سلفيان و سلفيت

بينش اخالقي و فقهي سياسي، کالمي، گاهنامه

3131 پنجم/ شماره

سلفيان و سلفيت

پژوهشکده حج و زيارت

سلفيت و سلفيان نام کتاب: ...........................

پژوهشکده حج و زيارت : ............................پديدآور

موسسه فرهنگي هنري مشعر ................: .................ناشر

978-954-645-685-9 شابک: ...............................

جلد 0555 ژا:: .................................تري

سازمان حج و زيارت -نبش رودکي -خيابان آزژادي -هترژان : ...............................آدرس

55485886 .........................تلفن: ........

55485967 فکس: ................................

فهرست

31 ...................................................................................................................................... ديباچه

31 .................................................................................................................................. پيشگفتار

سلفي هايگروه با آشنايي

31 ....................................................................................................................... «سلف» مفهوم

31 ........................................................................................................ «سلف» لغوي مفهوم

31 ................................................................................................. «سلف» اصطالحي مفهوم

13 ...................................................................................................................ها سلفي اقسام

11 .......................................................................................................... تقليدي سلفيه: اول گفتار

11 ................................................................................................... تقليدي سلفيه تبلور زمان. 3

12 ........................................................................................................تقليدي سلفيه ويژگي. 1

11 ................................................................................. تقليدي سلفيه نگرش پيدايش عوامل. 1

11 ................................................................... استنباط مصادر در شيعه از نيفتادنعقب( الف

11 ....................................................................... نصوص فهم در نظر وحدت به رسيدن( ب

12 ...................................... گرايي عقل و عقل طرد از بعد استنباطي خأل کردن يگزينجا( ج

13 ................................................................................................ تقليدي سلفيه در انشعابات. 2

سلفيت و سلفيان / 6

13 .............................................................................................. مدخلي تقليدي سلفيه( الف

13 ............................................................................................................... الباني سلفيه( ب

23 .................................................................................................. الباني منظر از سلفيت

23 ........................................................................................................ الباني سلفيه امتياز

23 ....................................................................................الباني سلفيت در اساسي عناصر

23 ...........................................................................................الباني سلفيت شناسيروش

23 .............................................................................. لبانيا نزد مسلمانان بين تفرقه عامل

13 ......................................................................................... (تنويري) اصالحي سلفيه: دوم گفتار

21 ........................................................................... اصالحي سلفيت و تقليدي سلفيت بين فرق

21 ......................................................................................................... جهادي سلفيه: سوم گفتار

22 .................................................................................................. جهادي سلفيه پرداز نظريه. 3

22 ................................................................................................ جهادي سلفيه نظري اصول. 1

22 .................................................................................................................... توحيد( الف

23 ............................................................................................................ اسالم و ايمان( ب

23 ................................................................................................................... حاکميت( ج

34 ...................................................................................................حاکم تکفير ادله نقد

15 ...................................................................................................................... جاهليت( د

21 .................................................................................... داراالسالم و دارالحرب مفهوم( ه

21 ................................................................................................................ جامعه تکفير( و

33 ......................................................................................................... جامعه تکفير ادله

33 ...................................................................................................جامعه تکفير ادله نقد

36 ....................................... اسالمي جامعه تکفير درباره قطب سيد با رضا رشيد مخالفت

25 ........................................................................................................................ مساجد( ز

37 ................................................................................................ جهادي سلفيه عملي اصول. 1

7 / فهرست

33 .................................................................................................................. جماعت( الف

67 ......................................................................................................... «جماعت» مفهوم

31 ..................................................................................................................... هجرت( ب

62 ......................................................................... جهادي سلفيه نزد «هجرت» مفهوم نقد

32 ....................................................................................................................... تمکين( ج

35 ............................................................................................................ طاغوت به کفر( د

57 .......................................................................................................................... جهاد( ه

51 ............................................................................................................... تبري و تولي( و

52 ............................................................................ جهادي سلفي هاي حرکت سياسي مباني. 2

52 ...................................................................................................... سياسي هاي نظام( الف

52 ........................................................... جهادي سلفي هاي حرکت نزد تغيير، استراتژي( ب

52 ............................................................................... جهادي سلفي فکر در دموکراسي( ج

53 ......................................................................... جهادي سلفي ديدگاه از فلسطين قضيه( د

55 ........................................................................................... جهادي سلفيه نگاه در زن( ه

55 .............................................................. کنوني عصر در جهادي سلفي هاي حرکت تشاران. 1

51 ...................................................................................... جهادي سلفيه مهم هاي شخصيت. 2

13 ............................................................................................ جهادي سلفيه مهم هاي کتاب. 3

13 ......................................................................... اسالمي جماعت و الجهاد گروه منشورات. 5

13 ...................................................................... جهاد به حکم در جهادي هاي سلفي تبعيض. 1

11 ......................................................................... یاسالم جامعه در تحول لزوم و يجهاد سلفيت

11 ................................................................................................................................... مقدمه

11 ...................................................................................... اسالمي جامعه در تغيير ضرورت

12 .............................................................................................. اسالم انگيز اعجاب پيشرفت

11 ....................................................................................................... اسالم پيشرفت عوامل


43 .................................................................................... اسالم خود به مربوط عوامل. 3

707 ............................................................................................ مسلمانان خوب رفتار. 1

703 .......................................................................... يكپارچگي و وحدت براي تالش. 1

372 .......................................................................................... اسالم اصلي مسير از انحراف

371 ..................................................................... جامعه در تغيير درباره مختلف هاي ديدگاه

371 ........................................................................ یاسالم جامعه در ييرتغ لزوم و قطب ديس

371 ............................................................................ اسالمي امت حيثيت اعاده ضرورت

372 ................................................. اسالمي جامعه در تحول و تغيير براي راه ترسيم لزوم

372 ...................................................................... نهنمو نسل يک از الگوپذيري ضرورت

373 ......................................................................................... قطب سيد افکار به ها واکنش

375 ............................................................... قطب سيد افکار به االزهر علماي واکنش .3

375 ..................................................................................... تقليدي هاي سلفي واکنش .1

375 ............................................................ قطب سيد افکار به شيعه هاي حوزه واکنش .1

701 ................................................................................. =خميني امام ديدگاه( الف

770 ......................................... اسالمي جامعه تحول ايجاد در =صدر شهيد مباني( ب

اجالس يک مقاالت بررسي و نقد

331 ............................................................................................................ جالسنشست ا پيش

332 ................................................................. الصحيح باالسالم وصلته حقيقته السلفية، مصطلح

311 .............................................................. الصحيح باالسالم وارتباطه حقيقته السلفية، مصطلح

325 ............................................................................... الصحيح باالسالم وصلتها السلفية حقيقة

321 ............................................................. وفقها وقوال ومنهجا اعتقادا الصالح للسلف االنتساب

322 ........................................................................... (وطني ومطلب عيشر منهج السلفية) ندوة

337 ........................................................................... الصحيح باالسالم وصلتها حقيقتها السلفية،


9 / فهرست


331 ........................................................................................... والسلفية السلف مصطلح تأصيل

332 ................................. االسالمي منظور من رؤية الدخيل، ونبذ األصيل قبول بين الحقة السلفية

331 ..............................................................خصائصها و فضلها نشأتها، تعريفها، السلفية، العقيدة

332 ................................................................ الصحيح باالسالم صلته و حقيقته ،السلفية مصطلح

353 ................................................................ الصحيح باالسالم صلته و حقيقته السلفية، مصطلح

355 ......................................................................................... السلفية منظور في الوسطية مفهوم

351 .......................................................................................... وآثارها مفهومها السلفية، الدعوة



173 ....... الصحيح باالسالم وارتباطه حقيقته السلفية، مصطلح وطني، مطلب و شرعي منهج السلفية

117 ....................... السعودية العربية المملکة واقع علي اثره و واالمامة الجماعة في السلفي المنهج

115 ........................................................................ المسلمين امر بالط في الصالح السلف عقيدة

117 .........................................................................................العلما و العلم لدعم السلفية الرؤية

117 ...................................................................................................... السلفي المنهج خصائص

111 ....................................................................... خصائصه و استمراره و نشأته السلفي، المنهج

112 ........................................................................................ السلفي المنهج اصحاب خصائص

111 ................................................................................. األمن تحقيق في السلف منهج اتباع اثر

112 .................................................................................... خصائصه و السلفي هجبالمن التعريف

113 ....................................................................... خصائصه و استمداده و نشأته السلفي، المنهج

111 ................................................................ بها االلتزام و األنظمة تفعيل في السلفي المنهج دور

111 ...................................................................................... السلفية الدعوة حول اتهامات نقض

127 .................................................................................... الظاهر علي الجمود دعوي و السلفية

127 ...................................................................................... السلفي المنهج حيال خاطئة هيممفا


123 ........................ (انموذجا المسلمين غير مع التعامل) والتطرف الغلو من السلفي المنهج موقف

123 ................................................................................ التطرف الغلو من السلفي المنهج موقف

121 .................................................................... والتکفير الغلو من السلفية تبرئة في القدير فيض

121 ...................................................................................... السلفي المنهج يالح ةئخاط مفاهيم

121 ........................................................................................... تيارات الي السلفية تقسيم ابطال

122 ...........................................بالتکفير السلفي المنهج ربط السلفي، المنهج حيال خاطئة مفاهيم

122 ...............................................................................السلفي المنهج ضوء في الديني الخطاب

121 ....................................................... الديني الخطاب بتجديد وصلته السلفي المنهج خصائص

111 ............................................... السعودية العربية مملکةال في واقعه و المعاصر الديني الخطاب

112 ................................................................... المعاصر الديني بالخطاب وصلته السلفي المنهج

112 ...................................................................... وتطبيقا نشأة السلفي، والمنهج السعودية الدولة

111 .......................................................... (أنموذجا المملکة في والقضاء) السلفي القضاء مصادر

111 ...................................................................... عنه والدفاع للوطن االنتماء في السلفي المنهج

111 ......................................... السلفية العقيدة نشر في سعود بن محمد بن عبدالعزيز االمام جهود

112 ................................................................... السلفية بالعقيدة عبدالعزيز بن سعود الملک عناية

112 ....................................................... السلف بعقيدة فهد الملک الشريفين الحرمين خادم عناية

112 ..................................................................... منه السعودية العربية المملکة وموقف االرهاب

112 ...................................................... السلفية الدعوة خدمة في السعودية العربية المملکة جهود

113 ....................................................................................السلفية عند القضائية األحکام مصادر

113 .......................................................................... الوطني االنتماء تعزيز في السلفي المنهج اثر

113 ...................................................................... تطبيقا و نشأة السلفي والمنهج السعودية الدولة

113 ....................................................................تطبيقا و نشأته السلفي المنهج و السعودية الدولة

113 ....................................... السعودية بالدولة صلتها و عبدالوهاب بن محمد الشيخ دعوة حقيقة

115 ................................................................................... الوطني االنتماء في السلفي المنهج اثر

00 / فهرست

115 ...................................................................... وتطبيقا نشأة السلفي المنهج و السعودية الدولة

115 ......... الغرب في االسالمية الجاليات علي السعودية العربية المملکة لعلماء السلفي الخطاب اثر

115 ............................................................... عمال و علما السلفي للمنهج السعودية الدولة تطبيق

111 ................................. السلفية الدعوة خدمة في االسالمية سعود بن محمد االمام جامعة جهود

111 .. السلفي بالمنهج السعودية العربية المملکة في والثانوية المتوسطة مرحلتي في الفقه مقرر صلة

111 ............................................... السلفي بالمنهج وصلتها العلمية المعاهد في الشرعية المقررات

127 .......................... عليها والرد السعودية العربية المملکة في السلفي المنهج تطبيق حول شبهات

127 ................................................................................. الجديد العالمي والنظام السلفي المنهج

123 .................................................................................................... للمرأة السلفية ظلم دعوي

کتابشناسي

121 ................................................................. سلفيت درباره سنتاهل هايکتاب از برخي معرفي

ديباچه

الرحمن الرحيمبسم اهلل

نا ربكم فاعبدون )ة واحدة و أ م

تكم أ م

(إن هذه أ

هااي وارداياي هاي اسالم و رويگرداني از فرهنگ بازگشت دوباره مسلمانان به آموزه

هاي خجسته، در صحنه سياسي معاصر جهان اسالم اسات. شرق و غرب، يکي از پديده

گراياي و خشاونت اسات. کناد، خطار افارا را يهدياد ماي اما خطري که ايان پدياده

گرايي و خشونت، در ساحت عقيديي، به بهانه اختالفات جزئي مسلمانان، در پاي افرا

ايجاد اختالف و ينش بين مسلمانان و منع از بازگشت عزت و اقتدار باه دنيااي اساالم

اند، شاخصه اساساي هگردانان اين نوع از گرايش که به جريانات سلفي شهر صحنه است.

و مشترکشان، يکفير مسلمانان و جواز قتل و يرور آنان است. اينان که مادعي پياروي از

کنناد و باه نظرها، مسلمانان ديگر را يکفير ماي اند، با بهانه قراردادن برخي اختالف سلف

اينان، وحدت و همادلي مسالمانان را در برابار دشامنان، دهند. جواز قتل آنان، فتوا مي

اا )فرماياد خواند و مي اند؛ همان چيزي که خداوند بدان فرامي هدف قرار داده و اعتصمو همگي به ريسمان خدا )قرآن و هرگونه وسيلهه وديد، چ گ ي »؛ (ببل اهلل جيعا و ال تفرقاا

201)آل عمران: .«زنلد و پراك ده نشويد

ي در اين گاهنامه، به گزارشاي اجماالي اصغر رضوان محقق ارجمند، جناب آقاي علي


هااي سالفي و يفااوت علماي و گري، معرفي انواع گروه از معنا و مفهوم سلف و سلفي

هاي جهادي و نيز گزارشي اجماالي از مقاا ت عملي آنها و نقد و بررسي انديشه سلفي

ن اثار، گري به همراه نقد آنها، پرداخته است. اميدواريم ايا نوشته شده در موضوع سلفي

هاي سازنده خود، در نظر بلند انديشوران عرصه علم و خرد، قبول افتد و ما را با ديدگاه

.ياري رسانند

انه ولی التوفيق

پژوهشکده حج و زيارت

گروه کالم و معارف

پيشگفتار

ديگار روي باه اساالمي هايكشاور درهااي شادن بااز و اساالمي فتوحات از بعد

و اساالمي مملكات وارد ،گونااگوني عقالناي هااي فلسفه و دعقاي و نظريات ،كشورها

باه بازگشت طرح ،آنها مقابل شديد واکنش دادن نشان براي برخي .شد ديني هاي حوزه

كنناد مقابلاه افكاار گونه اين با ،راه اين از يا كردند مطرح را پيشينيان هاي سنت و عقايد

.است «حنبل بن احمد» ،روش و پندار اين سردمدار كه

عملكارد و اساتنبا منباع را سالف روش و عملكارد ،هاا زمينه يمام در كه بود كسي او

.دادناد اداماه ،هشتم قرن يا شاگردانش را روش و راه اين نيز او از بعد و بود داده قرار ،خود

روش ،«جوزياه قايم ابان » شااگردش هماراه ،«حراني ييميه ابن» نام به شخصي ،قرن اين در

رسيد. «عبدالوهاب بن محمد» به نوبت اينکه يا ؛نمود مريب و مدون را حنبل بن احمد

ولي .دانستند مي او پيرو را خود ابتدا در که بود پيرواني داراي ،عبدالوهاب بن محمد

دسات باه در خاصاي روش بلكاه ،نيستيم پرست شخص ما كنند مي ادعا كه است مديي

عمال و سانت از کامال ياروي پ هماان کاه داريم خود سلوك و احكام و عقايد آوردن

در يواناد ماي ،روش ايان كاه آنجا از است. نايابع نايابع و نايابع و صحابه از ،پيشينيان

و نقاد را آناان فکاري ينمبا است مناسب ،باشد يأثيرگذار مسلمانان عملكرد و برداشت

کنيم. بررسي

سلفي هاي گروه با آشنايي

«سلف» مفهوم

«سلف» لغوي مفهوم

است. پيشين معناي به ،سلف ريشه از ،سلفي

يعناي ،سالف گرفت. پيشي يعني سلوفا؛ و سلفا يسلف سلف،» نويسد مي منظور ابن

نياز فاار ابان 1«.گيرناده پيشاي جماعات يعناي ،سالفه و سليف سلف، گيرنده، پيشي

،سالف پا دارد. سابقت و يقدم بر د لت كه است اصلي ف؛ ل سلف » گويد مي

2«.اند گذشته كه اند كساني

«سلف» اصطالحی مفهوم

نويسد مي «بوطي رمضان سعيد محمد» دكتر

هنذه عمن من یاألول الثالثة الر ون هو الكلمة هلذه تسقر امل االصطالحي یاملعن و

. ...التسالم و الصالة عليه حممد سيدنا امة االسالمية األمة3

امي ايي عمير از لاو قيرن سيه هميان چكهميه ايي بيراي رمستق اصطالدي مع اي

..اس . 9محمد ما آقاي ام يع ي چاسالمي

نويسد مي نيز« سيلي يزعبدالعز سيد» دكتر

.333و 333، صص6ج ابن منظور، . لسان العرب،1

ماده سلف.ابن فارس، . معجم مقاييس اللغة، 2

.9صبوطي، سلفية مرحلة زمنية، . ال3


اثن ه يقبن و الندي يف مذهبنه يرلند من لكن اسم التسلف ان یعل العلامء اصطلح

القابعون و الصحابة اام و لنا سلف مفان حنب اب و الشافعي و مالك و حنيفه‌كايب

يأ يف سنالماإل علامء م جمقهد ك التسلف يف يدخ هذا یعل و هلم... سلف مفان

.القابعني تابعي وأ القابعني وأ الصحابة م يك مل ولو یحق العصور م عرص1

در ميههش مقهيد كيه هركس بر اس اسم چسهف اي که بر اند كرده اصطالح عهما

د شل؛ اب و شافعي مالكچ ابود لفهچ مان د اس ؛ كرده پلروي را او اثر و بوده دي

ب ابراي ...باش د مي آنان براي سهف تابعان و صحابه و ما براي سهف افرادچ اي زيرا

چ عصرها از عصري هر در چاسالم عهماي از مجتهدي هر چسهف ع وان در اصطالحچ

.نشاشد ناتابع تابع يا ناتابع يا صحابه از گرگه شود؛ داخل مي

كند مي نقل ، چنينديگران ازدر کتاب خود، او

. ...ط ائرها و هالتسن باصول العلامء و تابعوهم و القابعون و هحابالص هبم امل اد و2

و سي اصيول بيه عهمياي و آنيان تابعيان و تابعيان و صحابه همان سهف به مراد و

. ...اس آن هاي راه

كند مي نقلهمچنين

ال سنول اصحاب األوائ املتسلمون به آم بام نؤم قالوا ذي ال هم والتسلفيون

اهلل لندي التسنليم همالف و یالقرو و الب و باخلري هلم املشهود الدي ائمة به آم ما‌و

.اث هم اققفوا‌و ط يرهم سلكوا الذي فهم عزوج 3

اصييحا از چلييياوا مسييهمانان آنچييه بييه مييا گفت ييد كييه نييدا كسيياني هييا سييهفي

بيه گيواهي و شيهاد، هك دي امامان آنچه به نلز و ندآورد ايمان چ9خدا رسول

ايماناس چ شده داده آنها به چعزوجل خداي دي سهلم فهم و تقوا و ينلک و خلر

.56و 52. العقيدة السلفية، سيلي، صص1

.536، به نقل از عقيدة السلف، صابوني، صهمان. 2

.3. العقيدة السلفية، به نقل از غزالي در كتاب صلة دعوة الشيخ محمد بن عبدالوهاب بمذهب السلف، ص3

00 /های سلفی با گروه آشنایی

را ديي ائمه و صحابه روش و طريقه كه ندا كساني آنان پس. داريم ايمان چندآورد

اند. پلموده

د گوي مي سلفيه يعريف در ،«ابوزهره»

آرائهم م مجلة زعموا‌و احلنابلة م كانوا‌و اهلج ي ال اب الر ن يف ظه وا انم

جتندد ثنم دوننا حارب‌و التسلف عريدة احيا الذي حنب ب امحد ماماإل یلإ تنقهي

الر ن يف ظه وا ثم تيمية اب سالماإل شيخ يد عىل اهلج ي التساب الر ن يف ظهورهم

.الع بية اجلزي ة يف عبدالوهاب ب حممد الشيخ يد یعل اهلج ي عرش الثاين1

د ابهيه از چدر واقيع و ندشيد ظياهر چهجيري گهيارم قيرن در كه ندا كساني چسهفله

د شييل بي ادميد اميام بييه چآرائشيان از بخشيي كيه انييد نميوده گميان آنيان .بودنيد

.دنميو جهياد چآن بيراي و كيرد ادليا را سيهف عقلده كه كسيهمان ؛گردد يبازم

دوازدهم قرن در و تلمله اب االسالم شلخ دس به چهجري هفتم قرن در آنانسپس

ي دوبياره ظهيور چالعير ةجزيير در عشيدالوها بي محمد شلخ دس به چهجري

يافت د.

ها اقسام سلفی

هايي پديد آمدند که خود را سلفي دانسته و باا در طول ياريخ اسالم، مذاهب و فرقه

رسد ايان شاعار، از زماان اند. به نظر مي دار شعار سلفيت شده پرچمهاي مختلف، انگيزه

باه برخاي از طا ساه گفتاار احمد بن حنبل، در قرن سوم پديدار شاده اسات. اينا

کنيم. هاي شاخص سلفيه، اشاره مي فرقه

.533. تاريخ المذاهب االسالمية، ص1

تقليديه سلفيگفتار اول:

و يارا يحقيقش، دارد و يمام يالش سلف از يقليد بر بسياري يأکيد، يقليديسلفيه

ماروان »باشد؛ چنان کاه يم خودشانبراسا نظر اعتقادات يصحيح و ها بدعت با مقابله

گويد مي« شحاده

االهقامم خالل م الدي بنرش تؤم القي وهي ن ال سمية ن القرليدية التسلفية املدرسة

البند وحماربنة القوحيند بقج يند والقصنفية الرتبينة یعل والرتكيز العلمي باجلانب

النظنام رشعينة من متسنقمدة رشعيقهنا بن التسنلطة یعل تقصار ال التسلفية وهذه

االم . ويل ومواالة احلاكم1

بيه اهتميام راه از ديي انتشار به كه اس يا مدرسه ي رسمي ي تقهلديه سهفله مدرس

هيا بيدع بيا ه مقابهي و تودلد در اخالص با هلتصف و تربل بر تأكلد و عهميه ج ش

چ آن شيرعل بهکيه . نلسي سيهطه نظيام با ستلز و ج درچ سهفله اي دارد.ايمان

اس . امر ولي والي و داكم نظام شرعل از برگرفته

تقليديه سلفي تبلور زمان. 1

گويد يم شحاده مروان

ظهن ت القني احلديث اه مدرسة ب وز م عام بشك تارخييا التسلفية تبلورت فرد

م. 5333، الشبکة العربية لألبحاث و النشر، بيروت، سال 32السلفي، مروان شحاده، ص. تحوالت الخطاب 1


االمن وتأويلنه النن ق ائة يف عرلية بمناهج توسلوا ي الذ ال أي اه مواجهة يف

بانينار وينؤنن ونراءه االسالم صفاء هيدد خطريا انح افا احلديث اه اعقبه الذي

االمور. حمدثات يف وسروطها األمة1

در كيه شيد متشهور« دديث اهل»ه مدرسپلدايي باچ عمومي صور، بههفلهچ س تاريخ

بيه چ آن تأوييل و ني فهيم در كيه هميان كسياني بودنيد؛ رأي اهيل باه مقابه دال

انحييرا را آنچ دييديث اهييل كييه اقييدامي؛ جسييت د يميي توسييل عقهييي يهييا روش

و نابودي موجب وك د مي تهديد را اسالم خهوص و صفا كه دانست د يم خطرناكي

.شود يم امور دوادث در ام سقوط

تقليديه سلفي ويژگي. 2


نناتج املجقمن يف خلنال هننا بان االعقراد م ن القرليدية ن العلمية التسلفية رؤية قتنطل

انحن اف م الدي هذا عىل ماط ا تصحيح جم د انه بمعنى عبادي و عردي انح اف ع

سيصنلح املجقم وض فان كالبدعيات العبادات جمال يف او كالرشكيات العرائد جمال يف

االققصادي. او االجقامعي او التسيايس العم يف الدخول ىلا احلاجة دون م آليا

اننا اي الطهورينة احل كنات یال تكون ما اق ب القرليدية التسلفية ان الرول ويمك

من تنجيه االخ وي اخلالص یال به لقص والذنوب اخلطايا م الف د تنري ان ت يد

اجلنة. اتباعها بتسبب تتساهم و النار2

؛اس جامعه در اشکال وجود به اعتقاد از چي تقهلديي عهميه سهفل رويکرد شروع

عهميي ه سهفل كه مع ا اي به ؛باشد يم عشادي و قهشي انحرا از برگرفته كه اشکالي

در ييا شيركلا، مان يد چديي اعتقيادا، در كيه اسي انحرافياتي تصيحل درصدد

.56و 52، صصالسلفي. تحوالت الخطاب 1

.65، صهمان. 2


و اصيالح چزودي بيه اجتمياع اوضياع و اسي شيده وارد هيا بدع مان د چعشادا،

ييا اجتمياعي چسلاسيي يكارهيا درورود به ينلاز آنکه بدون ؛شد خواهدمطهو

باشد. اقتصادي

اس ؛ تطهلري يها درك به گروه يتر كينزد چتقهلديه سهفل كه گف توان يم

از را او تيا باشيد يم گ اهان و خطاها از افراد كردن پاک درصدد كه دركتي يع ي

را او چدسيتورات از پليروي سيشب به و دهد نجا، دوزخ آت چ و اخروي عها

سازد. ره مون بهش به

تقليديه سلفينگرش پيدايش عوامل. 3

بارد. ماا نياز در پي يقليدي هسلفينگرش پيدايش عوامل به يوان مي اندکي درنگ، با

کنيم اينجا به برخي از اين عوامل اشاره مي

طاستنبا مصادر در شيعه از نيفتادن عقب الف(

در ،)با يوجه به اينکه سلفيه يقليدي از اهل سنت منشعب شاده اسات سنت اهل و شيعه

برخاي در ولاي .دارند اشتراک هم با، يعني قرآن و سنت نبوي، اجتهاد و استنبا منابع برخي

؛باشاد ماي :بيات اهال سنت حجيت ،جمله آن از که دارند اختالف يکديگر با نيز منابع از

باه ،اساتنبا مناابع جازو را سنتشاان از اين رو و دانسته معصوم را :تاهل بي ،شيعه زيرا

لحاا باه را خود کمبود و نيفتند عقب شيعه ازنيز براي آنکه سنت اهل .است آورده حساب

را صاحابه سانت حجيات ،:بيات اهال سنت حجيت برابر در ،کنند جبران استنبا منابع

ندارد. وجود ،آن بر يمعتبر دليل هيچيرديد، بي که اند کرده مطرح

نصوص فهم در نظر وحدت به رسيدن ب(

نظرياات و آراء ،فقهاي و اعتقاادي مساائل ازکه کردند مشاهده ،يقليدي هاي يسلف

رو اسات. از ايان شاده يفرقاه و اختالف باعث که آمده پديددرجامعه اسالمي، مختلفي


،هادف ايان باه رسيدن رايب . آنانبرآمدند فقهياعتقادي و نظر ايفاق به رسيدن درصدد

نظار ايفااق از نيز سلف که يدرحال ؛دادند را صالح سلف سنت حجيت و مرجعيت طرح

بيات اهال به رجوع با را خود هدف اين يوانستند يم آنانگفتني است نبودند. برخوردار

نمايند. يأمين :طهارت و عصمت

يیگرا عقل و عقل طرد از بعد استنباطی خأل کردن جايگزين ج(

گويد يم «عبدالخالق عبدالرحمان»

ىاألخن والشنعوب والن وم الف س م الداخلون وكث األمة دائ ة اتتسعت ما عند

العلنامء هنؤالء قام قصد غري او برصد منه ليس ما الدي يف يدخ ان بعضهم واراد

واألثن احلنديث اهن ال اينة مح وقد رسوله سنة و اهلل لكقاب ح اسا األجالء

الدي . هذا ع للزيف ردا و للمبطلني ح با فكانوا1

و روم و هيا زبيان يفارس از بسلاري و يافته گسترش چاسالمي ام ه داير كه ه گامي

چقصيد بيدون ييا قصيد روي از چآنيان از برخيي و شيدند اسيالم داخل چديگر اقوام

عالميان آن چآميد ينمي دسيا بيه آن جيز كيه ك يد ديي وارد مطالشي خواست د

پيرگم و نيد برآمد 9رسيول س و خدا كتا از دراس درصدد القدر جهلل

دي اي از را انحرا و دك نشرد باطل اهل با تا برداشت د چاثر و دديث اهل را آن

بزداي د.

گويد يم «الدريويش عبدالوهاب» دکتر

وهم ن اهلج ي الثالث الر ن يف واألث احلديث اه امام حنب ب امحد االمام هو فها

املعقزلنة الن العبنايس نالعص يف املعقزلة مواجهة يف يرف ن التسلفي للمنهج املمثلون

املنطرينة اصوهلم واسقمدوا وتأويلها النصوص ق اءة يف عرلية مناهج يقخذون كانوا

هذه يف احلديث اه ورأي املبارش والقعام الرتمجة ط يق ع االغ يرية احلضارة م

.6االصول العلمية للسلفية، عبدالرحمان عبدالخالق، ص .1


انيارها. و األمة بقفكک وينذر نراءه و االسالم صفاء هيدد خط العرلية املناهج1

كيه اسي هجيري سيوم قيرن در اثير و ديديث اهيل امام چد شل ب ادمد امام اي

ايسيتاد؛ معتزليه برابير در چعشاسي عصر در گگونه او .باشد يم سهفي روش نمايانگر

و يد گرفت ميي اركي به چآن تأويل و نصوص قرائ در را عقهي يها روش آنان زيرا

.كردنيد يمي اسيتفاده نزديك تعامل و ترجمه راه از يونان تمدن از را م طقي اصول

را اسالم خالصي و صفا كه ياف خطري چعقهي روش اي در دديث اهلرو ازاي

.گردد يم ام نابودي و پاشلدگي هم از باعث و ك د يم تهديد

گويد يم «يشهرستان»

يكالم مسائل در معتزله گگونه كه كردند مشاهده يوقت دديثچ اصحا از سهف

سيهف از كيه يسي ت بيا چياعتقياد مسيائل در عقلدادن دخال با و اس رفته فرو

9اميل پليامشر اخشيار و متشابه آيا، با كه شدند متحلر ك دچ يم مخالف چرسلده

چ سيهف ائميه از يجمياعت و ياصيفهان يعهي بي داوود و د شيل ب ادمد ك د. گه

مان يد چديديث اصيحا پلشيل روش بيه چياعتقياد مسيائل در كه ملم گرفت دتص

و قيرآن در آنچيه به ما گفت د: آنان ك د. عمل چسهلمان ب مقاتل و انس ب مالك

2شويم. تأويل متعرض آنکه بدون ؛آوريم يم ايمانآمدهچ س

گويد يم نيز «سيروان الدينعز عبدالعزيز شيخ»

آن چك يلم يمي مشياهده د شل ب ادمد از كه شديد تمسك اي ياساس عامل گويا

مشياهده را يكالمي يهيا مجادله و ها خصوم و ها فت ه چخود عصر در او كه اس

كيرد مالدظيه را ييهيا تمدن و گوناگون عقايد و غريب افکار نلز يطرف از و نمود

نجيا، يبيرا رو ازايي اسي . شيده وارد ياسيالم يعهمي يها دوزه در گگونه كه

3آورد. يرو شديد يگر يسهف به چياسالم اعتقادا،

.3365و 3363، صص3جعبدالوهاب الدريويش، . السلفية منهج شرعي و مطلب وطني، 1

.96و 92لل و نحل، شهرستاني، صص. م2

.33. العقيدة لالمام احمد بن حنبل، ص3


نقد

ورود نياز و يعلما يهاا حاوزه به آنها ورود و يغيراسالم عقايد هجوم که باور اين

فكر اين به حنبل بن احمد امثال يا شد باعث ،ايران و يونان هند، از گوناگون يها فلسفه

از فارار بزدايناد، را يگراي عقل و نندك زنده را سلف فهم به يعبد و يگر يسلف كه برآيند

بساياري هميشه متأسفانه كه است ياعتقاد و يعقالن مسائل در يفريط در افتادن و افرا

در ديگار يا عاده افاراد، از يبرخا يگار يافراط با مقابله يبرا ييعن اند؛ بوده مبتال آن به

نمااييم. يما همشااهد يفاوي و اختياار و جبار مسئله در كه گونه همان افتادند؛ يفريط

اشااره هاا آن باه اينجاا در كاه دارد ياشاكا ي ،حنبال بن احمد يگر يفريط ايندرواقع،

كنيم يم

يفكاار انحااراف و بيگانااه عقايااد و فرهنااگ نفااو از يجلااوگير يباارا راه ينهااا .1

،ياعتقااد مساائل يبرا بايد بلكه .نيست ديگران فهم به رجوع و عقل يعطيل مسلمانان،

؛كنايم عرضاه يعلم جامعه به را صحيح يتعقالن و اييمنم يرسيم يكالم يمبان و فلسفه

را خود يكالم يمبان ،يعقل يقو استد ل با ،بيگانگان يبليغات هجوم مقابل در بتوانيم يا

زيارا نمااييم؛ عرضه جامعه بهرا روايات و آياتبرآمده از صحيح عقايد و نيمك يقويت

عقال بارخالف گااه هايچ و اند بالفعل عقل ،پيامبرش و متعال خداوند كه داريم عقيده ما

از اعام ،يباديه و سليم عقل اگر حال گويند. ينم را يمطلب ،است هدايت نور كه انسان

است. ناهم نيز شرع نظريرديد بي ،كند يحكم ،يعمل يا ينظر

كرد؛ اعتماد و يمسك )سلف ديگران فهم به ينها ،مسائل فهم در يوان يم چگونه .2

«مسالم بان »يوان پاسخگويي به يمام مسائل را نداشتند؛ چنان کاه آنان كه يالدرح

سااال او از كاه مساائل از يبسايار در .بودم همراه ماه 43 عمر، بن عبداهلل با» گويد يم

1.«دانم ينم گفت يم ،كردند يم

.25، ص3سنن دارمي، ج؛ 533، ص5. اعالم الموقعين، ج1


نياوا ينما رو نيا ازا است. يگوناگون يها بطن و مختلف وجوه يدارا قرآنهمچنين

،يفاسيرشاان در ؛ زيرا اگر چناين باود، نباياد اند فهميده را قرآن حقيقت سلف، كه گفت

كردند. يم اختالف

يرأ مان گفات جاواب در او شاد سااال «كالله»باره در ،ابوبكر از» گويد يم «يشعب»

1.«است شيطان و من جانب از وگرنه خداست جانب از بود، درست اگر ؛گويم يم را خود

بهتار ،بدانم را «كالله» يمعنا من اگر» گفت يم كهاست شده نقل خطاب بن عمر از

2.«باشد شام يقصرها مثل ،من يبرا آنكه از است

يكديگر با روايات و آيات فهم در صحابه چگونه كه كنيم يم مشاهده ديگر يطرف از

معتقد عهمت نكاح حرمت به ،ديگر يا عده و زبير ابن عمر،براي مثال نمودند؛ يم اختالف

بودند.معتقد آن جواز به ،جابر و عبا ابن ،7يعل امام كه يدرحال بودند؛

ظاالم و جائر اگرچه دانست؛ ينم جايز را حاكم بر خروج «عمر بن عبداهلل»همچنين

دانست. يم واجب را آن ،7حسين امام كه يدرحال باشد؛

صاحابه چاه هار زاباه پياروي 9پياامبر اسات محاال » گويد يم حزم ابن رو نيازا

و حاالل را آن ،صاحابه از يگروها كاه دارد وجاود يمساائل زيارا كناد؛ امر گويند، يم

3.«دانند يم حرام ،ديگر يگروه

وجود دارد يگوناگون يها ديدگاه عقل، درباره .4

هااي ويژگي از برخي جز به ،ياعتقاد مسائل دربراسا آن، که يايجاب ديدگاه الف

باشد. يم معتزله و شيعيان و :بيت اهل نظر اين و است عقل بر اعتماد ،معاد

نامعتقدرو نيازا است. اعتبار يب ،يکل طور به عقل حكمدر آن، که يسلب ديدگاه ب

اهال نظار اين كه كنند يم اعتماد سنت و كتاب ظواهر به ينها ،ياعتقاد مسائل در ،آن به

.362، ص5. سنن دارمي، ج1

كالله. ه. تفسير طبري، ذيل آي2

.33، ص6. اإلحكام في أصول األحكام، ج3


است. شيعه از ياناخبار و حنابله حديث،

از قبيال اثباات وجاود ،ياعتقااد مسائل از يبرخ در گروه اين يا جزيهي ديدگاه ج

و عادل مسائله در يولا .كنند يم اعتماد و يكيه عقل بهخدا و شناخت صفات ايي او،

را يعقلا قابح و حسان وکنناد نماي ياعتماد عقل بر ،خداوند افعال و صفات شناخت

اند. گروه همين از اشاعره نمايند. يم انكار

عقال گفتايم، كاه گوناه همان زيرا است؛ معتزله و اماميه شيعه با حق اقوال، ينا بين

.رسااند يما حقيقت و حق به ،ياعتقاد مسائل در را انسانيرديد، بي و است نور ،يبديه

و متعاال خداوناد كه آنجا از و باشد ييطبيق هاي فرض يشپ از يخال كه يصوري در البته

. زنند ينم يبديه و سليم عقل خالف يحرفش بي ند،ا كل عقل و بالفعل عقل ،رسولش

آن باه باياد رسايد، يا نتيجه به ،ياعتقاد مسائل از يا مسئله در يبديه عقل اگر رو نيازا

كرد. پيدا اعتقاد

،برناد ينما بهاره ،عقال از كهرا يكسان وويژه دارد ييوجه ،يعقل به نيز كريم قرآن

واب ش إن )فرمايد مينمايد و مي يمعرف گان،جنبند بديرين م الل عند ادل يم الكم الص الانديشيه كيه هسيت د الل ]و كيوردلي و كير چ افيراد خيدا نزد گانج ش د بدتري همانا»؛ (يعقلان الا

11)انفال: .«ك د ينم

يعمل ) فرماياد يما وکناد نکوهش مي را آنان ،ديگر يجاي در يم ع ر جس الم و ال ال 200)يونس:«. انديش د نمي كهدهد قرار مي يكسان بر را]كفر و گ اه يپهلدخداوند و»؛ (يعقلان

فرمود عقل وصف درنيز 7صادق امام

دهيدچ ينم نفع گلز هلچ چاو بدون آنکه عمار، و قو، و آن مشدأ و امور اول همانا

كيه اسي عقلسشب به اس . داده قرار خهق ي ز را آن چخداوند كه اس يعقه

را خيود و ميدبر را او و دان يد يمي او مخهوق را خود وش اس د مي را خالق ب دگانچ

1دان د. يم او شده تربل

.59، ص3. اصول كافي، ج1


كاه اسات يچياز ،عقال » فرماود عقال يفساير در 7حضرت امام صادق همچنين

1.«دشو يم كسب ،بهشت وگردد مي عبادت رحمان يخدا آن، وسيله به

تقليدي سلفيه در انشعابات. 4

هاا، آن از نموناه دو باه در اينجاا کهاست گرفته صورت انشعابايي ،يقليدي سلفيه در

کنيم مي اشاره

مدخلی تقليديه سلفي الف(

هدرگيرکنناد و ينادرو هااي يسالف از باارز يا نموناه که يقليدي هاي يسلف جمله از

عناوان باه کاه است «مدخلي ربيع شيخ» ،است اسالمي هاي يتشخص و علما و ها گروه

و عاام طور به ،مسلمانان به شدن مشغول جز کاري کهاست شده معروف ،مداخله شيخ

و مادخلي ربيع يها کتاب که هنگامي رو نيازا .ندارد خاص طور به ،اصالحي هاي يسلف

کتااب نوشاتن ايبار را خود يالش يمام وي که بريم يم پي ،کنيم يم مطالعه را پيروانش

محمد و رضا رشيد ،البنا حسن ،سابق سيد ،الحوالي سفر ،بني بن مال ،قطب سيد عليه

است. گرفته کار به ،عبده

البانیه سلفي ب(

ياا «علماي سلفي» ،کنند يم دنبال را او روش که «الباني ينناصرالد محمد» پيروان به

،اردن و ساوريه و عماوم طاور باه ،شاام سرزمين در ،افراد اين گويند. يم «الباني سلفي»

ديگار و عرباي مغارب يکشاورها و مصر ،يمن ،سعودي ،کويت در و خصوص طور به

کاردن آزاد و سانت و قارآن به رجوع به معتقد آنان شوند. يم يافت ،اسالمي يکشورها

يقليدند. وزر از خود

هکا اسات البااني هسلفي هپديد ،جمله آن از که داده رخ انشعابايي ،يقليدي هسلفي در

.59، ص3اصول كافي، ج. 1


کرد. بحث جداگانه ،آندرباره بايد

گويد يم ،شحاده مروان

مدرسنة بمننهج تنأث وا النذي واألتبنا الطلبة جمموعة یعل يطلق لفظ واأللبانيون

حيلنو كنام العلمينة )التسنلفية الندعوة اصنحاب األلبناين نارصالدي حممد الشيخ

یعلن للداللنة لبانينةاأل بالتسلفية اآلخ ي قب م عليها ويطلق تتسميقها الصحاهبا

واالردن وسنوريا عمومنا الشنام بنالد يف وجندوا النذي الطلبنة من اجلم هؤالء

اخلليج يف ي ناملنقش العلمية التسلفية املدرسة أتبا م غريهم ع ومتيزوا خصوصا

عن فضنال العن يب املغن ب وبلندان ومرص واليم والتسعودية الكويت مث الع يب

واالسالمي. العامل اراقط سائ يف وجودها1

آنيان ؛شيود يمي اطيالق چپليرو افراد و طهشه گروهي بر كه اس لفظي چ«هاالشاني» و

الشياني ه سيهفل دعيو، اصحا چالشاني يناصرالد محمد شلخ همدرس روش از متأثر

ه سيهفل بيه معيرو چديگيران ه نادلي از و ديآ يم خوششان نام اي از آنان .باش د يم

طيور بيه چشيام يشيهرها در كيه طهشه از جماعتي آن بر ك د دالل تا چهست د الشاني

چديگيران از زيمتميا و برنيد يمي سير به چخصوص طور به چاردن و سوريه در و عموم

چكويي مثيل چ)فيار( عربيي خهيل در كيه نيد ا عهميي ه سهفله مدرس پلروان يع ي

وجود به رسد گه تا ؛دارند سکون عربي مغر يكشورها و مصر چيم چيسعود

اسالمي. يكشورها و عالم م اطق ديگر در آنان

الباني منظر از سلفيت

گويد مي ،سلفيت هدربار الباني

هنذه الزمنان هنذا يف ىاخن مجاعنات يدعي كام فرط ليتست عالمقها الناجية الف قة

االننقامء هنذا فنان والتسننة بالكقاب العم اىل تنقهي انا فرط عالمقها ليتست الف قة

.59، صالسلفيتحوالت الخطاب .1


ال الناجينة الف قنة عن اخلارجنة الفن من كانوا ولو املتسلمني م احد اليتسقطي

و الكقناب اىل نقهناءاال من تقبا ان حديثا او قديام الف تلک م ف قة اي يتسقطي

اجلامعنات كن ولنذلک االسنالم ع اخل وج علم رفعت فرد فعلت ان النا التسنة

اليهنا اشنار او ال سول نك ها القي الف هذه االسالمية الف وك االسالمية

الكقناب اىل االنقهناء وهني أال واحندة كلمنة عنىل تشرتك كلها التسابق احلديث يف

والتسنة.

ينحنون من وغنريهم التسنلفيني من الكلمنة هذه مطل يف اليهم ارشنا الذي اما و

االسنالمية الطوائنف ك ع خيقلفون فهؤالء االسم هذا بغري يتسمون وقد منحاهم

عن اخلن وج من العصنمة اآلخ : يءنالش هذا آخ يشء اىل ينقمون بأنم یألخ ا

علينه كنان بنام القمتسنک وهنو أال والتسننة بالكقاب القمتسک باسم والتسنة الكقاب

واتبنا اتبناعهم من اتبعنوهم والنذي واألنصار املهاج ي م النبي اصحاب

. باخلريية... هلم املشهود الر ون وهم أال اتباعهم1

ادعيا چزميان ايي در ديگير يهيا گيروه كه نلس گلزي آن فقط چناجلهه فرقه نشان

؛اس س و قرآن به عمل به م تسب كه نلس اي فقط چفرقه اي ه نشان ؛ك د يم

ناجليه ه فرقي از خيار يهيا فرقه از گرگه انچمسهمان از يك هلچ را انتسا اي زيرا

چصيور، ايي در زيرا نماي د؛ تشرئه آنها از را خود توان د ينم چباش د جديد و قديم

يهيا گيروه و هيا جماعي تميام رو و ازايي رود يمي بيل از چاسالم از خرو ه نشان

ييا كيرده ياد آنان از 9خدا رسول كه ييها فرقه اسالميچ يها فرقه تمام و اسالمي

باشي د يم مشترک چكهمه يك در همگي اس چ شده اشاره آنها به سابق دديث در

اس . س و قرآن به انتسا چنآ و

نيام و انيد آنيان پليرو كه ديگراني و ها يسهف از چسخ اي ابتداي در كه كساني اما

؛دارند اختال چديگر اسالمي طوايف تمام با همگي كرديمچ اشاره چدارند ديگري

.32 و 35المنهج السلفي عند الشيخ ناصرالدين االلباني، صص .1


بيه چسي و قرآن از خرو از عصم چآن و باش د يم ديگري گلز به م تسب زيرا

اصيحا آنچيه بيه تمسيك از اسي عشار، چآن وباشد مي دو آن به تمسك اسم

كيه د باشي يمي آنيان پليروان پليروان و آنان پلروان و انصار و نامهاجر از 9پلامشر

اس . شده داده چبودنشان خلر به گواهي كه ندا ييها قرن افراد همان

البانيه سلفي امتياز


الدعوة وحرصوا وحتريرا دراسة بالرتاث يشقغلون بانم لبانيةاأل التسلفية اتبا يقميز

فقح هو االسالم هدف كان انا انه واعقرد «حتريق و نرش دار» عليه نطلق ان يمك بام

ولكننه منأجور عمن اننه شک ال فهذا املخطوطات حتريق و الكقب وطب نرش دار

فهنو واإلصنال، النهضنةو االجقهناد لقحرينق اولية مادة هو فالرتاث ك م جزء

كبريا . خالال يعقب عليه ارصاالقق ولك شک وال هام جزء1

مليراث تحقليق و در( بيه اشيتغال آنان كه اس اي به چالشاني هسهفل پلروان امتلاز

را آن تيوان يمي كيه انيد كرده اقداماتي به محصور را خود دعو، و داشته فره گي

و نشير مركيز كيردن بياز چاسيالم هد اگر دممعتق م و ناملد «تحقلق و نشر دار»

دسيا به پس ديده چاو كار كه نلس شکي چبود مخطوطا، تحقلق و كتا گاپ

بيراي اولليه ه مياد ]فره گيي چ مليراث زيرا اس ؛ كل از جزئي او كار ولي .آمد يم

.باشيد يمي مهيم جيز چشيك بدون چآن و اوس اصالح و نهض و اجتهاد تحقلق

اس . بزرگي مشکل چآن بر نمودن اكتفا ولي

الباني سلفيت در اساسي عناصر

عناصار باه ،«األلباا » عنوانبا ،خود همقال در ،شحاده مروان

از اندعبارت که است کرده اشاره الباني سلفيت اساسي

.65. تحوالت الخطاب السلفي، ص1


سنت ؛ و )قرآن اصول به بازگشت .1

خاص؛ عملي و علميروش داشتن .2

سنت؛ و قرآن به بازگشت رايب ييجديد حرکت .4

حزبي؛ يها حرکت و گروهي کار بهنداشتن ايمان .3

شريعت؛ يطبيق و اسالمي زندگي بازگرداندن .5

اسالم؛ مبادي نشر براي دعوت يزآم صلح وسايل کارگيري به .6

و سااا ت باه پاساخگويي رايبا ؛قيامات روز ياا اجتهاد باب بودنباز به ايمان .7

شبهات؛

بيشتر اصول؛ در سلفي مذاهب ديگر با شتراکا .8

1بدعت. و شرک با همقابل و اجتهاد به دعوت و يقليد و گراييمذهب رد .9

الباني سلفيت شناسي روش

نظاري ،اجتهاادي و فقهي مذاهب به و بوده نامحدث روش به يمس به معتقد الباني

گويد يم باره اين در او است. نداشته

فينه أورد وإننام نك ه م الذي للتسبب معني بمذهب فيه أتريد ال أن البدهي م كان

نلك أن معقرد أنني فحتسبي ...وحديثا قديام املحدثني مذهب هو كام عنه ثبت ما

وهنو امل سلني سيد حممد نبينا نهوبي املؤمنني به تعاىل اهلل أم الذي األقوم الط يق هو

.بعدهم وم والقابعني الصحابة م الصالح التسلف سلكه الذي2

چآن در ت هيا و باشيم يچ پايش يد نميي خاصي ميههب بيه چآن در مي كه اس بديهي

ميههب كيه گونيه هميان اسي ؛ شيده ثاب 9پلامشر از كه ك م مي وارد را دديثي

راه هميان چطرييق ايي اي اعتقادم كه مرا اس بس اس ... جديد و قديم محدثان

.333و331قرائة نقدية، مروان شحادة، صصرماح الصحائف السلفية األلبانية و خصومها، مقالة السلفية األلبانية، .1

.55و 53صفة صالة النبي، الباني، صص .2


سيرور چ9محميد و داده دستور آن به ار مؤم ان چمتعال خداوند كه اس استواري

از چصيال سيهف كيه باشد مي راهي همان و اس داشته بلان را آن چمرسل پلامشران

.اند مودهلپ را آن چآمدند هاآن از بعد كه كساني و ناتابع و صحابه

الباني نزد نانامسلم بين تفرقه عامل

گويد يم الباني

هنو واآلراء األفكنار ومنه املفاهيم م لحالصا سلفنا عليه كان ما یال ال جو عدم

.ىشق مذاهب یال يقف قون املتسلمني جع الذي األصي التسبب1

و افکييار از و مفيياهلم از چبودنييد آن بيير مييا صييال سييهف آنچييه بييه نکييردن رجييوع

اس . مختهف مهاهب به چمسهمانان شدن متفرق براي ياساس سشب ت ها هاچ انديشه

.51المنهج السلفي، ص .1

)تنويري( اصالحي هسلفيگفتار دوم:


اسنقخدام دون من واالصال، بالقغيري تؤم القي االصطالحية التسلفية املدرسة اما

الفتسناد وحماربنة للندي الرويمة املبادئ نرش خالل م وانام القغيري يف والروة العنف

جت يند يف يدينةالقرل العلمينة التسنلفية م تشرت انا اىل باالضافة األنظمة وحماسبة

معهنا التسياسنية واملشناركة األنظمنة رشعينة بني ما وت او، البد وحماربة القوحيد

املقاحة. االمكانات و الظ وف بحتسب1

ايمان چقدر، و زور يرلكارگ به بدون چاصالح و تغللر به چاصطالدي سهفيه مدرس

بيا ه مشيارز و ديي محکم مشادي گسترش راه از چاصالح و تغللر اس معتقد و دارد

در تقهليدي عهميي ه سهفل با چاي برافزون .ردلگ يم صور، چها نظامه محاسش و فساد

بخشيلدن شرعل دال در و دارداشتراک چها بدع باه مقابه و تودلد در اخالص

يهيا فرص و امکانا، و ها لظرف دسب بر چآنها با سلاسي مشارك و ها نظام به

اس . آمده دس به



1گويد مي ،«بوطي رمضان عيدس محمد دكتر»

نمود اشغال را آنجا التانيبر كه ه گامي ؛باشد مصر در چسهفله شعار ظهور مشدأ شايد

يام ظهور ح كة االصال، النديني ا لع مبدأ ظهور هذا الشعار )التسلفية كان يف مرص إبان االحقالل البيطاين هلا و». 1

كة باقرتان هذا الشنعار وفغاين و حممد عبده فلرد اقرتن ظهور هذه احل الدي اال‌القي قادها و مح لواءها ك م مجال

احل كة العلمية الناشطة علامئه و ال غم م وجود األزه و یواق مرص آنذاك فرد كانت عل یيعود التسبب يف نلك ال

م البد و اخل افنات القني اخنذت تكثن و یال غم م نلك مثابة لكثري و انوا شق یيف ارجاء مرص كلها كانت عل

اف األزه نفتسه باسم القصوف و حتت محاية كثري م الط الصوفية القي ال اصن هلنا يف يف ارجائها و يف اط يتقنام

آخ ... . باحية آنا يف باب الشعونة و العقه آنا و اللهو و امل ، و اإلال إالدي وال تدخ

الغ بية و النقخل من ركب احلضارة یلإنضامم اإل یولرد كان الناس امام هذا الواق املشني ف يرني اثنني: ف يق ي

سالم الصنحيح اإل یلإم املتسلمني باعادهتم أاصال، ی األفكار االسالمية و ف يق ي یبرايا الريود و الضوابط ب حق

وهام... .النري ع سائ اخل افات و البد و األ

لثاين و كانا ي فعنان لنواء ولرد كان ك م الشيخ حممد عبده و الشيخ مجال الدي األفغاين يمثالن طليعة هذا الف يق ا

صال، بجد و صد .هذا اإل یلإالدعوة

ن ي تف هلا شعار معني بنني األوسنات تقجتسند يف حريرقنه و معنناه بحينث أان ك دعوة اصالحية ينبغي یلإو نظ ا

كنان صنالحية هنو )التسنلفية وليها فرد كان الشعار الذي رفعه اقطاب هذه احل كنة اإلإينجذب الناس ع ط يره

سالم طه ه و صفاءه م بد و خ افات... .اإل ینبذ ك هذه ال واسب القي عك ت عل یلإيعني الدعوة

عهند التسنلف و سنريهتم هنو النقخل من البند و األوهنام و یلنإالذي يلحون عليه يف ال جو یوقد كان املعن

سنالمية و يف تقلنف البلندان ثنم قمعات اإلاخل افات القي تكاثفت م بعدهم ثم رسبت و اسقر ت يف قا اكث املج

سالم بعد نلك دي عم و سعي و جهاد ال ارجوحة نوم و رقاد و بعد ع رصا احلياة... .اختان اإل

ليه دعاته و رافعو لوائه كام هو احلنال اآلن بالنتسنبة لكثنري إ يغري ان هذا الشعار مل يك يعني آنذاك مذهبا اسالميا ينقه

دعوة و تع يفا بمنهج... . یو انام كان عنوانا علم الناس

جمنالت و یفلرد رأينا يف اوائ هذا الر ن كيف اخ جت الكلمة م حدودها العلمية الضنيرة و اطلرنت عنواننا علن

اخقريت اسام ملطاب و مكقبات... .

رشا يف نجد و بعض اطن اف نب منقصاحبه الشيخ حممد ب عبدالوها یلإيف هذه الفرتة كان املذهب الوهايب املنتسوب

اجلزي ة الع بية... ف اجت كلمة التسلف و التسلفية بني اقطاب املذهب الوهايب... .

يف الوقت الذي كانوا يقبمون بكلمة الوهابية القي توحي بنان ينبنو هنذا املنذهب ن بكن منا يقضنمنه من مزاينا و

ن يتسنقبدلوا بكلمنة الوهابينة هنذه كلمنة أ یلنإم نلنك خصائ ن يرف عند الشيخ حممد ب عبدالوهاب فندعاه

الناس بان افكار هنذا یلإمذهبهم الرديم املع وف ليوحوا یالتسلفية و راحوا ي وجون هذا اللرب اجلديد عنوانا عل

تسلف عريدة ال یالتسلف و انم يف تبنيهم هلذا املذهب امناء عل یلإ ياملذهب ال ترف عند حممد ب عبدالوهاب ب ت ق

سالم و تطبيره.و افكارهم و منهجهم يف فهم اإل

یلرب لرب به مذهب ي یلإ الدفا عنها ح كة اصالحية للرتويج هلا و یو هكذا حتولت الكلمة م شعار اطلق عل

السلفية مرحلةة زمنيةة مباركةة ال مةذهب اسةالمي، بةوطي، . «حق... یاصحابه انم دون غريهم م املتسلمني عل .536 ة533صص


و افغياني اليدي جميال يع يي چآن رهشران توسط دي ي اصالح درك كه ايامي و

بيوده شيعار ايي بيا هميراه و مقارن چدرك آن شروع كه شد شروع چعشده محمد

زهير االهرگ د زيرا ؛گردد يبازم زمان آن مصر هاي واقعل به نلز آن عه و اس

وجيود چخورد مي گشم به مصر تمام در كه يپرنشاط عهمي درك و آن عهماي و

زيياد ديال در كه شد مي ديده خرافا، و ها بدع از اي پراك ده انواع ولي داش چ

با و تصو سما به خرافاتي ؛بود زهراال خود و مصر اطرا در نمو و رشد و شدن

در گياهي توانيد مي ت ها و ندارد دي در اصهي كه صوفله طرق از بسلاري دماي

. شود...داخل يگر اباده و ازيب و لهو در گاهي و ديوانگي و شعشده

باييد كيه بودنيد معتقيد اي دسيته شيدند: دسيته دو چتهخ واقعل اي مقابل در مردم

.جسي رهيايي چضيوابط و قليود قايياي ب از و كرد درك غربي تمدن قافهه همراه

باييد كه بودند معتقد چديگر اي دسته ولي .ياف رهايي چاسالمي افکار از دتي بهکه

و خرافيه هير از پياک و صيحل اسيالم بيه را آنيان و نمود اصالح را مسهمانان امر

. ...بازگرداند خلاال، و بدع

از چافغياني اليدي ل]سيلد جميا اليدي جميال شيلخ و عشيده محمد شلخ از هركدام

بيه دعيو، پيرگم كوش چ تمام با ند كهآمد مي شمار به دوم دسته اي داران عهلطه

بودند. برداشته را اصالح اي

كيه ك يد مطيرح ميردم بيل را يي معل شيعار كيه دارد ادتلا چاصالدي دعو، هر

چطرييق آن از را ميردم كه نحوي به ؛اس آن مع اي و دقلق بلانگر چآن صادب

اصيالدي درك اي بزرگان كه را شعاريرو ازاي نمايد. جه شعار دقلق به

تميام دور ريخيت و پياک نميودن به دعو، شعار يع ي ؛بود سهفله شعار چبرداشت د

. ...اس پوشانده خرافا، و ها بدع از را اسالمنا گهره كه رسوباتي اي

خالصيي همان چداشت د آنها لرهس و پلشل لان عهد به رجوع در اصرار كه را مع ايي

رسيو و شيده متيراكم چسهف عهد از بعد كه بود خرافاتي و اوهام و ها بدع از


يافتيه اسيتقرار اسيالمي كشيورهاي در و اسالمي مجتمعا، بلشتر مراكز در و يافته

ميردم كيه دي ي نه ؛كردند معرفي جهاد و كوش و كار دي را اسالم چآنان اس .

. ...نمايد دعو، زندگي محلط از دوري و شهيت و خوا به را

كيه اسي اسيالمي ميههشي سيهفچ عمهکيرد بيه دعو، كه نشود مع ا بدان اي ولي

اآلن كيه گونيه آن ؛انيد مههب آن به م سو آنچ به ك دگان دعو، و پرگمداران

و دعيو، بيراي ع يواني آن بهکيه .ده يد مي نسش آن به را خود چمردم از بسلاري

. ...اس طريق و م ه ايبر تعريفي

عهميهاي محدودي از كهمه اي گگونه كه كرديم مشاهده چقرن اي لياوا در ما

و هييا گاپخانييه بييراي ياسييم و مجييال، بيير ع ييواني صييور، بييه و شييده خييار چآن

. اس ... گرفته قرار چها فروشي كتا

لوها عشدا ب محمد شلخ آنچ صادب به م سو كه وهابي مههب چزمان اي در

سيهف كهمه پس اس . شده م تشر چالعر ةجزير اطرا از برخي و نجد در چاس

. ...اس يافته روا چوهابي مههب بزرگان بل چسهفله و

ايي سرگشيمه كه مع ا اي به ؛خواندند مي وهابي را خود چوهابلان كه زمان آن در

اسي چ الوها عشيد ب محمد شلخ از برگرفته چخصوصلات و مزايا تمام با مههب

سيهفل كهميه بيه چوهابلي ع وان از را خود مههب لقب كه رسلدند نتلجه اي به

و قيديم ميههب بير ع يواني را جدييد لقب اي تا برآمدند درصدد و نماي د تشديل

چميههب يي ا افکيار كيه ك يد وانميود گ يل مردم به تا ؛ده د قرار چخود معرو

آنيان و گيردد يبيازم سهف به بهکه .نلس عشدالوها ب محمد شخ به م حصر

و فهيم در آنيان روش و افکيار و سيهف عقليده بير امل يان چمههب اي انتخا در

.باش د مي اسالم تطشلق

جامعيه اصالدي درك بر دالل كه خود شعار از «فلهسه» كهمه كه بود گونه اي

كيه گرف قرار مههشي براي لقشي ع وان به وياف تحول چداش آنرا از دفاع و

. ...دان د مي باطل بر را ديگران و دق بر را خود ت ها چآن پلروان


اصاالح درصادد کاه اصالحي هسلفي اصطالح هدربار ،خود هموسوع در «زياده معن»

گويد يم ،است شعار و نام اين با جامعه

قنبك يف اآلن یال و الر ن هذا بداية م واسعا انقشارا انقرش قد التسلفية مصطلح ان

االسنالمية الشنعوب نضنة و العام االسالمي االحياء لظاه ة وأرخوا تابعوا الذي

واملفكن ي املورخني م الكثري اسقعم قد و اخللف وتراليد االسقعامر م للقح ي

ينعقون كقاباهتم يف املصطلح هذا والليبايل )املاركيس بشريهم والروميني العلامنيني

العنامل يف ظهن ت القي الكبى االسالمية احل كات عامءوز النهضة عرص مفك ي به

یعلن سنار ومن االفغناين الندي مجنال واسقانه املرصي عبده حممد مث االسالمي

من هنؤالء و الفنايس عنالل والزعيم العلوي والع يب الدكايل شعيب كايب نجهام

تنونس يفو سنلفي كداعية باديس اب الشيخ فع ف اجلزائ يف اما .یاألقص املغ ب

املتسنلمني االخوان ح كة اما عاشور. ب وطاه بوحاجب سامل التسلفية تعاليم نرش

التسنلفية املبادئ تبني اساس عىل قامت بأنا الرول فيمك مرص يف بدءا ظه ت القي

وجتذي ها. تبلورها وقصد فيها القفكري واعادة یالكب1

و كرده دنشال كه ييها كتا در چتاك ون قرن اي شروع از چ«سهفله» اصطالح همانا

استعمار از آزادي براي اسالمي ام نهض و عمومي اسالمي ادلاي هپديد تاريخ

اسي . يافتيه گسيترش چانيد داده انتشيار گسيترده طيور به را پهير تخهف يدهالتقه و

فکير نيوع دو بيا چگراهيا قيوم و هيا كلي الئوييهه بيه چمتفکران و نامورخ از بسلاري

خيود هياي نوشيته در را «سهفل » اصطالح اي چدارند كه للشراللستي و ماركسلستي

در بيزر اسيالمي يها درك رهشران و نهض اصل متفکران بر را آن و آورده

كسياني و يافغيان الدي جمال استادش و مصري عشده محمد همچون چاسالمي عالم

و «عهيوي يعربي » چ«دكيالي ابوشيعلب » همچون چاند كرده دنشال را دو آن روش كه

الجزاييرچ در اميا .اسي شده اطالق چاند بوده زمل مغر از كه «فاسي عالل زعلم»

.131، ص5الموسوعة الفلسفية العربية، ج .1


سيالم » چتيونس در و اس معرو چسهفيه ك د دعو، ع وان به «باديس اب شلخ»

درك درباره اما .اند ساخته م تشر را سهفل تعاللم چ«عاشور ب طاهر» و «بوداجب

مشيادي براسا( كه كرد ادعا توان يم چشد شروع مصر از ابتدا كه المسهمل اخوان

چآن كردن دار شهير و نمودن آشکار قصد به چآن در تفکربازگش و اكشر سهفل

اس . شده ب ا

اصالحي سلفيت و تقليدي سلفيت بين فرق

هسالفي کاه آنهاا غيار و اساالم يمادني و فکري يها ارزش به دعوت که نيست شکي

يضااد در ،است حنابله از هحشوي همان که وهابي هسلفي ادعاي اب ،آنهاست مدعي ،ينويري

سياساي، ديناي، مساائل و اسالمي يمدن فکر به آنکه جاي به ،سلفي وهابيان زيرا باشد؛ يم

و يوسال همسائل و اولياا و انبياا قبور يخريب فکر به ينها ،باشند و... اجتماعي و اقتصادي

از اطاعات لازوم و جبار و يجسيم هعقيد به وتدع و 9پيامبر قبر زيارت بدعت با همقابل

باشند. يم عقل حکم طرد با ،خود ظاهري و سطحي عقايد ديگر و فاسق ظالم حاکم

گويد يم وکند مي اشاره ،فرق اين به ،عبده محمد شيخ

بينهنا حتول كانت القي احلجب وازالت القرليد غبار نفضت انا زعمت فئة ان اللهم

الفئنة هذه ولك منها اهلل احكام لقفهم األحاديث ومقون الر آن تآيا يف النظ وبني

عن ونحنت البند من كثنريا انك ت وان املرلدي م صدرا واح ج عطنا اضيق

اللفنظ م يفهم بام األخذ وجوب یت فانا منه. وليس عليه اضيف مما كثريا الدي

واليهنا الندي عليها قام القي صولاأل ترقضيه ما اىل القفات بدون به والقرليد الوارد

احياء. وللمدينة اولياء للعلم يكونوا فلم النبوة منحت وألجلها الدعوة كانت1

را ييها دجا و دهنمو دور خود از را تقهلد غشار اندكرده گمان كه گروهيهمانا

از خداونيد ادکيام تا شده دائل اداديث متون و قرآن آيا، در نظر و آنها بل كه

.353و 351االسالم و النصرانية مع العلم و المدنية، محمد عبده، صص .1


گرگيه ؛مقهيدان از ترنيد ت ي دل و نظرتير ت ي اندچ نموده ازاله چشود فهملده اآنه

اصيالح را داده نسيش دي به آنچه از بسلاري و كرده انکار را ها بدع از بسلاري

وارد لفي از كيه اسي مسيائهي بهپايش دي و اخه وجو چآنان نظر زيرا اند؛كرده

چآن بير ديي و كيرده اقتضيا اصيول هآنچي بهتوجه بدونشده اس ؛ فهملده چشده

چآنيان رو ازايي . اسي آنسيشب بيه نشو، و بوده آن سوي به دعو، و پابرجاس

. ديآ ينم دسا به چشهر يها زنده وباش د نمي عهم اوللاي

نويسد يم ،استادش کالم اين بر هحاشي در «رضا رشيد»

البند ت منهم حيمد نكا فردالوهابية يتسمون وم احلديث اه الفئة هبذه يعني

منا دون العطن ضنيق عليهم وينك البرش آراء عىل األث وترديم بالتسن واالهقداء

هبنا تعقني القي والعم ان املدينة ومردمات األكوان علوم م النصوص اليه ارشدت

امللة. كلمة وتعلو األمة1

بيه كيه آنان ؛نام د يم وهابي را آنان كه اس دديث اهل گروهچ اي از او مقصود

يآرا بير ديديث داشيت مقيدم و هيا س به يافت هداي و ها بدع ترکسشب

بيه يتيوجه يبي و ينظير ت ي عهي به ولي .اند شده گرفته قرار ستاي مورد چبشر

چآميده عميران و شهرسيازي مقيدما، و طشلع عهوم از چنصوص در كه ارشاداتي

باعيث وبه آنها توجه و نظر داشته ام كه ؛ كارهايياند گرفته قرار نکوه مورد

اس . ام ه كهم اليتاع

دسات باه اصاالحي سالفيت هدرباار گذشته، تاعبار و عبارت دو اين در درنگي با

زيارا دارناد؛ يکاديگر با متضاد عملکردي وباشند مي هم مقابل ،دسته دو اينکه آيد مي

باا ،يقليدي سلفيت ولي .است بيروني مفاسد از جامعه اصالح درصدد ،اصالحي سلفيت

نياروي رفتن هدر به باعث ،اسالمي هجامع داخلي نيروهاي کردن درگير و خود عملکرد

شود. مي مسلمانان

.353و 351االسالم و النصرانية مع العلم و المدنية، محمد عبده، صص .1

جهاديه سلفي گفتار سوم:


املدارس ع ختقلف وهي اجلهادية التسلفية املدرسة فهي األخرية التسلفية املدرسة اما

ويف القطبيرني العميل اجلانب يف وانام النظ ية الدينية املبادئ يف يسل األخ ى التسلفية

وسياسننقها االسنقعامرية الندول من وعالققهننا احلاكمنة األنظمنة رشعينة اشنكالية

من لقميزهنا ونلک مقأخ ة فرتة يف «اجلهادية التسلفية» تتسمية جاءت وقد اخلارجية

واالسالمي. لع يبا العاملني يف سائدة كانت القي التسلفيات م غريها1

سيهفله ميدار( ديگير بيا چاسي جهيادي ه سيهفل ه مدرسي كه آخره سهفله مدرس اما

مشيروعل مشيکل و تطشلقيي عمهيي جانيب در بهکه چدي ي نظري مشادينظر از نه

چآنان خارجي يها اس لس و استعماري يها دول با آنان ارتشاط و داكم يها نظام

«جهيادي سيهفي » را آنيان چعصر اي در كه رينظ دي ي مشادي در نه ؛دارد اختال

متميايز ؛نيد ا اسيالمي و عربيي جواميع در كيه سهفي يها گروه ديگر از تا ؛نام د يم

گردند.

