ค ำน ำ บทศกษาเรอง “เศรษฐกจพอเพยงในกระแสโลกาภวตน” น ไดน าเสนอมาแลวเมอตนเดอนพฤศจกายน ๒๕๔๑ ครนมาถงชวงรฐบาล พล.อ.สรยทธ จลานนท หลงรฐประหารโคนลมระบอบทกษณ ๑๙ กนยายน ๒๕๔๙ กไดมการรอฟนกลาวขวญถงกนอก โดยมงใหถอเปนแนวนโยบายหลกของประเทศ จงนบเปนสงนายนด ทเศรษฐกจการเมองไทยจะไดปลดปลอยตนเองใหอสระ หลดพนจากอ านาจเบดเสรจภายใตระบอบทกษณ ซงเปนตวชกน าใหเศรษฐกจการเมองของประเทศตองตกอยในฐานะบรวารของกระแสทนขามชาตยงๆ ขนโดยล าดบ นอกเหนอไปจากการทจร ตคอรปชนอยางกวางขวางรนแรง ตามประสาของระบบ ซ.อ.โอ ทวโลก

ประเดนอยทวา เราจะใหความเขาใจเรองของ “เศรษฐกจพอเพยง” อยางไร โดยเฉพาะอยางยงในทามกลางของกระแสโลกาภวตนอนเชยวกรากภายใตระบอบทกษณ สมเสยงทออกมาจากรฐมนตรผเชยวชาญดานเศรษฐกจ ดจะเนนไปในท านองวา เศรษฐกจพอเพยงจะเปนตวถวงดลการพฒนาการเตบโตทางเศรษฐกจ ใหอยในความพอด ไมเกนตว หรอรวดเรวเกนไป

แนวความคดความเขาใจเชนน ตองนบวามสวนถกตองอยางแนนอน แตชวนใหเปนทเขาใจกนวา แนวนโยบายและยทธศาสตรการพฒนายงคงยดหลกการและแนวทางเดมๆ “เศรษฐกจพอเพยง” เปนแตเพยงสวนประกอบคอยถวงดลการเรงรดอตราการเตบโตเทานน และถาเปนเชนนน เศรษฐกจการเมองไทย กคงไมอาจมการปฏรปปรบปรงอะไรทเปนชนเปนอน ทกสงทกอยางคงเปนไปเหมอนเดม คอสภาพความเปนบรวาร ภายใตกระแสอ านาจครอบครอง ครอบง าของทงกลมทนตางชาต และขามชาต ซงตนทนทงทางสงคมและทรพยากรธรรมชาตตองถกขดรด และสญเสยตลอดมาเพออดหนนการเตบโตของภาคธรกจเอกชนเปนส าคญ แมแตในแวดวงภาคธรกจเอง กใชวาจะมโอกาสแสวงผลประโยชนไดทดเทยมกน สงทเรยกขานกนวา การแขงขนเสร จงเปนเพยงความวางเปลา การผกขาดทงอ านาจการเมองและเศรษฐกจกจะทวความรนแรงขน ดงทก าลงเปนไปภายใตระบอบทกษณ เขาท านอง “เศรษฐกจลาเหยอ” อยางทนายธนาคารใหญของไทยเอง กตองลกขนมาประทวงเมอไมนานมาน

โดยแทจรง ถาจะมงหวงให “เศรษฐกจพอเพยง” เปนแนวทางเพอการปลดปลอยใหเศรษฐกจการเมองไทย ทกภาคสวนและทกระดบเปนอสรเสร และไดมขดความสามารถพฒนาตนเองและพงตนเอง กตองยดถอปฏบตกน ไมใชเปนเพยงสวนประกอบเทานน หากแตในฐานะเปน “หลกการองครวมและสากล” ครอบคลมนโยบายและยทธศาสตรโดยรวม บทศกษาเรอง “เศรษฐกจพอเพยงในกระแสโลกาภวตน” นนบเปนความพยายามสวนหนงทใหหลกคดขอนไดเปนทเขาใจกนอยางถองแท เพอวาชวตสงคมไทยจะไดบรรลถงความเปนอสรเสร เปนธรรม และพฒนากาวหนาเชงคณภาพไดอยางแทจรง

เสนห จามรก ตลาคม ๒๕๔๙

สารบญ ค าน า ก

สารบญ ข

1. พนฐานความเขาใจรวมกนเบองตน 1

2. เหตปจจยทมาแหงปญหา 4 2.1 โลกานวตรไทย: เสนทางสเศรษฐกจเชลย 5 2.2 โลกาภวตนทนนยม: เสนทางส “วฒนธรรมลาเหยอ” 9

3. เศรษฐกจพอเพยงในฐานะหลกการองครวมและสากล 12

4. ยทธศาสตรสฐานเศรษฐกจสามญชน 18 4.1 ความหมายของการพฒนาชนบท 19 4.2 ทศนวสยเศรษฐกจพอเพยง 20 4.3 แหลงการเรยนรชมชน 20 4.4 ทศนวสยการพฒนาเกษตร 21 4.5 มนษยพฒนา 22 4.6 เครอขายขอมลขาวสารการพฒนา 24 4.7 เศรษฐกจชมชน 26

5. สงทาย 28

เชงอรรถ 30

1

เศรษฐกจพอเพยงในกระแสโลกาภวตน

หลงจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดพระราชทานกระแสพระราชดารสถง ‚เศรษฐกจแบบพอเพยง‛ เมอวนท 4 ธนวาคม 2540 หลกความคดในเรองน กเปนทกลาวขวญ และไดรบการ ขานรบอธบายขยายความกนอยางกวางขวาง เปนแรงบนดาลใจใหเกดการเสวนาระดมความคดกนอยางมทศทางและเปาหมายสรางสรรคเพอสวนรวมและความยงยน ซงตองถอวามความหมายความสาคญและ จาเปนอยางยงยวด โดยเฉพาะในยามทผคนภายในชาตกาลงตกอยในภาวะความหวาดวตกสบสน และบรรดาผนาตกอยในภวงคของความคดอานหมกมนอยกบภารกจ แกไขปญหาวนตอวนเพอความอยรอดของกลมธรกจการเงน ในทามกลางความอบจนมดมวทางปญญาและวชาการเชนน หลกความคดวาดวย ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ จงเปนเสมอนจดประกายใหเกดความตนตว รวมมอรวมใจกนคดคนแสวงหา ทาความเขาใจทงในระดบความคดและแนวทางปฏบตอยางเปนรปธรรมตามสภาพความเปนจรงของสงคม วฒนธรรมไทย

บทศกษา เรอง ‚เศรษฐกจพอเพยงในกระแสโลกาภวตน‛ น เปนความพยายามสวนหนง ทมความตระหนกเหนวา หลกความคดเศรษฐกจพอเพยงทวาน มนยสาคญอยางสง ทงในระดบหลกการและนโยบาย ตลอดจนยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจสงคมทกระดบ สงทบานเมองและประชาชนคนไทยตองการอยางแทจรง ทงในเวลานและวนขางหนา กคอวถทางอนสรางสรรคตอชวตและสงคมโดยรวมและอยางเปนองครวม ไมใชเพยงเฉพาะภาคเฉพาะสวนอยางเชนทกาลงเปนอย อดตของสงคมไทยในยคเรงรดพฒนา เปนตวกาหนดวถทางมาสวกฤตความตกตาในปจจบน ความคดอานและการกระทาในปจจบนกจะเปนตวกาหนดวถทางสอนาคตอนยาวไกลในทานองเดยวกน โดยนยน ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ จงมความหมายเปนทงมาตรการรบดวน และในขณะเดยวกน เปนการฟนฟและวางรากฐานทางจตสานกและวฒนธรรมเพอการดารงคงอยและคณภาพชวตในสงคมโลก ซงมการพฒนาเปลยนแปลงอยเสมอ นนหมายความตอไปถงวา ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ มใชจะเปนแตเพยงวธการหรอมาตรการแกไขปญหาวกฤตเฉพาะหนาชวครชวยาม หรอเฉพาะสงคมบางสวนเทานน หากโดยสาระหมายถงเปนหลกการสงคมอนพงไดรบการพนจพเคราะหอยางกวางไกล เชอมโยงมตทงอดตและปจจบนใหเกดทศนวสย

รวมกนของปวงชนภายในชาตเพอการพฒนาอยางสรางสรรคยงยนตอชวตและสงคมในอนาคต 1. พนฐานความเขาใจรวมกนเบองตน

การนาเสนอประเดนเรอง ‚เศรษฐกจพอเพยงในกระแสโลกาภวตน‛ น ตงมนอยบนฐานของความเปนจรงและเกณฑคณคาบางประการทสมควรทาความชดเจนรวมกนเปนเบองตน กลาวคอ ใน

2

ประการแรกทเดยว เปนเรองของสจธรรมความจรงทวา ประเทศชาตไมไดมสถานะและบทบาทเปนเพยงหนวยเศรษฐกจหรอธรกจ ซงหมกมนอยแตในเรองคาขายขาดทนกาไรทางวตถเงนตราเปนใหญ หากแตมคณคาและความหมายเปนหนวยชวตสงคมมนษยและการดารงคงอยรวมกนอยางยงยน และสนตสขของมวลมนษยทกระดบ ตงแต ระดบครอบครว หมคณะ กลม ขนไปจนถงระดบประเทศชาต และระดบโลก โดยนยน กจกรรมสงคมในสวนทเรยกกนวา ‚เศรษฐกจ‛ จงประกอบเปนเพยงกลไกสวนหนงในระบบและกระบวนการสงคม และเพราะฉะนน ยอมจะมบทบาทหนาทรบใชสงคมโดยรวม ไมใชในทางกลบกน ทสงคมมนษยตองถกบนทอนลดคณคาสถานะลงไปเปนเครองมอรบใชเศรษฐกจอยางเชนทกาลงเปนอยในทกวนน ในขณะเดยวกน สงทเรยกวา ‚เศรษฐกจ‛ เองกตองถกบนทอนลดคณคาสถานะลงไปเปนเพยงธรกจอนเปนตวกาหนดและจากดองคความรและวฒนธรรมการเรยนรของเศรษฐศาสตร รวมทงศาสตรสาขาอนๆ ในยคปจจบน 1

ประการทสอง เปนปญหาถกเถยงกนอยางยดมนถอมนในเรองของปจจยและกลไกทางเศรษฐกจ โดยเฉพาะอยางยง ทน ตลาด และเทคโนโลย รวมแมกระทง อตสาหกรรมและการเตบโตกาวหนาทางเศรษฐกจ สงเหลาน จรงๆ แลวลวนประกอบเปนกระบวนพฒนาการโดยธรรมชาตของสงคมมนษย ซงไมอาจปฏเสธหรอหลกเลยงได ประเดนสาคญอยตรงทวา ปจจยและกลไกดงกลาวน รวมตลอดไปถงกจกรรมเศรษฐกจทงหลายตงแตการผลต การซอขายแลกเปลยน การขนสง สอสารคมนาคม การเงนการธนาคาร และบรการดานตางๆ จนถงการบรโภค ทงหลายทงปวงเหลานพงตองพจารณา และเปนท เขาใจประกอบกนเปนกระบวนชวตมนษยและสงคมโดยรวม เรองของเสรภาพและประสทธภาพในการประกอบการทางเศรษฐกจและธรกจนน คงไมมใครทสตสมปชญญะปกตจะปฏเสธโตแยงอะไรในหลกการ ระบบทนและตลาดไมใชเปนปญหาอยในตวเอง เปนแตเพยงวา จาเปนตองประสานหลกปฏบตเสรภาพและประสทธภาพของกลไกเศรษฐกจทวาน ใหสอดคลองตอเกณฑคณคาและการดารงคงอยของชวตสงคมทเปนอสระเสรมเสถยรภาพและเปนธรรมดวยในขณะเดยวกน ดงท จอหน เมยนารด เคนส (John Maynard Keynes) นกเศรษฐศาสตรองกฤษผยงใหญไดเคยเตอนเอาไว 2 แตวาในสภาวะทางปญญาความคดและวชาการทกวนน หลกการและเงอนไขเพอสงคมเสรและเปนธรรม กลบมกจะถกตงขอหาอยเนองๆ วาแอนตทนนยม ! แอนตเศรษฐกจเสร ! หรอแมกระทง แอนตเสรนยม ! ซงแปลความรวมๆ ไดวา เปนเรองโงเขลาเบาปญญา ไมรเรองเศรษฐศาสตร ไมรเทาทนสถานการณโลก ! ในทสดหลกการดๆ มพลวตทพอจะสรางสรรคตอชวตและสงคมไดอยางเชน เศรษฐกจตลาดเสร จงตองถกลดคาลงไปกลายเปนเพยงลทธทนนยมชนดสดขว (radical capitalistic ideology) ในทศนะของสนตปาปา จอหน พอลท 2 ดวยเหตทเอาแตยดถอกลไกตลาดเปนตวกาหนดชวตและสงคม และ ‚มวเมาลมหลงปลอยใหการแกปญหาตางๆ ขนอยกบพฒนาการอยางเสรของพลงตลาด ‛ 3 ในสภาพบรรยากาศทางปญญาความคดเชนน ความพยายามทจะใหเกดการเสวนารวมกนคดคนหาทางแกไขปญหาใหเกดมรรคผลอยางจรงจง จงตองเปนหมนไป

และประการทสาม การนาเสนอบทศกษาเรอง ‚เศรษฐกจพอเพยงในกระแสโลกาภวตน‛ น ยดถอ คนกบคณคาชวตและสงคมเปนสรณะ ตามความจรงแลว หลกการขอน เปนเรองของสามญสานกโดยแท หากแตกเปนดงท ศาสตราจารยโยฮน กลตง (Johan Galtung) ผดารงตาแหนง

3

ศาสตราจารยสนตภาพศกษาในมหาวทยาลยหลายประเทศ ไดเคยตงขอสงเกตไวนานมาแลววา ปญหายงยากทงหลายทงปวงทเกดขนลวนแตมรากฐานมาจากแบบแผนความคดความเชอทยดถอเชดช ‚ระบบ‛ ขนเปนใหญเหนอคน การณมกเปนเชนนในประวตศาสตรมนษยชาต สงคมไทยเรากดจะไมอาจหนพนไปจากวบากกรรมขอน ทงๆ ทไดชอวาเปนเมองพทธศาสนา โดยเฉพาะอยางยง ในยคเรงรดพฒนา ซงทกสงทกอยางจะตองพงเปาไปสระบบตลาดและการแขงขนชวงชงเพอผลกาไรสงสด และเพอเรงรดอตราการเตบโตทาง ‚เศรษฐกจ‛ ทงน ไมวาจะยงผลใหเกดการสญเสยตอชวตมนษยและสงคมอยางไรกตาม แลวสงคมไทยเรากตองประสบกบการสญเสยอยางเอนกอนนต ทงชวตคนเมองและชนบท รวมทงตนทนฐานทรพยากรธรรมชาตดงเปนททราบกนดอย มาถงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 (2540-2544) ประกาศยดถอ ‚ฅน‛ เปนแกนกลางการพฒนา แตในทางปฏบตทเปนจรงแลว ภายใตกระแสความคดความเชอในแวดวงอานาจและวชาการ คนกยงคงถกตตราเปนเพยง ‚ทรพยากรมนษย‛ ทจะตองถกฝกฝนเพอเขาสตลาดจางงานตามแบบฉบบบรรทดฐานทถกกาหนดให ไมใชเพอเรยนรและพฒนาตนเองตามศกยภาพธรรมชาตอนหลากหลายของมนษย รวมแมกระทงผคนในภาคเกษตรชนบทกถกกลอมเกลาชกจงใหตองจานนตอระบบภายนอกในแทบทกดาน ไมวาจะเปนเรองการผลต หรอการบรโภค ผลกคอ ประชาชนคนไทยสวนใหญตองถกบนทอนศกยภาพทางปญญาทจะเรยนรและพฒนาตนเอง และตองฝากความหวงในชวตและอนาคตไวกบพลงตางชาตภายนอกในยามวกฤตเศรษฐกจการเงนอยางทกาลงเปนอยขณะน

หลกความจรงและเกณฑคณคา 3 ประการทกลาวมา อนไดแก สานกความเปนชมชนและสงคมมนษย หนง ความประสานกลมกลนของเสรภาพกบความเปนธรรมทางสงคม หนง และคณคาศกยภาพพฒนาตนเองของคนเรา อกหนง ทงหมดน จรงๆ แลว สมพนธเชอมโยงเปนอนหนงอนเดยวกน ประกอบเปนวถชวตอนเทยงธรรมตามหลกพทธศาสนา 4 ซงอาจเรยกยอๆ วา วถแหงธรรม หรอถาจะเรยกขานกนในเชงภาษาวชาการกพอจะเรยกไดเตมปากวา วถแหงธรรมศาสตร จะอยางไรกตาม การอางองไปถงหลกพทธศาสนามาพดกนในเรองของเศรษฐกจเชนน กมไดมเจตนาทจะมาเทศนาธรรมแตอยางใดในทน เพราะนอกจากจะไมไดมวฒภาวะทจะทาเชนนนไดแลว โดยแทจรง เรองธรรมะทเรากาลงพดถงกนอยกไมใชเปนอะไรทสถตยอยเหนอธรรมชาตชวตมนษยปถชนทงหลาย ซงดารงอยในสงคมโลกของกเลส ความตองการ และผลประโยชน ประเดนอยทจะตองเสรมสรางปลกฝงวฒนธรรมและวถการเรยนรท ‚รจกพอ‛ ในขณะเดยวกบ ทจะตองขจดวฒนธรรมการเรยนรท ‚ไมรจกพอ‛ อนเปนอวชชาและบรรทดฐานของการกาหนดนโยบายเศรษฐกจทงในประเทศ และระดบโลกอย ในทกวนน 5 และนคอปมปญหาดานแรกทจาเปนตองทาความเขาใจและคดอานหาลทางแกไขกน

ในระดบความคดและในเชงของวฒนธรรมการเรยนร ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ เปนคาตอบอยางแนนอน แลวเรากมผรผปฏบตอยเปนจานวนไมนอยตางแสดงทศนะอรรถาธบาย ถงคณคาและความหมายความสาคญของหลกความคดวาดวย ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ ไวอยางรอบดาน 6 ทงหมดเปนทเชอถอไดวา เรามองคความรและภาคปฏบตคอนขางเพยงพอทเดยว ทจะลงมอปฏบตและเรยนรขยายผลกนได แตถงกระนน จากประสบการณโดยตรงของผเขยนเองทไดมโอกาสรวมงานพฒนากบกลมผนาชมชนชนบท รวมทงไดรบความรวมมอสนบสนนจากบคลากรหนวยงานราชการอยพอสมควร กยงเกด

