wydarzeń dotyczących imigracji w Polsce w latach 2004-2020 wnioskuję, że są nimi

Strategie z 2007 r., 2014 r., 2020 r., ustawa o Karcie Polaka, ustawa o obywatelstwie polskim,

umowa o readmisji UE ze wszystkimi państwami Partnerstwa Wschodniego oraz wejście

Polski do UE (2004 r.), przystąpienie Polski do Strefy z Schengen (2007 r.) i powstanie

Partnerstwa Wschodniego (2009 r.).

Odpowiadając na pytanie trzecie dotyczące wyzwań/zagrożeń i szans z perspektywy

celów polityki bezpieczeństwa państwa polskiego można stwierdzić, że imigracja jest

wyzwaniem i szansą a zagrożenie mogą być zjawiska współtowarzyszące imigracji.

Odpowiadając na pytanie czwarte dotyczące radzenia sobie polityki bezpieczeństwa

państwa polskiego z występującymi wyzwaniami związanymi z napływem imigrantów

zebrane dane sugerują, że ważną kwestią jest to czy imigranci chętni są integrować się

ze społeczeństwem lokalnym. Nasz kraj proponuje imigrantom szereg programów

integracyjnych pomocnych w zaklimatyzowaniu się. Polska w pełni nie wykorzystuje

potencjału jaki dają imigracje. Moim zdaniem ze Strategii z 2007 r. oraz Strategii z 2014 r.

można wywnioskować, że polityka bezpieczeństwa państwa polskiego nie radzi sobie

z napływem imigrantów, ponieważ sygnalizują tylko ten temat, zaś w Strategii z 2020 r.

zostało zaznaczone w jaki sposób może być prowadzona polityka bezpieczeństwa państwa

polskiego.

Udzielając odpowiedzi na pytanie piąte dotyczące kierunków zmian polityki

bezpieczeństwa państwa polskiego w kontekście napływu imigrantów bez względu na obóz

rządzący każdy myśli podobnie o bezpieczeństwie. Wszystkie kolejne ekipy rządowe

zmierzały w tym samym kierunku. Czynnikami, które wpływały na zmianę polityki

bezpieczeństwa państwa polskiego był m.in. kryzys gospodarczy w latach 2007 – 2008, rok

2014 zmiana patrzenia na Federację Rosyjską oraz rok 2020 pandemia covid 19 oraz sytuacja

w Republice Białorusi.

Odpowiadając na pytanie szóste dotyczące zmian przepisów prawnych w kontekście

napływu imigrantów można stwierdzić, że zmiany te nie dotyczyły konkretnych grup

imigrantów tylko ogólnie zjawiska imigracji.

Odpowiadając na pytanie siódme dotyczące zmian polityki bezpieczeństwa państwa

polskiego w kontekście napływu imigrantów można stwierdzić, że polityka bezpieczeństwa

państwa polskiego do roku 2015 r. nie zmieniła się, zmiana nastąpiła w 2015 r.

304

Udzielając odpowiedzi na pytanie ósme dotyczące zidentyfikowania celów polityki

bezpieczeństwa państwa polskiego można odnieść się do art. 5 Konstytucji RP965, z którego

wyprowadzone zostały te cele.

W odniesieniu do pytania dziewiątegodotyczącego największych wyzwań, z którymi

polityka bezpieczeństwa państwa polskiego musiała sobie poradzić można sformułować

następującą odpowiedź, że cele są zawarte w Konstytucji RP966. Pokrywa się to z celami

podawanymi przez badanych oraz z celami zawartymi w Strategii z 2007 r., Strategii

z 2014 r., Strategii z 2020 r. Do głównych zagrożeń wymienianych w Strategii 2007 r. można

zaliczyć m.in. nielegalną migrację, a wyzwaniem jest m.in. polepszenie warunków życia

w naszym państwie. W Strategii z 2014 r. jako główne zagrożenia zostały wymienione m.in.

terroryzm oraz przestępczość zorganizowana, zaś jako wyzwanie m.in. niż demograficzny.

W Strategii z 2020 r. jako zagrożenie wymienione zostały m.in. polityka jaką prowadzi

Federacja Rosyjska oraz migracje, zaś zagrożenia to m.in. rozwój technologiczny oraz

choroby cywilizacyjne. Respondenci jako główne zagrożenia podają m.in. niż demograficzny

oraz terroryzm. Jako wyzwania wymieniają m.in. imigracje oraz współpracę

międzynarodową.

Udzielając odpowiedzi na pytanie dziesiąte dotyczące efektywnych działań realizacji

polityki bezpieczeństwa państwa polskiego i tego jakich działań zabrakło do pozytywnych

działań respondenci zaliczali kwestie dotyczące: strefy z Schengen, dotyczące regulacji

wewnętrznych prawa pracy, budowania pozytywnego wizerunku Polski na świecie. Według

współtwórców Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP zabrakło zagadnień związanych

z bezpieczeństwem ekonomicznym, sformalizowania procesu przygotowań Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP oraz działań, które nas uświadomią w jakiej jesteśmy

sytuacji.

Odpowiadając na pytanie jedenaste dotyczące rekomendacji na przyszłość

dotyczących celów polityki bezpieczeństwa państwa polskiego oraz zapisów Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego RP można stwierdzić, że cele wyprowadzone z Konstytucji

RP967 należy uszczegółowić w celu łatwiejszej ich realizacji. Strategie powinny być krótsze

i skupione na przedstawieniu najważniejszych kwestii związanych z bezpieczeństwem,

zagrożeniami, wyzwaniami i szansami.

965Ibidem. 966Ibidem. 967Ibidem.

305

Na podstawie danych i analiz można potwierdzić hipotezę zawartą w pracy, że zmiany

w polityce bezpieczeństwa państwa polskiego w latach 2004 – 2021 doprowadziły

do wprowadzenia przepisów wspierających imigrację z krajów bliskich kulturowo. Uważam,

że zmiany zachodzące w polityce bezpieczeństwa państwa polskiego na przestrzeni lat 2004 –

2021 doprowadziły do wprowadzenia przepisów wspierających imigracje z krajów bliskich

kulturowo.

Ze względu na dynamikę zjawiska w pracy skoncentrowałam się na wybranych, moim

zdaniem najważniejszych aspektach imigracji i polityki bezpieczeństwa państwa polskiego.

Podsumowując rozważania zawarte w powyższej rozprawie doktorskiej należy

zwrócić uwagę, że najważniejsze jest podejście danego państwa do problemu jakim jest

imigracja. Dużo zależy od tego czy dany kraj potraktuje imigracje jako zagrożenie, wyzwanie

czy szanse.

Rozważania zawarte w pracy mogą, być punktem wyjścia do dalszego wyciągania

wniosków przy opracowaniu kolejnych StrategiiBezpieczeństwa Narodowego RPoraz

prognozowaniu celów, jakie państwo polskie powinno osiągnąć. W chwili zakończenia pracy

pojawiają się nowe zagadnienia związane z bezpieczeństwem międzynarodowym,migracjami

a w tym kontekście imigracjamidlategowarto by było pogłębić i uzupełnić wiedzę i analizę

o nowe dane przez przyszłych badaczy.

306

Bibliografia

Akty prawne

Prawo międzynarodowe

Traktat z Maastricht(Dz. U. 2004, Nr 90, poz. 864/30).

Traktat z Lizbony (Dz. U. UE 2007, C 306).

Traktat o Unii Europejskiej(Dz. U. 2012, C 326).

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej(Dz. U. Dz. U. 2004, 864/2).

Dyrektywa Rady Unii Europejskiej 2000/43/WE wprowadzająca w życie zasadę równego

traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne (Dz. U. WE 2000,

L 180).

Dyrektywa Rady Unii Europejskiej 2000/78/WE w sprawie ustanowienia ogólnych ram

równego traktowania przy zatrudnianiu i wykonywaniu zawodu (Dz. U. W E 2000,

L 303).

Dyrektywa 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. w sprawie minimalnych standardów

przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców

oraz środków wspierających równowagę wysiłków między państwami członkowskimi

związanych z przyjęciem takich osób wraz z jego następstwami (Dz. U. WE 2001,

L 212).

Dyrektywa 2003/9/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. ustanawiającej minimalne normy dotyczące

przyjmowania osób ubiegających się o status uchodźcy (Dz. U. WE 2003, L 031).

Dyrektywa Rady 2003/86/WE z dnia 22 września 2003 r. w sprawie prawa do łączenia rodzin

(Dz. U. WE 2003, L 251).

Dyrektywa Rady 2003/109/WE z dnia 25 listopada 2003 r. dotyczącej statusu obywateli

państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi (Dz. U. WE 2004, L 16).

Dyrektywa 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r.

w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego

przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich (Dz. U. UE 2004,

L 158).

Decyzja 2004/512/EC z 8 czerwca 2004 r. w sprawie ustanowienia Wizowego Systemu

Informacyjnego (Dz. U. UE 2004, L 213).

Dyrektywa Rady 2004/114/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. w sprawie warunków przyjmowania

307

obywateli państw trzecich w celu odbywania studiów, udziału w wymianie młodzieży

szkolnej, szkoleniu bez wynagrodzenia lub wolontariacie (Dz. U. UE 2004, L 375).

Decyzja Rady 2005/267/WE z dnia 16 marca 2005 r. ustanawiająca bezpieczną internetową

sieć informowania i koordynacji dla służb imigracyjnych Państw Członkowskich

(Dz. U. UE 2005, L 83/48).

Dyrektywa Rady 2005/71/WE z dnia 12 października 2005 r. w sprawie szczególnej

procedury przyjmowania obywateli państw trzecich w celu prowadzenia badań

naukowych (Dz. U. UE 2005, L 289).

Dyrektywa Rady 2005/85/WE z dnia 1 grudnia 2005 r. w sprawie ustanowienia minimalnych

norm dotyczących procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy w Państwach

Członkowskich (Dz. U. UE 2005, L 326/13).

Decyzja Rady 2008/615/WSiSW z 23 czerwca 2008 r. w sprawie intensyfikacji współpracy

transgranicznej, w szczególności w zwalczaniu terroryzmu i przestępczości

transgranicznej (Dz. U. UE 2008, L 210/1).

Decyzja Rady 2008/616/WSiSW z 23 czerwca 2008 r. dotycząca wdrożenia decyzji

2008/615/WSiSW w sprawie intensyfikacji współpracy transgranicznej, szczególnie

w zwalczaniu terroryzmu i przestępczości transgranicznej (Dz. U. UE 2008, L

210/12).

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego I Rady 2008/115/WE z dnia 16 grudnia 2008 r.

w sprawie wspólnych norm i procedur stosowanych przez i procedur stosowanych

przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających

obywateli państw trzecich (Dz. U. 2008, L 348/98).