نظاري بخش دو به را آنها يوان مي که است بحث مورد مفاهيمي ،جهادي سلفيت در

گردد مي اشاره آنها به ادامه در که نمود يقسيم عملي و



جهادي ز سلفيهپردا نظريه. 1

برخي بين ،فاسق حاکمعليه جهاد هانديش يم کرد،خواه اشارهدر آينده که گونه همان

سايد » ،آنپارداز گفات کاه نظرياه يوان مي ولي .است شده نيز عمليايي و بوده سلف از

گاذار پاياه ،آن عملي و نظري اصول و مباني يبيين با ،اخير قرن در کهبوده است «قطب

باه اينا .واداشت آن در يفکر به را انديشمندان و جوانان از بسياري و دش انديشه اين

نماييم دو اصل نظري و عملي وي، اشاره مي

جهادي سلفيه نظري اصول. 2

توحيد الف(

در جهاادي سلفي يشکيالت از يکي که « انصار جيش» گروه روش و عقيده در

است آمده چنينباشد، مي عراق

و اسننامئه يف وال الوهيقننه يف وال ربوبيننة يف ال لننه رشيننک ال واحنند اهلل بننان نننؤم

.‌صفاته...1

در نيه و ربوبلي در نيه ؛سي لن او براي شريکي و اس يکي خدا كه داريم ايمان

. صفا،... و اسما در نه و الوهل

گويد يمز ين «قطب سيد»

واقن يف وال عريندة لضنمريا يف يروم ان اليمك انه الدي : هذا يف املتسقير االم ان

يف تقمثن حاكمينة اهلل اال ةحاكمين ال اي: اهلل اال النه ال ان يشنهد ان اال ديننا احلياة

وام ه. رشعه يف تقمث كام وقدره قضائه2

دقلقي و انسان دل در نلس ممک كه اس ل چ گ دي اي در ييقل نکته همانا

يع يي دهيد؛ گيواهي خيدا وديدانل هبي آنکه مگر ؛باشد دي ي و عقلده چزندگاني

.15لفي، ص. مجله انصار السنة به نقل از کتاب تحوالت الخطاب الس1

.335العدالة االجتماعية، ص .2


؛اسي نماييانگر او قيدر و قضيا در كيه دياكملتي نلسي ؛ خدا براي جز داكملتي

.باشد يم نمايان چاو امر و شرع در كه گونه همان

اسالم و ايمان ب(

ابومحماد » اسات. جهاادي سالفي نازد نظاري اساساي مفاهيم از نيز مفهوم دو اين

فاي النظار امتااع » ناام باه ،يقليدي هاي يسلف بر اي هردي ،جهادي هاي يسلف از «مقدسي

ست؛ا دانسته عصر همرجئ را يقليدي هسلفي ،آن در که دارد «العصر شبهات کشف

.باشد اعتقاد به مربو آنکه مگر ؛دانند ينم يکفير عامل را عمل يا گفتار آنان زيرا

ولاي اسات؛ نکارده مال ع الهيهاي دستور به کهرا حاکمي ،يقليدي هسلفي رو نيازا

هسالفي ولاي .آورد ينما حسااب به ،طاغوت و کافر ،نيست منکر را الهي حرام و حالل

کاافر و طااغوت او را وداناد ماي خاارج ،ايمان از رادستور خدا غير به حاکم ،جهادي

بارخالف ؛اسات عمل ،جهادي هسلفي نزد ايمان و کفر در ميزان ديگر،بيان بهخواند؛ يم

باشد. يمقبول و انکار ،او نزد ميزان که ييقليد هسلفي

حاکميت ج(

زيارا ؛اسات اجتمااعي و سياساي ،اعتقادي ابعاد داراي ،قطب سيد نزد گرچه يکفير

و شارک را او از پياروي وشامارد ماي باطال رادستور خداوناد غير به حاکم حکومت

ميازان البتاه .ردکا مباارزه يحااکم چنين با بايددر نتيجه، کهداند مي طاغوت ازپيروي

باه اساالمي عاالم امروزه ،او نظر به کهباشد مي حاکميت در شرک ،او نزد يکفيراصلي

آنکاه بادون شده اسات؛ خاضع ،آنمقابل و کرده آن يسليم را خود و است گرفتار ،آن

است. کرده خارج اسالم ملت از را او که خطرهايي ؛کند درک را آن خطرهاي

باه را خاود کوچا و بزرگ مسائل يمام ،اسالمي هجامع، که امروزه است معتقد او

رانماياد، ماي يبياين را آناان زندگي راه کهرا الهي احکام و شرع وسپرده ،انسان دست

حاکميات ،آن جااي به و شده گذاشته کنار الهي حاکميت ،حقيقت در و اند گذاشته کنار


عليمإ إن كنمتم ايا مإ فكاا م ) هآي يل در او است.پذيرفته گرديده انسان مم الل ا ذكمر ا

گويد مي ، 221)انعام: (مؤمني

احلن قضنية. هلنا.. قاعندة كلهنا املردمات هذه جعلت القي الرضية إىل نجيء اآلن

تأخنذ وهي... .الذبائح م عليه اهلل اسم يذك مل وما عليه اهلل اسم نك فيام واحل مة

وحنده هلل املطلرنة احلاكمية حق مبدأ األول: اإلسالمي املبدأ تر ي ناحية م أمهيقها

.احلق هذا ادعاء م البرش وجت يد1

ه قضيل يع ي اس ؛ آن براي ايقاعده چمقدما، اي كه ايقضله به ميگرد يبرم اآلن

خيدا اسم آنچه و شود يم برده چآن بر خدا اسم كه هايي يقربان در درم و دهل

اول اسيالمي مشيدأ تقريير ه نادلي از را خيود اهملي ي هيا ا و شيود ينمي برده هاآن بر

كيردن دور و متعيال خداونيد براي ت ها چمطهقه داكمل دق مشدأ يع ي گلرند؛ مي

دق اس . اي ادعاي از بشر

،او ديان و متعاال خداوناد باه آن اختصااص و حاکميت مفهوم طرح با ،قطب سيد

باه کاه اي مسئله بود؛« دارالحرب» و «دارا سالم» نام به ،ديگر مفهوم دو يأسي درصدد

،م1966، او را در ساال «عبدالناصار جماال نظاام »کاه ؛ به طوريشد يمام جانش قيمت

کرد. اعدام

،يشاريع حاق کاه اسات مطلاب ايان اثباات درصادد ،«حاکميت» مفهوم طرح با او

ايان باا ،قطاب سيد .باشد مي آن يذينف بر داشتن سلطه ،امت شأن و خداست مخصوص

است. «مودودي» هنظري مخفي زواياي يوضيح درصدد ،يبيين

گويد ميهمچنين وي

فينه القعامن قاعدة متسلم جمقم وال متسلمة دولة اليوم األرض وجه یعل ليس إنه

.اإلسالمي والفره اهلل رشيعة هي2

.3393و 3395، صص3في ظالل القرآن، سيد قطب، ج .1

.5355، ص5همان، ج .2


چآن در ملتعاه قاعد كه ندارد وجود اسالمي ايجامعه و دول چزمل روي امروزه

.باشد ياسالم فقه و خدا شريع

گويد مي نيز« مقدسي محمدواب»

یعلن اهلل حق هو الذي القوحيد یال الناس دعوة اولوياته رأس یعل جيع القيار هذا

م الخ اجهم للناس القوحيد هذا ورش، تر يب یال جاهدي نتسعي ونح العبيد

املعنارصة القوحيند نواقض یعل املجال اهبذ ون كز وحده اهلل عبادة یال العباد عبادة

وتعطين الوضنعية الروانني یال والقحاكم عزوج اهلل لغري القرشي يرصف ان مث

جنزء واحلاكمينة نالعصن مصنطلحات يف باحلاكمينة عليه مايطلق وهذا اهلل حكم

القوحيد. م اسايس1

ديق هكي تودليدي ؛اسي تودلد به مردم دعو، چگروه اي هاي ي اولو رأ( در

ميردم ذهي به چشرح با را تودلد اي تا ك لم يم تالش ما و باشد مي ب دگان بر خدا

پرسيت بيه ت هيا ونميايلم خيار چب يدگان پرسيت از را آنيان تيا ؛نمايلم نزديك

آمده پديد اك ون هم كه تودلد نواقض بر چمجال اي در وره مون سازيم خداوند

شود داده نسش عزوجل غلرخداوند به چشريعت دق کهيا مثل ؛نمايلم تأكلداس چ

و نماييد تعطليل را خدا دکم و دك كشور موضوعي قوانل تسهلم را خود انسان و

آن بير چداكملي ع يوان چك يوني عصر مصطهحا، در كه اس گلزي نهما چاي

اس . تودلد از اساسي جز چداكمل و شود يم اطالق

حاکم تکفير هادل نقد

،جامعاه يکفير ،آندنبال به و فاسق و ظالم حاکم يکفير در ،ديجها سلفي جماعات

باه اينا اسات. کارده اشاره ،حاکميت موضوع به که اند کرده يمس قرآن از آيايي به

پردازيم يم آيات اين بررسي

.2/1/5332صحيفة العصر االلکترونية، ابومحمد مقدسي، مجري گفتگو: مروان شحادة، سال .1


اول دليل

وئلك هم ال ) فرمايد يم متعال خداوند فأ نزل الل

کهآنها و»؛ (اكفرون و م لم يكم اا أ

33)مائده .«کافرند کنند، ، حکم نميکرده نازل خدا احکامي که هب

نقد

ربا يهاود يهدياد و ياورات نزول از سخن کهباشد مي آيايي ادامه در آيات اين او

حااکمي ناه ؛است آنان به مربو . پ است ها شدهآن در ،نصوص حکم يحريف يهمت

است. نکرده حکم الهي دستور مطابق که

،آن در کفر معناي در نيز و شود يم کساني چه شاملآيه، اينکهبيان در مفسران ثانيا

بااره در را آن و داده يعميم برخي و يهود مخصوص را آيه اين برخي دارند؛نظر اختالف

اهال باه را آن نياز برخاي دانند. البته مي خدا حکم کنندگان يليبد از ،کفار و کتاب اهل

.اند داده نسبت ،الماس

اناد. کردهمقيد آن انکار و «اهلل انزل ما» به اهانت به را آيه اين در شر هجمل ،برخي

کنناد. يما انکاار زباان و قلاب به را دين که است کساني شامل ،آيه معتقدند نيز برخي

،آن صااحب رو نيا ازا و است اصغر کفر ،آيه اين در کفر به مرادگويند که هم مي برخي

1شود. ينم خارج اسالم دين زا

هر بر بلکه .ندارداختصاص انکماح به ،آيه اينکه کند ادعا کسي است ممکن ثالثا

نکناد براسا دستور پروردگار، حکام ،خود زندگيمسائل در که شود يم منطبق فردي

قبيل از ؛زد بسياري يها مثال ،آن براي يوان مي که

کند. حالل را خمر شرب ،شخصي ا

عصار يهاا عارب باين کاه گونه همان ؛سازد محروم ار از را دخترش ،شخصي ا

اغةي، کشةا ، بيوةاوي، فخةر رازي، البحةر کثير، المنةار، مر سير ابنابه تفر.ک: ،. براي تحقيق بيشتر در اين اقوال1

المسير، سيوطي.المحيط، جامع البيان، قرطبي، خازن، بغوي، زاد


است. بوده مرسوم ،جاهليت

بداند. حالل را رشوه دادن و گرفتن ،کسي ا

نمايد. حساب و بعث انکار ،کسي ا

کند. قضاوت ،الهي دستور خالف بر قاضي ا

بار آياه حمل ورتص در و باشد استد ل مورد هآي مصداق يواند مي ،موارد گونه اين

دانست. اسالم ملت از خروج موجب وبرشمرد اکبر را کفر يوان نمي ،معنا اين

گويد مي «مسلا بن قاسم يدابوعب» رابعا

خالطنه وإن حاله عىل با الدي أن اإلسالم ملة ع بناق ليس كان أنه لنا تبني فرد

ألن سنواء الرشك م كأعلمق ما عىل وسنقهم الكفار خالف إال له ىمعن فال ننوب

فحكم )اقوله تتسم أال اهلل أنزل ما بغري احلكم الكفار سن م اهلية أ

(يبغمان ال

كنان اإلسنالم ملنة عنىل وهو اهلل أنزل ما بغري حكم م أن القفتسري أه عند تأويله

.حيكمون كانوا كذلك اجلاهلية أه أن هو إنام اجلاهلية كأه احلكم بذلك1

مهي از خيرو عاميل از دسيتورهاي پروردگيارچ غلير به دکم شد روش ما رايب

و شود انجام گ اهاني چآن همراه گرگه ؛اس باقي خود دال بر دي و نلس اسالم

يکسان طور به شرک از آنچه ب ابر كفار س و اخالق جز ؛نلس آيه براي مع ايي

آييا اسي . اهلل انيزل ميا غلر به دکم چكافران يها س از زيرا نمودم؛ روش تو بر

آن تأوييل «.انيد لي جاهه دکم دنشال به آيا» فرمايد: يم كه را خداوند قول نش لدي

بير كيه درديالي چك د دکم اهلل انزل ما غلر به هركس كه اس اي چتفسلر اهل نزد

آن درصيدد آيه و شد خواهد جاههل اهل همان د چدکم اي با چاس اسالم مه

ك د. يم دکم گونه ي ا چجاههل اهل ك د شا،اث كه اس

گويد مي ،آيه اين يوجيه در ،«منسي آل حمزه بن نايف»

عنىل يطلنق قند كبنرية مشاهبة ظاه ه يف الكاف ي فع شابه انا العم ان معنا سبق

.52االيمان، ص .1


نلنک كنان واننام اهلل دين ع م تد االيامن ع خارج كاف ألنه ال الكف لفظ فاعله

وقند اال االيامن ويبط االسالم يظه متسلم م يصدر ان اليمك فعله ام ان بتسبب

واسالمه. ايامنه يف يشء اصابه1

چباشد داشته كافران عمل با زيادي ششاه چظاهر درعمهي هرگاه گهش چتر پل

از و شده كافر او . اما اي بدان مع ا نلس كهشود يم اطالق كفر لف چآن فاعل بر

گ ل عمهييچ كه اس اي عهت نلز .اس بازگشته دي از و رديدهگ خار ايمان

چدارد ايميان نليز بياط در واسي آورده اسالم چظاهر در كه مسهماني فرد يك از

باشد. داشته تأثلر او در بايد چاسالم و ايمان بهکه .شود ينم صادر

ييفساير ،«يبيهضا حسان » نام به ،المسلمين اخوان هيبلندپا رهبران از يکي خامسا

هقضي در قطب سيد با او رأي ،نتيجه در که دارد حاکميت مفهوم از ،قطب سيدبرخالف

و پرداختاه «حاکميات » مفهومبه ،«» کتاب در هضيبي است. متفاوت ،يکفير

ياماده ن ،متعاال خداوناد باه به شکل اضافه روايتي و آيه هيچ در ،کلمه اين است معتقد

محاال ،«حاکميات » اصاطالح از «ماودودي » مقصاود کرده گمان ،قطب سيد ولياست.

اسات؛ انساان زندگي به مربو قوانين از برخي دادن قرار براي ،مردم به الهي ا ن بودن

باا حقيقات در ،کناد يما نفاي را قاوانين يصاويب براي مردم به ا ن حق که يکس زيرا

را دنيوي کارهاي ،عزوجل دخداونکه درحالي ؛است کرده محدود را الهي هسلط ،عقلش

کاه اهادافي و کلاي مقاصاد براساا ، آنهاا را خود عقول با يااست کرده واگذار ما به

را حاللاي و حاالل را حرامي اينکه شر به ؛نماييم ينظيم ،کرده يرسيم برايمانخداوند

ننماييم. حرام

ياا خادا وحادانيت به شهادت مفهوم همان را حاکميت که قطب سيد کالم رد در او

را قاوانين صادور در مار ا اولاي حق به معتقدان ،نتيجه در و گرفته ربوبيت در يوحيد

گويد مي ،است کرده يکفير

.319بدعة التکفير، نايف بن حمزه، ص .1


ووضن الرنوانني اصندار حق االم ألويل ان الناس عامة فاعقراد فاسد قول هذا ان

عنىل ءبنا واالجقامعية واالققصادية التسياسية حياهتم يف جوانب تنظم القي القنظيامت

ب والرش الكف شبهة فيه ليس اعقراد الرشيفة والتسنة الك يم الر آن م نصوص

حق. اصله م اعقراد هو1

چمير اال اوليي كيه اس اي مردم عموم اعتقاد زيرا اس ؛ فاسدي سخ چدر اي

اقتصادي چسلاسي زندگي تواند مي كه دارندرا ت ظلماتي جعل و قوانل صدور دق

و نمايد ت ظلم چشريف س و كريم قرآن از نصوصي اسا(بر را ممرد اجتماعي و

اعتقيادي بهکيه .نلسي شرک و كفره ششه گونه چله چآن در كه اس اعتقادي اي

باشد. مي دق چريشه از كه اس

گويد مي ادامه در او

بعند عمن فانا اهلل رشيعة حكم قد يكون فانه عليه يعرتض ومل اهلل بحكم سلم وم

عاصيا . فاسرا يكون فانه خالفها ىلع نلک2

شيريع دقلقي در او چن ماييد اعتيراض چآن بير و ودش خدا دکم تسهلم هركس

ارگ هکي و فاسيق چك يد عميل بيرخالف چآن از بعد اگر و داده قرار دکم را الهي

اس .

گويد مي اوهمچنين

م نعقب ان هو اهلل حكم ان عىل داللقها يف قاطعة اهلل رسول ع الثابقة النصوص ان

احكنام ینبمرقضن نعاملنه وان املتسنلمني احكنام عليه جت ي متسلام بالشهادتني نطق

شأنه. ج الرسائ عامل اىل رسي ته نك وان متسلام باعقباره االسالمية يعةنالش3

ايي خيدا دکيم كه دارد دالل قطع طور به چ9خدا رسول از ثاب نصوص همانا

.25ة 23جماعات التکفير في مصر، صص .1

همان. .2

.65دعاة ال قواة، مستشار حسن هويبي، ص .3


جياري او بير انان نليز مسيهم ادکيام باشيد و مسهمان مي چل شهادتكه گوي ده اس

باط الشته و ك لم مي رفتار انمسهمان چ همان دشريع ادکام مقتضاي به او با و اس

نمايلم. مي واگهارباشدچ پروردگاري كه داناي به درون افراد مي به را او

دوم دليل

فرمايد يم متعال خداوند

( ااهلي فحكم أ

حس م و يبغان ة ال

00 )مائده: (ياقنان لقام حكا الل م أ

چ بيراي قيومي كيه خدا از بهتر كسي گه و !؟ دخواه يماز تو را جاههل دکم آيا

ك د؟! اندچ دکم مي اهل ايمان و يقل

اساتد ل ،هيا آاين يل در يفاسير از برخي به ،فاسق و ظالم حاکم يکفير به معتقدان

نويسد يم ،آيه اين يفسير در «کثير ابن» اند. کرده

كن ع الناهي خري ك عىل املشقم املحكم اهلل حكم ع خ ج م عىل تعاىل ينك

بال ال جال وضعها القي واالصطالحات واألهواء اآلراء م سواه ما إىل وعدل رش

مما واجلهاالت الضالالت م به حيكمون اجلاهلية أه كان كام اهلل رشيعة م متسقند

عن املنأخونة امللكية التسياسات م الققار به حيكم وكام وأهوائهم بآرائهم يضعونا

أحكنام من جممو كقاب ع عبارة وهو الياسق هلم وض الذي جنكزخان ملكهم

وفيها وغريها اإلسالمية وامللة انيةنوالنص اليهودية م :ىشق رشائ م اققبتسها قد

يردموننه مقبعنا رشعا بنيه يف فصارت وهواه نظ ه جم د م أخذها األحكام م كثري

جينب كناف فهنو مننهم نلك فع فم 9اهلل رسول وسنة اهلل بكقاب احلكم عىل

.كثري وال قلي يف سواه حيكم فال ورسوله اهلل حكم إىل ي ج ىحق ققاله1

شيده خيار چالهيي ممحک دکم از كه ي راهركس ك د يم نکوه متعال خداوند

كرده عدول آن از و باشد مي شر هر از ناهي و خلر هر بر مشتمل كه دکمي اس ؛

، ذيل آيه.61، ص5کثير، ج ، ابنتفسير القرآن العظيم .1


بيدون برخييچ كيه رود اصيطالداتي و ي نفسانيهواها و آرا از چآنغلر سراغ به و

و ها يگمراه از جاههل اهل كه گونه آن ؛اند كرده وضع چالهي شريع از مست دي

نمودنيد يم دکم آنها به وكردند مي جعل چخود نفساني يهواها و آرا با ها جهال

اخيه گ گليز پادشياهان از دکيومتي هياي لاس س از تاتار قوم كه يادکام مان د و

بيود كيرده وضع را «ياسق» كتا خود قوم براي او كردند. دکم چآن به و ندنمود

و يهيود ي همچيون گونياگون هاي يع شر ازبرگرفته ادکاميه مجموع چآن در كه

براسيا( ت هيا را ادکيام از بسيلاري و آميد يمي دسيا به چاسالم مه و مسلحل

بيراي شيريعتي چقيوم بيل چادکيام ايي و بيود كيرده انتخا چخود نفس هواي

مقدم چ9او رسول س و خدا كتا دکم بر را آن كه دمآ يم دسا بهپلرويچ

؛شود كشته بايد كه اس كافري چك د گ ل آنان از هركسروچ ازاي و داشت د يم

ندهد. قرار دکم چزياد و كم درنلز را او غلر و رددبازگ رسول و خدا دکم به تا

سوم دليل

خداوناد اسات کاه آيه اين ،فاسق ظالم حاکم يکفير در ،جهادي هسلفي هادل جمله از

فرمايد يم متعال

اك حت يؤمنان الا رب ك و فلا ) ا يك ا نفسهم ف يدوا الا ثم اينهم شجر في أ

ا حرجا اا و قضيت م 50 )نسا : (تسليا يسل اختالفيا، در کيه اي مگير آورد؛ نخواه يد آنهيا ايميان كه سوگ د پروردگار، به

نيارادتي خودچ تو را به داوري طهش د و سپس از داوري توچ در دل خيودچ ادسيا(

طور كاملچ تسهلم شوند. نک د و به

نقد

و اساالم ادعااي ،ظااهر در کهاست نيمنافقا از ،آنهمانند و آيه اينسخن در او

دهند. يم قرار ،خود حکم را رسول و قرآن غير ولي .دارند ايمان


چناد بار آناان کاه باريم ماي پاي ،اسالم مدعي حاکمان وضعيت در يدرنگ با ثانيا

اند دسته

معتقد حاکم ک ـي

آنچاه خداوناد فرماوده باه و ندبود معتقد معاد و مبدأ به ،اسالمي حاکمان از برخي

نيست. جايز ،آنان بر خروج و يکفيررو نيازاکردند. مي حکم

غيرمعتقد اکمدو ـ ح

هايدساتور باه معتقد نبوده و التزامي معاد و مبدأ به ،اسالم مدعي حاکمان از برخي

اين بر خروج و يکفيراند که معتقد نبوده اهلل انزل ما به حکم وجوب به نداشتند و اسالم

گويد مي «ييميه ابن»است؛ چنان که زم ،شرايطيافراد، با هر

فمن كناف فهنو رسنوله عنىل اهلل أننزل ب ام احلكم وجوب يعقرد مل م أن ريب وال

.كاف فهو اهلل أنزل ملا با ات غري م عدال هو ي اه ب ام الناس بني حيكم أن اسقح 1

چكيرده نيازل رسول بر خداوند آنچه به دکم وجو به هركس كه نلس شکي

را آن و يد كدکم خود رأي اسا(بر مردم بل هركس و اس كافر چنشاشدمعتقد

اس . كافر چك د پلروي خداهاي دستور از آنکه بدون چبداند عدال

اك حتا يؤمنان الا ربك و فلا ) هآي يفسيرهمچنين وي در ا يك ا (ايمنهم شمجر في گويد مي ، 50 )نسا :

م مل فم وأما يؤم ال أنه ب نفتسه اهلل أقتسم فرد بينهم شج فيام ورسوله اهلل حتكيم يلقز

ما كان م لنةب من فهنذا هواه واتب عىص لك وظاه ا باطنا ورسوله اهلل حلكم ملقز ز

العصاة. م أمثاله2

بيه خداونيد چندهيد قيرار مکي د را رسول و خدا چخود بل اختالفا، در هركس

.333، ص2منهاج السنة النبوية، ج .1

.333همان، ص .2


و خدا دکم به مهتزم كه كسي اما .نلس مؤم چاو كهاس كرده ياد قسم خودش

پليروي خيود نفيس هيواي از و دك نافرماني ولي چاس ظاهر و باط در رسول

اس . ارانگ اهک ديگرهمان د او نمايدچ

کننده شک حاکمسه ـ

يا جامعاه در زيارا دارد؛ ش و شبهه ،دين حکم در ،اهلل انزل ما غير به حاکم گاهي

خدا حکمکند که مي فکررو نيازا .است شده وارد ،دين رب زيادي شبهات که کرده رشد

رايبا بيشتري قابليت ،زمان اين در ديگران يها قانون و نيست شدني اجرا ،عصر اين در

دارد. شهاديين به اقرار و ايمان و اسالم به يصريح او که است حالي در ،اين و دارد اجرا

از را اهلل انازل ماا غيار به حکم اگر که کرد ادعا يوان يماز حاکمان، گونه ينادرباره

مساتقر نيز او هشبه و ش و نکرده آنبه اظهار و نداده انجام ،خدا به کفر و نفاق روي

از برخاي هماهناگ نباودن باه او اعتقااد گرچه نمود؛ يکفير را او يوان نمي، است نشده

است. باطل ،زمان با مسائل اين دين احکام

الهي حکم برتري به معتقد حاکم چهار ـ

باراي گااهي ولاي .است الهي حکم بريري به معتقد ،اهلل انزل ما غير به حاکم گاهي

ما غير بهدر نتيجه، وگذارد نمي اجرا به ار آن ،مخالفان از ير يا مردم خشنودي جلب

نمايد. يم حکم ،اهلل انزل

از ان،آنا کاار گرچاه ؛رساد يما نظر به بعيد نيز حاکمان گونه ينا کفر به کردن حکم

آيد. يم حساب به ،کبيره گناهان

الهي حکم به جاهل حاکم پنج ـ

اساالمي حکم به هيگا ولي .دارنداقرار شهاديين به ،اسالم مدعي حاکمان از برخي

.اند جاهل يا غافل ،نمود اهلل انزل ما به حکم بايد اينکه از ياباشند مي جاهل


چناين کاه صاوريي در ولاي ،ندارناد حاکميت براي صالحيت گرچهحاکمان، گونه ينا

اساالم در ميازان ،شهاديين به اقرار زيرا آورد؛ حساب به کافر را آنان يوان نمي ،کردند حکمي

کرد. يکفير را فاسق حاکمان انواع ههم يوان نميکه بريم مي پي ،يقسيم اين وجود با .است

جاهليت د(

او مقصود و شود يم مشاهده، بسيار قطب سيد عبارات و سخنان در ،جاهليت مفهوم

ياا وضاعيت در که است وصفي و حالت بلکه .نيست خاص ياريخي همرحل ي آن، از

يرمسالمان غ هجامعا هار ،او نازد جااهلي هجامعا رو ايناز .يابد يم يحقق ،خاص نظامي

وجاود دارناد زمين روي امروزه که است جوامعي يمام ، منظور ويديگر يعبير به ؛است

و خوانناد يما نمااز گرچاه ؛دارناد بودن مسلمان ادعاي که اند جوامعي آنها هجمل از که

معتقاد او دارناد. اقرار سبحان خداوند وجود به و آورند يم بجاي حج و گيرند يم روزه

جاهليات از را آناان باياد رو ازايان و نيساتند واقعاي مسالمان ،زماان اين مردم که بود

کرد. يربيت ،جديد مسلماناني و يدبازگردان اسالم به ،آن در هشد ور غوطه

، باه وياژه زماين در الهاي هسلط بر يعدي براسا ،قطب سيد نظر در جاهليت قوام

،جااهلي هجامعا باود معتقاد او اسات. حاکميات عناي ي ،عبوديت خصوصيت ينير مهم

کناار ،زنادگي از را خدا و داده بشر به، قوانين و شرايع ،ها ارزش ،افکار در را حاکميت

1است. گذاشته

2«.، قارار داريام اساالم صادر جاهليات همانند ،جاهليتي در امروزه ما» گويد مي او

عنوان ،عالم غرب و شرق در وجودم بشري جوامع يمام برکه است معتقد رو، وي نيازا

نمود. انقالب و داد يغيير را آن بايد و است منطبق جاهليت وصف و

باراي خاالص رااش بنادگي که داند يم ايجامعه را جاهلي هجامع او ،ديگر يعبير به

.33صمعالم في الطريق، .1

.53همان، ص .2


قاانوني دستور و شعار ،اعتقادي يصور در بندگي جوامعدر واقع، . است نداشته خداوند

هجامعا عناوان در ،عاالم کناوني جواماع يماام ،يعريف اين . براسا تاس نمايان شده

1گردد. يم داخل ،جاهلي

گويد مي قطب سيد

األوضا م وض ولكنها الزمان م فرتة ليتست ن الن هذا ضوء يف ن اجلاهلية إن

املرابلنة اجلاهلينة صنفة فيأخذ غدا ويوجد اليوم ويوجد باألمس يوجد الوض هذا

لإلسالم. ناقضةوامل لإلسالم

عن فقننة دون ن اهلل يعةنبش حيكمون أنم إما ن مكان أي ويف زمان أي يف ن والناس

حيكمنون ننما وإمنا اهلل دي يف إنن فهم تتسليام هبا ويتسلمون ويربلونا ن منها بعض

جاهلينة يف إنن فهنم ويربلوننا ن الصور م صورة أي يف ن نالبش صن م برشيعة

اهلل. دي يف بحال وليتسوا يعقهنبش حيكمون م دي يف وهم2

اي و اس اوضاع از وضعي بهکه .نلس زمان از بخشي چن اي پرتو در جاههل

مقابيل چجاههلي صف و افتد يم اتفاق نلز فردا و امروز و افتاد اتفاق ديروز چوضع

.گلرد يم خود به را آن ضد و اسالم

برخي به چفت ه در افتادن بدون چاسالم شريع به يا چمکاني هر و زمان هر در مردم و

ايي دركيه شيوند يم تسهلم آنها برابر در ونماي د مي قشول وك د مي دکم آنها از

را آن وك يد ميي دکيم چبشير ه سياخت از شريعتي به يا خداي د دي برآنان چه گام

بيه كيه انيد يكسيان ديي در و بيوده جاههل در چ آنانه گام اي در كه پهيرند يم

نلست د. خدا دي در چدالي هلچ در و ك د يم دکم آنان شريع

گويد مي او

حولننا منا كن أظلنم. أو اإلسنالم عارصهنا القني كاجلاهلية جاهلية يف اليوم نح

.93، صمعالم في الطريق .1

.935، ص5في ظالل القرآن، ج .2


فننونم ثرنافقهم موارد وتراليدهم عاداهتم وعرائدهم الناس تصورات... . جاهلية

إسنالمية وم اج إسالمية ثرافة نحتسبه مما الكثري ىحق وقوانينهم. رشائعهم وآداهبم

.اجلاهلية هذه صن م كذلك و... . هإسالميا وتفكريا إسالمية وفلتسفة1

از تير كيي تار بهکه قرار داريم؛ اسالم صدر جاههل همان د چجاههلتي در امروزه ما

و دعقايي و مردم تصورا، ؛باشد مي جاههل چماس اطرا آنچه هر . در واقعچآن

.آنيان قيوانل و شيرايع و آدا و ف يون و فره موارد آنانچ لدهايتقه و عادا،

چنياملم يمي اسالمي تفکر و فهسفه و م ابع و فره را آنها ما آنچه از بسلاري دتي

اس . جاههل اي ه پرداخت و ساخته آنها تمام

گويد ميدر جاي ديگر، او

إال إسنالم دار وال رشيعقنه فيهنا تروم وال اإلسالم حيكمها ال أرض يف إسالم ال إنه

دون ولنيس الكف إال اإليامن وراء وليس وقانونه بمنهجه اإلسالم عليها هييم القي

.الضالل إال احلق بعد وليس اجلاهلية إال اإلسالم2

سيرزمل چنگيردد برپا چآن در اسالم شريع و نشاشد داكم چاسالم كه سرزمل ي در

در چقيانون و روش بيا اسالم كه اس سرزمل ي ت ها چاسالم سرزمل .نلس اسالم

مگير چنلسي اسيالم از بعيد و كفير مگير چنلسي ايميان از بعيد و اسي مسهط آن

گمراهي. مگر چنلس دق از بعد و جاههل


جاهلينة متسنألة وتوحيند رشك متسنألة وإينامن كفن متسنألة هي حريرقها يف واملتسألة

ن يدعون كام ن متسلمني ليتسوا الناس إن... .واضحا يكون أن ينبغي ما وهذا وإسالم

اآلخن ي خيند أو نفتسه خيد أن حيب م فيهم كان وإنا اجلاهلية حياة حييون وهم

أو انخداعنه ولكن نلنك فله اجلاهلية هذه م يتسقريم أن يمك اإلسالم أن فيعقرد

.95و 93معالم في الطريق، صص .1

.392همان، ص .2


متسلمني. هؤالء وليس إسالما هذا ليس... .شيئا الواق حريرة م يغري ال خداعه1

و جاههلي ه مسيئه تودليدچ و شيرک ه مسيئه ايمانچ و كفره مسئه دقلق در چمسئهه

كه گونه آن مردم اي که شود... واض بايد كه اس همان گلزي اي و اس اسالم

نيد ا كسياني مردم ملان اگر و دارند جاههل زندگي و نلست د مسهمان چك د يم ادعا

اسي ممک چاسالم شوند معتقد و ده د فريب را ديگران يا خود دارند دوس كه

زدن گيول ييا خيوردن گيول ولي .دان د يم خودشان چيابد استقام جاههل اي با

چآنيان نيه و اس اسالم چاي نه ؛بکاهد را واقع يا دقلق از لزيگ تواند نمي چآنان

مسهمان.

گويد مي ديگر جاي در او

ارتندت فرند اهلل إال إله بال البرشية إىل الدي هذا جاء يوم كهيئقه مانالز اسقدار لرد

...اهلل إال إله ال ع ونكصت األديان جور وإىل العباد عبادة إىل يةنالبش

األرض مشنار يف املنآنن عنىل ين ددون النذي أولئنك فيهنا بنام بجملقهنا البرشية

وأشند إثنام أثرن وهنؤالء .واق .. وال مدلول بال «اهلل إال إله ال» كلامت: ومغارهبا

بعد وم ن یاهلد هلم تبني ما بعد م ن العباد عبادة إىل ارتدوا ألنم الريامة يوم عذابا

اهلل! دي يف كانوا أن2

چبشر امروزه و آمد اهلل اال اله ال با دي اي اول روزشود؛ گ ان كه تاريخ تکرار مي

اس ... مانده دور به اهلل اال اله ال از و هبازگشت اديان ستم و ب دگان پرست به

ال چزميل ه كر غر و شرق يهامأذنه در كه ندا كساني چآنانه جمه از كه بشر تمام

تير لس گ چآنان گ اه و سازند... يم جاري زبان بر چواقع و مفهوم بدون را اهلل اال اله

بعد ؛پرداخت د دگانب پرست به چآنان زيرا اس ؛ تربلش چقلام روز در عهابشان و

بودند. خدا دي در و دش روش برايشان هداي آنکه از

.323معالم في الطريق، ص .1

.3321، ص5القرآن، جفي ظالل .2


نقد

اسات؛ فارق بسايار ،کنوني هجامع موقعيت با ،اسالم از قبل جاهليت عصر بين او

اساالم هايدساتور باه واقارار دارناد شاهاديين باه ،مردمبيشتر ،کنوني هجامع درزيرا

عصار و اسالم صدر در که گونه همان ؛کنند يم اهيکوي ،عملگاهي در هرچند ؛ندپايبند

انجاام دادن وظاايف در و ندداشات عقياده ضعف ،مسلمانان از برخي ،9گرامي رسول

کردند. يم کوياهيخود،

آياا ،شد واقع مستضعف ،حاکمان هناحي از و کشيد انحطا به رو يا جامعه اگر ثانيا

وخواناد دارالحارب را اسالمي کشور و ردک يکفير و ناميد جاهلي را جامعه آن يوان مي

باه امار باا و نماود اعتمااد ،مردم بربايد يا !کرد قيام آنعليه بر و نمود هجرت ،آن از

ملات بار کاردن يکياه با و کرد بيدار غفلت خواب از را جامعه ،منکر از نهي و معروف

رسيد. خود اسالمي بلند اهداف به ،اسالمي

اراالسالمد و دارالحرب مفهوم ( ه

ايان کاه است معتقد و رددا يأکيد ،«مسلمانان امت» مفهوم رفتن بين از بر قطب سيد

ايان زيارا دارند؛ وجود ،مسلمان افرادي گرچه ؛نيست پابرجا دنيا کجاي هيچ در ،مفهوم

و هاا نظاام و اوضااع و يصورات و زندگي که کند يم صدق مردمي بر ،او نظر در مفهوم

کاه امتاي ،آنکه حال و باشد، به دست آمده اسالمي راه از همگي ،نموازينشا و ها ارزش

اند.گذاشته کنار را ها ارزش اين ،است اسالم مدعي

و دهآور بيارون دارا ساالم عناوان از را موجاود اسالمي جوامع ،قطب سيد رو ازاين

،خاود ايبر که عنواني ؛است گذاشته آنها بر را دارالحرب ،آن دنبال به و دارالکفر عنوان

را دارا سالم هخيم و ، عمل کندجهاد ، يعنيانقالبي هوظيف به يا ؛طلبد يم حزبي و گروه

گويد مي قطب سيدکه درآورد؛ چنان ،خود اول حال به

ه عريدته يف املتسلم حتارب أرض وك فهني رشيعقنه عمن وتعطن دينه ع وتصد


تروم أرض وك ... . جتارتهو وماله وقومه وعشريته أهله فيها كان ولو «ح ب دار»

عشنرية وال أه فيها يك مل ولو «إسالم دار» فهي رشيعقه فيها وتعم عريدته فيها

جتارة. وال قوم وال1

و ردبيازدا ديي از را او و بج گيد اش ليده عق در چمسيهمان بيا كيه سرزمل ي هر و

رگيه گ ؛اس «در دار» چسرزمل آن چنمايد تعطلل را شرع هايدستورجراي ا

كه سرزمل ي هر چمقابل در] و باشد او تجار، و مال و قوم و عشلره و اهل چآن در

آن چگييردد عمهييي چآنجييا در او شييريع و شييود پابرجييا چآن در مسييهمانه عقلييد

نداشته چتجارتي و قوم و عشلره و اهل چآن در گرگه ؛اس «االسالم دار» چسرزمل

باشد.

نقد

گرفتاه قرار حاکم نظام هسلطزير که اسالمي هجامع ضعفمست افراد يوان مي آيا او

را آناان و کارد يکفيار ،ندارند را ظالم و فاسق حاکم بر انتقاد قدرت يا اند بوده جاهل و

در که آورد حساب به ،دارالحرب را آنان وطن ،نتيجه در و نمود يشبيه ،حربي افرانک به

!باشند يم نانامسلم و اسالم با جنگ حال

الهاي هايدساتور باه معتقد اسات و معاد و مبدأ به که را مسلماني يوان مي آيا ثانيا

و کشاور و آورد حسااب باه ديگار، نانامسلم و اسالم با جنگ حال در باشد، پايبند مي

!دانست جنگ سرزمين را وطنشان

جامعه تکفير و(

که حاکمي صريح کفر به حکم از بعد ،قطب سيد رهبري به ،جهادي سلفي جماعت

کاه دهناد يما يساري اي جامعاه بار را آن ،کند ينم حکمآنچه خداوند نازل فرموده، به

در باشاند خودشاان کاه ييکفيار جماعات باا و آيند ميبرن حکومت اين يغيير درصدد



.کنند ينم همکاريي، حکومتچنين براندازي

باه عاالن ا سابب، بدين .است کافر نيز خودش ،نکند يکفير را کافر هرک آنان معتقدند

گويند يم حتي آنان دانند. يم زمکند، را که به دستورهاي الهي حکم نمي يحاکم کفر

كفن فرند باالسنالم وتدي باهلل تؤم االسالمية البالد يف الشعوب هذه ان زعم م

الكاف . يكف مل ألنه اي كفار هم ألقوام بااليامن شهد النه1

انيدچ مسيهمان و رنيد دا ايميان خيدا بيه چاسالمي يكشورها مردم ك د گمان هركس

را كيافر زييرا كافرنيد؛ كيه اسي داده گواهي چاقوامي ايمان به زيرا باشد؛ مي كافر

اس . نکرده چتکفلر

جامعه تکفير هادل

از برخاي باه شاان، اعتقاد براساا ،جااهلي هجامع يکفير در او پيروان و قطب سيد

کنيم ر اينجا به آنها اشاره ميکه د اند کرده استد ل روايات و قرآن آيات

آيات

فرمايد يم متعال خداوند

( سك فقد االل يؤم و االطاغات يكفر ف ت مام ال الاثیق االعروة ا انفصا

ا يع الل و لها 105 )بقره: (عليم

بيه و شود كافر طغلانگر موجود هر و شلطان و ب ) طاغو، به كه كسي چ يب ابرا

آن بيراي گسسيت كيه اس زده گ چدستگلرهتري محکم به آوردچ ايمان خدا

.داناس و ش وا خداوندچ و نلس

فرمايد يمن خداوند يهمچن

( ي إل ر لم أ ان ال نهم يزع

ا آمناا أ ا نمزل ا

نمزل ماما و إلمك أ

قبلمك مم أ

. با اندکي تصر .352الحکم و قوية تکفير المسلم، ص .1


ن يريدون اا أ اك مروا قد و الطاغات إل يتحا

ن أ

ان يريد و اإ يكفروا أ يطا الش

ن 50)نسا : (اعيدا ضلاال يضلهم أ

و تو بر كه آسماني يهاكتا از] آنچه به ك د مي گمان كه را كساني نديدي آيا

نيزد داوري بيراي خواه يد ميي كيه درديالي ؛ اند هآورد ايمان شدهچ زلنا از تو پل

طاغو، به كهاس شده داده دستور آنها به اي که با !بروند؟ باطل دکام و طاغو،

.بلفک د ي دوريگمراهدر را آنان خواهدمي شلطان اما .شوند كافر

طااغوت باه کفر و خود به ايمان به را ما خداوند گويند يمبراسا اين آيات، آنان

هماان کاه طاغوت به کفر و خدا به ايمان يا ندارد؛ وجود سومي راه و است دادهدستور

،طاغوت به کفر مقتضاي همچنين خداست. به کفر که طاغوت از پيروي يا ،است اسالم

،زباان باه وباشاد نداشاته اعتقااد ،آن باه هرک . پ اوست بودن کافر به کردن حکم

1است. کافر و نکرده ،اهلل انزل ما به حکم ،نکند افاعتر آن بهآشکارا

پياروي ،اهلل انازل ماا باه غيرحاکماان دستور از کهرا مسلماناني آنان ،اسا اينبر

اعتقاد. و نيت نه ؛است عمل به پيروي، آنان نظر در زيرا دانند؛ يم کافر، کنند يم

روايات

9پياامبر باه گويناد وي و ماي کنند يم استد ل نيز «حايم بن عدي» حديث به آنان

گفت

م منواح اننم بنىل :قنال .بدوهمعي مل إ نم احلن ام هلنم واحلنوا احلنالل علنيه

اياهم. عبادهتم فقلك فاتبعوهم2

ديالل چيهيود دانشم دان ولي .آري» فرمود: دضر، نپرستلدند. را آنها چآنانهمانا

يشان عهما پلرو نلز آنان و نمودند دالل چآنان بر را درام و ندكرد درام چمردم بر را

آيد. يم دسا به عهمايشان پرست كارچ اي و بودند

.363دعاة ال قواة، ص .1

.533، ص33سنن ترمذي، ج .2


جامعه تکفير هادل نقد

فاساق حااکم هايدساتور از هرک کنند يم گمان ،جهادي سلفي يها جماعت او

شاود آنان اعتقاد و نيت به نظر آنکه بدون ؛شود يم کافر ،کند عمل آن به وپيروي نمايد

بدن مشارکت بدون ،ينهايي به ،نف فعل ،اعتقاد زيرا است؛ اشتباه و مبحث خلط اين و

باشد. مي اعتقاد غير که است جسد يحري به ،نف فعل ،عمل ولي .است

رو، نيا ازااسات. دانساته نيات به را اعمال و گذاشته فرق ،دو آن بين 9اکرم پيامبر

حبامارهم اختمذوا) هآيا دربنابراين، .است دانسته عمل از غير ،است اعتقاد کهرا «نيت» و أ

رباااا رهباانهم ،«ايخاا » به فقط و نيامده ميان به ،عمل از يسخن ، 12)توبه: (اهلل دون م أ

هماراه ،عمال گرچه ؛يابد يم يحقق ،اعتقاد و نيت مجرد بهنيز «ايخا » .است شده اشاره

،ديگار شخصاي دساتور باه عمل وجوب به شخصي قاداعت مجرد رو، نيازا و نباشد آن

بود. خواهد آيه مصداق ،باشد خدا دستور با مخالف گرچه

پيروي از سخنينها و نيامده ميان به ،عمل از ، سخنيحايم بن عدي حديث در ثانيا

است. نهفته اعتقاد و نيت ،شرعي پيروي در و است

آنکاه بادون گيارد؛ صورت مي ،عقيده مجردحالل يا حرام شمردن، به موضوع ثالثا

عقيده. نه ؛است عمل به ،اعتبار که کرد ادعا يوان نمي ، مالک باشد. پ عمل

حکام اهلل انزل ما غير به که کنند يم حکم حاکمي پيرو کفر به ،يکفير جماعت رابعا

،افاراد نيات باين فرقاي در واقاع، واسات کرده اختيار سکوت ،شهايدستور به يا داده

و کنناد يما پياروي حاکم دستور از ،محبت روي ازافراد، برخيکه درحالي اند؛اشتهنگذ

؛اسات آشاکار خلطي و خطا اين . پ اضطرار روي از نيز برخي و اکراه روي از برخي

دارد. اشکال ،موارد يمام در کردنحکم يکسان . در نتيجه،است نيت به ،اعمال زيرا

زيارا اسات؛ نادرست ينجاا در كاف فهو الكاف يكف مل م هقاعد به استد ل خامسا

نيست. شخصي هر کار ،کرد يکفير را او يوان مي صوريي چه در اينکه و کافر يشخيص

باشد کافر ،شما نظر بهاو ينها شايد ! خوانيد مي کافر را شخصي دليل چه بهبنابراين


وجود نداشته باشد. او کفر بر اجماعي و

گويد مي ،المسلمين اخوان رهبران از ،«حزيبي حسن استاد»

احلكنام عنىل وتوزيعهنا بناإليامن وأخن ى بنالكف أحكنام اصدار ليتست مهمقنا ان

قضاة. ولتسنا دعاة اننا واملحكومني1

جامعيه و دکيام بير آنهيا توزييع و ايميان و كفر ادکام كردن صادر ما مهمه وظلف

ك ده. ضاو،ق و داكم نه ؛يما ك ده دعو، ما زيرا نلس ؛

همراه هرگاه و است مقرر حد از يجاوز معناي به ،«طغيان» از ،لغت در «طاغوت» .6

از ،غيرخادا پرساتش معنااي به ،شود استعمال ،طاغوت به کفر و خدا عبادت و ايمان با

.است آن رد و انکار ،آن به کفر از مقصود و باشد مي ديگر مخلوقات و ها بت

و نمااييم رد و انکاار را آن و يمورزيد کفر ،طاغوت به هاينک بين است بسياري فرق

و طااغوت انکاار بار نياز بقره هسور 256 هآي .کنيم ، حکمحاکم بودن کافر به آنکه بين

.او بودن کافر به حکم بر د لتد لت دارد؛ نه ،او ازپيروي وجوب بهنداشتن اعتقاد

سالميا هجامع تکفير بارهدر قطب سيد با رضا رشيد مخالفت

يهمتي ؛است مسلمانان بر يکفير يهمت نفي درصدد ،قطب سيد برخالف ،رضا رشيد

کارده رو هروبا ،مشاکاليي باا را آنان و زده اسالمي هجامع و مسلمانان به قطب سيد که

گويد مي رضا رشيد است.

فنام هذا وراء بام أحدا كف ن عنهم یتعال اهلل ريض ن الصحابة م أحدا أن نتسم ومل

بأننه العلنم يص ومل الدي إىل أسند ما لبعض املخالفة واألقاوي األفاعي م اهعد

كناف ا منكن ه يعد فال ن الكقاب كتسند قطعيا سنده يك مل أي ن الرضورة حد إىل منه

من تكفنري عىل املقأخ ي بعض جت أ وقد ...النبي تكذيب باإلنكار قصد إنا إال

املتسنائ بعنض ينكن أو فيه االجقهاد سبق مما اشيئ خيالف أو الظنيات بعض يقأول

.356الحکم و قوية التکفير المسلم، ص .1


يف خينالفهم من يكف ون صاروا ىحق العظيم األم هذا عىل الناس فج ءوا اخلالفية

الكناف ي عرائند عنىل هنم ثنم املحظنورات البند من كانت وإن العادات بعض

الصادقني. باملؤمنني أنفتسهم ويصفون املرشكني أعامل ويعملون املنافرني وأخال 1

انکيار ك يده پيس .باشيد كيرده تکفلير را كسيي كه نش لدم صحابه ازيك هلچ از

بيه عهيم و شيده داده است اد دي ه ب آنچه از برخي با مخالفكه ييها گفته و كارها

چنلسي قطعيي چقيرآن س د همان د س دش يع ي اس ؛ نرسلده ضرور، دد به چآن

9پليامشر تکيهيب چانکيار از قصيدش آنکيه مگير شود؛ ينمشمرده چقرآن به كافر

.باشد

بيا ييا انيد شيده ظ لا، از برخي متعرض كه كساني تکفلر چ بانامتأخر از برخي الشته

انکار را اعتقادي مسائل از برخي يا بوده اجتهادي كه اند كرده مخالف چموضوعي

كيه ديدي بيه انيد؛ شده بزر كار اي بر مردمباعث گستاخي و دللري چاند كرده

يها بدع از گرگه ؛اند نموده تکفلر نلز عادي مسائل از برخي دررا ودخ مخالفان

را مشيركان اعميال وباشي د ميي م افقان اخالق و كافران عقايد بر آناندرام باشد.

نماي د. يم توصلف چراستگو مؤم را خودكه دردالي؛ ده د يم انجام

مساجد ز(

ماردم از گيري کناره هنظريهمچنين و رکاف از مسلمان شناخت شان دراعتقادبر اثر آنان

چاون گويناد ماي و دارناد مسالمانان مساجد هدربارنيز خاصي ديدگاهآميز، کفر هجامع و

همچاون کنناد، ايان مسااجد نمي عبادت ،بايد که گونه آنرا خداوند ،آنان اعتقاد به مردم،

باه ،مسااجد آن رد نماز يحريم به رو آنان نيازا. است جاهليت عصر معابد و ضرار مسجد

.اند کردهحکم ،9مسجدالنبي و قبا مسجد ،مسجدا قصي ،مسجدالحرام استثناي

باشد داشته شر سه آنکه مگر ؛ناميد مسجد يوان ينم را مسجدي هيچ معتقدند آنان

.333، ص3تفسير المنار، ج .1


،دعاوت واژه از آناان که گونه آنالبته ؛شوند دعوت خداوند سوي به مردم ،آن در .1

حمدا ) فرمايد يم لمتعا خداوند فهمند. يم أ فل مدعاا ممع الل ساجد لل ن ال

اي کيه و»؛ (و أ

21)ج :«. نخوانلد خدا با را كس هلچ پس خداس . آن از چمساجد

اشااره آن باه ،کاريم قارآن در که باشد داشته را صفايي ،مساجد آبادکنندگانبايد .2

د فرماي يمخداوند که است؛ چنان شده

اكة و لمم ) لة و آت الز قام الص و الام اآلخر و أ م آم االل ر مساجد الل ا يع إن

هتدي إال يش ن يكاناا م الوئلك أ

فعىس أ 21 )توبه: (الل

و آورد بازپسيل چ ايميان روز و خيدا بيه كيه ك دمي آباد كسي ت ها را خدا مساجد

ازرود آنهيا ميي امليد نترسيد؛ خيدا از جيز و بپيردازد را زكيا، و دارد برپا را نماز

.باش د يافتگان هداي

فرمايد يم متعال خداوند که گونه همانباشد؛ يقوا اسا بر ،مسجد يأسي .4

س ع ) سجد أ حق ل

ل يام أ و

ن تقام فيإ اتلقاى م أ

201 )توبه: (أ

بيه ] آن در كيه اسي تير شايسيته شيدهچ ب ا تقوا پايه بر چنخس روز از كه مسجدي

.بايستي عشاد،

گويند يم ،اسا اين بر آنان

وثالثنة ا راجحن ىالقرنو عنىل بنيت ىوأخ يرينا ىالقرو عىل بنيت متساجد هنا ان

. يرينا ... ىالقرو ريغ عىل رابعة و م جوحا ىالقرو عىل1

كيه اسي مسياجدي و شده ب ا تقوا پايهبر چيقل كه اس مساجدي چآنجا در همانا

بير آنهيا شيود پاييه مي توهم كه اس مساجدي نلز و تقواس پايهبررود مي گمان

. ...باشد يم استوار غلرتقوا بر چيقل به كه اس مساجدي نلز و تقواس

بار ،يقاين باه ،کنناد ماي پياروي ،فاسق حاکم از که نانيمسلما مساجد معتقدند آنان

است. ضرار مسجد همانند و شده ساخته غيريقوا

.395و393کور، صصالتکفير و الهجرة وجها لوجه، رجب مختار مد .1


نقد

ماع قياا و غلاط ،کاردن يشابيه ضرار مسجد به راامروزي مسلمانان مساجد او

يأساي نانامسالم و اسالم به زدن ضربهبراي منافقانرا ضرار مسجد زيرا است؛ الفارق

اسات ممکان !آري .را نادارد هادفي چناين اماروزه ،مسالماني هيچ که يدرحالکردند؛

در کاردن کما ياا مساجد يا ساختن از را هدفي چنين ،نانامسلم و اسالم دشمنان

باشند. داشته ،آن ساخت

منکر از نهي و معروف به امر مگر !بگيرد کناره مسلمانان مساجد از انسان چرا ثانيا

!نيست زمانان، مسلم عموم بر ،آنها از خارج و مساجد در نمودن

دعوتکه کند ادعا ،افکارش مخالفدرباره فرد است ممکن ،فکري صاحب هر ثالثا

گااه آن و ناد ک يکفيار را او يواناد يما ،صاورت اين در آيا .نيست خدا براي خالص ،او

!آورد حساب به ،مشرکان پرستشگاه را مسجدش

کار ،مسااجد آبادکنناده براي را صفايي ،يوبه هسور 18 هآي درخداوند متعال رابعا

است.واداشته ،آنها يحصيل به را ما و کرده

از ،خواندناد يما نمااز ،مساجدي هار در کاه اسات بودهچنين سلف هسير خامسا

مگار ؛نمودند يم صحت به حملباره او، در و کردند ينم پرسش آن هکنندهاي بنا ويژگي

يافتند. علم مي ،آن ماس سوء قصد به آنکه

اساالم ظااهر باه بايد رو نيازا. ندارد آگاهي ،مساجد ماسسان نيت از انسان سادسا

کرد.آنان، بسنده

جهاديه سلفي عملي اصول. 3

که در اينجا به برخي از دارد عملي هجنب ،جهادي سلفي خطاب در ،مفاهيم از برخي

نماييم آنها اشاره مي


جماعت الف(

از که است يصلا اين .است کردن کار گروهي و يشکياليي ،اديجه هسلفي اصول از

گويد ميکه وي شود؛ چنان يم استفاده خوبي به ،قطب سيد عبارات و سخنان

وحني ...اإلسالمي املجقم وجود يبدأ العريدة هبذه الواحد اإلنتسان هذا يؤم حني

د قد المياإلس املجقم يكون ...نف ثالثة العريدة هبذه املؤمنون يبلغ والثالثة ...وج

يصنبحون واأللنف ألفنا يصنبحون واملائة مائة يصبحون والعرشة عرشة يصبحون

.اإلسالمي املجقم وجود ويقر ر ويبز ألفا عرش إثني1

و ك يد يمي شيروع اسالميه جامع از چآورد يم ايمان عقلده اي به چانسان يك گون

و اسي ... يافته تحقق اسالميه جامع سد...ر يم نفر سه به چعقلده اي به مؤم گون

دوازده بيه نفير هيزار و نفير هيزار به نفر صد و نفر صد به نفر دهو نفر ده به نفر سه

گردد. يم تشکلل چاسالميه جامع گونه ي ا و شوند يم تشديل نفر هزار

«جماعت» مفهوم

بناا که جاآن ؛اند کرده يمس ،9خدا رسول از حذيفه روايت به ،جهادي هاي سلفي

را آن و 2داده دساتور مسلمانان جماعت با داشتن مالزمت به حضرت ،سنت اهل نقل بر

يکفيار ، اناد نشاده ملحاق آنان به يا شده جدا آنان از کهرا کساني و کردهيطبيق خود بر

3.ه استنمود

نقد

را ديگاران و بداناد حاق بار جماعت را خود ،يا فرقه و گروه هر است ممکن او

را آناان محايط نپاذيرفتن ديگاران، صورت در و نمايد دعوت خود بهينها و ندک يريکف


.332و 335، صص5؛ صحيح مسلم، ج93، ص3صحيح بخاري، کتاب الفتن، ج .2

.536التکفير و الهجرة وجها لوجه، ص .3


بااقي مسالماني ،صاورت ايان در آياا با آنان جناگ کناد. و آورد حساب به دارالحرب

!ماند يم

،ساند صاحت فرض با ،داده دستور جماعت از پيروي به که روايايي از مقصود ثانيا

باه شادن ملحقيرديد . بياند آمده گرد معصوم و حق به امام محور بر که است جماعتي

است. زم همگان بر ،جماعتي و گروه چنين

هجرت ب(

در قطاب سايد اسات. هجارت اصال ،سياساي و جهادي هاي يسلف اصول از يکي

گويد مي باره اين

املتسنلمة العصنبة بينوت واختنان اجلاهلينة معابند اعقنزال ...إىل اهلل ي شندهم وهنا

.اجلاهيل املجقم ع باالنعزال فيها حتس متساجد.1

از دوري و جاههلي معابيد از لريگ ك اره به ك د... يم ارشاد را ما خداوندچ آنجا و

ه جامعي از جيدايي كيه نحوي بهاس ؛ شده ب ا چمسجد نام به كه مسهمانان هاي خانه

شود. ادسا( چجاههي


و ) العنذاب: هنذا عليهنا يرن أن من أرض كن يف املتسنلمة للعصنبة نجاة ال إنه أ

س بعضكم يذيق و شيعا يلبسكم عرنديا العصنبة هنذه تنفص بأن إال (بعض اأ

دار» برينام هلنا اهلل ينأنن ىحقن قومهنا من اجلاهلية أه ع حياة ومنهج وشعوريا

.هبا تعقصم «إسالم2

هم با را شما چپراك ده هايدسته صور، به يا»فرمايد: كه خداوند مي عها اي از

بييراي چ«بچشيياند ديگييري وسييلهه بييه چشييما از هريييك بييه را ج يي طعييم و بليياملزد


.3352، ص5همان، ج .2


و انديشيه و دل بيا آنکيه مگير نجياتي نلسي ؛ سرزمل هر در مسهمان يها خانواده

ه اجياز چاسالم دار به خداوند تا گلرد ك اره جاههل قوم و اهل از چزندگي سهوک

زند. گ چآن به دهد كه يقلام

جهادي هسلفي نزد «هجرت» مفهوم نقد

، يناگ اش مفهاومي ياره دا گاهي ؛دارد مختلفي مفاهيم و معاني ،«هجرت» هکلم او

معناا ديگار سارزمين باه سارزميني از ياا ديگار شاهر به شهري از انتقال بهينها و شده

را الهاي منهيات از هجران و يرکبه مفهومي گسترده، اشاره دارد که گاهيگردد. اما مي

شود. يمشامل

،اساالم سارزمين به کفر و شرک سرزمين از هجرت مورد در ،اول معناي به هجرت

تعلا دو ياوان يم ،آن براي و پابرجاست و ثابت حکمش ،قيامت روز يا و بوده واجب

ييبرپاا ،ديگاري و اساالمي هااي سرزمين در نانامسلم و اسالم يقويت ،يکي کرد کر

؛باشاد نداشاته وجاود ،کفار هااي سارزمين در آن امکاان کاه صوريي در ،ديني مراسم

است. بوده گونه ينا ،هجرت حکمت ،اسالم صدر در که گونه همان

مراسام برپاايي از ماانعي و اسات اساالمي کشاور در انساان کاه صاوريي در حال

کنااره ماردم از و بارد پنااه غاار و کوه به که است ضروريي چه ،ندارد وجود ،اش ينيد

!آري واگذارد. خود حال به را جامعه و کند رها را منکر از نهي و معروف به امر و يردگ

باشد، واجاب اسات، دوري اسالمي کشور در گرچه ،مسلماني هر بر امروزه که هجريي

و باشاد رهاي پروردگاار دستو يسليمباشد؛ به طوري که به طور کامل نمودن از گناه مي

ندارد. جهادي هاي يسلف حرف به ربطي و است اخالقي يا مسئله ،اين

کاه درحالي ؛دهند يمدستور ،دارا سالم به دارالکفر از هجرت به ،جهادي هاي يسلف ثانيا

باه ، مسالمانان صاورت اين در .نامند يم جاهلي يا دارالکفر را عالم يشهرها و کشورها يمام

!است اسالمسرزمين ،آنجا آيا د !نبر اهپن غارها و ها کوه بهآيا !کنند هجرت کجا


سارزميني باه ،دارا ساالم شاود يما استفاده ،اسالمي مذاهب فقهاي عبارات از ثالثا

را اساالمي شارايع و احکاام يوانند مي ودارند سلطه ،آن بر مسلمانان که شود يم اطالق

1کنند. ، اجراآن در

يکارار بسيار ،جاهلي هجامع عنوان ،مودودي ابوا علي و قطب سيد سخنان در رابعا

؛رود يما کاار باه ،اعتقاد و کفر جاهليتاين عنوان درباره گاهيکه حالي در است؛ شده

فرمايد يم متعال خداوند که گونه همان

حكا لقام ياقنان ) حس م اللاهلية يبغان و م أ

فحكم ال

00)مائده: (أ

قومي براي خداچ از بهتر كسي گه و !خواه د؟ مي تو از] را لجاهه دکم آنها آيا

!ك د؟ مي دکم هست دچ يقل ايمان و اهل كه

از مقصاود و گاردد يما ، اطاالق مسالمان و ماامن جواماع براين عنوان، نيز گاهي

ياوان نماي به هار حاال، ولي .است عمل و معصيت جاهليت ،صورت اين در جاهليت

هعقياد زيارا کنناد؛ عمال آناان همانند ،رفتار و سلوک در گرچه ؛ناميد کافر را آن مردم

فرمايد يم 9پيغمبر زنان به خطاب متعال خداوندروست که نيازا و ندارند را جاهليت

( اهلية ال

ج ال همچيون و نليد بما خيود هياي خانيه در و»؛ (ویو قرن ف بيا ك و ال تبج تب

11)ادزا : .«نشويد ظاهر چمردم ملان] نخستل لجاهه دوران

نباشاد. هماراه ،عملاي هايچ باا گرچاه ؛ياباد يم يحقق ،باطل اعتقاد با ،کفردر واقع

انجاام را دو آن گرچاه ؛اسات حاالل ،خمار شرب و زنا شود معتقد انسان اگررو نيازا

دادن انجاام باه التازام باا ،اصاول باه يماان ا و يصديقنيز مقابل در و است کافر ،ندهد

باشد. مي اسالم در دخول سبب ،الهي هايدستور

کاه درحاالي ؛شاود يما اطاالق جااهلي هجامعا عنوان ،ايجامعه بر گاهي ،نتيجهدر

،جامعاه آن جاهليات از ياوان ناميد. بنابراين نمي دارالحرب و دارالکفرآنجا را يوان نمي

جاهليات جاهليات، از مقصود گاهي زيرا کرد؛ استفاده را آنعليه جنگ اعالم و آن کفر

.553و 551، صص9قدامة، ج ابن ،ر.ك: مغني .1


کاه است عملي نوع حسب بر اين و است معصيت يتجاهل ،آن از مقصود گاهي و کفر

شارب مسالمانان کرد مشاهده کسي هرگاهسبب، بدين .است شده متصف آن به ،جامعه

يکفيار را آناان ناد يوا نماي ،نماود اطالق آنان بر را جاهلي هجامع عنوان و کنند يم خمر

آيد. ينم حساب به کفر و است معصيتآنان، عمل اين زيرا ؛نمايد

از او مقصاود که رسيد نتيجه اين به يوان يم ،قطب سيد عبارات به همراجع با خامسا

از برخاي حاکميات از ،او زيرا معصيت؛ جاهليت نه ؛است کفر جاهليت ،جاهلي هجامع

آورده مياان باه ، ساخن مطلاق طاور به متعال خداوند يتحاکم نفي و ديگران بر بندگان

زندگي بر اسالمي يها گزاره از ي هيچ که شود يم ايجامعه شاملمطلب، اين است که

. هاا يباودائ و هنادوها مثال ؛پرسات بات يا کمونيست جوامع مانند ؛ندارد حاکميت ،آن

صاورت در ،اجآن زا هجرت که گرفت کفر جاهليت را جاهليت از مراد يوان ميبنابراين

است. زم ،اسالم احکامممکن نبودن برپايي

گويد مي ،جوامع گونه ينا هدربار قطب سيد

وبعضنها أصال بالدي عالققه وعدم علامنيقه رصاحة يعل بعضها املجقمعات وهذه

ينك إنه ويرول: أصال االجقامعي نظامه م الدي خي ج ولكنه الدي حيرتم أنه يعل

جاهن زعم وهو الغيبية! تناقض العلمية أن باعقبار العلمية عىل نظامه ويريم الغيبية

ثنم يشناء ما نويش اهلل لغري الفعلية احلاكمية جيع وبعضها اجلهال إال به يرول ال

اهلل! رشيعة هذه نفتسه: عند م يرشعه عام يرول1

دي از را ودخ كه دارند يم اعالم را خود موضع چصراد به چجوامع اي از برخي

دارنيد يم اعالمنلز آنها از يبرخ و ندارند دي با ارتشاطي گونه لچه و اند كرده جدا

خيار چاجتمياعي نظيام از چكهيي طور به را دي ولي اند. قائل ادترام چدي برايكه

اسيتوار چ«بشيري » داني بير را آن نظيام و بوده غلب م کر ما گوي د: يم و ك د يم

كيه باطيل اس گماني اي ترديدچ . بياس ت اقض در چغلب با عهم زيرا ايم؛هكرد

.93و 95معالم في الطريق، صص .1


غلرخيدا بيراي را فعهيي داكملي نليز برخيي .ندارنيد اعتقاد آن به چجاهالن جز به

شيريع را خيود تشيريع گياه آن .ك د يم تشريع چبخواه د كه گونه آن ودان د مي

پ دارند. يم الهي

گويد مي ادامه در او

عبارة يف يقحدد كلها اجلاهلية املجقمعات هذه م اإلسالم موقف فإن هذا تعني وإنا

اعقباره. يف ورشعيقها كلها املجقمعات هذه بإسالمية االعرتاف ي فض إنه واحدة:1

در چجواميع ايي درباره اسالم نظركه شود دانسته بايد چشد روش مطهب اي گون

و جوامع اي تمام مل اسال به اعترا كردن رها چآن و شود يم خالصه كهمه يك

اس . اعتشار در آنها مشروعل

ايان باه ،جااهلي هجامعا به جامعه ي يوصيف که است کر درخور نکته اين ولي

دارد. را خود ضوابط ،نمعي يکفير يراز کافرند؛ آن افراد يمام که نيست معنا

نويسد يم ديگر جاي در قطب سيد

وأن يقبيننوا ىحقن ققلنه أو أحند برقنال يبدأوا أال غزاة خ جوا إنا املتسلمني اهلل يأم

.اللتسان كلمة يناقض هنا دلي ال إن اللتسان كلمة يف اإلسالم بظاه يكقفوا2

چروند يم بلرون شهر از چنشرد براي گوناس كه داده دستور را مسهمانان چخداوند

در سيالم ا ظياهر بيه و نماي يد تحقليق آنکه تا ؛نک د اددي با قتال و نشرد به شروع

وجيود چباشيد ت ياقض در چافيراد سيخ بيا كه دللهي زيرا ك د؛ چ بس دهافراد سخ

ندارد.

