Post on 07-Feb-2023
Samkennd og menntakerfið 2
Nemandi: Kennarar:
Viktor Díar Jónasson Hafdís
Rut Gísladóttir
Kt: 160591-2349 Haukur Arason
Stefán Jökulsson
Tilgangur menntunar
Menntakerfið er einn stærsti og mikilvægasti grunnur
nútímasamfélaga. Tilgangur þess hefur þó verið mjög
breytilegur í gegnum tíðina. Til forna voru það einungis
yfirstéttirnar sem fengu menntun í hinum sjö frjálsu listum sem
voru málfræði, mælskulist, rökræðulist, talnafræði,
flatarmálsfræði, stjörnubókarlist og tónlist. Seinna á miðöldum
þegar kirkjan réði Evrópu var menntun skilgreind út frá þörfum
hennar. Þá voru kirkjur og klaustur oft nefnd "hús viskunnar".
Skilgreiningin á menntun breyttist síðan mikið með
iðnbyltingunni þegar ný tækni og fræðasvið lögðu grunn að
nútímasamfélagi. Nú á 21. öldinni er almenn menntun skilgreind
bæði út frá þörfum samfélagssins og einstaklingssins. Tilgangur
menntunar í dag er að stuðla að því að einstaklingar öðlist
Samkennd og menntakerfið 3
hæfni til að takast á við daglegt líf og að leysa hlutverk sín
í flóknu samfélagi nútímans (Aðalnámskrá menntaskólanna, 2013).
Það eru sex grunnþættir í Íslensku aðalnámskránni í dag.
Þeir eru læsi, sjálfbærni, heilbrigði og velferð, lýðræði og
mannréttindi og síðast en ekki síst jafnrétti og sköpun.
Tilgangur þeirra er að börn og ungmenni þroskist bæði andlega
og líkamlega, læra að bjarga sér í samfélaginu og læra að vinna
með öðrum. Þeim er ætlað að stuðla að auknu jafnrétti og
lýðræði í samfélaginu okkar (Aðalnámskrá menntaskólanna, 2013).
Tilgangur þessarrar ritgerðar er að reyna að sýna fram á
að samkennd getur haft jákvæð áhrif á alla þessa þætti og að
hún eigi sér þar af leiðandi mikilvægt hlutverk að gegna í
menntakerfinu.
Samkennd
Samkennd (e. empathy) er tilfinning sem gerir okkur kleift
að skilja hugsanir og tilfinningar annarra. Það er oft talað um
að "setja sig í spor annarra" þegar talað er um samkennd. En
oft er samkennd ruglað saman við samúð, eðlilega þar sem
vísindamenn í dag eru ennþá ekki sammála um hvað greinir þessi
hugtök að. En almennt séð þá er samúð hegðun sem sýnir að þú
Samkennd og menntakerfið 4
finnur til með manneskju á meðan samkennd er að átta sig á
hvaða tilfinningar og hugsanir aðrir eru að upplifa (Darwell,
1997). Málið er að samkennd, það að átta sig á hvernig öðrum
líður, getur leitt til samúðar, það að hafa áhyggjur af velferð
annarra, sem getur síðan leitt til umhyggju, það að sýna öðrum
hlýju og virðingu. Hugtakið samkennd varð ekki til fyrr en
fyrir rúmlega öld síðan (Nodding, 2010) en þrátt fyrir það var
fyrirbærið engu að síður rannsakað löngu fyrr. Skoski
heimspekingurinn David Hume skrifaði mikið um samúð (e.
sympathy) og hélt því fram að hún væri eitt af stórkostlegustu
einkennum mannkynsins og að það væri fyrirbærið sem héldi
samfélagi manna saman (Hume, 1740). Í dag eru vísindamenn
almennt sammála um að samkennd felur einnig í sér samúð
(Nodding, 2010). Sumir telja að samkennd sé einnig nauðsynleg
fyrir okkur til að skilja mannlegt samfélag og þróa með okkur
siðferði (Eisenberg, Guthrie, Chumberland, Murphy, Shapard,
Zhou & Carlo, 1994). Samkennd er í raun svo mikilvæg fyrir
mannlega heilsu að alvarlegir geðsjúkdómar eins og einhverfa og
siðblinda eru skilgreindir út frá því að einstaklingur hafi
enga samkennd (Farrow & Woodruff, 2007; Baron-Cohen, 2012).
