Başbakan İsmet İnönü'nün Zonguldak Kömür Havzası Ziyaretinin Türk Basınına Yansımaları

1

BAŞBAKAN İSMET İNÖNÜ’NÜN ZONGULDAK KÖMÜR HAVZASI ZİYARETİNİN

TÜRK BASININA YANSIMALARI

Hasan KARAKUZU

Yücel NAMAL

Özet

Osmanlı Devleti döneminde ihmal edilen Zonguldak kömür havzası, Türkiye

Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra millileştirilerek Türk sanayisinin enerji kaynağı olarak

ekonomideki önemi gittikçe artmıştır. Bu yönüyle Zonguldak diğer iller arasında önemli bir

konuma sahiptir. Türkiye Cumhuriyeti devlet adamları kömür havzasının ıslahıyla yakından

ilgilenerek ekonomik alandaki etkisini daha da arttırabilmek amacıyla “Karaelmas” diyarı olarak

bilinen Zonguldak’a birçok defa ziyarette bulunmuşlardır. Bu bağlamda İsmet İnönü de birçok defa

Zonguldak kömür havzasına ziyarette bulunmuştur. Bu çalışmamızda Başbakan İsmet İnönü’nün

17-19 Kasım 1933 tarihleri arasındaki Zonguldak, Kdz. Ereğli, Gelik ve Kozlu maden ocaklarını

ziyareti incelenmiştir. Bu ziyaretle kömür ihracatının arttırılması ve Türk sanayisinde

kullanılabilmesi için ne gibi tedbirler alınması gerektiği ortaya konulmuştur. Ayrıca Türk

kömürünün İstanbul, İzmir ve Ankara gibi büyük şehirlerde ısınmada odunun yerini alması için ne

gibi çalışmalar yapılması gerektiği üzerinde de durulmuştur. Böylece bu ziyaret, Zonguldak

kömürünün Türk ekonomisindeki yerinin çok önemli olduğunu göstermiştir.

Anahtar Kelimeler: İsmet İnönü, Zonguldak Kömür Havzası, Türkiye Cumhuriyeti, Karaelmas.

The Reflections Of The Coal Field Visit Of Prime Misiter Inönü On The Turkish Media.

Abstract

Zonguldak coal field, disregarded during the Ottoman Empire period, was nationalized and

its significance in the economy grew as an energy source of Turkish industry after the

establishment of Republic of Turkey. In this sense, Zonguldak has an important position among the

other cities. Statesmen of Turkish Republic have been closely involved with the reclamation of

Zonguldak coalfields and visited Zonguldak, also known as ‘Realm of Black Diamond’, several

times on the purpose of increasing its power within economy. In this concept Ismet Inönü visited

Zonguldak coalfields many times. In this study, the visits by Ismet Inönü to the coalfields of

Zonguldak, Eregli of Black Sea, Gelik and Karadon dated between 17 and 19th November 1993 is

analysed. The visit manifested the required precautions as to using coal in Turkish industry and

increasing coal export. In addition what sort of actions is ought to be taken in order for Turkish

coal to replace wood in terms of heating in big cities like Istanbul, Izmir and Ankara is also

elaborated. Thus, this visit showed that Zonguldak coal held a very important place in Turkish

economy.

Key words: Ismet Inönü, Zonguldak Coal Field, Republic of Turkey, Black Diamond.

Giriş

Sanayi devrimiyle beraber buharla çalışan makinelerin gemilerde kullanılmaya

başlanmasından sonra, buhar elde edilebilmesi için maden kömürüne olan ihtiyaç süratle artmıştır.

Bu sırada Osmanlı Devleti’nde buharla çalışan makinelerden Tophane, Darphane ve özellikle

Donanma’da faydalanılması üzerinde çalışılmasına rağmen bu uzun süre mümkün olamamıştır. III.

İnkılap Tarihi Okutmanı, Bülent Ecevit Üniversitesi. Yrd. Doç. Dr,, Bülent Ecevit Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fak. Tarih Bölümü Öğretim üyesi

2

Selim döneminden sonra İngiltere’den her yıl bir miktar maden kömürü satın alınarak, asrın

getirdiği yeni ilerlemelerden kısmen de olsa yararlanılması süreci başlamıştır.1 Kömürün dünyada

yavaş yavaş önem kazanması dolayısıyla Osmanlı Devleti’nde kömüre olan ihtiyaç artmıştır.

Kömürün Osmanlı Devleti’nde bulunmasıyla ilgili çeşitli görüşler vardır. Bunlardan ilki,

kömüre ilk kez Bolu Sancağı’nın Kdz. Ereğli kazası sahilinde bir tesadüf sonucu karşılaşıldığını,2

ikinci görüş kömürün ilk kez Hacı İsmail oğlu tarafından bulunduğunu,3 üçüncü görüş kömürün

1829 yılında Uzun Mehmet tarafından bulunduğunu ileri süren görüştür.4 Kömürün kimin

tarafından bulunduğu meselesi bu yönüyle uzun bir süre daha tartışılmaya devam edecektir.

Sultan Abdülmecit’in saltanatı sırasında kömür bulmak için Kdz. Ereğli’ye gönderilen bir

heyet tarafından ilk kömür damarlarının bulunmasının ardından Havza’nın sınırlarını tespit eden

mazbatanın Darphane Nazırı Müşir Tahir Paşa aracılığıyla saraya takdim edilmesiyle 1848 yılında

kömür madenlerinin işletilmesine başlanmıştır.5 Zonguldak Kömür Havzası 1848-1865 yılları

arasında Has Hazine İdaresi, 1865-1908 yılları arasında Deniz İdaresi altında işletilmiştir.

Zonguldak Kömür Havzası’nda üretilen kömürün 1882 yılında %40’ının yurt dışına ihraç

edilmesine devlet tarafından izin verildikten sonra havza, yabancı sermaye akınına uğradı. Fransız

sermayeli “Ereğli Şirket-i Osmaniyesi’nin” 1893 yılında kurulması ve daha sonra İtalyan

sermayeli “Türk Kömür Madenleri Şirketi”nin kurulmasıyla havzanın önemi gittikçe artmıştır.6

Böylece 1907-1908’de Zonguldak-Kdz. Ereğli Kömür Havzası 43 milyona yakın bir gelirle

Osmanlı Devleti’nin en önemli madencilik bölgesi haline geldi.7 1908-1920 yılları arasında Nafia

İdaresi, Havza-i Fahmiye Müdüriyeti Teşkilatı, Ticaret, Ziraat ve Maadin Nezareti tarafından idare

edilmiştir. Mütareke döneminde Zonguldak Kömür Havzası Fransız kuvvetleri tarafından işgal

edilmiş, idaresi de merkezi İstanbul’da kurulan “İtilaf Devletleri Kömür Komisyonu”nun emrine

geçmiştir.8 Görüldüğü üzere Havzanın bu ekonomik öneminden dolayı Zonguldak, 1896 yılında

ilçe, 1920 yılında sancak ve 1924 yılında il olmuştur.9

Milli Mücadele döneminde TBMM Hükümeti ekonomik öneminden dolayı bölgeye yakın

ilgi göstermiştir. Bunun sonucunda 15 Ağustos 1920’de ilk kanun, 28 Nisan 1921 tarihinde

“Zonguldak ve Ereğli Havza-i Fahmiyesinde Mevcut Kömür Tozlarının Amele Menafi-i

Umumiyesine Olarak Füruhtuna Dair Kanun” ve 10 Eylül 1921 tarihinde “Ereğli Havza-i

Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun”ları çıkarmıştır.10

T.B.M.M Hükümeti

bu kanunları çıkartmakla Havzaya verdiği önemi net olarak göstermiştir.