4

ความตระหนกเปนอยางดถงปมปญหาอนเกดจากความลกลนขดแยงในระดบวฒนธรรมการเรยนรของชนชนนาและนโยบายรฐ นนกคอปญหานโยบายทตงอยบนพนฐานของวฒนธรรมการเรยนรท ‚ไมรจกพอ‛ ดงกลาวขางตน แมกระทงนโยบายและมาตรการแกปญหาวกฤตอนเกดแตเศรษฐกจฟองสบแตกสลายสดๆ รอนๆ นเอง กดจะยงคงตงอยบน สมมตฐานของเศรษฐศาสตรแหงความไมรจกพออยอยางไมเสอมคลาย ซงจะตองสงผลกระทบถงเศรษฐกจสงคมในระดบลางๆ ลงไปอยางไมตองสงสย รวมทงภาคปฏบตการ ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ ทงในสวนทยงพอมหลงเหลออย และในสวนทพยายามจะรเรมขนใหม ในสภาพการณเชนน ไมวาเราจะชอบหรอไมชอบ จะตองการหรอไมตองการกตาม หลกการ ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ จงยอมจะมนยความหมายในมตเศรษฐกจการเมองอยางไมอาจหลกเลยงได ซงเปนประเดนทมความสาคญ และจาเปนตองเนนไว ณ ทน

หลกการ ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ สามารถใหคาตอบไดในระดบของความคดและวฒนธรรมการเรยนรดงกลาวแลว แตเมอมาถงระดบหลกการสงคมและนโยบาย ภายใตกระแสเศรษฐกจการเมองของความไมรจกพอในปจจบน ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ จะมคาตอบและชนาแนวทางปฏบตอยางไรนน กอนอน คงจะตองทาความเขาใจกนถงสถานะเศรษฐกจการเมองไทย และเหตปจจยทมาของปญหาใหถองแทตามสมควร

2 . เหตปจจยทมาแหงปญหา

จดออนขอหนงของสงคมไทยเราทมกปรารภถงกนอยเสมอ กคอ ขาดสานกเรยนร จากประวตศาสตร เราจะเอยอางถงกนบางเปนครงเปนคราวกมกเปนเรองปลกเราอารมณกนชวครชวยามเสยมากกวาอะไรอน มาบดน สงคมไทยกาลงเผชญอยกบภยวบตอนใหญหลวง แตทวา มความละเอยดออนลกซง ซบซอน ตองการการใชสตปญญาอนสขมคมภรภาพและเทยงธรรม ทจะเรยนรอดตสปจจบน เพอกาวตอไปขางหนาเยยงอสรชน ซงเปนคณสมบตอนแนบเนองและเทอดทนอยกบส งคมวฒนธรรมไทยมาโดยตลอด ดงเปนทตระหนกรบรกนอยโดยทวไป

ดงนน การทาวความไปถงเหตปจจยและความเปนมาของปญหาวกฤตทเรากาลงพดกนถงอยน จงจะขออาศยเสยงสะทอนของบคคลในประวตศาสตรเปนหลกทาหนาทเปนแหลงบอกเลาใหเปนทรบร เรยนรรวมกนสาหรบเราทานทงหลาย ในอนทจะใชวจารณญาณทาความเขาใจถงแกนสารของปญหา และชวยกนขบคดหาทางแกไขและทางออกกนตามความเปนจรง

เพอการน ขอเรมประเดนจากววาทะเรองปญหาการใชศพทแสงซงราชบณฑตยสถานตกเปนขาวเมอสามสปมานเอง ตอนประกาศศพทบญญตใหมคาวา ‚โลกาภวตน‛ เพอใชแทนคาวา ‚โลกานวตร‛ พรอมทงใหอรรถาธบายศพทคาแรกวาหมายถง ‚การแผถงกนทวโลก การเขาถงโลก การเอาชนะโลก‛ สวนคาหลงหมายถง ‚การประพฤตตามโลก‛ จรงๆ แลวทงสองคาตางสอความหมายถงกระแสโลกดวยกน เพยงแตมนยตางกน ตรงทคาวา ‚โลกาภวตน‛ ตามอรรถาธบายของราชบณฑตยสถาน เปนมมมองจากแงของวฒนธรรมสงคมโลกตะวนตก ในฐานะเปนผกระทาการแผพลานภาพมงเอาชนะเหนอโลกและครอบครองโลก สวนคาวา ‚โลกานวตร‛ เปนมมมองจากทางดานของสงคมโลกนอกตะวนตก อยางเชนสงคมไทย ซงตกอยในฐานะเปนฝายถกกระทาใหจาตองประพฤตตามโลก 7

5

โดยนยน เจตนาดงเดมของราชบณฑตยสถาน ทจะบญญตศพทใหมเพอใชแทนศพทเกา จงเปนความเขาใจคลาดเคลอน แลวกกลายเปนทฐทางปญญาดอดงตางคนตางใชกนไปจนถงทกวนน ในสวนของสอมวลชนและสาธารณชนทวไปดจะยอมรบใชคาวา ‚โลกาภวตน‛ โดยดษณ ตามการชนาของทางราชการ แตกมกใชกนไปอยางคลมเครอ ปราศจากการแยกแยะขอแตกตาง ซงมนยสาคญยงตอความเขาใจถงภาวะเปนไปของสถานการณโลกและเศรษฐกจการเมองไทย

จะอยางไรกตาม ความเขาใจคลาดเคลอนดงกลาวกลบเปนผลดในขอทมสวนบญญตคาศพทชวยใหเรารจกแยกแยะสถานะและนยเชงบวกเชงลบของสมพนธภาพทางเศรษฐกจการเมองในโลกยคของการพงพาอาศยและปฏสมพนธตอกนอยางใกลชดและแนบแนนยงๆ ขนตามลาดบ ประเดนอยทจะตองทาความชดเจนในสถานะของสงคมไทยเราเองและของโลกอยางถองแทตามสมควร กลาวคอ ในฐานะตกเปนฝายตงรบ หรอ ‚โลกานวตร‛ ภายใตกระแสการแผอานาจของ ‚โลกาภวตน‛ ดงกลาวแลว ทงน เพอวาจะไดสามารถตงโจทยตงคาถามและแสวงคาตอบทถกตองเหมาะสมตอชวตความเปนอยเปนปกตสขของทกฝายทเกยวของ

2.1 โลกานวตรไทย : เสนทางสเศรษฐกจเชลย

ตามความจรงแลว กระแสโลกาภวตน กลาวคอ การแผพลานภาพทวโลก ของมหาอานาจอตสาหกรรมตะวนตก ไมใชของใหมอะไร หากแตไดแผขยายเขามาสภมภาคเอเชยและสงคมไทยนมนานนบศตวรรษ โจทยอนดบแรกมอยวา สงคมไทยของเราจะมคาตอบดวยการ ‚โลกานวตร‛ กลาวคอ ประพฤตตามโลกอยางไร โจทยขอน พอจะอธบายสรปไดจากเสยงสะทอนจากประวตศาสตรชวง 150 ปเศษจนถงปจจบนเปน 3 ชวงใหญๆ สนๆ ดงน :-

ชวงแรก ขอเรมโดยอญเชญกระแสพระราชดารสพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท 3 ตอนใกลเสดจสวรรคต เมอป พ.ศ. 2384 คอ 157 ปมาแลว :

‚…..การศกสงครามขางญวน ขางพะมา กเหนจะไมมแลว จะมอย กแตขางฝรง ใหระวงใหด อยาใหเสยทเขาได การงานสงใดของ

เขาทคดควรจะเรยนเอาไว กใหเอาอยางเขา แตอยาใหนบถอเลอม ใสไปทเดยว….‛ 8

ชวงท 2 78 ป ตอมา เจาพระยาธรรมศกดมนตร เสนาบดกระทรวงศกษาธการ ไดใหทศนะตอทประชมอปราชและสมหเทศาภบาล เมอป พ.ศ. 2462 ไววา :

‚….นอกเหตการณภายใน ยงมเหตการณภายนอก ซงเขาชวย ทาใหราษฎรเสย คอฝายโทษตางๆ ทมากบอารยธรรมของชาว ตะวนตก การคาขายไปมาตดตอ หนงสอ ภาพยนตร เหลาน เปนโรงเรยนทปฏเสธไมได คณมหนต โทษอนนต….. ‚…..เมอถานะแหงชาต คอคนทงหมดไดเขยบสงขนแลว ยอมม

กาลงทจะแขงขนตอสกบชาตอนๆ ไดในทกวถอาชพ การกสกรรม

6

ซงเปนสาคญยงของเรา (และยงตกมาสมยนยงสาคญยงขน เพราะ เชอกนวา เสรจสงครามอาวธแลว จะตองถงสงครามอคอนอมกส) ถงจะแกไขและจดชวยเหลอทางอนๆ ใหเจรญยงขนปานใด กจะ เพกเฉยละเลยการศกษาทางกสกรรมเสยไมได จงจาจะตองหดคน ใหมความรทางกสกรรม และใหรกกสกรรมไปแตเลกดวย….‛ 9

และชวงท 3 อก 79 ปตอมาถงวนน เราไดรบฟงประโยคประวตศาสตรรวมสมยจากดร .อมมาร สยามวาลา นกเศรษฐศาสตรชนแนวหนา ดงน :

‚….ประเดนอยทนกลงทนตางประเทศ เพราะปญหาของเราอยในมอ ตางชาต ตอนน เรากไดแตภาวนา และพนมมอรอฝรงอยางเดยว…‛ 10

รวมทงนกเศรษฐศาสตรชนนาอกทานหนงไดแสดงความรสกถงปมปญหาการเรยนรไวอยางนาสนใจในชวงเวลาเดยวกนวา :

‚ผมยอมรบวา สภาพทกาลงเกดขนในเมองไทย และโลกขณะน ไมเคยปรากฏในตาราเศรษฐศาสตรฉบบไหน ‚เมอพายเศรษฐกจเรมโหมกระหนาอเมรกาและยโรป การรวมตว ของชาตใหญๆ จานวนหนง จะชวยใหโลกพนหายนะภยจากเศรษฐกจ พงพาบไดหรอไม ยงนาสงสย เพราะทกประเทศกเหนแกตวดวยกน ทงนน นคอเหตแหงความหายนะ ‚ในหลวงของเรารกอนดวยธรรมชาตของพระองคเอง การพงพาตนเอง การยนหยดดวยลาแขงตนเองออกมาในรปเศรษฐกจแบบพอเพยง แลวรจกขยน ประหยด ไมฟงเฟอ รจกเกบหอมรอมรบ ‚ไมใชคาสงของพระองค แตเปนความจรง ‚โลกนจะออกหวหรอออกกอย ยงไมมใครร หากสภาพเศรษฐกจ ขณะน อยในภาวะตบตน‛ 11

เสยงสะทอนจากประวตศาสตรและรวมสมยทอางถง เปนคาอธบายอยในตวเองไมมความจาเปนทจะตองขยายความเพมเตมอะไรอก แตสาหรบเราทานทงหลายทกาลงขบคดหาความกระจางในเรอง ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ ในฐานะหลกการทางเลอก คาถามทมตามมาอยางไมอาจหลกเลยงได กคอวา อะไรเกดขนกบ ‚ระบบ‛ ผนาของสงคมไทยเรา ? ขอเนนคาวา “ระบบ” เปนพเศษในทน ไมใชเพอจะยกระบบขนเหนอคน หามไดเลย จรงอย ความคดและการกระทาทงหลายทงปวง กลวนมมาจากตวคนนเอง และคนกไมอาจปดความรบผดชอบในบทบาทหนาทของตนไปไดอยางแนนอน แตทวา ในการวเคราะหถงเหตปจจยทมาของปญหาตางๆ ของบานเมอง เราจาเปนตองคดใหกวางไกลออกไปจากเรองของตวบคคล ซงเปนเพยงภาพสะทอนของปรากฏการณของระบบวธคด หรอทเรยกวา กระบวนทศน ของยคหนง สมยหนง ซงเปนตวกากบครอบงาความคดและการกระทาของคนเรา มฉะนนแลว ชวตสงคมกจะ

7

จมปลกอยแตในวงวนของการหาแพะรบบาปซดทอดกนไปมาไมมทสนสด ดจเปนสงคมไรเดยงสา ดงเชนทสงคมไทยเรากาลงเปนอยในทกวนน

จดเปลยนทางความคดเบยงเบนออกไปจากหลกการสงคมทพราเตอนใหเรารจกเรยนรอยางสขมรอบครอบจากอารยธรรมตะวนตก และพฒนาตนเองไปในแนวทางท ‚ถานะแหงชาต คอคนทงหมดไดเขยบสงขน‛ เพอแขงขนตอสกบชาตอนๆ ในสงครามเศรษฐกจ พอจะประมวลความไดจากพฒนาการหลงกงพทธกาลป 2500 ดงน :

- พ.ศ. 2498 ปลายสมยรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ธนาคารโลกสงคณะผแทนมาสารวจเศรษฐกจไทยและเสนอแนะนโยบายและยทธศาสตรการพฒนาใหม คอสรางอตสาหกรรม ลดบทบาททางเศรษฐกจของรฐและสงเสรมการลงทนและประกอบการของเอกชน

- พ.ศ. 2501 กลมอานาจจอมพลสฤษด ธนะรชต กระทารฐประหารสถาปนา ‚ระบอบปฏวต‛ ระดมนกวชาการสาขาตางๆ มาชวยงานของชาต ประกาศคานยม ‚งานคอเงน เงนคองาน บนดาลสข‛ และเปดฉากปฏบตการแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ตามคาเสนอแนะของธนาคารโลก ซงมสาระสาคญ เปนการลอกเลยนผลตซาแนวทางสรางอตสาหกรรมตามแบบฉบบท เคยเปนมาในประวตศาสตรปฏวตอตสาหกรรมของตะวนตก กลาวคอแบงแยกและแปลกแยกอตสาหกรรมเมองกบเกษตรชนบทออกจากกน พรอมทงขดรดทรพยากรสวนเกนจากภาคเกษตรชนบท

- พ.ศ. 2516 เหตการณ 14 ตลา. ซงโดยสาระสะทอนถงการขยายตวของพลงอานาจกลมทนและชนชนกลางในกระบวนการพฒนาอตสาหกรรม และซงอก 20 ปตอมา จะไดมบทบาทเปนแกนกาลงสาคญในขบวนการ ‚ปฏรปการเมอง‛ ชวงปลายทศวรรษ 2530 12

- พ.ศ. 2523 เรมศกราชของ ‚ประชาธปไตยครงใบ‛ กลมทนธรกจการเงน และนกบรหารมออาชพ เขามบทบาทรวมในรฐบาล พลอ.เปรม ตณสลานนท ‚ดรมทมเศรษฐกจ‛ นาโดย นายบญช โรจนเสถยร นายธนาคารในฐานะรองนายกรฐมนตร ผไดสมญาวา ‚ซารเศรษฐกจ‛ และดร.อานวย วรวรรณ นกเศรษฐศาสตรอดตทปรกษาเศรษฐกจของรฐบาลจอมพลสฤษด ธนะรชต ในฐานะรฐมนตรวาการคลง ประกาศตงสมญาประเทศไทยเปน ‚บรรษทรวมไทย‛ (Thailand Inc.) ตามแบบฉบบทเรยกขานประเทศญปน พรอมทงประกาศรณรงคนโยบายเปดประตตอนรบการหลงใหลเขาของทนบรรษทขามชาตทงหลาย โดยอาศยแรงจงใจแรงงานราคาถกและความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาต 13

- พ.ศ. 2531 – 2534 รฐบาล ‚ประชาธปไตยเตมใบ‛ ของพลอ.ชาตชาย ชณหะวณ เปดฉากเวทการเมองเงนตรา และประกาศนโยบายเปลยนสนามรบใหเปนสนามการคา ราคาทดนพงสงขนจากการกวานซอเกงกาไร ถอกนวาเปนเรองด เพราะชวยใหคนไทย รวมทงชาวไรชาวนารารวยเงนทองขน

- พ.ศ. 2535 – รฐบาลอานนท ปนยารชน – ชวน หลกภย – บรรหาร ศลปอาชา – พลอ.ชวลต ยงใจยทธ – ชวน หลกภย เปนชวงของการเปดเสรทางการคาและการเงนวเทศธนกจ เศรษฐกจฟองสบแตก สถาบนการเงนลมสลาย ประเทศชาตหนสนลนพนตว และตกอยภายใตอานาจการกากบ

8

ควบคมของกองทนการเงนระหวางประเทศ หรอ ไอ.เอม.เอฟ. ในนามของโครงการชวยเหลอเงนกและ ‚วชาการ‛

ทงหมดรวม 40 ปเตมๆ ของประวตศาสตรความเบยงเบนทางความคดและหลกการสงคมวฒนธรรม ซงสรปลงเอยดวย วกฤตความสญเสยอธปไตยทางเศรษฐกจการเงนของทศวรรษ 2540 ขณะน

และยงไมอาจคาดหมายทานายอะไรไดถงชะตาชวตความเปนอยของประชาชนคนไทยทงชาต

ในชวงหลงสดน ปรากฏการณเศรษฐกจการเมอง ทจะเวนไมกลาวถงเสยมได กคอ ขบวนการเคลอนไหว ‚ปฏรปการเมอง‛ รณรงคตอตานการซอสทธขายเสยง และการทจรตคอรปชนในวงการธรกจการเมองและราชการ และในขณะเดยวกน เรยกรองใหไดคนด นกบรหารมออาชพขนเสวยอานาจการเมอง เพอกากบดแลความเปนไปทางเศรษฐกจอยางเตมทในยคโลกาภวตน ทงหมดลงเอยดวย การสถาปนาระบอบรฐธรรมนญฉบบใหม 2540 พรอมดวยมาตรา 87 อนโดดเดนบญญตกาหนดบทบาทหนาทของรฐใหตองสงเสรมสนบสนนระบบ ‚เศรษฐกจแบบเสร โดยอาศยกลไกตลาด‛

การเชดชบชาเศรษฐกจตลาดเสร ถงขนยกขนตราไวในรฐธรรมนญอนเปนกฎหมายสงสดของประเทศ กบผลกระทบทเศรษฐกจการเมองไทยของเราตองถงกบสยบหมอบราบคาบแกวอยในเวลาน นบเปนบทสรปทจะตองคดใครครวญกนใหมากๆ หาไมแลว เรอง ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ กจะเปนเพยงความใฝฝนอนเลอนลอย ประเดนไมใชจะมาใชโวหารการทตถกเถยงกนถงวา เรองของทนนยม ธรกจ ตลาด ดหรอไมด เหนดวยหรอไมเหนดวยในหลกการ ดงทไดเกรนไวตงแตตอนตนของการนาเสนอนแลว สงเหลานเปนกระบวนการสงคมโดยธรรมชาต ไมมใครจะไปฝนหรอปฏเสธได แตประเดนจรงๆ อยทวา เราในฐานะคนไทยผเปนสวนหนงของชวตสงคมไทย ซงตกเปนฝาย ‚โลกานวตร‛ ไดเรยนรและเขาใจในเนอหาธาตแทของสงทเรยกขานกนวา ‚เศรษฐกจตลาดเสร‛ เพยงใด