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/33/UE z dnia 26 czerwca 2013 r.

w sprawie ustanowienia norm dotyczących przyjmowania wnioskodawców

ubiegających się o ochronę międzynarodową (Dz. U. 2013, L 180/96).

Europejskie Porozumienie o przekazywaniu odpowiedzialności za uchodźców, sporządzone

w Strasburgu dnia 16 października 1980 r. (Dz. U. 2005, Nr 225, poz. 1931 z późn.

zm.).

Europejskie Porozumienie w sprawie zniesienia wiz dla cudzoziemców (Dz. U. 2005, Nr 225,

poz. 1929 z późn. zm.).

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie

dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz

uzupełniona Protokołem nr 2. (Dz. U. 1993, Nr 61, poz. 284 z późn. zm.).

Konwencja dotycząca statusu uchodźców, sporządzona w Genewie dnia 28 lipca 1951 r.

308

(Dz. U. 1991, Nr 119, poz. 515).

Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów

Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. 1991, Nr 120, poz. 526 z późn. zm.).

Porozumienie między Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji Rzeczypospolitej

Polskiej a Międzynarodową Organizacją do Spraw Migracji w sprawie współpracy

w zakresie dobrowolnych powrotów cudzoziemców opuszczających terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej (M. P. 2006, Nr 3, poz. 46 z późn. zm.).

Protokół dotyczący statusu uchodźców, sporządzony w Nowym Jorku z dnia 31 stycznia

1967 r. (Dz. U. 1991, Nr 119, poz. 517).

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 6 kwietnia 2017 r. sprawie wniosku dotyczącego

rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE)

nr 539/2001 wymieniające państwa trzecie, których obywatele muszą posiadać wizy

podczas przekraczania granic zewnętrznych (Dz. U. UE 2018, C 298/68).

Rozporządzenie Rady (WE) nr 2725/2000 z dnia 11 grudnia 2000 r. dotyczące ustanowienia

systemu Eurodac do porównywania odcisków palców w celu skutecznego stosowania

Konwencji Dublińskiej (Dz. U. 2000, L 316).

Rozporządzenie Rady (WE) nr 539/2001 z dnia 15 marca 2001 r. wymieniające państwa

trzecie, których obywatele muszą posiadać wizy podczas przekraczania granic

zewnętrznych, oraz te, których obywatele są zwolnieni z tego wymogu (Dz. U. WE

2001, L 081).

Rozporządzenie (WE) Nr 1931/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia

2006 r ustanawiające przepisy dotyczące małego ruchu granicznego na zewnętrznych

granicach lądowych państw członkowskich i zmieniające postanowienia Konwencji

z Schengen (Dz. U. WE. 2007, L 29/3).

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 767/2008 z dnia 9 lipca 2008 r.

w sprawie Wizowego Systemu Informacyjnego (VIS) oraz wymiany danych pomiędzy

państwami członkowskimi na temat wiz krótkoterminowych (rozporządzenie w sprawie

VIS) (Dz. U. UE 2008, L 218/60).

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2013 r. nr 604/2013

w sprawie ustanowienia kryteriów i mechanizmów ustalania państwa członkowskiego

odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej

złożonego w jednym z państw członkowskich przez obywatela państwa trzeciego lub

bezpaństwowca (Dz. U. UE 2013, L180/31).

309

Protokół nr 24 w sprawie prawa azylu dla obywateli Państw Członkowskich Unii

Europejskiej (Dz. U. 2008, C 115).

Traktat Północnoatlantycki (Dz. U. 2000, Nr 87, poz. 970 z późn. zm.).

Dokument Rady Unii Europejskiej 10900/05 z dnia 7 lipca 2005 r., CRIMORG 65,

ENFOPOL 85, MIGR 30.

Europejski program w zakresie migracji z 2015 r. (Dz. U. UE 2016, C 51/14).

Prawo krajowe

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r. (Dz. U. 1952, Nr 33,

poz. 232).

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997, Nr 78, poz.

483).

Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 1960,

Nr 30, poz. 168 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej

Polskiej (Dz. U. 1967, Nr 44, poz. 220 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej (Dz. U. 1990, Nr 78,


Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz. U. 1990, Nr 78, poz. 462

z późn. zm.).

Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. 1993, Nr 47,

poz. 211 z późn.).

Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. 2006, Nr 89, poz. 625 z późn.

ze zm.).

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. 1997, Nr 88, poz. 553 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. 1997, Nr 114, poz. 740

z późn. zm.).

Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń

Społecznych (Dz. U. 1998, Nr 162, poz. 1118 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz. U. 2000, Nr 106, poz. 1118 z późn. zm.).

310

Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzieleniu cudzoziemcom ochrony na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 2003, Nr 128, poz. 1176 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. 2004, Nr 64, poz. 593 z późn.

zm.).

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U.

2004, Nr 99, poz. 1001 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych

ze środków publicznych (Dz. U. 2004, Nr 210, poz. 2135 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie

oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej

i członków ich rodzin (Dz. U. 2006, Nr 144, poz. 1043 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. 2007, Nr 89, poz. 590

z późn. zm.).

Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (Dz. U. 2007, Nr 180, poz. 1280 z późn.

zm.).

Ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. 2012, poz. 161 z późn.

zm.).

Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej


Ustawa z dnia 28 lipca 2011 r. o zalegalizowaniu pobytu niektórych cudzoziemców

na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie ustawy o udzielaniu

cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i ustawy

o cudzoziemcach (Dz. U. 2011, Nr 191, poz. 1133 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 15 czerwca 2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy

cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej (Dz. U. 2012, Nr 0, poz. 769).

Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. 2013, poz. 1650 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych (Dz. U. 2016, poz. 904

z późn. zm.).

Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa (Dz. U. 2018, poz.

311

1560 z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 23 czerwca 2009 r.

w sprawie dokumentu podróży przewidzianego w Konwencji Genewskiej


Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie

przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia

na pracę (Dz. U. 2011, Nr 155, poz. 919 z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie wzoru

zaświadczenia potwierdzającego domniemanie, że cudzoziemiec jest ofiarą handlu

(Dz. U. 2014, poz. 513 z późn. zm.)

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 kwietnia 2014 r.

w sprawie wniosków i dokumentów dotyczących prawa stałego pobytu na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej obywateli Unii Europejskiej i członków ich rodzin



formularza wniosku o udostępnienie danych przetwarzanych w krajowym zbiorze

rejestrów, ewidencji i wykazu w sprawach cudzoziemców (Dz. U. 2014, poz. 519

z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 18 kwietnia 2014 r. w sprawie

obecności przedstawicieli organizacji pozarządowych w toku działań związanych

z doprowadzeniem cudzoziemca do granicy albo do portu lotniczego albo morskiego

państwa, do którego zostaje doprowadzony (Dz. U. 2014, poz. 534 z późn. zm.).


wniosku o wydanie decyzji o wydaleniu obywatela UE lub członka rodziny

niebędącego obywatelem UE oraz sposobu odnotowywania w dokumencie podróży

wydania decyzji o wydaleniu, w którym określone jest co powinien zawierać wniosek

o wydanie decyzji w kwestii wydalenia obywatela państwa Unii Europejskiej oraz

członków jego rodzin(Dz. U. 2014, poz. 548 z późn. zm.).


formularza wniosku o udostępnienie cudzoziemcowi informacji umieszczonych

w wykazie cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest

niepożądany, lub Systemie Informacyjnym Schengen do celów odmowy wjazdu,

312

a także o sprostowanie albo usunięcie danych umieszczonych w tym wykazie lub

Systemie (Dz. U. 2014, poz. 549 z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 24 kwietnia 2014 r. w sprawie kontroli

korzystania z dostępu do danych przetwarzanych w krajowym zbiorze rejestrów,

ewidencji i wykazu w sprawach cudzoziemców za pomocą urządzeń

telekomunikacyjnych lub systemów teleinformatycznych (Dz. U. 2014, poz. 551

z późn. zm.).


zezwolenia na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego oraz wzoru

formularza wniosku o udzielenie cudzoziemcowi tego zezwolenia (Dz. U. 2014,


Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 25 kwietnia 2014 r. w sprawie opłat

pobieranych w Rzeczypospolitej Polskiej od cudzoziemców za wydanie i wymianę

dokumentów, które mogą być wydane cudzoziemcom, oraz trybu ich uiszczania

(Dz. U. 2014, poz. 563 z późn. zm.).


dokumentów wydawanych cudzoziemcom (Dz. U. 2014, poz. 589 z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 5 maja 2014 r. w sprawie przedłużania

wiz dla cudzoziemców (Dz. U. 2014, poz. 593 z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 lutego 2015 r. w sprawie środków

finansowych wymaganych od cudzoziemca wjeżdżającego na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej oraz dokumentów, które mogą potwierdzić możliwość

uzyskania takich środków, a także cel i czas trwania planowanego pobytu

(Dz. U. 2015, poz. 236 z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 20 maja 2015 r. zmieniające

rozporządzenie w sprawie wzoru zaproszenia, wzoru formularza wniosku o wpisanie

zaproszenia do ewidencji zaproszeń oraz wysokości środków, które powinien posiadać

zapraszający(Dz. U. 2015, poz. 741 z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 października 2015 r. w sprawie

regulaminu pobytu w ośrodku dla cudzoziemców (Dz. U. 2015, poz. 1828 z późn.

zm.).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 4 listopada 2015 r. w sprawie

313

tymczasowego zaświadczenia tożsamości cudzoziemca (Dz. U. 2015, poz. 1856

z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 4 listopada 2015 r. w sprawie wzoru

formularza wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej (Dz. U. 2015, poz. 1859

z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 lutego 2016 r.

w sprawie wysokości pomocy dla cudzoziemców ubiegających się o udzielenie

ochrony międzynarodowej (Dz. U. 2016, poz. 311 z późn. zm.).

Rozporządzeniu Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 26 sierpnia 2016 r. w sprawie wzoru

wniosku o przyznaniu lub przedłużeniu ważności Karty Polaka oraz wzoru Karty

Polaka (Dz. U. 2016, poz. 1382 z późn. zm.)

