'\ t'L-!,{.r?-'

nig.A'Eluini NAsIR an-nh'l MUF{AMMRD isru

AL'nANA9'A PAin sin' vnsii(a

M' C' $ehabeddtn Tehind'ag

Sagda r'/e Begrut taraflartnda mukim arap Eeyhlerinden

1 -- s o v b at - a' r a b ) . "lio' i;:'ffi +5 .1*ia:l X# ^,, *:8.1'. ""

t';1

h;:-*ffiXTJJ# "f:i !,n;!i.:';";'," s"i*- i 1" r'T "'; DAbrk

"uuuq,nt miitedkip ;""'il''ti'Utislt bir strada' Safed ve Trablus-

Sam vAlilerile *u"u"il"U'i"-a?l1i-o'n1uot Saravr Miizesi Arqivin-

ie mevcot r"ututaJ" irr"*"rtt.,t. nai) uii uerika (Nr' 6341)' bu

havali ile ilgili naii"i"' itakicrnda umfimiyetle eksik mahimat ve-

;;; ;;;ti''k uvnut'tu'tnt tamaml amaktadrr'

Dtmask "'uu"n[u'a"i"i"" ;r FodI' At'Ati gibi arap ailele'

rile oldu$u ,'o' ""iiu;;ffi ile^de vlr<r^ aldkasr bilinen Ibn al-

Hanaq'tn s, 909 1:isol;+l da' D'*usk ndibi Kansrih al-Bttrc

ii" ihtildf a ati'iip"'il'u."'"Jf:f ;rli davadar'i canibak al-

Franciile*uiy"iina.t.igeyhleri'olJiirmesiyiizi.indentAkibataduqdr olmastna t' ;;;;' tioitu"naun miihim bir krsmrntn mLrsa-

1 Meml0k sulianrrgr-!eqkilatrnda.-ncnc.L:,t-,';;:j":'TJi:,il"'lll il: ^::tff:T::.f ; !{il{^'n,?"Ti:;';":;ol'il"";'l'l'3'i*"j"i""i"'"nu.'t'

teot' rndeks:

'o"no d oL''o'nb' M uka t dant'

2 Ibn T[tun' L"'!"i'ooo"'u"u'" d' Dam'Is sous les Ma'r'louks et les premi-

ers otomansru'u'"uoi"l';-*;i] tn'l*'t'ion

'di)"

" i')^'"i' a'''^ Tfrtan et d'lbn

Cuma'a, Damas' 'su''1"6g'

:lz' ttt' 130' 146'

3 oF s\,.24'\, bk' Ibn lvet' BaCd).{ az-Zuhdr fi Vakilic dl'Duhar' B.u-

lak, 1312, lll' ?1' "t"O'-f""t'k

guy"ltt'ndt doltgut arap iilelerinin menqeleri

ire bu mrntrkau"ut "u'1'"?iliil:il:"il1 c' g"n"t"aain Tekinda!' asn' esr" c'

155. not' 198' 199''""' i-'gr.. tbn Tfrt'n' ayn' esr" s' 99'

108 u. c, s; TEKiNDAC

dere ediiip Drmaqk qargrlarrnda 5 satrlmasrna rainren 6, MemlfrkSultanhir ile dostane miinAsebetlerde irulundugu anlaqrlmaktadtrr.Nitekim, yeni Drmaqk ndibi Sibay zamanrnda, . bizzitt bu qehregelip Meml0k Sultanlrir hizmetine giren lbn al-Hanaq, MercDAbrk sava$rnr miite6kip 8 Dulkadrr-oglu $ehsuvar-zAde Ali Beyilee Kaban 10 da qarpr$mrg ve bir krsrm ttirkrnen askerinin oliimii-ne sebeb olmugturl .

