8.2 Het modern imperialisme

Welke motieven speelden een rol bij het modern imperialisme?

Korte inleiding2. De moderne vorm van imperialisme die verband

hield met de industrialisatie.De westerse industrielanden (met Engeland en Frankrijk voorop) lijfden grote delen van Afrika en Azië in om in deze landen grondstoffen voor de eigen fabrieken te halen en er industrieproducten aan de man te brengen.Tijdens de 19e eeuw slaagden de fabrikanten erin om hun economische overwicht ook in politieke macht te vertalen.Tussen 1870 en 1914 kwamen vrijwel heel Afrika en grote delen van Azië onder controle van grote mogendheden.

Korte inleiding2. De moderne vorm van imperialisme die verband

hield met de industrialisatie.Soms gebeurde dat door directe verovering en bezetting van een gebied, soms door verdeling van invloedssferen of het vestigen van zogeheten protectoraten, waar inheemse vorsten alleen in naam de baas waren.Ook kwam het voor dat de controle slechts met economische machtsmiddelen werden uitgeoefend.De Europese expansie is in veel opzichten te begrijpen als een voortzetting van de oude koloniale politiek van de grote mogendheden in Europa. Maar er zijn ook grote verschillen. De oude koloniale politiek was gebaseerd op overzeese handel, terwijl het moderne imperialisme naar volledige controle en onderwerping streefde.Feit is dat er motieven als grondstoffen, afzetgebieden en macht meespeelden in het moderne imperialisme.

GrondstoffenEuropese fabrikanten wilden hun machines het liefst 15 uur per dag – 6 dagen per week – laten draaien, omdat dit het meeste rendement opleverde.Via Liverpool werden grote scheepsladingen ruwe katoen aangevoerd, bestemd voor de katoenfabrikanten in het Engelse Lancashire.Hierdoor ontstond er een enorme urbanisatie. Hierdoor nam de industrialisatie behoorlijk toe, wat een nadelig effect had op de gezondheid. Door een hoger sterftecijfer werd de migratie bevorderd, waardoor er snel woningnood kwam en mensen met veel mensen in een huis moesten wonen onder de rook van de fabrieken, die het milieu aantastten.

GrondstoffenEchter heeft men naast katoen ook behoefte aan andere grondstoffen als rubber voor de drijfriemen (machines), maar ook aan ijzererts en steenkool.Andere grondstoffen zoals goud en kopererts waren alleen in subtropische gebieden te vinden.Vanaf het begin waren naties bezig om hun economische en politieke macht te vergroten door handelsposten te vestigen, waarbij werd samengewerkt met plaatselijke heersers om de macht te consolideren.Dit word imperialisme genoemd.

MachtDe Europese en in mindere mate Amerikaanse macht in de wereld breidde zich in de tweede helft van de 19e eeuw enorm uit. “Flag follows trade” zeiden de Engelsen gewoonlijk, maar het moderne imperialisme was niet alleen een uiting van economische belangen.Aan het einde van de 19e eeuw gold dat zelfs niet meer voor de uitbreiding van de Europese macht in gebieden die al lang door Europeanen gekoloniseerd waren

AfzetgebiedenSlachtoffer van het moderne Europese imperialisme waren vooral landen in Azië en Afrika.Het grootste gedeelte van Afrika werd in 1880 in twintig jaar verdeeld tussen Engeland en Frankrijk.De Nederlandse historicus Wesseling schreef hierover het volgende: ‘We moeten ons realiseren dat er in de eerste fase in Afrika zelf weinig gebeurde. De deling van Afrika werd vastgelegd op de landkaarten van de Europese landen, maar daar bleef het voorlopig bij.

AfzetgebiedenDe kaarten van Afrika waren daarom een bijzonder soort kaarten. Normaal gesproken is een kaart een afbeelding van de werkelijkheid. Een symbolische en gestileerde uitbeelding natuurlijk, maar toch een voorstelling van iets wat bestaat, hetzij in fysieke zin (zoals een berg, een rivier, een stad) hetzij in politieke of sociale zin (zoals staten,landen, provincies, grenzen en dergelijke). Maar wat beeldden deze kaarten van Afrika eigenlijk uit? Niets anders dan wat Europese diplomaten in hun kanselarijen hadden afgesproken, namelijk dat zij elkaar in die gebieden hun gang zouden laten gaan.’

AfzetgebiedenFrankrijk had sinds 1830 Algerije in handen en ging meerdere delen van Noord- en Midden Afrika veroveren.Engeland poogde vooral langs de kusten zijn invloed uit te breiden met het oog op vaarroutes naar India. Op een door Bismarck in Berlijn georganiseerde conferentie (1884-1885) werd een groot deel van West-Afrika in parten gesneden en toegewezen aan Europese mogendheden.Engeland en Frankrijk voerde daarna veroveringsoorlogen in Oost-Afrika, dat door de opening van het Suez-kanaal (1869) economisch interessant werd.

Machtin 1898 raakten Engelse en Franse troepen bijna slaags bij de plaats Fashoda in Zuid-Soedan, maar door het hoofd koel te houden kon dit voorkomen worden.In Zuid-Afrika vocht Engeland van 1899 tot 1902 een felle oorlog uit met de Boeren, die de goud- en diamantrijke provincies Transvaal en Oranje Vrijstaat bewoonden: de Boerenoorlog. Deze oorlog had in Europa een enorme weerklank.Een bredere waaier van andere motieven stak naast economische achter deze opdeling van de wereld. Soms wilde een land gewoon voorkomen dat een ander land een gebied inpikte.

MachtNiet zelden was echter ook nationale trots in het geding, versterkt door superioriteitsgevoelens jegens andere volkeren op de wereld.Het sociaal-darwinisme was hier het meest vruchtbaar, want het legde een wetenschappelijke basis voor het gevoel dat blanken hoger stonden dan Aziaten, Arabieren of zwarten.Vanuit dit raciale denken ontstond op het einde van de eeuw het idee dat Westerse samenlevingen de niet-Westerse wereld moesten beschaven. Zendingsorganisaties, die de gekoloniseerde volken wilden kerstenen, hadden hiervoor al veel werk verzet, maar nu begaf de staat ook zich op dit terrein.

Het modern imperialismeLegde Frankrijk zijn koloniën gelijk een heel nieuw bestuurssysteem op, Engeland en Nederland breidde hun bestuurlijke bemoeienis met de koloniën aan het einde van de 19e eeuw pas uit.De Engelsen spraken van ‘the white man’s burden.’ De Nederlanders spraken van ‘Ethische Politiek.’In beide gevallen leek het alsof het beleid menselijker werd, maar in feite leidde deze beschavingsdrang tot een veel ingrijpende bemoeienis met de koloniën.

Het modern imperialismeHet moderne imperialisme had grote gevolgen voor het niet-Westerse deel van de wereld. In Afrika waren nieuwe staatsgrenzen met een liniaal dwars door het gebied van volkeren heengetrokken, zodat zij over verschillende staten verdeeld werden.In Nederlands Oost-Indië werden volkeren samengevoegd die geen samenhang voelden. In de ene kolonie meer dan in de andere werd een Westers bestuurs- en onderwijssysteem ingevoerd.Deze onderschikking van de niet-Westerse aan de Westerse wereld voltrok zich geleidelijk. Inheemse volken gaven zich niet zonder slag of stoot gewonnen.