BEÄNH VIEÂM GAN Cungthu.org/books/06_chuong4_viemganc.pdf · Chöông 4: BEÄNH VIEÂM GAN C -...

Chöông 4

BEÄNH VIEÂM GAN C

VAØI YEÁU TOÁ & QUAN ÑIEÅM CHÍNH

- Khoaûng 2% daân chuùng toaøn caàu ñang bò vieâm gan C.

- Vi khuaån vieâm gan C laø nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây ra vieâm gan kinh nieân taïi Hoa Kyø.

- Khoaûng 80% beänh nhaân khi bò laây beänh vieâm gan C seõ trôû thaønh kinh nieân. Trong soá naøy, khoaûng 20 – 30% seõ bò chai gan vaø ung thö gan.

- Treân nöôùc Myõ, vôùi hôn 4 trieäu ngöôøi ñang bò vieâm gan C kinh nieân, seõ coù töø 8 ñeán 10 ngaøn ngöôøi lìa traàn moãi naêm vì caên beänh naøy.

- 1 trong 20 ñeán 40 ngöôøi Vieät Nam ñaõ vaø ñang bò beänh vieâm gan C kinh nieân.

- Ña soá beänh nhaân vieâm gan C caáp tính vaø kinh nieân ñeàu khoâng coù trieäu chöùng gì ñaùng keå.

- Beänh laây qua maùu vaø vaán ñeà sinh lyù, khoâng laây qua thöùc aên vaø nöôùc uoáng. Nhöõng ngöôøi coù nguy cô deã bò vieâm gan C nhaát, laø beänh nhaân ñaõ ñöôïc nhaän maùu tröôùc naêm 1992.

- Tuøy theo kieåu gene (genotype) cuûa vi khuaån vieâm gan C, gaàn 90% beänh nhaân vieâm gan C kinh nieân seõ ñöôïc chöõa heát beänh, neáu ñöôïc khaùm phaù vaø chöõa trò kòp thôøi.

- Cho tôùi nay vaãn chöa coù thuoác chích ngöøa beänh vieâm gan C.

Chöông 4: BEÄNH VIEÂM GAN C

- CHRISTOPHER XUAÂN-DÖÔNG BUØI, MD -

104

Vi khuaån vieâm gan C laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân quan troïng nhaát ñöa ñeán beänh vieâm gan kinh nieân taïi Hoa Kyø vaø treân toaøn theá giôùi. Ngöôøi ta öôùc ñoaùn töø 1 ñeán 2% toång soá daân chuùng toaøn caàu, nghóa laø khoaûng 100 trieäu ngöôøi ñang bò vieâm gan C. Vôùi tyû leä 1.9%, nöôùc Myõ coù khoaûng 4 trieäu beänh nhaân vieâm gan C. Trong ñoù seõ coù töø 8 ñeán 10 ngaøn ngöôøi thieät maïng moãi naêm. NGUOÀN GOÁC CUÛA VI KHUAÅN VIEÂM GAN C

Vi khuaån vieâm gan C laø moät loaïi vi khuaån RNA kyø laï vôùi khaû naêng thay ñoåi ñaëc tính di truyeàn moät caùch nhanh choùng vaø deã daøng. Tuy ñaõ lan traøn khaép nôi treân theá giôùi töø hôn hai ngaøn naêm qua, maõi tôùi nhöõng naêm 1990, ngöôøi ta môùi khaùm phaù ra söï hieän dieän cuûa vi khuaån naøy.

Tuy nhöõng côn “dòch vaøng da” laây töø thöùc aên vaø nöôùc uoáng ñaõ ñöôïc moâ taû töø nhieàu naêm tröôùc Chuùa Giaùng Sinh, nhöng maõi ñeán cuoái theá kyû thöù 19, ngöôøi ta môùi baét ñaàu hoà nghi laø beänh vieâm gan cuõng coù theå laây qua maùu vaø kim chích. Roài hôn 3 phaàn tö theá kyû troâi qua, vôùi phaùt minh cuûa moät soá phöông thöùc thöû nghieäm maùu, ngöôøi ta baét ñaàu nhaän dieän ñöôïc moät loaïi vi khuaån vieâm gan môùi. Qua söï khaùm phaù naøy, hoï tin raèng coù 2 loaïi vi khuaån gaây ra beänh vieâm gan. Moät loaïi laây qua thöùc aên; ñoù laø vi khuaån vieâm gan A. Moät loaïi laây qua maùu; ñoù laø vi khuaån vieâm gan B. Nhöng chæ sau moät thôøi gian ngaén, ngöôøi ta nhaän thaáy ñieàu naøy khoâng hoaøn toaøn ñuùng, vì ña soá beänh nhaân vieâm gan khoâng phaûi do vi khuaån vieâm gan A hoaëc B gaây ra. Vì theá danh töø “non-A,


- SOÁNG VÔÙI BEÄNH VIEÂM GAN LIVING WITH HEPATITIS -

105

non-B hepatitis” ra ñôøi vaøo ñaàu naêm 1974, ñeå dieãn taû nhöõng tröôøng hôïp naøy. Sau hôn moät phaàn tö theá kyû, vôùi kyõ thuaät nghieân cöùu caùc phaân töû cöïc kyø nhoû beù (molecular biologic techniques), caùc khoa hoïc gia ñaõ khaùm phaù theâm moät vi khuaån vieâm gan thöù ba. Ñoù laø vi khuaån vieâm gan C. Trong voøng moät thôøi gian ngaén, hoï ñaõ phaùt hoïa ñöôïc cô caáu vaø hình thuø cuûa vi khuaån vieâm gan naøy moät caùch chi tieát vôùi töøng chaát hoùa hoïc xeáp doïc theo thöù töï treân “chuoãi” nhieãm theå RNA. Khaùm phaù naøy laø moät ñieåm son lòch söû, daãn ñaàu cho haøng loaït nhöõng khaùm phaù quan troïng keá tieáp trong vieäc chöõa trò beänh vieâm gan C. Song song vôùi nhöõng cuoäc nghieân cöùu coâng phu vaø tiû miû veà nhöõng beänh nhieãm truøng khaùc, nhaát laø beänh AIDS, söï hieåu bieát veà vi khuaån vieâm gan C vaø caùch thöùc chöõa beänh tieáp tuïc taêng tröôûng moät caùch raát khaû quan.

Hình Soá 4-1: Teá baøo gan ñang bò “taán coâng” bôûi vi khuaån vieâm gan C (VKVG-C), trong khi baïch huyeát caàu ñang “phaûn coâng”



106

ÑAËC TÍNH CUÛA VI KHUAÅN VIEÂM GAN C Vi khuaån vieâm gan C cöïc kyø nhoû beù, vôùi ñöôøng kính laø 50 nm, neân phaûi nhìn döôùi kính hieån vi ñieän töû môùi thaáy ñöôïc. Vi khuaån ñöôïc baûo veä bôûi moät lôùp voû kieân coá, neân phaûi naáu soâi leân 100 ñoä C trong voøng 5 phuùt môùi coù theå tieâu dieät ñöôïc chuùng. Khi xaâm nhaäp vaøo cô theå, vi khuaån vieâm gan C coù khuynh höôùng taøn phaù vaø tieâu huûy gan cuûa chuùng ta moät caùch töông ñoái chaäm chaïp nhöng chaéc chaén, ñöa tôùi vieâm gan (inflammation, hepatitis), xô gan (liver fibrosis), chai gan (liver cirrhosis) vaø ung thö gan (liver cancer).

Trong luùc taêng tröôûng, chuùng coù khaû naêng thay ñoåi ñaëc tính di truyeàn RNA cuûa mình, “hoùa trang” vaø “bieán daïng” thaønh nhieàu “hình thuø” khaùc nhau. Khaû naêng bieán hoùa naøy ñaõ giuùp chuùng thoaùt khoûi voøng kieåm soaùt chaët cheõ cuûa heä thoáng mieãn nhieãm (immune system). Vì theá, sau moät thôøi gian ngaén, cô theå

chuùng ta, coù theå chöùa ñöïng haøng tyû vi khuaån vieâm gan C vôùi nhieàu maõ di truyeàn khaùc nhau, vôùi nhöõng chieác “aùo giaùp” khaùc nhau. Söï bieán ñoåi chaát nhieãm theå trong hôn 2000 naêm qua, ñaõ taïo ra nhieàu “kieåu gene” khaùc nhau (genotypes) vôùi nhöõng teân nhö vi khuaån vieâm gan C soá 1, vi khuaån vieâm gan C soá 2, vi khuaån vieâm gan C soá 3, v.v. Trong moãi “genotype” naøy, ngöôøi ta coøn phaân chia thaønh nhöõng tieåu loaïi (subtypes) a, b, c, d, e, v.v., döïa theo moät soá ñaëc tính chính yeáu khaùc nhau. Vì theá vi khuaån vieâm gan C ñöôïc phaân loaïi thaønh vieâm gan C 1a, 1b, 1c, 2a, 2b, 2c, 2d, 3a, 3b, 3c, 3d, 3f, 4a, 4b v.v. Khaùm phaù naøy ban ñaàu chæ duøng trong nhöõng cuoäc khaûo cöùu,



107

nhöng nay ñaõ trôû thaønh moät loái thöû maùu voâ cuøng quan troïng trong quaù trình chöõa beänh vieâm gan C. Trong caùc loaïi vi khuaån vieâm gan C, loaïi genotype soá 1 chieám tyû leä cao nhaát treân theá giôùi noùi chung vaø ôû nöôùc Myõ noùi rieâng vôùi 35% loaïi 1a vaø 35% loaïi 1b. Loaïi 1b cuõng ñöôïc tìm thaáy nhieàu nhaát ôû AÂu chaâu, Nhaät Baûn cuõng nhö Ñaøi Loan. Loaïi soá 3 thöôøng thaáy ôû Pakistan, UÙc, Scotland. Loaïi soá 4 ôû Trung Ñoâng vaø Chaâu Phi cuõng nhö South Africa. Loaïi soá 6 taïi Hoàng Koâng vaø Macau. Hôn 50% beänh nhaân Vieät Nam ñang ñöôïc chöõa trò beänh vieâm gan C trong phoøng maïch cuûa toâi thuoäc loaïi 1a hoaëc 1b. Phaàn coøn laïi thuoäc loaïi soá 6 hoaëc soá 7. Moät soá ít thuoäc soá 2/3. Noùi moät caùch toång quaùt, caùc loaïi genotypes ñeàu “nguy hieåm” nhö nhau, nhöng vi khuaån vieâm gan C loaïi 2 vaø 3 deã chöõa nhaát. Loaïi soá 1, nhaát laø 1b khoù chöõa hôn caû.

CHÍCH NGÖØA VIEÂM GAN C? Nhö trình baày ôû treân, vôùi khaû naêng bieán ñoåi ñaëc tính di truyeàn baèng caùch thay theá nhöõng chaát hoùa hoïc treân nhieãm theå cuûa mình, vi khuaån vieâm gan C ñaõ thoaùt khoûi “maïng löôùi phoøng thuû” cuûa heä thoáng mieãn nhieãm. Ñaây cuõng laø lyù do chính, maø cho tôùi nay, ngöôøi ta vaãn chöa tìm ñöôïc thuoác chích ngöøa cho beänh vieâm gan C.