Samkennd og menntakerfið 5
Eitt er þó víst og það er að samkennd er mikilvægur
tilfinningaþáttur í heilbrigðum samskiptum á milli manna.
Samkennd er fyrirbærið sem leyfir okkur að gera okkur grein
fyrir skoðunum annarra og skilja stöðu þeirra með því að átta
okkur á og skilja tilfinningar og hugsanir þeirra. Þegar við
sýnum fólki samkennd þá sýnum við þeim að við skiljum hugsanir
þeirra og tilfinningar og berum virðingu fyrir þeim. Þetta er
fyrirbærið sem gerir okkur kleift að eignast nána vini og halda
saman vinaböndum (Baron-Cohen, 2012). Rannsóknir síðast liðin
50 ár sýna að aukin samkennd hefur jákvæða fylgni við
félagshegðun (e. prosocial behavior) svo sem að vinna saman (e.
cooperating), að deila með sér (e. sharing) og að gefa frá sér
(e. donating) og er talin vera grunnurinn fyrir fornfýsi
(altruism) sem er hreinasta tegund af hjálplegri hegðun
(Batson, 1991). Aukin samkennd hefur einnig verið tengd við
minni fordóma (e. social prejudice) (Galinsky & Moskowits,
2000) og ofbeldis (e. aggression) (Miller & Eisenberg, 1988).
Áhrif samkenndar í skólastarfi
Allir þessir þættir, aukin félagshegðun, minna ofbeldi og
minni fordómar eru mikilvægir fyrir skólastarfið. Ekki einungis
eru þeir beintengdir grunnþáttum aðalnámskrár sem lúta að því
Samkennd og menntakerfið 6
að skapa betri samfélagsþegna svo að samfélagið nái að þroskast
og dafna heldur hafa þeir einnig jákvæð áhrif á velgengni
nemenda í námi. Það á sérstaklega við í ákveðnum greinum sem
tengjast bókmenntalæsi og félagsáföngum. Ástæðan er talin vera
sú að þeir nemendur sem hafa meiri samkennd eiga auðveldara með
að setja sig í spor sögupersónunnar. Þannig eiga þeir
auðveldara með að átta sig á aðstæðum í sögunni og sjónarhornum
mismunandi sögupersóna og jafnvel stundum fundið fyrir
tilfinningunum sem sögupersónan á á finna fyrir. Með því að
setja sig í spor sögupersónunnar og upplifa tilfinningar hennar
þá eykur það líkurnar á því að festa efnið í minni og getu til
endurheimtar seinna meir (Feshbach & Feshbach, 2009). En þetta
samband gengur í báðar áttir, ekki einungis hjálpar aukin
samkennd endurheimt, aukin lesning eykur líka samkennd. Með
meiri lesningu þjálfumst við í því að setja okkur í spor
annarra og upplifa og skilja hugsanir og tilfinningar þeirra
(Budin, 2001; Cress & Holm, 2000, sjá Feshbach og Feshbach,
2009).
Áhrif samkenndar kennara
Rannsóknir á samkennd í skólastarfi hafa verið að athuga
áhrif aukinnar samkenndar kennara annars vegar og aukinnar
Samkennd og menntakerfið 7
samkennd nemenda hins vegar. Rannsóknir sem kanna samkennd
kennara tengjast yfirleitt samskiptahæfileikum hans við
nemendur sína. Þá er aðallega verið að kanna tvennt. Annars
vegar er verið að athuga hæfileika hans til að skilja sjónarmið
nemenda og hins vegar hæfileika hans til að sýna nemendum
skilning sinn á tilfinningum og hugsunum þeirra. Samkennd
kennara er mikilvæg vegna þess að ef nemendum finnst eins og
kennarinn skilji þá þá upplifa þeir frekar eins og þeir eigi
heima í skólanum og hafa þar af leiðandi sterkari tengingu við
skólan heldur en ella. Ef nemendi upplifir að kennari hlusti á
hann og beri virðingu fyrir skoðunum hans þá ætti sjálfsálit
hans að aukast (Feshbach & Feshbach, 2009). Rannsóknir hafa
sýnt fram á jákvæða fylgni milli samkenndar kennara og
frammistöðu nemenda á bæði grunnskólastigi (Aspy, 1971, sjá
Feshbach & Feshbach, 2009) og framhaldsskólastigi (Chang,
Berger & Chang, 1981). Aukin samkennd kennara hefur ekki bara
jákvæð áhrif á einkunnir og tilfinningar nemenda heldur eykur
það einnig persónulegan þroska og vellíðan kennarans í
kennarastarfinu sjálfu (Mosher & Sprinthall, 1971; Pierce &
Drasgow, 1969, sjá Vitro, 1975). Einnig eru til gögn sem benda
Samkennd og menntakerfið 8
til þess að samkennd kennara getur haft jákvæð áhrif á
félagslíf hjá hlédrægum nemenda innan bekkjarins (Chang, 2003).