تمکين ج(

آنان و شود يم کشيده کفر به ايجامعه گاهي معتقدند که آنجا از ،جهادي هاي سلفي

عمال عصر اين در وظايفشان به يا دانند يم واجب خود بر ،اند مستضعف ،جامعه آن در




ياا کردناد چنين ،جاهلي هجامع کفر سبب به ،اسالم صدر مسلمانان که گونه نهما ؛کنند

ي راعصار . آناان چناين دهاد يشکيل را اسالمي دولت بتواند که گردد يشکيل جماعتي

1نامند. يم «يمکين»

نقد

و ندشد معتقد را يقسيميچنين ،است کاملي دين ،اسالم اينکه به اعتقاد با آنان او

،نامشارک باائح خاوردن حليت و مشرک زنان با ازدواج حليت و مدني احکام يرک بر

دارند.اصرار

نويسد يم ،«المسلم يکفير و الحکم» کتاب در ،«بهنساوي علي سالم مستشار»

وزوجاهتم كاف ا املجقم كان إن وسألقه: الفك هذا قادة احد م حوارا اج يت لرد

سكاا الا و ) يرول: اهللو عليه االمتسا سبب فام كف ن قد .(الكااافر اعصم ت املرشكات. زواج يبا، حيث امللكي العهد اي االسقضعاف عهد يف اننا قال:

احلكم؟ هذا يف الرشعي دليلک فام قلت:

قطب... سيد ع مافهمناه هذا2

گير ا كيردم: سيؤال او از و وگيويي نميودم چ گفي انديشيه ايي رهشران از يکي با م

؛انيد داشيته نگياه را خود يها زن گرا چكافرند لزن مردان همسران و اس كافر چجامعه

.«نداريد نگه خود همسري در را كافر زنان هرگز و» فرمايد: يم خداوند كه يدردال

همسيير داشيت كيه مکيي عصير يع يي ؛هسيتلم استضيعا عصير در ميا » گفي : او

.«بود جايز چمشرک

«گلس ؟ دکم اي بر تو شرعي دللل» گفتم:

«ايم... لدهفهم قطب سلد از را مطهب اي ما » گف :

گويد مي آنان نقد در ،بهنساوي علي سالم مستشارهمچنين ثانيا

.به بعد 533ر.ك: الحکم و قوية تکفير المسلم، سالم علي بهنساوي، ص .1

.552ة 553همان، صص .2


كفنار النننا يفاصنلوننا النذي هؤالء ان لبيب ك عر وحيري النظ يلفت الذي ان

مل وبالقنايل ي نالقشن يف اهلل ملشناركقه كاف وهو احلاكم نكف مل اننا یبدعو بزعمهم

بحكنم رضنوا انا كفنار وهم املحكومني النكف الننا وايضا كاف فهو الكاف يكف

هلنم: قين وهلذا واملحكومني احلكام نبائح يأكلون كام نبائحنا يأكلون هؤالء الكاف

. منها... تأكلون فلامنا واملرشكني الكف ة نبائح هذه ان

و اا الكتاب حل لكم ) يرول: یتعال اهلل ان قال: م منهمي أ فرين (و طعام ال

. الكقاب... اه تعقبوننا ال انكم هلم:1

كيه چ ايي اسي سيازد يمي متحلر را خردم دي هر عقل و اس توجهدرخور آنچه

را دياكم آنيان ميا كيافريم؛ گيون گميان به ؛ زيراك د يم جدا خود از را ماچ آنان

در خيدا شيريك را خيود گيون اسي ؛ كيافر داكمچ كه يدردال ؛يما نکرده تکفلر

. اسي كيافر چنک يد تکفلير را كيافر هركسيي كيه واس آورده دسا به چتشريع

؛ك يلم ينمي تکفلير را جامعيه ميا دان يد ؛ زييرا همچ ل ]آنان ما را از خود جدا ميي

. اميا بيا ايي نيد كافر چ افراد جامعهكافر دکوم به رضاي صور، در كه يدردال

و داكميان هياي يقربيان ميا كيه گونيه همان ؛خورند يم ما هاي يقربان از آنان دالچ

كافر افراد هاي يقربان ها يا» شود: يم گفته آنان به براي همل چ و خوريم يم را مردم

«....؟!خوريد يم آنها از گرا اس چ مشرک و

اهيل طعيام و» فرماييد: يمي متعيال خداونيد گوي يد كيه يمدر پاسخ چآنانبرخي از

چهيم كتا اهل از را ما شما» شود: يم گفته آنان به «.اس دالل شما براي كتا چ

. آوريد... ينم دسا به

طاغوت به کفر د(

متاداول عنااوين و مفااهيم از ،معاصار جهاادي هسلفي اصطالح در «طاغوت» مفهوم

گويد مي ،آن يوصيف در «فقي حامد محمد شيخ» است.

.552ة 553صص ر.ك: الحکم و قوية تکفير المسلم، .1


عبادة ع وصده العر مارصف ك الطاغوت ان التسلف كالم م يتسقخل الذي

واالننس اجلن م الشيطان نلک يف سواء ول سوله هلل والطاعة الدي واخالص اهلل

األجنبينة بنالروانني احلكنم بالشک: نلک يف ويدخ وغريها واألحجار واألشجار

الندماء يف بنه حكملني االنتسنان وضنعه منا كن من وغريها ورشائعه االسالم ع

ونحو واخلم ال با وحت يم احلدود اقامة م اهلل رشائ هبا وليبط واالموال والف وج

نفتسنها والرنوانني ومنفنذهيا بنفونهنا وحتميهنا حتللها الروانني هذه اخذت مما نلک

طواغيت. م وجوها و وواضعوها طواغيت1

پرست از را ب ده كه اس گلزي هر چطاغو، كه آيد يم دس به چسهف كالم از

مسيلرچ ايي در خيواه دارد؛ يبيازم چرسول و خداپلروي از و دي اخالص و خدا

در چشيك بيدون .لزهيا گ ديگير و ها س و درختان يا انس يا باشد ج از شلطان

ديگير و آن شيرايع و اسيالم از بلگانيه قيوانل بيه دکيم چشيود يم داخل مورد اي

دکيم چاميوال و نواملس و ها جان مورد در تا اس كرده وضع چانسان كهگلزهايي

چآنهيا امثيال و شيرا و ربيا تحيريم و ددوده اقام از را الهي شرايع آنها با و نمايد

و دمايي تحي و بيوده اسيالم قوانل بردن بل از درصدد كه قوانل ي ؛ك د باطل

ميرو و يده ك وضع واس طاغوتي همگي چقوانل اي .اند گرفته قرار چآنان نفوذ

باشد. يم طاغو، چآنها

گويد مي ،«عبدالعزيز عبدالقادر»

كن الطواغينت انصنار تكفنري يف مناطات عدة اجقام التسابرة األدلة م ويقبني ...

اليه املقحاكم احلكم طاغوت وهو الطاغوت سبي يف ققاهلم بذاته... هلم مكف منهم

مننات وهنذا الكناف ون واحلكنام لوضعيةا والروانني الدساتري هنا وهو اهلل دون م

ي و ) :یتعال لروله مكف ا لان كفروا ال بيل ف يقا 2.(الطاغات

.55و 53شحاده، صص، مروان «تأصيل الخطاب السلفي»السلفية الجهادية، مقاله .1

.693، ص5. الجامع في طلب العلم الشريف، ج2


كيه طاغو، ياوران تکفلر در م اط گ د اجتماعكه شود يم واض چسابقه ادل از ...

آن و غو،طيا راه در آنيان قتال جمهه از اس ... آنانه تکفلرك د چآنها از هركدام

بيه چاي جيا در اسي كيه شيده واقع دکم چخداوند جاي به كه اس طاغو، داكم

چم يياط اييي و اسيي كييافر داكمييان موضييوعي قييوانل و هييا دسييتورالعمل مع يياي

نشيرد طياغو، راه در كافرنيدچ كيه آنهيا و»فرمايد: مي خداوندزيرا ؛اس كفرآور

«.نماي د مي

جهاد ( ه

مفهاوم ،اسات اساتوار آن بر ،جهاني يا وطني جهادي هسلفي قوام که اصلي ينبارزير

قارن در ييمياه ابن سپ و شدايجاد حنبلي مذهب در ،ابتدا که مفهومي ؛باشد مي جهاد

از آن ،عبادالوهاب بان محمدنيز، دوازدهم قرن در ودوباره استعمال کرد ، آن راهشتم

و رسايد قطاب سايد و مودودي رفک به ،اخير هده چند اين دراستفاده کرد. اين مفهوم

او کارد. بااز ،البناا حسن شيخ ،گروه اين ماس و المسلمين اخوان افکار در جايگاهي

نويسد يم «الجهاد » در

يفةنالش املوتة متوت كيف تع ف و املوت صناعة حتتس القي األمة ان االخوان! اهيا

اال انلننا الذي الوهم وما اآلخ ة يف الداخل والنعيم الدنيا يف العزيزة احلياة اهلل هلا هيب

توهنب املنوت واح صنوا عظنيم لعم انفتسكم فاعدوا املوت وك اهية الدنيا حب

يف جعلقمنوه فنان واحدة م ة ال ا اليكون وانه منه البد املوت ان واعلموا احلياة لكم

تظفن وا الك يمنة للموتنة فناعملوا اآلخن ة وثنواب الدنيا ربح نلک كان اهلل سبي

سبيله. يف االسقشهاد واياكم اهلل رزقنا الكاملة بالتسعادة1

شيراف بيا گگونيه كيه دانيد يمي وشمارد خو مي را مر كه امتي برادران! اي

ارزانيي او بيه را آخير، درهملشگي نعم و دنلوي عزيز زندگي خداوند لردچبم

.313مجموعة رسائل االمام الشهيد حسن البنا، ص .1


از كراهي و ليا دن ديب مگير باشيد؛ كيرده ذلليل را ما كهنلس خلالي و دارد يم

بيه تيا باشيلد دري مر به و لدك آماده بزر كاري براي را خود پس .مر

اگر .اس مرتشه يك ت ها و اس دتمي چمر كه بدانلد و شود داده زندگي شما

بيراي پيس اسي . اخيروي ثيوا و دنليوي سود آن چدهلد قرار خدا راه در را آن

كرام چشما و ما به خداوند برسلد. لكام سعاد، به تا ؛ك لد عمل چكريمانه مر

فرمايد. روزي چخود راه در شهاد،

گويد مي «قرضاوي»

من األخنرية امل حلنة متثن القني قطنب سيد الشهيد كقب ظه ت امل حلة هذه ويف

اجلهناد واعنالن اآلخن ي من العالقنة وقطن املجقم بقكفري تنضح والقي تكفريه

كافة. الناس عىل اهلجومي1

كيه يا مردهيه ؛شيد آشيکار چقطيب سيلد شيهلد هياي كتا كه بود مردهه اي در

بيا ه عالق قطع و جامعه تکفلر به كه يا مردهه اوس ؛ تکفلر از اخلره مرده نمايانگر

بود. مردم تمام بر عمومي جهاد ناعال و ديگران

گويد مي «ابوقتاده» به معروف «ابوعمر»

وبتسنبباالمة هلذه البغض م عليه هم ما بتسبب االرض يف مفتسدون احلكام هؤالء

وهنؤالء االرض يف املفتسندي بجهاد املؤمنني ام قد واهلل الشيطان برشيعة حكمهم

رشيعنة عن بناالع اض ونلنک ول سوله هلل حماربة م تردم ما فيهم اجقم احلكام

ان فالواجنب االرض يف واالفتسناد والتسنة الكقاب ألحكام اخلضو وت االسالم

منهم. االرض تطه حقى قيام ك عليهم االسالم اه يروم2

بيه و انيد امي ايي دشيم ان چآنيان زييرا باش د؛ مي زمل در مفسدان چداكمان اي

مفسدان با جهاد به را نامؤم چخداوند كه يدردال ؛ دينما يم دکم چشلطان شريع

.333اولويات الحرکة االسالمية، ص .1

.33. لماذا الجهاد، ص2


سيول ر و خيدا بيا كيه ندا كساني چداكمان اي ملان و اس داده فرمان چزمل در

ادکيام بيه انيد. آنيان روي برگردانيده اسالم شريع از زيرا باش د؛ مي نشرد دردال

نماي يد. از ايي رو برپا ميي افساد چ فت ه وزمل روي وك د نمي عمل چس و قرآن

چوجودشيان از را زميل تا نماي د قلام آنانعهله نلروچ تمام با كه اس اسالم اهل بر

ك د. پاک

،جامعاه باه اساالم بازگرداندن ضرورت و جديد جاهليت با همبارز براي قطب سيد

مادعي کاه کسااني باا ! جهادکساني چه با جهاد دهد. اما يم را مسلحانه جهاد پيشنهاد

اند. يدهنورز کفر ،فاسق و ظالم حاکم به ولي ،بوده اسالم

گويد يم او

اإلسنالم قنام ىمقن هوأنن األرض هنذه يف والباطن احلق يقعايش ال أن الدائم الشأن

رمناه للعبناد العبودينة من اإلنتسنان وحت ين للعاملني اهلل ربوبية إلقامة العام بإعالنه

علنيهم يندم كنذلك هنو وانطلق قط يتساملوه ومل األرض يف اهلل لتسلطان املغقصبون

التسننلطان نلننك األرض يف اإلنتسننان عنن وينندف سننلطانم منن الننناس ليخنن ج

يكنون ىحقن القح ين ي اجلهنادي االنطال معها يرف ال دائمة ةحال... . الغاصب

هلل. كله الدي 1

هرگياه و ك يد ينم زندگي زمل اي روي چباطل و دق كه اس اي دائمي دال

كيردن آزاد و عالمليان خيداي ربوبلي ه اقامي چ بيراي خيود عمومي اعالن با چاسالم

نشيانه را اسيالم چ زمل روي خداه سهط غاصشان چكرد قلام چب دگانپرست از انسان

و بوده پلشرف دال در چ هموارهاسالم ولي .نگهاشت د سالم را آن هرگز و دگرفت

وك د خار چآنانه سهط از را مردم تا اس كرده مي خرا آنها سر بر را ها كاخ]

جهاد با كه دائمي اس دالتي اي و نمايد دور انسان از را غاصب داكم آنه سهط

باشد. خدا براي دي تمام تا اس ههمرا چبخ يآزاد



نقد

و قادرت و زور از ،دشامنان مقابال باياد گااهي که نيستيم مسئله اين منکر ما او

باا رعايات و ضارورت هنگاام و نيست دردي هر دواي ،جهاد ولي .کرد استفاده ،جهاد

يابد. مي ضرورت ،خاص يطشرا

باراي صاالحش سلف از ي کدام که کند يأمل بايد ،است سلفي که قطب سيد ثانيا

است. زده کاري چنين به دست ،جامعه در اسالم کردن پياده

کاه باود علت بدان ،کرد مقابله صفين و جمل اصحاب با 7علي حضرت اگر ثالثا

در اساالم حضارت باراي اجاراي آنکاه نه ؛بودند نموده نانامسلم امنيتعليه قيام آنان

باشد. نموده هادج و کرده قيام ،حکومتش عصر جامعه

و اسات اهاداف باه رسيدنبراي متعارف يلوسا از يکي ،زور از هاستفاديرديد، بي رابعا

کادام و باا افرادي چه با همراه که اينجاست ساال ولي .ندارد اسالمي امت به اختصاص اين

ربا و دانناد ب آن متاولي را خودشاان و نناد ک اسالم ادعاي ،گروهي کند يم کفايت آيا !شعار

کاه ييها جنگ چه !بدانند حق صاحب را خودينها و گردند مسلط ،مردم يها خون و اموال

است! شده ريخته ،زمين بر که ييها خون چه و، صورت گرفته ادعاها اين براسا

تبري و تولی و(

بيازاري و آناان ياري و مامنان با دوستي ،جهادي هسلفي نزديولي و يبري از مقصود

است. آنان با نبرد ومنان دش و کافران از

گويد مي «مقدسي ابومحمد»

القوحيند یعن اوثنق م هو الذي والباء الوالء هو غريه ع القيار هذا يميز الذي

ينبأ ان املوحند عىل الواجبات اول م ان كام .«اب اهيم ملة» كقابنا يف نلک بينا وقد

. اهلل... دون م عبدت القي الكثرية واملتسميات املقف قني باالرباب ويكف 1

.2/1/5332. صحيفة العصر االلکترونية، حوار مع ابومحمد المقدسي، 1


از كيه اسي تشيري و تيولي چسيازد يمي جيدا هيا گيروه ديگير از را گروه اي آنچه

كتيا در را مطهيب ايي ميا و ديي آ يم دسا به چتودلد يها سمانير يتر محکم

شخ يکتاپرسي چ بر واجشا، ل نخست از نموديم. تشلل «ابراهلم مه » نام به خود

پرسيت غلرخيدا از كيه بسيلاري يهيا نيام وگون از خيدايان گونيا كيه اسي اي

. ورزد... كفر چ بلزاري جويد و به آنانشوند يم

جهادي سلفي يها حرکت سياسي مباني. 4

باه در اينجاا، کاه دارناد خاصي هاي يدگاهد ،سياسي مسائل در ،جهادي سلفي گروه

کنيم يم اشاره ،آنها مباني از برخي

سياسی يها نظام الف(

گويد مي «فرج لسالمعبدا محمد»

او الصنليبية سواء االسقعامر موائد عىل ت بوا االسالم ع ردة يف العرص هذا فحكام

عروبنة من اعظنم امل تند عروبة بان التسنة اسقر ت ولرد الصهيونية... او الشيوعية

. الرقال... اه م هو ليس الذي االصيل الكاف 1

پيرورش چاسيتعمار يهيا سيفره بير و اند ماسال از ارتداد دال در چعصر اي داكمان

آن بير قطعيي سي و ...هيا سي لونلصه يا ها س لكمون يا ها يشلصه خواه ؛اب دي يم

تير لسي گ چنلسي قتيال اهيل از كيه اصيهي كيافر كلفير از چمرتيد كلفير كيه اس

. ...باشد يم


ان واحلريرنة مردسنة أرضكن الردس حت ي هو اليوم اجلهاد ميدان بأن قول وهنا

9اهلل رسنول ولكن متسنلم كن عنىل واجنب رشعني ام املردسة األرايض حت ي

احلاسمة احللول ويردم يرض وما ينف ما يع ف انه اي فط كيس بانه املؤم وصف

.333و359صصلرافوون، . ا1


اآليت: توضيح تتسقلزم نرطة وهذه اجلارية

د.البعي العدو ققال م اوىل الر يب العدو ققال ان اوال :

هنذا هن اآلن: فالتسنؤال النرص حترق وان حقى سقنزف القي املتسلمني دماء ان ثانيا :

الكناف احلكنم لصنالح هو النرص هذا ان ام الرائمة االسالمية الدولة لصالح النرص

اننام احلكنام وهنؤالء اهلل... رش عن اخلارجنة الدولنة ألركنان تثبيت وهو الرائم

وان االسالمية غري اغ اضهم حتريق يف الوطنية تسلمنيامل هؤالء افكار ف صة ينقهزون

وال متسنلمة وقينادة متسنلمة راينة حتت يكون ان جيب فالرقال االسالم ظاه ها كان

نلک. يف خالف

بالرضناء فالبندء احلكام هؤالء هم االسالم بالد يف االسقعامر وجود اساس ان ثالثا :

ن كز ان فعلينا للوقت مضيعة ال ا هو وما مفيد وغري جمد غري عم هو االسقعامر عىل

العلينا هني اهلل كلمة وجع بلدنا يف اوال اهلل رش اقامة وهي االسالمية قضيقنا عىل

بالنظنام واسقبداهلا الكاف ة الريادات تلک اققال هو االول اجلهاد ميدان ان شک فال

االنطالقة. تكون هنا وم الكام االسالمي1

سيرزمل م زله به چقد( نمودن آزاد چامروز جهاد ملدان كه س ا قولي چاي جا در و

شرعيوظلفه چمقد( يها لسرزم كردن آزاد كه اس آن دقلق و اس مقد(

معرفيي چباهوش و زيرک را مؤم چ9خدا رسول ولي .اس مسهمان هر واجب و

بيراي را ييهيا راه و ش اسيد يمي را خود يضررها و م افع مؤم چ يع ي اس ؛ كرده

كيه اسي اي مسيئهه ايي و اس مشکال، هك د دل كه گهارد يم چخود پلشروي

:باشد يم توضلحا، اي نلازم د

اس . دور دشم با نشرد از سزاوارتر چنزديك دشم با نشرد اوال:

ايي سيؤال ديال به دسي آييد. پلروزي تا زدير يم مسهمانان يها خونهمانا ثانلا:

مصيهح بيراي ييا اسي اسيالمي دول مصهح اي بر چپلروزي اي آيا كه اس

.336. الجهاد الفريوة الغائبة، ص1


الهيي شيرع از خيار دولي اركيان ه ك يد لي تثش كيه ي اسي كيافر داكم دکم

افکيار تيا دباشي ميي فرصيتي آوردن دسي بيه درصيدد چداكمان اي و ...باشد يم

آن گرگيه ؛سيازند آمياده چخيود غلراسيالمي اهدا براي تحقق را وط مسهمانان

و اسيالمي پيرگم زيير چج و نشرد بايد رو ازاي اس . مياسال چظاهراهدا چ به

نلس . خالفي چمسئهه اي در و باشد مسهمانان رهشري

شيروع . پيس انيد داكميان همل چاسالمي يكشورها در استعمار وجود اسا( ثالثا:

وقي هك يد ضيايع فقط و اس ثمر يب و دهيفا يب كاري چاستعمار نابودي به كردن

چآن و نميايلم تأكليد چخيود اسيالمي ه وظلف بر كه الزم اس ما بر راي . ب ابباشد يم

شيکي .الهيي ه كهمي بيردن بياال و خود يشهرها در الهي شرعه اقام از اس عشار،

جيايگزي و كيافر رهشيران ايي بيردن بل از همان چجهاد ملدان ل نخست كه نلس

.شود يم شروع چديآزا كه جاس يا از و اس كامل اسالمي نظام به آنها نمودن

جهادي سلفی يها حرکت نزد ،تغيير استراتژي ب(

ياالش حاال در که است اسالمياي ريشه يها حرکت از ،جهادي سلفي يها حرکت

گويد مي صالح» باشد. يم موجود يها نظام يغيير براي

متسنلم كن عنىل عني ف ض االسالمية الدولة واقامة احلكومات هذه لقغيري فاجلهاد

. متسلمة...و1

و ميرد هير بير عل ي واجب چاسالمي دول ه اقام و ها دکوم اي تغللر براي جهاد

. اس ... مسهمان زن

جهادي سلفی فکر در کراسیودم ج(

گويد مي گروه اين متفکران از ،«السيف ابوعمر»

وبنني بينهنا واجلم القوفيق وليس لإلسالم املخالفة باألنظمة الكف يرقيض وااليامن

به نقل از او. .25ة 33، صص3. النبي المسلح، سيد احمد، ج1


وبنني االسالم بني توفيق اىل األحزاب او األف اد م ی يتسع م كحال وهذا االسالم

عيةنالشن األحكام ومجي القرشي كان وملا الطواغيت... م غريها او الديمر اطية

ك كان املذكورة اآليات عليه دلت كام ال بوبية خصائ م قدرية او كونية كانت

اهلل. م وارشكه ربا املرش نلک اختذ قد اهلل ي نتش غري ترشيعا اتب م 1

ايي بل توان ينم و اس اسالم با مخالف يها نظام به ورزيدن كفر مقتضي چايمان

تيالش كيه اسي ادزابيي ييا افيراد ديال مثل اي و كرد جمع چاسالم بل و ها نظام

و اي يد... نم جميع چطاغو، ازرا هايا غلر يا كراسيودم بل و اسالم بل تا ك د يم

؛اسي ربيوبي خصوصيلا، از مقيدر ييا تکوي ي شرعي ادکام تمام و تشريع گون

چالهيي تشيريع رلي غ چتشيريعي از كه كسره چدارد دالل آن بر چآيا، كه گونه آن

شيريك خيدا با و آورده دسا به خود پروردگار را ك ده تشريع آن چك د پلروي

.اس نموده

جهادي سلفی ديدگاه از فلسطينه قضي د(

يشاکيل هنگاام از ،جهاادي سالفي خطابمهم يمحورها از يکي ،فلسطين موضوع

درنياز اکناون هام .اسات م، باوده 1998 ساال در ،ها يبيصل و يهود با نبرد جهاني هجبه

اين موضاوع «الظواهري ايمن» ،دستيارش و « دن بن اسامه» قبيل از ،آن رهبران سخنان

از يکاي را م1945 ساال انقالب رهبر ،«قسام عزالدين شيخ» يوان يم بلکه .شود يمديده

آورد. حساب به ،يتانيابر استعمار عصر در ،جهادي سلفي مقاومت هاي يتشخص

گوناه ايان ولاي ، ديار وارد شادند، فلساطين هقضاي در ،جهادي سلفي گروههرچند

را باي غر هکران، اسرائيلآنکه از بعد م،1968 سال از ،اسالمي و عربي عالم در ها حرکت

و باود المسالمين اخاوان سوي از ،آن شروع که شدند اسرائيل با نبرداشغال کرد، وارد

بسياري يها جنگ در کهبود «عزام عبداهلل» ،فلسطيني شيخ ،آنان ميان افراد ينير شاخص

.53و 53. السياسة الشرعية، ابوعمر السيف، صص1


اساالمي و عرباي عاالم در ،کناوني مجاهادان روحي پدر را اورو نيازا و نمود شرکت

1دانند. يم

جهاديه سلفي نگاه رد زن ( ه

اصاطالح باه اا هجاومي جهااد در ان رازنا مشاارکت ،جهاادي هااي يسلف گرچه

جهااد باه فتاوا ،آناان از برخي ،سوريه هقضي دريازگي به ولي ،2اند دهکر منع ا خودشان

ايان .کشااندند فحشاا و فسااد به را زنان و دختران از بسياري ،راه اين از و ندداد نکاح

سافر بازگشات از در ياون نمسائو از يکاي که يافت گسترش يا اندازه به ،موضوع

3آورد. ميان به ،يونسي ندخترا از بسياري شدن باردار از سخن ،سوريه

کنوني عصر در جهادي سلفي يها حرکت انتشار. 5

هاا حرکت اين شروع .اند شده ظاهر اي، گسترده طور به ،جهادي هسلفي ،اخير هده چند در

،آنهاا رأ در و اناد ياده عق ايان گاذار ياه پا کاه باود متفکراني از گروهي طريق از ،مصر در

دو ايان .بارد ناام «» و «جهاد جماعت» ،او از پ و قطب سيد از يوان يم

شدند. پديدار ،اسالمي و عربي يکشورها در که بودند ييها حرکت ديگر اسا ،گروه

گاروه نياز و اردن در ،جهاادي سلفي يها روهگ ،ميالدي هشتاد يا هفتاد يها سال در

،مايالدي ناود هدها اوايل و هشتاد هده اواخر در و درآورد سر ،عربستان در ،«جهميان»

جماعات » ،آناان پيشااپيش و جهادي سلفي يها گروه از يعدادي و «ا نقا » گروه

هدها اواخر ،مغرب در و «قتال و دعوت براي سلفي جماعت» و ليبي در «مقايل اسالمي

شد. يشکيل «مغرب جهادي هسلفي» گروه ،نود

از. بدين يرييب، آورند روي جهادي يها گروه به ،جوانان يا شد باعث ،عراق اشغال


.63. المرأة و السياسة، حسن ابوهنية، ص2

. رجوع شود به سايت التقدمية.3


،جملاه آن از کاه گرفات شاکل عاراق در ،جهاادي سالفي يها حرکت م،2004 مار

،«القاعده» گروه نام با که کرد اشاره ،«» و «الجهاد و التوحيد» گروه به يوان يم

جناد » ،«ا نصاار » قبيل از ،جهادي سلفي يها گروه نيز لبنان در کردند. يم فعاليت

،«ا ساالم جايش » نام با ييها گروه نيز فلسطين در و شد يشکيل «ا سالم فتح» و «الشام

گرفت. شکل «ا سالم فتح» و « جيش»

و اسااالمي يکشااورها و نااديافت گسااترش ،زمااان ماارور بااه ،يشااکيالت گونااه ياانا

يماام کاه کنايم يما مشااهده نياز اکنون هم ند.برگرفت در ،عالم سرياسر دررا غيراسالمي

بشاار » نظاام عليه و اند شده جمع عراق و سوريه در ،يقليدي حتي و جهادي هايسلفي

نظاام حکومات يشاکيل درصادد ،خاود خياال به و جنگند يم ،عراق حکومت و «اسد

باشند. مي اسالمي خالفت يا دولت اسالمي عراق و شام نام به ،اي ارچهيکپ اسالمي

جهاديه سلفي مهم يها تيشخص. 6

در که آورد حساب به ،جهادي سلفي هاي يتشخص ينبارزير از يوان يم را زير افراد

باشند مي گروه اين انپرداز يهنظرواقع از

مباادي » ،«القارآن فاي المصطلحات» ،او مالفات از؛ مودودي ابوا علي الف

است. «» و «ا سالم

. وياسات انديشاه ايان بارز هاي يتشخص ازباشد و مي مصري اوقطب؛ سيد ب

لهاذا المساتقبل » ،«الادين هاذا » ،«القارآن ضاالل في» قبيل از ،ييها کتاب در را افکارش

،يشها کتاب ديگر و «مقومايه و ميا سال التصور خصائص» ،«الطريق في معالم» ،«الدين

است. آورده

فلسطين. ،«يافا» از ،سريه صالح ج

فلسطين. ،«جنين» از ،عزام عبداهلل د

مصر. الجهاد گروه رهبر فرج، عبدالسالم محمد ه


کاه عبدالقادر عبدالعزيز و فضل دکتر به مشهور و مصري طبيب شريف، امام سيد و

اساالمي يهاا حرکات نازد ،مهام مراجع از واست فقهي ياه کتاب از يعدادي نويسنده

آيد. يم حساب به ،جهادي

است. بوده ا زهر شيوخ از ،جدش که است مصري طبيب الظواهري، ايمن ز

م،2001 ساال از کاه اسات ثرويمند هطبق از و عربستان کشور از دن، بن اسامه ح

.نمود مشارکت ،افغانستان در ها يستکمون با جهاد در

بساياري يکشاورها به اش خانواده با همراه که است نابل از ،مقدسي ابومحمد

است. نموده هجرت

و باوده زناداني ،لنادن در سال سه و کرده يم زندگي اردن در ،فلسطيني هابوقتاد ی

نماوده ياأليف ،«الجهااد لما ا» و «ا جتهاد و الجهاد» يها نام به ،جهاد هدربار ييها کتاب

است.

امنيتاي دساتگاه دسات باه کاه ساعودي «البتار شيخ» به معروف ،عبيري يوسف ک

شد. کشته ،عربستان

در و آياد يما حسااب باه «چچن» در نامجاهد رهبران از يکي که سيف ابوعمر ل

باشد. يم عربستان کشور از ،اصل

که بود سوريه در «المسلمين اخوان» براي جنگجو پيشتازان از ،سوري ابومصعب م

،اومهام يها کتاباز و کرد يم فعاليت ،طالبان حکومت يرسان اطالع و اعالم وزارت در

باشد. يم «» و «»

دارد. جهاد مسائل هدربار بسياري يأليفات که هسورياز طرطوسي، ابوبصير ن

، او را باه عراق ابوغريب ندانز نزدي هواپيماهاي آمريکايي، که شامي ابوان

1.اندندرس قتل

.336ة 331تحوالت الخطاب السلفي، صص .1


جهاديه سلفيمهم يها کتاب. 7

. جهادي يها حرکت از سخن ،آنها در کهمهمي يها کتابدر اينجا، به نام برخي از

کنيم ، اشاره ميآمده ميان به

قطب؛ سيد اثر ،الطريق في معالم الف

مودودي؛ اثر ،القرآن في المصطلحاتب

سريه؛ صالح اثر ا يمان، ج

فرج؛ عبدالسالم محمد اثر د

فلسطيني؛ هابوقتاد ، اثرا جتهاد و الجهاد ه

مقدسي؛ ابومحمد ، اثرابراهيم و

الظواهري؛ ايمن ، اثرالمر الحصاد و النبي يحت فرسان ز

عبدالعزيز. عبدالقادربن ، اثر«الشريف العلم بطل في الجامع» و « اعداد في » ح

اسالمي جماعت و الجهاد گروه منشورات. 8

اسات عباارت ،آنها ينير مهم کهاند کرده منتشر نيزرا هايي يهنشر ،جهادي يها گروه

قتاال حکم»، «احکامهم و الحکام اصناف»، «ا سالمي العمل ميثاق» از

.»و « ا سالم شرائع عن

جهاد به حکم در جهادي يها يسلف تبعيض. 9

،اساالمي کشاوري باه هاا يسات کمون هرگاهاست که چگونهپرسيد ها سلفي ازبايد

دهيد؛ مانند زمااني کاه شاوروي مي جهاد فتوايد، نکن مي اشغال را آن ود ننماي مي حمله

که اآلنحمله نمود يا مانند چچنبه روسيه که هنگامي ياسابق، افغانستان را اشغال کرد

،اساالمي کشاورهاي از يکاي کاه هنگامي ولي .يدا کرده جهاد ناعال سوريه دولتعليه

کساي ،گيرد يم قرار غربي کشورهاي و آمريکا يعرض مورد ،افغانستان يا عراق همچون

!کند ينم جهاد اعالن

و لزوم تحول در جامعه اسالمی جهادي تسلفي

همقدم

از بعاد ،اجتمااعي و سياساي نظران مسائل و صاحب اسالمي شناسان جامعه از برخي

و طارح ارائهبرآمدند يا با درصدد ،طاليي هدور ي از بعد اسالمي هجامعافول همشاهد

برخاي باه ،اي مقدمه کر باشوند. در اينجا، وضعيتاين از رفت برونموجب ،اي نظريه

نماييم. مي اشاره ،برير ديدگاه به آنها، مقايسهکنيم و ضمن مي اشاره ها ديدگاه اين از

اسالمیه جامع در تغيير ضرورت

مسالمانان ،9پياامبر پيروان يعملپذيرش نيز و شدرخشان يعاليم و اسالم ظهور از بعد

آنهاا از بلكاه ،ندگذاشات ياأثير هاا فرهنگ و ها يمدن يمام درينها نه و ندكرد يشايان پيشرفت

و ناد گذارد جاا باه نانامسالم و اساالم از را يعزيا با و پرافتخار دوران يك و ندگرفت يپيش

مسالمانان درخشاان، برهاه اين از گذر از بعد يول دادند. نشان ،جهانيان به را خود يسرفراز

بار ،دشامنان و افرانك كهاست رسيده يجاي به كار هامروز طوري که ند؛ بهرفت انحطا به رو

باه را انآنا بيكاران ثاروت و فرهنگ و يمدنيابند و مي سلطه انآنهاي سرزمين و نانامسلم

چگوناه ! مااثر باوده اسات ،وضاعيت ايندر پيدايش يعوامل چهراستي، به برند. يم غارت

دوباره به جهانيان نشان داد ! را اسالمآبروي واقعي و اعتبار يوان مي


اسالم انگيز اعجاب پيشرفت

و 9پيااامبر مكتااب در فرهيختااهافاارادي يربياات و حجاااز در اسااالم ظهااور بااا

كاه افكناد پريو ،يفكر و يجغرافياي يمرزها يفراسو در ياسالم خورشيد ،:بيت اهل

يحات را هاا يمادن يماام ،درخشان يمدن اين انجاميد. ياسالم فرهنگ و يمدن ايجاد به

گرفت. شكل ،ياسالم يمدن يطالي عصر ،يرييب بدين و داد قرار يأثير

نويسد يم «نهرو لعل جواهر»

ه بي يخفتگ دال درگويا چيمتماد قرون طول در كه عر نهاد ؛اس انگلز شگف

ناگهيان بيودچ خشير يبي و جيدا چافتياد يم اتفاق ينواد ساير در آنچه از و برد يم سر

آن سياخ ... رو و زيير و كيرد تهديد را دنلا چشگر يقدرت و نلرو با و شد بلدار

قدر،چ و نفس به اعتماد از را ايشان و ساخ بلدار را عر كه يا تازه فکر و نلرو

1. بود... «اسالم» چساخ سرشار

نيز فرمود =يمطهر شهيد

؛انيد گهاشته سر پش را يآور اعجا افتخار و عظم دوران چنانامسهم ترديد يب

جه آن از بهکه اند... بوده جهان دکمران چزمان از يا برهه در كه جه آن از نه

را باشيکوه و عظلم يتمدن و آوردند وجود به چيگلت په ه در چيلتحو و نهض كه

درخشان يها دهقه از ييک نلز اك ون و بود بشر مشعهدار چقرن گ دي كه كردند ب ا

2بالد. يم خود به آن داشت از چتمدن تاريخ كه رود يم شمار به بشرتمدن

گويد يمهمچنين ايشان

چياجتمياع يعيال يها نظام و اخالق ه رچ فهسفهچ ص ايعچ عهومچ رد ها قرن چمسهمانان

گرفت يد. يمي توشيه چآنهيا فيلض خيرم از چديگران و داشت د تفوق جهانلان همه بر

كيرده دليران را هيا عقيل و خلره را ها گشم كه ياروپاي انگلز دلر، و عظلم تمدن

.356 ة331، صص3. نگاهي به تاريخ جهان، ج1

.6. انسان و سرنوشت، مرتوي مطهري، ص2


بيل چيغربي غرض يب محققان اقرار به داردچ سلطره جهان سراسر بر امروز و اس

1اس . گرفته مايه چياسالم باشکوه تمدن از چديگر گلز هر از

گويد يم «گوستاولوبون»

ييع ي ] يمهحيد و كيافر قيوم ييك ك يد اقيرار كيه دارنيد عيار چليان ياروپا از] ها يبعض

و گيردد خيار چجهال و تود دال از چيمسلح ياروپااس شده سشب چمسهمانان

چ )مسيهمانان اعيرا زايليده اسيالم همل ياخالق نفوذ دارند... يم گاهن مکتوم را آن لها

آدملي طرييق در داخل چنمودند زبر و زير را روم سهط كه را اروپا يودش آن اقوام

خشير عهوم و ف ون و فهسفه را كه از آنچ به كهي بيي دروازه چانآن يعقالن نفوذ نلز و نمود

1بودند. لانياروپا ما استاد چسال شصدش تا و كرد بازبودندچ به روي آنها

‌اسالم پيشرفت عوامل

يگونااگون يهاا انگيازه و علل ،مسلمانان يفكر و يفرهنگ ،يجغرافياي يها پيشرفت

مربو ،ديگر يبعض و است آن يمحتوا و اسالم خود به مربو ،آنها از يبرخ كه داشته

يروانا خصاايص و روحياات باه مرباو نياز يبرخا و مسالمانان يتفعال و يالش به

نماييم را بررسي مي مورد سه اين از هريك اينك است. بوده مسلمانان

‌اسالم خود به مربوط عوامل .1

از گرفتاه، سرچشمه آن يمحتوا و اسالم خود از كه اسالم پيشرفت عوامل از يبرخ

است قرار اين

‌اسالم تعاليم و عقايداستواري و يسادگ الف(

روش ،يزنادگ رسام و راه و اخاالق در چه و يفكر يمباد و عقايد در چه اسالم،

.3، صانسان و سرنوشت. 1

به نقل از او. .9. همان، ص2


دارد. يابهام از دوربه و ساده واستوار

و هاا ينيكا همه سرچشمه كهنمايد را معرفي مي يكتا يآفريدگار جهان، يبرا اسالم

همين به منحصر را يزندگ همچنين .هاست محدوديت و ها نقص يمام از دور و كما ت

ثمارات ،هارك ياا ؛است قائلبه جهان ديگري )قيامت بلكه .ددان ينم دنيا هروز چند

ببيند. را خود اعمال

يفطار قوانين ،يآدم يسياس و ياقتصاد ،ياجتماع و يفرد شئون جميع يبرا اسالم،

خساران و يبدبخت مايه را آن از يسرپيچ و دهد يم ارائه را آسان و ياصول يها برنامه و

داند. يم

يروحاان و ياخالقا هايدساتور باه منحصار را خاود وظيفاه اينكه عين در اسالم،

از يبسايار عقياده باه دهاد. يما ارائاه را يمعنو و ياخالق يها روش يرينبر داند، ينم

و ياصاول خرافاات، هرگونه از بودن دور ،استواري ،يسادگ همين غرض، يب دانشمندان

باعاث ايان و دانند يم اسالم پيشرفتبزرگ عوامل از را يعاليم و عقايد بودن جانبه همه

شوند. جذب آن يسو به ،ديگر مذاهب پيروان از يبسياراست شده

قاريش از ياا باود آماده مكاه به ،«خزرج» قبيله از ينمايندگ به كه «زراره بن اسعد»

بگيارد، يماال و ينظاام كماك ،«او قبيلاه » ،خاود ديرينه دشمن كردن سركوب يبرا

گويد يم

انعنم» گفيتم او به چگهشتم يم 9محمد دضر، ارك از گون چدوم طوا ه گام

از نلکيوتر يسيالم چخيدايم كيه فرمود جوا در دضر، .«بخلر روز،» ؛«صباحا

.«باد شما بر درود» ؛«عليكم سالم» بگويلم: اي که آن و اس آموخته ما به چاي

نياز 9پياامبر «يكنا يم دعوت چه به مرا كردم عرض حضرت به» گويد يم اسعد

فرمود قرائت را ياتآ اين

ي إحسمانا و ال ) كاا اإ شيئا و االاادل تشال ل ما حرم ربكم عليكم أ

قل عالاا أ

همر والدكم م إملق ن نرزقكم و إياهم و ال تقربماا الفمااحش مما تقتلاا أ


ماكم امإ من ق ذلكمم و إال اماق ها و ما بط و ال تقتلاا انلفس المي حمرم الل

حسمم حممت يبلمم *لعلكممم تعقلممان و ال تقربمماا مممال المميم إال اممالي س أ

مز وفاا الكيمل و اله و أ شد

معها و إذا قلمتم أ ان االقسم ال نكل من نفسما إال و

رون اكم اإ لعلكمم مذك وفاا ذلكم و أ (فاعدلاا و لا اكن ذا قرىب و اعهد الل

201و202)انعام: اي کيه بخيوانم: رايتيان ب چاسي كرده درام شما بر پروردگارتان را آنچه بلايلد بگو

از را فرزنيدانتان و ك ليد ينلکي ميادر و پيدر بيه و ندهلد قرار خداهمتاي را يگلز

نزدييك زشي يكارهيا به و دهلم يم يروز را آنها و شما ما نکشلد؛ فقرچ ]تر(

قتيل به شمردهچ محترم خداوند كه را يانسان و پ هان گه و باشد آشکار گه نشويد؛

بيه را شما چخداوند كه اس يگلز اي استحقاق . يرو از ]و قد به مگر نرسانلد؛

يبيرا ]و صيور، بهتيري به جز يتلمچ مال به و تا بل ديشلد. اس كرده سفارش آن

عدال به را وزن و پلمانه دق و برسد خود رشد دد به تا نشويد نزديك اصالح چ

كيه يه گيام و لمك ي ينمي تکهليف چاش يتواناي مقدار به جز را كس هلچ ؛ك لد ادا

ميورد در اگر يدت نمايلد؛ رعاي را عدال چك لد ]و داوري مي گويلد يم يسخ

چخداونيد كيه اسي يگلز اي ك لد. وفا داخ پلمان به و باشد بوده ]شما نزديکان

آن از اسي چ مي مسيتقلم راه ايي شيويد. رمتيهك تا ك د يم سفارش آن به را شما

راه اوچ از را شيما كيه نک ليد يپلرو چ يانحراف ]و راك دهپ يها راه از و ك لد يپلرو

تيا ك يد يمي سيفارش آن بيه را شيما چخداونيد كيه اسي يگلز اي سازد؛ يم دور

ك لد. پلشه يپرهلزكار

چنان آن بود، پيرايه يب واستوار يعاليم و درست عقايد رشته يك يگويا كه آيات اين

كاه نماود اساالم اصاالت و واقعيات مجذوب را او و كرد اثر «زراره بن اسعد» روح در

1آورد. اسالم همانجا

.16 ة13، صص5. سيره ابن هشام، ج1


اساالم دربااره ،«يراديوي يها شخصيت» مجله مدير ،يآمريكاي «ركيول دونالد» استاد

نويسد يم ،خود آوردن

و ياسيالم عقليده يسيادگ چجمهيه آن از كيرد؛ جيه اسيالم به مرا يزياد عوامل

ايمان يك بهکه ؛اس مشهم نه و دارد يگپلچلد نه چياسالم عقلده اس . آنآساني

داصيل انسيان يبيرا چآفيري بيديع نظام در دق و عقل راه از كه اس يا ساده

ميؤم چتوانيا و دانا آفريدگار به را يآدم چ به يقل چگلز دو همل رعاي و شود يم

تيو بيه اسيالم چيآورد ايميان وجيودش بيه و يش اخت را خدا كه يه گام سازد. يم

از يبسيلار اسي ... تير نزدييك انسيان بيه چگيردن ر از خيدا كيه دهيد يم تعهلم

غلير و معيامال، در گيه و عشيادا، و عقاييد در گه چاسالم يها يخوب و ها يسادگ

بيه مي كيه گردييد باعيث برشيمارمچ را آنها همه نلس مقدور برايم فعال كه آنها

1. گردم... معتقد اسالم

مارگ روز ياا )هجارت زماان اين از 9محمد» نويسد يمنيز «لون وان هندريك»

پياروان باه كه يآيين اينكه ييك يافت يوفيق علت دو به خويش، اقدامات يمام در خود،

2.«بود... ساده بسيار ،داد يعليم خويش

‌اسالم جامعيت ب(

دور فهام، قابل ،عصر همان مردم يبرا ،نزولشان زمان در ،يآسمان اديان همه گرچه

،يناادان و شاوم اغاراض وجود زمان، گذشت اما است، بوده جانبه همه و دهسا ابهام، از

جانبه همه و يسادگ از را آنها كه اند بوده يعوامل جديد، مقتضيات و حواد آمدن پديد

و يپيچيادگ ناه اسات؛ دور باه مسائل، اين همه از اسالم يول است. كرده خارج ،بودن

يهاا يآزاد ناه ،كناد يما يصاويب را يطبقااي اختالف و ينژاد يبعي نه ،دارد يابهام

.35. لماذا اخترت الدين االسالمي، ص1

.33. تاريخ بشر، ص2


دهاد، ناه زنادگي را ينهاا بدون مارز ماي يآزاد ،انسان به نه و كند يم سلب را مشروع

ناه وباشاد داند، نه مخالف بهره بردن از زندگي دنيا ماي پرداختن به کارهاي مذهبي مي

عامال . .و.. گيارد يما نادياده را فارد و جامعاه يمعناو و يماد ينيازمند يرين كوچك

باودن جانباه هماه و باودن فهام قابل و يپيراستگ همين ،اول درجه در اسالم، پيشرفت

است. آن قوانين

کند نقل مي« سيره حلبيه»نويسنده کتاب

دعيو، خدا دي به را آنان و ديد را «شلشان يب » قشلهه بزرگان از ت گ د چ9پلامشر

و دهليد يگيواه خدايگانگي به هك ك م يم دعو، را شما» فرمود: آنان به و نمود

بيا مخالف به چقري زيرا ك لد؛ ييار و دهلد پ اه مرا. خدايم پلامشر چم كه بدانلد

رهيا را ديق و گرفتيه را باطل ك دچ يم تکهيب را او پلامشر چاند برخاسته خدا اوامر

«.اس سپا( و دمد شايسته و نلاز يب كه خداس و اند كرده

چيگلز گه به ديگر» گف : چبود رو خوش يمرد و «مفروق» م نا كه آنها از ييک

مفيروق فرمود. تالو، او يبرا را انعام سوره 202 آيهچ 9پلامشر ؟«يك يم دعو،

سيپس .«شي اختلم يمي ميا چبيود ميردم سيخ از اگر .نلس مردم سخ اي » گف :

فرمود: قرائ را آيه اي چدضر، ؟«يك يم دعو، گلز گه به ديگر» گف :

مر االعدل و ال ) يأ نكر إن الل حسان و إيتا ذا القرىب و ينع ع الفحشا و ال

رون بيه بخشي و ادسيان و عيدل بيه خداونيد »؛ (و الغ يعظكم لعلكمم مذك

شيما بيه خداونيد . يد ك ميي نهي ستمچ و م کر و فحشا از و دهد مي فرمان چنزديکان

00)نحل:«. شويد رمتهك شايد .دهد مي اندرز

.يك ي يمي دعيو، چنليك اعميال و اخيالق يتميام به تو كه خدا به» گف : مفروق

چورزيدنيد يدشم تو با و كردند تکهيب را تو و گرداندند يرو دق از كه يمردم

2«.اند گمراه سخ

.2، ص5حلبيه، ج . سيره1


‌وجدان اقناع و استدالل قوت ج(

خشاك اساتد ل و يعقال يهاا پاياه بار يا ،جهان هاي مذهب و ها بمكت از يبسيار

و يعااطف جنباه ينهاا برعک ، يا ،ندارند يكار ،يانسان عواطف و وجدان با و استوارند

و مكتاب بهتارين يولا پندارند. يم سست را استد ل يپا وگيرند مي خود به ياحساس

وجادان، و احساا لحاا از هام و باشد نيرومند يمنطق يدارا هم كه است آن ،آيين

جماع ،بااطن ساكون باا ظااهر ساكوت كاه است صورت اين در ينها .باشد بخش آرام

رفت. خواهد بين از ،دين و عقل و احسا و ادراك ميانخواهد شد و درگيري

باا را عقال يساليم و وجادان اقناع با را استد ل قوت كه است يجامع آيين ،اسالم

ماذاهب پيروان كه يهنگاماست شده باعث همين و است درآميخته هم به ،روح يسليم

پياروان جازو و بياورناد ايمان ،آن به اختيار يب ،شوند يم رو روبه اسالم حقيقت با ديگر

گيرند. قرار ،آيين اين يواقع و فداكار

گويد يم چنين ،باره اين در «يه يليو بولن» قول از «ولتر»

قهير و جشير بيه ينلياز هيلچ تشهلغچ يبرا كه اس خردم دانه گ ان چ9محمد آيل

اصيول بگراي د. آن به همه تا ؛بفهمان د مردم به را آن اصول كه اس يكاف نلس .

سيالچ پ جياه از كمتير يميدت در كه اس سازگار يانسان عقل با گ ان چمحمد دي

1گرف . يجا چزمل يرو مردم از ينلم قهب در اسالم

نويسد يم ،«شاو برنارد»

نهايي آورشچ شگف بودن زنده خاصل واسطه به چ9محمد دي به شههمل م

بير تسهط و توافق استعداد كه اس يمکتش ت ها اسالم چم نظر به ام. داشته را ادترام

مي دارد. را مختهيف قيرون بيا مواجهيه و يزنيدگ متغلر صور و گوناگون داال،

2بود. خواهد فردا يااروپ قشول مورد چ9محمد ايمان كه ك م يم ي لب لپ گ ل

.32. اسالم از نظر ولتر، ص1

.33. اسالم دين آينده جهان، ص2


‌اسالم قوانين بودن يفطر د(

سازگار ،او آفرينش سازمان و يآدم طبيعت با كه است آن ،ها قانون و ها آيين بهترين

صاحيح اديان همه گرچه برآورد. را اش يفطر و يطبيع جانبه همه يها ينيازمند و اشدب

اناد، فطارت پيمان كنندگان مطالبه ،ياله پيروان يمام و استوارند فطرت براسا ،يآسمان

يرين كامل و آخرين كه جهت اين از بيشتر ؛دارد يبيشتر امتياز ،زمينه اين در اسالم يول

ست.آنها

فرمايد يم باره اين در كريم قرآن

قم )ي وجهك فأ ا انلاس فطر الي الل فطرت حنيفا لدل ق للم تبمديل الا عليهاي ذالك الل كث لاك و القي م ادل

ان الا انلاس أ ‌ 10)روم: (يعل

كيه اسي سرش الهيي اي !ك پروردگار خال آيل متوجه را خود روي پس

اسي ايي .نلسي الهيي آفري در دگرگوني آفريده؛ آن بر را ها انسان خداوندچ

!دان د نمي مردم اكثر ولي .استوار آيل

نويسد يم باره اين در ،«قطب سيد»

كيه بيود رو آن از چياسيالم روش يآسيا بيرق يپلشرو و انگلز شگف يپلروز رمز

و اسي موافيق چانسيان وجود ساختمان و يفطر ادتلاجا، با چآن مقررا، و برنامه

كيه پلداسي و دارد يسيازگار چسيهلم عقل با جه هر به هم آن اصول و دقايق

تواند ينم گلز هلچ ديگر افتادچ صحل راه به و شد بل ا و روش چانسان ر،فط گون

2بازدارد. چهد از را او و گردد او پلشرف مانع

‌مسلمانان خوب رفتار. 2

ياأثير اسات. گفتار يأثير از غير ،دارد ديگران روح و افكار در عمل، و رفتار كه ياثر

ازکااه ؛ چنااانباشااد يماا عميااق و ارد ريشااه عماال، يااأثير يولاا .اساات زودگااذر، گفتااار

.353. اسالم آيين فطرت، سيد قطب، ص1


فرمود حضرت كهاست شده نقل 7صادق امام

فان اخلري و ةالصال و االجقهاد و الور منكم لريوا التسنقكم بغري للناس دعاة كونوا

.داعية نلك1

شييما از تييا ؛ك لييد دعييو، چدقلقيي و دييق يسييو بييه چزبانتييان از غليير بييه را مييردم

يبيديه ك يد. مشياهده چنلك يكارها و نماز و خدا راه در كوش و يپرهلزكار

اس . تر ده ده گراي چروش اي كه اس

فرمايد يم که خداوند است؛ چنان كرده ينهبه شدت ،عمل بدون گفتار از اسالم،

ي آمناا لم تقالان ما ال تفعلان ) يها الن تقالم *يا أ

أ اا مما ال كب مقتا عند الل

1و1)صف: (تفعلان چ خدا نزد ك لد؟ ينم عملكه گويلد يمسخ ي گرا ايد! آورده ايمان كه يكسان يا

ك لد. آور اس كه سخ ي بگويلد كه عمل نمي بسلار خشم

است آوردهدر کتاب خود، هشام ابن

به چيهجر نهم سال در چيط جشل مردم شکس از بعد چداتم ب يعد كه يه گام

محضير بيه چمسيجد در آميدچ مدي ه به خواهرش وسلهه به چآنجا از و كرد فرار شام

بيل كيرد. دركي م يزل بيه چدضر، همراه سپس شد. شرفلا 9خدا رسول

كيرد صحش چداش كه يداجت درباره او با و نمود لمعط يمدت را او يپلرزن چراه

داد. يم گوش چدل درد به همچ ان دضر، و

چميرد ايي سوگ د! خدا به» ؛«بملك هذا ما واهلل» گفتم: خودم با هك گويد يم يعد

ايي چيپلرزن يگرفتار رفع يبرا كه نلس اي پادشاهان روش زيرا ؛«نلس پادشاه

باش د. داشته تواضع چاندازه اي تا و شوند معطل قدر

بيدون و سياده بسيلار ياتاق .رفتم م زل به چدضر، با دال هر به» گويد: يم يعد

افک يد اتاق صدر در را آن بود. خرما للف از يدصلر چاو فرش ت ها و داش فرش



نمود. م به را ادترام نهاي و نشس زمل يرو خود و نشاند آن يرو مرا و

برهيان و دلليل بيه ينلياز ديگير كيه كيرد اثر دلم در گ ان آن چاو يانسان رفتار اي

ميهاكرا، از پيس باشيد. خيدا امشرپلي چميرد ايي كيه باييد گفتم: خودم با نداشتم.

1.«شدم مسهمان م وبرداشت دس خود آيل از چيمختصر

نمود. ها يفداكار ،اسالم يرويج راه در و شد فداكار مسلمانان از ،مرد اين بعدها

از ي ما مارد شد. راه رفيق ،ه م اهل كفار از يمرد با 7يعل حضرتنقل است که

سار بار كاه يهنگاام .«كوفاه طرف به» فرمود امام «رويد يم كجا به» پرسيد حضرت

ي ما كارد. حركات او باا يمقدار امام شد. جدا ،حضرت از ي م مرد ،رسيدند يدوراه

به 9پيامبر يول .يآر» فرمود حضرت «برويد كوفه به خواستيد ينم مگر» كرد عرض

چناد ،او از شادن جادا هنگام ،شديم راه رفيق يكس با كه يهنگام ،است فرموده امر ما

.«باشام كارده عمال ،او دستور به ،وسيله بدين خواستم يم من و كنيم بدرقه را او يقدم

.«يآر» فرماود حضارت «اسات داده يدستور چنين ،شما پيامبر واقعا آيا» گفت ي م

مان و اناد شاده او يانساان رفتار شيفته ينها ،اند گرويده او به كه يكسان» گفت ي م مرد

2«.گيرم... يم اسالمم رب گواه را شما

،مسالمانان يپياروز علال برشامردن ضامن ،يفرانسو مشهور دان ، ياريخ«ماله آلبر»

نويسد يم

و كفير بهانه به و شدند فرسوده ماللا،چ بار زير مصرچ و شام و فهسطل و روم مردم

بيا وبودنيد كيرده پلشيه يرو ملانيه كه را مسهمانان آنان بودند... آزار مورد چزندقه

عيده رو ازايي .پ داشيت د يمي خيود يم جي چ كردنيد يم رفتار گهش وپوشي گشم

3كردند. يجانشاز چدي اي ياعتال يبرا و ندآورد اسالم چآنها از يزياد

.233، ص5. سيره ابن هشام، ج1

.536، ص3. سفينة البحار، ج2

.13، ص3. تاريخ تمدن اسالم، ج3


‌ييكپارچگ و وحدت يبرا تالش. 3

آوردنوجاود باه در ،نيروهاا همااهنگي و يکپاارچگي كهاست شده ثابت يجربه به

خود پيروان بهنيز همواره اسالم دارد. يعال اهداف به رسيدن در يبيشتر نقش ها، پديده

هادر موجاب كه اختالف و يفرقهآمدهاي بد يا با همدلي و ايحاد، از پي دهد يم دستور

ند.پرهيزب نيروهاست، رفتن

اا و ) فرمايد يم باره در اين ،كريم قرآن بيه يهمگي و » ؛(تفرقماا الا و جيعما الل ببل اعتص

201)آل عميران: «. پراك ده نشيويد و زنلد گ خدا )قرآن و هرگونه وسلهه ودد، الهي ريسمان

نيزاع يکيديگر بيا و»؛ (ريكمم مذه و فتفشملاا ازعاا ن ال و ) فرمايد يمخداوند همچنين

65نفال:)ا«. رود شويد و قدر، ]و شوك شما از ملان مي سس مي كه نک لد

،نيروها همه بسيج و ييكپارچگ ،ابتدا در اسالم پيشرفت مهم عوامل از ييك شك يب

هماه باا ،اساالم صادر مسالمانان است. بوده ياسالم يها آرمان و اهداف يحقق راه در

و مشاترك دشامن از گااه هايچ باشند، داشته يداخلمسائل در بود ممكن كه ياختالفاي

گويد يم باره در اين «گوستاولوبون» دند.نبو غافل اسالم يعال اهداف

يقيوا تميام و جمع شيدند تودلدزير پرگم يهمگ آوردندچ اسالم مردم كه يزمان

آنيان يكاملاب و پلشرف عمده سشب چموضوع همل و كردند بلگانه متوجه را خود

كيه يعيادت طشيق چنمانيد يبياق آنهيا بيا پلکيار يبيرا چيدشم كه يه گام و گرديد

و شيدند مشيغول يخيونريز و ج ي بيه يکيديگر با چجاههل ايام همان د چداشت د

1گرديد. آنان زوال و انحطاط م شأ شدچ آنان يترق سشب كه يعامه همان

‌اسالم یاصل مسير از انحراف

يفكر انحراف يوان يم يکل طور به يول .دارد يبسيار عوامل ،مسلمانان يماندگ عقب

يمدن و پيشرفت از يافتادگ عقب ياساس عامل را اسالم بلند يعاليم از مسلمانان يعمل و

.193. تمدن اسالم و عرب، ص1


دانست.