Ngöôøi phuï nöõ nhìn toâi vôùi aùnh maét caàu cöùu, nöûa tuûi hôøn nöûa saàu naõo. Trong luùc ñöa cho toâi moät tôø giaáy thöû maùu, baø noùi lí nhí, nöûa tieáng Vieät nöûa tieáng Myõ:

- Thöa baùc só giuùp cho toâi. I feel like a criminal!



108

Keát quaû thöû maùu cho bieát baø coù khaùng theå choáng HCV. Nhöng chaát ALT vaø AST khoâng taêng cao. Toâi chöa kòp hoûi baø ta caâu naøo, thì baø laïi ngheïn ngaøo:

- Toâi ñi cho maùu thì ngöôøi ta cho bieát toâi bò vieâm gan C. It’s really bad. I am really bad!! Please, help me. I don’t dare to go home, anymore.

Toâi ñöùng daäy ñöa cho baø ta ít khaên giaáy lau nöôùc maét, vaø hoûi:

- Ñaây laø laàn ñaàu tieân baø ñi thöû maùu?

- Toâi vaãn ñi thöû maùu haèng naêm, nhöng khoâng nghe baùc só gia ñình noùi gì caû. Loãi taïi toâi, toâi hoái haän quaù, thöa baùc só. It’s my fault. I shouldn’t have done that!

Roài baø veùn maùi toùc ngang tai chæ cho toâi veát seïo daøi khoaûng 2 phaân, vaø noùi tieáp:

- Caùch ñaây 4 thaùng, toâi ñi caêng da maët, giôø toâi hoái haän quaù. Toâi bieát laø toâi bò laây beänh sau khi ñi caêng da maët. You know, I don’t foul around. I don’t cheat on my husband. I don’t do drugs . . . But how can I go home to my family with a disease like this?

Göông maët baø ta caøng ngaøy caøng ñau khoå vaø naõo neà hôn. Maét öùa leä. Mieäng run run. Toâi nhìn veát theïo ñaõ hoaøn toaøn laønh vaø khoâng coù moät daáu hieäu gì cuûa nhieãm ñoäc roài noùi:

- Thöa baø, toâi khoâng coù yù ñònh beânh vöïc hay baøo chöõa cho baïn ñoàng nghieäp cuûa toâi, nhöng laây beänh vieâm gan C qua duïng cuï y khoa khoâng coøn xaåy ra moät caùch thöôøng xuyeân nhö ngaøy xöa nöõa. Neáu baø moå taïi Myõ, thì caùc phöông phaùp khöû truøng phaûi ñöôïc tuyeät ñoái, nhö aán ñònh bôûi sôû y teá Hoa Kyø. Moät soá ngöôøi “töï nhieân” bò vieâm gan C maø khoâng bieát laây töø ñaâu vaø bò laây töø hoài naøo. Theo toâi nghó, baø khoâng neân nghó ngôïi veà lyù do taïi sao



109

baø bò laây beänh nöõa maø neân taäp trung tö töôûng vaøo vaán ñeà chöõa beänh thì toát hôn.

- Thöa baùc só, toâi khoâng theå khoâng nghó ñeán caûnh ngöôøi baùc só ñoù caêng da maët cho toâi. Toâi thaáy oâng ta chæ coù moät caùi khay vôùi moät ít dao keùo. Tröôùc phieân toâi, oâng baùc só ñoù ñaõ moå cho moät ngöôøi khaùc. Toâi nghó ngöôøi baùc só naøy chöa coù baèng haønh ngheà taïi Myõ, neân oâng ta ñaõ moå cho toâi taïi tö gia, toâi chaéc laø ñaõ laây beänh töø ñoù. Thöa baùc só, baùc só coù theå chöùng minh laø toâi bò laây beänh töø hoài naøo khoâng?

AI COÙ THEÅ BÒ VIEÂM GAN C? Vì ñaây laø moät beänh truyeàn nhieãm (infectious disease), neân chuùng ta ai ai cuõng coù theå bò. Beänh coù theå laây qua nhöõng tröôøng hôïp sau ñaây:

1) LAÂY QUA MAÙU:

Beänh deã laây nhaát qua maùu. Tröôùc naêm 1992, nhaän maùu (blood transfusion) laø nguyeân nhaân chính ñöa ñeán vieâm gan C. Luùc baáy giôø y-khoa chöa coù caùch thöû maùu ñeå truy taàm vi khuaån vieâm gan C, neân trong 200 ñôn vò maùu ñaõ coù ít nhaát moät tuùi maùu khoâng may bò oâ nhieãm. Ngaøy nay, vôùi caùc loaïi test

chính xaùc vaø hieäu nghieäm, nhaän maùu trôû neân an toaøn hôn nhieàu vôùi tyû leä laây beänh vieâm gan C trong luùc nhaän maùu laø 1 treân 100.000.



110

2) LAÂY QUA DUÏNG CUÏ Y KHOA: Vi khuaån vieâm gan C coù theå xaâm nhaäp vaøo cô theå chuùng ta qua kim chích, ñoà caïo raâu, löôõi lam hoaëc baøn chaûi ñaùnh raêng, xaâm mình (tattoo), caïo gioù (coin rubbing), leå (Skin Puncture), chaâm cöùu (acupuncture) hoaëc moå xeû vôùi nhöõng duïng cuï y-khoa, kim chích khoâng ñöôïc khöû truøng ñuùng caùch.

AÛnh Peter Phaïm: Flea Market Tatoo, NY – 2001

“Öôùc gì ñöôïc laøm caây kim, Taëng anh vaøi muõi cho tim anh buoàn. Nhöng . . . vì anh laø ngöôøi em thöông, Neân . . . em khoâng theå laøm Dieâm Vöông haïi chaøng”

(N.K.M.H.)



111

Trong hoaøn caûnh thieáu thoán cuûa nhöõng naêm chieán tranh, caùch thöùc khöû truøng thoâ sô cuûa kim chích ñaõ gaây möng muû (abscess) moät caùch thöôøng xuyeân. Ngaøy nay vôùi nhöõng phöông phaùp khöû truøng toái taân hôn, laây beänh qua caùc duïng cuï y khoa nhö trong luùc nhoå raêng, chaâm cöùu, moå xeû v.v. trôû neân raát hieám hoi, neáu khoâng muoán noùi laø khoâng coøn nöõa.

3) LAÂY TÖØ MEÏ:

Laây beänh töø meï qua beù sô sinh trong luùc sanh ñeû coù theå xaåy ra, vôùi tyû leä treân döôùi 5%. Sanh ñeû töï nhieân (vaginal delivery) hay giaûi phaãu laáy con (C-section) ñeàu coù tyû leä laây beänh töông ñöông nhö nhau. Beänh deã laây hôn neáu chæ soá maùu cuûa ngöôøi meï coù hôn 2 ñeán 3 trieäu sieâu vi C trong moãi moät cc. Beänh khoâng laây qua söõa meï, neân khoâng phaûi kieâng cöõ trong vieäc cho con buù.

4) LAÂY QUA ÑÖÔØNG SINH LYÙ:

Tuy beänh vieâm gan C coù theå laây trong luùc giao hôïp vôùi ngöôøi coù beänh, ñieàu naøy hieám khi xaåy ra, vôùi tyû leä chöa ñeán 5%. Vì theá, cô quan CDC cho raèng nhöõng vôï choàng chung thuûy hoaëc tình nhaân gaén boù

(monogamous patients) khoâng caàn kieâng cöõ hoaëc thay ñoåi ñôøi soáng tình duïc. Nhöõng ngöôøi “ñaøo hoa” hôn vôùi nhieàu nhaân tình khaùc nhau neân “ñeo” aùo möa (condom) ñeå traùnh laây beänh vieâm gan C, cuõng nhö



112

caùc loaïi beänh khaùc nhö hoa mai, giang lieãu, AIDS, vieâm gan B, v.v.

Ngoaøi ra, moät soá beänh nhaân “töï nhieân” bò laây beänh maø khoâng bieát nguyeân nhaân töø ñaâu. Trong soá naøy coù khoaûng 10% beänh nhaân vieâm gan C caáp tính vaø 30% vieâm gan C kinh nieân. Ngöôøi ta cho raèng trong nhöõng tröôøng hôïp naøy, beänh nhaân ñaõ tieáp xuùc vôùi vi khuaån vieâm gan C trong luùc teù ngaõ, traày truïa hoaëc ñöùt tay chaân maø khoâng heà hay bieát. Tuy moät soá vi khuaån vieâm gan C ñöôïc tìm thaáy trong moà hoâi vaø nöôùc boït, aên uoáng chung hoaëc va chaïm theå xaùc trong ñôøi soáng haèng ngaøy vôùi beänh nhaân vieâm gan C, khoâng laáy gì laø nguy hieåm.

Toâi tìm caùch traán an ngöôøi phuï nöõ, khi thaáy baø caøng luùc caøng theâm thaát voïng vaø ñau ñôùn. Baø tieáp tuïc thôû ngaén, thôû daøi. Toâi tieáp tuïc ñaët moät soá caâu hoûi roài baét ñaàu khaùm beänh. Toâi khoâng tìm ñöôïc baát cöù moät trieäu chöùng hoaëc daáu hieäu naøo cuûa beänh vieâm gan C kinh nieân treân thaân theå cuûa baø. Neân toâi giaûi thích ngay:

- Thöa baø, döïa theo keát quaû thöû nghieäm maùu vaø cuoäc khaùm beänh hoâm nay, toâi ñoaùn laø chaát naêng gan cuûa baø vaãn coøn toát. Vaø coù theå gan baø chöa bò xô hoaëc chai, neân . . . Ngöôøi phuï nöõ caét ngang lôøi toâi noùi:

- Theá laø toâi môùi bò laây beänh phaûi khoâng? Toâi laây beänh töø vaên phoøng baùc só ñoù phaûi khoâng? I knew it! I hate it! I hate him. I hate myself . . . Ñeán phieân toâi caét ngang lôøi baø:

- Thöa baø, nhieàu beänh nhaân “töï nhieân” bò vieâm gan C maø khoâng heà bieát. Hoï khoâng bieát laø beänh ñaõ phaùt xuaát töø ñaâu, vaø hoï ñaõ bò laây töø luùc naøo. Vì theá moät soá hieåu laàm



113

ñaùng tieác ñaõ xaåy ra. Theo toâi nghó, tröôøng hôïp cuûa baø töông töï nhö nhöõng ngöôøi naøy. Ngaøy nay vôùi nhöõng phöông phaùp khöû truøng toái taân, laây beänh qua duïng cuï y khoa gaàn nhö laø khoâng coøn nöõa. Döïa theo keát quaû thöû maùu, chaát ALT cuûa baø khoâng taêng leân cao. Ñieàu naøy coù nghóa laø gan cuûa baø chöa bò vieâm vaø khoâng caàn phaûi chöõa trò gì caû. Toâi ñeà nghò laø baø neân thöû maùu laïi trong 3 ñeán 4 thaùng nöõa. Neáu chaát ALT taêng cao, luùc ñoù môùi xeùt laïi vaán ñeà chöõa trò cho baø.