Er hægt að auka samkennd?
Það er almennt viðurkennt að hægt sé að auka samkennd
einstaklinga með þjálfun (Feshbach & Feshbach, 2009) en bara
upp að vissu marki (Baron-Cohen, 2012). Einstaklingar í
samfélaginu eru með mismikla samkennd, hvort það er vegna galla
í miðtaugakerfinu eða vanrækslu í æsku og uppeldi. Baron-Cohen
(2012) heldur því fram að samkennd í samfélaginu falli að
normalkúrvu þar sem flestir eru með miðlungs mikla samkennd á
meðan örfáir eru með annaðhvort gríðarlega litla eða jafnvel
enga samkennd (t.d. siðblindir sem hugsa ekki um neinn nema
sjálfan sig) eða gríðarlega mikla samkennd (sjá mynd 1).
Samkennd og menntakerfið 9
Mynd 1. Normalkúrva samkenndar. Tekið úr Zero degrees of
empathy: a new theory of human cruelty and kindness eftir Baron-Cohen,
S. 2012. bls 14. Höfundarréttur Penguin Books.
Flestar rannsóknir sem athuga áhrif samkenndar kennara
leiða til aðferða til að auka hana með einhverjum hætti.
Margar aðferðir eru notaðar til að gera það eins og t.d. að
þjálfa kennara markvisst í almennum mannlegum samskipum,
persónulegum samskiptum, hutverkaleik, láta þá ræða siðferðileg
málefni og láta þá hlusta á sögur og greina tilfinningar
sögupersónunnar. Allar þessar aðferðir hafa sýnt fram á árangur
í að auka samkennd kennara (Feshbach & Feshbach, 2009).
Samkennd kennara er talinn vera sérstaklega mikilvæg í bekkjum
sem innihalda fjölbreytta kynþætti (Redman, 1977, sjá Feshbach
& Feshbach, 2009). Þeir kennarar sem voru þjálfaðir í almennum
mannlegum samskiptum tilkynntu að þeir hefðu betri stjórn á
bekknum eftir námskeiðið (Harbach & Asbury, 1976, sjá Feshbach
& Feshbach, 2009).
Aðferðir til að auka samkennd nemenda
Rannsóknir sem reyna að kanna áhrif samkenndar á nemendur
má skipta í tvo hópa. Annars vegar eru það rannsakendur sem
Samkennd og menntakerfið 10
athuga áhrif samkenndar á félagsþroska og hins vegar
rannsakendur sem athuga áhrif samkenndar á einkunnir. Fyrri
hópurinn inniheldur rannsóknir sem hafa sýnt fram á að þegar
ung börn þroska með sér færnina til að finna fyrir samkennd og
sýna samúð þá er hægt að þjálfa þau í að átta sig á bæði eigin
tilfinningaástandi og tilfiningaástandi annarra (Kremer &
Dietzen, 1991). Hlutverkaleikur er eldgömul kennsluaðferð þar
sem nemendur leika persónur úr ævintýrum, persónu úr
mannkynssögunni eða persónu úr nútímanum. Þessi aðferð hefur
sýnt sig í að auka samkennd nemanda (Feshbach, Feshbach, Fauvre
& Ballard-Campbell, 1984, sjá Feshbach og Feshbach, 2009).
Samnámsaðferðir hafa einnig sýnt sig hafa jákvæð áhrif á
samkennd nemenda sem og einkunn þeirra. Það er talið vera vegna
þess að samnám krefst þess að nemendur vinni saman þar sem
einkunn hópsins veltur á samvinnu (Aronson & Patnoe, 1997;
Yogev & Ronen, 1982, sjá Feshbach og Feshbach, 2009).