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 6 lutego 2018 r.

w sprawie wysokości środków finansowych, jakie musi posiadać cudzoziemiec

podejmujący lub kontynuujący studia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

(Dz. U. 2018, poz. 337 z późn. zm.).


w sprawie wysokości środków finansowych, jakie będzie musiał posiadać

cudzoziemiec, który zamierza na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej podjąć lub

kontynuować naukę lub cudzoziemiec poszukujący pracy lub planujący rozpocząć

wykonywanie działalności gospodarczej, który jest absolwentem polskiej uczelni lub

zakończył prowadzenie badań naukowych lub prac rozwojowych na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 2019, poz. 773 z późn. zm.).


w sprawie wysokości środków finansowych, jakie będzie musiał posiadać

cudzoziemiec wykonujący świadczenia jako wolontariusz na terytorium




prowadzący na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej badania naukowe lub prace

rozwojowe lub korzystający z mobilności długoterminowej naukowca na terytorium



314


odbywający staż na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 2019, poz. 777 z

późn. zm.).


w sprawie wniosku o udzielenie cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt czasowy (Dz. U.

2019, poz. 779 z późn. zm.).


w sprawie wiz dla cudzoziemców (Dz. U. 2019, poz. 782 z późn. zm.).


zmieniające rozporządzenie w sprawie unieważniania i cofania wiz dla cudzoziemców

(Dz. U. 2019, poz. 783 z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 maja 2019 r.

w sprawie wniosków o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy oraz zezwolenia

na pobyt stały obywatelom Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii

Północnej oraz członkom ich rodzin (Dz. U. 2019, poz. 1114 z późn. zm.).

Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą z dnia 18 maja 2012 r. o zabezpieczeniu

społecznym (Dz. U. 2013, poz. 1373).

Uchwała Komitetu Obrony Kraju z dnia 21 lutego 1990 r. w sprawie doktryny obronnej

Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. z dnia 16 marca 1990 r.).

Uchwała nr 252 Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie „Narodowego

Programu Antyterrorystycznego na lata 2015-2019”.

Uchwała nr 207 Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 2017 r. w sprawie Rządowego Programu

Przeciwdziałania Korupcji na lata 2018-2020 (M.P. 2018 r., poz. 12.).

Uchwała Nr 125 Rady Ministrów z dnia 22 października 2019 r. w sprawie Strategii

Cyberbezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2019 – 2024 (M. P. 2019,

poz. 1037).

Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Biuro Bezpieczeństwa


Doktryna Cyberbezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej 2015,Biuro Bezpieczeństwa


Europejska Strategia Bezpieczeństwa Bezpieczna Europa w lepszym świecie, Rada Unii

Europejskiej, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2009.

Koncepcja Strategiczna NATO z 2010 r., Biuro Bezpieczeństwa Narodowego,

Bezpieczeństwo Narodowe 2014/I.

315

Krajowe Ramy Polityki Cyberbezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2017 – 2022,

Ministerstwo Cyfryzacji, Warszawa 2017.

Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej, http://rcb.gov.pl/wp-

conent/uploads/NPOIK-dokument-g%C5%82%C3%B3wny.pdf [dostęp 14.04.2021].

Polityka ochrony cyberprzestrzeni Rzeczypospolitej Polskiej, Ministerstwo Administracji

i Cyfryzacji, Warszawa 2013.

Strategia rozwoju bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2020, Biuro

Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2013.

Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022,

https://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/01/strategia_rozwoju_systemu_bezpieczenstwa_narod

owego_rp_2022.pdf, [dostęp 23.04.2021].

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2007 r., Biuro






Strategia Obronności RP, Wydawnictwo MON, Warszawa 2009.

Założenia polskiej polityki bezpieczeństwa oraz Polityka bezpieczeństwa i Strategia obronna

Rzeczypospolitej Polskiej.

Załącznik do uchwały nr 125 Rady Ministrów z dnia 22 października 2019 r. Strategia

Cyberbezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2019 – 2024.

Literatura zwarta

Apanowicz J., Metodologiczne elementy procesu poznania naukowego w teorii organizacji

i zarządzania, Wydawnictwo Diecezji Peplińskiej „BERNARDINUM”, Gdynia 2000.

Apanowicz J., Metodologia ogólna, Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej „Bernardinum”,

Pelplin 2002.

Backer R., Metodologia badań politologicznych, Wydawnictwo UMK, Warszawa 2016.

Balcerowicz B., Narodowe polityki i strategie bezpieczeństwa, [w:] Kuźniar R., Balcerowicz

B., Bieńczyk – Missala A., Grzebyk P., Madej M., Pronińska K., Sułek M., Tabor M.,

Wojciuk A., Bezpieczeństwo międzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe Scholar,

Warszawa 2012.

316

Bartosiak J., Rzeczpospolita między lądem a morzem o wojnie i pokoju, Wydawnictwo

Zonazero, Warszawa 2018.

Beaufre A., Wstęp do strategii. Odstraszanie i strategia, Wydawnictwo Ministerstwo Obrony

Narodowej, Warszawa 1968.

Biedka B., Osadnictwo polonijne w ośrodkach miejskich na północno-wschodnim wybrzeżu

Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, [w:] J. E. Zamojski (red.), Migracje

i społeczeństwo. Zbiór Studiów, Wydawnictwo ITE, Warszawa 1995.

Bińkowski J., Ukraińska imigracja do Polski Analiza zjawiska w kontekście sytuacji na rynku

pracy, Wydawnictwo Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka –

Jeziorańskiego we Wrocławiu, Warszawa – Wojnowice 2017.

Bojarski M. [w:] Kodeks wykroczeń. Komentarz, Bojarski M., Radecki W. (red.),

Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2013.

Borkowski R., Globalizacja, cywilizacja, nowoczesność, [w:] Borkowski R. (red.),

Globalopolis: kosmiczna wioska: szanse i zagrożenia, Instytut Wydawniczy „PAX”,

Warszawa 2003.

Brzeziński Z., Wielka Szachownica, Wydawnictwo Basic Books, Warszawa 1998.

Creswell J. W., Projektowanie badań naukowych Metody jakościowe, ilościowe i mieszane,

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.

Czaja J., Kulturowe czynniki bezpieczeństwa, Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2008.

Chałupczak H., Paradygmat badawczy polityki migracyjnej państwa z perspektywy

politologicznej, [w:] Lesińska M., Okólski M. (red.), Współczesne polskie migracje.

Strategie, skutki społeczne, reakcja państwa, Wydawnictwo Uniwersytetu

Warszawskiego, Warszawa 2013.

Czaputowicz J., Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa-aspekty teoretyczne,

[w:] Dębski S., Górka-Winter B. (red.), Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego

państwa, Wydawnictwo Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2003.

Czop E., Migranci polscy w krajach unijnej piętnastki (1992-2011), Wybrane zagadnienia.

Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2013.

Czupryński A., Wiśniewski B., Zboina J., Bezpieczeństwo teoria, badania, praktyka,

Wydawnictwo CNBOP-PIB, Józefów 2015.

Czuryk M., Dunaj K., Karpiuk M., Prokop K., Bezpieczeństwo państwa zagadnienia prawne

i administracyjne, Wydział Prawa i Administracji UWM, Olsztyn 2016.

Encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1973, t. I.

317

Falecki J., Kochańczyk R., Sowizdraniuk P., Współczesne uwarunkowania zarządzania

bezpieczeństwem wewnętrznym państwa, Wydawnictwo Szkoła Policji w Katowicach,

Katowice 2018.

Fehler W., Cebul K., Podgórzańska R., Migracje jako wyzwanie dla Unii Europejskiej

i wybranych państw członkowskich, Wydawnictwo DIFIN, Warszawa 2017.

Fus K., Kierowanie bezpieczeństwem narodowym RP, [w:] Liedel K., Piasecka P.,

Aleksandrowicz T. R. (red.), Bezpieczeństwo w XXI wieku, Wydawnictwo Difin,

Warszawa 2011.

Gajewski J., Regionalizm w polityce bezpieczeństwa Polski 1989-2000 [w:] Kuźniar R.

(red.), Polska polityka bezpieczeństwa 1989-2000, Wydawnictwo Naukowe

Scholar, Warszawa 2001.

Gieorgica J. P., Polskie migracje w świetle procesów globalnych, Wydawnictwo

PRESSCOM, Wrocław 2018.

Gizicki W., Od układu do paktu. (R)ewolucyjna zmiana w polityce bezpieczeństwa Polski,

Wydawnictwo ELPIL, Lublin 2011.

Golka M., Cywilizacja współczesna i globalne problemy, Oficyna Naukowa, Warszawa 2016.

Gwiazda M., Prawo i obowiązki obywateli państw trzecich w Polsce: informator, Fundacja

na rzecz Państwa Polskiego, Lublin 2010.

Grabowska – Lusińska I., Okólski M., Emigracja ostatnia?, Wydawnictwo Scholar,

Warszawa 2009.

Gryz J. (red.), System reagowania kryzysowego Unii Europejskiej. Struktura – charakter

– obszary, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2009.

Grzymała – Kazłowska A. (red.), Między jednością a wielością: integracja odmiennych grup

i kategorii imigrantów w Polsce, Ośrodek Badań nad Migracjami WNE UW,

Warszawa 2008.

Grzymała – Moszczyńska H. Uchodźcy, Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami,

Wydawnictwo Nomos, Kraków 2000.

Hryniewicz J., Uchodźcy w Polsce-teoria a rzeczywistość, Wydawnictwo Adam Marszałek,

Toruń 2005.

Jakubczak R. (red.), Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Wydawnictwo

Bellona, Warszawa 2003, zał. 32.

Jakubczak R. (red.), Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku: wyzwania i strategie,

Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2006.

Janicki W., Migracje kompensacyjne jako czynnik wzrostu obszarów peryferyjnych. Rola

318

ukrytego kapitału ludzkiego, Wydawnictwo Uniwersytet Marii Curie – Skłodowskiej

w Lublinie, Lublin 2015.

Janowska H., Emigracja zarobkowa z Polski 1918–1939, Wydawnictwo PWN, Warszawa

1981.

Jędrzejczyk-Kuliniak K., Wymiary antagonizowania się kultur. Sekurytyzacja kryzysu

migracyjnego, Zakład Edukacji Międzykulturowej i Badań nad Wsparciem

Społecznym, Wrocław 2017.

Kacperska E., Kacprzak M., Kmieć D., Król A., Łukasiewicz K., Migracje międzynarodowe

w Europie trendy, problemy, wyzwania, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2019.

Kaczmarek J., Łepkowski W., Zdrodowski B., Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa

narodowego, Wydawnictwo AON, Warszawa 2008.

Kalaga W. (red.), Dylematy wielokulturowości, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2004.

Klimek D., Funkcja ekonomiczna migracji zarobkowej z Ukrainy do Polski

z perspektywy polskich przedsiębiorców, Wydawnictwo Uniwersytet Łódzki, Łódź

2014.

Kazimierczuk M., Konstytucyjne prawo do informacji publicznej jako czynnik ograniczający

korupcję, [w:] Chodak P.(red.), Korupcja a bezpieczeństwo narodowe

Rzeczypospolitej Polskiej, WWSGE, Józefów 2013.