- Nhö theá laø baùc só khoâng coù thuoác chöõa cho toâi? - Thöa baø khoâng phaûi laø toâi khoâng coù thuoác chöõa cho baø.

Toâi muoán noùi laø baø CHÖA caàn phaûi chöõa. Toâi nghó laø laù gan cuûa baø vaãn laøm vieäc moät caùch ñaéc löïc. Xin baø chôù lo laéng thaùi quaù maø . . . giaûm thoï. Ngöôøi ñaøn baø lieàn hoûi ngay:

- Nhö theá toâi chöa cheát phaûi khoâng? Toâi caàm laáy baøn tay phaûi cuûa baø, nhìn vaøo nhöõng chæ tay roài noùi:

- Cheát thì ai cuõng phaûi cheát, nhöng toâi nghó baø coøn soáng laâu laém . . . Luùc naøy ngöôøi phuï nöõ coù veû ñôõ buoàn phieàn, lo laéng hôn tröôùc. Neùt maët trôû neân vui töôi hôn vaø baét ñaàu “bieát” pha troø:

- Phaûi soáng ñeå traû nôï ñôøi, phaûi khoâng baùc só? UÛa, baùc só cuõng bieát xem chæ tay nöõa aø? Choã naøo laø toâi coøn soáng laâu naêm ñaâu? Toâi mæm cöôøi, vöøa ñöa cho baø moät soá taøi lieäu veà beänh vieâm gan C vieát baèng caû tieáng Vieät laãn tieáng Myõ, vöøa noùi:

- Thöa baø, moät queû 50 ñoàng. Nhöng, raát tieác, baûo hieåm cuûa baø khoâng “cover” vieäc xem chæ tay . . . Ngöôøi phuï nöõ voäi hoûi ngay nhö sôï maát moät cô hoäi hieám coù:

- Theá toâi vieát check cho baùc só ñöôïc khoâng?



114

Coâ y taù naõy giôø ngoài yeân trong goùc phoøng luùc naøy môùi leân tieáng:

- Coâ ôi, baùc só chæ noùi ñuøa cho vui thoâi . . .

Fortune-teller, Michelangelo Merisi da Caravaggio

”Coâ haõy cho toâi theâm queû nöõa!

Xem kieáp naøy coøn duyeân nôï nhöõng ai? Ñeå mai ñaây thaâu nhaët nhöõng sôïi tình, Ñan thaønh aùo cho ñôøi thoâi hiu quaïnh.”

(Xuaân Döông)

Ngöôøi ñaøn baø coù veû hôi thaát voïng, chaét löôõi roài noùi: - Tieác quaù, baùc só khoâng bieát xem chæ tay . . . chöù toâi nghó

neáu baùc só laø thaày boùi, baùc só coù theå xem hay laém. Toâi toû yù caùm ôn roài tieáp tuïc giaûi thích:

- Thöa baø, thaät ra, neáu nhìn theo moät soá khía caïnh naøo ñoù, y khoa vaø thuaät chieâm tinh (astrology) coù raát nhieàu ñieåm töông töï. Caû baùc só laãn nhaø chieâm tinh ñeàu phaûi döïa vaøo moät soá döõ kieän ñieån hình vaø cuï theå ñeå chuaån ñoaùn töông



115

lai cho ngöôøi ñi xem. Tuy nhieân, söï chuaån ñoaùn beänh taät vaø phöông phaùp chöõa trò coù theå thay ñoåi moãi ngaøy döïa theo söï tieán trieån cuûa nhaân loaïi. Hôn nöõa, vì y khoa laø moät khoa hoïc thay ñoåi khoâng ngöøng, vôùi nhöõng phöông phaùp chöõa beänh moãi ngaøy moät taân tieán hôn, nhöõng “vì sao” ban ñaàu töôûng nhö laø nhöõng sao “quaû taï” coù theå seõ thay ñoåi theo thôøi gian ñeå töø töø bieán thaønh nhöõng vì sao “cöùu tinh”. . . Tröôøng hôïp cuûa baø, toâi ñaõ döïa treân nhöõng keát quaû thöû maùu ñeå “boùi” cho baø moät queû. “Queû” cho bieát raèng tuy baø bò nhieãm truøng vôùi vi khuaån vieâm gan C, laù gan cuûa baø coù leõ chöa bò beänh taät gì caû. Ñieàu naøy coù nghóa laø baø chæ caàn theo doõi keát quaû thöû maùu thöôøng xuyeân hôn. Neáu muoán roõ hôn nöõa baø coù theå laøm theâm sinh thieát gan. Nhö vaäy mình seõ bieát chaéc laø laù gan coù bò vieâm hay khoâng. Nhöng theo toâi nghó thì baây giôø thì baø chöa caàn phaûi chöõa trò gì heát.

TRIEÄU CHÖÙNG CUÛA BEÄNH VIEÂM GAN C: Cuõng nhö vieâm gan A vaø B, beänh nhaân vieâm gan C thöôøng khoâng coù baát cöù moät trieäu chöùng naøo. Ngöôøi ta chia ra laøm 2 tröôøng hôïp: vieâm gan caáp tính (acute) vaø vieâm gan kinh nieân (chronic).

1) VIEÂM GAN C CAÁP TÍNH: Thoâng thöôøng töø 7 ñeán 8 tuaàn sau khi bò laây beänh,

khoaûng 30% beänh nhaân vieâm gan C boãng döng caûm thaáy hôi khoù chòu nhö nhöõng côn caûm cuùm sô saøi. Beänh khoâng taán coâng gan moät caùch “oà aït” hoaëc taøn phaù moät caùch döõ doäi, neân gaàn nhö seõ khoâng ai thieät maïng moät caùch “baát ñaéc kyø töû” vì caên beänh naøy.



116

Moät soá beänh nhaân coù theå bò nhöùc ñaàu, meät moûi, ñau nhöùc khôùp xöông vaø baép thòt. Nhieàu khi hoï cuõng caûm thaáy buoàn noân, khoù chòu, ñau buïng, tieâu chaûy, aên keùm ngon, xuoáng kyù. Ñoâi khi bò soát hoaëc noåi ngöùa. Khoaûng 30% beänh nhaân vieâm gan C da vaø maét trôû neân vaøng (jaundice). Caùc trieäu chöùng naøy thöôøng keùo daøi töø 6 ñeán 8 tuaàn vaø töø töø thuyeân giaûm, roài hoaøn toaøn bieán maát sau moät thôøi gian ngaén. Baáy giôø, beänh coù theå seõ naèm vaøo giai ñoaïn a) “nguû yeân”, khoâng hoaït ñoäng (dormant, less active), hoaëc b) tieáp tuïc taêng tröôûng (chronic active).

Cho tôùi nay, ngöôøi ta vaãn chöa roõ, nguyeân nhaân vaø ñieàu kieän naøo seõ gaây aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán “soá phaän” cuûa beänh nhaân vieâm gan C. Nghóa laø ai seõ ñöôïc may maén naèm trong tröôøng hôïp “nguû yeân”, vaø ai seõ tieáp tuïc bò beänh vieâm gan taøn phaù cô theå cuûa mình. Nhöng moät ñieàu chaéc chaén laø khoaûng 80 ñeán 90% beänh nhaân moät khi bò laây beänh vieâm gan C maëc daàu soáng raát khoûe maïnh, seõ töø töø ñi vaøo giai ñoaïn nguy hieåm hôn: vieâm gan C kinh nieân.

2) VIEÂM GAN C KINH NIEÂN (Chronic Active Hepatitis):

a) Trieäu Chöùng Sô Khôûi:

Maëc daàu gan moãi ngaøy moät “yeáu” ñi, ña soá beänh nhaân trong thôøi gian naøy vaãn chöa coù baát cöù moät trieäu chöùng naøo ñaùng keå. Chæ khoaûng 6% beänh nhaân vieâm gan C môùi coù moät vaøi trieäu chöùng tieâu bieåu. Nhöng nhöõng



117

trieäu chöùng naøy cuõng raát mô hoà vaø raát nheï, neân thöôøng khoâng ñöôïc ñeå yù tôùi. Trieäu chöùng thöôøng xuyeân nhaát laø meät moûi, thöôøng vaøo xeá chieàu. Khaû naêng taäp trung tö töôûng coù theå giaûm daàn moät caùch töông ñoái nhanh choùng.

Moät ít ngöôøi caûm thaáy ñau “laââm raâm”, “nhoi nhoùi” phaàn buïng treân döôùi xöông söôøn beân phaûi hoaëc buoàn noân, khoù chòu, da noåi ngöùa, ñau khôùp xöông vaø baép thòt. Neáu khoâng ñöôïc khaùm phaù vaø chöõa trò kòp thôøi, beänh moãi ngaøy moät naëng hôn. Gan moãi ngaøy moät vieâm hôn, ñöa ñeán xô gan, roài chai gan.

b) Haäu Quaû Laâu Daøi:

Thoâng thöôøng, sau moät thôøi gian trung bình laø 20 naêm, gan baét ñaàu bò xô vaø töø töø bieán qua chai. Trong moät soá tröôøng hôïp hieám hoi hôn, thôøi gian chuyeån hoùa töø vieâm ñeán chai coù theå keùo daøi hôn 50 naêm. Toác ñoä chai gan cuûa moãi caù nhaân, vì theá, coøn leä thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá vaø ñieàu kieän khaùc nhau. Quan troïng nhaát laø traïng thaùi söng ñoû cuûa teá baøo gan, khi beänh môùi ñöôïc khaùm phaù. Khi xaùc nghieäm teá baøo döôùi kính hieån vi, ngöôøi ta coù theå öôùc ñoaùn ñöôïc thôøi gian caàn thieát ñeå teá baøo gan seõ ñi töø vieâm sang chai.

c) Yeáu Toá vaø Ñieàu Kieän Baát Lôïi:

Nhieàu döõ kieän khaùc nhau coù theå gaây aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán söï tieán trieån cuûa beänh



118

vieâm gan C. Vì theá beänh coù theå phaùt trieån nhanh choùng hôn döï tính gaáp nhieàu laàn. Nhöõng ngöôøi bò vieâm gan C sau khi nhaän maùu nhieãm khuaån, seõ bò chai gan nhanh hôn (thöôøng töø 8 ñeán 14 naêm sau khi bò laây beänh). Coù leõ trong luùc nhaän maùu, cô theå ñaõ bò “taán coâng” vaø xaâm laán moät caùch “oà aït” bôûi haøng tyû vi khuaån vi vieâm gan C cuøng moät luùc, neân gan bò vieâm naëng hôn.

