INNERLIJKE STRIJD2HNUDwQHV¶�ÀLUW�PHW�GH�(8�WHQ�HLQGH��5XVODQG�GH�WRHNRPVWDOOR DAVID VAN ROON

De brug over de Uzh, die de west- en oostzijde van het Oekraïnse grensstadje Uzhgorod met elkaar verbindt, is op het midden van de dag altijd druk.

Onverwachts sloot Oekraïne eind vorige maand een vrij-handelsovereenkomst met Rusland. Hiermee komen

de besprekingen met de Europese Unie over een zelfde soort overeen-komst in gevaar. Oekraïnes president, Viktor Janoekovitsj, maakte al langer schijnbewegingen in de richting van ]LMQ�2RVWHOLMNH�EXXU��PDDU�ÁLUWWH�RRN�ÁLQN�PHW�GH�(8��0HW�GH�YHURRUGHOLQJ�van oud-premier Joelia Timosjenko, na een internationaal bekritiseerd pro-ces, is de toenadering tot de EU een sterk halt toegeroepen. Janoekovitsj’ bezoek aan Brussel werd afgezegd, en nog diezelfde dag sloot hij de over-eenkomst met Rusland.

Een man, weggestopt in een lange zwart wollen jas, staart naar twee groenige paspoorten in zijn hand. Zijn vinger glijdt langs de visumstempels. Als de zon opkomt -roze gloed achter de bergen, stralen tussen betonnen ÁDWV� GRRU�� ULMGW� HHQ� PHW� 2HNUDwQHUV�gevulde bus van het Slowaakse stad-MH� 0LFKDORYFH� QDDU� GH� 2HNUDwHQVH�grensstad Uzhgorod. Een kort be-zoek aan de Europese Unie; voor veel

Oekraïners op de grens is het meer dan gebruikelijk. Veel grensbewoners in Oekraïne zijn dan ook in het bezit van een speciale pas waarmee ze tot 30 kilometer de EU in mogen. Bedoeld om familie te bezoeken, maar ook veelvuldig gebruikt om boodschap-pen te doen. Verdergaande integratie ]XO� MH� QLHW� VQHO� YLQGHQ��0DDU� QX� KHW�land een haakse bocht maakt en zich afwendt van het Westen, lijkt deze in-tegratie van Oekraïne in de Europese Unie niet meer zo vanzelfsprekend.

Als de bus zich verder van de stad, en daarmee van Slowakije, ver-wijdert, en huizen plaatsmaken voor een kleurloos graslandschap, verstopt onder een deken van rijp, wordt het rustiger in de bus. De billboards langs de weg -ze prijzen het grote winkel-FHQWUXP� ¶.DXÁDQG� YDQ�(XURSD·� DDQ��verminderen in frequentie. De sfeer in de bus is omgeslagen. Niet gespannen en opgewonden zoals het was op de heenweg -toen reclamefolders met Westerse producten werden rondge-JHYHQ��HQ�ÁHVVHQ�ZRGND�LQ�GH�YRHULQJ�van de stoelen werden verstopt. Nee, iedereen gaat terug naar huis, terug de

grens over. De grens die vroeger het IJzeren Gordijn was.

Oost en West, de geschiedenis en de toekomst; een contrast dat in het Oekraïense stadje Uzhgorod, net over de grens met Slowakije, en vlak bij Hongarije, tot uiting komt in de ar-chitectuur. Hoewel de Sovjetnalaten-schap, blokken grijs beton, de stad nog in zijn ban heeft, treden invest-eringen vanuit de EU de laatste jaren VWHHGV� PHHU� RS� GH� YRRUJURQG�� 0HW�geld afkomstig vanuit de Europese Unie worden fabrieken, bedrijven en winkelketens uit de grond gestampt. Een fabriek die Ikea-tafels produceert staat net buiten Uzhgorod, naast het modern ogende Amerikaanse soft-ware bedrijf Jabil. De grote woon-warenwinkel Hora Ihir, afkomstig uit de Baltische staten, staat ingeklemd WXVVHQ� GH� 6RYMHWÁDWV�� ,Q� 8]KJRURG�botst hedendaagse bouw met het ce-menten verleden.