Kitler W., Bezpieczeństwo narodowe RP. Podstawowe kategorie, uwarunkowania, system,

Wydawnictwo AON, Warszawa, 2011.

Kitler W., Czuryk M, Karpiuk M. rada naukowa, Aspekty prawne bezpieczeństwa

narodowego RP, Część ogólna, Wydawnictwo AON, Warszawa 2012.

Kopaliński W., Słownik języka polskiego, Wydawnictwo PWN, t. I, Warszawa 1983.

Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem,

Wydawnictwo Świat Książki, Warszawa 2000.

Korzeniowski L., Obiektywne a subiektywne kategorie bezpieczeństwa narodowego,

[w:] Maciejewski J., Nowak O. (red.), Bezpieczeństwo narodowe a grupy

dyspozycyjne, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005.

Korzeniowski P., Bezpieczeństwo ekologiczne jako dobro prawnie chronione, [w:] Duniewska

Z. (red.), Dobra chronione w prawie administracyjnym, Wydawnictwo

Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2014.

Korybski A., Funkcje państwa, [w:] Szmulik B., Żmigrodzki M. (red.), Wprowadzenie

do nauki o państwie i polityce, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-

Skłodowskiej, Lublin 2002.

319

Kozak S., Patologia eurosieroctwa w Polsce. Skutki migracji zarobkowej dla dzieci

i ich rodzin, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2010.

Koziej S., Ewolucja polskiej strategii obronności [w:] Kuźniar R. (red.), Polska polityka

bezpieczeństwa 1989 - 2000, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001.

Koziej S., Podstawowe problemy strategii i systemu obronności na przełomie XIX i XX w.,

Wydawnictwo AON, Warszawa 2001.

Koziej S., Teoria sztuki wojennej, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2011.

Koziej S., Między piekłem a rajem. Szare bezpieczeństwo na progu XXI wieku, Wydawnictwo

Adam Marszałek, Toruń 2006.

Koziej S., Ewolucja bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej w latach

dziewięćdziesiątych XX wieku, skrypt internetowy, Warszawa 2008.

Koziej S., Obronność Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1989 - 2009, skrypt internetowy,

Warszawa 2010.

Koziej S., Podstawy strategii, [w:] Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej

Polskiej z 2003 i 2007 r., skrypt internetowy, Warszawa 2008.

Koziej S., Założenia polskiej polityki bezpieczeństwa oraz polityka bezpieczeństwa i strategia

obronna Rzeczypospolitej Polskiej, skrypt internetowy, Warszawa 2008.

Kozub M., Myśleć strategicznie o bezpieczeństwie przyszłości, Wydawnictwo AON,

Warszawa 2013.

Koźmiński A., Piotrowski W. (red.), Zarządzenie. Teoria i praktyka, Wydawnictwo PWN,

Warszawa 1996.

Księżopolski K. M., Bezpieczeństwo ekologiczne, [w:] Wojtaszczyk K.A., Materska-

Sosnowska A. rada naukowa, Bezpieczeństwo państwa. Wybrane problemy, Oficyna

Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2009.

Kubiak H., Slany K., Migracje [w:] Bokszański Z., Kojder A. (red.) Encyklopedia socjologii,

Oficyna Naukowa, Warszawa 2002.

Kuźniar R., Polityka i siła. Studia strategiczne – zarys problematyki, Wydawnictwo

Scholar, Warszawa 2005.

Kuźniar R., Polityka bezpieczeństwa w polskiej polityce zagranicznej, [w:] Kuźniar R. (red.),

Polska polityka bezpieczeństwa 1989-2000, Wydawnictwo Scholar, Warszawa

2001.

Kuźniar R. (red.), Porządek międzynarodowy u progu XXI wieku, Wydawnictwo

Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005.

Kwaczyńska – Butrym Z., Migracje. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Uniwersytetu

320

Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 2009.

Liedel K., Bezpieczeństwo informacyjne w dobie terrorystycznych i innych zagrożeń

bezpieczeństwa narodowego, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008.

Lis M., hasło azyl, [w:] U. Kalina-Prasznic (red.), Encyklopedia prawa, Wydawnictwo C. H.

Beck, Warszawa 2004.

Loranty K., Bezpieczeństwo społeczne Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo AON,

Warszawa 2004.

Lubiewski P., Nielegalna imigracja. Zagrożenia bezpieczeństwa, Część 1, Wydawnictwo

Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 2016.

Luft S., Kryzys uchodźczy-przyczyny, skutki, konflikty, Wydawnictwo Nauka i Innowacje,

Poznań 2019.

Łepkowski W. (red), Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Wydawnictwo

AON, Warszawa 2009.

Łoś – Nowak T., Bezpieczeństwo, [w:] Antoszewski A., Herbut R. (red.), Leksykon

politologii, Wydawnictwo Atla 2, Wrocław 1999.

Łysienia M., Cudzoziemcy w Polsce Podręcznik dla funkcjonariuszy publicznych, Helsińska

Fundacja praw Człowieka, Warszawa 2015.

Marczuk P.K., Bezpieczeństwo wewnętrzne państw członkowskich Unii Europejskiej,

Od bezpieczeństwa państwa do bezpieczeństwa ludzi, Oficyna Wydawnicza Aspra-JR,

Warszawa 2012.

Marek E., Emigracja zarobkowa Polaków 1986-1995, [w:] J. E. Zamojski (red.), Migracje

i społeczeństwo. Zbiór Studiów 2, Warszawa 1997.

Maslow A.H., Motywacja i osobowość, Instytut Wydawniczy PAX ,Warszawa 1990.

Menkiszak M., Trudne sąsiedztwo: problematyka bezpieczeństwa w stosunkach Polski z ZSRR

Rosją w latach 1989-2000, [w:] Kuźniar R. (red.), Polska polityka bezpieczeństwa

1989-2000, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2001.

Michałowska G., Bezpieczeństwo kulturowe w warunkach globalizacji procesów społecznych,

[w:] Bobrow D.B.,Haliżak E., Zięba R. (red.), Bezpieczeństwo narodowe

i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 1997.

Misiuk A., Instytucjonalny system bezpieczeństwa wewnętrznego, Wydawnictwo Difin,

Warszawa 2013.

Nakonieczna-Bartosiewicz J., Wymiar społeczny bezpieczeństwa Polski, [w:] Pietraś M.,

Wojtaszczyk K.A., Polska w systemie bezpieczeństwa międzynarodowego, Oficyna

Wydawnicza Aspra-JR, Warszawa 2016.

321

Nowak E., Nowak M., Zarys teorii bezpieczeństwa narodowego, Zarządzanie

bezpieczeństwem, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2011.

Nowak S., Metodologia nauk społecznych, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2011.

Pawłowski J., Procedura i metody organizowania i prowadzenia strategicznych przeglądów

bezpieczeństwa narodowego, [w:] Koziej S., Pawłowski J., Sikorski K. (red.)

Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego: rola, struktura, procedury,

Warszawa 2009.

Pawłowski J., Zdrodowski B., Kuliczkowski M., (red.), Słownik terminów z zakresu

bezpieczeństwa, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2020.

Paździor M., Szmulik B., Instytucje bezpieczeństwa narodowego, Wydawnictwo C.H. Beck,

Warszawa 2012.

Pieprzny S., Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w prawie administracyjnym,

Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2007.

Pilch T., Zasady badań pedagogicznych: strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnictwo Żak,

Warszawa 2001.

Pietraś M., Bezpieczeństwo ekologiczne w Europie, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-

Skłodowskiej, Lublin 1996.

Pietraś M., Wojtaszczyk K.A. (red), Polska w systemie bezpieczeństwa międzynarodowego,

Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2016.

Podgórzańska R., Piątek J., Bezpiecznie czy niebezpiecznie?: wybrane aspekty globalnej

i polskiej polityki bezpieczeństwa na przełomie XX i XXI wieku, Wydawnictwo

Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2007.

Pokruszyński W., Polityka a strategia bezpieczeństwa, WSGE, Józefów 2011.

Pokruszyński W., Bezpieczeństwo. Teoria i praktyka (podręcznik akademicki), WWSGE,

Józefów 2012.

Polcikiewicz Z., Siemiątkowski P., Tomaszewski P., Współczesne wyzwania polityki

bezpieczeństwa państwa, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Toruń

2019.

Popławski T., Migracje masowe z peryferii do centrów. Przyczyny, skutki i strategie migracji

Polaków do Europy Zachodniej, [w:] Polakowska-Kujawa J. (red.), Współczesna

Europa w procesie zmian. Wybrane problemy, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2006.

Popularna Encyklopedia Powszechna, Tom 5, Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków 1995.

Popularna Encyklopedia Powszechna, Tom 10, Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków 1995.

Pływaczewski W., Ilnicki M., (red.), Uchodźcy – nowe wyzwania dla bezpieczeństwa

322

europejskiego na tle standardów praw człowieka, Wydawnictwo Uniwersytet

Warmińsko – Mazurski w Olsztynie, Olsztyn 2015.

Putnam D.R., Demokracja w działaniu: Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech,

Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 1995.

Rymarczyk J. (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2010.

Ratyński W., Problemy i dylematy polityki społecznej w Polsce, Wydawnictwo Difin,

Warszawa 2003.

Rotfeld A., Międzynarodowe czynniki bezpieczeństwa Polski, Wydawnictwo PWN, Warszawa

1986.

Sabak Z., Strategia. Ewolucja paradygmatu. Konkluzja na XXI wiek, Wydawnictwo AON,

Warszawa 2012.

Sagan S., Serzhanova V., Nauka o państwie współczesnym, Wydawnictwo LexisNexis,

Warszawa 2010.

Sieniow T. (red.), Prawa i obowiązki uchodźców w Polsce. Informator, Fundacja na rzecz

państwa polskiego, Lublin 2010.

Silverman D., Prowadzenie badań jakościowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

2008.

Skrzyp J., Lach G., Geopolityczne położenie Polski przed i po transformacji ustrojowej,

Wydawnictwo AON, Warszawa 2008.

Skoczyńska – Prokopowicz B., Społeczne skutki migracji zarobkowych, Wydawnictwo

Uniwersytetu Rzeszowskiego, Kraków 2015.

Sławińska S., Masowe przemieszczanie się ludności, a bezpieczeństwo Polski i innych państw

Unii Europejskiej na początku XXI wieku. Wybrane problemy, Wydawnictwo Sztafeta,

Kraków- Stalowa Wola 2018.

Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1994.

Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo Literat Henryk Płonczyński, 2003.

Stachowiak Z., Ekonomia międzynarodowa wobec wyzwań cywilizacyjnych, Wydawnictwo

AON – Wydział Wydawniczy, Warszawa 2004.

Stańczyk J., Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Wydawnictwo PAN, Warszawa 1996.