Röôïu bia, neáu uoáng quaù nhieàu seõ gaây toån thöông teá baøo gan, vaø gan seõ bò chai nhanh hôn. Ngöôøi vieâm gan C kinh nieân maø uoáng quaù nhieàu röôïu bia, khoâng khaùc gì nhö “chaâm daàu vaøo löûa”.

Moät soá thuoác khaùc nhau cuõng coù theå laøm cho laù gan bò chai nhanh hôn. Vì theá, ngöôøi vieâm gan C neân raát thaän troïng khi uoáng baát cöù moät loaïi

thuoác naøo, ngay caû caùc loaïi thuoác coû caây baøy baùn treân thò tröôøng maø khoâng caàn toa baùc só. Gan cuõng seõ bò hö nhanh choùng hôn neáu cuøng moät luùc beänh nhaân bò nhieãm truøng bôûi nhieàu loaïi vi khuaån vieâm gan khaùc nhau. Ñaây laø tröôøng hôïp khi beänh nhaân bò cuøng moät luùc nhieàu loaïi beänh nhieãm truøng khaùc nhau nhö vieâm gan B, vieâm gan C, vieâm gan D hoaëc beänh HIV-AIDS.



119

Hình Soá 4-3: Vaøo nhöõng naêm 1980, röôïu ñöôïc xem laø moät “thaàn döôïc” chöõa beänh vieâm gan (luùc baáy giôø töôûng laø beänh “ngoä ñoäc”). Ngaøy nay, röôïu laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân quan troïng nhaát gaây ra beänh vieâm gan kinh nieân taïi Hoa Kyø.

May maén thay, khoâng phaûi ai bò vieâm gan C cuõng seõ bò chai gan. Vaø treân lyù thuyeát chæ khoaûng 5% beänh nhaân vieâm gan C môùi bò thieät maïng bôûi caên beänh naøy. Tuy theá, vôùi 2% toång soá daân chuùng toaøn caàu, vieâm gan C ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng caên beänh nguy hieåm nhaát trong theá kyû 21. Rieâng taïi Myõ, seõ coù khoaûng 8 ñeán 10 ngaøn ngöôøi thieät maïng moãi naêm.



120

BIEÁN CHÖÙNG CUÛA BEÄNH VIEÂM GAN C

Ngoaøi ñaëc tính cô baûn cuûa beänh truyeàn nhieãm (infectious disease), beänh vieâm gan C coù theå gaây ra moät soá trieäu chöùng ñieån hình cuûa nhöõng beänh lieân quan ñeán heä thoáng mieãn nhieãm (auto-immune diseases). Cô theå ngöôøi bò vieâm gan C coù theå tích tröõ moät soá chaát ñaïm (protein) vaø khaùng theå khaùc nhau nhieàu hôn bình thöôøng. Khi nhöõng chaát hoùa hoïc naøy theå trôû neân quaù thaëng dö, chuùng seõ gaây ra moät soá beänh taät nhö ñau nhöùc khôùp xöông, meät moûi/yeáu ñuoái, noåi meà ñay, suy thaän cuõng nhö lymphoma.

Moät soá beänh veà noäi tieát (endocrinology) cuõng coù theå bò aûnh höôûng moät caùch tröïc tieáp vôùi beänh vieâm gan C. Trong ñoù coù caùc beänh cuûa tuyeán giaùp traïng (thyroid diseases), beänh tieåu ñöôøng (diabetes mellitus), beänh Sjogren (gaây ra khoâ mieäng, khoâ moâi v.v.).

CAÙCH ÑÒNH BEÄNH & CHÖÕA BEÄNH VIEÂM GAN C Phöông thöùc ñònh beänh vaø chöõa beänh vieâm gan C tieán boä nhanh choùng vaø thay ñoåi khoâng ngöøng. Töø moät caên beänh maø chæ vaøi naêm tröôùc ñaây, ngöôøi ta vaãn thöôøng “laéc ñaàu, boù tay” vaø xem nhö laø “khoâng thuoác chöõa”, beänh vieâm gan C ngaøy nay coù theå ñöôïc chöõa trò moät caùch töông ñoái deã daøng. Vôùi öùng duïng cuûa thuoác PEG-Interferon, ña soá beänh nhaân vieâm gan C, ngaøy nay, coù theå hoaøn toaøn heát beänh trong moät thôøi gian laâu daøi. Ñieàu naøy, moät laàn nöõa noùi leân söï quan troïng trong vieäc truy taàm beänh vieâm gan C trong coäng ñoàng ngöôøi Vieät chuùng ta, taïi haûi ngoaïi cuõng nhö quoác noäi.



121

Cho ñeán nay, thöû maùu ñònh kyø haèng naêm vaãn laø phöông phaùp thöôøng xuyeân nhaát trong vieäc khaùm phaù beänh vieâm gan C. Khi thöû maùu toång quaùt, phaân hoùa toá ALT coù theå taêng leân cao, cho bieát gan coù theå bò vieâm. Vaø töø ñoù ngöôøi y só seõ tieáp tuïc tìm kieám theâm nhöõng nguyeân nhaân ñöa ñeán beänh vieâm gan.

Sau ñaây laø nhöõng thí nghieäm caên baûn maø quyù vò seõ gaëp trong luùc ñöôïc chöõa trò beänh vieâm gan C: 1) THÖÛ MAÙU:

a) Phaân hoùa toá ALT: Ñaây laø moät chaát hoùa hoïc tìm thaáy khaép nôi trong cô theå. Nhieàu nguyeân nhaân vaø ñieàu kieän khaùc nhau coù theå laøm chaát ALT taêng cao moät caùch baát bình thöôøng. Trong ñoù vieâm gan (hepatitis) laø nguyeân nhaân chính.

Toâi vaãn thöôøng so saùnh phaân hoùa toá naøy nhö laø khoùi boác leân töø moät caên nhaø ñang bò chaùy; maø “nhaø” laø laù gan cuûa chuùng ta. Neáu khoùi (chaát ALT) boác leân nguøn nguït, nhaø ñang chaùy to, gan bò vieâm naëng. Neáu khoùi chæ “phaûn phaát” löa thöa, nhaø khoâng chaùy lôùn, gan vieâm “sô sô”. Tieác thay, ñieàu naøy khoâng giaûn dò nhö vaäy. Maëc daàu “khoâng coù löûa, sao coù khoùi?”, ñoâi khi khoùi khoâng phaûi töø caên nhaø ñang bò chaùy, maø boác leân töø caùc “beáp than”, “loø cuûi”. Ñoù laø tröôøng hôïp cuûa gan KHOÂNG bò vieâm, maø chaát ALT laïi raát cao. Hôn nöõa, neáu “nhaø” khoâng coù khoùi, ñaâu coù nghóa laø nhaø khoâng bò chaùy. Coù theå löùa ñang aâm æ beân trong neân chöa boäc



122

phaùt ra ngoaøi. Hoaëc nhaø nay ñaõ “ruïi” thaønh tro, neân khoâng coøn gì ñeå chaùy (Ñoù laø tröôøng hôïp khi gan ñaõ chai maø chaát ALT hoaøn toaøn khoâng thay ñoåi). Ngöôøi ta nhaän thaáy, khoaûng 30% nhöõng beänh nhaân vieâm gan C, tuy naêng chaát cuûa gan (ALT/AST) khoâng heà taêng cao, gan cuûa hoï vaãn bò vieâm kinh nieân neáu ñöôïc thöû nghieäm döôùi kính hieån vi. Vì theá, ngaøy nay moät soá tröôøng phaùi coù khuynh höôùng sinh thieát laù gan cho taát caû beänh nhaân ñaõ vaø ñang maéc beänh vieâm gan C (nghóa laø khi thöû maùu HCV-antibody trôû neân döông tính), baát chaáp keát quaû cao hay thaáp cuûa chaát ALT/AST.

b) BILIRUBIN: Ñaây laø chaát caën baõ töø nhöõng hoàng huyeát caàu giaø nua bò pheá thaûi trong chu kyø tuaàn hoaøn cuûa maùu. Chaát maät vaøng naøy, thoâng thöôøng ñöôïc bieán cheá bôûi caùc teá baøo gan tröôùc khi theo phaân vaø nöôùc tieåu ra ngoaøi (Maàu vaøng cuûa phaân vaø nöôùc tieåu laø do chaát bilirubin gaây neân). Trong moät soá beänh lieân quan ñeán gan, chaát bilirubin naøy taêng cao. Khi cao hôn 3.5 ñeán 4 mg/dl, da vaø maét coù theå bò vaøng (jaundice).

c) HCV-AB Vieát taét töø chöõ Hepatitis C Virus-Antibody. Neáu keát quaû thöû maùu naøy döông tính, nghóa laø chuùng ta ñang bò beänh vieâm gan C. Chaát khaùng theå naøy ñöôïc cheá taïo töø nhöõng baïch huyeát caàu cuûa heä thoáng mieãn nhieãm, nhöng khoâng ñuû khaû naêng tieâu dieät vi khuaån vieâm gan C.

d) QUANTITATIVE HCV-RNA Ñaây laø moät test maùu quan troïng, ñeå theo doõi söï tieán trieån cuûa beänh trong luùc ñang ñöôïc ñieàu trò. Vôùi moät



123

phöông phaùp ñaëc bieät, ngöôøi ta seõ ñeám toång soá vi khuaån vieâm gan C trong moät cc maùu tröôùc vaø trong khi chöõa beänh. Thuoác ñöôïc xem laø khoâng hieäu löïc, neáu soá löôïng khoâng thuyeân giaûm sau 3 thaùng chöõa beänh.

e) GENOTYPES Thôøi gian trò lieäu beänh vieâm gan C seõ tuøy thuoäc vaøo keát quaû cuûa cuoäc thöû maùu naøy. Neáu genotype laø loaïi soá 1, beänh nhaân caàn chöõa khoaûng moät naêm. Neáu laø loaïi soá 2 hoaëc 3, chæ caàn chöõa 6 thaùng maø thoâi. Nhöõng loaïi khaùc coù theå chöõa töø 6 ñeán 12 thaùng, tuøy theo töøng tröôøng hôïp.

f) ALFA-FETO-PROTEIN Ñaây laø moät chaát ñaïm coù theå taêng cao trong tröôøng hôïp khi gan bieán thaønh ung thö. Nhöng trong moät soá ñieàu kieän hoaëc beänh taät khaùc nhau, chaát hoùa hoïc naøy cuõng coù theå cao hôn bình thöôøng. Ngöôøi bò vieâm gan kinh nieân vì baát cöù moät lyù do naøo, caàn phaûi theo doõi chaát hoùa hoïc naøy moät caùch thöôøng xuyeân. g) Tieåu Caàu (thrombocytes) Hay coøn ñöôïc goïi laø platelets, laø nhöõng maûnh/khuùc nhoû töø teá baøo “meï” megakaryocyte naèm trong tuûy xöông. Khi bò chaûy maùu, caùc tieåu caàu naøy seõ baøi tieát ra moät soá chaát hoùa hoïc caàn thieát trong vieäc ñoâng ñaëc maùu. Ngöôøi bò chai gan thöôøng coù ít tieåu caàu hôn ngöôøi thöôøng.

h) PT/aPTT Vieát taét töø chöõ Prothrombin Time vaø activated Partial Thromboplastin Time. Hai loaïi test naøy ño thôøi gian caàn thieát ñeå maùu ñoâng ñaëc laïi. Khi naêng chöùc cuûa gan



124

giaûm daàn, thôøi gian coâ ñoïng maùu trôû neân daøi hôn, vaø beänh nhaân deã bò chaûy maùu hôn.