Cumhuriyetin ilanından sonra da Zonguldak’taki “Havza-i Fahmiye Müdiriyeti Teşkilatı”

muhafaza edilmiş, ancak 1939’da bu idarenin görevleri Mıntıka İktisat Müdürlüğü’ne

devredilmiştir.11

Cumhuriyet Hükümeti Havza’da milli sermaye ile kurulan şirketlerin önemli bir

rol oynayabilmesi için İş Bankası tarafından kurulan Türkiş, Kömüriş, Kilimli Anonim Şirketleri

vasıtasıyla bölgede çalışmalarını gerçekleştirmiştir.12

Böylece Zonguldak Kömür Havzasında

millileştirme politikasının ilk adımı başarıyla gerçekleştirilmiştir.

Cumhuriyet dönemiyle birlikte devlet adamları Zonguldak Maden Havzası’nın ekonomik,

coğrafi ve stratejik öneminden dolayı sıklıkla Havza’ya ziyaretlerde bulunmuşlardır. Bu

ziyaretlerden bazıları şunlardır: Maliye Bakanı Hasan Saka 25 Mart 1923’te, İmar ve İskân Bakanı

1 Bahri Savaşkan, Zonguldak Maden Kömürü Havzası Tarihçesi 1829-1989, Türkiye Taşkömürü Kurumu, Eğitim

Daire Başkanlığı Yayını: 59, Zonguldak 1993, s. 3. 2 Ekrem Murat Zaman, Zonguldak, İnsan, Mekân, Zaman, TMMOB Mühendisleri Odası Yayınları, Zonguldak 2012, s.

46. 3 Ahmet Ali Özeken, Ereğli Kömür Havzası Tarihi 1848-1940, Kenan Matbaası, İstanbul 1944, s. 13-14; Zonguldak

Maden Kömür Havzası Tarihçesi, s. 4-7. 4 Savaşkan, s. 5. 5 Savaşkan, s. 6. 6 Doğu Karaoğuz, Kuvayı Milliye Ruhuyla Bir Ömür, Truva Yayınları, İstanbul 2011, s. 59. 7 E. Atilla Aytekin, Zonguldak- Ereğli Kömür Havzası İşçileri 1848-1922, 1.Basım, Yordam Kitap, İstanbul 2007, s. 33. 8 Özeken, s. 17-22; Aytekin, s. 29-40. 9 Hamit Kalyoncu, Kömürde Açan Çiçek, Pervaz Yayınları, Ankara 2005, s. 159; Karaoğuz, s.62. 10 Aytekin, s. 39-40. 11 Özeken, s. 22-23. 12 Özeken, s. 23.

3

Celal Bayar 1 Haziran 1926’da, Ziraat Bakanı Hayri Bey 6 Aralık 1928’de, İktisat Bakanı Rahmi

Bey 24 Haziran 1928’de, Nafia Bakanı Recep Bey 8 Ağustos 1930’da, Genelkurmay Başkanı Fevzi

Çakmak Paşa 9 Temmuz 1931’de, İçişleri Bakanı Şükrü Kaya 19 Ağustos 1931’de ziyaret ve

incelemelerde bulunmuşlardır. Ayrıca C.H.P parti örgütünden milletvekilleri Cevat Abbas Bey,

Halil Bey, Hasan Cemal Bey, Saffet Bey, Dr. Cemal Bey, Memduh Şevket Bey, Mahmut Bey,

Yunus Nadi Bey’in yanı sıra çeşitli yıllarda müsteşarlar, genel müdürler, yazarlar, bilim adamları

ve iş grupları Zonguldak Kömür Havzası’na gelerek uzun tetkikler yaparak devam eden çalışmalar

hakkında bilgi almışlardır.13

Bu ziyaretlerin en önemlilerinden birisi de 26 Ağustos 1931 tarihinde

Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün yaptığı ziyarettir. Atatürk bu ziyaretinde Üzülmez

Kömür Ocakları bölgesine giderek yetkililerden kömür havzası, kömür üretimi ve çalışmalar

hakkında bilgi almıştır.14

Bu ziyaretler arasında 1933 yılında İsmet İnönü’nün başbakan sıfatıyla

yaptığı ziyaret ve sonrasındaki gelişmeler bölge açısından ayrı bir öneme sahiptir.

1. İsmet İnönü’nün Zonguldak Ziyareti Ve İncelemeleri

Atatürk hükümetleri döneminde Zonguldak Kömür Havzasına önem verildiğini, bu

hükümetler döneminde madencilikle ilgili yapılan kanuni düzenlemelerden ve İnönü’nün başbakan

sıfatıyla sıklıkla bölgeye yaptığı ziyaretlerden anlamaktayız. Bu bağlamda yaptığı ziyaretlerden

birisi de 1933 yılında yaptığı ziyarettir. İsmet İnönü 1930 yılında Zonguldak’a geleceğini

vadetmesine rağmen bu ziyaret ancak 1993 yılında gerçekleşmiştir.15

Zonguldak milletvekillerinin

14 Kasım 1933 tarihli telgrafıyla Başbakan İsmet İnönü’nün iki güne kadar Zonguldak’a geleceği

haber verildikten sonra Zonguldak ve Kdz. Ereğli’de sokaklar, liman ve maden ocakları bölgesi

defneler, bayraklar ve taklarla donatılarak karşılama hazırlıkları yapılmıştır.16

Başbakan İsmet

İnönü ve beraberinde İktisat Bakanı Celal Bayar’ın yapacağı Zonguldak Kömür Havzası ziyareti

şehirde büyük bir ilgi uyandırmış, madenciler ve kömür tüccarları bu ziyaretin çok iyi sonuçlar

vereceği düşüncesine sahip idi. Bu gezi nedeniyle madenciler ve kömür tüccarları havzanın

gelişimi ve madenciliği ilgilendiren konular hakkında Başbakan’a ve İktisat Bakanına bilgi

vermeye hazırlanmışlardır.17

İsmet İnönü’yü karşılamak üzere Zonguldak Valisi Halit ve Fırka Reisi Mithat Akif,

Maden Müdde-i Umumu İsmail Hakkı, Emniyet Müdürü Osman Münir, Orman Müdürü Bekir

Sıtkı, Baytar Müdürü Muhittin, Ziraat Memuru Cevdet, Vilayet Daimi Encümeni Azası’ndan

İbrahim Ethem ve Tahir Karauğuz, Fırka Reisi Süreyya Rıfat, İş Bankası Müdürü Kemal ve Türkiş

Şirketi Umum Müdürü Esat, Yardımcısı Sait Bey ve diğer eşraftan oluşan bir heyet motorlarla Kdz.