Stefanowicz J., Bezpieczeństwo współczesnych państw, Wydawnictwo „Pax” Warszawa 1984.

Stankiewicz W., Bezpieczeństwo narodowe a walki niezbrojne, Studium, Wydawnictwo AON,

Warszawa 1991.

Strzelczyk J., Migracje w naszym kręgu cywilizacyjnym doby preindustrialnej, Wydawnictwo

Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2006.

323

Szerląg A., Przedmowa: obywatelskość mentalne tułacza, [w:] Szerląg A., Edukacja

obywatelska w społeczeństwach wielokulturowych, Oficyna Wydawnicza Impuls,

Kraków 2007.

Szmulik B., Żmigrodzki M., Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, Wydawnictwo

UMCS, Lublin 2007.

Szpyra R., Bezpieczeństwo militarne państwa, Wydawnictwo AON, Warszawa 2012.

Szymczak T., Jugosławia państwo federacyjne, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1982.

Ścibiorek Z., Wiśniewski B., Kuc R.B., Dawidczyk A., Bezpieczeństwo wewnętrzne,

Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2015.

Tokarczyk R., Komparatystyka prawnicza, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2008.

Tokarczyk R., Prawo amerykańskie, Wolter Kluwer Business, Warszawa 2009.

Tomaszewski T. (red), Psychologia, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1975.

Traczyk Z., Sektory obywatelski, komercyjny i samorządowy w realizacji zarządzaniem

bezpieczeństwem, [w:] Lisiecki M. (red.), Zarządzanie bezpieczeństwem – wyzwania

XXI wieku, Wydawnictwo WSZiP im. Heleny Chodkowskiej, Warszawa 2008.

Tynelski A., Sytuacja dziecka w rodzinie migrującej w Polsce, Ministerstwo Edukacji

Narodowej, Warszawa 2010.

Ura E., Pieprzny S., Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, Wydawnictwo Uniwersytetu

Rzeszowskiego, Rzeszów 2015.

Wiśniewski J., Migracje zarobkowe Polaków po 1 maja 2004, Instytut Spraw Publicznych,

Warszawa 2006.

Wiśniewski L., Bieczyński M.M., Swoboda przemieszczania się w prawie międzynarodowym,

prawie Unii Europejskiej i polskim prawie krajowym. Przegląd zagadnień.

Wydawnictwo Naukowe Silva Rerum, Poznań 2015.

Wojcieszak M., Zestawienie najważniejszych informacji, Materiały merytoryczne do debaty

na temat bilansu korzyści i kosztów członkostwa Polski w Unii Europejskiej,

Parlament Europejski.

Wojnarowski J., System obronności państwa, Wydawnictwo AON, Warszawa 2005.

Wrzosek M., Współczesne zagrożenia w obszarze bezpieczeństwa europejskiego,

Wydawnictwo Menedżerskie PTM, Warszawa 2013.

Zięba R., Teoria ogólna bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych,

[w:] Stosunki międzynarodowe w XXI wieku. Księga jubileuszowa z okazji 30-lecia

Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Wydawnictwo

naukowe Scholar, Warszawa 2006.

324

Zięba R., Kategoria bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych,

[w:] Bobrow D. B., Haliżak E., Zięba R. (red.), Bezpieczeństwo narodowe

i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa

1997.

Zięba R., Leksykon pokoju, Krajowa Akademia Wydawnicza, Warszawa 1987.

Zięba R., Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego: koncepcje – struktury –

funkcjonowanie, Wydawnictwo naukowe Scholar, Warszawa 2004.

Zięba R., Zając J., Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Polski. Ekspertyza,

BBN, Warszawa 2010.

Zięba R., J. Zając, Budowa zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego Polski

Ekspertyza, BBN, Warszawa 2010.

Znamierowski C., Szkoła prawa. Rozważania o państwie, Instytut Wydawniczy PAX,

Warszawa 1988.

Zyblikiewicz L.W., Koncepcja strategiczna z listopada 2010 r. Zamiary i rezultaty,

[w:] Czulda R., Łoś R. (red.), NATO wobec wyzwań współczesnego świata, Warszawa

– Łódź 2013, Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego, Koncepcja Strategiczna

NATO.

Artykuły

Bay Ch., Koncepcje bezpieczeństwa indywidualnego, narodowego i zbiorowego, „Studia

Nauk Politycznych”, 1989, nr 4.

Bolesta S., Pojęcie porządku publicznego w prawie administracyjnym, „Studia Prawnicze”,

1983, z. 1.

Brzozowski J., Ekonomiczne teorie migracji międzynarodowych, Zeszyty Naukowe nr 855,

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2011.

Dahl M., Europejski kryzys imigracyjny i jego konsekwencje dla Republiki Federalnej

Niemiec – aspekty polityczne, społeczne i gospodarcze, „Studia Polityczne”, 2016, nr 4/44.

Dahl M., Dziudzik A., Państwa Unii Europejskiej wobec kryzysu imigracyjnego z 2015 roku,

„Unia Europejska.pl”, 2017, nr 3/244.

Danilewicz W., Migracje jako źródło refleksji i dylematów rodzin rozłączonych przestrzennie,

[w:] Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny R.XXXVIII/1.

Dobrowolska P., Wpływ migracji społecznych na polski rynek pracy. ,Rynek –

Społeczeństwo - Kultura, nr 3 P, 2016.

325

Głąbicka K., Przerzut migrantów jako nowa forma międzynarodowych wędrówek ludności

w Polsce [w:] Głąbicka K., Halik T., Sawicka A., Studia nad przerzutem migrantów,

Instytut Studiów Społecznych UW, Ośrodek Badań nad Migracjami, Warszawa 1999.

Kalinowski R., Ratownictwo i ochrona ludności w świetle założeń Strategii Bezpieczeństwa

RP, Podlaskie Zeszyty Pedagogiczne, Siedlce 2008, nr 17.

Kitler W., Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, dylematy pojęciowe i próba

systematyzacji, Zeszyt Problemowy nr 1 (61) 2010.

Kitler W., Obrona narodowa III RP: pojęcie, organizacja, system, „Zeszyty Naukowe AON”,

Warszawa 2002.

Kitler W., Bezpieczeństwo narodowe, „Zeszyt Problemowy”, 2010, nr 1 (61).

Koziej S., Bezpieczeństwo: istota, podstawowe kategorie i historyczna ewolucja, Polityczno –

Strategiczne aspekty bezpieczeństwa, Bezpieczeństwo Narodowe II – 2011/18.

Koziej S., Główne ustalenia i rekomendacje Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa

Narodowego, „Bezpieczeństwo Narodowe”, nr III-IV, 2012/23-24.

Koziej S., Samodzielność strategiczna Polski lata 90. XX w., BBN, Bezpieczeństwo

Narodowe, I – 2012/21, Warszawa 2012.

Koziej S., Brzozowski A., 25 lat polskiej strategii bezpieczeństwa, Bezpieczeństwo Narodowe

2014/III.

Koziej S., Powinniśmy mieć wspólny język. Podstawowe pojęcia w dziedzinie bezpieczeństwa

i obronności, „Polska Zbrojna”, 1996, nr 220.

Krc M., Urban R., Nowe pojęcie strategii i polityki bezpieczeństwa Republiki Czeskiej,

„Zeszyty Naukowe AON”, nr 3(88) 2012.

Kukułka J., Bezpieczeństwo a współpraca europejska: współzależności i sprzeczności

interesów, „Sprawy Międzynarodowe”, 1982, nr 7.

Kulisz M., Analiza procesu planowania strategicznego bezpieczeństwa Polski w latach 1990 -

2007, „DOCTRINA Studia Społeczno-Polityczne”, nr 5, 2008.

Leska-Ślęzak J., Ślęzak J., Nowe podejście do problemu migracji. Zmiany w polityce

migracyjnej RP, Gdańskie Studia Międzynarodowe, 15(1-2),.

Łastawski K., Sytuacja geopolityczna Polski po przemianach ustrojowych i wstąpieniu

do Unii Europejskiej, „Studia Europejskie/Europejskie Centrum Uniwersytetu

Warszewskiego” 1/2011,https://www.ce.uw.edu.pl/pliki/pw/2-2011_lastawski.pdf,

[dostęp 28.02.2021].

Malec M., Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego, Strategia Bezpieczeństwa

326

Narodowego, Strategiczny Przegląd Obronny – ich zakres i cele, „Bezpieczeństwo

Narodowe”, nr I – 2011/17.

Nakonieczna J., Migracje międzynarodowe a rozwój państwa, Seria Żurawia Papers,

Zeszyt 9, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2007.

Nicpoń M., Marzęcki R., Pogłębiony wywiad indywidualny w badaniach politologicznych,

Przeszłość-Teraźniejszość-Przyszłość. Problemy badawcze młodych politologów,

Kraków 2010.

Oczki J., Migracyjne efekty integracji Polski z Unią Europejską, „Rynek Pracy”, 2002, nr 4.

Olak K., Olak A., Współczesne rozumienie bezpieczeństwa narodowego, „Acta Scientifica

Academiae Ostroviensis. Sectio A, Nauk Humanistyczne, Społeczne i Techniczne”,

WSBiP, Ostrowiec Św. 2018.

Pokruszyński W., Współczesne bezpieczeństwo narodowe, [w:] Kultura i Polityka Zeszyty

naukowe Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie, nr 5,

Kraków 2009.

Poparda A., Wybrane konsekwencje nielegalnej migracji, [w:] J. Zimny (red.),

Praworządność: komunikowanie z prawem, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana

Pawła II. Katedra Pedagogiki Katolickiej, Stalowa Wola 2017.

Poparda A., Uwagi o migracji na południowym odcinku granicy Polski, [w:] J. Zimny (red.),

Współczesne zagrożenia naturalne i cywilizacyjne, Katolicki Uniwersytet Lubelski

Jana Pawła II. Katedra pedagogiki Katolickiej, Stalowa Wola 2017.

Soloch P., Wizja bezpieczeństwa narodowego w 2013 roku w dokumentach Prezydenta RP

i Rządu. Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego, Instytut Sobieskiego, nr 65, 20

września 2013.

Stolarczyk A., Kapitał ludzki – szans i wyzwania w kontekście rozwoju koncepcji Industrie

4.0, nierówności społeczne a rozwój gospodarczy, z. 51 (3)/2017.

Sławińska S., Bezpieczeństwo społeczne, [w:] Piędel A., Pomiankiewicz J., (red.)

Bezpieczeństwo państwa w XXI wieku - szanse i zagrożenia, Wyższa Szkoła

Bezpieczeństwa i Ochrony im. Marszałka Józefa Piłsudskiego Wydział Zamiejscowy

Nisko 2017.