2) SIEÂU AÂM GAN (Ultrasonography hoaëc Ultrasound

Study):

Maùy Sieâu AÂm Siemens

Hình 4-2: Sieâu aâm gan coù theå nhaän dieän ñöôïc hình thuø cuûa laù gan, nhöng khoâng cho bieát laø gan coù bò vieâm hay khoâng. Phöông phaùp naøy cho ta moät khaùi nieäm veà hình thuø vaø kích thöôùc cuûa gan. Neáu gan bò chai, gan coù theå seõ nhoû hôn bình thöôøng. Maët ngoaøi cuûa gan coù theå bò loài loõm. Phöông phaùp thöû nghieäm naøy cuõng coù theå nhaän dieän ñöôïc moät soá beänh taät khaùc, nhö böôùu hoaëc ung thö (tumor), saïn trong tuùi maät (gallstone), gan ñoùng môõ (fatty liver).



125

Vôùi öùng duïng cuûa Doppler, söï di chuyeån cuûa maùu qua laù gan cuõng coù theå ñöôïc nhaän dieän moät caùch khaùc chính xaùc. Ngoaøi ra, sieâu aâm buïng cuõng laø moät phöông phaùp raát toát, ñeå xem beänh nhaân coù bò coå tröôùng (ascites) hay khoâng.

3) SINH THIEÁT (Liver biopsy)

Hình soá 4-3: Sinh thieát gan Ñeå thöû nghieäm döôùi kính hieån vi, teá baøo gan seõ ñöôïc laáy ra baèng moät kim raát nhoû, ñaâm giöõa xöông söôøn vaøo thaúng laù gan. Moät ít thuoác teâ seõ ñöôïc duøng trong phöông phaùp naøy neân beänh nhaân chæ caûm thaáy hôi thoân thoán, khoù chòu chöù khoâng ñau ñôùn cho laém. Ñeå giaûm thieåu nhöõng bieán chöùng khoâng may (complications), choã kim chích seõ ñöôïc höôùng daãn baèng maùy sieâu aâm.



126

Sinh thieát laøm raát nhanh, chöa ñaày möôøi phuùt töø luùc sieâu aâm, tieâm thuoác teâ ñeán luùc sinh thieát. Sau ñoù, beänh nhaân seõ ñöôïc quan saùt taïi nhaø thöông trong voøng 6 ñeán 8 tieáng tröôùc khi veà nhaø nghæ ngôi. Ñaây laø moät phöông phaùp töông ñoái an toaøn. Moät vaøi bieán chöùng nhö chaûy maùu, luûng phoåi, ruoät v.v. coù theå xaåy ra, nhöng thöôøng hieám hoi, vaø coù theå chöõa trò ñöôïc. Thí nghieäm naøy tuy toán keùm nhöng coù theå mang laïi cho ngöôøi y só nhieàu döõ kieän quan troïng trong vieäc ñònh beänh vaø chöõa beänh vieâm gan. Sau ñaây laø baûn töôøng trình veà dieãn tieán chai gan döïa vaøo quan saùt moâ hoïc (histology) cuûa khaûo nghieäm teá baøo gan:

Nguy Cô bò Chai Gan (%) Keát quaû sinh thieát

Sau 5 naêm Sau 10 naêm

Sau 20 naêm

Hôi bò vieâm (mild) 7 7 7 Vieâm khaù naëng (moderate)

25 44 95

Vieâm naëng (severe) 68 100 100

Sô Gan (Bridging fibrosis)

58 100 100

Neáu döïa theo baûn thoáng keâ keå treân, moät ngöôøi beänh vôùi keát quaû khaûo nghieäm gan laø “vieâm khaù naëng” seõ coù nguy cô bò chai gan laø 25% sau 5 naêm, 44% sau 10 naêm vaø 95% sau 20 naêm. Neáu ngöôøi ñoù môùi 30 tuoåi khi ñöôïc khaùm phaù ra beänh, beänh nhaân ñoù chaéc chaén seõ bò chai gan tröôùc 50 tuoåi. Maët khaùc, 60 ñeán 70% beänh nhaân vieâm gan naëng hoaëc bò sô gan seõ bò chai gan trong voøng 5 naêm. Ñieàu naøy cho thaáy söï quan troïng



127

trong vieäc truy taàm vaøø khaùm phaù ra beänh trong nhöõng giai ñoaïn ñaàu tieân. THUOÁC CHÖÕA BEÄNH VIEÂM GAN C: Vaøo naêm 1986, nghóa laø tröôùc khi vi khuaån vieâm gan C ñöôïc khaùm phaù, ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy öùng duïng cuûa moät loaïi thuoác trong vieäc chöõa trò beänh vieâm gan, maø baáy giôø vaãn ñöôïc goïi laø “non-A, non-B”. Ñoù laø Interferon, moät trong nhieàu loaïi thuoác ñöôïc duøng ñeå chöõa moät soá beänh nhieãm truøng vaø ung thö. INTERFERON LAØ GÌ? Interferon laø moät trong nhöõng chaát hoùa hoïc quan troïng trong heä thoáng mieãn nhieãm cuûa chuùng ta. Khi bò caûm cuùm hoaëc nhieãm truøng chaát hoùa hoïc naøy seõ ñöôïc cheá taïo nhieàu hôn töø caùc baïch huyeát caàu vaø luaân chuyeån khaép nôi trong cô theå. Nhôø vaøo chaát Interferon naøy, heä thoáng mieãn nhieãm seõ nhaän dieän caùc vi khuaån hoaëc vi truøng “baát hôïp phaùp” moät caùch nhanh choùng vaø tieâu dieät chuùng moät caùch deã daøng. Tuy nhieân, nhö vieát ôû treân, vôùi khaû naêng “traù hình” taøi tình, vi khuaån vieâm gan C coù theå “coâng khai” taøn phaù cô theå chuùng ta maø heä thoáng mieãn nhieãm vaãn tieáp tuïc “nguû queân”. Chích Interferon vaøo cô theå ngöôøi ñang bò beänh, vì theá khoâng khaùc hôn laø tieáp teá “suùng ñaïn” cho moät “nöôùc ñang bò giaëc xaâm laêng”. Cho tôùi nay nhieàu loaïi Interferon khaùc nhau nhö Interferon alfa-2b (Intron-A cuûa haõng Schering), Interferon alfacon-I (Infergen cuûa haõng Amgen) vaø Interferon alfa-2a (Roferol cuûa haõng Roche) ñaõ ñöôïc



128

duøng trong vieäc chöõa trò beänh vieâm gan C. Khi duøng thuoác naøy, beänh nhaân töï chích moät ít thuoác vaøo döôùi da (subcutaneous injection) baèng moät kim raát nhoû (gioáng nhö kim chích cho ngöôøi bò tieåu ñöôøng),

moät tuaàn 3 laàn. Thöôøng chích vaøo buoåi toái tröôùc khi ñi nguû. Neáu öùng duïng ñuùng caùch taát caû caùc loaïi thuoác naøy ñeàu ñaït ñöôïc moät thaønh quaû töông töï nhö nhau. Tieác thay, neáu duøng ñôn phöông (monotherapy), caùc loaïi thuoác naøy chæ coù khaû naêng chöõa heát beänh cho khoaûng 15 ñeán 35% toång soá beänh nhaân ñöôïc chöõa. Vaø trong moät soá lôùn beänh nhaân beänh laïi taùi phaùt sau moät thôøi gian nghæ thuoác. Ñieàu naøy ñaõ mang laïi nhieàu thaát voïng cho caû baùc só laãn beänh nhaân. Trong nhöõng naêm vöøa qua, nhôø vaøo nhöõng khaùm phaù vaø kinh nghieäm ruùt tæa töø phöông thöùc trò lieäu beänh HIV/AIDS, loái chöõa beänh vieâm gan C trôû neân tinh vi hôn. Vôùi khuynh höôùng pha troän nhieàu loaïi thuoác khaùc nhau (combination therapy), tyû leä laønh beänh taêng nhanh. Moät thí duï ñieån hình laø loái chöõa beänh vieâm gan C cuøng moät luùc vôùi 2 loaïi thuoác: Interferon vaø ribavarin.

RIBAVARIN LAØ GÌ?

Ribavarin laø moät loaïi thuoác vieân, ñöôïc baùn treân nöôùc Myõ döôùi nhaõn hieäu laø Rebetol, cuûa haõng Schering vaø Copegus,



129

cuûa haõng Roche. Thuoác thuoäc gia ñình Guanosin, ñaõ vaø ñang ñöôïc duøng nhö thuoác bôm vaøo phoåi (inhalant) cho treû em maéc beänh phoåi do syncytial viruùt gaây ra. Chaát hoùa hoïc cuûa thuoác naøy coù hình daùng töông töï nhö nhöõng ñôn vò cuûa nhieãm theå RNA. Ngöôøi ta tin raèng chaát ribavirin, neáu uoáng ñuùng dose coù theå ngaên caûn söï taêng tröôûng cuûa caùc vi khuaån. Tuy nhieân, thuoác naøy neáu duøng “moät mình” seõ khoâng ñuû “söùc” ñeå tieâu dieät vi khuaån vieâm gan C. Nhöng khi duøng chung vôùi thuoác chích interferon (Combination Therapy), thuoác naøy mang laïi moät keát quaû chöõa beänh khoâng ngôø. Trong phöông phaùp naøy vi khuaån vieâm gan C seõ bò “taán coâng” treân nhieàu “maët traän” khaùc nhau. Trong luùc interferon taêng cöôøng heä thoáng mieãn nhieãm vaø ngaên caûn vi khuaån vieâm gan taán coâng caùc teá baøo chöa bò hö, chaát ribavarin seõ ngaên caûn khoâng cho caùc vi khuaån ñaõ coù trong cô theå tieáp tuïc taêng tröôûng. Gaàn ñaây nhaát, ngöôøi ta laïi khaùm phaù theâm moät loaïi interferon môùi, toát hôn vôùi teân laø pegylated interferon. Thuoác naøy coù nhieàu lôïi ñieåm so vôùi caùc loaïi interferon cuõ. Vôùi baùn thôøi (half life) daøi hôn, thuoác chæ caàn chích moãi tuaàn moät laàn, thay vì tuaàn 3 laàn so vôùi thuoác Intron-A. Hai teân thuoác ñieån hình ñang ñöôïc duøng taïi Hoa Kyø laø PegIntron (Peginterferon alpha-2b) vaø Pegasys (Peginterferon alpha-2a). Coâng hieäu cuûa thuoác naøy cuõng khaû quan hôn nhieàu, vôùi xaùc xuaát hoaøn toaøn heát beänh (cure rate) leân ñeán 88% cho beänh nhaân vieâm gan C loaïi soá 2 vaø 3, neáu chích chung vôùi thuoác uoáng ribavarin trong voøng 6 thaùng. Vaø khoaûng 50% beänh nhaân vieâm gan C loaïi “cöùng ñaàu”,