به مارور زماان، ،:بيت اهل از مردم يدور سبب به، 9اسالم بزرگ پيامبر از بعد

يوجياه غلاط به ،ياسالم يها برنامه و عقايد از يقسمت آمد. پديدانحراف مسلمانان ميان

شد. گر جلوه ،ينايوان و يتسس نيز مسلمانان رفتار و اعمال در و گرديدو يفسير

هاي مختلف درباره تغيير در جامعهديدگاه

به ضرورت يغيير و يحاول در جامعاه و بيادار کاردن ماردم از ي،اسالم يعلماعموم

اين ضارورت و شيوه اجراي گرچه در معتقدند؛ ،اسالم هايدستور يخواب غفلت و اجرا

باه و ينها اند ير و يحول را محدود کردهيغي ينظر دارند؛ برخ با يکديگر اختالف ،آنگستره

نمايناد. يما ي، آن هم به صورت زباني، بسندهو فرد يمنکر جمع زا يامر به معروف و نه

و يدر جوامع اساالم يکل يو به دگرگوندانند گسترده مينيز دايره اين ضرورت را يبرخ

معتقدناد ياند؛ برخا تهبر چند دس ،مصلحان گونه ين. اباشند يم ، معتقداز حاکمانآن شروع

باه اصاالح جامعاه ياوان يما ،آنان را اصالح کرد و در نتيجه يوان يم ،با اريبا با حاکمان

و اصاالح اناد ظاالم و فاساق ي،حاکمان اساالم که بيشتر د دنديگر معتق يبرخ يول .رسيد

قيام نمود. ،آنانعليه بايد با حاکمان مقابله کرد و . پ ممکن نيست ،آنان

وجاود دارد يمختلف يبين اين گروه از مصلحان جامعه نيز اصول و مبانست گفتني ا

. اناد يدهرسا ياري گ به موفقيات چشام ها،آن يبوده و با اجرا ير ي به واقع نزد ي،که برخ

ضامن شده است. اينا ،از آن يشکست خورده يا برداشت نادرست ،نيز در اجرا يبرخ

با يکديگر مقايسه خواهيم کرد.ا را آنه ،مطرح شدههاي نظريهاز يبه برخاشاره

سيد قطب و لزوم تغيير در جامعه اسالمي

اسالمی امت حيثيته اعاد ضرورت

امات نخسات اعتباار و حيثيات هاعااد کاه دارندنظر ايفاق ،اسالم انديشمندان عموم

است. زم، اسالمي


از ،پايش هاا قرن از را خود يوجودآبروي ،اسالمي امتکه است معتقد ،قطب سيد

نادارد؛ وجاود ،باشاد فرماا حکم آن دراسالم که سرزميني ،اکنون هم و است داده دست

،يشهاا ارزشهاا و برناماه و زنادگي کاه باياد يماام اسات جماعتي ،اسالمي امت زيرا

دسات از را خود وجود ،پيش ها مدت ازچنين امتي، که يدرحال ؛باشد اسالم از هبرگرفت

بازگردد. ،جامعه بر اسالم رهبري يا کرد بنا نو از را اآنه دوباره بايد و است داده

اسالمیه جامع در تحول و تغيير براي راه ترسيم لزوم

گويد يم قطب سيد

طبيعنة منها تع ف معامل الط يق يف معامل م العزمة هذه تعزم القي الطليعة هلذه البد

تعن ف كنام الطويلنة ال حلة يف البدء ونرطة غايقها صلب و وظيفقها وحريرة دورها

الطويلة. ال حلة يف األطناب الضاربة اجلاهلية م موقفها طبيعة منها1

ييها نشانه ؛داد قرار راه در را ييها نشانه چآن در عزم و كار اي در شروع براي بايد

هد و غاي استحکام و آن وظايف دقلق و كار اي نق طشلع چآنها از كه

توسيط كيه گونيه هميان ؛شيود ش اخته چطوالني ك در يك در شروعه نقط و آن

مسيلر و راه و داشيته طيوالني دركتيي كيه جياههلتي از چآن جايگياه طشلعي چآنها

.شود يم ش اخته اس چ پلموده را زيادي

نمونه نسل يک از يريالگوپذ ضرورت

نسال يا از گرفتن الگو ضرورت به ،اسالمي حيثيت هاعادبراي اسالم انديشمندان

ند.معتقد اسالمي هعجام از

وضاعيت از آن يغيير و کمال به امت بازگرداندن، براي است سلفي چون ،قطب سيد

را اسالم صدر مردان او زيرا داشت؛ اسالم اول صدر در نظري بايد است معتقد ،موجود

.35لطريق، صمعالم في ا .1


براي ساختن دوبااره بايد که داند يم اسالمي امت مردان بهترين ،باشند صحابه همان که

گويد يم باره در اين او گذاشت. قدم آنان مسير در ي،امت اسالم

ممينزا جيال عليهم اهلل رضوان الصحابة جي الناس م جيال الدعوة هذه خ جت لرد

ى اخن من ة الط از هذا خت ج تعد مل ثم عهيمج البرشية تاريخ ويف كله االسالم تاريخ يف

مثن جتمن ان قنط حيندث مل ولك القاريخ مدار یعل الط از نلک م اف اد وجد نعم

الدعوة. هذه حياة م یاألول الفرتة يف وق كام واحد مكان يف الضخم العدد نلک1

كه عهلهم اهلل رضوان صحابه جماع نمود؛ تربل را مردم از گروهي چدعو، اي

تردييد گ يل بيي و بودنيد بشر تاريخ تمام در و اسالم كل تاريخ در ممتاز گروهي

چتياريخ طيول در چقشليل ايي از افيرادي !آري نشيد. تکيرار تاريخ در ديگر يچتربلت

ايي دليا، از اول عصير در كه صحابه جمع همان د هرگز ولي .كردند پلدا ظهور

نگرديد. ايجاد چآمد پديد دعو،

همانناد داريام قارار جااهليتي در اماروزه ماا کاه رساد يم نتيجه اين به ،آخر در او

باه کاه است اسالم مدعيان هوظيفرو نيازا. آن از ير ي يارحتي يا اسالم صدر جاهليت

2نمايند. پيروي ،نديالگو بهترين که صحابه از و ردندبازگ قرآن

و 9پيامبر ، يعنيمعصوم چهارده را خود الگوي ،امامي دوازده هشيعگفتني است که

.اند داده قرار ،:او خاندان پاک

قطب سيد افکارها به واکنش

را قطاب سايد و مدار مختلف فکري، نظرياه ها حوزهز علماي اسالم از بسياري ا

اناد کاه کارده بررسي و نقد ،جامعه در آناجراي هنحو و يغيير و يحول ضرورت هدربار

کنيم يم اشاره ،آنها از برخي به اين


.53همان، ص .2


قطب سيد افکار به االزهر علمايواکنش .1

و «الطرياق فاي معاالم »ويژه به ،يشها کتاب در قطب سيد سياسي افکار آنکه از بعد

از حتاي و گذاشات بسازايي ياأثير و شد منتشر ،اسالمي جوامع در ،«القرآن ضالل في»

جواماع در نظاامي اقدامايي ،داشتند آن از که خاصي برداشت با ،ها گروه از برخي سوي

،ييهاا کتاب يأليف با و شدند کار به دست ازهر علماي شد، انجام ،مصرويژه به ،اسالمي

عبادالحکيم محماد دکتار » باه ياوان يم ،جمله آن از کهکردند بررسي و نقدافکار او را

اصاولها الحاضار، العصر في التکفير التکفير، » کتاب در او کرد. اشاره ،«حامد

نقاد به ،دارد مقدمه آن برنيز مصر مفتي ،«جمعه علي دکتر»که «عالجها طرق و

است. پرداخته ،قطب سيد انيمب و افکار

تقليدي يها یسلفواکنش .2

و يغيير ايجادبراي ،حاکمعليه ،جامعه سطح در خروج و قيام به ،يقليدي هاي يسلف

و قاولي منکار از نهي و معروف به امر در را يغيير و يحول و ندارنداعتقاد آن در يحول

، معتقد نيستند.قيام به نه و جهاد به نه رو نيازا و کنند يم خالصه ،عملي

قطب سيد افکار به هشيع يها حوزهواکنش .3

بياداري و جامعاه در يحاول و يغيير ضرورت بارهدر نيز شيعي مصلحان و نامتفکر

،قطاب سايد باا ،هادف اين به رسيدن هشيو درالبته که دارند هايي يدگاهد ،اسالمي امت

،=صادر شاهيد و =خميناي اماام هديادگا به يوان يم ،افراد اين هجمل از .دارد فختالا

کرد. اشاره

=خميني امام ديدگاه الف(

در يغييار و يحاول ضارورت بااره دررا خود نظريات و مباني ،=خميني امام گرچه

نماوده يبياين نياز شسخنان در و کرده اشاره خود يها کتاب ي به در ،اسالمي هجامع


روش باه يوان يم ،ايران اسالمي انقالب دريشان ا عملکرد بهژرف نگاهي با ولي ،است

،اصاولي باه بااره، يشان در اينا برد. پي ،اسالمي هجامع يحول و يغيير در =مام خمينيا

کنيم اينجا به برخي از آنها اشاره ميدر است که داشته ويژه يوجه

مردم بر کردن تکيه و اعتماد يک ـ

وق را يکفير نماوده فاس حاکم و طاغوتپيرو اسالمي هجامع که قطب سيد برخالف

هماين بار يکياه و اعتمااد باا ،=خميني اماماست، کرده يوصيف ،جاهلي هجامع را آن

باه کاه اقادامي ؛اسات پرداختاه طاغوت با مقابله و مبارزه به ،آن نمودن بيدار و جامعه

از نتوانست ،قطب سيد ولي .شد اهداف به رسيدن و پيروزي باعث و دادسرعت، نتيجه

برسد. اهدافش به ،خود راه

جهاد نه ،قيام دو ـ

ناد، نورز کفار طاغوت به ،مردم که صوريي درجامعه، يغيير براي قطب سيد پيشنهاد

اعتمااد و يکياه باا و مردم همين با ،=خميني امام ولياست. يا جامعه چنينعليه جهاد

که اندک هيگرو با ،حاکم و مردمعليه قيام نه ، قيام کرد؛ظالم حاکمعليه ،آنان به کردن

و کارد بيادار را ماردم باياد باود معتقد او است. کرده ايجاد را يشکيالت و حزب ي

بهشات در ،کشاور باه ورود هنگاام رو نيا ازا يد.شوران ظالم حاکمعليه را جامعه عموم

«.زنم يم دولت اين دهن يوي ،ملت اين پشتيباني با من» فرمود زهرا

زور اب مگر ،خود وطن از نکردن هجرت سه ـ

باالد را آنهاا او که اسالمي هاي سرزمين از هجرت ؛بود هجرت به معتقد ،قطب سيد

باياد، کاه گوناه آن ،اساالم دستور به ،جوامع و ها سرزمين آن در زيرا ناميد؛ يم جاهليت

دلخاواه اسالمي جامعه . اگر همداد را جوامع آن از هجرت طرحرو نيازا. شد ينم عمل

پنااه آنجاا باه و کرد هجرت غارها و ها يابانب به بايد که داد مي دستور ،نداشت وجود او


هجامعا و وطن از را خود قيام ،=خميني امام ولي .نمود آغاز را خود قيام ،آنجا از و برد

و نمودناد يبعياد کشاورش از را او ،زور باه يا ننمود هجرت ،آن از و کرد شروع ،خود

رامردم ،نزدي از و بازگشت وطنشبه ،شد فراهم بازگشتنش براياوضاع که هنگامي

رسانيد. پيروزي به و کرد رهبري

نداشتن حزبي تشکيالت ـ هارچ

بياان درير پيش که گونه همان ؛بودمعتقد کردن عمل حزبي و گروهي به ،قطب سيد

پيارو يهاا گاروه و کشايد کناار مردمميان يوده از را خودرو نيازا .شد اشاره ،او مباني

ولاي دسات نيافتناد. چناداني موفقيات باه ولاي .کردند دنبال را روش اين نيز او افکار

يشاکيل فکار بهبراي پيشبرد اهدافش، هرگز و کرد عمل مردمي ،ابتدا از ،=خميني امام

روش ايان و کارد گاذاري يهسرما مردم روي ،خدا ا يوکل برب ينها و نبود گروه و حزب

بود. طاغوت بر سريع زيپيرو در ،موفقيتش عوامل از ديگر يکي نيز

اسالمي هجامع تحول ايجاد در =صدر شهيد مباني ب(

و اساالمي بياداري پاردازان نظرياه از ديگار يکاي نيز =صدر محمدباقر سيد شهيد

،يشناسا جامعاه و سياساي لحا به که است اسالمي هجامع در يحول و يغيير ضرورت

بار را اجتمااعي يحول و يغيير هرينظ او است. نموده يرسيم ،آن براي را اصولي و مباني

از اند عبارت که داند يم مستند ينکاي

تاريخ حرکت بودن هدفمند يک ـ

وياژه امتياازي ،هاا حرکات ديگار به نسبت ياريخ حرکت است معتقد =صدر شهيد

ياا ساببش باه ينهاا کاه محا ساببي نه ،غايي است حرکتي ؛ زيرا حرکت ياريخ،دارد

و هدفمناد اسات حرکتاي زيارا ؛باشاد يما يتشغا به هوابست بلکه .باشد وابسته ،گذشته

نشاا هر کمحر ،آينده ،ديگر يعبير به و گردد ، نمايان ميآينده در که غايي علتي داراي


آيناده ،آن هناي وجاود خاالل از ولاي .اسات معدوم اآلن ،آينده گرچه ؛است ياريخي

1شود. يم نمايان

انسان دروني موقعيت اهميتدو ـ

سااخت و يااريخ حرکات اساا ،انسان روند محتواي ،است معتقد =درص شهيد

طاوري کاه ؛ باه باشاد يممريبط قاعده اين به ،نمونه ساختار اين .است متکامل اجتماعي

،ياباد ريا يغي ،اساا چون و است قاعده اين پيشرفت و يغيير يابع ،آن پيشرفت و يغيير

ثابات نيز ساختار اين ،بماند ثابت ا اس اگر . همچنينشود يم متغير نيز متکامل ساختار

ساختاري و انسان يروند محتواي بين اريبا و عالقه کرد ادعا يوان يمرو نيازا ماند. يم

يعني ؛است يبعي هعالق ،گردد يم استوار اسا اين بر که ياريخي و شود يم بنا آن بر که

إن ) فرماياد يما تعاال م خداوند که گونه همان ؛ديگر سبب به ،سبب ي اريبا و عالقه ال الل وا حت اقام ما يغي نفسمهم ما يغي

تغللير را مهتيي و] قيوم هيلچ سرنوشي چخداونيد »؛ (اأ

22)رعد: .«ده د تغللر چاس خودشان]وجود در را آنچه آنان آنکه مگر ؛دهد نمي

يغيير يعني ؛(اقام ما يغي ال اهلل إن) ردمم ييريغ ،يکي دارد اشاره يغيير دو به ،هآياين

و اوضااع ينکاه ا و ماردم خاود يغيير ،ديگري و مردم يکاملي ساختار و شئون و اوضاع

يأکياد اساالم شاوند. متحاول و متغير ،مردم خود ؛ مگر آنکهيابد ينم يغيير ،مردم شئون

باا ،انساان يرونا د اختارس رسيدن به پيشرفت و کمال در حرکت و سير، بايد براي دارد

محتوايو حرکت براي اصالح اقدام ،اسالم رو نيازا. باشدهماهنگ ،اش يبيرون ساختار

اسات سابب بدين است. کرده ايجاد اريبا پل ،دو آن بين و ناميده اکبر جهاد راروني د

وگاردد ماي يهاي مضامون و محتاوا از ،گيارد فاصله اکبر جهاد از ،اصغر جهاد اگر که

2دهد. يم دست از ،اجتماعي و ياريخي ميدان در حقيقي يغيير بررا شقدري

.339، ص=القرآنية، شهيد سيد محمدباقر صدر ةالمدرس .1

.355ة 353همان، صص .2


آرمان بلندترين سه ـ

گردناد يم محدود ،آرمان بلنديرين سوي از ،است ياريخ محرک که غايايي و اهداف

هادف باه و کناد محادود را يفضايلي اهاداف و غايات يواند يم که است آرمان اين و

حاال عين در و ياريخ محرک ،غايات که کرد ادعا يوان يمرو نيازا نمايد. يبديل ،جزئي

آرمان ينير بزرگ ،آن و است انسان روند محتواي در ،آن از ير يقعم يا قاعده از نتايجي

گردد. يبازم ،آن سوي به ،اهداف يمام و چرخد يم آن محور به غايت يمام که باشد يم

يرونا د محتاواي سااختار و ساختن در شروع هنقط همان ،آرمان بلنديرين ،نتيجه در

خادا باه ،آرمان ينير بزرگ اين از ،حا ت از برخي در کريم قرآن و است بشري هجامع

1است. کننده يهيوج و شدهاطاعت ،دستوردهنده ،رهبر او زيرا نمايد؛ يميعبير

.351ة 352، صصالمدرسة القرآنية .1

اجالس يک مقاالت بررسي و نقد

نشست اجالس پيش

باراي نشساتي پيش ،.ق ه3/2/1344-2 ياريخ در ،عربستان سعود بن محمد دانشگاه

«يوطنا مطلب و يشرع منهج » عنوان با ،سلفيت مورد در المللي بين اجال ي

از پا و گشت قرائت ،بود شده داده فراخوان ،قبل از که مقا يي آن در و نمود برگزار

رسيد. چاپ به ،جلد شش در ،مقا ت همجموع ،پايان اجال

از بودند عبارت مقا ت محورهاي

هسالفي بااره در کاه مقاا ت ايان از هري بررسي و نقد و معرفي به ،بخش اين در

پردازيم. مي ،است جهادي و سياسي سلفيان با مخالف يقليدي


الصحيح باالسالم وصلته تهحقيق السلفية، مصطلح

الشنقيطي محمد شيخ المرابط بن احمد شيخ)

ايان باه ،نباوي رواياات در «سلف» عنوان رفتن کار به اثبات براي اين مقاله، مالف

فرمود 3فاطمهحضرت به 9خدا رسول که است کرده مس ي ،عايشه حديث

لک. أنا التسلف ونعم يب حلوقا اهيل اول وانک اجيل حرض قد ان أراين وال ...1

از نفير ل نخست تو و اس نزديك مرگم كه خشر يا جز چنشده داده نشان م به ...

م.ا خوبي سهف چتو براي م و شود مي مهحق چم به كه يباش مي بلتم اهل

ناد ا افرادي ،باشند مي مسلمانان الگوي که صالح سلف شود، مي ادهاستف حديث اين از

و حاق باه را انسان ،آنان هسير به اقتدا رو نيازا و اند معصوم ،9خدا رسول همچون که

عصامت کاه ي را نايابعا انيابعا و انيابع ،صحابهپ سلف، سازد مي رهنمون ،حقيقت

نيست. ثابت نيز انآن يمام عدالتشوند. ضمن آنکه ندارند، شامل نمي

زمااني اعتباار يکاي، دارد اعتبار دو ،علما نزد ،«سلف» لفظ گويد مينويسنده مقاله،

منهجاي اعتباار شاود. ديگاري، انصراف دارد و معنا ماي اسالم اول قرن سهبه که است

نايابعا نايابعا و نايابع و صحابه از ،صالح سلف به اقتدا روش اصحاب شامل که است

2باشد. مي اول قرن سه در

،دوم اعتباار بار زيارا دارد؛ علمي و فني اشکال ،ايشان يقسيمدرخور يوجه است که

،دارد اعتباار دو ،«سلف» عنوان اگردر ضمن، «.سلف» نه ؛شود مي اطالق «سلفي» عنوان

اول قارن ساه ياا «نايابعا نايابعا » و «نايابعا » ،«صحابه» عصر سه بر آن اطالق سبب به

است. اسالم

کارده يمس ،امت افتراق حديث به ،آن جايگاه و سلف يأييد درمچنين نويسنده ه

؛ صةحيح مسةلم، کتةاب فوةائل 6532صحيح بخاري، کتاب االستئذان، باب من ناجي بين يدي النةاس، حةدي .1

.5523حو رضي اهلل عنها، ، باب فوائل فاطمة بنت النبيالصحابة

.53، ص3السلفية منهج شرعي و مطلب وطني، ج .2

007 /نقد و بررسی مقاالت یک اجالس

اسات؛ شاده يفساير اصنحايب و علينه اننا ما به ،ناجيه هفرق آن ،متون برخي در کهاست

و شاده اشااره 9پيامبر اصحاب به فقط زيرا مدعاست؛ از اخص ،يفسير اين که درحالي

است. نياورده ميان به نايابع نايابع و نايابع از سخني

،آن بار اصحابم و من که است يهايدستور ازپيروي در نجات» نيز فرمود 9پيامبر

باه و گرفتاه کناره 9پيامبر دستور از ،صحابه برخي ،مواردي در اگر پ «. داريم ايفاق

«البااني ناصارالدين محماد »ندارد؛ چنان کاه اعتباري ،صحابه سنت ،اند نکرده عمل ،آن

پياروي ياوان نماي ش،حاديث از اسات معتقاد و آورده ضعفا در را ، اوعقيلي» گويد مي

1.«کرد

يمسا وجاوب بر روايايي و آيات به ،اش مقاله از چهارم بخش درگاه نويسنده، آن

باه برخاي از آنهاا اشااره ،کاه در اينجاا کرده يمس ،آنان به انتساب و سلف سنت به

کنيم مي

بيل ا بع و ) فرمايد مي متعال خداوند ا ن م كيه كي پليروي كسياني راه از و»؛ (إل اب أ

20)لقمان: .«اندآمده م سوي به ك انتوبه]

ن م ) از مقصود» گويد مي او 2.«است صحابه ،(إل اب أ

گوييم مي ،استد ل اين به پاسخ در

بار ،صاحابه از پياروي هكا آياد ماي زم آياه، اين به استد ل صحت فرض بر او

است. مطلق ،آيه در امر زيرا باشد؛ زمنيز 9پيامبر

اطاعات راه راه، از مقصاود زيارا نيسات؛ سنت حجيت معناي به ،راه از پيروي ثانيا

اوست. به بازگشت و خدا

نماب م ) از مقصود كه است اين آيه ظاهر ثالثا صاورت باه كاه اسات كساي ،(إل أ

از اي عاده رواياات، و آياات از برخي مطابق كه حالي در ؛اوست براي صفت ناي ،دائمي

.531، ص3. سلسلة االحادي الصحيحة، ج1

.33، ص3السلفية منهج شرعي، ج .2


نداشتند. دوام ،صفت اين بر ،صحابه

روش از پياروي به مأمور 9پيامبر كه است پيشين انبياي به مربو ،آيه ظاهر رابعا

است. شده ،آنان

!اند بوده انابه اهل ،صحابه يمام ،دليل چه به خامسا

يها اي) فرمايد مي عالمت خداوندا يم أ اي»؛ (الصمادقي ممع كانماا و اهلل اتقماا آمنماا ال

220)توبه:«. !باشلد صادقان با و بپرهلزيد خدا فرمان مخالف ] از !ايدآورده ايمان كه كساني

1.«اوست اصحاب و 9پيامبر ،«ناصادق» از مقصود» گويد مي او

گوييم مي ،استد ل اين به پاسخ در

معتباري مادرك و مستند هيچ و ستيي بيش نيادعا ،شده آيه براي كه يفسيري او

باشند. مي :معصوم بيت اهل ،«ناصادق» از مقصود ،روايات برخي مطابق بلكه ندارد؛

افارادي ،ناصاادق از مقصاود ،بحاث ماورد هآيا از رازي فخار استظهار مطابق ثانيا

دارد. صحابه نداشتن عصمت بر د لتنيز روايات و آيات و اند معصوم

فرمايد مي متعال خداوندا

اقق م و ) ال يشا ماا بعد م الر مبيل غمي يبع و ىالهد ل بي مؤمني ال

ا ت و جهنم نصلإ و ای ماا نال 220)نسا: (مصيا ا

راهيي از و ك يد مخالف پلامشر با چهداي براي او شدن آشکار از بعد كه كسهر

دوزخ بيه و بيريم مي چرود مي كه سو همان به را او ما نمايدچ پلروي چمؤم ان راه جز

گه بدفرجامي اس . و ك لم مي داخل

گوييم به اين استد ل، مي پاسخدر

و دارد يحااريم علاات در دو آن اشااتراك در ظهااور ا،جااز وحاادت بااا شاار يعاادد

9خدا رسول با مخالفت كه يصوري در ،ناغيرمامن راه از يپيرو كه است ايناش، زمه

ندارد.د لت حرمت بر ،باشد نداشته دنبال به را

.33، ص3، ج السلفية منهج شرعي .1


را درباره اين آيه، بيان کارده اسات؛ چناان کاه وي معنا همين نيز يغزال كالم ظاهر

گفته است

مشايعقه يف املؤمنني سبي غري ويقب ويشاقه ال سول يرات م أن هبا امل اد أن الظاه

.یتول ما نوله عنه األعداء ودف تهنونص1

برخلزد مخالف و ستلز به 9خدا رسول با هركس كه اس اي چآيه از مراد ظاهر

را او ميا چك د يپلرو اوچ از دشم ان دفع وياري و يهمکار در را نامؤم راه غلر و

بريم. يم چرود يم كه يراه همان

فرمايد مي متعال خداوند ا

ن ماا و ) ؤم اكا ال و اهلل مىقض إذاا مؤمنة الا و ل مرا ر

ن أ

مية لهمم يكمان أ

ال

مرهم م ال و اهلل يعص م و أ 15 )ادزا : (مبينا ضلاال ضل فقد ر

چفرماني صادر ك د چپلامشرش و خدا كه ه گامي ندارد دق چيمانيباا زن و مرد لچه

را رسول و خدا هركس و باشد داشتهدر كار خود خدا فرمان برابر در] اختلاري

اس . شده گرفتار چآشکاري گمراهي به ك دچنافرماني

گوييم در پاسخ به اين استد ل، مي

،صاحابه کهنگفته است و دارد 9پيامبر سنت يتحج و عصمت بر د لت ،آيه اين

دارد. وجود ،آن برخالف اي ادله آنکهويژه به ؛اند بوده حضرت احکام و هادستورپيرو

فرمايد مي متعال خداوند ا

ن و )ا أ بل بعاا الا و فا بعاه مستقيا صااط هاذا ق الس ب ع اكم فتفر يلإ

اكم ذالكم 201)انعام: (تتقان لعلكم اإ و چانحرافيي و] پراك يده هياي راه از و ك ليد پليروي آن از ؛اس م مستقلم راه اي

شيما خداونيد كه اس گلزي اي !سازدمي دور چراه او از را شما كه نک لد پلروي

لد.ك پلشه اريكپرهلز ؛ تاك دمي سفارش آن به را

به نقل از او. .536، صي. اصول الفقه، خور1


گوييم در پاسخ به اين استد ل، مي

کاه اسات نشاده اشاره آن در زيرا ندارد؛ صحابه سنت حجيت بر د لت نيز آيه اين

متمايال ،انحرافاي هااي راه باه و نموده پيروي 9پيامبرهاي فرمان يمام ، ازصحابه يمام

پياروي را تحضر هايدستور ،آنان از برخي شود مي استفاده شواهدي از بلکه .ندا هنشد

افتادند.گمراهي به و ندنکرد

فرمود حضرت که است کرده نقل 9خدا رسول از «ساريه بن عرباض» ا

بالنواجنذ عليها وعضوا هبا متتسكوا املهديني ال اشدي اخللفاء وسنة بتسنقي فعليكم

ضاللة. بدعة وك بدعة حمدثة ك فان األمور وحمدثات واياكم1

بير و دل ك تمسك آن به ه؛شد هداي راشد خهفايو س م س به باد شما بر

كيردن وارد زييرا بپرهلزيد؛ دي درمسائل جديد كردن وارد از و زنلد گ چآن

اس . گمراهي چبدعتي هر و بدع چدي دراي هر مسئهه

پاسخ

كنيم يم اشاره ،آنرا درباره ينكاي ،حديث سند يبررس از قبل

مشااهده زيارا نادارد؛ يسازگار ،صحابه بين يخارج ياتواقع با ،حديث اين مفادا

نزد ،افراد ايناينكه با ؛كردند مخالفت عمر و ابوبكر سنت با ،آنان از يبسيار كه كنيم يم

باا در بساياري از مساائل ،دوم خليفاه يحتا . آمدناد يم حساب به ،راشد يخلفا از آنها

چناين نباياد ،باود رسايده 9خادا رسول از ،حديث اين اگرمخالفت کرد. ،اولخليفه

شد. يم مشاهده يهاي مخالفت

اودر واقع، ورسد مي «ساريه بن عرباض» به ،آن طرق يمام با حديث اين مضمونا

در يردياد و شاك موجب ،يينهاي به نکته، ينهم و آيد يم حساب بهحديث، يراو ينها

و مساجد در ،حاديث ايان ،گويد يم عرباض كه گونه آن زيرا است؛ حديث اين صدور

.35ي، صالسلفية منهج شرع .1


و محازون را هماه كاه يحد به است؛ شده ايراد ،بليغ اي موعظه صورت به ،نماز از بعد

،وضاع ايان باا حال است. نموده وصيت ،امت اين به نيز 9پيامبر و است كرده گريان

است ! يسلم ساريه بن عرباض ييعن ،شخص يك ،آن يراو ينها چگونه

و اسات باوده ،شام اهلبا آن يرويج و نقل و شده منتشر شام در ينها ،حديث اينا

حضارت ان واقعاي دشامن و معاويه ياران از يهمگ كه اند حمص اهل ،آن راويان بيشتر

گيرد. يم قرار ،شديد يضعيف مورد نيز جهت اين از ،حديث . بنابراين،باشند يم 7يعل

مسالم و يبخار ياعتناي يب و اعراض مورد كه است ياحاديث جمله از ،حديث اينا

سانت اهال يعلما از يا عده كه دانيم يم و است گرفته قرار ،سنن اصحاب از ،ينسائ و

؛اسات ساقط اعتبار درجه از د،ريگب قرار شيخين ياعتناي يب مورد كه يحديث كه معتقدند

باشند. داشته عنايت آن به و كرده يخريج را آن ،سنن ارباب ديگر گرچه

گويد يم ،فرقه سه و هفتاد به امت قافترا حديث به پاسخ در ييميه ابن

حنزم كناب احلديث أه بعض فيه طع قد ب الصحيحني يف ليس نفتسه واحلديث

ه املتسان يد أه ورواه ماجه‌واب والرتمذي داود كأيب التسن أه رواه قد ولك وغري

مام ه أمحد كاإل .وغري 1

و ديزم ابي همچيون چديديث اهل از يبرخ بهکه .اس نلامده صحلحل در دديث اي

و يترميه چدوابيوداو همچيون چسي اهيل يولي انيد. كيرده وارد طعي آن در چديگيران

اند. كرده نقل را آن نلز ادمد امام همچون چمسانلد اهل و كرده رواي را آن چماجه اب

قبيال هماين از ،خلفاا سانت باه يمساك لزوم ييعن ،نظر مورد حديثگفتني است

است.

ساريه بن عرباضشرح حال

شرح حاال وي، در .است يسلم ساريه بن عرباض ،حديث اين يراو ينها كه گفتيم

.526، ص3. منهاج السنة، ج1


گزياد. ونتساك «حماص » شاهر در ورفت «شام» . بهبود صفه اهل كهاست شده گفته

آماده ،ديگر اربعه صحاح در او حديثولي اند. نكرده نقل روايت ،او از مسلم و يبخار

رفته است. دنيا از .ق، ه75 سال در او است.

،آماده يما حساب به پست نواصب يشهرها از كه حمص شهر و شام در شخص اين

و 7يعلا اماام نقال درو و افتارا علياه كهبوده يمحيط دردر واقع ؛استزندگي کرده

درصادد سارزمين، آن ياهالبسيار شايع بوده است. در نتيجه، او نيز همچون ،:بيت اهل

است. برآمده ،9خدا رسول به آنها دادن نسبت و ها گونه درو اين نشر

دوم طبقه راويان

اند کرده نقل ،ساريه بن عرباض از نفر چهاررا حديث اينگفتني است،

گفتاه ، چناين او دربااره «قطاان ابان » كه است يكس او يشام المطاع ياب بن ييحيا

او كاه يحاال درست؛ ا كرده يم نقل روايت ،عرباض ازوي «.شناسم ينم را حالش» است

ست.آنها جمله ازنيز روايتش اين .استبوده نكرده مالقات را

غيرمعاروف را او ،قطاان ابان و اسات حمص ياهال از او يحمص حجر بن حجرا

است. شمرده

از حاديث ايان نقال در ،معاروف شاخص ينهاا او يشاام عمرو بن عبدالرحمانا

مجهاول را او ،قطاان ابن .گردد يبازم او بهنيز آن طرق ربيشت كه است ساريه بن عرباض

داند. يم الحال

خاود يول .است آمده «حاكم» روايت در ينها ،يراو اين هشام بن عبداهلل بن معبدا

گوياد يما ،بيناد ينم كتابش در را حديث نقل شرايط ،او به طريق در كه آنجا از ،حاكم

.«ام كرده يرك را آن من»

سوم طبقه راويان

نفرند سه ،سوم طبقه در ،حديث اين راويان


رئاي » باه را او «ي هبا » يحتا و باوده دمشق اهل از او يدمشق عالء بن عبداهللا

او ،ديگاران و «معين بن ييحي» كهاست كرده نقل زمح ابن .است كرده يوصيف ،«دمشق

اند. كرده يضعيف را

باه ،حمص جامع مسجد ما ن و حمص ياهال از نيز او يحمص حبيب بن

است. آمده حساب

حماص اهل از . وياست حديث اين روايت در عمده او يحمص معدان بن خالدا

عسااكر ابان کاه ؛ چناان اسات باوده ،معاوياه بان يزيد شرطه صاحب و شام شيوخ از و

«.است بوده معاويه بن يزيد شرطه يمتول او» گويد يم

چهارم طبقه راويان

نفرند شش ،هطبق اين در حديث راويان

و حنبال بن احمد بن عبداهلل از ،يعقيل يدمشق يييم حار بن ابراهيم بن محمدا

«.كند يم نقل را منكر احاديث او» گفت كه كرده نقل ،پدرش از او

است. آمده حساب به )حمص ، نواصب شهر از او يحمص سعيد بن بحيرا

در اسات. شاده يمعرفا ،شاام عالم و اميه يبن مواليان از او يدمشق مسلم بن وليدا

از اسات. كرده يم يدلي ،2كذابينبراي و بوده 1مدل شرح حالش آمده است که وي،

داشته ،منكر احاديث. همچنين ندارد ياساس و اصل كهاست كرده نقل حديث ده ،مالك

است.

نيز و يامو دولت در اندل يقاض و حمص ياهال از او يحمص صالح بن

را او از حاديث كتابات ،نامحادث از يبرخا ؛ به همين علت، بوده است لعب و لهو اهل

.«شود ينم احتجاج ،او حديث به» گويد يم «حايم ياب ابن. »اند كرده يرك

مدلس يعنی کسی که اهل تدليس است. تدليس يعنی تقلب؛ چيزی را آراستن و شبيه چيز ديگر کردن.. 1

کردند. کسانی که سخنان دروغی را در احادي وارد مي« بسيار دروغگويان. »2


اسات يكس او .است كرده يمعرف ،حمص عالم را او ،ي هب يحمص يزيد بن ثورا

.نداشات دوسات را 7يعلا حضارت ، صفينجنگ در جدش شدن كشته تعل به كه

است. برشمرده ،ضعفا از را او ،«يعد ابن»

اناد و كارده يضاعيف او را« معاين ابان » و «يسااج » يدمشاق سالمه ياب بن عمروا

وهم ،حديثش در» گويد مي يعقيل .شود ينم احتجاج ،او به كه است گفتهنيز «ابوحايم»

.«است كرده ايترو را يباطل احاديث ،زهير از» است گفتهنيز احمد «.است

پنجم طبقه راويان

از اند عبارت كه دارند قرار نفر هشت ،طبقه اين در

شد. اشارهير به شرح حال وي، پيش كه مسلم بن وليدا

شد. اشاره ،آن به نيز ير پيش كه يمهد بن عبدالرحمانا

جملاه در را اونياز يعقيلا و داشاته حرف او درباره ،سعيد بن ييحي كه ابوعاصما

است. داده قرار ،ضعفا

است. شده شمرده ،مدل كه ثيرک ياب بن ييحيا

متهم حديث سرقت به » گويد يم درباره او ي هبکه يمسمع صباح بن عبدالملكا

.«است

است. شده يمعرف ،دمشق جامع مسجد امام كه يدمشق بشير بن احمد بن عبداهللا

يدارقطنا و دارد يمنكار روايات ويد گ يم او درباره ،يعد ابن كه يعيس بن احمدا

است. آورده ،ضعفا جمله در را او حبان ابن و يغيرقو را او

،او احادياث باه » اند گفته ،خزيمه ابن و ابوحايم ،حبان ابن که يحمص وليد بن

از جاز باه را منكر احاديث ،او كه كردم ميوه من» است گفته احمد .«شود ينم احتجاج

او» اسات گفته شعبه «.كند يم نقل نيز مشاهير از كه فهميدم يول .كند ينم نقل ،مجاهيل

،ضاعفا از او» اسات گفتاه نياز قطان ابن .«است منكر و غريب و عجيب احاديث يدارا


ضارر ،او عادالت باه ايان و اسات دانساته يما مباح نيز را عمل اين و كرده يم يدلي

اند. دانسته ،ضعيف يمحدث را او هم يزبيد و يفيروزآباد «.رساند يم

حديث متن نقد

كنيم يم اشاره آن به كه است يمشكالي يدارا نيز حديث متن

آياا .است شده ، امرخلفا سنت و 9خدا رسول سنت ازپيروي به ،حديث اين درا

!دانست ييك ،9پيامبر سنت با را خلفا سنت يوان يم

ظااهر و اسات شاده 9خادا رساول سانت بر عطف خلفا سنت ،حديث اين درا

يجاداي و مغاايرت ايان بار يمعناي چه حال رساند. يم را سنت دو بين مغايرت ،عطف

!است

عصامت بار د لات ،اين است که شده ، امرمطلق طور به ،خلفا سنت ازپيروي بها

است. نداشته را آنان عصمت يادعا يكس كه يدرحال ؛دارد آنان

، فقاه و ديان اصاول در امامياه شايعه يمباان با ،سند صحت فرض بر ،حديث اينا

و شاده امر 9پيامبر از بعد يخلفا سنت ازپيروي به ،حديث اين در زيرا است؛ منطبق

،احادياث كاه دانايم يما يطرفا از .استدانسته شده 9پيامبر سنت همانند ،آنان سنت

،ينثقلا حاديث باه مراجعاه باا رو نيا ازا. كنند يفسير را يكديگر يوانند يم ،قرآن همانند

از 9پياامبر مقصاود باريم يم يپ ،احاديث ديگر و سقيفه حديث ،خليفه دوازده حديث

دوازده همااان ،اساات حجاات ديگااران باار سنتشااان كااه هاادايت شااده راشااد يخلفااا

است. 9پيامبر ريه از :معصومامام

الصحيح باالسالم وارتباطه حقيقته السلفية، مصطلح

السحيمي سالم بن عبدالسالم دکتر)

بان عماران » حاديث به ،نايابع نايابع و نايابع و صحابه بر «سلف» يطبيق در مالف

النذي ثنم يلونم الذي ثم ق ين لر ونا خري» فرمود 9پيامبر که است کرده يمس «حصين


بعيد كه كساني سپس .آمدند آنها از بعد كه كساني سپس .اس م قرناچ ه قرن بهتري »؛ 1«يلونم

.«آمدند دسته آن از

«القرون خير» حديث هدربار تحليلي

را سالف سانت باه يوجاه ،آن براساا ،حنبل بن احمد شد باعث كه دليلي عمده

در بخااري كاه اسات حاديثي ،كند انتخاب خود براي را مذهب اين و نمايد ريزي پايه

گفت كهاست كرده نقل ،مسعود بن عبداهلل از عبيده، از ،حديثش از موضع چند

شنهادة تتسنبق اقنوام جينيء ثنم يلنونم الذي ثم ي لونم الذي ثم ينق الر ون خري

.شهادته يمينه و يمين ه احدهم2

كسياني سيپس .آمدنيد آنهيا از بعد كه كساني سپس .اس م قرنچ ها قرن بهتري

بير آنهيا از يکيي گيواهي كيه آي يد ميي اقيوامي گاه آن آمدند. دسته آن از بعد كه

اش. گواهي بر م سق گاهي] لزن و گلرد مي پلشي م سق

قارن ساه باه را حاديث ، اين او پيروان و هشتم قرن در گري سلفي مجدد ييميه، ابن

و قاول و هپنداشات الگو ،كردند مي زندگي ،قرن سه آن در كهرا كساني و اند كرده يفسير

باشند. مي معصوم ،آناناند؛ گويا دانسته حجت را آنان يقرير و فعل

گويد مي ،حديث اين شرح در حجر ابن

رواينة يف و .«آدم‌بنني قن ون خنري يف بعثت و» قوله: يف النبي صفة يف سبق قد و

بنني النذي ظهن فرد .«فيهم بعثت الذي الر ن األمة هذه خري» امحد: عند ب يدة

عنىل برلي فوقها وأ دونا وأ سنة عرشون و مائة الصحابة م مات م آخ و البعثة

وأ تتسعني وأ سنة مائة فيكون وفاته بعد م اعقب ان و الطفي ‌يبأ وفات يف خقالفاإل

تتسعني. و سبعا

ثامنني. وأ سبعني نحو كان مائة سنة م اعقب فان القابعني ق ن ماأ و

.3623ح، 9صحيح بخاري، کتاب فوائل اصحاب النبي .1

.5625، حهمان .2


الرن ن مندة بنذلك فظه مختسني م نحوا كان منها اعقب فان بعدهم الذي ماأ و

ان.زم ك اه اعامر باخقالف ختقلف

حندود ىلإ عنا من قولنه يربن ممن القنابعني اتبنا م كان م آخ اتفروا و

املعقزلنة اطلرنت و فاشنيا ظهنورا البند ظه ت الوقت هذا يف و مائقني و العرشي

و الرن آن بخلنق ليرولنوا العلنم ه أ امقح و رؤوسها الفالسفة رفعت و التسنقها

.اآلن ىلإ نر يف األم زلي ومل شديدا تغريا األحوال تغريت1

بهتيري در مي » :خود دضر،چ گ ل آمده اس گفتار در 9پلامشر صف درباره

بهتيري » :اس آمده چادمد نزد بريده رواي در و «شدم مشعوث چآدم ب ي هاي قرن

روش شيد كيه بيل پس .«شدم برانگلخته چآنان ملان چم كه اس قرني چام اي

بلشيتر كميي يا كمتر يا سال 210ددود چصحابه از نفر ي آخرزمان مر و بعث

وفيا، از بعيد اگر و اس ابوالطفلل وفا، تاريخ] در كه اختالفي ب ابر اس ؛ بوده

رسد. مي سال 09 يا سال نود يا سال صد به چاعتشار شود چاو

سيال هشيتاد ييا هفتياد ديدود شيودچ دسيا صيدم سيال از اگير نچاتابع قرن اما و

گردد. مي

سيال پ جياه ديدود چگردنيد اعتشار آنان اگر چاند بوده ناتابع از بعد كه كساني اما و

هير افيراد عمرهياي اخيتال بيه چقيرن مد، كه شود مي روش اي جا از و شود مي

اس . مختهف چزمان

قشيول چقول كه كساني از چناتابع پلروان از فرد آخري اي که بر اند كردهنظر اتفاق و

اس وق اي در و اس كرده زندگي.قچ ه 110 ددود تا كه اس كسي چشود مي

اهيل وگشودند و فالسفه سيربرآوردند زبان معتزله و آمد پديد آشکارا ها بدع كه

تغللير اديوال اوضياع و و شيدند امتحيان چمخهيوق اسي قرآنبه اي که بگوي د چعهم

.دارد دامها چتاك ونامور هملشه در دال نقصان بوده و و ياف شديدي

.6، ص1فتح الباري، ج. 1


حديث بررسي و نقد

،بيشاتر ياا كمتار ياا ساال صاد باه چاه ،اناد كرده يفسير ،زمان به را قرن كه كساني

اساتعمال «قاوم » در «قارن » كلمه ،قرآن در ا؛ زيراست لغت و قرآن با مخالف يفسيرشان

،عناوين از عنواني يا سلطه يك يا زمان يك را آن افراد كه قومي ؛زمان در نهاست؛ شده

كمتر. يا بيشتر يا باشند كرده زندگي سال صد در آنکه چه است؛ نموده جمع

فرمايد مي متعال خداوند

( هلكنا كم يروا لم أ

ناهم قرن م قبلهم م أ رض ف مك

ك لم ما ال و لكم ن

لنا را أ نهار علناج و مدرارا عليهم الس

هلكناهم تتهم م ترا ال

امذنابهم فأ

‌ 5 )انعام: (آخري قرنا بعدهم م نا و

از] كيه اقيوامي كيرديم؟! هيالک را پلشل ايمان ]بي اقوام از ه بسلارگ نديدند آيا

هاي باران .نداديم شما به كه بوديم داده آنها به هايي قدر، و بودند نلروم دتر شما

اميا ] سياختلم؛ جياري نهرها چآنهاهاي ملان زمل از و .فرستاديم آنها براي يدرپ يپ

و كيرديم نيابود چگ اهانشان سشب به را آنان چ كردند طغلان و سركشي كه ه گامي

.آورديم پديد چآنان از بعد ديگرياقوام

به معناي ،موارد آن از يك هيچ در وآمده عموض هفت در ،«قرن» لفظ ،كريم قرآن در

يماام در آن از مقصاود بلكه .بيشتر يا كمتر يا سال صد در چه است؛ نرفته كار به ،زمان

اند. كرده مي زندگي ،زمينه يك در و زمان يك در كه است جماعتي ،موارد

گويد مي «منظور ابن» لغت، لحا به اما

قين : و سننة وننعشن قي : و سنني عرش مدته قي : األمة. بعد تأيت االمة الر ن: و

اعنامر يف القوسنط مرندار هنو و ثامنون قي : و سبعون قي : و سقون قي : و ثالثون

. الزمان... ه أ1

ده چآن ميد، :اسي شيده گفته آيد. مي ديگري ام از بعد كه اس امتي چقرن و

.333، ص3لسان العرب، ج .1


نليز سيال شيتاد ه و سيال هفتياد و سال شص و سال سي و سال بلس و اس سال

. اس ... زمان اهل عمرهاي از متوسط مقدار چاي و شده گفته

كند مي نقل چنين «ازهري» از سپ

فيهنا كنان وأ نبني فيهنا كان مدة ك ه أ الر ن ن اعلم واهلل ن عندي ير الذي و

.كث ت وأ التسنون قلت العلم ه أ م طبرة1

چآن در كيه اس مدتي هر اهل قرنچ ي اس داناتر خدا ياس شده ثاب م نزد و

كيم چآن هياي سيال اس ؛ داشته وجود عهم اهل از اي طشقه چآن در يا بوده پلامشري

زياد. يا باشد

از بعاد امتاي و واحاد زماان اهال به و گرفته معنا همين به را «قرن» نيز فيروزآبادي

ت گف كهاست نموده استشهاد ،شاعر قول به سپ و كرده يفسير ،امتي

فننيهم انننت الننذي الرنن ن نهننب ناإ

ق ينننب فأننننت قننن ن يف خلفنننت و2

نزديکي. تو چشدي داده قرار چديگري قرن در و بگهرد چهستي آن در تو كه قرني هرگاه

بار كاه پيااپي قوم سه كرامت بر كند مي د لت ،«مسعود بن عبداهلل» حديث بنابراين،

هر مدت اينکه اما و دهد مي ربط هم به را آنان ،عنواني و كنند مي زندگي ،مالك يك

است. ساكت آن از ،مسعود بن عبداهلل حديث ،است مقدار چه ،امتي

آگااهي داده به اين مطلاب ،كالمش ابتداي در ،حجر ابن خوداست که يوجهدرخور

، گفته است«ق ين لر ونا خري» حديث يفسير درو

املرصودة. األمور م م أ يف كوااشرت مقرارب واحد زمان ه أ الر ن و ق ين ه أ يأ

وأ ملة یعل جيمعهم رئيس وأ نبي زم يف اجقمعوا ناإ بام تصوص نلك يرال: و

.عم وأ مذهب3

.333، ص3لسان العرب، ج .1

«.قرن»قاموس المحيط، فيروزآبادي، ماده .2

.2، ص1فتح الباري، ج. 3


كيار ميورد در كيه اسي نزدييك هم به زمان يك اهل نلز قرن .م قرن اهل يع ي

جيايي بيه مخصيوص چآن كيه شود مي گفته . همچ ل دارند مشارك هم بانظري

مهي يك بر را آنان كه ندكرد اجتماع رئلسي يا پلامشري زمان در هرگاه كه اس

نمايد. جمع چعمل يا مههب يا

رسيم مي نتيجه اين به ،كرديم اشارهير پيش كه مطالبي يوجه به با

در آن افاراد كاه است امتي هر معناي به بلكه .نيست سال صد معناي به ،«قرن» او

ديگار و فرهناگ ،سالطه ،نباوت همانناد كنند؛ مي زندگي ،خاصي مالك به و زمينه يك

،امات باه صاورت يا و نماوده يكسان را آنها و كرده جمع را بسياري كههايي مالک

ساال صادها ،اناد كرده زندگي آن در ها امت از برخي كه مديي آن خواه است؛درآورده

آن از كمتار بسايار يا ،اند شده منقرض كه اقوامي از برخي و مصر فراعنه همچون باشد؛

.است كوياه مديش كه كند مي زندگي اي سلطه سايه در كه امتي مثل باشد؛

صاد از كمتر كه زماني دراست شده حقيقت ،نامتأخر مصطلح در ،«قرن» لفظ !آري

زنادگي ،هجاري پاانزدهم قرن در ،مسلمانان كه شود مي گفته علت بدين و نيست سال

ندارد. لغت و قرآن به ربطي و است جديد حاصطال يك ،اين ولي .كنند مي

عنااوين از عنواني كه امت سه بريري بر دارد د لت ،مسعود بن عبداهلل حديث ثانيا

است. آورده حساب به واحده امت و كرده يكي را آنان ،يوحيدي و اسالمي

از كاه ساوم و دوم امات . امااست كرده زندگي 9پيامبر با كه است امتي ،اول امت

را دو آن كاه مالكاي نياز و زمانشاان شده، يعبير ،«يلونم الذي ثم يلونم الذي ثم» به هانآ

طباق اا آن از مقصاود كاه رو احتمال دارد نيازا .است نشده مشخص آن در ،كند يكي

؛پاذيرد ماي پاياان 7حسان اماام خالفات با كه باشد خلفايي عصر ا سنت اهل مباني

عامنا ثالثنون بعدي اخلالفة» فرمود 9پيامبر كهاست دهآم سفينه حديث در كه گونه همان

.«شود مي پادشاهي سپس .اس سال سي چم از بعد خالف »؛ «امللك يكون ثم

اعتمااد ، آنهاا از كادام هايچ بريوان نمي كه استدرباره انتهاي حديث احتما يي اما


آن نيز وجود ندارد. كه روشن دليل با مگر ؛كرد

،نايابعا نايابعا و نايابعا باه «يلنونم الذي ثم يلونم الذي ثم» جمله يفسير ،نتيجهدر

ندارد. د لت ،آن بر دليلي واست رأي به يفسير

يابعاان و نايابعا و صاحابه عصار ،مسعود بن عبداهلل حديث از مقصوداگر هم ثالثا

كاه است ممكن !چيست آنان زمان بريري در مالك كه شود مالحظه بايد ،باشد يابعان

در كاه اسات يپرسات بات بار آن غلبه و زمين روي اسالم انتشار ،آن از مالك و مقصود

،اساالم اول قرن سه در واقعه اين و گرويدند اسالم مبين دين به ،افراد از بسياري ،نتيجه

جااي ،مسائله ايان در که گرفت شكل قرن سه اين در نيز اسالمي يمدن و يافت يحقق

ت.نيس اي شبهه و شك هيچ

بلكاه .كنناد نماي اراده را معناا ايان ،مساعود بان عباداهلل حاديث از ،ها سلفي ولي

و عقياده جاناب در ديناي مرجعيات و قارن ساه طهارت معناي به را آن در «خيريت»

خدشاه موجاب كاه اند دانسته چيزي هر از منزه را زمان آن افراد و كرده يفسير شريعت

شاناخت و قارآن يفساير در مرجع را آنان ،اينکه افزون بر شود. مي آنان رفتار و دين در

کنناد؛ نماي اعتناايي باه يفساير ديگاران ،اخاتالف هنگام ودانند مي آن اغراض و معاني

اهال و خادا كتااب باه را خاود امت، 9پيامبر السند، صحيح احاديث مطابق كه يدرحال

فرمود كه چنان ؛است كرده معرفي ،ديني مرجع را دو آن و دهنمو سفارش ،بيتش

أهن عنرتيت و اهلل كقناب تضنلوا لن بنه أخذتم ان ما فيكم ت كت قد الناس أهيا يا

بيقي.1

گميراه هرگيز چك ليد كسي تم آن بيه اگير كه گهارم مي گلزي شما ملان مردم! اي

عترتم. و خدا كتا شد: نخواهلد

گويد مي «حوثي بدرالدين سيد» رابعا

النذي ثنم قن ين الرن ون )خنري حصنني بن عمن ان ع روي الذي احلديث ماأ و

.653، ص2. صحيح ترمذي، ج1


الصنال، شيو فمعناه ف د. ك يف ال الر ن مجلة عىل كالم صح ان فهو يلونم...

ف د ك صال، عىل داللة فيه ليس و الر ون م غريها ىلإ بالنتسبة الر ون الثالثة بني

يف الصاحلني م اكث الر ون الثالثة يف الصاحلني ان يفيد انام الر ون. الثالثة اف اد م

و بيننه املرارننة عند الر ن مجلةی لإ تنتسب فضيلة فيها الصاحلني كث ة فكانت غريها

يفضن ان يمكن فرند الدي و الصال، يف التقعني اخلريية ان م الر ون. سائ بني

ه أ م الكثري كان ان و الدنيوية و الدينية املصالح م ليهإ تنتسب القي بمآث ه الر ن

قد نلك م هو و عدال اليعقب انه بحيث كامال صالحا دينه يف صالح غري آث امل تلك

اخ جنه «الفناج بال جن الدي هذا ليؤيد اهلل ان » احلديث: يف كام الدي به اهلل ايد

باجلهاد سالماإل قواعد لقثبيقها الر ون خري هذا عىل األوىل الر ون فكانت البخاري.

خنري» احلنديث: صنحة فن ض عىل هذا و عدالقه كامل و ينهد يف ف د ك لصال، ال

.اعلم واهلل«. الر ون1

: فرميود 9پليامشر كيه ]اسي شيده روايي دصيل ب عمران از كه دديثي اما و

فيرض بير چ«آي يد... مي آنان از بعد كه كساني سپس .اس م قرن چها قرن بهتري »

شيلوع چآن مع ياي پيس آن. دافرا از فرد هر نه ؛قرن تمام بر اس كالمي چصحت

فرد هر صالح بر ندارد دالل و اس قرون ديگر به نسش چقرن سه اي بل صالح

از چقيرن سيه ايي در صيالحان كيه ك يد ميي افياده ت ها . الشته اي راقرن سه افراد از

كيه اسي فضلهتي چقرن سه اي در صالحانبسلاري و بلشترند چآن غلر در صالحان

بيا هيا. قيرن ديگير و آنها بل مقايسه ه گام ؛شود مي داده نسش چها قرن اي تمام به

سيشب بيه قرنيي كيه اسي ممکي زييرا نلس ؛ دي و صالح دربرتريچ ت ها اي که

؛باشيد داشيته برتيري چشيود ميي م سيو آن به دنلوي و دي ي مصال از كه آثاري

كيه طيوري بيه ؛شاشي د ن كامل صال چخود دي در چكارها آن اهل از بسلاري گرگه

؛باشيد كيرده تأيليد آنها به را دي خداوند چدال با اي ولي دچ نلاي دسا به عادل

.15تحرير األفكار، حوثي، ص .1


يفياجر ميرد بيه را ديي اي چخداوند همانا» :اس آمده دديث در كه گونه همان

نخسي چ هياي قيرن پيس اس . نموده تخري بخاري را رواي اي .«ك د مي تأيلد

سيشب بيه نيه ؛آنها در اسالم قواعد تثشل سشب به ؛س ها نقر بهتري چ بلان ب ابراي

ديديث صيح فيرض بير نليز ايي الشته و عدالت كمال و دي در فرد هر صالح

باشد. مي داناتر خدا و اس «القرون خلر»

يماام ،قبال حديث با يوان مي آيا که اشکال اين پاسخ در گفتني است نويسنده مقاله،

،دانسات معتبار را آناان سانت و کرد معرفي الگو را اسالم ولا قرن سه در موجود افراد

گويد مي

موافرنة التسبق هذا اىل يضاف ان البد ب التسلف تعيني يف كافيا الزمني التسبق فليس

بتسنلفي فليس التسنة و للكقاب رأيه خالف فم روحا و نصا التسنة و للكقاب ال أي

القابعني. و الصحابة ظه اين بني عا ان و1

بيا موافيق او رأي بايد چآن برافزون بهکه .نلس سهف تعلل در كافي چزماني تقدم

سي و كتيا مخيالف رأيي هيركس رو ازاي . باشد س و كتا روح و ن

ك د. زندگي تابعان و صحابه بل گرگه ؛نلس سهفي چباشد

است پذير خدشه ،جهايي از ،پاسخ اين

.آورد دست به ،سلف هدربار کلي کمحاست که نتوانستهنويسنده او

،اساالم اول قارن ساه در صاالح سلف از مقصود که کند اعترافنويسنده بايد ثانيا

و ناص باا مطابق ،يقريرشان و رفتار و سخن که باشند مي :بيت اهل از معصوم امامان

است. نبوي سنت و قرآن روح

سانت کناد کاه از ساويي، ماي نويسنده ادعاا زيرا است؛ دور شبه ،ايشان کالم ثالثا

کاالم صاحت يشاخيص . از سويي ديگر نياز باراي باشد مي باطل و حق ميزان ،صحابي

صاحابي، کاالم باه نياز سانت فهام باراي و نمود رجوع سنت و قرآن به بايد ،صحابي



است. دور شبه ،اينمراجعه کرد و

گويد ميهمچنين نويسنده مقاله،

وثيرنا ارتباطنا م تبنة احلرنة التسنلفية ان شنک فال األول احلق مجاعة هم والصحابة

املحضنة والتسننة احلنق االسنالم دعنوة هني اصنحاهبا فندعوة الصنحيح باالسالم

وهني الكن ام الصحابة عنه وتلراه حممد نبيه عىل اهلل انزله الذي الدي ومنهجهم

املنصورة. ةفالطائ الناجية للف قة الصحيح االققداء1

ابي نلز دق بره سهفل كه نلس شکي و اند اسالمصدر قد بر جماع همان چصحابه

اسيالم دعيو، هميان چآن اصحا دعو، و دارد ت گات گي ارتشاط چصحل اسالم

بير خداونيد كيه اسي دي يي هميان چآنيان روش و باشيد ميي محيض سي و دق

هميان چآن و نمودنيد قشول را آنكرام نلز هصحاب و كرد نازل چ9محمد شچپلامشر

اس . شده ياري طايفه و ناجلهه فرقاز صحل پلروي

کنيم مي بيان ،مقدمه چند با را ادعا اين پاسخ

اول مقدمه

باه در آن 9اساالم يگراما رساول كه يا منطقه همان العرب، اوضاع يبررس

دارد. يمهم جايگاه ،صحابه يگزار ارزش در د،رسي رسالت

عماده كاه کردناد زنادگي ماي يا قبيلهبه صورت بعثت، از قبل ،العرب مردم

هايشان، آساان و فعاليتاينكه يبرا و بود يخونريز و جنگ برپايه آنها اقتصادي فعاليت

حسااب باه ،آناان ضروريات از ييك ،قبيله بزرگ از كوركورانه اطاعتدغدغه گردد، بي

هبا ياا ؛بودند كرده حرام را ماه چهار در جنگ سال،طي كه بودعلت همين به و آمد يم

بپردازند. ،حج مراسم ي، همچونديگر يكارها

دختاران، كاردن گاور باه زناده ديگران باه زور، اموال خوردن غارت، و قتل جهل،



داشت. رواج آنان ميان ،منكرات ديگر و يخوار شراب

دعوت نور به ونمايد خارج ظلمات از را يمردمچنين يا شد مبعو 9اكرم پيامبر

باه يبرخا نبودناد؛ يکدسات ،9پياامبر دعاوت پذيرش در ،جامعه اين افراد يول .كند

نيز يبرخ .دعوت او را پذيرفتند ،يطو ن يا كوياه يزمان گذشت از بعد يبرخ و سرعت

پرداختند. او با مقابله به ،يبسيار عده يحت و نپذيرفتند را او دعوت

باه او كاه داريام يقاين ماا و باود يربيات و يبلياغ ،9پيامبر وظيفه ،ديگر يطرف از

در ماردم كاه نيسات معناا بادان ايان يولا است. كرده عملبهترين شکل، به وظايفش

يافراد بسا چه اند. كرده عمل وظايفشان به و نكرده يكوياه 9حضرت دعوت پذيرش

چاه و نبردناد او وجاود از ينفع گونه يچه يول ،بودند نزديك بسيارهم 9پيامبر به كه

بردناد؛ 9حضارت آن از را يمعناو بهاره نهايات يول ،بودند دور او از كه يافراد بسا

،متعاال خداوناد که ؛ چناناست داشته رواج ،سابق يانبيا بين ،مطالب اين كه گونه همان

فرمايد يم 8لو حضرت و نوح حضرت همسران درباره

ب ) ي مثل اهلل ض ت كفروا للت و ناح امرأ

نتاا لاط امرأ م عبدي ت ت اكا

اقي عباادناا ا ا ا انتااه ا يغنياا فلم فخا ا مع انلار ادخل قيل و شيئا الل م عنه

20)تحريم: (ادلاخلي

؛اسي زده مثيل لوط همسر و نوح همسر به چاندشده كافر كه كساني براي خداوند

خلاني چدو آن بيه وليي .بودند ما ب دگان ازصال ب ده ود سرپرستي تح دو آن

:شيد گفتيه آنهيا بيه و نداش دالشان به سودي چ پلامشر] دو اي با ارتشاط و كردند

«.چ وارد آت شويدشوندمي آت وارد كه كساني همراه»

فرمايد يم فرعون همسر دربارهاما خداوند

ب و ) ي مثل الل ض ت منااآ لل ايتما عنمدك ل اا رب قاالت إذ فرعان امرأ

نة ف لإ و فرعان م ن ن و ال ي القام م ن ن و ع 22تحريم:) (الظال

:گفي كيه ه گام آن در ؛اس زده مثل چفرعون همسر به مؤم انچ براي خداوند و


او كيار و فرعيون از ميرا و بسياز بهشي دراي خانه م براينزد خود !وردگاراپر»

«.!بخ رهايي چستمگران گروه از مرا و ده نجا،

فرمايد يم 7نوح حضرت فرزند دربارههمچنين

ال ربإ ناح ىا نااد و ) هل م اان إن رب فقاق وعدك إن و أ

نت و اق

حكمم أ

أ

ي ااكهلك م ليس إنإ ناح ياا قاال * اق

ل إنإ أ الح غي ع ماما تسئل فلا ا

عظك إن علم اإ لك ليس ن أ

ااهلي م كان أ

65و 60هود: ) (ال

تو وعده و اس م خاندان از پسرم !پروردگارا» :كرد عرض پروردگارش به نوح

اي» :فرميود «.ك يدگاني دکيم بهتيري تيو و اس دق چخاندانم نجا، مورد در]

پس .اس ايناشايسته فرد) اس غلرصالحي عمل او !نلس توخاندان از او !نوح

جياهالن از تيا دهيم ميي انيدرز تيو به م !مخواه م از نلستيچ آگاه آن از را آنچه

«.نشاشي!

كماال بار د لات ،يمرب و معلم كمال دارد د لت كه است آيات از يهاي مونهن اينها

وجودشاان در كه يانگريطغ وسبب دشمني به، نزديك افراد بسا چه بلكه .ندارد شاگرد

دعاوت از يكساان ينهاا و ندکرد مقابله آنها آيين با يحت ورا نپذيرفتند انبيا دعوت ،بود

نبودند. يسركش و دشمني اهل و ندداشت را آن استعداد و ظرفيت كه شدند مند بهره آنها

دوم مقدمه

اگار ياا ؛اسات نكرده معجزه، استفاده راه از ،مردم ارشاد و هدايت در 9اكرم پيامبر

ارشاد ينها ،9پيامبر وظيفه .باشد خودش اختيار به ،ورزد يم كفر يا آورد يم ايمان يكس

در آيات متعددي به اين مسئله اشااره شاده ؛ چنان که است بوده رسالت ابال و انذار و

نزنلا ما * طإ) فرمايد يم متعال خداونداست؛ تيو بر را قرآن ما طهچ»؛ (لشیق القرآن عليك أ

1و 2)طه: « !يبلفک زدم به را خود كه نکرديم نازل

ا لا ) فرمايد يمهمچنين بيه ] را ميردم همه چبخواهد خدا اگر»؛ (جيعا انلاس یلهد اهلل يشا

12)رعد: .«ك د يم هداي چ اجشار


فرمايد يم نيز و

61انفال:) (اي نة ع ح م ييا و اي نة ع هلك م لهلك )

ياب يدچ يمي هداي كه آنها و باشد دج اتمام يرو از شوندچ يم گمراه كه آنها تا

باشد. روش دللل يرو از

سوم مقدمه

.اسات نهاده را شر و خير جهات ،او وجود در و كرده خلق را انسان ،متعال خداوند

قارار انسان در را شهوت و غضب قوه همچنين .قواست همه فرمانده كه آفريده را عقل

يهاوا بار است يا انسان بتواند به اختيار خود، کرده ايجاد يعادل ،قوه دو اين بين و داده

.گرددچيره ،نف

كارده ياد قسم ،يخداوند عزت به كه است انسان دشمنان جمله از يرديد شيطان، بي

بينيم کاه شايطان، صاحابه مي نمايد. گمراه را ، همگيخدا مخلص بندگان جز به يااست

يهوا كه باشند يكسانميان آنها كه است ممكن . پ است نكرده استثناهم را 9پيامبر

باشند. گرفته قرار شيطان طمع مورد و كرده غلبه آنان بر نف

گويد يم ان

هنذه فنالن! ينا فرنال: فجناء فدعاه رج به فم نتسائه یاحد م كان يالنب ان

فرنال بنك. اظن اكن فلنم بنه اظن كننت م ! اهلل يارسول فرال: فالنة يزوجق

.الدم ىجم االنتسان م يجي الشيطان ان : اهلل‌رسول1

‌

زد صدا را او دضر، كرد. عشور او بر يمرد كه بود همسران از ييک اب 9پلامشر

يا» گفي : او .«اسي شيخ فيالن چمي همسر چزن اي فالن! يا» فرمود: او به و

.«بييرد نخييواهم يگمييان گ ييل شييما بييه چبييرم بييد گمييان هييركس بييه خييدا! رسييول

.«شود يم يجار خون همان د چانسان وجود در شلطان همانا» فرمود: 9خدا رسول

.3135، ص5صحيح مسلم، ج. 1


چهارم مقدمه

سايره باا ،ماردم هدايت و يبليغ در 9اسالم پيامبر سيره كه ندارد وجود يدليل هيچ

پياامبران ديگار روش همانناد ،او ييبليغا روش بلكه .است كرده يم فرق ،پيامبران ديگر

فرمايد يم متعال خداوند ؛ چنان کهاست بوده

ل م اداع كنت ما قل ) وما الر بع إن اكم وال ب يفعل ما ادر أ

يما ما إال أ

نا وما إل 0 )ادقا : (مبي نذير إال أ

بيا دانيم ينم و ]كه با ساير پلامشرانچ متفاو، باشم نلستم ينوظهور پلامشر م » بگو:

و كي م يمي يپلرو چشود يم يود م بر آنچه از ت ها م .شد خواهد گه شما و م

«.نلستم! يآشکارانهارك ده جز

هرگاز ،دين يبليغ در نيز گذشته پيامبران كه بريم يم يپ ،كريم قرآن آيات مالحظه با

؛ گذاشاتند يم آزاد ،دين انتخاب در را مردم بلكه .كردند ينم استفاده ،جبر و اعجاز راه از

فرمايد يم 7حنو حضرت درباره ،متعال خداوند که چنان

لنا ولقد ) رلمن فميهم فلبم قامإ إل ناحا أ

منة أ

خمذهم اعمما خسمي إال فأ

افان ان وهم الط 26 ع کشو،:) (ال

]ولي كرد؛ درن سالچ 000چ آنان ملان او و فرستاديم قوم يسو هب را نوح ما و

را آنيان ]عظيلم طوفيان چسرانجامواقع نشد و تشهلغ اوچ جز در گروه اندكيچ مؤثر

بودند.ستمکار كه يدردال؛ فراگرف

فرمايد يم ديگر يا آيه در و

مرنا ج إذا حت ) م فيها احل قلنا اتلنار وفار أ هلك اثني زوجي ك

م إال وأ

بق 60هود:) (قليل إال معإ آم وما آم وم القال عليإ جوشيلدن ت ور و دلفرارس ما فرمان كه زمان آن تا ياف ادامه همچ ان چوضع اي ]

چمياده و نير )از چ يك جفي دلوانا،انواع از يكهر از» گفتلم: نوح به] گرف ؛

كيه آنهيا رمگي كي سوار چآن بر] را خاندان همچ ل ك ! دمل يكشت] آن در


يان ؤمم همچ يل و فرزنيدان از ييک و همسر) شده داده آنان هالک وعده قشال

نلاوردند. ايمان چاو همراه يكم عده جز اما .«را!