Voor het oude Sovjethotel, Intourist Zakarpattya, dat als een grijs monster boven de stad uittorent, staat een gev-leugelde beer van donkere steen, zijn SRRW�UXVWHQG�RS�HHQ�ZHUHOGERO��0DDU�

langzaam maakt deze schaduwachtige herinnering aan Rusland plaats voor een toekomst met de EU. Dat is al-thans wat het volk wil, weet zaken-PDQ�9LNWRU�.RVWLY�������0DDU�GH�YH-randeringen die de EU-investeringen hebben bewerkstelligd komen nu in gevaar. Want in de internationale poli-tiek wordt er hard gestreden om het lot van Oekraïne. En Rusland lijkt aan de winnende hand.

Kostiv zit samen met zijn vrouw Violetta aan de keukentafel als de ra-dio hen krakend het nieuws van de handelsovereenkomst met Rusland verkondigt. Even is het stil, de stem van de nieuwslezer vult de kamer, verstikt al het andere. Violetta legt haar hoofd in haar handen. ‘Janoeko-vitsj is afschuwelijk. Eindelijk waren we vrijer, en nu, nu bewegen we terug naar Rusland.’

Verraden door de president, zo voelt het voor de inwoners van Uzh-gorod. ‘Niemand zag dit aankomen’, vertelt Viktor Kostiv. Hij is een drukke ondernemer en heeft voor verscheidene internationale bedrij-ven in Uzhgorod gewerkt. In zijn

auto scheurt hij door de straten, en daarmee de geschiedenis van de stad. Van de eeuwenoude woningen, langs de grauwe Sovjetgebouwen, over de brug die de oost- en westzijde van de Uzh met elkaar verbindt.

Door het regelmatig verplaatsen van grenzen is Uzhgorod een stad die door de eeuwen heen achtereenvol-gens bij Hongarije, Tsjecho-Slowakije en de Sovjet-Unie heeft gehoord. Dat de Oekraïense stad niet langer bij zijn Westerse buren hoort, is zuur, vindt de ���MDULJH�VWXGHQWH�0RQLFD�7UDQFK\FK��‘Dan waren we nu deel van de EU.’ Samen met twee vriendinnen zit ze in een cafeetje, vlak bij de universiteit. =H� GULQNHQ� NRIÀH�� HQ� GLVFXVVLsUHQ�over de toekomst van hun land.

Het gevoel van de Oranje Revo-lutie van 2004, waarbij de toenmalige president werd afgezet -het gevoel van vrijheid, het gevoel dat alles mogelijk ZDV��LV�ZHJJHsEG��YHUWHOW�0RQLFD��'H�revolutie ligt haar nog vers in het ge-heugen. ‘We moesten van onze leraar binnen blijven, maar we sprongen uit de ramen van de klaslokalen en renden de straat op. Op dat moment

geloofden we dat alles zou verand-eren,’ vervolgt ze, ‘Er zijn ook dingen veranderd -de pers is vrijer, de sala-rissen zijn gestegen- maar het is niet de beloofde gouden toekomst.’ Yana Bilynets (21) vult haar aan: ‘Toetred-ing, of verdere toenadering tot de EU kan Oekraïnes levensstandaard verbe-teren.’0DDU�2HNUDwQH�YHUZLMGHUW�]LFK�YDQ�

de Europese Unie. De keuze tussen West en Oost lijkt te zijn gemaakt. De Russische deal is het gesprek van de dag. Over de tafeltjes buigen mensen zich naar elkaar toe, druk pratend.

Oekraïne bevindt zich op een tweesprong. Kiest het voor Rusland of voor de Europese Unie? Het afgelo-pen half jaar onderhandelde het land nog druk met Europa. Oekraïne zou in december een vrijehandelsovereen-komst met de EU tekenen, maar Ja-noekovistj stuurt nu richting Rusland. Het is een innerlijke strijd, waarbij de Oekraïnse politiek, en dat is voor-namelijk Janoekovitsj, moet kiezen YRRU� HHQ� DXWRFUDWLVFKHU� JHRULsQWHHUG�Rusland, of een democratische Eu-ropese Unie.

Zakenman Viktor Kostiv (midden) instrueert werkers die bezig zijn met het verwezenlijke van zijn droomhuis in Uzhgorod.

