B I BL I O T H E CA
CLASS I CA LAT INA
S I V E
C O L LE C T IO
AUCTORUM CLASSICORUM LATINORUM
C UM NOT IS ET INDIC IBU S
On souscrit , à Paris ,
GuezN . E . LEMAIRE Éditeur, boulevard Italien n°. aa en face de:
Bains Chinois.
BARROIS l‘
amé Libraire , rue de Seine n°. no , F58. St.—Germ.
DEBURE frères Libraires du Roi, rue Serpente n°
. 7 .
J. DIDOT l'ame
'
Imprimeur du Roi rue du Pont de Lodi, n°. 6.
F. DIDOT , Imprimeur du Roi et de l‘Institut , rue Jacob , n°
. 3 4.
DONDEY—DUPRÉ pins rr rms , Imp.—Lib. rue St.-Louis ,
n°. 46 au Marais ; et rue de Richelieu , n
°. 67 vis-à—vis la
Bibliothèque du Roi.
TREUTTEL et VV URTZ , Libraires , rue de Bourbon , n°
. 1 7 .
Ave . BENOUARD Libraire , rue Saint André—des—Am ,n°. 55.
BOSSANGE père ,Librairie rue de Richelieu n°
. 60.
BRUNOT—LÀBBE ,Libraire , quai desAugustins n°
. 33.
ARTHUS—BERTRAND , Libraire rue Hau tefeuille , n° . 3 3.
AL. EYMERY Libraire rue Mazarine , n°
. 30.
MONG IE ainé Libraire , boulevard Poissonnière n°. 18.
H . VERDIÈRE Libraire quai des Augustins n°. 3 5.
N . PIC HARD Libraire quai Conti, n°. 5.
Et chez tous les Libraires de France et des pays é trangers.
PU BL IU S
OVIDIUS NAS.nx R E C EN S IO NE
HEINS lO -BURMANN 1ANA
G U I
VAR I I S LECTIONIBUS GOB ICUM PARI S INORUM
C U ! N OVA! AB D I D I ‘I‘
N O T AS‘ N I COL. EL I G . LEMAI RE
“ CIA B…UI Wl VI”I‘
I‘ATI I
‘! I l ACLDM A !Al l b
‘
l l N" N SSROS l A‘
l‘l l Æ
!I OI I SSOI
VOLUMEN OCTAVUM
PAR I S I I S
C OLL IG EBAT N I C OLAU S E L IG I U S LEM AI R E
POB S B O S LAT I N Æ Pl OPE S SOR
MD C C CXXI V
PUBLI I OVIDII NASO N IS
I B I S .
ARG UM ENT UM.
Ibin sub quo nomine Hyginum latere volunt , quod Ovidu nomen ma
ledic tis larerare t et falsis rrim inationibm in invidiam et odium addu
œret quod porro eius uxorem so llicitan t importune quodque fortunis
inhiarot poe ta ,_
diris omnibus hic devovet. Nihil esse mali nu llum
uspiam suppliriorum pœnarumque genus quo mortalium quisquam
sit adfectus , quo non dignus sit Ibis nimium fuse dœet vindicta
u ltramodum indu lgens.
TEMPU S ad hoc lustris jam bis mihi quinque peractis ,Omne fuit Musæ carmen inerme meæ
Nullaque , quæ possit , scriptis tot millibus exstat
Litera Nasonis , sanguinolenta legi.
Nec quemquam nostri, nisi nos , læsere libelli
lu s. [ la rectius inscribeturhoc Gwi J)upærcoio‘œadpellarunt. Serv .
poema quam la IB l N quad bacte
nus d rcumfertur, neque alitersuum
poema Callimæ hus inscripserat.V i
de Su idam Kaz)l ip æp ç . Eutyches
quoque G rammaticus lib. Owdiam m”(de citat , non I l:[Jim Co
dices huius libe lli qui vetustatem
e t manum œstigatam pra:se ferant,
vi:inveniuntur.Exemplariatamen,
quibus Jure tus et Politianus erant
mi, in Optimis habenda sunt. C e
tera, quæ admanum mihisatismul
ta fuerunt notæ sunt recentîoris.
Interim in transcursu nunc poema
tiumhoc illustremus quad curisse
cundis diligentius smnusfœturi. H .
L mln‘
s. Lustrum dixerunt La
tinispatium quinqueannorum ,quod
in E neid. lib. I , vs. 3 83 Lustrum
dictum quod post quinquennium
unaquæque civitas lustrabatur. Unde Rom: ambilustrum
, quod nonlicebat nisi ambos censores post
qu inquennium lustrare civitatem .
Quamvis V arro a la nde, id est ,
solvendo lustrum ducit quod quinto quoque anno vectigalia, et u ltrotributa per censores persolveban
tur. Domrr.Cam eo fu m e etc. Hic mom
suos candoremque et ingeniumminimemaledicum indiœ t Nasa. Z.
4. Lilera sangus‘
noleæh . Carmen
maledicum .
5. Nisi me laser: liée/Ii. Nùi u s
Juret. et tres alii. H .
P..OV IDI I*
NA$ODÙ S.
Artificis periit quum caput Arte sua.
Unus et bac ipsum est inj_
uriamagna, perennem
C mdoris titulum non sinit esse mei.
Quisquis 13 est , nam nomen adhuc uteunque taceba
Cogit inadsuetas sumere telamanus.
Ille relegatum gelidos Aquilonis ad ortus
Non sinit exsilio delituisse sua ;
Vulneraque immitis requiem quærentia vexat ,
Jactat et intata nomina nostra faro ;Perpetuoque mihi saciatam fœdere leoti
6. Arte sua. Eadem alibi ac fre
queus querela est poete :u t Trist.
lib. I l , vers. Ingenia perii qui
miser ipse mea. Et Pont. I l ,Eleg.
vn vs. 47 Artibus ingenuü quo
sita est gloriamultis Infeliz perfl
dotibus ipse meis.
7 . (fans. Ibis vel quem deinceps
Ibidis nomine nataba.
8. Tila/am. De qua III de Fanta ,E leg. tv, vs. |3 Viribus infirmi,vestracandore valemus:Quemmihisi demas , omniaraptapu tem .
g. Nana al Àac alcaayu farah .
Neminem inta pretum observasse
video eur Ovidius Ibidis nomen
subticuerit.An ne carminibusOvi
dianis Ibis inclaresceret ; in quam
seu tentiam eundem , ni fallor , ad
loquitur, lib. IV ex Fanta E l. 1v ,
vs. sq. V i: tamen est ut hœc fue
ritmens poete , quoniam, pastrema
disticha huius libelli verum Ibidis
nomen pallice tur. An Nasa reve
rentia legis duodecim Tabularam
sibi tempsravit que nimirum fa
masas libellasproiiœre capitale fuit.
Eiusmeminit Tu llius lib. IV Tas
culau . in hunc modum Quan
quam id quidem etiam duodecim
Tabula declarant condi jam turn
m litum carmen quad ue liceret
fieriad alterius iniuriam lege sanxerunt.
| o. Tela. Imprecatianes.— Iasua/as nanas. Quianeminem pre
ter Ibidem cam ine affendit.
E mi/fo Jelüain emea. d‘
unJ
reti code: et alii quinque ; neque
aliter Eutycbes , lib. Il quiet pra
cedenti versu p l:‘
das Aqailom‘
:ad
ora:agnœcit. Hnms.
4.Jar/at et ia loto aom‘
aaaoslra
fm . Ved a caaiaa plurimi codices
in quibusetJaretiliber.Puta La
trat et in tata verba canina tara
nisimavis Et lacerat toto nomina
nastra tara ne idem versus bis
abcurrat.Max enim habebis: Per
bibit inde sua rabiem nu triris alum
nus , Latrat et in toto verba canin:
tara quanquam m ihi distichon
istud dubiæ fideiest , e t ex hoc versu
videtur fabricatum . Rabulæ foren
ses latrare dicebantur, propterrixas
continues hinc Ia!ralas fl m‘
apud
Val. Mas . lib.V l l I, cap. 3. Pruden
tius|Hamartig.« Inde canina fam la
trat facuudia tata. H . Sic Juliana
in M isop050ne J'
ai xac‘
u'
p t ïç i
raï; aiwpœ2ç le cr,u î crr l ow‘s,u ûvrcç.| 5. Sad d am e tc . Uxorem dir
quam ad extœmum usque diem
pm barit.
I B I S .
Non patitur miseri funera fiere viri
Quumque ego quasss mea:complectarmembrawinæNaufragii tabulas pugnal habere mei ;
Et qui debuerat subitas exstinguere flammas ,
Is prædam medio raptor ab igne tulit .
Nititur u t profuga desint alimenta senectæ ;
Heu !quanto nostris dignior ipse malis !
Di melius !quorum longe mihi maximus ille ,
Qui nostras inopes noluit esse vias.
finie igitur meñ tas grates , nbicunque licebit ,
6. Nonpal iiur mü erz‘
faaeraj kæ
oiri. Argu te Palitiani liber et unus
V atican. vivi viri exsules civiliter
mortai. Someca relegatus in Epi
grammatc ad Carsicam Parce re
legal is bac est jam parce sepultiæ
V ivorum cineri sit tua terra levis ;
Butilius Itineraria de amico vite
manastiræ addic ta Penditus hic
vivo funere civis erat. Easy !a6i
un gnawdomi es! sin: nya/cro est
mor/aus apud P. Syrum. Seneca'Thebaid. fuans extendis m eum ,
Langasque vivi ducis exsequias pa
tris. H .— Puncta. V iviviri calami
tatem etme vivum ac exsu lem per
inde acmortuum funerc prosequi.
9. Safi /as e::lmgueæ flammas.
M ibi apitulari sicu t soient incan
diis homines extinguenda ignem
auxilium præstare . Z .
3 0. fl ic pradam au dio raptor nô
igae peti/. Td i! Jureti codex ; [rm
prada»:elegans. Ha ns.
3 Alimenla. Alch eala exponit
G lossarium vetus Spre ri xan‘
s
po
bac est præmia e ucatian1s
sive quad parentibus nutricationis
causa a filiis rependitur. Legimus
liberas parentibus œtate confectis
alimenta sive Spi t f il suppeditare
leg|bus coactœ G tæci3 vip n « l ap
7m l adpellantur. Sensus est :ille
quisquis est hœtis acerrimus co
natur et umri et liberis bona adimere quamihi ætate fracto et inextremas Panti oras eiecta ali
mentasuppeditare nequeant. B ecte
profagam :eaeciam vocal quad pra
cu l a finibus Romanis pu lsus apud
Tam |tas senescere inglorius cogntur. DB SEL.
3 3 Heu !yuan/o est nas/ris digaiorillemaiis!()aaalo ao:lris digaiar icmah? !scripti meliores. Hau s.
3 3. Di melias !Nota priscis formu la V irg.G . II I , D i meiiora
più ; O vid. Met. "II, 37 , D I ne/ioraœ linl . (laomm [cage miÀi man
‘
mas il le. Augustum inte lligit , quemTri:t. II, 54, , rasealeaxcoasp icuumque Dcam adpellat. Quad veraAu
gustas paetz nastra bona minimeademerit ipse abunde testis est
l dque Deus sentit pra qua neclumen ademptum est Nec mihidetractas passide t alter apes. Rele
gatianis beneficium significat abAugusto acceptum alias eorum
qui exsiliaerant damnati e t departati bona publicabantur. Du ane.
34 . Inopes vias. V iaticum enimdedit. 2 1m .
3 5. Hai: igilwmari/as etc. Au
4 OV ID I I NASON I S
Pra tam mansueto pectoœ semper agam.
Audiet hæc Pontus faciat quoque forsitan idem ,
Terra sit u t propior testificandamihi.
At tibi, calcasti qui me ,violente , jacentem ,
Quamlibet et misero debitas hostis era.
Desinet esse prius contrarias ignibus humor ,Junctaque cum Luna lumina Solis erunt ;
Parsque eadem cæliZephyros emittet et Euros,Et tepidus gelido Habit ab axe Notus ;
Et nova fratema veniet concordia fuma,
Quem vetus accensa separat ira pyra
Et VerAu tumna Brumæ miscebitur Æstas ;
Atque eadem regio Vesper et Ortus emnt
gusti mansuetudinem clementiam
que passim deprœdicat paeta. Hina
ille :mi!ü sir)æ Ce sar , II Trist. 3 7 ;
et u ih îm‘
ma Casan‘
s ira. Dwn .
3 7. J ul ie! kat: Foa/as. QuidamJ ul ia! ba c. H . Aadie!âe e Pon
las etc. Sensus est Audiet bac, sive
k e id est gratiarum actionem
meam et idem scil. Ce sar fortassis
fu iel a! ter mpmpior si!mü i les/i
ficaal a, bac est , testis citanda mea
erga illum gratitudinis per quad
innuit , se nondum amuem spem
abiecisœ prapioris ac tolerahiliaris
en ilii.Quasidicat Ac spera Ce sa
rem d iquanto placatiarem ,mitius
en ilium aliquand0 mihi adsigna
turum. Sed mortuus est in essilio
Ovidius O lymp. cxcxx h lendar.
ianuarü,œtatis LX ,T iberii regnan
tsi quarto. M ICYL.
3 9 . Caleasù‘
. Insu ltastiinjuriaadfecto. Dan.
30. Qaamlæ‘
ôe! e!misere . Scribe
Qu n lik l . et adi Notas ad Ep.V I.
II . Qaamh‘
k f. Quæ unque parte
Benefi t. 2 3 1 .
33 . Lamiaa Solis. U t vitetur aaz
xip çœrsv quad facil Luna et lamùm,
mallet Burmannns cum Sarravian.
sidera ; que permutatia frequens
lempata erat in duabus ; u t in Re
med. 585 Tristiar idcirca na:
est quam tempora Phœbi.
33. Parsçae eadem ca li Zepüyms.
V entas has cardinales qui qua
tuor , pulcherrime describit ITrist.
Eleg. 11 , vs. 3 7 : Nam modo pur
pure0 vires capit Eurus ab ortu
Nunc Zephyrus sera vespere mis
sus adest.Nunc gelidus siccaBareas
baccbaturabArcta, Nunc Natusad
versa pre lia (rou te gerit. Om an.
35. E l nova etc . Nota est fabu lœa
historia Eteœ lis et Polynicis fra
trum ragum in dnas partes divi
sum esse Scinditur in partes, ge
minoque cacum ine surgit ; Lucan.
Phare. lib. I vers. 55 | Scinditur
in partes atra favilla dnas ; Ovid.
Trist. lib. V El. v ,vers. 35.
36.Quanwins. Qaem ex quatuor
scriptis. Ha ns.
38.Vesp aei 0rfas crit.Emu!cum
I B I S. 5
Quam mihi sit tecum positis , quæ sumsimus , am is
Gratia, commissis improbe , rupta tuis
Quam dolor bic unquam spatio evanescere posait
Leniat au t odium tempus et horameum
Pax crit bæc nobis dance mihi vita manebit ,
Cum pecore infirma quæ solet esse lupis.
Prima quidem cœpto committam prælia versa
Non soleant quamvis hoc pede bella geri.
t ue petit prima plenum flaventis arena:
Nandawcalfacti velitis basta salam ;
Sie ego te ferro nondum jaculahor acu toPratinus invisum nec petet basta caput.
Et neque nomen in hoc , nec dicam facta libello ;
Teque brevi, qui sis , dissimulare sinam.
Postmodo , si perges , in te mihi liber iambus
Tiaeta Lycambea sanguine tela dahit.
Nunc quo Battiades inimioum devovet Ibin
Juneti libro et quinque aut sex
aliis. Hau s.
4o. Commü sü . Pmæ n‘
ùîr alter
Pu teau eus. Past hunc versum plu
rima editianes e t scripti insere
bant distichon quad obcurrit iufm
vs. | 33 e t M icyllœ no tat bic disti
cha duo amitti in aIiis cadicibus.
43. Pa: en? bac aoôis etc. Nan
dissimile illud Flacci Epod. IV
vs. Lupis et agnis quanta sor
tito abtigit Tecum mihi discordia
est. » Du su .
45. Copie . Cœptum versum sim
pliciter inte llige qua cœpit be c
scribere in Ibin bac est E legiaca.
46. Hoc pede. Nam metro iam
bica maledicta scribuntur.
48. Velih‘
s. V elites levisarmatm‘æ
e t CXpediti vide T urneb. 48 Advers. lib XIV
, cap. Du c.
54. Titl e“ Lycamko sanguine etc.
Nota iamhica mandacitas. Arcbila
chum primum iambis usum volunt :
u t Hors t. de Arte Poet. vers. 79Archilœbum proprio rabies arma
vit iamba etc. Lycamben enim
sacerum suum aquaminusdespan
sat: filiœnuptiis frui posse t viru
lentis etmaledicentissimispœmatiis
ad laqueas adegit. DBSSKL .
55. B at/M es. Callimachus , quia
vii; Bcirrou azul M:anirpac, u t est in
Suida. Alu a Batta rege Gyrenes
canditore ita vacatum volunt e t
Cyrenenscs amnesBal liades dictas.—16ia.Apollonium Rhodium.
— Iai
mia m.Nam quum fuisset discipulus
Callimachi mu lta qu: a pre ce
ptore acceperat pra suis ostenta
bat.Dau .—Dæ oed M ia.Nansolum
propter impuritatem et spurcitiem
ipsius significandam Ibindicipu te
sed et quiaÆ gyptius esset patria
6 P. OV ID I I NASON I S
Hot:ego devoveo teque tuasque modo.
t ue ille , historiis involvam carmina cæcis
Non saleam quamvis hoc genus ipse sequi.
Illius amlmges imitatus in lhide dicer,Oblitus maris judiciique mei.
Et quoniam quisis , nondum quærentibus edo ,
Ibidis inteœa tu quoque nomen babe.
t ue mei versus aliquantum noctis hahehunt
Sie vitæ series tata sit atra tuæ.
Hæc tibi natali faxo , Janique kalendis ,
Nan mentitura quilihet ore legal .
Dimaris et terræ ; quique his meliora tenetis
Inter diversos cum Jave œgnapolos ;
B uc precot , huc veshas amnes advertite mentes
Et sinite aplatis pandas inesse mei
Ipsaque tu Tellus ipsum cum fluctibus Æquor,Ipse meas, Æther , acdpe , summe , preces
Sideraque , et radiis circumdàta Solis imago ;
cuius terre be c avis quasi peculia
ris utraque autem modo per con
temptum , et contumeliase . M |CVL.
57 . Ulgye ille àislariis in a/cam
carmina ce ci:. Suidas etiam Calli
machi libellum in Ibinperobscurum
fuisse testatur, de quaPapinium la
quinondubita lib. IV Sylv. quum
patrem laudatiu eius epicedio, quad
Callimachi Lycaphronis Saphra
nis et Corinne versus obscurissi
mas inte lligen t.
63 . Ta aware. Quemadmadum
Apollonius Rhadius. Dont .
65. ”c c Ii6i natali facile Unus
ex meis fac/ia ; Bononiensis facto.
Scribefare ; quad est minantis ni
hil frequentius apud aptimos aucta
res. II .—”c c Ii6i aalali .Priusquam
NasaDeo:invocando sibi conciliet
Ibin manet , u t natali sua b lendisque ianuariis has imprecatianes
a quovis legi sibique pro faustis im
precatianibus recitari curet qua
œil. iis diebus pronunciatœ certio
rem perniciem portendant. V eteres
enim , quidquid aminis mali tem
paribus ill|s auditum fuisset dirum
nescio quad exitium minari crede
bant. Contra dies illas si nihil in
fausti contigisset faustissim s cen
sebant. SALVAG .
68. [aler diversespolos. Arcticum
et au tanctirum . Divi erant duode
cim qui cum Jove dicebantur te
nere cælum et maiorum gentium
Dii vœahantur ; quas et coaseales
adpellahant qui a consilio Jovis
erant ; itadicti quad consentirent
in ea quad gm ndum esset. Ju
8 P. OV IDI I NASON I S
Pasiphaes gweri verba fuisse putet.Quasque ego transiero pœnas , patiatur et illas
Plenius iugenio sit miser ille mea.
Neve minus valeant fictum exseerantia nomen
Vota minus magnos cpmmoveantve Deos
Illum ego devoveo , quem mens intelligit , lbm ;
Qui se seit factis has meruisse preces.
Nullamars est in me peragam rata vota sacerdos
Quisquis ades sacris , are lavete , meis.
Quisquis ades sacris , lugubria dieite verba,
Et fle lu madidis Ibin adite genis
0minibusque malis pedibusque occurrite lævis ,
Et nigræ vestes corpora vestra tegant.
Tu quoque , quid dubitas ferales sumere vittas ?
Jam stat , u t ipse vides, funeris ara tai.
Pampa parata tibi est vatis mora tristibus absit
Da jugulum eultris , hostia dira , meis.
Terra tibi fruges , amnis tibideneget undas ;
go.Pasi; fiaes generi. Theseum in
nuit , ab ductam Ariadnam M inois
e t Pasiphaes fi liam . Sensus est:tam
rata ac certa mea sint vota e t ver
ba quam Thesei quibus Hippo
lyta fi lia dira vovit ; vide Argum .
Epist. IV Heroid. Ovid.DBSSBL .
Pæaas.0c to pœnarum genera
in legihns C ieera tradit damnum
ignaminiam , servitutem vincu la
verbera talionem ,exsilium et mor
tem . ZAR . Tm usic/“0. Transicrim
unus
93 . Plcuius ingcaia si! miser il le
mea. Eadem sensu capio hunc ver
sum Valerii Catanis iaDiris na
stria superent hæc carmina vatis.
93. ere minus uoccanl . In car
mine quo aliquisdevovebat necesse
erat pmprium nomen exprimem ;
alioquinpreces erant inanes.Hac de
causaRamaninomenurbisLatinum
en tare noluerunt ne ab haste de
vaveri passe t ; vide Plin. lib. III
cap. 5 et lib. XXV III cap . 3 ; Ma
crob. lib. I II cap. 9 .
98. ÛÆ [avc/e. E&f |p | ïfl bona
verba dieite. Javeu . Linguis ani
misçue/«welc ; V irgil. V E neid.
— Ûre farcie amncs . Aliipra silele ,
‘
vide Le vin. Torrent. in Harat. III
Od. vs. 3 .
03 .E l aigra vestes .Nam sacrain
fernaliaperagebantur indutis suce
dotibus veste nigra quaumbrarum
similitudinem repre sentahant.
03. [fera/es vil las. Cæru leas seu
atras Turneb. l. XIV , e. 4. Dassn .
|05.Pampaparala. Rediad tom. I,
pag. 53 3 , vs. |47.
1 0 P. OV IDII NASONI S
Finiet illa dies , qu e te mihi subtrahet alim
Finiet illa dies , qua:mihi tarda venit:
Et prias hanc animam nimium tibi sape petitam ,
Auferet illa dies quæ mihi sera vemt
Quam dolor hic unquam spatia evanescere posait ,Leniat aut odium tempus et horameum.
Pagnahuat jaculis dam Thraces , Iazyges areaDam tepidas Ganges frigidus Ister crit ;
Rohan dam montes dam pabula mollia campi,
Dam Tiberis Havas Tascas habchit aquas ;
Bella geram tecum nee mors mihi finiet iras ;
Sava sed ia manes manibas arma dahit.
Tam quoque quam vacuas faero dilapsas in auras ,
Exanimis mares aderit umbra tuos.
Tam quoqu e factorum veniam memar umbra tuaram |45
Iasequar et valtas ossea lama tuos.
Sive ego , quad nalim langis consamtas ab anais ;
Sive manu factamorte solatus era
Sive per immensas jactabor naufragas andasNostraqae langinquas visœra piseis edet
dabantur ; vide Cie. II de Divinat.
Que essent aves maliamiais Pli
nius dacet in X . ZAR . H asta
valavi! avis. Sauavil Jareti liber et
se: alii. Hu m .
13 E‘
aiel iiiadies. Supervaeuum
est hoc distichon et a manu ia
doets hic inculcatum. Ha ns.
34. Au]èæ l iila dies au mihi
sera veuil . Jure ti codex Quadli
betamittam vindiœmorte me i u su
periori versa pro sape malim save
et max vanescere pro evaaescerc.
37 . Pup aôual j acuiù dam Th a
ccs , l acygcs accu .Arcu dam Türac ,
lazyges basta plerique ve teres. H .
| 38.Dam Iepidus. Sie nœtri.Du
mpidus duo sed ita perit opp œitio.
40.DamTyôcris liquidasTàuscus
àaôc6il ayu&nHavas q uas unusVa
ticanus ; recte id enim perpetuum
Tiberi est epitheton neque aliter
Maffei über, qua asus est C iofanus.
143 . Anna data. Scribe dadil ,‘
mors nimirum Banan. dada“.
6.Iasequar et vu!/as ossea/am
im .0ssea [area codexDionysiiSal
vagnii Boessii quomado Seneea ,
Epist . XXIV, Iarvarum àa6ilum nu
dà assi6us cab reaIùm dixit. H
|47 . Quad aol/em. NaIùu scripti
quatuor. Hum .
1 48. Marie saiuius. Definitianem
Platonis esprimit qui scribit mar
I B I S .
Sive peregrinæ carpent mea membra voluéres ;
Sive mea tingent sanguine rostra lapi
Sive aliquis dignatas crit supponere terra
Et dare pleheio corpus inane rogo
Quidquid era , Stygiis erampere nitar ab aria
Et tendam gelidas alter in oramanus.
Me vigilans cernes tacitis ego noctis in amhris
Exeu tiam somnos , visas adesse , tuos.
Denique quidquid ages ante as acu losque volabo ,
Et querar , et ne lla cede quietus cris.
Verbera tarta dabunt sonitum ; nexæque eolabris
Conscia famahant semper ad ora faces.
His vivasfariis agitabeœ , martuas îsdem
Et breviar pena vita futura tua c‘
st.
Nec tibi contingent l'
anus laerymæqae taoram ;
ladeploratam projieiere eapat.
tem esse sahfl ianem anime a car
pare :3 S siuœraç Min c azu l xup k
pyxie iura caim ac.
5 Valucresperegrino u Vultures
habebantur aves peregrine qum
ex aliena orbe venientes. Uncle et
bellis civilibus venerant aves nan
qaam antes visa specie paulo ia
fracolumbas, quas adpellabant Be
|6 Ver…sava. Verk raM a
prime edifiames et tres scripti re
rte Tibu llus lib. I E leg. V I , 45nec acrem Pla—mam ,nec demens
verbera tarta timet Eleg. 3 3 :
intorta verbene terga seea Se
a byesæ :« Quid ora…v erbere et tortas fera:M inarisan
gu es? et M edea anguis excussa
sanat Tm flagella ; V al. Flac .
VI I I , sa : Inde velut tarta fa
riarum erectah e llo , Prosilit.
|63 . Canst C ieera pra Sexta
Rascia dicit Nolite patare ea:
quialiqu id impie seelerateque com
misa unt agitari et perterreri te
dis ardentibus suaquemque fraus
sans error maxime ven t suum
quemque scelus agitat , ameu tiaqde
adficit sus:mala:cogitationes con
scientiæque animi terrent :ea:sunt
impiis adsiduæ domestiaeque l'
u
riæ que dies nactesque parentam
pœnas a seeleratissimis 6lüs repe
tn t .
|65. Nec liôi coating “. Confingcnl
nannn
Acerbiœimum id veterihus visum
si sepulture honore carerent. H ine
est quad exsilium suum depreœ
tur Nasa ,lib . III Trist. Eleg.
40 Depositum nec me qui Heat ,alla:crit ? Optabant enim prisci
illi sepeliri se morientibus ocalas
elundi ab amicis lugeri. DBSSBL.
|66. i ùierc . Corpara quæ se
| 3 P. OV IDI I NASON IS
Carnifidsqae mana, populo plaudente , trahe‘
ris;‘
Infixasque tais ossibus amas crit.
Ipsæ te fugient , qua:carpunt omnia flammeRespaet invisam justa cadaver humus.
Unguibus et rostro tardas trabet ilia vultur ;
Et scindent avidæ perfida carda canes.
Deque tua Get , licet bac sis lande superbus ,Insatiabilibas eorpore rixa lapis.
la loca ab Elysiis diversa fugabere campis ;
Qaasqae tenet sedes noxia tarba , cales .
Sisyphus est illie saxam volveasqae peteasque ;
Quique agitur rapidæ vinetas ab arbe ratæ
Qaæque gerunt humeris peritams Belides uadas ,Exsalis E gypti, tarha cruenta, auras.
Pama pater Pelopis præsentia quærit , et idem
Semper eget , liquidis semper abundat aquia;
Jugeribusqae novem qui sammus distat ab imo
Visceraqae adsidae debita præbet avi.
Hie tibi de Furiis seindet latus una flagello ,
Ut seeleris numeros confitu re tai
Alten Tartareis sectos dahit anguibas artus ;
pultura carent peculiari significa
tione pmj ici dicuntur ; C iœr. lib. I'
I‘
uscu lan Durior Diogenes et
id quidem sentiem ,u t Cynicus ,
asperius projici se inhumatum ;
Sen. Epist. 93 Quem sœvitia
praiecerit dies condet. ItaGre cis
68. Infi:usque lui:assidu: uncus
crit. Pato/auciüus. G attarienim ia
figebantur unci qua de re dictum
nonnihil Amor. lib. I,E leg. vx,
vs. 36. HB INS.
7 3 . Avidi canes. Avid: Mon ti
e t Servii codiees sie sc pc Naster ;
vid.Pont. II Eleg.x1 , vers. 40. H .
76. Qm sçue [eue/. Tenenl idem
Servii codex , et prima editio. H .
| 8| Puma pater Pelop is. Tau ta
lus dignatusDeorum mensa Javis
mystica protulit mortaübus. Unde
apud inferos esse meruit sitiens in
aquis ari adlahcntibus Que rit
aquas in aquis e t poma fugacia
a ptat Tantalus hoc illi garru la
lingua dedit.
84. Visceraçue adsidae. Adsidua
avi scribe cum libris antiquis. H .
|87. Tad arcis anguibas . J nguiüu:
Jareti codex et multi veteres. H .
I B I S . |3
Terl ia fumantes incoquet igae genas.
Naxiamille modis lacerahitur ambra , taasqae
Æacus in pœnas ingeniosas crit.
In te transeribet veteram tormenta reorum
Manibas antiquis causa quietis cris.
Sisyphe cui tradas revalahile pandas , habebis ;Versahunt eeleres anne novamembra rotæ.
B ic crit , et ramos frustra qui captet et andas
Bic inconsumto visœre paseet avem.
Nec mortis pœaas mors al tera fiaiet bainsBan que crit tantis u ltima nullamalis.
Inde ego paaca canam ; frondes at si quis in Ida
Aat summam Libyco de mare earpat aqaam.
Nam neque quot flores Siculanasœntar in Hybla,
a tve ferat , dieam , terra Cilissa cracas.
Nec , quam tristis hyems Aquilonis inhorruit alis,Quam multa fiat grandine canus Athos.
|90. Æ cus inpanas.H ie ,Minas
e t Rhadamantus , Javis et Eurapc
f|lii apud inferos indices sunt. ZAR .
|9 | Vciarum tormenta
Rearum esse saibendum monui
Fast. V ,vs. 63 3 . Seneca Hercule
furente de M inœ a flhadamm t0:
E t qui fronte nimis crimina te
tricaQue runt ac veteres excu tiunt
reas. Idem Agamemnone Re
pu temus amnes , quas ob infanda
manu:Qua itnr um aGnœius ver
sat reas. C laudianus , lib. Il inRufiuum de Rhadamanta : Tam
quoque dam litu S tygiique negatia
vem t Dura fari veteresque rem
ex online quœrit Rufinum procul
e cce natat. Hama.
9 3 Mani“: antiquis. Omni6us
Jure ti codex , et multi alii. Forte
|96. Pascei aves.Avem duo vete
res ; et recte . Hama.
| 99 . In Ida . 1 6 Ida duo veteres.
3 00. si quis carpal fraudes ilIda. Ida sylva in Cre ta ut et in
Phrygia in bac praceritm arbo
rum, et capia in admiratiane est.
— De mare b‘
6yca. Mare Lihyeum
idem Africanam dictum est ; pra
tenditur Æ gyptium usque pela
gus. Li6yca de mare. Prisce pro
de mari ; Caris. lib. I. s anz .
3 03 . Terra Cilissa cracas . C irca
Coq cium C iliciœmontem eracum
optimum habetur inter ce tera e le
ctiu imum , ibiCorycœ app. est , et
specus. C rœum autem adolescen
tem fuüse , fabu lœ ostendunt in
florem sui nominis transmutatum.
3 04. AlÆas. Mons altia imus Ma
cedonia. .
J, P. OV ID I I NASON I S
Nec mala voce mea possiat tua caaeta referri,
Ora licet tribuas multiplicatamihi.
Tat tibi væ misero !veniant talesqae rainæ ,
Ut cogi in laerymas me quoque passe patem.
Illæ me lacrymæ facient sine fine beatum
Dulcior hic risa tam mihi fletus crit.
Natus es infelix ; ita Di voluere nee alla
Cammodanascenti stella levisve fait.
Nan Venus adfalsit , non illa Jappiter hora
Lunave non apto , Solve fuere loca.
Nec satis utiliter positos tibi præbait ignes ,
Quem peperit magna , lucidaMaia, Jovi.
Te fera nec quidqmm placidam spondentia Marti:
Sidera presserunt , faleiferiqae smis.
Lux quoque natalis , ne quid, nisi triste , videres ,Tarpis , et inductis nubibus atra fait.
Hæc est , in Pastis cui dat gravis Allia nomen ,
Quæque dies Ibin, publica damaa tulit.
Venün! scripti. Hmns.
Lunayuc nan ap la. Hoc est
nu llo adspectu bona horase0pum ,
sive signum adscendens respexe
rant. Signifieat autem Sol vite at
que anni em titutianem Luna au
tem corporis qui si nulh bona
raäatiaue cum adsœndente signa
comparantur, ipsum quoque natum
infelid areut minusqua durabilem
futurum astrologamm dogmata
tradunt. M IC“ .
sidus dicit admodum humana ge
nerinacivum, siinAriete fuerit in
Geminis in Canera , in Sagittaria ,
ae in Caprieama.
”ar/is sidem . Planetam pes
simum bella iaternecianes et li
tigiaamat et quandoalieniusprœestnatiñ tati malum significat nisiadspectum cum Jove au t Venere habuerit vide Jah. Bapt. Pium , Annatat. poster. cap. 43 . ZAR .
Ho c est. Dies erant atriomnes past Idas et Nonas quipasiri
duani dicebantur. l idem dies dicunturAilicnses, quoniam ob infe liœm
pugnam adAlliam sint constitu ti.Allia. Flumen quindecim millibus
passuum ab urbe distans bustisBa
manis nobilis , dele ta prope ad intem ecianem exercita vide Flor.
lib. I , cap. | 3 . Dam— Enenim fuitveteram superstitia u t eos dies
quibus c ladem aliquam accepissent
pra nefastis ac inauspicati: haberent , illasque i:x0fl.dd«ç G re ci voeabant. Su vaanws. l
‘
as/i. Libri
|6 P. O V IDI I NASONIS
Jamque recessaræ , viridi de stipite factas
Admoruat aculis usqae sub ora faces.
Flebat , u t est infaas famis contaetns amaris
De tribus est quam sie ana locu ta sorar :
Tempas in immensam lacrymas tibi vovimas istas ,
Qaa:semper causa sufficieate cadent.
Dixerat :at Clotho jussit promissa valere ,
Nevit et infausta stamina pullamanu ;
Et ne langa saæ præsagia diceret horæ :
Fata canet vates qui tua, dixit crit.
Ille ego sam vates ex me tua vulnera disees
Dimodo dent vires in mea verba suas.
Carmiaibûsque mais aeœdant pondera rerum ,
Quæ rata per lactas experiere tuos.
Neve sine exemplis ævi mariare prioris ;
Sint tuaTrajanis non levioramalis
Quantaque clavigeriPæantias Herculis heresTanta venenata vnlnera crure geras.
Nec levins daleas quam qui bibit ubera cervæ
Span ns erat. Sie V irgilias , V I ,vs. 303 Charontis cymbam vocat
ferrugineam.
faces virides infelices sunt propter
fumam .
3 40. (Isaac sud ara. Forte usta
vel atra ; nam cadiœs Canstantii
3 43. Lacrymas tit imoviam ü tas.
Vovimus unus V atican. et Medio.
bene ; quomado et Constantine in
suis invenerst u t et codant versa
proxima quad ex nostris nannulli
confirmant. Hu m .
3 45. Diz crat et Ciatba. At Cialda
ex duabus seriptis. Hau s.
3 46. Infesta stamina pui/a manu.
Infausta recte Sarravianus et Con
stantii codices. Hams.
3 47 Sue pre sagia diceret bare .
Sao arc scripti sed perperam ; max
canal pro cane! scribe. Hama.
3 49. Tun vulncra. Fancra duo ve
teres ; et votamax pra vcr6a anus.
3 53 Ezpcn‘
cre. l::p fliarc melia
res malim enim Quo czperiare pra
Qu . Hama.
3 55. Paantius”erculis. Philœœtes,Pu ntis fi lius, exMe lihœaurbe
œmpu lsns ab Hercule jurare car
paris suireliquias non indicaturum
ab ipsa pro munere sagitta< fe lle hydrœ intinctas accepit , sine qu ibus
Traia capi non poterat. Zan.
3 57. Nec Icvius daleas quam qu:
I B I S . | 7
Am atique tulit vulna3, inermis opem
Quique ab equo præceps in Aleiadecidit arva,
Exitia facies cui suapæne fait.
Id quad Amynt0rides , videas trepidnmque ministra
Prætentes bacula, luminis arbus , iter
l il i! uôera cen a . Telephus ri ;
$ a“ ; zazi re:? Déçu , filius Hemnlie
e t Anges , filiœAlei, inter virguha
inventus est nutritus a cen a da
natus apastoribus Carytbo, Thessa
lic regi. Dam ex oracula didicisset ,
matrem fugientem paternam iram
vel patins emissam a patre ob stu
prum cum Hercule pervenisse in
Mysiam ea se contulit ubi aTeu
thm te rege
uxor, etTelephus factus filius sue
œssor regni vulneratua est ab
Achille. Dam.
patens.Vulgus nannu lli versusmen
dosas. In arma patens C onstantius.
Scribe : Armatusque tulit vulnus
inermi: opem ; vel Armatiyue ,
quad jam alii viderunt. II .— Arma
tiqu tulit m inus inermis open . U t
sit sensus Qu i vulnus ab armata
id est haste Achille accepit , quad
postes ejusdem illius reconciliatiauxilio et ape curatum fuit.
3 59 . Quiyuc ad cyan pracep s in
Aieis decidit arvis . Ita viri eruditi
restitueruat quam in scripüs ma
iori ex parte libri:legeretur, a1icnaindecidit arva vel al iena incidit ar
va. Repone in Alain decidit arva
nam G ræcis Al iîx sunt et
Plinia , lil). V , cap. 3 7 ,
camp Alea ; Homerus Iliad. z ,de
Be lleraphante :II?“ m u o‘isv rd
Al icsu aI| € fl at:Ô3 S up ra xœrid‘œv ,
« issu aivêpairœv Que C icerosie vertit Qui miser in campis
mœrem errabat Aleu , Ipac suum
et Ange ducta est
cor eden , hominam vestigia vitans ; ubi J ia n etiam ante Beraa|dum legebatur ; quomado et ap .
Hyginum etiamnum chromfefl ur
qaum x ribendum sit Ch…super Pep sum sedens interfi cit et
decidirse dù‘Îh tl ‘ ia campas J kiosundc etiam co:as [regime dkiturnon casa e; eciu c
° Tach es Chiliad.
IV :B|D | rien:”’n cpi; supavâu
“ncicç , ce Ak'
iss rupl c‘
3 |Ix|
rh e sJ‘pe°ubi ridicule -à 3 1 1 203 ina
pkm vertunt ° idem Chiliad. VI I,
de eadem Belleraphante :T ue l o‘
ç ii
de cc'
A1|i|03 «Fi rm K|l ociœ; et max:
Il |p| 7 : re'
Abit» rie n ; rfi; K |l |æ|æç
p svsüp a s; | 3 7 | rm ; :pçt œtç .
Periegetes I(|Î9| na| t a'
Al u» et Rufus Festus in descri
ptione arbis : Hie cespes late pra
ducitAleiusarva. Quo loco u terque
Bellemphontis etiam meminerunt .
H . la Aicis decidit ami:. Aleis
legendum est nan ut quidam ca
diees habent , Alienis. Adludit antem paeta ad versus B ameri quide Belleraphante leguatur , Il V I.M ICYL.
— Alcn decidit an us. Al imu a
‘iovvœantG rœcicampum inqua
past casum suum earpare frac ta ac
debilitato erravit Bellerophon. Zan.
3 6 Id, quadAmyntoridcs, video:,
tmpidumçue ministro e tc. Phœnixfi
lius Amyntoris fait , filiiC ercaphi
quem Ormeniusgenuit . Hic , quam
haberet rem cum pe llicc patris , u t
auctor est Hom . delationc noverca
accusatus aufugit venit«;ue ad Pe
leum Achillis patrem .
1 8 P. OV ID I I NAS ON I S
Nec plus adspicias quam .quem sua filiarexit ,
Expertas scelus est cujus u terque parens :
Qualis erat , postqaam est judcx de lite jocosaSamtus, Apollinea clame in arte senex
Qualis et ille fait , quo præcipiente colamha
Est dataPalladiæ prævia daxqae rati
Quique aculis caruit , per quas male viderat anrumInferias nato quas dedit orba parens
Pastor u t Æ tnæus, cui casns ante futuros
Tùmus Eurymedes vaticinatas cmt
363.Nec p lu:etc.Œdipus, incestamatre et patris nece infamis ab
seeleris conscientiam eæcatus est
regebaturque cæcusab h meuafi lia.
3 65. Qaa/ü . Tiresias sumtus ia
dex a Junone et Jove virine an
mulieri: libido major esset senten
tiam tu lit in Junonem aquaaculis
est privatus sed Jupiter consolatas
est eius cahmitatem honore ; nam
dedit divinandiartem hic pre dixit
Thebarum interitum .Daphne, eius
filia , que postea dicta est Sibylla ,
vaticinandiarte edacta mu ltascri
psit responsa aude Homer. poema
arnavit. Dom. Qaa/ü crut past
quam ete .Tradituret aliacausa eur
visu privatus fuerit Tiresias videli
ce t quadPalladam lavantem nudam
adspexisset .m r..
3 67 . Quo/i:et ipse.Phineus,Arca
dia re: qui ducta Cleopatra uxore
0rfl âum et Cram6in e: eafl ias fia
6uit sup n‘
nducta noverca suasu
ej usdem [item: escacavit nude et
ip | i a Dii| ira/i:eruti ocuii et da
pibusnan paten tvesci quam Har
pyœ admotæ mensis eas fœdarent.
Ze tus et Calais Borel:filii, inseeu tisunt aves ad Platas usque insulas ,
quæ postea dicta sunt Stmpfiades
eumque tanto supplieio liberarunt.
Quo beneficiadevinetus, cauit apud
Apollonium Rhodium manensAr
gonau tas , u t inter Cyaneas petrascolumbam sequm tur quam Diimitterent.
368. l ’a/India . Arga navis Palla
dia dictaest quoniam facts est curaPalladis.
369 . Quique acuiü .Polymnestar,rex Thraciæ veteri amicitia can
iunctus cum Priama imminente
bellaGræcamm,PolydorumPriamifiliam a parentibus sibi demanda
tum hœpitiasuscepit. Sedm entibmTraianis , auri quadPolydorus adtulerat , añditate captua, contem
pto hœpitii jure Polydorum oh
truncat.Quad quamHecubamater
percepisset dissimulans se ignorare Polymnestarem rogavit u t
accepta thesanro quem indicaret
filium reddere t ls sceatas malierisfidem adductus in secre tum ah
Hecubaet anei"isaculis privatur.D.
3 7 | Pastor nt Æ tnaus. Polyphe
mns, interCyclopesS ieulosHomeri
carm ine celeherrimus acu lum ami
sit adusta stipite effossum ab U lys
se quam absumptis qu inque socii|
illius vino ahrutus iaceret.3 73 . Telemus Eurymeda . Eur;
mide: dietum Met. XIII vs. 7 7 1 .
I B I S . |9
Ut duo Phinidæ , quibus idem lumen ademit ,
Qui dedit u t Thamyræ , Demadaeique eapuL
Sie aliqnis tuamembra seeet , Saturnus at illas
Snbsecait parles , aude creatus erat
Nec tibi sit melior tumidis Neptunus in andis
Quam cui sunt subitæ frater et uxor aves ;
Sollertique viro laceræ quem fraela tenentem
Membra ratis Semeles est miserata sorar.
Vel tua, ne pœnæ genus hoc cognoverit anus ,
Viscera diversis scissa ferantur aquis:
Vel quæ , qui redimi Romana tarpe putavit
H . Telemu . Vates qui pre dixit
Polyphema aliquand0 futurum , ut
eiaculos effodere tur abU lysse .
3 73. (ft duo Grambia e t
Orythus , duo Phinei filii ex C lea
patra vim intakrunt Ida quam
Pbineussuperîmluæ œt ,MiamDar
dani, Scytharum regie quade causa
excæcati a patre sunt.
3 74. Tôamyra . Filius Philammo
nis et Argiopes Nymphe et aLina
musicam edactus Dicitur ah Hom.
Thamyris aptus ad lyram et car
men, u t scribitDiod.C laruitmusica,
adeo u t exŒchaliaPelopannesive
niens Musa:quibus occurrit in
œrtamen pravacaverit a quibus
excæeatus est. Demadaa‘
çue. Duo
canton s sunt apud Ham . Phemius
in convivia prm rum Demodacne
i_
a conviviaAlcinoi cuiusmusicam
laudat Ham . Hune cæcum valde
M usa dilexit , dedit banumque ma
lumque acu lis quidem privavit
sed cantam dedit suaviaaimnm .
3 77 . Nec ti6i siL Ceyx Alcyones
canin: quam. ad oraculum navi
gasset fac to naufragio enbmemus
est euius rei dolore Alcyone |n
avemœuveru estmimminie ; vide
Ovid. Me t. lib. XI , vers. 74| sqq.
3 78. M r aæ.M aüoa, Caveis
Eater, filiam habuit nomine Chionem farmœissimam quam Apolloet Mercurius compresseœ et nati
sunt gemelli. Apollini Philamon
quimusicaclaruit patrem imitatus.