Yeni Memhjk Sultanr T[mdnbdy, Hrmrs nAibliiini vermek 1s veDrmaqk atabegligine (: al-atabctkiga bi.-Dmsal) tdyinini muta-zammin mersrimlar ( al-marasi m as-;ari f a) 13 gorldermek s0retiyle, r+

Dtmagk'a giden yollan kontrolu altrnda bulunduran trbn al-Ha-rid.q'l 15 yeniden mukavemete teqvik etmiq ise de, bundan bir ne-tice grkmadrgr bilinmektedir. ZirA, mairur bir emir oldugukaynaklar tarafrndan da te'yid edilen lbn al-Hanaq, qok gegme-den, diier urb6n emirleri gibi16 , Dtmask'a yiiriiyen Selim I.e

5 Memlfiklar devrindeki Drmagk gargrlarr ('- al-asuak) hak. bk,,Yusuf b.(Abd al-Hedi , Nuzhat ar-rzf ak can parl.t hal al-asuak, al-Ma1nk, XXXVll, 1g3g,s. 22-27; H. ZayyeL, $anat Dtmask al-Kalina, al-Maenk, XXXVI, 1918, s. 65v, d.

6 Bk. Ibn Tilun, agn. esr., s. 112.z Bk. lbn Ttlun, agn. esr., s, 130.8 Tafsilit igin bk. M. Cavid Baysun, Isldm Ansiklopedisi, Madde: Merc

Dd.kk nuharebesi, cid.z. 78, s. 752-754e DiiSmanL$tn mengei hak. bk. Ibn Iy?is, IIl, ?1, str. 5.10 Suyu ve havasr ile meqhur Kabun hak. bk. H, Sauvaire, Description de

Danas, JA, 1894, II, 235, 42i. krg. R. Dussaud, Topographie historique de IaSgrie antique et milidoale, Par'is, 1927, s. 308, not. I0, 11.

1t ;^tll3t eoL' .i*.-i ,iii\ ql,',l l:i ,-r[" ct. ! ,t;

;:!1;.1 a/" irlll el.i' ,:l' 4J144. l^"li i)l^i jj-\ibk. Ibn Iya:, III, 71, str. 10-11.

rz Ibn al-Hanaq, Tum6nb"y'a grinderdiii elgilerle, ecdidrnrn Htmrs niibli'gine miitevelli olduklarrnr iddia ediyordu: ;:11 ,1-r-l ,-r.1 JUl 1$ j )(3-*e +,i-' Jr JF. bk. Ibn IyEs, IIl, 7t.

1ts Mers0nrlarrn mahiyeLi hak. bk. M. C. $ehaheddin Tekincla !, agn. esr.,

s. 51, 144.14 Bk. Ibn Iyes, III, 71.16 Bk. Ibn lyas, III, 78.16 . Bk, Ebu'l-Fadl Mehemmed b. Idris,

tiip. Fais. Yazm. Nr, 348, 130 b. K.9. Ali,Yazm. Nr. 5959, 19ts b.

Selimpah-ndnre, Lil6 Ismail Ef,, Kii'Kiinhii'l-Ahbar, Univ. Kiitiip. Tiirk.

iBN HANES'E DAiR BiR vflsiKA 109

mutdvaat etntig 1? ve gonderilen mers0mlar tizerine 18' quraya-bura-

yu f.f "n"n Qerkestere karqt ro harekte geqmiqiir ?0'

" \egretti$imiz vesika, Qerkeslere karqr osmanhlarr destekle-

y"n fnn ul-frunag'rn, Selim" taraftndan Trablus-$am'a 'tdyin edilen

iskender Paqa oilu Mustaia Bey ve Safed vAiisi Mustansrr oglu

ile iyi miinasebeiler te'sis etmek-s0retiyle' heniiz t91]in olmryan

safei naibi ve safedliler arasindaki roliinii2r ve nAibin isranna

.og*"n Bipa'a gelen lbn Hamid'i $eyhii'l-lslAm CemAati' Safed

kadrsr ve Ibn davSdar'r afiettirmek iizere selim nezdinde giriqti-

ii teqebbiislerini belirtmektedir 22' Gene bu vesikada mezk0r

iuy,ilurdun anlaqrldrirna gore, bir krsrm Memlirk ricAli' OsmaIr*

Irlaryanrndatuvassuttabulunmasriqinibnal-i-ianaq'amiirAcaatcrmiqierdir. Nitekim, Trablus-$anz'rn hanefi kadrsr ile eski naib'in

devadar'r, bu maksatla Ibn al-l;lanaq'a bag vurmlglarsa da'