Námsefni sem styrkir samkennd í skólum
Til er námsefni sem heitir "að læra að sýna umhyggju" (e.
the learning to care curriculum) í Bandaríkjunum en það er
hannað fyrir börn á skólaaldri. Í því námsefni eru nemendur
látnir leysa deilumál, segja sögur, búa til myndbönd og ræða
Samkennd og menntakerfið 11
saman í hópum. Niðurstöður rannsókna sýna að nemendur sem ganga
í gegnum þetta námskeið verða minna árásargjarnir, sýna betri
félagshegðun, hafa meira sjálfsálit og fá hærri einkunnir í
skóla (Feshbach o.fl, 1984, sjá Feshbach og Feshbach, 2009).
Einnig eru kennsluleiðbeiningar sem heita "námsefni
samfélagsþegna" (e. the citizen curriculum) ætlað kennurum sem
eru að kenna börnum á aldrinum 9-14 ára. Tilgangurinn er að
kenna nemendum að sýna þolinmæði, samkennd og samvinnu. Þar sem
fordómar og staðalímyndir ráða oft ríkjum og valda því að sumir
nemendur fá ekki að sýna hvað í þeim býr þá er mikilvægt að
vinna gegn því. Þegar nemendur safnast saman í bekk í fyrsta
skipti þá myndast oft ákveðinn virðingarstigi þar sem sumir
ráða ríkjum, meðan aðrir lenda í skugganum. Þá er mikilvægt að
kenna nemendum að sýna hver öðrum umhyggju og virðingu svo að
þeir nemendur sem lenda hærra á virðingarstiganum traðka ekki
yfir nemendur sem lenda lægra í honum (Hammond, 2006).
Af hverju að kenna samkennd í skólum?
Lizarrage og félagar rannsökuðu áhrif samkenndar á
sjálfstjórn. Þeir komust að því að þeir nemendur sem voru í
tilraunahópnum og fengu þjálfun í samkennd voru með meiri
Samkennd og menntakerfið 12
samkennd, höfðu betri sjálfstjórn, voru samkvæmari sjálfum sér
og almennt ákveðnari heldur en nemendur í samanburðarhópi sem
fengu enga þjálfun í samkennd (Lizzarrage, Ugarte, Cardella-
Elawar, Iriarte & Baquedano, 2003). Aukin sjálfstjórn gæti þar
af leiðandi mögulega verið tengingin á milli samkenndar og
minna ofbeldis. Frá árinu 1986 hafa Bandaríkin og Kanada verið
með námsefni í skólanámsskrá sem heitir "annað skref" (e.
second steop). Tilgangur þess er að koma í veg fyrir ofbeldi í
samfélaginu með því að kenna nemendum í leikskóla, grunnskóla
og framhaldsskóla samkennd (Frey, Nolen, Edstrom & Hirschstein,
2005). Samkennd á þannig að hjálpa nemendum að túlka
félagslegar aðstæður og félagslegar vísbendingar eins og
svipbrigði á viðeigandi hátt svo saklaus hegðun sé ekki
mistúlkuð sem fjandsamleg hegðun (Dodge & Newman, 1981).
Nemendum er þá kennt að sýna öðrum tilfinningalegan skilning og
að tjá sig með mannlegum samskiptum og að leysa deilumál með
sanngjörnum hætti. Í þessu námsefni þjálfast nemendur í að átta
sig á eigin tilfinningum og tilfinningum annarra, íhuga
sjónarhorn annarra og bregðast tilfinningalega við þörfum
þeirra (Frey, o.fl., 2005).
Samkennd og menntakerfið 13
Árið 1998 var ákveðið í Ástralíu að sameiginleg
samfélagsleg gildi ætti að kenna í grunnskólum þar sem
félagsleg samskipti séu grunnurinn að lærdómi og kennslu.
Ákveðið var að gera það með því að kenna samkennd með kanadísku
námsefni sem heitir "rætur samkenndar" (e. roots of empathy)
sem gengur út á að þjálfa nemendur í að lesa í tilfinningar
annarra. Þetta námsefni var upphaflega búið til vegna þess að
námsárangur nemenda í miðborg Toronto var orðin verulega
slakur. Ástæðan var talinn stafa af mikilla andfélagslegrar
hegðunar s.s. einelti, reykingum og misnotkun barna, eiturefna
og áfengis. Tilgangur námsefnisins rætur samkenndar er að auka
virðingu fólks fyrir sjálfu sér, sýna öðrum skilning og samúð
og auka ábyrgðarkennd fólks gagnvart öðrum samfélagsþegnum,
umhverfinu og framtíðinni (Cain & Cornellor, 2008).