چناين ،جا همه و هميشه بلكه .است نداشته 7نوح حضرت به اختصاص ينها اين و

فرمايد يم متعال خداوند که ؛ چناناست بوده

نم ولقد ) ف اكم مك (تشمكرون مما قلميل معمايش فيهما لكمم وجعلنما رض ال

20اعرا :) فراهم شما يبرا را يزندگ وسايل انواع و داديم قرار شما يبرا را زمل بر تسهط ما

ك لد. يم يشکرگزار كمترهرگ د ساختلم؛

چمي ب دگان از يكم عده يول»؛ (كار الش اعباد م وقليل ) فرمايد يمهمچنين خداوند

21 )سشأ: .«شکرگزارند

فرمايد يمنيز و

نا ولا )ن عليهم كتبنا أ

نفسكم اقتلاا أ

و أ

قليمل إال فعلاه ما دياركم م اخرجاا أ

نهم ولا منهم شد لهم ياخ لاكن اإ ياعظان ما فعلاا أ

55نسا : ) ( ثبيتا وأ

يکديگرخود را )» داديم: يم دستور آنان به چ پلشل يها ام از يبعض همان د] اگر

از يكم عده ت ها چ«رويد بلرون خودچ ها ]و سرزمل خانه از» يا: «برسانلد قتل به را

انجيام چشيد يمي داده آنيان بيه كيه را يانيدرزهاي اگر و كردند يم عمل چ به آنآنها

.شد يم آنها ايمان] تقوي موجب و بود بهتر آنها يبرا دادندچ يم

قاوم دربااره ،متعاال خداوند که ؛ چناناست بوده انبيا همه اقوام روش و سيره اين و

فرمايد يم 7يموس حضرت

اا الحر إسائيل ابن وجاوزنا)نام ع يعكفان قام ع فأ

يماما قمالاا لهمم أ

211اعرا :) (تهلان قام إنكم قال آلهة لهم كا إهلا نلا اجعل

رسلدند يگروه به چخود راه در ناگاه] داديم؛ عشور دريا از سالم] را اسرائلل يب و

اسرائلل يب ه گامچ ي ا در] بودند. آمده گرد چبراي عشاد، چشانيها ب اطرا كه


و] معشيودان چآنهيا كه گونه همان ؛ده قرار يمعشود ما يبرا هم تو» گفت د: يموس به

«.هستلد نادان و جاهل يتلجمع شما» گف : .«دارند! يخدايان

فرمايد يمهمچنين

ربعي ما واعدنا وإذ )مذتم ثمم للة أ نمتم و ده بعم مم العجمل اخت

ان أ (مال

02بقره:) يبيرا اوچ و] گيهارديم وعيده شيب گهيل چيموسي با كه را يه گام آوريد ياد به]

]بيراي او از بعيد را گوسياله شيما سيپس .آمد ملعادگاه به چياله يها فرمان گرفت

بوديد. ستمکار كه يدال در نموديد؛ انتخا پرست

فرمايد يمنيز طالوت قوم دربارهخداوند

ا) ناد طالات فصل فل انهر مبتليكم اهلل إن قال اال

ممن فلميس منإ شب فإ لم وم (.قلميل.. إال منمإ رباامفشم بيمده غرفمة اغمر مم إال من فإنإ يطع

160 بقره:) بيا را سيپاهلان و شد م صو اسرائلل يب لشکر يفرمانده به] طالو، كه ي گامه و

آزمياي آ چ نهير ييك وسيلهه به را شما خداوندچ» گف : آنها به بردچ بلرون خود

دس با پلمانه يكبلشتر از كه آنها و نلست د م از ب وش دچ آن ازكه آنها ك د؛ يم

. نوشلدند... آن از چيكم عده جزگي و هم «هست د م از نخورندچ آن از خودچ

پنجم مقدمه

كتااب ابطاال سابب باه كند، يم يصحاب يعديل و جرح و عدالت از بحث يكس اگر

بلكاه .نيسات ينبو سنت في يها واسطه و مسلمانان شهود يا 9رسول سنت و خدا

راه از ،9پياامبر يواقعا سانت و حاديث يا ؛است آنان صالحان شناخت ،ياساس هدف

يبرخ يضعيف زيرا ؛نيست شريعت ابطال درصدد يكس آيد. دست به ،مطمئن و درست

يبرئاه و يقويات موجاب بلكاه ،شود ينم شريعت ابطال و وهن سبب ينها نه ،صحابه از

است. باطل از شريعت


ششم مقدمه

گويد يم «ييفتازان» است. يدين يافراط عواطف از يناش ،صحابه کل عدالت نظريه

ثقيه افراد زبان بر و داده رخ صحابه ملان تاريخچ در كه ياجراتمش و ها ج ظاهر

ديد بيه و ندشيد خار دق راه از چصحابه از يبرخ كه دهد يم نشان اس چ يجار

و رياسي ديب گياه و ع اد دسدچ كل هچ نلز كار اي انگلزه و رسلدند فسق و ظهم

يهركسي و نلسي معصوم چيصحاب هر زيرا ؛اس بوده شهوا، به ملل و يپادشاه

.اس نشوده خلر اهل نمودهچ مالقا، را 9پلامشر كه

خيال يكارهيا يبيرا چ9خيدا رسيول اصيحا به ظ شان دس سشب به عهما يول

9پليامشر بلي اهيل ديق درآنيان كيه يظهمي . همانااند نموده ذكر يهاي تأويل چآنان

آن يپسيت و نلس آنكردن پ هان يبرا يمجال كه اس اي اندازه به ظاهر در كردندچ

هيا كوه و گريسته :بل اهل مظهومل بر زمل چ و آسمان اهل كه اس اي اندازه به

ه يوز چآنيان زش يكارهاكه ؛ دردالياند پاشلده هم از ها صخره و شده ك ده جا از

يراضي آن بيه ييا زده يج ايات گ ل به دس كه باد يكسان بر خدا لع پابرجاس .

1اس . شديدتر و يدائم چآخر، عها و اند هكرد كوش آن يبرا و بوده

از نكاردن صاحبت و صاحابه کال يعاديل در يحقيق علت و سنت اهل مشكل يمام

سانت نناقال حد در هرچند ،:بيت اهل سنت يبرا كه است اين آنان، يعديل و جرح

يعبيار به را، ينبو في يطوسا اين مجبورند رو همين از نيستند. قائل يارزش ،9پيامبر

كه يدرحال ؛نشود ضايع ينبو سنت يا ؛دارند مصون ،يعديل و جرح نوع هر از دشان،خو

و خادا كتااب ييك است گذارده ارمغان به بها گران چيز دو ،خود از بعد يبرا 9پيامبر

شايعه .خواهاد باود اماان در ،يگمراه از امت دو، هر به يمسك با كه عتريش ،يديگر

دارد صاحابه يعديل و جرح دراي گسترده مجال ،بها انگر اثر دو اين به يمسك با اماميه

نمايد. عمل ،آن به ودريافت کند ،اهلش از را ينبو سنت يا

.331 و 336، صص5. شرح المقاصد، ج1


هفتم مقدمه

گويد يم «عقيل بن محمد سيد»

و باطيل ابطيال و ديق بليان مقيام در نيه يول .اس خو مؤم چ فعل به ظ دس

تعطليلچ چادکيام چدهلم تعملم زنل مقام اي به را ظ دس اگر زيرا تعديل؛ و جرح

1. شد... خواهد ويران چشريع اسا( و باطل چشهادا، و ددود

برادر فعل كه است فرموده گرچه ،مقد شارع زيرا ؛است صحيح كامال ،مطلب اين

،اسات شاريعت و ديان از ساخن كه يجاي در يول شود، يوجيه و يصحيح بايد ،مامن

.«ده انجاام را احتياا نهايات ،دينات در ؛يوسات ديان حكام در يو، برادر» فرمايد يم

،انساان يزنادگ در كه است يالگوهاي از بحث حقيقت در ،صحابه از بحث كه دانيم يم

دقياق بايد رو نيازا .است دين از بحث ،يصحاب از بحث ،حقيقت در پ است. كارساز

نماييم. جدا ،فاسق از را عادل وباشيم

هشتم مقدمه

اسات. چنين ،روايات كه گونه همان ؛است ديگر يبرخ به ناظر ،قرآن آيات از يبخش

بلكاه .جسات يمسك اطالقشان به يوان ، نمياند نموده استد ل آنها به كه يآياي رو نيازا

امثاال كنايم يصاور چگوناه گرناه و نماود مقيد عمر پايان يا صالح عمل و ايمان به بايد

ينهاا باه ايان ؛اسات يالها رضايت مورد ،ودب منافقان سردمداران از كه «يبا بن عبداهلل»

است. بوده ،هحديبي صلح در 9پيامبر با کنندگان يعتب ازعلت که وي،

گويد يم «=يطباطباي عالمه»

اظهيار چآنيان از و كيرده ميدح قيرآن يهيا آييه در را صيحابه چمتعيال خداوند اگر

تعياللم و کيام اد در خداونيد از آنهيا اطاع و انقلاد عه به اس چ نموده رضاي

ايي تيوان نميي اميا .انيد داده انجيام گهشيته در كيه اس ينلک يكارها و شريع

.552. النصائح الكافة، ص1


هرگيه كيه مع يا ايي به داد؛ سراي نلز آنان اعمال و يزندگان آي ده به را رضاي

1اس . يراض آنان از وندخدا چباشد خال هرگ د چده د انجام خواه د يم

يما) فرماياد يما ،حضارت آن به انتساب سبب به 9پيامبر همسران درباره خداوندحد لست انلب نسا

قيت إن الن سا م كأ همچيون يکيي از زنيان شيما !پليامشر همسيران يا»؛ (ات

11)ادزا : «. ك لد پلشه تقوا]عادي نلستلد؛ اگر

ت م انلب نسا يا) فرمايد يم يديگرهمچنين خداوند در آيه مبينة افاحشة منك يأ

گ اه آشکار و فياد مرتکيب شما از هركس !پلامشر انهمسر يا»؛ (ضعفي العذاب لها يضاعن

10)ادزا : «. خواهد بود شودچ عها اوچ دوگ دان

انآنا از يبيشاتر يوقاع و يامبرناد پ باه وابساته آنان، كه است آنسبب به ،نکته اين

باشند. يم ديگران سرمشقرود؛ زيرا مي

نهم مقدمه

اخاتالف ييعنا نيسات؛ يکلا سلب و يكل ايجاب در ،صحابه درباره اختالف مورد

صاحابه يماام عدالت به قائل ،سنت اهل كه نيست اين ،صحابه بارهدر سنت اهل و شيعه

از يبسايار يعاداد كاه است معتقد ،شيعه بلكه .است صحابه يمام فسق به قائل ،شيعه و

و معتادل يديادگاه ايان يردياد . بيبودند فاسق نيز يا عده يول ند.داشت عدالت ،صحابه

،يعصاب از يخاال و ساليم عقال و الساند صحيح روايات و قرآن آيات با كه استميانه

. باشاد يما انآنا شأن در آشكار يفريط ،صحابه يمام عدالت به قول زيرا دارد؛ يسازگار

صاحابه از يبخشا ينهاا :طهاارت و عصامت بيات اهال كه كنيم يم مشاهده رو نيازا

اند. كرده ستايش را 9پيامبر

اش، چنين نوشته است نويسنده در قسمتي ديگر از مقاله

عن اهلل ريض وقند مننهجهم وسنلو اث هم واققفاء الصحابة باتبا اهلل ام نا وقد

.551. مقاالت تأسيسيه، ص1


ن م بيل ا بع و ) :تعاىل قال باحتسان تبعهم عم و الصحابة .(إل اب أ

والنهقوأ لهبيسن ا تبنا فيجنب هللا إىل منينب بةحاصنال من وكن =مريال با ولير

هنداهم دقن هللا ن أ عناىلت هللا إىل نيبنونم من أ عىل يوالدل لهبيس بأك م هتاداقرواع

1.(يني م إلإ يهدا و ) :الق دقوچ آنان روش پلمودن و اثر كردن دنشال و صحابه از لرويپ به را ما خداوند يقل چ به و

فرميوده و شيده راضيي چآنيان نليك پلروان و صحابه از خداوند و اس نموده امر

.«اندآمده م سوي به ك انتوبه كه ك پلروي كساني راه از و» :اس

گفتيار و راه از پليروي رو ازايي . انيد بازگشته خدا سوي به صحابه تمام گويد: مي قلم اب

بير دللل و ديآ يم دسا به چراهشان يتر زر ب از آنان اعتقادا، و اس واجب چآنان

هيداي را آنيان چخداونيد كيه اسي اي چاندبازگشته متعال خداوند سوي به آنان کهيا

.«ك دمي هداي چبازگردد او سوي به كه را كسي و» :اس فرموده و كرده

شد. داده پاسخ ،استد ل اين بهير پيش

گويد همچنين نويسنده مقاله مي

لمان السااقان و ) :تعاىل وقال وماجري مم ال ها مار و ال نصا

يم و ال اتبعماهم ال

ان عد و عنإ رضاا و عنهم اهلل رض اإحساار تتها ترا جنات لهم أ نها

ادلي ال خا

ا ادا فيهابالنار. تالفهم وتوعد باجلنة الصحابة مقب اهلل فوعد (أ

2

بيه كيه كساني و انصار و مهاجري از نخستل پلشگامان»فرمايد: مي متعال خداوند

خش ود او از]نلز آنها و گش خش ود آنها از خداوند كردندچ پلروي آنها از نلکي

جاري چدرختان پاي از نهرها كه ساختهآماده چآنان ايبر يبهشت يها باغ و شدند

داده وعده بهش به را صحابه پلروان چخداوند «.ماند خواه د آن در جاودانه اس ؛

اس . داشته بردهر چدوزخ آت از را آنان مخالفان و

.65و 63، صص3السلفية منهج شرعي، ج .1

.65همان، ص .2


گوييم در پاسخ به اين استد ل مي

كاه گرفتناد سبقت آن بر كه ستا چيزي در پيرويپيشگامان، از پيروي از مراد او

از مقصود .صحابه مطلق پيروي نه ؛است دو آنپيروي از و رسول و خدا به ايمان همان

است. دو آن اطاعت و رسول و خدا به ايمان در پيرواننيز صحابه نيك پيروان

اهلل ص يع م و ...) آيه مثل بهپيشگامان، از پيروي جواز بر د لت فرض برآيه، ثانيا ال و از برخاي كاه شاد ثابات اگر . پ است مقيد 15)ادزا : (مبينا ضلال ضل فقد ر

گمراهاي از پياروي ،آنهاا از پياروي ،اناد بودهگناهکار بلكه ،نبوده اطاعت اهل ،صحابه

بود. خواهد

را خاودش دليال، باشاد، داشاته ، د لات صحابه سنت حجيت بر ،آيه اين اگر ثالثا

بار ،آناان سانت زيرا دارد؛ د لت صحابه سنت حجيت عدم بر ،آيه يعني كند؛ مي نق

است. بوده ،يکديگر سنت به التزام عدم

گويد ميهمچنين نويسنده مقاله

اقق م و ) :یتعال فرال بالنار تالفهم وتوعد مال يشا ل بمي ماما بعمد مم الرمبيل غمي يبع و ىالهد مؤمني ما ت و جهمنم نصملإ و مایا ماما نمال ال ا

1.(مصيا :اسي فرميوده كيه آنجيا چداده بيلم چدوزخ آتي از را صيحابه مخالفيان چخداوند

راهيي از و ك د مخالف پلامشر باهداي براي اوچ شدن آشکار از بعد كه كسهر»

چدوزخ بيه و بيريم مي چرود مي كه سو همان به را او ما نمايدچ پلروي مؤم ان راه جز

«.گه بدفرجامي اس و ك لم مي داخل

شد. آورده پاسخ ،آيه اين به استد ل برايير پيش

گويد مينويسنده در ادامه،

لالسنالم التسننة مطابرنة عن ف سننقه باتبنا االمن يف النبي احاديث تأم وم

65ص ، 3السلفية منهج شرعي، ج .1


وهنم التسنة باه لالسالم الصحيح القحريق اه تتسمية مطابرة وادر له وشموهلا

يف جناء فرند منهناجهم عنىل سنار ومن الصنحابة م الصالح التسلف اث ونفاملرق

اخللفناء وسنة بتسنقي فعليكم ...» قال: انه النبي ع سارية ب الع باض حديث

«.بالنواجذ... عليها وعضوا هبا متتسكوا بعدي م املهديني1

چنمايييد تأمييل هيياي سيي از پلييروي بييه اميير در 9امشرپليي اداديييثبييه هييركس

نيام داشيت مطابقي و برد يم چ پيآن بر شدن شامل و اسالم با او س مطابق به

هميان چآنيان و ك يد ميي درک چسي اهيل بيا را اسيالم ه دربار صحل تحقلق اهل

در .انيد آنيان راه و مسيلر ده يدگان اداميه و صيحابه از چصيال سيهف عصر پلروان

شما بر ...» فرمود:دضر، كه اس شده نقل 9پلامشر از ساريه ب عرباض دديث

بير و ليد ك تمسيك چآن بيه م چ از بعده شد يهدا خهفاي س و م س به باد

«.باشلد... استوار چآن

شد. داده پاسخ ،حديث اين بهير پيش

گويد مينويسنده مقاله

و احلنق عالمنة وجعلنه الكن ام اصنحابه علينه ما صحة عىل ال سول ن وقد

اننا عليه كنت ما» الناجية: الف قة صفة ع سأله م جميبا 9فرال مةاالري يوم النجاة

والقمتسنک اتباعنه حيب الذي للط يق وميزانا للحق ميزانا بذلک فوض « واصحايب

به.2

را آن و زد صيح مهير چداشيت د اتفاق آن بر چاو كرام اصحا آنچه بر 9پلامشر

چناجليه ه فرقي صيف از سيؤال پاسخ در و دانس قلام روز در نجا، و دقه اننش

را ملزانيي چراه اي از دضر، «.ملهست آن بر اصحابم و م كه دي ي همان» فرمود:

اس . داده قرار چنمود تمسك آن به و كرد پلروياز آن بايد كه راهي و دق براي

.62و 65صص، 3ج ، السلفية منهج شرعي .1

.62همان، ص .2


شد. داده پاسخ ،استد ل اين بهير پيش

است کرده نقل را جمله اين ،حنبل بن احمد ازده مقاله، نويسن

هبنم واالققنداء اهلل رسنول اصنحاب علينه كان بام القمتسک عندنا التسنة اصول

البد . وت 1

پلروي و 9خدا رسوله صحابه سلر به تمسك از اس عشار، چما نزد س اصول

ها. بدع كردن رها و آنان از

برخاي ازنياز شرع خالف کارهايگاهي و نبوده عادل ،صحابه يمام که آنجا از ولي

،صاحابه برخاي از ينکاه ا اصل يرديد . بينيست فتنيپذير اصل اين ،شد مي صادر آنان از

آنهاا يوجيه درصدد سنت اهل گرچه ؛است مسلم همه نزد ،گرفته يم صورت خالفي کار

اند. برآمده

گويد ميهمچنين نويسنده مقاله،

االسنالم شنيخ يرنول حنق اليهنا واالنقتسناب حنق دعنوة عوةالد هذه ان شک وال

جيب ب اليه یواعقز اليه وانقتسب التسلف مذهب اظه م عىل عيب ال» تيميه: اب

.«حرا ال ا يكون ال التسلف مذهب فان باالتفا منه نلک قبول2

باشييد. مييي دييق نلييز آن بييه انتسييا و اسيي دييق دعييو،چ اييي كييه نلسيي شييکي

اعالم را سهف مههب كه هركس بر نلس علب» :اس گفته لملهت اب االسالم شلخ

مههب زيرا ؛كرد قشول او از چاتفاق به را آن بايد بهکه .اس م تسب آن به و داشته

.«اس دق بر چسهف

باه نياز و است صرف ادعاي ،مقاله نويسنده کالم از بخش اين يمام ،رسد مي نظر به

ست.ا نيامده اش مقاله در که دارد دليل

.326، ص3د اهل السنة، اللکائي، جشرح اصول اعتقا .1

.359، ص5تيميه، ج ؛ مجموع فتاوي ابن63همان، ص .2


الصحيح باالسالم وصلتها السلفية حقيقة

ادري محمود عبدالفتاح دکتر)

ىيرقند النذي «الصنالح التسنلف» االول الصندر عنىل اطلق» گويد نويسنده اين مقاله، مي

«هبم1 .«شود مي اقتدا آنان به كه اس شده اطالق «صال سهف» ع وان چاول صدر بر»؛

وجاود ،آناان باه اقتادا لازوم بار دليلاي کاه است حالي در ايندر پاسخ بايد گفت

ندارد.

گويد گاه نويسنده مقاله چنين مي آن

تنزال ال» : نن رض ن شعبة ب املغرية عنه رواه فيام شأنم يف اهلل رسول قال والقي

ترنوم حقى خذهلم م وال خالفهم م يرضهم ال احلق عىل ظاه ي امقي م طائفة

.«التساعة2

هملشيه » فرميود: شأنشيان در ،شعبة بن مغيرة رواي مطابق چ9خدا رسول كه آنان

آنيان بيه چخوارك دگانشيان و مخالفان وباش د مي دق بر آشکارا چامتم از يا فهيطا

.«شود پا بر قلام تا ؛رسان د ينم ضرر

احادياث باا را آن يوان مي ،حديث اين دريرديد، با درنگي گوييم که بي در پاسخ مي

دانسات؛ گوناه رواياات ايان صاداق م را بزرگاواران آن و دانست مريبط ،خليفه دوازده

شود. ميمنطبق :طهارت و عصمت بيت اهل بر کهروايايي

گويد مينويسنده

و وهنونشن واتبعنوه الصحيح االسالم نج القزموا االمة سلف ان يف احد يمرتي ال

. نلک... حتريق يف كثرية جهود هلم كانت و اليه دعو3

چآن از و بيوده د ي پايش اسيالم صيحل روش بيه چامي سيهف كه ندارد كش كسي

.93ص ،3ج السلفية منهج شرعي، .1

.3255، ص3؛ صحيح مسلم، ج5661، ص6؛ صحيح بخاري، ج93همان، ص .2



تيالش آنيان و انيد كيرده دعيو، چآن سوي به و ساخته م تشر را آن و كرده پلروي

. اند... نموده آن ساخت محقق در بسلاري

روش و راه باه ،موارد يمام در ،سلف يمام ندارد وجود دليليگوييم که در پاسخ مي

شاواهدي بلکاه .باشاند داده نشر را آن و کرده پيروي آن از و بوده ايبند، پصحيح اسالم

دارد. وجود ،آن برخالف

گويد مينويسنده مقاله

العرن عىل النر ترديمه فهي التسلفي املنهج عليها يروم القي والرواعد االسس واما

ملطه ة.ا النبوية والتسنة الك يم بالر آن االسقدالل وكث ة الكالمي القأوي ورفض1

بير نقيل تقيدم چاسي استوار چآن بر سهفيروش كه قواعدي و ها گهارگو اما و

نشيوي سي و كيريم قيرآن بيه اسيتدالل كثر، و كالمي تأويل كردن رها و عقل

باشد. مي پاک


لعقا بار شارع يقاديم هماان كه خودنخست اسا و اصل بر ،ها سلفي و وهابيان

اند كرده يمسك د يلي به ،است

اول دليل

گويد مي «قوسي دکتر»

فمإن ) :تعناىل قنال كنام التسننة و الكقناب إىل القناز عند الناس ب د جاء القنزي وه ش ف نازعتم ال و اهلل إل فرد ذلمك ر اآلخم الام و ااهلل ؤمنان كنتم إن الرحس و خي

ويل أ

. التسم ... ترديم يوجب هذا و ( أ

2

كه آنجا ؛ك لم مراجعه س و كتا به نزاعچ ه گام كه دهد مي دستور قرآن همانا


.335. المنهج السلفي، ص2


اگير ؛بازگردانليد پلامشر و خدا به را آن چكرديد نزاعامري درهرگاه و » فرمايد: مي

عاقشي و پاييان چ و بهتر]كار براي شما اي .داريدرستاخلزچ ايمان روز و خدا به

. اس ... عقل بر شرع و سمع تقديم چآيه اي مفاد و «اس نلکوتر

گوييم مي ،دليل اين به پاسخ در

رساول و خدا به اعتقاد از بعد ،نزاع كه شود مي شامل را مواردي، آيهاين ظاهر او

است. دور ،سنت و كتاب به رجوع وگرنه ؛باشد

،ماوارد برخاي در كاه باريم مي پي ،رسول سنت و خدا كتاب به رجوع از بعد انيا ث

کرد. خواهيم اشاره آنها به ،خود جاي در که است شده داده عقل حكم به ارجاع

طيعاا) فرمايد مي ،آيه اين از قبل متعال خداوند ثالثا طيعاا و اهلل أ

ال أ ول و الر

أ

ممر ال

«. پلشييوايان ]معصييوم خييود را و خييدا] پلييامشر ك لييد اطاعيي و را! خييدا ك لييد اطاعيي »؛ (كم مممن

00 )نسا :

مساائل ،كرد رجوع رسول و خدا به ،آن در بايد كه نزاع مورد كه شود مي معلوم پ

اعتقادي. مسائل نهباشد؛ مربو مي اطاعت به كهاست عملي

دوم دليل

گويد ميهمچنين او

نهب ما ك يف العر يصد مل الرش بينام به اخب ما ك يف الرش يصد العر

. اليه...1

را عقيل چشيرع كه دردالي ؛ك د مي تصديق چداده خشر آنچه در را شرع چعقل همانا

. ك د... نمي تصديق چكرده درک آنچه همه در


يصاديق ،يکلا طاور باه گرچاه اسات، رسيده شرع هناحي از را آنچه يمام ،عقل او

.333، ص3درء التعارض، ج؛ 332. المنهج السلفي، ص1


نمايد. يصديق ،نتيجه در و ندك درك را آنها ،يفصيل طور بهيواند نمي ولي .كند مي

عقالسات. رئاي ،شاارع زيرا ندارد؛ مخالفت ،قطعي عقل حكم با ،شرع هرگز ثانيا

كند. ينم يصديق را آن حكمنيز شارع ،ندارد دخالت حق ،عقل كه مواردي در !آري

سوم دليل

گويد ميهمچنين او

اهلل ارسال اعقبار و بنفتسه العر باسقرالل الرول النر عىل العر ترديم م يلزم انه

.ورائه م طائ ال و فيه فائدة ال لغوا الكقب انزاله و ال س سبحانه1

ارسيال وباشيد مستقل چخود خودي به عقل كه آيد مي الزم چنقل بر عقل تقديم از

گردد. دهيفا يب و لغو چ نلزكتب فرستادن و رسل


بلكاه .نداريم ادعايي چنين ،موارد يمام در ،يممعتقد نقل بر عقل يقديم به كه ما او

. باشد داشته را موارد آن در درك قدرت ،عقل كه داريم قبول را عقل يقديم ،مواردي در

دانيم. نمي مقدم ،شرع بر را عقل هرگز ،دياتيعبرو درباره نيازا

آن، از ماا مقصاود بلكاه .نيسات شارع و نقال ابطال عقل، يقديم از ما مقصود ثانيا

راه آنجا در ،عقل كه مواردي در ؛ آن هماست عقل راه از ،شرع و نقل شناخت و يوجيه

دارد.

چهارم دليل


اهلل امن ع اع ض الذي ...اهلل لعنه ابليس سنة النر ‌عىل ىاهلو و ال أي ترديم

. ب أيه... قاس م اول كان و الفاسد بال أي قابله و آلدم بالتسجود له2

.336 و 332صص. المنهج السلفي، 1

.336، صهمان. 2


بيه خيدا امير از كيه اس لعل ابهلس س نقلچ بر نفس هواي و رأي تقديم همانا

ل نخست وا وس جلد چخود فاسد رأي باآن را و پلچي كردسر چآدم بر كردن سجده

. نمود... قلا( چخود رأي به كه بود كسي


قطعاي عقال از پياروي آن، باه خاص موارد در ،شرع بر عقل يقديم از مقصود او

باا نفسااني هاواي از پياروي ناه ثابت کند؛ را او صفات و خدا وجود يواند مي كه است

حکام و ابوحنيفاه کالم به ناظر ،«قوسي» حرفرو نيازا .فاسد شخصي رأيکار بردن به

است. ظني عقل

هاواي از پياروي ،دارد درك آنجا در عقل كه مواردي در ،قطعي عقل از پيروي ثانيا

يابد. نمي حساب به ،نف

پنجم دليل

گويد ميهمچنين وي

ألمن همانريناد و اجنقامعهم و اخللنق ائنقالف إىل ينؤدي الرشعية األدلة إىل ال د

ملوافرقنه حريرقنه يف بالصند اإلئنقالف و االجقام هذا اتصاف إىل باالضافة واحد

اتفا و مع فقه و ثبوته إىل سبي ال يشء إىل اخللق فيحي العر إىل ال د اما للرش .

. اآلراء... يف اخقالفهم و العرول يف لقفاوهتم عليه الناس1

به خهق انقلاد و اجتماع و اتفاق بهچ شرعي ادله به مراجعه به مردم بازگرداندن همانا

چصيدق بيه دقلقي در چاتفياق و اجتمياع اي چاي کهانجامد. افزون بر چ ميامر يك

عقلچ به مردم دادن سوق با ولي .اند نموده موافق چشرع با كه؛ گرااند شده متصف

آن بر مردم اتفاق و معرف و ثشو، به راهي كهايم واگهار كرده گلزي به را مردم

. اند... مختهف چآرا در ومتفاو، چعقول در مردم زيرا نلس ؛

.336المنهج السلفي، ص؛ 356، ص3، جالعقل و النقل . درء تعارض1



نياز شرع به مردم. پ واگذاشتن است مختلف ،شرعي ادله ظاهر از ها برداشت او

نيست. اختالف از خالي

رسد مي حقيقت به، مسائل از بسياري در ،انسان قطعي و فطري عقل كه آنجا از ثانيا

ماردم يواناد مي ،عقلي چنين حكم به مردم ارجاع برخوردارند، عقل اين از ،مردم همه و

برساند. اجتماع و وحدت به را

ششم دليل

گويد مي «امين صادق امين»

إىل ال و عر إىل بعده م أمقه ال و هو حيوجه ومل نبيه ييد عىل دينه اهلل اكم قد

لمت المام ) :تعناىل و سنبحانه فرنال بنه جاء ما ىسو رأي إىل ال و نر ك لكمم أ

ت و دينكم تي عليكم أ لم ال لكم رضيت و نع مل م عىل أنك و 1.(دينا

) فرال: ت هاهتا و العرول شبهات إىل جلأ و املبني يبالوح يكقفنما يكفهمم لم و أ

أ

2.(يؤمنان لقام ىذكر و لرحة ذلك ف إن عليهم يتىل الكتاب عليك نزنلاأ

بنه ترنذف مزيند إىل حيقناج ال كناف كام الدي امور م 9اهلل رسول به جاء فام

خيلو ان جيوز ال النه ترصري ال و نرصان فيه ليس انه كام وامهة آراء ال و ناقصة عرول

بن الندي مهنام من فليس عنهام خىل فام الدي مهامت م رسوله سنة و اهلل كقاب

. حم مة... الدي يف زيادة نلك3

او از بعد ام و 9پلامشر چهرگز و كرد كامل چپلامشرشبه دس را دي خداوند

اسي . نکيرده محتيا چآورده 9پليامشر آنچيه از غلير رأييي ييا نقيل يا عقل به را

نعمي و كيردم كاميل برايتيان را شما دي امروزچ» فرمود: متعال و سشحان خداوند

.3: . مائده1

.23: . عنكبوت2

.66، ص3النبوية، ج العقلية من السنة . موقف المدرسة3


«. پيهيرفتم شيما جياودان ] آييل ع يوان بيه را اسيالم و نمودم تمام چشما بر را خود

به و نکرده چ بس دهآشکار ودي به كهرا كسيچ انکار كرده اس خداوند همچ ل

براي آنان كافي » گويد: مي و اس برده پ اه چآن پايه بي هاي در و عقهي ششها،

شيود؟! در نلس كه اي كتا را بر تو نازل كرديم كه پلوسته بر آنها تيالو، ميي

كيه را آنچيه پس «.آورند مي ايمان كه يكسان براي اس هشداري و ردم اي چ

زيياد بيه نلس ادتلاجي و اس كافي و كامل چآورده دي امور از 9خدا رسول

ترديد در كتا . بيس ا رسلده آنها به چوهمي آراي و ناق عقول را آنچه كردن

و خدا كتا كه نلس ممک زيرا خورد؛ نمي گشم به چكوتاهي و نقصان و س چ

و كتيا از آنچيه هير . در نتلجيهچ باشيد خيالي چديي مسائل مهم از رسول س

در يزيياد مسائهي بهکه .آيد نمي دسا به دي ي مهممسائل از چاس خالي چس

. اس ... درام و دي


اسات داده قارار ،بروناي و دروني هدايتگراني و رسو ن ،انسان براي متعال خداوند

اساتفاده ،خود جايدر را هركدامکه اگر ؛ به طورييكديگرند متمم و مكمل هركدام كه

. گفتناي اسات کاه برساانند كامال هدايت و مقصود سرمنزل به را انسان يوانند مي ،كنيم

است. فطرت و سليم و صريح عقل ،دروني گر هدايت

بخاش حياات نسخه گرفتن بايرديد انسان، . بياست هدايت راه چرا همچون ،عقل

مقصاود سارمنزل باه ديوانا ماي ،عقل چرا از گيري هبهربا واند که پيامبران آورده الهي

و عقل ،جمله آن از که است انسان حق در الهي عنايات يمام به ،دين كمال !آري سد.بر

است. آن مدرکات

عقال از كاه را كسااني و اسات كردهانديشيدن امر به ،بسياري آيات در كريم قرآن

واب ش إن ) فرمايد مي وکند معرفي مي انجنبندگ بديرين كنند، نمي استفاده ،خود عند ادلم اهلل الكم الص ]و كيور الل و كير افراد خداچ نزدج ش دگان بدتري به يقل چ »؛ (يعقلان ال ي ال


يعمل و ) فرماياد ماي ديگر يا آيه درهمچنين 11)انفيال: .«ك د نميانديشه كه هست ددلي ي ع الر جس كيه دهيد ميي قيرار كسياني براي را]كفر و گ اه پهلدي خداوندو »؛ (يعقلان ال ال

200)يونس:«. انديش د نمي

نياز و شاان خالق بنادگان، كاه اسات عقال باه ...» ، فرمودحديثي در 7صادق امام

او ،ينهاا و اويند يدبير يحت ،همه و است آنان مدبر او .شناسند مي را خود بودن مخلوق

1«.اند... فاني ،بقيه واست باقي

اسات؛ عقال ،دليل ننخستي» گويد مي ،هادل وصف در نيز« معتزلي عبدالجبار قاضي»

تيا حج كاه اوسات واسطه به نيز و شود مي داده يمييز ،بد و نيك بين كه اوست با زيرا

2.«شود مي ثابت ،اجماع و سنت تيحج نيهمچن و كتاب

دربااره ،قارآن در كاه معاارفي همه» گويد مينيز معتزله بزرگان از ،«جبايي ابوعلي»

3«....پذيرد ، آنها را ميانسان عقل كه استمسائلي يأكيدكننده ،اشدب مي عدل و يوحيد

هفتم دليل

گويد مي قيم ابن

ما عىل العر يردمون الذي هؤالء ع االيامن نفي عىل بنفتسه سبحانه اهلل اقتسم قد و

ىيبرن ال و اموره مجي يف رسوله حيكم ىحق ايامن ألحد يثبت ال النه ال سول به جاء

لرولنه رأي ال و بعر يعارضه فال كامال تتسليام لذلك يتسلم و حلكمه ح ج نفتسه يف

ماك حمت يؤمنان ال رب ك و فل) :تعاىل ف يمدوا ال ثمم ايمنهم شمجر فيما يك نفسهم

ا حرجا أ اا و قضيت م 4.(تسليا يسل

عقيل كهدور ك د كساني از را ايمان كهاس خورده قسم خود هب سشحان خداوند


.339. فول االعتزال و طبقات المعتزلة، ص2

.315، ص5. المحيط بالتكليف، ج3

.93مختصر الصواعق المرسلة، ص.ک: . ر4


آنکيه تيا ؛شود نمي ثاب ايمان چكسي براي زيرا دارند؛ مي مقدم چرسول هايدستور بر را

چدکيم آنسيشب بيه نليز نفسي در و ك يد دکيم 9خيدا رسول چكارهاي تمام در

بيه خيود رأي و عقيل بيا و باشيد داشتهدکمچ تسهلم كامل آن برابر در و نشاشدنارادتي

!كيه چ سيوگ د پروردگيار، بيه » :فرماييد ميي متعال خداوند زيرا برنخلزد؛با آنچ ج

نخواه د آورد؛ مگر اي که در اختالفا، خودچ تو را به داوري طهش د و سيپس ايمان آنان

.«از داوري توچ در دل خود ادسا( نارادتي نک د و كامل تسهلم باش د


است قضاوت و حكم به مربو ،كرده استد ل آن به ،كالمش در «قيم ابن» كه يا آيه

و نادارد آن را فساخ و نظار حاق كسي ،9اكرم رسولحکم و داوري انعقاد از بعد كه

باشاد؛ نظار صااحب آنهاا دربااره يواند مي ،عقل كه است اعتقادي مسائل خالف به اين

است. اعتقادات از برخي اصلي زيربناي ،يحصر قطعي عقل آنكهويژه به

هشتم دليل

گويد مي ييميه ابن

كنانوا هن و ؟اهلل رسنول من النوحي يقلرنون كانوا كيف ن رض ن والصحابة

يصندقون و ألحكامه يتسقتسلمون و له ينرادون كانوا أم آرائهم و بعروهلم يعارضونه

العرن يرندمون و هلم؟عرنو رفضقه ما النصوص م يدفعون كانوا ه و بأخباره؟

و اهلل يندي بنني القردم م فانه الرش يدي بني يقردم ان جيب ال العر عليها؟

رسوله...1

يآرا و عقيول آييا !؟گرفت د مي 9خدا رسول از را ودي گگونه ي رض ي صحابه

ادکيام تسيهلم و كردنيد چ پلروي ميودياز يا دانست د مي ودي با معارض را خود

دفع را نصوص چشانيها عقل با آيا !نمودند؟ مي تصديق را آن اخشار و ندشد مي آن

.333، ص5االعتصام، جر.ک: . 1


جهيوتر را خيود تواند نمي هرگز عقل داشت د؟ مي مقدم چآن بر را عقل و ندكرد مي

. اس ... رسول و خدا بر خود انداخت جهو چكار اي زيرا بداند؛ شرع از


و خادا قضااوت و حكم و دين فروع در را متعال خداوند حكاما هرگز صحابه او

يسليم ها،دستور گونه اين مقابل ،كلي طور به و دانستند نمي معارض ،خود عقل با ،رسول

رسايدن براي ،عقل راه از استد ل وانديشيدن به را افراد كريم، قرآن ولي .بودند مح

است. نمودهدعوت ، اصلي عقايد از برخي به

از ساخن بلكاه .نيست عقل با سنتيعارض از سخن ،شد اشاره كه گونه همان ا ثاني

؛رسد مي نظر به بديهي امري ،يعارض اين كه است عقل با ،سنت از حاكي خبر معارضه

است. بوده ماثر ،حديث صحيح فهم عدم و جعل در عواملي آنکهويژه به

تأويل نفي بر سلفيان داليل

گويد مي ،ييميه ابن شاگرد و وهابيان اسالف از ،جوزيه قيم ابن

الينه دف ن منا و االخنقالف و القفن من فينه وق ما و العامل فتساد املقأم تأم ناإ

آيننات يف املتسننقعملة املخقلفننة القننأويالت جهننة منن ناشننئا وجننده االسننالم اهنن

املخقلفنون هبنا تعلنق القني علينه سنالمه و اهلل صنلوات ولال سن اخبنار و الر آن

القباي م اوجبت ما اوجبت فانا ف وعه و الدي اصول يف اصنافهم اخقالف یعل

و احلبن انرطنا و الشنم تصند و األهنواء تشقت و الكلمة تف و القحارب و

تتسنفك منهم ئفطوا ىت و بعضا بعضهم يلع و يكف صار حقى البني نات فتساد

ي صدهم مما اعظم هو ما امواهلم و ح مهم و انفتسهم منهم تتسقح و اآلخ ي دماء

اصنحاهبا وقنت ك جينيها و جنقها القي فاآلفات هلم املنابذي م داراحل ب اه به

واصنف وصف يبلغها وأ حتىص نأ م اكث الفاسدة القأويالت م األمة و امللة عىل

كن اسناس و فقننة و فتسناد كن اص الرول مجلة يف لكنها و ناك نك هبا حييط وأ


بدعة. و ضالل1

چ انديشه ك يدچ بل د مي اختال و تفرقه از آنچه و عالم فساد در متفکر انسان هرگاه

در كيه اسي مختهفيي هياي تأوييل ازمسائلچ برآميده اي كه برد مي پي ك د تفکر

بيا مختهيف افيراد كيه تأويالتي ؛اس شده استعمال 9رسول اخشار و قرآن آيا،

چكيار ايي و انيد كيرده تمسيك آن بيه چديي روعفي و اصيول در ها ص ف اختال

بروز فساد و ريسمان شدن پاره و آراپراك دگي و تفرقه و ج و جدايي موجب

از طوايفي اس .شده گريکدي لع و تکفلر موجب كه امري اس ؛ شده مردم بل

چكفيار از شديدتر را مردم اموال و نامو( و جان و ريزند مي را ديگران خون چآنان

قابيل چشيوند ميي مشيتال از تيأويال، فاسيد امي و مهي كيه آفاتي .دان د مي لدال

و فت ه و فساد هر ريشه چتأويل کهآن خالصه .آيد نمي وصف به وباشد نمي شمارش

.اس بدع و گمراهي هر اسا(

گوييم مي ،مطلب اين به پاسخ در

موجاود ،تالفاخا نياز ظااهر بار كاالم و كلمه حمل و يأويل عدم صورت در او

و كتااب ظااهر مفااد ،فهماد مي كه را مطلبي كند مي ادعا ،گروهي و فرقه هر زيرا است؛

ندارد. خاصي حد نيز كالم ظهور كه دانيم مي و است سنت

،قطعاي عقلاي ماوازين باا ،ظاهر خالف بر لفظ حمل كه آنجا از يأويل، بارهدر ثانيا

اخاتالف عادم باه ، در نتيجاه، كناد ماي حكام يكساان نيز همه عقل و شود مي مالحظه

است. ير نزديك

كاه شاود مي استفادهاست، كرده باطل يأويل به يصريح ،ييميه ابن كه گونه همان ثالثا

حكام و نقل مفاد از ،يأويالت برخي كه داريم قبول نيز ما 2نيست. باطل ،يأويالت همه

و علماا كاه اسات علات نهمي به و پذيرفت را آن يوان نمي هرگز وباشد مي بعيد عقل

.353 و 351، صص3. الصواعق المرسلة، ج1

.335. االيمان، ابن تيميه، ص2


باودن دارا صاورت در كاه اناد كارده نمعي خاص ميزان ،صحيح يأويل براي دانشمندان

نمود. يأويل را كالم و لفظ يوان مي ،آن شرايط

قارآن در 9اكرم پيامبر اعجاز زيرا آيد؛ مي حساب به بنيادين ضروريي يأويل، رابعا

و مجاازي معاني دربردارنده كه است اييآي وجودسبب بهقرآن نيز اعجاز و است كريم

كاه دانايم ماي و نيسات آنهاا يريکارگ به جز اي چارهپ .باشد مي استعارات و اي كنايه

روش از ،مطالاب فهام در و كارده ناازل بشار فهام براي را كريم قرآن ،متعال خداوند

ن نياز باه هماي عرب و است نكرده استفادهاي عرب همين روش محاوره از غير خاصي

كند. مي استفاده ،خود مطالب يفهيم براي صورت،

فل ) فرمايد مي متعال خداوندم القرآن يتدارون أ

قفالها قلاب ع أ

قيرآن در آنهيا آييا »؛ (أ

16)محمد: «. اس ؟! شده نهاده هايي قفل چهايشان دل بر يا ك د نمي تدبر

اسات قسام دو بر ،قرآن آيات كه شود مي ستفادها كريم قرآن آيات برخي از خامسا

فرمايد مي متعال خداوندکه ت؛ چنانمتشابها و محكمات

ا ها ) نزل الم ه مكات آيات منإ الكتاب عليك أ

خر الكتاب أ

مشااهات وأ

ماي فأ ويلمإ وااتغ الفتنة ااتغ منإ تشااإ ما ن فيبعا زي قلابهم ف ال

ومما أ

ويلإ يعلم خان اهلل إلا أ نما... عنمد مم ك امإ آمنما يقالمان العلمم ف والرا (رب

9 عمران: آل)

آييا، آنچ از قسيمتي كيه كيرد نازل تو بر را آسماني كتا اي كه اس كسي او

آييا، پلچليدگي و] باشيد ميي كتا اي اسا( كه اس روش و صري ) محکم

در كيه آنهيا اما اس ]و پلچلده «متشابه» چبخشي ديگر و دك مي برطر را ديگر

را ميردم و] ك يد انگليزي فت يه تيا ندا متشابهآيا، دنشال به اس چ انحرا چقهوبشان

جز راچ آنها تفسلر كه دردالي طهش د؛ مي آن براي ادرستين] تفسلر و سازند گمراه

انيد قيرآن آييا، اسرار درک دنشال به كه آنها] .دان د نمي عهمچ در راسخان و خدا

.«ماس پروردگارجانب ازتمامي آن آورديم؛ ايمان چآن به ما» :گوي د مي


خان ) در واو اينكه در در اسات؛ قول دو ،عاطفه اي باشد مي استينافيه ،(العلم ف والرا

را متشاابه و محكام از اعم ،آيات همه اينان كه معناست اين به ،باشد عاطفه كه صوريي

ولاي .كنناد مي جمع آن، خالف بر ظاهر حمل به آنها بينرو نيازادانند و مي خدا آن از

آياات به ،آنها يفسير در و ندا متشابه آيات دنبال به ينها ،است زيغ قلوبشان در كه كساني

كنند. نمي رجوع ،محكم

نمود. استفاده را معنا همين يوان مي ،باشدنيز استينافيه واو كه صوريي در

كاه روشاي هماان و يمثيال روش از ،خاود عالي معارف يبيين در كريم قرآن سادسا

پاذير فهم ،بشري ا هان براي را عالي معارف بتواند يا ؛است شده وارد ،كرده استفاده عرف

رن لعلهمم للناس االمثال اهلل رب مويض ...) فرمايد مي متعال خداوندکه ؛ چنانكند و ...»؛ (يتمذك

10)ابراهلم: «. گلرند پ د و] شوند متهكر شايد زندچ مي ها مثل چمردم براي خداوند

ديگر ياشيا و خداوند ميان همانندي هرگونه ،نيفتند يشبيه دام در مردم آنكه براي و

ثلإ ليس ) فرمايد مي كه آنجا ؛است كرده نفي نيز را .«نلسي او همان د چگلز هلچ»؛ (ش ك

حد كفاا ل يك ولم ) فرمايد مي همچنين 22)شوري: مان يدي و شيشله گاه هلچ چاو براي و»؛ (أ

6)تودلد: «. اس نشوده

اساتد ل 7علاي حضارت از حاديثي به ،عقل بر نقل يقديمدرباره نويسنده مقاله،

فرمود حضرت کند که مي

رأيننت وقنند اعنناله منن باملتسننح اوىل اخلننف اسننف لكننان بننال أي النندي كننان لننو

خفيه. ظاه عىليتسمح اهلل رسول1

؛بود يم آن روي از كردن مس به سزاوارتر چكف پايل بايد چبود رأي به دي اگر

.نمود يم مس چآن روي كه را 9خدا رسول ديدم كه دردالي

گفت بايد ،استد ل اين به پاسخ در

نظار اعماال و رأي کاه اسات يعباديات و ديان فاروع به مربو ،حديث اين او

.333ص، 3ج السلفية منهج شرعي، .1


يمساائل خاالف به ؛بود شرعي دليل ظاهرپيرو بايد و ندارد راه آنها در ،عقل و شخصي

قطعاي عقل حکم يأييد نقل، که دين اصول همچون ؛دارد راه و دخالت آنها در عقل که

است. ضروري و

از زيارا شود؛ يم مائده سوره نزول از قبل بر حمل ،خفين بر مسح روايات يمام ثانيا

نازول از بعد ،9پيامبر كهاست شده نقل ديگران و عايشه ،عبا ابن ،7يعل حضرت

است. نكرده خفين بر مسح ،مائده سوره

ساوره نازول از بعد ،9رسول حضرت ناحيه از ،خفين بر مسح كه نيست بعيد ثالثا

9خادا رسول از «مسلم» كه است آن ،احتمال اين مايد باشد. غبار ازالهعلت به ،مائده

يبارا حضارت كاه كردم مشاهده .بودم 9خدا رسول با من» گفت كهاست كرده نقل

.«نمود مسح ينخف بر گاه آن .گرفت وضو ،نماز

است. بوده نماز يوضو ايمام از بعد ،ينخف بر مسح كه است اين ايترو ظاهر

مساح خاود يپاا دو هر بر ،خود کفش كندن بدون ،9پيامبر كه است ممكن رابعا

است. كرده مسح ،ينخف بر حضرت كه اند كرده خيال آنان و است كرده

يفشا ک 9پياامبر كاه اسات كرده روايت «صدوق»كه است اين ي،مطلب ينچن دماي

كاه يکفشا ؛است بوده فرستاده هديه ،او يبرا ينجاش كه يکفش آن جز به است؛ نداشته

دو يرو ،داشات پاا باه را کفاش كه يدرحال ،9پيامبررو نيازا و داشت شكاف ،آن يرو

1است. كرده مسح ،کفش بر حضرت كه كردند خيال يا عده يول .كرد يم مسح خود يپا

شاکافدار و پااره ،انصار و مهاجرين يها کفش كه ندک مي نقل «يثور» از نيز« يبيهق»

2است. بوده

كيفيت به ،آنانيرديد بي و است :بيت اهل روايات با معارض ،روايات اين خامسا

يرند. آگاه ،شريعت

.53، ص3. من اليحوره الفقيه، ج1

.533، ص3. السنن الكبري، ج2


روايات باا روايات اين گوييم يم 7يعل حضرت به منسوب روايتباره در ا سادس

ضامن آنکاه اسات. متعاارض و مخاالف رسيده، حضرت آن از كه خفين بر مسح عدم

بار حمل را 9خدا رسول مسح روايت كه كرد جمع گونه ينا را روايت دو اين يوان يم

دانست. مائده سوره نزول از قبل

کرده استد ل ،آيات اين به ،عقل بر نقل يقديم گفتني است خود نويسنده نيز درباره

يعة ع جعلنااك ثم )فرمايد خداوند مي است مر م شا ال و شريع بر را تو سپس»؛ (فا بعها

21)جاثله: .«ك پلروي آن از داديم؛ قرار دقي آيل

فرمايد همچنين خداوند مي

ع ) ي م لكم ش ا و ناحا اإ وص ما ادل وحينا الينا ما و إلك أ إامراهيم اإ و

ن عيىس و ما و اا أ قي

ي أ 21 )شوري: (فيإ تتفرقاا ال و ادل

وديي تيو بير را آنچيه و بود كرده توصله نوح به كهمقرر نمود شما براي را آيل ي

ديي هميان كيه بيود ايي چكرديم سفارش علسي و موسي و ابراهلم به و فرستاديم

نک لد. ايجاد تفرقه چآن در و داريد برپا را]خال

و نيز به اين آيه، استد ل کرده است

نزنلاا و )ق الكتااب إلك أ

قا ااق ا مصد ا نما و الكتاماب مم يديإ بي ل عليمإ مهي

ا اينهم فاحكم ا نزل اهااا هم بع الا و اهلل أ

ا أ ما ك ع مق مم جا

جعلناما لم ل اق

عة منكم اجا و ش 61 مائده:) (منها

را پلشيل كتيب كيه درديالي ؛كيرديم نيازل تيو بير چدق به را قرآن) كتا اي و

بير پيس سي . آنهاو دياكم بير نگاهشان وبا آنها هماه اس و ك دمي تصديق

پليروي آنيان هايهو( و اهو از و ك دکم آنها ملان كردهچ نازل خداآنچه طشق

و آييل چ]امي شيما از هركيدام بيراي ميا !مگيردان روي الهيچ ادکام از و !نک

داديم. قرار چروش ي طريقه

گفت بايد ،پاسخ در


شريعت از پيروي لزوم به، آن در که خداوند است 9پيامبر به خطاب ،اول هآي او

ايان و کنايم ماي پياروي راه آن از نياز ما و باشد الهي وحي همان کهاست دادهدستور

حااکي خبر که صوريي در و يريمگ کار به ،نقل فهمبراي را عقلکه گاهي ندارد منافات

؛است زم شريعت از پيروي زيرا کرد؛ يوجيه را آن ،بود مخالف قطعي عقل با ،سنت از

و فصااحت نينقاوا مطاابق ،آيات برخي ظاهر .اشدب سنت از حاکي ،روايت که درحالي

نمود. يأويل را آنها بايد گاهي رو نيازااست. آمده مجاز و حقيقت و بالغت

قارار ديان آوردن دسات باه در مساير عقلکه چون معتقديم ،دوم هآي مورد در ثانيا

باشد. دين هاقام مقوم جزء يواند مي ،دارد

،قطعي عقل ادراکات از پيروي با ،آن از پيروي و نف هواي ،سوم هآي مورد در ثالثا

آنچاه خداوناد ناازل کارده به کردن حکمبراي ،عقلگاهي که گونه همان ؛کند مي فرق

گيرد. مي قراراست،

گويد مي يأويل ابطال درنويسنده

،م جنو آخن ىمعن إىل ظاه ه ع ظللف ا فرص كان ما القأوي م التسلف من وقد

ظناه مفهن يهضنيرق اممن النحنو هذا عىل يكون الذي القأوي من أن فيه الشك اممو

حتمن فيام صاأل هو الن ظاه يفيده ما أن باعقبار عبارته به یتوح ما وفق الن

ىاملعنن يفيند ظاللفن ظاه أن باعقبار العلامء عليه اتفق ام وهو معان م ألفاظه عليه

هنامنطوق من الظاه ة حريرقها عىل حتم أن املطلرة األلفاظ يف واألص له احلريري

عندم عنند غئغريسنا وهو املجازي معناه عىل ظاللف مح قبي م غريها عىل امحلهو

أن املجازينة يهنمعا ىإحد إىل ظاه ه ع ظاللف فنلص العلامء اعقب وقد له املرقيض

إىل فنظالل حيمن يثح ةفالصار ينةر ال وجود عند أو احلريري معناه عىل همحل يقعذر

ة.نالر ي يهضترق الذي أو عليه همحل يمك يالذ املجازي ىاملعن1

مع ياي بير دميل و آن ظياهر از لف ساخت م صر مع اي به كه تأويهي از سهف



مطيابق چتأوييل گونيه ايي از م يع بيي شيكچ واسي كرده م عباشدچ مي مرجوده

از كه مع ايي کهيا اعتشار به ؛باشد مي ودي عشار، موافق و ن ظاهر فهم مقتضاي

نميود دمل چآن بر را الفاظ بايد وباشد مي اصل همان چشود مي فهملده چن ظاهر

اصيل و اس خود دقلقي مع اي مفلد چلف ظاهر زيرا عهماس ؛ اتفاق مورد اي و

غلير بير آن دمل و باشد مي م طوق از ظاهر دقلق بر شدن دمل چمطهق الفاظ در

وجيود عيدم بيا كيه اس زيمجا مع اي بر لف دمل قشلل از چظاهر دقلقي مع اي

معياني از يکيي بير دميل و ظياهرش از لفي انصرا عهما و س لن جايز چمقتضي

ممکي اشچ دقلقيي مع ياي بير لف دملاند؛ به شرط آنکه را معتشر دانسته مجازي

در چلفي كيه اسي صيور، اي در كه باشد اي وجود داشته صارفهه قري يا اشدنش

شود. مي دمل چي هقر مقتضاي مطابق مجازي مع اي

نقد

صارف بار قطعاي قارائن وجود سبب به ،مکني مي يأويلگاهي، لفظي را ما اگر او

است. آن ظاهر بر لفظ

اشااره ،آناان از برخاي در اينجاا، باه کاه اند بوده يأويل اهل ،سلف از بسياري ثانيا

کنيم مي

مجاعة قال» گويد مي 61)قهم: (اق ع يكشن يام ) هآي يفسير در «طبري جرير ابن»

«شديد ام ع يبدوا القأوي : اه م القابعني الصحابة م اهيل از تابعيان و صيحابه از جماعتي»؛ 1

نقل ،هآياين يفسير در عبا ابن از نيز حجر ابن .«شود مي ظاهر چشديد امر كه اندگفته چتأويل

2است. مودهن يأويل ،شدت از کشف به را آيه اين ،او که کرده

گويد مي کثير ابن

كيه اسي كيرده نقيل د شيل از چسيماک بي عميرو از چاو و دياكم از چبلهقي امام

.33، ص59تفسير طبري، ج .1

.553، ذيل حدي 33فتح الباري، ج .2


تأوييل پروردگار ثوا آمدن به را 11)فجر: (و جا ربك ) هآي چد شل ب ادمد

1اس . دانسته اشکال بي را آن س د چبلهقي و كرده

ن إالا ينظمرون همل ) هآيا يفساير در ،لحنبا بان احمد از ،«ابويعلي قاضي» همچنين أ

تيهم لل ف اهلل يأ

ام م ا ،آن از ماراد » اسات گفتاه وی کاه کارده نقل 120)بقيره: (الغ

کاه اند کرده نقل بخاري ازنيز بيهقي و عسقالني حجر ابن 2.«است خداوند امر و قدرت

باه «رجلنني اىل اهلل ضنحک»که فرمود 9رپيامب حديث در را خدا خنديدن و ضح او

3است. کرده يأويل ،رحمت

گويد مي 90)ص: (بيدا خلقت ال ) هآي يفسير در «مجاهد»

بر و ) تعاىل كروله جمازا والصلة القأكيد بمعنى هنا اليد جه ىي بك و 4.(ر خداونيد ه فرميود يد همان ؛اسي دادن صيهه و تأكليد مع ياي به مجازا چ جايا در يد

.«ماندمي باقي چپروردگار، ذا، ت ها و» متعال:

وفقها وقوال ومنهجا اعتقادا الصالح للسلف االنتساب

الفريح عبدالعزيز بن فهد بن محمد)

است پرداختهمسئله سه به ،مقاله اين درنويسنده

روش؛ و عقيده در صالح سلف افکار اخذ وجوب .1

؛سلفي به نامگذاريجواز .2

صالح. سلف روش در يفقه لزوم .4

چنادان ،او همقالا و پرداختاه سانت اهل علماي عبارات نقل به ،بخش سه اين در او

نيست. استد لي

.351، ص33البداية و النهاية، ج .1

.339ايواح الدليل، شيخ وهبي سليمان غاوجي الباني، ص .2

.513يهقي، ص؛ االسماء و الصفات، ب35، ص1فتح الباري، ج .3

.361، ص2فتح القدير، شوکاني، ج .4


نقد

،وجاوب هادلا و نيسات روش و عقياده در سالف افکار اخذ وجوب بر دليلي او

شد. نقدپيش از اين،

سالف باه خاود انتسااب بار دليلاي زيارا رد؛ندا وجود نامگذاري اين بر دليلي ثانيا

نيست.

معصاوم ،سالف کاه آنجاا از و باشاد سنت و قرآن براسا ،دين در يفقهبايد ثالثا

ندارد. وجود ،آنان روش به يفقه وجوب بر دليلي ،اند نبوده

وطني( ومطلب شرعي منهج )السلفية ندوة

الجبرين عبدالرحمان بن نبيل)

کارده اساتد ل هآيا اين به ،سلف روش از پيروي وجوبباره نويسنده اين مقاله، در

1است

ثممل آمنمماا فممإن ) مما المماا إن و اهتممدوا فقممد اممإ آمنممتم مامما ا ا اق ف هممم فإن (شممقا

219 بقره:)

اگر و انديافته هداي بلاورندچ ايمان چايدآورده ايمان شما آنچه مان دبه ه آنها اگر

.اندشده جدا دق از ك دچ لچيسرپ

نقد

اشااره ،شاريعت کليات و 9پياامبر رسالت و معاد و مبدأ به ايمان اصل به ،هآياين

زيارا نيست؛ صحابه سنت مطابق دادن فتوا لزوم و سلف سنت حجيت به مربو و دارد

اند. نبوده معصوم ،صحابه

است کرده استد ل ،آيه اين به ،سلف ازپيروي وجوب برهمچنين نويسنده مقاله،



ن ماا و ) ؤم اكا ال و اهلل قض إذاا مؤمنة الا و ل مرا ر

ن أ

ة لهم يكان أ ي

مم ال

مرهم ال و اهلل يعص م و أ 15ادزا : ) (مبينا ضلاال ضل فقد ر

فرماني صادر ك دچ چپلامشرش و خدا كه ه گامي ندارد دق چيانميباا زن و مرد هلچ

راپلامشرش و خدا هركس و باشد داشتهدر كار خود خدا فرمان برابر در] اختلاري

اس . شده گرفتار چآشکاري گمراهي به ك دچنافرماني

گويد مي ،آيه اين به استد ل يوجيه در او

وقضناه هللا ضناهق منا غري تباا يف اخليار للمؤمنني جيع مل ن وتعاىل سبحانه ن هللا ن أ

وهنذا نيبنامل الضالل صفو هرسول ومعصية هللا معصية عىل بتور هرسول

ح.لالصا لتسلفا عليه سار الذي وهو املتسقريم الرصات تبا ا وجوب عىل يدل1

ادکيام و خيود ادکيام غلير از پليروي در اختليار دقبه دمرتشهچ و سشحان خداوند

مترتيب را آشيکار گمراهي ع وان چرسول و خود معصل بر و نداده را رسول

راهيي هميان كيه داردداللي چمستقلم راه از پلروي وجو بر چاي واس نموده

اند.پلموده چصال سهف كه اس

نقد

يار نياز باه آن که پايش اند؛ چنان نکرده پيروي ،مستقيم راه از ،صحابهيرديد، همه بي

اشاره شد.