Ereğli’ye gitti.18

İsmet İnönü’yü taşıyan Ege vapuru Kdz. Ereğli açıklarında göründüğünde limanda

bulunan bütün gemiler, vapurlar düdüklerini çalarak gelen heyeti selamladı. Şehrin her tarafında

“Yaşa, varol, hoş geldiniz” sesleri dalgalanıyordu.19

Başbakan İsmet İnönü ile birlikte; İktisat

Bakanı Celal Bayar, Bolu Milletvekili Falih Rıfkı, Milletvekili Asım, Kalemi Mahsus Müdürü

Vedit, Sümer Bank Müdürü Nurallah Esat, Zonguldak Milletvekili Rıfat20

, Ragıp, Esat ve Hasan,

Milliyet gazetesi başyazarı Siirt Milletvekili Mahmut, Vakit başyazarı Artvin Milletvekili Doktor

Cemal, Bilecik Milletvekili Salih Bey ile birlikte yaver ve doktorlarla ziyaretin notlarını tutan

Sa’dun ve Kemal Bey gelmiştir.21

Başbakan İsmet İnönü ve İktisat Vekili Celal Bey’in Zonguldak’a gitmek üzere bindikleri

Ege vapuru, güzel bir hava ve sakin bir denizde yoluna devam ettiği sırada ilginç bir olay

13 Yücel Namal, Atatürk’ün Zonguldak Gezisi, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2010, s. 17; Yücel

Namal, “Atatürk'ün Zonguldak Kömür Havzası Gezisi (26 Ağustos 1931)" , Türkiye 18. Kömür Kongresi Bildiriler

Kitabı, 06-08 Haziran 2012, Zonguldak, s.395-408. 14 Kalyoncu, s. 159. 15 Bartın, Yıl: 5, Sayı: 240, 14 Nisan 1930, s.1. 16 Zonguldak, Yıl: 10, Sayı:383, 30 Son Teşrin 1933, s. 2. 17 Akşam, Yıl: 16, No: 5426, 16 Teşrinisani 1933, s. 1. 18 Zonguldak, Yıl: 10, Sayı: 383, 30 Son Teşrin 1933, s. 2. 19 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3426, 18 Teşrinisani 1933, s. 1; Zonguldak, Yıl: 10, Sayı: 383, 30 Son Teşrin 1933, s. 2. 20 Hakimiyet-i Milliye, Yıl: 14, No: 4431, 18 İkinci Teşrin 1933, s. 1. 21 Zonguldak, Yıl: 10, Sayı: 383, 30 Son Teşrin 1933, s. 2.

4

yaşanmıştır.22

İsmet İnönü’yü Zonguldak’tan gelen heyetle beraber Kdz. Ereğli Kaymakamı Emin

ve Belediye Başkanı İsmail Bey motorlarla gidip vapurda karşılamıştır. Zonguldak Valisi Halit

Bey, İsmet İnönü’ye: “Zonguldak valisiyim. Şahsımın ve vilayet halkının zatı devletleri için

mahfazai kalbimizde daima ruhumuz gibi sakladığımız muhabbet, minnet ve şükran duygularını arz

için geldik. Hoş geldiniz, Paşam.” diye hitap etmiştir.23

İsmet İnönü, Kdz. Ereğli’ye 17 Kasım 1993 Cuma günü gelmesinden sonra ilk olarak Kdz.

Ereğli’de Gülüç Deresi ile limanın içi gösterildikten sonra Hükümet Konağı, Belediye, Halk Fırkası

ve yeni yapılan elektrik santrali gezdirildi.24

İnönü, Kdz. Ereğli gezisi sırasında Mehmet Efendi’nin

kahvesine uğrayarak burada halkla sohbet etmiştir. Ardından halkın tezahürat ve alkışları arasında

motora binip Kdz. Ereğli’den ayrılarak25

saat 11.00’da Zonguldak’a hareket etmiştir.26

Başbakan İsmet İnönü 17 Kasım 1933 Cuma günü Zonguldak’a geldikten sonra ilk

görüşmelerini 18 Kasım 1933 Cumartesi günü Zonguldak C.H.F Kaza Reisi Hasan, Belediye Reisi

Kadri, Bartın ve Devrek heyetleriyle yaparak bölgenin genel ve iktisadi durumu hakkında bilgi

almıştır.27

Ardından Halkevi binasına giderek binanın yeni yapılan kısımlarını gezmiştir. İsmet

İnönü bu çalışmalardan çok etkilenerek CHF Reisini ve Vali Halit Beyi kutlayarak “Bu bina,

mühim bir eser olacaktır. Çok toplanmalı ve çok konuşmalıyız” demiştir. Halkevinden çıktıktan

sonra alkış yağmuru içinde liman tarafına dönerek mendireğin sonuna kadar gidip bütün tesisatı

gözden geçirmiştir. Liman faaliyetleri, işçilerin çalışma tarzını yükleme ve boşaltma işleri dâhil her

nokta üzerinde uzun uzadıya bilgi almıştır.28

İsmet İnönü ve beraberindekiler otomobillerle Gelik

maden bölgesine giderek maden ocağını iç ve dış olmak üzere bütünüyle incelemiştir.29

İsmet İnönü, Gelik maden bölgesini gezdiği sırada bir amele ile konuşmuştur. Bu

konuşmasında Paşa, ameleye yevmiye ücretlerini ve aylık kazançlarını sormuş; amele, İsmet

Paşa’ya gündeliklerinin elli kuruş olduğunu, aylık kazançlarının on lirayı bulduğunu söylemiştir.

İsmet Paşa bölgeden ayrıldıktan sonra bu sırada orada bulunan ecnebi mühendis İsmet Paşa’nın

dinlediği ameleyi yazıhaneye çağırıp kendisine “Sen bizi şikâyet edersin ha! Şimdi derdini

dilediğine anlat!” gibi hakaretler ederek yardımcısıyla birlikte ameleye dayak atıp işten atmıştır.30

İsmet İnönü, 19 Kasım Pazar günü “Türkiş” şirketinin ocak bölgesine giderek kömür

çıkarma faaliyetini ve ocağın bütün tesisatını inceledikten sonra uzmanlardan bilgi alarak saat

14.00’da Kozlu’da “Kömüriş” ve “Türkmür” şirketlerinin bütün tesislerini inceleyerek şirketlerin

genel müdürlerinden maden işletme şekilleri, kömür üretimi ve işçileri hakkında bilgi almıştır.31

İsmet İnönü, 19 Kasım 1933 Pazar günü saat 16.00’da Zonguldak iskelesini dolduran

halkın ve işçilerin arasından geçerek Gülcemal vapuruna binmiştir. İskelede Zonguldak Halkevi

bandosu, polis, jandarma, izci, mektepliler, memurlar ve Zonguldak halkı tarafından selamlanarak

uğurlanmıştır.32

Başbakan İsmet İnönü, Zonguldak’tan ayrılırken Gülcemal vapurunda Zonguldak

gazetesine şu beyanatta bulunmuştur:

22 Ege vapurundaki yolculardan bir hanım sancılanmış ve iki erkek çocuk dünyaya getirmiştir. Çocuklardan birine İsmet,

diğerine Celal ismi verilmiştir. Bu olay yolculuğu neşelendirmiş ve doğum yapan kadına hediyeler gönderilmiştir. Ayrıntılı bilgi için bkz; Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3426, 18 Teşrinisani 1933, s. 6; Akşam, Yıl: 26, No: 5427, 17