Cain og Cornellor (2008) mældu árangur rætur samkenndar í
17 skólum í vestur Ástrálíu. Þær tóku viðtal við kennara og
nemendur fyrir og eftir rætur samkendar námskeiðsins. Þær
komust að því að eftir námskeiðið þá töldu kennarar sig vera
hæfari í starfi og næmnari gagnvart nemendum. Nemendur sýndu
aukna félagslega hegðun á meðan ofbeldishegðun og einelti
minnkuðu. Námskeiðið rætur samkenndar gengur út á að þroska
Samkennd og menntakerfið 14
félags-og tilfinningalæsi nemenda (e. social emotional
learning). Það er gert með því að fá móðir með nýfætt barn til
að mæta einu sinni í viku í klukkustund yfir tvær annir svo að
nemendurnir geti séð barnið þroskast og spurt spurninga. Einnig
fær hver nemendi dúkku sem þeir eiga að hugsa um sem sitt eigið
barn í tvær annir.
Félags-og tilfinningalæsi hefur sýnt sig auka námsárangur
nemenda svo skólinn er ekki að sóa tíma með því að kenna
samkennd (McCombs, 2004, sjá Cain & Cornellor, 2008). Félags-og
tilfinningalæsi hefur einnig verið kallað tilfinningagreind
(e. emotional intelligence) (Goleman, 1996, sjá Cain &
Cornellor, 2008) sem er talinn vera einn mikilvægasti þátturinn
í félagsgreind (e. social intelligence) (Bar-On, 2005, sjá Cain
& Cornellor, 2008). Gardner (1983, sjá Cain & Cornellor, 2008)
kom með kenningu um fjölgreind (e. multiple intelligence) sem
segir að að mismunandi tegundir af greindum fara í gegnum tengd
ferli í miðtaugakerfinu. Eins og sést á mynd 2 þá tengist
samkennd mörgum heilastöðum (sjá mynd 2).
Samkennd og menntakerfið 15
Mynd 1. Samkenndarhringurinn (e. empathic circuit) þar sem
sést hvaða heilasvæði snerta samkennd. Tekið úr Zero degrees of
empathy: a new theory of human cruelty and kindness eftir Baron-
Cohen, S. 2012. bls 21. Höfundarréttur Penguin Books.
Með félag-og tilfinningalæsi lærum við að greina og meðhöndla
tilfinningar, sýna öðrum umhyggju, taka siðferðislega réttar
ákvarðanir og haga okkur í samræmi við það, þróa félagsleg
tengsl og forðast vandamál. Með þroskaðri félags-og
tilfinningagreind þá "verðum við sjálfsöruggari, áhugasamari,
áttum okkur betur á hvað er ætlast er til af okkur, bíðum
þangað til röðin er kominn að okkur, fylgjum leiðbeiningum,
hlustar á aðra og sýnum samkennd. Allt þetta tengist og hefur
áhrif á samvinnu, sáttasemdir, hvernig fólk tekst á við
Samkennd og menntakerfið 16
tilfinningar og hvernig það umgengst hvert annað" (Cain &
Cornellor, 2008, bls 55)
Uppruni samkenndar
Fræðilegur bakgrunnur rætur samkenndar er einnig mjög
traustlega byggður þar sem samkennd er talinn hafa þróast
upprunalega til að tengja móður við barn með taugaefni sem
kallast oxytocin. Þegar móðir fæðir afkvæmi þá losnar mikið
magn af oxytocin. Oxytocin losnar einnig í miklu magni við
brjóstgjöf (þó minna heldur en við fæðingu) og í smá magni við
faðmlög. Oxytocin er það sem veldur því að við myndum sambönd
og það er taugaefnið sem er talið halda ástarsamböndum saman
þar sem það losnar í miklu magni við samfarir (Moberg, 1998;
Insel, 1997). Sumir telja jafnvel að það sé upphaflega ástæðan
fyrir því að við sýnum félagslega hegðun. Í upphafi hugsuðum
við bara um afkvæmi okkar og sýndum því umhyggju en seinna í
þróuninni hefur þessi eiginleiki, að sýna umhyggju, smitast út
frá sér, fyrst til skyldra einstaklinga og loks til óskildra
einstaklinga (Churchland, 2012). Aðrir ganga jafnvel svo langt
að kalla þetta "siðferðisefnið" (e. the moral molecule) þar sem
reynt er að færa rök fyrir því að þetta efni sé uppruni
siðferði mannkynsins (Zak, 2012). Oxytocin getur einnig virkað
Samkennd og menntakerfið 17
sem hormone og haft róandi áhrif á líkamann og minnkað þannig
stress og aukið vellíðan einstaklings (Carter, 2008).