Sławińska S., Związek współczesnych migracji z zagrożeniem terroryzmem w Europie, Ante

Portas – Studia nad Bezpieczeństwem, 2018, nr 2(11).

Sławińska S., Specyfika i zagrożenia bezpieczeństwa informacyjnego, [w:] Oleksiewicz

I. (red.), Bezpieczeństwo informacyjne w wymiarze systemowym, Warszawa 2018.

Sławińska S., Współczesne uchodźstwo a bezpieczeństwo naszego kraju,[w:] Bezpieczeństwo

327

współczesnego państwa część II Wymiar narodowy, Wydawnictwo Drukarnia Styl

Anna Dura, Kraków 2019.

Sławińska S., Migracje we współczesnym świecie i ich wpływ na bezpieczeństwo, Przegląd

Naukowo-Metodyczny Edukacja dla bezpieczeństwa 3/2019 (44), Poznań 2019.

Sławińska S., Poczucie bezpieczeństwa w społecznościach lokalnych, [w:] Ropski J., Sanetra

– Półgrabi S., Samorząd terytorialny wobec problemów bezpieczeństwa lokalnego

i bezpieczeństwa państwa, Wydawnictwo scriptum, Kraków 2020.

Stańczyk J., Środowisko bezpieczeństwa państwa w ujęciu międzynarodowym, Rocznik

Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2018, vol. 12, nr 2.

Tomaszewski J., Prezydent RP jako gwarant ciągłości władzy państwowej, Bezpieczeństwo

narodowe nr 20, IV-2011.

Walczak B., Wychowawcze i edukacyjne konsekwencje „euromigracji” rodziców

i opiekunów, „Problemy opiekuńczo – wychowawcze” 2008, nr 5.

Wojnicz L., Przyczyny migracji Polaków w Unii Europejskiej po 1 maja 2004 roku,

„Przyszłość demograficzna Polski” 38, nr 3, 2016.

Zdanowicz M., Uchodźcy w Polsce – ustawodawstwo i jego rozwój, Z obcej ziemi

nr 13/wrzesień 2001.

Zięba A., Strategia bezpieczeństwa Niemiec w pierwszej dekadzie XXI wieku, „Krakowskie

Studia Międzynarodowe”, IV 2007, nr 4.

Zięba R., Pojęcie i istota bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych,

„Sprawy Międzynarodowe”, 1989, nr 10.

Zięba R., O tożsamości nauk o bezpieczeństwie, „Zeszyty Naukowe AON”, 2012, nr 1(86).

Inne źródła

Ciszek M., Teoretyczne podstawy bezpieczeństwa państwa,

https://repozytorium.uph.edu.pl/bitstream/handle/11331/104/Doc_9.Ciszek.Teoretyczn

e_podstawy_bezpieczenstwa_panstwa.pdf?sequence=1 [dostęp 28.04.2021].

Dębowska O., Migracje – wyniki aktualnych badań i analiz, Małopolskie Obserwatorium

Rynku Pracy i Edukacji, Kraków 2007, http://obserwatorium.wup-

krakow.pl/files/common/raporty-z-badan/migracje-wyniki-aktualnych-badan-i-analiz

/Migracje%20%20wyniki%20aktualnych%20badan%20i%20analiz.pdf

[dostęp4.06.2021].

Doroszewski W. (red.), Słownik języka polskiego, https://sjp.pwn.pl/slowniki/strategia.html

328

[dostęp 16.04.2021].

Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/kapital-kulturowy;3920044.html

[dostęp 24.02.2021].

Encyklopedia Zarządzania, https://mfiles.pl/pl/index.php/Drena%C5%BC_m%

C3%B3zg%C3%B3w [dostęp 18.02.2021].

Frontex Annual Risk Analysys z 2017, https://frontex.europa.eu/assets/Publications/

Risk_Analysis/Annual_Risk_Analysis_ 2017.pdf, Annual Risk Analysys z 2018

https://frontex.europa.eu/assets/ Publications/ Risk_Analysis/Risk_Analysis/Risk_

Analysis_for_2018.pdf, Annual Risk Analysys z 2019, https://frontex.europa.eu/

assets/Publications/ Risk_Analysis/Risk_Analysis/Risk_Analysis_for_2019.pdf[dostęp

13.02.2021].

Główny Urząd Statystyczny, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/bezrobocie-

rejestrowane/bezrobotni-zarejestrowani-i-stopa-bezrobocia-stan-w-koncu-stycznia-

2019-r-,2,78.html [dostęp 14.02.2021].

Informacje o wynikach kontroli NIK, Przyznanie Karty Polaka osobom zamieszkałym

za wschodnią granicą RP Lata 2015 – 2017, Warszawa 2018 r.,

https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/karta-polaka.html [dostęp 28.04.2021].

Komunikat CBOS, wrzesień 2019 r., https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/

K_115_19.PDF, [dostęp16.04.2021].

Koziej S., Strategia Bezpieczeństwa i Obronności Rzeczypospolitej Polskiej po wstąpieniu

do NATO, skrypt internetowy, Warszawa/Ursynów 2008. www. koziej.pl-wp-content-

uploads-2015/07- Skrypt_-_SBiORP_w_NATO.doc- Stanisław Koziej [dostęp

28.04.2021].

Koziej S., Wstęp do teorii i historii bezpieczeństwa, Warszawa/Ursynów 2010,

https://koziej.pl/wp-content/uploads/2017/09/Teoria_i_historia_bezpieczenstwa.pdf

[dostęp 17.05.2021].

Koziej S., Teoria bezpieczeństwa – wykład, Warszawa – Ursynów, 2009,www.koziej.pl

[dostęp 14.03.2021].

Krajowe Ramy Polityki Cyberbezpieczeństwa, https://www.gov.pl/web/cyfryzacja/krajowe-

ramy-polityki-cyberbezpieczenstwa [dostęp 18.02.2021].

(Mini)Słownik BBN: propozycje nowych terminów bezpieczeństwa,

https://www.bbn.gov.pl/pl/bezpieczenstwo-narodowe/minislownik-bbn-

propozy/6035,MINISLOWNIK-BBN-Propozycje-nowych-terminow-z-dziedziny-

bezpieczenstwa.html [dostęp 14.04.2021].

329

Polityka energetyczna Polski do 2030 r., http://www.pigeor.pl/media/js/kcfinder/

upload/files/Polityka-energetyczna-Polski-do-2030r.pdf, [dostęp 22.04.2021].

Raport o stanie bezpieczeństwa cyberprzestrzeni Rzeczypospolitej Polskiej w 2018 roku,

https://csirt.gov.pl/cer/publikacje/raporty-o-stanie-bezpi/964,Raport-o-stanie-

bezpieczenstwa-cyberprzestrzeni-RP-w-2018-roku.html [dostęp 18.04.2021].

Raport o stanie bezpieczeństwa, https://archiwumbip.mswia.gov.pl/bip/raport-o-stanie-

bezpie/18405,Raport-o-stanie-bezpieczenstwa.html, [dostęp 17.04.2021].

Rocznik Demograficzny 2015 r., https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-

statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-demograficzny-2015,3,9.html [dostęp

29.09.2021].

Rocznik Demograficzny 2019 r., https://stat.gov.pl/obszary-

tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-demograficzny-

2019,3,13.html [dostęp 20.02.2021].



29.09.2021].



29.09.2021].

Skutki migracji Encyklopedia Zarządzania, https://mfiles.pl/pl/index.php/Skutki_migracji

[dostęp 14.02.2021].

Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/slowniki/konwergencja.html [dostęp

22.02.2021].

Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/sjp/bezrobotny-I;2444053.html

[dostęp 19.02.2021].

Słownik języka polskiego PWN, [dostęp 6.04.2021].

Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/sjp/nielegalny;2488902.html [dostęp

22.04.2021].

Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/szukaj/bezpieczny.html [dostęp

24.02.2021].

Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/slowniki/deportacja.html [dostęp

22.01.2021].

Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/slowniki/repatriacja.html [dostęp

22.01.2021].

330

Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/slowniki/reemigracja.html [dostęp

4.02.2021].

Słownik Języka Polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/sjp/strategia;2576315 [dostęp 19.04.2021].

Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/sjp/cyberprzestrze%C5%84;2553915

[dostęp 6.02.2021].

Słownik pojęć: analiza SWOT, https://inservices.pl/analiza-swot/ [dostęp 30.04.2021].

Standardy zapewniania bezpieczeństwa obiektów infrastruktury krytycznej w kontekście

zagrożeń antyterrorystycznych, https://rcb.gov.pl/standardy-zapewnienia-

bezpieczenstwa-obiektow-infrastruktury-krytycznej-w-kontekscie-zagrozen-

terrorystycznych/ [dostęp 18.04.2021].

Stempień J. R., Rostocki W. A., Wywiady eksperckie i wywiady delfickie w socjologii –

możliwości i konsekwencje wykorzystywania. Przykłady doświadczeń badawczych,

http://www.research-pmr.com/pl/baza-wiedzy-slownik [dostęp 28.04.2021].

Straż Graniczna, Informacja statystyczna za 2019, https://www.strazgraniczna.pl/pl/granica/

statystyki-sg/2206,Statystyki-SG.html, Warszawa 2020, [dostęp 25.04.2021].

United Nations, Trends in International Migrant Stock : The 2015 Revision, URL:

http://www.un.org/en/development/desa/population/migration/data/estimates2/estimat

es15.shtml, [dostęp 11.04.2021].

20 lat członkostwa Polski w NATO, badanie 31/2019, https://cbos.pl/SPISKOM.POL/

2019/K_031_19.PDF, [dostęp 18.04.2021].

Dane drogą mailową z dnia 07.06.2021 r. Zastępca Dyrektora Biura Prasowego Ministerstwa

Spraw Zagranicznych.

http://www.bialystok.ap.gov.pl/arch/teksty/biala_ksiega.pdf, [dostęp 11.02.2021].

http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/2694,dok.html [dostęp 14.04.2021].

https://www.gov.pl/web/dyplomacja/wizy [dostęp 4.03.2021].

https://udsc.gov.pl/uchodzcy-2/pomoc-socjalna/system-pomocy-socjalnej/rodzaje-

przyznawanej-pomocy/ [dostęp 27.04.2021].

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32001R0539&from=PL

[dostęp 14.03.2021].

https://www.gov.pl/web/rodzina/praca-obywateli-ukrainy-po-wprowadzeniu-ruchu-

bezwizowego [dostęp 14.03.2021].

http://www.cpd.mswia.gov.pl/dokumenty/maly_ruch_graniczny [dostęp 14.03.2021].

https://www.bbn.gov.pl/pl/bezpieczenstwo-narodowe/system-bezpieczenstwa-

n/obronnosc/5976,Potencjal-obronny.html [dostęp 29.02.2021].