Teşrinisani 1933, s. 1. 23 Zonguldak, Yıl: 10, Sayı: 383, 30 Son Teşrin 1933, s. 2. 24 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3426, 18 Teşrinisani 1933, s. 1. 25 Zonguldak, Yıl: 10, Sayı: 383, 30 Son Teşrin 1933, s. 2. 26 Hakimiyet-i Milliye, Yıl: 14, No: 4431, 18 İkinci Teşrin 1933, s.1. 27Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3425, 17 Teşrinisani 1933, s. 3; Zonguldak, 30 Son Teşrin 1933, s. 2; Hakimiyet-i Milliye, Yıl:

10, No: 3428, 20 İkinci Teşrin 1933, s. 1-5. 28 Zonguldak, Yıl: 10, Sayı: 383, 30 Son Teşrin 1933, s. 2. 29 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3425, 17 Teşrinisani 1933, s. 3; Zonguldak, Yıl: 10, Sayı: 383, 30 Son Teşrin 1933, s. 2;

Hakimiyet-i Milliye, Yıl: 14, No: 4433, 20 İkinci Teşrin 1933, s.1-5. 30 Zonguldak, Yıl: 10, Sayı: 383, 30 Son Teşrin 1933, s. 3-4. 31 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3425, 17 Teşrinisani 1933, s. 3; Zonguldak, Yıl: 10, Sayı: 383, 30 Son Teşrin 1933, s. 2;

Hakimiyet-i Milliye, Yıl: 14, No: 4433, 20 İkinci Teşrin 1933, s. 1-5. 32 Hakimiyet-i Milliye, Yıl: 14, No: 4433, 20 İkinci Teşrin 1933, s. 5; Zonguldak, Yıl: 10, Sayı: 383, 30 Son Teşrin 1933,

s. 3.

5

“Kömür havzasını tanımak için iki üç gün çalıştım. Yerinde görüşlerim çok

istifadeli oldu. Şehirle havzanın inkişaf halinde bulunan servet ve sanayii dikkati açık bir

surette celbetmektedir. Geldiğimden çok memnun oldum. Kdz. Ereğli’de, Kozlu’da ve

Zonguldak’ta mütehassıs oldum. Büyük şirketlerde, madenci müteşebbislerde kömür

havzasından en doğru bir surette istifade etmek için hissettiğim takayyüt havzanın inkişafı

için çok iyi bir alamettir. Amelenin çalışkanlığı ve intizamı ayrıca dikkatimi celp etti. Her

şeyden evvel maden ve sanayi ve mıntıkalarının terakkisi amelenin kabiliyetine bağlıdır.

Kabiliyet dediğim zaman bilgi ve ihtisası, iyi nizamlı, geçimli işletmecilerle ahenk içinde

çalışmak imkânlarını murat ediyorum. Bütün bu nokta-i nazarlardan intibaım müspettir.

Zonguldak’tan muhabbetle ayrılıyorum: Yakın zamanda tekrar görüşmek için”.33

İsmet

İnönü Zonguldak’ta gördüklerinden çok memnun kalarak ayrılmış ve havzanın öneminden

dolayı tekrar geleceği vaadinde bulunmuştur.

Başbakan İsmet İnönü ve İktisat Bakanı Celal Bey’in Zonguldak Kömür Havzası’ndan sonra

Bakırköy ve Feshane fabrikalarını ziyaret etmeleri ülkenin sanayileşmesine son derece önem

verdiklerini göstermektedir. Zonguldak ve çevresinde yerin altından çıkan karaelmasın ülke için

çok büyük bir zenginlik kaynağı olduğu bilincindedir. Çünkü maden ocakları binlerce işçi ve aileyi

yaşatan, ülkenin servetini dışarıya akmaktan koruyan çok faydalı işletmeler olarak faaliyetlerini

sürdürmektedir.34

2.İsmet İnönü’nün Zonguldak Ziyaretinin Basındaki Yankıları

2.1.İsmet İnönü’nün Zonguldak Ziyaretinin Ulusal ve Yerel Basındaki Yansımaları

İsmet İnönü’nün Zonguldak’a gelişi ulusal ve yerel basında büyük yankı uyandırmış gazete

manşetlerinde ve köşe yazılarında yer bulmuştur.

Cumhuriyet Gazetesi bu ziyareti manşetine; “Başvekilimiz Zonguldak havzasında tetkikat

yapacak, Başvekilimize Zonguldak’ta intizar,35

İsmet Paşa bu sabah geliyor, Başvekilimizin

Zonguldak seyahati bütün memleketi sevindirecek ehemmiyetli bir hadisedir; İsmet Paşa,

İktisat Vekili Celal Beyle birlikte bu akşam İstanbul’dan Zonguldak’a hareket edecek,36

İsmet Paşa dün şehrimizden geçerek Zonguldak’a gitti, Başvekilimizi kömür havzasında iki

gün kalarak dönmesi bekleniyor,37

İsmet Paşa Hazretleri dün Kdz. Ereğli’yi ziyaret ettikten

sonra Zonguldak’a vardılar, Zonguldak’ta,38

Başvekil Pş. Zonguldak’ta ocakları gezdiler,

Havzanın ve memleketin refahı için çok hayırlı tedbirlerin alınacağı günler uzak değildir,

İsmet Paşa Hz. Kozlu’ya gezdiler, Başmakalemiz Zonguldak’ta memnuniyet uyandırdı,39

Başvekilimizin Zonguldak’ta mühim beyanatı, Başvekilimiz dün halkın tezahüratı arasında

Zonguldak’tan ayrıldı, Başvekilimiz akşam treniyle Ankara’ya gidecek,40

iktisadi

hayatımızda yeni bir inkılabın başlangıcı, Başvekilimizin seyahati kömür havzamızın

tarihine yeni bir istikamet verecek zamanın geldiğini gösteriyor”41

gibi başlıklarla

taşımıştır. Böylece İsmet İnönü’nün Zonguldak’ta maden ocaklarını gezerek incelemelerde

bulunacağından ve bu ziyaretin kömür üretimine yeni bir yön vereceğinden söz edilmiştir.

Akşam Gazetesi’nde; “İsmet Paşa Zonguldak’a gidiyor, Seyahatin kömür ticaretimiz için

iyi neticeler vereceği ümit ediliyor,42

Kdz. Ereğli limanı hakkında da tetkikat yapacak,43

İsmet Paşa

33 Hakimiyet-i Milliye, Yıl: 14, No: 4433, 20 İkinci Teşrin 1933, s. 5; Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3428, 20 Teşrinisani

1933, s. 5; Akşam, Yıl: 16, No: 5430, 20 Teşrini Sani 1933, s. 2; Zonguldak, Yıl: 10, Sayı: 383, 30 Son Teşrin 1933, s. 1;

İsmet İnönü Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj ve Söyleşiler 1933-1938, Hazırlayan; İlhan Turan, TBMM Kültür, Sanat

ve Yayın Kurulu Yayınları No: 98, Ankara 2003, s. 33. 34 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3428, 20 Teşrinisani 1933, s. 1. 35 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3423, 15 Teşrinisani 1933, s. 1. 36 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3424, 16 Teşrinisani 1933, s. 1. 37 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3425, 17 teşrinisani 1933, s. 1. 38 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3426, 18 Teşrinisani 1933, s. 1. 39 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3427, 19 Teşrinisani 1933, s. 1-6. 40 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3428, 20 Teşrinisani 1933, s. 1-5. 41 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3429, 21 Teşrinisani 1933, s. 1. 42 Akşam, Yıl: 16, No: 5426, 16 Teşrinisani 1933, s. 1.