ตรงนเองทความหมาย วฒภาวะ และอจฉรยภาพของความเปนรฐบรษทแทจะปรากฏออกมาใหเหนกน หรอวาจะมความหมายเปนเพยงอจฉรยภาพและวสยทศนของนกธรกจธรรมดาๆ ทรจกฉวยโอกาสแสวงผลกาไรอะไรกไดทผานเขามาในชวต วฒภาวะ และอจฉรยภาพสองระดบน แตกตางหางไกลกน หากแตวา ในยคโลกาภวตนน เรากาลงถกมอมเมาทางความคดใหเบยงเบนเหนไปวา วธการและเปาหมายทางธรกจเปนคณคาประเสรฐเหนอสงอนใดในโลก ! ความจรงแลวเมอพเคราะหยอนไปในประวตศาสตร กจะเหนไดโดยไมยากนกวา ความตระหนกเรยนรถงพษภยของสงครามเศรษฐกจภายใตกระแสโลกาภวตนนน ไดมมานมนานแลวกวาศตวรรษครงทผานมา ไมใชเพงจะเกดพระเอกขมาขาวมาชธงใหเหนเปนทตนตาตนใจอยางทมกเขาใจกน 14 จดสาคญทจะตองชวยกนขบคดตประเดนปญหาใหแตกอยตรงทวา เราจะยดถอหลกการและเกณฑคณคาอะไร แบบไหนเปนบรรทดฐานสาหรบการกาหนดหลกนโยบายและยทธศาสตรการพฒนา

คาตอบทเรยนรไดจากระบบหรอความเปนรฐบรษในประวตศาสตรชาตไทยของเรา กคอ ‚ใหเอาอยางเขา แตอยานบถอเลอมใสไปทเดยว‛ และยก ‚ถานะแหงชาต คอคนทงหมดไดเขยบสงขนแลวยอมมกาลงทจะแขงขนตอสกบชาตอนๆ ไดในทกวถอาชพ‛ แตทวาภายใตระบบผนาและวฒนธรรมการเรยนรในยคเรงรดพฒนาตลอดชวง 40 ปเศษ ทผานมา สงคมไทยตองถกชกนาให ‚โลกานวตร‛ เขาส

9

วถทางและยทธศาสตรการพฒนาเลยนแบบเจรญรอยตามโลกภายนอกอยางเครงครด เยยง ‚ฝงหานทบนตามกนไป‛ ซงตงอยบนพนฐานหลกการสงคมอนแปลกปลอมและแปลกแยกเปนปฏปกษตอกนระหวางอตสาหกรรมกบเกษตรชนบท เมองกบชนบท และชนสวนนอยกบชนสวนมาก ยงความสญเสยเอนกอนนตทงในดานคณคาของคน และฐานทรพยากรธรรมชาต ดงเปนทรเหนกนดอยโดยทวไป แลวในทสด ‚ถานะแหงชาต‛ กเสอมลงไปเปนลาดบ เศรษฐกจไทยกลายเปนเศรษฐกจทจาตองสยบพงพาพลงอานาจภายนอกมาโดยตลอด เรมตนดวยการเขาอยภายใตรมโครงการชวยเหลอโอบอมทางเศรษฐกจการเงน การทหาร และวชาการ จากสหรฐอเมรกาในยคของการตอตานคอมมวนสต แลวกผนตวออกไปผกพนอยกบการพงพาอาศยปจจยการผลตภายนอกเปนหลก ทงในดานกาลงทน เทคโนโลย วตถดบ รวมแมกระทง สทธพเศษทางการตลาด โดยเฉพาะในยคเรมตงแตตนทศวรรษ พ.ศ. 2520 ของระบบ ‚ดรมทมเศรษฐกจ‛ ประกาศลดฐานะประเทศชาตลงไปเปนบรษทธรกจขายแรงงานและทรพยากรของชาตเพอแลกเปลยนกบการนาเขาของเงนทนตางชาต และแลวเสนทางอนแบงแยกและแปลกแยกภายในชาตเชนวาน กมาลงเอยดวยการแปลงฐานะเศรษฐกจการเมองของประเทศลงไปเปนเชลยตกอยภายใตพนธะตองเปดประตใหพลงทนตางชาตเขามาทาการครอบครอง ครอบงาชวตเศรษฐกจและสงคม ตลอดจนสมมาอาชวะของประชาชนคนไทยทกระดบ 15 ไมเฉพาะแตภายในแวดวงของธรกจการเงนทลมเหลวและพายแพเทานน ดไปแลว ไมผดอะไรกบกลยทธ มาไมโทรจน (Trojan horse) ในนยายกรกโบราณ ซงถกฝายขาศกจบใสใหเขามากอการเผาทาลายภายในบานเมองของตนเอง เพราะไมวาการณจะเปนอยางไรกตาม ภายใตระบบผนาทเปนอย กดจะยงยดถอเปนความชอบธรรมทจะคงยนหยดอยในวถทางของกลไกตลาดเสรตามแบบฉบบทกาหนดและกากบมาจากกระแสโลกาภวตนภายนอกอยนนเอง !

2.2 โลกาภวตนทนนยม : เสนทางส “วฒนธรรมลาเหยอ”

เมอเดอนกนยายน ป ค.ศ.1995 คอสองสามปมานเอง นายกอรบาชอฟ อดตผนาของอดตสหภาพโซเวยต เปนเจาภาพประชมใหญของบรรดาชนชนนาระดบหวกะทจากทวโลก มทงนกการเมอง นกธรกจ และนกวทยาศาสตร รวมประมาณ 500 คน ทนครซานฟรานซสโก สหรฐอเมรกา ขอสรปจากผลการประชมประวตศาสตรน มสาระสาคญวา ในอนาคตอนไมไกลน โลกทนนยมจะพฒนาประสทธภาพของระบบดวยกลไกตลาดเสรและเทคโนโลยทกาวหนายงๆ ขนไปจนถงจดทเศรษฐกจโลกจะตองการกาลงคนเพยงรอยละ 20 เทานน เพอให ‚ระบบ‛ ดาเนนไปได สวนทเหลอนอกนนถงรอยละ 80 กเปนอนวาไมเปนทตองการอกตอไป นคอ จนตนาการอนาคตเศรษฐกจโลกตามเกณฑคณคาทเรยกวา สตร 20:80 16

ทวานไมใชเรองเพอฝนพดคยกนเลนๆ แตอยางใด หากแตเปนการประเมนคาดการณจากกระแสแนวโนมทโลกาภวตนกาลงเปนไปในขณะนจรงๆ ตงแตชวงครสตทศวรรษ 1970 คอเมอ 30 ปเศษมาแลว เรมจากสหรฐสมยประธานาธบดนกสนปลดปลอยคาเงนดอลลารออกจากมาตราทองคา ซงนาไปสการปลอยคาเงนลอยตวในแวดวงประเทศอตสาหกรรม ผลกคอ เกดตลาดและนกคาเงนตราสกลสาคญๆ ของโลก ซงพฒนาขนเปนตลาดทนโลก (Capital Global Market) อยางรวดเรว และในชวงเวลาเดยวกน กลมบรรษทขามชาตทงหลายเตบใหญกลาแขงขนดวยการกระจกรวมตวกนทาการขยายการลงทน และอานาจบรหารจดการออกไปทวโลก โดยเฉพาะในทๆ แรงงานและทรพยากรธรรมชาตราคาถก

10

เพอลดตนทนการผลต และการตลาด ซง ‚ดรมทม‛ มออาชพเศรษฐกจของรฐบาลไทยเราสมยเมอเกอบ 20 ปมาแลว กไดขานรบอยางลงโลดดวยการประกาศลดธงสถานะเกยรตภมประเทศไทยลงไปเปน ‚บรรษทรวมไทย‛ หรอ ‚Thailand Inc. ดงกลาวแลว การกระจกพลงอานาจของกลมบรรษทขามชาตและตลาดเงนทนโลกเปนพฒนาการสมพนธเชอมโยงและขนานคเคยงกนตลอดมา จนถงจดเปลยนสาคญอกขนตอนหนงของโลกาภวตน ในชวงครสตทศวรรษ 1980 ตอมา กลาวคอ การปฏวตทางเทคโนโลยขอมลขาวสาร ดาวเทยม และคอมพวเตอร ดานหนง กบอกดานหนง การพงทะลายของกาแพงเบอรลนและจกรวรรดคอมมวนสตระหวางประเทศ ในทามกลางบรรยากาศของความกาวหนายงใหญทางเทคโนโลยและปลอดจากคแขงตอสทางอดมการณและทางการทหารในเวทเศรษฐกจการเมองของโลกนเอง กระแสโลกาภวตนโดยกลไกตลาดเสรภายใตอานาจควบคมของตนเองไดทวความกาวราวรนแรงยงๆ ขนตามลาดบ การกระจกตวของพลงอานาจบรรษทขามชาต รวมทงบรรดากองทนรวม (Hedge funds) ทงหลาย ประกอบกบขดความสามารถทางเทคโนโลยในการสอสารเคลอนยายเงนทนและเงนตราระหวางประเทศโดยสออเลคโทรนค ยงผลใหตลาดทนโลกอนประกอบดวย กลมบรรษทขามชาต และนกคาเงน เหลาน สามารถยดครองผกขาดกลไกตลาดไดอยางเตมภาคภม และในประการสาคญ สามารถขนครองอทธพลเหนอการควบคมทางสงคมและการเมอง และอธปไตยของรฐ แมในระบอบเสรประชาธปไตยของสงคมตะวนตกเอง 17

ในสภาวะโลกาภวตนยคทกาลงจะกาวเขาสครสตศตวรรษท 21 ตามทบรรยายมาอยางยนยอทสดน ผลสบเนองจากเปาหมายของการแผขยายพลงอานาจของกลมบรรษทขามชาตและกระแสกดดนการเปดเสรทางการคาการเงนทวาน อาจอธบายไดเปน 2 ระดบ คอระดบหลกนโยบายรฐ และระดบนโยบายเทคนคบรหารธรกจ ซงลวนเปนเรองทบรรดาประเทศฝาย ‚โลกานวตร‛ อยางเชนไทยเรา จะตองคดใครครวญใหจงหนก นโยบายทง 2 ระดบน กาลงใชเปนสตรมาตรฐานสากลอยในเวลาน แลวกดจะเปนทนยมในแวดวงวชาการและบรหารธรกจไทยดจดงคมภรอนศกดสทธ ทานองเดยวกนกบตาหรบวาดวยเศรษฐกจตลาดเสรในแวดวงเศรษฐศาสตรไทย แตเรากจะไดเหนกนตรงนวา จรงๆ แลว มนเปนเสร หรอวาอานาจนยมกนแน ! ผลกระทบระดบหลกนโยบายรฐตามสตรปฏบตสาหรบประเทศทตลาดทนโลกเขาไปถง รวม 3 ประการ ซงเราไดยนไดฟงจนคนกนเปนอยางดในชวงวกฤตเศรษฐกจการเงนคราวน ไดแก (1) ยกเลกการควบคมของรฐ (Deregulation) (2) ปลอยเสรทางการคาและการเงน (Liberalization) และ (3) แปรรปรฐวสาหกจใหเปนของภาคเอกชน (Privatization) 18 และเมอรวมกนเขาแลวเปนเปาหมายทเขาใจไดไมยาก กคอ เพอถายโอนอานาจรฐใหแกภาคธรกจเอกชน ซงโดยแทจรงกหมายถงกลมทนขามชาตหรอตวแทนนายหนาทงไทยและเทศทงหลายนนเอง ทงน ในนามของทฤษฎประสทธภาพและการแขงขนเสร และแลวหลกนโยบายรฐดงกลาว กจะตามมาดวยนโยบายเทคนคบรหารธรกจ ซงกเปนทยดถอดจคมภรสากลเชนกน สรปรวมอยในคาวลทวา ‚ปฏบตการทดทสด‛ (Best practice) นนกคอ แนววธการทาธรกจอยางประหยดทสด มประสทธภาพทสด และไดผลกาไรสงสด ซงกดไมใชของแปลกประหลาดอนใด เพราะเปนธรรมชาตของธรกจการคาอยเองทจะตองบรหารจดการใหตนทนตา ไดผลผลตสงสด และผลกาไรมากเทาทจะสามารถกระทาได แตทวา ภายใตกระแสโลกาภวตนยคตลาดทนโลก

11

พรอมดวยเทคโนโลยสอสารขอมลรวดเรวกวางไกล สามารถทรงอานาจอทธพลยงใหญเหนอทงรฐบาลและพลงสงคมทงมวลดงกลาวขางตน ‚ปฏบตการทดทสด‛ จงหมายความไปถงนโยบายและมาตรการลดตนทนเปนหลกใหญดวยการปลดพนกงาน ลดอตราคาจาง และตดทอนสวสดการตางๆ พลงตลาดทนโลกตางพากนสอดสายเสาะหาแหลงลงทนทพรอมดวยเงอนไขผลประโยชนสาหรบตนเองและยดเยยดบทลงโทษตอชวตความเปนอยของคนสวนใหญเชนนอยางเปนระบบเสยจนไดชอวาเปน ‚วฒนธรรมลาเหยอ‛ (predatory culture) 19

ในสภาวการณโลกเชนน มผใหการวเคราะหไวอยางนาคด ซงนาจะชวยใหเราไดพเคราะหใครครวญกนถงสถานะและสภาพปญหาของสงคมไทยไดชดเจนขน ดงน :

‚เศรษฐกจโลกแบบนตองการใหเกดการเปลยนแปลงตลอดเวลา เกด การประดษฐคดคนตลอดเวลา มการลดตนทนตลอดเวลา เกดความ ยงเหยงตลอดเวลา มการจางงานตลอดเวลา มการปลดคนออกตลอด เวลา การเสยงตลอดเวลา การเอาชนะตลอดเวลา การพายแพสญเสย ตลอดเวลา ไมอาจมสงคมใดจะสามารถดารงอยไดกบ ความไมมนคง ไมแนนอนอยางมากมายเชนน ทานองเดยวกนกบทไมอาจมสงคมใด จะสามารถดารงอยไดโดยปราศจากกระแสของการเปลยนแปลง และ ความคดใหมๆ อยเปนนจ ถาสหภาพโซเวยตลมเหลวในการตออาย สงคมอนเฉอยชาของตนดวย การเปลยนแปลงแลวไซร ปญหาทาทาย สาหรบโลกทหนงกเปน ในทางตรงกนขาม กลาวคอ (ปญหาทาทาย) ทจะตองทาใหการเปลยนแปลงผอนคลายลง ทจะตองทาใหความ เปนทรราชยของตลาดโลกเชองลง และยอมใหการเปลยนแปลงได เปนไป ในขณะเดยวกบทใหหลกประกนอนเออประโยชนตอประชาชน ผจะตองดารงชวตอยกบการเปลยนแปลงนน‛ 20

ในจงหวะยางกาวเขาสครสตศตวรรษใหมท 21 น สงคมโลกกาลงตองตกอยภายใต ‚วฒนธรรมลาเหยอ‛ อนกาวราวรนแรงยงๆ ขนไป ดวยพลงทนนยม เทคโนโลย และจนตนาการของระเบยบเศรษฐกจใหมตามสตร 20:80 เปนจนตนาการตอเนองจากทไดตงเขมเอาไวตงแตหลงสงครามโลกครงทสอง ในชอวา ‚ระเบยบเศรษฐกจระหวางประเทศใหม‛ (New International Economic Order) หรอทเรยกสนๆ วา ‚ระเบยบโลกใหม‛ (New World Order) ‚วฒนธรรมลาเหยอ‛ จงไมใชสงแปลกใหมอะไร หากเปนผลตรรกะอนพฒนาขนมาจากทฤษฎวชาการ ทตงอยบนสมมตฐานความเปนสตวเศรษฐกจ (Homo economicus) ของคน การตอสแขงขนแพชนะและกเลสการผลตการบรโภคอนเปนผลพวงตามมา ไดรบการเชดชบชาขนเปนคณธรรมเพอใหบรรลถงสงทเรยกขานกนวา ‚การจาเรญเตบโตทางเศรษฐกจ‛

ทงทฤษฎวชาการและผลลบรายแรงตอชวตและสงคมเปนทถกเถยงวพากษวจารณหาทางแกไขกนอยางคกคกและกวางขวาง แมภายในสงคมโลกตะวนตกเองดงทอางถง แตทวาในประชาคม

12

วชาการของไทยเรา โดยเฉพาะเศรษฐศาสตร ซงมอทธพลโดยตรงตอการกาหนดวถการพฒนาของบานเมอง คงไดแตเสวยสขภาคภมใจอยกบสถานะแหงศาสตรของตนเทยบอนด บชนทดเทยมกบวทยาศาสตรฟสคสยคนวตน ทงๆ ทวทยาการฟสคสในโลกตะวนตกเองไดรดหนาไปถงไหนๆ แลวกตาม ซงพสจนใหเหนแลววา การศกษาวจยแบบวทยาศาสตร โดยผทาการศกษาตองไมนาเอาความรสกนกคดและคานยมเขามาเกยวของดวยนน ไมเปนความจรง ดงนน งานศกษาวจยทางวทยาศาสตรรวมทงเศรษฐ‛ศาสตร‛ จงยอมไมอาจเปนกลางและปลอดจากคานยมแหงกเลสอ านาจและผลประโยชนของตนเองไปได 21 ครนหนไปทางดานแวดวงชนชนนาทางการเมองเลา กลวนแตตกอยในวงวนของการแขงกนฉกฉวยโอกาสโลกาภวตนสรางอานาจความมงคงใหกบตนเองจนเปนระบบทไมอาจคาดหวงจะสรางสรรคอะไรได จนการเมองไทยตองกลายเปนเวทอานาจเงนตราจนถงในทกวนน แมในยค ‚ปฏรปการเมอง‛ และ ‚รฐธรรมนญฉบบประชาชน‛ แลวในขณะเดยวกน กปลอยใหชะตาชวตของบานเมองและประชาชนคนไทยตกอยในองอานาจทางปญญาความคดและจนตนาการของเหลาเทคโนแครตมออาชพทางเศรษฐกจ ซงกคงเอาแตวงไลกวดตามหลงชาตอนๆ เปนสาคญ ดงทประสบการณ 4 ทศวรรษเตมๆ ทผานมาชใหเหน หรอวาจะมใครพยายามพฒนาความเปนผนาทางการเมองยคโลกาภวตนขนมาดวยการชวสยทศนโลกใหไดชนชมบารมกน แตแลวกยงตองซกตวอยภายใตภาพมายาอนแปลกปลอม อยางเชนภาพลกษณอานาจยงใหญของอดตประธานาธบด ซ ไอ เอ และนกธรกจใหญๆ ซงเปนตนตอของ ‚วฒนธรรมลาเหยอ‛ อนเปนปมปญหาทเรากาลงพยายามแกไขกน