Au tolycus autem Meœuria fur na»
bilis. Suam præferre Chiane for
mam Diane ausa est a qua est sa
gittis interempta. Caius in rogum
paterDædalian pre dolore se volait
immittere at prohibitus in Parnassum montem abiit ; aude quam
se pm cipitem dedisse t, ia volueremab Apolline est matutas.
3 80. Semeies est mü erata :omr.
CadmaThebammmaditarî exHarmonia V eneris et Martid Elia, nate sant Agave Autanoe Ina et
Semele etPolydarus. Atbamanti,E oli [ilia Thebarum regi Ina
nupsit que C leaœhum genuit et
Meüœrtam quiJunoais odio handdin vixere .
3 83 . Vel qua qui redimi.Attilius
Begu lus quieaptus patribus suasit
ne œptivomm pem u tstio fleret
maluitque‘ad par
-atum supplicium
reverti , quam vivere inutilis civic
P. OV ID I I NASON I S
A dace Panicea pertulit , ipse feras.
Nec tibi subsidia sit præsens numen ut illi
Cai nihil Hercæiprofuit araJavis
t ue dedit saltas de summo Thessalus Ossa,
Tu quoque saxoso præeipitere jugoAnt velat Euryali, qui sceptrum cepit ab illo ,
Sint artns avidis anguibas esca tai
Vel tua maturet , sicnt Minoia fata
Per eapu t infusæ fervidas humor aquæ
t ae param miti, sed non impune Prometheus ,
Aerias volucres sanguine fixus alas
patrie . Quo supplieio sit adfectus
non satis constituantAnnales.Dam.
3 84. A dncc Panicea. Cinypfiio
Com h ntiicodex quomado Noster
M etam. XV ,vers. 755 Cinypàinm
Judam dixit. Hau s.
3 86. Cui niàil Hercai. Priam
despem ta salnte suaet suoram con
fugit ad aram JavisHercæi que in
media regia erat ubi aPyrrha ab
truncatus est nihil enim profuit
numen Javis. Dom. Vide omnina
V irgil. E neid. II , sqq .
3 87 . (flanc dedit Plutar
chns memorat divinatricem quan
dam Aglaonicem aomine , Egemo
nis Them li filiam quam in Ossa
monte Lane coitus ahservaret , in
iudicia œnvictam amaliemnlis ,existimantibus ab ea Lanam ce la
deduci , gravissimis adfeetam sup
pliciis et ex Ossa præcipitfl am .
DBS . E summn T[in su/as Ossa.
De summo quatuor scripti e t prima:
editianes ; sieMetam . X Œtam bis
mmeu lino genere dixit ut in opti
m is est cadicibus et tam si mons
subintelligitur. Sie Ûtàr_rs ap. G re
cas fcminiai generis est , masculini
apud Homm es. Ha as.
3 89. J ui vein! Enr_yali. H cmon
filium habuitThessalum Thessalia
regem quiabEuryaloadvena(namerat Cœcyræus)exOssamonte pracipitatus est. Eace de quam purgari
non posset Euryalus deditam S ty
gic paludi caput furialibm angui
bas dicitur absumptus.
Minoiu .M inas ah injuriamacceptam aDc dala labyrintho ta
bricato cum classe persecu tns est
adCoœ lum regem Sicilia ad quem
eonfugerat,multisquepræc larùope
ribus editis, illiusgratiam sibicampa
raverat quam primum M inas clas
sem adpulit in Sicüiam hostiliter
que agram papularetur , Caca|us ad
colloquium cum provoeavit propo
sitaspe dedendiDe dali.Tamdiu au
tem iussit enm in thermis clausum
expectara quoad vaparibus calida
rum aquarum est exstinc tns. Exani
mnm corpus œddidit sociis adlir
mans cum casa lapsum in aquas ca
lidas mortuum esse .
3 93. (floue param mitù. Scribe
miti , et refer ad re‘
sanguine . H .
Impnne , Promctàens. Prome theus, a
Vulcana religatut in Caucase mon
te pu citaquilam quoniam et alim
I B I S .
Ac ,velnt Etracides magna ter ab Hercule quintus,
Cæsas in immensam prapc1are fretam
Ant , at Amyntiaden, turpi dilectas amore
Oderit , et sævo vulneret case puer :
Nec tibi fidamagie misceri pocula possiat
Quam qui cornigero de Jove natus erat.Mare vel iatereas capti suspensas Achæi
Qui miser aurifera teste pependit aquaAnt u t Achillidæ cognata nomine clarum
Opprimat hastili tegula jaetamanuNec tua quam Pyrrhi, felicias ossa quiœcant ,
Deos deceperit et ignem sabripue
rit de ce la.
3 95.Ant vclutE tracidcs.Etracides,
qaumC lebam pacram , Darifilinm ,
in de liciis haberet , eique tribuere t
omnia ab eo occisas est. Nm pner
inmilitarem ardarem exd tatus ne
cato domino , exercitam contraxit
lateque evagatns condidit GamamPhq conitiden.Dom—Magna ternô
Hercule quintus. Qui quintus H er
cu les voœ tus est past termagnum
illum H ercu lem cuius ingentiafacta Thesens est œmulatus.
3 97. Ant nt Amyntiadem turpi
ditectns amore 0derit et sava vul
neret case puer. Philippus Amyn
ta filius,Macedanumrex,ahoracu la
acceperat nt quadrigas evitaœt
nam erat ab eis in fatis u t occiden
tur. Non tamea fatipericu lum effa
gere patuit . Stuprato etenim Pansa
niaab AttalaPhilippisororia apud
regem sœpissime Pausanias conque
stus est ille au tem hoc pratrahendo
parvifecit Pausaniæ inimiciAttali
iniuriam in ipsum j udicem vertil
quem gladi0, in quo quadrigæ erant,
inærfecit. Z….
300. Quam qui cornigero de Jan
natus erat. Intelligit Salvagn. Ale
xandrum quiHammanem Jovem
generis sui auctarem credi volebat .
Aciæi. Inte llige Andrama
chi filium , qui, quam universam cis
Taurum Asiam imperia sua rege
re t , aBolide et Cambylo praditm
et ad regem Antiochum adductus
erude lissima supplieio interiit u t
Polyh. l|h. V III , pag. 538 describit.
303 . Qui miser aurifera triste pc
pcndit aqua. Ta te pependit ex scri
ptis potiarihns. Ha as.
303.Ant utAM il/idea.Al||Acâit
lide . Scribe Ad i/[ide bac estPyr
rhi Neaptolemi. H . Ant ut Acui1
[iden. Pyrrhus materna genere ah
Achille oriundas , paterna ab Her
cu le quam adversasAntiganumAr
gas 0hsideret anus e tec ta spectam
fi lium pmdeuntem in aciem et pe
ricu la commata atraque manu te
gulam demisit qua exanimatns est
Pyrrhus u t Plu tarchus et Corne
lius scribunt. Dom.
305. Nec tua quam Pyrrlli etc . De
PyrrbaNeoptolemo intelligendum ,
Achillis filia , cuius assa per fines
Ambraciæ sparsa esse narrat Hy
ginns Fab. cxxm .m e.
P. OV IDI I NASON I S
Sparsa perAmbracias qua:jacueæ vias
Nataqae u t Æacidæ jaculis mariaris adaetisNan licet hoc Cereri dissimulare nefas.
t ue nepos dicti nostra modo carmine regis
Cantharidnm succas dante parente bibas
Ant pia te eæso dicatur adultera, sicut ,
Qaa cecidit Lwcan vindice ,dictapia est
laque pyram tecum carissima pignon mittas ;
Quam fiaem vitæ Sardanapalus habet
t ue Jovis_
Libyci templum violare parantes,
Acta Nota valtas eondat arena tuos
2 2
306. Amü acias. Ambracia teste
Livio urbe in Epica est aspera
subieeta tumula , que dadam Pyrrhire giafait.
veteri legimns commentario Lao
damia sive Peribœa Pyrrhi [ilia
fuit quæ ,quum in templumCereris
Ambraeic confugisse t inimicarum
telis est interiecta Intelligunt nan
nulli Heracliam H ieranis filiem
ex Achillis genere qua:in templo
Cereris una cum duabus filiabns a
popu lo Syracuszna telis confossa
308. Non lice! etc . V id. Justin.
lib. XX—V III . Zh u .
309 . (flan:nepos dicti etc. M ihi
Pyrehm designarîvidetur , qui ter
tius est ab eo , cuius res in Italia
ge ste:memarantur.Hie enim magni
Pyrrhineposfait.Deinde0lympias,
mater eius,ve l avia ut nonnu lliva
lau t , Tigridem paellam Leucadiam
eins concubinam çappnin0tç drinru
veneno sustnlit iu quit Athe
næus l |h . XIII pag. 579 , edition.
Cmanb. nt suspirer Pyrrhum una
cum T igridc amies sublatum esse.
SALV . L‘
antban‘
dum succes. Cna
tÀaris vermis viridis vide Plinium,
lib. XXIX cap . 4 , et D|ascarid.
lib. V I. VAL . Anna.
3 | Ant pia te cava. Leucan ut
vetnstissimas do'
cet interpres ex
Persicis regibusSpartacum fratrem
occidit regno inde potiri sperans ,
quam et rem habere t cnm ipsius
fi°atris uxore . Non tamenvatuni va
lait eausequi nam in palude Sabe
dana Lencanem m ulier interfecit
quare pia est indicata. Dicunt non
nnlli Oxilachi regis Pantiuxorem
banc faisse non Spartaei.
3 3. Canîrsima corpora. Pignora
Sarrav. placet ; et Quamfinem pra
Quem idem , u t M et. XIII ex ve
terrima codice Florentino vs. 755
blanc ego me Cyclopsnnlla cum
fine petebatm Adeantur que nata
mas adAmore: [I , m , |3. Ha ns.
3 |5. (l igne Javis Lilyci. Cambyses m ins meminerunt Herodotus
e t Trogus quam studio evagandi
Æ gyptnm pe teret m‘
isit qui popu
larentnr tem plum locuple tissimum
Javis Ammonis qui amnes ira
naminis arenarum cumulis abru ti
sunt. Dom.
ActaNota. Signate adpasite
2 4 P. OV I D I I NASON I S
Qnæqne inAdimantnm Phliasna regna tenentem
Ab Jove venerant , te quoque tela petant :
Ant nt Amastriacis quondam Lenæus ab oris
Nudus Achillea destitnaris Immo.
t ue vel Eurydamas ter circum bustaTbrzisylli
Est Larisseis raptus ab hoste rotis ;
Vel qui quæ fuerat tntatns mœnia sæpe
Carpare lnstravit nan diuturna sua ;
t ue novum passa genus Hippommeide pœnæ ,
Tractns in Actæa fertur adulter hnma
Sie , ubi vita tuas invisa reliquerit artus
Ultores rapiant turpe cadaver equi.
qui Piœnœ cm ciatibus adficiebat.
Tandem inAlpbeumfluviumPisam
prafluentem demeœusaPisanis est,si vetustissimo credimus interpœfi
Sunt au tem Pise juxta Alpbenmsite ubi ludi O lympii ce lebraban
tur. Forte legend. hic :Ulqae ille .mà
9uo,e tinte lligeudum de Pantaleone.
Pausan. pag . 3 40—3 41 . SANCT .
33 9 . (Maque inÂdùrmnlam. Adi
mantus Phyletiæ rex Fanta con
junc tæ ,sive u t aliivolant )Thes
salie B eat um contemp lar , B iia
sacrificare neglcxit se ipsis mainrem prædicans quare a Jove fu l
m ine ictus interiit. Pausanias , in
Carintlniæ is m ulta scitn dignissi
ma de Phliasiis pradidit.
33 J u l Amad rz‘
ac Ama
atris urbs est in peninsu la haben:
portus cx atraque parte quam can
didit Amastris Oxyartis lilia uxor
l )ionysii tyranni l leracliensis. Hie
Dionysius Lenæus dic tus est qui
e xpul>us a M ithridate aufugit in
Azù)imc d‘aa
'
p sv in locum quem
G ursum Achillis adpellant ; ubi a
su is desertus periit omni destitu
tus ape . Dom.
340
333. ”(que ve!Euq ù m s. Masdin apud Tbessalas fuit , ut interii
cientium corpora circa aacisarum
sepulcbra tmherentur u t Enryda
mantis exempla constat qui circa
Tbrasylli(quem interfecerat tu
mnlum a Sima , Tbrasylli fratre
tractus est anelare in XXII Iliad.
Parphyria.
335. Vel ;m‘
çy c fu æ l lfl afm mam
‘
a :cpe Carpare Iasfran‘
! mmdiu
lama sua. Hector. Dam.
337 (”que nam e:passa a !genus
Il ippomem‘
a [el£ i.Hippamm d danon
nulliveteres.Scribe t ue novum
passa genus Iiippameneide lethi ,
ad Limanes adulterum enim bac di
stichonest referendum ; de Limone
acturus est infra vers. 459 , e t versu
proxima forte scribendum Trad u:
Eœcâflæa bamo nam ve teres Tra
d u: et Ad e a. H . Ifippommeäa
H ippomenes Athenarum prinœps
fuit cuius Elia in adu lterio depre
l1ensa est a patre ab seelos iunctaequo quiconclusus quum alimentis
carere t , dentes in pue llam coniecit.Adu ltervera per regianem Atticam
ab equis tractus est. Dom.
I B I S . 2 5
Viscera sie aliqnis scapnlns tua figat nt alim
Fixa sub Enboico Graia fuere sinn.
t ne ferox periit et fulmine et æquore raptor ;
Sie te mersuras adjnvet ignis aquas.Mens quoque sie Fnriis vecars agitetnr , nt illi
Unum cui tata earpare vu lnus erat ;
t u e Dryantidæ Rhodapeia regna tenenti
In gemina dispar cui pede cnltns erat ;
Ut fuit Œ tæa quondam generoqne dracanum ,
Tisameniqne patri, Callirhaesque vire .
34 | Vù‘œra s‘ù° d iquü etc . La
crenses inte lligit qui past eversam
Tmiam , in patriam redeuntes , ab
unius Aiacis non m ,inEubœc pro
montoriis misere naufragio perie
runt ; u t V irg.Æ n. ll , 39 sqq refert°
quad et Ajacis ipsius interitus disticho proxima indicat . Saw. Sco
pulc‘
:M figal . Scope/a: se:scripti.343.Ulçuefem:peräl . Imprecaturlaniationem corporis qualis AjaciOilei cantigit naufrago scfibunt
hoc factum fuisse quoniam Cassan
dram in templaPalladis violaverat
quare indignataPallas , ipsum circa
Capbm um promontorium tu lmi
ne inted‘
ecit navesque dissipavit.
345. & n:p ayne . Imprecatur fu
rarem mentis qualis cantigit M ar
sye qui tibia inventamadnlatiane
adeo est elatus , u t Phœbum in rer
tamea provocaverit :in que supe
ratus pellem amisit pependitque
ex platano :Pan basius etM iq llns
bac de Aiace Te lamania intelligivalunt sed contramentem Salvagnii
quipriarem expositianem probat .
346. (fu n qui lolo earpare valu :
âaôel . Cn‘
era! JureL qui era! dua
alii recte Met. V I vers. 388 de
Marsyn Nec çm°
cquam m‘
u‘
value:
era/ ; lib. XV ,vs. 519 deHippolyte
350
ununque era!omnia vue/u s.Quadfeliciter expressit BAC l NB Pàèl æ
Act . V , sc . 6 lou!son corps n'
a !
Han/J! qu'
une p laie.
347 . (I lya:a ah‘
aù Râodopa‘
a
regm Lycurgum Dryantis
filium , intellige quiLiberum de re
gno fugavit quem quum negaret
Deum esse vinumque bibisset e t
ebrius matrem suam violare valnis
set tune vites excidere est conatus
qui insania a Libero obiec ta ,uxo
rem suam et fllium interfecit ip
sumqu e Lycurgum Liber pantheris
obiecit in Rhodope qui mans est
Tbraciæ cuius imperium habuit.
H ie traditur unum pedem sibi pro
vitibus excidisse . Atque hunc p avo
xpirw‘œG raciquoque vocarunt nt
pote alterapede cæs0,sive læsa.c .
Dryanfiadc .a ulidc meliares
349 . II I/ail . HerculesŒ tæus di
otus est abŒtamante , in qua arsit
vel ob tunicam venenatam m issam
aDeianira, u t fabnlæ fernu t Ovid.
IX M e tam . Geuemçue dracanum .
Athamas in furorem versus est ira
Junanis :gener fuit Cadmi etH ar
mania :qui in Illyricum prafec ti
indracones versi sunt nude gener
dracanum dictus est.
350. T:‘
samem‘
yaeper/n‘
.DeOreste
2 6 P. OV IDI I NASON I S
Nec tibi contingat matronapndieiar illa,
Qua patnit Tydeus ernbnisse num ;
Quæqne suiVenerem jnnxit cum fi°
atre mariti,
Locris in ancillæ dissimulata necem.
Di quoque tam faciant passis gaudere fideli
Coniuge , quam Talai Tyndareique gener ;Qnæqne parare suis letùm patrnelibns ansæBelides adsidna colla prèmnntur aqua
Byblidas et Canaces , sicu t facit , ardeat igne
intel lige quiexH ermione Tisame
num filium susecpit. Dow C di!
rôœsyue vire . Alcmæanem intelli
git Ovid. Amphiarai et Eriphyles
filium , qui accisamatre in furarem
versus fingitur. Consu lta oracula
in termm omnium recentis imam
ire jassus est.Nactus itaqne terramqua Ache lous in mare erumpit
filiam Achelai Callirhœn uxorem
habuit vide Apolladorum , lib. III.
35 Nec h‘
ôi conMrgal etc . E gia
leam intelligit , Diamedis uxorem .
Quum enim Venus aDiomede vu l
nus accepisse t eins uxorem tantœ
libidinis impotentem reddidit u t se
passim H ippolyta et Cametiprosti
tueret ; quorum furiasis amaribus
adeo en gitabatur u t ipsiDiamedi
Traiaredeunti necem malita sit
quam ad Junoais aram nacta can
fugiens , vix evadere patuit. SALV .
35a. Num . Unus Heinsii natum ;
sed tune legendum quam nam
u traque casu construxerunthoc ver
bum Prapert. III | 4 fm læ s em6n
‘
su Deos ; V irgil. E u . II , 54 |
sedj urafidemçwSapplifi s en duit, et
alias apud diverses.
354. Lacris . Hypermnestra La
rrensis quum fratris viri concn
hilum adpe teret clam noc turna
tempare_
id adsecuh ,mane pudore
adfecta u t acc lus suum dissimula
ret , aucillam cum famula necavit
quasi in eius concubitu eos depre
bendisset .
356. Coniuge quam Talai. Eri
phyle Ampbiaraiuxar TalaiElia
latentem maritnm ne ad bellum
Thebanum iret in qua per augu
ria praspexerat se periturum pra
didit corrupta monili quad alim
V enuspassederat:deprehensusma
ritus et in bellum praficiscensAlc
mæanililiamandavit, u tquummar
tuns esset mactaret tumulo sua
Eripbylem matrem ; quad factum
est sed postea insanus factus.
Tyndaæ iyuegener. Agamemnon ge
ner Tyndari nam C lytæmnestra
Tyndari filia fu it , u t scribit Pan
san. interfec tus est ab m are dalis
Æ gisthi. Dam.
359. B IJ/ù. M ileti Elia et Gya
nes Cannum fratrem impudice
amavit cuius concubitum quum ad
sequi nan posset lacrym is liquata
est in fantem Ovid. lib. IX Met.
E I Cann es. Fuit Canace
E olietAmphiteæ filia; cniusardensamoreMacareus frateream violaviL
V erum conceptus infans rem vulga
vit.Æ alus itaque titi: ensem misit ;
que accepta anse flagitium a fratre
illatum nece suanlta est. DESSBL.
I B I S .
Nec nisi per crimen sit tibi nata saror.
Filia si fuerit , sit quad Pelopea Thyestæ
Myrrha sua patri Nyetimeneque sua.
Neu pia neve magis capiti sit 6da paterna
Quam tibi vel , Pterela ,vel tibi, Nise , fn1t
Infamemque lacnm seeleris quæ am ine fecit ,
Pressit et inductis membra paterna ratis.
Ut juvenes pem s, quorum fastigia vu ltns
360. d‘
il lil i/îl e :omr. ”ola nou,nnlli namj l a max sequitur su
periari versa ska/[ c a? pra [c a?scribendnm cum Bt moniensicodice
et libris CanstantiiFm ensis. H .
FïIù si/œrù. Peloœia cumpatre Tbyeste inscia concubuit ex
quanefariaconcubitu Æ gisthusna
tus est quem a matre ut scelus
tegeret, in sylvis expasitum , acapfis
nutritum fabu lantur nude et illi
nomen. H ie e tate grandiarAtreum
et Agamemnanem accidit. Var..
ARM . Pe lapa T y es/i. Tàyeslc
quatuor libri ; recte u t manui ad
Epist. V I II vs . 9.
36 1 . Nyd ùua e.Quum patris can
cubitum esset adsecuta , pudore in
avem convem sui nominis luce
nan vole t , solaque amat tenebras.
Fabula est apud Ovidinm in lib. Il
Met. vs. Dan. MyrrÀa sua
pü t t'
. Fuit Cynam , Cypriarum re
gis {iliaMyrrba, que nt inX Me
tamarpbas. inscio cum patre conan
buit ; a qua œgnita parum abfuit
quinœcidere tur ; nam stricto gladia
eam petiit , que in pedes se dedit
inArabian usque ubiinmyrrbam
arborem diciturmu tata, e tAdanem
farm0üu imum edidisse quiadeo a
Venere creditur amatus. ZXn.
363. New: uagz‘
s p ia si! capil lça:
perm /ü ùu‘
çu . Plurimi ve terum
Filia neve magisa pitisit tidapa
rentis ; vel par/emo. Pato Na
p ia ner:nagis . Hsms.
364. Quam [ua vel Pferela. Quamsa ve!Plane/c mu lti ex antiquis ;
quatuar Quam !i61‘
vel Pferela
u trnmque recte .H . PIeæ la. The
barum rex a Creante necatus est
proditiane Polydices filiæ Ovid.
V III Matam . Tac , Nise fait.Pandian Athenarum re: quatuor
habuit filias , Nisnm ,Æ genm ,
Lycum Pa“antem . Nisus Megama
sium rex, abseu usaM ince , proditia
ne Scyllæ lili: que M inois amore
capta est erinem fatalem am isit
sicque interemptus est ; Ovid. V l II
Metamorph . Dont . Quam [ua œ!
Plerela.DeTapbiarum rege eiusquefilia Camæ tbane lacum intellige ,
que Cepbali amore capta patriam
patremque bastibus pradidit . V AL .
365. l afu ma. Tu llia Tarquinii
(ilia carpentum per ara patris in
terfecti agi jussit qua scelere loca
nomen dedit. Nam viens ille est
dictus J‘
t e/crains. Dam.
366. l aine/fs memôm paterna ro
h‘
s. Malim imac/ü . Hama.
367 . Uf jwenes ,p rws. H is versi
bus Hippadamiæ praci tanguntur
quasŒnamaus E lidis et Pisa rex
curulicertamine vietas interticiinssit. Quum enimŒnamaus ex ara
cula percepisset aliquanda fare
u t a genera can6ceretur omnibus
30 P. OV IDI I NASON I S
Ut quas dux Pœnus mersit pntealibus nndis,Et jacta canas pulvere fecit aquas
Sex bis ut Icaridas famnlæ pariere praeique
laque caput damini qui dabat arma pracis ;Ut jacet Aania lnctator ab hospita fusns
Qui , mimm , victor , qunm œcidisset , erat ;
Ut quas Antæi fortes pressere lacerti ;
Quosque fera:marti Lemnia tnrba dedit ;Ut qu i past longum sacri monstrator iniqui
menus. Ut plerique mala etiam
b strygom‘
o: [ares nisi quad tres
scriptiLa stq gom‘
a dana: probe.
H . Ut Le strygom‘
as. Antiphates
La tryganuu rex fuit qui et unum
ex U lyssis sociis comedit ac naves
virasqne mersit , pre ter unam qu:
Ulysse…vehebat ; u t inMet. XIV ,
2 40 ab Ovid. dacemur.
39 | Ut quas du:Pa ru .Appianus
Alexandrinm in ea , qui L üf q
iw ibitur libro asændit Gartha
ginenses quandaque Acerranarnm
senatnm per indueias fidentem pu
teis immersisse, atque saxis abrnisse.
Addit vetus interpm Amilcarem
tune Pœnorum duœm fuisse de
bac poto poetam laqui crudelitate
Iia t atii alim inælligm t.
393. E t œ/ut Icarz‘
dos[onu/: perùre. &:tus ut Icurü os Mentel. e t
…s V atic . &ctus ut Bananiensis.
Optime Sarrav. et Begins Ji:ut
Icaridu [m u/o ; sie e t Leucothoe
t ses /am ies dat , Met.W. H .
6is ut Ican‘
dasfaurq pen‘
eæ°
Odyss. x Turn substrats pr0cis
famu laria scorta neeantur. Informi
tnmulnm l'
une pependit anus. au
:«6epg» Sam irç Homer. d. vs. 462 .
394 l aque caput dan iæi qui du“!
annapracis. Hæc omnia t epefies in
Odyss. X.
395.Aom‘
o addespite.Ab Hercule .
Lad a/or ete. Antæus.
2 97 . (ft yuas J atc z‘
. Multas ex
ternas certamine ab Antæa occisas
fuisse auctor est Diadam398. Lemnia turôa dedit etc. Lem
niensœ mnlieres quumVeneris sa
cra casentaversetæ irataDeaeis te
trum immisù ad0rem . Quumque
Lemnii viri in Thraces bellum age
rent , tandem viatores magnam pel
licum turbam seenm durera quam
qaum urares [erre non passent ininriam unanimes decreverunt viras
occidere quas ut statuerant ad
unum interemere pariter et Thra
ces mnlieres filiasque metnentes ,
ne patem am ulcisceœnturiniuriamnan tamea tante immanitatis fuit
H ipsipyle que s0la patri Thaanti
pepereit eumque servavit.
399 . U!yuipast longum. Port uo
uuu anus ses aliipast un um tres
past canas. Forte post tanto ; Pant.
III EI. IV , vs. 47 V ix bona past
tanto que renti verba subibant
V irgil. Georg. III vs. 476: Nunc
quaque past tanto videat desertaque
regnaPastamm et lange saltas la
teque vacantes a retius lib.V
«Q uidve novi patuit tanto past an
te quietas Inlicere ? H . (ft qui
port. Prasillus ut alii cod. babent
34 OV IDI I maso l
Parte pates Tydeus temporis hujns cris.
Atque aliquid facias , a vespere rnrsns ad artus
Cur exsternati Solis agantnr equi.
Fœda Lycaaniæ repetes conviviamensa:
Tentabisque cibi fallere fraude Jovem
Teque aliquis pasita tentet vim nnminis apta
Tanælides tu sis Tereidesque puer.
Et tua sie latas spargantnr membra per agras
Tanquam qua:patrias detinuere vias.
Ære Perilleo veras imitere juvencosAd formam tanri convenients sono
Utwaferox Phalaris , lingua prins ense resectaMare bovis Paphia clausus in ære gemas.
Dùmque redire voies ævi melioris in annas
Ut vetus Admeti decipiare sacer.
Atque eques in mediimergare varagine cœni
Dnmmada sint fati nomina nulla tni.
Atque u tinam percas , velati de dentibns arti
Sidonia jactis Graia per arvamanu .
que alu unus V aticanus veniant. filium T erei designat patri adpo
Legewm‘
ent. H sms. situm Tàrciciusquc pucr. Ten i
Aut aliquid. Adludit ad fabu que multi veteres. Canstantius T
lam Thyestæ et Atrc i a quorum mas atque. Lege Tcæ idcsque cum
mensaSol dicitur avertisse enrrum ; Petaviana. Hunts.
vide Hygin. Fab. 68 et Tragœd. 445.Atque cqucs .Dehisrente terra
Senecæ Thyest . in u rbe arnspiœs respondernnt
434. Tcutaôisquc ciôifruudc.Ali Pœtulionem manium Deum pasce
quafraude Jure t. et tres alii forte re virum fartissimum qu inisi da
Japis/ruul e ; quamquam hunc et retur interitum urbi imminere.
proximum versum suspectas babca. C urtius inveutus est qui armatus
436. Tautatü cs Pelops, fifiusTan cum in lacum se deieeit. Nomen
tali , numinibus hospitia susceptis , datum est u t Curtius locus adpel
a patre adpasitus est experiente au laretur vide Val. Maxim . lib. V ,
Dii essent. Reliqui abstinuernnt cap. 5. Dam.
Una C eres bumerum absumpsit 446.Fac/1 tui.Futiduaveteres.H .
quem pasteareddidit eburucum di 448. Sidonie j ad is. Spursis mu lti
vinitas. Tu Ter msque pu r. Ityu veteres nostrifac/ù .
I B I S . 35
E t quæ Penthîdes fecit fraterque Medusæ ,
Eveniant capiti vota sinistra tua.
Et quibus exigua volncñs devata libella est ,
Caï para projecta qua sua pnrgat aqua.
a nera tatque feras, quot dicitur ille tnlisse
a ns ab inferiis culter abesse solet.
Adtanitnsqne seccs nt quas Cybeleiamater
lncitat adPhrygias viliamembramodos.
Deque vira fias nec femina nec vir , nt Attys ,
Et quatias molli tympana rancamanu.
laque peens subita magna vertare parentis
449. Pcntñcidcsfccü .Pcutâäcs ex
scriptis ; pra [mla yut me liares de
fi c h e ; unus”d u”: versus ne
miniintellectus. H .— Spæ tidcs Gal
licus l e palm Petav. nihil hic ia
telliga.
45 E t quibus cz iguo wlum ‘
s.
Intellige cas impm atianes , quibus
Apollonium Rhodium a Gallima
cha , sub Ibidis nomine devatum
esse diximus initio barnm observa
tianum . Ovidim enim plau ius de
scribere nan patuit Ibidis natumm
quam ventrem rostro purgaœ soli
tam pradiderunt , Plin. lib. VIII ,
cap . 3 2 ; Æ lian. lib. VI , cap. 7 de
Hist. animal. SALVAG .
453. Vulnera totqucfi ms .De Me
nœtia nonnulli intelligunt quad
falsum est ; nam loquitur deOsiride
qui in 2 4 partes discerptus fuit a
Typbane fratre buic mafl ua, sacra
institu ta fueruut ab usare in qu i
bus pix ulum est gladium esse .D .
455.Adtou‘
tusquc sa cs.Maserat,
en ec tis virilibus semivirum fea tet nunc a Gallis sacerdatillus sacra
eius œ lebrantur. Cyh lcia n atcr.
Cybe le a mante Phrygiœ nomenhabet , in qua colebatnr alii aixe
'
xy€wrîwr$v :|fæl i» id est , acapitisratatiane , quad proprium est sa
œrdatum Ut queis €]5t‘kÎ4 mater.
Quas scripti. H . Cy ôeIcia mater.Adcs a Cybe le fera mantium
Dea ades et sanante tympsna
quate flexibile caput latus barreatflagello camitum chorus ulu let.Altius xêpùnzœ càsxaüpwsc , Lucian.
Dialog. XXV I.
457 . Deque nico. Atys a Cybeledilertus in Phrygiam navi de latusest qua in loca instinctu numih is
pudendasibiamputsvit com itesqneCybe leias sumptis sacmrum instrumentis cratalis tympanis , tibiis etcymbalis ad eius sacra ce lebrandabartatus est mentemque fur0revesandam. ZAR.
458. Molli muau . Nam illi peauliarinomine mol/cs ab evirationemdicebantur. SALVAG .
459. l aque pccus. Atalanta su
perata ab H ippomane cursu versa
est in leænam ,
‘
marita in leanem
u t Cybeks sacerdo tes virilia ampu
tarent eius reiœusam banc tradit
Lactantim :Deùm inquit mater
amavit farm…adolesœntem et
eundem cum pe“ice deprebensum
36 P. OV I D I I NAS ON I S
Victor ut est celeri vietaque versa pede
Solaque Limane pœnam ne senserit illam ,
Et tua dente fera viscera carpat equus.
Ant , nt ù ssandreus domino nan mitior illa,
Saucins ingesta cantumuleris Immo.
Ant , ut Abantiades , ant nt Cycne‘
ins heros
Clausus in æquoreas præcipiteris aquas.
Victime vel Phœba sacras macteris ad aras ,
Quam tulit a sævo T hendatns hasta necem.
Ant te devaveat sertisAbdera dichas ,
Saxaqne devatnm grandine plurapetant.
Ant Javis infesti telo feriare trisnlca
Ut satus Hippanaa Dasithaesqne pater;
conversa quam in Cybelis templo
amaris impatiensH ippomenes cum
puella rem habuisset Dan.
46 J‘
oluqueLima“ .Limane ,Hip
pamenis exAtalanta filia apatre
in adulterio deprehensa equis di
scerpenda est tradita. 2 1m.
463. Au! ut Cassuudn‘
dm iuus
nou mitior ilia. Libri mu lti veteres
Cassandre ; quidam Cu so m Jo
m‘
uo nanmitior ille vel Cassan
l rcus u t Apolladarum Cassan
dric tymnnum intelligat , de qua
Pont. lib. Il El. ubimanuimus
scribendum videri , vs. 43 Ant
Cassandreæ domino nonmitior ur
bis. fl eurs.
465.Aut ut Aôaatiadcs. Perœum
intelligit ; nam exLynrea et Hyper
muestraAhas es Abante Prœteus
e t Acrisius ex Acrisia Danae e
Danae Perseus ariundus est :qui
arru læ inclusm , ab Acrisia in mare
præceps datus est pastquam consu
lentiDen…«qu'
rumb a qu iero»; d,i
,äim v , ex oracu la responsum esse t
nasciturum e filia tilium a quo in
terimeretur. VAL. Anna.
siusArms.Cycucius cum Sarraviana;mu ltiù ÿneius e tLencms; pra Ca suse tiam Clausus repanendum .Perseus
enim et Tenesarr.:inclusiInerunt
quum inmare pra ipitahantur. Nas
plura de bac loco natis uberiaribmin medium proferemus. H . Ly r
ncsius àems. Loquitur de Tekpba
qui Lym esium e t Pedasum urbes
tenuit imperia is cum Ange matrein urnam impasitus u t Euripides
et S trabo scribunt ad ostia C ayci
fluminis de latus est ubiimperiihe
res relictus est aTheutrante. Dom.
469. Aôdcm . Urbs Thraciæ initio
anni hominem dev0ve t pra salute
communi abruitque lapidibus.
47 2 . Ut satus H 1pp0uoo . Impre
c2 tur hasti xqmwoæi ; flœ«. De Capa
nea H ipp0n0ililia quem pac te in
appugnatiane Thebarum fu lmine
percussum esse fingunt. l llud non
perinde notum , ab ipsa primum sca
larum oppugnatianem inventa!“
cuius rei testis est Vege tius l|b. IV ,
e. S . 00sitäocs.Atrax quum
I B I S . 3 7
U t saror Autonoes. u t cui materteraMaia est ;
Ut temere aptatas qui male rexit aquas :
Ut feras Æalides nt sanguine cretns eadem
Quo genita est liquidis qua:carat Amtas aquiaUt Macedo rapidis icta est cum conjnge flammisSie precar ætherei vindicis igne cadas.
Prædave sis illis quibus est Latania Delas
Anta diem rapta non adeundaThraso
Quique verecnndæ speculantem labra Dianæ ,
Quique Cratapiaden diripuere Linon.
Neve venenata levins feriaris ab angne
filiamDasitbœnaJave compressam
prodidisset fu lmine en tinctns est.
473. (ft saror. Semele saror Au
tonoas , Inca Javis quam decepta
impe travit , en tinc taest ; vide Ovid.
III Metamorph . Dom.— Ut æ inæ
tertem Main. Nan referendum bac
ad Semelen cuiMaiaAtlantis (ilia
matertera magna fuit tune enim
legandum esse t et cui materMata)neque adŒnamaum ,
M artis et S te
rapesAtlantidis 6linm , coinsdamnsl'
ulmine quaque arsit sed patins ad
Jasinm Java e t Elec traAtlantida
natum . VAL. Anna.
475. (ft/crus 1E0/1‘
dfl . Salmonai_,
Æ oli filii, temeritatem in V I Æ n.
Virgil. cecinit Vr‘
l i ct crude/es dan
tem J'
a neape nas etc. H ie solium
sibi perforatum exstm xit in quo
vehebatnr nude crepitus ingans
pradibat , et aquam par foramina
emittebat pm dicans tonitrua et
pluvias u t Deus edere :quem Ju
piter fulminavit. Zita. Ut san
g uine natus eadem. Nax ia quid de
Ismenea Lycaanis fi lia commini
scuntur ; qu i qunm Deos llœcifa
cere t fulmine percussus interierit
Sm etins de ipsa Lycaane interpre
tatur. Ego , banc libri San-V icto
riani leatianem sequar u t eadem
sanguine nati :quiaLycaanis libems
inte lliga cas anim partim in lnpas
conversas , partim fulmine percus
sas auc tar est Hecatæus Milesius
libro II Genealog. Natal. Comes
lib. IX cap. 9 Mytholog. SALV .
&nguine natus.Cretus tresscripti.H .
479. Pm d4 que sir illis. Impre
catur laniatianem a canibus , qua
lis cantigit Thraso puera in B ela ;Thrasusautem pner Diana dilectas
acanibns discerptus est. Ego Thra
sum eundem pu ta cum Thu io,Aniisacerdotis filia
,de que Hyginus ,
cap. 2 47 .
480. Ttlraso.Quidam Tôaso. Tâc
sius Hygina est fab. 2 47 maxLinon
pra Linum tres scripti. Ha us.
482 . Quique Cmtopiq n diripueæ .
Duo Lini fnerunt , alter Apolliniset Psamathes, filiœCr0t0pi filius, acanihua est discerptus. Cm!opiudæ
dicitur, quadnepos sitCm t0pi.Pau
san. alterAmphimari ein:quifuitNeptuniet Uranic ti l. qui ab Apol
line sagittis caufixus fuit ea quad
se illi arte musicas comparasse t.
483.Neue.Emydiœ , usarOrpbei,
38 P. OV ID I I NASON I S
Quam senis Œagri Calliapesque nurna;
Quam puer H)psipyles ; quam qui cava primus acnta 48
Cnspide suspecti rabaraExit equi.
Neve gradns adeas Elpenare cantins al les
Vimque feras vini qua tulit ille modo.
Tamqne cadas damitas, quam qmsqms ad arma vacantem
Juvit inhumanum Thiodamanta Dryops 49 “
Quam ferus ipse sua paru t mactatns in antra
Proditus inclusæ Cacns ab are bovis ;
Quam qui dana tulit Lemæa tincta venena
Enboicasqne sua sanguine tinxit aquas.
Val de præcipiti venias in Tartara saxo ,
Ut qui Socraticum de nece legit opus ;
Ut quiTbeseæ fallacia'vela carinæ
Vidit u t Iliacamissns ab area puer ;
Ut teneri nutrix eadem matertera ,Bacchi
f|l|| Œagri et Calliopes vide Ovid.
Matam . lib. X vers. sa serpentis
irta mortua est.
485. Quam puer. Opheltes li lius
I.ycnrgi regis Nemearnm qui pa
stea Archemorus est dictus , dum
parum diligenter ab H ipsipyle nu
trice cnstadiretnr serpentis marsu
exstiuctus est. Qua arbitate Lyrur
gus iratus dirum ins in l l ipsupy lemexercnisse t ni aG ræris fuisset pra
bibitus; atquam aboraculaadmaniti
essent Græci nan prins Tbebas
passe pervenire quam Archemori
manas placassent ludas funebres
constituerunt de quibus vic tares
apii carana insigniebantnr et ludi
postea celebres ex IV aganibns l sth
mii. M 1cn — Quam qui. Laocoon ,
immisso tela in equum Traianum
ligneum serpentis warsu cecidit.
N otum est carmenV irgilii. Dam.
493. Quam qui dana. Lichas vene
natam tunicam Harauli adtulit a
que inmareEnhoicum deiectus est ;Hygin. cap. 36. Dan.
495 Vet depre cipitivenias in Tartam . C leambr0tus Ambraciates
Platonis lib. de Anim . immorta
litate , qui Phœdon inscribitnr, per
lerto , e turri in sara præcipitem se
dedit C icera au tem in mare cum
scribit se præcipitasse. ZAR .
497 . Ut qui Tâcscc . E ge us, The
seipater , _quum reverteu tis iilii ve la
nigraex arre prospexisset, mortuum
pu tavit doloreque sese pre cipitavit
ex alto ab bac mare Æ gænm non
nu lli dictum putant.
498. I liaca missns 4 6 arcc puer.
Heu !ralumen illud regia:extra
mnm decus , Tantum timendus ad
necem extrahitur puer ex Eurip.
Hecub.
499 . Nutrix . Ina Semeles saror ,
qunm Athamantis viri Iurorem l'
u
I B I S .
Ut cui causa nacis serra reperta fuit ;
Lydia se scapulis ut virga misit ab altis ,
Dixerat invita qua mala vcrbaDeo.
Fœta tibi accurrat patria popularis in arva ,
Sitque Pbayllææ causa leæna necis.
Quique Lycurgiden letavit et arbore natam ,
Idmanaque audacem ,te quaque rnmpat aper.
Isque vel exanimis faciat tibi vulnus , nt illi,
geret e scapula se cum filia Pale
mane dimisit inmare bac nutrivit
Baccbnm .
Sao. Utm‘
cu sa.Perdix, Dc dali
nepos ex sarare qunm serram et
circinum ingenia sua adinvenisse t
Dc dali invidia deiectus ex tnrri inavem suinominis est conven us.
Lydia. Mars Iliceu Ibyci Lydii filiam amavit que tutaDiana
auxilio, amoresMartis contemnens,
diris imprecatianibus in fnrarem
ac ta se dem isit e scapu la. Dam
Livüa qu idam Lydia nostri.
502 . Invite . Lego inw‘
cto , (namid epitbetum Marti convenientissi
mum quiDans est belli vel in
viso ; id est , ab ipsa adia babit0.
503 . Patn‘
opapa/ad s in arva. Hie
Ovid. Ibidis patriam subindia t
nam initio buius libelli, enm quasi
Libycnm esse aste0dimus. E tanim
leanibus quas 16iä rpopularesNasa
vocat , Libya scatc t. SALV . Fata.
Papbagns Ambra iæ rex, qunm in
cidisse t in leœnam catu lis stipatam
in hartis suis ab ea est dilaniatns.
504. Silque Pl ay /Ic e . Lege Pna
Iccea exAntanina Liberali, fab. |v.
Panb 2 sius exÆ lianaPda; llea scri
bebat.Hu ns. Ita e t nostri.
505. Quique Ly curgil en laceraritnô arôor€ natum. Scribe lt tavil et ar
Jacenatum cumJuretilibro, aliisque
nonnu llis atque ita citat Eutyches
Grammaticus. LetanJi vcrba usus
Noster Meum. III et Virgilius in
C u liœ , 32 4. Adanin autem intel
Ancæum Lycnrgi et Antinaeafi
lium itemque Adonidem et Idmanem quas et interArgonautas numarant ) intalliga videHyginum ,
cap. 2 47 de iia qui apri iain conci
derunt.—É l ad ore natum.Adanimintelligit, CinyraCyprirege etMyrrbaiam arbore natum quem invenem Mars , in parci sylvestris spe
ciem formamque mutatus nt sibi
primas in amore Veneris vindica
ret incau te contra se m entem ,
pemussit vide Nm trum lib. X Me
tamavpb. VAL.Anna.
506.”man que. Idmon,ApollinisetPbere tic tilins vel, nt aliivolunt,Asteria .E t audacem pac ta illum va
cat, quia, qunm sciret se in illaaxpe
ditiane erat enim vates peritu
rum tsmen una cum ArganauüsArga navim canscm dit. Quumquealiquantum a sociis secessisset ab
apra accisus est ut Orpheus e t
Apollonius testantur.
507 . h que nel . In agro Pmsidio
niah rum in regione Andragathia:
que , quam venando excellen t , ca
ptammque fersrum capits e t pedes
Diana vovisset , capta ingentiapre
solum caput arbori adpendit Des
mntempta max qoum eadem lara
40 P. OV I D I I NAS ON I S
Ora super fixi quem accidere suis.
Sive idem simili pinus quem morte peremit
Phryx et venatar sis Berecynthiades.
Si tuaœntigerit Minoas puppis arenas ,Te Careyrænm Cressia turba pntet .
Lapsnramqne damum snbeas , ut sangnis Alevæ ,
Stella Leaprepidæ qunm fuit æqua vira
t ue vel Evenus torrenti llnmine mersus
darmirat meridiana e stu salu tnm
apri capu t darm ientis as oppressit.
508. Ora super su i. Bectius in
aliis impressis et Ma“. Ora super
j lz i. C IOP.
509. Atque ùc . Atys etNanclus
pinei pomi casu darmientes in ve
natiane abru tisunt.
5 a. Vena/or Pârygia sisquc B c
rcntbiades . Nan constant sibi codi
ces ; plerique Frigidavenatar sis
Berecyntheades vel Frigia vel
Frizm . Loge Phryx tu venatar
sis Berccyntbiades. Il ems.
M'
noas. Sacii M inois regis
interfecti in Sicilia injuriam u lci
mantes, quicnnque exSicilia inCre
tam navigarunt interficiebant.
5|3. Lapsumm.Alcide, Alabe La
rissc i fi lia cum vira Lycoride ea
dem domus ruina obruta est. Dam.
Ut sanguis Âlcva . V ideturpac ta
historiam Simonide significare cu
insmaminere Valer. Maxim. lib.
cap. de M iracu lis et Cicera item
lib. I l de O ratore , bains verbasuntbc e Dicnnt anim , qaum cama
retGranone inThessaliaSimonides
apud Scapam fartunatum hami
nem e t nobilem reeinissetque id
carmen quad in cum scripsisse t in
quo mu lta in Castarem scripta et
l ’a!lurcm fuissent nimis illum sar
dide Simanididixi5se se dimidinm
eins ei quad partus esset pra illa
carmine daturum reliquum a suis
Tyndaridis quas e que landasset
peteret si ei videœ tur. Paula pastferunt esse nunciatum Simanidi
,
u t prodiœt invenes starc ad ianuam dnas quasdam qui cum ma
gnapere evacarent surrexisse illum
ipsum pr0disse , vidisse neminem.