REPORTAGE WILDE OOSTEN

Bij de Japanse multinational Yazaki, tussen de oude Sovjet!ats, waaien de vlaggen van de EU en Oekraïne gezamenlijk. ‘Nu nog wel. Straks moeten de EU-vlaggen plaatsmaken voor Russische’, meent Viktor Kostiv.

De EU ligt maar enkele kilometers van Uzhgorod; en van net over de grens klinkt een lokroep, een roep van grote winkelcentra, hogere lonen en een betere levensstandaard. Violetta Kostiv is zwanger; haar buik bol, zit ze met één van haar kinderen op schoot. Ze bevalt over 10 weken, maar niet in een ziekenhuis in Oekraïne. ‘Daar-voor ga ik naar Hongarije, de kwaliteit van de medische zorg is daar stukken beter.’ Op de grens is al sprake van vergaande integratie. Bewoners van de Oekraïense grensgebieden kunnen een zogenaamd kleinvisum aanvra-gen. Hiermee kunnen ze tot 30 kilom-eter de EU in. Wat het mogelijk maakt om daar boodschappen te doen bij de enorme winkelcentra die net over de grens verrijzen; het succesverhaal van de EU.

De wil om bij de EU te horen, is dan ook nergens sterker dan in het grensgebied. Langzaam kruipt de Eu-ropese Unie zelf de grens over. De EU is zichtbaar aanwezig in Uzhgorod. Verscholen achter zijn zonnebril, wijst Viktor de investeringen aan die va-nuit de Europese Unie zijn gedaan in de stad. Bedrijven, opgezet met geld

uit het Westen staan langs de weg, en steken met hun glazen en metalen platen af tegen de historische huizen, en cementen Sovjetblokken. Blauwe, met sterren bedrukte vlaggen wap-peren naast de Oekraïense. ‘Straks hangen daar weer Russische vlaggen,’ Viktor lacht, maar in zijn stem klinkt bitterheid door.

Olga Andrusiv (24) komt net van haar werk als ze het nieuws over de overeenkomst met Rusland hoort. Ze werkt voor Yazaki, een grote Ja-panse multinational in Uzhgorod. Een bedrijf waar veel Europees geld inzit. Andrusiv vreest voor Oekraïnes toe-komst, die er na de Oranje Revolutie dan wel even rooskleurig uitzag, maar nu lijkt terug te glijden in het verleden. Ze buigt zich over de tafel in een klein pizza restaurantje, waar ze vaak komt na het werk, neemt een slok bier -naast wodka, dé Oekraïense drank- en vertelt: ‘De eerste keer dat ik in de EU kwam, ik weet het nog goed. We waren nog deel van de Sovjet-Unie. Ik ging met mijn ouders naar Duits-land, zag producten die ik niet kende, at kaas die ik nog nooit geproefd had, het was een droom. Nu nog zie

ik geen democratie in Rusland. Als we die kant op gaan, verliezen we de Oekraïnse identiteit, in de EU kunnen we die behouden.’ Andrusiv is zeker van haar zaak, maar ook machteloos. ‘Eerst was ik kwaad over het Timos-jenko-proces, maar je kunt toch niets doen. We geloven er niet meer in. Na de revolutie zijn we teruggevallen, en dat zal alleen nog maar erger worden als we dichter tegen Rusland aans-churken. Al onze politici stelen geld. Oekraïne wordt weer corrupt onder Janoekovitsj.’

Viktor Kostiv deelt Andrusivs’ mening. ‘Voordat Janoekovitsj aan de macht was, moesten mensen ook wel smeergeld betalen, maar dat ging toen tenminste nog onder tafel. Nu is het iets heel alledaags, niemand schaamt zich ervoor’, vertelt hij terwijl hij de auto langs grote landhuizen stuurt. De ommuurde huizen ogen imposant en zien eruit alsof ze in een West Europ-ees land beter tot hun recht zouden komen. ‘Hier wonen politiechefs en douanebeambten, en die verdienen echt niet zoveel. Kijk naar die poort, die kost al meer dan mijn huis.’