3. เศรษฐกจพอเพยงในฐานะหลกการองครวมและสากล

ทงหมดน กลาวคอ ทงมตโลกาภวตนและมตโลกานวตรประกอบกนเปนปญหาทาทายทสงคมไทยกาลงเผชญอย ไมใชในฐานะเปนสวน หรอบรวารของโลกทหนง หากแตในสถานะและบทบาทของสงคมอนมรากฐานทางประวตศาสตร วฒนธรรมและเอกลกษณของตนเองมายาวนาน ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ อนควรคาแกสถานะความเปนหลกการสงคมจาเปนตองยนหยดแสวงหาคาตอบปญหาซงโดยรากฐานเปนปญหาวกฤตทางปญญาความคด ปรชญาหรออดมการณสงคมไมใชสตรสาเรจในสญญากาศ หากแตเปนผลของกระบวนการเรยนรถงเหตปจจย อนอาจรวมเรยกวาปญหาของยค และบนพนฐานของเหตปจจยเชนวานเองทกระตนใหเกดกระบวนการคดคนแสวงคาตอบ ในขณะเดยวกน กระบวนการเรยนรและคดคนกยงตองอาศยฐานเกณฑคณคาบางอยางบางประการทจะตองทาความชดเจนทงกบตนเองและตอสงคม ในดานของเหตปจจย การนาเสนอนไดพยายามทาวความไปถงภาพสะทอนเปนมาทางประวตศาสตรและปมปญหาสภาวะทางปญญาความคดไวอยางรอบดานใหไดเหนเปนรปธรรมพอสมควร ในอนทจะมองไปในอนาคตขางหนาอยางสรางสรรค ทงตอตนเองและตอสงคมโลกภายนอก แลวเทาทกลาวโยงไปถงพฤตการณเปนไปทางดานของกระแสโลกาภวตน กไมไดหมายทจะเชญชวนใหมามวคดแตกลาวโทษปรกปราพวกนายทนตางชาต หรอวาเลกคบคาสมาคมกบโลกภายนอก หามไดเลย นนตองไมใชเจตนารมณหรอตรรกะของหลกการ ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ อยางแนนอนในโลกของความเปนปฏสมพนธและสามารถเรยนรเชงสรางสรรคระหวางกน ทงนบนพนฐานของการเคารพยอมรบนบถอซงกนและกน ในความแตกตางหลากหลายทางวฒนธรรม

13

ในยามวกฤตครงน เรามกไดยนไดฟงกนอยเสมอถงการแปลงวกฤตใหเปนโอกาส ซงนบเปนถอยคาและความคดทแยบคายทเดยว แตกมคาถามวา โอกาสอะไรกน ? และตรงนเองทนยความหมายความสาคญของหลกการ ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ จะเปนไปอยางไร แคไหนนน ยอมขนอยกบใจทเรานกทเราคดเปนรากฐานสาคญ ดงหลกคาสอนพทธธรรมทวา ‚ธรรมทงหลายมใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ สาเรจแลวดวยใจ‛ 22 เราจะคดถง ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ แตเพยงในแงทเปนวธการหรอมาตรการแกไขปญหาเฉพาะหนาชวครชวยามทคาเงนตกตา ธรกจการเงนลมละลาย คนตกงาน รายไดตกตา ความยากจนยากไร บรการและสวสดการสงคมถกตดทอน ตลอดจนปญหาสงคมอนๆ นานปการท มตามมา แลวกรอคอยใหเศรษฐกจการเงนฟนตวกลบคนมา อยางเชนทกาลงตงความหวงกนอยในขณะน ซงกไมใชวา จะเปนไปไมได ดจากทบรรดามหาอานาจอตสาหกรรมกลกจอพยายามหาทางแกไขกน เพราะกลววา วกฤตทกาลงลกลามไปทวโลก จะกระทบกระเทอนไปถงความอยรอดและดารงคงอยของระบบเศรษฐกจตลาดเสรทตนและบรรดาสาวกกากบดแลอย สวนจะฟนตว เพอใคร หรอวาจะยงยนจรงจงหรอไมนน กเปนอกเรองหนง

หรอวา เราจะตงจตของเราใหนกและคดถง ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ ในระดบเปนหลกการอนยงยนของสงคม ซงเปนเจตนารมณของการนาเสนอน ดงทไดเกรนถงอยโดยตลอด นนกคอ ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ ในความหมายขอบขายทเปนหลกอดมการณและเกณฑคณคาทางสงคม ในทานองเดยวกนกบทเราพดกนถง เสรนยม สงคมนยม ประชาธปไตย ฯลฯ โดยนยน ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ จงสอความหมายเปนหลกการทเปนทงองครวม และสากล กลาวคอ เปนหลกอดมการณคขนานเปนปฏสมพนธไปดวยกนกบทนนยมและเสรประชาธปไตยในวถพฒนาการของสงคมโลกครสตศตวรรษหนา เปนปญหาทาทายสาหรบหลกการเศรษฐกจพอเพยง ‚ทจะตองทาใหความเปนทรราชของตลาดโลกเชองลง‛ ในทานองเดยวกบทกาลงถกเถยงแสวงหาลทางกนภายในแวดวงของสงคมโลกตะวนตกเอง ดงทอางถงขางตน

แนนอน คงจะมคาถามขนมาวา จะอาจหาญคดไปถงขนนนไดอยางไรกน โดยเฉพาะ อยางยง จากแงมมอยางสงคมไทยของเรา ซงเปนประเทศเลกๆ เศรษฐกจเลกๆ และตกอยในสถานะเปนเพยงผตงรบ ‚โลกานวตร‛ ภายใตกระแส ‚โลกาภวตน‛ ของมหาอานาจยงใหญ คาตอบในชนน กคอวา ในทามกลางสงครามเศรษฐกจทเรากาลงเหนๆ กนอยบนพนผวน ในสวนลกแลว กคอ สงครามทางความคดและอดมการณ นนเอง ซงสามารถเปลยนโลกไดดงทไดเหนๆ กนมาในประวตศาสตร

หลงจากจกรวรรดคอมมวนสตลมสลายลงไปในชวงปลายครสตทศวรรษ 1980 ดร.ฟรานซส ฟกยามา นกวชาการประจาบรรษทแรนด (Rand Corporation) ไดเขยนหนงสอขนเลมหนงใหชอวา การสนสดของประวตศาสตรและมนษยคนสดทาย มใจความสาคญวา การลมสลายของจกรวรรดคอมมวนสต มความหมายเทากบเปนชยชนะของอดมการณเสรประชาธปไตย และทนนยม และเพราะฉะนน จงเปนอนสนสดของประวตศาสตร พรอมทงการตอสขดแยงเชงอดมการณ 23 หนงสอเลมนและความคดความเขาใจงายๆ ดงกลาว ไดรบการแซซองสาธการกนอยางกวางขวาง แตแลวกมเสยงแหงธรรมะเตอนสตมาจากสนตปาปา จอหน พอลท 2 อกเชนกนวา :

‚เราไดเหนมาแลววา เปนสงทยอมรบไมไดทจะกลาววา ความพายแพ

14

ของสงทเรยกวา ‘สงคมนยมทแท’ จะทาใหระบบทนนยม เปนตนแบบ เดยวเทานน ทคงเหลออยสาหรบการจดระเบยบองคการเศรษฐกจ มน

เปนความจาเปนทจะตองสลายเครองกดกน และการผกขาดทงหลาย ซงทงใหหลายตอหลายประเทศตองตกอยชายขอบของการพฒนา และ (เปนความจาเปน) ทจะตองอานวยสงเสรมใหคนและชาตทงปวง ไดม สภาวะปจจยพนฐานทชวยใหพวกเขาเหลานน ไดมสวนรวมในการ พฒนา‛ 24

จะโดยบงเอญหรออยางไรกตาม ทศนวสย ทมองเหนคณคาศกยภาพของคนจากคาวลทงสองคอ ‚คนและชาตทงปวง‛ กบ ‚ถานะแหงชาตคอคนทงหมดไดเขยบสงขน‛ ของเจาพระยาธรรมศกดมนตร เมอ 79 ปกอน ตางสอความหมายตรงและคลองจองกน แมวาจะมาจากตางแหลงวฒนธรรมกน แสดงถงสจธรรมความจรงในขอทวา เรองของอดมการณมนษยนยมนน เปนคณสมบตทสถตยอยรวมกนไมวาจะเปนในโลกตะวนตกหรอตะวนออก เหนอหรอใต ในประการสาคญ เปนเครองยนยนถงความจรงอกขอหนงวา สงครามทางความคดของมนษยจะไมมวนสนสดอยางท ดร.ฟกยามา และใครตอใครพยายามอางเอาไว ตราบเทาท การเบยดเบยนยงคงดารงอยภายใตโลกาภวตน / โลกานวตร อยางในทกวนน

การเบยดเบยนในหมเพอนมนษยดวยกน คงจะไมอาจขจดใหหมดสนไปไดอยางเบดเสรจเดดขาด แตการเบยดเบยนเชงโครงสรางคงจะไมลกลามรนแรงเขามาสสงคมวฒนธรรมไทยของเราจนถงขนตองสญเสยอสรภาพอยางทกาลงประสบกนอยในขณะน ถาประชาคมวชาการปญญาชนไทยไมตกอยภายใตมนตอานาจครอบงาของกเลสและอวชชาถง 4 ทศวรรษของยคเรงรดพฒนาทผานมา ภายใตสภาวะทางจตใจและปญญาเชนน และในบรบท ‚โลกานวตร‛ ของสงคมไทย องควชาความรทงหลายทงปวงภายใตระบบการศกษา ‚สมยใหม‛ ซงราเรยนฝกฝนกนมาอยางเขมขนในนามของ ‚ศาสตร‛ นน โดยเนอแทแลว กคอ ศาสตรบรวาร นนเอง ความพยายามปฏรปสงคมไทยทกาลงกลาวขวญถงกนอยอยางกวางขวางในขณะน ยอมไมอาจบงเกดผลสรางสรรคอะไรนกตอประชาชนคนไทยสวนใหญจรงๆ ถาขาดเสยซงความตระหนกยอมรบถงความสาคญและจาเปนทจะตองรวมมอรวมใจกน ในสงท ดร.เกษยร เตชะพระ เรยกวา ‚กระบวนการเลกรทางสงคม‛ (the social unlearning process) 25 ไมใชปดหปดตา ไมยอมรบรความคดและความเปนไปของโลกภายนอก แตจาเปนตองเรยนรเพอใหเขาใจและคดหาทางเลอกทเหมาะสมและสรางสรรค ดงทพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท 3 ไดเคยทรงทกเอาไวใหเปนคตธรรมเมอ 1 5 7 ปกอน

ในประการสาคญ ทงกระบวนการเลกรและกระบวนการปฏรปทางสงคมซงโดยธรรมชาตยอมมความซบซอนและมตหลากหลาย จาเปนตองอาศยหลกการนาทจะเชอมโยงประสานมตตางๆ ของสงคมใหเกดปฏสมพนธเชอมโยงกนอยางเปนบรณาการ หลกการเศรษฐกจพอเพยงใหความหมายเปนหลกการนาทวาน ไมใชเปนเพยงหนงในหลายๆ รายการแบบเมนอาหารทจะแจกจายแยกยายกนไปปรงรสเอาตามความชาชองของแตละคน แตละฝายอยางทมการเสนอกน เปนเรองจรงทวา มตดานตางๆ ของกระบวนการปฏรป จะตอง ‚มความเชอมโยงกนโดยมการสรางคณคาและจตสานกเปนแกนกลาง‛ 2 6 แตเรองของคณคาและจตสานกกไมอาจจะปลอยใหเปนภาพลกษณนามธรรมลอยๆ สดแตจะตความกนไป

15

ตามพนฐานรสนยมของแตละคน สงทเราตองการในยามน กคอ คณคาและจตสานกบนพนฐานของหลกการสงคม อนเปนรปธรรมเพยงพอทผคนสวนตางๆ ของสงคมสามารถสมผสสานกรวมกน และเดนไปในวถทางทเกอหนนซงกนและกน แมจะอยในสถานะและบทบาทหนาทแตกตางหลากหลายกนออกไป หลกการเศรษฐกจพอเพยงสามารถทาหนาทเปนหลกการนา ตอบสนองความสาคญจาเปนทจะตองสรางคณคาและจตสานกเชนวาน เพราะคณธรรมขอนกคอคณสมบตอนแนบเนองอยในหลกการของเศรษฐกจพอเพยงนนเอง ดงจะไดขยายความตอไป รวมทงยงอาจทาหนาทเปนภมคมกนสกดกนอวชชาอนเกดแต ‚ศาสตรบรวาร‛ ซงยงจะคงอยกบสงคมไทยเราตอไปอกเปนเวลาชานาน

ถงจดน เราคงพอจะไดเหนถงคณคาและขอบขายความหมายของ ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ ไดชดเจนขน กลาวคอ ในฐานะหลกการสงคมอนเปนองครวมในแงททาบทบาทหนาทหลกนาในกระบวนการเปลยนกระบวนทศนเพอการปฏรปสงคม กบทงเปนสากลในแงของการตอบสนองความจาเปนรวมกนของทงโลก ‚ทจะตองทาใหความเปนทรราชยของตลาดโลกเชองลง‛ อนจะพงเปนแรงบนดาลใจรวมกนทงจากภายในของสงคมตะวนตกเองซงเปนตนตอของปญหา และสาหรบสงคมนอกตะวนตกอยางเชนไทยเราผตกอยภายใตกระแสโลกาภวตนของ ‚ลทธทนนยมชนดสดขว‛ โดยนยน ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ จงเปนหลกการและอดมการณไรพรมแดนทานองเดยวกนกบทเสรนยมและประชาธปไตยเปนกระแสอดมการณไรพรมแดน และทงหมดประกอบกนเปนกระแสปฏสมพนธทางความคดกระตนใหประชาคมโลกไดเกด จตส านกใหม กระบวนทศนใหม และวฒนธรรมการเรยนรใหม จากยคเสอมหลงปฏวตอตสาหกรรม เมอสองศตวรรษครงทแลวมา ในฐานะเชนนน หลกการเศรษฐกจพอเพยงควรทจะสามารถนาเสนอทศนวสยและเกณฑคณคา เพอเปนแนวปฏบตสาหรบดาเนนวถชวตสงคมโลก ทกาลงจะกาวเขาสครสตศตวรรษท 21 น

ในชวงทจกรวรรดคอมมวนสตนานาชาตกาลงจะถงกาลอวสาน ตอนปลายๆ ครสตทศวรรษ 1980 และมผคนอยางเชนดร.ฟรานซส ฟกยามา พากนมองวา เปนชยชนะของโลกฝายทนนยม ดงทกลาวมาแลวนน ไดมวรรณกรรมวชาการปรากฏออกมาบางเหมอนกนทเลงเหนถงแนวโนมคอนขางแนชดทจะเกดการลมสลายทางเศรษฐกจการเงนทวโลกกอนทครสตศตวรรษนจะสนสด ทงนดวยเหตผลเหตปจจยอนแนบเนองอยทตว ‚ระบบ‛ และกระบวนการภายในวงจรของทนนยมเอง ซงกตรงกบอาการสาแดงของวกฤตเศรษฐกจการเงนทกาลงเกดขนจรงๆ ในขณะนอยางไมผดเพยน นบเปนพยากรณกระแสเหตการณทแมนยาอยางนาอศจรรยยงนก ประเดนปญหาอยท จะตองพยายามหาทางปองกนไมใหเกดเหตการณเชนนนขน และในการน นอกจากมาตรการฉกเฉนรบดวนเพอแกไขปญหาเฉพาะหนาแลว เปนความจาเปนอยางยงยวดทจะตองคดอานแสวงหาหลกการเศรษฐกจใหม และปรบเปลยนทศทางของการพฒนาและแนวความคดทางเศรษฐกจเสยใหมดวย 27 เหตผลททาใหสามารถมองเหนไปถงเชนนนไดอยางคอนขางปลอดโปรง เปนประเดนนาสนใจควรแกการเรยนรจากถอยคาของเจมส โรเบตสน นกเขยนอสระผแตงหนงสอทใชอางองในทน ดงน :

‚….ตองยอมรบวา ยคสมยของ ‘ความมงคงแหงชาต’ ไดผานพนไปแลว และพงตองปฏบตตอเศรษฐกจครสตศตวรรษท 21 ในฐานะทเปน เศรษฐกจ

16

หลายระดบของโลกเดยวกน ‚ในชวงสองสามปหลงมาน (กลาวคอ ชวงกลางๆ ครสตศตวรรษ 1980 – ผเขยน) มประชาชนเปนจานวนมากขนในหลายๆ ประเทศไดเขารวมในความพยายาม นในอนทจะแปรเปลยนชวตและความคดทางเศรษฐกจ หนงสอเลมนเขยนขน มาเพอเขาเหลาน และเพอประชาชนอกจานวนมากมาย ซงพากนยอมรบถง

ความจาเปนทจะตอง มระเบยบเศรษฐกจครสตศตวรรษท 21 ใหม เพอประชาชนและโลกมนษย….‛ 28

จดนาสนใจอยตรงทส านกของคนของประชาชนนเอง ทเปนเครองชนาวสยทศนใหสามารถมองเหนถงอดต – ปจจบน เพอฉายภาพชวตและสงคมมนษยอยางสรางสรรคตอชวตและสงคมออกไปในอนาคตอนยาวไกล ไมใชตวเลขและผลงานวเคราะหเยยงวทยาศาสตรของ ‚นกเศรษฐศาสตร:คนเลอดเยนฯ‛ ดงเชนทนกเศรษฐศาสตรไทยตงฉายาของตนเอง (เชงอรรถหมายเลข 2 และ 5) อยางแนนอน

จะอยางไรกตาม นอกเหนอไปจากปญหาความถกตองผดพลาดของการพยากรณเศรษฐกจแลว จดสาคญจรงๆ อยตรงทประเดนของเกณฑคณคาเกยวกบคนและโลกของธรรมชาตซงอยกบตวเราชวตของเรานเอง ซงประกอบกนเปน ‚เศรษฐกจ‛ ทแทจรง ไมใชเปนแตเพยง ‚ระบบ‛ เงนตราหรอกลไกการผลตการสงออกอยางทสาคญผดกนอยางแรงอยในเวลาน ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ มจดรวมและสามารถเรยนรรวมกนในขอน ในฐานะหลกการสากลและหลกการเศรษฐกจใหม เจตนารมณและภารกจการพฒนามอยรวมกน คอปรบเปลยนแนวความคดและทศทางการพฒนา จากทมงกนแตเรงขยายอตรา ปรมาณการผลต การบรโภคและการสะสมทนเงนตราใหสงสดตามทฤษฎ ‚การจาเรญเตบโต‛ และหนมาหาหลกการและแนวทางใหมทสงเสรมใหมนษยเราไดพฒนาขดความสามารถเรยนรเพอการพงตนเอง และในขณะเดยวกน เรยนรเพอพทกษรกษาระบบชวตนเวศ อนเปน ตนทนชวตของมนษยชาต 29 กลาวคอไมใชเพยงแตเปนสง เปนวตถทจะตราคาเปนเงนตรากนไดอยางทถอปฏบตกนในทกวนน รวมแมกระทง หลกเศรษฐศาสตรทมคนหวแหลมคดสตรนโยบายเปนหลกการใหผกระทา ‚สง‛ แวดลอมเสยหาย ตองจาย (Polluter- pay principle) กไมอาจถอเปนความชอบธรรมอะไรได เพราะตนทนชวตไมใชเรองทจะปลอยใหใครมาอางสทธกอความเสอมเสยไดอยแลว