I lac interim spatio conclave illud
ubi epnlaretnr Scapas concidisse
ea ruinaipsum appressnm cum suis
interiisse, etc . Fu it enim Scapas
Alevæ sangnis bac est , ex illius
progenie Creantis , et Et hecm tiœlilius , u t interpres Theacriti tradit.
Per stellan ergo Cast0rem et Pol
lucem qui Geminorum sidus can
stituunt intelliga per Lycoridcæ
autem virum Simanidem . Mm.
5| 4. Stella Lycoridæ . Itaete Leo
pæp ida° ScaligerAnsanianis Lectio
nibus insistens vestigiis vetcrum
exemplariùm:I.eaprepisfi linsSima
nides ; ita passim auctores. II .— Ly
carie/c Sed cur Lycon‘
des abOvidia
Simonides dictus?Il æœ tMicyllus
nt e t Turneb. quem vide lib. IX
Adv. cap 2 5. At Jas. Saalig. lib. Il
Ausan. Le ct. cap. 30 legit Stella
Leoprepidæ cui etc. Puit enim ap u
viù ; Artoepre 95ç u t ait Suidas non
tamen ignara paulo post in eadem
Suida lcgi viiaOran,cm sû'
ç. V . ANDR .
(ftque‘. Evenus , qunm Mar
pissam filiem pnlchcrrimam babe
. 42 P. OV ID I I NASON I S
t ue pawm stabili qui carmine læsit AthenasInvisus percas deficiente ciba
Utve lyræ vates fertur periisse severæ
Causa sit ex1t u destera læsa tui
t ue Agamemnanio vulnus dedit angnis Oresta ,
Tu quaque de marsu virus babau ta cadas.
Sit tibi conjngiinox prima novissima vitæ ;
Eupalis bac periit , et novannpta , modo.
t ne cathnm atnm cecidisse Lycophrons narrant
Hæreat in libris fixa sagitta tuis.
Ant lacer in silvamanibns spargare tnarum
Sparsus nt est Tbebis angue creatus ava.
veœctmdam ac pudicam lectianem
arbitrabantur. De morte Archilacbi
autem , et de Calanda percussore
eius tradit Suidas.
52 5. t uc param sta5ili etc. A
ciatus Parerg. lib. V cap. |8 et
Turneb. Advers. lib. IX cap. 2 5 ,
At6enin legendum adserunt , et de
Hippona€ te intelligendum V ide
tur anim ait , de Hipponacte in
telligi qui claudicante e t parum
stabili versu id est Scamata in
Bnpalnm et Athenia invectus est
Athenienses quo in carmine ne
Athenis quidem pepercerat etc .
SAWAGN .
52 7 . t ue ly re vates. Alcœum
poetam lyricum inte lliga quimar
dadssimis versibus Pittacum prc
ripne Myrsilum Megalagyrum
C leanactidas aliasq ue tyrannidem
in patria exercentes insectatus est ,teste S trabane , lib. XIII pag. 42 4 ,edit. Casanb. H arat. lib. IV , Od.u ,
vers. 7 . Par lc sam dextrarn , fidem
quam Pittaca verisimilitu Alee ns
obstrinxerat violatam intelliga ;
nam in lide adstringenda dexteras
iungere salebant. SALVAG . (”que
lym vates. De S tesicbara forte la
quitar , de qua Haratius lib. IV ,
Od tx vs. 8, Sten‘
càoriquegraves cu
rne na . Credibile enim est poetam
iunxisse tres iamb0grapb0s easdem
qne maiedicns :Archilachnm ,H ip
panaetem e t Stesicharum. SANCT .
Orestes u t iam omnibus constat ,
interfectamatra , furare carreptm
fuit ; inde liberatus qunm per syl
vam iret , a serpente aacisns est. Z.
Oresti. Oreste cum una M edia
dixi Epist. V III vs. 9 .
Sit ti6i. Enp0lis veteris ca
mœdiœscriptorapudGracas ducta
nx0re G lyceria prima nacte mor
tuns inventm est una cum puella.
533.Periissc .Cecùfisse ex scriptis
nam periit pre cesserat. HB INS.
534.Lycopùrona.Hie qunmde au
tiquarum poetarnm principatu cer
taret sagittaab adversaria ic tusae
aidit u t bic ait Ovid.
535. l a! (acer. Pentheus , a fu
rente matra discerptus nomen a
lnctu est sartitns. Dam.
536. Aro angue. Cadmnm dicit in
suguem versum . ZAR .
I B I S .
Parque feras mantes tanra rapiente trabaris
Ut trac ts est canins imperiosa Lyci.Quodque sua:passa est pellex invita sarari,
Excidat ante pedes lingua rasceta tuas.
Canditar u t tarda: Blæsns cognamine , Myrrha
Orbis in innnmeris inveniare lacis.
Inqne tuis opifex , vati quad facit Acbæa
Naxia lnminibus spicula condat apis.
Fixes et in duris earparis viscera saxis
Ut cui Pyrrhasui filia fratris erat.
Ut puer Harpagides referas exemplaTbyestæ
Inqne tui cæsus viscera patris cas.
Trunca geras sævo mutilatis partibus anse
QualiaMim ermimembra fuisse fernnt.
UtvaSyracasia præstricta fance paetæ ,
Sie anima:laquea sit via clausa tnæ.
537 .Perquefi m .Dyrce Lyci,Tlæ
barum regis uxor , qaum Antiapen
quam'
Lyç ns ab suspicionem concu
bitus repudiaven t in carcerem de
trudendam suasisset mortuaLyca,Zetus etAmphion nati exAntiopeeam revinc tam h ummm sylve
strium candis in ultianem mater
nam dilaniarunt ad eum lacum
qui fantisDyrcæi aDyrce nomen
accepit ; vide Hygin. fab. 7 e t 8. D.
54! Cognitorut tarda .C inyras,Cy
priarum rex , cum Myrrba filia de
œptns rem habuit , qua deæctafaci
nare eam stricto ensaparArabiam
est insec\atus ubiurbem afiliœna
mine adpellatam condidit que in
sui nominis arborem est Dearnm
m iseraüane mutata. ZAR .
543. Inque tuù api/c:. Achai plu
res fnarunt quorum bic unus de
qua nnnc agitur, in cuius par bartum ambulantiscapite agmen apum
insedit, quad qunm expellere vellet,earum aculeis acie acu larum dicitur
privatns, nt tradit vetus interpres.Z .
545. Fit as et in Juris . Prome
theus , qui fratrem habuit Epime
theum ex qua Pyrrha nata.
547 . ”arpagida . ”arpagide: ex
scriptisiHB |NS .
549. Trunca. Mamertes , ut scri
pserunt quidam Mycernus Sysa
pbanisCarintbiifrater, qunm fratris
filium imperii cupiditate necasset a
Sysapbane membratim est la cra‘
tus. Dan.
plerique. fi rms.
litre Syracus etc. Syracu
sius pacta Empedocles est phila
sapbus et pacta; vide Harat.deArt.
paet . Deus immortalisbaberiDum
cupit Empedocles e tc. V . Anna.
dÿmcun‘
o. Syracosio dixi libroV
vers. 2 7 7 Fastarnm. Hnms.
46 P. OV IDI I NASON I S
Vicit , opem miseris Argolieisqùe tulit.
t ue nepos Æ thræ , Veneris periturus ob iram ,
Essul ab adtanitis excutiaris equis.
Propter apes magnas nt perdidit haspas alnmnum ,
Perdat ob exiguas te tuus haspas opes.
Utva ferunt fratres sex cum Damasichtbone cæsas ,
Intereat tecum sie genus amne tuum.
Addidit u t fidicen miseris sua funeranatis ,
Sie tibi sint vitæ tædia justa tuæ.
Utva sarorPelopis saxo durans obarta ,
E t læsns lingua Battus ab ipse sua.
Aera si missa vacuum jaenlabere disco
Quo puerŒbalides ictus ab orbe cadas.
Si qua par alternos pulsabitur nnda lacertas ,
Omnis Abydena sit tibi pejar aqua.
Charœbo monstrum Glias matrum
sinn aduœn: atque devor2 ns in
terfectum S tatius lib. I Thebai
das ubi bac monstrum grapbiœ
depingit dicens 596: Seramemor
thalami,mœstæ solatiamarti Pbœ
be , pam ,monstrum infandu ,Ache
rante sub imo etc. Ovidius au tem
illud monstrumpestem adpellat. S .
579 . t ue nepos /Etfira . Bevera
Hippolytum obiram Veneris , que
ab ea contemqebatur, interemptum
camperia apudOvid. lib. V Pastor.
309 Hippolyte infelix , velles ao
luisse Dionam Quum consternatis
diripereris equis. SALV .— l îoritu
Ut perdiJit haspes. Id est ut
Polydorus aPolymnestm ,Thrsciæ
rege violato bœpitii jure necatus
est, cupiditate auriquad babebat.D .
583. (ftquefl runù De numero 6
liarumNiobesdiverse apudaucæres
reperiuu tur sententia namHame
rus pueras puellasque senas fuisse
scribit , bis septenas Euripides qui
dam alii scriptams tres tm tnm vo
lunt ; Ovid. etiam in V II Met. bis
septem dicit etmarium panitnomi
na:quiamnes sagittaaPbœbaaccisisunt propter matris nimiam su
perbiam Latanœqœ contemptum
quam sterilem prædicabat e quibus
unus erat Damasicbtan.
585. Addidit . Amphion caniuxRiabes mortuis filiis , sibimortem
conscivit clarus arte musica. Dom.
587 . J‘
ororPelop is. Niobe Tantali
ex Taygete filia Ampbianis Thebarum regis naar fuit qua:nimia
mœrare ob natarum interitnm in
marmor dicitur versa u t ab Ovid.
inMatam . lib. V I accepimus
588. E t lasus lingua Battus . In II
Metamorph.
590. Quopuer.Hyacinthus, aPhœ
ba dilectus in ludo disci ab ca est
extinetus per imprudentiam . Dam.
48 p . ovm u NASON I S
Qua suaPenthîden proles est ulta Lycurgnm ,
Hæc maneat teli te quoque plaganovi.
t ne Milon robur diducere fissile tentes ,Nec possis captas inde referre manus.
Mnneribnsque tuis lædaris , nt Icarus , in quem
Intulit armatas ebria turbamanus.
Quodque dolore necis patriæ pia lilia fecit ,Vmcula per laqnei fac tibi guttur cant.
Obstruc toqœ famem patiaris limine tecti,
Ut legem pœnæ cui dedit ipsa parens.
l llius exemplo violes simulacraDianæ
Aulidis a portu qui leve vertit iter.
Naupliadæve modo fict0 pro crimine pœnas
609. Pealàeù!eæ. Pa !âlden vc te
res. H . (Ina sua. Bute: Lycurgi
filins, obpatrcm sublatum aBaccho ,
eins nnminis sacerdotes amnes necavit variis et acerbissimis suppliciis.
6 Dedneere. Dü uceæ , etMilon
pro I ii/o. Ha us.
Munen‘
h s. l carus Erigones
pater qaum Atticœ colonos vini
usum dœuisset illiinnsitato liqnore
ebrii, venenum datum sibiarbitran
tes, cum neœruntuno impe tu:cninsmorte audita Erigone li lia laqueo
vitam finivit ; Hyginus , Fab. 130.
Gui/ur eat. Eau! cod. Polit.
e t duo alii. m s.
6 7 Obstrùlusçue. 05slmeloqwbene Jureti liber. H . Obsta c le .
Tantum erat landis bellicæ studium
apud La edœmonios, u tmatres filiis
in aciem prodeuntibns scuta porri
gentes, hœc dicerent: cum his, ant
victores, autmortui. Eurysthcnes
qunm male pngnæse t, domum sem
pitcrno dedecore adfecit qua de
conso mater indignata cum clau
snm inedia perire coegit. Don .
b‘
aw‘
afl eefi . Alu autem
p li pu lant legendum quoniam de
Pausania inte lligatur, qui in templo
M inervæ obsessus fuit.
Scribit autem Æmilius Pr0busmatœm Pausania Akitheam no
mine qaum ille in templum couru
gisse t cphorique fores ædicu lœ
ubi ille abditus erat obstm erent
ac tectum demolirentur u t inopia
rcrum ac l'
ame laborantcm hoc pacte
couficcrent ; pœ tquam de scelcrc ac
proditione fi lii comperissc t pri
mum lapidem ad obserandum illam
adportasse id quad bic Ovid. in
nuit qunm dicit legem pœnæ ipsum
parentcm dedisse . V erum in schedis
San-V ic torianis legitur, ipsepamns
Et tum Agesilanm Pausaniæ patrcm
œdis fores occuluisse putandum est.
I l lius exemp le . lntc lligcnd:
illasunt de Aiace O ilei qu i ob vio
latam Cassandram in temple Pal
ladis Den: naufragium fecit ut
ante est dietum ex sententia e t 110
mcr. e t S trab.
Ma p/fade . Palamedes cri
50 P. O \ ID I I S ASO \ I S I B I S .
.‘Iembm feras Sty gi: semim m ta rati.
Ê tre Remo mur0s anso transire m eu les ,
S ofia sint capiti m stiea tela tuo.
Benique Su matieas inter Getieasqne sagith s ,
B is . pm or . nt visas et moriat e locis.
IIœe tibi tanti5per subito sint missa libello
Immemœrs ne nos esse quen re tni.
Pauea quidem . late—or :sed Di dent plnra rogatis ,Mu ltiplieentqne suo vota favore mea.
Postmodo plura leges . et nomen babentia verum
E t pede . quo debeu t aefia bella geri.
pater C lini.a dic tus fu it. Pen it au
tem in oppido que—Iam Pbrygæ
eiwumdatadome quaerat igni
bus . qunm ii qu i a I‘barnatu xa ad
inter6rieudum illum erant
fem m ardinou au lerent ; aucto
resPlat. e t .Ëm ilius
636. Sh_( ù neci. fi ü . enN ih aui
libro . Hau s.
638. fl ash .: #11 . Rutrum.\ el t a
intelliga ZAR .
l ‘aura ,°u ü .
_Iä&w sd
Di du !fl ancW i fi . Scribe svp
h‘
s . u t sit sensus , Dii plura mala
dent tibi quam ia boropwub em
in te
sit :monstra omnia :geminam le
efiœ em habet exemplar Maffeia
num e t unum Bibliotbece ‘ atica
ne mgu as . Quad verbum quam
adpœite hic sit , propter sequens
carmen quis es t quia statim vi
deat Ego vero ,Burmanno
adprobante servo mp h‘
s u t Trist.
lib. Il , vers. Majora petiti:Credil>ilc est magnœ sc pe de
disse Deos.
656. El” . yaa l ek fl a‘m ‘d h
‘en . Carmiae iamlfiœ utemur ad
EXCURSUS
IN OV ID I I IB IN ,
AU C T O B E D . SALVAGN IO BOE SS IO .
CAPUT I .nnvros ann:rom ano nauns annowssx nom ma u nu m m eo
anan a s: qnmns naonm rs œnmo vu sa u t s svr opus.
QU I] primumanimnm adOvida libellum in Ibin cuar
sandum adpuli, nihilmihiprins atque antiquius fuit , quam
ut omnium , qui de bec libello bene meriti es sent Com
mentarios undique perquisitos evolverem enimvero plu
rimi tum nostra, tum patrum e t avornmmemoria , inboe
poematio ,tanquam in Olympieo stadio non eiha pulveris
taetnm desudamnt. Quœnm vetnstiorädnl oç eæteris faeem
prætulit sed ejus scrinia,inquitAdriauusTnmebns ,
Adversar. lib. IX cap. 2 5 alii interpretes compila
mnt ; et scripta, etsi mendosa, nude tamen multa odo
raripoteramus , snppresserunt. Nos ilium tamdiu de
sideratum in lacem edemns ; sed enim , quia fœdis glos
sematis ae supposititiis auctorum testimonus inqninatns
est aumm ex ejus stercore colligendum. Anno vero supra
millesimum quater eentœimo nonagesimo quinto ,Domi
tius Calderüms Veronensis in id toto pectore inenbuit ;
vir quidem plurima in litteris industriæ , quiqaumRoma:
profiteretur , et 0bseum duriorum poetarnm sensa recon
ditæ Ieetionis adinirabili testim0nio dilueidaret , litteraru
52 EX C URSU Ssplendoris assertor , ac omnis obseuritatis illustrator ae
elamatns est , u ti Paulus Jovius in ejus Elogio prodiditnee minus vere Henricus Stephanus Epistola ad Ludovi
cum Castelvetrum quæ præfixa est editioni suæ libriJani
Parrbasii de rebus per epistolam qnæsitis Age , inquit ,
tu quieumqne Beroaldi, au t Domitii scriptanon nains
assis præ iis quæ bodie eduutur , æstimanda putas ,
quidsine Beroaldo ae Domitio aliisqne hnjusmodima
gistris seribi ab corum posteris potuisse arbitrarîs ?
Neque enim solum Domitius hunc Ovidii libellnm sed
etiam CieeronisEpistolas Martialem Juvenalem Papinii
Silvas , Suetouinm et quasdam alios seriptores enarravit.
Benique tot tonlaque edidit , aichat Egnatius , quot quan
taque in hoc genere ad banc diem nemo. Eo factum est
u t acerbas cum æmulis simultates exereuerit aquibus pi
peratis literniis perstrictus fuit quod sibi eomparatam
auctoritatem retinere quavis ratione et arte eonteuderet ;
atque ita crudos ingenii sui fœ tus emittere eoaetus sit ,
quibus proveetior ætas proeul dubio maturitatem attulis
set. Quippe auctoritatis tammagna:fuit inquitAngelns
PolitiannsMiseellan. cap. 9 ut Romæ interprofessores
juvenis adhuc primam eelebritatem sibi vindieaverit , en
jus tuendæ ac reünendæ gratia factum eomplnries puta
mns , u t in suis operibus frontem perfrieuerit , et per
æqua , per iniqua famam captans , parum ex fide quæ
piam retulerit ; nonnulla etiam male solers et præsti
giosu3 speeiem quidem primorem veri babentia , magno
eredentinm dispendio sententiis ignorabilibus impliene
rit et pnlverem quodaiunt , oenlis ofluderit ant, sieubi
major difficultas nee absistens , nee eongrediens spem
lectoris eluserit. Ita, dum ucseire se nihil probare eon
tendit , etiam Parthis afiquoties et Creæusibus menda
IN OV ID I I I B IN . 53
cior invenitur. Ideo Raphael Volaterranus , Anthropo
logùz , lib. XXI dignum cum u t de Cœlio Quintiliannsait , vitalongiore, ingenio tamenmeliore existimavit.a m
enim trigesimum quartum ætatis annum attigisset , Roma:
pestilentia, vel nt Jovius au tor est febre com ptus , obiit.
Ille ipse est , quem de sacrifieio illo , quod Gregorius Na
zianzenus àv:ipœtt ov 3ua£av Synesius t sh‘
thv a‘
mo'
èfimov vo
eant , male sentientem politissimus illePolitianus hoc epi
grammate fi cetissime traduxit
Audit Man ilius Missam missam faeis illam
Tn, Domiti m3 3is est relligiœus nter?
Quiadubitet? tanto es tu relligiosior illo
Quanto andire minus est bona quam faeeœ.
Nolim autem referre , quodde co Ludovicus Vives , lib. II
de Ven'
lale Fidei in banc rem prodidit ne pias christiani
lectoris anres læserim. Cæterum non molto post eamdem
provinciam suseepit Christophorus Zarottus Justinopoli
tanus,cu i transversum unguem a veteris interpretis sen
teutiadiscedere religio est qua etiam tempestate , nempe
anno millesimo quingentesimo decimo sexto Andrea:Nau
geriiAnnotationes , dediversüale Leeü'
onum, inomniaOvidii
opera Venetiis prodierunt. Post paulo , Jodocns Badius
Asœnsius in Domitii verba juratns , hunc libellum tiro
nibas enarravit. Fuit ille typographu5 , et in illa tum cele
berrimaLu tetia tñ; oieouyévv;ç Ë1ttt0p.ñç Academia, gramma
tices professor, ubi familiares , u t ipse loquitur, exposi
tiones in auctores qunm veteres tum recentes prope
innnmerabiles edidit. Quin etiam Baptista Egnatius Ve
nd us , vir ætate sua magni nominis , brevibus suis nota
tionibus non pawm ealiginis inde sustulit. Post illum
Guido Morillonus, quem Adrianus Junins virum multi
juga doctfina, et omnifaria leetioue , atque bnmaniü fis et
54 nxc unsns
phi1050phiæ omnis dçpoô‘
u’
mv m i xaz'
prÈaz vocare non dubi
tavit , eujusque eruditionem Petrus Nam ins initio lib. V,
Màæ l/an. magais landibus extollit , hoc opusculum estre
misdigüis attigit.Deiude JaeobusMicyllusArgentinensîs ,accurato vir ingenio , aliquas obsewatioues addidit qui
bus non mediocrem laudem meruit. Hie Mieylli nomen
retinuit , quod puer seite personam egisset Micylli, unins
ex interlocu toribus in dialogo Luciani, quiÔvezpog Àl sx
pvâwiuscrihitnr:Ovidianorum autem operam recensione ,
et varns Luciani latine redditis tnm poesi , et duobus
arithmetiees logisticæ libris , exemplis admodum u tilibns
illustratis , nominis suidecns ad posteros propagavit. Hei
delbergæ obiit anno 1 558 relictis duobus filiis disparis
sortis Julins enim cancellarius fuitLudovici electoñs Pa
latini ; alter vero sartor erat Heidelbergensis. Tum Fran
ciscus Sanctius Broeensis huie ehartæ impalluit , et aliquid
in cam non parvimomenti contulit. Accessernnt Gregorii
Bersmanni Constantini Fanensis , et Herculis CiofauiSul
monensis scholia ; cosque secutus est Didacus MexiaHis
palensis , qui apud Mexicanos Indos hoc poemation in
Hispanam lingnam tradu it , et annotationes vernaculas
adjecit , editas Hispali anna 1608 quas humanitati de
bemus JacobiMantelli, hominis exquisitadoetrina.Vidimus
et qua:Joannes Grejonius itemque Jacobus Andrevins
Lntetiæ , magno discipu lomm plausn ,dictasse feruntur
hic anno 1 584 ille 1 57 1 sed in illis merns Domitius
prætereanihil. PostremoValeriusAndreasDesselins, pluri
malœtione exercitus,nonpœnitendaiu operam inhae Sparta
ornandzi collocavit , editis anno 16 18 loeuplelibus notis.
Nec sine piaculo præ leream Antonium Urœum Codrum
Janum Parrhasium , Angelum Politianum , Andream Al
eiatnm Baptis Pium Paulum Leopardum , Adriannm
IN OV ID I I I B IN . 55
a nebnm, Josephum Sealigerum, Didacum Covm nviam,
Abstemium , Hartungnm , Lipsinm , Schottnm (Jupiter ,
quos viros)!qui vel in adversariis et Miscellaneis dedita
opera,vel in aliis opnswlis obiter quosdamNasouis locos
exeussernnt , u t vere de hoc poematio dicipossit , Cuinon
dictus Hj læ Suppudeat au tem me quaque pn'
na‘
pibus per
mistmn agnosrereAch‘
vzÏs, cui si paterna res administrauda
foret , ætatis veuia non daretur. Et vero post tot erudi
tionis spectatæ viros in eamdem palæstram descendere
hoc revera est post Roseium in seena velle gestum agere ;
sed quia jactaest alea eflieiendum est , ne mihi jure noopusnnncietur , ant interdicto quod vi aut elam me
mm agipossit. Nm inem lande suafrandäbo nobilis enim
mihi semper visa est lex illaLaurentium NE POMUM Ex
ALIENO. Itaqne prædpuus hic nobis sc0pus ob oculos crit ,
ut quc obsmriora, nee dnm euiqnam explicatasunt, quoad
ejus fieri poterit , illustratum camus. Excnsornm etiam li
brorum mam las manu scriptomm ope aut certe ipsi de
ingenio eluamus. Prima quidem editione Observationnm
nostramm diflieiliora quadam loca saltuatim selegeramns ;
planiora, et qu:ab aliis enucleata, silentio transmiseramns
Nunc ,hortatn virornm acri judieio nberiorem et perpe
tnnm Commentarînm damns ne alio quærenda sit fabu
lamm minus obviaram enarratio. Quanqnam ne sie qui
dem nos omnes hujusee libelli salebras explauaturos polliœmur , u t qnivis deineeps inoi
‘
fenso pede quaenmqne pro
gœdiatur id enim pleniorem quam ætas nostra terat ,
eruditionem postulat. Deinde mu lta sunt in eo qua:nisi
Sîbfik kgen'
l , u t ait apud PlautumPseudolus interprdan‘
d iam passe rearm inem minsmodi sunt ista
Ant velutEuryali qui sceptrum eep|t ab illo
Gu t artns avidis auguibns esca tui.
56 E X C URSU SEt ista
Ant pia te caso diralar adultera, sicu t
Qua cecidit Lennon vindice , dicta pia est.
Item illa
Æ tbalon ut vita spoliavit Isidius bospa
Quem memot sacs-is nnnc quoque pellit Io.
t ue Melantheum tenebris a ce de latentem
Prodidit 0fficio luminis ipsa parens.
E t similia quorum inærpretatio petmda esset ab illis
scriptoribus , qui, temporis injuriaamissi triste nobis et
acerbum suidesiderium reliqnernnt hic enim fabnlæ qua
dam sive historiæ tanguntur , quamm apud unum dun
taxat auc torem mentio est , quem si forte desiderarî eon
tigisset , de carum enam tione prom l dubio actnm esset.
Nimirnm Achæi supplicium cnjns meminit Ovidius versn
30 1 unns Polybius eommemorat. Pyrrhi, Achillis filii
reliquias per Ambraeiæ vias disjeetas esse Hygino soli
cum Nasone eonvenit De Enrydamau teaSimone Larissæo .
circa Thrasylli tumulum raptato , pra ter Ovidium et Di
dymnm , Homeri&holiastenad Iliad. X , nemo quidqnam
memoriæ prodidit.Tbasnm etiam acanibus laeeralum Naso
dnnta1at et Hyginus retulerunt. Item carmen 507 ah
nnico Diodoro illustratur, nt et versus 53 1 ah epigram
mate àâfi)sp , lib. [Il Anthologiæ ; nt credibile sit , quedam
hic esse obvia qua:si quis alibi quærere relit operam
credo omnem lnserit. Sie apud Lycopbronem historia:
qnædam exstzmt , quasnemo alins attigit ntPrylis , Midæ
et vocaa a non panca , quibus præ ter cum nnllns usus
est qualia çûh po; 7i,ne uêè{n m êl a; . Eins tamea
Alexandram sive C assandram quamvis tenebrieosam
poematio nostro obsm riorem esse Domitius non conce
dit. Sie enim peroratione Comma tariomm snomm Ly
58 E X CU R SU Sseholiœtœ noü vit ad“pop . deep. his verbis O|
‘
1roÛlm0i rai
1rouipæra aùcÔv npô rov p.È|| aîvz'
ypaaz yeypaipamv Üorcpwd‘êm967œu pavcpôc êxpzîwro tÇ| Nyu.
CAPUT I l .
GERMANOS R U IC OPUSCULO T ITULUS ASSBRTUS
ANTV ERPI EN SI S editio arida, modo pumice Valem ex
polita , hoc titulo cireumfertur P. Ûw'dù' NasonÏs Direin Ibin quemadmodutn egregium illud poemation , enjusautorem esse Valerium Catonem grammatieum perspica
eiores existimant. Verum ne Dii sinaut , nt ab epigraphe
recepta delleetamus nisi libros omnes tum exeusos , turn
exaratos valere jubeamns ; nisi denique Nasoni ipsi affin
gamus, quise hoc opusculum , Libellum inIbin inseripsisse
liquido testatur vers. 5| in hune modum
E t neque nomen in hoc , ner dicam facta libella
iterum versu 46 1
B c e tibi tantisper subita sunt missa libella ;
qua dictione poematia quæque proprie designantur. Sie
enim Ausonius Griphum suum de Temario numero indi
gilat Latebat inter nugas meas libellus ignobilis ;
paulo post Igitur iste nugator libellus tamdiu secrets
quidem sed vulgi lœtione laceratus , pervenit tandem in
manus tuas. Idemqne PrŒreptieon suum de puerili
studio libellum nomiuat epistolaad Hesperium Libel
lum , quem ad nepotulnm meum soroñs tua:filium
instar Protreptiei luseram,vm turus tibipræmisi legen
dum. Sie etiam Papinins Silvnlas suas L'
ôelIos adpel
I N OV I D I I I B IN . 59
lat , Prœfaliæ e , lié. 1 ad Slellam rnrsns m al . lib. I I
adMelioæmA!eÆum iterum Pnÿb l . lib. I I I adPallium
et lib. IV HmJeæ .ÿ l. adPlolium. Quin etiam juriscousu ltiea carmina, quibus alienjns fama proscinditur cujnsmodi
sunt istaOvidiana famosos libellas voeant. IIæe autem minora fortasse videbuntnr , quam u t animadversione digna
essent. Parum enim reipublieæ literariæ interest Diræ ne
au Libellas hoc poemation inseribatur verum legitimam
seriptionem , atque ipsam Nasonis mannm immu tare nu lli
per me licebit. Ut nt sit Nasonis votum omne in malis
monstris ,worbis , exsiliis , suppliws , plagis , mortibns ,
cnjnsmodi carmen diras appellabant , quod illæ scilicet ul
trices Deæ putaœntnr, quamm numina precibus in hos
tinm , ant inimieorum pernieiemevoearentur. Priseum illud
quidem , atque in seems pnmum agitatnm mox ad recen
tiornm animos accommodatum , u t observatnm est a Julio
Scaligero , Poeliæ s lib. I cap . 53. Exornatur autem ut
ipse ait sententiis non vulgarihus , et variis historiarum
ambagibns qualia scripsit Ovidins in Ibin. In Horatii
Epodo aliquid imaginis est expressior apud Catullnm in
Ariadnæ conqnestione , et in quarto Æneidos. Item quæ
fnndit StatianusŒdipus , sumpta de Græcis tragieis , u t
et Sm eeæ Theseus ex Euripide.
CAPU T I I I .u ennzwrnmm u mu . quan cu u maenns arou omnm Immsnomm e
navom rr , couru s m unrmm n an ar, mscmun , rr amoavu
m at ru m. soamu s unuusn u rsus. rmu vp 1cm s u a serre mem .
O v 1mns libella nescio quem snb 1bidis nomine
graphice a m atnm B iris devovet causa triplex ab ipso
met affertnn Ibis Ovidii nomen ne maledictis lacera
60 EX CURSU Sbat ipsumqne in invidiam atque odium apud Augustan
vocabat quo diutiusTomis exsulantem remomretur ; tum
ejus uxorem importune sollicitahat. Præterea Ovidii fortunis inhians , ipsum ad extremam iuopiam redigere co
nabatur. Omne votum in suppliciis et mortibns u t modo
dieebam ; idque Callimachi 1mitatione , qui inApollonium
Rhodium , Argonau tieornm scriptoœm , Ibidis nomine no
tatum , libellum scripsit , de quo Suidas m
Ë0‘
t t d‘
à nainga emu cnô‘
eupêvqu aiaa'
çswwnazi Iozdopi«v , et;
m m l6w, yevôpsvov êy_9pôv coû Kal h uaixou° mo euro; Ânol
Mme; 6 ypa'
vlaaz; ta‘
:Âpyovavrmä Est autem poema de
dustria eompositum obscure continens contumeliosam
inseetationem inquemdam Ibin quifuerat inimiœsCal
limaehi erat au tem hic Apollonius ille qui Argonau
tica scripsit. Quare dejerare ausim Callimachi manes ,enndem Apollonium esse quem ille hymno si; ÀnôDlmva ,
ipsam invidiam aùEnm cfi; appellat his versibus
Ô 90030; Âno'
il owo; i1ri
oÛara l ai0p|0ç ei1rev ’
Oûx äyazpm rdv simdo‘
v 8; mididaa 1ro
'
vro; aitidsc.
T6v p96vov'
d1ro'
Uœs nodi t’
fl aan |Ï|d| ti
i'
mres'
Âaaupiou 1rorapoîa pêya; êo'
oç ä)«Ia rai 1rol Àa‘
z
Âôpœra 7 5; xml 1ro>«l o‘
v ip'
üdarcWpç£ro‘
v El an .
Anoî d'
063:€uro'
1ravrô; ù'
dœp p pioum MûwamÂ1À
’
i'
m; xa0apñ rs u i àxpciavro; dvt'
p1ru
Hidaxoç itpñç o‘
l £ynort6à; &apov êm o»°
Xaîps Èva5‘
o'
di Môpoç iv'
6 906po; , ivûa siacco.
Quos quamalu totidemLatinis expresserint quidimpedit ,
quominus et nos id tentemus? interdum enim LatiasN u
sas nostras inter Græcas luxuriarî siuimus :
Livo_
r Apollineas occulte dixit in aures
Nonmiror vetem quinon cauit œquoris instar ;
62 EX C UR SU Srostriadunciü te per cam se partem prolnm iusitnm est ,
qua redduutur ciharum onera ut Minntia0ns gramma
tiensapud CœliumRhodiginnm , Aaliq. Lecliou. lib. XIII ,
cap. 1 Alciatus , Emblemale 86 ; Zaral tus , et plerique
grammatieorum existimant ; nee etiam , quad libellu'
s Cal
limachidiris et exsecrationibus esset refertns quæ serpea
tium instar , quibus Ibis vescilur , Apollonium marderent
ac lacerarent quæ sententia est Lælii Bisciola in Hai:
sub:esivù,lib. V ,
cap. 1 8) sedntApollonius , quiAlexan
drinas erat , aliqna ex parte indiearetnr. QuamvîsRhodins diceretur , Alexandrinum tamen laisse prodidit
Strabo, lib. XIV, pag. 45editionis aC:manbouo recognita,his verbis :v vma; di 69 9025, m iÂm )Jävcoc a roi»; Âp
yavawra; nom‘
aa; Àiefiavd‘
pei'
; giv ,êm l aûvca Po
'
dloz Dio
nysius vero Thrax , et Apollonius,Argonautioarnm con
ditar , Alexandrini quidem fuernnt , sed nominati sunt
Rhodii. Ànol w; Snides èrràiv«oœth; ôza
tpùlm; êv I’63cp vid; Itemanonymus auctor, qui scri
psitfiva; ÂmMmm'
ouroû Po&'
ou°
quanqnamÆ lianus, deAni
malibus , lib.XV , cap. 2 3 cum Nancratitam facere videtur.
Sedu teunque est ,Ægyptnspatriafuit Naucratisenimurbs
est Ægypti. Quamahrem longe fallitur JoannesMeursius,
quiW ade deApolb nù‘
s , pro dimrsis hahet Rhodium
et Alexandrinum Silicifilinm quiEratostheni inAlexan
drina bibliotheeæ præfeü nra suecessit: Ovid autem
Callimachi exemplo iuimientn suum Ibin appellasse .vide
tur, quemadmodum Tullins Orationes suas inAntonium
Demostbenis imitatione , Philippicas inSa ipsit , nti etiam
TragusPompeias historiassuas , æmulatiane Theopompi
qui Philippicas seripserat:'Sed magis est u t credam Na
souis adversarinm Ibidis uamine designatum q uad is‘
ï e
veraÆgyptius esset , quadesc sequenti capite disseremns
IN OV ID I I I B IN . 63
etAristophanes inAvibnsLyenrgnm Ibinnominavit
propteræ quad genere et maribnsÆgyptins esset , ut vetus
Aristopbanis seholiastes expouit.
CAPU T IV.
“ I l“! nam COI JI C‘I‘UM PB l QU IS ITU I , POR T! COI PBI TUI .
NASC I TUB sua Sponte obscuritas ex istis privatarnm te
rnm historiis quibus etiam Nasa dedita opera tenebras
Ænndit , u t ardunm sit , tam densis nebnlis veri scintillam
exscu lpere. Ego tamen incusso ad illum tenebricosæ ve
tnstatis pyriæn ehalyhe , non mediocrem lueem expressn
rum me eonlido. Sad antequam sententiam roger , opera
pretium est veterem grammaticum audire qui teste Cœlio
Ithodigino , J aliq. Led . lib. XIII , cap. 1 Corvinum esse
prodidit quem hicNasa sale et resinaeonfrieat. Bias verbesunt : l lluh obiter adnotarim inCæeiliiMinntianiApu
leiiFragmentis obsem tnm, annis septem inexsilio, con
sumptis functnm esse fato Ovidinm quadie Titus quo
que Livius decesserit ; structnm item illi a Barbaris per
multas lacrymas tymbou ante ianuam . Auctor idemMi
nu tianns est , Corvinum ab Ovidio adpellatnm fuisse
Ibin ex avis fœditate , cui ventrem rostro purgare in
silum sit et bac ex Callimachiimitatione polsum q‘
no
que in exsilium , quadAngnsti incestam vidisset. Haze
ille quorum lides esta pence anelarem quinondum ln
œm vidit , unique Cœlio Rhodigina natus fuit , nti iamanteaprammtiavit Lilius Gymldus de Pœlamm historia
Dialog. 4. An Carvinns, quisquis ille fuerit, inLibya natus
est ubi scilicet Ibin natales habuiese declarat Ovidins
64 excunsns
Qui simul impun ematris prolapsus ab alva est
Cinyphiam fœdo earpare pressit humum ?
Item vers. 5 1 3 ubi leænas , quibus scatet Africa, Ibidis
populares vocat. Verum enim vero si conjecturæ locusdetur , dieam quid ego sensero et , u t apudPlantam Tra
chalia, promil lam rapiüum, zhabùzmqwImriolari.Neque enimcymbalum illud mundi Appionem grammatienm imitan
dum mihi proposui qui teste Plinio , lib. XXX , cap. 2
prodidit se evocasse umbras adpercontandnmHamerum
qua patria, quibusve parentibus genitus esset ; non tamen
ausum profiteri quid sibi respondisset. Non Georgium
Joachimum Rheticum Copernici discipulum quem fa
runt , dam in motn Martis hæreret mimbundns , neque se
explicaret adGeniifamiliaris oraculum confngisse atque
hinc exasperatum Dæmona seiseitatoris importuni caput
ad imminens laquear afflixisse , iternmque dimissi corpus
ad pavimentum pro lurbasse , addito responsa ; hunc esse
matumMartis , u t refert Joannes Keplerus , epistola dedi
œ toria ad Rndolphnm imperatorem. Tata res conjecturis
peragetur. l taque su3picor C. Julium Hygiuum esse , quem
Ovidius ficto nomine Ibin appellat. Illum mqnam , de quo
Suetonius libro de I llasln'
bus Grammalim retulit
hæc verba Caius Julius Hyginus , Augusti libertns
natiane Bispanus , etsi nonnulliAlexandrinnm pu tant .
et aCæsare pnerum RamamadvectumAlexandria eapta;
studiose et avide imitatus est Cornelium Alexandrum
gmmmatieum græcum quempropter antiquitatis notio
nem Polyhistorem multi, quidam Histofiam voeahant.
Præfuit Palatina bibliotheeæ , neemnlto seeinsplurimos
doeuil fuitque Ovidio pœtæ familiarissimns , et Caio
Licinio eonsulari historieo qui cum admodum paupe
rem decessisse tradit, et liberalitate sua, quoad visit , sus
66 EXCURSU SUna tamea est quas ad Hyginnm scripta videtur nempe
tertia, de Punta , lib. IV :amicnm enim quemdam taxat ,
et cum note levitatis inurit , quad qunm a teneris annie
secum amtissimo neeessitudinis vinenlo junatus fn‘
erit
tandem in adversa fortune nou modo cum desere t , sed ne
quidem cognovisse simnlet. Ejns est initium , Casquemr, au
idaaw. Qaaquidem epistolafacile crediderîmenmdem ab
Ovidionotari , in quem ipse nnnc invehitnr;namquadait;
Sed et insultare iacentiTe mihi nec verbis parcere fama refert ;
repetere videtur in Ibin hoc modo
Vuh craqne immitis requiem que rentia vexat
“
Jactat et in tata verba canine l'
om ;
et paulo post
At tibi calœsti quime violente iœentem ,
Qua lice t heu !miser0 debitns hostis era.
Banc au tem elegiam in Hyginum conscripæm esse verisi
mile est quum enim inquit
Ille ego sum quanquam non vis audire vetusta
Pœne puer puero iunctusamicitia.
Dixit pæne , quia, teste Suet0uio,HyginusAlexandriapuer
adveetus erat, et Ovidio familiarissimnsfuit. But sus ubisie
Ille ego indiens unies M usa luis.
Illum apprime literatum , atque etiam eritieum esse innuit ,
qualem fuisse constat Hyginhm ,enjus in Virgilium Com
mm taria laudantur ab A. Gellio. Jam vero qunm nullam
apud Ovidinm apertis verbis Hygm1 mentionem fieri li
queat , subortnm equidem inter ips_
os dissidium suspiœri
licet , quad Hyginus Ovidii exsnlantis uxorem , oh pristi
nam cum illo consnetudinem proenl dubio sibi notissi
mam sollicitare ansus esset ejusque facultates ab Au
gusto , eujus libertns cmt , impetram eonaretnr. Proinde
uv ovmn IBIN . 67
Naso jure in ipsum inveetns , Callimaehnm imitat ivoluit ;scilicet ut illeApollonium quadAlexandrinns esset , Ibin
adpdlavit , ipse pariterHyginum quianounnllisAlexan
dri,nus habitusest , Ibin vocitaret.Advertendnm prætevea,
quad Ibidi cnm Nasone jus aretum neeessitndinis inærces
sem , nt ex his liquido patet
Desinet esse prins cœ trarins ignibns humor ,
Junetaqne cum Luna lumina Solis crunt.
Deinde post âd‘ôvam mulle
Quam mihi sit tecum positis quæ sumpsimus am is
Gratia commissis improbe rupta tnis.
Hoc est plane quad de Bygina Suetonius testatum reli
quil . Postremaqunm illeHyginumadmodumpanperem de
cessisse tradit conjecturamea mirnm in modum confir
matur ; Ibidis enim paupertatem Ovidius ipse innuit , hae
i1npœcatione quam Domitius nan percepit
Filins et C ereris Irustra tibi semper ametnr
Destitnatque tuas usque petitus opes.
Nasonum enimvotum est u tPlu tus , Cereris et Iasu filins ,
quidivitiamm Deusab antiquishabitus est molestas Ibidis
preces nunquam exandiat , eumque semper inopia laborare
sinat. Is œt au tem cujus mythologici libri omnium manibns triti supersnut , u t merita fabu lis suis , quasi pra
priis armis , jugulari videatur. Annan mirifiee omnia con
veniant ? Cæternm disticha superius adducta Cinyphius
id est , Africanus aCinyphe , Libyam alluente , nominatur,
quomado Juba ,Manritaniæ rex , ab eadem Nasone , Me
lamo:pfioseon lib. VNumidasqne rebelles
Cinyphi…qœ Jubam
et Bacchus a Sidonio PanegyricaMajorianiCum divit
°
e cera°
Finges C inypbii captivaMapalia Bocchi.
68 EX C URSU S IN OV I DI I I B IN .
Hinc Hesyehius Kcvûpwv inquit rôv Àvrauôv a’
m6 s ûçou
t oii noramoü tametsi constat , regiam Antæi ad extremum
Occanum fuisse nude apparet , Cinyphinm generaliær
snmipro Libyco more scilicetpoetaram quibus nsitatum
peculiari unins loei nomine tatam designare provinciam.
Neque vero refert quad Ibis licetÆgyptins , ad Cinyphem
editns fingatur paetæ siqnidem non semel regionnm no
minibuspropter vieiniam abu tuntnr. Sie enim Claudianus,
et ipse Alexandrinus quiuxorem in patria duxerat, Libya
appellatione usns est ; idemque Pelusiacus , et Canopicus
a Sidonio dictus est qunm tamenAlexandriæ natus esset ;
sie Ausonius seribens in Monosyllahis
Threicinm Libycum fre ta C immerinmqne ferat bas.
Per Liÿ cum intelligit Ægyptnm nt Scaliger observavit.
SiePersa pro Medo et contra sie in Cataleetis Gallaspro
Britanno propter u triusque gentis vicinitatem. Ita, quo
niam Hadriatieum mare Ionio conjungitnr, nat al paraiäoawcoü o
’
vo'
pam ; Ionium appellatnr , et Ionium vieissim Ha
driaticum , u t Apollonii Scholiastes adArgonaul . lib. IV ,
et Eustachius ad DionysiiPeriegesiu notant. Ovidius au
tem que monat 0po)y vaiav Ibidi su0 exprobraret , juxta Cinyphem nalum fingere mihi videtur, ubi procerissimi ua
scuutur hirei qui inde Cinyphii dieuu tnr Silio lib. III ;
Martiali, lib.VII Epigrammate inLinum ; item Virgilio ,
Georg . lib. III , qunm ait
Nec minus intereabarbu ,incanaqne menta
C inypbii tandem hirei
Sed bæe hactenns qua. pro campertis non tradimus , dance
super iis hahita sint doctiorum comitia.
F I N I S B XC U R SU S I N O V I D I I I B I N .
FRAGME N TA
PUBL I I OVIDII NASONIS.
EX M EDEA.
QUINTILIANVS , lib. VIII , cap. 5 Nam qunm sit rectum ,
noeere facile est prodesse difficile , vehementins apud
Medea dicit
Servare potni perdere au passim rogas
Feror bnc illnc nt plenaDeo.
EX EPI GRAM M AT I S .
Cur ego non dieam , Furia, te furiam?
Ride si sapis a pnella!ride .
Pe liguus , puta ,dixerat pacta.
Larte Kerax caso Cœsns opima tulit.
Parse. lil . V.
EX PHÆ N OM EN I S .
Tat numero talique Deus simula ra 6gum
Imposuit ce la perque atn s sparsa tenebm
ClarapruinϾ inssit dare luminanaeti.
M AM . lil . Il Je 0a‘
p Err. eq .
FRAGM ENTA. 7 |
ux0ri vimm, et vire uxoremdiligere concedas. Necessé est
dânde jumre permittas si amare permiseris. Quad habaisse nas jnsjnrandnm putas tu nobis religiosum nomen
fnisti. Si mentiremnr ,ille sibi iratnm patrem invoeavit ,
ego sacerum. Parce , peter ; parce , sacer non pejm vimns.