6

Zonguldak’ta gördüklerinden çok memnun,44

Başvekilin Zonguldak seyahati çok feyizli neticeler

verecek,45

Zonguldak’ta büyük bir elektrik santrali inşa edilecek, hükümet kömür sarfiyatını

arttırmak için mühim tedbirler alıyor”46

şeklinde haberler verilerek İsmet Paşa’nın Zonguldak

ziyaretinin, kömür üretimi için çok önemli olduğu vurgulanmıştır.

Hakimiyet-i Milliye; “İsmet Paşa hazretleri yollarda halkın büyük saygı ve sevgileri ile

karşılandılar, Kdz. Ereğli büyük bayram yaptı, Başvekilimiz Kdz. Ereğli’de candan tezahüratla

karşılandı ve Zonguldak’a hareket etti, Başvekilimiz Zonguldak’ta,47

Başvekilimiz dönüyor,

Zonguldaklılar Başvekili coşkunca uğurladılar, kömür havzasını tanımak için iki üç gün çalıştım

yerinde görüşlerim çok faydalı olduğu”48

şeklindeki başlıklarla İsmet İnönü’nün Zonguldak ve

çevresine gelişinin halk tarafından sevinçle karşılandığı bunun yanında ziyaretin Havza açısından

çok iyi sonuçlar vereceği belirtilmiştir.

Zonguldak Gazetesi; “İsmet Paşa Hz. yakında geleceklerini va’d buyurdular, Zonguldak ili

günlerce sevinçle çalkalandı”49

başlığıyla yapılacak ziyaretin Zonguldak ve çevresinde

memnuniyet uyandırdığından bahsetmiştir.

2.2. Köşe Yazarlarının Ziyaretle İlgili Değerlendirmeleri

Başbakan İsmet İnönü’nün 1933 yılındaki Zonguldak Kömür Havzası ziyareti Cumhuriyet,

Milliyet ve Hâkimiyet-i Milliye gibi ulusal basın organlarında Yunus Nadi, Siirt Milletvekili

Mahmut, Celal Zühtü ve Falih Rıfkı tarafından köşelerine taşınmış ve ziyaretin önemi hakkında

yazılar yazılmıştır.

Yunus Nadi, 16 Kasım 1933 tarihli Cumhuriyet gazetesindeki köşesinde İsmet İnönü’nün

Zonguldak ziyaretinin çeşitli nedenlerle gecikmiş olmasına rağmen bu ziyaretin gerçekleşmesinin

kömür havzasında büyük memnuniyet uyandırdığını belirtmiştir. Yunus Nadi bu ziyaretin, kömür

havzasının modern Türkiye’nin kıymetli bir hazinesi olması sebebiyle bu kaynağın hiçbir sebep ve

bahane ile ihmal edilmeyeceğini göstermesi açısından çok önemli olduğunu belirtmiştir. Nadi

yazısında, Zonguldak’ta her ton kömüre verilen her kuruş veya liranın bütün ülkenin faydasına

kullanıldığından söz ederek kömür işletmelerinin arttırılması için ihtiyacımızdan fazla çıkacak

kömürlerin ihraç edilmesi gerektiğini belirtmiştir. İsmet İnönü’nün Zonguldak’ı ziyaret etmesinin

havzaya ve ülkeye büyük yararlar getireceği üzerinde de özellikle durmuştur.50

Siirt milletvekili Mahmut Bey, 19 Kasım 1933 tarihli Milliyet gazetesindeki yazısında;

Havza’da görülen her iyi ve güzel işin Cumhuriyet devrinin eseri olduğu, bununla birlikte

Zonguldak ve Kdz. Ereğli kömür havzasının ne zor mücadelelerden sonra alındığını öğrenmemiz

gerektiğinden bahsetmiştir. Kömür meselesinin çözümü sırasındaki en önemli konuların

şimendifer, liman inşaatı ve elektrifikasyon olduğuna dikkat çekmiştir. Kömür şirketlerinin dışarıya

zararına yaptıkları satışın, üretim fiyatını biraz azaltmak ve ülkeye döviz kazandırmak için

yapıldığından söz etmiştir.51

Celal Zühtü Bey, 21 Kasım 1933 tarihli Cumhuriyet gazetesindeki değerlendirmesinde;

İsmet İnönü ile İktisat Bakanı Celal Bey’in Zonguldak’a gelmesinin Kömür Havzası’nın gelişmesi

açısından yeni bir inkılâba başlangıç olduğuna dikkat çekmiştir. Havzanın I. Dünya Savaşına kadar

dünya tarafından tanınmadığını ancak, Cumhuriyet dönemiyle birlikte öneminin giderek arttığını

vurgulamıştır. Celal Zühtü Bey bu söylemlerini pekiştirmek amacıyla Zonguldak Kömür

Havzasında; 1902 senesinde 288.000 ton, 1922 yılında 410.000, 1933 yılında 1.600.000 ton kömür

çıkarıldığını ve bu durumun Cumhuriyetin her sahada meydana getirdiği ilerlemelerin bir sonucu

43 Akşam, Yıl: 16, No: 5427, 17 Teşrinisani 1933, s. 1. 44 Akşam, Yıl: 16, No: 5430, 20 Teşrinisani 1933, s. 1. 45 Akşam, Yıl: 16, No: 5431, 21 Teşrinisani 1933, s. 1. 46 Akşam, Yıl: 16, No: 5458, 18 Kânunuevvel 1933, s. 1. 47 Hakimiyet-i Milliye, Yıl: 13, No:4431, 18 İkinci Teşrin 1933, s. 1-4. 48 Hakimiyet-i Milliye, Yıl: 13, No: 4433, 20 İkinci Teşrin 1933, s. 1-5. 49 Zonguldak, Yıl: 10, Sayı: 362, 19 Nisan 1933, s. 1. 50 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3424, 16 Teşrinisani 1933, s. 1-2. 51 Ayın Tarihi, 15 II-Teşrin-31 I.Kanun 1933, s. 64.

7

olduğunu ifade etmiştir.52

Bu bağlamda Cumhuriyet idaresinin kömür üretimini 10 yılda % 400

arttırdığından dolayı üretim kabiliyetinin de 3 ila 3.5 milyon tona yükseldiğini ve daha da

yükseleceği öngörüsünde bulunmuştur.53

Ayrıca yabancı ülkelere yapılan satışların arttırılması için

geçişi kolaylaştırmak, çok yüksek olan nakliye masrafını indirmek ve güvenilir bir liman

yapılmasının gerekli olduğunu belirtmiştir. Havzanın jeolojik incelesine bir an önce başlanmasının,

mevcut damarların yön ve genişliklerinde yeni servet yerlerinin meydana çıkmasına ve önemli

sermayelerin iş yapmasını sağlaması açısından çok önemli olduğunu vurgulamıştır.54