است کرده استد ل آيه اين به ،سلف از پيروي وجوب برنويسنده مقاله، چنينهم

يها ياا)ي أ ماا الا آمناا ال مال و اهلل يمدا بمي تقد يع اهلل إن اهلل اتقماا و ر م 2 دجرا،:) (عليم

از آنها ونداريد ] ممقد چشپلامشر و خدا بر را گلزي !ايدآورده ايمان كه كساني اي

داناس . و ش وا خداوند كه ك لد پلشه الهي تقواي و مگلريد پلشي



گويد مي ،آيه اين به استد ل يوجيه در او

نلنک ومن هورسنول هللا يندي نيب القردم ع نيناملؤم ىن ن وتعاىل سبحانه ن هللا ن أ

عنىل يندل ينهنال اذوهن هللا ولرسن وقنول هللا قنول عىل اهجتا أو رأي أي ترديم

.هللا رسول عوابات يذال لتسلفا باات بوجو عىل نا مض ويدل القح يم1

از واسي كرده نهي رسول و خود بر گرفت پلشي از را مؤم ان چسشحان خداوند

اي و 9او رسول قول و خدا قول برچ روشي و رأي هر داشت مقدم اس قشلل اي

كيه سيهفي از پلروي وجو بردارد دالل ضم ا نلز و دارددالل ميتحر بر چنهي

اس . نموده پلروي چ9خدا رسول از

نقد

پياروي 9خادا رساول هايدساتور از صاحابه ير گفتيم، يماامي طور که پيش همان

فرماان باا مخاالفتي گوناه هايچ کاه ايام صاحابه از افرادي سنت پيرو ما !آري .اند کردهن

گوناه صاحابه، ايان کاه اناد کرده پيروي يشان،ا از مطلق طور به و نداشته 9خدا رسول

باشند. مي :بيت اهل همان

هاشاار آنهاا در کاه کرده يمس نيز احاديثي به ،سلف از پيروي وجوب درنويسنده

9خادا رساول از «عمر بن عبداهلل» حديث همچوناست؛ شده «مسلمانان جماعت» به

.«نلس ما از چكشد شمشلر ما بر هركس» ؛«منا ليس التسال، علينا مح م فرمود که

گويد مي ،روايات گونه اين به استد ل يوجيه در وي

ورمناأل ذههن فاعن ءقامنال نفي «ين م فليس» :9وقوله «منا فليس» :النبي قول نا

معنه م ا بتوا 9النبي جن اتبا ومزل عىل يدل وهذا معه املتسلمني ومجاعة 9النبي إىل

.التسلف وهم هللا مهرمح بإحتسان يهمعوتاب عنهم هللا يضر الصحابة م2


.533، صهمان .2


بليانگر آن چ«نلسي مي از» :يشيان اه فرميود و «نلس ما از» :9پلامشره فرمودهمانا

دور چمسييهمانان جماعيي و 9گونييه كارهييا از پلييامشر اييي ه ده ييد انجيياماسيي كييه

نليك تابعان و صحابه از پلروي و 9پلامشر روش از پلروي لزوم بر اي وباش د مي

باش دچ دالل دارد. مي سهف همان كه دارد او

نقد

،ديگاران عملکارد و اسات :نامعصاوم و 9پيامبر از پيروي ،حجيت محور او

ندارد. اعتباري و حجيت

باشد. 9پيامبر عملکرد مطابق که دانيم اي را معتبر مي صحابه عملکرد ما ثانيا

وکناد ماي يمسا عقلاي دليال باه ،سالف از پيروي وجوب برنويسنده همچنين

گويد مي

ىاشنرت إنا تسناننفاإل فيها هسبر بم ورماأل اسقعامل ط يرة يف يتسقنري إنام العر فإن

يف هوتردمن هسنلف من ومع فنة علنم إىل ودورانا عملها ط يرة مع فة يف اجقاح آلة

تردمنهو هسلف م ومع فة علم إىل احقاج دابة ىاشرت وم يفتسدها ال ىحق ااسقعامهل

يعن ف أن إىل احقناج مزرعة أبيه ع ورث وم هيلكها ال يح وصيانقها ركوهبا يف

حيقناج فإنه اإلسالم دي دخ م وهكذا هيملها ال ىحق زراعقها يف وط يرقه سريته

نم.بيا تردم م وهم فيه سلفه م أفهام إىل فيه والتسري مع فقه يف1

؛شيود ميي نيوراني چپلشيل لان از پليروي ور،صي در چامور كارگلري به ه گام چعقل

از چآن كياربرد شي اخ در باييد چخيرد يم را يا ههلوس انسان هرگاه كه گونه همان

بيه نلاز چخرد يم را گهارپايينلز هركس .نشود خرا تا گلرد بهره پلشل لانتجربه

نگيردد هالک تا دارد آن از محافظ و شدن سوارگگونگي به معرف و آگاهي

را يا مزرعيه چپيدرش از هيركس . همچ ل اس پلشل لانتجربه از استفاده با اي و



را زميل تا داردچ نلاز زراع در پدرروش و سلره با آش ايي بهاس چ برده ارث به

و آن شي اخ بيه شيودچ مي اسالم يد وارد كه كسي همچ ل .نگهارد بهره بدون

دارد. چ نلازانآن بلان و انل لشلپ فهم اسا(بر چآن در سلر

نقد

باه را شارعي اماور او زيارا است؛ الفارق مع ،گرفته کار به اينجا در ايشان که قياسي

وليباشد. مي صحيح در امور يجربي، ايشان حرفه است. البته نمود قيا ،يجربي امور

پياروي سانت و قرآن از ما ،امور اين در زيرا داد؛ يعميم ،شرعي امور به را آن يوان نمي

کنيم. مي

الصحيح باالسالم وصلتها حقيقتها السلفية،

العقيل محمد بن عبدالعزيز بن محمد دکتر)

در .باشاد داشته علمي بررسي و نقد به احتياج يا چنداني ندارد؛ علمي هادل، او همقال

است. آمده ،ديگران مقا ت در که کرده استد ل اي ادله بهنيز موارد از برخي

الصحيح باالسالم وصلته يقتهحق السلفية، مصطلح

األنزي حسين بن علي بن خلف دکتر)

اريباا و آن باه انتسااب باه حکم و اصول و سلف القاب به ،مقاله اين درنويسنده

همقالا در ،علماي جدياد مطلب است. در واقع، پرداخته سلفيت به احزاب و ها جماعت

شود. نمي ديده ،او

الصحيح سالمباال وصلته حقيقته السلفية، مصطلح

البدوي محمد احمد يوسف دکتر)

گويد مي ،سلف مذهب يعريف درنويسنده اين مقاله،

باحتسنان مهلن القنابعني واعينان علنيهم هللا رضنوان الكن ام الصنحابة عليه كان ما


يوتلرن الندي يف شنانم عظنم وع ف باالمامة مهل شهد مم الدي مةئوا واتباعهم

سنعد بن واللينث الثوري وسفيان األربعة مةئاألك فسل ع خلفا المهمك الناس

رمني من دون التسنن أصنحاب ئوسنا لمتسنوم والبخاري والنخعي املبارك واب

. ...غريم يض بلرب اشقه أو ببدعة1

و بزرگان و عهلهم اهلل )رضوان كرامه صحاب كه اس مههشي همان چسهف مههب

و شده داده گواهي چآنان رهشري به كه دي رهشران و آنان پلروان و نلکي به تابعان

سيل ه از بيه سيل ه را آنيان گفتيار چميردم و اسي معيرو چدي در شأنشان عظم

چسييعد بيي للييث چثييوري سييفلان چامييام گهييار مان ييد ؛انييد كييردهپلشييل لانچ دريافيي

داده نسيش چبدع به كه يس اصحا ديگر و مسهم چبخاري چنخعي چمشارک اب

. ...اند مشهور نشوده اپس دن لقب به و نشده

نقد

وجاوب هادلير، پيش مااست ! زم ،صحابه عموم هسير از پيروي ،دليل چه به او

کرديم. نقد را آن

و اماام ،مسالمانان عموم نزد ،برده نام مقالهنويسنده که را کساني ،دليلي چه به ثانيا

اشند !ب مي شأن عظمت داراي و آيند ، به حساب ميديني رهبر

باه و اناد نشاده داده نسبت ،دين در گزاري بدعت به ،برده نام افراد ،دليل چه به ثالثا

نيستند ! ، مشهورمسلمانان عموم نزد ،ناپسند لقب

،اساالمي هااي فرقاه يماام باين که کرده کر سلفيه دعوت براي را اصولينويسنده،

او، يصاديق ،9پياامبر به انايم ؛ مانندندارد سلفيه دعوت به اختصاص و است مشترک

او هايدستور يميعظ غلو، بدون او يکريم او، به محبت او، از پيروي او، از مطلق اطاعت

او. ياري و خيرخواهي سنت، و کتاب از

.333ص، 3؛ السلفية منهج شرعي، ج53، ص3لوامع االنوار البهية، سفاريني، ج .1


؛ نادارد آن باه اختصااص کاه کرده کر سلفيه دعوت براي را خصوصياييهمچنين

عموم را بودن رباني هنشان . ويروش و راه بودن رباني هدف، و غايت بودن ربانيمانند

است. دانسته ،حرج رفع و يسر و شمول و

؛ مانناد ندارد آن به اختصاص که کرده کر سلفيه دعوت براينيز را اهدافينويسنده

قطاع و حجات هاقاما خلاق، باه حق ابال انذار، و بشارت خدا، بندگي به مردم دعوت

شهرها. و بندگان حاصال و امانت اداي با خدا نزد شدن معذور عذر،

والسلفية السلف مصطلح تأصيل

اسود عبدالرزاق محمد دکتر)

باه را آماده حاديث در کاه قن ين النناس خنري هجمل از مقصودنويسنده اين مقاله،

گفته است و افرادي افضليت نهاست؛ کرده معنا ،مجموعي افضليت

ئبالندال وصاخلصن ومعنناه نلنك عن خن ج ننهأو همنعمو عىل ليس يثاحلد ان

فينه نوكنا واألرشار األخينار فينه نكا امك والفجار الكفار فيه ق نه نأ يف الواضحة

والفضنالء والشنهداء يروندالصن فينه نكا امك ا نوالتس والزناة والفتسا ناملنافرو

يف النناس خنري أي «قن ين النناس خري» :قوله ان كله ذاه عىل ىفاملعن والعلامء

...ق ين1

مع ياي ي روشي چ هي يدال بيه و شيده خيار عموم از و ندارد مل عمو دديث اي

اشيرار و نلکيان كيه گونه همان ؛اند بوده فجار و كفار چاو قرن در زيرا اس ؛ خاص

؛ انيد داشيته وجيود دزدان و زناكياران چفاسيقان چم افقيان همچ ل و اند داشته وجود

قيول مع اي چب ابراي .اند بوده عهما و فضال چشهدا راستگو بسلار طور كه افراد همان

قيرن در چمردم بهتري كه اس اي «هست د م قرن افراد چمردم بهتري » :9پلغمشر

. دارند... وجود م



نقد

نوعيدر واقع، و است ظاهر خالف ،حديث از هجمل اين بر شرح و يفسير اين او

ندارند. قبول را آن ها سلفي که باشد مي يأويل از

آناان سانت حجيات و صاحابه از بخشاي از پيروي لزوم بر د لت ،ملهج اين ثانيا

است. نسبيبريري نيز و ندارد

گويد مينويسنده در جاي ديگري از مقاله،

أفض الصحبة ةيمز له وحصلت عم ه م م ة ورآه النبي صحب م أن الثاين:

يؤتينه تعناىل اهلل فض ونلك عم ايعدهل ال الصحبة فضيلة فإن بعد يأيت م ك م

أبوسنعيد رواه بنام واحقجنوا العلنامء معظنم الن أي هنذا إىل نهنب وقند ءيشا م

أحند مثن أنفنق أحدكم أن فلو أصحايب تتسبوا ال» :النبي قال قال: 2اخلدري

«.نصيفه وال أحدهم مد بلغ ما ا نهب1

را چ ايشيان عمرشيان در بيار ييك و نيد كرد مصادش را 9پلامشر كه كساني همانا

يشيان ا از بعيد كيه افيرادي تمام از ندچشد مصادش امتلاز داراي و ندنمود هدهمشا

مقايسيه درخيور چعمهي هلچ با ،9پلامشر با مصادش فضله زيرا برترند؛ چاند آمده

رأي ايي و دهيد مي چبخواهد هركس به كه اس متعال خداوند فضل آن و نلس

كيه انيد كيرده اسيتدالل «ريخيد ابوسيعلد » رواي بهكه براي آنچ عهماس بلشتر

كيوه ه انيداز بيه شيما از يکيي اگير زيرا ؛ندهلد دش ام را اصحابم» فرمود: 9پلامشر

.«رسد نمي آنان نصف دتي و آنان از يکي مقام به چك د انفاق طال چادد

نقد

بعاد ولاي ،ديدند را يشانا و ندداشت مصاحبت 9پيامبر با که کساني بسيار چه او

اساتفاده ،حاوض احاديث از ادعا اين که گونه همان ؛شدند مريد ،تحضر آن رحلت از

ادبنارهم یعلن ارتندوا اننم» است آمده چنين ،صحابه بارهدر ،آنها از برخي در که شود مي

.315و 313، صص3، جالسلفية منهج شرعي .1


.«برگشت د قهقرا به وند شد مرتد آنان»؛ «یالرهر

حضارت نآ با مصاحبتارزش و امتياز موجب ،9پيامبر رؤيت مطلق ،دليل چه به ثانيا

نيست. سازگار ،داردپيوسته همراهي بر د لت که مصاحبت مفهوم با هک ؛ درحالياست

مصااحبت براي ،يلتفض و است فرق ،شرعي مصاحبت و لغوي مصاحبت بين ثالثا

است. عمر آخر يا پيروي با همراهي در لغت، به معناي که لغوي نه ؛است شرعي

هصاحاب بارهدر ،سند صحت فرض بر ،کرده لاستد آن بهنويسنده که حديثي رابعا

اند. کرده مشاهده را 9پيامبر که کساني مطلق نه ؛است واقعي

گويد ميهمچنين نويسنده

وأن عننهم اهلل رىض حابهصنأ واملن اد ق ننه الرن ون خنري أن یعلن العلامء اتفق

من فهنو سناعة ولو النبي ىرأ لمتسم ك أن العلامء مجهور عليه الذي الصحيح

.حابهصأ1

يشيان ا اصيحا چميراد و اس 9پلامشر قرن قرنچ بهتري نظر دارند كه اتفاق چعهما

هير كيه اسي اي چندنظر دار اتفاق چآن بر عهما جمهور كه صحل قول و باش د مي

اصيحا از چباشيد سياع ييك گرگيه يد؛ ك مشياهده را 9پليامشر كيه مسهماني

.ديآ يم دسا به چدضر،

نقد

است. وارد نيز استد ل اين رب ،سابق اشکا ت همان

االسالمي منظور من رؤية الدخيل، ونبذ األصيل قبول بين الحقة السلفية

الجندي محمد سليمان علي عبدالدائم محمد دکتر)

،سالفي بزرگاان کاه است مطلب اين اثبات درصدد ،مقاله اين از بخشي درنويسنده

از ،بااره در ايان عباارايي رو نيازا. بيزارند يانيريکف يندروي از ،آنان و ندنبود يکفير اهل

.315ص، 3ج ، السلفية منهج شرعي .1


گويد مي ييميه ابن است. آورده ،قيم ابن و ييميه ابن

أحند عىل منهم أحد يشهد ومل ئاملتسا هذه م كثري يف يقنازعون لفلتسا زال وما ...

والمعصية. بفتسق وال بكف ال1

بير چآنان از اددي هرگز و اند داشته نزاع سائلچم آن از بسلاري در سهف هملشه ...

اس . نداده چمعصل و فسق و كفر بر گواهي چكسي

کند مي نقل ،ييميه ابنهمچنين از

نأل يكفن هم فلاملخا نلك نكا نوإ خالفهم م نيكف و ال ةنوالتس لمعال أه نكا

. ...لهثبم بقيعا نأ نلالنتسا سفلي رشعي حكم الكف 2

تکفلير را آنان چمخالفان گرگه ؛ دك نمي رتکفل را خود مخالفان چس و عهم اهل

. نمايد... مثل به عقوب چانساننشايد و اس شرعي دکمي چكفر زيرا ؛ دينما يم

نقد

يکفياري فتااواي و عملکارد باا را آن ولاي .کنايم مي استقبال سخنان، گونه اين از ما

بينيم. نمي سازگار ،جوزيه قيم ابن و ييميه ابن افراطي

خصائصها و فضلها نشأتها، تعريفها، سلفية،ال العقيدة

النجدي الحمد حمد محمد دکتر)

و اقاوال از پياروي باه را ماردم ،سالف کاه اشکال اين پاسخ درنويسنده اين مقاله،

کننده، چرا همين فرد اشکال گويد مي وکند مي نقضي اشکال اند، هنکرد دعوت اعمالشان

!است ننموده اخذ ،آنان يآرا به يمس يرک به ديگران و اربعه مذاهب ائمه دعوت به

نقد

يقلياد ،فقهاي هاربعا ائمه از کهنيست :بيت اهل پيروان متوجه ،نقضي اشکال اين

به نقل از او. .539ص 3السلفية منهج شرعي، ج .1

.553همان، ص .2


گويد ميهمچنين نويسنده .کنند نمي

الفهنم يف والتسننة الكقناب عىل العقامدها والوضو، بالتسهولة تقميز التسلفية العريدة

. ...والقأويالت والقعريدات لتسفاتفال ع بعيدا والقصور1

و قيرآن بير چتصيور و فهيم در زيرا اس ؛ وضوح و سهول به هچسهفله عقلد امتلاز

. باشد... مي دور به چتأويال، و معماها و ها فهسفه از وك د مي اعتماد س

نقد

ايان و اناد داشاته اخاتالف يکاديگر با ،فکري و ديني مسائل از بسياري در يان،سلف

و ساهولت ،سالف هعقياد در رو نيا ازا و اسات مشاهود نيز صحابه بين حتي ،اختالف

نيست. وضوح

رد ندا آن به اختصاص که کند ه ادعا ميسلفي برايرا خصايصيگاه نويسنده مقاله، آن

سهولت روش، اين از خدا ستايش قبيل ازخصايصي، باشد؛ مي آن مدعي اي، فرقه هر و

ناه امات اجتمااع باه سلف دعوت سنت، و آنقر نصوص از سلف يعظيم سلف، هعقيد

بازگشات باه سالف دعاوت هاا، بدعت با همقابل سلف، روش بودن وسط طريق يفرقه،

ثباات و مذهبي يعصب و جمود از دوري دين، در مذموم جدال از دوري اسالم، دولت

استقرار. و

الصحيح باالسالم صلته و حقيقته السلفية، مصطلح

بدوي بن عبدالعظيم دکتر)

گويد مينويسنده

ي ىير و ) روله:ب ملعلا أوتوا أنمب هلم شهد تعاىل اهلل نا و اا الا العلم أ نمزل ال

أ

ق ها رب ك م إلك 2.(اق


.232، صهمان .2


كيه كسياني » فرمايد: مي كه آنجااس ؛ داده عهم به گواهي آنان بر چمتعال خداوند

ديق چشيده نازل تو بر پروردگار، سوي از را آنچه چاس شده داده عهم ايشان به

«.دان د يم

نقد

زيارا اسات؛ خاصاي افاراد بلکاه .نيست صحابه عموم ،«العلم اويوا» از مقصود او

نداشتند. کامل آگاهينيز خود ديني مسائلبه ،صحابه از برخي

نيست. سنت حجيت و پيروي لزوم بر دليل ،داشتن علم ثانيا

،آن از ياا ؛اناد باوده داناش و علام اهال ،صحابه يمام که ندارد د لت ،هآي اين اثالث

شود. استفاده ،صحابه يمام سنت حجيت

اكمال و ايم و بارز مصداق ،رسيده 9اكرم پيامبر از كه بسياري روايات مطابق ا رابع

هباود ،9پياامبر علم باب و حكمت مدينه كه اوست زيرا است؛ 7علي امام ،آيات اين

است.

از عصامت بار د لات ،باودن عالم صحابه، يمام رب آيه اين شمول فرض بر ا خامس

،شاد کار ير پيش که گونه همان زيرا ؛باشد واجب آنها از پيروي يا ؛ندارد نسيان و خطا

طريقي. نه ؛است موضوعي حجيت از سخن

و ولاصا اساتد ل، و بحاث ماورد هآيا در «علم» از مقصود كه است ممكن ا سادس

را آناان بتاوان يا ؛آن جزئيات و يفاصيل نه ؛است شده نازل 9پيامبر بر كه باشد كليايي

دانست.مسائل يمام در ،مردم ديني مرجع

لك و ) هآيا به ،سلف از پيروي لزوم درهمچنين نويسنده مم جعلناماكم كمذامطا إأ و

ا تلكاناا ال ال يكان و اس انل ع شهدا گونيه شيما را امتيي ملانيه و بيدي »؛ (شهيدا عليكم ر

در وکناد مي استد ل ، 261بقيره: )« قرار داديم تا بر مردم گواه باشلد و پلامشر بر شما گواه باشد

گويد مي ،آن به استد ل يقريب


ماألمن خنري فهنم الوسنط حريرنة هنذه عدوال خيارا أمة جعلهم هأن أخب تعاىل هنأ

. ...ونياهتم وإرادهتم وأعامهلم أقواهلم يف وأعدهلا1

ايي و داده قيرار عيادل و برگزييده امي را آنان كهاس داده خشر متعال خداوند

و اقيوال در هيا امي تيري معتيدل و بهتيري آنان چرو ازاي و «وسط» دقلق اس

. هاي د... نل و اراده و اعمال

نقد

، معصاوم افارادي وجود ضرورت ،شود مي استفاده ،آيه ينا از كه مطلبي نهايت او

عماوم عصامت ضارورت اينکاه نه ؛باشند آنان بر صدقي شاهد يا ؛است امت اين ميان

نمايد. تبثا را صحابه

ادعااي كساي و دارد زماان اين يا 9اكرم پيامبر امت يمام بر د لت ،آيه ظاهر ثانيا

است. دهنكر را اسالمي امت افراد عموم سنت حجيت

در آناان نکردنخطا بر ،يندما حق بر شاهد و وسط حد و عادل ،امت اين اينکه ثالثا

بار د لت ،آيه اينرو نيازا و ندارد ، د لتآنان بر سهو و نسيان شدنن عارض و اجتهاد

ندارد. صحابه سنت حجيت و عصمت

ايان جهت آن از ،خطا از امت مصونيت و عصمت بر د لت فرض بر ،آيهاين رابعا

و 9پياامبر عصار باه آيه فرض، اين با و است آنان بين ،معصوم فرد كه دارد را د لت

شود. مي قيامت روز يا عصرها يمام شامل بلكه .ندارداختصاص سلف

کاه اسات کرده يمس حديث اين به ،سلف از پيروي لزوم برگاه نويسنده مقاله آن

فرمود 9خدا رسول

يبألصنحا أمننة وأننا عدوت ما التسامء ىتأ النجوم تهبن انفإ امءللتس أمنة النجوم ...

ىأتن يبأصنحا هنبن انفإ يقألم أمنة يبوأصحا وعدوني ما يبأصحا ىتأ نهبت انفإ



.وعدوني ما يمقا1

بييرهم چآسييمان نظييام چرونييد بييل از آنييان هرگيياه و انييد آسييمان امييان چسييتارگان ...

داده وعيده آنچه به چبروم آنان ملان از هرگاه .مامان اصحابم براي نلز م خورد. مي

دنليا از اصيحابم وقي هر و اند ام اي امان م اصحا و رسلد خواه د چاند شده

رسلد. خواهد چشده داده وعده آنچه امتم به چك د رده

گويد مي آن به استد ل وجه درنويسنده

التسامء إىل النجوم ةبتسوكن هبحاصأ إىل هقبتسكن بعدهم م إىل هبأصحا نتسبة جع هأن

همئداقاه نظري هو ما مهب ةماأل داءهقا وجوب م ييعط هبيقشلا هذا أن املعلوم وم

.همبنبي2

همان يد و اصيحاب به خود نسش همان د را آنان بعد به اصحاب نسش 9پلامشر

وجيو بير داللي چتششله اي كه اس معهوم و داد قرار آسمان به ستارگان نسش

پلامشرشان. به مردم يافت هداي همان د ؛دارد آنان به ام ت ياف هداي

نقد

،سانگين جارائم باه او زيرا است، ضعيف «بردهواب» وجود دليل به، حديثاين او

،اصحابش و «عدي بن حجر» بزرگوار صحابي كشتن در كه است كسي او است. مشهور

3.طوري که عليه آنها، به درو شهادت داد ت؛ بهداش دست

،7از جمله منحرفان از امام علاي را اشعري موسيواب فرزند ،ابوبرده الحديد، ابي ابن

بان عمار» كشتن دليل به را «جهني ابوغاديه» دست كه است كسي او است. كرده معرفي

4كرد. دعا او ايبر و بوسيد ،«ياسر

.3963، ص5ح مسلم، ج. صحي1

.236ص، 3جالسلفية منهج شرعي، .2

.533، ص5طبري، ج . تاريخ3

.99، ص5الحديد، ج . شرح ابن ابي4


گونه اين بيهش زيرا ؛ندارد آنان عصمت بر د لت ،صحابه حق در 9پيامبر يعبير ثانيا

نبودند، زمين اهل ميان ،آنهااگر كه است رسيده نيز پيرمرد يا زن يا كودك حق در يعبير

كرد. مي عذاب را مردم خداوند

سانت نقل با كه دندار وجود كساني ،صحابه ميان كه است آن 9پيامبر مقصود ثالثا

نياز صاحابه اخبار رد طريقي يتحج با ،اين و كرد خواهند يمام ،مردم بر را حجت ،من

دارد. سازگاري

فرمود حضرت که است کرده نقل ،9امبريپ از سندش به نيشابوري، حاکم رابعا

خالفقهنا فنإنا خقالفناتاال من ألمقي أمان بيقي أه و األرض أله امان النجوم

ابليس. حزب فصاروا اخقلفوا الع ب م قبيلة1

ه وسيله چمي بلي اهيل و باشي د ميي شيدن غيرق از] زمل اهل براي ايم يه وسله چستارگان

بيل چك يد مخالف آنها با چعر از اي قشلهه هرگاه پس. اند اختال از م ام براي ايم ي

شد. د خواه شلطان دز از و افتد مي اختال آنها خود

عموم نه ؛اندشده معرفي امت امان ،ستارگان همچون :بيت اهل ،حديث اين مطابق

کارده اساتد ل مساعود ابان حديث به ،خود مدعاي ايبرنويسنده مقاله، گاه آن صحابه.

گفت کهاست

مث سالقه ب فبعثه العباد قلوب خري 9حممد قلب فوجد العباد قلوب يف نظ اهلل إن

العبناد قلنوب خنري هبأصنحا قلنوب فوجند حممند قلنب بعد العباد قلوب يف نظ

رآه وما حتس اهلل عند فهو حتسنا ملتسلمونا رآه فام دينه ونرصة يهبن لصحبة فاخقارهم

.يحبق اهلل عند فهو يحا بق املتسلمون2

يهيا قهيب بهتيري را 9محميد قهب و كرد نظر خود ب دگان يها قهب به خداوند

ب دگان يها قهب رب گاه آن .نمود مشعوث رسالت به را او روچ ازاي و ياف ب دگان

.359، ص3. مستدرک حاکم، ج1

.231ص، 3جالسلفية منهج شرعي، .2


يهييا قهييب بهتييري را اصييحاب يهييا قهييب و نمييود نظيير چ9محمييد از بعييد خييود

سيشبچ بيدي .برگزيداش ياري و او باهم شل ي براي را آنان . پسياف ب دگان

چ ناپسي د مسيهمانان را آنچيه و سي نلز نلکو خدانلکو يافت دچ نزد مسهمانان را آنچه

اس . چ ناپس دخدا نزد دچيافت

نقد

است. مطلوب به مصادره ،قبل حديث همانند ،حديث به استد ل او

هار از آنان اينکه نه ؛دارد د لت صحابه بودن نف خوش بر نهايت، در حديث ثانيا

باشد. حجت ،آنان سنت يا ؛اند معصوم ييخطا و اشتباه

فرمايد مي متعال خداوند زيرا ؛است مخالف قرآن با ،حديث يل ثالثا

ن عىس و )ن عىس و م لك خي ها و شيئا كرهاا أ

و لكم ش ها و شيئا تباا أ

نتم و يعلم اهلل ان ال أ 125 بقره:) (تعل

را گليزي ييا اسي آن در شيما خوش نداشته باشيلدچ ديال آنکيه خلير را گلزي ابس گه

.لددان نمي شما وداند مي خدا و اس آن در شما شر داشته باشلدچ دال آنکه دوس

کاه درحاليپندارند؛ چيزها را نيکو مي برخيکه مسلمانان، شود مي استفاده آيه اين از

بالعک . و است شر آنان براي

الصحيح باالسالم صلته و حقيقته السلفية، مصطلح

ادري )

گويد مي ،صالح سلف استد لنويسنده اين مقاله، درباره شيوه

وغريه. حادآ بني تف يق دون ةالرشعي األدلة م صح ما بك يعملون1

بل و ك د مي عملاس چ رسلده چصحل طور به چشرعيه ادل از آنچه تمام به آنان

گهارند. نمي فرقي چآن غلر و وادد يخشرها



نقد

محماد » اسات. اعتقاادي مسائل يمام در واحد خبر بر اعتماد ،انسلفي مباني جمله از

گويد مي «الباني ناصرالدين

رأي و خاطئنة فكن ة طويلة ق ون منذ املتسلمني الكالم علامء بعض عند ظه ت فرد

ان و االسنالمية العرائند يف بحجنة ليس اآلحاد حديث قوهلم: هو نلك و خطري

االصنول علنامء من عندد الن أي هبنذا اخنذ وقند الرشعية! األحكام يف حجة كان

بعضنهم عند صار ىحق تسلمنيامل الدعاة و الكقاب م طائفة حديثا تبناه و املقأخ ي

علينه تبني ان الجيوز انه فرال: بعضهم غال و النرا ! و البحث الحيقم بدهييا ام ا

. آثم... و فاسق فهو نلك فع م و اصال عريدة1

رأيييي و اشييتشاه فکييرچ گ ييل اسييالميمتکهمييان از برخييي نييزدگ ييدي قييرن اسيي كييه

گرگيه ؛نلسي دج چاسالمي عقايد مسائل در دديث كه اس شده ظاهر چخطرناک

چ اييي رأي رااصيولي متيأخر عهميياي از تعيدادي . باشيد مييي دجي چشيرعي ادکيام در

مش ياي را آن چمسهمان ك دگان دعو، و نويس دگان از يا فهيطابه تازگيچ و اند پهيرفته

لادتميا كيه يدآ مي دسا به بديهي اي چ مسئههآنان نزد كه ددي به ؛اند داده قرار خود

هيلچ تيوان نميي انيد: گفته و كرده ت دروي نلز برخي .رود نميهم آن در م اقشه و بحث

. اس ... گ اهکار و فاسق چك د گ ل كه كسي و نمود مشت ي چوادد خشر بر را اي عقلده

سلفيان هادل بررسي

اي ادلاه باه ،خاود مدعاي براي ،است كرده يأليف زمينه اين در كه كتابي در «الباني»

است كرده كيمس

اول دليل

گويد مي او

.3وجوب األخذ بحدي اآلحاد في العقيدة، الباني، ص .1


ث مبقد قول انه دي ع غ يب هو و الغ اء االسالمية الرشيعة يف له اص ال حمد ه

مل و علنيهم تعناىل اهلل رضوان الصالح التسلف يع فه مل و التسنة توجيهات و الكقاب

. منهم... احد ع ينر 1

اسيالمي شيريع در چنآ بيراي كيه اس دادث و آملز بدع گفتاري چسخ اي

دور بيه چنشيوي سي توجلهيا، و قيرآن هاي هداي از و نلس جايگاهي چروش

اند نداشته معرف آن به چباد آنان بر متعال خداي خش ودي كه صال سهف و اس

. اس ...گلزي نقل نشده گ ل آنها از يك هلچ از و


اعتقاادات، در كاه شود مي استفاده روايات و آيات از ،كرديم كر كه گونه همان او

است. زم ،اطمينان و يقين

،اناد نباوده مصاون ،اشتباه و سهو از و نداشته عدالت ،حديث راويان يمام كه آنجا از ثانيا

كرد. حاصل اطمينان ،آنها روايات مفاد به ،قطعي قرائن و شواهد بدونيوان نمي

، خداشناساي و عقياديي مساائل در يدبر و يعقل به ،نبوي سنتهم و قرآن هم ثالثا

برسند. ايمان به مردم ،راه اين از يا ؛اند كرده دعوت

دوم دليل

گويد ميالباني

عن الثابقنة الصنحيحة األحادينث مئنات رد تتسنقلزم عريدة يقضم الرول هذا

. العريدة... يف كونا ملج د النبي2

ثاب چ9پلامشر از كه اس صحلحي دديث صدها رد مستهزم چسخ اي ه اعتقاد ب

. اس ... اعتقادي مسائل دربارهاس ؛ ت ها به اي دللل كه آن اداديثچ شده

گوييم به اين استد ل وي، مي پاسخدر

.1، صفي العقيدة األخذ بحدي اآلحاد وجوب .1

.3، صهمان .2


كار كاه دليلاي هماان باه بلكه .نيستيم اعتقادي آحاد احاديث يمامي رد درصدد ما

قارآن نصاوص و قطعاي عقال با كهرا آنها از بسياري و كنيم مي بررسي را آنها ،كرديم

نياز يأويل قابلباشد و دو آن با مخالف مواردي اگر و پذيريم مي ،دارد سازگاري ،كريم

كنيم. نمي پيدا اعتقاد آنها مفاد به ،نباشد

سوم دليل

گويد مي واهمچنين

ر مل فرط ليس املذكور الرول اهلل ريض علينه كانوا ملا تالف هو ب الصحابة به ي

عن حنديث من احندهم بنه ماحيدث بك جيزمون كانوا انم يرني ‌عىل فاننا عنهم

واحند خنب خنبك :اهلل رسنول ع حدثه مل منهم احد ير مل و اهلل رسول

.العلم اليفيد1

بيه زييرا سي ؛ اآنه عمهکيرد بيا مخالف بهکه اندچ نگفته صحابه ت ها نه را گفتار اي

چشيد ميي نقيل ايشيان بير 9خدا رسول از كه دديثي هر به آنان كه دانلم مي يقل

و اسي واديد تيو خشير » گفي : نميي دديث ناقالن به كسي و كردند مي پلدا جزم

«.نلس ... عهم مفلد


ماورد و ثقه ،آن راوي كه صوريي در ، آن هماعتقادي مسائل غير در مطلب اين او

عملكاردي چناين نياز اعتقاادي مساائل در آناان اينکه ولي .است صحيح اشد،ب اعتماد

نيست. معلوم ،اند داشته

زيارا نادارد؛ ساازگاري اسات، شاده نقل 9پيامبر از كه گفتاري با مطلب اين ثانيا

«.اس ... هشد زياد دروغگو چم بر» ؛2«هالكذاب ‌عيل كث ت» فرمود 9پيامبر

.35، صفي العقيدة وجوب األخذ بحدي اآلحاد .1

. همان.2


چهارم دليل

گويد مي لبانيا

يها يا) :تعاىل اهلل قالال أ نزل ما ال الر

الغمت فا تفعل لم إن و رب ك م إلك أ

1(راتلإ ال ع ما و ) قال: و بي اللغ إلا الر 2(ال

بلغنوا» :النبني قنال و

«.عليه... مقفق يعن

خنب فلوكان العلم به حيص و املبلغ ‌عىل احلجة به تروم الذي هو البالغ ان معلوم و

. ...العبد ‌یعل اهلل حجة به تروم يالذ القبليغ به ير مل العلم به الحيص الواحد3

اس چ شده نازل چ برتوپروردگار، طر از آنچه !پلامشر اي» فرمود: متعال خداوند

اي. انجيام نيداده را او رسيال اگر گ ل نک يچ و ك ابالغ ور كامل ]به مردم ط به

و «سيي نل آشييکار ابييالغ ي جييززچ گلييپلييامشرو بيير » فرمايييد: همچ ييل خداونييد مييي

صحاح تمام در كه اس دديثي اي و «ك لد ابالغ چم طر از» فرمود: 9پلامشر

غمشه ي بر دج چآن به سشب كه اس گلزي ابالغچ اس معهوم و اس ... آمده سته

چنشيود عهيم موجيب چوادد خشر اگر و دگرد مي داصل عهم آنچ به و شود مي تمام

. گردد... نمي واقع چاس ب دگان بر خدا دج برپايي موجب كه تشهلغي


و اشاتباه هرگونه از و است معصوم ،قرآني و عقلي ادله به ،9پيامبر كه آنجا از او

و رواياات آن خالف اين و است يقين و علم موجب ،او ابال ، باشد مي امان در سهوي

است. شده نقل 9پيامبر از ،واسطه به كه است ابالغايي

گيارد ! معتقاديم کاه را هم ماي اعتقادي احاديث ،«عنني بلغوا» جمله شمولآيا ثانيا

است. زم زمينه ناي دريقين يا اطمينان ،ديگر ادله مطابق

.61: مائده .1

.25: نور .2

.33، صفي العقيدة وجوب األخذ بحدي اآلحاد .3


رسايم ماي نتيجاه ايان باه ،ادلاه بين جمع با اعتقادي، روايات شمول فرض بر ا لثثا

در كنناده اشاتباه ياا دروغگو كه آنجا از ،رسد مي دستشان به روايات گونه اين كه افرادي

كارد مالحظه قرآني نص و قطعي عقل باآنها را بايد ،است بسيار ،آن فهم و حديث نقل

معتقد شد. شانمفاد به سپ و

پنجم دليل

گويد ميالباني

ليعلمنوا النبالد تقلف اىل الصحابة م اف ادا يبعث كان النبي يرينا نعلم اننا

نعلنم و تقلفنة نوبات يف اليم إىل ىموس ابا و معانا و عليا ارس كام دينهم الناس

. عريدة...ال هو انام الدي يف يشء اهم ايضا يرينا 1

تا فرستاد مي مختهف م اطق به را صحابه ازبرخي چ9پلامشر كه دانلم مي يقل به ما

گ يد در را ابوموسيي و معياذ چ7عهيي كه گونه همان ؛ده د تعهلم مردم به را دي

عقليده چديي در گلز تري مهم كه دانلم مي يقل به . همچ ل فرستاد يم به چنوب

. اس ...

گوييم ين استد ل، ميبه ا پاسخدر

انآنا ياا ،فرستاد مي مختلف مناطق به را صحابه ازبدان سبب، برخي ،9اكرم پيامبر

برخاي رو نيازا. نمايد ، دعوتعقل راه از يدبر با ،صحيح عقايدانديشيدن وادارد و به را

در ،كارده بياان را آن اساتفاده كيفيات و صحيح عقيده آنکه از بعد ،خداشناسي آيات از

نمايد مينکته، اشاره اين بهبدين صورت، خداوند و است نموده انديشيدن امر به ،پايان

فرمايد مي متعال خداوندکه شدني است؛ چنان درك ،يعقل راه از ،عقيده اين كه

اوات خلق ف إن )ـ رض و الس آليات انلهار و الليل اختل و ال

ل ول ل

(اب ال

200)آل عمران:

روشي ي ] هاي نشانه روزچ و شب شد و آمد و زمل و ها آسمان آفري دربه يقل

.32 و 35، صصفي العقيدة وجوب األخذ بحدي اآلحاد .1


اس . خردم دان براي

ايت اهلل يح كذلك ) ـ 91)بقره: (تعقلان لعلكم آيا إ يريكم و ال

دهيد؛ ميي نشيان شما به را خود آيا، و ك د مي زنده را مردگان گونه اي چخداوند

.ك لد انديشه شايد

كذلك ) ـ 161)بقره: (تعقلان لعلكم آيا إ لكم اهلل يبي

. ك لد انديشه شايد دهد؛ مي شرح شما براي را خود آيا، خداوند چ لگ يا

ل ) ـ اهلل دون م تعبدون لا و لكم أ

59)انشلا : (لان تعق فل أ

انديشلد؟! نمي آيا پرستلد! مي خدا جز آنچه بر و شما بر ا

انلهار و الليل اختل ل و ) ي 10)مؤم ون: (تعقلان فل أ

؟!انديشلد نمي آيا اوس ؛ آن از چروز و شب و شد آمدو

ين و ...) ـ ياح ص محاب و الر سم الس ر ال ما بمي خ رض و الس لقمام آليمات ال

256بقره:) (يعقلان چانيد قيرار گرفتيه آسيمان و زميل مليان كيه ابرهيايي و بادهاوزش در همچ ل ] و

خيود را عقيل كيه گروهي براي او يگانگي و خدا پاک ذا، از] اس هايي نشانه

گلرند. كار مي به

م )ـ 292)بقره: (يعقلان ال فهم عم اكم

.فهم د نمي گلزي رو ازاي ند؛كور و الل و كر كافران]

ذوها... ) ـ نهم ذلك لعبا و هزوا اخت 01)مائده: (يعقلان ال قام اأ

گروهيي آنهيا كيه اسي آن سشب هب اي گلرند؛ مي بازي و مسخره بهرا )نماز آن

د.نابخردن

واب ش إن ) ي م اهلل عند ادل ي الكم الص 11)انفال: (يعقلان ال ال

انديشه كه هست د ]و كوردلي الل و كر افراد خداچ نزد ج ش دگان بدتري به يقل چ

. ك د نمي


) ـ ف يسيوا فلم أ

65)د : (...اها لان يعق قلاب لهم فتكان رض ال

درک آن بيا را دقلق ] كه باش د داشته هايي دل تا نکردند سلر زمل در آنان آيا

بش وند؟! را دق نداي] چآن با كه ييها گوش يا ك د؛

السلفية منظور في الوسطية مفهوم

جاسم فيصل)

و ) هآي در «وسط امت» عنوانخواهد مي ،مقاله اين درنويسنده ل مم جعلناماكم ك كذا إأ

طا يطبيق کند. صحابه بررا 261 )بقره: (و

پاسخ

معصاوم افارادي وجاود ضرورت ،شود مي استفاده ،آيه اين از كه مطلبي نهايت او

عماوم عصامت ضارورت اينکاه ناه ؛باشند آنان بر صدقي شاهد يا ؛است امت اين بين

نمايد.ثابت را صحابه

نياز كساي و دارد زماان ايان ياا 9اكارم پيامبر امت يمام بر لتد ،آيه ظاهر ثانيا

است. نكرده را اسالمي امت افراد عموم سنت حجيت ادعاي

در آنان نکردن خطا بر ،يندما حق بر شاهد و وسط حد و عادل ،امت اين اينکه ثالثا

و متعصا بار ،آيه اين. پ ندارد ، د لتآنان بر سهو و نسيان شدنن عارض و اجتهاد

ندارد. ، د لتصحابه سنت حجيت

ينرو، چنا آن از ،خطاا از امت مصونيت و عصمت بر د لت فرض بر ،آيهاين رابعا

و 9پياامبر عصار باه آيهاين فرض، اين با .است آنان بين ،معصوم فرد كه دارد يد لت

شود. مي ، شاملقيامت روز يارا عصرها يمام بلكه .ندارد ، اختصاصسلف

شمارد را چنين برمي اسالم اعتدال هاي نشانهه در مقاله خود برخي از نويسند

بودن؛ متعال خداوند رضايت مورد ا

ها؛ دولت وها گروه افراد، به مربو متغيرات و احوال رعايتا


افراد؛ امکانات و قدرت رعايت ا

يخفيف؛ و سهولت بر بودن مبتني ا

ها؛ فتنه از بودن مصون ا

صحيح. عقل با موافقت وکارها در اعتدال وشرکارگيري ا به

ساازگاري ،آناان نازد موجاود هااي واقعيت با و ادعاست همه ،ينهااگفتني است که

دارد. ادعايي چنين روشي، صاحب هراز سويي، ندارد.

قبيل از ؛است کرده کر دين در بودن وسط براينويسنده اهدافي را در مقاله خود،

الهي؛ عبوديت نمودن محقق ا

آن؛ به کردن وارد و اسالم به مردم دعوت ا

مردم. دنيوي مسائل ساختن محقق ا

راساا ب آنهاا اجراي در اشکال و نيست بحثي ،اهداف اين اصل در رسد مي نظر به

است. سلفي فکري

وآثارها مفهومها السلفية، الدعوة

الندوي الدين نظام محمد ابوالرضا دکتر)

بان محماد شخصايت ،آن بيشاتر در و نادارد علماي بحاث ،مقاله اين در نويسنده،

بودن وي را بررسي و يحليل نموده است. سلفي و عبدالوهاب

الصحيح باالسالم وارتباطه حقيقته السلفية، مصطلح

الدريويش عبدالوهاب دکتر)

سالفيت و زمااني سالفيت اسات کارده قسام دو باه را سلفيتنويسنده اين مقاله،

اعتباار در کاافي را زمااني سبقت و نموده کر قول چهار ،اول قسم يفسير در و منهجي

گويد مي و داند ، نميسنت

وروحنا ا صنن والتسننة للكقناب املوافرنة الزمنني التسنبق هذا إىل يضاف أن بد ال ب


بنني عنا وإن بتسنلفي فلنيس والتسنة الكقاب هآراؤ خالفت فم ومراصد ا أحكام

والقابعني. الصحابة ظه اين1

روحچ و ني لحياظ بيه چسي و قيرآن بيا موافق چزماني سشق اي به بايد کهبه

مخالف س و قرآن با آرائ هركس رو ازاي و كرد اضافه را مقاصدي و ادکام

اس . كرده زندگي چتابعان و صحابه جماع بل گرگه ؛نلس سهفي چباشد

نقد

،نتيجاه در ،است سنت و قرآن با او يآرا موافقت ،واقعي سلفي يشخيص ميزان اگر

صحابه. روش و فعل نه ؛باشد مي سنت و قرآن ،استنبا منبع

يابعاان و صحابه يا صحابه به محدود، «سلفيت»کند که سپ نويسنده مقاله ادعا مي

،هاا سالفي زيارا شاود؛ ماي هاا مکاان و هاا زمان ههم شامل بلکه نيست، يابعان يابعان و

2.پايبندند تسن و قرآن روش به کهاند کساني

نقد

است. سلف پيرو ،سلفي زيرا کرده؛ خلط را سلفي و سلف بين مقالهنويسنده او

است. ، پايبندسنت و قرآن روش به کهادعا دارد ،روشي پيرو هر ثانيا

گويد مي ،سلف مفهوم ديدحي براي زماني محدوديت کفايت رد در نويسنده

تلنك يف واألهنواء دالبن أهن أئمنة من ريالكثن وجنود من ا عمجي نعلمه ملا ونلك

اإلسنالم یادعن الذي اليهودي سبأ اب يد عىل وال فض القشي ظه وفيها ..احلربة.

.البيت آل حمبة وزعم3

آن در چنفسياني هواهياي و هيا بيدع اهل رهشران از بسلاري جودسشب و به چاي و


همان. .2

همان. .3


ظياهر يهيودي سيشأ اب دس به رفض و تشلع كه اس عصر آن در و اس ... عصر

اس . بوده بل اهل دوستدار چخود گمان به و بوده اسالم مدعي كه همان ؛شد

نقد

حساين طاه دكتار »کاه اند؛ چنانکرده يشکي ،سبأ بن عبداهلل وجود در ايعده او

گويد يم ،سبأ بن عبداهلل مورد در سخنانش از يقسمت در ،«يمصر

انيدچ داده جهوه بزر را سشأ ب عشداهلل موضوع دد اي تا كه يكسان چم گمان به

مواجيه آن بيا كه ياشکال نخستل زيرا اند؛ نموده يشديد اسرا تاريخچ و خود بر

سيشأ ب عشداهلل از يذكر چيدديث و يتاريخ مهم مصادر در كه اس آن چشويم يم

چييختيار مصيادر ديگير و يبيالذر األشرا انسا سعدچ اب طشقا، در بل لم. ينم

ديگر و كرده نقل را قضله اي چعمر ب سلف از يطشر فقط اس . نشده او از يياد

1اند. كرده نقل او از نلز مورخان

گويد يم ،سخنانش آخر در وا

سيشأ بي عشيداهلل بياره در چعشيا( يب ي و امله يب ايام در شلعه دشم ان چيقو گمان به

خيار أم ش چافتاد اتفاق عثمان عصر در كه يدوادث يبرا يطرف از تا كردند مشالغه

خيرا را شيلعلان و 7يعهي وجهه چديگر يطرف از و بلاب د مسهمانان و اسالم از

سشب به كه ندادد نسش چييهود يشخص به را شلعه عقايد از يبرخ رو ازاي .ك د

كه ينارواي يها تهم اس بسلار گه و كرد انتخا اسالم چمسهمانان به زدن ضربه

2اند. كرده واردآنان هلعه چشلعه ندشم ا

گويد يمهمچنين

تهدييد را جامعه چعثمان ايام در چسشأ ب عشداهلل نادله از يخطر آيا كه دانم ينم م

تيا اسي چ داشته هم يخطر اگر كه دارم يقل اندازه اي تا يول !خلر؟ يا بود كرده

.335. الفتنة الكبري، ص1

.335. همان، ص2


در مسيهمانان و اسي نشيوده مهم هم گ دان و گوي د يم هايا كه نشودهاندازه بدي

با و دك يباز آنان عقول با چاالصل ييهود يشخص كه اند نشوده گ ان چعثمان عصر

1. كشاند... آشو به را ياسالم ممالك تمام چيگر فت ه

نماياد و مي يوقف ،آنجا در و رسد يم يا نقطه به ئيوناسب و سبأ بن عبداهلل بارهدر او

گويد يم

و ندارد يسازگار چتاريخ م طق با كهاس شده گفته يمطهش چسشأ ب عشداهلل بارهدر

پلروان از نلز ابوذر كه مع ا اي به ؛اس يغفار ابوذر و سشأ ب عشداهلل بل عالقه آن

. اس ... گرفته يم دستور او از و بوده او

بيه كيه بيود سشأ ب عشداهلل كه اس اي چموضوع اي در ها تهم تري غريب از و

او بيه و ك يد نقيد چخداسي يبيرا از اميوال اي که بارهدر را معاويه تا داد ياد ابوذر

اعتراض تا نمود تهقل ابوذر به كه بود او باشد... يم مسهمانان يبرا اموال كه بگويد

نقيره و طيال كيه را يكسيان و قرار دهيد خود تعهلما، سرلوده را اغ لا و املران بر

. دهد... بشار، مجه عها به چاند كرده جمع

شيخ گ يل بيه يادتلياج چابيوذر زيرا ش اسم؛ ينم اسرا اي ششله چياسراف م

يدقيوق ثروتم يدانچ بير فقلران كه دهد تعهلم او به تا نداش اسالم در يوارد تازه

انفياق خيدا راه در ونماي يد ميي جميع نقيره و طيال كيه را يكسان خداوند و دارند

. اس ... داده وعده يدردناك عها چ بهك د ينم

تعهيلم او به را اسالم اولله دقايق تا نداش يادتلاج چوارد تازه شخ اي به ابوذر

نليز نامهياجر از يبسلار از و گرفته يپلش انصار همه از كه اس يكس ابوذر دهد!

را قيرآن او اسي . بيوده 9پليامشر ها هم شيل مد، كه اس يكس او اس . سابق

را 9پليامشر سي چبسلار دق با كه اس يكس او اس . هكرد دف خو بسلار

اس . نموده رواي

.335ص . الفتنة الكبري، 1


را افکيارش از يبرخي و كرده پلدا ارتشاط ابوذر با سشأ اب ك د يم گمان كه يكسان

را السودا اب .ابوذر به هم و اند كرده ظهم خودشان به هماس چ ساخته م تقل او به

1. اس ... نداشته را آن امکان و شايسته هرگز كه اند برده باال يم زلت و مقام به نلز

ا حبااار كعااب باا ابااو ر برخاورد هشاايو باه ،ادعااا ايان اثبااات يبارا ،حسااين طاه

گويد يمپردازد و مي ا صل ييهود

كعيب كيه يديال در ؛شيد وارد عثميان بير ابوذر كهاس كرده نقل سلف از يطشر

مشاش يراض آزار از برداشت دس به مردم از» گف : عثمان به بود. او نزد االدشار

اكتفيا آن بير كيه نلسي يكاف چزكا، ك ده پرداخ بر و ك د نلك كاراي که تا

چه گيام ايي در .«نماييد ينلک و ادسان خود برادران و همسايگان بهاي که تا ؛ك د

چاوسي عهيده بير آنچيه چبپيردازد را خيود واجيب دقيوق هيركس » گف : كعب

و بيرد بياال را خود يدست گو چش لد را سخ اي كه ابوذر .«اس نموده برآورده

زن فرزنيد يا» فرمود: او به خطا و بشکاف ... را فرق كه كوبلد او سر بر گ ان

2«.؟!يدار را امور اي در نظر اظهار دق گه تو يهوديه!

گويد يم ،ديگر يجاي در او

كيه دارد دالل چصفل ج در السودا اب و هئلاسش موضوع از نامورخ اعراض

ديگير از شيلعه مخالفيان كيه باشيد مي يساختگ يامر چآنان صادب و هائلسش مسئهه

دشيم ان انيد. كيرده جعيل چآنيان و شلعه بل جدال ه گام چ آن راياسالم يها فرقه

واردرا ييهود يع صر چمههب اي اصول در تا برآمدند درصدد چكار اي با شلعه

ابي داسيتان اگير وبرسي د خيود شوم اهدا به ونلرن ك د راهچ اي از تا ك د

او كه رسلد يم نظر به يطشلع بودچ صحل تاريخ و دق از ياساس به مست د چالسودا

چ شيد برپيا صيفل در كيه يطيوالن و پلچلده ج اي در چخود يها يتوز هلك زا

.333. الفتنة الكبري، ص1

.535، ص5به نقل از تاريخ طبري، ج .333. همان، ص2


چ7يعهي صحا ا كه يه گاموي رسلد يم نظر به يطشلع نلز و باشد گهاشته اثري

نظر به يطشلعاثري از او در تاريخ باشد. همچ ل كردندچ اختال دکوم بارهدر

ميا يولي . ...نلز اثر دضورش ديده شيود جديد ج اي پلداي در كه رسلد يم

كيه اس ممک گگونهرو ازاي . بل لم ينم خوار موضوع در السودا اب از ينام

از را سشأ اب بودن غايب كه اس ممک گگونه يا !ك لم؟ گاره را يكار اهمال اي

!نمايلم؟ توجله چخوار دز پلداي از و صفل واقعه

ابي ك يلم يمي ييجيو گياره چعهي ايي بيا ت هيا رامسئهه دو اي توانلم مي ما چيآر

كه نشوده يشخص چوجودش فرض بر و نلس يخلال و يوهم يشخص جز چالسودا

در نليز و عثميان ايام در را يها فعالل و او نامورخ كه گونه آن ؛باشد خطرناک

دشيم ان ت هيا كيه اسي يشخصي او چيآر اند. كرده ترسلم 7يعه خالف لياوا

1. اند... كرده ذخلره خوداهدا يبرا را او چشلعه

،سابأ بان عباداهلل وجاود بااره در ،حساين طاه دكتر از يپيرو به نيز «عماره محمد»

عبداهلل و شيعه بين اريبا هرگونه ،«امامت و شيعه» از بحثش سياق در و هنمود يشكيك

ياا ،عقياده و ماذهب يك عنوان به ،يشيع كه است معتقد او .کرده است ينف را سبأ بنا

عناوان باه كاه يحزبا ؛اسات داشته ادامه ،يسياس حزب يك يحت حكم بن هشام زمان

محمد بن جعفر با را دخو يعقيدي چهره و است بوده خالفت امر در 7يعل حق مايد

صاورت به ،شيعه كه يروايايبيشتر زيرا آورد؛ دست به ،:رضا اش نوه و باقر پدرش و

2است. امامان اين از ،اند كرده نقل وصيت و نص

حركات ابا را يشايع ظهاور ربط كه است آن درصدد ،مطالب اين نقل از بعد ايشان

ايد.نم انكار ،عثمان خالفت اواخر در سبأ بن عبداهلل

،سانت اهال نامورخا كاه اسات معتقاد و اسات سبأ ابن شخصيت انكار درصدد او

.93، ص5. الفتنة الكبري، ج1

.323. الخالفة و نشأة األحزاب االسالمية، ص2


را به ناام او ثبات کنناد ياا ياسالم جامعه درهرگونه حادثه يا اند ساخته را او شخصيت

يولا ،كناد ينما انكاار را سبأ ابن شخصاو، گرچه كنند. حفظ را صحابه اعتباربتوانند

نمايد. يم انكار ،خلفا عصر د حوا در را اوو محور بودن موقعيت

گويد يم آخر در ،نويسنده

چميا عقليده بيه اسي . تشيلع پليداي تياريخ چشيود يمي مربوط ما بحث به آنچه اما

ظهور تاريخچ آن در تشلع كه باشد دللل تواند ينم ي وجود فرض بر ي سشأ اب وجود

بيه و ك د ينم نقل را يترواي گونه چله او از چشلعهرو ازاي . اس كرده پلدا بروز و

دقليق آنچ يمع يا بيه چتشيلع و شيلعه تياريخ مشيدأ را او عصر توان ينم چ عه همل

1دانس .

گويد يم ،«عوده سليمان دكتر» كالم رد در «يمالك فرحان بن حسن»

در او تعميد ييا او اد اسيائه ييا فهيم سيو نتلجه چعوده سهلمان دكتر مقاال، تمام

ك د يم گمان او ك د. انتخا را اقوال تري ل صح بايدكه دردالي ؛اس تحريف

لگ ي چ مي لبيه يقي كي م. يمي ينفي چمطهيق طور به را سشأ ب عشداهلل وجود چم كه

تصييري خييود چسييابق مقيياال، در و «الرييياض» مجهييه در بهکييه .ام نگفتييه را يگلييز

موقعلي چشد، هب گرگه ؛ام نموده چ توقفسشأ ب عشداهللوجود درباره كه ام نموده

. ك م... يم ينف چعثمان ايام فت ه در را او فعالل و

را سييشأ بيي عشييداهلل موقعليي چعميير بيي سييلفكييه دارد اعتييرا خييودش يفقلهيي

سيشأ بي عشيداهلل موقعل چسلف بگويد نکرده ،أجر يول اس . داده جهوه بزر

فت يه بيه مقليد كيه اسي مي سيخ ايي گيويم يمي اسي . كرده جعل چفت ه در را

رواييا، از يبرخي چگفتيار اي مطابق و گفتم يفقله گفتار بر تعهلقه بر كه باشد يم

سياقط اعتشيار درجيه از چسيشأ بي عشيداهلل موقعل دادن جهوه بزر همان د چسلف

شود. يم

.322، صالخالفة ونشأة االحزاب االسالمية. 1


؛اسي باطيل يمطهشي چفت يه در سيشأ ابي گسيترده موقعلي چ يقل دارم كيه نتلجه در

1. اس ... نموده توصلف را آن و كرده ترسلم عمر ب سلف را آن كه يموقعلت

نويسد همچنين وي مي

كيه مع يا ايي بيه ؛كي م يمي ينفي فت يه در ت ها را سشأ ب عشداهلل دسا( موقعل م

و شيد ديادث فت يه گگونيه كيه ك يد يم تفسلر م يبرا كه دارد صحل يس دها

ادتليا نيدارم يانيي دروغگو و ضعلفان از او امثال و سلف اسانلد به هرگز رو ازاي

نقيل چمختهيف صيور، بيه را ديوادث كيه آنان؛ ك د يم تفسلر را فت ه دوادث كه

ينفي چسيشأ بي عشيداهلل مسئهه در را آن ما كه اس يگلز آن خالصه اي اند. نموده

اس . يبررس و بحث چ درخوروجودش مسئهه يول ك لم. يم

بيه مربيوط رواييا، از درصيد 00 چفت يه در سشأ ب عشداهلل موقعل شكچ با نفي بي

سيخ يميرد از ت هيا ي سلف غلر از ي س دها بقله زيرا ؛شود چ نفي ميسشأ ب عشداهلل

. اس ... داشته غهو 7طالب ياب ب يعه دق در كه گويد يم

فت يه ديوادث در سشأ ب عشداهلل نق و موقعل اثشا، هدف كه عوده ب سهلمان

توهميا، و هيا اسيطوره ينفي درصيدد چكار اي يجا هب اگر اس ... اسالم صدر در

باانصيا يفيرد او كيه شود يم نوشته او سابقه در برآيدچ فت ه در سشأ اب به مربوط

نداريم. سراغ چروش فکر افراد از يبسلار از كه اس داده انجام يكار و بوده

انکيار چاس فت ه به مربوط كهرا سشأ اب روايا، اگر كه بداند را مطهب اي بايد او

يشيافع به مسئههچ اي در بهکه .شود ينم او يعهم استحقاق و او نق موجب چك د

اسي : داشيته ميههب دو چاو زييرا اس ؛ داده قرار چخود يالگو را او و كرده اقتدا

جديد. مههب چيديگر و قديم مههب چييک

اي کيه اتي ؛كيردم يمي بثا كامل طور به را سشأ اب موقعل چسابق در م چمثالبراي

بيه يشخص وجود . همچ ل رسلدم آن خال نتلجه به چجوو جس و بحثپس از

، رياض..ق ه3533ربيع االول 9لرياض، اة . صحيف1


اي که تا ؛كردم يم بثا را او بودن يصحاب ونمودم مي قشول را «عمر ب قعقاع» نام

در سيشأ ابي موقعل . پس به نفياس سلف چآن مدرک ت ها كه شد روش م بر

چصيحل مي ه بايد براسا( زيرا كردم؛ يفنرا نلز قعقاع وجود و شدم چ معتقدفت ه

بيه كه دارد يم مهزم را ما صحل م ه به خود راه نداد. درواقعچ را ادسا(و شك

بيه را آندروغگيوچ يشخصي كيه ك يلم چ دکيم ي معل دديث ي بودنجعه و وضع

يديديث شيديد ضعف به دکم كه دارد يم مهزم را ما نلز و اس كرده نقلت هاييچ

ضيعف بيه دکيم نليز و اسي كرده نقل را آن چمتروک شخ يك ت ها كه ك لم

. و... اس كرده نقل ت هاييچ به را آن يضعلف فرد كه ك لم يدديث

.اسي صحل چيجعه دديث اي كه ك لم يم ادسا( گ ل چخود نفس در يگاه

دف بردق همچ ل باشد. دديث ثشو، در يمقلاس تواند ينم چادسا( اي يول

اگر و باشد... انيدروغگو روايا، بر محافظ در يمقلاس تواند ينم چيدديث تراث

نتلجه در چنک لم دروغ به دکم صح چ به ادسا( مجرد به چيروايت يا دديث بر ما

ايجياد را يبزرگي اخيتال و اييم نموده اثشا، را دروغ و يجعه اداديث از يبسلار

روشچ و مي ه كيه درديالي ؛ك د يم فرق چيکديگر با افراد ادسا( زيرا ايم؛ كرده

ش اسد. ينم عاطفه و ادسا(

شيده گفتيه بهکيه .آيد ينم دسا به نامحدث روش و م ه ادسا(چاز سويي نلزچ

تعشلير چ«ذوق» بيه آن از و باشي د يمي آن دنشيال به چصوفله غاللان از يبرخ كهاس

ك د. يم فرق چيرأ اختال به چمصال مراعا، كه گونه همان ؛ك د يم

و سيشأ ابي دربياره را يهيا دروغ و سيلف كه اس اي درصدد عوده سهلمان اگر

ادعيا يديگير شخ تواند مي ك دچ ثاب چيدديث تراث مصهح با از چديگران

چمصيهح بهکيه .اس يدديث ملراث مصهح و نفع به چها دروغ اي ينف كه ك د

هاس . دروغ اي نفي در ت ها

چسشأ اب درباره سلف روايا، اثشا،كه ي داند يم مانمگ ي به بداند عوده سهلمان اگر


دربياره سيلف رواييا، زييرا ك يد؛ ينمي آنها به تمسك هرگز داردچ يخطرهاي گه

و دسيتلاران از چديگيران و بيدر اهيل از صيحابه از يبرخي كه ك د يم بثا چسشأ اب

مطهيب ايي تفصيلل كه اس زود و اند! بوده سشأ ب عشداهلل يفکر خطوطمجريان

نفيع از چاو كاميل موقعلي بيا سشأ اب اثشا،خطر كه شود روش مردم يبرا تا بلايد

عشيداهلل موقعلي ينف درصدددانشم دان مسهمانچ بلشتر رو ازاي و اس بلشتر چآن

1اند. بوده چامروز تا اول قرون از چسشأ ب ا

گويد يم ادامه در او

مسئهه اس . كرده خهط چاس مختهف ع ام تمام به كه مسئهه دو بل چعوده سهلمان

عمير بي فلس رلغ روايا، در دكتر كه اس يا مسئهه اي و سشأ ب عشداهلل وجود

بييا چرواييا، ايي آييا كيه دارد بحيث و در( بييه ادتليا گرگيه ؛اسي يافتيه نليز

كمتير چمسيئهه ايي در يولي خلير؟ ييا اسي يكياف او وجود اثشا، يبرا چضعفشان

اس . شده اختال

ت هيا را مسئهه اي چدكتر سهلمان اس . فت ه در سشأ ب عشداهلل موقعل ترچ مهم مسئهه

اس مطهب اسا( فت هچ در سشأ اب موقعل و اس ! يافته عمر ب سلف روايا، در

اس ! نکرده يجار زبان به چعمر ب سلف جز يكس را موقعل اي و

بي خاليد همچون چيشهورم شخصل شماچ مسئهه دو بل فرقروش كردن يبرا

چولليد ب خالد درباره ياخشار آيا اس . متواتر وجودش كه بگلريد نظر در را وللد

يده ك هلي توج تواند يم وللد ب خالد وجود آيا باشد؟! ينم صحل هرگز كه نلس

ييا دروغچ ييا صيحل گيه اس ؛ شده داده نسش او به كه باشد يروايات تمام اثشا،

مثيل نليز سيشأ بي عشداهلل داستان داد. نسش او به را مقشول روايا، زج به نشايداي که

كيه نلس جايز چاس وجود داشته چسشأ ب عشداهلل اگر كه مع ا اي به ؛اس همل

داد. نسش او به نلز را دروغل اخشار

، رياض..ق ه3533جمادي االول 5، «المسلمون» . صحيفة1


تيا برآمده درصدد اس چ گرفته ممسه را سشأ اب وجود كه آنجا از عودهچ دكتر يول

نفير ييك ت هيا را آنهيا گرگيه ك يد؛ تصحل چداده نسش او به كه را يشاراخ تمام

يي ميا اس . روش و م ه اصل در ما خال چمورد اي و باشد كرده نقل دروغگو

. ك يلم رجيوع چصيحل روش و مي ه بيه ادتلا داريم كيه ابتدا ي او هم و م هم

نيزد ميا روش و مي ه . در واقيع اگير بپيردازيم تياريخ يبررسي و بحيث بيه گاه آن

خواهيد يبلشيتر اخيتال موجيب كه اس يبزرگ ضعف نشاشدچ روش چخودمان

شد.

سيخ چفت يه از كيه يه گيام گهشيتهچ مورخيان و محدثان كه اس عه همل به

و يذهشي يدت اند. نکرده چ ياديدر يك دد در يدت چسشأ ب عشداهلل از اندچ گفته

دو آن بيه تياريخ در عمير بي سيلف قتوثل دادن نسش درصدد عوده كه دجر اب

و يذهشي از قشيل اند. همچ يل چ سخ ي نگفتهسشأ ب عشداهلل موقعل از هرگز اس چ

عشيداهلل از يسخ هرگز چآنان از پلشل لانويهه به مورخانچ و نامحدث تمام چدجر اب

اند. نلاورده ملان به چعثمان فت ه بارهدر سشأ ب ا

و اجزا و مسانلد و س و صحاح كتب و سعد اب شقا،ط خلاطچ ب خليفة تاريخ به

چانسا كتب و اد كتب و تراجم و طشقا، و مستخرجا، و مستدركا، و فوايد

در سيشأ بي عشيداهلل موقعلي از چدير يك چ دتيمصادر اي در هرگز .ك لد نظر

و يطشر امثال اس ؛ كرده نقل چعمر ب سلف از كه يكس جز ؛ياف نخواهلد چفت ه

دو بل خهط در يول .داند يم يخوب بهب را مطه اي ترديد دكتر عودهچ بي .ديگران

بلشيتر زييرا اسي ؛ كرده دسا ييک را مسئهه دو هر چايشان اس . دري چمسئهه

؛اول مسيئهه نيه ؛اس مربوط سشأ ب عشداهلل موقعل ييع چاخلرمسئهه به چاش رساله

سشأ. اب وجود ييع

اسي چ ياد كيرده سشأ ب عشداهلل از نلز سلف غلر كه سهلمان دكتر اب تسهلم فرض بر

اش رسياله در دكتير كيه گونيه آنچ عثمان قتل فت ه در را او موقعل نلز ديگران آيا


اند. شده يادآورچ 7يعه شأن در را او غهو ت ها يا ؟!اند ذكر كرده چاس آورده

يگليز آن عميده ايي و اسي نکرده نقل چسلف جز يكس چ مسئهه اول رانتلجهدر

اخشيار از درصد چ ددود پ دوم مسئهه ولي اس . شده نقل سشأ اب درباره كه اس

0 چبرهيان و دللل بدونكه اس ممک گگونهگلرد. پس را دربرمي سشأ ب عشداهلل

1باشد؟! درصد 00 اثشا، در دج درصدچ

و اناد كارده انكاار را سابأ بان عباداهلل وجاود اصال ،مورخاان از ديگر يبرخ ثانيا

قتال فتناه در نياز را او موقعيات دانناد و مي يخيال ،قطع و جزم طور به را او شخصيت

کنيم را نقل مي افراد اين از يبرخ كلماتدر اينجا كنند. يم انكار ،عثمان

باه گساترده طور به آنكه رخالفب است، بوده مورخ که «شعبان يعبدالح بن محمد»

را يمطلبا ،هيچ وجاه در کتاابش به ،است پرداخته ها يدرگير و مانعث قتل فتنه موضوع

2نقل نکرده است. ،يهائسب درباره

فتنه موضوع به ،يبيشتر يگستردگ با و كرده دنبال را روش همين نيز «جعيط هاشم»

فتناه در محاور را سبأ بن عبداهلل كه روايت اينقبول »و گفته است پرداخته عثمان قتل

3.«نيست ممكن ،ندا داده قرار

بن عبداهللداستان كه است مطلب اين اثبات درصدد ،خود كتاب در «يلواسان احمد»

نمودناد؛ وارد ،اساالم يااريخ در و کردناد جعل ،ييهود زبردست افرادرا برخي از سبأ

4كردند. دنبال را خود شوم اهداف دروغين، آوردن اسالم راه از ينها كه يافراد

حسااب باه سابأ بان عبداهلل وجود ينف در پيشتاز گرچه نيز «يعسكر يمريض سيد»

باا يحقياق يفصايلي، كاه اسات يكسا يننخست كرد ادعا يوان يمکم دست يول ،آيد ينم

كاه گفت يوان يم همچنين است. پنداشته ،يخيال را شخصيتش و شده منكر را او وجود

، رياض..ق ه3533جمادي االول 5، «المسلمون» . صحيفة1

.شعبانبن عبدالحي محمد، االسالم و الدولة األموية . صدر2

.12كر، هاشم جعيط، ص. جدلية الدين و السياسة في االسالم المب3

.333. نظرات في تاريخ االدب، احمد لواساني، ص4


گفتاه سخن ،سبأ بن عبداهلل شخصيت درباره ،جداگانه طور به كه است يكس يننخست او

يماام باه ،يسلب ديد با ،ايشان يااست شده باعث ،مسئله اين است.ه يفصيل نگاشته ب و

كاه آنجاا از ونماياد يبررسا و نقاد را روايايش و او و ندك نظر عمر بن سيف روايات

هرچاه يا برآمده درصدد ،استبوده او شخصيت و شخص بودن اسطوره اثبات درصدد

نمايد. ابطال و نقد باشد، يم خود راه مانع كه را

قتال فتناه باه مربو كهرا يا قصه كند ثابت يااست برآمده درصدد ،ابتدا در ايشان

و كارده نقال يطبار عماديا و اسات آن در يونائساب و سبأ بن عبداهلل دخالت و عثمان

و نقاد درصادد ساپ و دهاد نسابت عمر بن سيف به ينها ،اند گرفته او از نيز ديگران

رواياات سايف و رواياات مجموعاه باين مقايساه باا ابتدا است. ايشان برآمده او جرح

سايف اسات. مورخاان مشهور مخالف غالبا ،سيف روايات كه رسانده اثبات به مشهور،

و اسااالم ينقاايص درصاادد و گرفتااه را خلفااا مدرسااه جانااب ،روايااايش يمااام در

است. برآمده ،حضرت آن بيت اهل و 9خدا رسول

يجعل يها قصه و كرده جعل ،يصحاب اسم به را يافراد كه بود يكسن عمر، سيف ب

باه ،آن دادن نسبت و عثمان قتل فتنه واقعه ،جمله آن از كه است داده نسبت ،آنان به را

است. سبأ بن عبداهلل

و پرداختاه حديث و رجال و يراجم كتب در سبأ بن عبداهلل شخصيت به ادامه در او

مترياب او بار را ياحكاام ،او وجاود فارض باا كاه را يرواياي يا است برآمده درصدد

1. دهد... قرار مناقشه و خدشه مورد ،اند كرده

و سااال با و شده بحث موضوع وارد ،شديد احتيا با ابتدا در نيز «محمود ابراهيم»

و او شخصايت در كاه است معتقد و پردازد يم سبأ بن عبداهلل درباره بحث به ،استنطاق

ظهاور منبع و فتنه ياصل محرك كه يشخصيت ؛است شده مبالغه ،آن به بخشيدن يتاهم

درصادد ،پردازد يم موضوع اين به كه دوم بار يول. است... بوده ياسالم دولت مخالفان

.عسكريمرتوي سيد ،بن سبأ و اساطير اخري . عبداهلل1


مهاارت گوناه مساائل، ايان در كه بداند يهود پرداخته و ساخته را قضيه اين كه آيد يبرم

ايان از او اسات. شاده شناخته ،ياسرائيل ياسالم ادبيات به كه اي ؛ مسئلهاند داشته كامل

كاه السوداء ابن يا اليهوديه ابن يا سبأ ابن» گويد يم وکند مي نظر سبأ بن عبداهلل به زاويه

يشخصايت كاه اسات يكسا شده، او بارهدر ييعبيرهاي چنين ،يحقير وسبب نکوهش به

1«.است... گرفته خود به ،يا اسطوره

د نويس يم ،باره در اين نيز =ييباطباط عالمه

دو آن از را عثميان يها قصه تمام و كرده نقل رواي آنها از يطشر كه نفر دو اي

مشيهورند ك يدگان جعيل و انيدروغگو از هردو سلفچ و شعلب ييع نمودهچ نقل

يكس و اند داده قرار سرزن و قدح مورد و كرده ذكر را دو آن چرجال يعهما كه

را او كيه اسي يكسي هميان چانيد كيرده جعل السودا اب دديث از چدو آن كه را

يم تهي نفير دو ايي بيه چيجعهي ادادييث از او ديديث و انيد نامليده سيشأ ب عشداهلل

2. شود... يم

گويد يم ،«سبأ بن عبداهلل» نام به ،خود كتاب در «يهالب عبدالعزيز دكتر»

و اسي يوهمي يشخصلت چاو كه اس اي سشأ ب عشداهلل بحث در ما كالم خالصه

او چديتم طيور بيه چباشيد داشيته يخيارج وجود كه برفرض و ندارد يخارج وجود

نه ؛دهد انجام چداده نسش او به سلف كه را يموقعلت كه اس نداشته يجرئت گ ل

3.يعقلدت لحاظ از نه و يسلاسلحاظ از

گويد يم «السالطين وعا » كتاب در «يورد يعل دكتر»

ضيد انقالبليان سركرده را عمار چقري نلس . ياسر ب عمار از غلر چسشأ ب شداهللع

و نماييد او نيام به تصري كه خواس ينم ابتدا در يول .آورد يم دسا به چعثمان

.395. ائمة و سحره، ابراهيم محمود، ص1

.563، ص9. الميزان في تفسير القرآن، ج2

.13ص البي،للروايات التاريخية عن دوره في الفتنة، هة بن سبأ، دراس . عبداهلل3


نميود. انتخيا او يبيرا السيودا ابي ييا سشأ اب نام به يرمز ياسمبه همل عه چ

ايي ازكه دردالي ؛كردند نقل يکديگر يبرا را قضله اي چتاريخ و دديث راويان

1گهرد. يم گه چپرده پش در كه دانست د ينم و بودند غافل مسئهه

گويد يم «التشيع و التصوف بين » كتاب در «يشيب يمصطف كامل دكتر»

گرفتيه عهيده بيه را آنيان يرهشير عميارچ كهاس يا فرقه ي اسا( ب ابراي ي ئلهاسش

خيود يآرا بيه نليز و اسي نهياده را يرميز لقب اي چاو بر ي قر كه يكس ؛اس

افکيار بيه تيا اسي ؛ كيرده اضيافه را يانحرافات و مشالغا، چ7يعه دضر، بارهدر

2. اس ... خار معقول از كه دهد نسش يعقايد چعمار

گويد يم «ا سالم يف اليسار و اليمين» كتاب در «صالح عبا احمد» ،يمصر نويسنده

كه بود ييهود يشخص او كه گردد يم ها زبان سر بر چسشأ ب عشداهلل اسم چااي ج در

بيود يشيلطان او كيه اند كرده تصوير گ ل را او چتاريخ يها كتا در آورد. اسالم

و مواضيع چنويس دگان . ها... فت ه و دوادث تمام پش بهکه .عثمان قتل قضله پش

ك د يم انکار را او وجود چيكه طور به يبرخ ؛اند گرفته اوي درباره متعارض مواقف

وارد چاسيالم در كيه دان يد يم يم حرف و غريب مههب هر اسا( را او نلز يبرخ و

3. اس ... يخراف يشخص چشك بدون چسشأ ب عشداهلل اس . شده

،ييكا است آمده ميان بهسخن ،سبأ بن عبداهلل دو از ،ياريخ در كه معتقديم ما ثالثا

خالفات عهاد در ،يديگار و اسات هگفتا يما آميزغلوسخنان ،7يعل تحضردرباره

است. بودهها فتنه ياصل محرك، عثمان

7يعلا اماام دربااره ،سبأ بن عبداهلل نام به يشخصكه است اين دارد صحت آنچه

ايان .«اويام رساول مان و اا ييعاال بااهلل نعاو ا خداست او» گفت يم و كرد يم غلو

.36، ص3، ج«الصلة بين التصو و التشيع»، به نقل از كتاب 513ة 515. وعاظ السالطين، صص1

.39، ص3بين التصو و التشيع، جة . الصل2

.92في االسالم، ص . اليمين و اليسار3


در زيارا نادارد؛ جاود و، آن انكاار بر اي هم انگيزه و نيست نيشدانكار چندان ،موضوع

اماام کاه ؛ چناان اسات شاده اشاره ،او وجود به رسيده، :بيت اهل از كه معتبر روايات

فرمود 7سجاد

يادعيا او .شيد راسي چبيدنم يموهيا تمام كه شد سشأ ب عشداهلل از يياد چم نزد

صيال ب يده چ7يعه سوگ د! خدا به ي ك د لع را او خداوند ي نمود عظلم يامر

و خيدا پليروي از سشب به مگر ؛نرسلد كرام به و بود 9خدا رسول برادر و خدا

1رسول .