Umræða
"Menntun...á að undirbúa nemendur undir próf lífsins, ekki
undir eintóm próf" (Gordon, 2005, bls 26, sjá Cain & Cornellor,
2008). Samkvæmt aðalnámskrá á menntun að stuðla að sex
grunnþáttum sem eru: læsi, sjálfbærni, heilbrigði og velferð,
lýðræði og mannréttindi, jafnrétti og sköpun. Ísland fylgir
stefnumörkum UNESCO um almenna menntun (Aðalnámskrá
menntaskólanna, 2013) og bera okkar sex grunnþættir þar af
leiðandi keim af fjórum grunnþáttum UNESCO sem eru: að læra að
vera, að læra að gera, að læra að lifa saman og að læra að
vita (Delors, sjá Cain & Cornellor, 2008). Hér sést greinilega
að markmiðið er að búa til heilbrigða samfélagsþegna sem geta
lifað saman í sátt og samlindi svo samfélagið geti þroskast og
dafnað. Markmið mentunar í nútímasamfélagi á ekki að einblína á
hugræna leikni og skólavelgengni (e. cognitive and academic
skills) heldur einnig tilfinningaleikni og félagsþroska (e.
emotional and social wellbeing) (National scientific council on
the developing child, 2006, sjá Cain & Cornellor, 2008).
Samkennd og menntakerfið 18
Samkennd getur lagt sitt af mörkum svo að úr því verði.
Til eru námsefni sem þjóna þeim eina tilgangi að auka samkennd
nemenda svo að úr verði betri samfélagsþegnar. Þessi námsefni
hafa sýnt sig bera ríkan árangur í að auka félagshegðun og
minnka ofbeldishegðun og einelti í skólum og skapa þannig betra
andrúmsloft í bekknum til náms. Sum þessarra námsefna eru
jafnvel byggð á nútíma taugavísindum. Þar sem rannsóknir benda
til þess að samkennd í nútímasamfélagi sé að fara minnkandi í
allt að 40% á 10 árum (Sara H. Konrath, Edward H O'Brien and
Courtney Hsing, 2011). Það er þess vegna mikilvægt að reyna að
auka samkennd nemenda. Það þarf ekki að gera það með tímafreku
námsefni sem tekur heilan vetur að framkvæma eins og t.d. rætur
samkenndar heldur er hægt að gera það með einföldum
kennsluaðferðum eins og samvinnunámi og hlutverkaleik (Ingvar
Sigurgeirsson, 2013).
Samkennd og menntakerfið 19
Heimildir
Aðalnámskrá framhaldsskóla 2011, Almennur hluti. 2.útg. (2012). Reykjavík.
Menntamálaráðuneytið.
Alexander, F, J. & Vitro, F, T. (1975). The effects of
empathy-training on the empathic response levels and self-
concepts of students in a teacher-training program.
Canadian Counsellor, 10 (1). 25-28.
Aronson, E. & Patnoe, S. (1997). The jigsaw classroom. New York:
Longman.
Aspy, D. N. (1971). Helping and intellectual functioning. í R.
R. Churkhoff (Útg). The development of human resources, education,
Samkennd og menntakerfið 20
psychology, and social change. New York: Holt, Rinehart &
Winston.
Bar-On, R. (2005). 'The Bar-On model of emotional-social
intelligence (ESI)'. Psycothema, 17, 1-28.
Baron-Cohen, S. (2012). Zero degrees of empathy: a new understanding of
cruelty and kindness. London, England: Penguin Group.