331

https://www.msz.gov.pl/pl/p/brukselanato_be_s_pl/polska_w_nato/polska_w_operacjach_nat

o/ [dostęp 28.04.2021].


n/bezpieczenstwo-p [dostęp 22.02.2021].

http://policja.pl/pol/kgp/bwc/33358,Biuro-do-Walki-z-Cyberprzestepczoscia.html [dostęp

18.02.2021].

https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-

publicznej/1124,pojecie.html [dostęp 11.02.2021].

https://www.forbes.pl/gospodarka/indeks-percepcji-korupcji-transparency-international-

2018-cpi-corruption-perception/h0895df [dostęp 15.02.2021].

https://www.prawo.pl/akty/m-p-2018-12,18671977.html [dostęp 15.04.2021].

https://cba.gov.pl/pl/o-cba/zadania/350,zadania.html [dostęp 16.04.2021].

https://www.abw.gov.pl/pl/zadania/zwalczanie-korupcji/50,Zwalczanie-korupcji.html [dostęp

15.04.2021].

https://www.nik.gov.pl/kontrole/informacje-podstawowe-kontrole/ [dostęp 16.04.2021].



https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce

-publicznej/212,pojecie.html [dostęp 21.01.2021].



https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce

-publicznej/211,pojecie.html [dostęp 21.01.2021].



https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/glowne-

kierunki-emigracji-i-imigracji-na-pobyt-staly-w-latach-1966-2018,4,2.html [dostęp

25.01.2021].



https://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=B2YEQD [dostęp 28.04.2021].

https://udsc.gov.pl/wp-content/uploads/2015/09/Migracje-s%C5%82ownik.pdf [dostęp

22.01.2021].

https://udsc.gov.pl/legalizacja-pobytu-w-2019-r-podsumowanie/ [dostęp 25.01.2021].

332

https://www.isp.org.pl/pl/aktualnosci/nowy-raport-niemcy-w-polsce [dostęp 25.01.2021].

http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/prognoza-ludnosci/prognoza-ludnosci-na-lata-

2014-2050-opracowana-2014-r-,1,5.html [dostęp 16.04.2021].

http://wikp.udsc.gov.pl/kraje-pochodzenia/chiny.html [dostęp 26.01.2021].

https://edgp.gazetaprawna.pl/e-wydanie/55624,9-wrzesnia-2018/65412,Dziennik-Gazeta

-Prawna/671643,Wielka-kolejka-z-Indii-do-Warszawy.html [dostęp 26.01.2021].

https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultstronaopisowa

/6149/1/1/cudzoziemcy_na_krajowym_ry [dostęp 4.02.2021].

https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatekspertyzy/3388/plik/oe-247_inter.pdf [dostęp

28.01.2021].

https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/swiat/artykuly/8223163,litwa-media-nielegalna-

migracja-z-bialorusi-do-polski-i-na-lotwe-stosunki-miedzynarodowe.html [dostęp

09.07.2021].

https://www.malopolska.uw.gov.pl/PressArticlePage.aspx?id=9087 [dostęp 27.01.2021].

https://udsc.gov.pl/ochrona-miedzynarodowa-w-i-polowie-2020-r/ [dostęp 28.04.2021].

https://www.bieszczadzki.strazgraniczna.pl/bie/dla-podroznych/14894,Statystyki.html

[dostęp 15.04.2021].

https://poranny.pl/grodno-pierwsze-osiem-osob-otrzymalo-karty-polaka/ar/5133550

[dostęp 28.04.2021].

https://www.money.pl/gospodarka/plot-na-granicy-z-bialorusia-wojsko-buduje-ogrodzenie-w-

okolicach-usnarza-gornego-6676819644963648a.html [dostęp 23.08.2021].

https://udsc.gov.pl/ochrona-miedzynarodowa-w-i-kwartale-2021-r/ [dostęp 28.04.2021].

https://zpe.gov.pl/a/zmiany-liczby-ludnosci-polski/D1A0dRW01 [dostęp 30.04.2021].

https://www.nik.gov.pl/plik/id,7566,vp,9497.pdf [dostęp 27.01.2021].

https://udsc.gov.pl/statystyki/raporty-okresowe/zestawienia-roczne/, [dostęp 11.03.2021].

http://uchodzcy.info>infos>pojecia-i-definicje [dostęp 28.04.2021].

https://udsc.gov.pl [dostęp 6.04.2021].

https://euroislam.pl/tag/ekonomicze-skutki-imigracji/ [dostęp 01.02.2021].

https://www.gov.pl/web/gov/indywidualny-program-integracji-uzgadniany-zdalnie-dla-

cudzoziemca [dostęp 2.01.2021].

http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przestepczosc-cudzozie/50867,Cudzoziemcy-

przestepczosc.html [dostęp 23.04.2021].



333

https://asystaekspercka.pl/statystyki-opisowe.html [dostęp 30.04.2021].

http://www.demografia.uni.lodz.pl/dlastud/migracje [dostęp 23.02.2021].

https://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/L_migracje_zagraniczne_ludnosci_NSP2011.pdf,

[dostęp 21.04.2021].

https://kurierwilenski.lt/2010/04/23/wilenszczyzna-otrzymuje-karte-polaka/ [dostęp

28.04.2021].

https://www.gov.pl/web/klimat/polityka-energetyczna-polski [dostęp 20.04.2021].

https://www.unicef.pl/O-nas/Aktualnosci/Niedozywienie-cichy-zabojca [dostęp 25.02.2021].

https://powroty.gov.pl/-/czym-jest-karta-polaka-i-kto-moze-ja-otrzymac [dostęp 28.04.2021].

https://www.benchmark.pl/aktualnosci/co-to-jest-internet-rzeczy-iot.html [dostęp

28.04.2021].

https://fibis.pl/zagadnienia/strategia-bezpieczenstwa-narodowego-rp-polska-na-peryferiach-

europy/ [dostęp 3.04.2021].

https://www.dw.com/pl/unhcr-liczba-uchod%C5%BAc%C3%B3w-na-%C5%9Bwiecie-

osi%C4%85gn%C4%99%C5%82a-w-ubieg%C5%82ym-roku-rekordowy-poziom/a-

53855020 [dostęp 30.04.2021].

http://popstats.unhcr.org/en/overview#_ga=1.57266346.1453658302.1456188296 [dostęp

9.04.2021].

https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_080_14.PDF [dostęp 19.01.2021].

https://forsal.pl/gospodarka/demografia/artykuly/8230754,szlaki-migracyjne-hiszpania-

grecja-na-wegrzech-postawiono-plot.html [dostęp 26.04.2021].


n/bezpieczenstwo-publiczn/5977,Potencjal-ochronny.html [dostęp 19.01.2021].

https://www.gov.pl/web/rozwoj-praca-technologia/zrownowazony-rozwoj [dostęp

19.01.2021].

https://www.gov.pl/web/ukraina/karta-polaka-informacje-ogolne [dostęp 28.04.2021].

https://warsawinstitute.org/pl/droga-polski-czech-wegier-nato/ [dostęp 28.04.2021].

https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Migration_and_migrant_

population_statistics/pl [dostęp 16.04.2021].

https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/1095332,raport-o-przestepczosci-na-

zlecenie-rzadu-niemiec-w-glownej-mierze-winni-imigranci.html [dostęp 28.04.2021].

334

Spis tabel i ikonografik

Wykaz tabel

Tabela 1. Emigracja z Polski do państw europejskich i imigracja do Polski

z państw europejskich w latach 2004 - 2018. 56

Tabela 2. Prognozowany współczynnik dzietności (TFR) w Polsce w latach 2014-2070

według czterech wariantów. 59

Tabela 3. Imigracje zagraniczne na pobyt stały według płci i wieku imigrantów

w 2018 r. 77

Tabela 4. Cudzoziemcy studiujący w Polsce według obywatelstwa. 94

Tabela 5. Główne kierunki imigracji do Polski na pobyt stały w latach 2003 – 2018. 95

Tabela 6. Emigracja z Polski do państw azjatyckich i imigracja do Polski z państw

azjatyckich w latach 2003 - 2018 (migracje na pobyt stały). 97

Tabela 7. Imigracja do Polski na okres co najmniej 12 miesięcy według płci

imigrantów oraz kraju poprzedniego zamieszkania. 99

Tabela 8. Skala repatriacji w latach 2007 – 2012, 2018 - 2020. 102

Tabela 9. Liczba osób, którym wydano decyzję o przyrzeczeniu wydania wizy

w celu repatriacji w latach 2007 - 2012. 103

Tabela 10. Wizy repatriacyjne do Polski wydane w latach 1997 - 2020 według krajów

wydania wizy. 104

Tabela 11. Cudzoziemcy, którym przyznano status uchodźcy, ochronę uzupełniającą,

zgodę na pobyt ze względów humanitarnych lub zgodę na pobyt tolerowany

według obywatelstw. 106

Tabela 12. Imigracja na pobyt stały według płci, miejsca urodzenia i kraju obywatelstwa

imigrantów w 2018 r. 107

Tabela 13. Imigracja do Polski na pobyt stały w latach 2004 – 2019. 110

Tabela 14. Cudzoziemcy, którzy otrzymali zezwolenie na pracę w Polsce wg obywatelstwa

(wybrane obywatelstwa). 111

Tabela 15. Ważne karty pobytu w podziale na obywatelstwa dane na 31.12.2020 r. 112

Tabela 16.Liczba imigrantów w Polsce na pobyt stały. 113

Tabela17. Imigranci zarejestrowani jako bezrobotni w Polsce z uwzględnieniem kraju

pochodzenia. 133

Tabela18. Imigranci pozostający długo bez pracy z uwzględnieniem kraju

335

pochodzenia. 134

Tabela 19. Liczba wiz wydanych cudzoziemcom w 2019 r. na terytorium RP

(wg obywatelstwa). 164

Tabela 20. Ruch graniczny osób w 2019 roku. 169

Tabela 21. Liczba osób, które w 2019 r. złożyły wniosek o udzielenie zezwolenia

na pobyt czasowy (wg obywatelstwa). 171

Tabela 22. Liczba osób, które w 2019 r. złożyły wniosek o udzielenie zezwolenia

na pobyt stały (wg. obywatelstwa). 177

Tabela 23. Liczba osób, które złożyły wnioski o udzielenie azylu w 2019 r.

według obywatelstwa i płci. 186

Tabela 24. Liczba osób, którym wydano decyzje w sprawach o udzielenie azylu

w 2019 r. według obywatelstwa, płci i rodzaju wydanej decyzji. 187

Tabela 25. Liczba osób, które w 2019 r. złożyły wniosek o udzielenie

ochrony międzynarodowej w RP według obywatelstwa i płci. 187

Tabela 26. Główne ośrodki akademickie w Polsce i liczba studentów cudzoziemców. 189