كارد يم گمان او نمود. نبوت يادعا ،سبأ بن عبداهلل» فرمايد يم 7باقر امامهمچنين

2.«است با ير بسيار ،ها حرف اين از خداوند ؛خداست 7نااميرمامن كه

فرمود كه است شده روايتنيز 7صادق امام از

به نمود. ادعاي ربوبل چ7نااملرمؤم دق در او .لع ك د را سشأ ب عشداهلل خدا

دروغ ميا بير كيه يكسي بير يوا بيود. خيدا مطليع ب ده 7نااملرمؤم سوگ د! خدا

3. بش دد...

،او وجاود فارض باا ،ياان رجال كاه بينيم يم ،روايات اين وجود دليل به رو، همين از

که براي نمونه، به برخي از آنهاا اشااره اند داده نسبت كفر و غلو به را او ،صريح طور به

کنيم مي

غلاو اظهاار و شاد كاافر كاه اسات يكسا ،سبأ بن عبداهلل» گويد يم =يطوس شيخ

4.«نمود

خادا 7يعل كه نمود گمان او است... ملعون و يغال او» گويد يمنيز =يحل عالمه

.353، ص3. رجال كشي، ج1

. همان.2

. همان.3

.16، رقم 7. رجال طوسي، باب اصحاب علي4


1«.كند! لعنت را او خداوند اوست. ينب خود، و

2.«نمود غلو اظهار و بازگشت ،كفر به سبأ بن عبداهلل» گويد يم ودوابودا

عثماان عصار در سبأ بن عبداهلل نام به يشخص وجود ،است باطل آنچهگفتني است

در ماوقعيتش او، وجود فرض بر و است آمده يطبر ياريخ در كهشکلي آن به ؛باشد يم

است. مردود ،قطع طور به ،ها فتنه

كاه اناد كرده يمسك يروايت به ،سبأ بن عبداهلل اثبات بر خود يادعا در يدانما رابعا

.است ضعيف ،سند حيث از و اند كرده نقل را آن ديگران و يطبر

گويد مينويسنده مقاله، در ادامه بحث خود،

فهنذه وأعظمهنا الواجبنات أول ريدةعفال نواإليام ديوحقال ئمتسا :األوليات فأهم

.رينال اإلسالمي اهاعنبم التسياسة هي3

تيري و بيزر ل نخست عقلدهچ پس .اس ايمان و تودلد مسائل اوللا،: تري مهم

. اس ... پاک اسالمي سلاس همان چاي و اس واجب

نقد

رباو م ،سياست و انديشه و فکر به مربو ،عقيده است؛ فرق ،عقيده و سياست بين

باشد. مي رفتار و عمل به

گويد ميگاه نويسنده، آن

الندي م ليتست هذه واالضط ابات املظاه ات م اجلامعات بعض به تلبتست وما

القني التسيارات إطارات إشعال عليها وزادوا الكف بالد م اسقوردوها ب يشء يف

العامة. قوامل اف واالققصادية القعليمية املؤستسات وخت يب األم اض تتسبب4

.536الصة االقوال، ص. خ1

.525داود، ص . رجال ابي2


همان. .4


ارتشياطي گونه هلچنماي دچ شورش مي وك د مي تظاهرا، چها گروه از برخي کهيا

و شده اسالميه جامع وارد چكفر كشورهاي از چكارها گونه اي بهکه .ندارند دي با

كيه كياري ؛اسي گشيته اضيافه آن به چها ماشل كشلدن آت به قشلل از اقداماتي

اس . عمومي مؤسسا، و اقتصادي و تعهلمي مؤسسا، تخريب و امراض سشب

نقد

و ظلاام ،مااردم بااه و کنااد نماايآنچااه خاادا فرمااوده، حکاام بااه ،حاااکمي اگاار او

را او عملکارد باا نباودن موافاق اعالم و اوعليه ،نظر اظهار حق مردم آيا ،نمايد مي ستم

!ندارند

اسات ه، دعاوت کارد عماومي اماوال يخرياب و مارج و هارج به ،کسي چه ثانيا

نيست.موافق شريعت و شرع با ،کارها گونه اين

گويد ميهمچنين نويسنده

وهقنك ماءدالن سنفك عننه ننقج النذي احلكنام عنىل اخل وج نواة أول واملظاه ات

والقعلنيم العلنم من املتسناجد ورد وتعطين وأهلها التسنة عىل والقتسلط األع اض

مصندره وهنذا ضنط اباتواال املظناه ات لندعاة ا وك أصبحت ىحق واإلصال،

املجقمعنات إلفتساد األمور هذه مث بث حتاول خفية أصاب وهناك التسيايس القهييج

اإلسالمية.1

و درمي هتيك و خونريزي به كه اس داكم بر خرو ه هست چ نخستل تظاهرا،

چاصيالح و تعهلم و عهم از مساجد موقعل شدن تعطلل و آن اهل و س بر تسهط

و گيردد ميها شورش و تظاهرك ده رهشران براي پايگاهي كه ديد به انجامد؛ مي

كيه دارد وجيود مخفيي هياي دسيته چآنجيا در و اسي سلاسيي تحرييك چآن م شأ

اس . اسالمي جوامع در فساد ايجاد گونه مسائل براي اي گسترش درصدد



نقد

شد. داده ير ، پيشاشکال اين پاسخ

الصحيح المباالس وارتباطه حقيقته السلفية، مصطلح

سحاري سلمان بن جبران)

بررساي و نقاد و طارح درخور که ندارد مهمي علمي مطلب ،مقاله اين درنويسنده،

باشد.

الصحيح باالسالم وارتباطه حقيقته السلفية، مصطلح وطني، مطلب و شرعي منهج السلفية

محمود محمد فاديغا)

شمارد را چنين برمي اسالم و سلفيت بيننويسنده مقاله، برخي از موارد اشتراکي

دعوت؛ در سنت و قرآن بر يأکيد ا

عمل؛ و گفتار در عقيده به يوجه ا

آن؛ انکار و بدعت کردن رها ا

رفتار؛ و عمل در آن احکام و اسالم شعار به يمس ا

منکر؛ از نهي و معروف به امر ا

.آنها از پيروي و امور واليان دستورهاي به دادن گوش ا

همچاون بساياري کاه آخار ماورد جز به ؛است اسالمي امت عموم ايفاقورد اينها م

دانند. نمي جايز را فاسق ظالم حاکم ازپيروي ،اماميه هشيع

سانت و قارآن باه رجوع به دستور ،آنها در کهکند مي کر را آياييگاه نويسنده، آن

گويد مي سپ است. شده داده

.الزما منهجهم اىل االنقتساب فكان ن نهمع اهلل ريض ن الصالح التسلف منهج وهو1



چآنيان روش بيه خيود دادن نسش و اس ع هم اهلل رضي صال سهفروش چآن و

باشد. مي الزم

نقد

يردياد، ! بياند داشتهروشي چنين ،صحابه عموميوان گفت که به چه دليل، مي او

جاايز کاه اسات اقيهمصاد هشابه در عاام باه يمسا قبيال از کردن، استد ل گونه اين

باشد. نمي

نويسنده گيري نتيجه خالف ،سنت اهل و شيعه ياريخ و روايات و قرآن آيات از ثانيا

شود. مي ثابت ،او ادعاي و مقاله

بناهيم كنالنجوم اصنحايب حاديث به ،سلف سنت حجيت اثباتبراي ،گاه نويسنده آن

1است. کرده استد ل «اهقديقم اققديقم

نقد

آياد يم دست به ،شناسان حديث و يانرجال اقوال و سنت اهل يها كتاب به همراجع با

عباارات باه ندارد؛ براي مثاال ياعتبار گونه هيچنزد آنان، «كالنجوم اصحايب» حديث كه

كنيم يم اشاره آنها از يبرخ

حنبل بن احمد

،«نجاوم » حاديث كاه كناد يما نقال ،حنبال بان احماد از ،«التيسير» كتاب صاحب

2است. صحيحغير

اربز ابوبكر

گفت كه است كرده نقل بزار ابوبكر از سندش به ،عبدالبر ابن حافظ

.153ص، 5ج، السلفية منهج شرعي .1

.553، ص3. التيسير في شرح التحرير، ج2


سيؤال چاسي ميردم عميوم دسيتان در و شيود يمي رواي 9پلامشر از آنچه از شما

فبأهينا نن كالنجوم اصحايب او ن النجوم كمث اصحايب» فرمود: 9پلامشر كه كرديد

1. باشد... ينم صحل هرگز كه اس يكالم اي .«اهقدوا اققدوا

يعد ابن

كاه خاود «الكامال » كتااب در را «النجاوم » حاديث ،انقطا ابن به معروف ،يعد ابن

2است.باشد، آورده مي موضوع و ضعيف احاديث ،آن موضوع

حزم ابن

و بطاالن بهنموده و يكذيب را «نجوم» حديث كه است يافراد جمله از نيز حزم ابن

گويد يم او است. كرده ، حکمآن وضع

كيه نلسي يشيک بهکيه .نلسي ثاب اصل در چرواي اي كه شد ظاهر تحقلق به

یالها ع ينطق ما) :فرماييد چ ميپلامشرش دق در متعال خداوند زيرا اس ؛ دروغ تميام شريع چ در السالم و الصالة عهله او كالم اگر 3.(يا وح إال ها إن

نادليه از هرگيه وباشيد ميي خداونيد نادليه از شيك بدون چاس جبوا و دق بر

اهلل غي عند م اكن لا و ) فرمايد: يم خداوند زيرا نلس ؛ ياختالف آن در چاوس كيرده ينهي چاخيتال و تفرقيه از خداونيد همچ يل 4.(كثيا اختلفا فيإ لاجدوا

رسول چخداوند كه اس محال پس 5.( نازعاا ال و ) فرمايد: يم كه آنجا ؛اس

كيه دارد وجيود يفرد چآنها ملانكه دردالي امر ك د؛ صحابه از مطهقپلروي به را

گ يل اگير و دانيد يمي ديرام را آن يديگير كيه درديالي ؛ك يد يم دالل را يشلئ

.93، ص5. جامع بيان العلم، ج1

حمزه نصيبي و جعفر بن عبدالواحد هاشمي قاضي. هامل، ترجم. الك2

.5و 3 :. نجم3

.35 :. نساء4

.56 :. انفال5


ديالل را آن «ج يد بي سممرة » زييرا بيود؛ يمي دالل شرا فروش بايد چبود يم

چطهحيه يابي بيه اقتيدا عه به چدار روزه يبرا تگر خوردن بايد نلز و اس هدانست

1. گردد... درام چصحابه ديگر به اقتدابراي ديگر يطرف از و باشد دالل

باه يگااه و كارده خطاا يگااه كه يقوم يقليد است جايز چگونه» گويد يم گاه آن

2.«اند رفته صواب

گويد يم ديگر يجاي در و

جانيب از قيرآن در كيه اسي يگلز آن متابع چاس واجب ما بر كه يگلز ت ها

رسيول از آنچيه و اسي كرده تشريع را ياسالم دي چما يبرا و شده نازل خداوند

دسيا بيه چدي بلان ع وان به را او كالم خداوند و رسلده صحل طور به 9خدا

. اس ... آورده

ادتجيا گياه آن .اسي مي رد چاخيتال گوي يد: يمي كيه يكسيان اند كرده غهط

اصنحايب فرميود: كيه اسي شيده داده نسيش 9پلامشر به كه يدديث به ك د يم

فسق اهل توللدا، از و دروغ و باطل چدديث اي اهقديقم اققديقم باهيم كالنجوم

3. اس ...

عبدالبر ابن

يان ا» گوياد يما آخار در و كناد يم نقل را «نجوم» حديث ،عمر ابن از سندش به او

4.«شود ينم قائم حجت ،آن به كه است غيرصحيح يسند

الجوزي ابن

غيرصاحيح يحاديث ايان » گوياد يما ،خطااب بن عمر از حديث اين نقل از بعد او

.33، ص6. المحلي، ج1

.36. همان، ص2

.65، ص2، جهمان. 3

.93و 93، صص5. جامع البيان العلم، ج4


كاه اسات عبدالرحيم نيز وباشد مي مجروح كه دارد وجود نعيم ،سندش در زيرا ؛است

1.«داند يم ابكذ را او ،معين بن ييحي

يذهب الدين شمس

«يقاضا يهاشام الواحد بن جعفر»يان شرح حال ب در ،«ا عتدال ميزان» كتاب در او

2.«است «نجوم» حديث جعل ،او يباليا از» گويد يم ،او يضعيف از بعد

، آن بطاالن باه ،«نجوم» حديث نقل از بعد ،«يالعم زيد»بيان شرح حال در همچنين

3است. نموده يصريح

جوزيه مقي ابن

گويد يم او

ديديث از و جيابر بي ابوسيفلان از چاعمي طرييق از چنجوم دديث) دديث اي

شيده نقيل چعمير ابي از نافع از يجزر دمزه طريق از و عمر اب از چبمسل ب سعلد

4نلس . ثاب چآنها از يك هلچ كهاس

يحنف الهمام ابن

5.«نيست شده شناخته ،نجوم حديث» گويد يم است، حنفيه بزرگان از كه او

يسيوط الدين جالل

6است. نمودهيصريح ،آن ضعف به ،«الصغير الجامع» در حديث اين نقل از بعد او

. العلل المتناهية في االحادي الواهية.1

.533، ص3. ميزان االعتدال، ج2

.335، ص5همان، ج. 3

.553، ص5. إعالم الموقعين، ج4

.553، ص3. التحرير، ج5

.333، ص6كنز العمال، ج؛ 16، ص5. فيض القدير، ج6


يشوكان يقاض

گويد يم ،«اجماع حجيت» بحث در او

را آنهيا از هرييك قيول دجلي اققنديقم بأهيم كالنجوم اصحايب ديديث نلز و

عشيدالردلم چآن رجيال در زييرا اسي ؛ يمعروفي گفتار چدديث اي در و رساند مي

را عشدالردلم معل چ اب بهکه اند. ضعلف جدا چدو هر كه دارد وجود پدرش از يعم

. اس ... كرده يمعرف كها

جيدا نليز او كيه اسي ينصيلش دميزه چآن در كيه دارد ديگير يطريق چدديث اي

او» گوييد: يمي معل اب وك د مي يمعرف الحديث م کر را او يبخار اس . ضعلف

يجعهي و موضيوع چاو رواييا، عميوم كيه اس گفتهنلز يعد اب «.اس رزشا يب

1اس . مجهول كه شده نقل چزيد ب جملل طريق ازنلز دديث اي و اس

)معاصر( يالبان ناصرالدين محمد

بعد و آورده « و األحاديث » كتاب در را «نجوم» حديث او

2.«است يجعل و موضوع ،حديث اين» گفته است ،آن نقل از

روايات يکل يبررس

از ،رواياات آن هماه كاه اناد كرده نقل صحابه از يبرخ را «كالنجوم اصحايب» حديث

کنيم که در اينجا به آنها اشاره مي است برخوردار ،يسند ضعف

«يالعما زياد » و «زياد بان عبادالرحيم »، او روايات سند در عمر بن عبداهلل روايت

اند. ضعيف دو هر كه نددار وجود

زياد و زيد بن عبدالرحيم ،حماد بن نعيم ،او روايت سند در خطاب بن عمر روايت

اند. ضعيف يهمگ كه دارند وجود ،يالعم

.33. ارشاد الفحول، ص1

.359، ص3. سلسلة االحادي الوعيفة، ج2


،از جاابر باا ياك ساند را «نجوم» حديث ،يدارقطن يانصار عبداهلل بن جابر روايت

،ديگرش سند در و است هولمج كه دارد وجود زيد بن حميد ،سند آن در كه كرده نقل

اند. مجهول يا ضعيف كه دارند وجود غصين بن حار و سليم بن سالم ،ابوسفيان

ساعيد بن جويبر ،كريمه ياب بن سليمان ،روايت اين سند در عبا بن عبداهلل روايت

آيند. يم حساب به ،ضعفا از يهمگ كه دارند وجود مزاحم بن ضحاك و

وجاود ،يهاشم يقاض عبدالواحد بن جعفر نيز روايت اين سند در ابوهريره روايت

است. كذب و حديث جعل به متهم كه دارد

،ابوحاايم كاه دارد وجود حسين بن بشر ،روايت اين سند در مالك بن ان روايت

نکاوهش در علماا از را يكلماي ،نيز «لسان الميزان»در ،حجر ابن .داند يم دروغگو را او

1است. آورده ،او

حديث يسندها تضعيف و يانالب

يعبيارات با را حديث ،«» كتاب در يوهاب يالبان ناصرالدين

کنيم يم اشاره آن به خالصه طور به اينك است. كرده يضعيف را همه و آورده گوناگون

از غصاين، بان حاار از او و ساليم بان ساالم طريق از ،3حزم ابن و 2عبدالبر ابن

بناهيم كنالنجوم اصنحايب فرماود 9پياامبر كه اند كرده نقل جابر از ابوسفيان، زا ،اعمش

.اهقديقم اققديقم

بان حاار زيارا نيسات؛ احتجااج قابل كه است يحديث اين» گويد يم عبدالبر ابن

گويد يم نيز حزم ابن .«است ولهمج ،غصين

يكسان از چسهلمان ب سالم و اس ضعلف چابوسفلان زيرا اس ؛ ساقط چرواي اي

.53 ة53صص، 5. لسان الميزان، ج1

.93، ص5. جامع بيان العلم، ج2

.35، ص6. اإلحكام، ج3


از چشيك بيدون چديديث ايي و ك د يم رواي را الس د ضعلف اداديث كه اس

س .آنها جمهه

گويد يم يالبان

دارنيد. او ضيعف بير اجمياع چعهما و اس سهلم ب سالم دوش بر چدديث اي بار

يجعهي ادادييث او» :گوييد ميي اندشي ابي .«اسي ا كيه او» گويد: يم خراش اب

صيحل چدديث اي » :اس گفته ادمد كه اس عه همل به «.ك د... يم رواي

1اس . كرده اشاره آن به چ«الم تخب» كتا در قدامه اب كه گونه همان ؛«نلس

گويد يم يالبان گاه آن

زييرا اسي ؛ باطل دانستهچ صحل كشف اهل نزد را دديث اي كه 2يشعران گفتار

بيه چطرييق ايي بير اعتماد و اس يصوف بدع چكشف طريق از اداديث تصحل

دديث؛ اي مان د ؛ندارد ياساس و اصل هلچ كهانجامد مي يباطه اداديث تصحل

كيه اسي يرأ همان يد چصيح فيرض بير چداالت بهتري كشفچ آنکه عه به

هيو( و هيوا كيه اس يصورت در اي و رود يم صوا به يگاه و خطا به يگاه

3اشد.ب نکرده پلدا راه چآن در

طرياق از ،عساكر ابن و يديلم و 5يبيهق از او و اصم ابوالعبا ،او از قبل و 4خطيب

9پياامبر كاه اناد كارده نقال عباا ابن از ،ضحاك از ،جويبر از ،كريمه ياب بن سليمان

فرمود

اهلل كقاب يف يك مل فإن ت كه يف ألحدكم عذر ال به فالعم اهلل كقاب م اوتيقم مهام

النجنوم بمنزلنة اصحايب ان اصحايب قال فام ماضية يمن سنة يك مل فان يةماض فتسنة

.399، ص33المنتخب، ج .1

.53، ص3. الميزان، ج2

.352 و355، صص3. سلسلة االحادي الوعيفة، ج3

.53، صة. الكفاية في علم الدراي4

.325. المدخل، رقم 5


.رمحة لكم اصحايب اخقالف و اهقديقم به اخذتم فأهيا التسامء يف

چكيس هيلچ يبرا و ك لد عمل آن به بايدباشدچ رسلده شما به چخدا كتا از هرگه

و ك ليد عميل يدتمي س به چنشود خدا كتا در اگر .نلس آن ترک در يعهر

اصيحابم زييرا نمايلد؛ عمل گوي د يم اصحابم آنچه به چنشد ياف م از يس ت اگر

و اييد يافتيه هيداي چك ليد تمسيك هركيدام بيه ؛انيد آسيمان در ستارگان م زله به

اس . ردم شما يبرا اصحابم اختال

گويد يم گاه آن

الحديث ضعلف را كريمه ابي ب سهلمان داتمچ ياب اب اس . ضعلف جدا چس د اي

و ينسيائ و يدارقط ي يرأ مطيابق چيازد سيعلد پسير چجيويشر و اسي كرده يمعرف

اس . نموده تضعلف را او نلز يمدي اب و اس متروک ديگرانچ

يولي .اسي مشيهور چديديث ايي مت » :اس گفته چدديث اي نقل از بعد يبلهق

.«اس نرسلده اثشا، به چآن يبرا يس د هلچ و بوده ضعلف يهمگ چآن يس دها

؛اسي ضيعلف جدا چدديث اي كه اس آن چمطهب در تحقلق» گويد: يم گاه آن

1. شد... گفته جويشر درباره آنچه عه به

بان عبادالرحيم از ،حمااد بن نعيم طريق از، 4عساكر ابن و 3يديلم ،خطيب ،2هبط ابن

كاه اسات كارده نقال بخطاا بان عمار از ،مسايب بان سعيد از ،پدرش از ،يعم زيد

فرمود 9پيامبر

اصنحابك ان حممد! يا :يل ا اهلل ىفاوح يبعد م اصحايب فيه اخقلف فيام ريب سألت

من عليه مما بيشء أخذ فم بعض م أضوأ بعضها التسامء يف النجوم بمنزلة يعند

.ىهد عىل يعند فهو اخقالفهم

.361ة356، صص3. سلسلة االحادي الصحيحة، ج1

.33، ص5. اإلبانة، ج2

.393، ص5. المسند، ج3

.333، ص6. تاريخ دمشق، ج4


سيؤال چك د يم اختال آن در چم از بعد اصحابم آنچه بارهدر خود پروردگار از

بيه مي نيزد چتيو اصيحا همانيا محمد! يا كه فرستاد يود م به خداوند نمودم.

را يگلز هركس پس .ديگر يبرخ از تر روش يبرخ ؛اند آسمان در ستارگان م زله

اس . هداي بر م نزدچ بگلردچ دارند كه ياختالف با چايشان از

گويد يم ،حديث اين نقل از بعد يالبان

چيعم ي زيد ب عشدالردلم و اس ضعلف چاددم ب نعلم .اس موضوع يس د اي

كيرده يمعرفي كها را او چمعل اب و اوس چدديث اي در آف و اس ا كه

كرده يمعرف باطل را آن چ«االعتدال ملزان» در دديث اي نقل از بعد يذهش و اس

اس .

از ،ناافع از ،يجازر حمازه از ،حناا شاهاب يابا طرياق از حازم ابن و عبدالبر ابن

أخنذتم فنأهيم النجنوم مثن اصنحايب مثن اننام» فرمود 9پيامبر كه است كرده نقل عمر ابن

،كنياد اخاذ هركادام گفتاار باه ؛اناد ساتارگان ، همانناد اصاحابم هماناا »؛ «اهقديقم بروله

غيرصاحيح يساند ايان » ويد گ يم ،حديث اين نقل از بعد ،عبدالبر ابن .«ايد يافته هدايت

.«است

گويد يم يالبان گاه آن

يعيد اب و كرده يمعرف متروک را او يدارقط كه اس دمزه ياب اب همان دمزه

او» :اسي گفته او دربارهنلز دشان اب «.اس يجعه چاو مرويا، عموم» :اس گفته

.«نلسي جيايز چوا از روايي رو ازاي و اس كرده نقل يجعه دديث چثقه افراد از

از را ديديث ايي ونقيل كيرده را يجعه اداديث او از چ«االعتدال ملزان» در يذهش

اس . آورده شمار به چآنها جمهه

در يشيک بهکيه .نلسي ثابي اصال چرواي اي كه شد روش » گويد: يم دزم اب

وك يد ميي خطيا يگاه كه يقوم از تقهلد اس صحل گگونه . نلس ... آن كه

.«رود يم صوا به يهگا


از و آميده قيرآن در كيه اسي يگليز آن ازچ پليروي ميا وظلفيه » گوييد: يم نلز او

.«اس رسلده چصحل س د به 9خدا رسول

ازبيه دالييل زييرچ و اسي بوده دروغ و باطل چدديث اي كه گويد يم آخر در و

آيد: يم دسا به چفسق اهل توللدا،

؛اس نشده ثاب چنقل طريق از چدديث اي .2

اسي . كيرده ينهي چآن از كيه يگليز بيه ك يد امير 9پليامشر كه نلس صحل .1

رفتيه خطا به چداشته كه يتفسلر فالن در ابوبکر كه داده خشر 9پلامشر كه دانلم يم

امير 9پلامشر كه اس محال و اس ... گفته دروغ چتأويل فالن در عمر نلز و اس

ايي و انيد بوده نلز خطاكاربه يقل چ كه صحا ا از هركدام پلروي به را مردم ك د

كيارچ ايي از دضر، و باشد كرده چ امرخطا ازپلروي به 9پلامشر كه آيد يم الزم

؛ اس م زه

نسيش 9پليامشر به را آن توان ينم هرگز و اس باطل يگفتار چدديث اي در .1

دنشيال بيه يول ؛اس كرده ارادهمطهع جدي را جه كه يكسترديدچ بي زيرا داد؛

هير ؛ زييرا افتياد خواهيد يگمراهي به بهکه .شد نخواهد هداي چبرود سرطان مطهع

كه شد واض و نلس درس چتششله اي پس .نلس يراه هر گر هداي يا ستاره

اس . واض چيضرور طور به چاعتشار از آن سقوط و اس دروغ

است يخبر» گويد يم ،حديث ناي درباره او كه است كرده نقل حزم ابن ازهمچنين

1.«غيرصحيح و باطل ،يجعل درو ،

حديث داللت يبررس

يكسا آياا زيارا اسات؛ مناقشاه قابل سند، صحت فرض بر ،نيز «نجوم» حديثمتن

هماه آياه !اند بوده مستقيم طريق بر ،9پيامبر از بعد صحابههمه كه كند باور يواند يم

.325ة359، صص3الحادي الصحيحة، ج. سلسلة ا1


نياز را ديگاران بتوانند يا اند رسيده هدايت به ،آنها همه آيا !اند ، شايسته پيروي بودهآنها

از يا طايفاه نکاوهش در ،كريم قرآن آيات همه اين چرا ،است چنين اگر !كنند هدايت

در ،9از شاخص پياامبر ،رواياات هماه ايان همچناين چارا است شده وارد ،صحابه

1است رسيده آنها از يجماعت نکوهش

باه او امات و افتااد خواهاد يايفااق چه ،او از بعد كه دانست يم 9پيامبريرديد، بي

از ،«حاوض » احادياث در 9پياامبر كه است اين نه مگر شد. خواهندپراکنده ،فرقه 74

آياا 2!اسات دانساته جهانم اهال را آنان و دادهخبر ،صحابه از يجماعت يگذار بدعت

در اينجا به برخاي از براي آگاهي بيشتر، !ندنبود فجور و فسق اهل ،صحابه از يجماعت

کنيم موارد فسق آنان، اشاره مي

و ناد گفت درو ،«حاوأب » موضاوع در ،جمال قضيه در ،صحابه مشاهير از يجماعت

كتاب در مشاهور يقضاايا از ،موضاوع اين .، برانگيختنددرو به يگواه بر نيز را مردم

و يمساعود ،فاداء ال يابا خلادون، ابان اثيار، ابان ،يطبر ياريخ قبيل از ،سنت اهل ياريخ

است. ديگران

،گارفتن عاده بدون ،او زن با و كشت را نويره بن مالك ،وليد بن خالد كه نبود مگر

عصار در ،جنادب بان مگر 3 !نكرد زنا جميل ام با ،شعبه بن مگر! كرد زنا

،خاوار شراب خطاب بن عمر بن عبدالرحمان مگر 4!نبود فروش شراب ،خطاب بن عمر

5!نبود مصر در پدرش خالفت رعص در

يكسا ،معاوياه مگار ! نبودند جاهل يشرع احكام به ،صحابه بزرگان از يبرخ گرم

يرباا 9پياامبر كاه كارد اعتاراض او به ابوالدرداء كه يهنگام و گرفت يم ربا كه نبود

«.عدالت صحابه»بح آگاهي بيشتر ر.ک: . براي 1

.33 و 31، صص5. صحيح بخاري، باب في الحوض، ج2

.531، ص5تاريخ طبري، ج؛ 522، ص5. وفيات االعيان، ج3

. ر.ك: صحيح بخاري و ديگر كتب.4

.353، ص3. شرح ابن ابي الحديد، ج5


و... . 1«بينم ينم آن در ياشكال من» گفت جواب در ،داند ينم جايز را يمعاوض

و باوده مناقشاه قابال ،د لات و ساند از نظر ،«كالنجوم ياصحاب» حديث ،نتيجهدر

نمود. استد ل آن به يوان ينمرو نيازا و است اعتبار يب

اساتد ل ،مساعود ابان قاول باه ،سالف از پيروي لزومگاه نويسنده مقاله، درباره آن

است شده نقل ، چنيناو از کهکند مي

حابصنأ كئنأول علينه ينؤم ال احلني نفنإ منات قند بم ق ليتسف نا قتسم نكا م

اخقنارهم تكلفنا لهاقوأ علام وأعمرها لوبا ق هاوأب األمة ههذ أفض كانوا 9دمحم

بنام تسنكوامتو ثن هما عنىل عنوهمبوات ضنلهمف مهلن وافوع هندي امةقإل حبقهلص هللا

املتسقريم. ىداهل عىل كانوا فإنم وسريهم همقأخال م مقاسقطع2

اميان در هيا زنيده زييرا ك يد؛ اقتيدا پلشيل لان س به بايد چاس س هلا هركس

و برتيري كيه باشي د ميي 9محميد اصيحا هميان چانل لشي لپ از مقصود و نلست د

را آنيان چخداوند .ندا ام تري اي تري و كم تکهف تري و ژر اندي دل پاک

فضيله ]ديگران گاه آن د.رندا برپا را دي تا ديبرگز پلامشرش باهم شل ي براي

و اخالق به چتوانلد مي كه قدر هر رو ازاي . ك د دنشال را آنان راه وبش اس د را آنان

باش د. مي مستقلم راه و هداي بر آنانزيرا ؛گ زنلد چآنان زندگيه سلر

نقد

،عصامت از وباشاد نماي وحاي ش،کالما ولاي ،اسات صاحابي ،مسعود ابنگرچه

از :طهاارت و عصامت اهال و رساول و خادا کالم ينها يرديد، . بينيست برخوردار

دارد. حجيت و است برخوردار عصمت

پرداخته مخالفان با يعامل در ،سلفي منهج مقدمات يرين بارز بهسپ نويسنده مقاله،

.29، ص5. موطأ مالك، ج1

.535، ص3السلفية منهج شرعي، به نقل از شرح السنة بغوي، ج .2


است برشمرده گونه اين را آنها و

دين؛ در رسوخ ا

گويي؛ اجمال از دوري و نزاع محل يحريرا

مخالف؛ بر نمودن حکم در عدالت يترعاا

آنچاه بار نه کرده اراده آنچه بر کالمش حمل و مسلمان هکنند دعوت به ظن حسن ا

کند؛ مي ارادهشنونده،

وگو؛ يالش زياد بر يکپارچگي مسلمانان و صفوف آنان، از راه گفت ا

يکديگر؛ بهرساني ياري و دوستي ا پاسداري از

مخالف.فرد حق سخنان بهپذيرش و گواهيا

، شايستهکنند عمل آنها به وپايبند باشند ،اصول اين به ،ها سلفي اگر کهگفتني است

ايان در ضمن، بايد يوجه داشت که باشد. مي آن خالف ،خارجي واقعيت ولي ند.يقدير

ندارد. آنها به اختصاص ،اصول

السعودية ربيةالع المملکة واقع علي اثره و واالمامة الجماعة في السلفي المنهج

الخيل ابا حمود بن عبداهلل بن سليمان دکتر)

و اجتمااع ضارورت و اهميت ،آن اقسام و جماعت مفهوم ي مقاله،ابتدا درنويسنده

حرمات و جماعات وجوب هادل ،آن لزوم و جماعت اسا ،جمعي هويت بر محافظت

ست.ابررسي کرده ،عقل حکم و آثار و روايات و قرآن ازرا آن بر خروج

نقد

ندارد.ربطي ،سلف سنت حجيت به ،مطلب اين

اختيار، قبيل از ،آن ثبوت هاي راه و امامت مفهوم ،مقاله دوم بخش درسپ نويسنده

است.را بررسي نموده بيعت و غلبه و استيالء و قهر استخالف، يا عهد


نقد

و رقها و اساتخالف و عهاد و اختياار اسات کاه رسيده اثبات به ،امامت مبحث در

و نيسات حااکم حکومات باه بخشايدن مشاروعيت موجاب ،بيعات و غلباه و استيالء

باشد. مي متعال خداوند عام يا خاص نص راه از ينها ،اسالمي حاکم مشروعيت

امار والياان با همعامل در ،صالح سلفروش به ،همقال سوم بخش درگاه نويسنده، آن

است. کرده جلوگيري ،آنان بر خروج از و پرداخته

نقد

بار خاروج ،سالف کاه روش شاود مي استفاده سنت اهل علماي از برخي عبارات از

بار اجمااع ادعااي ،«مقار جاهد بن ابوبکر»که است؛ چنان بوده فاسق و ظالم حاکمان

در و نماوده اعتاراض او باه ،حزم ابن ولياست. کرده ،ظالم حاکمانعليه خروج جواز

و اشاعث ابان خاروج و يزياد بار صاحابش ا و 7حساين امام خروج به ،اعتراض اين

است. کرده استد ل ،يوسف بن حجاج بر مسلمانان نيکان و ياورانش

گويد مي ادامه در ،حزم ابنسپ

املن ء عنىل حينق ولرند بنالقكفري احق فهو كف هم م واهلل ب كف وا؟ هؤالء أت ى

. ...غدا عنه متسؤول تكلم بام جمزي أنه ويعلم لتسانه يزم أن املتسلم1

آنان هركس !سوگ د خدا به بهکه اند؟شده كافر كه ك ي مي مشاهده را آنان تو آيا

كه اس چ واجبمسهمان انسان بر يقل به و اس سزاوارتر تکفلر به چك د تکفلر را

چقلامي فيرداي و شيود چ كلفير ميي گوييد مي آنچه به بداند ورا ك ترل ك د زبان

اس . مسئول چآن بارهدر

يابعاان يابعاان و يابعاان و صاحابه از جمااعتي به را خروج به قول ،حزم ابن گاه آن

ايان و اسات بارده را همراهاانش و 7علاي حضرت نام ،صحابه بين از و داده نسبت

.313ص، 3؛ التکفير، دکتر زمل العطيف، ج25؛ الروض الباسم، ابن الوزير، ص313االجماع، ص .1


از صاحابه هبقيا و 7علي بن حسين ،هيحنف بن محمد ،عمر بن عبداهلل مذهب را نظريه

علياه کاه کسااني نياز و ناد کرد قياام حاره هواقع در کهاست دانسته انصار و مهاجرين

نمودند. قيام ،يوسف بن حجاج

قبيال از ؛بودناد صاحابه باا هماراه که است يابعان بزرگان مذهب اين که گويد مي گاه آن

بصاري یازدالبحتري ابي

شعبي

،همئااني هناائي شايخ ابي ،عبداهلل بن المعدل ابي

يزياد بن ابراهيم ،سائب بن عطاء ،ان بن نصر ،يرشخ بن عبداهلل بن مطرف ،حبيب بن طلق

از بعاد افاراد و يابعان يابعان از برخي نام به گاه آن ديگران. و زحر بن ،حوساء بن ييم

،عمار بان عبياداهلل ،عمار بان عباداهلل بن عبدالعزيز بن عبداهللاشاره کرده است؛ مانند ،آنان

1.زکيه نف محمد و حسن بن عبداهلل بن ابراهيم همراه کنندگان خروج و عجالن بن محمد

بان صاالح بان صاالح بان حسن» هيرجم ،«التهذيب يهذيب» در عسقالني حجر ابن

نويسد مي ،«حي

هنذا و اجلنور ائمنة یعل بالتسيف اخل وج یي كان يعني التسيفی ي كان وقوهلم:

. قديم... التسلف مذهب2

عهليه شمشيلر بيا خيرو بيه او رأي يع يي اس ؛ بوده شمشلر به قلام بر آنانچ نظر و

. ...اس قديم سهف مههب چاي و بوده ظالم داكمان

بار صابر لازوم احادياث است معتقد ،«النحل و الملل في الفصل» کتاب در محز ابن

معروف به امر به که احاديثي رو نيازااست. شده منسوخ ،آنان بر خروج عدم و حاکمان

3ماند. مي باقي ،کند مي ، دعوتظالمان همااخذ و منکر از نهي و

.312ة 313، صص3التکفير، دکتر زمل عطيف، ج .1

.533، ص5تهذيب التهذيب، ابن حجر عسقالني، ج .2

.52، ص2. الفصل، ج3


امر واليان بر کردن دعا از که کسي هدربار «باز بن» از را فتواييگاه نويسنده مقاله، آن

کند، چنين نقل نموده است مي امتناع

أفضن ومن الر بنات أعظنم من األمن لويل الدعاء بصريته وعدم جهله م هذا

. ...ولعباده هلل النصيحة وم الطاعات1

هيا قرب يتر بزر از چامر ولي براي دعا و اوس نداشت بصلر، و جهل از اي

. باشد... مي ب دگان و خدا براي خلرخواهي از و ها طاع تري ه لبافض و

نقد

ظاالم و ظلم يأييد ،او فتواي و داردد لت بودنش درباري فقيه بر ،او کالم اين او

است.

سالفي را خود او که درحالي ،ندارد سازگاري ،صالح سلف عملکرد با ،فتوا اين ثانيا

داند. مي

آن خطر و امر ولي بر خروج حرمت هادل کر به اش، لهمقا چهارم بخش درنويسنده

و حاکماان را آن از مقصود و نموده استد ل «ا مر اولي» هآي به ،آيات بين از و پرداخته

2است. دانسته ،اميران

نقد

است. بوده سلف هسير ،ظالم حاکم بر خروج ،شد اشاره که گونه همان او

بيات اهال جاز کسااني ،آناان و اند معصوم يافراد ،يهآ در «ا مر اولي» مصداق ثانيا

نيستند. :طهارت و عصمت

گويد مي «يراز فخر»

گ يل كيه هيركس و اسي نمودهامر چاالمر ياول اطاع به قطعچ طور به چخداوند

.3سؤال ، 3بن باز، ج ،به نقل از مجموع فتاوي .126ص، 5جالسلفية منهج شرعي، .1

.123همان، ص .2


اي غلر در زيرا باشد؛ معصوم چياشتشاه و خطا هر از بايد چاس شده او يبرا يامر

اطاعي به امر خداوند كه آيد يم الزم خطاچ و اشتشاه بر اقدام فرض بر چصور،

چخطاسي كه جه آن از خطا و اس يخطاي كار داراي كه باشد كرده ز كسيا

الزم آييهچ ايي در االمر ياولنداشت عصم صور، درب ابراي اس . ينه مورد

ايي كيه شيود جمع يکديگر با چاعتشار يك به و فعل يك در ينه و امر كه آيد يم

از معصيوم افيراد آيهچ در «االمر ياول» از مقصود بايد پس .اس محال چدتم طور به

1باش د. اشتشاه و خطا

افاراد بار را «ا مار ياولا » و كرده يهمراه يامام شيعه با ،اينجا يا يراز فخرگرچه

و شاده اشتباه دچار ،«ا مر ياول» مصداق يعيين هنگام يول است، ساخته منطبق ،معصوم

است. كرده منطبق ،امت از عقد و حل اهل بر را آن

گويد يم او

از ميا كيه آنجيا از يولي .دارد مطهق طور به چاالمر ياول از يپلرو لزوم بر دالل آيه

از ميا ييا نيدارد يخيارج وجيود چمعصيوم اي که عه به و عاجزيم معصوم ش اخ

و ديل اهيل هميان چ«االمير ياول» از مقصود كه گويلم يم يمچعاجز آن به يدسترس

بير آنيان اگير و نيد ا آگياه ادکيام و مسيائل بيه كه يكسان اند؛ ام بزرگان از عقد

و عليب هير از آيدچ يم دس به آنها اجتماع از كه يا نتلجه ك دچ اجتماع يا مسئهه

2اس . مصون چيخطاي

روايات به قرآن تفسير

نياز رواياات كناد، ريفساي را ديگار يبرخ يواند يم ،قرآنبرخي آيات كه گونه همان

فرمايد يم متعال خداوند که ؛ چناننمايند يبيين و يفسير را قرآن آيات يوانند يم

.355، ص3. تفسير فخر رازي، ج1

.همان. 2


نزنلاا و )كر إلك أ ال ا للناس تلبي ل ما 66)نحل: (إلهم نز

چاس شده نازل مردم سوي بهرا آنچه تا كرديم نازل تو بر را قرآن) ذكر اي ما و

.سازي روش آنها براي

کاه در كند يبيين را «ا مر اولي» مصداق يواند يم كه دارد وجود يروايايگفتني است

كنيم يم اشاره ،روايات اين از يبرخ بهاينجا،

خليفه دوازده حديث

آنهاا يهمگ كه بود خواهند شما ميان امير دوازده ،من از بعد» فرمود 9خدا رسول

1.«اند شيقر از

ياول» دقيق يعدادبيانگر ،روايت ايندرواقع و است امارت و امر ماده از «امير» كلمه

حااكم همچناين اسات. نفار دوازدهباشد که طبق فرمايش حضرت، عدد آنها، مي «ا مر

فرمود حضرت كهاست كرده نقل 9خدا رسول از ،صحيح سند به ،ينيشابور

أطناعني فرند عليا أطا وم اهلل عىص فرد عصاين وم اهلل أطا فرد أطاعني م

.عصاين فرد عليا نىعص وم 2

ينافرميان مرا هركس و كرده اطاع را خدا چدتم طور به چك د اطاع مرا هركس

چك يد اطاعي را 7يعهي هركس و اس كرده ينافرمان را خدا چدتم طور به چك د

ميرا چدتم طور به چدك ينافرمان را 7يعه هركس و كرده اطاع مرا چدتم طور به

اس . كرده ينافرمان

اطاعت و خود اطاعت باهمراه را 7يعل حضرت اطاعت ،حديث اين در 9پيامبر

اسات يمعنااي هماان اين ،نتيجه در .است كرده يمعرف ،خدا اطاعت باهمراه را خودش

است. كرده اشاره آن به ،نظر مورد آيه در قرآن كه

.1555. صحيح بخاري، كتاب االستخال ، ح1

.353، ص3. مستدرك حاكم، ج2


ثقلين حديث

آن باه اگر كه گذارم يمامانت به شما ميان را بها گران گوهر دو من» فرمود 9پيامبر

.«عتريم ،يديگر و خدا كتاب ،ييك ؛شويد ينم گمراه هرگزچنگ زنيد، ،دو

است. شده اشاره ،9پيامبر عترت از اطاعت و يمس لزوم به نيز حديث اين در

در آنهاا، کاه دهکر استد ل روايايي به ،حاکم بر خروج حرمت برنويسنده اين مقاله

فرمود 9خدا رسولدر روايتي، جمله از است؛ شدهحاکم امر ازپيروي به

اطناعني فرند األمنري يط وم اهلل عىص فرد عصاين وم اهلل اطا فرد اطاعني م

عصاين. فرد األمري يع وم 1

ينافرميان مرا هركس و كرده اطاع را خدا چدتم طور به چك د اطاع مرا هركس

چنماييد اطاعي را املير هيركس واسي نميوده ينافرمان را خدا چدتم طور به چك د

ميرا چديتم طيور بيه چك يد نافرمياني را املرهركس و كرده اطاع مرا چدتم طور به

اس . نموده ينافرمان

نقد

،ديگار روايات کهباشد مي اميري دوازده همان روايت، اين در «امير» از مقصود او

و ظاالم گرچاه ؛امياري هر نهکرده است؛ اشاره انآن به ،بخاري حيحص روايت جمله از

باشد. فاسق

حااكم کاه اسات؛ چناان آماده «علاي » اسام ،«اميار » جاي به ،روايات برخي در ثانيا

فرمود 9خدا رسول كهاست كرده نقل ابو ر از ،خود سند به ينيشابور

أطناعني فرند علينا أطنا م و اهلل عىص فرد عصاين وم اهلل أطا فرد أطاعني م

.عصاين فرد عليانى عص وم 2

را خيدا چك دنافرماني مراهركس و كرده اطاع را خدا چك د اطاع مراهركس

.3332مارة، رقم ؛ صحيح مسلم، کتاب اال5921صحيح بخاري، کتاب الجهاد و السير، رقم .1

.353، ص3. مستدرك حاكم، ج2


يعههركس و كرده يپلرو مرا ك دچ يپلرو را يعههركس و اس كرده ينافرمان

اس . كرده ينافرمان مرا چك د ينافرمان را

،حااکم بر خروج حرمت درباره فقها و علما آثار به يمس بادرواقع نويسنده مقاله،

از او 1اناد. باوده حااکم بار خاروج مخاالف ،سالف که است مطلب اين اثبات درصدد

است کرده نقل چنين« بربهاري»

وخالف املتسلمني عصا شق وقد خارجي فهو املتسلمني مةئأ م إمام عىل خ ج وم

جار. وإن عليه واخل وج تسلطانال ققال حي وال جاهلية وميققه اآلثار2

وديد، و اسي خيارجي چك يد خيرو چمسيهمانان رهشيران از رهشيري برهركس

دنليا از چجاههلي مير بيا و پرداخته مخالف به چآثار با و زده هم بر را مسهمانان

باشد. ظالم گرگه ؛نلس جايز چاو بر خرو و سهطان با نشرد و اس رفته

کند مي نقل گونه اين ،باره ر ايندرا سلف هعقيد ،«صابوني»

واحليف. اجلور إىل لدالع ع ولدالع منهم رأوا وإن بالتسيف عليهم اخل وج ي ون وال3

كيه كردنيد مي مشاهده گرگه ؛دانست د نمي جايز چشمشلر بارا داكمان بر خرو و

اند. آورده روي چستم و ظهم به وبرگشته چعدال از آنان

است کرده نقل چنين« نعثيمي ابن» از نيز او

واجلهناد احلنج معهنم فنرنيم عصناة كنانوا وإن األمنور والة طاعنة علينا جيب فإنه

.ا فجار كانوا ولو األم اء م نريمها اجلم وكذلك4

. باشي د گ اهکيار گرگيه ؛اسي واجيب چامير والليان از اطاعي ميا بر چدتم طور به

گرگيه چامليران با كه گونه همان ؛ك لم مي برگزار جهاد و د چآنان همراه رو ازاي

نمايلم. مي برپا جماع نماز چباش د داربدكر

.163و 163صص، 5جالسلفية منهج شرعي، .1

.325، ص3شرح اصول اعتقاد اهل السنة و الجماعات، اللکائي، ج .2

.336عقيدة السلف اصحاب المدينة، صابوني، ص .3



نقد

است. آنان صالح سلف مسل با مخالف ،فتوا اين ،شد اشاره مکرر که گونه همان

قبيال ازاسات؛ پرداخته آنان امام و مسلمانان جماعت بر خروج مفاسد بهگاه نويسنده آن

آبروهاا، حرمات هتا اموال، سرقت خونريزي، اجتماع، تطبقا يمام در عمومي هفتن وقوع

باه بيشاتر شار و فسااد حصول حاکمان، ظلم فساد از اعظم فساد آمد پديد ها، راه شدن بسته

دشامنان، شدن مسلط دين، به شدن وارد نقص آن، بر متريب مصلحت از بيش خروج سبب

ايجااد جهال، انتشاار نفجاار، ا و کشاتار ،مسالمانان بين هيفرق ايجاد مسلمانان، شدن ضعيف

فساد. انواع گسترش و دين شدن ضعيف علم، بر شدن وارد نقص گرسنگي، و خوف

نقد

ندارد. وجود ،آن بر دليلي و ادعاست صرف همه اينها او

ادعاهاايي چنين ،آن با مخالفت بر روشي و آيين و مذهب هر پيرو است ممکن ثانيا

باشد. داشته

ندارد. ، ربطيسلف سنت حجيت موضوع به ،ادعا اين ثالثا

المسلمين امر بالط في الصالح السلف عقيدة

الدريويش يوسف بن احمد دکتر)

اسات. واجب ،او با بيعت و مسلمانان براي امام نصبکه است معتقدنويسنده مقاله

است کردهاستناد هيثمي حجر ابن کالم به ،باره در اين او

بعند اإلمنام نصنب أن عنىل أمجعنوا نن علنيهم اهلل رضوان ن الصحابة أن ا أيض اعلم

دفن عن بنه اشنقغلوا حينث الواجبات أهم جعلوه ب واجب النبوة زم انر اض

.اهلل رسول1

از الصواعق المحرقة.، به نقل 139ص، 5جالسلفية منهج شرعي، .1


انقيراض از بعيد اميام نصب كه اند كرده اتفاق عهلهم اهلل )رضوان صحابه كه بدان

دسي رو ازاي و اندهبرشمرد واجشا، تري مهم از را آن بهکه .اس واجب چنشو،

پرداخت د. آن به و ندكشلد 9خدا رسول دف از

نقد

باه را او کاه خدا جانب از ولي ؛است زم امت بر 9خدا رسول از بعد امام نصب

نمايد. ينيعي ،9پيامبر يجانشين

کارده اساتد ل «ا مر اولي» هآي به ،امر واليان ازپيروي وجوب ايبرگاه نويسنده، آن

طيعاا) فرمايد مي متعال خداوند که اآنجاست؛ طيعاا و الل أ

ال أ وی و الر

ممر أ

؛ (ممنكم ال

00)نسا : «. پلشوايان ]معصوم خود را! و خدا] پلامشر ك لد اطاع و !را خدا ك لد اطاع »

نقد

.يمداد پاسخ ي،استد لچنين بهير پيش

کارده اساتد ل 9خادا رساول از ابوبکره حديث به ،سلطان يعظيمنويسنده درباره

فرمود حضرت کهاست

اهلل. اهانه اهانه وم اهلل اك مه اك مه فم األرض يف اهلل ظ التسلطان1

را خيدا چك يد تکيريم را اوهيركس رو ازايي اسي . زميل روي خداه ساي سهطان

.اس نموده اهان را خدا چك د اهان را اوهركس و كرده تکريم

نقد

حکام بارخالف ،مطلاق بر حمل صورت در ،روايت اين سند صحت فرض بر او

زماين روي خادا هسااي ،ظاالم و فااجر و فاساق سلطان گاه هيچ زيرا است؛ قطعي عقل

نيست.

.595، ص5عاصم، ج السنة، ابن ابي .1


واقعاي سالطان آناان و اسات زمين بر سبحان خداوند اولياي، درباره يعبير اين ثانيا

باشند. مي نزمي روي

العلما و العلم لدعم يةالسلف الرؤية

الحسن محمد بن صالح دکتر)

نيست. آن رد اختالفي کهاست پرداخته موضوعي به ،مقاله اين درنويسنده

السلفي المنهج خصائص

الهليل عبداهلل بن عبدالعزيز)

پياروي از احتاراز و ثابات و صاحيح سانت و کتااب از پيروي لزومنويسنده مقاله،

کاه ايان اسات؛ درحاالي دانساته ،سالفي هااي روش ويژگي زا را بدعت و نف هواي

دارند. ادعايي چنين ،ها منهج پيروان يمامبلکه ها مختص آنها نيست، ويژگي

هار که ؛ درحاليداند قدم مي ثابت ،حقدر پيروي از را سلفي منهج پيروانگاه نويسنده، آن

هعقياد نشار بار حارص ن، همچناي اسات. آن اثبات ،مهم و دارد ادعايي چنين ،منهجي پيرو

را گاذاران بادعت و مخالفان بر رد و ها بدعت از اعتراض و مردم نصيحت و يعليم و صحيح

دارد. را سابق اشکال هماننيز اين که است دانسته سلفي منهج پيروان هاي ويژگي از

نظار ايفااق ،اعتقادي مسائل بر ،سلفي منهج پيروان که است مدعيهمچنين نويسنده

را کالماي يأويالت از دوري همچنين او، است. واقع خالف ،ادعا اين که درحالي ؛دارند

زيارا ؛نيسات بايش گزافاي ،ادعاا ايان کاه درحالي ؛داند مي سلفيهاي روش ويژگي از

،يأويال گااهي در ضمن، اند.بوده يأويل اهل ،سلف از بسياري ،شد اشاره که گونه همان

است. ضروري امري

دانساته سالفي هااي روش ويژگاي از را جماعات لزوم بهيوجه نويسنده اين مقاله،

بار جماعات باا مالزمات که شود مي استفاده ،روايات و آيات مفاد ازکه است؛ درحالي

در پياروي امر ولي با بيعت بههمچنين وي، يوجه باطل. بر جماعت نه ؛است زم ،حق


در ،عاادل حااکم ازي پيارو کاه درحاالي ؛داناد ماي هاي روش سلفي از او را از ويژگي

است. زم معروف

؛داناد ماي سالفي هااي روش ويژگاي از را اماور والياان پنهااني نصايحت نويسنده،

سارور ،7حساين اماام که گونه همان ؛است علني خروج بر مصلحت گاهيکه درحالي

و معاروف باه امار وجاوب همچنين او، داد. انجام ،9پيامبر يصريح به ،بهشت جوانان

چنين نيست.که درحالي ؛داند مي سلفيهاي روش ويژگي از را منکر از نهي

افعاال و اقاوال و احاوال به مردم يرين آگاه ،سلفي منهج پيروانکند نويسنده ادعا مي

چناين ،منهجاي هر پيرو يند. اما گفتني است کهاو به مربو صحيح روايات و 9پيامبر

؛ اسات راه يرين سالم و استواريرين ،صالح سلف راههمچنين وي ادعا دارد دارد. ادعايي

ندارد. وجود ،آن بر معتبري دليل و ادعاست ي فقط مطلب، اين که حالي در

ديان نماياانگر و هاا فرقاه باين وسط حد ،سلفي منهج پيروان ،است مدعينويسنده

طا ) هآي به باره، اين در و اند اسالم ة و مکه درحاليکند؛ مي استد ل ،(و كذلك جعلناكم أ

و باشاد ماي دليل بي باره، اين در او ادعاي و است اسالمي امت عموم به مربو ،آيه اين

دارد. ادعايي چنيننيز اي فرقه هر پيرو

روش و کارده جمع را بودن معاصر و اصالت بين ،سلفي منهج است مدعينويسنده

يقلياد از و باوده سانت و قارآن نصاوص يعظايم بار قائم که است يجديدپذير و اصيل

باا ،اجتهاد باب فتح به دعوت و داشته حذر بر دليل و حجت بدون پيروي و کورکورانه

مانهج ايان خصاايص از نيز مورد اينکرده است. التبه گفتني است که ضوابط و شرايط

دارد. ادعايي چنين ،روشي هر و نيست

؛اسات دعاوت در باودن آشاکار بار قاائم ،سالفي مانهج است مدعيهمچنين وي

دارد. ادعايي چنين ،منهجي هربايد گفت که درحالي

باه يوجاه قبيال از ؛است خود پيروان ايبر سلفي منهج حقوق به معتقدهمچنين او

ادعاهااي بطاالن کشاف و باطال ادعاهااي رد سالفي، مانهج باه دعوت علم، فراگيري


هاا روش يمام که ؛ درحاليصالح سلف دعوت انتشار راه در آزار در صبر و گذاران بدعت

اند. گونه نيز اين

خصائصه و استمراره و نشأته السلفي، المنهج

المطلق محمد بنت منيره دکتر)

آنهاا ياافتن گسترش و گرفتن قدرت و ها فرقه ظهور است معتقدنويسنده اين مقاله،

است. سلفي اسم ظهور اسباب از ،جهميه و معتزله مذهب هغلب و آنها حقانيت ادعاي و

نقد

و معتزلاه اگار پا .بيفتاد يفاريط باه ،گروهاي افرا سبب به ،انسان نبايد گاه يچه

طاور باه را عقال و شاد مبتال يفريط به نبايد ،کردند گري افرا عقل به يوجه در جهميه

دارد. پيش در را مفاسدي نيز کلي طور به ،عقل کردن يعطيل زيرا ؛نمود يعطيل کلي

زيارا دارناد؛ نظار اخاتالف ،سالف اصاطالح شأمن در علماکه است معتقدنويسنده

و دانساته حنبال بان احماد يوساط قارآن خلاق در اختالف زمان از را آن منشأ ،برخي

است. آمده پديد ،يانعباس عصر در که دانند مي خلف مقابل در را آن ابداع ،برخي

،ماذهب يا عناوان باه ،سالف از پياروي لزوم که است آن بر دليلي ،اختالف اين

باشد. مي دين در بدعتي

شاکل بادين را يضاعف و قاوت مراحال ،گاري سلفي است معتقدهمچنين نويسنده

است پيموده

؛9پيامبر بعثت با همراه اول همرحل

عرباي لغت به ديگر لغات از ها يمدن هيرجم اصل هجري، سوم قرن در دوم همرحل

عقلي؛ و نقلي علم يدوين عصر و

سستي؛ و ضعف به انمسلمان گرفتاري عصر سوم همرحل

ها؛ فرقه يوسط ها بدعت از بسياري ظهور عصر چهارم همرحل


ادعااي باه . البتاه سالف ماذهب از پياروي باا ها بدعت با همقابل عصر پنجم همرحل

او.

شمارد سلفي را برميروش هاي گاه نويسنده، برخي از ويژگي آن

صحيح؛ سنت و قرآن بر اکتفاي ا

عقل؛ بر نقل شدن مقدم ا

صحيح؛ روايات و آيات نکردن رد ا

سلف؛ روش به سنت و کتاب نصوص فهم ا

محکمات؛ به متشابهات بازگرداندن ا

اصحاب؛ سنت به التزاما

شريعت؛ و عقيده اصول از مهم اصل نق در ضعيف حديث بهنکردن استد ل ا

بدعت؛ يرک و سنت از پيروي ا

صريح. عقل با صحيح نقل موافقت به اعتقاد ا

نقد

از ادعاسات. صارف ،نيز برخي و نيست ديگران قبول مورد ها، ويژگي اين از برخي

باشد. داشته ادعاهايي چنين ،روشي و مذهب هر پيرو است ممکنسويي،

قبيل از ؛داردنيز يرفتار و ياخالقهاي ويژگي ،سلف منهج است مدعينويسنده

يکديگر؛ يکفير از خودداري ا

ت؛شد و رحمت بين جمع ا

سلف؛ بودن عادل و عدالت ا

دين؛ و ايمان بودن عمل و قول ا

کلمه؛ وحدت و اجتماع بر حرص ا

علمي. امانت به اهتمام ا


نقد

ماادعي ،منهجااي هاار پياارو و داردناا ساالف ماانهج بااههااا، اختصاااص ويژگااي اياان

آنهاست.