Eeee objurgator noster, quam efliænato amore fertnr
quanquam esse filiampreceris ; carum quidem , quad illum
ab indulgentia sua avaœt. Di boni quomado hic amavit
uxorem ? amat filiam , et abdieat dolet periclitatam esse
et ab ea abdneit , sine qua negat se passe vivere queritnr
periculum ejus , qua pæne carnit hic , qui aware cau te jubet. Facilins inamore finem impetres , quam modnm tune
has ponis terminus u t nihil faciant , nisi considerate; nihil
promittant nisi u t jus faetnri; omniaverba ratione et fide
ponderent ?Senes sie amant. Pancanasti, pater, crimina
et litigavimns aliquanda et decidimns et fartasse quad
non putas pejeravimus. Quid ad patres pertinet quad
amantes jurent ? si vis credere , nee ad Deos pertinet. Nonest quad tibi plaeeas , uxor, tanquam prima peccaveris
periit aliqna cum viro, periit aliqna pro viro ; illas tamen
omnis atas honorabit , amne celebrahit ingenium. Fer ,
sacer , felicitatem tuam magnum tibi quam parvo constat
excmplnm l in reliquum diligentiores facti sumus erro
rem nostrum confiteinur :exciderat jurantibus esse ter
tium quimagis amaret sie Di sit semper. Persevera
sacer; recipe filiam ego qui peccavi pœna dignas sum.
Quare , nxorenecata sacero causa sim orbitatis Diseedam
e civitate ; fugiam ; exsu labo u teunque potero desiderium
misera et crudelipatientiaperferam. Morerer, si solusmo
u turns es5em.
OV ID I I NASON I S FRAGM ENTA.
In codice pœmatiorum veteram longe antiquissima
quem apud V. C. Petrum Seriverium vidi Ovidio hoc
epigmmma ineditum adscribebatnr
Jam nitidum liquidisPhœbus jnbar intnlit undis
Emeritam renovans Tethyas amne facem .
Astra subit niveis Phœbe subvecta juvencis ,M itis e t œtbereo labitnr axe sapor.
Adludunt teneri tremu lis cum matribns agni
Lacteolasque anima lacteus humor alit.
In eadem codice argumenta libro Virgilianorumnostro
etiam adscribebantur u t et in multis aliis exemplañbus
vetnstis , quæ vidi sed perperam. Benique in antiquo li
bro GeorgiiFahricu , hoc epigramma de LucretiaNasonis
nomen ostentahat
Qunm faderet ferr0 castnm Lum tia pectus
Sm gninis et torrens egredere tur , ait
Procedant testes me non placu issc tyranno
Ante virum sangu is spiritus ante Deos.
Sed jam satis nam illas ineptissimorum hominnm dePn
lice Philomela et his similesnugas quis Ovidio adscribi
patienter aut æquo anima ferat ? Carmen etiam panegyri
cum adPisanem ad alia jam castra jure optimo transivit .
F I N I S F BAG I EN'
I‘
O RUM .
P. OV ID I I NAS ON IS
V I TA.
x V ET U ST O camera POMPON I I LE T I ,
CU JUS AN GM PBUII RI STA'
I‘
IN VAT ICANA BIBLIWI‘HECA.
Punnus Ovmws N| 50 a. d. 1 11 kal . April . Sulmona in
Pelignis natus est quo anna bella MutinensiP. Hirtius
et C. Pansa eoss. diem obiere honoribus Bomæ functus ;
fait enim arbiter et triumvir , et judicium inter centumviras dixit. Sub Platia Grippo literis emditns deinde
apud Marcellum Fuscnm rhetorem , cujus auditor fuit
optime declamavit. Admirator plurimum Farcii Latronis
fuit , quem adeo studiose andivit , u t multas ajas sententias in versus suas transtnlerit. Bonus declamator , et in
geniosus habitus est ; et carmine et prosa liem ter scripsit
ingenu sui adeo amator , ut ex ns , quæ dixit etiam pre
cantibus amicis nihil mutaverit. In eaiminibus vitia sua
non ignoravit , sed amavit. Militavit sub M. Varrone. Ju
lio Græeiuo Grammaticofamfliaris.Tandem, quam venisset
in suspicionem Augusti creditus sub nomine Corinnæ
amasse Juliàm in exsilium missus est :exsnlavit Tamisibiqne decessit annum agens LX novissimum.
,s ovmn NASON I S
P. OV IDI I NASON IS V I TAAB ALDO PI O M ANU T IO .
M IO! OV IDI I OPB II US COLLECTA.
FUIT Ovidius Snlmonensis quad ipse sie testatur in
Tristibns ,lib. IV, Eleg . IX
Snlmo mihi patria est , gelidis uberrimns undis ,
M illia qui navies distat ab urbe daa m ;
et inPastis ubietiam a Solymo Snlmonem denominatnm
dicit , lib. IV
IInins erat Solymus Phrygia cames nana ab Ida,
A quo Sulmonis mœnia nomen babent.
Sulmonis gelidi patrie , Germania nostræ
Me miserum Scythieo quam proenl illa solo est
Est autem Snlmo in Pelignis , quad ipse sie in Amor.
lib. Il , Eleg.
Hoc quoqne composai Pelignis natus aquasis
Ille ego neqnitie Nasa pac tamec
et in tertio Eleg. XV
Mantua Virgilia gaudet , V eronaCatu lla ;
Peligne gentis gloria diear ego.
Puit ex equestrinatus familia, ipsa dicente in Trist. lib.
lv, Eleg. 1
Siquid id est usque a proavis vetns ordinis bem
Nanmodo fortune munerafactns eques ;
et Fastorum , lib. VI
Sancte peter patrie , tibi plebs tibi enribnomenHoc dedit :hoc dedimus nas tibi nomen eques.
Idem ait et in Paula, lib. IV, Eleg. vm
73 P. OV IDI I NASONI S
paris natnmajores adsidae coluit , atque aminoribns æqnecultus ipse est. Quæ omnia in Trist. lib. IV, Eleg. X
elegautissime sie seribit
Pratinns excolimur teneri cun que paœnüs
Imus ad insignes Urbis ab arte viras.
Frater ad claqninm viridi tendebat ab e vo ,
Fortia verbasi natus ad anna fori.
At mihi iam puero cælestia sacra placebant
Inque suum fnrtim Musa trahebat opus.
Sœpe pater dixit S tudium quid inu tile tentes ?
M c anidcs nu llas ipse reliqu it apes.
Motus eram dietis , totoqne Helicone relicto
Scribere eonabar verba s0lntamadis.
Spante sua carmen numeros veniebat ad aptes ;
E t , quad tentabam dicere versus erat.
Interea tacito passu labentibus am is
Liberior fratri snmpta mihiqua toga est
Indniturque humeris cum lato pnrpuraclara ;
Et studium nobis , quad fu it ante manet .
Jamqne decem vita frater geminaverat annos
a m perit , et cœpi parte carere mei.
Capimus et teneræ primas æ tatis bananes
Deque viris quondam pars tribus una fui
Curia restabal clavimensura caaeta est
M ains erat nostris viribus illud anus.
Nec patiens corpus , nec mens fuit apta labori
Sallicitæqne fngax ambitionis eram
E t petere Annie suadebant tuta Somres
Otis , iudicio semper amata mea.
Temporis illins colui fovique poetas
Quatqm aderant votes , rehar adeaseDeos.
Sape suas volucres legit mihi grandior œva
Que que noce t k rpens, qua:iuvat herba Macer.
Sc pc suas solitus recitare Propertius ignes
Jure sodabtii quimihiiund us erat.
Ponticns har00 , Battus quaque clarus iambis
Du lcia convictns membrafnere mei.
Detinuit nostras numerasus Haratins aures
Dnm ferit Ansonia carmina cnlta lyra.
V I TA. 79
V irgilian vidi tantum nec avan Tibullo
Tempus amicitie fatadedere mec .
Sncceswr fait bic tibi Galle Propertius illi.
Quartus ab his serie temporis ipse fui:
t ue ego maiom , sie me œlnere miuom
Nataqne non tarde [acta Thaleiamea est.
l u secnndo de Trisübus se et causidicum fuisse seribit ,et in privatis causis arbitrnm his versibus
Nec male commisu est nobis fortuna rearum
Usque decem decies inspicim da viris.
Res quoque prin tas statui sine a imine index
Deque mea l‘
assa est pars quoque vid a lide.
Benignns etiam adeo fuit , ut nullus unquam opus quad
ipse composnemt , carpserit ; quad sie ipse testatur in
Trist. lib. IV, Eleg. X :
Nec qui detractat prm ntia livor iniqna
Ullum de nostris dente momordit apus.
Fait et moribns omatissimns nam et vinum multa aqua
dilu tum bibebat et a detestando pnerornm concubitu ah
horrebat , eratque parus amais seeleris. Sie enim ipse de
Pau lo lib . I , Eleg . x
Farm s in exiles succus m ihi pervenit artns
M embraque sunt een pallidioranova.
Non hoc immodico coutrasi damaa Lyæo
Scis mihi quam solo pane bibantnr aqua .
Nan epulis onerar quamm si tangar amore ,
F4 t tamen in Ge ticis eopianu lla lacis.
Nec vires adimit Veneris damnosa voluptas
Non sole t in mœstas illavenire tor0s.
I tem in semuda de Arte amandi ait
Odi concubitus , qui non utrimque resolvnnt
Hoc est eur pueri tang0r amore minus.
In secnndo autem de Pau lo Eleg. VII , sie seribit
V itaprior vitia eare t et sine labe peraeta est
Auxiliimisera nil tulit il amihi.
82 P. OV IDI I NASON I S
t ne hoc sie utinam defendere ceterapasses!
Scis aliud , quad te la erit , esse magis.
Et in quarto ad Carnm , Epist. XII IIlle quidem dixit ; sed me jam , Care nivali
Sexta relegatnm bruma sub axe videt.
Carminanil prasunt :nœnm nt carmina quondam
Primaqne tam misere causa fuere fils..
Secundo 1tem de Trist. ait
Cnr aliquid vidi eur noxia luminafeci
Cnr imprudenticognita culpamihi est?
Inscius Actc an vidit sine veste B ienam
Prada fuit canibus nanminus ille suis ;
et in eadem in line
Carminaqne edideram, qunm te delictanotantem
Præ terii toties irrequietus eques.
Ergo qua juvenimihi non nocitura putavi
Scripta parum prudens nnnc nœuere seni.
Sara rednndavit veteris vindieta libelli.
Distat et ameriti tempore pœna sui
et in tertio , E leg. V
Inscia quad crimen viderunt lnmina plector
Peccntumqne acu los est habuisse meum .
Non equidem totam possum defendere culpam
Sed partem nostri criminis error habet.
Ubique igitur exsilii eausam tum libros deArte tnm er
rarem fuisse commemorat quisvero ille error fuerit, nun
quam aperuit , nemagis Augustus sibi irasceœtur. Verum
quia u t ipse ait Nilimur in velilam semper, cupùa œ
negola quidnam id fuerit , plurimi scire conati sunt et
conatur semperaliquis :quapropter suspicatisunt quidam
turpe aliqnod Augusti sccnetnm easn vidisse Ovidinm ;
quad non plaœt , quia toties objieieudo scelus , immitio
rem reddidisset Cæsarem , quem lenire et placare studebat.
Al iivero quadAugustifiliam sub falso Corinnæ nomine
86 P. O V I D I I NAS O N I S
Scripsit et Medeam tragœdiam de quamaxime et aQuintiliana et aCam eliaTacita laudatus est ait enimFabius
OvidiiMedeaostendit quantum vir ille præstare patuerit ,
siingeniasua temperare qu:1m indu lgeœmaluisset. Summa
etiam cum fuisse judicio astendit Seneca, in _11 Declama
tiouum sie iuquiens Bogatas aliquanda ab amieis suis ut
tolleret tres versus petivit invicem ut tres exciperet in
quas illis nihil liceret . Canscripseraut illi, quas tolli vel
lent , scoreta bic quas tutos esse vellet. ln utrisque codi
cillis iidem versus erant. Ex quibus primum fuisse narra
bat Albinovauus Peda qui inter arbitras fuit
Semibavemque virum, œmivirumquc bovem ;
secuudum
EgeIidum Borean egelidumque Notum
ex qua apparel , summ1 1ngènu v1ro non judicium defuissead campescendum licentiam carminum suarum , sed ani
mum aichat enim deceu tiarem esse faciem in qua aliquis
nævus inesset. De Medea tragœdia ipse sie meminit se
cunda de Tristibusl
E t dedimus tragicis scriptum regale cotburnis
Quœque gravis debet verba cothurnus habet.
Camposuit et librum 111 malas poetas , qui non exstat
item in essilio Epistolam consalatarîqiu adLiviam August1
de morte Drusi de Tristibns etiam libros quinque ; de
Pau la libros quatuor ; in Ibin Fastarum libros XII ex
quibus sex tantum ad nostra tempora pervenerunt :de
quibus sic ipse Il de Tristibus
Sex ego Fæ tamm scripsi tatidemque libellas ,
C umque sua tinem meuse libellus babel .
Scripsit et Triumpbum Cæsaris , de qua III de Fanta
Eleg. 1V , sic meminit
88 P. O V I D I I NASON I S V I TA.
juvenis modo virive , sed ne pueri quidem , attribuantur.
Desperans tandem ab urbem reditum impetrare a Cæsare,sie ad uxorem de Trist . lib. III Eleg. seripsit :
Ossa tsmen facito parva referantur in um a
Sie ego non etiam mortuus exsul era.
Non vetat bac quisquam fratrem Tbebanaperem;>tum
Subposuit tumu lo rege vetante saror.
Atque ea cum foliis , et amomi pu lvere misce
Atque suburbano eondita crede solo
Quasque legat versus oculo praperante viator ,
Grandibus in tumulimarmore ce de notis.
H m1 60 auxsscna u nu onum 1.usau m anun
Inoemom u Nasa vou s mm .
At tibi qui transis non sit grave , quisquis amasti
Dicere Nasonis molliter assa cubent.
Missus au tem fuit in exsilium anna impem Augusti se
cundaet quinquagesimo vel circiter quinta au tem Tibem
Tamis apud Getas diem abnt ; ex quo eolligitur exsulasse
annos acta , et menses aliquot. Sepultam etiam juxta op
pidum Tomas tradit Eusebius.
PUBLII OVIDII NASONIS
V ITA,
O RDIN E C H RONOLOG I CO ,
SIC DI GESTA
U T £ J U S O PERA V E R l S B E DDAN T U R AN N I S , ete.
PEB JOAN NEM MASSON.
Anno ante Christum n m urbis Roma canditæ nccx1 ; Ovid11 ætatis
C . VIBIO PANSA,A. HIRT IO CONSULIBUS .
I.Punu u s 0v 1nm s Nasavoeabaturillepæ lammin
geniosissùnus cujus vita nobis bic aeeuratius debueanda
venit. Ea nempe nomina vulgañbus et quidem omnibus ,
ni fallar ejus aperum eodicibus eircumferuu tur, quorum
etiam testimonium ipsemet vates , ae antiqui seriptares
confirmant siprænornen exeipias , quadalibinon reperitur.
Id tamen ex illis erat quc libm tius delieat1flæ Romana
mm aures audiebant,Haratia teste lib. Il Sat. V, vs. 32
Quia/e puta au t Poum (gaudent pru wm‘
ae molles
Aurieulæ ) tibi me virtus tua fed t amicum .
NASONEM certe se passim ipse pacta nominat. Nec aliter
VelleiusPaŒrculus ejus æqualis ; cui numeratur inter
H oc elogio nœter exornatur a Sem a Pbilœopbo , Que st. Natur.
lib. III rap . ay.
B istar. lib. Il , cap. 36.
ga P. OV ID I I V I T A
ingenia que maxû ne sui œw' eminebant. Bac itidem solo
cognomine laudatur a Statio Martiali et Senam se
niore
OV IDIUS vero pluries eidem Seneca:patri dicitur , u ti
et filia qui nunquam cum adpellat NASONEM ; nisi forte
emel qunm seribit se t'
a senaluflentem vidisse E'
Jum
Camefium , Nasonisgenemm ,ete. ubi licetnon0111a li
queat poetam nostrum Seneca:ob aculos fuisse id tamea
verisimile prorsas videtur. Cur enim pbilosopbus ille Fi
dum Comel mm alterius designavisset ex saceri eognamine,
qua et alii plat es gaudebant ? nisi Nasarmu intellexisset
omnium celeberrimum , qualis tune erat noster , quique
solet bac tantum cognomine a se ipsa et ab aliis indigitari.
Nec omittendus scriptorDialogi de Orataribus, annaVes
pasiani sexta babiti , cui OVIDII solum nomine laudatur
Medea 5. Alias recentiaris avi præterire libet.
Namine tandem simul et cognamine , OVIDIUS NASO
semel atque iterum ab eadem Seneca majare vacatur.
Quin et u traque repræsentari in antiquo numismate ,
quadFeliciaRandanini, Romanapræstantissimamatrona
posädebat jamdudum autumaverunt eximii, maximæque
totam per literamm orbem famæ viri Niæ lam nimirum
Has us et Exec/z. .Suanlæmüs in re nummaria non
accus ae in omni antiquitaüs scientia, facile princeps ; ut
miram non sit tants:auctonitatis seriptares idem et alus
minorum genfium persuasisæ .
Lib. I Sylv. I l vers. 2 55.
Lib. Epig. u m ; lib. V , Epig. x ; lib. XIV ,Epig. exc".
cm…. lib. Il , C out. n , etSu sor. lib. III .
Senec . ad Serenum , cap. ny.
Dialog. de Orat. cap. 13.
Lib. X , C ontrov. uv ; lib. Il , Declan. u .
ln suaOvidiieditione .
De Præstanüa et Usu Numismat. pag. 43 et 43 .
PER J. MAS S ON .
93
vocat Velleius cujns verba perperam a commentatori
bus præterita, paetz mentem apprime illustrant. Mars ,ait , Drusi, jam pridem tumescens bellum excitavit Ita
Iicum quippe L. Cæsare , P. Bu tilio cass. abbinc an
nos CXX (id est , ann. U. C. DCLXIV. )Quum id malumin universaItaliaabAsculanis esset, ac deinde aMarsis
exceptum ,in amnes penetrasset regiones armaadversus
Romanas (NB. ) cepit. Quarum ut fortuna atrax , ita
causa fuit justissima. (NB . )Petebant enim cam civita
tem , cujus imperium am is tuebantur , et cetera, quæ
Iectu digm . Vel binc vera discimus , quo jure Nasa nosterPelignamm anna dixerit konesla.
Plura si quis de Salman:requirat , geographos cousu
lere lieebit vel HerwkmCzbfimzbm , quicommunis u trique
patriæ prolixam satis descriptionem præsertim quoad re
centiarem statum attinet , suis in poetam observationibus
præfixit . Eavera civitas anna tandem proxime clapsa æræ
vulg. MDCCVI, terræmotn et biatu penitus carruit pem tque.
III. NATAIÆM suum annwn noster proxime indieat eadem carmine 10 ,
Trist. lib. IV vers. 5 et 6
Editus bic ego sum ; nec nan u t tempora noris
Quum cecidit fato com a! u terque pari
quibus consules clara desig nantur, quas ad hunc annum
adpasuimus, Ifù‘ù
‘
am et Pausam, quibellaMalinens: simul
cum Cæsare Octaviano , adversu3 M . Autanium dimœantes
ambo eeeidcrunt ; duabus nempe præliis circa Mu tinam
Apu'
h'
meuse commissis quibus consulumaller in acie , aller
past paucas dies ex vaincre mortem obiit.
Caius casus geminique eertamiuis tempus paulo accu
ratius quam vulgo lit expasuisse verum opera: pretium
Lib . I l , cap. 15 vide e t Flor. lib. III cap. 18 , etc.
V e lleius Pata culm lib. II , cap. 61 .
94 O V ID I I V I T A
crit ut duo bac de re Nasonis nostri locamelius intelli
gantur.
Itaque qunm D. Brutus aM . Antonia Mutinæ per tres
circiter menses obsessus vix jam sustineret , atque Hirtius
et Cesar aliquandiu cum firma exercitu se continuissent ,
ille Clatemœ bic ad Forum Cameb'
am utPausam Rama:
eapias ex dilcetu Italia:comparantem exspectarent tan
dem u terque conjuuetis viribus ad D. Bru tum obsidione
liberandum profecti band lange ab urbe Mutina castra
metati sunt. Antanius, qaum deditionemaBrutojamnonamplias speraret , relictain obsidiane urbis L.Antonio
fratre sua in Cæsarem et B it tium profectus est. Qaumcastra eastris essent opposita per aliquot dies equestria
prælia levis et dubia victoria commissa sunt , teste
Diane E t paucis post liueis addit, M .Antonium, qaum
appropinquare Pausam sentiret bostium castra appu
guare fuisse aggressum at Cæsarem Hirtiumque cas
tris suas continuisse , caque custodiisse.
Ad banc appugnatianem feliciter ab Hirtio Cæsareque
repulsam id refera, quad Ovidius Augusta palpaturus ad
XVIII kalend. Maias cauit , Fast. lib. IV, vers. 62 5-62 8
Luce seculum tutos pete navita portus
Ventus ab occasu grandine mistus crit.
Scilicet u t fuerit ; tamen bar H aliamnä Ce sar
Grandine milz‘
lù contudit anna sua.
DeindeAntanius , pergitDia relieta ibi parte suamm
copiarum , qui castra (Hirtii Cæsarisque) appugnarentu t et ipse adesse amnina cœderetur, clam de nocte in
V ide Cicer. lib. XII Epist. Iam. v et vx ; adde Epist. xxv , ex qua
patet Pansam adhucdum Rou e et in &u la Qaiayuaträas scilice t
primo Festi die seu Martii XIX fuisse confer inf. pag. sqq . Adecqne
Paasa videtur Roma profectus ineuntc Aprili.
Lib. XLV I pag . 3 1 7.
96 P. OV ID I I V ITAadCiceronem ex ipsis castris epistola quadupliœmPansa
Hirtiique pugnam cumM. Antonio eontigisse XVII Ico/cad.
Maias ille nuntiat. Sed facile patuit meudum innatas nu
merales librariorum culpa irrepere , ac pro XVI scribiXVIIquemadmodum eruditissimus Pau l. Manutius censet XII
kai. Maù‘
pro XVI , ad epistola:calcem fuisse adpositum.
Emendationem quoque nan parum suadet , quad nonnisi
XII [ml.Maäde copiisM .AntoniiprofligatisnunciasBam:
acceperunt , prou t Cicero Epist. VII adBru tum , Xkakad.
Mai:data, seribit. Etenim tants non erat inter utramque
arhem, Mutinam ac Bamam distantia, ut nunciù quinque
diebus esset opus.
Ex bac porro pugnaM . Antanius cum integro equi
tatu recedens hora nocifsquarto se incastrasuaadMatinam
reæpz'
t sed paucis past diebus iterum Hirtius Cæsarque
cum eo acie congressi ejus copias deleverunt ipsumqne adfugam compulerunt
5. Quad Cicero Epistola Bru to nar
rans H1rt1u5, 1nqu1t, 1n 1psavictoriaaceidit, quampaucis
diebus (NB .)magna prælio ante vicisset nam Pansa
fugerat vulneribus acceptis , quæ ferre nan patuit.
IV . Mensem insuper, atque diem natalium Ovidius nas
docuit eadem Elegia vers. 9- 1 4
Nec stirps prima fui; genito iam fratre creatus ,
Qui tribus ante quater mensibus artus erat.
Lucifer amborum natalibus adfuit idem.
UM celebrata est per duo liba din .
”c e est armiferæ festis de quinque Minerve
Que tieri pugnaprima cruenta solet.
Lib. X Ep. xxx famil.
Qualis non erat Lara D. Bru ti e t C iceranis familiaris , quiHam m
res ta die”al im:wait lib. XI Epist. famil. vx.
3 V id. C icer. lib. X Ep. xv , xxx…xxx1v ; et lib. XI Ep . ad tam .
Idem lib. X Ep. xxx ad fam .
Dia,lib. XLVI pag. 3 18 , etc.
p en J. M AS SON . 9 7
Bis clare indicat , se fratremque duodecimmensibus natu
majorem, eadem die Ill arlä, nempe XX'natumesse. Etenim
XIV kaknd. Apn°
ks seu XIX die Marlä, incipiebat Mi
nervæ festum quinque diebus celebratum nude Quiaqualn
'
a dictum cujns primadies sacrificiis dimta tribus vera
sequentibus gladiatores in tbeatro certabant ac prainde se
cunda festi dies , quaNasa noster pracreatus , prima fuit ,
qua:pugna Seri cruenta soleret. Ea vera de bac festa di
sertissime pactanarrat Fast. lib. III,vers. 809
-81 4 ubi
qunm ante de lettic pas! Ida:Martii bac est de XVII diedixisset , addit
Unadies media est et fiunt sacramm» :
No. iaayae a iunctis yainyu Jie&as habent.
&np ü:primavacat nec t'
as concurrere ferro ;
Causa quad est ilia uataM inerva die.
Altera, tresque super strata ce lebrantur arena ;
Ensibm exsertis bellica læ taDea est.
V GI:s tandem nostri quam fuerit clarum nos la
tere naluit nam Trist. lib. IV, Eleg. X vers. 7 et 8
Si quid et a,ma is usque est vetus ardim‘
:dan s ;
Nonmodo Fortunæ mnnere fœtus eques
qua:totidem fere syllabis jam cecinerat Amar.
Eleg. XV ,vers. 5 et 6
Si quid id est usque apmavù vetus arà‘
m‘
: lien:,
Non modowifi /ie turbine {actus eques
etAmor. lib. I, Eleg. III , vers. 7 et 8
Si me non œ len m commendant magnapaænIm
Nomùn ; nec nostri sangu inis auctor eques etc.
U t certnm sit , eos interpretes errare qui xxx Marta dicunt ; uti et
Ald. M anu tium , quiin nostriV ita seribit cum x1v notnm esse.
Ad q uem quoque diem quinquatria consignant h lendaria tam Gru
terianum pag. 133 quam Vindobonense apud Lambecium.
98 P. OV ID I I V LT A
et Tristium lib. II , vers. 1 l a de domo sua
Parva quidem pem t, sed sine labe damns.
Sie quoque parva tamen, patrie dicatur ut e vo
CLAIIA, nec ullius ao£ ile‘
late minor , etc .
denique lib. IV ex Ponto Eleg, VIII vers. 1 7
Sen p me:excu tias eqm‘
lee , ab origine prima,
Usque per inam em inveniemur aras.
quibus palam est , Nasonem nostrum nan modo equ sln'
s
fuisse ordinis , sed et ex illis qui ob generis antiquitatem
dicti videntur equites splendc‘
dz'
, speciosi, illustres utijamin Horatii Vita notavimus , simul ex nostro monentes ,
bosce multum alus fortuuæ seu militiæmnnere factis equi
tibus præcelluisse. Unde est , quad Ovidius in mulierem
invehitur qua:alium militia naper ad equestrem ordinem
pramatum ipsi prætulerat , Amar. lib. III , Eleg . VIIIvers. 9 et sqq
Ecce recens dû e: parto perwlaera censu
Prc fefl ur nobis sanguine pastus eyre: etc .
qua:vero ad banc ordinem Spectabant jura et institu ta
plures jam docuerunt , nec hujus est loci rem aeeuratius
discutere.
VI. Pater et mater adhuc in vivis erant , quum noster
scriberet Amor. lib. I , Eleg. III. (vid. infra ann. U. C.
DCCXXXIV , n. Nec modem nisi ætate provecta obie
runt, prior ille jamnanagemrius , post mater atque u ter
que ante f1lii exsilium Trist. lib. IV, Eleg. X vers. 7 7
De quibus nonnullanatat Lipsius ad Tacit. Annal . XI cap. 4 , qu.nobis non placent sed confutare per nostrum non licet institu tum .
Pag. 1 14 et seq.
V id. Basin. Antiquit. lib. I cap. 1 7 ; Joan. Anton. V altrinius , de Re
milit. lib. III cap. 4 ; Lips. de Milit. Ram . lib. Dial. V ; Alexand. ab
Alexandra , lib. II cap. ag , cum Tiraq.Not. etc.
P. OV ID I I V IT A
tim dicere nobis sine teste nan licet. Ex ipsa tantum i11
genere novimus cum cum fratre patris eura Rama:te
neris ab aunis exeultos et institutasfuisse atque insignium
magistramm scholas frequentasse. Etenim Trist. lib. IV,
Eleg. X , vers. 1 5 et 1 6 , canit
Protinus exœ limur teneri , cun que parentis
Imus ad insignes ur6ù ab arte viras.
Quad subjungit nas daeet , qua:u triusque fuerit indoleset qua jam a pueritia prapenderet ingenium
Frater ad eloyue‘
un viridi [endeôa/ ab c va
Fortia verbasi natus ad armafon‘
.
At uu°
üi iam perm ee lestia sacra placebant
Iuque suum furtim H usa trabebat opus e tc.
Incampertum vera est , quas frequentaverint grammatùas,
quisolebant bis temporibus primipuerarum esse magistri.
Equidem Cœ'
us Julius Hygùms , Augusti libertns , illus
tribus grammatieis a Suetania annumeratus eidem dicitur
fuissefwnz‘
læbnänhws Ovidiopaelæ at ea teste , Hyginus
nonnisi pueraJuliaCæsareRamam adveetusfuit Alexan
dria rapta , bac est , anna U. C. DCCVII u t binc nan vi
deatur ille jam bac tempore grammaticæ professionem
suscep1sse.
Il . Sub illis au tem puerarum magistris grammaticesve
professoribus lingnam quoque græœm pro mare noster
proenl dubio didieit ; qunm græce daetum fuisse ipsemet
indieet , Trist. lib. III , Eleg. XII vers. 37
Rarus ab Italia tantum mare navita transit
Litara rarus in be c p0rtubus orba venit .
Sive tamen G rain scierit sive ille Latina
Voce laçw‘
, certe gratiar buius crit , etc .
De utriusque parentis sui cura Trist. lib. 11 , vers. 343 et seq : Hei
mihi quad didici! quad me «forcer:pm u/es , Literaque est aculos u lla
mon tameas!
Sueton. de illustr. Grammat. cap.a1 .
PER I . M AS S ON .
Inde est quad Trist. lib . III Eleg. VII , dicit , se j udieemcarminum fuisse , qua:dad a mulier Romana sub Paille
nomine latens scripserat nonpaln'
a more , bac est , non
latins lingua , sed grœea , quippe cujns opus solo vale:
Lesôia Sappho vincebat , vers. 1 1 et 1 2°
T u quoque die studus communibm ecquid inheœs ,
Doctaque ronpaln‘
o carm inam canis
deinde vers. 2 0
Sala tunm “ les l es6ia vincet opus.
et vers. 2 3 et 2 4Dnm licuit h a sc pe mil ! tibi nostra legebam
Sepe [zi j n/e: sape magis/er eram .
S unt et plura loca, quibus patet , Nasani leetas Hame
r um abosque græc0s scriptares. Vide Trist. lib . I, Eleg.
W; lib. Il , vers. 363. Adde quad et Athenas studiarum
c ausa petierit ; vide inf. ad ann U. C . DCCXXVII , n. 3.
III. Cæterum nullam apud me lidem habet . quad in
O vidiiVita ex vetnsto codice Pampanu Læti legimus ,
n ostrum nempe sub Plolia Grippa literis erudilum seu
Prout alins codex Fam esianus fert , cum Rama sub Plolio
G u'
ppa literis operam dedisse. Platius certe Grippas inter
g rammaticas hujusaviapud Suetouinm Senecam, aliumve
nan occurrit. Ploù'
us quidem Grip/tas Tacito semel atque
iterum memaratur , u t qui ab Vespasiana in seualorium ar
dinem addilus ae legionipræposüus fuerst deinde prælum
danatus annaCh . LXX. Statius quoquePlolium Gn'
ppum,
ut vu lgares quidem codices babent laudat 5, tanquam
De qua inferius.
Tacit. H i:1. lîb. III cap. 53 .
Idem lib. IV , cap. 39.
Gn‘
pürn tamen ex Ta ita legendum existimabant Sa iverius ac Ge
vartius nisi quis arbitretur , Tacitum ex Static emeudandum.
Pre f. Sylv. lib. carm.
15. OV ID I I V IT Amajoris gradus juveuem bac est proenl dubio , senat0rn ar
dinis ; eumque pradit aDomitiana arbilrumannonæ datum,
faro et apud centumviros causas j uvenis dixisset. Que
qaumStatius adu lto jamDomitianiimperiascriberet binc
patet , :huncce Platiq Grippum band eumdem esse cum
illo sub Vespasiani principatus initiumprælura luneta u ti
male Gevartius opinabatur. Ex his vero fantibus forte
pracessit tietus ille Nasanis n‘
astrimagister.
Anno ante C . xxvm U . C . nccxxvr; Ovida xv et m
C . CE SARE OCTAVIANO V I , M . AGRIPPA II COSS.
I. Cum nostro ad lagam ejus virilem quæ et lib ro
se para dicebatur magna satis saltu transimus:de qua
sie Trist. lib. IV, Eleg. X, vers. 2 7 et 2 8
Interea tacito passu labentibus annis
Lik n‘
or fratrisanta mibique logo est.
Qui vero vulgaris fuerit dies togæ baie dandæ dicatus ,
doeet ipse Nasa , Pastor. lib. III , dum ad tertium past idus
Marlii , seu 1 7 ejus mensis diem Bare/wsacrum , ac libe
mlia inde dictum , bæc pradit , a vers. 770 :
B estat ut inveniam quare [age likm delur
Lucifem pa ris , candide En d e tuo.
Sive quad ipse peer semper iuvenùque videris
E t media est c tas inter utrumque tibi
Seu quia tu pe ler es , patres sua pignora natos
Commendant cure numinibmque tais
Sive quad es Liber , œsù‘
s quoque läer4 per te
Sumitur e t vite libeñoris iter etc .
Not. ad illud Stat. Carm. cap. 1 3 .
Quad nempe qu icam induebant ex epbebis in viras transcribeœntur.
Quia tum e magisterio excedebant.
U t qua:tata esset alba. nihil purpuræ admixtum habens.
1 04 p . OV ID I I V ITA
prætexta togam puram indutus quad virilis tiracinn
argumentum est.
At eminentissimus Norisius , et ejus vestigia premens
celeberrimus Grævins u t vulgaremSuetouii lectionem ven
dicent , nadum secant , erraris Damaseenum incusantes ,
quasi etiam parum sibi constaret. Ejus tamen u ti et Sue
touii lides integra nobis videtur , dum bæe abservamus.
I°. Quum illud Nicolai «spi ê
'
m rescapeam'
ô‘
am , a'
reüeraa
nos qualuardeeim optime passit de 1 5 labente anna
intelligi ; binc etiam bene eauveniet quad idem addit , ae
prælaudati viri abjieiunt. Scilicet seribit ille togam viri
lem abAugusto sumtam eadie quapontifex creatus fuerit
in L. Domitii jam defuncti lacum. Atqui L. Domitius in
acie Pharsaliea anna U. C. DCCVI , adults æstate , periit ;
qua tempore Augustus annum agebat 1 5 , qunm esset die
2 3 Septembris 1niturus 16 annum. Igiturpatuit ante hujusanni 16 principium togam induere puram. Quadrien
illud , past Jabwmortem Suetonio numeratum , om
nina videtur ad tempus spectat e quo danis milüan‘
bm
Augustus fuit donalus. N0lnit nempe Suetonius indicare
quo ætatis anna ille banc sumsit togam sed qua Julius
cum danis militaribus amavit ; sieque interpungendus est
ejus textus Quaùiermia past vfili logo samia rm‘
lilan°
bus ete. Passim historiens ille eadem phrasi plura simul
jungit , quæ varii sunt temporis. Quad si eruditis viris
animadversnm fuisset alias facile removissent difficultates,
quibus cruciantur ; u t aliquot exemplis demanstraremus
si locus id permitteret.
Ideirca per Suetouinm nihil obstat , quominus cum cl.
viris Valesio ac Dodwello eenseamus , togam virilem ab
Augusta sumtam quam 1 4 ætatis annus jam esset cam
pletus , ac 15 laberetur. Ea certe ætate ipsemet uepotibus
PER J. M AS SON . 1 05
Caia et Lucie Cæsaribus eamdem togam dedit , alnque
postea sumserunt ; uti cl . Dodwell. post alias recte do
enit. Qnin etiam dactissimns Octavins Ferrarius ,qui etinitium 1 5 anni sumendæ pramore togaälibera adsignat
existimat cumManntia Augustum Ciceranis item filium
et alias serins id egisse magis ab alia causa quam a Iege
au t mare. Quem marem siNasanis nostri parentes secati
fuerint , potuerunt bisce consu libus et quidem die supe
rius notata lüeraÆus nempe , lilium bac virili toga in
duere , qaum ejus 1 5 annus esset in exitn.
Il . In primis porro venit obsen andum , quad noster
prædictaTrist. lib. IV, El. X de lala clave sibi et fratri
simul cum toga pura dato subjungit , vers. 2 9
Induitnrque humeris cum lato purpura clavo.
ubi consentienæ doctorum recentiarum cohorte sigui
fieat pacta indu tam sibi fuisse tunicam quæ scriptaribus
aliis dicitur tunica lati clavi seu lalielavia 5. AtAldus
Manutius binc clare sibi videtur colligere baneee tuni
cam amnino purpuream fuisse. Etenim quam in banc rem
testimonium ex Quintiliano et Cicerone prins laudasset
addit : Vernm de tunica lati clavi purpurea, u t amit
tanturdubiæ fartasse (NB .)fidei testimonia, satisapertalit significatio in bac Ovidn versu Induilur, etc. Oc
tavius vero Ferrarius qui cum aliis exiStimat lunieas , u ti
Pœ lœtione v ad Spart. Hadfian. V ide Lips. ad Tacit. Annal. lib .
XII cap. 4 1 .3 De Re vestiar. lib. II cap. 1 .
Labente quidem xv seculo Cr‘
ofaaus ingenue fatebatnr se hu jus locidifficultatem tollere non potnisse neque feliciores crou t alii quas in urbe
Roma et in celeberrimis Italic gymnasiis bac de re consulnerat vid. ejusad hunc loc. nat.
Sueton. in Aug . cap. 94.Valer. Maxim. lib. V
, cap. 1 .
Qum it. per Epist. lib. Il rap. 2 de Toga Rom .
1 06 P. OV ID I I V I T Aet togas viriles fuisse albas , ea quidem Quintilianî et Ciceronis loca, quibus Manutius minus fidebat , ad examen
revacat ut eaillieripiat SeddebacNasanis loco promus
silet. Addamns igitur , binc non
laticlaviam amninapurpureum fuisse quam evinci passe ,
togampuerilem ejusdem quoque coloris fuisse ex ea quad
Sape bæc poetispurpura dicitur. Manutius ipse Cum aliis
censet , togam banc pre textampassim dictam nihil pur
puroum bahuisse præter limbum qui vestem extremam
ambiebat , nude prælexlæ nomen. Quia etiamprolatis plu
ribus ut idprom lacis objection…ex alia Statii tes
timonio buic Ovidiano persiuiili, petitam sie salvit
Nam si quis qunm legerit versum Statii Sylv. lib. V,
(Car. II , vers. 67 )Nec saltem tena is ostrum puerile lacertis
Exuit
ostrum dieat pro tata purpura prætexta usurpatum ;
respondebitur, togam quidem puerilem , id est , prætex
tam indieari cujns in limbo oslrum ,id est , purpura
œmebatur , non tamea bac dici, tatam prætextam pur
puream fuisse .
Idem de Juvenali Persioque dicendum quipurpumm
pro prætexta usurpamnt ; ille Sat. X , vers. 1 54Ingenui m ltus pu r, ingenuique pudoris
Quales esse decet quas ardens pm u vestil .
Persius , Sat. V, vers. 30
Qaum primum pavido castœmibi cessit.
Igitur qunm purpura simpliciter voeetur tags prætexta
quæ in extrema tantum ora purpuram prætextam sive cir
eumtextam haberet ; quidni potuerit—pwpum quoque dici
De B e vestiaria , lib. III cap. 10.
Que s. per Epist. lib. II cap. 1 .
108 P. OV ID I I V ITArent , eligereutur amagistratibns, e quibus tribuni plebis
senat0resque fierent , quigesto tribunatu aut retinerent se
natorium ordinem sivellent aut iterum redirent adeques
trem Jam autem noster ex equitibus illustn‘
ôus , si quis
unquam , pluribus anteprædietamAugusti legem aunis la
lielawiam indnerat. Alia prainde ratio quærenda.
Casaubanus autem fassus sibi incompertum esse , qua
tempore eœperit mas ille latum clavnm cum virili tags
sumendi adf1rmat tamen illud certum esse itanempe fieri
solitum in Splendidi0rum equitum liberis atque id ar
guere quad Ovidius de se nam t bac , quem tractamus ,loca. Quad ait , factum esse certum est tertio vel quarto
anna circiter post Augusti in arhem reditum a victa
Antonio id est , anna U. C. DCCXXVII , vel sequente.
Dein addit Sive exAugusti constitutiane , sive ex alins
imperataris innovatione non ita fuit bac jus promisenum , u t sine eognitiane principis usurpariposset quia
patres id ab eo liberis suis , quas destinahant reipubl.
administrationi petebant. Ad eamdem principis in
dulgentiam alii quoq ue docti viri haie nada solvendo
rœurrunt omnesque Statiumpra:primis‘
advacant testem,
qui lib. IV, Sylv. VIII , ait , vers. 59-62
Quippe e t op_es et origo sinnnt bac lampade prima
Patritias intrare fores , hoc pube sub ipsa
Simodo pronabonis invicti Ce saris adsint
Numina Romulei limcn pnlsare senatus.
V id. Dion. lib. LIV , pag. 541 et 543.
Not. in Suet. Aug. cap. 38.
Tbeod. Marcil. not. in Sueton. Vespas. cap. Albert. Ruben. de Be
vestiar. lib. I , cap. 14 ; Octav. Ferrar. Analect. cap. aa.
Sie iernu t vulg. cod. at Casanbonns des legit , uti et versa seq . pro
[ me. G evartius Vero harc e t l as restituit ; quad magnm in re critica indexC l. Joan. Frid. Gronovius Diatribe in Stat. p. 2 88 probavit , u ti etAlb.
Ruben. lib. I cap. 14 Gevartius scil. censuit Statium bac SylvaMene
PER J. MAS S ON . 109
ubi notant tria indicat i neœssaria equitum lilus , ut pos
sent curiæ interesse , opes seu censum : originem ,
seu natalium splendarem ; et principis indulgentiam.
Banc ut insuper confirment , et alia proferunt exempla
quibus patet imperato beneficio latum clavnm viris
ex equestri ordine concessum. Sed qunm et ex aliis quam
plurimis constet,viras quaque band natalium splendore
claras laticlaviam ac senatoriam dignitatem aprincipibns
impetrasse , non video quid equites splendidi bac in re
peculiare babua int ; nisi dicamus bis latum clavnm fa
cile , et statim ac petierant datum fnisse quem alii vix ac
magna tantum gratia obtinuerint.
Ut ut sit , tria saltem vel ex Nasone nostro constant
Laäclaviam tunicam jam bac tempore et splendidarum
equilum necmodo senatarum liberis sivenatalium juresivebeneficio et indulgentia conecssam laisse ; atque pra
inde , u ti jam Lipsia et Rubenia natatum est Dionem
quidbumanitns passum esse dum ailirmavit ante Caium
Caligulam nonnisisalis senalafiogenere ualis(pôvoaç m2»; roi”
;
la. 106 fioukvrmoü pül ou ysyevnuévmç permi:sum fuisse
vestis seua n'
c aulequammagislrala ullum gessissenl quo
adilas ia seaalum paralur. Certum est latum clavnm
illis datum in spem ordinis smalarii u t loquiturDia apud
Xipbilinnm de JaliaCalvaslm adolescente qui ei dicitur
uxÛuæ'
pxnxôç Boul ec'
a4 êlm'
ô‘
a ; quique idem proenl dubio
ac quem Suetonius innamiuatum vocat ln'
bunum laliela
cratiob filiolam recens uatam gratulari, qunm duo ante filiifuissent eidem
nati ; atque pœ tam sub disjunctiouc et filiolam base e t ambos filias tan
gere ut dicat e t nobilitatem e t opes permittere ”une , id est fi le‘
olan
primis unptiis patritio juveninnbere Has vero id est Duos/Was latumc lavnm passe indnere , etc.
Lib. LIX pag. 646 et 647 .
Lib. LXV II pag. 764.
In Damit. a p. 10.
1 10 P. OV ID I I V I TAvùzm siquidem apud ntrumque eadem res narratur. In
cam enim senatœiæ dignitatis spem Ovidius latum sawaitclavnm , ut invicte (lacet max addens , vers. 35 Curia
nslabal etc. Ex bac nostri loco patet , eosdem illus
trium equitum liberos simul cum tags virili laticlaviam
induisse, qunm ipse bæc duo una jungat
Le‘
h rs‘
or fratri sum tamibique tags est ;
Indniturque humeris cum lala purpura clara.
Nec alia sensu basversiculos intellexerunt virimagni,Aldus
Manutius ac Isaac. Casaubanus quibus , quoad rem
ipsam, accedunt Tbeod. Mamilius et Och vius Ferra
rius At dubium hic movere potest quad celeberrimus
Grævius observat ad bæc SuetouiideAugusto verba Pro
tinas a m'
n‘
li (ut legendum cenect ) logo lalum elavum in
dum permùil , scilicet senatorum liberis. Etenim autu
mat , pralinas , quad quidem est continue , non ita iu
telligmdum esse quasiipsadie tirocinii sumendaquoque
fnisset tunica laticlavia tum enim reetam sumebant ;
sed statim , aut nan lange past et , si luberet , sequente
die. Qua tamen interpretatia cantorla nec valido ti
bicine fnltavidetur. Etsi enim certum esset , tunicamreetam
cum togavirili samtam fuisse quidni liceret cum Ferrario
existimare , tuniœm reetam et lato clava insignitam laisse,atque unam eamdemque tunicam vario nomine dictam
quemadmodum ipsa toga virilis , et libera etiam , ac pura
vocabatur ; au t reetam cum laticlavia sumtam nt hæc su
perior, illa esset inferior. Deinde parmm est discrimen
si dicas laticlaviam tunicamc um tags virili, vel statim
Qua is Epist. lib. 11 cap.