130

khoù chöõa nhö loaïi soá 1a/1b, seõ hoaøn toaøn heát beänh trong moät thôøi gian laâu daøi, neáu ñöôïc chöõa trong voøng moät naêm. Sau khi chöõa xong, beänh coù theå taùi phaùt vôùi tyû leä 0.8% sau moät naêm, vaø 1.8% sau 2 naêm. Neáu sau 4 naêm maø beänh khoâng heà taùi phaùt, nghóa laø chaát ALT trong maùu vaãn hoaøn toaøn bình thöôøng cuõng nhö toång löôïng vi khuaån vieâm gan C vaãn khoâng tìm thaáy (Undetectable Quantitative HCV-RNA), beänh ñöôïc xem laø hoaøn toaøn heát. NHÖÕNG ÑIEÀU NEÂN BIEÁT KHI CHÖÕA TRÒ VÔÙI THUOÁC RIBAVARIN.

a) Thuoác chæ duøng cho beänh nhaân töø 18 tuoåi trôû leân maø thoâi. Khoâng duøng cho treû em. Vì thuoác coù nhieàu phaûn öùng phuï, moät soá baùc só khuyeân beänh nhaân lôùn hôn 65 tuoåi khoâng neân chích thuoác naøy. Beänh nhaân phaûi coù khaû naêng töï chích laáy hoaëc lieân laïc vôùi baùc só cuûa mình trong tröôøng hôïp bò quaù nhieàu phaûn öùng phuï cuûa thuoác.

b) Vì thuoác ribavarin coù theå gaây ra quaùi thai, thai ngheùn

trong thôøi gian chöõa trò phaûi ñöôïc ngaên ngöøa moät caùch tuyeät ñoái. Neáu moät trong hai vôï choàng uoáng thuoác ribavarin, caû vôï laãn choàng ñeàu phaûi duøng phöông phaùp ngöøa thai (double protection). Vôï uoáng thuoác ngöøa thai. Choàng duøng “bao cao su”. Ñaây laø ñeå traùnh haäu quaû voâ cuøng tai haïi coù theå xaåy ra, neáu khoâng phoøng ngöøa caån thaän. Neáu muoán coù con, quyù vò phaûi chôø ít nhaát 6 thaùng sau khi chöõa xong beänh.

Ngöôøi vôï ôû löùa tuoåi coù theå coù con (beänh nhaân hay phu theâ cuûa beänh nhaân) phaûi ñöôïc thöû thai (pregnancy test) haèng thaùng. Neáu chaúng may, quyù vò hoaëc ngöôøi vôï cuûa



131

mình coù thai trong luùc chöõa trò, xin quyù vò lieân laïc GAÁP vôùi baùc só cuûa mình.

c) Nhöõng kim chích sau khi ñaõ duøng xong, phaûi ñöôïc caát

giöõ caån thaän trong nhöõng hoäp ñöïng kim ñaëc bieät, ñeå traùnh tình traïng laây beänh cho ngöôøi khaùc. Thöôøng caùc phoøng thöû nghieäm maùu coù theå giuùp quyù vò tieâu huûy nhöõng hoäp ñöïng kim naøy theo tieâu chuaån aán ñònh bôûi boä y teá. Caùc loaïi thuoác chích phaûi ñöôïc tích tröõ trong tuû laïnh. Neáu ñi du lòch, quyù vò neân ñöïng thuoác trong hoäp nhöïa vaø ñaù khoâ ñeå thuoác khoâng bò hö. Hoäp naøy ñöôïc cung caáp mieãn phí bôûi haõng thuoác.

Tieáng beeper keâu aàm ó ñaùnh thöùc toâi daäy. Nhìn ñoàng hoà: 1:55 saùng. Ñaây laø luùc giaác nguû trôû neân say nhaát. Toång ñaøi cho bieát laø moät nöõ beänh nhaân cuûa toâi ñang chöõa beänh vieâm gan C, caàn noùi chuyeän vôùi toâi gaáp. Nhìn ñoàng hoà theâm moät laàn nöõa: 2 giôø saùng. Chaéc phaûi coù chuyeän gì quan troïng laém. Beân kia ñaàu daây, gioïng ngöôøi phuï nöõ treû tuoåi:

- Baùc só ôi, em T. ñaây. Baùc só nhôù em khoâng?

Toâi nhaän ra ngay gioïng cuûa coâ nöõ beänh nhaân treû tuoåi maø toâi môùi höôùng daãn cho coâ ta caùch töï chích thuoác interferon ôû phoøng maïch saùng nay. Nhöng ñaùnh thöùc toâi daäy vaøo 2 giôø saùng ñeå hoûi “coù nhôù em khoâng” thì quaû thaät khoâng . . . bieát noùi gì ñaây. Toâi traû lôøi:

- Vaâng, coâ T. goïi toâi coù chuyeän gì vaäy?

- Thöa baùc só, em nguû khoâng ñöôïc!

- Coâ nguû khoâng ñöôïc? Coâ coù bò ñau ôû ñaâu khoâng?



132

- Thöa baùc só, em khoâng bò ñau ôû ñaâu caû. Em chæ nguû khoâng ñöôïc maø thoâi. Em uoáng 2 vieân Tylenol tröôùc khi chích thuoác nhö baùc só ñaõ daën. Em leân giöôøng luùc 9 giôø toái, naèm naõy giôø vaãn khoâng nguû ñöôïc neân em goïi baùc só caàu cöùu.

- Coâ nguû khoâng ñöôïc neân coâ ñaùnh thöùc toâi daäy . . . chôi cho vui phaûi khoâng?

- Taïi baùc só baûo laø neáu trong luùc chích coù phaûn öùng gì “kyø laï” thì goïi ngay cho baùc só maø. Tröôùc giôø em khoâng bao giôø bò maát nguû, moãi laàn leân giöôøng laø nguû nhö cheát, neân ñaây laø ñieàu raát kyø laï ñoái vôùi em.

- Theá tim cuûa coâ coù ñaäp nhanh khoâng vaø coâ coù caûm thaáy khoù thôû khoâng?

- Thöa baùc só, tröôùc khi em goïi cho baùc só thì tim em cuõng ñaäp khaù nhanh vì sôï baùc só giaän em ñaõ ñaùnh thöùc baùc só daäy. Nhöng thaáy baùc só khoâng cau coù thì em caûm thaáy yeân taâm hôn, tim khoâng coøn ñaäp lung tung nöõa.

Toâi khoâng daáu ñöôïc nuï cöôøi tröôùc söï thaät thaø cuûa coâ beänh nhaân treû tuoåi naøy, roài baét ñaàu giaûi thích:

- Maát nguû coù theå laø moät trong nhöõng phaûn öùng phuï cuûa thuoác chích interferon. Neáu chæ maát nguû khoâng thoâi, thì khoâng sao, vaø khoâng caàn phaûi thuoác men gì caû. Neáu caàn thì phaûi uoáng thuoác nguû, nhöng toát hôn heát khoâng neân uoáng thuoác gì vì thuoác naøo cuõng coù theå haïi ñeán gan. Maët khaùc, neáu tính tình trôû neân khoù chòu moät caùch “kyø laï”, loøng boãng döng caûm thaáy buoàn phieàn chaùn naûn moät caùch “kinh khuûng”, khoâng thieát aên thieát nguû, thì phaûi caån thaän hôn. Theá coâ khoâng coù yù ñònh töï töû ñaâu phaûi khoâng?

- Baùc só hoûi gì kyø laï vaäy! Em chæ maát nguû thoâi chöù ñaâu coù gì buoàn phieàn, chaùn ñôøi maø phaûi töï töû.

- Thì coâ ñaùnh thöùc toâi daäy vaøo 2 giôø saùng thì toâi phaûi hoûi cho ra leõ chöù! Neáu coâ muoán, coâ coù theå uoáng moät vieân thuoác



133

Benadryl 50mg ngay baây giôø. Ngaøy mai, khi ra phoøng maïch toâi seõ vieát cho coâ moät toa thuoác nguû khaùc, toát hôn.

Beân ñaàu daây kia, coâ beänh nhaân treû noùi vaøi caâu caùm ôn. Sau khi cuùp phone xuoáng toâi quay veà giöôøng naèm, nhöng khoâng nguû laïi ñöôïc.

Coá khoâng nghó ñeán baát cöù vaán ñeà gì ñeå doã giaác nguû, nhöng maét vaãn “thao laùo”. Toâi khoâng ngôø thuoác Interferon “ñoäc ñòa” nhö vaäy. Beänh nhaân chích maø baùc só cuõng bò phaûn öùng phuï laây. Coù leõ ñeán phieân toâi phaûi duøng ñeán thuoác nguû.

LAØM THEÁ NAØO ÑEÅ BÔÙT PHAÛN ÖÙNG PHUÏ? Interferon coù theå gaây ra nhieàu phaûn öùng phuï khaùc nhau. Chuùng coù theå raát khoù chòu trong vaøi tuaàn leã ñaàu, nhöng seõ giaûm daàn, moät khi cô theå baét ñaàu “quen thuoác”. Moät soá ngöôøi may maén khoâng gaëp baát cöù moät trôû ngaïi naøo ñaùng keå trong khi chích thuoác. Nhöng ngöôïc laïi, trong moät soá beänh nhaân, caùc phaûn öùng phuï coù theå naëng ñeán noãi töôûng nhö “khoâng chòu ñöôïc” vaø phaûi “boû cuoäc” khoâng tieáp tuïc ñieàu trò nöõa. Trong tröôøng hôïp naøy, xin quyù vò ñöông naûn loøng vaø maát kieân nhaãn. Vì:

“Ñöôøng ñi khoù, khoâng khoù vì ngaên soâng caùch nuùi, Maø khoù vì loøng ngöôøi ngaïi nuùi e soâng”

(Nguyeãn Baù Hoïc)



134

Hy voïng nhöõng ñeà nghò sau ñaây coù theå giuùp cuoäc “vöôït truøng vöôït nuùi” cuûa quyù vò trôû neân deã daøng hôn. 1) Interferon coù nhöõng phaûn öùng phuï töông töï nhö nhöõng

côn caûm cuùm. Beänh nhaân thöôøng caûm thaáy haâm haáp noùng, meät moûi, ñau nhöùc mình maåy cuõng nhö tay chaân, sau khi chích thuoác. Ngöôøi meät moûi, reùt laïnh. Mieäng khoâ ñaéng, khoù chòu hoaëc caûm thaáy buoàn noân. Thöùc aên trôû neân voâ vò. AÊn keùm ñi, beänh nhaân coù theå maát kyù. Toùc coù theå moûng daàn hoaëc thöa thôùt. Trieäu chöùng keå treân thöôøng naëng nhaát trong 2 tuaàn leã ñaàu, neân quyù vò coù theå xin nghæ vieäc trong thôøi gian khoù khaên naøy. Ñaây laø thöû thaùch ñaàu tieân vaø cuõng laø quyeát lieät nhaát. May maén thay, caùc trieäu chöùng seõ töø töø giaûm daàn, neáu tieáp tuïc chích. Ñeå traùnh ruïng toùc, quyù vò coù theå duøng caùc loaïi thuoác goäi ñaàu hieäu Nioxin.