Trablus-$am'da bulunan ailelerini almak iizere Bagrun',a ge'

lip bu mahaldeki Kiird cemdatinin 23 yanttrda kaimalart, I{iird-

lerin diiqmanr Musay-r Tiirkmdni ( ' ;b..;' '3\-:^ )2a taraftndair

17Bk'Ebu'l.FadlMehemmed,Tgn.esri'150a;RiistemPaEa,Telldrih-idl.tosmrLtl, Univ. Kiitiip. Tiirk' Yazm' Nr' 2438' 17? b'

18 Bk' 6341 Nr. lr vesika, str' 1 v' d''19 Bk. Ebu'ltFadl Mehemmed' agn' esr'' 129 b; Haydar Qelebi RuznAmesi

(bk.FeridunBey,Miinsedtii's-Seldttn'Istanbul'I?i4'l'451);RiistemPaga'agn',"r., fZfU, Su'.l".ldin, Tacii't-TeQdrift' Istanbul' 1280' II' 341'

20 lbn al-tlanaq, 28 safer 923 (:23 Mart 151?) de' Yunus Paga'ya g6nder-

digimektubda,eskiDrma;kHdcibi'ninkendis.inesrfrndr$.rnt,ancakbununQerkes

olmayrp garkL (: garki) ve bigAre oldufunu bildirdikten sonra: 3,J3l oft'

6.:;!\ tlil q!"\ a*i ,J-n' i-r(*f ;:! 6'r'*i11 gi\: ;"J;t\ 'f\ demektedir'

Bk. 6341 Nr. h vesika, arka yilz, str' 2l-21'2t Bk. 6341 Nr.h vesika, str' 17-21'

2220saferg2StarihiileYahyaisimlibirindengelenmek|ubda,Safed,deki{esadaburadaNoTrral-caygolancAbdal-K_ac]ir'insebeboldugubelirtilmektedir.Bk, 6341 Nr.L.vesika, arka yiiz, str' 30-32'

23 Memlfik snltanlr!.r ieqkiiatrnda acnad al-akrdcl ismi ile mezkiir Kiird ce'

miatininhududlarr-uhuf-""uetmeklemiikellefzilmrelere(:aI-VafidlSc)dlhil;".tg; bilinmektedir. Bk. M' C' $ehabedclin Tekindag' agn' csr" s' ,/53'155'.24MemlfikSultanlrfrtarairnaantevcihedileniktA,larrndabulunup,Beyle-rlrLitt (:Mulgadttam at-Tiirkmdn) enrinde Kesritdn'da sahilleri muhifaza etmekle

'^"iraiziimreler.derr-(=..al.V4.fi7iga)bulunanTiirkmenlerhak.bk.M.C.$eha'beclclin Tekinda E, agn.

"sr., 83, rs-g, rsg; Indeks: Kesrit,dtt Tiirkmenleri' Krq' D'

110 M. c, P. tnriruoe6

Trablus-$am vAlisine yanhp bir Eekilde aks ettirilmig, Kadr ile

davadar'in, rnaiyeii halkr iie, Trablus'u basacaklarr rivdyeti ortaya

Erkmr$hr. Yanhg oldugu, bu mrntrkanrn teqkilatr ile..meqgul bulu-

nan Ebu'l-Fadl Mehemmed tarafrndan da tesbit edilen bu ihb6r

iizerine, Basrun'a giden Trablus-$am valisi (tabii Mustafa Paqa),

bu mrntrka ktirdlerini dairttr$r gibi, bagda kadr olmak iizere

maiyetini ve lin'e kaqan davadar'r <ildtirmiigdiir2s. 28 safer 923

(:23 fulart 1517) tarihli bu vesikada, mezkffr hddise ile aldkasr

olmadrirnr yeminlerle belirten lbn al-$anaq, sada.kattnt mutazam-

min kelimelerden sonra, bu husrisun tahkikini talep etmektedir.