İktisat Bakanı Celal Bey ile yapılan 23 Kasım 1933 tarihli Cumhuriyet gazetesinde

yayınlanan röportajda; Havza’da üretimin artması ve amele hayatının düzenlenmesi konusundaki

gelişmelerin ortada olduğu dile getirilerek Türkiş ocaklarında ameleye ucuz yemek verildiğinden

bahsetmiştir. Celal Bey, Havzanın bir tarafında yapılan yeniliğin diğer yerlerde de yapıldığından

söz ederek, kömür üretim miktarının 1.500.000 tona çıkarılarak yapılanların etkisini gösterdiğini

vurgulamıştır. Ayrıca kömür siyasetinde takip edilecek hareketi tayin ve tespit etmek gerektiğini

ifade etmiştir.55

Falih Rıfkı, 23 Kasım 1933 tarihli Hâkimiyet-i Milliye gazetesindeki köşesinde; İsmet

İnönü’nün 19. Yüzyılın kömür çağı olduğu için Türk kömürüyle ilgilendiğinin yavaş yavaş

sanayileştiğimiz için ülkenin ham madde ve enerji kaynaklarını iyi bilmek gerektiğinden

bahsetmiştir. Kömürün, elektrik ve benzinin yanı sıra birçok çeşidinden faydalanıldığı için

“Karaelmas” unvanını kolay kolay elden bırakmayacağını vurgulamıştır. Zonguldak Kömür

Havzasında; 1900’de 300.000, 1920’de 651.000, 1932’de 1.200.699 ton kömür çıkarılabildiğini bu

yüzden kömürün şehir ve kasabaları ısıtabileceği, bütün makineleri çalıştırabileceğini ifade

etmiştir.56

Falih Rıfkı, 25 Kasım 1933 tarihli Cumhuriyet gazetesindeki bir başka köşe yazısında ise

Zonguldak Kömür Havzası için alınması gereken tedbirleri aşağıdaki şekilde açıklamaya

çalışmıştır:

1) Filyos Irmak Hattını Kdz. Ereğli’ye bağlayarak Kdz. Ereğli dalgakıranını yapmak

gerekir.

2) Kdz. Ereğli Havzası’nda uzman amele sorununun çözülmesi gerekir.

3) Harp fabrikalarının bir kısmı ucuz kömür sobaları yaptığı için sobalar devlet dairelerine

ve halka ucuz olarak taksitle verilebilir, kömür her yerde küçük miktarda satılmalıdır.

4) Bir ocağı işleterek ocağın verim kabiliyetine göre bütün tesisatı yaptırmak

gerekeceğinden bir maden kanunu hazırlayarak Havza’da sıkı bir kontrol yapılmalıdır.57

Falih Rıfkı 25 Kasım 1933 tarihli Cumhuriyet gazetesinde; Kömürün en büyük kısmının

yıkanarak satılırsa daha fazla faydalanılabileceğini ve diğer ülkeler gibi kömürü yakacak ve gazdan

başka antriasit, briket, katran, suni gübre ile yirmi altıyı bulan çeşidinden faydalanmamız

gerektiğini dile getirmiştir. 1932 yılı sonuna kadar Kdz. Ereğli-Fransız Şirketi’nin harcadığı

sermayenin 25.000.000, Kömüriş’in 3.000.000, İtalyan Şirketi’nin 5.000.000, özel ocakların da

3.000.000 Türk Lirası hesap edilirse Kdz. Ereğli Kömür Havzası’na 39.000.000 Türk Lirasının

yatırıldığına dikkat çekmiştir. Falih Rıfkı, yazısının ilerleyen bölümlerinde istatistikî bilgiler

vermiştir. Bu bağlamda 1924 yılında 168.000 ton kömür ihracatından 2.268.500, 1932’de 400.000

ton ihracattan 3.784.000 Türk Lirası kazandığımızı ve yurt dışına ortalama 4 Türk Lirasına kömür

verdiğimiz halde maliyetinin 7-8 Türk Lirası olduğunu vurgulamıştır. Yazar, Cumhuriyet ve

Hakimiyet-i Milliye gazetelerinde yazmış olduğu yazılarında bu durumu şöyle açıklamıştır. Döviz

52 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3429, 21 Teşrinisani 1933, s. 6. 53 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3429, 21 Teşrini Sani 1933, s. 1. 54 Ayın Tarihi, 15 II.Teşrin-31 I.Kanun 1933, s. 63. 55 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3431, 23 Teşrinisani 1933, s. 1. 56Hâkimiyet-i Milliye, Yıl: 14, No: 4436, 23 İkinci Teşrin 1933, s.1; Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3433, 25 Teşrinisani 1933,

s. 5-6. 57 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3433, 25 Teşrinisani 1933, s. 5-6.

8

almak58

ve Türk kömürünü tanıtmak için kömür fiyatında indirim yapıldığından dolayı yurtdışına

ihraç edilen kömürün yurtiçinde satılan kömüre göre daha ucuz olduğunu belirtmiştir. 59

3. Ziyaret Sonrası Ekonomik Ve Yasal Gelişmeler

İsmet İnönü, Başbakanlığı döneminde Zonguldak’a 16 Eylül 1933, 7 Ağustos 1935, 3

Nisan 1936’da olmak üzere 3 defa gelmiştir.60

İsmet İnönü Zonguldak’a gelmeden önce 1932

yılında kömür üretimi 1.593.579 ton iken 1933 yılında 1.852.107 ton, 1934 yılında 2.288.269 ton,

1935 yılında 2.340.491 ton, 1936 yılında 2.298.649 ton seviyesine çıkarılmıştır.61

İsmet İnönü’nün

Başbakanlığı döneminde maden ve madencilikle ilgili önemli yasal düzenlemeler yapılarak yeni

kanunlar çıkarılmıştır. Zonguldak’a gelmeden önce Kdz. Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden

Amelesinin Hukukuna İlişkin kanunun 7.maddesine bazı fıkraların ilave edilmesine dair kanun

çıkarılmıştır. 10 Eylül 1921 tarihli Ereğli Havzai Fahmiyesi’nin 7 maddesinde; mahkemenin bu

maddenin uygulanmasında Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’na göre aralarında bağlantı olan

suçların davalarını birleştirmeden karara bağlayacağı, iş ve alacak davalarında Havzai Fahmiye

İdaresi danışman avukatı Amele Birliği’nde kayıtlı amelenin kanuni temsilcisi olarak vekâletname

vermeksizin mahkemede ameleyi temsil edeceği ve bu kanunun uygulanmasından Adliye ve İktisat

Bakanlığı’nın sorumlu olacağı vurgulanmıştır.62

Başbakan İsmet İnönü’nün 1933 yılında Zonguldak’a gelmesinin ardından Maden Tetkik

ve Arama Enstitü Kanunu çıkarılmıştır. Bu kanunun 2.maddesinde M.T.A’nın başlıca görevi şöyle

tanımlanmıştır; Türkiye’de işletmeğe elverişli maden ocağı ve taş ocağı sahaları bulunup

bulunmadığını, işletilen maden ve taş ocaklarının daha faydalı kullanılmasını araştırmak, maden ve

taş ocaklarının aramasını yapmak, jeolojik inceleme, kimyevi inceleme, harita almak, plan, proje ve

fenni raporları düzenlemek gibi bütün teknik ve işleri görmek, Türkiye’nin madenlerinde ve maden

sanayiinde çalışacak Türk mühendis, fen memuru, ustabaşı ve uzman işçi yetiştirmek olduğu ifade

edilmiştir.63

Bu kanunun 3. maddesinde; Zonguldak’ta bulunan tahlilhane ile kaldırılan maden

mektebinin mevcut gayrimenkulleri ile demirbaş eşya ve malzemesinden İktisat Bakanlığınca

uygun görülenlerin parasız olarak M.T.A. Enstitüsüne verileceği dikkati çekmektedir.64