Tabela 27. Główne obywatelstwa imigrantów studiujących w Polsce. 190

Tabela 28. Cudzoziemcy podejrzani o popełnienie przestępstw oraz / pokrzywdzeni

na terenie Polski. 190

Tabela29. Imigranci w wieku 13 lat i więcej przebywający w Polsce czasowo

powyżej 3 miesięcy według płci i poziomu wykształcenia w %. 192

Tabela 30. Cudzoziemcy posiadający ważną kartę pobytu na terytorium

RP 2019 r. i 2020 r. 193

Tabela 31. Liczba wydanych zaproszeń dla cudzoziemców główne obywatelstwa. 194

Tabela 32. Liczba przyjętych wniosków o wydanie Karty Polaka w latach 2015 – 2017. 200

Tabela 33. Liczba decyzji odmownych w sprawie wydania Karty Polaka w latach 2015 –

2018. 201

Tabela34. Dynamika liczby wniosków i decyzji w sprawach o przyznanie Karty Polaka

w latach 2015 – 2017 (do 23 listopada). 203

Tabela35. Liczba wniosków o przyznanie Karty Polaka w latach 2015 – 2017

w Republice Białoruskiej, na Ukrainie, w pozostałych krajach byłego ZSRR. 203

Tabela 36. Liczba decyzji o przyznaniu Karty Polaka w kontrolowanych placówkach

w Kazachstanie, w Republice Białorusi, na Ukrainie. 204

Tabela 37. Karty Polaka przyznane w latach 2008 – 2019 według krajów, w których

zostały przyznane. 204

336

Tabela 38. Maksymalny czas oczekiwania na spotkanie z konsulem w sprawie

Karty Polaka w kontrolowanych placówkach w Kazachstanie, w Republice

Białorusi, na Ukrainie. 205

Tabela 39. Odsetek decyzji w sprawach Karty Polaka, w których nie dotrzymano

obowiązujących terminów załatwienia (30 dni) i nie informowano stron

o przedłużeniu tych terminów w kontrolowanych placówkach w Kazachstanie,

w Republice Białorusi, na Ukrainie. 206

Tabela 40. Cudzoziemcy zatrzymani/ujawnieni przez Straż Graniczną

za przekroczenie granicy państwowej wbrew przepisom lub usiłowanie

przekroczenia granicy państwowej wbrew przepisom w 2019 r.

na poszczególnych odcinkach granicy. 211

Tabela 41. Cudzoziemcy zatrzymani/ujawnieni przez Straż Graniczną

za przekroczenie granicy państwowej wbrew przepisom lub usiłowanie

przekroczenia granicy państwowej wbrew przepisom w 2019 r. według

obywatelstwa (wybrane obywatelstwa). 212

Tabela 42. Osoby posługujące się fałszywymi dokumentami uprawniającymi

do przekroczenia granicy/pobytu na terytorium RP ujawnione przez

Straż Graniczną w 2019 roku. Razem obywatele państw trzecich i obywatele UE,

EOG. 213

Tabela 43. Formy nielegalnego przekroczenia granicy w UE w latach 2015 - 2018. 214

Tabela 44. Zatrzymani/ujawnieni przez Straż Graniczną za nielegalny pobyt w 2019 r.

na poszczególnych odcinkach granicy. 216

Tabela 45. Liczba ujawnionych cudzoziemców, którzy nielegalnie przekroczyli granice

zewnętrzne UE/wybrane narodowości, z których pochodzi największa liczba

cudzoziemców. 219

Tabela 46. Nielegalny pobyt w Unii Europejskiej w latach 2015 - 2018. 222

Tabela 47. Cel polityki bezpieczeństwa państwa polskiego: zapewnienie istnienia,

przetrwania państwa i organizacji państwowych. 257

Tabela 48. Cel polityki bezpieczeństwa państwa polskiego: szanse na rozwój państwa. 264

Tabela 49. Cel polityki bezpieczeństwa państwa polskiego zachowanie stanu posiadania

terytorialnego. 268

Tabela 50. Cel polityki bezpieczeństwa państwa polskiego samostanowienie państwa

i samodzielności politycznej. 270

Tabela 51. Cel polityki bezpieczeństwa państwa polskiego sprawne działanie

337

administracji państwowej i równowaga wewnątrz państwa. 272

Tabela 52. Cel polityki bezpieczeństwa państwa polskiego działania podnoszące poziom

życia obywateli. 273

Wykaz ikonografik

Ikonografika 1. Imigracje w Polsce i najważniejsze akty prawne w latach 2004 – 2020. 139

338

Załączniki

Scenariusz wywiadu

Szanowny Panie,

Dziękuję za wyrażenie zgody na przeprowadzenie z Panem rozmowy. Udzielone przez

Pana odpowiedzi posłużą mi do pracy doktorskiej, pomogą odpowiedzieć na pytania

badawcze. Rozmowa potrwa maksymalnie 1 h. Jestem bardzo zainteresowana poznaniem

Pana opinii jako eksperta biorącego udział w procesie decyzyjnym. Wszystkie Pana opinie

będą dla mnie kluczowe. Najbardziej interesującym mnie okresem jest przedział czasowy

2004 – 2020. Wykorzystane w doktoracie dane będą miały charakter anonimowy.

W przygotowaniu i analizie będą podawane dane zbiorcze nie będą ujawniane imiona

i nazwiska. Chciałabym prosić o możliwość nagrywania wywiadu ponieważ chciałabym

w pełni oddać Pana opinie a nie jestem pewna czy uda mi się szybko je zanotować. Jak będzie

Pan zainteresowany bardzo chętnie podzielę się wynikami moich badań.

Pytania ogólne

1. Jakie są Pana zdaniem konsekwencje imigracji dla polityki bezpieczeństwa państwa

polskiego? Mam na myśli imigrację od roku 2004 do czasów współczesnych.

2. Jakie są Pana zdaniem cele polityki bezpieczeństwa państwa polskiego w kontekście

imigracji?

3. Co Pan rozumie przez wyzwania/zagrożenia i szanse z perspektywy celów polityki

bezpieczeństwa państwa polskiego?

3a. Jak Pan postrzega imigrację, na ile są wyzwaniem z perspektywy celów polityki


3b Jak Pan postrzega imigrację, na ile są zagrożeniem z perspektywy celów polityki


339

3c. Jak Pan postrzega imigracje, na ile są szansą z perspektywy celów polityki

bezpieczeństwa polskiego?

4. Na ile Pana zdaniem zmiany przepisów prawnych dotyczyły zjawiska imigracji

a na ile konkretnych grup imigrantów?

Pytania o Strategię Bezpieczeństwa Narodowego RP, którą Pan Profesor tworzył

5. Jakie cele stawialiście sobie Państwo podczas przygotowania Strategii? Co było dla

Państwa najważniejsze przy tworzeniu tej Strategii?

6. Jakie były kluczowe cele polityki bezpieczeństwa państwa polskiego w Strategii, którą

Pan tworzył?

7. Jakie były Pana zdaniem najważniejsze działania w obszarze polityki bezpieczeństwa

państwa polskiego w Strategii DANY ROK?

8. Jakich kluczowych działań w obszarze polityki bezpieczeństwa państwa polskiego

zabrakło Pana zdaniem w Strategii w wymiarze krajowym?

9. Jakie Pana zdaniem cele polityki bezpieczeństwa państwa polskiego zostały zawarte

w Strategii?

10. Jakie Pana zdaniem cele polityki bezpieczeństwa państwa polskiego zostały pominięte

w Strategii?

Pytania o Strategie Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r., 2014 r., 2020 r.

Poniżej znajdują się tabele /1,2,3/ chciałabym poprosić o porównanie Strategii z 2007 r.

/tabela 1/, 2014 r. /tabela 2/, 2020 r. /tabela 3/. Proszę wskazać:

340

Tabela 1 Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r.

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego

RP z 2007 r.

Co Pana zdaniem było motywacją

do powstania Strategii z 2007 r.?

Jakie Pana zdaniem były cele

polityki bezpieczeństwa państwa

polskiego w Strategii z 2007 r.?

Jakie są Pana zdaniem główne

działania polityki bezpieczeństwa

państwa polskiego w Strategii

z 2007 r.?

Czego Pana zdaniem zabrakło

w Strategii z 2007 r.?

Jakie w Pana opinii można dać

rekomendacje na przyszłość?

341


Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP

z 2014 r.

Co Pana zdaniem było

motywacją do powstania

Strategii z 2014 r.?


polityki bezpieczeństwa

państwa polskiego w Strategii

z 2014 r.?


działania polityki

bezpieczeństwa państwa

polskiego w Strategii z 2014

r.?





342


Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP

z 2020 r.

Co Pana zdaniem było

motywacją do powstania

Strategii z 2020 r.?


polityki bezpieczeństwa

państwa polskiego



działania polityki

bezpieczeństwa państwa

polskiego w Strategii z 2020

r.?





343

11. Jakie Pana zdaniem można zidentyfikować cele polityki bezpieczeństwa państwa

polskiego w Strategiach z okresu 2004 - 2020?

12. Na ile Pana zdaniem w Strategiach wskazuje się problem imigracji? Czemu się go nie

porusza?

Pytania o rekomendacje na przyszłość

13. Jak Pana zdaniem polityka bezpieczeństwa państwa polskiego poradziła sobie

z napływem imigrantów?

14. Jakie działania przyniosły pozytywne efekty? Co Pana zdaniem można było

zrobić/zaplanować lepiej?

15. Na ile na przestrzeni lat 2004 - 2020 polityki bezpieczeństwa państwa polskiego była

podobna a na ile można wyodrębnić przedziały czasowe/różnice?

16. Jak Pan ocenia zmiany polityki bezpieczeństwa państwa polskiego z perspektywy

czasu?

17. Jakie rozwiązania z perspektywy czasu proponowałby Pan żeby poradzić sobie

z wyzwaniami wynikającymi z napływu imigrantów?

18. Jakie Pana zdaniem na podstawie doświadczeń można dać rekomendacje

na przyszłość w temacie celów polityki bezpieczeństwa państwa polskiego?

Czy chciałby Pan coś dodać co z perspektywy wywiadu jest ważne a o co nie zapytałam.

Chciałabym przejść do podsumowania i omówić z Panem warunki archiwizacji.

Bardzo dziękuję za odpowiedź na pytania.

Biuletyn Informacji Publicznej - Uniwersytet Pedagogiczny

Documents

Transcript of Biuletyn Informacji Publicznej - Uniwersytet Pedagogiczny