หลกการพงตนเองและนเวศ เชนวาน จะตองถอวามความหมายความสาคญยงยวด โดยเฉพาะสาหรบสงคมไทยเรา ซงตองนบวาเปนโชคดทตงอยในหลกแหลงของฐานทรพยากรธรรมชาตอนสาคญของโลก ในฐานะทเปนสวนหนงของภมภาคปาเขตรอน คาวา ‚ปาเขตรอน‛ น มกจะไมอยในความสนใจเทาใดนกในสงคมไทยผเปนเจาของอธปไตย ความจรงกคอวา ปาเขตรอนเปนแหลงทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพอนอดมสมบรณ คดเปนเนอทไมถงรอยละ 7 ของพนทโลก แตจากปรมาณจานวนพนธพชทงหลาย 3 ถง 10 ลานชนดทประเมนกนไวมถงราวรอยละ 60 - 70 อยในปาเขตรอน 30 คณคาความสาคญในเชงเศรษฐกจและชวตประจาวนของมนษย จะอนมานไดจากผลตภณฑอาหารและยา รวมทงผลตภณฑอตสาหกรรมอนๆ อกมากมายทใชอปโภค บรโภคกนทวโลก ประเดนอยตรงทวา แหลง

17

ทรพยากรธรรมชาตทวาน เปนฐานอานวยปจจยจาเปนตอชวตมนษย และกาลงจะเปนเปาหมายหลกของการตอสชวงชงในเวทเศรษฐกจโลกศตวรรษหนา ทงน โดยอาศยเทคโนโลยชวภาพ และเลหกลทางทฤษฎสทธในทรพยสนทางปญญาเปนศาสตราวธ ควบคไปกบทฤษฎเศรษฐกจตลาดเสร

ดงนน หลกความคดความเขาใจในความเปนจรงเกยวกบคณคาความสาคญของฐานทรพยากรธรรมชาต อนเปนทงตนทนชวตและศกยภาพสาหรบการพฒนาอยางยงยน จงนบเปนรากฐานสาคญยงทหลกการเศรษฐกจพอเพยง จาเปนตองใหการชนาใหเกดความชดเจนโปรงใส ทงน เพอขจดความสาคญผดอยางฉกรรจอนแพรสะพดอยในวงการศกษาปญญาชนของไทย ดงจะเหนไดจากอรรถาธบายถงวสยทศนการปฏรปทางการศกษาและการพฒนาเทคโนโลย ดงน :

‚ความไดเปรยบของประเทศทงหลายในอนาคต จะมใชขนอยกบฐาน ทรพยากรธรรมชาต แตจะขนอยกบฐานทรพยากรมนษยและเทคโนโลย เปนสาคญ ดงตวอยางทเหนมาแลวในกลมประเทศอตสาหกรรมใหม ในเอเชยทอาศยการทมเทดานการพฒนากาลงคน และการพฒนา เทคโนโลย เปนกญแจไปสความสาเรจ‛ 31

ขอเขยนประโยคเหลาน แมจะไดมการพยายามแกไขปรบปรงกนไปบางแลว แตโดยรากฐาน ถอไดวาเปนภาพสะทอนความเชอและจตใตสานกในหมชนผมการศกษา หรออาจรวมไปถงประชาชนคนไทยโดยทวไป เพราะทกครงทพดกนถงการพฒนาเศรษฐกจ กตองมเรองเงนทนและเทคโนโลยเขามาเกยวของ แลวพอวากนถงเรองเทคโนโลย กตองมองออกไปทชาตฝรงมงคา ซงกไมใชจะผดไปเสยทงหมด แตประเดนมอยวา เราเขาใจเทคโนโลยกนเพยงใด โดยเฉพาะอยางยง ในเชงโครงสรางอานาจเศรษฐกจการเมอง หาไมแลว การเรยนรกจะกลายเปนกบดกทางปญญาใหตวเราเอง และเศรษฐกจการเมองของชาตตองพงพาถงขนเปนเชลยตอพลงภายนอก 32 อยางเชนทกาลงเกดขนกบทางดานสถาบนการเงนไทยอยในขณะน แลวตามความเปนจรง อตสาหกรรมไทยโดยเฉพาะภาคการสงออก กดจะเปนเชนนนอยแลว ดวยเหตทคอนขางหนกไปในทางเปนธรกจซอถกขายแพง พอใหไดเงนตราตางประเทศและคนไดมงานทากนบางเทานน ไมไดมการคดอานลงทนทาการประดษฐคดคนพฒนาเทคโนโลยอะไรจรงจงใหเกดตนทนสงคมของเราเองอยางแทจรง จนเดยวน จงตองพงพาภายนอกไปหมดทงกระบวนการ ไมวาจะเปนเรองทน เทคโนโลยและวตถดบ รวมถงสทธพเศษทางดานตลาด

เปาหมายหลกของเศรษฐกจพอเพยง มสวนทจะพงเรยนรรวมกนกบสงคมโลกภายนอกอยางแนนอน ในฐานะทสงคมไทยเราเปนสวนหนงของเศรษฐกจโลก แตในอกสวนหนงทสาคญ กคอ จะตองมหลกนโยบายและยทธศาสตรของตนเอง ในอนทจะเสรมสรางวางรากฐานตนทนทางสงคมใหมนคงยงยน เรมจากเรองของคนและฐานทรพยากร อนเปนจดหลกของการพฒนา ‚ความไดเปรยบของประเทศ‛ อยางแทจรง ประเดนเกยวกบหลกนโยบายและยทธศาสตรทวาน ยงจะไดกลาวถงในตอนตอไป

รวมความแลว ในระดบหลกการและอดมการณ ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ เปนหลกความคดทสอความหมายความสาคญเปนหลกการนาเพอสรางระเบยบเศรษฐกจใหมของอนาคต ไมเฉพาะสาหรบ

18

‚ระเบยบวาระแหงชาต‛ เทานน แตของโลกดวย เปนการกระตนใหเกดจตสานกรอฟนและทบทวนหลกทฤษฎเศรษฐกจสงคมตางๆ วากนตงแต :

- นยามความหมายของ ‚เศรษฐกจ‛ ซงโดยสาระมความหมายเพอสนองความตองการพนฐานของมนษยภายใตความจากดของทรพยากร ไมใชเปนเพยงเรองของธรกจเพอแขงขนชวงชงแสวงผลกาไรสงสด

- รอฟนทบทวนเรองความจาเปนทจะตองแยกแยะใหดระหวาง ‚การพฒนา‛ ซงหมายถงยกฐานะคนสวนใหญ หรอคนทงหมด ถาเปนไปได กบ ‚การจาเรญเตบโตทางเศรษฐกจ‛ ซงมงยดถอแตตวเลขการเพมอตราปรมาณรายไดเงนตราเปนใหญ

- ทบทวนเรองของคนและคณคาของคนทพงมโอกาสเรยนรพฒนาขดความสามารถพงตนเอง

- เรองของทน ซงไมใชหมายถงแตเฉพาะเงนตราทสมมตขน หากโดยสาระ รวมความไปถงตนทนของชวตและสงคม คอ คน ธรรมชาตและนเวศ

- เรองของตลาดซงจะตองถกตกรอบของสานกแหงธรรมะ ดงท อดม สมธ ศาสดาแหงลทธเศรษฐกจเสรเอง เคยเตอนเอาไวเมอกวาสองรอยปกอน และตลาดจะเสรกแตภายในกรอบเชนวานน

- เรองของวทยาศาสตรและเทคโนโลย ซงไมใชเปนเพยงศาสตราวธเพอเปนนายเหนอธรรมชาต และเพอนมนษยดวยกน หากแตพงตงอยบนพนฐานของความเคารพยอมรบในคณคาของมนษยและธรรมชาต

- เรองของการบรโภคทพงอยในขอบขายของความจาเปนและคณประโยชนตอชวตและความยงยนของทรพยากรธรรมชาตและนเวศ ไมใช ‚ยงมใหบรโภคมากเทาใด กยงมความสขมากเทานน‛ 33 ตามวาทะลาสดของนกเศรษฐศาสตรไทย

- และทบทวนเรองของวถการพฒนาเศรษฐกจ ซงพงเปนไปอยางสมดล เพอการเรยนรพงตนเองและพทกษรกษาระบบชวตนเวศ

ทงหลายทงปวงเหลานลวนสมพนธเชอมโยงกนอยในขอบขายความหมายของ ‚เศรษฐกจพอเพยง‛ ในฐานะเปนหลกการนากระบวนการสงคมไปสระเบยบเศรษฐกจใหมของโลก ซงสงคมไทยมสวนรวมในสถานะของสงคมอสรชน

4. ยทธศาสตรสฐานเศรษฐกจสามญชน

เทาทกลาวมา เปนเพยงเคาโครงความคดในระดบหลกการเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง เปนเรองทประชาชนคนไทยผมใจรกความเปนอสระเสรจะพงรวมมอรวมใจกนคดคนแสวงหาทาความ

กระจางยงๆ ขนไปอก เมอสรปรวมความจากทไดพยายามพเคราะหดโดยรอบดานแลว กพอจะเลงเหนนยสาคญของเศรษฐกจพอเพยงไดวา โดยสาระกคอ การกลบฟนคนจตวญญาณมนษยสชวตเศรษฐกจทแทจรง นนเอง อนประกอบดวยมนษยกบธรรมชาตเปนแกนสาร และทงยงเปนการสอนใหมองและเขาใจมนษยในความหมายของความเปนมนษยชาตโดยรวม และเปนสวนหนงของธรรมชาต เปนสจธรรมความ

19

จรง โดยนยน เศรษฐกจพอเพยง จงเปนหลกการและอดมการณยงใหญไพศาล เปนองครวม เปนสากล และเปนหลกนาสระเบยบชวตเศรษฐกจใหมรวมกนของสงคมโลกศตวรรษขางหนา

ในสถานะท เปนเมองพทธศาสนา และเปนสงคมฐานทรพยากรธรรมชาต สงคมไทยจงถอไดวา อยในฐานะโอกาสดทสดสงคมหนงทควรจะเดนไปในวถชวตอนสรางสรรคยงยนและเปนอสระไดอยางเตมภาคภม ถาหากไมไปตกเปนเหยอของทฤษฎวชาการอนแปลกปลอมและแปลกแยกเสย ดงนน ภารกจเบองแรกของหลกการเศรษฐกจพอเพยง กคอ การฟนฟบรณะจตสานกในคณคาและศกยภาพสรางสรรคของชนบท อนเปนฐานอขาวอนาของประเทศ ทพดถงการ ‚ฟนฟ‛ กดวยเหตผลวา ชนบทไทยเราเปนแหลงทรพยากร ไมเฉพาะแตทางดานธรรมชาตวตถเทานน หากยงแฝงไวดวยองคความรและภมปญญาพรอมดวยศาสนธรรม ทจะสนองตอบปญหาความตองการของเศรษฐกจพอเพยงในฐานะหลกการองครวมไดเปนอยางด และทจาเปนตอง ‚บรณะ‛ กเพราะฐานกาลงของชนบทไทยไดถกบนทอนทาลายจากผลการพฒนาทผดทศผดทางตลอด 40 ปทผานมา และตองตกอยในสภาพทรดโทรม ทงในดานทรพยากรธรรมชาตและองคความร ถงแมจะคงมหลงเหลออยบาง แตผคนสวนใหญทเดยวตกอยในสภาพสญเสยความเชอมนทจะพงและพฒนาตนเองอนเปนคตธรรมในพทธศาสนา ระบบอปถมภ ซงแตเดมเปนคณคาสรางสรรคปลกฝงความสมพนธฉนญาตมตรกไดถกแปรเปลยนไปเปนการอนเคราะหทางอานาจและเงนตรา โดยเฉพาะในชวงเศรษฐกจการเงนเฟองฟ ปรากฏการณซอสทธขายเสยงทคนชนกลางยคใหมพากนประนามหยามเหยยดอยน ทแท กคอ ผลพวงจากวบากกรรมการพฒนาสรางความมงคงใหกบเมองบนความยากจนยากไรของชนบทนนเอง และนกคอ ทจรตคอรปชนเชงนโยบายและโครงสรางในอกรปแบบหนง ทจาเปนจะตองขจดใหหมดไปเชนเดยวกน

รวมความแลว ชนบทไทยยงอยในสภาพหางไกลจากความพรอม แมกระทงความคดทจะชวยตวเอง แตนนกเปนเหตผลททาใหจาเปนตองคดอานวางหลกนโยบายและยทธศาสตรการพฒนาอยางสขมรอบคอบยงขนเปนทวคณ เพราะผลการพฒนาชนบทจะเปนกญแจดอกสาคญยงตอทศทางและฐานะเศรษฐกจของชาต ซงกาลงตองเผชญภยคกคามจากพลงอานาจภายนอกดงกลาวแลว เปนปญหาทาทายยดเยอและยากลาบาก แตกระนน จากประสบการณทผเขยนไดสมผสมาบางโดยตรงและดวยความพยายามทจะเรยนร กพอจะสรปไดวา ไมถงกบเหลอวสยเสยทเดยว เรองของยทธศาสตรการพฒนา กเปนทานองเดยวกนกบปญหาความชดเจนในระดบหลกการทกลาวมาในตอนตน ยงตองการการระดมความคดกนใหกวางขวางตอไปอก สาหรบในชนน เพยงขอนาเสนอเปนหลกการและขนตอนทางความคดกวางๆ พอใหเหนภาพแนวทางทเราจะกาวเดนกนตอไป ดงน :

4.1 ความหมายของการพฒนาชนบท

ในเบองตน จาเปนตองใหเปนทแนชดกนวา ความหมายและเปาหมายของการพฒนาชนบท ไมใชจะจากดกนอยแคเพยงแกปญหา ‚โง จน เจบ‛ อยางทหนวยงานราชการฝายวางแผนพฒนายดถอกนมาตลอด มาตรการกาหนด ‚เขตชนบทยากจน‛ ของแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 เปนตวอยางของเงอนปมทางความคดความเชอเชนวาน ซงในตวเองเทากบเปนการสกดกนบดบงทศนวสยทจะมองเหนคณคาและศกยภาพของชนบทไทยอยางแทจรง ในฐานะสวนหนงของภมภาคปาเขตรอน ความเปนจรงท

20

ไมอาจละเลยโดยปราศจากความสานกรบผดชอบไปได กคอวา ฐานทรพยากรชนบทอนประกอบดวย ทงความหลากหลายทางชวภาพและองคความรจากภมปญญาพนบาน เปนปจจยสาคญและจาเปนตอชวต โดยเฉพาะในดานอาหารกบยา ดงเปนททราบๆ กนอย ทงจะทวความหมายความสาคญยงๆ ขนเปนทวคณในสงคมโลกอนาคต ในประการสาคญ องคความรทวาน สามารถพฒนาเชอมโยงกบศาสตรสมยใหมสรางทรพยสนทางปญญา ซงตางชาตพากนพยายามหาทางชวงชงอยางสดกาลงมาทกยคทกสมย สงคมไทยผเปนเจาของอธปไตยควรทจะสามารถรบผดชอบจดการใหไดสทธประโยชนอยางสมบรณ โดยนยน การพฒนาชนบทจงใหความหมายความสาคญเปนทงการสรางฐานตนทนทางสงคมและภมคมกน สาหรบอนาคตของประเทศชาตโดยสวนรวม

4.2 ทศนวสยเศรษฐกจพอเพยง

ควรตองมการวางเปาหมายตนทางและเปาหมายปลายทางใหเปนหลกการและแนวทางปฏบตไว เพอจะไดมทศทางการพฒนาทเปนทเขาใจและอยในสานกรวมกน ในแงน เศรษฐกจพอเพยงจงไมใชเปนเพยงตนแบบหรอแบบพมพเขยวสาเรจรป หากแตมความหมายเปนกระบวนการสงคมอนเปนพลวต เปาหมายตนทาง กไดแกการเกษตรขนพออยพอกน อยางทกลาวขวญถงกนมากในยามวกฤตการเงนขณะน แตนนกไมควรจะยดมนถอมนเอาเปนจดจบอยในตวเอง หากควรตองเปดชองทางโอกาสใหไดมการเรยนรพฒนาตนเอง ตอๆ ไปสเกษตรกรรมยงยน จนถงเปาหมายปลายทาง คอ เศรษฐกจชมชน สองสามระดบเศรษฐกจน ยงจะไดขยายความตอไป ขอทเหนควรเนนถงในทน กคอ เรองของหลกการพงตนเองและนเวศทกลาวไวขางตน ซงจะตองมระบบและกระบวนการเรยนรรวมกน ทงในระดบการสรางจตสานกและระดบปฏบตจรง ความจรงทงสองดานของหลกการคอ การพงตนเองกบนเวศสมพนธเชอมโยงเสมอนสองดานของเหรยญอนเดยวกนนนเอง เพราะนเวศเปนรากฐานสรางเสรมใหการพงตนเองไดสมฤทธผลและยงยน

4.3 แหลงการเรยนรชมชน

เมอพดถงระบบและกระบวนการเรยนรแลว คาถามทตามมา กคอวา จะเรยนรจากแหลงอะไรและอยางไร ความจรงมอยวา ชนบทไทยนนแมจะทรดโทรมและลมสลายลงไปเปนอนมาก แตกยงมบคลากรผอาวโสทยกยองเรยกกนในแวดวงนกพฒนาวา ‚ปราชญชาวบาน‛ ปรากฏใหเหนกนอยทวทกภาคของประเทศ รวมทงคนรนใหมทขวนขวายเรยนรจดการเกษตรผสมผสานเพอใหพออยพอกนและพงตนเองได คาวา ‚ปราชญ‛ มาใชกบ ‚ชาวบาน‛ อาจเปนทตะขดตะขวงใจอยบางโดยเฉพาะสาหรบผไดรบการศกษาอยในวฒนธรรมหนงสอสมยใหม อยางเชนในการประชมจดโดย ‚กองทนเพอการลงทนทางสงคม‛ ทขอนแกนเมอไมนานมาน กมผตงขอสงสยวา การใชคาวา ‚ปราชญ‛ ในกรณเชนน ไมสจะสมควร เมอเปรยบกบปราชญทเคยราเรยนหนงสอกนมา จะอยางไรกตาม สงทควรตองเขาใจกนตรงน กคอวา เรากาลงมองและวนจฉยอะไรๆ จากแงมมของคนเรยนหนงสออยในวฒนธรรมหนงสอ และกาลงวนจฉยบคคลผทรงภมปญญาทไมไดอยในวฒนธรรมหนงสอ หากแตเรยนรจากวถชวตของธรรมชาตและสภาพแวดลอม สามารถจดการชวตของตนเองไดอยางอสระเสรและยงยน ในขณะเดยวกบทเรยนรจกพทกษรกษานเวศ ตรงกบหลกการสมยใหมดวย ซงกเปนวฒนธรรมการเรยนรอกแบบหนง ยงไปกวา

21

นน ยงสามารถดารงตนอยไดอยางเตมภาคภมในทามกลางการลมสลายของชมชนชนบท แสดงใหเหนถงคณธรรมและคณสมบตทางดานศาสนธรรมผสมผสานไปกบวถเกษตรเชงนเวศทกาลงกลาวขวญถงกนอยางกวางขวาง แมแตภายในสงคมโลกตะวนตกเองขณะน แลวเขากนาเอาหลกการเดยวก นไปประยกตใชอยางเปนระบบขนตามลาดบ ในขณะเดยวกบทในวงการวชาการเกษตรของไทยเรายงคงลมหลงยดตดอยในระบบเกษตร ‚พชเชงเดยว‛ ซงยงผลเปนการทาลายฐานตนทนทางสงคมและธรรมชาต