؛دارد هاايي ويژگي نيز عقيده لحا به ،سلف منهجکه است مدعيهمچنين نويسنده

اعتقااد اصول وحدت ،اعتدال سنت، و قرآن از شدن برگرفته تعل به ،بودن حق قبيل از

ساالمت ديان، براسا دشمني و دوستي وضوح، خصومت، و جدل از نهي آن، پيروان

از اساتقرار و ثباات شامول، و عماوم ،9خادا رسول اصحاب درباره سلف زبان و دل

و آن اصاحاب باراي امنيات باا و کريماناه زندگي يحقق يناق ، و اضطراب و يرتح

آن. پيروان براي حسنات شدن مضاعف

نقد

، داشاته خاود باراي روشي و مذهب هر پيروان است ممکن که است ادعاهايي اينها

باشد. باشند. مهم، اثبات آنها مي

هاايي در عمال و عباادت، داراي نويسنده معتقد است روش سلف به سبب ويژگاي

ون عمل باه سانت و ياالش باراي کساب رضااي خادا؛ هايي همچ امتياز است؛ ويژگي

که پيرو هر روش، چنين ادعاهايي دارد. درحالي

السلفي المنهج اصحاب خصائص

علي دسوقي عبدالهادي محمود دکتر)

ازاسات؛ کارده کار ،سالفي روش پياروان براي راهايي ويژگي ،مقالهنويسنده اين

قبيل

رجوع و اشخاص به نداشتن يعصب و آن به يمس و دليل شناختا کوشش براي

اختالف؛ هنگام سنت و قرآن به

دين؛ اصول درنظر داشتن ايفاقا


ا؛خد سوي به اي مرحله دعوت کارگيري به و يوحيد به دعوت به شروعا

صالح؛ سلف راه بودن استوارير و ير سالم بر نظر ايفاق و حق بر ثباتا

ا اعتدال؛

سنت؛ و رآنق نصوص برابر در مطلق يسليما

آن؛ به دعوت و عمل و يعليم و يعلما کوشش براي

زندگي. جايگاه در سابق اصول يطبيقا

که آنهاست اثبات مهم وکند ادعا را آنها ،روشي و مذهب پيرو هر است ممکنالبته

است. نکرده ثابت ،مقاله صاحب

األمن تحقيق في السلف منهج اتباع اثر

الفهيد راهيماب بن سليمان بن فهد دکتر)

يثبيات در يواناد ماي که است سلف روش در عوامليباشد مي معتقد ،مقالهنويسنده

قبيل از ؛باشد ماثر جامعه

خدا؛ براي عبادت اخالصا

سنت؛ و کتاب به اعتصاما

جماعت؛ با ا همراهي

نصوص؛ يفسير در صالح سلف از پيرويا

شرع؛ نصوص برابر در يسليما

راه؛ اين از نصوص بين جمع و محکمات به شابهاتمت بازگرداندنا

ها؛ بدعت با همقابلا

دين؛ ابواب يمام درروي ا ميانه

ي؛يبر و ييول هقاعد اسا بر ديگران با يعاملا

شرعي. راه از منکر از نهي و معروف به امر ا


نقد

سات ا ممکان و ادعاست صرف نيز برخي و پذيرفتندن ديگرانرا موارد اين از برخي

آنهاست. اثبات ،مهم و باشند داشته ادعايي چنين نيز ديگران

باراي ،سالف روش باه پايبنادي بار پسانديده آثاري است معتقدهمچنين نويسنده

قبيل ازوجود دارد؛ ،اجتماعي و فردي امنيت ساختن محقق

عقيده؛ سالمتا

رواني؛ آرامش يحصيل و مردم احوال شدن منظما

شرعي؛ حدود هاقاما

جامعه؛ در مردم مصالح گرفتن نظما

ديگران؛ با نيکو يعاملا

منکر؛ از نهي و معروف به امر در شرعي آداب به قيخلا

کلمه. وحدت با جامعه در آرامش يحققا

نقد

آناان، ماذهب و روشمعتقدند پايبنادي باه نيز ديگران و ادعاست صرف همه اينها

.داراي چنين آثاري است

خصائصه و السلفي بالمنهج التعريف

الحمود ناصر بن ابراهيم دکتر)

قبيل از ؛داردهايي ويژگي ،سلف منهج است مدعي مقالهنويسنده

بودن؛ رباني منهجا

سنت؛ و قرآن بر اعتمادا

يأويل؛ يرک و هدف و منهج بودن واضحا

مهم؛ امور و اصول به داشتن ا يوجه


دعوت شدگان؛ حال شناخت ا

حسنه؛ هموعظ و تحکم به قيخلا

مفسده؛ و مصلحت مراعاتا

شموليت؛ و کمالا

اعتدال. وروي ميانه ا

آنهاست. مدعي ،منهجي و مذهب هر پيروان کههايي اصول و ويژگي

خصائصه و استمداده و نشأته السلفي، المنهج

الدريويش عبدالوهاب دکتر)

است گذشته آن بر مرحله سه ،سلفي منهج پيدايش از بعد است مدعينويسنده مقاله،

سوم؛ قرن در ،حنبل بن احمد يوسط پيدايش همرحل .1

هشتم؛ قرن در ،ييميه ابن يوسط علمي ينظيم همرحل .2

دوازدهم؛ قرن در ،عبدالوهاب بن محمد يوسط يجديد همرحل .4

قبيل از ؛داردهايي ويژگي ،سلفي منهج است مدعيسپ وي

سنت؛ و قرآن از تاس عبارت که يلقي مصدر سالمتا

رسول؛ و خدا برابر در يسليم بر سلفي هعقيد قياما

سالم؛ عقل و استوار فطرت با سلفي منهج موافقتا

السند؛ صحيح حديث بر اعتمادا

سنت؛ و قرآن برنمودن اکتفاا

دين؛ امامان و يابعان و 9پيامبر به آن رفتار و ها گفته سند ايصالا

منهج؛ آساني و شفافيتا

يناق ؛ و اضطراب از سالمتا

خود؛ پيروان به فکري و روحي آرامش اعطاي ا


مکان؛ و زمان هر براي داشتن صالحيت ا

يفريط؛ و افرا بين وسط منهجا

قرآن؛ به اهتماما

آيات؛ يمام به ايمانا

عادل؛ و هدايت امامان به اقتدا ا

؛مسلمانان صفوف يوحيد بر حرص ا

دعوت؛ براي مشروع سايلو يمام از استفاده ا

فروع؛ و ها سنت به اهتمام ا

سلفي؛ منهج پيروان بودن عدل و انصاف اهل ا

اجتهادي؛ مسائل در اجتهاد يعدد ا

مفاسد؛ و مصالح رعايت ا

فتنه؛ وقوع هنگام ،الهي وظايفدادن انجام به دعوت ا

آن؛ شرو يحقق با مگر ؛مسلمان نکردن يکفير ا

گروه؛ هر حال با مطابق ،ذارانگ بدعت با مقابله ا

او؛ براي خيرخواهي و اسالمي حاکم دادن ياري ا

ظالم؛ حاکمان آزار بر صبر ا

خدا؛ دستور ازپيروي لزوم ا

آنان؛ مواقف در يشابه و ها فهم در يوافق و سلفي منهج پيروان ارواح بين الفت وجود ا

بصيرت؛ با خدا پرستش به دعوت ا

تهاد؛اج بر سلفيت قيام ا

عقل. بر نقل داشتن يقدم ا

و ناد ا مادعي نياز منااهج ديگر پيروان را آنها بيشتر و ادعاست صرفها، اين ويژگي

اند.کرده استد ل ،آن در رد و نداشته قبول مذاهب ديگر نيز را آنها از برخيحتي


بها االلتزام و األنظمة تفعيل في السلفي المنهج دور

ياليحي محمد بن يرکي دکتر)

و منهج که است رسيده نتيجه اين بهمطالبي، کر با ،است حقوقدان ي کهنويسنده

است. در اينجا به برخي از مطالب جامعه در نظم ايجاد براي روش بهترين ،سلفي روش

کنيم اي مي باره، اشاره وي در اين

هنناد ک يحصايل و حقاوق حاافظ قوانين و نظام به ،جوامع و مردم و ها امت احتياجا

آنان؛ مصالح

؛آنها اهداف يحققآور، براي اصول التزام به قوانين و ها نظام احتياجا

قوانين؛ به التزام بر مردم کردن وادار از پاداش بودن ا نايوان

است. مصالح هکنند يأمين که است هايي نظام جمله از ،اسالمي حاکم دستورا

است؛ حقوق حفظ يا مفاسد دفع يا منافع يحصيل موجب ،اسالمي حاکمان از ا پيروي

است. معروف در اسالمي حاکمان از پيروي وجوب بر ،سلفي منهجا

نقد

که عادل بوده و از فسق و فجور باه دور صوريي در ،اسالمي حاکمان ازپيروي او

است. قانون حفظ يا مفاسد دفع يا منافع يحصيل موجب ،باشند

و ظاالم حااکم بار خروج بر ،سلف هسير ،شد اشاره پيش از اين که گونه همان ثانيا

است. بوده ،فاسق

السلفية الدعوة حول اتهامات نقض

بوشامه رضا دکتر)

پاساخ ،آنهاا باه و کناد ، بياان ماي شده سلفيه متوجه که را اشکا يينويسنده مقاله،

قبيل ازدهد؛ اشکا يي مي

سلفيه به يکفيري بودن؛ دعوتا متهم شدن


شتن؛ندا اعتدال و انحراف غلو به ،سلفيه دعوت نشد متهم ا

کاران؛گناهنپذيرفتن عذر و مردم با دشمني به ،سلفيه دعوت شدن متهما

از نهاي و معروف به امر و حاکمان از اطاعت در غلو به ،سلفيه دعوت شدن متهما

آنان.نکردن منکر

الظاهر علي الجمود دعوي و السلفية

بوعود احمد دکتر)

عاام مقاصاد و ناد بود آگااه ،ينزيال اساباب از صاحابه اسات معتقدنده مقاله، نويس

مصاالح يحصايل باراي ،آنهاا اعتباار با رو نيازا. دانستند مي را يکليف مرايب و شريعت

کارد ادعا يوان مي ،نتيجه در و بود نداده انجام 9پيامبر که دادند مي انجام کارهايي ،امت

1است. اشتهند ،نصوص ظاهر بر جمود ،سلفکه

نقد

نيست. صحابه عموم به مربو ،ادعا اين او

هرکساي کاار ،ديگار ماوارد بار آنهاا يعميم و نصوص ظاهر بر نداشتن جمود ثانيا

طلبد. مي را شرايطي که است سنگيني مسئوليت بلکه .نيست

در را نصاوص ظواهر بر سلف نداشتن جموديوان مي است مدعيهمچنين نويسنده

به يوجه مقاصد، فقه افراد، حال مقتضاي طبق بر دادن پاسخ و واقع فقه قبيل از ،مواردي

شد. جويا ،الهي هاي سنت به يوجه و ديگران با يعامل و زندگي فقه ياريخ،

السلفي المنهج حيال خاطئة مفاهيم

الدوسري حمود بن فالح)

يکفيار و روييناد غلاو از سالفي مانهج دوري اثبات درصددنويسنده در اين مقاله،

.3513ة 3563، صص3السلفية منهج شرعي، ج .1


يقليادي هسالفي خارجي هاي واقعيت با ادعاها اين که است ديگران با دشمني و مخالفان

ندارد. سازگاري ،جهادي و

انموذجا( المسلمين غير مع )التعامل والتطرف الغلو من السلفي المنهج موقف

الشيخ آل عبدالعزيز بن اسماعيل بنت هيا دکتر)

رو نيا ازا. است ياعتدال ،مسلمانانغير با يعامل رد سلفي روش است مدعينويسنده

بايد به نکات زير يوجه داشت

کرد؛ مجبور آوردن، اسالمبه را اصلي کافر نبايدا

نيست؛ غيرمسلمانان با يعامل حسن مانع ،يبري و يوليا

نيست؛ او خون شدن مباح باعث ،کافر کفرا

نيست؛ مخالفان حقوق شدن ضايع باعث ،دين در اختالفا

کفار، پايبند بود. با هاي پيمانا بايد به

گويند. مي سخن آنها از ،روشي و مذهب هر پيروان کهاست ادعاهاييالبته اينها،

التطرف الغلو من السلفي المنهج موقف

الطويل سليمان بنت لمياء دکتر)

غلاو است معتقدوي عملي. و اعتقادي است کرده قسم دو بر را غلونويسنده مقاله

طيباات، يحاريم نفا ، بار گياري ساخت قبيال از ؛دارد بسياري سلبي آثار ،يندروي و

مسلمانان. يفسيق و يکفير و دين در اريگذ بدعت

در را اعتدال اينما گرچه ؛است اعتدال به دعوت ،سلف منهج است مدعينويسنده

يسامح و سانيآ بر انسان ساختار است معتقدهمچنين وي کنيم. نمي مشاهده آنان، عمل

و فتاوا در . البتاه ماا باشاد ماي ديان در هرج رفع و يعصب از دوري ،آن هنمون و است

بينيم. نمي را اسالمي امتياز چنين شان،عمل


والتکفير الغلو من السلفية تبرئة في القدير فيض

الفائز صالح وفاء دکتر)

مسلمانان با شمنيد و يکفير ،يندروي ،غلو از سلفي منهج است مدعي مقالهنويسنده

ساازگاري ،جهاادي و يقليادي هااي سلفي هاي واقعيت با ادعاها اين ولي .است دور به

باشند. مي مسلمانان دشمن و يکفيري يندرو آنان زيرا ندارد؛

السلفي المنهج خيال ةئخاط مفاهيم

الکليب صالح بن خليفه بن صالح)

و غلاو باين هرابطا يطارف، لاو، غ سالفي، منهج از يعريف به ،مقاله اين درنويسنده

در را حقيقاي غلاو وي، نخستين است. پرداخته يطرف و غلو ياريخي هاي ريشه يطرف،

است. کرده اطالق نيز عثمان قايالن بر را خوارج عنوان و دانسته خوارج روش

هقاعاد در غلاو و آناان بار خاروج و فاسق و ظالم حاکمان يکفير در غلونويسنده،

ايان که درحالي ؛است دانستهاز موارد غلو در عصر کنوني را كاف فهو ف الكا يكف مل م

خاالف ،«التهذيب يهذيب» در حجر ابن نقل مطابق و شده صادر درباري فقيهان از ،ادعا

اعتادال رعايت يکفير، در سلف منهج است مدعي همچنين نويسنده است. سلف روش

ساازگاري ،خاود پيدايش ياريخ طول در ها سلفي عملکرد با ،ادعا اينکه درحالي ؛است

ندارد.

،يفاريط و افرا از و داشت معقول يعامل ،خود مخالف با بايد است مدعينويسنده

ساازگاري ،عملکردشاان و هاا سالفي فتااواي با ،ادعاها گونه اينکه درحالي ؛بود دور به

عملکارد ولي .نستدا واقعي ،کتاب اهل کفار مقابل در را ادعا اين يوان مي گرچه ؛ندارد

است. افراطي و يند بسيار ،خود مخالف مسلمانان با آنان يعامل و

،گاذاران بادعت با همقابل در که است آن سلفي روش است مدعيهمچنين نويسنده

چاه زيرا ندارد؛ سازگاري ،آنان فتاواي و عملکرد با ،ادعا اينکه درحالي نمايد؛ن يندروي


بادون و صافت اين بارا افراديبسيار چه وشمارند مي تبدع دليل، بي را اعمالي بسيار

کنند. مي معرفي گمراه دليل،

تيارات الي السلفية تقسيم ابطال

السعيد محمد بن عبدالعزيز دکتر)

آن و شاده گذاشاته گوناگوني هاي نام ،سلفيه براييازگي که به است مدعينويسنده

هسالفي وهاابي، هسالفي علماي، هسالفي جهاادي، هسلفي همچون ،متعددي هاي فرقه به را

هسالفي اخاواني، هسلفي يبليغي، هسلفي يقليدي، هسلفي يراثي، هسلفي يکفيري، هسلفي الباني،

اند.کرده يقسيم اعالني هسلفي و يحريري

داراي وواقاع شاده سلفي روش در ،يحريفي يقسيم اينگويد که گاه نويسنده مي آن

اين زير، دليل بيست باوي، است. برآمده ،آن ابطال درصدد رو نيازا. است بزرگي خطر

داند باطل مي را يقسيمات

ات؛يقسيم اين بودن بدعت .1

صادقان؛ از کننده يميقس اين خروج .2

ها؛ نام بودن يوقيفي .4

ها؛ نام اين اختراع با سلف از پيروي يرک .3

آن؛ زا مانع دليل وجود بلکه ؛ها نام اين بر يدليلنداشتن وجود .5

بار دليلي که يقييد و يخصيص يا شد ثابت ،آن بطالن که است يعريف يا يقييدات اين .6

باشد؛ مي آن مخالف ،يفرق از نهي و اجتماع هادل که يعصب و يحزب يا نيست آن

؛دين در يفرقه ايجاد .7

مستقيم؛ راه بودن يکي .8

سلف؛ روش و مامنان راه از فقط خدا شدن راضي .9

و کماال مخاالف ،علام و جهااد همچاون ،جهت ي در سلفيه کردن محصور .10


است؛ دين شموليت

است؛ کفار به يشبه موجب ،جهات برخي در سلفيت حصر .11

ثل آمناا فإن ) هآي مقتضاي به ،کننده يميقس بودن گمراه .12 و اهتدوا فقد اإ آمنتم ماا اا الاا إن ا اق ف هم فإن

؛147)بقره .(اهلل فسيكفيكهم شقا

يقسيم؛ اين بودن آميز يفرقه .14

ها؛ يفرقه گونه اين از سلف نهي .13

است؛ نفساني هواهاي پيروان صفت يفرقه، .15

يقسايم و فقهي هاربع مذاهب به مباني و يعريف لحا به يقسيم بين فرق وجود .16

يجزيه؛ بليتقا عدم لحا به سلف منهج

آن؛ به عمل نوع در اختالف وجود و سلفيت اصل در اختالف وجود عدم .17

سلف؛ منهج انقسام در اجتهادي اختالف نداشتن دخالت .18

آن؛ نبودن پذير يعدد و صالح سلف عمل و سنت و قرآن بر سلف منهج قوام .19

و د لات در افتاراق سابب باه ،سالف القااب با القاب اين بين اساسي اختالف .20

انتساب. شموليت در اختالف

بالتکفير السلفي المنهج ربط السلفي، المنهج حيال خاطئة مفاهيم

الجعلود محمود بن عبداهلل بنت

باا ،يبرئاه ايان کاه درحاالي ؛اسات يکفيار از ،سالفيه هيبرئا درصددنويسنده مقاله،

ندارد. سازگاري ،يسلف و وهابي علماي فتاواي و خارجي هاي يتواقع

اللسلفي المنهج ضوء في الديني الخطاب

حميد بن عبداهلل بن صالح دکتر)

،اصاطالح در و کاالم همراجع معناي به ،لغت در خطاب گويد يمنويسنده اين مقاله

از است عبارت


من الرنارئ او التسنام عنىل يؤث مما كاتب او مقكلم م حمددة نظ وجهة حيم ما

املحيطة. بالظ وف عقبارباال األخذ1

تيأثلر چقياري ييا شي ونده بير و دربيردارد را نويسي ده ييا ميتکهم محيدود نظر آنچه

دارند. اداطه آنها به كه ييها لظرف به اعتشار به اخه با ؛گهارد يم

است. اسالم دين ،آن از مقصود ،شود يم داده نسبت ،دين به «خطاب» که هنگامي

است کرده يقسيم ،نوع سه به را ديني خطابنويسنده، اطالق

است. نبوي سنت و قرآن خطاب همان که شرعي نصوص بر اطالق .1

خطااب از مقصاود گااهي گويد يم اوسنت و قرآن نصوص فهم ابزار بر اطالق .2

از ؛باشاد يما داخال ،آن درنياز اقسامياست که سنت و قرآن ازبرگرفته د لت ،ديني

حديث. علوم مباحث و قرآن علوم مباحث فقه، کتب فقه، اصول مباحث قبيل

ناوع گوياد کاه گاه نويسنده مي علما آن اجتهادات و اقوال بر ديني خطاب اطالق. 4

حاجاات مراعات و شرع مقاصد يحقيق سبب به ،اجتهادبراسا خطاب اطالق از سوم

؛اسات آن نتاايج باه قطاع عدم و اجتهاد ،خطاب از نوع اين در اصل و باشد يم نامکلف

باشد. يم حجت ،آن به نقائال حق در ،اجتهادات آن نتايج گرچه

خطااب اطالق سوم نوع از ناشي اختالفات طبيعتسپ نويسنده اين مقاله، درباره

است کرده اشارهبه اين چهار نکته، ،ديني

موضاوعي بلکه .نيست شخصي ،آنها بر متريب يآرا و اختالفات و مناقشات اين .1

شود. يم کامل راه اين از ،آنها مورد رد بحث و است

ايجااد باراي ،شاريعت ناداي به پاسخگويي همحدود در ،اختالفات اين از برخي. 2

يفرقاه ياا ضاعف مظااهر از و اسات رأي يبادل به گذاشتن احترام و اجتماعي پيشرفت

نيست.



بار را شارعي مسئله هر در )واقعي قطعي حکم و حق به رسيدن ،متعال خداوند .4

و اسات بسايار حارج داراي و طاقات فوق کار، اين زيرا ؛است نکرده حتمي و زمما

باشد. يم مرفوع ،اسالمي شريعت در حرج

طبيعات باودن يرپاذ انعطاف و آن در احتما توجود و نصوص طبيعتعلت به. 3

و اجتهااد و نظر رو نيازا است. يرناپذ اجتناب ،يشريعي نصوص فهم در اختالف ،يشريع

کار نامفسار و نامجتهاد و علام اهال کاه يارهاايي مع و ضاوابط با ،يغيير و شرفتپي

باشد. يم قبول مورد ،اند کرده

و داشته فکري و سياسي سياق ،ديني خطاب از سخن است معتقدهمچنين نويسنده

هآيناد دريعامال و گاو و گفت زيرا است؛ بشري هجامع موجود هاي يتظرف با اريبا در

يمادن يا نماياانگر ،ديني هر زيرا است؛ اديان محور بر ،ها ملت و ها امت بين نزدي

ايان ررا با سپتامبر 11حادثه و دانسته ،غرب دشمن ، اسالم رابرخي رو نيازا و باشد يم

.اند کرده يحليلاسا ،

،اساالمي ديناي خطااب در باياد کاه رساد مي گوش به بسياري صداهايبه يازگي،

باا جناگ اعاالن ،آمريکاا کاه شاد بلناد هنگاامي ،صداها ناي . درواقعکرد نظر يجديد

کرد. اعالم را يروريسم

خطااب سااختن متغير مرکز نام به مرکزي ،آمريکا هخارج وزارت در است مدعي او

اي را به گونه ديني يها خطاب يااست يأسي شده اسالمي و عربي يها دولت در ديني

هااي يادگاه د کاه بود يصميم اين از بعد .اشدب سازگار ،دنيا روز شرايط بايغيير دهد که

،آن مقابال در گونااگوني هااي واکانش و شد مطرح ،ديني خطاب يغييردرباره مختلفي

آمد. پديد

فارق ،سالفي يها جماعت و سلفروش بين بايدکه است مدعيهمچنين نويسنده

گوناه همان ؛نيست سلفروش به انتساب در شر ها، جماعت آن به انتساب و گذاشت

و گاروه باه صاورت کاه بادان سابب ،هاا جماعات ايان بادوستي يا دشمني کردن که


خود رأي با مطابق را سلف منهج ،برخي است ممکنرو نيازا. نيست جايز ،ندا جماعت

قبيل از ؛است معتبررغي ،اقوال و آرا از برخي علت، بدين و نمايند يبيين

نص؛ با مخالف رأي ا

و دليال شاناخت در يقصاير و يفريط و گمان و يخمين با دين هدربار گفتن سخنا

؛آنها از احکام استنبا و نصوص

باطل؛ هاي يا ق يا الهي افعال و صفات و اسماء يعطيل متضمن رأي ا

است. شده بنا ،بدعت براسا که رأيي ا

قبيل از ؛است پسنديده و مقبول ،اقوال و آرا از برخيالبته به نظر آنان،

به؛صحا رأي ا

؛نصوص ازبرگرفته رأيا

اجتماعي؛ رأي ا

صحيح. اجتهاد يا صحابي حکم ،سنت ،قرآن از برگرفته رأي ا

و يغييار قابال کاه دارد وجاود اصاول ثاابتي ،اساالم در است مدعينويسنده مقاله،

محرماات آن، شموليت و اسالم خايميت عقايد، و ايمان يلقب از ند؛نيست اضافه و اجتهاد

باه زناا نسابت و يتايم مال خوردن و ربا خوردن و زنا و نف قتل و سحرد مانن يقيني

امانت و ييراستگوهايي مانند و فضيلت درو و نمامي و غيبت و سرقت و عفيف زنان

مروت. و کرم و حيا و عهد به وفاي و صبر و عفت و

.شاود يم يعبير ،«متغير احکام» به آنها از که است يرپذ انعطاف ي،اسالمبرخي احکام

داشتن صالحيت و جاودانگي و عموميت هنشان و اسالم دين اعجاز موارد ازمسئله، اين

فقاه همحادود داخال ،فقهاي اختالفاات رو اگار نيا ازا .است مکان و زمان هر برايآن

بودن يرپذ انعطاف و گستردگي و شريعتآساني بر دليل ،باشد مشروع اجتهاد و اسالمي

است. دربرگرفته را اختالفات اين يمام ،آن وصنص زيرا است؛ آن عظمت و

گاروه ياا فارد بار قاائم و ديان از جزئي ،ديني خطاب يجديد است معتقدنويسنده


است آمده ،روايت در که گونه همان ؛است

ا.دينها هلا جيدد م سنة مائة ك رأس یعل االمة هلذه يبعث اهلل ان

بيراي تيا زدلانگ يبرم را افرادي چلسا صد هر رأ( در ام اي براي خداوند همانا

نمايد. تجديد را دي شان چآنان

زيارا اسات؛ فارق ،خداوند وحي و ديني خطاب بين است معتقدهمچنين نويسنده

عمال ياا بشاري عقلاي عمال حادود در گرچاه ؛باشد يم وحي بر ديني خطاب اعتماد

است مورد چهار در ،مشروع يجديد ،او نظر به .ماند يم باقي ،اجتهادي

مختلف؛ شرعي مجا ت در مخفي شرايع اظهار و مردم بين علم نشر .1

شده؛ منسوب دين به که ييها بدعت و خطاها بردن بين از. 2

کرده؛ پيدا نقص يا شده جدا دين از شرع از آنچه . برگرداندن4

شرعي. نصوص از آنها احکام آوردن دست به و مستحدثه مسائل در نظر .3

باه و پرداختاه ديني خطاب يجديد در نظر ضوابط به ،بحث آخر در گاه نويسنده آن

است کرده اشاره ،ضابطه هفت

خطااب ،صاورت اين در است معتقد او ها عرف اختالف يا ديني خطاب يجديد .1

بر متريب ،ديني خطاب اين يشرع حکم و شرعي حکم نه ؛کند يم يغيير اجتهادي ديني

رواياات در گرچاه زيرا ؛است زده مثال فطره زکات هب ،ضابطه اين براي او .است عرف

غالاب قوت به علما ولياست، شده اشاره ،کش يا کشمش ،جو ،خرما از صاع ي به

.اند داده ، فتواشهر

محقاق ،شار و حکم سبب هرگاه زيرا مانع؛ انتفاء و شر يحقق و سبب وجود. 2

گردد. يم ، منطبقواقع بر حکم ،گشت منتفي ،مانع و شد

اضطرار؛ حالت در افتادن. 4

اسم؛ يا وصف يغيير .3

حرام؛ يا واجب امور يدافع .5


آن؛ زوال و معارض وجود .6

وسايل. يغيير .7

الديني الخطاب بتجديد وصلته السلفي المنهج خصائص

هليل محمد احمد دکتر)

اسات کارده اساتد ل آياه ايان باه ،صحابه ازپيروي وجوب برنويسنده اين مقاله

جرا يسئلكم الا م ا بعاا) اجير و پاداشيي شيما از كيه ك ليد پلروي كساني از»؛ (مهتدون هم و أ

12)يس:«. !اند هيافت هداي خود و خواه د نمي

گويد يم جوزيه قيم ابن

یعلن والثنناء املرالة هبذه ال ضا ي سب عىل ياسني صاحب ع عزوج اهلل ةقص هذا

ي بندل مهقندون وهنم اج ا يتسألنا مل الصحابة م واحد وك يهاعل واالق ار قائلها

. ...تعاىل قوله1

از رضاي ع وان به چياسل صادب از را آن عزوجل خداوند كه اس داستاني اي

صيحابه از هركدام و اس كرده نقل چآن بر اقرار و گوي ده از ستاي و گفتار اي

. متعال... خداوند قول دللل به ؛اند افتهي هداي و نکرده درخواس پاداشي ما از نلز


جرا يسئلكم ال م ) از مقصود او از كاه گوناه همان ؛است رسو ن ،(مهتدون هم و أ

فرمايد ميخداوند كه آنجا ؛شود مي استفاده ،آيه اين بر سابق آيات

حاب مثل لهم ب اض و ) لان جا ها إذ القرية أ ر ملنا إذ * ال ر

اثنمي إلهمم أ

ااها زنا فكذ قصا م جا و * ...اثال فعزدينة أ ا بعماا قام يا قال يسیع رجل ال

لي ر جرا يسئلكم ال م ا بعاا ال 12-21يس: ) (مهتدون هم و أ

خيدا فرسيتادگان كيه ه گيامي ؛بيزن مثيال را انطاكليه ] شهر اصحا چآنها براي و

.333، ص5اعالم الموقعين، ج .1


آنهيا سيوي هبي را خيود رسيوالن از] نفير دو كيه در آن زمان آمدند؛ آنان سوي به

دوچ آن تقويي بيراي پيس .كردنيد تکيهيب را ميا ] رسيوالن آنيان اميا .فرستاديم

شيتا بيا چشيهر نقطه چدورتري از مانبااي] مردي و . فرستاديم...را سومي شخ

ك ليد پلروي كساني از ك لد! پلروي خدا] فرستادگان از م ! قوم اي» گف : چآمد

اند! يافته هداي خود و خواه د نمي اجر و پاداشي شما از كه

و کناد ماي فارق ،ديني رجعيتم و موضوعيت نحو به ،سنت حجيت با هدايت ثانيا

شاخص باراي عنوان اين زيرا نيست؛ او سنت حجيت بر دليليابد، هدايت که هرکسي

است. معصوم

يماام شاامل بلكاه .نادارد اختصاص صحابه به آيه، د لت بودن يمام فرض بر ثالثا

لاب مط چنين ،قيم ابنكه درحالي؛ باشند داشته را صفت دو اين كهشود مي يصالح افراد

ندارد. قبول را مطلقي

،عمار آخار ياا آنان بر هدايت وصف که دارد د لت روايات و آيات از برخي رابعا

زد. سر آنان از خالفي كارهاي زيرا نماند؛ باقي

باا کاه رود ماي شاما از اميد يعني ؛خدا نه ؛است مکلف براي ،آيه در «لعل» خامسا

شويد. هدايت ،خدا آيات ديدن

کارده اساتد ل به ايان آياه ،سلف و صحابه از پيروي وجوب برنده همچنين نويس

است

مة خممي كنمتم ) مخرجممت أ

مرون للنماس أ

عرو ممأ نكممر عم تنهممان و امال (ال

220عمران: )آل

و معيرو به امر ]زيرا اند؛ شده آفريده ها انسان سود به كه بوديد امتي بهتري شما

ك لد. مي م کر از نهي


كاه نادارد وجاود دليلي و است علم به مشرو ،منكر از نهي و معروف به امر او


اند. بودهعالم شريعت كل به ،صحابه يمام

كارد؛ نمي انكار را او ديگري ولي .شد مي صادر خطايي ،صحابه برخي از گاهي ثانيا

به امر ادله با منافايي ،اين و است معذور آن در كه دانست مي اجتهادي را او خطاي رازي

باراي حجتي كه است چيزي منكر و معروف از مراد زيرا ندارد؛ منكر از نهي و معروف

باشد. شده قائم ،آن فاعل

هاست.امت ديگر برابر در اسالمي امت به ،آيه خطاب ثالثا

؛اسات شاده مقياد منکار از نهاي و معاروف به امر به، بودن يرخ ،آيه اين در رابعا

و منکار باه آمر بلکه ،دادند نمي انجام را کاري چنين ينها نه ،صحابه از برخيکه درحالي

کردند. مي يرک را معروف و ندنمود مي عمل منکر به خود و بودند معروف از ناهي

، هماواره مردم يآرا و افکار و نآ احوال و دنيا که است معتقدنويسنده در اين مقاله

باه ،برخاي رو نيا ازا. شود يم نيز ديني طبيعت يرگ دامن ،يغيير اين و است يغيير حال در

بررساي و لحاا ،ماردم متغيار حاا ت يا اند برآمده دين به دعوت در جديد طرح فکر

يينادرو برخاي ،زميناه ايان در ولاي .شاود صحبت آنان با ،عقولشان هانداز بهگردد يا

به شدت، آن را انکار نمودند. برخي که آوردند ميان به دين يبديل از سخن و ندکرد

روش و دعاوت و اساالم به نهاست؛ خطاب به منو ،يجديد است معتقدنويسنده

گويد رو مي نيازا. است متأثر ،واقع ختم به ،آن اداي کيفيت و متغير ديني خطاب

م رمحة فهو كونية وسنة رضورة وهو بمطل هو ن الصحيحة بمفهومة ن يدفالقجد

يه.تعرت شوائب يا م ي الد حلفظ عزوج اهلل1

وجيود عالم به مربوط س تي و ضروري مطهشي ي آن صحل مفهوم به ي تجديد پس

يا شائشه هر از دي دف براي عزوجل خداوند جانب از اس ردمتي چآن و اس

.شود يم وارد چآن بر كه



يد گو يمهمچنين وي

نالعصن عن مقخلفنة بحتصن واسنلوهبا مادهتا يف تقطور مل ان االسالم اىل فالدعوة

ارسناها يالق باألصول القمتسک م واسلوبه اخلطاب يدفقجد واألث الفائدة يفةضع

ية.حقم يةدعو رضورة بجملقها الصالح التسلف1

عقب زمان از چباشد نداشته پلشرف چشا شلوه و هماد در اگر چاسالم به دعو، پس

دعيو، شلوه و خطا تجديد. پس گردد يم ضعلف چاثرش و فايده واس افتاده

يا شيائشه هير از ديي دف براي عزوجل خداوند جانب از اس ردمتي چاسالم به

.شود يم وارد چآن بر كه

مقتضاي با ديني خطاب مطابقت لزوم کهرا مطلب اصل ،قبل همقال و مقاله اين در ما

،آن باه دادن اعتباار و سالف سانت باه را آن اريبا ولي .پذيريم يم ،باشد ردمم احوال

نيست. سلف ،سنت حجيت بر دليل زيرا نداريم؛ قبول ،9پيامبر سنت همچون

،آن باراي و برآماده سالفي هااي روش ويژگاي بياان درصادد سپ نويسنده مقاله،

و عباارات الفاا عااني م ضبط و اصطالحات دقت منهج، وضوح فهم، يلقب از امتيازايي

شود. ينم مشاهده ،آنها از امتيازايي چنين ،عمل در گرچه است؛ کرده کر ،دعوت

خاود مانهج بارهدر را آن ،منهجي هر پيرويواند مي که است ييادعاهااز سويي، اينها

داشته باشد.

السعودية العربية المملکة في واقعه و المعاصر الديني الخطاب

العسکر محمد بن ليع بن عبدالرحمان)

هلنا جيد م ةسن ةمائ ك رأس عىل ةاالم هلذه يبعث اهلل ان حديثنويسنده اين مقاله، براي

است کرده کر يفسير سه دينها

از بين رفته باشد؛ سنت ياحيا ،مقصود .1

.3633، ص5السلفيه منهج شرعي، ج .1


باشد؛ سنت به زدن چنگ رايب دعوت و ها بدعت با مقابله ،مقصود. 2

است. مستحدثه مسائل و فروع به مربو که باشد جزئي يفقه اجتهادات ،مقصود. 4

و يغييار قابل هرگز و باشد يم کامل ،اسالمي شريعت است معتقدهمچنين نويسنده،

آن در کاه فقهاي اناواع و اولوياات ، به لحا يند يبليغ. اما روش نيست نقصان و زياده

و زماان اختالف به، ايشان مختلف اسا فهم،بر مردم با خطابشيوه و شود يم رعايت

يبليغ روش ولي .بود سانيک، انبيا دعوت که گونه همان ؛است پذيريغيير ،حا ت و مکان

متعاال خداوناد رو نيا ازا. باود ، مختلاف حا ت و مکان و زمان اختالفلحا بهآنان،

لناا ماا و ) فرمايد يم رال م أ ان إال ر قامإ السا لبي جز نفرستاديم؛ را پلامشري هلچ ما»؛ (هم ل

6)ابراهلم: .«سازد آشکار آنها براي را دقايق] تا قوم ؛ زبان به

اشااره چنين ،9پيامبراز ديني خطاب يجديد مواردبرخي به ،مقاله اين درنويسنده

است کرده

آنان؛ سابق آگاهي و دين لحا وافراد دعوت شده احوال مراعات ا

شعائر؛ برخيانجام دان در نامخاطب اتمراعا

يشان؛ها لغت با مردم به دين يعاليم رساندنا

1مردم. براي مسائل از برخي يوضيح در يعليمي وسايل استخداما

چناين دانسته، صحيحخودش، کهرا ديني خطاب يجديد از موارديگاه نويسنده آن

است کرده کر

و ايفااق ماورد ضاوابط باه پايبنادي و اصاول باه يمس براسا دين بازگشتا

دين؛ صحيح و اصلي نصوص از تحفاظ

خالص؛ و صحيح هعقيد براسا دين يأسي ا

رسااندن در ،رفتاه کاار باه يهاا استد ل و براهين انواع و مفاهيم و افکار يجديد ا

.3131ة 3132، صص5السلفية منهج شرعي، ج .1


آنان؛ فکري سطح و طبقايي اختالف با ،مردم به دين يعاليم

مستحدثه؛ مسائل در اجتهاد ا

1مردم. روز به روز يجديدپذير وق با ماليم و ممکن يها روش استخدام ا

المعاصر الديني بالخطاب وصلته السلفي المنهج

القاسمي بدرالحسن)

سلفيروش با معاصر ديني خطاب داشتن موافقت اثبات درصددنويسنده اين مقاله،

است. عربستان در

بيقاوتط نشأة السلفي، والمنهج السعودية الدولة

الشويعر سعد بن محمد دکتر)

گسترش ،سعود آل دولت در سلفيروش که است مطلب اين اثبات درصددنويسنده

است. شدهاجرا و يافته

کاه ؛ چناان اسات مخاالف ،ديني خطاب در يجديد هنظري بانويسنده اين مقاله، گويا

گويد يم

ال فهنو آالمنا م ينجينا هان ىبدعو به الناس اغ اء البعض حياول يالذ يدالقجد اما

يندالقجد يعنوزهم ال فاملتسلمون ية...األخ و التسعادة م يدنينا الو يةغا اىل يوص

.الصالح التسلف يهعل كان ما عىل العودة تعوزهم وانام2

کهيا ادعاي به چاند قيطر اي از مردم دادن فريب درصدد برخي كه را تجديدي اما

بيه را ميا نليز و برساند هد به را او تواند ينم چبرهاند ها يگرفتار از را ما تواند يم

بهکيه .ك يد ينمي ازلي ن يبي را مسهمانان چتجديد و ...ك د ينم نزديك اخروي سعاد،

اس . صال سهفه سلر به بازگش چمردم يازلن يب عامل ت ها

.3139ة 3133، صص5السلفيه منهج شرعي، ج .1

.3191، صهمان .2


أنموذجا( المملکة في )والقضاء السلفي القضاء مصادر

المزيني بن عبدالرحمان دکتر)

،عربساتان در قضااوت روش کاه اسات مطلاب ايان اثباات درصددنويسنده مقاله،

است. سلف روش براسا

نقد

نيست. مطلق طور به سلفروش حجيت بر دليلي او

ويژه درباره حقاوق به ،عربستان در خارجي هاي يتواقع با ،مقاله صاحب ادعاي ثانيا

ندارد. ريسازگا ،سعود آل و وهابيت مخالفان

عنه والدفاع للوطن االنتماء في السلفي المنهج

الميمين قاسم محمد ابراهيم دکتر)

مانهج باا ،وطان از دفااع و يپرسات وطن که است مطلب اين اثبات درصددنويسنده

،اسالمگويد داند و مي يم فطري و غريزي را يدوست وطناو است. نبوده مخالف ،سلف

8 ،حشر هسور 8 ،يوبه هسور 23 آيات به ،ادعا اين در واست کرده يقويت را غريزه اين

است. کرده استد ل ،نساء هسور 66 و ممتحنه هسور

و برآماده فعل و قول طريق از وطن از دفاع وجوب اثبات درصددهمچنين نويسنده

از دفااع راه در ماال و جان کردن فدااو است. پرداخته ،آن شبهات بهبحث نيز آخر در

حقاوقي ،او باراي و کارده معرفي شهيد را وطن راه در هشد کشته و دانسته زم را وطن

است.گشته قائل

السلفية العقيدة نشر في سعود بن محمد بن عبدالعزيز االمام جهود

قدح عبدالرحمان بن محمود دکتر)

در ،عمال و قول در سلفروش مروج ،«عبدالعزيز» است معتقد نويسنده اين مقاله،


عملکارد ناه و دارد حجيات ،سالف مسال ناه ،ماا نظار بهالبته است. بوده نعربستا

ناه ،اوواقعي عملکرد به نظر با ،ادعا اين واست بوده ،سلف مسل اسا بر عبدالعزيز

شود. يم آشکار و معلوم ،گويند يم درباري علماي که گونه آن

السلفية بالعقيدة عبدالعزيز بن سعود الملک عناية


است. وارد نيز مقاله اين بر ،سابق نقد همانگفتني است

السلف بعقيدة فهد الملک الشريفين الحرمين خادم عناية


است. وارد نيز مقاله اين بر ،سابق نقد همان

منه السعودية العربية المملکة وموقف االرهاب

البدر ناصر بن بدر دکتر)

دولات و اسات مخاالف ،خشاونت و يارور ،ارهااب با اسالم است معتقدنويسنده

در درناگ کماي باا ولاي .باشاند يم مخالف آن با نيز عربستان وهابي فقهاي و سعودي

؛اناد مخالف شانخود مخالفان خشونت و يرور ،ارهاب با آنانگيريم رفتارشان، نتيجه مي

و عاراق کشاور چگوناه ،کنايم يم مشاهدهرو نيازا خشونت. و يرور ،ارهاب اصل با نه

اند. يدهکش خون و آيش به را سوريه

السلفية الدعوة خدمة في السعودية العربية المملکة جهود

السلفي النابلسي حافظ محمد دکتر)

خادمت در ،ساعود آل يهاا دولت که است مطلب نيا اثبات درصددنويسنده مقاله،

باا ،ادعاا ايان کاه درحاالي ؛اناد کرده ، اجراعربستان کشور در را آن و بوده سلفيه منهج

است. ناسازگار ،عربستان در موجود هاي يتواقع


السلفية عند القضائية األحکام مصادر

الخضير محمد بن عبداهلل بن يوسف دکتر)

يال قب ازاسات؛ کارده اشاره ها يسلف قضايي احکام مصادرنويسنده در اين مقاله، به

خفي. و جلي قيا سکويي، و صريح اجماع نبوي، سنت کريم، نقرآ

الوطني االنتماء تعزيز في السلفي المنهج اثر

الشايع عبدالعزيز بن محمد دکتر)

وطناي وحدت بر ،سعودي هاي يسلف محافظت اثبات درصددنويسنده در اين مقاله،

بااا کااه يياادعاهاا ؛اساات فکااري انحااراف از وطاان حماياات و آن در امنياات ايجاااد و

باشد. يم ناسازگار ،عربستان در موجود هاي يتواقع

تطبيقا و ةنشأ السلفي والمنهج السعودية الدولة

الشهري مفرح بن مشرف بن علي)

و سالفي مانهج يااري براساا ،ساعودي دولات يأساي که است مدعينويسنده

جامعاه در آن اجاراي درصادد نيز، دولت اين و است منهج اين بر ،آنحاکمان استمرار

؛ زيارا اسات نظار درخور ،آن از سعودي دولتياري و منهج اين حجيت. البته باشد يم

باشد. يم ناسازگار ،عربستان در موجود هاي يتواقع با ،ادعاها اين

تطبيقا و نشأته السلفي المنهج و السعودية الدولة

لوبانغا صالح ضياد دکتر)

است. قبل همقال موضوعات همانند ،مقاله اين موضوعات

السعودية بالدولة صلتها و عبدالوهاب بن محمد الشيخ دعوة حقيقة

المقبل يوسف بنت

از و داشاته سالفي منهج به دعوت ،عبدالوهاب بن محمد است مدعي ،مقاله صاحب


باوده دعاوت ايان مجاري نياز سعود آل و کرده استفاده باره اين درهايي روش و وسايل

است. بحث و نظر مسائل، اين يمام در بته به نظر ما،. الاست

الوطني االنتماء في السلفي المنهج اثر

اباحسين سعد بن عبداهلل)

سالفي روش ضوابط و خود وطن به مسلمان انتساب حکم به ،مقاله اين درنويسنده

است. پرداخته ،خود نزد آن شرعي مفهوم به ،انتساب اين براي

وتطبيقا نشأة السلفي المنهج و السعودية الدولة

العتيبي طامي علي بن بدر)

محماد دعاوت اريبا و سلفيهاي روش ويژگي از برخي به ،مقاله اين درنويسنده

خاود اعتقااد باه ،مانهج ايان باه عربستان حکام التزام و سلف منهج به عبدالوهاب بنا

باشد. يم اسا يب و پوچ همگيبه نظر ما، که ييادعاها است؛ پرداخته

الغرب في االسالمية الجاليات علي السعودية العربية المملکة لعلماء السلفي الخطاب اثر

الترکماني عبدالحق)

و علماي هااي يات فعال ياأثير و عربساتان علمااي خادمات يبياين درصددنويسنده

است. غرب در اسالمي جوامع بر ،آنان يها خطابه

نقد

و اخاتالف ايجاد در ، ينهاغرب در اسالمي جوامع بر عربستان علماي يها خطابه !آري

است. ، اثر گذاشتهخشونت و يروريسم پرورش و اسالمي مذاهب و مسلمانان بينيفرقه

عمال و علما السلفي للمنهج السعودية الدولة تطبيق

الجهني الصامل محمد بن محمد بن عبداهلل دکتر)

اجاراي درصادد عمل و علم مقام در سعودي دولت است مدعينويسنده اين مقاله،


هااي يات واقع باا ؛ زيارا است نقد ، درخورادعا اين که است بوده جامعه در سلف روش

مشاروعيت ،منهجاي چناين گويد کاه مي کسي چهاز سويي، ندارد. سازگاري ،خارجي

است. اسالمي امت براي الگو و رددا

السلفية ةالدعو خدمة في االسالمية سعود بن محمد االمام جامعة جهود

الصغير عبدالعزيز نافل بن فهد)

هکنگار و عبادالوهاب بان محماد ههفتا بزرگداشات باين اريباا بهنويسنده اين مقاله،

گوياد ساپ نويسانده ماي است. نموده معرفي ،سلف منهج احياگر را او و پرداخته «سلفيه»

کرد. استفاده ،جديد اعالم وسايل از ،آن حقيقت بيان و سلفيه دعوت انتشار براي بايد

بةالمنهج السةعودية العربيةة المملکةة في والثانوية المتوسطة مرحلتي في الفقه مقرر صلة

السلفي

السماعيل احمد بن محمد بن عبدالکريم دکتر)

اسات. کارده اساتد ل ،سالف روش به ،فقه يقرير اهميت به ،مقاله اين در نويسنده

قبيل ازاست؛ کرده رهاشا ،منهج اين امتيازات برخي از بههمچنين

است. منهج هر مدعاي اين . البتهبدعت از دوري ا

نيست. ما قبول مورد ،آن مطلق طور به. البته اين ويژگي، مسلمانان امر واليانا پيروي از

البتاه ايان .داناد يما غلو اسباب ينبارزير ازرا دوري از منهج سلف گاه نويسنده، آن

خطرنااک شادت باه را يکفير همسئلهمچنين نويسنده، است. منهج صاحبان يمامادعاي

ندارد. سازگاري ،سلفيان و وهابيان خارجي واقعيات با . اما اين ادعاي آنان،داند يم

السلفي بالمنهج وصلتها العلمية المعاهد في الشرعية المقررات

شاهين محمد شاهين عادل دکتر)

اساا بر، سعودي علمي ر مدا در شرعيهاي دستورکه يمام است مدعينويسنده


در موجاود هاي يتواقع با و ادعاست صرفاست. البته اين سخن نيز صالح سلف منهج

،مطلاق طاور باه ،سلف منهجگويد که مي کسي چه. از سويي، ندارد سازگاري ،عربستان

است. حجت همگان بر

اعليه والرد السعودية العربية المملکة في السلفي المنهج تطبيق حول شبهات

العقيل عبدالوهاب محمد دکتر)

قبيل از دهد؛ شبهايي ، پاسخ ميسلف منهجنويسنده در اين مقاله، به شبهايي درباره

يکفير؛ به سلفي منهج ربطا

يندروي؛ و غلو به سلفي منهج ربط ا

ها؛ يسلف به کنوني حواد انتساب ا

زن؛ به سلفي منهج ظلم ا

يگران.د طرد به سلفي منهج ايهام ا

ولياست، برآمده شبهات اين از پاسخگويي و سلف منهج از دفاع درصدد گرچه او

شابهات ،هاا يات واقع ايان زيارا نادارد؛ سازگاري ،ها يسلف هاي يتواقع با او يها پاسخ

نمايد. يم ثابت را شده مطرح

الجديد العالمي والنظام السلفي المنهج

الشيخ آل محمد بن عبداهلل بن عبدالمل بن هشام دکتر)

است کرده اشاره موضوع چند به ،مقاله اين درنويسنده

آن؛ امتيازات و سلفي منهج يعريفا

آن؛ مفاسد و جهاني جديد نظام يعريف ا

جهاني؛ جديد يها نظام با سلفي منهج بين اي يسهمقا ا

سلفي؛ منهج به جديد جهاني نظام صدمات ا


غربي؛ يمدن با اسالمي يمدن بين گوو گفت ا

غرب. يمدن با يعامل براي سلفي منهج وسايل ا

للمرأة السلفية ظلم دعوي

السيف سعد بن ابراهيم)

کناد را نقد مي غرب فرهنگ در زن و مرد بين مساوات مفهوم ،مقاله اين درنويسنده

زن حقوق به مربو شبهات بهگاه نمايد. آن يبيين مي را اسالم منظر از واقعي مساواتو

قبيل از شبهايي؛ است داده پاسخ آنها زا و پرداخته

زن؛ براي مرد بودن مقي ا

مرد؛ دست به زن طالقا

مرد؛ به نسبت زن گواهي ارزش نقصان ا

زن؛ ار حق نقصان ا

زوجات. يعدد بودن ظلم ا

کتابشناسي

سلفيتدرباره سنت اهل هاي کتاب از برخي معرفي

،القاديمي ناواف .1

ص.128 م،2009 العربي، الثقافي المركز )مغرب دارالبيضاء

آن نيوع و كراسيي ودم و سيهفل تعريف به چكتا اي درنويس ده كتا : هخالص

برابيير در كييه افييرادي و يييانگرا اسييالم توسييط كراسيييودم نظييام نقييد كلفليي چدو

و خلييالي دموكراسييي بييل تمللييز و انييد هگرفتيي قييرار عربييي عييالم در دموكراسييي

اس . پرداخته چواقعي دموكراسي

دارالمنهااج، قااهره عبادالکريم، آل برج بن عبدالسالم .2

ص.83 م،2012 ا ق. ه1344

كيه اس سهفي دعو، براي اصولي مدعي چكتا اي در نويس ده كتا : هخالص

از ؛ك يد ادعا خود براي را اصولي گ ل اس ممک چدعوتي هر و اس ادع مجرد

اسيالمچ عهميي تطشليق بير ديرص ديي چ در تفقه و شرعي عهم طهب به اهتمام قشلل:

سي بيه اهتميام سيهفچ هعقلد به اهتمام بصلر،چ با متعال خداوند سوي به دعو،

سي چ اهيل عهمياي بيا ت گات ي ارتشياط آنچ بيه دعو، و عمل بر درص و نشوي

اجماع و س و قرآن مفاهلم به التزام اسالميچ ي سر يها گروه و ادزا از دوري

. و... آنان از مردم كردن دور و بدع اهل ترک ام چ سهف


4.

المكتاب بياروت ،عاك ال ناعبادالرحم خالاد

ص.472 م،1995 ا ق. ه1315 اإلسالمي،

رسياني يياري عمهييچ و اعتقادي مفاهلم اصالح در تلمله اب نق كهي: موضوعا،

اسيالمي فره ي در آن اثير و سهفي هتلمل اب روشچ صال سهف م ه تلمه به اب

. و...

كويات ، الخماي ناعبادالرحم بان محماد .3

ص.344 م،1999 ا ق. ه1320 دارإيالف،

اس . پرداخته چسهف رهشران عقايد به چكتا اي درنويس ده كتا : هخالص

5.

.لدج 5 م،2005 ا ق. ه1326

تودليدچ مسيائل ايمانچ )دقلق ايمان مسائل در سهفم ه آثار كهي: موضوعا،

و خالفي و صيحابه هدربيار سيهف از هرسيلد اقيوال چقلامي روز به ايمان و قدر

. و... امام

6.

.ص104 م،1995 ا ق. ه1316 ،

نجيومچ عهيم توسعه سهف در انکار كريمچ قرآن م ظر از نافع عهم كهي: موضوعا،

. و... سهف جايگاه فقهچ در سهف كالم

دماام ،البريكاان عباداهلل بن محمد بن اهيمبر

ص351 ا ق. ه1318 ،يالجوز ابن دار ي سعود )عربستان

عقليدهچ عهمياي اصيطالح و نشيوي س و قرآن و لغ در سهف كهي: موضوعا،

067 /کتابشناسی

ب ياي سيهفچ مههب اثشا، سهفچ مههب هدربار مردم نظر سهفچ مهاهب پلداي

در سيهف روش سيهفچ مههب ضوابط سالم چ و دکم و عهم بر سهف مههب

تصي لفچ و تيأللف در سيهف روش عقليدهچ از دفياع در سهف روش عقلدهچ تقرير

سهفي. روش امتلازا،

8. ،

ص.235 م،2000

پرداخته ايمان متعهقا، و كفر چايمان هدربار سهف عقايد به نويس ده كتا : هخالص

اس .

9. 4002

م،2009 ، مركاز بياروت ،أبواللاوز عبدالحكيم

ص.364

سيهفلهچ مؤسس مصادر سهفلهچ اعتقادي اسهو سهفلهچ ايدئولوژي كهي: موضوعا،

و امتيداد )پليداي چ ميراك در سهفي يها درك سهفلهچ بودن اجتماعي درك

سهفي. هايدرك سهوک سلاس چ و سهفله جغرافلايي چ توزيع

دار )عربساتان دماام ،الطياار ناصار بن أحمد .10

ص.945 م،2012 ا ق. ه1344 ،يالجوز ابن

هردربيا سيهف موقف قرآنچ خهق به معتقدان هدربار سهف موقف :يكه موضوعا،

خيداچ عهيو و اسيتوا قيدرچ هدربار سهف موقف آنچ ل خصوص و لق دق و يمانا

بيا سيهف موقيف صيحابهچ فسقچ و بدع به دادن نسش و لرتکف با صفا،چ با

يي ع ا قيرآنچ بيا سيهف دال سهفچ عشاد، سهفچ اطفال سهفچ زنان امورچ لانوال

و يضيرور اجيا، د بيا سيهف موقف هاچفت ه با سهف برخورد هنحو قهبچ به سهف

دال يگانچهمسا و فرزندان به سهف ي ع ا زنانچ با تعامل در سهف موقف يچكمال

و هيا نعمي بيا سيهف دال مر چ ه گام سهف دال لدنچآشام و خوردن در سهف


اخه و هاص رخ باهدر سهف موقف افکارچ و ها خاطره به سهف ي ع ا م عمچ شکر

.آنها به

بان عبادالعزيز بان أحماد .11

ص.383 م،1999 ا ق. ه1320 الكتب، عالم دار رياض ،الحصين عبداهلل

هعقليد بيه دعيو، در عشيدالوها ب محمد روش از ييها نمونه كهي: موضوعا،

بي محميد دعيو، تيأثلر عشيدالوها چ بي محميد دعيو، هدربيار شيشها، سهفلهچ

تونس للشيچ الجزايرچ مغر چ مصرچ يم چ عراقچ )شامچ اسالمي عالم در عشدالوها

. و... سودان و

عباداهلل بان فتحاي .12

.ص208 م،2014 ا ق. ه1343 الجوزي، ابن دار رياض ،الموصلي

مقيدما، اصيطالحچ و لغ در سهفله عشاسيچ دول پديده سهفله كهي: موضوعا،

سهفله. دعو، به انتسا در شرعي ضوابط سهفلهچ دعو، اكتسا در عهمي

م،2009 السااقي، دار بياروت ،إباراهيم فاااد .14

ص.411

اييدئولوژي وهابلي چ از قشيل نجيد اوضياع چاسي لس و وهابلي كهيي: موضوعا،

و سيهفل بيل مواجهيه سيعوديچ وهابلي توافيق آثيار سلاسي چ و )دي وهابل

بيل سيهفل سيهفيچ خطيا نقيد جهاديچ سهفي خار چ در سهفله همعارض دول چ

اسالمي. امار، تخلل جهاديچ عقل به نظري مجتمعچ و سهطه

عباداهلل .13

.ص110 م،2014 ، بيروت، البريدي،

شيلعه عهمياي بل تکفلري افراطي افراد وجود اثشا، درصددنويس ده كتا : هخالص

درصيدد و دانسيته نجيس و كيرده تکفلير را يکيديگر كيه اسي س اهل عهماي و

.اند مههب دو اي پلروان بل برخورد شد، و ع ف و تعصب كردن دار شهير


علاي بان حسان .15

.159ص م،2007 ا ق. ه1328 الميزان، دار بيروت ،السقاف

سهفيچ وهابلان افکار هم اقش وهابل چ و سهفل يها شهير و تاريخ كهي: موضوعا،

بيا م اقشيه و گيو و گف قطعوهابلان سهفي براي يها راه يچوهاب هسهفل انتشار طرق

ع اصير يتير مهيم از عمهيي و يفکير ارها يچوهاب هسهفل عادا، خودچ معارضان

سهفي. وهابي يها گروه از برخي اسامي سهفيچ وهابلان نزد دعو،

دارالقلام، کويات ،عثماان فتحاي محماد .16

ص.150 م،1994 ا ق. ه1313

رجيوع عصيرچ هير بيا سيهفله دعيو، موافقي چهيا يسهف دقلق كهي: موضوعا،

به سيهفلهچ عشدالوها ب محمد دعو، رسال چ عصر در سهف هداي به ها يسهف

متفکران و دي عهماي بر سهفله دعو، تأثلر معاصرچ مسهمان در سهفله دعو، تأثلر

بير سيهفله دعيو، تأثلر معاصرچ اسالمي يها درك بر سهفله دعو، تأثلر اسالميچ

اسالمي. يها گروه

للنشار إشابيليا دار رياض ،يالزنيد زيد بن ناعبدالرحم .17

ص.654 م،1998 ا ق. ه1318 والتوزيع،

غربيچ فکر در سهفله اسالميچ تراث در سهفله سهفلهچ لغوي مع اي كهي: موضوعا،

ناجليهچ هفرقي ديديث و سيهفله سيهفلهچ مقوما، معاصرچ عربي فکر در سهفله مفهوم

بيل ابيداع تهيادچ اج و سيهفله عقالنلي چ از سيهفي موقيف ميههبچ ييا مي ه سهفله

و سيهفله سيهفلهچ نيزد عهيم اصول عهميچ هقضل از سهفله موقف سهفل چ و عقالنل

سيهفيچ نگياه در انسيانل تميدنچ و پلشيرف هقضيل از سهفي موقف عهميچ ملراث

. و... سهفي نگاه در انسانل ع اصر

م،1993 والنشار، المعاارف دار ياون ) هسوس ،هعمار محمد .18

ص.55


بيا سيهفله روش مخالفي نصوصييچ روش سيهفلهچ هاولل تعهلما، كهي: موضوعا،

ديرام و ديالل مصيدر ت ها نصوص سششل چ و عقل و ذوق و تأويل و قلا( و رأي

. و...

،الباوطي رمضاان سعيد محمد .19

ص.270 م،1988 ا ق. ه1308 دارالفكر، دمشق

و سيهف از پليروي بيل فيرق اصيطالحچ و لغي در سهف مع اي كهي: وعا،موض

از ناشيي آفيا، سيهفل چ ميههب اختيراع بودن بدع سهفلهچ نام به مههشي اختراع

. و... سهفله مههب بدع

محماد و القصااب كامال محمد .20

ق . ه1324 ،هالتوثيقيا للدراساات المقاد تبيا مركز فلسطين) نابل ،القسام عزالدين

ص.441 م،2002 ا

گرفتيه صيور، ج اييا، و فهسطل هقضل به چكتا اي درنويس ده كتا : هخالص

انتحياري عمهليا، و فهسيطل هدربار ها يسعود و ها يسهف اقداما، و رأي و آن در

اس . پرداخته چ لفهسط در

صاالح بان أحمد .21

ص.491 م،2005 ا ق. ه1326 مالك، اإلمام دار أبوظبي ،الزهراني

نامخالفي و سيهف بل خال اصل سهفچ الفاظ در شرعي ايمان كهي: موضوعا،

در اتفياق و سيهف عشيارا، اخيتال ايميانچ دقلق در سهف بلان ايمانچ در آنان

و وعيد نصيوص در سيهف مي ه خيوار چ ميههب و سيهف مههب بل فرق چامع

فرق سهفچ نظر در ايمان استث ا ايمانچ نقصان و زياده همسئه در سهف اقوال وعلدچ

رد ايميانچ همسيئه در جهمليه نميودن تکفلير سيهف و سهفچ نزد ايمان و اسالم بل

ايمان. كمال در جواردي عمل تأثلر در سهف اجماع معتزلهچ و خوار بر سهف


المعااارف، مصاار) هسااكندريا ،الطااالبي جمعااي عمااار و النشااار سااامي علااي

ص.610 م،1971 ا ق. ه1491

از «الجهميمة و الزنادقمة عهيي اليرد » يهيا كتيا جيامع چكتيا ايي كتا : هخالص

و الهفي فيي االخيتال » كتيا چريبخا «العشاد افعال خهق» كتا چد شل ب ادمد

علمي المرد » كتيا و قتلشيه بي مسيهم بي عشيداهلل از «المشمبهة و الجهمية عهي الرد

اس . سهفله قدماي از چدارمي دلابوسع «الجهمية

،علاي بان آل البوطاامي حجر بن أحمد

.لدج2 م،1993 ا ق. ه1315 ، والشاون األوقاف )قطر هحدو

. و... معاد چ9پلامشر نشو، چ9پلامشر عصم تودلدچ اقسام كهي: موضوعا،

العربااي، الكتاااب دار بيااروت ،زمرلااي أحمااد ازفااو .23

ص.428 م،1995 ا ق. ه1315

چثيوري سيفلان چد شيل بي ادميد عقاييد چكتيا ايي درنويسي ده كتا : هخالص

اس .را بررسي كرده قدامه اب و قلرواني زيد ابي اب چالمقدسي عشدالغ ي چملديد

الکاياب دار بياروت الکاردي، عاامر .25

ص.197 م،2003 ا ق. ه1325 العربي،

از بخاري داشت دهر بر مقد(چ جهادعهله يهودي سهفي كمك كهي: موضوعا،

در هيا صهلونلس وجود تثشل در وهابل نق سهفل چ تعريف چسهفل ادعاهاي

فهسطل .

ريااض ،الصابوني ناعبدالرحم بن إسماعيل .26

ص.492 م،1998 ا ق. ه1319 ،

بيه ايميان بيدع چ تيرک و سي از پليروي تعاليچ باري صفا، كهي: موضوعا،

. ..و. اربعه خهفاي شفاع چ بعث چ

،السايلي عبدالعزيز سيد .27


ص.356 م،1995 ا ق. ه1315 والتوزيع، والنشر للطبع المنار دار هقاهر

و قضيا و ايميان اركيان و تودليد در سهف هعقلد سهفچ تعريف كهي: موضوعا،

و متشيابه و محکيم و مجياز و دقلق و تأويل و رؤي و خدا كالم و قرآن و قدر

روش بير اعتمياد تأوييلچ طيرد عقيلچ بير شرع )تقديم سهفي م ه اصول ويضچفت

عقاييد تلمليهچ اب سهفي روش د شلچ اب روش د شلچ اب عقايد استدالل چ در قرآن

ادميد بيل تطشليق در مقارنه تلملهچ اب و د شل ب ادمد روش بل مقارنه تلملهچ اب

. و... تلمله ب ا و د شل ب ا

بن عبداهلل .28

ص.375 م،1995 ا ق. ه1316 مالك، اإلمام دار رياض ،الجديع يوسف

سيهف اعتقاد شرح صفا،چ اثشا، در سهف هعقلد كالمچ دقلق كهي: موضوعا،

. و... متعال خداوند كالم در

الحساين بان عمار بان الطياب .29

ص.182 م،1999 حزم، ابن دار بيروت ،الجكني

بحيث در سهف روش اصطالحچ و لغ در سهفله و سهف تعريف كهي: موضوعا،

. و... ها يسهف هعقلد كالمچ عهم در شدن وارد در سهف موقف چدهلعق از

،العماري صاديق بان رمزي بن ومي

ص566 م،1988 ا ق. ه1308 والتوزيع، للنشر النفائ دار اردن) عمان

گ اهيانچ ديي چ تودلدچ اسالمچ ايمانچ دقلق از بحث به كتا اي كتا : هخالص

اس . پرداخته سهف ديدگاه از چو... بدع نفاقچ شرکچ كفرچ

اردن) عماان ،الجاابري حساين علاي .41

ص.558 م،2008 ا ق. ه1328 دارمجد وي،

و لغيي در سييهفله تعريييف آسييمانيچ اديييان و شييرايع در سييهفله كهييي: موضييوعا،

عام سهفي فکر مهاهبچ پلداي تا اسالمي دعو، شروع از سهفي هانديش اصطالحچ


در م طقيي و فهسفي ثلرتأ از سهفي فکر نظر آنچ پس از و مهاهب پلداي عصر در

سيهفي فکير تشيريعچ آزادي هدربيار اسالمي سهفي فکر نظر اسالميچ تشريع و كالم

. و... هجري گهاردهم قرن در امامي دوازده سهفي فکر شلعهچ نزد

مصار ) هاسكندري ،حلمي يمصطف

ص.262 م،1996 ا ق. ه1316 والنشر، للطبع دار

عقاييد انحيرا صيحابهچ و 9پليامشر عصير در اسيالمي هعقليد كهيي: موضوعا،

عقيلچ بير شيرع )تقيديم اسالمي فکر در سهفي م ه قواعد سهفچ عقايد از ها فرقه

عصير در سيهفله مفهيوم قرآنيي چ بيراهل و آييا، بيه استدالل كالميچ تأويل طرد

جديد.

والخادمات للنشر مركز هقاهر ،منتصر خالد .44

ص.490 م،2012 والمعلومات،

ازهيريچ و سيهفي بيل ييگوهيا و گفي شيهرونديچ و هيا يسيهف كهي: موضوعا،

. و... كراسيودم بارهدر سهفله اقوال چاز آتاتورک سهفي يكستودن

دارأهال اردن) عماان ،الهاللاي عياد بن سليم .43

ص.107 م،1999 الحديث،

هشيشه از پاسيخ زميانچ و اصيطالح و لغ لحاظ به سهفله و سهف كهي: موضوعا،

اهيل غربيا چ م صيورهچ هيفي طا و ناجليه هفرقي و سيهفله سهفلهچ به تسمله بودن بدع

بيل فيرق سيهفلهچ و جماع و س اهل بل نسش جماع چ و س اهل دديثچ

و فهيم بيه صيحابه ادتجيا سيهفيچ وشر فقط گرا خهفچ مههب و سهف مههب

. سهف... روش

طنطاا ،ساليم عبدالمنعم عمرو .45

ص.282 يا، بي الضياء، مصر)

ادتجيا چگيروه ييا اس روش سهفله اصطالحچ و لغ در سهفله كهي: موضوعا،


هدربيار الشياني موقف محدثچ فقله لشانيا الشانيچ نشودن ظاهري سهفچ آثار به الشاني

دکيم صفا،چ اثشا، در سهفله هقاعد عقايدچ در بدع و ادکام در بدع بدع چ

و قيرآن بهپايش دي ) سهفله دعو، اصول كمالچ يا صح شرط اعمال نمازچ تارک

و تحيز طيرد تربلي چ و تصيفله نيافعچ عهيم طهب تودلدچ چو پلروي از آنها س

مههشل .

ناعبدالرحم بن محمد بن صالح

ص741 م،2009 ا ق. ه1340 والتوزيع، للنشر دارالصميعي رياض ،الشيخ آل

فقيه همدرس نجدچ در سهفي دعو، عهماي سهفيچ دعو، تعريف كهي: موضوعا،

خالف.م با برخورد و پلروي در دعو، رهشران روش تلملهچ اب فقه د شهيچ

بن مفرح .47

ص.680 م،2004 ا ق. ه1324 والتوزيع، للنشر رياض ،القوسي سليمان

اسيالميچ ك يوني عصير در مختهيف دييدگاه سهفچ م ه سهفچ كهي: موضوعا،

ديييدگاه عقالنيييچ ديييدگاه ه اقشييم ماتريديييه چ اشيياعرهچ )معتزلييهچ عقالنييي ديييدگاه

عشيداهلل ترابييچ دسي » همچيون افرادي از اسالمي ك وني عصر در روش فکرمآبانه

العيوا سهلم محمد محرمچ رضا محمد الجابريچ عابد محمد الغ وشيچ راشد عاليهيچ

يافيراد از غربيزده دييدگاه دييدگاهچ ايي پلروان هم اقش چ«ابوالمجد كمال ادمد و

فوده فر زكرياچ فؤاد جعلطچ هشام ارگونچ محمود محمودچ لبنج زكي» همچون

همچيون افيرادي از ماركسلستي ديدگاه ديدگاهچ اي پلروان هم اقش چ«امل ادمد و

چ«اسيماعلل محميود عرويچ عشداهلل العالمچ امل محمود تلزي يچ طلب مروهچ دسل »

ديدگاه. اي پلروان هم اقش

للنشار طاوي لنادن ،السامهوري رائاد .48

ص.556 م،2010 واإلعالم،

نظير آنيانچ بيا تعاميل هنحيو و رمسيهمانان لغ هدربيار تلمليه اب نظر كهي: موضوعا،


بيا تعاميل هنحيو معيل چ و مطهيق تکفلير مخيالفچ مسيهمان بيرادر هدربيار تلمليه اب

غلرعير چ هدربار تلمله اب ديدگاه زنچ هدربار تلمله اب ديدگاه متأولچ گهار بدع

فطيري تودلدچ هدربار تلمله اب م ه قواعد طشلع چ عهماي هدربار تلمله اب ديدگاه

تلمليهچ اب فکر در قدر دج چ هاقام در قرآني نصوص به اكتفا خداچ ش اخ بودن

بير رد در تلمليه ابي راهشيرد نچامتکهمي بير رد وجوه نقلچ و عقل بل تعارض دکم

تعزيز . و دعم و خصم دال تش لع لغويچ ادتجا عقهيچ )ادتجا نامتکهم

بان عباداهلل بن محمد .49

جلد.2 م،2001 ا ق. ه1322 ،التوزيع و للنشر دارالمسلم رياض ي،الوهيب يعل

نيزد تکفلر انعمو و ضوابط جماع چ و س اهل استعمالسهف و كهي: موضوعا،

آن. موانع و تکفلر ضوابط ايمانچ اعتقادي نواقض و س اهل

عبدالحمياد بان علاي بان حسان بان علي

ص121 التوزيع، و للنشر مسلم دارا مام مدينه، األثري، الحلبي

عهي سهفل چ تاريخ سهفلهچ دقلق سهفل چ بودن اصهي دعو، كهي: موضوعا،

ارهيا چ و سيهفل سلاس چ و سهفل سهفل چ روش بودن يکي سهفل چ به دعو،

. و... سهفل مظهومل

سلفيان و سلفيت

Documents

Transcript of سلفيان و سلفيت