Nat. in Sueton. Ang . cap. 38.
Not. in Suetan. Vesp. cap. 2 .
Analec t. cap. 2 0.
1 1 2 P. OV IDI I V ITAsam. Id enim non eviucit Statius ab u traque cl . vire in
mediumprolatas , et qui solus quidem istius opinionisfandus Rubenia , ejus assertori primo dicitur. Ille lib. V,
Sylv. II , bæc ad Crispinum
Sie te clare puer geuitnm sibi carla seusit
Primaque palre‘
lr‘
a ch usit vestigia Luna
Max Tyrias ex more sinus tunicamque potentem
Agnovere humeri ;
ubi notat Bubenius nan dubium est , perTyriosprætcxtam puerilem per tunicampolenlem laticlaviam
designari. Crispinum au tem tune tempori3 nondum vi
rilem togam sumsisse satis ait ex ns qua:sequuntur com
pertum
Nec saltem teneris ostrum puerile lacertis
Exuit albentique bumeras indnxit amictu .
At vero u t optime regeritFerrarius pactapostremo bac
loco conqueritur ereptnm fatisparentem quumadhuc puer
esset Crispinns et prætextatus atque ita nan potnisse
interesse filii tiracinia , et togæ virilis solemnitati. Proxi
mis enim versiculis Statius ceciuerat
Nec gem‘
lor juxta Iatis namque haustus iniquis
0eer‘
cü‘
l , ben!geminam prolem sub pre side linquens.
Nec saltem etc.
Hæc igitur amnina demonstrant , Crispinum jam virilem
togam induisse ; idemque confirmant , qua:sequuntur
Quem nan corrumpit putes efl'
rena? noec que
Libertas pmperata logo ? etc.
Quia imo Statius vers. 1 2 , testatur , Crispinum tune 16
ætatis annum egisse
et ere/arms ôr‘
s jam tibi circuit urbe:
De Be vestiar. lib. I , cap. 14.
Analect cap. 2 0.
PER J. M ASSON . 1 1 3
ante quam ætatem solebant his temporibus toga libera
indai.
Eaautem siBnbenius abservasset nan videtur lundum
sua:apinianis in Statio positurum fuisse. Attameu Cl. Grze
vins , quiFerrarfi solutianem legerat , adhucdumadfirmare
sustinuit , istum Statii lacum tantapere firmare cam Bu
beau sententiam , ut nihil fieripossit liquidius. PerTjrios , pa git , sinus nihil potest intelligi, nisi prætexta,
non vero , u t interpretatur Ferrarius, tunica ad pectus ,
sive insinn lataclava insignis. Quis enim unquam sinum
tribuit tunicæ , etc.
Quum bac rogaret eruditissimus vir , versus non suc
currebant quasipseBubenius exAlbinovani, u t cum aliis
arbitratur Epicedia in Mæeenatem laudavit vers. 2 5
Inñde quid tandem lum‘
ee nocuere solulæ ,
Ant tibi œnlasr‘
quid nocuere se‘
rms
ubi diserte sinus tunicæ tribuuntur diseinelæ quam gere
bat Mæcenas , nude illi dieuu tnr venlosi. Nec video eur
Statius ea loca nan potuerit latum clavnm quem nt Ho
ratius babet demilleôanl peelore pra qua passim sinus
panitur , translate per Tyu'
os sinus intelligere ; quemadmo
dum ipsemet dixit lib. IV,Sylv. IV, vers. 76
Jam te blanda sinn Tyn‘
a sibigb n‘
a felix
Eduœt et cunetas gaude t spandere curu les.
Plura bis passent addi, quibus illa cl. viraram opinio ac
ali: insuper bac in re ballueinationes revinœrentnr ; sed
eanobis bic sunt omittenda ne longiorfiat excursus. Con
su lantur interim, qua:Fermrius, inAnaleetisadversusRn
Nobis enim non videtur istius poete carmen uti iam in HoratnV itaindicavimus , pag. 143—145.
Lib. I , Sat. VI vers. 2 8.
4 P. OV ID I I V ITAbenimu scripsit ; ubidactus ille vir, noninfieiante Gravia,in nounnllis rectius sentit.
Anno ante C . xxvu ; U . C . nccxxvu ; Ovidii XVI et xvn.
C . CE SARE OCTAV IANO V II M . AGRIPPA III COSS.
I. QUUM ex illisadsuperiarem annum discussis patent ,
Ovidium eo , vel summum bac anna , logan:indu°
lem licet hue referre quæ de Nostri post pubertatem stu
diis novimus. Etsi vero pater aMuæ rum inutili studio
puerum fere deterrnisset , ut lolo Helieone relislo, Noster
scribers eonareturverbasolulamodis; attamen, ipsaœnente:
Sponte sua carmen numeros veniebat ad aptus:
E t , qnod tentabat dicere versus erat.
Hinc nihil mirnm si libera jam toga indu tus , ad delidas
statim redierit
Induiturque humeris cum lat0 purpura clava
Et slndü m nobis quad fuit ante marre/.
II. Nibilo tamea minus Nasa noster, pra adalesœntu
lorum bis temporibus consuetndine rhetarieæ professores
audivit , ac declamatianibns se in earum scholis exercuit
uti nas Seneca peter doeuit , lib. Il , Cantrov. 10, ubide
jm jumnda mariti et uxoris agens : Banc , ait , contro
versiammeminime videre Nasanem declamare apud rhe
taremArelliamFastum, cujnsauditor fuit. Nam Lal ronisadmirator erat , qunm div…œqueretur dieendi ge
nus ; babebat enim ille constans , et decens et amahile
ingenium. Oratiaejusjam tum nihil aliud paten t videri
quam solutum carmen. Adeo autem studiose Lalronem
audivit u t multas ejus sententias in versus suas transtu
lerit. Inam arum judicia dixerat Lalra Mittmnusarma
in bostes , et petamus ; Nasadixit :
1 16 P. OV ID I I V ITAPlinio quoque elarus inter dicendi magistras dicitur et
Quintiliano primas elari nominis pmfissor. Obiit autemanna U. C. circiter DCCL quo per autumnum desu t annus
Ahmbæ ‘
MMXl l l , ae Olymp. CXCIV primus ad quem Hie
ranymus in Chronicabæc natat M. Pareius Latro La
tinus declamator, tædio duplicis quartana semet inter
fecit.
Nou adeo nobis natus est M . Areӣus Fuseus alter
Ovidii rhetor , de quo Seneca liberum fert judimumBrat explicatio FnsriArellii splendidaquidem sed ape
»
rosa et implicita :cultus nimis exquisitus compositio
verborum mollior , etc . Idem nounnllis videtur, ac
ille quem Plinius pradit se vidisse malum equestriordine
ob 1bs%nem salamniam ez argenlo annulas habentem. Sed
qunm alii codices Aurelium Fascumexhibeaut nec veri
simile sit , Plinio visum esse rhetorem sub Augusto in
Ovidii adolescentia profitentem , satins mihi videtur as
sensum bac in re cobibere.
III. Quin et Alhenas studiornm causa Nasa pet11t , ipsomet docente Trist. lib. I
, Eleg . Il vers. 77
Nec peto quas quondam petii studiosus AMenas.
At aliud tempus spectaverît iter , qua se Siciliæ Asiaqne
urbes perlustrasse cauit. Ibidem enim subjungit
Oppidanon Asie non loca visa prins
et ex Pont. lib. II , Epist. X adMacrum vers. 2 ,
Hist. Nat. lib. XX cap. 14.
Institu t. lib. X , cap. 5.
Pre l'
. lib. I l Controv.
Nic. Fahro Not. etAnd. Schotta ,de Cl. apud Sen.Rhet. pag. 6.
Lib. XXXIII cap. 1 2 .
Natus soil. on t au . U . C . nccexxv1 exeunte vel an. accu xvn la..
bente 1:post Augustiobitum annis ; quippe qui obiit Augustomeuse au .
Dcccn xu c tatis sa taet quùsyuagesima vid.V it. Plinii jun. ad hunc au .
PER J. M ASSON . 1 1 7
Te duce magnifieas Asie perspeximus urbes
Tn‘
nccn‘
s est acu lis te duce nota meis.
Sequeutibus variasSyracusaniagri fontes memorat sigui
ficatque se Syracusis per tatum fere annum mausisse. Nam
Arethusa istius urbis fonte descripta addit , vers. 2 9
H ie mihi labentis pars annimagna peracta est.
B ac porro inAsiam iter poen‘
libns anais , (id est paulo
post togam virilem indutam qunm ante non solerent pe
regre prafieisei)factum indical Ovidius Fast. lib. VI de
Vesta:Sacris agens vers. 4 1 7-42 4
Cætera jam pridem didicipoerr‘
li6as anais ;
Non tsmen idcirco præ tereunda mihi.
Mœnia Dardanides nuper nova fecerat Ilus
Ilus adhuc Asie dives babebat opes.
Cœditur armiferæ sip mm ce leste M inerva
Urbis in Iliaca desiluisse juga.
C ura videre fuit :vidi [tmp/arnaue Iacumyue.
H oc superest illi Pallada Roma tenet.
quibus clare testatur , se alim I lium ,seu Trajam lustrasse
ibiqnePalladis templum vidisse ,in qua non amplius erat
palladium jam pridem Roma: consecratum quanquam
Strabo , Nasanicaævus seribit Ilienses sua ætate quad
dam palladium babuisse rectum slam qunm ex Romero
sederit antiquaram Iliensum signum.
Quis fuerit illeMoser, in cujns eamitatn OvidiusAsiam
perlustravit , difficile satis definitu . Profeeto idem esse ne
quit , ac Æ milius Moser , qui in Hieranymi Chronica ad
Sie, vel Tn
‘
raerù , vocabatur&”
cilrb , scilice t a tribus âxpocç , sive pro
mouton‘
ù , sicu ti vel ex Nostra discere est , Fast. lib. IV ,vers. 4 19 Terra
lri&us scapulis n atum procurrit in æquor Trekoerz‘
1 , apositu nomen adepta
loci.
Hand absurde intraannum U . C . nccxxvu et accxxx1 collocar etur
quo tempore Pam iers”acerpotuit ab Augustoy raeum lor inAsiammittLGeogr. lib. XIII pag. 897 , ed. Amst.
1 18 P. OV ID I I V ITA '
An. I , 01. 19 1 seu U. C. 738 , morlous inAsia dicitur ;siquidem OviduMoseradhucdumin vivis erat , qunm pacta
noster librum Il ex Paula seriberet , anna circiter U. C.
766 ; ut egregie ballunicetnr cl. virGer. Vossius, quiutrum
que eonfundit lib. de Poetis Lai. etc.
Forte fuerit Pompeias Moeer , Tbeapbanis filius , quem
alim Ce sar Augustus Asiæ pmeurolorem constituera! ut
Strabo seribit , addens tum hunc fuisse inter primas Ti
IV InAsia vera Nostrum sub Varrone militasse , per
peram legitur in brevissima, quam aliqui codices fm nt ,
Vita idque Ciofanus ac alii suis in notis incansidm tius
arripuerunt. Repugnat enim diserto ipsinsmet Ovidii tes
timonio , Amor. lib. I , Eleg. XV , initio
Quid m ihi livor edax ,ignam s ob; 1cis annas ;
Ingeniique vocas carmen inertis apus?
Non me more patrum dum strenua sustinet æ tas
Præmiamilitiæ pulverulenta sequi
q11æ canebat qunm jam Æ neis vulgata quæ taa nou
nisi past Virgilii mortem , hoc est , post annum U. C.
nœxxxv fuit edita ; vid. infraad au . nccxxxv1. Quin et
jam in exsilio scribebat , Trist. lib. IV, El. I vs. 7 1 et 7 2
Aspen militeb [avenir certaminafugi ,Nec nisi lusuramovimns anna manu etc .
Anno ante C . xx1v ; U . C . nccxxx ; Ovidn x1x et xx.
C . CE SARE AUGUSTO X C . NORDANO FLACCO COSS .
I. NASONIS nostri frater natn major, his consulibus deœssit , et quidem past XXMartii diem , quo ille duodecim
Lib. XIII pag. 9 t8 ; Confer. Tacit. Ann. lib. I cap. 7 2 ; et lib. V Icap. 18.
1 2 0 P. OV I D I I V I TADiflicultas exinde oritur , quad varii interRomanos trienn
viri exstiterint. At vera bic de illo solum ln'
umvirq cogi
tandum venit , quimagistratus erat uecessadu3 adolesceu
tibus , senatus spewlatum clavnm gerentibus qualls
Ovidius bac tempore fuit. Ideirca litem bismodo terminis
eircumseribi mihi videtur , u t quærendum supersit , an
Noster annumerandns tnnmv1ns,vel enpüalibus , vel potins
manetoIibus , qui etiam passim in nummis ac lapidibus III
VIB]A. A. A. F. F. id est , aura argeu ta , ære flanda
feriundo signau tur. Etenim geminus tantum bicec trium
viratus a scriptoribus inter illas recensetur dignitates qua:
gradus erant ad senatoriam ordinem nee alins inter vul
gares occurrit titulas quibus lapidum inscriptiones viras
ordinis senatorii examaut.
Deinde vero mihi persuasum est , Ovidium e tn'
umvms
fuisse capitalibus , qui scilicet de capite judicabant vilis etabjeetæ conditiouis hominum, utifurum et servorum, atque
earœris custodiam babebant. Ratio meæ sententiæ est ,
quad ii sæpe simpliciter et absque ulla titulo , apud anti
quos auctores dicantur triumviri ; sed aliinan ita solcant ,
nisi cum mnneris sui notis designari. De illis Plau tus ,
Ampbit. Act. I , scèn. 1
Quid faciam nnnc si tresw‘
ri me in careerem campegerint?
Inde a u c pramptuaria cella depromar ad flagrum e tc .
et Asin. Act. I , seen. 2
Nam jam ex bac loca
Ibo ego ad tæ sriras vestraque ibinomina
Faxo crunt.
Valer. Maximus , lib. VIII , cap. IV, 11. 2 de Alexandra
Fannii servo ; A judicibus , ait , damnatus , et a L. Cal
purnio lriunwiro in erucem actus est. Tacitus quoque ,
in Agricolæ Vita, cap. 2 , eadem voce in eumdem signifi
PER J. MASSON . 1 2 1
catum utitur , conquestus Domitiani principatu delegatwntriumvirisministefiwn ul monwnenta clarissimomm ingeniarum in m ihi:at Faro urerentur. Item Seneca pater
Tnünvinivopus est eomitia comifiee ete. Tandem ne
pluribus exemplis tædium creem Au]. Gellius lib. III
cap. 3 , narrat , Nævium fabu las in carcere dnas seripsisse
qunm in vineulo Rome a lriumviris conjeclus esset.Il . Maxime porravenit observandum , eapitalem buucce
triumviratumpartem fuissc vigintiviratus quiad senatum
erat gradus. Id optime nos Dia docuit ad au . U. C .
DOCXLI nam us , quad qunm senatorius census usque od
decies sestertium ouelusfw'
sset nemaque jam inveniri posset , qui sponte sua senator esse vellet idea senatuseou
sultum fuerit fad um , rmi; imac: xal ouuévauç ävd‘
paç e’
x t di»
im e'wv ànod‘sim afin: ot qui vacobonlur XX viri ez equitibus
mnstùuerenlur. Quarum deinde nullus in senatum est al
lcelus, nisiquem etiam alium magistratum , cujus ratione
senator posset fieri, gessisset. Delude qui fuerint bi
XX viri sie exponit Et bi XX viri faeti fuerunt ex illis
XXVI viris , in quibus erau l tres viri rerum capitalium
et alii tres signandæ peeuniæ negotium gerentes , quatuor
viamm urbanarum curatares , et decem judiciis , quæ ad
centumviros sorte deferuntur , præficiuntur ; xai oid‘
él a,
oi êm‘
16110dm ampiœv t di» êç 10ùç êm ôv ävô‘
pa; ù»povpêvwvànod
‘twôyevoc.
Uude liquido palet per hunc vÿzbh‘
vüotwn fuisse aditun1admajores in senatu bonares u ti recte Lipsius , ad hunc
Taciti de Tiberio lacum notavit Per idem tempus Ne
rauem e liberisGermanicijam ingressum juventam ,com
Lib. III , Controv. 1 6 , sub lin.
Lib. LIV , pag. 540.
AnnaL lib. III , cap. 2 9.
1 2 2 P. OV IDI I V I TA
mendavit patribus ; ntque mouere œpessendi VI…VIBA
’
EUS solveretur, et quinquenniamaturius , quam per
loges quæstnram peteret , nan sine inrisu audim tium
pastu lavit. Subjuugit idem cl. vir et alinm e Diane ,
qui de Claudio pradit , cum j ussisse genems suas enwgu ti:mn esse roi»; 72 u6poù; 1 61: c
’
» t oi; sixoowavd‘
pa'wäp£a1
atque induisisse , u t quinquenuio maturiusmagistratus pe
terent , td; àpxâç àmñam.
III. Quam autem annas quœsturæ gerendæ legifimus
fuerit XXIV completus sicnt idem Lipsius recte‘dacuit
prainde duo posü ema TacitiDionisque loca probant ,‘IIX
œtatis annum laissem@rbù‘
eiralasproprium siquidem bu
jus maneria loco quœsturam Nerani petiit Tiberius quin
quennio antequam ille passat quæsturam adipisci. Ut bic
dubius bærere nan debuerit cl. Siecama 3; maxime qaum
eadem vigintiviratus ætas ex antiqua lapide sepulcralicol
ligatur, qui dicatus est Julio Clara et JuliaNepationo I l];
viris viarum curandarum , quo prior annaram XXI ,
alter XX erat quamabiret . En ipsam inscriptionem ex Gru
tara
D. D‘. 80
Q. 1ve. emm a e. v. 11 1 1. v 1 11.
v 1 1 11v 11. cvm snsavm
AN N . XXL
Q. IVL. N EPO'
I‘
IANO. v. e.
1 1 1 1. v1 110. vu nvm. evan
nsavm. Ans . xx.
CALP. SAB I NA PI LIS.
Lib. I.VIII .V id. Excurs. D. ad Annal. lib. I II , et lib. de Migistr. Ram . cap . 6.
Dc Centumvir. Judie. lib. I , cap. 9 .
Pag. 42 3 , n. 4.
1 2 4 P. OV ID I I V I TA
senatum allectas slbrmarinequit quam et plures ex pa
triciis fuerint.
IV . Baud longeabbac tempore removendæ sunt prions
Ûvidänuptiæ , de quibus ipse Trist. lib. IV,El. X vs. 69
Parse mihipuero nec digns nec utilis us er
Est data qua:tempus per breve nnpta fuit.
Pæne adhuc puer ers t , bac est paucis ante annis paeri
tiam egressus , tags virili fuerst indutus ; necdum tsmen
j uvenlamerat adeptus quæpas!ter septenasflare annasgenoivestit , u t habetMacrobius . Unde est quad Statius lib.V,
Sylv. 2 , borbam vocat signavsl1dæ,aventa qoum ad Cris
pinam XVI annas natum (vid. vers. 1 2 )bæc cauit vs. 62 °
Nondum valido tibi signafurent:
Irrepsere genis et adhuc decor integer c vfi.
V . Quum ad alteras statim transierit nuptias , quamm
tempus certa definire non datur subjungamus etiam qua:de bis habet ibidem , vers. 7 1
Illi suecessit quamvis sine crimine canins
Non tamen in nostro firms fu tura tara.
Alterutra fuit Pboliseis (alu per F scribunt) arts , Amor.
lib. III Eleg. XI I I init.Qaum m ihi pomiferis eanjux foret arts Phaliscis
Mœnia cantigimus victa Camille tibi ;
quibus patet , uxorem , qua comite id suseepit iter , jamsibi dimisssm fuisse , qunm id bac Elegia descriheret :
atque adeo de tertis conjuge quæ ad vita:finem usque per
mansit , intelligi nequit. Pbaliseorwn au tem nomine pleri
que ex antiquis populum intelligunt cujus oppidum Folerii fuerit dietum , et a Camilla expugnatum. Ihi quam
Junoni festum et Indos eelebraverint u t Noster enarrat
In Samu . Seip. lib. I , cap. 6.
V ide Cellsrii Geogr. Antiq. lib. Il cap. 9.
PER J. MAS SON . 1 2 5
qui et Junonia sacra vocat ; binc Frontinus de colonus
Tusciæ Colomb inquit Junonia que adpellatur Faliseos
mirari bic lieeat tantum virum E zeeb. Sponberm‘
um pa
tuisseFdiseas bosceEtruriæ populos cumFalejis inmagnaGracia aitis eonfi1ndere dum tot scriptoresmemorat , qui
meliars docuissent , si ad comm verba snimnm advertisset.
Vid. lib . de Pre st. Numism. tom. 1 , psg. 107—109 , et
Harduin. de Num. Papp. in verb. maman ; ubi eumdem
sequitur errarem , etc.
VI. Addamus et bac loca qua:de tertio conjuge praditNoster qunm verumnas fngist tempus quo cam duxerit.
Trist. lib. IV, Eleg . X , vers. 73 et 74 , ait :
(fl/ina que mecum seras permansit in annas
Sustinuit confus exsu lis esse viri.
Qaa:an fuerit Fabu Maxùni (de quo plurs ad au . U. C.
DCCLXVII son patins canjngisMarcia:all inis , handrecte
Lipsius mihividetur dubius hærere ; siquidem clare satis
Ovidius , cam ad ipsum Fabium pertinuisse doeet , Pont .
lib. I , Ep . I I , buic iuscripts vers. 1 38
Ille ego de vestra cuidata nupta l ama.
Cætera vero max subjuncta indicant modo , eamdem Na
sanis uxorem amicitia Marcia fuisse conjunetam , quem
admodum et ante fuerst matertera Cæsaris Augusti
B anc probat et primo dileeta s semper ab ævo
Est inter comite:Marcia cena suas
Inque suis habuit matertera Cc sm‘
s ante
Quarum judicio si qua probata probs est , etc.
Bis adde ex Panto , lib. III , Epist. vers. 75—78 ; Fast .
lib. VI sub fin. AdMacrum quoque necessitudine quadam
eamdem attiuuisse , liquet ex Pont. lib. II , Ep. X vs. 8:
In Tacit. Annal. lib. I , cap. 2 .
P. O V I D I I V I TA
Exciderit tantum ne tibi cnrs mei
Quam tu vel longi debes convictibus c vi
V el m quad conj ux non aliam tibi.
IdemetdeHifi) disoimus ex El. XI ejusdem libri, vs. 1 3—18
Sponte quidem per sequ e area est laudabilis uxor
Admonitu melior fit tamen illa tuo .
Namqne quad H ermione:Castor fuit Hector Iu li
Hoc ego le lc tar eanj anr esse mea ;
Quæ , ne dissimilis tibi sit probitate laborat
Seque tai vita sanguine? esse probat
nude palam'fit , Rafam fuisse hujus tertia uxoris Ovid11
ovanealam quemadmodum ovanealus erat Hermiones Cas
tor, u ti et [ aliHector. Etenim Hermione filia fuit Helena ,
quæ saror Costan‘
s etPollueis ex Ledo uxare Tyndari. Ita
[ alasfilius erstÆneæ ex Creusa , Priamifilia, et Hectoñs
sorare. Ideirca bæc Nasanis uxor matrem habuit R1fi ao
rorem. Fundis veraRufus iste fuit, u t El. fin. Noster docet:
MaximaPandora”
gloria Burn soli.
Fuerst bæc Ovid11 tertia conjux ante alteri nuptama
rita , ex quo filiam pepererst , quam postes Sailfias , Ger
maniciCæsaris comes duxit , ex Ponto , lib. IV, Ep. VIIIvers. 9
- 1 2 :
Jus aliqnod fadnnt «fi ni: ninea nobis
Que:semper maneant illabefacta precor.
Nam tibi que canins , eadem mibi_fl ia p ane est
Et que te geueram me vocat illa virum e tc .
Quad porro Noster de sus subjungit filia, postqnam desuis eonjngibusuarrsverst , ambiguum eflicit , qus ex uxor:
cam genuerit , Trist. lib. IV, Eleg . X ,vers. 75 et 76
°
Filip bis prima mea me fœcnnda inventa,Sed non ex uno coniuge fecit avum
1 2 8 P. OV ID I I V I TA
Seu trepidœ ad iura decem citat basta aifamu
E t firmare jubet een!eno; ‘
ui üe causas.
Earumdem jura CæsarAugustus auxit , quippe qui, narrantc Suetonia auctor fuit eenlamvirokm hastam , quam
quæslarafuneti eonsaeveront eagere decemriri eagerent.
Cl . vero Grævius slbrmans deeemviros non secus se
amnes indices et centumviros [m‘
ssepn'
valos lme est nulles
magistro sine impen‘
o etpateslale revinc1tur vel ex solo
Pamponii loco iam prolato , ubi diserte X viratus voœtur
magùlmtus. Banc omnemqne vigintiviratum in senatus ar
bitrio sub Tiberio fuisse , docot Tacitus3, qunm seribit ,
com a patribns postulavisse , ut Nero Germaniciblins
manere eopessendi vigmliwmtas solverelar. Scilicet prmcepsille statim past Augusti obitum j us eligendimagistratus 2
populo sd senatum removerst , u t ante Tacitns narravit
Tum primum e campo comitis sdpatres translata sunt ;
namad camdiem etsipotissimaarbitrio principis , qua:
dam tamen studiis tribunm fiebant, ete.
Aliud superest deeemwïatas privilegium quad bic fusius
enarrsndum venit , qunm sb Ovidio sit iudicatum , atque
ad ejus honorem speetet , nec satis bucusque daetis inter
pretibus intellectum fuerit. En primum ipsa poetæ verba,
Fast. lib. IV,vers. 377
-382 :
Tertùs lux (memini) lu ll cm t at mihi quidam
Spectanti senior , configuusque loco
Haze ,ait illa dies , Libycis qua Ce sar in oris
Perfidamagnanimi contudit arms Joie .
Dux mihi Cc ror erat sub qua meruisse tribunm
G loriar officio pre fuit ille mea.
In Aug. cap. 36.
Præf. tam. Il Thes. Antiq. Ram.
Annal. lib. III , cap. 2 9.
Annal. lib. I , cap.v
15.
PER J. MASSON . .2 9
Hanc ep militia sedem tan ee parasti
Inter à‘
s qar‘
uos usus banore
ubi præsertim iuvestigsndum quænam sit illa sedes que
in ladis eadem sed ex vario jure , u trique abtigit Ovidio
nimirum quad ex deeemvirisfuerit , alterivero seniori, quad
illam militia mem eñt.
1 . Idea imprimis abservare est , M as , de quibus bac
loco agitur nu llas esse alias præterqnamMegalenses , sen
Megalesioeosmagna matridicatos , de quibus solisOvidius
ante locu lus fuerst , et quorum prainde illafuit tertio luz ,
sive dies quam nnnc tangit. Soli etiam bi ludi meuse
Aprili ante Cereoles , quas Nasa proxime past bas descri
bit , per plures dies fuerunt celebrati, apridie sei]. Nonas
ad V Idus Apriles u ti ex kalendariis veteribus patet in
quibusadprid. Nan. April. appanitur LUDI MATR. MAG .
vel Ladifil egolesüei , et producuntur ad V Idus, appasitis
iisdem vocabulis , sd indicium spatii dierum , quibus isti
confinusrentur ludi.
l taque tertio luz ladis apud Ovidium idem est se tertius
dies ludorumMegalensinm sive VIII Idus Aprilis au t VI
Aprilis dies nanvera VIII ejusdem _
mensis ut doctis cam
pluribus viris male visum , qui putabsnt , tertium lueem ab
ipsis N onisOvidio suppu tari; quadest præter ejus verba
mm fidem.
2 . Deinde notandum Megalenses bosce Indos amnina
saniæ s fuisse prou t Nostersuperius indicaverst , vs. 187
St:a sanat ludique vacant spectate Quirites.
Id ebrias adhuc Livius ,lib. XXXVI , cap. 3 tradit , ubi
deMatrisMsgnæædisdedicstione Laeaversnt , inquit
adem faciendam M. Livius , C. Claudius censores M.
V ide Gruter. pag. 133 Lambeei Comment. de Ce s. Bibl. tam. IV,
pag. 2 88.
130 P. OV I DI I V ITA
Camelia P. Semprania cass. (id est , au . U. C. DI.
Varron. )Decima anna postea quam locataerat , dedi
cavit cam M . Junius Brutus ; ludique ob dedieatianm
ejus faati quas primas SCENICOS fuisse Valerius Ànliasest auctor , Mg alca
‘
n appellatas ; quad confinnât lib.
XXXIV, cap. 53 , ad consulatum Scipianis Africani ÎI
et Sempronii Langi bac est , au . U. C. Varron.
‘
DLX‘
, bis
verbis Megalensia ludas SCENICOS C . Attilius San
nus , L.
‘
ScribaniusLibaœdiles curulesM IMI fever—nut.
Inde est quadAndñaTerentiidicatur in titul‘
aâafinlnäv
M:gaIensÏbus etc.
3. Tertiai
apprime animadvefl endum , bièee m India se
nalum a populo secretum spectat e ab illa annaU. C. DI.X
cœpisse , u ti clare rem exponit Valer. Maximus lib. Il
cap. 4 Perquingentosautem , ait et quinquagintaädtaannas , senâtus popu lo mixtus Spectaculo ludorumiliterfuit ; sed hunc morem C. Attilius Saranus et L. Scri
banius Liba ædiles IndosMatriDeûm facientcs supe
riarisAfricani tum cas. I l )sententiam secuti discretis
(NB .) senatus et pbpuli lacis , solvemnt , etc.
Posteavero L. Bascius Otba equestrem quoque ordinem
aplebe et senatu distinxit XIV theatriamphitheatrive gra
dus seu ordiues equitibus adsignans Aliter enim se res
in circa habebat , apud quem Nero primus equitumRama
Sequitur nempe Ven u Flwci calcule: Lin‘
u vera alias ; quippe qui
ad easdem eonsules narrat , borum œdilinm ludo: Romana: primum
senatum a populo œcretum spectavia e atque ad quingentesimum
quinquagegimum sextum annum scilicet U . C . in pramiscua specia
tum esse lib. XXXIV, cap. 53. Ubi simu l natare est cum de Icär
Ronanù nan vera Ik}akmi£u , nti V al. Maximus , id abservare nan
accus ac cap. 44 qua refert , œnsares india Romania œdilibus curu
libus imperasœ u t loca ::ualon‘
c secemerm l popq nam antea in
pmmücuo spectabant.
V ide que natamus in Hau t. Vita, pag. sqq .
1 32 P. OV ID I I V I TA
obtinuerat. Prafcataqunmdecemw'
ralm illenanfuerit equi
tibus proprius honos , sed illismodo datas qui in senatus
spem alebantur ; ita et jura , qua:ipsum sequebantur de
œmvimtum debuerunt ad senatorios bonares spectare.
Paucis , quandaquidem illi jovenes lata induti clava dicebantur senatorii ordinis etsi nandom in senatu bonarem
cqoessùænl , utiTacitus loquitur de JulioMariano , quem
Suetonius Iaù'
claw'um vocat ; idcirca nullum est dubium
quin iidem juribus senatorii ordinis fruerentur , nec modo
privilegiis alterius inferioris ordinis ad quem nou amplius
attiuebant.
Cæterum qaum Ovidius prout max probabimus , spem
senatus spante abjœeñt , ac'
ad augustum clavnm redierit ,
priusquam u llum in ipsa senatu capessisset honorem binc
ambigere licet , num postea iterum equitibus aunumeratus
jure decemviratus anteacti patuerit in orchestra spectare.
Hoc ipsi licuisse facile non est definitu ; nec mihi quidem
veñsimile tit ; quippe qui videam , Augustum ns , quas
etiam ad se senato abdicandos mmpukral velut peculiæi
indulgeutia servavisse insigne veslis et spectandî inorchestra
epulandiqwpublic: jus 3. Verum nihil apud Ovidium ac
currit quad nobis tempus illud iannat , quo jam senatum
ejumvemt.
Alterum vera quad attinet qui tribunatu sub Julio C:
sare in bellaAfiicano contraJabam functus erat , is pro
inde Boul der; û m'
ô‘
a in spem senaton‘
æ dènùa/ù tribunm
fuit , ut Dia de Julia Co!va&lro loquitur atque militia
pramatus est ad senatum ; quemadmodum et aliis conti
gisse plura docent exempla passim in historia satis alwia.
Annal. lib. XIII cap. 2 5.
ln Ner. cap. 2 6.
3 Sueton. in Ang. cap. 35 ; vid. et Dion. lib. LIV, pag.
PER J. M ASSON . 1 33
Adeaqne&nstn est Lipsius , qui bac ad tribunatus jurarefert , quasi inde prions ex XIV amphitheatrigradibus pa
tuissent tribunis , quadjam inHoratiiVita confutavimus
Il l . Ad bæc quoque tempora referre juvenib‘
a Nasanis
licet , ex bisœ Trist. lib. IV, Eleg. X, vs. 56-58
…e non tarde fact: Thaliamea est.
qnmn primum populofa milia legi
Barbe mihi bisve semelve fuit.
Barbam quidem Ramani pouchant serins, citius ; sed ple
rumque sub annum ætatis XXII ; Lipsia ph cebat XXI .Ma
cmh'
üsm ie ait , inSamu . Scipzbnùter septenarium nume
mm requiri ad radendam barbam adfirmaviL CL etiam
Dadwellus ut prabet barbam , anna ætatis XXI rasam
fuisse , ad idem Mam bii opus , nnllo libro capiteve pra
lata , nos amandat. At quam totam pervalverem opus
bac modo sucmrrerunt lib. cap. 6 verba Past lersep!enos annasflore genuswii! j oom la. Cilius tamen valida
signa inventa:genis irrepsisse testatur auctor carmiuis ad
Pisanem caueus :
Quamvis nnnc iuvenile decus mihi pingere mala:Cœperit , et nandaww
‘
cesina venerit e stas.
Helios vera Cl. Pagina‘
4 hand impridem contraLipsium
cantcndit , barbam de mare anna ætatis XXII incboata rasamesse. lnexempla tamen Coil diliicultas adhoc superest.
Si Suetouii verbis adhæreamus Caius vicesimo c ialis anna
«dias Cupra :4 Tiban'
o uno codeq die togam samsil
barbaq æ pasuü. At banc lacum itaFagins exponit , u t si
gnificet , Caium xx ætatis anna Capreas venisse bac est ,
Pas. 1 16—1 18.
Exent e. B . in Tncit. Ann. XIV .
Anna]. Quintil. p. 79.Critic. in Annal.Baron. nd en. C . rm n. a.
.34 p . ovmu'
v1‘rs
annaC. XXXII male apud Pag‘
ium XXX‘I ),'
qùa Càiùs
complevit suum ; deindeanna C. XXXIII , quaCaius ultimo
mensisAugu stidieannumætatis XXII ingressùsest , iagaiu
virilem sumsisse , barbamque pasuisæ . Quæ 1nterpretatia
nimis cantarta illis nou -
videbitflr qui abservavefint , Sue
tonium passim uno tenore uuaque peñodo plures canjun
gere res ad quarum primam modo nata temporiaadpa
sita spectaverit.
Ut u t sit satis est novisse Nasanem circiter banc é ta
tem et barbam pramare solemuitèr resecavisse , etjM üia
populo Ieg1'
sse , bac est , recitasse adaliamm bujds avipoetarum instar , quorum consnetudinem indicat et fi agitat
Haralius Nostro com s , lib. Sat. IV, vers. 73—77 .
Nan mafia cuiquam nisi amicis idque eoaetus“
Non ubivis , caramve quibuslibet. ln medio qui
Scripta Foro recr‘
lenl , sunt mu lti quique lavantes
Suave locus voci resonat conclusus :iuanes
Hoc iuvat.
IV . Juvenilium au tem Ovid11 carminum quæ præcipnn
fuerit materia max ipsemet aperit eadem Elegia vers.
59 et 60
M overat ingenium tatam cantata per urbem
Namine non vero dicta Corfou mihi.
Ita et Amar. lib. III , Eleg . XII , vers. 1 5
Quum Thebæ qunm Tmia faœnt , qunm Cœsaris acta,
lngenium mavit sole Cambon meum.
ex quibus facile colligimus Ovidium plures de bac Corinne:
seripsisse Elegias quam badie supersunt in Amarum li
bris , ubi paucæ ad cam , vel ejus gratia scriptæ habeutur.
Cæteræ farsan inter illafuerunt carmina, quæ addit priore
loco se Vulcana tradidisse, Trist. IV; X vers. 6 1 et 62
Mu lta quidem scripsi; sed que vitiasa putavi
Emendaturh ignibus ipse dedi.
P. OV ID I I V ITA
quet , de Julia nan passe intelligi quad Ovidius de sua
Corinna medicaminibus abortum facieute canit Amar.
lib. l l Eleg . XIII et XIV. Adde cumAldo Manutio Na
sanem de suis cum Corinna amaribus ca non relaturumfuisse quæ iam in exsilio prædicta, Trist . lib. IV, Eleg. X
scribebat , si quidem ilia ejus miseriæ et exsilii causa fuis
set. Plura dicemus ad au. U. C . DCCLXII .
Anna ante C . xx ; U . C . ncc:xn v ; Ovid11 n m et n 1v.
M . APULEIO P. SILIO NERVA COSS.
QUANDOQUIDEM annus ætatis XXIV recte Lipsia
videtur legitimus ad petendam quæsturam , quæ primus in
senatu gradus fuit , inde licet ad bæc circiter tempora re
ferre quad Ovidius de sua narrat senatorii ordinis ejuratiane , qunm jam honoribus ad cum ordinem necèssariis
ante peractis , nihil aliud superesset , quam u t interesset
cnriæ , bac est primam in senatu dignitatem susciperet
sicoti significat his Trist. lib . IV, Eleg. X , vers. 35—40
CDM A restabat clavc‘
mensura conclu est.
M ains erat nostris viribus illud anus.
Nec patiens corpus nec mens fuit apta labari
Sollicitæque fugax ambitionis eram
E t petere Aaniœ suadebant tu ta sarares
Otis iudirio semper amata mea.
Forum autem can'
æ nomine non est cum nounullis intel
ligendum. Sed u t Varro definit Curiæ duorum gene
rum nam et ubi curareut sacerdotes res divinas , ut cu
riæ veteres et ubi senatus humanas , u t curia Hostilia,
Excurs. in Tacit. Annal. lib. III B . et Lib. de Magistr. Rom. cap.6.
Lib. IV de Ling . Lat., e t lib. V : Curia ubi senatus u mp. cut“ ,
et ubi cnrs sacrorum publia ; ab bis curiones.
138 P. OV ID I I V ITA
tradit quiadau . U. C. DŒXXXVI , addit Omnibus qui
quadningæ ta sestertia(d‘
ét at uv îd‘wv scilicet dmc/um
msn , ut apth e jam dudum Cl. Perizauius mannit )possiderent , e t quibus magistratus genre per
loges li
cm t , earum petendamm potestaæm dedit. Rune enim
senatorium censum ,‘t ô Bouh urmôv t ip.ay.a prins causti
tuerat , quam deinde usque ad decies sestefl inm pratu
lit : atque etiam postremo ad daadccics B -S. seu duo
dec1es centenamillia, prout Suetonius’ indicat.
Ex quibus liquet fas Ovidio fuisse past bella civilia
sopita ad bæc usque tempora, in quibus versamur , ma
giga—alas , per quas ad senatum crut aditus , petere , modo
quadrmgmlamillia babuerit. Qua nequaquam ei defnisse
exinde colligere certa possumus , quad reapso id genus
magistratibus sit functus ae lata‘
clavo indutus.Quinetiambæe fuerat ante summa census cqacsln
‘
s ex lege Rascia
aient vel Horatius dacet lib. l , Ep. I , vers. 57
Siauadrz‘
ng cnlü sex septemwillia desuntEst animus tibi, sunt mares et lingua , fidesque
Plcôs cris ete.
Roscm , die sodes , melior la , au puerarum
Ne uia que regnum recte faeientibus ofl'
ert.
Nec alus lieebat in XIV tbeat1i ordiuibus sedere ; quam
esset eaIegeRasciadecaclon‘
bus cc‘
rlwlocus cansläalus , quam
vis quisfi1rlanæwlia, nansua&caz isscl .
Quad tamenAugustus 1ta temperavit , ut quam ple
rique equitum, attrita eivilibus bellis patrimonio , spe
ctare ludos e quatuardeeiü1 non auderent meta pœnæ
Dissert. Triad. p. 1 74 ubi aptimam Snetonium cum Diane conci
liandi methadum prapam it , quam postea C l. Grœvius sua probavit cal
cule Nat. ad Suet. Aug. cap. 41 .
In Aug. cap. 4 1 .3 CiceroPhilip. Il .
140 avia—
1 1 V I TANec quas pinifefis positos in cal/ih r M as
Spech t Flaminiæ fl aäa iuneta vic .
Qnœ ego nescio cui colui quibus ipse salebam
Ad satafontanas nec pudet ) addere aquas.
Sunt ibi si vivant , nastn quoque œnsitn quand
Sed non et nostra pama legendamanu .
Piniferasbosce colles inquibussitifueruntNason1s borti
Cl. Nic. Heinsius deApcnnina intelligit monte qui etiam
uum frequentissimam pinum fert et per quem ut pntat ,
CIadia via dedueebatur RomaLueam usque. Verum
simile non est banc viam perApenninum esse ductam
quæ Autanina tradente , perArreliam Flarcnliamac Pis
tariwnferebatLacan. Vixetiam erediderim Ovidianos bor
tas tam lange Rama rematas fuisse ; quam id genus deli
eias solerent Romani prope urbem babero , ut eo facilins
seeederent vel inde , quando luberet , Raman repetu ent ;
quemadmodum et ipsi Ovidio mas erat , Trist. lib. IV,
Eleg. VIII , vers. 2 5
Tempus erat , nee me peregrinum dueere rz lum , e tr
Sed modo quas babui vacuum seeedere in bartos
Nunc bominum visu rat sua et urbe frui.
His in hartis operam œrminibus navabat , Trist. lib.
Eleg. u lt. vers. 37
Non bac in naslrù ut quondam scrlfi mus barlù .
Tandem de sua in genere censu bæe adAugustum habet
Trist. lib. Il vers. 1 10 sqqFarm quidem pem t sed sine labe Jonas .
Sie quoque parva tamea patrie dicatur ut c ra
CLARA nee ullins nah‘
läalc minor
Has Ovid11 bar/as Nardini collaeat band longe a Ponte M'
In’
a ;
p. 485. Prope hunc Pontem intra vias Florentiam et Lanæ larn dueen
tes , manumentum au . 1674 repertum fuit sepulebrale ad Nasa…familiam pertinens ut ex lnseriptionib. patet quas cum ieonib. edidit , et
notis amavit CI. Bel/crins .
PER J. MASSON. 14 1
Et neque ib i!c nec p ap d d e notanda
Unde fit in neutmm eonspieiendnsmes.
Sit quoque nostra damns vel censu parva vel ortn ;
Ingenio certe non latet illa mea.
Anno ante C . xxx ; U . C . nccxxxv ; Ovidii , XXIV et xxv.
C . S E N T I D SATU R N I N O , Q . L U C B E T IO C O S S .
I . BAUD ante hunc annum Ovidius potuit Amar. lib.
III Eleg. IX , eaneinnare qunm eaTiballimortemdefleat.Is enim pactabac anna qua exeunte Virgilüs decessit ,
ultimum obiit diem siepigrammatia, quadMarsaDamilia
adseribitur, eredimus
Te quoque Vn exno eomitem non aqua T I IIUI.t
H ors iuvenem campo:misit ad Elysios.
Unde liquet paulo post Vùgilii obitum vita functum esse
TiôulIam siquidem bic cames illius ad Campos Elysias
missus Marsa dicitur.
Ex ipsa vera Nasanis Elegia discimus , Tibullam nan
modopost Cakwn ac Caluüammortalitatem exuisse , sed et
post Cameliam Gallam qui anna U. C. DCCXXVIII , sibi
violentasmanusintulerat Diane teste. Canit enimNaster
eadem Elegia IX vers. 60-65
In Elysia valle Tmuu us crit.
Obvins buie venias hedera iuvenilia einetus
Tempora cum Cn vo, doete Caron : tua.
Tn quoque si fabum est temen ti crimen amici
Sanguinis atque anima:prodige Gu n , tue .
His comes umbra tua est.
At aliquot post Gallam annis Tiballam vixisse , band ob
scure indicat Ovidius , Trist. lib. IV, Eleg. X ,simul do
V ide que in Horatu V ita notavimus pag. 3 10 et 3 1 1 .
Lib. Ll l l pag. 513 vid. Harat. Vit. pag. n°8 et nog .
142 0v101 1 V ITAcens sibinullam cum Virgilio , brevem verb cum Tibullo,amieitiam fuisse vers. 51 -53
vidi tantum nee avan Trial/a
Tempus ame‘
d lù fata dedere mec .
5‘
u eeswr fuit bic tibi Galle ; Properties illi.
Scilicet siTibullus successorGallifuit ille ergo aliquandiu
post hunc flaruit et nova carmina scripsit.
II . Ovidius porro quam Tibullimortem deflm t jam se
istius avipaelis aduumembat , Amor. lib. III , Eleg. IX
vers. 1 7
At sacri amies , et Divûm eurawed—nr.
Sau t etiam quina:numen babere putent
quibus eanfirmantur superius aduataæde juvenilinmNastrîcarminum tempore.
III. Hinc admauemur ut de illomm opinione diœmus,
qui existimant coüegw‘
am poetarnm Rama:fuisse cujns
pars Ovidius fuerit. Quad amnina certum minime mihi
videtur ex lacis in subsidium voeatis. Valerius nempeMaxi
mus de Acciapacta Is , ait Julia Cæsari amplissimo
et florentissimo vita in collegiumpoetaram venienti nun
quam assurrexit , etc . Qui locus qunm solus id genus
caüegia memaret , cum possumus translate et figurate in
terpretari non vera proprie de sadolilale poetarnm vera
quæ legibus numa oquemenibr0rum circumscripta fuerit.
Quam enim et poetas suas cœtus baberent , ubi carmina
invieem recitarent eo potùit Valeriusrespieere , siquidem
addit : Quapropter insolm tiæ crimine carnit , quia ibi
volumiuum nan im\
aginum certamina exercebantur. Nec
magis stringunt e Nasone loca. Is Trist. lib. V, Eleg. III
,
qunm ad Baecbum dixisset vers. 1
V ide Lam ier de Biblioth. pag. 337 ete.