Kostiv studeerde Europese Integra-

REPORTAGE WILDE OOSTEN

Viktor Kostiv en zijn vrouw zitten in de keuken van hun oude huis als de radio hen het nieuws over de handelsovereenkomst met Rus-land brengt. Hoewel het de twee raakt, proberen ze snel verder te gaan met hun dagelijks leven. ‘Meer kun je niet doen.‘

De grauwe Chroetsjov!ats staan sterk in contrast met de moderne fabrieks- en kantoorgebouwen, die Uzhgorod langzaam overnemen.

tie en Recht in Duitsland. Zijn hart OLJW� LQ� GH� (XURSHVH� 8QLH�� ¶0DDU� GH�arbeidsmarkt in Duitsland was verza-digd, en hier, hier hebben ze goedkope grond, hier kan ik met mijn familie een bestaan opbouwen.’ En dat doet hij zelf, op een stuk grond DFKWHU� KHW� YHUYDOOHQ� ÁDW-gebouw waar hij woont, verrijst een nieuw, modern huis. ‘Ik wil d a t

dit huis straks in de EU staat. Ik ben een échte EU-patriot.’ Viktor Kostiv k i j k t naar zijn nieuwe

huis, instrueert de werkers, en laat zien waar het dakterras moet komen. De onder-gaande zon werpt een schaduw op de muur, en

even is Kostiv groter dan ooit,

als hij spreekt over de richting die

zijn land op moet, waar zijn kinderen

moeten opgroeien. De belichaming van de

EU in Oekraïne.Voor de bewon-

ers van Uzhgorod is het maar al te GXLGHOLMN�� 0HW�Rusland mee, is

de verkeerde kant op. En de EU, dat is een zoete droom die ze bijna kun-nen aanraken. ‘We moeten ons niet terug storten in het verleden’, preekt Tranchych. De lonen in Oekraïne liggen laag -maar de verwachtingen en de hoop op toekomst zijn groot. Oekraïners willen wat de EU heeft: zekerheid. ‘In de Europese Unie is het zo goed als onmogelijk om van de honger te sterven, maar hier, hier moet je vechten om te overleven’, vertelt Viktor Kostiv, en grijpt het stuur stevig vast.

De studentes in het café praten door, raken verloren in hun eigen ar-gumenten, dwalen af en komen terug op de Europese Unie, en wat deze voor hen betekent. ‘Het gaat om vrijheid. Nú kunnen we niet even naar Finland reizen; een visum aanvragen kost tijd, en vooral veel geld. We willen naar de EU, maar de corruptie en ons poli-WLHNH�V\VWHHP�KRXGHQ�GDW�WHJHQ��0DDU�Oekraïne kan veranderen en dat zal in de toekomst ook gebeuren. Wij zijn ouder dan dat ons land onafhankelijk

REPORTAGE WILDE OOSTEN

is. We zijn in twintig jaar al zoveel gegroeid, dat mag Janoekovitsj ons nu niet afnemen. We moeten blijven JHORYHQ�·�0RQLFD�SUDDW�HQ�SUDDW��KDDU�woorden vol emotie, maar in haar stem klinkt ook ongeloof, ze probeert Oekraïnes toenadering tot Rusland weg te praten, te overschreeuwen.

Oekraïnes toekomst is allesbehalve ]HNHU�� -DQRHNRYLWVM·� ÁLUW� PHW� GH� (8���lijkt nu wel ten einde te zijn gekomen. En Rusland ligt in het verschiet. Viktor Kostiv kijkt uit over de Uzh, zijn ogen glijden langs de roerige geschiedenis van de stad -de grauwe Sovjet-erfenis, de afbrokkelende barokke huizen en de moderne bedrijven, uit de grond gestampt met geld uit de EU. Hij staart over het water, zoekend bijna, naar de toekomst voor zijn gezin, zijn stad; de toekomst van zijn land.

Monica Tranchych houdt hoop op een betere toekomst voor Oekraïne. Een toekomst die volgens haar bij de EU ligt.

Yana Bilynets wil niet opgesloten zitten, ze wil vrij zijn om rond te reizen in de EU, zonder eerst een visum hoeven aan te vragen.

Het typische straatbeeld van Uzhgorod. Een oude vrouw loopt rustig door de oude straten, leunend op haar wandelstok.

Uzhgorod staat vol met Russische kerken, zoals hier boven afgebeeld.