รวมความแลว ‚ปราชญชาวบาน‛ หรอจะเรยกขานกนวาอยางไรกตามแต ตองนบวาเปนบคลากรททรงคณคาเปนเสมอนแหลงวฒนธรรมประเพณการเรยนรและภมปญญาทสบทอดสงสมกนมาชานานหลายชวอายคน และพฒนาแตกตางหลากหลายกนออกไปตามสภาพความแตกตางหลากหลายทางนเวศ อนเปนรากฐานของเกษตรกรรมยงยนอยางแทจรง ซงจะไดกลาวถงตอไป ประเดนอยทวา จะนาภมปญญาอนทรงคาทวานใหออกมาสกระบวนการเรยนรในวถชวตของมวลเกษตรกรและชมชนทองถนไดอยางไร รวมทงในขณะเดยวกน เปนการเสรมสรางใหเกดเครอขายการเรยนรในหม ‚ปราชญชาวบาน‛ กนเอง แทนทจะปลอยใหดารงตนอยางเปนเอกเทศดงเชนทเปนอย และเครอขายการเรยนรทวาน กจะเปนแหลงดงดดกระตนใหเกดกระบวนการมสวนรวมของประชาชนในชมชนทองถนขน นาจะถงเวลาแลวทสงคมไทยเราจะไดเรยนรสราง ‚ระบบ‛ ผนาจากกระบวนการเรยนรอยางเปนธรรมชาตเสยท แทนทจะคดจะพดกนถงแตผนาในแงของโครงสรางอานาจตามสตรสาเรจรปทางวชาการอยางในทกวนน ซงสะดวกสบายสาหรบทกๆ ฝาย

ทงหมดทวาน เปนปญหาทาทายโดยเฉพาะสาหรบบรรดา ‚นกปฏรป‛ ทงหลาย ไมวาจะเปนดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง หรอการศกษา ซงดจะแบงสวนแบงสายกนเหมอนๆ กบสวนงานราชการ

4.4 ทศนวสยการพฒนาเกษตร

เปาหมายหลกของการเรยนรสาหรบชมชนชนบท กแนนอนเปนเรองของเกษตรกรรม นาจะถงเวลาแลวเชนกนทเราจาเปนตองทาความเขาใจในคณคาและความหมายของเกษตรกรรมกนใหถองแท เกษตรกรรมไมใชหมายความหยาบๆ ถงเพยงการเพมปรมาณผลผลตเพอสงออกหาเงนตราตางประเทศตามภาษานกธรกจทคดถงแตผลกาไร แลวกไมไดหมายแตเพยงเปนแหลงผลตปจจยสอนจาเปนตอการดารงชวตของมนษยเทานน หากโดยรากฐาน เปนกจกรรมของมนษยทสมพนธเชอมโยงอยอยางแนบแนนกบปญหาการจดการทรพยากรและธรรมชาตแวดลอม ไมวาจะเปนปา เขา ดน นา อากาศ ซงทงหมดประกอบกนขนเปนระบบและกระบวนการหลอเลยงชวตทงมวลในโลก วากนตามจรง เกษตรกรรมในตวเองกเปนการบนทอนความอดมสมบรณของธรรมชาตอยแลว ประเดนปญหาอยทวา จะรกษาความสมดลไวไดอยางไรเทานน ระหวางความตองการอนจาเปนทางดานของมนษยกบทางดานของธรรมชาต ซงในทสดแลว กทาหนาทเปนระบบนเวศใหกบมนษยเรานเอง เกษตรกรรมจงเปนเรองละเอยดออนลกซง โดยเฉพาะเกษตรกรรมเขตรอน อยางเชนของไทยเรา อนมความหลากหลายทางชวภาพเปนฐานปจจยสาคญ

ถาไดมพนฐานความเขาใจรวมกนไดอยางทกลาวมาโดยสงเขปแลว กจะเขาใจในพลวตภายในตรรกะของเกษตรกรรมเอง โดยไมจาเปนตองอาศยกระแสธรกจอตสาหกรรมจากภายนอกเขา

22

มาสอดแทรก ในสภาพของชนบทไทยเราซงกาลงทรดโทรมและลมสลาย มเกษตรกรยากจนหรอไรททากนเปนจานวนมากมาย สาหรบคนกลมน เกษตรยงชพพออยพอกนนบเปนจดเรมตนทจะชวยประทงใหพนจากความอดอยากหวโหย แตเปาหมายการขจดความอดอยากหวโหย กพงตองควบคไปดวยกนกบเปาหมายของความยงยนดวยในขณะเดยวกน ดงนน นอกเหนอไปจากความจาเปนในการยงชพของครวเรอนเกษตรกรแลว ยงจาเปนตองสงเสรมใหเกดกระบวนการเรยนรเพอพฒนาขดความสามารถของระบบไรนาระดบครวเรอนน เอง ในดานการฟนฟและพทกษรกษาฐานทรพยากรธรรมชาตและสภาพแวดลอม อนเปนเปาหมายรวมกนของชมชนดวย

ดงนนเกษตรพออยพอกน จงเปนตรรกะอยในตวเองทจะพงมงตอการพฒนาเงอนปจจยอนเออตอความยงยนเปนรากฐานสาคญ อนไดแก การฟนฟและอนรกษคณภาพดนและนา ความหลากหลายทางพนธกรรม และการบรหารจดการทด ทงหมดน เพอใหไดผลผลตอาหารการกนทมนคงแนนอน ใหชมชนชนบทไดมคณภาพชวตทด สภาพแวดลอมทปลอดภย ตองตามสขลกษณะ ซงลวนเปนเรองทเกษตรอตสาหกรรม หรออตสาหกรรมเกษตรทเรยกกนวา ‚แผนใหม‛ ไมอาจอานวยใหได มแตจะเปนเครองบนทอนทาลาย เพยงเพอแสวงผลกาไรสงๆ ดงเชนทประสบการณไดพสจนใหเหนกนมาแลว

ความเปนจรงอกประการหนง ทไมอาจมองขามไปได ‚เกษตรกรรมยงยน‛ หรอทมาเรยกกนวา ‚เกษตรกรรมทางเลอก‛ ทวาน มใชเปนแตเพยงเรองของเทคนควธการทาไรทานาแบบปลอดสารเคมสารพษเทานน หากยงเปนเรองเกยวของอยกบปจจยองคประกอบทางดานสงคมวฒนธรรมและความเปนชมชนดวยเปนพนฐาน ซงจะตองพยายามฟนฟและพฒนาควบคกนไป เกษตรกรรมยงยน มอาจเปนไปไดอยางสมฤทธผลโดยปราศจากเครอขายทงภายในและระหวางชมชน และโดยนยน อาจถอไดวาเกษตรกรรมยงยนจะทาหนาทเปนทงเปาหมายและกระบวนการเรยนรรวมกนใหเกดส านกของความเปนชมชนในทามกลางกระแสการเปลยนแปลงอนคกคามตอชมชนชนบทและสภาพแวดลอมอยในปจจบน

4.5 มนษยพฒนา

ในกระบวนการพฒนาเกษตรพออยพอกนสเกษตรกรรมยงยนน จาเปนตองหมายเหตประเดนเรองคนกบการพฒนาไวในทนดวย ในภาษาวชาการและหนวยราชการพฒนานยมใชคาวา ‚การพฒนาทรพยากรมนษย‛ (Human resource development) ซงสอความหมายในแงของกาลงคนในความตองการของ ‚ตลาด‛ จางงาน นเปนแนวความเขาใจปกตธรรมดาสาหรบสงคมอตสาหกรรม ซงแบงแยกกนชดเจนระหวางกลมนายทนผเปนนายจาง และกลมคนสวนใหญผไมมทนเปนลกจาง วงวชาการของไทยเรากไดแตเลยนความคดและถอยคามาใชกนทงๆ ทในสงคมไทยของเรา จนบดนกยงมประชากรวยทางานทไมไดเปนลกจางใคร แตทางานของตนเองเปนอสระอยถงกวารอยละ 70 ซงทางทฤษฎเศรษฐศาสตรฝรงรวมเรยกวา ‚ภาคนอกระบบ‛ (Informal sector) และซงเมอนาคามาประยกตเลยนแบบใชกบเศรษฐกจสงคมไทยแลว กหมายความวา ประชากรสวนใหญของประเทศ โดยเฉพาะเกษตรกรชาวไรชาวนา เปนอนหลดออกไปนอกวงจรความใสใจของรฐใน ‚การพฒนาทรพยากรมนษย‛ ในวงการเศรษฐศาสตรละตนอเมรกาเขาใจวากาลงใหความสนใจศกษาวจยกลมคนภาคนอกระบบทวานอยอยาง

23

กวางขวาง ยงไมปรากฏวแววอะไรทแสดงใหเหนวา วงการเศรษฐศาสตรไทยมการเคลอนไหวในเรองนอยางไรบาง

จะอยางไรกตาม หลกความคดเศรษฐกจพอเพยงตองนบวามสวนสาคญทจะชวยแกไขใหเกดความสมดลในจดน โดยเฉพาะอยางยง ในสวนทเกยวกบการสงเสรมกระบวนการเรยนรเพอพฒนาทางการเกษตรในระดบตางๆ ตงแตเกษตรพออยพอกน ไปสเกษตรกรรมยงยน และเครอขายเศรษฐกจชมชน แตทวา จะเปนการเรยนรพฒนา ไมใชจากแงมมทเปาหมายจากภายนอก คอนายจางไมวาจะเปนเอกชนหรอราชการ มาเปนตวกาหนดทศทางแบบแผนการรบรเรยนรภายในจตสานกของมนษย หากเปนไปตามหลกมนษยนยม ทมงใหจตสานกภายในของมนษยเราไดบรรลความเปนอสระทจะเรยนรเพอพฒนาตนเองอยางรอบดานและสามารถเตบโตในวถชวตอนสรางสรรคของตนเองอยางแทจรง 34

นอกจากความแตกตางในเชงเกณฑคณคาของความเปนมนษยนยม และกระบวนการเรยนรแลว จดมงหมายของการพฒนา ‚ทรพยากรมนษย‛ หรออกนยหนง มนษยถกพฒนา กบการพฒนาตนเองของมนษยกยอมแตกตางหางไกลกน สาหรบตลาดจางงาน เปาหมายอยทเงนตราคาจางเปนสาคญ การลงทนจงเปนสงททกประเทศแสวงหา เพอใหคนมงานทามรายไดและจบจายใชสอยเปนการคาจนให ‚ระบบ‛ เศรษฐกจดารงอยตอไปได ‚ระบบ‛ ทวานเองเปนตวกาหนดใหคนตองเรยนรอะไรบาง อยางไร และในทสด เปนผกมชะตาชวตของคนวาจะบนดาลใหมงานทาหรอไม แบบไหน อยางไร อตราคาจางควรจะเพมหรอลดเทาใด รวมทงสวสดการควรจะใหมอยหรอไม เพยงใด ซงรวมความแลวเปนวถชวตของคนสวนใหญทถกกาหนดใหตองเรยนรและขนอยกบสภาวะความผนผวนปรวนแปรในความสมพนธนายจาง – ลกจาง ภายใตกระแสโลกาภวตนยคปจจบน

สวนสาหรบหลกการพฒนาตนเองของมนษย เปาหมายอยทคณภาพชวตทอยในการควบคมของตนเองโดยอสระ อกครงหนงทจะตองยาวา สงคมไทยนบวาโชคดทเปนสงคมเกษตรเขตรอน มฐานทรพยากรธรรมชาตทเกอหนนใหเราสามารถสรางฐานการพฒนาตนเองและอยางยงยนได แตแลวเรากลบไปเดนตามวถทางอนแปลกแยกจากพนฐานความเปนจรงของตนเอง ทาลายฐานตนทนทรพยากรและภมปญญาของตนเอง และในทสดตองตงความหวงทกสงทกอยางไวท ‚ความมนใจของตางชาต‛ ไมวาจะเปนเรองการเงน หรอการลงทน เทานนยงไมพอ รางกฎหมายการประกอบธรกจของคนตางดาวทกาลงถกเถยงกนยงจะเปดชองทางใหทนตางชาตทะลทะลวงเขามาครอบงาถงอาชพการทาไรทานา35 อนจะยงผลใหคนไทยทงชาตตองหากนตกตาลงไปเปนเพยงลกจางของตางชาต ทงหมดน เปนเจตนารมณและนโยบายทสวนทางอยางรายแรงตอหลกการเศรษฐกจพอเพยง ซงมงตอเปาหมายการพงตนเองอยางยงยนของมวลเกษตรกรไทย

จะอยางไรกตาม ณ จดน ภารกจของเรากอยทจะตองตงเขมของระบบและกระบวนการเรยนรใหดเพอความสมฤทธผลจรงจงและยงยนของการพฒนาพงตนเอง เราจะตองไมตกหลมพรางของเรองรายไดเงนตรา ซงตองอาศยการลงทนจากภายนอกเปนใหญดงกลาวแลว เพราะในทสด ฐานเกษตรกรรมเขตรอน ควรจะชวยใหเราไดสามารถมองเหนคณคาบางสงบางอยางทยงใหญและกวางใหญไพศาลเหนอเรองของรายไดเงนตรา ซงความจรงแลว เปนแหลงทมาของรายไดอนยงยนถาวร นนกคอ

24

ฐานทรพยากรธรรมชาตอนเปนตนทนชวตและคณภาพชวตโดยธรรมชาตของทองถนเอง ทเงนตราไมอาจสรางขนมาได ประเดนอยท การสรางวฒนธรรมการเรยนรใหม เพอเปนการฟนฟและพฒนาจตสานก ควบคไปกบทกษะวชาชพอนเปนพนฐานของการพฒนาขดความสามารถพงตนเองและพฒนาตนเอง เปนการเสรมสรางกระบวนการเรยนรรวมกน เพอความมนคงยงยนและความผาสก ทงของตนเองและชมชน แทนทสภาวะความแปลกแยกและความลมสลายทกาลงบงเกดแกชมชนชนบทไทยอยในปจจบนน

วฒนธรรมการเรยนรใหมทวานมงเนนทงคน สถาบนสงคม และชมชนทองถนเปนแกนกลาง ทงหมดประกอบเปนกระบวนการสมพนธเชอมโยงและสรางสรรคทางสงคมใน 3 มตใหญๆ ของวถชวตและสงคม ดงน

มตการจดการตนทนชวต ไดแก อาทเชน เรองของการฟนปรบปรงบารงดน การ

จดการแหลงนา ไรนา ความหลากหลายทางชวภาพ การจดทาเกษตรประณต เปนตน

มตดลยภาพชวต ไดแก เรองของการบรโภค โภชนาการ สขภาพ พลานามย ครอบครว ชมชน สภาพแวดลอม ฯลฯ

มตการพฒนาชวตและสงคม ไดแก กระบวนการเรยนรและประดษฐคดคนใหมๆ อยางเชน เรองของการแปรรป เพมมลคา การออม กองทน /ธนาคารชมชน การพฒนาความหลากหลายของกจการงานอาชพ และฐานเศรษฐกจชมชนทองถน ฯลฯ

ทงสามมตประกอบกนเปนหลกการเรยนรเพอพฒนาขดความสามารถพงตนเอง เพอเสรมสรางฐานความเปนชมชน และเพอการพฒนาชวตและสงคม รวมทงรจกคดสรรความรวทยาการใหมๆ ทสอดคลองสงเสรมคณคาชวตและสงคมของตน ในโลกของการเปลยนแปลงเปนนจนรนดร

4.6 เครอขายขอมลขาวสารการพฒนา

ในประเดนเกยวกบการเรยนรพฒนาตนเองของเกษตรกรน เหนสมควรขยายความเพมเตมสนๆ แตมความหมายความสาคญอยางสงไว ณ ทน กลาวคอ เรองของขอมลขาวสารการพฒนา

25

เปนททราบกนดถงคณคาของขอมลขาวสารวา เปนเครองมอในการทากจกรรมตางๆ มาในยคเทคโนโลยสอสารขอมล ความจรงขอนกเปนทเดนชด ไมมขอกงขาใดๆ ในวงการเทคโนโลยเองกมการจดทา โครงการสารสนเทศเพอการพฒนาชนบทขนในเวลาน แตมคาถามวา เปนขอมลของใครและเพอใคร อยางเชน ในวงราชการฝายการพฒนา ‚ระบบ‛ ขอมลถอวาเปนเครองมอทจาเปนในการวางแผนและจดการของหนวยงานทเกยวของ ไมวาจะเปนในเรองแกปญหาความขาดแคลนปจจยพนฐานของคน ปญหาโภชนาการ หรอปญหาความยากจนในชนบท เหลานกลวนแตมนยาม มเกณฑ มสตรตวเลขไวอยางละเอยดถถวน ทงสภาวการณทเปนอยและเปาหมายทจะพงบรรลถงตามขนตอนและระยะเวลาทกาหนดไว หรออยางในวงการธรกจ โดยเฉพาะในดานวงการตลาด ระบบขอมลถอวา เปนประโยชนทจะไดทราบและสนองความตองการของผบรโภค แตทงสองกรณ ผลทไดในความเปนจรง กคอ ไมวาจะเปนกลมคนเปาหมายของการพฒนา หรอวาผบรโภค ตางกเปนฝายตกอยภายใตการกากบควบคมตามวตถประสงคและรสนยมของภายนอก แทบไมไดมโอกาสเรยนรอะไรของตนเองขนมาเลย ยงมาในยควชาการนเทศศาสตรเฟองฟ พรอมดวยเทคโนโลยทกาวหนา อานาจการกากบควบคมทวาน กเกอบจะเรยกไดวา เบดเสรจเดดขาด

โดยแทจรงแลว ชมชนเกษตรชนบทตกอยในสภาพเชนนมาโดยตลอด เทคโนโลยขอมลขาวสารในตวเอง จงไมใชวาจะทาใหคนฉลาดเรยนรอะไรขนมาได แตในขณะเดยวกน กมความสาคญเปนตวกาหนดความร ความไมรของคน และเพราะฉะนน จงไมอาจปฏเสธได ประเดนสาคญอยทวาเราจะจดระบบขอมลกนอยางไรในลกษณะทสรางเสรมกระบวนการเรยนรพฒนาตนเอง จดใหญใจความอยทตรงนเอง ไมไดตองการความเชยวชาญลกซงหรอวชาการชนสงอะไร เพยงแตใหคนไดมโอกาสรจกตนเอง ไดเปนเจาของขอมลเกยวกบตนเองและผลงานความพยายามของตนเองใหไดเหนเปนกระบวนการตามลาดบไปในวถชวตของตนและชมชน