Lib . III, cap. 7 , n, .1 1 .
.14 p . ovu m VI TA
pradit, Varian:et Tnecem poetas illustresfuisse , qm‘
Æ neo
dasnpastea libros emeudae suh en lege ul nihil adderml .
Undc fas colligere , Æneidos carmen band ante hunc an
numemendari nec prainde inlueemprodire potnisse. Qua
propterneque eitius eaNasanis Elegiafuerit esan ta qunm
adhuc ætas poetæ strenua foret , vers. 3
Non me more patrum ,dum slrenan sustinet c los
Pmmia militia pulverulentaaequi .
Il . Quad ibidem max habet , vers. 5 et 6
Nec me verbœas Ieges edcscere nee me
Ingrato vocern prostituisse Faro?
Ultra nos dueit ad illasbic revineendas, quiarbitratisunt
Ovidium fiiisse Causidicurn , quique vel binc manifestier
raris arguantur. Earum agmen dueit daetissimus Aldus
Manolios , claudit vera Pelrus BAYLE , eadem loco uterque
abutens , Trist. lib. Il vers. 93
Nec male commissa est nobis fartuna reorum
Usque decens decies inspicienda viris
ubi tamen clare Nasa signifieat , se ex eentumviris judieibus fuisse , quemadmodum et ex Punto lib. III Epist. V ,
ad Cottam vers. 7 , etc.
Legimus , a juvenis , patriinan degener ariaB r
‘
ela tibi pleno verôa disertaForo ete.
At nisi peccassem .
Quad legi tua vos exbibniu et opus
t ue fui solitus sedisaem farsitan au :
De cenlumj ude: in tua verba or‘
nîs.
ex quibus simul collatis luoe meridiana clarins est, Ovi
fl anc voeem frivolam boe loco iudieabat C l. Nic. Heinsius adeoque
legebat [cirque u t qui pu taret cena-viras j udùandc‘
s designari.
Ingeniosa quidem est«emendatio ; sed Jeeem c‘
n‘
, nan au tem centunsw‘
n‘
dicebantur Ic‘
lü as j adicandü ,‘
amacaque codices usque Iernu t nisi quad
duo alone , unusw‘
.raac babeant. Nec etiam vox ilia asyae otiosa videtur
qaum satis apte numerum anteoedat eentenum.
PER J. MASSON . .45
dium in fora nunquam eausas ad causidieorum instar
egisse , sed inter centumviros ibidem in subselliis sediœe
een judicem, ae advaeatarumarationesaudivisse, eausasque
indicasse , quad est sedere inaliqucm vel u t Noster habet ,
m
Centumviri autem qui fuerint , paucis daeet Festus
Centumviralia, inquit , judicia a eentumviris dicta sunt.Nam quum essent Roma:trigint:1 quinque tribus , quæ
et curiæ sunt dicte , torni ex singulis tribubus sunt elceti
ad judicandum , qui centumviri appellati sunt. E t licet
quinque amplias quam centum fuerint , tamsu quo faci
lius nominaœntur, centumviri Sant dicti. Cætera quæad earum judicia spectant , plures jam docti viri tracta
runt , quas consolem est. Addemus tantum , u t posterior
Ovidii locus illustretur , centumviros nou fuisse perpetuos ,
nee semper easdem quotannis in eentumviraiibus sedisse ;
sed ex indicum deeuriis a prætare lectos in suum annum
esse u t unacum eo eausas centumvirales decidereu t. Uude
intelligitur quare Nasa dixerit sedissemj brsüun ete.
III. Subjuugit parra Noster eadem loco Trist. lib. II
vers. 95
Res quoque pn‘
m las statui sine crimine m a
Deque meafassa est pars quoque victa lide.
Absurtlam hujus laei interpretatianem a nounullis ean
fictam satis revineemus modo rectiorem praferamus. Sci
Gui. Budæus , Not. prior. ad Pand. pag. 2 42 , 2 45 ; Ant. Augustin.
de Legib. leg. E butia ; Car. Sigonius de Judieiis , lib. I , cap. aa ; Sic
cama de Centumvir. Judicio , lib. I , cap. 6, 13 ; Franc . Hotoman. de
Magistæ üb. Rom. lib. I , ete.
Hoc Pet. Bayle sie intelligit , u t eensent , Ovidium quibusdam in
litib. urh‘
!ram esse fartum etc. Verum j ade: ab cri/tra differt. Ille est
quia prz t0ribus datnr:arh‘
ler qui a litigantibus eligitur Vid. Senee. de
Benef. lib. III cap. 7 Plin. Ep. 30 ; lib . VII Cicer. Orat. pro Rœeio.
I O
146 P. OV IDI I V ITAlicet a prætoribus ex decnrus præter centumviros legeban
tar, et alii ad privato lites dijudieandas qui privali
quoque judices voeabantur , quique sigillafim ad quamvis
eausam eentumviras nan spectantem dabantur. Andia
mus banc in remAul. Gellium qui id genus index fuit:
Quo primum tempore a prætaribus leetus in indicessum , u t JUDICI‘
A qua:appellantur PRIVATA, suseipe
rem libros u triusque lingua:de albcio judicis sen‘
ptas
eonquisivi; u t homo adolescens a poetarnm fabu lis et a
rbetorum epilagis ad judicandas lites voœtns rem judiciariam ex mutis quad aiunt , magistrismgum e
rem etc. In hisee vera privatis judiciis unus quidemtantum index litem sua sententia defiuiebat ; erant tamen
alii judicis amici jurisperiti in consilium adhibiti, prout
idem Gellius postea docot : Peæbatur , ait , apud me
pecunia, qua:dieebatur datanumm taque , etc. Paueis
deinde post lineis : Tune , addit , ibiamicimei, quas ro
gavm m in consilium ,°viri examitati , atque in palmei
niiaet in operis foriaelebres , nan sedendum diutius,
ae nihil esse dubium dieebant , quin absolvendns fa
ret , ete. Præterea vel ex Cicerone patet , causes band
adeo loves ac vulgo putaut , sed et gravissimas in iisdem
judiciis privatis actus fuisse. Ille enim deOratore 3 Vo
litare in loro bærcre in jure , ae prætorum tribunalibus,
JUDICIAPRIVATAmagnamm rerum obire, inquibus sc pc
non de facto , sed deœquitate et jure certetur ; jactare sein causis cumuuvmsu eus, in quibus usucapionum ,
tutelarum gentiliætnm , agnationum , alluviauum eir
eumluvionum , nexorum , parietum ,luminum stillici
Noct. Attie. lib. XIV, cap. a.
V ide et lib. XII cap. 13.
Lib. I , cap. 38 vide et 39.
148 p . OV IDI I V ITAII. Hand lange ab hoc tempore censemus Ovidium suas
Amaram libros primum in lueem quinque voluminibus
distinctas protulisse ; qaum pleraque
deantur ad paetæ nostrij uveniIia esse referenda sintque
nonnulla ibidem superiorum annaram criteria qua jamindicavimus. Bis autem bosce libros ab auctore fuisse edi
tos , ipsemet aperit proœmio libri I
Quimodo Nasanis fueramus qm‘
naue le‘
l ellc‘
,
Tres sumus bac illi præ tulit auctor Opus
Nec prior tantum editio sed et posteriorpræœæit Aflem
amandi quam band ante annum U. C. DCCLII prodiissedeineeps ad cum annum probabimus. Id autem disertm
hujus operis locus demonstrat ; scilicetArt.Amat. lib. III
ubiquum de antecessarum suipoetarnm earminibus dixis
set , de suis addit a vers. 339
Paraitan et nas/mm nomen miseebitnr istia
Nec meu Le thœis scripta dabantur aquia.
Atque aliquis dicet Nostri lege cultamagistri
Carmina queis partes instruit ille dnas
Deve lrc‘
l ns lc‘
6rc‘
s titulus quas signat Amonun
B lige quad docilimolliter ore legas.
Becensitos tamenAmaram libros iterum editos turn fuisse ,
qoum jam Ovidius Artem Amalon'wn sibi conseribeudam
suseepisset , hand obscure indicatAmar. lib. II El. XVIII ,VCI
‘S1 [ 9 et 2 0
Quad licet ant Anrns teneri prafitemm Au ou s
Heimihi rm csn rs lamaæ r ipse I BIS
Fast. lib. II , u n . 5 adElegaŸa: Ipse ego vos babui faciles in amaœ
ministros Qaum lnait numeris emma JUVENTA suis. Lib. IV , vers. 9 :
Qu: decuit PR II IS sine crimine lusimus ARM S.V ersn quoque 538 ad eos Amorum libros quibus suam maxime Co
rinnam eelebrat , liquido spectat E t multi , que sit nas/m Carina ,
rogant.
Ipsos Artis Amatafiæ libros intelligit.
PE R J.
°M AS SON . 1 49
III. Quæ porra Noster ibidem subjungit , docent Hemides quoqueEpislalas ante secundam saltomAmoram edi
tionem jam conscriptas et vulgatas fuisse , vers. 2 1—2 6
Ant quad Pa elaprs verbis n ddatnr Ulysse“
,
Sen“inas aut lacrymas Phy lli relicts tuas !
Quad Paris , et”c entres e t quad male gratus Jason ,
Hcÿpolfl rÿae parens Il !”olfl asaue legant
Quodque tenens strictum Didamiserabilis ensem
Diœt etÆ oliœL esc ramica lyre
quibus pleraque designantur Epistolæ ab Ovidio exaratæ
nomine Penelopes ad Ulyssem Plylb'
dù adDe
mophoanlem Œnones adPan'
dem, Canaces adMa
careum , Hypsipfles ad Jasanem Ariadnes adTheseam, Phædræ adHippalfl um Didanis adÆ neam
Sqaphas adPhaanem.
Quin et Sohinuspactaiamalias cauciunaverat Epist0las
quibus fingebatur ,Ulysses , Hippolytus , Æueas , etc. ad
Penelopen Phædram , Didonem ete. rescribere. Addit
enim vers. 2 7—34
Quam eita de toto redut mens orbe Sal inas
Sa iptaque diversis rettnlit ille lacis
CandidaPenelope signum cognovit Ulyssis ,‘
Legit ab Hippalfl a scripta nam e sua.
Jam pins Æ neas misere rescripsit EIÜ C
Quodque legat Phy llü , simodo vivat habet
Tristis ad Hypsipfl en ab Iasm littera venit
Det votam Phœbo l eshü amata lyram.
lilas vero Epistolas ab Ovidio jam anteArtemAmolariam
publici iuris factas ipsemet lib. III ejusdem Artis confirmat , vers. 345 et 346
V el tibi composita cantetur Epirlala voce ;
Ignotum bac aliis ille novavit Opus.
Eiusdem iam vita funcfi Noster meminit ex Ponte lib . IV , Ep.
vers. 13—16.
150 P. OV IDI I V ITAh dncit nempe pacta quemdam qui cum velut in Arte
Amandimagistrum secu tus ipsius opera ce teris indicarit ,
binc iuprimis aperuerit , Heroidesab eo cancinuatas quad
aliis verus auctor fuisset iguatus. Confer versieulos supe
r1us n. 1 1 appoa tos.
IV. Abe re nan crit et hic observasse , qua:Dia ad
hunc annum de Liviæ porticu tradit , cujns Nasa inArte
Amatanb,een jam exædificatæ meminit ; siquidem et binc
palamfist , Nasouemnannisipost bæc temporammArtem
esse molitum. B istoricus igitu r ille nobilis , qunm Vedii
Pallionismortem et qua:Augusto aliisqne legaverat , nar
ravisset , addit Jussitque (Vedius) ut populo perpnlebrum opus strueretur. Ejns operis faciendi prætextn ,
re autem vera ne quad Vedii in urbe exstarct manu
mentum AEDES Pollianis funditus evertit Augustus ;atque POR
'
IICU ibi cimumducta nanPolliouis , sed Ll
VIAE nomen inscripsit. Sed bæc posterioribus (NB.)temporibus facta sunt. Ovidius autem eamdem porti
cum velut jam constructam memorat Art. Amat. lib. I ,
vers. 7 I et 7 2
Nec tibivitetnr , que priscis sparsa tabellis
Portions suctoriaLieia nomen habet.
Sie et lib. III qunm—porticus Pompeu ac ApollinisPala
tini laudasset , max alias Liviæ nimirum 0ctavic et
Agr‘ippa , his indigitat verbis , vers. 39 1 et 39 2
Qœ qne sam’ canin:q l acis monuments pararunt
Navalique ; ener cinctœ honore caput.
Lib. LIV , pag. 536 e t 537 .
Octavia saror Augusti.
Livia.
Augusti.
Agrippa qui rastn li corona danatns abAugusto ; nude cum Virgi
lius , E neid. lib. V III vers. 684 , sie designat cui belliinsigne sn
152 P. OV IDI I V I TA.
Anno ante C . x1 ; U . C . nca cm ; Ovidii, xxxn et xxxnr.
Q . Æ LIO TUBERONE , P. FABIO MAXIMO COSS .
I. TERTIUM Ramæ theatrum bac anna dedicatum ab
Augusto Marcelli, jam duadeceunia ante denaü nomine
fuit si quidemPlinio credamus. Is enim narrat Augus
tum Q. Tuherane FahiaMaxima consulibus IV Nonas
Maias thealri'
Marcelli deù‘
catione tÿn'
rn primam omnium
Rama aslendisse in caveamansuej aclæn. fl anc tsmen dedi
catianem Dia ad annum U. C. DCCXLI , quo et Balhi
theatrum ex ejus calculis dedicatum fuerat , refert. VemmPlinio patins f1des habenda videtur , u t qui reiprapior
fuit , ac nonmodo eonsules , sed et meusem dia—que notavit quæ majorem demonstrant diligentiam ; ut vix liceatbasce temporis notes falsi argucre vel etiam suspiœri.
Qaum veraPompeii theatrum Bomæ solum ante fuisset,
quam ista duo , B alhi ae Marcelli , eonstrnerentur ; binc
liquet nou nisipost bæe temporaNasani licuisse ea canere ,
qua profert Art. Amat. lib. I , ubi varias recensons par»tiens quibusRomanæ solebant puellæ spatiari Pampeiu
namprimum memorat , deinde Octavianam, simul et Mon
celli ejus filii theatrum designat , vers. 67—70
Tnmodo l bupeia lentus spatiare sub umbra
a m sol Herculei terga leonis adit
Ant ubimuneribns nan suamnneramarsu
Addidit externamarmore dives opus.
Pastremis scilicet versieulis , indicat Octavia portieum
Et quidem Commission:Lal an ne , ut habet Sneton. lib. Il cap. 43
et indicat Plinius loco seq.
Hin. Nat. lib. VIII cap. 1 7 .
Lib. LIV , pag . 539 .
De quibusMartial . lib. I l Ep. XIV Inde petit een/am pendentia
tecta catamarc Illinc Pampei dananemnsque duplex.
PER J. MASS ON . 153
juxta Iil11 ejus , scilicet Marcelli theatrum fuisse ; quad et
Trist. lib. III , Eleg. I , eonfirmat dum hihlcblhecam in ista
partien rcœnditam indigitat , vers. 69
Alten temple peta , u‘
cina inneta“entra etc.
Ad eadem parro tria Roma: theatra Naster spectat Art.
Amat. lib. 111 , vers. 394V isite conspicnis ru ns rnrsn s lacis.
Sie et Trist. lib. III , Eleg. XII vers. 2 4.
II. Alius est insuper Nasanis locus , qui ex Dionis ad
hunc annum narratione bic venit illustraudus. Is ucu1pe
tradit his consulibus , u t alibi5ostendimus , primampast
Meralam ‘,flaminem dialem crealum esse. Ovidius au tem de
priaribus suæ_filiæ nuptiis narrat cas ex consilio canjngisflamiuis dialis aliquot diebus dilatas esse Fast lib. VI
vers. 2 1 9—2 34
Delubrum Apo llinis ad Porticnm Octavia , in qua Latonœ quoque
signum fuit teste Plinio , lib. XXXV I cap. 5. Theatre item Marcelli
pm:im m fuisse probat etiam C l. Fabre tti (Inscript. pag. 455 ) ex l alendarü fragm ento , quo legitnr araemm . 1.A‘
t011 . au rnn ru . amne. etc.
Landat et Fa tnm testent lib. XIII. Eam nt idem Observat male Ih
cia ns adfirmat Octavia:Porticnm nominare par/icon K amel/i ; qunm
bac nnsqnam apud c lum ocenm t ; quibus rabnr addit'
, nti et simul
binc illustratnr , Anp i bac de re testimonium in lapide .!ncyrano ex
Apographa quadPa l . Lucas vulgavit tanquam suum , at quad babnerat
Smyrnœa vidua Fo l n‘
, mercatoriaGalli qui pl11res annas Aneym de
gerat ; prout narravit C l. V . Gal . She…naper Su ; m pro gente Bri
tannia consu l , quique idem apograpbnm aliquandiu domibabnerat. Sci
licet ibidem bac que facile suppa nr, babemos nu rrs rnnrsvar
Ioavnovu aveu…rm ravn an arou uus 111 soso amena
as u n e a me n rro n c1 qvon svn nam ur 11 . m en u ensem
met n u t.
Dia lib . LIV, pag. 546.
Jani TempL Beu r. pag. 2 0 1—2 03.
Is anna U . C.nc 1.m interfectns est. Tacitus au tem Annal. lib. III
cap. 38 , indneit h ein I nlagina sem quiFlamen Dialia dicütantem
b ains et sefl u gb t; anaispas! Cam . f erai: eadem semina r esse saf/“ iwn. Quos calculeralibi cum Dionis rationibus conciliamns.
154 P. OV IDI I V ITAEst mihi sitque pœcor , nostri:dintnrniar anais )
Fram
B anc ego qunm vellem genen dare tempora te dis
Apta requirebam ,
°
que que m enda forent.
Turn mihi past sacrasmanstratur Ju in idas
U tilis et nuptis , u tilis esse viris.
Primaque pars huins tbalamis aliena reperta est
Nam mihi sie confus sanctaDialiaait ete.
quæ si bistorica lide facrint dicta, binc mauifesæm e1it ,
Nasanis filiam hand ante hunc annum genera esse ;
qnæ tamenprimainventa bis OvidianSed 11011 ex 11110œninge fecit avom
prout Noster habet Trist. lib. IV, Eleg. X, vers. 75 et 76.
Anno ante C . 11 ; U . C . occu r ; Ovidii m et xm .
c . CE SARE AUGUSTO xm , M . PLAÜTIO SILVANO 6085.
I. AB'
I‘
EM AMATORIAM . a Nasaue hoc anna vulgatam
esse invicte primum confieitur ex Naumaebia, quam een
MODO celebraIam memorat lib. I a vers. 1 7 1
Quid nono qunm l el1i nam /ü imagine Co sa
Persidas indnxit C ecr0piasqne rates ?
Nempe ab ntroqne mari invenes , ab ntroqne pueflœV enere atque ingens orbis in urbe fuit , etc.
Jam vero ex Velleio novimus bocce Naumachia Specta
colum hoc anna ab Augusto fuisse datum ; siquidem de
Julia relegstione agens At , inquit , in urbe ea ipsa
anna quo magnifiœntissimi gladiat0m mnneris Nau
macbiæque spectaculis Divus Augustus , abbinc annas
Unde liquet u t et alus iam animadversnm est , Naumachia specta
eulum tune temporis ab Augusto exhibitum , repm enh u e navalem Pa»
serum cum AWniensc‘
ln pugnam adSalaminam.
Lib. Il , cap. 100.
156 P. OV ID I I V ITAaliaque spectaculafuisse abAugusto edita clare satis Vel
leiicontextus indicat ex more nimirum recepta id factum ,
nt plurs id genus conseeratiouum exempla camprabant.
Sie ipseAugustus in theatriMarcelli dedieatiane ludosdc
dit ; quemadmodum et paulo ante Dalbus suum dedicans
theatrum spectacula exhibuerat narranteDiane
Clarissime vero Ovidius significat ludos solemnesMarti
sacras et quidem ob templum ah Augusta in suaForo ei
conStructum IV IDUS MAIAS in circa eelebratas esse uti
jam alibi nobis observatum. Fastarum enim lib. V, ad
cum diem Naster canit a vers. 550
Mans venit et veniens bellica signadedit.
Uvrou ad ipse suas ce la descendit nouonns
Templaque inAugusta conspiciendafirm .
E t Deus est ingens et opus debebat in urbe
Nan aliter natiMars babitaro sui ete.
Deinde qaum templi ornements fuse complexus esset ,
enumerassetque arms et spolia de hastibus capta athxa
postibus atque explieasset nude Mars cognomen Ullaris
habuerit , eurque templum eidem in Augusti loro eon
stm ctum quad nempe MarsAugusto patrisnecem Cras
Sique et Autauiiclades ulciscentiadfi1erat tandem addit ,
Lib. LIV , pag. 539 .
JaniTempi. Resa . p. 32 3.
Eius efflgies in variis Augusti nummis cernitnr , quales iamdndnmeomplnrea viri docti exhibuernu t ; Ant . Augustinus Sebast . Erin o
Goltsius Torrentins ad Sneton. Aug . cap. 2 9 aliiqne. Nec rarisunt in
bodiernis rem antiquariam eolentinm Cimeliis pm rtim Anglicanis.
Repræœnh nt nounnlli templum in fa tigia m tundnm sex columnarum
rum tribus signis militaribus ac his binc inde verbis MAIL nur. Aliomm
PosticaMartem exhibet cem endum in medio templi quatuor coll. stan
tem dextra signum legionis , sinistra signum aliud militare sine aquila
tenentem in imo u ser . un .
Vers. 569 sqq ea prosequitur Voverat hoc iuvenis tune qunm pia
sustnli t arms etc. Temp/a feres et me vietare vacaberis Ultor etc . Nec
PER J. MASSON . 157
u t vulgares feront codices quas sequi malumus vers.
597 et 598
Sd emnes [al as circi celebrate Quirites
Non visa est fartem secus decem Deum.
cx quibus simul collatis manifestum est , ludos quotannis
ad IV IDUSMAIAS in circa eelebratas Rama:fuisse , ex que
a t'
n est meruisse sm !cognominaMarti :Perseqnitnr Parlha signa re
tenta etc. Pa th refers aquilas victos quoque porrigis accus Pi
gnon iam nostri nnlla pndoris babes , B ite Deo templamqne datum na
menque ! l allo etc. Que si rite cum œ teris carminibns eonferantnr,
liquido patchit neqnaquam binc ambigi passe au duplici cognamento
Mars in eadem templo sit cnltns au duo essent templa Ultoris e t Bis
nltoris nt censet Donatus (de urbe Ram . lib. I l cap. 2 2 qnoenm
alii Torrentius Nardini etc . ex bac loco ae Diane (lib. LIV , p. 52 6
callignnt pre ter hoc templnm in Foro Augusto MartiU ltori cansecra
tum aliud e tiam delubrum minoris impensœ in Capitolio positum ab
Augusta. Verum Ovidius unum modo templum quadMartiUltori fnerit
sacmm eo in Foro quoque suspensa fnerint signa Romanaa Parthia re
cepta , indigitat Dia quidem , u t vu lgaribus ejus codicibus habetur de
istiasignis agens ad au . U . C . DCCXXXIV quo Augustus ea recepit hæe
pradit Itaque et sacrificia ejus rei causa et templum MartisU ltoris in
Capitolio ad imitationem Javis Fere trii Kar&si rail Ati; 01f:t piW Çi
30pa quo signa eamilitaria suspenderentnr decerni inssit ae deinde
perlecit. At hic locus mendo 11011 eare t , m ihiqnc constat verba
Scn'
barnm culpamale detnrbata sie esse restitnenda Templum Marti:
Ultoris , ad instar illius Javis Fere trii in Capitolio , quo , etc . decerni
jussit , etc. Ratio est qu ad Ovidius Suetou insqne ad salam Martis
templum in Foro Augusto eonstrnetum referant que Dionis textus ad
dind in Capitolio const itntum trahit. Alia præ terimus argumenta qunm
id satis bac loco sit. Addimns modo siNasanis versus postremo prolatos
cum C l. Nic. Heinsio ex cod. MSS legatur , nullum Marti cognomen
Bird /anis esse datum sed pœ tam ibidem tantum dœere Ultoris cogna
men bnic Deo tribntum fuisse quad semel bisqne sit res romanas nltns.
Nec prainde aliud quœrm dum est templum quad Martis vo
eatum fnerit. Nec etiam ex duplici templo petendacum Torrentia causa
eurnoncd cm in u mmû amnihas Marti:temp lifarma sem i/ar. In am11ibns
enim MAN I I8 Usronu titulus legitur ; atque qunm in nounu llis sex
column. cum signis militaribus cernantnr in aliis vero quatuor solum
column: cum ipao Marte signa gerente ; bc e varietas ad varias e jusdemtempli facies refœri pota t. Vide Nostrum Fast. lib. V ,
vers. 56 1-566 ;Trist. lib. II vers. 2 95.
158 P. OV IDI I V I T AMarti Ultori templum Augustus sua in Foro dicav .
Quad valide confirmatur ex veteri kaleudario quo ad
eumdem diem hæe signantur LUI). MAM . IN CHIC. Nec
ibidem,uec aliiskalendariorumfiagmentisad ullum, præter
illum diem ludi notanturMarti sacri.
Ut vera difiicultatem bac in re ex Velleio motam salvat
eminentissimusNarisius hæc quidem regerit QuamvîsVelleius Caninia eansu le nominata templnm Martis
dedicatum recenseat , nan tamen past leaI. Julius dedi
catio peraéta fuit nam gladiatarîum tantum manne ac
Naumachia eadem eansu lum collegio signantur, addita
pastea templi Martis consecratioue , ne rem ejus anni
memorandam omisisse viden tur. At qoum mihi sit
persuasum ea spectacula pefl inuisse ad ipsam templidé
dicatianem ; idea jam alim malui dicere , Velleium modo
voluisse ea temporis nataJulia relegatianet‘u de qua bac
loco præcipue agit , siguaro , ac significare , cam post ista
spectacula contigisse , qunm nempe jam Augustus a hal .
Jul . vel ab aliis quibuseumq manteeedeutibus , C miuinm
collegam in eansulatu haberet at ante Septemhris exitum ,
quousque per novem menses consulatum gessisse videtur
Augustus.Quæ interpretatio prorsusVelleii cantertui consentence videbitur , sianimam lector atteu tum ad eumdem
vertat .
Aliam porro diŒcultztem obpcit Dia hæe ad au . U . C.
V ide Grnter. pag. 133.
De Cenot . Pis. pag. 183.
A quibus nimirum Ill. ille vir censet canaulesmlÏectos , bis Augusti
temporibus , fasces gessisse semestres ; quad in Fastarum fragmenth sn
perstitihus videamns , nounnllas id genus eonsu les ab iisdem b l. Ju l. ma
gh tratum inire . Verum cainde certaminime sequitur nec etiam aliunde
pmbatnr hunc morem singulia consta ter anais Obünnisse.
V ide Jani Templum pag . 32 7 .
160 P. O V IDI I V I T A
banc ipsamdicit , Trist. lib . 11 , vs. 2 1 1
Alb u m supeœfl , t rp‘
i a fi ne………iM æ adu lta ü , eb
Eamdem quoque rationem ex Juli: relagatiane dedncit
B uchen‘
us licet male sit apinatus Martis templum bal.
Aqçu:fi dedicatum esse.
Ill . Altemm nobis Ovidius suppeditat argumentum
qua dacemur , AdamAmatan'
am bac anna U . C . DOŒJI ,
in lacem pradiisse . Scilicet de Pari/tim expeditiane canens,
ad quam (um se accingebat CaiusAugusti ex Julia nepos ,
at adaptiane lilius ejus ætaæm sic describit lib. I a
vers. 1 77Banc parat Co sa damito quod defail arbi
Addere nnnc m‘
a s u ltime noster eris.
Pad /ie , dabis pa…-nas Cran i gaudete sepulti
Signaqu e barbaricas nan bene passam
Ultor adest pn‘
nùqne dueen:pmfite tur in armis
Bd laque nan puera tractal agendapa r.
Parcite natales , timidi numen re Dearnm
virtus contigit ante diem etc.
Am picns aaiæùqu patri:puer anna movebis
E t vinces aaùm‘
:ampicnsque pam}.
Tale m dimentum tanto sub nomine debes
Nunc [avem pn‘
acep: deinde fu ture seuum etc.
Be lgi. Rom . pag . 81 .
Alii codd. aaaù babent.
Scilice t Caius Pn‘
u eps Jan a/rfi: jam ante adpellatus fuerat et qui
dem ut Dia indical (lib. LV, pag. qunn a
‘
n‘
len induit !agu
quam u t ei daret Augustus ac !ùacùz‘
o deduceœ! ia Fawn , pe tiit sibi
duadea‘
mum caasulalaas, (in an. U . C . 749 uti et pastea ler!ian abai
muæ (in an. in Lm‘
i Cm ria grafiam, teste &re/cain. l1h. cap. 3 6.
Rem de bac ntroqne sua nepate seu per adaptianem li lio , Cm‘
a e t Lucia.
sic ipsemet Augustus dilucide in V ita breviario nam s il , prou t ex mo
numenti Anc; raai apagrspbis et patissimum cx illo , quad Pau l . Lau :
edidit paucis litteris uecessario e t facile suppletis babemus fiu os
nuos Qvas 1vveneamm l nnmvn rA'rvu CAIV I 8 1
'
LVC IVM cæsanus .
“ONOR IS I l ! CAVSA SBNA’I'VS POPVLV8QV! ROI ANVS ANNV I QV INT V I BT
DI CIMV I AGENT” CONSVH S DN IGRAVIT VT I V I Ü AG ISTM TVI [NIB BNT
PER J. M AS SON . 16 1
ubi dum pacta scribit CMU-M annamalaram nan modo
auspùäs, sed et anais patris(adaptiane )Augusti ca ma
nifeste sig1iifiœt , Caium tune eumdem ætatis annum egisse,
qua Augustus alim adversusM . Antanium armamovm t .
Augustus au tem , u t ipsemet inAncyranamonumenta tes
tatur annas undev{ginli natus exercitum priva consilio
pn‘
vataque 1'
mpmsu compæaw‘
l . Quad tamen cum nounullis
dactissimis viris band ea sensu intelligendum u t sigui
ficet , Cæsarem Octavianum sibi exercitum ante compara
visse , quam XIX ætatis annum complevisset , id est , ante
11 kal . Octob. anniU . C . DCCX quo die annum vùesimum
princeps ille ingressus est . Etenim , u t jam alibi obser
vavimus , ex variis Ciceranis epistolis demanstrari po test ,Octavianum meuse demum 0clobri istius anni DCCX vete
ranas circumscribere exercitumque contraAntanium da
eere cœpisse qunm jam undew‘cesæ'rnumœtatis annum modoabsolvisset , ac jam au5picatus esset vicesimum qua la
bente et U . C . DCCXI baud multum adulto , M . Anta
nium am isvicit fugavitquc . CAIUS vera,adaptivusAugusti
filiu s Apuleio et Nervacass. bac est, annaU . C .DCCXXXIV
natus , teste Diane undevîcm‘
mum ætatis annum iu irade
vasr QV INQVBNNI VM nr xx no ou QVO nxnvcn SVN? 111 ronvm V 'l‘
m nnzsszm consu ls m u cxs nxcanvrr saun vs. nav1u s avu n
m am vm u 81 n uncm m 1vvzm v'rls vrnq ve eanvmmumu er
nasm m ama n s noun vu apps1.mvznvur. Quibus varie recentiarum
œniecturæ pravœqne interpœtafianes evanescunt alia loca discutiendæ.
Interim bic abservare est utrumque principem in nummo AugustiArg.
passim apud Antiquarias prastante œpræseu tari cum iisdem Parmi:
et Hasfi s , bacque epigraphe , c . cæsn ns avcvsn casa. nasxas .
mme. m um . Addit Ovidius Caium adloquens Da‘
al efi lure Sama:
œilice t princeps ; quad iafam‘
Iùm Co samm per adaptionem :‘
àdudw u t
babe t Tæ itus Annal cap. 3 alere tur in spem tanquam Au
gusti a ccu ser desip d as Dia lib. LIV , pag. 533.
Jani templ. Reser. pag. 333.
Lib. LIV , pag. 536.
162 P. OV IDI I V I T A
bnit anna U. C . DCCLII , quo praiuda summum se ad ex
peditianem Partbiœm accinxerit u t anna proxime se
quenti anna mam-el , et auspiciis , et a mi:patris . Et ca
certe tempore CaiuminPorthos cum capiis prof…case,
aliis ratianibus invictis alim past cl. viras astendimns
Idcirca .et binc constat , Ovidium nonnisi ista U. C . anna
DCCLII illa de Cazï adbellumParthicum apparata
scribere , atque adeo ipsam Artem Amalon‘
am edere pa
tuissc , t us libellis distinetam , u t ipsi superstites testan
tur , ac ipsemet auctor Trist . lib. Il ; ubi, qaum adAn
gustum dixisset , ei sibancAdam legere vaœsset , vs. 2 40 :
Nullum legisses crimen in Ant :mea ;
addit vers. 2 45 et 2 46
Neve quibus scribam passis dubita e ; [ik /In
Quatuor bas versus e In‘
6u vans habet e tc .
Il ]. Artis Amatariæ epocha sic fuse satis discussa et de
finita , jam constare passunt quæ supra(au . U. C . DOC…)de Amorum libris notavimus ; quas ante illam Artem pri
mum conscriptas ac editas , u ti et iterum recensitas atque
denua vulgatas qaum eamdem maliretur pacta , palet ex
Art. Amat . lib. III vers. 343 ,535
,collat. cum Amar.
lib. Il Eleg. XVIII , vers. 1 9 et 2 0 . Hinc item constat et
Episiolas , seu Hamid“ de quibus ibidem diximus ante
bæc tempora jam lueem vidisse, qunm eadem Art. Amat.
lib . Il vers. 345 et 346 , bac opus , ceu jam vu lgatum,
memoretur.
Nandawenim tune profectum , at in procinctu fuisse , dace t (h i
dins , non modo versicu lis superius prolatù sed et vers. 3 03 Manque
pater , Casarque pater , date numen 80117 1 .
Jani temp]. Reser. pag. 334 sqq vide totam illud cap. v1 sect. 4 ,qua tempus expeditiauis a Cam smceptœpluribus definire nitimur. Lege
c t rap. pag. ago-30 1 .
164 p . OV IDI I V I T A
past priarem barum libmrum editionem addidit secunda
sub bæc tempora facta qaum Ovidius jam quadragmaüwesset .
Alia sunt ipsiusmet Ovidii testimonia quibus diserte
praiitetur, se Tragmfias scripsisse. Sic Trist . lib . II ,
519 et 52 0 , adAugustum
Et mea sunt populo ral/alapoemata se pe
Sc pc aculos e tiam detinuere tuos.
Inferius vera vers. 553 et 554E t dedimus !my
‘
aü scriptum regale coMum‘
:
Que que gravis debet verba c“âarn s habet.
Tandem et Trist. lib. V, Eleg. VII vers. 2 5-2 8
Carmina quad pleno sal lan‘
nostraMec lra
V ersibus e t plaudi acribia amice meis ;
Nil equidem feci tu sais bac ipse )Mealra.
Legimus nempe bac pastrema versu nan l/zealrz‘
s , u t vul
gares libri ferunt , sed tbealra. Etenim ex tata contexto
manifestam est , Ovidium nan sibi valle , se nihil tbe—am} ,
id est , ad”matra vel quad llzeatn‘
s saltaretur, scripsisæ ;
sed amnina significare se nibili [caisse , seu æstimasse
”matra. Quem sensum evincit et subsequms versicu lus
M usanec in plausus ambition mea est etc.
IV. Ad parra lragùa carmina, quæ ante bac tempus
cœperat quidem , sed ab amatoria nan absolverat refe
feudum quad habetAmar. lib. Il Eleg. I a vers. 1 1
Ansus eram memini, ce lestia dicere be lla
Centîmanumque Gygen ; et satis aris erat
Quum male se Tellus u lta est ingestaque O lympe
Ardua deveaum PelionOssa tulit.
ln manibns nimbas , et cum Jove fulmen babenti
Quad bene pra ce lamitteret ille sua
G lanait amica fores ego cum Jove fulmen amisi etc .
Blandifias ekgosque laves , mea tels m umsi etc .
PER J. M AS S ON . 165
quad opus M iro destinatum fuisse docent etiam supe
riares vers. 3 et 4B ac quoque iussit Amor :pracu l binc pracul este severe
Non estis teneri:apta, theatra , madis.
V. Ex illis vero Nasanis operibus lrag1‘
a‘
s laudatorpra
sertim ab antiquisMedea de qua auctorDialogi de Ora
taribus Nec ait u llds Asinii aut Messalæ liber tam
illustris est , quamMEDI AOVIDII aut VariiThyestes.
Quintilianns quaque idem opus extallit OVIDII ME
DEA, inquit , videtur mihi ostendere quantum vir ille
prz stare potuerit , si ingenia sua temperare , quam in
dulgere maluisset . Recentiares omittimus.
Anno ante C . 1 ; U. C . nccu u ; Ovid11 et :u n.
COSSO CORN. LENTULO ,L. CALPUBNIO PISONE COSS .
I. HUIC eitissimum anna venit adscribendum quad
Ovidius sibi edita jam Arte Ama/aria , obtigisse , cauit
Trist. lib. Il , Artem illam quæ præcipuasui exsiln causa
dicebatur , apudAugustum vindicans , vers. 539—546
Nos quoque j am ; m'
Jem scripta pcecavimus uno
&pplicium patitur aaa nova t‘
a/pa novum
Carminaque eJiJeram qunm te deh‘
cla aalanleas
Pf l lfl ii toties jure quietus eques.
Ergo que j nvem‘w‘
h‘
nan nocitura putavi
Scriptaparum prudens nnnc nocuere sem?
Sera œdundavit œlerù vindich libelli.
qua qoum sub sui exsilii ac anniU . C. DCCLXIII princiCap . 13.
Instit. lib. X cap. 4 vid. et lib. V III cap. 5.3 Vu lgo legitur ùæyu
‘
eM , vel etiam in cod. MSS iawu‘
elw. Lipsius
vero de M ilit. Rom. lib. Dialog. V,ille çuiefw, legendum censebat.
Melius postea cl. Nic. Heinsius ex tribus antiquis MSS [un quit ta:edidit.
166 P. OV ID I I V IT A
piam scribm t , bac est , decem integris past editamArIar
annie merita dicit , se jam pn'
tltm bac scripta peau
visse , et seramulctatnm vindæla, quapatuisset Augustus
cummolto citinsnotare , dum , jure suimorum regiminis ,
equitum tormas recogn0æ eret. Ad banc enim reW‘
a
nem nan vero ad solemnem equitum trm veæbm qua
tannis I diôus Juhïs pem tam , bic respicit Ovidius , u ti
clarissime dacet , dum ait , se multoties cum equo pre te
nïsœ comm Augusto ddùla notant: qui Nastrum:q ua
non mulctaverit , sed sine nota et mulcta cum , im adeo
quid am præterire sivit. Hæc scilicet erat equitam‘
, qui
gmvibus delictis se pœna:abnoxias fecerant malcta u t
equus quiillispublice assignabatnr ac publico sumtu ale
batur, acenson'
bus adimeretur, quam singulis lustris equi
tes ad examen censummve revacabant.
Il . Augustus au tem censuram quidem perpetuam anna
U. C. DCCXXXII recipere noluerat postea tamen , an.
DCCXXXV, decretum est , ut magister morum per qu inque
annas esset , potestatemque censoriam par id temporis
haberet Quumvero illud morumrenovatum ac continuatum usque adAugustimortem fue
rit inde est quad Suetonius5scribit Augustum rece
pissemorumkgumaue regimenpemeluum. Quo jure sub
jangit quanquam sine censuræ honore censum tamen
V ide Tacit. Annal. lib. Il , cap. 83 , cum Lips“ notis , ac buil t: lib.
de Milit . Bam . Dial . v . Semel nimirum quotannis illo die fiebat u tipatet
ex Livia ; (lib. IX. Ab eadem ait (Q . Fabia censore institu tum
dicitur ut equites ldibus Quintilibus transveberentur. l dque a templo
fil er/f:extra portam Capenam ad templum Casioa in Faro exDionys
Haliç . lib. V I vid. Dana/. de Urbe Bom . lib. I l] cap . 13.
Dia ,lib . LlV
, pag . 53 1 .3 Dia lib. Ll V , pag . Say.
Dia,lib. LIV
, pag. 543 .
ln Aug . cap. ay.
168 P. OV IDI I V I T A
[ramos papuIi Ramaai bellum gambat testatur Cœotapbii
Pisani tabula, quam eminentissimusNarisius insigni opera
illustravit. Hinc vera qunm recte daetissimus vir et post
cum Pagius deduceret Caium in consalatu superato
Eupbrate (quiSyriam Ramaniorbis provinciam aMe
sopotamia,Partborum ditionisubjecta, disterminabat)barbararam regionem invasisse armaque in bostili terra cir
cumtulisse ; ita et exinde non minus recte Nasanis lacum
ex libro BrmediorumAmon'
s interpretatus est de bac Cou
Cæsaris in Partbicam ditionem irruptiane. Etenim qaum
Noster dixisset abAmore adio baberihomines occupatos
atiosos vero eidem acceptas esse , subjungit vs. 151 - 1 58
Sunt fon , sunt leges , sunt , quas tuearis amici
Vade per urbanœ candida castra tage .
V e l tu saagm‘
aei juvenilia munera
Suscipe deliriæ iam tibi tergadabunt.
Eure/agar Part/iu t , magni nova causa triumpbi
Jam videt in camp is Ce rarù ARMA m is.
V ince Cupidineas pariter Pad àasque sagittas
E t refer ad patrie:bino tropæaDeos.
Quæ pariter liquido probant hunc RameÆommAmon} librum ferventebellaPart/dm scriptum esse et quidem dum
Caius Cæsar in Parthorum campis cum exercitu degebat.
Quum vera ex serie rerum aGaiapost suum ab urbeRama
discessum in itinere gestarum pateat cum principem vix
ante hunc annum , in quo versamur , potnisse Eupbratem
cum copiis transire , atque revera cum trans eumdem flu
vium bac ipsa anna fuisse , ut Tabu laPisana docet ; binc
band invalide colligat e licet , illa carmina, integmmque
librumbac labente anna in lueem venisse ; quad confirma
De Cenot . Pisan. pag. 2 48 vide e t Jani templ. Reser. pag. 347 .
V id. Naris. de Cenot . Pisan. pag. 2 48 , et Joni templ. Res. Sect. 1vcap. 5 et 6.
SEX. Æ LIO CATO , C . SENTIO SATURNINO COSS .
I. SI maximum S œligerum sequamur, ad hunc annum
spectaveritMessala Carvinimors, ac in cam scriptumOvidii
carmen , quad periit quidem , sed ab ipsamet memoratur
lib. 1 ex Fanta Ep. VII MessaIino Corvini(ilia inscriptn,
vers . 2 7-30
Nec Ixus est ; rm‘
Iar nas inñciatus amicos
Hortator studii causaque fa1 que mei.
Cui nos et u cnm ss supremum in [ancre mnnus
E t dedimus media scrip ta cau enda faro
quibus ex verbis dactissimns ille vir recte colligit Mes
salam ante exsilium Ovidii jam decessisse ; bincque con
futat , quad in Eusebiichronica legitur ad annumAbraha
MMXXVII , Olymp. CXCVII an. 1 1 1 bac est , au . U. C.
DCCLXIII , vel subsequentem ,ad cujns Septembrem usque
producuntur numeri Eusebiani Messala Corvinus ora
tar ante biennium , quam moreretur , ita memoriam ac
sensum amisit , u t vix pauca verba conjungeret , et adextremum ulcere sibi circa sacram spinam nato inedia
se confec”ai1no ætatis LXXII. Ad qua:Scaliger bæc
animadvertit : Quads1 biennio post suammemoriam ipsemortuus est (Messala u t seribit Hieronymus , ergo
obierit numero (idestAbrabæ anna)MMXXIX Augustianna penultimo VI exsilii Ovidiani. Atqui Ovidius
In Forum scilicet Romanum funera ducebantur u t proRa:üü ibipro
posita laudarentur. Anta vera banc funebrem arationem cantabatur N c
m'
a ; quemadmodum iamMarcilius notavit ad Harat. lib. I, Sat. v 1 , vs. 43,hunc Ovidii lacum proferens , et Lucan. lib. V III Ut m onent tristi
cantu Fara , etc.
Animadversion. ad Euseb. Cbron. pag. 180.
3 Id est an. U . C . nccnxv1 , quo per au tumnum exibat annus ille
Abrahæ mmxx1x.
Dicendum potins fuit 1v , siquidem Ovidius , en. U . C . ncccxu
1 7 2 p . 0v101 1 V I TA
varit anna II Olymp. CLXXX , sen Abrabæ MDCCCCLVII I »
qui Septembrian. U. C . DCXCIV iniit atque loco prins a l‘
tata dicat , Mœsalamannaælaù'
s LXXII vita functnm esse
binc sequitur annum buncce LXXII Messala:novissimam
si ab anna U . C . DCXCIV supputetur in annum U . C
DCCLXVI incidere.
III. Has vero Hieronymiœlculos optime revincit Ovidii
locus modo laudatus siquidem deineeps probabimns il
lum priorem librum Epistolarum ex Fanta scriptamm
band ante biemem Ovidiani exsilii quartum anna U . C.
DCCLXV exeunte incipientem , inaurasprodiisse. Idem quo
que error retegitur ex lib. Il , Ep. II , ubi qunm triam
pbum Noster aTiberio deDalmatis Pannaniisqbe eo ipsa
anna ductum , memorasset addit , eamdem Messalinnm
adloquens vers. 99 et 100
Hoc paler ille tuus primo mihi cultus ab e vo
Siqu id babe l sensusm 6ra diserta , petit.
quibus palet MessaIam illum oratorem disertum nihil
tum nisi umbrum fuisse.
IV . JIiSŒ addere licet , qua:jam alim obiter ex Cice
rone observavimus , ut probaremus MessaIam ante annum
ab Hieronymo signatum lueem vidisse. Etanim si ille anna
Abrabæ MDCCGCLWII , (quiab autumno an. U. C. DCXCIV
cœpit natus faisset tam bac sequeretnrabsurdum,Mes
salam nempe ante atatem togæ virili eo ævo aptam petiisse
Alhenas quo una cum Cicerone filio studiarum causapro
fectus est anna U. C. DCCIX et nude rediit anna sabse
quente , meuse Junio , utipalam fit ex lib. XII , Ep. XXIII ,
adAttic . ac lib. XV, Ep. XVII . Quin etiam XVI modo, vel
summum XVII ætatisannumegisset qunm an. U. C . DCCXI
Ju i templ. Bescr. pag. 53.