2) Caùc trieäu chöùng keå treân thöôøng baét ñaàu xuaát hieän töø 4

ñeán 6 tieáng sau khi chích. Vì theá, quyù vò neân chích tröôùc khi ñi nguû. Khi nguû say chuùng ta seõ khoâng caûm thaáy meät moûi. Uoáng töø moät ñeán hai vieân Advil 400 mg (ibuprofen) hoaëc 2 vieân Tylenol (acetaminophen 500mg) tröôùc hoaëc sau khi chích seõ giuùp cô theå deã chòu hôn. Khoâng neân uoáng thuoác Tylenol quaù lieàu, nhaát laø neáu uoáng chung vôùi röôïu hoaëc bia. Gan coù theå bò huûy hoaïi moät caùch nhanh choùng.



135

3) Neân chích thuoác pegylated Interferon vaøo toái thöù Saùu. Nhö theá, phaûn öùng phuï neáu coù seõ nhieàu nhaát vaøo nhöõng ngaøy cuoái tuaàn, khoâng phaûi ñi laøm vieäc.

4) Neân uoáng thaät nhieàu nöôùc.

Neân cöõ caø-pheâ vaø röôïu. Khi quaù meät, neân nghæ ngôi thöôøng xuyeân. Khi buoàn noân, neân aên thaønh nhieàu böõa, traùnh daàu môõ. Neân aên nhieàu rau luoäc vaø traùi caây ngoït, cuõng nhö nhöõng thöùc aên laët vaët ñeå traùnh tình traïng maát kyù. Khi mieäng khoâ hoaëc ñaéng chaùt, neân ñaùnh raêng nhieàu laàn, hoaëc xuùc mieäng thöôøng xuyeân. Moät soá beänh nhaân bò lôû mieäng vaø löôõi trong khi chích thuoác, hoï coù theå xuùc mieäng baèng waterperoxide H2O2 pha chung vôùi nöôùc aám (pha nöûa nöôùc, nöûa thuoác).

5) Taäp theå duïc nheï. Ban ñaàu neân taäp nhöõng ñoäng taùc laøm

“giaõn gaân, giaõn coát” vaøo moãi saùng vaø buoåi chieàu tröôùc böõa aên toái. Taäp theå duïc thöôøng xuyeân khoâng nhöõng laøm cô theå chuùng ta ñöôïc thoaûi maùi, maø coøn coù theå giaûm ñi söï ñau ñôùn khôùp xöông vaø baép thòt do thuoác gaây ra.

Taäp theå duïc theo loái Tai-Chi, taäp gaäy döôõng sinh cuûa cuï Mai Baéc Ñaåu, hay moät soá phöông phaùp luyeän khí coâng v.v. cuõng coù theå giuùp cô theå chuùng ta vöôït qua nhöõng phaûn öùng phuï cuûa thuoác moät caùch töông ñoái deã daøng hôn.



136

Gaäy Döôõng Sinh vôùi cuï Mai Baéc Ñaåu

6) Interferon cuõng coù theå thay ñoåi tính tình hoaëc gaây aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán taâm thaàn cuûa beänh nhaân. Ngöôøi beänh coù theå trôû neân böïc boäi, caùu kænh, deã noåi noùng, maát töï chuû. Taäp trung tö töôûng trôû neân khoù khaên. Nguy hieåm nhaát laø buoàn phieàn, chaùn ñôøi, khoâng muoán soáng vaø nhieàu khi coù yù ñònh töï töû. Trong luùc chöõa trò, quyù vò, vì theá neân chia seû nhöõng ñoåi thay “kyø laï” cuûa cô theå mình vôùi ngöôøi thaân trong gia ñình. Nhaát laø, khi quyù vò caûm thaáy khaùc thöôøng, khoâng kieåm soaùt ñöôïc ñaàu oùc cuûa mình, buoàn böïc moät caùch quaù ñaùng vôùi yù ñònh töï töû, quyù vò haõy lieân laïc ngay vôùi baùc só cuûa mình, caøng sôùm caøng toát, duø ngaøy hay ñeâm. (Nhöng neáu chæ bò maát nguû moät chuùt nhö trong tröôøng hôïp cuûa coâ T. keå treân, quyù vò coù theå chôø ñeán saùng hoâm sau cuõng ñöôïc.)

7) Khi nhöùc ñaàu, coù theå duøng nhöõng phöông phaùp khaùc

nhau ñeå “relax”. Nghe nhaïc eâm dieäu, ñöøng quaù choùi tai. Traùnh xem TV quaù laâu. Massage nheø nheï hai beân thaùi döông vaø coå.



137

8) Ngoaøi ra, interferon coù theå thuyeân giaûm nhieäm vuï cuûa tuûy xöông gaây ra thieáu maùu. Thieáu hoàng huyeát caàu (red blood cell) ngöôøi deã meät. Thieáu baïch caàu (white blood cell) cô theå deã bò nhieãm truøng. Vaø thieáu tieåu caàu (platelet cell) cô theå deã bò chaûy maùu. Vì theá trong khi chöõa trò, quyù vò seõ phaûi ñi thöû maùu raát nhieàu laàn, gaàn nhö moãi thaùng moät laàn.

9) Moät trong nhöõng bieán chöùng nguy hieåm nhaát cuûa thuoác

Interferon laø nhoài maùu cô tim (heart attack). Tröôøng hôïp naøy coù theå xaåy ra cho baát cöù moät ai trong luùc chích thuoác. Tuy nhieân nhöõng ngöôøi sau ñaây seõ coù nguy cô bò ñau tim nhieàu hôn: a) ngöôøi ñang bò cao aùp huyeát, b) ngöôøi ñang bò tieåu ñöôøng, c) ngöôøi coù chaát Cholesterol quaù cao, d) ngöôøi huùt thuoác laù, e) ngöôøi quaù lôùn tuoåi (thöôøng hôn 65 tuoåi trôû leân). Vì theá, neáu trong luùc chöõa trò, quyù vò phaûi goïi ngay soá 911, neáu boãng döng bò ñau tim, töùc ngöïc, khoù thôû.

10) Hieän nay treân nöôùc Myõ, nhieàu nhoùm hoã trôï (support

groups) ñöôïc thaønh laäp ñeå beänh nhaân coù dòp chia seû kinh nghieäm baûn thaân cho nhau, cuõng nhö giuùp ñôõ laãn nhau trong luùc chöõa trò. Xin quyù vò lieân laïc vôùi baùc só cuûa mình veà nhöõng ñòa chæ cuõng nhö soá phone lieân laïc cuûa nhöõng nhoùm gaàn nôi quyù vò ñang cö nguï.

ZADAXIN (Thymosin Alpha 1): Ñaây laø moät loaïi thuoác môùi ñang ñöôïc öùng duïng trong vieäc chöõa trò beänh vieâm B vaø C. Cuõng nhö Interferon thuoác naøy laø moät trong nhöõng hoùa chaát maø cô theå chuùng ta töï cheá taïo ñeå kích thích vaø taêng cöôøng heä thoáng mieãn nhieãm. Ngöôøi ta nhaän thaáy, neáu thuoác naøy ñöôïc chích döôùi da 2 laàn moät tuaàn, nhöõng “caûm töû quaân” trong heä thoáng mieãn nhieãm nhö T-cell



138

helper, Cytotoxic T-cell, Natural Killer cell seõ taêng nhanh vaø seõ “taán coâng” nhöõng teá baøo gan ñaõ bò nhieãm truøng moät caùch ñaéc löïc hôn. Thuoác ñöôïc xem laø an toaøn vaø raát ít phaûn öùng phuï. Hy voïng thuoác naøy seõ ñöôïc FDA chaáp thuaän trong moät thôøi gian raát gaàn ñaây.

Teá baøo gan bò nhieãm truøng ñang bò huûy hoaïi bôûi heä thoáng mieãn

nhieãm, döôùi söï ñieàu khieån cuûa Thymosin Alpha 1 (Zadaxin)

Töø xaáp taøi lieäu vaø hoà sô beänh lyù caàm treân tay, ngöôøi ñaøn oâng ruùt ra moät baûn toùm taét nhöõng keát quaû thöû maùu vieát baèng tay raát ngaên naép. OÂng ñöa cho toâi tôø giaáy vaø noùi:

- Xin baùc só xem cho toâi nhöõng keát quaû thöû maùu naøy. Toâi khoâng bieát tieäm thuoác taây coù ñöa loän thuoác cho toâi khoâng, maø trong voøng 3 ñeán 4 thaùng ñaàu sau khi ñöôïc chöõa trò baèng thuoác Rebetron bôûi baùc só A., keát quaû thöû maùu trôû neân hoaøn toaøn bình



139

thöôøng. Toâi vui söôùng quaù. Nhöng nhö baùc só thaáy ñoù, trong voøng 2 ñeán 3 thaùng vöøa qua, chaát ALT taêng cao trôû laïi, roài toång löôïng soá vi khuaån vieâm gan C cuõng taêng leân hôn 500 ngaøn ñôn vò. Toâi ñaõ chöõa vôùi baùc só A. gaàn ñöôïc 6 thaùng roài, nhöng nay oâng ta khoâng cho toâi chích nöõa. Hoâm nay, toâi ñeán khaùm beänh, xem baùc só coù thuoác naøo toát hôn thuoác Rebetron khoâng?

Noùi tôùi ñaây, ngöôøi ñaøn oâng ñöa cho toâi moät tuùi nylon nhoû chöùa moät hoäp thuoác uoáng, vaøi caùi kim chích vaø hai oáng thuoác ñeå chích. Teân thuoác cuõng ñuùng, vaø thuoác vaãn chöa heát haïn. Khi caàm chai thuoác chích leân tay, toâi ñoaùn laø thuoác ñaõ ñeå ngoaøi tuû laïnh moät thôøi gian khaù laâu, neân khoâng coøn hôi laïnh nöõa. Toâi hoûi ngay:

- Thöa oâng, oâng vaãn giöõ thuoác trong tuû laïnh chöù?

Ngöôøi ñaøn oâng gaät ñaàu vaø traû lôøi:

- Thöa baùc só, toâi vaãn giöõ thuoác trong tuû laïnh, neáu ñi ñaâu thì toâi thöôøng boû trong hoäp ñöïng ñaù, nhöng nay vì khoâng chích nöõa neân toâi nghó ñaèng naøo cuõng vaát thuoác ñi neân chæ boû trong tuùi nylon naøy mang laïi baùc só xem thoâi. Baùc só A cuõng ñaõ daën toâi raát kyõ löôõng veà vieäc caát giöõ thuoác chích, thöa baùc só.