1935 yılında ise Etibank Kanunu çıkarılarak bu kanunun 4. Maddesinin A fıkrasında;

maden cevherleri, taş ocağı maddeleri, madeni ham maddelerle malzemesi almak-satmak, bunların

alım ve satımına aracılık etmek, C fıkrasında Türkiye’de maden imtiyazları, maden ocağı açma

ruhsatları, taşocağı ruhsatnameleri veya bunların hisselerini sağlamak veya bırakmak olduğu

belirtilmiştir. 5.maddede M.T.A Enstitüsü’nün herhangi sahada maden cevherleri veya taşocağı için

yapmış olduğu araştırma sonucunda, işletmeğe uygun gördüğü maden ve taş ocakları hakkında

İktisad Bakanlığına verilen dosya Bakanlıkça incelenerek uygun görülen işletmeler olursa

Etibank’a ulaştırılacağı ifade edilmiştir. 7.maddede Etibank’ın elde edeceği maden ve elektrik

üretimi, nakil ve dağıtma ayrıcalığını, maden ve taşocağı ruhsatnamelerin sınırlı sorumluluğu

kendisine bağlı olmak üzere kuracağı işletmelere devredeceği yazılmıştır. 8. maddenin C

fıkrasında; elektrik üretimi, taşıma ve dağıtım sanayiine, maden cevherleri ve taşocağı maddeleri

ile elektrik alet ve makineleri ile maden malzemesi ticaret ve sanayiine ilişkin işleri görmek

amacıyla kurulmuş olan ticari işletmelerdeki hükümetin katılım hisselerini devredeceği, E

fıkrasında herhangi bir sebeple hükümete bağlı müesseselerin eline geçmiş veya geçecek maden

imtiyazlarını, maden ocağı işletme ruhsatlarını, taşocağı ruhsatnamelerini, elektrik üretim, nakil ve

dağıtım imtiyazları, maden arama ve araştırma tezkeresi, ruhsatname hisselerini ve bundan doğan

bütün hakları devredeceği ve bunların devrinde yeni bulunan madenlerin ihalesinde bu haklara

bağlı olup kıymetlendirilmesi gereken arazi ve demirbaş eşyayı devredeceği belirtilmiştir.

9.maddede, 8’inci maddenin C,D,E fıkralarında yazılı hakların ve hisselerin devri, yeni bulunan

madenlerin ihalesinin verilmesi bankanın talebi üzerine yapılacağı ve bunların kıymetlerinin,

58 Hakimiyet-i Milliye, Yıl: 14, No: 4436, 23 İkinci Teşrin 1933, s. 1. 59 Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3433, 25 Teşrinisani 1933, s. 5-6. 60 “İki Ayın Önemli Anıları”, Doğu, Yıl: 1, Cilt: 3, Sayı: 18, Nisan-Mayıs 1944, s. 58. 61 Savaşkan, a.g.e., s. 56. 62 Resmi Gazete, Sayı: 1518, 12 Haziran 1930, s. 9050. 63 Resmi Gazete, Sayı: 3035, 22 Haziran 1935, s. 5378. 64 Resmi Gazete, Sayı: 3035, 22 Haziran 1935, s. 5379.

9

İktisat ve Maliye Bakanlığı ile Maliye Bakanlığı’ndan ve bankadan atanacak birer üyeden oluşan 3

kişilik bir heyet tarafından kararlaştırılacağı dile getirilerek Belediye sınırları dışında, bankanın

ihtiyacı olan boş milli arazinin geçici olarak verileceği vurgulanmıştır. 65

1935 yılında Zonguldak kömür havzasını da ilgilendiren Maden Nizamnamesi ile 608

numaralı kanunun bazı maddelerinin değiştirilmesi hakkında kanun çıkarılmıştır. Bu kanunun

59.maddesinin F fıkrasında maden ihalesi imtiyazlarına veya Kdz. Ereğli havzası kömür ocağı

ruhsatlarına sahip olanlar madenlerini ve kömür ocaklarını kiraya veremeyeceklerinden

bahsedilmiştir. 608 numaralı kanunun 4. maddesinde bitüm ve petrol arama ruhsatnamesi, maden

arama ruhsatnamesi, maden ocağı işletme ruhsat tezkiresi, maden imtiyaznamesi ve taşocağı

ruhsatnamesi sahipleriyle maden ve taşocağı işletenlerin çalıştıracakları bütün memur ve işçilerin

Türk olacağı dile getirilerek mühendis, fen memuru, ustabaşı ve uzman işçilerin yabancı olmaları

uygun olacağı vurgulanmıştır. 5. maddede maden ihalesi imtiyazları veya Kdz. Ereğli havzası

kömür ocakları ruhsat tezkereleri sahiplerinden durumları maden nizamnamesinin 1.maddesiyele

değiştirilmiş 59. maddesinin F fıkrasına uymayanların madenleri veya kömür ocakları üzerindeki

ilişiği kesilerek ellerindeki ihale imtiyazları ile ruhsat tezkereleri devlete geçer ve kendilerine sarf

ettikleri emek karşılığı olarak yazılı oranda para ödeneceği yazılmıştır. Bu gibi şahısların madeni

veya kömür ocağını işletenlerle yapmış oldukları sözleşmelerden doğan hakları devlete

devredileceği ve krom maddeleri ile Kdz. Ereğli havzası kömür ocakları hakkında bu madde

hükümlerine göre yapılacak işlemlerin bu kanunun yayınlanmasından sonra 1 yıl içinde

tamamlamasının şart olduğu ifade edilmiştir. 6.madde bu kanunun beşinci maddesi gereğince

madenlerden veya kömür ocaklarından ilişiği kesilenlere bir defaya mahsus olmak üzere verilecek

para, madenlerin çeşitlerine göre B fıkrasında; Krom madenleri dışında, ihale imtiyazları gereğince

alınmakta olan resmi verginin elli misli, C fıkrasında; Kdz. Ereğli kömür havzasında ihale

imtiyazları gereğince alınmakta olan resmi verginin iki yüz misli olacağından bahsedilmiştir.