PER J. MASSON . 1 7 3
mortais cass. Lepidaque cum M. Antonio juncta , (quad
IV kai. Jun. contigit , ex Pam. lib. X Ep. XXIII ), cum
ad M. Brutum se conferentem Cicero summis efl‘
ert lau
dibns , qua:illi non conveniunt ætati, ne dicam pueritiæ.
Is enim lib . ad M . Brutum , Epist . XIX Cave , ait
putes , probitate , constantia , aura, studio reip. quid
quam illi esse simile. Ut elaquentia quamirabiliter ex
cellit vix in eo lacum ad laudandum babere vi
da tar ; quanquam in bac ipsa sapientia plus apparat
ita gravijudicio , maltaquc (NB . arte se exercuit in ve
rissimo genere dicendi. Tantaau tem industria est tan
tnmque evigilat in studio , u t nonmaximaingenia quad
in ea summum est , gratia habenda videatur , etc. Ur
gere quoqne pom mus quas Dia ad an. U. C. DCCXIX
narrat de rebus bella adversus Salassos , etc. aMessala
præclare gestis , et quibus triumpbum meruit ; ita et qua:
Tibu llus lib. Il , Eleg. V , de ejus filio Messalino cauit ;
atque etiam quæ Suetonius de Tiberio seribit cap. 70
In aratione latina secutus est CorvinumMessalam quem
SENEM (NB . ) ADOLFÆCENS observaverat. Etsi enim
Tiberii adobsænliam ad annum usque ætatis XXV exten
derc lubuerit , senex tamea jam fuerit Messala anna cir
citer U. C. DCCXXXVI quaTiberius XVI Novembr. annum
XXV absolvit. Contra vera sirationes Hieronymo initas se
queremur , Messala tum XLII tantum annas natus faisset ,
bac est , j uvenis adhucdum ac lange satis a seneclute remo
tus. At superiora sat superque supputationem Hierony
mianam convellunt.
V . An au tem Scaliger veram erraris Hieronymiani cau
sam aperuerit nalim adfirmare aut pertinaciternegare. At
tamea si conjeü uram proferre fas sit existimaverim
ballueinationem ex alia faute provenisse. Scilicet qunm
1 74 p . ovmn V IT A
Hieranyœusapudaliqnem latinnm scripto vidissetMes
sala nativitatem consulibus tantum signatam et qunm
quidamQ. CæciliusMadIus consul fuerit au .U.C . DCXCIV,
alias vero ejusdem nominis an. DCLXXXV binc forte no
minum similitudine deceptus , pa peram illi anna adscripserit diemMessala natalem , qui revera decennio ante eon
ügerit. Quo errare semel admissa , postea Hiaanymus
annas vitæ LXXII Messala:ab ca U. C . DCXCIV deducens ,
non potuit , quinpastremum ejus ac emortu'
alem cumU. C.
DCCLXV, vel subsequente quibus respondet annasAbrahaMMXXIX, calligareI. At sieasdem 1 1 11 ab an.U.C.m xxxv
numeraveris, tum bac anna DCCI N II exiverint.
VI. Ad idem circiter tempus nos Velleius etiam dedu
cit , qaum deMassalini sub initium belli Pannonici gestis
astate nimirum au . U. C. DCCLIX , agens , bæc habet
Felix eventu , forte conatu prima æstate belli Messa
lini opus mandandum est memoriæ qui vir anima etiam
quam gente nobiliar, diguissimus qui et patrem Corvi
nam babaisset et cognomen suum Cottæ fratti
œlinqueret , præpositus Illyrica etc. quibus videtur
historicus significare , Messalam Corvinum jam decessisse ,quam Messalians ejus filius eo anna gereret , qua:ibidem
ille nam t.
Anno C . VI ; U . C . occu r ; Ovid11 XLVI I I et x1.1x.
M . ÆMILIO LEPIDO , L. ARRUNT IO COSS.
l . ÆDEM Castoñs et Pollucis quam bis consulibus
dediœvit Tiberius , narrante Diane ceu jam consecratam
V ellei. Hist. lib. Il , cap. 1 1 2 vid. Dianem , lib. LV ad au . U . C .
nccu x.
Lib. LV , pag. 567 .
PER I . MASSON . 1 7 7
NullinempeD1Ifiatres templa tenebant proximaDiviJuliitemplo , pœterquam Castor et Pollux quas supra vidi
mus dictas Ovidio Ledæos Deos , ae Fratres Deos atque
Albinovano LtdæosFfatres uti et concordia sidera. His
autemfiatriôus Noster cauit adsimiles esse , concordia ni
miram Tiberium ac Germanicum , quas bac loco Iaudat
u t inde perspicuum sit legendum cum vulgatis nan esse
atlsimilis sed plurali voce adsùm'
leis , seu adsimiles.
Anna C . 111 ; U . C . nccr.xn ; Ovid11 et
C . POPPÆO SABINO , Q. SULPIC IO CAMERINO COSS.
I. AD hunc exeuntem annum Nasanis exsilium relega
tianemve cum dactissimis virisJos. Scaligero acÆgid.
Bacheria referimus ; quanquam id alu doctrina præ
clariproxime præterito demandant. Anni tempestatem qua
contigerît , primum demonstrabimus , qunm sit contro
versiæ minus obnoxia.
Earn , byemem nempe Noster dilueide satis indigitat
tata Tr1st. lib. I Eleg. X , ac ultima, præsertim initio
Litera quæcumque est toto tibi lec ta libella ,
Est m ibisal/[ak tempore I'
actawie .
Ant banc me gelidi tremerem quam meme Deeem5n‘
:
Scribentem medii:Hadrz‘
a vidit aquis etc .
qua docent, Ovidium jam meuse Decembri suum in exsiln
lacum iter susœpisse , atque permarisAdn'
atùi aquas tum
navigasse.
His nan contenti Calvisius ac B uelzerius, mensem insu
Animad. in Eus. Cbron. pag. 182 .
Be lg. Ram . pag. 102 .
Calvisius , Annal. ad an. Oh. V I I I ; Narisius de Cenot. Pisa . p. 2 01
et novissime Flattemanviflc m Anna]. tom . I pag . 2 04 a. 2 etc.
.7s OV ID I I V I TA
per qm ivu unt quo Noster Rama profectus œt. Illi
mensis Octobris initium placuit ex Trist. lib. I , Eleg . IV :
Refert enim , ait Calvisius , An taram tam cecidisse ,
quad factum est vesperi quando sol œcidnbat , cam
gradu XII Sœq>ionis , tam temporis circa diem V II Oc
tobris. Addit præterea quam Lucifer ariretur , Lunam
fuisse fere in medio ce la quo innuit disœssnm ejusincidisse past aliquot dies , qunm Luna plena faisset.
Plena autem fuit bac anna (C. VIII U. C. DCŒXI ),die II Octobris .
Loca tamen qua:cl. vir ob ocalas babebat , rem nan
evincunt. Prior quidem vers. 1 et 2
Tiugitur Oceana custos Erymant as Urs:
Æ quoreasque sua sidere turbat aquas
ostcndit Areturwn tam occidissc , qaum bat:Nasa scribe
ret ; idest non certe quamRomaproficisœœtur, sed quam
jam in mari esset ac praiudameuse eitissimum Detembn'
,
cx modo dictis. Addit enim Noster ,vers. 3 et 4
Nas tamen Ionium 11011 nastn 6udimus q uer
Sponte sed audaces cogimur esse meta etc.
Quin imo tam I talia adhucdum cernebatur, vs. 1 7- 2 0
Quad nisi mutatas emiserit Æ olus auras
In loca iam nobis nou adeunda ferar.
Nam procu l le va de parte relictis
Interäctamihi cernitur I ta/ü .
Sir et ante ipse &aIi; er, quiProlog. ad Cbron. Euseb. pag . 16 pœ
bare constar , Ovidii discessum ex u rbe contigissc vm aut VI I Idus No
vemb. non longe a plenilunio.
Alias Are!oy àfl u ex gre ca origine , u ti et Amtm s, ac Backs
vacatur.
I las versus pm iert See lig . J. C . iudeque colligit meuse. disca sus
Ovidiani fuisse in quo An tares m tutino tampon cecidit id est u n
I l . Novem‘.
180 P. OV ID I I V I T A
Hæc enim male cl . vir conjungit cum vers. 7 1 et 7 2
Dam laquar , e t Hamas ce la ni6d us alta
Stella gravis nobis Lucfi r artns erat
quibus sane significat jam adventasse diem uti et vers.
47 et 48 :
Jamque marc Spatium na: pro crÿitata aegabat
V ersaque ab axe sua Parrbasis Arctos erat
At Noster carminibus bæc antecedeutibus clara indicat ,langum satis mors: spatium ad Lucfin
‘
usque , seu dici
exortum fuisse postquam preœ Lunamjam altam venc
ratus fuerat vide vers. 2 7-46.
Præterea licet Calvisio daremus , Ovidium ilia loco ia
nuere discessum incidisse post aliquot dies quam Luna
pleno faisset ; inde tamen nan sequeretnr bac plefi lunùm
ad 0etaôrem potins quam alium meusem spectare ; ne di
eam pleniIuniumaliafuisse ejusdemmensis die au . U. C.
DCCLXII , quo max demonsfl ahimus Nasanis exsilium con
tigisse.
Hinc est quad Buc/wins ex eadem loco deducat , Ovi
diom circiter XX Novemb. hujus anni Roma discessissc.
Quin , ait , et ipse quasdam sui ex urbe Roma discessus
caracteres indicat. PrimumTrist. lib . I , Eleg . III , qunm
Luna nocturnesaltaregeôat equas id est pleniluuio , ati
volant quad circaXXNovembris bac anna in quo ver
samur) contigit. Item qunm Lucÿer , seu Venus ori
Vide Imœn. lib. IV ,vers. 52 3.
Scilicet XXI circiter Octobris.
3 V is mihi pac ta videretur adeo stricte iutelligendus u t ad hujus ste“:arlum spectaverit ; siquidem passim h et/crt uomine diem , solisve lueem
in genere indigitat Naster , non secu:ac alii poete . Nec e tiam in tanto
lnctu domi suis et am icis valedicens aliter pntuit, quam lacis dieive exortu
n0viase , Luciferi seu Veneris stellam fuisse iam exortam . Sua tamen
unusquiaque fruatur judicio ; qunm id parvi sit bac in re momenti.
PER J. MASSON . 18 1
retur mans ; quad tunc tribus ante Salem artam , dua
bus ante Auromm boris (u t ibidem indicatur) factum
plane videtur. Benique qaum Tamas versus navigan t
mari se jactatum meuse jam Decembri, diserte canit Ele
gia ejusdem libri decima. Prorsas ut Ovidius Novembri
præcipitante Rama discesserit tum Bmudusio De
cembri solvent.V erum nostro quidem judicia, Nasanis verba de Luna
noctumœ alla agente cauas , nan adeo clara sunt quin per
liceat existimare , poetam Ramaante aqueacpast , ple
niluuia abiisse. Deinde qaum nonnisi decem minimum
diebus petere a disium potuerit , atque ibidem aliquam
facere maram donec ventas navigatioui faveret ; idea po
tait etiam Ovidius vel labente 0t tobri vel ineunte Na
vembri Roma:valedicere. Satis igitur sit , certa novisse
cum meuse Derembri jam navim asœndisse , ac in Adria
tico mari fuisse atque sub autumni finem vel Iyrmis
initium in exsilium patria pulsum.
III. Aunum quad attiuet , cum sequentibus argumentis
definimus , quibus etiam cl. Narisius ad suam opinionem
confirmandam abusus est. Primnm ex Pont. lib. IV, Ep.
VI , desumitur, ubi vates FahiMaxùni ac Augusti mon
tem deplarans , ait _
vers. 5 et 6
Ia Scythianobis auùyuennls 0ly.pr‘
as acta est ;
{am tempus lu tn‘
transit inalterius.
Illi vero natat eminentissimus ille vir, e vita discesse
rant annaU. C. DŒLXVII , quo Ovidius, ante octo fare
menses , lustmm in exsilio expleverat ; eteuim Olympia
dem pro Romano lustro intelligit.
Scilicet Augustus XIX Sextilis die abnt ; ac prainde s1
Nasa in exsilium abierit anna U. C. DCCI.XI meuse De
cembri ut cl. vircenset , turnpacta [ostrum expleverit De
182 P. OV ID I I V ITA
cambri au . U. c. mon…, a qua tempore ad seu ils
diem anni subsequeu tis intersunt actamenses. At abser
vandam istam epistolam in exsilii loco , postqnam unu
tius de I“abii et Augusti morte ad Ovidium pervenerat ,
œriptam esse. Ergo circiter Septembris exitum potuit ci
tissimummitti.Turnvero sez tus eXsiliiannas inexitnfaisset
fare amnina absolu tus , pro Narisii sententia. Hoc tamea
non significant Ovidii verba ; quin po tins clare indicant
tum alterum lustnan , seu seq m exsiliiannum modo ince
pisse , qunm Ovidius ea scribeœt. Ideirca binc nostra de
anna U. C . DCCLXII , ceu Ovidiani exsilii epocba deman
stratur sententia. Eteuim ab Octobri vel Novembri ejusdem auniadaltem trummeusem au . U. C . DCCLXVII cam
pletum habetur lustrum. Adeoque laudata epistola, seu
elegia Decembri summum istius anni concinnata fait ;
qunm quinquennis Olympia: sive lustrum Romanum quin
que annaram , modo peractum esset , ac secundum exsilii
Ovidiani lustrum jam iniret . Transit enim ait , inpræsœ ti
nimirum , nan præterito …pare tempus inalterius Iustri
2 . Eadem nostra sententiavalide ex Fanta lib. IV, Ep.
XIII coufirmatur , etsi cl. Narisius inde sua:causæ subsi
dium patat. Ovidius enim ibidem annum exsiliimanifeste
d€ Signat vers. 39 et 40.n
sed me iam Care nivali
Set h re legatum 6nuna sub axe vidu .
Superius autem obitus Augusti , ac successi0nis Ti6efiimentionem injeœrat , de libella laqueus, queminutriusque
laudem Getico sermone sœipserat , u t inferiusadau . U. C.
DCCLXV II prolixius astendemus.
Igitur [years , quam Ovidius sa lam sui exsiln vocal , ea
erat qua:Augustimortem scoutaest , id est , qua:ea anna
PEB J. M ASSON . 185
prout dasnceps ex pñoribus carminibu3 palam fiet) siqui
dem de Romano q uens nauta, quem ubi primum ad
Pou tum adpulerit , se fare interrogaturum ait , bæe sub
jangit vers. 45—48
Is , pre-cor auditos posait narrare triumpbos
Cœsar‘
n , et Latia reddita vota Jovi
T eque cd d /atri: tandem Germania , magni
Triste caput pedibus subposuisse ducù
quibus nonnisi Germaniæ rebellionem bac anna U. C.
DCCLXII jam adulto excitatam qua Vaws cum exercita
periit designare Nasa potuit qunm ab au . I}. C. DCCLIX,
quo pax cum Marcomannis facts ad banc usque annum
nulla Germanorum rebellio apud Historicos memoretur ;
atque , Tacito teste , bellum ea tempestate nullum nisi
adversus Germanas supererat absolvendæ magis infa
miæ ob amissum cum Quintilio Varo exercitam quam
cnpidine proferendi imperii ete.
Igitur vel binc constat , Ovidiumpast Vaubnam cladow,
mon vero ante , ut perperam cl . Narisius autumavit3 in
e xsilium abiisse. Etenim siNaster annaU. C. DCCLXI re
l egatus fuisset , u t daetissimus ille vir eensebat , qui Nasa
patuisset proxima vere illa scriba e , bellumque illudGer
mauicum , prædictam eladem sab…tum memorare?
IV. Argumentis pra nostra sententia militantibus sie
fuse deductis , bic discutiendp s superest anus aut alter
apud Nostrum locus , quem Scaliger male fuit interpre
tatus , ac Narisius in apinianis sua:tu tamen advacavit .
Ovidius nimirum suam , qua deportatus est , ætàtem sie
describit , u t_ quà quagz‘
nü tantum annas tum sibi peraetos
V ide Jani tempi. Besen Sent. IV , cap. VIII pag. 39 ' 4
Annal. lib. I cap. 3.
3 De Cenot. Pis. pag. 2 01 .
188 P. OV ID I I V I TA
rum recte Ovidium reprehendisse , quasi qunm pacta ait
Poslçue meas ortus etc. Abstnleml decies etc . dicendum fuis
set , Ter hdi!et decies etc.Ex superius parra discussis patet quoque Herculi:Cio
fam'
error, qunm in Ovidii Vita sic scribit Profectus
autem est in exsilium IV IdusDecembris annum agens
L , menses V II , dies vero XXI. Banum virum calculife
fellerunt. Etenim qunm fateatur , Nasanem XX Martii au.
U. C DCCXI natum esse ; manifestum est V III menses
diesque XXI , ab illaMart ndie numerari ad IV Idus , seu
X Decembrîs diem. Deinde versus ex Trist. lib. 1 , El. IV
Tùgüur Oceano casio:etc. (vid. sup. n. 2 ) minime probat Ovidium IV IdusDecembrîsRamadiscessisse.Aucto
ritate quidem Clawï acn æifultus ad cum lacum natat ,
Arcturum ea die cbronice accidisse. Verum ut hæc aan
vellantur , præter ea superius bac de re nobis absem fi ,
addendum quad ipsemet Ciafanus subjungit Plinius
tamen lib. XVIII , cap. 3 1 , IV Nana NovembrisArctu
rum vesperi occidere seribit.V .
°
Jam demum nas ad exsiläOvidiani causam conver
tamus. Duplicem ipse pacta passim indicat alteram , ex
Arte Amalon'
a desumtam , aperte declarat alteram vera
aperire refugit. l llam sapins , ac præsertim tata fere Trist.
lib. Il ad Augustum apalogetica vindicare conatur
banc vera licet nominare non ausus sit , ermn‘
s tantum
titulo suis impu tat acufis , .non scelen‘
quad consh nter a
se removet. B iac band mirnm si varie fuerint de hoc er
rors conjecturæ , silentibus etiam bistoricis antiquiaribus
nnnc superstitibus. Sequiaribus quidem seculis existimarunt , Nostrum Tomas missum quad
PER .I . M ASS ON . 189
Qaandam & :m ninüs pæ lb
also nomine subditus Corinna ;
uti jam supra ex Sidonio Amlb'
nan‘
notavimus. Sed quam
falsasit bæc opinia , qua ad JuliumAugustifiliam , ibidem
quoque indicavimus. Ne vera et hujus principis nephs, velwalk , eapaella ambigua voce intelligeretur , sie Aldus
Mwulîus ‘contraratiocinatur : Quam ficto nomine Ca
t innam adpellavit , patitum se testatur in Amar. lib. l ,
Eleg. V . Quam si ea vel filia, vel neptis , vel ancillaCæ
saris vel qum umque aliafuerit sie illi cam ut propterea
Ovidium relegaverit ; nan error , sed scelus fuisset ; non
inseius vidisset crimen , sed sciens fecisset.
At absurdum prorsus foret arbitrari Augusti neplem
sub false Con‘
nnæ nomine ab Ovidio fuisse amatam si
quidem bac Nasanis ingenium jam mavm t , qunm ejusH d m ala bisve semelve fuerat , bac est , anna circiter
U. C. uccxxxn, nt ad cum diximus ; quo tsmen tempore
nondum nata fuit JulianeptisAugusti. Etenim Julia illins
mater nonnisi anna U. C. DŒXXXIII nupta est Agñppæ ,
quiex eaannasubsequente Caium,omnium liberaram pri
mum , tulit
Addamus et de Julia, Augustifilîa, eam in causa non
fuisse curOvidius relegaretur, exinde liquere quad ipse
met testetur , se in illum ermm , seu culpam ei silendam
incidisse , nan qaum juvenis esset , sed sub extrema vitae
tempora immo pastArlemAmatan‘
amiam editam. Etenim
qaum Trist. lib. 11 , vers. 7 et 8 , dixisset
Carmina fecerunt ut me mat-esque palm !
Jam demumwire Ce sar sbAri:mea.
atque avers. 79 cecinisset , priorem suæ vitæ partem probe
ln Ovid11 V ita.
Vide Dian. lib. LW, psg. 5115 et 51 6.
19 2 p . OV IDI I V I TA
Atque etiam , qua:subjungit , vers. 10 1
Quid referem camilen que uefa: finnularque eau x/c:
daœnt'
, Ovidium a se quidem crimen illud amavere sed
et in suas camiles id rejicere uefa: quad [ameli revelamrint quoque cognita, læsi pn
'
na‘
pis ire cum jusseñt Tamitas quærere uti habet vers. 97 et 98.
Itaque nihil superest , nisi ut dicamus , illud crimen
fuisse JULIE Augustineptis , cujus Ovidius fuerit quidemreus factus at quad sibi modo visum et a suis comifiôes
commissum suadere conatur. Nec certe aliud potuit bis
temporibus Augustum ita lædcre u t ei velnere inferrct
quibusmaxime indolcret quandaquidemAugustus islam
JUL1AM bac ipsa anna eonvielemMel/em damnavit , pro
jecitque ie insulam Tn'
merem headproenlApulù liloa
prout Tacitus nawt max addens I lh‘
e mÿinù‘
aliam tolcmvü , Auguste ape swlenlele etc . Has enim XXan
nas si tollas de anna U. C. DCCLXXXI qua Julien:banc
abiisse traditbistoricus ille, reliquus critau . U.C. DCCLXII
quo Julie neptis relegata fuerit3, u ti jam pridem dactis
tetur , Non[ece‘
mu causam sed suus nanou habet V id. et Eleg. v1
vers. aS—36.
Ingemisœbat Augustus ad amuem Agrip Pœtbuminepotia(quem
e tiam in insulam transportaverat et Julian a aca/iaaeæ , acc d e‘
/cr illas
solebat geen tres vomicus ee! carcinomata sua ; sicut Suetonius
pradit in Aug. cap. 65.
Annal. lib. IV , cap. 7 1 vid. et lib. Il l , cap. 2 4 ac Suelan. in Aug.
cap. 65.
Quam inepte Ji Ckn‘
eu hoc carpserit ratiœinium pluribus ostendi
pre f. ad Plinii jun. vitam . At aperc pretium non est censuram bic re
pc llere que nunquam profecto aliam subire mentem paterit. Observent
modo juniores minus in his tricis versati Tacitum solere per mam /alu:
supputare , atque scriptores frequentùsime annas incompc , pra con
plctù , adhibere. Ita si vicesimum et ultimum annum exsiliiJulie cum
anna U . C . 781 copulaverit iurta Taciti calculas turn necessario anuus
U . C . 762 crit primus eorun1dcm xx en iliiannarum etc .
par J. MASSON . 193
sima Eucherio visum est ; rectius sane quam cl. Nari
sio qui, illa Taciti loco recitata male sie concludit
Igz‘
lurJalk la exsilium dcpofl el e fief!en. U. C. DCCLXI . Id
insuper nobis nou amnina di5plicet , quadEncherias sub
jangit , cum Julianempe Ovidium quoque , een adultera
rum suŒatarem aut conseium ab Augusto Tomas pro
jectum esse.
Innocuum tamensemp r se præstm uititur.UudeTrist.
lib . Il , cauit , vers. 9 et 10
Dane mihi studium vile quoque cre‘
m‘
ae demes
Aœeptnm refero versibus esse nocens.
Lib. Il ex Pont. Ep. IX Catyi Begi vers. 67—76
Non ego code nacens inPontica litora vem
Mistave sunt nostra dira venena manu :
Nec mea subiecta convic ta est gemma tabella
Mendaœm linis impasuim natam .
Nec quidquam quad lege vctcr commith œ , feci.
E t tamen bis gravior noxa fatendamihi est.
Neve roges quid sit ; stultam conscrip imusArte.
Innocuas nobis be e vetat esse manus.
Rap id pœ tcœa peau—rim que rere noli
U t pateat sale culpa sub J rlc mea.
Lege et Trist. lib. IV, Eleg. Iv vers. 35—44 etc.
Quin etiam et ipsam Artem Amd ariem toüs v1ribus a
crimine vindicat Trist. lib. Il ubi qunm vs. 2 I r et 2 1 2
dixisset
Alten pars superest qua turpi crimine tactus
Arguar obscœnidoctor adulterii
atque sequentibus causas enarrasset eurAugustanan
casset Artem illam legere ; addit vers. 2 39 sqq
At si quad mallem vænus fartasse fuisœs
Belg. Rom. pag. 103 .
De Cenot. Pis. pag. 1 47.
P. OV ID I I V I T A
Feliees ambo tempestiveque sepulti
Ante diem pœnœquad periere mec !
Me quoque felieem quad non viventibus illis
Snm miser et de me quad doluere nibil
verofiliem inAfrica tum fuisse , pradit Trist.III vers.
'
1 9 et 2 0
Nara prœu l Le‘
6ya‘
: aberat diversa sub où
Nec poterat lati certior esse mei.
Eanimirum cum marito fuit , qui bac in provinciaaliquo
fungebatur mnnere nobis quidem ignoto sed quad ad
senatorium ordinem pertiuuerit , si de bac Nasanis ge
nero sit intelligendus Seneca In senatu inquit , fleu
tem vidimusFidum Camelium Nasanis generum, etc.
An eadem fuerit Pen'
llæ nomine dicta, max ad annum seq.
videBimus.
Quoad Ovid11 eonjugem ordine tertiam ae ultimam , ca
non modo cum ilia seras permansit inannas , et
Sustinuit conj ux exsulis esse viri
sed et maritnm in exsilium secu ta faisset , si per cum li
cuisset , Trist. lib. Eleg. 111 , vers. 8 1—88
Nan potes avelli simul ab !simul ibimus inquit ;
Te sequar , et conjux exsu lis exsul era , etc.
Talia tentabat sie e t tm taverat ante ;
V ixque dedit vietas u tilitate manus etc .
Integrum lege carmen , ut videas quantas Ovid11 prafieis
centis ae suorum luetus gemitusque fuerit , illa tdstissima
norte , quæ Nostra supremum tempus in urbe fuit.
IX. Nec etiam bic omittenda, quæ de suis Ovidius sub
fugæ tempus operibus pradit. Tum Musis iratus TRANS
B is enim nupta fuit ; vid. sup. pag. 1 54.
Ad Serenum cap. 1 7 vid . sup. pag. 1 2 6.
3 T rist. lib. IV , Eleg . x , vers. 74.
P. OV ID I I V I T A
Hoc autem poema XV libris contentum fuisse auctor ipse
monet , Trist. lib. I , Eleg . 1 , vers, 1 1 7
Sunt quoque mutatœ Ierauinyucw!en s‘
ee forma
Nuper ab exsequ iis carmina raptameis ;
quad repetit lib. III , Eleg. XIV, vers. 19—2 4.
X. Est et aliud opus , quad Ovid11 relegatio abrupit,
FASTORUM nempe libros , de quibus sie adAugustum ipsemet Trist. lib. Il vers. 549—552
Sex ego Fastm u scripsi totidemque libellœ
Cun que sua finem meuse volumen habe t.
q ue tuo nuper scriptum sub nomine Cœsar ,Et tibi sacratum sors meam pit opus.
Hine vulgo docti crunt , Ovidium duodecim Fastomm li
bros seripsisse quorum sex posteriores per1emut. Vernm
si liceat ab eruditiorum sententia seorsum abire , ultrafa
tebor poetam bac loco de sex tantum libris intelligendum
esse. Nec enim aliud sibivellemihi videtur, præterquam ,
quad scripserit sex Feslorum, bac est sex Festas seu ses:
Fastis , atque totidem seu sex etiam libros qui Fesli ab
eo fuere dicti quia iisdem sÿnele tempore Feslis tractat 'sac u t Fast. lib. IV initio ait
Tempora cum causis Annalibus em ta priscis
Lapsaque sub terras ortaque signa cano.
Inde est quad ibidem , Germanicum Cæsarem adloquens
addit , vers. 19 et 2 0
Si qua tamen pars te de Fesfis tangere debe t
Co u r, in Apre
‘
h'
, quo tenearis babes etc.
Eumdem quoque sensum amnina eonlirmat , quum Noster
subjungit antecedentem versum expositurus
Cumque sua finem meuse volumen habet.
Scilicet significat , se Festeremmateriam ea melboda di
Fast. lib. I I vers. 7 .
2 02 P. OV ID I I V I TA
Prioris sunt generis Elegiæ II et III , et quidem certissimo
cbaractere. Turbidum enim ventis mare quad patiebatur
sub navigatianis initium describens et faciles optans ven
tos , ait , Eleg. I l vers. 9 1 et 9 2
Ferte quid bic facio ? rapidimea earbasa venti.
Ausane‘
asfincs eur mea vela vident
Tertia vero vers. 105
Nos tsmen Ionium non nostra findimus c auer, etc.
et vers. 1 2 1 et 1 2 2
Nam proenl I lÿrùz‘
s le vade parte rc!e‘
ctü
Interdictamihi cernitwItalie etc.
Equidem cl. Teneq. Faber contendebat , exordium novæ
quarlæqne Elegiæ avs. 1 03 , faciendum quad et ill. Nicol.
ÎIdnsius adfirmabat ex fdc cœù£geübrwn codieum quorum
tamen numerum band amplius indicat. Verum quidquid
daetissimus ille virdieat nulla ex ipsa carmine causa nas
necessario cogit u t Elegiam in vu lgaribus eodieibus ter
!ie‘
m in dnas dilÏmdamus. Potuit certe vates maxima pae
matiipartememoriam earum repetere, quæ sibi evenemnt ,
qunm Roma esset in exsilium abiturus ; et tamea ab ista
versu 1 03 ad finem usque , ea describere qua:in mari
Adriatico sævientibus ventis , tum pateretur , qaum bæc
canderet carmina.
At Elegiæ IX ac X ex illis sunt , quas Noster exaravit
postqnam Gene/misalteram ascendisset navim IX quidem
in insula Semolhrecie (ex vers. 2 0 ac et X qunm
adhucdum jactaretur in indomüo BRUMALI LUCE profonde ,
u t habet vers. 39 quem iuterpretari, quoad temporis
notam attinçt , voluisse videtur vers. 4 1
Lib. I , Epist. xxm .
Lege et vers. 19—2 8.
PE R J. M AS SON . 2 03
Improba pugnat exams , indignaturque quad
Sa ibere, , se rigidas incu tien te minas.
Utmamansm x idem sit ac arm s, seu hyemale tem
pus ; nee stricte veniat aeeipienda pro lyôerno solstitia
quemadmodum B rume sumitur apud Virgiliwn ,Georg.
lib. I , vers. 2 1 1 u t cam etiam Pliniw lib. XVIII ,
cap. 2 4 , interpretatur , atque apud ipsum Ovidium Fast.
lib . I , ubi , qunm pacta finxisset , vers. 1 49 se rogasse
Janum
ùigoribns quare novus incipit annas ;
respondet , tanquam ex hujnsee Dei ore , vers. 1 63
BI UI Anoviprime est veterisque norisfi nee salis
Principium capiunt Pbœbns et annus idem.
Clarins Trist. lib. V, Eleg. X vers. 7 et 8
Nec mihi sols!iù‘
um (scil. æstivum) quidquam de noctibus aufert
Efficit angusta nec mihi BR UMA dies.
Ut u t sit constat ex utriusque Elegia:collatione deeimem
post nonem esse concinuatam , atque prainde qunm jamOvidius Samotbreciem reliquisset ae B islonies scinderet
aquas (ex Eleg. IX, vers. Tbrea‘
ee pefiturus litora
prou t ad annum seq. exponemus.
Anno C . 111 U . C . uccsxm ; Ovid11 et 1 111.
P. COBN . DOLABELLA , C . JUNIO SILANO COSS .
I. QUUM Ovidius ex Italia solvisset , et quidem , u t vi
detnr B run'
a nude lrilum in Græezbm iter erat per
Adriatiwm deinde per I oniummare veetus est u t ex lacis
superius inmedium prolatis liquet. PosteaLee/mes qunm
Scilicet dies.
Cicero Phil. I.
2 06 P. OV ID I I V I T A
tandemque Sanotbreabmpetu t insulam. Hæe ipsemet gra
phiec pingit , Trist. lib. I , Eleg. IX , ubi de navi que
Conhtfikds primumsibi cognite Ccncfin°
s ait vs. 1 5—2 0
Quas simul fEale‘
c :nam me deduxit in Helle:
E t longum tenni limite fecit iter ;
Fleximus in lævum cursus et ab Hectofi s urbe
V enimus ad portus Im6rzîe terra tuos.
Inde levi vento Zen‘
ntbx‘
e [item nacta
Th cia°
em tetigit fessa carina Sevran.
Ab hac deinde insulaSamet/trade Noster cum nova rnrsns
navi Tbrucie litora adpulit , et pastea pedibus iter per
B istoniæ istius regionispapulos fecit . Ibidem enim sub
jungit , vers. 2 1 —2 3
Saltus ab dec term bç vis est Tcmpym petenti
Hoc dominum tenus est illa (navis a) secu ta suum.
Nam mihi B istonios placuit pede carpere campus .
Tcmp_yre nempe prou t ex aliquot etiam codicibus MSS
legendum , locus erat ad Tlareciæ litus u t vel Livii locus
modo indieatus probat : Inde , ait , Æniorumfines præter
Pessime Cia/anus legendum 06 Actore‘
s ur6c , cenec t , qunm hu :
fuerit in E te n urbs, at illa debuerit ad Æ gæum mare stan ; sicu t ex tata
pac ta contextu liquido patet ; quumque absurdum fit cum Cia/ana dicere ,Ovidium a sinn Carinthiaca pre ter Pelapannesum navigasse , ubisup. no
tavimus. Istavera”cetarz'
s urbs videtur eadem ac Ih'wu cujns ille Deus
seu fiere: erat quad vel Atàcnegæ es Apol. docet ÂII ’ 8p h ilm‘
«ç Grès
Éxra'
,m Àq u
‘
. Unde est , quad Hector in Ilim se‘
um nummis repræœntetur.
Alias qunm I lia etiam novum aliquot stadiis ab ora maritimaabesse t ,
dici potest 0p ôrym‘
um bic a pac ta subindicari quad ad mare situm ; et
ubi erat Lu cas ”cc/anisin loco conspr‘
cua S trab. lib. XIII pag. 889 ; quin
et in hujus oppidi nummis habetur Hectoris capu t. Qualem passide t gaza
illustr. Comitis Pembrocbiæ etc.
Scilice t litora Semotüracæ'
æ ; que sie dicebantur a spelunc:1 quadam
Zen‘
ntbus nomine ea in insu laCn6imrummysteriis sacrata vide Bochart
G eograph . Sacr. part. Il lib. I cap. 1 2 . U t in vera hu jus loci lecüonehærere doctiviri non debuerint. Quin et in Æ nr
‘
orum finibus Apollo , Ze
rinth‘
um queenwcent incoIe , templnm habuit teste Livio lib. XXXV III ,cap. 4 1 cu jns locum cl. Heinsius in notis profert.
PER J.} IASSON . 2 07
1 1 Apollinis , Zerintbium quem vacant incolæ templum
superant. Alia angustia circa Tempyra excipiunt (hocloca nomen est), non minus confragϾ. Hinc autem
Noster exsilii lacum itinere pedestri petens debuitgeIiJem
Tlirecen et opcrtwn nubibus Hamon trausire ex Ponta
lib. IV, Epist. V , vers. 5.
Illaveranavis secunda, quaNasaaporto Cencbreo veetus
erat ad insulam usque Samotbreckm binc iterum solvens
pergit per Hellespoutum inEuxinum mare ad exsiliiOvi
diani lacum. Ejus cursum Noster ibidem exhibet Trist . I ,
X, 3 vers. 2 4—42 quibus varia deseribit loca litaribus ad
posita, que navis erat sua in cursu prætervectura. Priores
tantum hic transeribendi quad elueidatiane egeaut
Hellesp0ntiacas illa relique”
! aquas.
Dardm iamque petit auctoris nomen babentem etc.
neque prætereundi sunt postremi ejusdemElegia:vs. a 45
V os quoque Tynderz‘
dc quas bc e calit insula fre trc .r
M ite precor , dep /ki , numen adeste via .
Alten namque parat Synp l qedes ire per arctas
Scindere B û taaùs altera puppis aquas.
Vas faeite ut venta , locaqaum diversa petamus,
Illa suas babent nec minusüta suas.
ex qu ibus eonfirmantur , que modo .diximus de tertie
C l. Nicol. H einsius natat uno cod. baberi rcIcgit , seque pu tare
p rege‘
l , au t quid simile legendum ; nam addit quomado reh‘
ym‘
t He l
lu p0ntum que Dardanium et Lampsaeum et Abydum in ipsis B e lles
ponti faucibus sita aditura sit ? V erum negeri potest poe tam hoc loco ,sive licentia poetica, sive ex usu vulgari largiori sensu IIe/[esponh
‘
acar
q uas vœare cam maris E ge i partem que circa &a aMrea‘
em erat
idque confirmari ex vers. 15—2 0 superius pmlatis. Deinde abservare est
quodcumqne verbum bic legatur id non in prœterito sed ve l præsenti
vel fu tura tempore reponendum esse ; siquidem navis tum in Samothraeiæ
portu adhucdum en t , quum Noster be c sa iberet u t invicte probant
vers. 4S-SO.Mallem igitur quam rclcge‘
t ,vel etiam rch
'
nquct siru t
et vers. seq . pete/.
2 10 P. OV ID I I V I T A
IV. Ante vera quam Ovidius Tomas petiisset , et qunm
adhuc in itinere esset priorem TnÏstim librum Ramam
misit. Hoc probant qua:ad superiarem an. 11 . XI diximus ,
et quadNoster, El. I, librum adloquenshabet, vs. 4 1 et 42
Carmina saœssum scribentis et otiaq…Me mare , n e venti me fera iattat byems.
At in Pontum vix venerat qoum librum II Augusta
scripsit , u t sua defenderet crimina quibus eo pulsusfue
1°
at atque utmitius exsilium paulaqueprapinquiuspeteret.
Quin etiam paulo post adventum Elegias libri III eon
scripsit. Hinc est quadEleg . II sie arsus
Ergo erat in fatis Scytbiam quoque visere nostris
addit vers. 1 5
Dnm tamen et terris dubius iactabar et undisFallebat curas ægraque carda labor.
Ut via finita est et opus requievit enndi
Et pmac tellus est mihi tact» mec
Nil nisifiere libet etc.
Idem ex Eleg . III patet quam æger uxori scripsit ; pra
sertim cx vers. 5—10
Quid mihi nnnc animi dira regione jacentiInter Sam matas esse Get…e putes ?
Nec cc lum patiar nec aquis adsuevimus istis ete.
Nec ulla est , u t paucis dieam , quæ posait ad alium , pra
terquam primum exsilii, annum referri. Immo XII circa
vcmum æquinoctium exaratam esse ex priarihus constat
versieulis :
Frigora iam Zepbyfi minuunt annoque peracto
Longior antiquis visaMe atis hyems
Imposüamque sibi, qui non bene pertulit IIe/[ea
Temporam turne‘
s aqua d‘
u ne facit etc.
Aries nempe , cujns signum Sol ingœdiebatur Martu xx111,juste
Nastri calcu lœ , Fast lib. III , vers. 849-852 . At nonnisi tribus abbiar
diebus ayu hcctùm sign2 t vers. 877 .
2 1 2 P. OV ID I I V ITA.
Tempus ad hoc lustris iam bis mihi quinque peractis
Omne fuit M usa carmen inerme mea etc .
quibus ætatem designat qua fuit in exsilium missns , ut
ad superiarem annum expasuimus.
VI . Quum hoc anna Tiberius ædcm Concordia dedica
verit inscripto sua etfietris Drusi vite pridemfuncti no
minc ,juxtaDionis testimonium ; atque Ovidius ejusdem
ædis een jam consecratæ meminerit ad XVI Januariidiem,
Fast. lib. 1 , vers. 637-650 ; binc iterum liquet error cl.
Bueberii existimaùtis Festos anna U. C . DOCLIX editas
fuisse.
Hac occasione data supervaeuum non crit , Suetom1 lo
cum de istius templi dedieatiane agenæm elueidm , si
quidem dactissimis viris ansam errandi præbuit. Scilicet
historiens ille qoum narrasset Tiberium e Germanie in
urbempost biennium regressum tn'
umpbum quem distulcret ,
egisse; addit inter ea quæ Tiberius post perfecerit , et de
dieatianem Conconfie adis itemPollucis et Castoris et
quidem de menubiis. Unde sequeretnr pro Suetouii ratio
nibus , u tramque ædcm anna eitissimum U. C . DCCLXV ,
qua triumpbus ille duetus dedieatam fuisse. Idem forte
quis pu taret exNostra confirmari, qunm recitata causa eur
primum aFurio votum fuerit Concordia templum, max ex
panens quamobrem iterum a Tiberio sit ædes huie Deæ
consecrata, sie canat vers. 645-650
Causa recces melior passes G ermanie rrines
Porrigit auspiciis dux venerande luis.
Inde triunpäata libastinam e gent/s
Tcmp laquefccisti , quam colis ipse Dec .
I*Iœc tua constituit gcnctrz‘
x et rebus et ara
Sala tara magnidigna reperta Javis.
Lib. LVI pag. 586.
Suatan. in Tib. cap. 2 0.
Livianempe Augusto nupta Tibu nque mater de quaNaster, Trist.
2 16 P. OV ID I I V I TA
Pleiedum, sed ortum ecranicum at Virgilius eamdem anni
partem designat per Pleiadum occasum sed casmiæ m
prout viris doctis jam observatum. Pleiades vero juxtaPlinium occidebant III Idus Novembris.
III. Hoc itidem anna exeunte triumpbum de Pannonns
Dalmatisque a Tiberio duetum esse , constat inter recen
tiares doctrina temporum celeberrimos. Quad paucis as
tendisse proposito nostro conseu taueum crit , quam Ovi
dius illum aliquot Epistalis libri Il ex Ponto landet.
Igitur Velleius Palerculus testis oeulatus , qunm lib. Il ,
cap. 1 04 narrasset , se ab adoptiane Tiberiimissam cum
ea præfectum equitum in Germanium , eælestissimorum
ejus operam perannas continues novem , spectatorem et ad
ju tarem fuisse ; deinde cap. 1 2 1 seribit , Tiberium ex Ger
mania in urbem reversem jampridem debi n sed conlinea
tiane bellarum diletum ex Pennaniis Delmatisque egisse
triumpbum. lstiautem novem anni, ab anna U . C. DCCLVII 1
et quidem V kal . Ju lias quo (lie Tiberius ab Augusto fuit
adoptatus deducti si labentes dnntaxat intelligantur , ut
plane indicio cl . virorum debent ; binc necesse crit ut
triumphus ille bac anna U. C. DCCLXV , jam adulto et ad
finem vergente ductus sit.
Cl. Bucherius 3 illas novem annas velu ti labentes sdsu
mens easdem ad sextum aut quintum meusem pramavet ,
atque prainde colligit , triumphum illum vix ante Decem
brem au tNovembremhuiusœ annipotnisseduei.Alibi‘ ta
Gassendi Instit. Astron. lib. I , cap. 2 0 et ante illum Joan. Saeco de
Bosco Spb. cap. 3. Ad quem lacum C lavius Tempore ait au tumni
sole videlicet existente in Scorpio ariuntur Pleiades vesperi sub solis
occasum id est chronice.
Lib. Il cap. lib. XV III cap. 2 5 3 1 etc. V ide sup. pag. 1 79.
Belg . Roman. lib. III cap. 3.
Ba d. lib. cap. 2 , S. 13 pag. 103.
2 18 P. OV ID I I V I TA
norit lib. I ex Punto quem supra vidimus hand ante bybernum hujus anni tempus editam fuisse binc coniectarelicet , poetam vix ante hujus anni fmem de Tiberii trium
pbo audivisse , atque prainde hunc vix ante byeman esse
dnetum. Nisi diœmus Nasanem dum Epistolae lib . I col
ligereî , satisqne ad instam volumen haberet , illas ad se
quentem librum servasse , quibus triumpbum landabt t .
IV . Ut u t sit , qunm nihil certibac in re definire valen
mus , satis fuerit au tumasse , poetam potnisse eitissimum
sub hujus anni exitummemorare Tillerii triumpbum , pra
sertim lib. Il Epist . I . IIæc enim scriptavideturubi pri
mum de illo nuncium acceperat , siquidem qunm sie exor
sus esset
Hue quoque Caseæ e‘
pervenit lama triumph‘
.
Languida quo l‘
essi vix venit aura Noti;
addit , vers. 19-2 2
Gratia Few, tibi per quam spectata triawh ‘
Incluso mediis est mihi pompa Cetis.
Indice te didici NUPXR visenda caisse
Innumerm gentes ad ducis ora sui, ete.
nec male hyemalem tempestatem deeignaut , qua:pastea
canit , vers. 2 5
Tu mihinarrasti qunn nul le? lecibas ante
Fuderit edn‘
h a:nnbilus Auster aquas
Lumbu cœlœti Salem fuü sse œœnum
Cum populi valtu conveniente die.
Qui dies se…sub æsh tem nihil miri tulisset.
Quad parro subjungitAtque ita victorcrn cum magna vocis honore
M‘
ca laudatis dana defi ne viris
illustratur ex Velleii verbis , qua: lib . Il , cap. 1 2 1 ea
subsequuntur modo de bac triumpbo prolata Quem
p ar J. MASS ON. 2 19
ait , mihifratriquemea , inter præcipuos danieadamatos
viras , œmitari contigit. Suetonius itidem seribit
Tibm‘
sun triumpbantcm prosecu tos esse etiam legatos
quibus triumphalia amamenta impetrarat .
V . Unde simul , nt h oc addamus , intelliguntur qua
Noster Masah‘
no seribit , Epist. I l , eumdem memorans
trinmphnm vers. 81—84Ipse Ti berius) super curram placid0 spectabilis ore
TemporaPhœbœ virgine neaa tulit.
Quan p°
u VOB ISCUM pra/cs comitavit enntcm
Digna parente sua, nominibusque datis etc.