ในเรองของเกษตรกรรมยงยน ระบบขอมลการเรยนรพฒนาตนเองเชนวานตองนบวาเปนกญแจสาคญ โดยทไรนาระดบครวเรอนเปนหนวยพนฐานหลกของเศรษฐกจชนบท จดเรมตนกอาจใหสมาชกแตละครวเรอนรวมกนฝกปฏบตวาดผงไรนาของตนเองใหรวาอะไรเปนอะไร อยตรงไหน ความจรงสงเหลาน เปนเรองทเกษตรกรเขารดอยแลว แตกเปนวธการหนงทเปดชองทางใหเขามาสมผสวฒนธรรมหนงสอ ซงเปนปจจยสาคญของการเรยนรอยางยงยน การทลกหลานเกษตรกรเขาโรงเรยน เรยนเขยนอาน ไมไดหมายความวาเขามาอยในวฒนธรรมหนงสอโดยอตโนมต จดสาคญอยทจะตองใหการรหนงสอไดสมผสเชอมโยงกบวถชวตปฏบตจรงดวย การใชทกษะเขยนผงไรนาดงกลาว กเทากบเปนการเรยนรทบทวนตรวจสอบสงตางๆ ทอยในชวตประจาวนของตนเองนนเอง แลวจากนนกตอดวยการบนทกรายการชนดจานวนพนธพชพนธสตวทอยในไรนา พรอมทงตดตามบนทกผลทไดเปนการประเมนตวเอง และการขยายผลในชวงเวลาตอๆ ไปตามฤดกาล ในขนตอนนกเชนกน ความจรงกมเกษตรกรบางสวนปฏบตอยแลว กอาจจะใชประสบการณตรงนนเอง เปนตวอยางของการเรยนร และอาจเสรมดวยเทคนควชาการบางประการทเหมาะสม

26

ทกลาวมาน เปนเพยงขนการเรยนรเบองตนจรงๆ แตจากประสบการณทได เปนการกระตนใหเกดการตนตวอยากรอยากเหนขนและไดความมนใจภาคภมใจในตวเอง แลวถายงไดรวมฝกปฏบตกนเปนกลมเปนกอน กจะเกดการเปรยบเทยบเรยนรซงกนและกนเกดเปน กระบวนการกลมและเครอขายการเรยนร ระหวางกน และสานกความเปนชมชนจะคอยๆ กอตวพอกพนขนจากประสบการณเรยนรซงอาจดเปนเรองเลกๆ นอยๆ ทานองน

ขอฝกปฏบตจรงเหลาน เปนเพยงตวอยางเบองตนสวนหนงทยกมาพอใหเหนเปนแนวทาง แตทงนทงนน หมายความวาตวเกษตรกรเองจะตองผานการระดมความคดซกซอมความเขาใจในเจตนารมณและเปาหมายของเกษตรกรรมยงยนพอสมควร ทจะตระหนกเหนคณคาความสาคญในสงทตนเรยนรปฏบต และการระดมความคดซกซอมความเขาใจกจาเปนจะตองกระทากนอยอยางสมาเสมอควบคกนไปกบปฏบตจรง จดสาคญอยทสรางบรรยากาศใหเกดกระบวนการเรยนรจากจตสานกภายในของตนเองจรงๆ ผสานดวยกระบวนการกลม และเสรมดวยขอมลความรเกยวกบความเปนไปของโลกภายนอกในระดบหนง กจะเปนการเปดหเปดตาใหขยายความคดอานกวางขวางขน หลกการและเปาหมายกคอ ใหเกดกระบวนการคดอาน และพฒนาไดเปนไปจากฐานของเครอขายครวเรอนและชมชนอยางแทจรง

4.7 เศรษฐกจชมชน

หลกการและขนตอนทางความคดตางๆ เทาทกลาวมา คงพอจะชวยใหจนตนาการกนไดพอสมควรถงภาพกระบวนการอนเปนพลวตของเศรษฐกจพอเพยง ขอเนนคาวา ‚กระบวนการ‛ ไวตรงนอกครงหนง เพราะทงโดยจตวญญาณและในฐานะหลกการเศรษฐกจใหม ทตองเผชญกบพลานภาพครอบงาทางปญญาความคดภายใตกระแสโลกาภวตน เศรษฐกจพอเพยง หมายถง เปนการปลดเปลองทางจตสานกและกระบวนทศน ฟนวฒนธรรมการเรยนรใหม เพอการพงตนเองและพฒนาตนเอง ทงนเพอวา ‚เมอถานะแหงชาต คอคนทงหมดไดเขยบสงขนแลว ยอมมกาลงทจะแขงขนตอสกบชาตอนๆ ไดในทกวถอาชพ‛ ดงทเคยเปนหลกอดมการณและวสยทศนของผนาไทยสมยเกอบ 80 ปมาแลว ในยามทบานเมองกาลงถกคกคามระรานผานดานการครอบงาอธปไตยทางเศรษฐกจการเงนเขาสฐานทรพยากรอนเปนตนทนชวตของประชาชนคนไทยทงชาตเชนน บทบาทของเศรษฐกจพอเพยงในการปลดเปลองทางจตสานก ยอมจะเปนทเดนชดขน การยกเอาเรองของเกษตรชนบทขนเปนเปาหมายหลก ไมไดหมายความถงการกลบไปสอดต หรอหนหลงใหกบสงคมโลกภายนอก หากเปนเพราะสจธรรมความจรงทวา เกษตรชนบทจะเปนฐานอขาวอนา และเพราะฉะนน จงเปนหวใจกมชวตของประเทศชาต ไมใชเปนเพยง ‚กระดกสนหลง‛ อยางทพดๆ กนจนเคยชน เปนการกลบคนสฐานชวตเศรษฐกจทแทจรง เพอวาสงคมไทยโดยรวมจะไดสามารถกาวเดนตอไปขางหนาดวยพนฐานของการพงตนเองและพงพาอาศยซงกนและกนอยางเสมอบาเสมอไหลในประชาคมโลก

ดงนน กระบวนการพฒนาตามหลกการเศรษฐกจพอเพยงจงมฐานตงหลกท เกษตรกรรมพออยพอกน พรอมดวยกระบวนการเรยนรยกระดบขนสเกษตรกรรมยงยน โดยนยของหลกการของเศรษฐกจใหมน หนวยพนฐานหลกกคอไรนาระดบครวเรอน ซงจะกระจายออกไปเปนเครอขาย

27

กวางขวางขนตามลาดบ และบนพนฐานของเกษตรกรรมยงยนนเอง ทขดความสามารถของระบบไรนาครวเรอน จะไดพฒนาใหมบทบาทหนาทรอบดานขน วากนตงแตเรองการผลตอาหารการกนอยางยงยน ความสมพนธอนอบอนมนคงภายในครอบครว การสรางเสรมคณภาพชวตในระดบชมชนและเครอขาย รวมตลอดไปถงระดบธรกจ คอการผลตเพอขายและการสรางงาน อยางไรกตาม เปาหมายเบองตนของเกษตรกรรมยงยน หรอทเรยกกนในชออนอยางเชน เกษตรผสมผสาน ไรนาสวนผสม หรอวนเกษตร แลวแตสภาพของพนทอนหลากหลาย กคอ เปนชองทางสงเสรมใหเกษตรกรรายยอยเหลานไดสามารถพฒนาตนเอง เปนอสระจากกลไกตลาดภายใตอ านาจก ากบควบคมจากพลงเศรษฐกจภายนอก ดงคาพดของผอาวโสอสานผหนงคอยตอกยาอยเสมอวา ‚ในประเพณอสาน คนเมอทองอม กยอมมศกดศร‛

ยงไปกวานน เมอพฒนาขนไปถงอกระดบหนง คณคาอานสงสจากเครอขายเกษตรกรรมยงยน โดยเฉพาะในเรองการผลตอาหารปลอดสารพษสารเคม ยอมจะเผอแผถงบรรดากลมผบรโภค ทงในเมองและชนบทดวย ซงกจะมสวนเกอกลใหเกษตรกรมรายไดเพมขน อนเปนชองทางใหเกดกาลงการออม การเรยนรในการแปรรป การลงทน และขยายกจกรรมสรางงานในทองถน ดวยผลของพฒนาการอนเปนไปตามกระบวนการธรรมชาตเชนน วถชวตของทองถนชนบทกจะทวความหลากหลายยงๆ ขนไป ทงในดานอาชพ ทกษะ กจการงานธรกจ และอนๆ อกมากมายทจะมตามมา พรอมทงขยายเครอขายกวางขวางออกไปตามลาดบ

ทวาน กคอกระบวนการพฒนาจากเปาหมายตนทางคอเกษตรพออยพอ กน และเกษตรกรรมยงยนอนประกอบเปนฐานชวตเศรษฐกจของมวลเกษตรกรรายยอยและระบบไรนาระดบครวเรอน สเปาหมายปลายทาง คอเครอขายเศรษฐกจชมชน แมจะเปนกระบวนการอนยาวนาน แตทวามพนฐานมนคง และแมจะเขาสระบบเศรษฐกจทหลากหลายขนทานองเดยวกนกบระบบในเมอง แตกมเอกลกษณหลกการสงคมของตนเอง ไมวาจะเปนในดานการผลต การบรโภค ความสมพนธการตลาด เทคโนโลย รวมถงการศกษา และทงหมดตางรวมกนอยในวฒนธรรมการเรยนรอนสอดคลอง และเสรมซงกนและกน ตามนยของหลกการเศรษฐกจพอเพยง หรออกนยหนง วฒนธรรมการเรยนรท ‚รจกพอ‛ นนเอง ถามวาจะวดระดบหรอขอบขายความรจกพอกนอยางไร คาตอบ กคอ เปนเรองของระดบคณคาของสงคม ซงตองอาศยเกณฑคณคาจตสานกความเปนชมชนรวมกนของบรรดาสมาชกชมชนคอยตรวจสอบ และบงคบซงกนและกน ซงยอมมความเปนไปได ดวยเหตผลทวาเศรษฐกจชมชนเปนเศรษฐกจขนาดเลก ในทามกลางของเครอขายอนกวางใหญ และเปนผลของกระบวนการพฒนาอนยาวนานพอสมควร ในประการสาคญ ฐานทางวฒนธรรมการเรยนรจะเปนเครองเชอมโยงอยางส าคญในชวตความสมพนธทางสงคมดานตางๆ เพราะในทสดแลว ความหมายของคาวา ‚เศรษฐกจ‛ สาหรบเศรษฐกจชมชน ไมใชเปนเพยงหนวยธรกจทมงแตแขงขนหากาไรเปนใหญอยางทยดถอปฏบตกนจนกลายเปน ‚ความทรราชยของตลาดโลก‛ อยในทกวนน แตเศรษฐกจชมชนทาหนาทเปนหนวยชวตสงคมวฒนธรรม เพอการดารงคงอยรวมกนอยางยงยน และสนตสข ดงทไดตงเปนหลกความเขาใจรวมกนไวในตอนตน

28

ขอทควรแกการทาความเขาใจรวมกนอกประการหนง กคอวา เศรษฐกจพอเพยงไมไดเปนระบบทแปลกแยก หรอสวนกระแสสจธรรมความเปนจรงอะไรอยางทสานกวชาการทงหลายพยายามทาใหตองรสกสบสนไขวเขวโดยไมจาเปน แตครนแลวกลบยกวฒนธรรมพลอานาจเปนใหญขนเปนสจธรรมความเปนจรง ทคนจะตองสยบคลอยตาม เศรษฐกจชมชนอนเปนผลของหลกการเศรษฐกจพอเพยง นบเปนสวนหนงของความพยายามทจะถวงดลกระแสอานาจพลการเชนวานน และตามความเปนจรงแลว กเปนอกสวนหนงของกระแสทองถนทกาลงกระจายความคดและปฏบตอยางกวางขวางอยในขณะน ในทามกลางกระแสโลกาภวตน โดยนยน เศรษฐกจชมชน จงไมใชสงแปลกประหลาดอนใด ดงทศาสตราจารย ท. เอม. เพาเวอร ไดพดถงไวใหเปนขอคดควรแกการสนใจ ดงน :

‚ฐานเศรษฐกจทแทจรงของทองถนหนงๆ ประกอบดวย สงตางๆ ททาใหทองถนนนๆ เปนสถานททดงดดความสนใจ ทจะรวมอย อาศย ทจะทางาน หรอทาธรกจ นนหมายความถงวา ฐานเศรษฐกจ ยอมรวมไปถงคณภาพของสภาพแวดลอมทางธรรมชาต ความอดม สมบรณของวฒนธรรมทองถน ความมนคงปลอดภย และเสถยรภาพ ของชมชน คณภาพของบรการสาธารณะและโครงสรางพนฐานดาน สาธารณปโภค และคณภาพของกาลงคน เรองเหลานไมใชสงทจะ ผลตหรอสรางขนมาไดดวยระบบเศรษฐกจ ธรกจการคา หรอวาการ ผลตเพอสงออก ทงหมดน ถกสรางขนมานอกระบบเศรษฐกจ ธรกจ การคา แตกเปนฐานเศรษฐกจของทองถนนนๆ เอง (ความเปนจรง) ขอน ควรจะทาใหไดมการปรบเปลยนทางความคด และนโยบาย เศรษฐกจทองถนของเรา‛ 36

ถอยคาเหลาน อยางนอยกพอใหความกระจางวา สงทเรยกวา ‚เศรษฐกจนอกระบบ‛ โดยเฉพาะในระดบทองถนนน มบทบาทสาคญยงตออนาคต และทสาคญ ชวยใหไดแนวทศนวสยทหลกอดมการณเศรษฐกจพอเพยงจะกาวเดนไปในทศทางและเพอเปาหมายอะไร

5. สงทาย

เครอขายเศรษฐกจชมชนทองถนชนบท เปนเปาหมายปลายทางของเศรษฐกจพอเพยง ในฐานะเปนหลกการนาและกระบวนการทางสงคม เปนเปาหมายของการกลบมาสฐานชวตเศรษฐกจทแทจรง เพอบรณะเสรมสรางชวตสงคมและการดารงคงอยรวมกนอยางยงยนและสนตสข กบทงมนย เพอสรางความสมดลของชวตเศรษฐกจทงในระดบชาตและระดบโลก ทงน โดยตงหลกเรมจากฐานเกษตรพออยพอกน และเกษตรกรรมยงยน เปนการพฒนาขดความสามารถในการผลตและการบรโภคอยางพอเพยงและเปนอสระ ขนไปถงขนแปรรปอตสาหกรรมครวเรอน และธรกจกวางขวางออกไป เปนการสรางงานอาชพและทกษะทางวชาการทหลากหลาย เกดตลาดแลกเปลยนซอขาย สะสมทน ฯลฯ ทงหมดเปนไปบนหลกการพงตนเองและนเวศ และบนพนฐานเครอขายเศรษฐกจชมชนทองถนนเอง ทเศรษฐกจชาตจะฟนตวพฒนาขนมาอยางมนคง ทงในดานฐานตนทนทางสงคม กาลงทน กาลงซอ และตลาด

29

ภายในประเทศ รวมทงเทคโนโลยซงจะคอยๆ รเรมพฒนาขนมาอยางมนคงยงยนจากฐานทรพยากรและภมปญญาทมอยภายในชาต และทงทจะพงคดสรรเรยนรจากสงคมโลกภายนอก โดยนยน เศรษฐกจพอเพยง จงเทากบเปนเสมอนทาหนาทภมคมกนใหกบ ‚โลกานวตร‛ หรอความจาเปนทสงคมไทยจะตองคลอยตามกระแสโลกไดเปนไปในวถทางทเอออานวยตอศกดศรความเปนอสระเสร ความมนคงยงยน และประโยชนสขของประชาชนคนไทยทงมวล

เราพดกนมามากมายถงปญหาทเรยกวา วกฤตโครงสรางสงคม แตแลวกไมเคยพยายามทาความชดเจนกนจรงจง คงไดแตใชคา ใชภาษาวชาการกนวกวนไปมา จนเปนผลสรปหลบเลยงประเดนปญหากนมาตลอดจนถงทกวนน ในกระแสทางความคดทจะแสวงหาทางเลอก เรากพากนตดอยในกบดกทางทฤษฎทจากดทศนวสยของเราใหมองเหนแตทางเลอกระหวางภาครฐกบภาคธรกจเอกชน หรอไมกหาทางรอมชอมกนตามกระแสอานาจและผลประโยชน ทงสองแนวทางเปนผลของพฒนาการเปนมาทางประวตศาสตร ซงกาลงมาถงจดอดตน เกดความชะงกงนทางปญญาความคดและนโยบายสาธารณะ ดวยเหตท วฒภาวะของทงภาครฐและภาคธรกจเอกชนไทยไมอาจกาวขามวงจรของกระแสอานาจและผลประโยชนเฉพาะหนาเฉพาะตวได เนองจากขาดฐานทางสงคมอนมนคงเขมแขงพอ โดยเฉพาะในระดบชมชนทองถน ทจะเอออ านวยใหเกดระบบและกระบวนการของความรบผดชอบตอสงคมได ทงในสวนของภาครฐและภาคธรกจเอกชน

ในขณะเดยวกน ในแวดวงปรชญาหรอทฤษฎเศรษฐกจการเมองระดบโลกกยงคงไมอาจหลดพนออกไปจากหลมพรางทางปญญาของตนเอง ซงกาหนดโจทยคาตอบเปนสตรสาเรจไวแลววนเวยนไปมาทกลไกภาครฐกบภาคธรกจเอกชน และกแนนอน กระแสโนมเอยงทกาลงเปนอย กคอ พลอานาจเปนใหญของภาคธรกจเอกชนเหนอรฐ รวมทงเหนอการควบคมของสงคม 37 ซงกคอตนเหตรากเหงาของปญหาวกฤตยงยากทงปวงกาลงแผขยายออกไปทวโลกขณะน

ในทามกลางความตบตนและชะงกงนทางปญญาความคดอนฝงรากลกนเอง แนวทางเศรษฐกจชมชนทองถนตามนยของหลกการเศรษฐกจพอเพยง สามารถนาเสนออกทางเลอกหนงในกระบวนการกระแสทองถนทกาลงกอตวขน เปนปรากฏการณสาคญของโลกอยในปจจบนน

เสนห จามรก พฤศจกายน 2541

30

เชงอรรถ 1 จากทศนะของศาสตราจารยโธมส ไมเคล เพาเวอร แหงมหาวทยาลยมอนตานา : ‚บรรดานกเศรษฐศาสตรใหความพนอบพเทาสงสงตอประชาคมนกธรกจ บรรดาผนาธรกจถอเปนวรชนผประกอบการ แบบอยางสาหรบนกเศรษฐศาสตร ในอนทจะอานวยใหเศรษฐกจแบบเสรและแขงขนอนเปนอดมคต นาไปส สงคมทดทสดเทาทจะเปนไปได‛ คดแปลจาก Thomas Michael Power , The Economic Pursuit of Quality , London , M.E. Sharpe , Inc., 1988 , Preface หนา xii 2 William Keegan , The Spectre of Capitalism : The Future of The World Economy After The Fall of Communism , Vintage , 1992 หนา 11 ในขณะทนกเศรษฐศาสตรระดบ จอหน เมยนารด เคนส มองเหนวา ในปญหาการประสานประสทธภาพทางเศรษฐกจใหสอดคลองกบเปาหมายเสถยรภาพและความเปนธรรมทางสงคมนน มความจาเปนตองสรรหานโยบายและเครองมอใหมๆ เพอปรบและควบคมกลไกการทางานของพลงทางเศรษฐกจ แตนกเศรษฐศาสตรไทยเรา แมในทามกลางวกฤตรนแรงขณะน กยงคงยนหยดถงความสาคญศกดสทธของเปาหมายประสทธภาพ ดงวาทะทวา ‚….ระบบการแขงขนถงจะเลอดเยน แตกเปนหนทางสาคญไปสการมประสทธภาพ ‚….ในโลกแหงความเปนจรงนน ไมวารฐบาลจะดาเนนนโยบายใดกตาม ทกครง จะมผไดและผเสยทเจบปวดเสมอ ‚ ดงนนจงเหนความเจบปวดทเกดจากการรกษาโรคเปนเรองธรรมดา คลายกบ