Ancak Kdz. Ereğli havzasında kararlaştırılan verginin alınmadığı kömür ocağı ruhsat tezkereleri

sahiplerine verilecek bu iki yüz mislin hesabı için fen heyetince bunların ellerindeki ruhsat

tezkerelerinden karışma dikkati alınmaksızın tespit edilecek sınırların çevirdiği sahalar esas kabul

olunur ve bu suretle bulunacak saha hakkında resmi kararlaştırılmış miktar tespit edildikten sonra

bunun iki yüz misli verilir şeklinde hesap edileceği belirtilmiştir.66

1936 yılında Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü hakkındaki kanunun 11.maddesinin

değiştirilmesi hakkında kanun çıkarılmıştır. Kanunun 11.maddesinin E fıkrasında maden ve taş

ocakları işletenlerin çalıştırdıkları yabancı mühendis ve uzmanlar karşısında Türk genci yetiştirmek

üzere Hazineye yatıracakları ve hazinece enstitüye verilecek ücretlerin yalnızca Türk mühendis ve

uzmanlar yetiştirmek için ayrılacağı ve bu hesabın ayrı tutulacağı ifade edilmiştir.67

1937 yılında maden ocaklarında yeraltı işlerinde kadınların çalıştırılmaması hakkındaki

milletlerarası sözleşmeye ilişkin kanun çıkarılmıştır. Milletlerarası İş Bürosu İdare Meclisi

tarafından gelen davet üzerine Cenevre’de 04.06.1935 tarihinin 19’uncu toplantısında,

Milletlerarası İş Teşkilatı Genel Konferansı’nın çeşitli tekliflerini kabul ettikten sonra 21 Haziran

1935 tarihinde “Yeraltı İşleri Sözleşmesi Kadınlar 1935” adını taşıyacak olan sözleşme kabul

edilmiştir. Kanunun 2. maddesinde kadın cinsinden hiçbir şahsın yaşı ne olursa olsun, maden

ocaklarında veya yeraltı işlerinde çalıştırılamayacağı belirtilmiştir.68

Sonuç

İsmet İnönü, Türkiye Cumhuriyeti’nin Başbakanı olarak 17-19 Kasım 1933 tarihleri

arasında Zonguldak ve çevresindeki Kdz. Ereğli, Gelik ve Kozlu maden ocaklarını ziyaret etmiştir.

Zonguldak ve çevresine yapılan bu ziyaret bir bayram havasında geçmiş ve caddeler, sokaklar ile

limanlar dâhil her yer çiçeklerle, bayraklarla donatılmıştır. Başbakan İsmet İnönü’nün yanında

İktisat Bakanı Celal Bey’in de gelmesi ziyarete ne kadar önem verildiğini göstermektedir. İnönü,

bu vesileyle İktisat Bakanı Celal Beye doğrudan Zonguldak Kömür Havzası’nın kalkınmasıyla

65 Resmi Gazete, Sayı: 5380, 22 Haziran 1935, s. 5380. 66 Resmi Gazete, Sayı: 3036, 24 Haziran 1935, s. 5397. 67 Resmi Gazete, Sayı: 3331, 16 Haziran 1936, s. 6658. 68 Resmi Gazete, Sayı: 3638, 23 Haziran 1937, s. 8359.

10

ilgili işlerin yapılması direktifini vermiştir. İsmet İnönü ve Celal Bey’in maden yerlerini tek tek

gezmesi hatta maden ocağının içlerine kadar girerek incelemelerde bulunmaları Kömür üretimine

verilen önemi gözler önüne sermesi bakımından dikkat çekicidir. Ayrıca İnönü’nün maden

bölgelerinde işçilerle konuşarak onların sorunlarını dinlemesi işçilere verdiği değeri ortaya

koymaktadır. Başbakan İsmet İnönü’nün Zonguldak ziyareti kömür üretimi ve kömür ticaretinin

geleceğinin belirlenmesi açısından önemli sonuçlar vermiştir. Bu sonuçlardan birisi olarak 1933

yılından sonra Türkiye’de kömür üretiminde yaşanan artışlar söylenebilir. İnönü’nün bu gezisinin

Kömür Havzası için en önemli kazanımı gezi sonrasında amele ve ocaklarla ilgili bazı kanunlarda

değişiklik yapılması, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Etibank kanunu, yeraltı ve maden

işlerinde kadın çalıştırılmaması kanunu gibi madencilikle ilgili yeni kanunların çıkarılması

gösterilebilir.

KAYNAKÇA

Resmi Yayınlar

Ayın Tarihi, 15 İkinciteşrin -31 Birincikânun 1933.

Resmi Gazete, Sayı:1518, 12 Haziran 1930.





Gazete ve Dergiler

Akşam, Yıl: 16, No: 5426, 16 Teşrinisani 1933.

Akşam, Yılı:16, No:5427, 17 Teşrinisani 1933.

Akşam, Yıl: 16, No: 5430, 20 Teşrinisani 1933.

Akşam, Yıl: 16, No:5431, 21 Teşrinisani 1933.

Akşam, Yıl: 16, No: 5458, 18 Kânunuevvel 1933.

Bartın, Yıl: 5, Sayı: 240, 14 Nisan 1930.

Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3423, 15 Teşrinisani 1933.





Cumhuriyet, Yıl:10, No: 3428, 20 Teşrinisani 1933.






Doğu, Yıl: 1, Cilt: 3, Sayı: 18, Nisan-Mayıs 1944.

Hakimiyet-i Milliye, Yıl: 14, No: 4430, 17 İkinci Teşrin 1933.

11




Zonguldak, Yıl: 10, Sayı: 362, 19 Nisan 1933.

Zonguldak, Yıl: 10, Sayı: 383, 30 Son Teşrin 1933.

Kitap ve Makaleler

AYTEKİN, E. Atilla, Zonguldak- Ereğli Kömür Havzası İşçileri 1848-1922, 1.Basım, Yordam

Kitap, İstanbul 2007.

Bahri Savaşkan, Zonguldak Maden Kömürü Havzası Tarihçesi(1829-1989), Türkiye

Taşkömürü Eğitim Daire Başkanlığı Yayını:59, İlk Adım Matbaası, Zonguldak 1933.

İsmet İnönü Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj ve Söyleşiler 1933-1938, Haz; İlhan Turan, TBMM

Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, No:98, Ankara 2003.

KALYONCU, Hamit, Kömürde Açan Çiçek, Pervaz Yayınları, Ankara 2005.

KARAUĞUZ, Doğu, Kuva-yı Milliye Ruhuyla Bir Ömür, Truva Yayınları, İstanbul 2011.

NAMAL, Yücel, Atatürk’ün Zonguldak Gezisi, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Ankara

2010.

_____________, "Atatürk'ün Zonguldak Kömür Havzası Gezisi (26 Ağustos 1931)" , Türkiye 18.

Kömür Kongresi Bildiriler Kitabı, 06-08 Haziran 2012, Zonguldak, s.395-408.

“İki Ayın Önemli Anıları”, Doğu, Yıl:1, Cilt:3, Sayı:18, Nisan-Mayıs 1944.

ÖZEKEN, Ahmet Ali, Ereğli Kömür Havzası Tarihçesi 1848-1940, Kenan Matbaası, İstanbul

1944.

ZAMAN, Ekrem Murat, Zonguldak İnsan, Mekân, Zaman, TMMOB Maden Mühendisleri Odası

Yayınları, Zonguldak 2012.

EKLER

Ek-1 İnönü, Bayar ve Zonguldak Valisi Halit Bey Türkiş Ocaklarından Çıkarken.

12

Ek 2 İsmet İnönü’nün Zonguldak’taki İncelemeleri. Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3428, 20

Teşrinisani 1933 Pazartesi, s.1.

Ek 3 İsmet İnönü Siyah Elmas Diyarında. Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3429, 21

Teşrinisani 1933 Salı, s.5.

13

Ek 4 İsmet İnönü’nün Maden Ocaklarındaki Gezintileri. Cumhuriyet, Yıl: 10, No: 3429, 21

Teşrinisani 1933 Salı, s. 5.

Başbakan İsmet İnönü'nün Zonguldak Kömür Havzası Ziyaretinin Türk Basınına Yansımaları

Documents

Transcript of Başbakan İsmet İnönü'nün Zonguldak Kömür Havzası Ziyaretinin Türk Basınına Yansımaları