Batson, C. D. (1991). The altruism question: Toward a social-psychological
answer. Hillside, NJ: Erlbaum
Cain, G. & Cornellor, Y. (2008). 'Roots of empathy': A research
study on its impact on teachers in western Australia.
Journal of Student Wellbeing, 2 (1), 52-73.
Carter, C. S., Grippo, A. J., Pournajafi-Nazarloo, H., Ruscio,
M. G. & Porges, S. W. (2008). Oxytocin, vasopressin and
sociality. Progress in Brain Research, 170, 331-336.
Chang, L. (2003). Variable effects of children's aggression,
social withdrawal and prosocial leadership as function of
teachers beliefs and behaviors. Child Development, 70, 535-538.
Chang, A. F., Berger, S. E. & Chang, B. (1981). The
relationship of student self-esteem and teacher empathy to
Samkennd og menntakerfið 21
classroom learning. Psychology: A Quarterly Journal of Human
Behavior, 18, 21-25.
Churchland, P. (2012). Braintrust. What neuroscience tells us about morality.
Princeton University Press.
Darwell, S. (1997). Empathy, sympathy, care. Philosophical Studies,
89, 261-282.
Dodge, K. A. & Newman, J. P. (1981). Biased decision-making
processes in aggressive boys. Journal of Abnormal Psychology, 90,
375-379.
Eisenberg, N., Guthrie, I. K., Cumberland, A., Murphy, B. C.,
Shepard, S. A., Zhou, Q., & Carlo, G. (2002). Prosocial
development in early adulthood: A longitudinal study.
Journal of Personality and Social Psychology, 82, 993-1006.
Farrow, T. F. & Woodruff, P. W. R. (2007). Empathy in mental illness.
New York: Cambridge University Press.
Feshbach, N. D & Feshbach S. (2009). Empathy and education. Í
Decety, J. & Ickes, W. (Útg) The social neuroscience of empathy.
Cambridge, MA; MIT Press.
Samkennd og menntakerfið 22
Frey, K. S., Nolen, S. B., Edstrom, L. V. S. & Hirschstein, M.
K. (2005). Effects of a school-based social-emotional
competence program: Linking children's goals,
attributions, and behavior. Journal of Applied Developmental
Psychology, 26, 171-107.
Goleman, D. (1996). Emotional intelligence: Why it can matter more than I.Q?
Bloomsbury Press, London.
Gordon, M. (2005). Roots of empathy chaning the world child by child.
Thomas Publishers, Toronto.
Hammond, A. (2006). Tolerance and empathy in today's classroom: Bulding
positive relationships withing the citizenship curruiculum for 9 to 14 years
olds. Tekið af vefnum 6. desember. 2013 frá
http://knowledge.sagepub.com/view/tolerance-and-empathy-in-
todays-classroom/SAGE.xml .
Hume, D. (1740). A Treatise of Human Nature (1967, útg). Oxford.
Oxford University Press.
Ingvar Sigurgeirsson. (2013). Litróf kennsluaðferðanna. Reykjavík:
Iðnú
Insel, T. R. (1997). A neurobiological basis of social
attachment. American Journal of Psychiatry, 154, 726-735.
Samkennd og menntakerfið 23
Lizzarrage, L. S., Ugerte, M. D., Cardella-Elawar, M., Iriarte,
M. D. & Baquedano, M. T. S. (2003). Enhancement of self-
regulation, assertiveness, and empathy. Learning and
Instruction, 13 (4), 423-439.
Miller, P. A., & Eisenberg, N. (1988). The relation of empathy
to aggression and externalizing/antisocial behavior.
Psychological Bulletin, 103 (3), 324-344.
Moberg, K. N. (1998). Oxytocin may mediate the benefits of
positive social interaction and emotions.
Psychoneuroendocrinology, 23 (8), 819-835.
Mosher, R. L., Sprinthall, N. A., Atkins, V. S., Dowell, R. C.,
Greenspan, B. M., Griffin, A. H. & Mager, G. C. (1971).
Psychological education: A means to romote personal
development during adolescence. The Counseling Psychologist, 2
(4), 3-82.
Noddings, N. (2010). Complexity in caring and empathy. Abstracta,
5, 6-11.
Pierce, R. M. & Drasgow, J. (1969). Teaching facilitative
interpersonal functioning to psychiatric in-patients.
Journal of Counseling Psychology, 16 (4), 295-298.