Aynr tarihi hdvi olup Yunus Paqa'ya giinderildiii tasrih edi-

Ien diier bir mektup, lbn al-$anag'rn bundan sonraki durumunu

gcistermesi bakrmrndan aynca tedkike deser. Zir6, $am beldesin-

deki adAvetlerin eskiliiine iqAretle herkesin birbirine hasrm oldu'

gunu, $am ndibine yaprlan ihbdrlar yiiziinden katl-i 6mlar yaprl-

lrgrn'ikreden lbn al-l;lanaq : bu bende.hat,f iderki.. dahi zigdde

fiine otub gollar baglanub aildget hardb o/4... dedikten sonra:'bu

husttsda bir mersamt sertf ibrdz olunaki min ba'di ehl-i

garaz s6zin istinLd' olunmtga oe bir ,kimesne dutulmtga illd icdb

ider gtinahla'.. temennisinde bulunmaktadtr26'

6yle anlaqrlyor ki, Selim:in Mrctr'da bulunduiu bir strada,

muhteiif arap Aileleri 2? ve bir krsrm Diirzi emirleri ile 28 birlegen

Ayalon, The

89 v' d'25 Vesika,

larrn tegviki ileiildiirdiifiinii ve

\u/afidigo in thb Mamluk Kingdoms, Islamic culture' XXV' 1951' s'

str. 3?-39. Ebu'l-Fadl Mehemmed, Mustafa Bey'in bdzr garazkir'

fakir, iilemA ve hatiblerin de dahil bulundu!'u bir cem6ati

bu hatayr kendisinin de itirAf ettifini kayd eder:

;ci--i +. 1r; .1iJk "l'-t e[-";-r d:-)sl\ b[ ;'r:f-l u 4 JL*' ]'))L J]4^

il^r;r;e^ri,.\l! n(- "\:f.:.1-,.;'ta *, O\t' gpr d;1r!'i'[' r]. j]*)""^^u,i".f

i ,ui ,r' *,f, *"r, -t.u-

r Lbr \Jii Lr41 oec-rll -L:** ;k'-l!--.

.:y .-i.n* :e; 6l; ,-glL4. bk' agn' esr" 149b' str' 11'13' Ayr' bk' Riistem

Paga, 1?6 b; Tacii't'Teqtdrih, lI' 372,382'26 Bk. 6341 Nr.h vesika, arka yiiz, str' 10-16' ,-- .:^

. 27 Meseli Baalbeft tarallarrna haki.n olan Ibn al-$arfug; bk. Ibn lyas, lll' 162'

28 Ibn al-tlanag,lr uirl"E"o D6rzi enirleri: Ma',an-of,,Jlarrndan al-Amir 21v.3 ed'

Dlo, .ut-.{*:i, Kor\mas .i'U;t"ni, al-Amir {$lam ad'Din Siileymdn; - Tan'lilcr'

den al-Amir Surut ua-Oi., Vuby" at-Tanuli'' bk' $idyh\' A6UA''A-n'ga" 7i

Cabal Lubnan, Beyrouth, 1859, s' 251' 676'

iBN HANE$'E DAIR BiR vEsiKA 111

lbn al-$anaq, Selim'e 2e ve Yunus Paga'ya mektublar gdndermek

s0retiyle hareketini gizlemek, aleyhindeki ihbar ve ithamlarr dn-

lemek istemiqtir.Daha Mtstr'd.a iken gonderdigi mers0mlarlb, bulunduklan

mrntrkalarda eski Adedlerini muhAfaza etmelerine miisdade ettiiieski dileleri kendi taraftna gekmeie muvaffak olan Selimz0, Mrsrr'dan drinmesini mtiteAkip, 9 muharrem 924 (- 22 ocak 1518) de,

Ibn al-Hanaq'r tevkif etmek igin $akhab'aBl gitmigs2 ve bu emirinfirarr iizeriness iktd'tnt3a Korkrnas o!'lu Muhammad'a tevcih etmi5tir35.

Bu stretle bizz6,t Selim taraftndan tAkip edilen Ibn al-$anaE,cince yeni Drmagk vAlisi Canbirdi G'azali'ye 36, sonrada eski dos-tu Trablus-$am vAlisi Mustafa Bey'e az miirAcaatla tavassutta bu-lunmalannl ricA etmiq, arzusunun yerine getirilmemesi iizerine,Halep yolu ile, Iran'a kaEmak tegebbiisiinde bulunrnuqtur. Ancak,Mustafa Paqa'nrn, te'minat vermesine ragmen 3s; Canbirdi G'azalive Hamd vAlisi Grizelce Kastm Bey'le iq birliii yapmasl yiiziin'

den, bu teqebbiistinde muvaffak olamtyan Ibn al-$ang, biitiin

29 lbn al-$anag'rn denizden $ucA Reis gemisi ile Mtstr'a giinderdifi mektub,

vesika, arka yfiz, str. 27'29.30 ...'rI J *r[ g-,!.je ";\r^:-\3:jy'll 'LL

+.l.tl ''-o:-

Bk. Topkapr Sarayr Miizesi ArEivi, 10734 Nr.lr arapga vesika, str. ?.