หมอทเหนความเจบไขและปวยตาย เปนสวนหนงของชวต‛ วรากรณ สามโกเศศ : ‚นกเศรษฐศาสตร : คนเลอดเยนทมหวใจออนโยน‛ มตชน 14 ตลาคม 2541 อปมาอปมย นกเศรษฐศาสตรเปนเสมอนหมอรกษาโรคเชนน เปนขอทนาคดวา สงคมสมควรจะมอบความไววางใจใหนกเศรษฐศาสตรเขามาดแลกาหนดนโยบายของประเทศในนามของความเปน ‚มออาชพ‛ อยางเชนทกาลงเปนแฟชนนยม ในหมนกการเมองไทยอยในขณะนหรอไม เพยงใด ? สาหรบผสนใจเกยวกบปญหาสภาวะความรและความรบผดชอบตอสงคมของหมอรกษาโรค โปรดอาน ศ.นพ.ประเวศ วะส : ‚แนวคดใหมเรองสขภาพ‛ ชวจต ปท 1 ฉบบท 1 16 ตลาคม 2541 หนา 12

3 Pope John Paul II , Encyclical Letter , Address on The Hundredth Anniversary of Rarum Nevarum , 1991 หนา 39 และ 82 4 โปรดดขยายความ เสนห จามรก : ‚พทธศาสนากบสทธมนษยชน‛ ใน สงคมไทยกบการพฒนาทกอปญหา โครงการจดพมพคบไฟ พ.ศ. 2537 หนา 57 – 86

31

5 ตามอรรถาธบายของนกเศรษฐศาสตรระดบทปรกษาพรรคการเมองแกนนารฐบาลอกเชนกน : ‚…นกเศรษฐศาสตรถอวาการมสนคาและบรการทสมาชกของสงคมสามารถ บรโภคไดตอหว คอตวชวดมาตรฐานการครองชพของมนษย ยงมปรมาณ ตอหวมากเทาใด กถอวามความสขมากขนเทานน ‚เหตทปรมาณสนคาตอหว หรอรายไดตอหวทแทจรง เปนเปาหมายของการ กนดอยด กเพราะวานกเศรษฐศาสตรตระหนกดวา มนเปนความจรงของ มนษยทตองการบรโภคเพมขนอยเรอยๆ ยงมใหบรโภคมากเทาใดกยงม

ความสขมากเทานนในทกสงคมบนโลกน‛ วรากรณ สามโกเศศ อางแลว เชงอรรถหมายเลข 2 6 งานเขยนสาคญๆ อาทเชน : พอมหาอย สนทรธย : แนวคดการเกษตรแบบผสมผสาน โรงเรยนชมชนอสานและสถาบนชมชน- ทองถนพฒนา – อสาน พ.ศ. 2540 สงคมถงพรอมดวยความไมประมาท : ความใฝฝนของผใหญวบลย เขมเฉลม มลนธสานแสงอรณ พ.ศ. 2539 สข ชนะชย พทยา วองกล บรรณาธการ อนสรณงานพระราชทานเพลงศพ พ.ศ. 2541 ไทยโพสต ฉบบ ‚ไทยโพสต เอกซ-ไซท‛ 21 ตลาคม 2541 รวม ‚พระราชดารสเศรษฐกจแบบพอ

เพยง‛ และบทความนานาทศนะนาสนใจของบคคลชนนาจากวงการสงคมตางๆ

7 โปรดดบทวเคราะห เสนห จามรก : ‚เงอนปมวฒนธรรมในกระแสการเปลยนแปลง‛ ใน ฐานคด : สทาง เลอกใหมของสงคมไทย วถทรรศน พ.ศ. 2541 หนา 33 – 48 8 พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 3 พ.ศ. 2367 – 2384 ฉบบเจาพระยาทพากรวงศ หนา 370 9 กองจดหมายเหตแหงชาต เอกสาร ร.6 ศ 1/1 รายงานการประชมอปราชและสมหเทศาภบาล พ.ศ. 2462 ขดเสนใตของเดม 10 ไทยโพสต 16 สงหาคม 2541 11 ดร.จราย อศรางกร ณ อยธยา มตชนสดสปดาห 22 กนยายน 2541 ปท 18 ฉบบท 944 หนา 98 12 Saneh Chamarik , ‚Question of Stability and Security in Thailand , M. Rajaratnam and Lim So Jean . ed., Trends in Thailand , Singapore University Press , 1973 หนา 87 – 96 และ เสนห จามรก : ‚การเมองไทยกบปฏวตตลาคม‛ วารสารธรรมศาสตร ปท 3 ฉบบท 3 พฤษภาคม 2517 หนา 160 – 180 13 จากการสมภาษณของนายบญช โรจนเสถยร ในฐานะรองนายกรฐมนตรฝายเศรษฐกจ ป พ.ศ. 2523 : ถาม : บรรษทขามชาตแสดงความสนใจในนโยบาย (เรองบรรษทรวมไทย) ทผานมาไดประกาศออก

32

ไปแลวบางหรอไม ? ตอบ : ผมไดยนวาพวกเขากาลงจะมากน ผมตองการจะปรบปรงโครงสรางพนฐานฝายเอกชนอยาง รบดวน เนองจากกรงเทพฯ ยงไมเปนสถานททบรรษทขามชาตตองการจะเขามาทาธรกจ ฮองกง กเปนทแออดและแพงเกนไป กรงเทพฯอาจจะแทนทฮองกงได ถาสามารถขยายโครง สรางพนฐานขน ถาม : ดงนน ทานคงจะพยายามฉวยโอกาสจากแนวโนมในหมบรษทตางชาตทตองการใชแรงงาน และกาลงผละจากแหลงทคาลงทนสง เชนใตหวน เกาหลใต ฮองกง และสงคโปร มายงแหลง คาลงทนตา ใชหรอไม ? ตอบ : ถกตอง

แนวความคดนไดรบการยนยนจาก ดร.อานวย วรวรรณ ในสมยนน ทานองเดยวกนวา : ‚เรากาลงสงเสรมการสรางอตสาหกรรม เพอการสงออกมานานแลว….เปน นโยบายทสอดคลองกบความเชอของเราทวา นกคอวธทเราจะตองวางแผน โครงการพฒนาอตสาหกรรมของเรา….(และ) หาชองทางการลงทนใหมๆ สาหรบอตสาหกรรมสงออก ซงเปนดานทเรามขอไดเปรยบ เปนตนวา ใน เรองแรงงาน และทรพยากรธรรมชาต‛ คดแปลจาก Far Eastern Economic Review , May 23-29,1980 หนา 42 และ 46 เคยนาลงเชงอรรถหมายเลข 45 ใน เสนห จามรก : ‚ปญหาการพฒนาในสภาพการเมองไทย‛ สงคมไทยกบการพฒนาทกอปญหา โครงการจดพมพคบไฟ พ.ศ. 2537 หนา 437 14 ตวอยางเชน ชยอนนต สมทวนช : ‚อนาคตของชาตอยทความสามารถในการจดการกบการเปลยนแปลง‛ ใน บนสองฝงเจาพระยา บรษทผจดการ จากด พ.ศ.2534 หนา 276 – 279 15 ตวอยางเชนขอสรปจากรายการสนทนาทางโทรทศนยบซ ‚แมไมนกบรหาร‛ 19 ตลาคม 2541 ชวงเวลา 21.30 น. ระหวางนายอมรนทร คอมนตร นกธรกจ น.ส.ศรณยา ไชยสต นกกฎหมาย และดร.ณรงค เพชรประเสรฐ นกเศรษฐศาสตร โดยนายโอวาท พรหมรตนพงศ ดาเนนรายการ สนทนากนถงรางกฎหมายการประกอบธรกจของคนตางดาว ซงเพงจะผานสภาฯ วาระท 1 ไป เปนการยกเลก ปว 281 และเปดเสรใหคนตางชาตเขามาประกอบอาชพธรกจทเคยสงวนและคมครองไวสาหรบคนไทย เพอเปนทางดงดดใหตางชาตนาเงนเขามาลงทน การสนทนาไดขอสรปตรงกน กคอ จะยงผลเทากบยกธรกจหลายๆ ดาน รวมทงอาชพการทาไรทานาทาสวนของคนไทยใหคนตางชาต ซงลวนแตเปนเรองเกยวกบความปลอดภย หรอความมนคงของประเทศชาต หรอมผลกระทบตอศลปวฒนธรรม จารตประเพณ หตถกรรมพนบาน หรอทรพยากรธรรมชาตและสภาพแวดลอม เพยงแตรฐมนตรทเกยวของใชอานาจอนญาต โดยอนมตคณะรฐมนตรเทานน ตรงนจะตองหมายเหต ไวดวยวา การอนญาตและอนมตของคณะรฐมนตร ในยคการเมองอานาจเงนตราและการสญเสยอสรภาพทางการเงนในปจจบนน นน ไมใชเรองยากเยนอะไรนก

ในการอภปราย ซงสมาคมหนงสอพมพแหงประเทศไทยจด เรอง ‚ยกธรกจ-ดนแดนใหตางชาต ใครไดใครเสย‛ เมอวนท 29 ตลาคม 2541 กลงความเหนในทานองเดยวกน ตามถอยแถลงของ ดร.ถนด คอมนตร วา

‚การเปดเสรกจการวเทศธนกจ (บไอบเอฟ) ถอเปนการขาดความรเทาทนตางชาต ทาใหคนกเงนมาใชผดประเภท ในทสดกลมละลายและเนากนหมด จนถกโจมตคา เงนบาท ฉะนนถอเปนความโงของไทยเองดวยสวนหนง จะโทษตางชาตทงหมดไมได

33

นอกจากการกเงนแลว รฐบาลยงสมคบกบตางชาตเพอเปดประมลสนทรพย 56 ไฟแนนซโดยตงองคการเพอปฏรประบบสถาบนการเงน (ปรส.) ขนมา เปนการขาย ทรพยสนของคนไทยอยางไมคมคา การประมลไมโปรงใส เปดโอกาสใหตางดาวมา ซอสนทรพย จงขอเรยกรองใหประชาชนชวยกนจบตาการออก พ.ร.บ.ประกอบธรกจ คนตางดาว (ปว281) เพราะจะทาใหคนไทยเสยสทธ ‚เมอ พ.ร.บ.นเขาสภา ใหประชาชนชวยจดชอ ส.ส.ทยกมอใหพ.ร.บ.นผาน เพอบนทก ไววา คนพวกนกาลงหยบยกแผนดนไทยใหตางดาว ถอเปนผมนาใจโหดเหยม ผมจะ ไมยอมใหมการเปลยนครฑของหนงสอเดนทางเปนสเขยวและมนกอนทรอย ตรงกลาง‛

มตชน 30 ตลาคม 2541 หนา 24 16 Hans-Peter Martin & Harald Schumann , The Global Trap : Globalization & the Assault on Democracy and Prosperity , translated by Patrick Camiller , London and New York , Zed Book Ltd ., 1997 หนา 1 - 5 17 Hans- Peter Martin & Harald Schumann แหลงอางเดยวกน เชงอรรถหมายเลข 16 หนา 46-48, 61 , 196-226 และ 236 Richard C. Longworth , Global Squeeze : The Coming Crisis for First – World Nations , Contemporary Books , 1998 หนา 46 – 49 , 6 และ 63 18 Hans – Peter Martin & Harald Schumann แหลงอางเดยวกน เชงอรรถหมายเลข 16 หนา 8 19 Richard C. Longworth อางแลว เชงอรรถหมายเลข 17 หนา 50 , 91 , 109-110 , 183 และ 250 20 แหลงอางเดยวกน เชงอรรถหมายเลข 17 หนา 250 เสนใตเนนโดยผเขยนเอง Hans – Peter Martin & Harald Schumann อางแลว เชงอรรถหมายเลข 17 หนา 229 21 เสนห จามรก : ‚บทวเคราะหวาดวยการศกษากบปญหาสภาวะความรมนษย‛ ใน ฐานคด : สทางเลอกใหมของสงคมไทย อางแลว เชงอรรถหมายเลข 7 ตอนวาดวย ‚มนษยกบสภาวะความร‛ หนา 124 – 150 เกยวกบสภาวะความรเศรษฐศาสตร โปรดอานขยายความอยางละเอยดนาสนใจ Harman E. Daly and John B. Cobb Jr., ed ., For the Common Good : Redirecting the Economy toward Community , the Environment , and a Sustainable Future , Green Print , 1990 , Part One : Economics as an Academic Discipline. หนา 25 - 117 เกยวกบงานศกษาวจยทางเศรษฐศาสตร กมผตงขอสงเกตนาสนใจวา : ‚…นกเศรษฐศาสตรจานวนมากจากดการวจยของตนอยางระมดระวง เพอใหไดผลตามทตนตองการ ประจกษพยานมากมายทแสดงใหเหนวา การคาเสรกอความเสยหายรายแรง และความเสยหายนอาจมนาหนก มากกวาผลประโยชนทได กอใหเกดวกฤตทางศาสนาในหมผเชอถอแกกลา ในแผนกวชาเศรษฐศาสตรตางๆ ของบรรดามหาวทยาลยอเมรกน‛

34

คดแปลจาก Richard C. Longworth อางแลว เชงอรรถหมายเลข 17 หนา 91 22 ธรรมบท 25/15 อางใน สชพ ปญญานภาพ : พระไตรปฎกฉบบส าหรบประชาชน พ.ศ. 2528 หนา 83 23 Francis Fukuyama , The End Of History And The Last Man , Penguin Books , 1992 24 คดแปลจาก Pope John Paul II อางแลวเชงอรรถหมายเลข 3 หนา 69 เสนใตเนนโดยผเขยนเอง 25 เกษยร เตชะพระ : ‚กระบวนการเลกรแนวคดหลกของการเมองไทย‛ และ ‚อปสรรคของกระบวนการเลกร‛ ในคอลมน ‚จารกรวมสมย‛ สยามโพสต 7 และ 14 กนยายน 2537 ตามลาดบ 26 ประเวศ วะส : ‚ระเบยบวาระแหงชาต : ปฏรปสงคมไทย‛ มตชนสดสปดาห 21 กรกฎาคม 2541 ปท 18 ฉบบท 935 หนา 16 – 17 27 James Robertson , Future Wealth : A New Economics for the 21st Century , London , Cassell Publishers Ltd., 1990 หนา 132 – 134 ทงน ในขณะทในวงการวจยชนนาทางเศรษฐศาสตรของไทยพากนยนดปรดาชนชมอยกบตวเลขอตรา เตบโตของผลตภณฑมวลรวมแหงชาต และกบปรมาณการใหลบาของเงนทนตางชาต ! เทานนไมพอ ยงจะ ไดรบการไววางใจมอบหมายใหทาการศกษาดแลวางแผนเศรษฐกจมหภาคอนเปนสวนหนงของ ‚ระเบยบ วาระแหงชาต : ปฏรปสงคมไทย‛ อกดวย (ประเวศ วะส อางแลวเชงอรรถหมายเลข 26) 28 James Robertson แหลงอางเดยวกน เชงอรรถหมายเลข 27 เสนใตเนนโดยผเขยนเอง 29 แหลงอางเดยวกน Introduction หนา ix – xi และหนา 4 – 7 30 E. D. Wilson , ed., Biodiversity , Washington D. C. , National Academic Press , 1988 หนา 8 และ 60 อางใน เสนห จามรก และยศ สนตสมบต (บรรณาธการ) : ปาชมชนในประเทศไทย : แนวทางการพฒนา เลม 1 ‚ปาฝนเขตรอนกบภาพรวมของปาชมชนในประเทศไทย‛ สถาบนชมชนทองถนพฒนา พ.ศ. 2536 หนา 11 31 เอกสาร บทสงเคราะหวสยทศน ของคณะศกษา ‚การศกษาไทยในยคโลกาภวตน‛ นาเสนอในการประชมเชง ปฏบตการ เรอง ‚วสยทศนการศกษาไทยในอนาคต‛ 15 กมภาพนธ 2538 ณ สานกงานใหญธนาคารกสกร ไทย ขอ 1.4 หนา 3 อางใน เสนห จามรก : ‚บทสงเคราะหวาดวยการศกษากบปญหาสภาวะความรมนษย‛ อางแลว เชงอรรถหมายเลข 21 หนา 175 – 176 32 Saneh Chamarik , ‚Technological Self-Reliance and Cultural Freedom‛ ใน C. G. Weeramantry , ed., Human Rights and Scientific and Technological Development , United Nations University Press , 1990 , หนา 41 – 43

35

33 อางแลว เชงอรรถหมายเลข 5 34 Oscar Nudler , ‚On The Human Development Concept and Contemporary Ideological Systems‛ และ W. Lambert Gardiner , ‚On Turning Development Inside-Out or (Better) On Not Turning Development Outside-In in the First Place‛ , ใน Carlos A. Mallman and Oscar Nudler , ed., Human Development in its Social Context , London , Hodder and Stoughton , 1986 หนา 10 – 15 และ 63 – 82 ตามลาดบ อางใน เสนห จามรก : ‚บทวเคราะหวาดวยการศกษากบปญหาสภาวะความรมนษย‛ อางแลว เชงอรรถหมายเลข 21 หนา 145 35 อางแลว เชงอรรถหมายเลข 15 36 Thomas Michael Power , อางแลว เชงอรรถหมายเลข 1 หนา 127 คดแปลและเสนใตเนนโดยผเขยนเอง อางใน เสนห จามรก : ‚แนวทางแกไขวกฤตทางเศรษฐกจการเมองในยคปจจบน‛ ใน ฐานคดสทางเลอก ใหมของสงคมไทย อางแลว เชงอรรถหมายเลข 7 หนา 25 สาหรบกระแสทองถน ซงกาลงแพรออกไปกวางขวางจนอาจเรยกไดวา เปนกระแสโลกอกมตหนง โปรดดใน M. S. Dobbs – Higginson , Asia Pacific : Its Role in The New World Disorder , Mandarin ,

1994 หนา 410 - 413

37 วาทกรรมลาสดของศาสตราจารยมลตน ฟรดแมน (Milton Friedman) ผเปนศาสดาแหงลทธบชาเงน (Monetarism) ของยคปจจบน โจมต ไอ.เอม.เอฟ. กบธนาคารโลกในการแกปญหาวกฤตเศรษฐกจการเงนขณะน : ‚ประเทศกาลงพฒนาสวนมาก มระบบทพยายามใชอทธพลมากเกนไป (ตอภาคเอกชน) ‚โชครายททง ไอ.เอม.เอฟ. และธนาคารโลกมกจะโนมเอยงไปในทางชวยใหงานโครงการ ตางๆ ของรฐบาลเขมแขง ขดตอธรกจเอกชน ดงนน ทางทดทสดท ไอ.เอม.เอฟ.กบธนาคารโลก

จะสามารถทาได กคอ ไปๆ เสยใหพน ! ‛ คดแปลจาก Ranjit Gill , Asia Under Siege : How The Asian Miracle Went Wrong , Management Services Pte., Lld., Singapore ,1998 , Introduction