Toâi xem seùt laïi nhöõng keát quaû thöû maùu moät laàn nöõa roài baét ñaàu giaûi thích:

- Thöa oâng, hoï ñaõ khoâng ñöa nhaàm thuoác cho oâng ñaâu. Moät soá beänh nhaân keùm may maén, sau moät thôøi gian ñaàu chöõa beänh, töôûng laø seõ gaët haùi ñöôïc nhöõng keát quaû toát ñeïp, nhöng gan boãng döng bò vieâm trôû laïi. Tieáng Myõ goïi laø “breakthrough”. Toâi e raèng, oâng laø moät trong nhöõng ngöôøi keùm may maén naøy.

Ngöôøi ñaøn oâng vôùi moät chuùt thaát voïng trong aùnh maét, hoûi tieáp:

- Theá baây giôø baùc só cho toâi phaûi laøm gì? Toâi cheát cuõng ñöôïc, nhöng con coøn nhoû quaù neân nhôõ coù meänh heä gì, thì toäi nghieäp chuùng noù. Baùc só raùng giuùp cho toâi. Neáu khoâng coù thuoác Taây, toâi coù theå uoáng ñöôïc thuoác Baéc khoâng?



140

Trong moät soá ít beänh nhaân, trong luùc ñang ñöôïc chöõa trò baèng thuoác Interferon, phaân toá hoùa ALT taêng cao trôû laïi. Ngöôøi ta cho raèng thuoác chích nay ñaõ bò maát hieäu löïc vì vi khuaån vieâm gan C laïi moät laàn nöõa dôû “pheùp bieán hoùa” thay hình ñoåi daïng. Vôùi moät soá maõ di truyeàn môùi khaùc laï, nhöõng vi khuaån vieâm gan C naøy khoâng coøn bò tieâu huûy bôûi thuoác interferon nöõa. Maët khaùc, ngöôøi ta cuõng tin raèng, trong ña soá nhöõng tröôøng hôïp keùm may maén naøy, thuoác Rebetron coù theå ñaõ hoaøn toaøn khoâng coù moät chuùt hieäu löïc ngay töø ñaàu, vaø söï “bình thöôøng hoùa” cuûa chaát ALT chæ laø moät “tình côø ngaãu nhieân” maø thoâi. Sau ñoù, vì gan vaãn tieáp tuïc bò vieâm, chaát ALT seõ “khoâng sôùm thì muoän” taêng cao trôû laïi.

Ngoaøi ra ngöôøi ta cuõng cho raèng, trong moät soá tröôøng hôïp hieám hoi hôn, cô theå beänh nhaân coù theå hoùa giaûi thuoác Interferon vôùi nhöõng khaùng theå khaùc nhau. (Ñaây laø moät loãi laàm khaùc cuûa heä thoáng mieãn nhieãm trong vieäc choáng traû söï taán coâng cuûa vi khuaån vieâm gan C. Thay vì ñi “gieát” quaân thuø, thì chuùng laïi cho quaân ñi ñaùnh “baïn ñoàng minh”). Nhöõng beänh nhaân naøy thöôøng ñöôïc xem laø “chöa coù thuoác chöõa” vaø caàn theo doõi moät caùch kyõ löôõng. Moät soá trung taâm Ñaïi Hoïc coù nhöõng phöông thöùc chöõa beänh khaùc nhau vôùi caùc loaïi thuoác ñang trong voøng nghieân cöùu cho nhöõng tröôøng hôïp töông töï.

Ngöôøi ñaøn oâng vaãn tieáp tuïc nhìn toâi vôùi aùnh maét caàu cöùu. Toâi nhìn laïi keát quaû sinh thieát gan cuûa ngöôøi beänh, roài chaäm raõi giaûi thích:

- Thöa oâng, keát quaû sinh thieát gan cuûa oâng cho bieát gan cuûa oâng bò vieâm khaù naëng (moderate inflammation), neân nguy cô bò chai gan cuûa oâng laø 25% trong voøng 5 naêm, 44% trong voøng



141

10 naêm, vaø khoaûng 95% sau 20 naêm. Thoâng thöôøng sau khi gan ñaõ bò chai, oâng vaãn coù theå soáng theâm 5 naêm nöõa. Hy voïng töø giôø ñeán ñoù, ngöôøi ta seõ tìm ñöôïc thuoác môùi hôn vaø toát hôn thuoác Rebetron. Toâi khoâng bieát trong thuoác Baéc hoï pha cheá nhö theá naøo, neân khoâng coù lôøi khuyeân naøo caû. Nhöng toâi chæ xin oâng thaän troïng khi uoáng baát cöù moät loaïi thuoác naøo. Thuoác Baéc tuy ñaëc cheá töø caùc döôïc thaûo, thuoác cuõng coù nhöõng phaûn öùng phuï hoaëc coù nhöõng taùc duïng khoâng toát ñeán laù gan. Trong khi chôø ñôïi coù nhöõng thöù thuoác toát hôn, xin oâng uoáng moãi ngaøy moät ít Vitamines ñeå cô theå ñöôïc khoûe hôn. Toâi ñeà nghò laø oâng neân thöû maùu, saùu thaùng moät laàn, ñeå theo doõi ñaø tieán trieån cuûa beänh. Neáu caàn toâi seõ chuyeån oâng vaøo nhöõng trung taâm ñaïi hoïc ñeå hoï coù theå gheùp gan cho oâng. Nhöng ñaây laø trong töông lai xa thoâi. Ngay baây giôø, thì gan cuûa oâng tuy bò vieâm nhöng chöa bò chai.

- Theá baùc só nghó toâi coøn soáng bao laâu nöõa?

Thay vì traû lôøi caâu hoûi “khoù khaên vaø teá nhò” naøy, thì toâi hoûi laïi:

- Theá oâng muoán soáng bao nhieâu laâu nöõa?

- Ñöùa con uùt cuûa toâi vöøa vaøo tröôøng ñaïi hoïc, toâi chæ öôùc mong laø soáng ñeán ngaøy chaùu ra kyõ sö thì toâi maõn nguyeän roài.

Toâi voã nheï vaøo vai cuûa oâng vaø noùi:

- Töôûng oâng muoán soáng “traêm naêm haïnh phuùc” thì môùi khoù, chöù neáu oâng chæ muoán soáng 5 ñeán 10 naêm thì “dö söùc qua caàu gioù bay”.

- Baùc só coù chaéc khoâng? Toâi soáng ñöôïc hôn 5 naêm nöõa?

- Thöa oâng nhö toâi ñaõ noùi luùc naõy. Döïa theo keát quaû sinh thieát gan cuûa oâng, chæ moät trong 4 ngöôøi nhö oâng môùi bò chai gan trong voøng 5 naêm. Sau khi chai gan, hoï seõ soáng theâm ít nhaát laø 5 naêm. Neáu ñöôïc gheùp gan, hoï coù theå soáng moät caùch töông ñoái bình thöôøng. Neáu chæ döïa theo nhöõng baûn thoáng keâ, oâng seõ coøn soáng ít nhaát 10 naêm nöõa. Naêm nay oâng 60 tuoåi. 10 naêm nöõa, oâng seõ 70 tuoåi.



142

Ngöôøi ñaøn oâng nhìn toâi moät luùc roài noùi:

- Caùm ôn baùc só nhieàu veà nhöõng lôøi an uûi. Xin pheùp ñöôïc laøm phieàn baùc só theâm moät laàn nöõa. Neáu toâi coù meänh heä gì, xin baùc só döï leã ra tröôøng cuûa con toâi nghe.

Chöa kòp traû lôøi thì oâng ta noùi theâm:

- Hoài naõy baùc só coù noùi ñeán chöõ “traêm naêm haïnh phuùc”, thì toâi cuõng coù yù ñònh xin baùc só cho toâi soáng tôùi luùc chaùu laäp gia ñình. Theá baùc só laäp gia ñình chöa? Neáu baùc só thaáy coù caäu baùc só naøo cao raùo, ñeïp trai, xin baùc só giôùi thieäu cho chaùu.

Noùi tôùi ñaây, oâng laáy töø trong taäp hoà sô beänh lyù taám hình con gaùi cuûa mình vaø ñöa cho toâi:

- Ñaây laø hình cuûa chaùu, xin baùc só giöõ laáy ñeå xem coù ai thì giôùi thieäu cho chaùu.

Toùm laïi, vieâm gan C laø moät caên beänh deã laây qua maùu, nhöng khoâng laây qua thöùc aên, moà hoâi vaø nöôùc boït. Ngöôøi beänh vaãn coù theå tieáp tuïc aên uoáng, soáng “chung chaï” trong gia ñình, maø khoâng sôï laây beänh cho ngöôøi thaân thöông. Tuøy theo töøng loaïi vi khuaån, thôøi gian chöõa beänh coù theå keùo daøi töø 6 thaùng ñeán moät naêm. Vôùi nhöõng thuoác môùi hôn, keát quaû chöõa beänh trôû neân khaû quan hôn vôùi ít phaûn öùng phuï hôn. Hy voïng trong moät töông lai gaàn ñaây, nhieàu loaïi thuoác toát hôn nöõa vôùi ít phaûn öùng phuï hôn seõ ñöôïc duøng ñeå chöõa caên beänh ñaùng ngaïi naøy. Nhieàu nghieân cöùu veà thuoác môùi vôùi khaû naêng huûy hoaïi nhöõng phaân hoùa toá (enzymes) quan troïng cuûa vi khuaån vieâm gan C ñang ñöôïc thöïc hieän khaép nôi treân theá giôùi. Vôùi nhöõng loaïi thuoác naøy, chuùng ta seõ môû theâm nhieàu “maët traän” môùi trong vieäc “saùt phaït” vi khuaån vieâm gan C.



143

Ngoaøi ra quyù vò cuõng coù theå lieân laïc hoaëc tìm hieåu theâm veà beänh vieâm gan C qua caùc soá phone hoaëc nhöõng ñòa chæ treân maïng löôùi ñieän toaùn toaøn caàu sau ñaây:

1) Hepatitis C Support Group (949) 654-4250

2) Hepatitis Foundation International (1-800-891-0707); www.HepFl.org

3) American Liver Foundation (1-800-223-0179);

www.Liverfoundation.org 4) Centers for Disease Control and Prevention, Hepatitis

Branch (1-888-443-7232); www.cdc.gov/ncidod/diseases/hepatitis/index.htm

5) Hoäi Ung Thö Vieät Myõ

(Vietnamese American Cancer Foundation) www.ungthu.org (714) 751-5805

BEÄNH VIEÂM GAN Cungthu.org/books/06_chuong4_viemganc.pdf · Chöông 4: BEÄNH VIEÂM GAN C -...

Documents

Transcript of BEÄNH VIEÂM GAN Cungthu.org/books/06_chuong4_viemganc.pdf · Chöông 4: BEÄNH VIEÂM GAN C -...