31 G'abgab'n qimili garbisinde olup, bugiinkii ismi Tell $c[{ra6'drr. Bk' R.

Dnssaud, dgn. esr.| s' 322,32 Bk. Ibn Tiiliin, agn. esr., s. 150.

Ba 6JK61; .9;1,r e[l'31 ;- ps \ \ : ;:-*l\ ft 1Y i 4:-

bk. Haydar Qelebi RuznAmesi (Feridun Bey, I' 456).34 Meml0klar devrinde urbin iktA'lari ile iince Mustat,fl altktrac al-I-'arab,

gonra da Mustavjt ilytracat al'bilad as'$amiga meggul oluyordu. Tafsilit iqin bk.

M.C. $ehabeddin Tekindag, dgn. esr., s. 153. ikti'rn bir gelir olarak ftabs veyA

migEl ite alAkasr hak. bk. sagn. esr.,152, not. 1?5'36 Bk, 10734 Nr.h arapga vesika, srr. 2-3, Krg. Tdcii't-Tec,.?rii, ll' 381.

, q6, Bk, Ibn !ilun,. agn, esr., s. 1,52.' ,, ,y. o(s, :tl:. .f ,;Lj -r, ;-l o-r1. tg:. jrt : tS;t, gi:1l q, lbi 1i,.1-

bk. ,E,bu'l-Fadl Mehemmed, artn. esr., 150b, str. 1B-19.

. 88 Vt,f t c.-.\:f3^ 6*);tt t{ Jt;t c-t l"f t.}a *(. ,.ly lr-

r\ ! i" .lrj'i\ 14! l;:e;e. J)rf +lr:^i' "4[*,, 4te jl7 :+]F r A:.4; \

.--\ '.r5,9+;.9..;*fl;9l o!-r 7io glnt. ,l-,;q, 'l--":l-y ,^"ir' .lJp j9yi

,tj{ o*"1 -r,1 "-r:i Jt" a'r,,- (i\-r:- bk. Ebu'l'Fadl Mehemmed, avn.

esr,,151a, str.1'4.

-d 112 M. C. $. TEKiNDAG

maiyeti efradt, zevce ve oiullan ile birlikde Baaibek dailannr

mtteAkip Asi nehri menb6-rndan

si bir strada:r9, ismi geqen vAlilerin

it" birtikd. cildtirilimti$tiir i0'

gegip 'Hrmts sahrastna geldi'pususuna dtEmiig ve maiYe ti

Bq tbn Tulun'a giire (s..Ilz)t.!a!!1('e tabi Casign'da (bu mevki hak'

R, D;;;, ;; n."esr., s' 114a 115'.278)'ou' *;,o;Tl:*,"fi

T;.'il;''ri;;'ri"r,""'-"a, ,"li' ili-:^-11],"' ,"'lir1l^";11:,u,,','0" lliiii' ;il " J;'1";'ii': *;l;:. ::'*:" :""1::'"".,ii:L'T. ;'1;162; ibn Tilfin, cgn. €s/" s' rv!' r ^$r ---

it, ggZ_g. l*rC. $idyal5, s. 257;l, 45?); Riistem Paqa, liib; Tac,ii't-T:X?"h;r' KA Rrr savasr miireAkip lbnI.

-f];i;:l"i."lui;,",'';";';;;i, tsil, ,tr' 1*:-?:,,".:::u'-:i,';1^::*"yJ

I.oiil'1T;riL' "fll'f;*lJ',.'"i"0^" i"u:: x;;.T,T1.?:J;::' T::ffi;i"ilru;[i;[i'.ffi'ffi;,J,;';;' ; u''u""at G'a"ati' nin mektubu' ropkapr

;;;";,,niizesi Aiqivi' Nr' 8120' str' 2'3'