Messalinus nempe ex illis erat legatis quibus amamenta
triumpbalia fuere data ob res in bella Illyrica præclaœ
gestas , nt nominatim Velleius de ipsa testatur Messa
lino ; quique adeo Tiberium in pompa lrinmphali cantem
eomitevit . Hunc ipsum honorem adhuc tangit vs. 9 1 et 9 2 :
H unc colis ante diem per quem decretamerenti
V enit honorath kawa digna comis.
Sie nimirum legit cl . Nic. Beinsius priorem versum de
Tiberio iutelligens , qui Messalina lauream ante diem de
creverit. Verummalim , qunm codices var nsint , de ipSa
Augusto lacum intelligere per quem non veraperTibe
tium , een snnimam rerum germtem laurea S. C. ducibus
decreta est . Ideirca sie patins idum legerem versim lum
N unc colisante DSV. per qmm decre tamerenti
V enit etc
Lib. Il cap. 1 1 2 .
Cuius vocis loco male d . Nic. Heinsius arantcns reponendum arbi
tratur quad Tiberius ob res bella Germanico gestas ct am as et cum:ar
6eu ingæ ssus est , seribente Suetonio lib. III cap. 9. Atqui is hoc loco
de rebus loquitur aT iberio gestis au . U . C . DCCXLV , ac subseq. quo tem
pore Tiberinm an ne tradit quoque Velleius , lib . I l , cap . 95 1 3° B io 1
lib. LV , pag . 549 , quad nan erat confuudendum cum triumph0 viginti
post annis ducto, et quidem 0b res Pannonica , etc.nan veraGermania».
P. OV ID I I V I T A
Quæ si cum illis lib. III , Ep. IV , vers. 53 60 , conferan
tur hand immerita videbuntur et hoc anna scripta. Etsi
vero liber ille temporum injuria perierit , plurima tamen
Panticæ Nastri Epistola nnnc superstites exhibei
nt qua
non parum ejusdem triumphi pampam atque ipsam his
toriam illustrant .
III. Quum vero pacta lib . III Ep. Il , exararet , jamvernaculam Tomitarum lingnam didicerat vers. 40
Nam didici geticam maticeque laqui.
At Trist. lib. V, Eleg. X , vers. 36—38
Per gestum res est significands mihi.
Barbarus hic ego sum quianon intelligor ulli
E t rident stolidiverba latinaGets , etc .
Elegia tamea XII vers. 57—58 , ait
Ipse mihi videor iam dedidicüse latine
Jam didici getico sarmaticeque laqui.
Illa autem Getica Tomitarum lingua quid ex Græea mix
tam habuit quad eoloni ex Mileto GræciTomas condi
derant Trist . lib. III , Eleg . IX
H ie quoque sunt igitur Ga ia quis crederet ? urbes
Inter inhumane nomina barbarie .
B uc quoque M 7eta missi venere calani etc.
Hinc est quad Trist. lib. V, Eleg. II , cauit vs. 67 et 68
Nesciaque est voeis quad barbara lingua latina ;
Graiaqac quad Getico vieta laqu la sono
et Eleg . VII , vers. 9- 1 2
T urba Tamrïena que :il regionis et inter
Quas habitem mares disœrc cura tibi est ?
V ide Trist. lib. III Eleg. x1v, vers. 45—50 , qua:eadem sensu sunt
ipiendæ
Trist. lib. V , Eleg. vers. 33 Hos quoque qui [ cd ti Grain d e
duu tur ab urbe Pro patrio cultu h rsica bracce tegit.
F ER J. MAS SON . 2 2 3
Amale pacatis plus trahit ora Geti t etc.
IV . Addemus et bic observationem illustrando ejusdemlib. III ex Punta , Epist . II , loco , ac Cd tæ , cmcm inscfi
bitar , gen…necessariam. Scilicet Ovidiusde hujns Gottamoribus laquens , addit vers. 105—108
Quas Volca spalm cognoscat naa iais a ctor ;
Quas Nanamaterna: non neget esse suas
AM BŒ 1que probent genitiva ad nomina Con s
Si tu un u ses interitu ra damns.
quibus Noster significat Cottam ex Valeriarwn Messala
rwe gente per petrem ortum trahere ; quippe gens sua ab
antiqua Volesi’stemmate nomen derivabat et qui primo
Valesii et Volusii fueruut dicti pastea et Velcrii sunt vo
cati , ut recte cl . Nic. B eiusius notavit. At male max ad
dit , Ovidinm vers. 107 innuere , Cottam adopliane inAu
reliam Catterumfamiliem transisse Etenim Noster clare
docet lib . IV ex Panto Ep . nlt . Cottæ metrem ex ista
Cottarum Aurelia familiaprocreatam fuisse vs. 4 1 -44Te tan en in turbanon ausim Cette , silere ;
Pieridum lumen prü äumque Tori.
Hatem Cattes cui l es…peternos
Maxima nobilitas dedit.
Igitur qunm Calle pater esset M Valerie:Messala Careines celeberrimus ille orator , de cujnsmorte supradiximns ad au. U . C. DCCLVII ;mater…abAm eliaCottamm
De quo agros Theodor. Bychinavarie err2 t not. ad Tacit. Ann. Il l ,
cap. a, tm l I , pq . 57.
Butilins in Itineraria Valasi habe t Qui Valasi antiqua derivatstemmate nomen Et reges Butulas teste Marone refert.
Quad et nuperüme cl. I muc£ h yscn ad6rmavit not. ad Tibull. et
pau lo ante Tbeod. Byckitts l at. ed Tacit. tam. II pag . 58 , sequuntur
scilicet Scholiasten Persii ad Sat. Il vers. 7 2 enim lacum pœfert Rychius ibid.
51 2 4 P. OV ID I I V IT A
gente quz Numam regem babebat auctorem, descendm t
binc est quad Ovidius priore loco dicat , Collas adjœtosesse adhujus Cottæ nominageniù
'
va hoc est , buncce Mes
sala:lilium præterpalemanomina tulisse quoque Collarm
nomen quod nempe receperat amaire ut sæpe apud Ro
manos fiebat .
Idem porro ColinNasanis amiens post Ill essah'
m'
fratris
suimortem, dictus quoque eognomineMessabhus fuit. Rem
aperit Velleius de ille Val.Messafino loqueas Qui vir,ail , anime etiam quam gente nobilior dignissimus qui
et PATREM CORVINUM habuisset et cognomen suum
(NB .) COTIAE FRATRI relinqueret Inde est quod
ille soleat a Tacito CollaMessalînus dici.
Ad Valerium Messalînum qui frater Colle natn maxi
mus videtur , Ovidius seribit lib . 1 ex Punto Ep. VII
lib. l l Ep. I l . Illa de patre jam mortuo cauit illum clim
poetam nostrum inter amicus babuisse 1 , VII , vers. 2 7
Nec (un:est g ai/or nos inficiatus amico:
Hortator studii causaque faxque mei, etc.
Mox de Cello ejus fratre subjungit
Adde quad estfra/cr tanto tibi iunctus amore
Quantus in Atridis Tyndaridisque fuit .
Is me nec conf/cm , nec dedignatus amz'
cum est etc .
Paria seribit ad eamdem lib. Il , Ep. 11 , vers. 99- 104
ubi et illum laudat ob gratiam qua valebat apudAugus
Lib. Il , cap. 1 1 2 .
Ex quo loco patet ”eu c lùu m iam obusse qunm V elleius be c scri
beret , id est , ante xvxTiberii annum. De ejus morte vid. Plinium lib.
XXX“ cap. 10.
3 Annal. lib. Il cap. 32 lib IV , cap. au ; lib. V , cap. 3 ; lib. V I cap.
5 , 6 , 7 ; lib. XII , cap. sa. Ita et Plin. lib. X , cap. sa Sed (quod
constat )Mwaünus Gotta Messale Oratoris fllius e tc . Lib. XXX"cap. 6 cum vocat comuIarem.
Lege e t vers. 55-60.
2 2 6 P. OV IDI I V IT A
Idem confiteh 1r ac pluribus verbis prosequitur Ep.
vers. 3-ao ubi et Pompeii facultates recenset.
Anno C . n v Ù . C . nccnxvn Ovid11 1.v1 etu n.
SEXTO POMPEIO SEXTO APULEIO COSS .
I. SEXTO POMPEIO jam consulatu fungenti Epistola v
libri l ‘V ex Pouto inscriptaest. ldcimo necesse est u t boc
ineunte anne concinuata fuerit ; vel si superi0œ exeunte
nonnisi tameo hoc ad consnlem pewenerit. Alterq in
dicant bæc Ovidii carmina, quibus tamen prior sensus con
venientior mihi videtur
l te leves elegi dœtas ad can alis aures ;
V erbaque honorato ferte legende viro.
Louga vie est ; nec vos pedibus proceditis e quisTectayne 6mm li sub nine terra latet.
Qum gelidam Th m n et 0pertum nubibusHon or
E t maris Iam? transierîtis aquas ;
Lao:minus l ea‘
au dominam venietis in urbe
U t festinà tum non faciatis iter etc.
deinde vers. 1 7—2 4 subponit fore u t POMPEIUS jam con
sulatnaolficns occupatus sit qunm ad cum bæc Epistola
pervenerit
Aut reget ille suas dicendo iura Quirites
Conspicuum sigais qunm premet altus ebur etc.
Il . Epistola V I certissimo temporis cbaracteœ notatur,
morte nimirum Augusti hoc anno die sexù‘
b‘
s XIX de
Scilicet significat Epistolam postqnam in Italiam perlata fuerit ,cem circiter diebus potuisse Bm dü îa adUrbem pervenire. Horah
‘
as certe
qunm iternon festinaret xxv diebus RomaBm dùùm petiit , ut ipsemet
deseribit lib. l Sat. v. Attameu Cicero Bmudc‘
sù‘
degens epistolam ab
Attico Rome scriptam mph‘
mo summum die accepit. Etenim ait lib . ad
Alt. Xl Ep. xxx Accepi v1 bal. Sept. literas a te dates xn ka]. Nisi
meudum in uumeris « isti… cubare .
” 8 P. OV IDI I V IT A
tum, electis conscns et comite unoFABIO MAXIMO,Plæ
nasiamvectum, advisendumAgrippam, etc. QuadMAXIMUM uxoriMARCHE apernisse ; illam Liviæ ; C. Namm
id Cæsari. Neque multa post , exstini:to MAXIMO (da
bium an quæsitamorte)auditos in funere ejusMARCII
gemitns semet incusantis , quad causa exitiimarito fuis
set. Dubium au tem illudTaciti salvit Plutarcbus ”, qui
qunm istis similia tradidisset , addit Venientem igitur,
de mare maue Fu lvium et solitum illuddicentem ave ,
Cæsar resalutavit val: inquit , Fu lvi. Atque ille id in
telligens , domnm se illico subduxit et vocata m are :
Besoivit , inquit , Cæsar , non siluisse me amana ; idea
marimihi decretum est , etc .
Quaddein subjungitPlutarcbus, Il‘[arciamnempe utaplo
aim caram inlaremüs: canintatnraTacito
qui diserte testatur cam vü isse , et auditos ejus gemitnsin funere mariti, u ti jam pridem Lipsia notatum . Taciti
vero bac de re testimonium amnina confirmat Ovidius ,
Fast. lib. VI fine ; quad opus tribus abbinc annis edidit.
Ibidem enim ad ultimum Junii diem de templo Herculi:
Mmaram quad Marcia:Philippus restituit agens de
Marcia tanquam adhucdum in vivis loquitur, vs. 80 1 -808:
sic C lio :clarimonumenta Pôi/ippi
Adspicis ; nude trahit U am‘
a costa genus.
Hm ia sacrifico deductum nomen ab J aco
ln qua par facies nobilitate sua.
Par anima quaque forma sua respondet in ilia
Et genus , et facies , ingeniumque simu l, etc .
legit Lipsius.
Lib. :cpidùh 01 iœç .
Sie male pro Æsh'
mwsemper habet.Suatan. lib. Il , cap. ag ad quem vide Torrentu not. ubi plures lau
dantur scriptores , quibus id templum fuit memoratum u ti et nummi
quibus Hercule: ”n am signatur. Martialis lib. V , Epigr. So docet
PER MASS ON . 3 3 1
IV . MortanitidemAugustaNoster eainseruit , que lo
guntur Fast. lib. ubipacta Camænlam de Romana im
pe1ia vaticiriantem sie indueit a vers. 531
Et pea Augusto:patrie tutela manebit
B anc l'
as imper afrena tenere damnm.
Inde acpas nd asque Du licet ipse retard ,
Poudera cœlestimeu te paterna feret.
t ne ego perpetuis alim sam bar in aris
Sie Anou8rs novnm Jana numen crit.
cx quibus pèrspieuum fit quah topère cl . Nankin: erm
verit dum adseruit Ovidium libros Fosloram catalan:
saÿasùæ vivæ lc atflmc Augusto. Etenim nepos ille na
M qœDci qui licet recusaret , max tamen imperii pon
dera tulit , ndllus certe alins pfi tèrquam Tiberias adoptiOnefilias Augusti jam Divis annumerati ac idea nepos
Julii Cæsaris , inter Deo:ntique consecrati. Ipse etiam
Tibcn°
as,u t Tacitus testatu
‘
r , perplexa et obscura ora
tione imperium a se primum rçpcere voluit , nec id se ac
cipere simulavit nisi postqnam senatus precibus nrsisset .
Quad et Suetoniuspaucis narravit Principatnm ait
quamvis neque occupare eotifestim neque agen dubi
taaset , et .statione'
militum bac est , vi et specie domi
nationis adœmta, din tamen “ CUSAVIT (NB .) impudentissimo anima ete. Velh
'
asvero testis coavasrem
suamore , id est , adnlatoiie , à c tradit , lib. li , cap. 1 2 4:Una tamen valut lnctatio civitatis fuit ; pu‘nantis cum
Cæsare senatus populique romani, u t statiaui patetnæ
suceederet illius u t potinsæqualem civem , quam emi
nentem liceret agere principem. Tandem magis ratione ,
quam honore vietns est :qaum quidquid tuendum non
De Cenat. Pisan. pag. sos.
Anna]. lib. init.
ln Tib. cap. 3 4.
.34 p . OV ID I I V I TA
fl ic mihi Cimmerio la ù‘
i dueitur e stas
Litare pellitœ inter agaaù Get» .
Scilicet Ovidius anna U. C . DCCLXII adfinem vertente , nt
suprademonsttafimus rclq ü as est ; adeoqne sa ta ab bac
termina e stas in medium annum U. C. DOCLXV III certis
sime cadit. Sub initium vero æslaiùea fuisse calamaman
data exinde discimus , quad Noster dicit , sa lam baneee
æstatcm quæ ipsi tum ducebatur, agendam sibi inter Cc
l88 6836 .
Anna C . xv ; U. C . neou 1x ; Ovid11 LVIfl et u x.
T . STAT IL!O TAURO , L. SCRIBONIO LŒONE COSS .
NULL! præterquam huic anna adsignanda venitEpistola IX lib. IV ex Ponto quamOvidius Gracina, causali
in posteriorem anni partem designato misit exoptans nt
eaposset Bamam antevenire quam ille fascesadsumsisset
eoxtBulm s vers. 3—8
Missaque Di f_
aeiabt auroram oceurrat ad illam
Bis senœfi n fl q u: tibiph‘
næ ù h‘
l .
U t quoniam sine me tange:Capitaiia cot ava,
E t tiam turbo pars ego nulla tue ;
ln domini subeat parles , et præstet amici
Offieiu1fl iussa literanœtradie.
Deinde tempus quo Græcmas consul futuras erat patet
ex vers. 5760
Altera le titiœ nec cedensœusa priori
Successor tau ti[ rater bonaria crit.
Nam fibifl ù a Gra ins Dscsm x
Iwiaœ JAN! susdpit ille l ia ; ete.
Significat nempe pacta Græcinam consnlatn functurnm
ad linem usqueDcccmbris fuiàse , maxqùe]ratmn kalendisJonaariis ei sucœssurum . Fraterautem ejus Ovidio dicitur
PER MASS ON . 3 35
FLACCÙ S vers. 69—75 quimeritadoctis eompluribus viris
jamdudumvisas est L.PouvouwsFu ccns, anniproximi,
U. C. DCCLXX , consul ordinarius inPastis signatus. Alias
quidem Floccus consulatum anna U. C . DCCLXVIII gessit.
Verum is ex Narbanoram gente fait ; ille vero Nasanis ami
ens ae Grædni frater , ex Pampaniis erat. Hoc nos doeet
antiquas—lapis a cl. Beinesio vu lgatas , qui inscribitnr
C. Pan ama C. F. Gememo pam . nas. etc. Probat et
Tacitns id Gü dni cognomen in Pampoaiamm familia
Fuisse , nommaannaU . C . DCCCX , sub Neranis principatu ,
Pan,… insignm fcminamPlantio quinom
sa Bn‘
b nnäs relaiil , unplowesse. Unde Reinesia Gre
cinas , ilia lapide sigm tns videtur blins ejusGræcini qui
cos. an. U. C. DCCLXIX , L . Pomponium Flaecum cas. au .
U. C. DCCLXX fratrem habuit sararem PampaniamGra
cinam , Plautii trinmpbalis uxorem . Ita et dactissimns No
risius 5 de L . Pompanio Flacco Syria:præside l s , in
Syntag. l ose . pag. 435.
Annal . lib. Xl l l cap. 3s.
3 At is ex inst. seq. diçtusP. (u nC .)Panp nias . M irum vero dou .
B einesium L. C . existimare pro vm ncr . van. legendum parsrscr.
rsnnûm atque in Prof FabÆa ent eater—avirimania, scil. X u n.
sn . ete. Nec certaalia proban t eu mpla consu li: fi lium etc. tam
infima dignitate ac PM] Fabn n , unquam functum esse.
Fi‘
liam potins dicendum en t,u t reete Ry ch îas ad il lum Taciti lac °
œnset turn ab M m G r:cü i et fn trls cil s u triusque bis temporibus
col s. turn ab a…‘
ala annas , quibus past Jah“
: Drusi (ilia , necem
superiuisse testis est Tacitus. Etenim ista Julia dolo M essalinœ sublata
an. U . C . nccxcv. Unde ad annum acc'
cx de quo agit ibidem Tacitus
elspü xv anni. Atu lterius adhuc e t ad fl aum atque U . C . ncccxxxv
vitam produ it. Additis enim n ad illum nccxcv (mnt neucaxxv. U t
reete historicus ille notan rit Iabgavan buic Pompon iœœtatem fuisse.
Si vera ea natalem vel ipsum annum U . C . nccnxx , quo Pmnpanins
F|aaens consu l fuit babnisset ; turn anna U . C . ncccxxxv iam annas
modo 1.xv nata fuisset ete.
5 De Epocbis Sym—Maced.Dü. [Il cap ." pag. 166 edit. Lips. at 141
edit. Flor.
1 36 P. OV I DI I V I T A
quit , gesserat consulatum an. U. C. DCCLXX Pamponia
Græcino fratrisemestricausalisnfl‘
ecto sucœssordatas;
quorum fmtri1m magistratus laudat Ovidius , lib. IV de
Pau la Eleg . 1x.
Aliud insuper argumentum ex inscriptianis fragmento
mutnamnr , quad apud ill. Ciampinnm Roma adservatum
cl. Henricus Capes, SylvaDucensis senator, adamplissininm
Cupcram Daventriensem consnlem , ac sammis plun°
bus
aliis muneribus tam egregie funetnm misit , Epistola Ra
mmau . C. MDCLXXXXV data, cujns apographum eruditis
simnaac amicissimus vir Eduard. Hall/tenus Ultrajeetinusmecum commnniœvit et quad postea apud cl. Fabre!
!a integrins legimus. Id sie se habet
GELOS DIV! AVGVSTI L. EX
POST MORTEM FIL1I SV I NO
FECIT ET DEDIC
1111. NONAS MAIAS T . sm rm o TAVBO
p . pompa
Jam vero Sisauna Slalilùzs Tauras cos. ordinarîns cum P.
Libonc , an. U. C. DCCLXIX ,Tacito et Dioni notatur ;
Fastique snfiiagantur. Igitur ille qui bac fragmento cumTanro signatur , quique u t satis elare apparet , dictus fuit
POMPONIUS , eadem anna sufiëetus consul est , in lacum
forteLibonis ; nec'
aliusvidetur quamPamponias Græa'
nus
Ovidii amiens , ae L . Pamponu FIacci frater. Dolendnm
est , quad omnia ejus nomina leginon_patnerint. Tearum
porro ibidem memoratum eamdem esse cum hujus anni
causale ,facile colligitnr ex alia lapide integro penes
eumdem ill . Ciampinam quem ipse cl. Capes etiam de
Synt. Inscr. pag . 701 n. 3 2 4.
Annal. lib. I l cap. 1 .
Lib. LVII pag. 61 2 .
2 38 P. OV ID I I V I TA
guawinadicta successit , idem quoque cognomen adam.»
sit quad et alii pastea continua nsurpu nnt. Nec alins,
quamTiberiushic intelligipotest, siquidemOvidius postes
de Augusto antecessore een jam defuncta et m ta,
loquitur, vers. 105—1 10 , et 1 2 7—134
Hinc porro patet F laman ilium non esse N…au . U. C. DCCLXVIII consnlem qunm Tacitns testeüm
Tiberium eo annaprimam comitis consularia habuisso. Id
eirca hand ante Flaceus ae Grædnus potuerunt eonsules
aTiberio designari nec etiam potuit hæc Nasanis Epis
tola, quam versamns , ante eadem comitiaeamdemque—au
uum seribi. Uude quæ superius diximus adeo valide can
firmantnr, u tnnllnm supersit dubium, quin eademEpistola
hoc anna DCCLXIX et quidem paulo ante lcalmdas Mans
(ex lapide sup. pag. præced. prolato Gracina jam eau
suli designato , et max magistratnm inituro ad anni forum
usque exitum missa fuerit.
III. Addamus et ibidem Ovidium docere , Pomponium
F[accum paulo ante hoc tempus Mysia Panloque præ
fectum fuisse , titulo prainde lg aliproprœloris quamnon
dum consul fuisset ; atque res armis præclam in ilia re
gione gessisse. Addit enim , vers. 75—80
Hine et lib. IV , Ep. XIII Ovidius id Tiberio tribuit , vers. 35:vid.
sup. pag. 3 32 .
Ex quibus mauï estum est carmen illud, iam Augusto vita functo ,
ac inter aidera locato fuisse. U t merita exinde cl. Joan. Vignali
miratus sit , vino dœ tiæifl 0 fi er. Vou in visum case , e t quidem ex hoc
poemate Angnsti Apotbeasin quam Ovidius in exsilio eeeinit , eidem
principi adhuc viventi seriptaminiase l e O la . Aalan.Pii pag . 85.
Annal. lib. I cap. 81 .
Moria dicitur Tacito lib. I cap. 80 etc. uti et in lapidibus apud
Grnterum variis. Illo pag. 453 Ti. M iu:Sy lva u:inscribitnr C laudiiCanaris mon . m ar…. Mœsm . Nandum enim in dnas provindas ,
superiarem ae inferiorem divisa fuerat ”asia.
2 40 p . ovu m V IT A
proculduhio carmiuis gratia quad getice ab eoconcinna
tum , supra vidimus.
V . Cæterasvero ejusdem libriEpistolas qaum temporisuotæ desint , nobis nou licet ad cartum adligare annum.
Patet tantum insuper XII Tuticano post Augusti obitum
datam esse , ex vers. 39 et 40. Eadeinde posterior est de
cima-quafln, nt collatio docet.
Anna C . xvu ; U . C . accu : Ovid11 et 1.x.
C . CE C ILIO RUFO ,L . POMPONIO FLACCO COSS.
I . Gseusmcuu his consulibus ad v11 kalend. Janin:
lfimnpbaw‘
sse de Cbcruscis Cbalh‘
saue etAngfivanïs quaque
aliwnationes usque ad Albin:colon! diserte tradit Taci
tus Ideirca hand ante hunc annum Ovidius FASTORUM
libros edidit ; siquidem istius lriampbimeminit lib . I , Sie
ipsum adloquens Janum , avers. 2 77
At eurpace lates motisque reeluderis armis ete.
Max Deus respondet
Pace fares ohdo ne qua discedere passit ;Cc sareoque dia n
lpseque pacta subjungit ad GermanicnmDixit et adtallens aculos diversa tuentes
Adspexit toto quidquid in orbe fuit.
Pa: erat et ses/ri Gam ania causa ln‘
unpbi
Tradiderat famulas iam tibi Eben :aquas etc.
Equidem jam ab anna U. C. DCCLXVIII ln‘
umpbus ille de
Germania eidem principi decretns fnerat , ut ipse Tacitus
ante narraverat zac prainde saltem hand ante istum an
num Fai fueruu t vulgati. Quad et alii characteres supra
Aunal. lib. I l cap. 41 .
ibid cap. 2 6.
OV ID I I V IT A
ante hunc annum editas esse , ex lib. Il ubipacta TIBE
BIUI laudat een templamm ras titntorem , a vers. 55
Pfineipia mim i:
d‘
aspüa delubris dicitur and :navis.
Nunc ubi sunt , illis que sunt sacrata h leudis
Templa Dec lauga pmcubuere die .
Cm ne simili a derent labeùetz m ina ,
Cavit sa raii provida cura l aci:
Sub quo delubris sentitur nnlla seneetus.
Nec satis est hamiues obligat ille Deos.
Templamm patitar , ta nplorum sm ete æ; aslu ,
Sit Superis , apto , mutua aura tui.
IIic nempe quam Ovidius notasset , Junoais&p la
plum , quadalim couterminum c diPbggiæ md tù' ides t,
Cybeles , dicatumkalemlisJarmsfuerat, 1tafunditusperiisse
quando bæc scribebat , ut tune temporis ne vestigia qui
dem illins templi superessent addit , providam
ducis , bac est imperatoriaT1bcrnitam rerum summam ge
rentis, curam cavisse ne talism inacæteris quoqueDearnm
templiaohtingeret ; quæ prainde jam restitncrat nudeNa
soni dicitur æmplaram pasilar et repasilor.
Jam vero Tacitus in hujusce anniactis bæc de Tiberiarecitat : Iisdem temporibusDeûm ædes vetnstate ant igni
abolitas , cœptasque ab Augusto , dedicavit :Libero ,
Liberæque et Gomri juxta circum maximum, quam A.
Posthumius dictator voverat eademque in loco adem
Flaræ ab Lucio et Mama publiciis ædilibus constitu
tam et Jana templum , quad apud forum olitorium
Quad erat in monte Palatino , u t ipsemet Augustus testatur in mo
numenta Aueyrano Æ em”atris magma in palah o/eci. Ibidem et iam
ante sima/cen a mairis Da ten fuisse seribit Dia lib. LXV I ad au . U . C .
uccx1. Ideirca halluciuatur Nardùæas , eensens Ovidium de altera Jm nis
d‘
aspila templo in loro olitorio inte lligeudum esse de Ant. Roma lib. V I ,
cap. x1v , pag. 398 et lib. V II cap. IV pag. 432 edit. Ita]. iu V ide
bac de re el. Baba r/[i notas in ealeberr. G ræ vn Præf. tom . IV Ant. Rom
\nnal. lib. cap . 49 .
pas J. MAS SON . 2 43
C. Duilins struxemt etc. En piares Dearnm ædes
quas hoc anna restitutes dedicavit Tiben'
us ut eo respicere
prorsas Nasa videatur.
Equidem hunc Osidu"
lacum ad Augustum , nan vera
Tzbm'
am solent nou modo commentatoæ s . sed et alii
complures daetissimiviri referre. At Noster , Augusto iammortua, Fastorum libros certnss1me recensait ae vnlgavit
u t supra pluribus demonstravimus. Igitur sacrati ducis na
mine nullus alins venit intelligeudus præterqnam ipse
Tibm‘
us siquidem cum een viventem laudat , ipsique ma
tnam Dearnm caram exaptat , aient et longævas annas ,
dum subjungit , vers. 65
Dent tibi Ce lestes , quot tu Ce la tibus annas
Prague tua maneant in statiane dama.
IV. Si vero pactanoster, post illum Germanici trium
phum Faslos ad umbilicu1n perduxit , ac in lueem emisit ;
binc necesse fuerit , -u t ante mediumhuncce annum minime
decesserit. Etenim Hieron_ymus in Chronica ejus obitum
refert ad annum Abraha MMXXXIII qui a Septembri sn
periofis anni decurrebat OVIDIUS, ait pactain exsilio
diem obiit , et juxta oppidum Tomas sepelitur. Quæ
proenl dubio nan secus ac alia de viris illustribus plu
rima, mutnatns est a Snetonio.
Quoad Ovidii sepulcbrum spectat , grave nou crit hic
adposnisse qua:Stephanus Zamæius in Analectis Dacia:
Antiquiætum profert : Eusebim seribit in Chronicis
Ovidium Tamis , oppido Mœsiæ .iuferîorîs , esse sapul
tum , quad nnnc Tames- Var esse pntatur , in fi'
uibns
Daciæ ,etiamsiin eodescriheuda varii sint veteres. Pan
tanus autem in libro deMagnifiœntîa, cap. 1 5, tradit ,
C ap. IV pag. 1 7 ad ealeem “ 'Olfgu gi Lam Cammentar. de Rep.
Ram . au . 1598.
»44 p . OV ID I I V IT A
ex are Geargn Trapemntn , Tamitm os Scythas Ovidio
pœ tæ vita defuucta, collata e publico pecnuia propter
ingenii nobilitatem tymbou magnifice stm xiæ e , ante
oppidi parlam , iu loœ maxime celebri :° qnamvis ille , et
» peregrinm esset , et ab Augusto Ce sareprosa iptus.Ve
mm banc u triusque conjœturam recentiarum experienfia
emeudavit. Scribit enim Gaspar Bmœbins , anna 1 508,
Ovidiisepulebmm , lapidenm ,cameratum , epitapbioqne
omatnm , in oppido Sabaria , patriaDivi Martini epis
capi, esse inventum . Id oppidum 1u Pannonia superiore
Ptolemæus panit , cujns meminitPlinius Autouiuns inItinm ño , Ammianus et alii.
Ortelius vero u t hoc iuseramns de Sabaria scribens
Sabada inquit Lazio Austria:oppidumest adAngmm
fluvium nomine Stain. Gaspar Bm schius dicit bic anna
IIDVIII sepulcbrum OVIDII NASONIS inventam testa
dine magnificnm et bac epitapbio amatum
Fawn nacu sn su s
Hie situs est vates quem divi Canaris ira
Augusti patria cedere iussit homo .
Sc pe miser voluit patriis accumbere terris
Sed frustra; hunc illi fata dedere lacum .
At , ne de horum carminum elegantia dispu temns , vix ere
dibile videtur , Ovidium Sabariæ, qnæ fuit aTamis band
parum dissita urbs , sepnlchrnm babnisse , maxime qaum
Hieronymus diserte scribat , cum juxta oppidum Tamas se
pallum fuisse. Nec id verisimile eflicit quadZamosius sub
jungit Creda autem cum (Ovidium)nan uno in loco
eonstitisse sed in Paunonias quandoque divertisse ut
tædinm solitudinis levaret , dactorum virarum consortia,
qui istbuc ex Italia frequentes adventahant , ubi cum
tandem mors insperata oppresserit. Absurdum enim
Comment. Beip. Born. lib. XII, cap. 2 .
2 46 p . OV ID I I V I TA p rza J. M AS S ON .
Net:certe quicquam in Nasanis operibus.
occurrit quad
nos ad ejus vitam ulterius promovendam cagat . Immo tem
porum signa, superius exinde discussa, huc tantumnos du
cunt , hieque prorsus deficinnt. Ut ratione testeque om
nino cat cat quad idem Zamosias habet Martuœ
(Ovidius) esse fertur ingmvœcente jam atate , anna v
Tiberii,kalendisJanuan 1, annaab urbe condita DCCLXXI,qoum servator Christus esset annas natus XXI . Neqne
sane ,V Tiberii annus cœpit , nisi die mensis Sextilis XIX ,
anniU. C. DCCLXX Capitolini , seu DCCa Yarroniani,
quocum currebat annas arc vulgaris sive christian: XVIII .
Ideirca Zamosius sc”
ripserat vel saltem scribere dbbuit ,
Christum XIX , non vero XXI annas natum fuisse, ilia Ia
bente annaU. C. DCCLXXI , Capitalino nempe , ac DCCLXXIIVu roniano cujnskakadîs Janaarü
'
s poetam abiisse , gratis
adfirmatar. Nec certior est bæc Cia/m i assertio Vixit
annas I N II , menses IX ,died Xl . ln exsilio mansit annas
septem , et dies XXI. Periit lial . Januarii qua die Titus
quoque Livius decessit. Omnes enim hinumeri sunt
erronei facileque ex superioribus diligenter discussis di
q ntur ; siquidem exinde constat NASONEM Ll X annas
et aliquot insupermenses vu nsse , atque V III exsiliianna
decessisse , ante nimirum&plembn‘
s initium quo juxtaEusebianiCbronicicalculas exiitannas illeAbrahæ MMXXXIH ,
cui Hieronymus , q usdem Chronici interpolator OV IDII
obitum adsiguavit .
Loco sup. cit.
Quad male negat Scaliger,ad tx annum deducens Nasanis exsilium
Animad. in Euseb. Cbron. pag. 183 et quidem invitis quas ipsemet ante
adposuit rationibus u t statim attenta lectori patchit.
P I N I S V I TÆ O V I D I I .
HERCUL IS C IOFAN I
DESCRIPTIO SULMÔNIS.
S ULM O , Carfmio mille abbino annis , et eo amplias di
ruto , Pelignomm metropolis aSOLYMO , ÆNEAE comite ,
et conditns et denominatus est u t testaturOvidius , Fast.
lib . IV ,vers. 79 , qaum ait
Haim m t Saiymm Phrygia comes anus ab Ida
Aqua Sulmonis mœnianomen babent ;
quad confirmat Silius Italiens lib. IX ubi loquitur de
Satrica cive Sulmonense qui prima bella punico anna
ab U. C. CDXŒH cum M . Atilio Regulo inAfricam tra
]ec1t, captuspostea cum rom. exercita aXantippo, Lacedæ
moniorum duce, Au tololumque regi ob virtutem dana da
tus , servitu tem serviebat. Is Satñcus u tramque lingnam et
latinam et punicam callens , qunm du ce Hannibale in Ita
liam reversas patriæ visenda cupidus Mancini ejus filii
quem non norat , accisi sibi arina adaptasset , ab altera
posteafilio , Solyma, qui paulo propiaspatriam excubias
faciebat , per errarem interficitur ; moriensque Romanos
admonet ut prælium differant. Quam quidem admonitio
nem Solymas , ob patris sui cædem se ipsum interimens
in clypeo scriptam reliquit. Silii bec verba sunt IX , 67
Xantippa captus , Libycis toleran t in aris
Servitium Satricus ; moa inter pramîa regi
Autalolm dana datas ab virtutis bonarem.
Huic damns et gemini fueruu t Sulmone relicti
Matris in uberîbus nati Mandans et una
Numina Rbetea Salymus nam Dardanaarigo ,
Et Phrygia genus apron o qui sceptra secutus
Æ nec c… maris fundan rat unu m
Ex sese dictam Solyman celebratacolonis
a4s HERCUL I S maramMax I taliapaulatim adtrito nomine Sua m.
At qunm barbaricis Satricus cum rege caten is
Advectus qua non spre tum si pascere t usus)Nœrere G etu lis Latias interpre te voce:
Pastquam passe datum Peligna revi3ere tecta
Et patrium sperare larem et ya: :equuah m
Ex quo colligimus Snlmonem conditum esse ante urbem
Ramam annas circiter CCCC. Accipio autem Ramam ari
ginem duxisse aTrojauis u t indicat Sallastius , acnounulli
alii auctores. SOLYMO autem ÆNAEA$ filiam uxorem tra
didit quatuor enim fuisse Æneæ filias legimus ; primam
inThracia alteram inPeloponesio tertiam inEpironuptas
reliquit ; quartam vero Solyma, qui secum e Trojavenerat ,tradidit victor postea inLatia Solymum cum parte copia
rum ad Marsas misit , qui urbem in Peliguis fundavit.
Unum ex splendidissimis Imliæmunicipiisfuit, u texL.Flori
verbis , qua:infraponam , perspicue adparet. De Sulmonc ,
de ejus situ quem nnnc quoque plane refert , deque cam
porun1 natura ac fertilitate itaNoster Am . Il XV I 1
Me pars Snlmo tenet Pe ligu i tertia ruris
Parva sed irriguis ora salubria aqu is.
Sol licet admata tellurem sidere Gudat
E t mice t Icarii stella proterva canis ;
An a pererrantur Peligna liquentibus undis ,Et viret in tenera fertilis herba sola
Terra fera: Cereria mu ltaque feraciar uvis
Dal quaque haœiferam Palladararus agar.
Perque resurgentes rivis labentibus herbas
Gn mineus madidam oespes abumbral humum .
Positus est Snlmo inmedio fere planitiei Xl l milliar. mon
tibus circumdatæ, qua:alicubiad tria alicubi vero ad quin
quewillia passuum in latitudiuem extenditur ; atque inter
duos amnes , quorum alter , quem veteres Giptium qui
ex Aufeiaaqua quæ pasteaMartiadictaest , emanat ) vocasse multi tradunt , ab Apennino (cujns pars, quadmto
2 52 H ER C UL I S C I O FAN I
Sv1na. n ana. near. vrrau . sm . pnz srar. summ er
Pu ren1nvs. neq 1m . vnsmns. 11 13 . cousu es. nu m….
Numialim qunm submeraregum imperia esset , quippe
annis abbinc plus minus quinquaginta Lannajarum prin
cipnm mista paret imperia quorum nnnc HORA‘
HUS ,
ejusquc filinsPHILIPPUS sunt superstites) tam ærci, quam
argentei, atque aurei quorum nonnnllos bodie reperiri
videmus , Sulmonc cudcbantnr. Unde ipsum a regibus
qui æstatc bic commarabantur semper plurimi esse fa
ctum quis non opinetur? L. Florns, de bella Mariano , sie
de Snlmanc literis consignavit Pasitis, inquit , singula
rumbominum fcrc pœuis,mnnicipiaItalia:Splendidissima
sub hasta venicrunt Spaletium Interamna Præneste ,
Flucntia. Nam Snlmonem vetns oppidum socinm atque
amicum (facinns indignum) nondum expngnatum , ut
absides jurebcllimodo , et morte damnatidncijubcntnr,sic damnatam civitatcm jussit Sylla deleri. Atque bac
est fartasse quad ait pacta noster ,Trist. II , 32 1 daleas
se res gestas Romanorum et patriæ non conscrips1ssc
Nan mihimatariam be llatrix Rama negabat
E t pins est patric fac ts referre labar.
Possumus prætcrea conpccrc poetam nostrum co carmine
etiam significare voluisse quad recensct Cæsar, I, mp. 18,
deBellaCivili, ubi itaest. InterimCæsarinuntiatur, Sul
mancuses quadoppidum aCorfinia septem millium inter
vallo abcst , cnpcre ea faccre , qua:vellet sed a Q . Ln
cretio senatore etAttia prabiberî , qui id oppidum septem
cohortinmpræsidio tenebant. Mittit co M. Antanium cum
legionis octavæ cohortibus quinque Sulmonenses simul
atque nostra signa viderunt partas apcrnerunt univer
sique et appidani et milites obviam gratnlantcs Antonia
cxierunt. LucretiusetAttiusdemuro sedcjcccrunt. Quam
2 54 nnnc . C IOFANI DESCRIPT IO SULMONIS .
celebrem qui inter alia operaPârthcniam in D. MARIE
historiam carmine hermco edidit. SERMONE‘
I‘
AM 1n u te
riareLatio insigne oppidum quadsubNICOLAI Cna m
cardinalis amplissimiac principis nobilissimi, ditione atque
imperia est I) ferc abbinc'
anuis coloniammisit , quadab
urbe XXXVI millia passuum distat Velitrîs XVI , Setia v ,
Priverno X , Tanacina XXIII sedbæ tres urbes ulterioœs
sunt Ncapolim versus. SUI.MONE vero quem in artum æs
tivnm habet circiter LX. Hoc autem oppidum com pta
comm temporum , quibus canditnm est , prannntiatioue
qua adhuc etiam multi abntnntur , a Sem oun (Safinonaenim italice dicendum est ) Serm0netam vocarunt. Mnltas
ac magnas ex variarnm bellorummotibus calamitates , cla
desquc qunm alias accepit , turn anna M . CCC. XLVII . QaadereÆneas Silvius, inDec . BlondiEpitom. lib. X : Lu
dovicns rexUngariæ , mnltorum precibus agitatns cum
paratiSsimo exercita l taliam petiit, primosq œSu lmonen
sesresistentes invenit, quas tamen inpotestatem redegit.
Item circiterann. M . CCC. LXXX u t idem seribit de his—
tar.
Enropæ : Rhenatns e captivitatc dimissus cum decem tri
remibns Ncapalim venit et vacataadse Jacobntio Cad
(lola et ejus consilio Scaphatnm petcns in deditionem
accepit deinde inSnlmonenscm profectus quamfrustra
arhem obsedisset agrumvastavit inccndia. Rnrsusnnno
M . CCCC. LX, FerdinandoAraguaia regnante, aJacobaDicinina captus et cxpngnatus est :anna autem vefl cnte , opera
AlexandriSfortiæ ab eademFerdinando receptus est. Postea
etacta triennia, et rebus inter eos compositis , sub ejusdemPicininiunacum civitatePinnensi, nounullisque aliisAprü
tii(nt»nunc laqnimur) appidis imperia mansit. Hæc pastrema ex BaptistaPignain ea libro quo Estensis familia
historiam persecutns est .
2 56 DISSERTAT IO
Augustum in filiæ incestu a pacta imprudente deprehen
sum conjectarentnr. Ab his ego multum disscntia. Utat
enim princeps ille primum adversus libidinesparamfirmus
fuerit , tntins tamea fuisset tanti facinoris interventorcm
opprimere patins quam exsilii contumelia irritare et co
submovere , nude tntins fortemaledicerct. Annan enim vc
rendum faisset ne uxori ne liberis neamieis causam irz
Cæweæ discedens proderet et sic tamen res emanaret ?
Au nec Julia quidem ipsa relegationis snæ ignominiam
nltafuisset incestiapprabria? videSuetouinm deAugusta
cap. 65. Au nec Ovidius quidem postmortem Augusti tale
quid eliminasset ? Ignorat ingenia principum , et mala:
canœientiæ su5picacissim03 terrores etfamæ indolem qui
ista tam facile credit ; sed u t adhuc arctiarc nada cons
tringam hujus rei assertares addo Ovidius mortuus est
anna IOlympiadis 1 99 septima exsilii tcstibns Eusebio ,
Hieranyma et Scaligero qui incidit in tertium Tibern.
Scptuagenañns ergo Augustus erat qunm relegaret Ovi
dium. Quis autem crcdat senem tam pradigiasæ libidinis
fuisse nt nec aElia quidem abstinerct ? Quem Suetonius ,cap. 7 1 ait , infamiam juvenilis impndicitiæ præsentis et
posteræ vitæ castitate refutasse. Julia etiam Elia jamtnm supra quadmgenariam crut , digna scilicet anus , in
qua senex depcriret !) et ex Dionis compnto ad annum
758 jam ante 2 7 annas in insulam Pandatariam cum filia
sua relegata a quo tempore nunquam licet deprecante
populo in gratiam rnrsns admissa, ut habet Suetonius.
Mirari itaquc subit tammagnas homines id facinus suspi
cari potuissc.
‘
Dnbium autemnullum est , quin tnrpissimæ
opinionis auctor ipsis fuerit turpissimus Caligula, quias
DE OVIDII EXSILIO ET SEPULCHRO . 2 59
wustenWq auf einen Izüôsefien Iustigen PIa gebraefil , da
wa'
l m demæ lôenB rannen elwa einenSteinwurf lang , nabm
er mire» &ôel , liebe dœ lange Gras ab undwir andem
hufi‘
en and . dana räumen biswirdure/1 etIieÆe vestigiades
Gmbsleins gaminwerden. Als aber ane/1 die B ae/u£nôen
voilerMas bewaslmn irg Ieiefien[bmenein Slüdr vom Stein
gesehlagm habenwirdie B uc/u labenmit denMessem gemi
nigz l rnü Palm arg eôa t undfi in rein ausgewrkeÆtard hfimden du soldiermit des gedaelzlenWoinusk
_y Rede
Hic_
sitns est vates quem divi Cm ñs ira
Augusti Latiaœdere iussit huma.
Se pe miser voluit patd is accumbere terris
Sed frustra hunc illi fata dedere lacum .
”’ir haben vandenBairmenHarlz genwnmen Jœselbe mil
Palver inFever se]:warlzgM bl und die Bwfislabendamitausgeflülî auf das sie nicht kit/ttt wieder bemoses sollten.
DerOrt , dader Grabstein liegi adfines Græciæ id bewafintgewesen das sie/ze! man an allen'&dnimrfiên and an dem
zen:Panto sq , aberwirhabenun:nid !weiterwagendüfiên.
Vide Zeilcrnm Epist. CI) , pag . 677 . Cnm hoc autem
ratione laci ferme convenit Michala Lithuanns inFragmi
nibua, pag. 35 Ibi, inquiens , Borysthenœ involvitur
mariduodecim astiis divisas, etc. nude handpracu l ostia
Dnestri cognomen babent Vidono ab Ovidio pacta
qui ca in parte Panti u snlassc creditnr. Qnæ deinde
idem Michala addit de Trojæ ruderibns prope Kioviam
etiam Heracliti splenem movere passent. Lazins au tem
1160 DISSERT . DE OV IDII EXSILIO ET SEP.
lib. XII , fol. 967, tempore Frederici III , impm t. alind
illius paetæ manumentum repertum scribit Sam ariæ in
Ungarin, quad episcapus Jaurincnsis jure diœceseos sibi
vindicaverit , putatque indultn impeùatoOvidium exPonta
Sabariam se cantnlisse , ibiqne mortuum esse. Quc res
tantumdcm fidei mercri videtur , atque illud quad Isa
bella, regina Ungariæ Petra Angela Bargæo ostendisse
calamum argenteum Ovidii traditur Belgradi repertum.
Hoffmannns in Lexica., sub nomineOvidii.)Sedu tmeum
quoque , si quad est , judicium interponam ficta mihi vi
denturhœc omnia nam et Eusebii opinio OvidiumTomis
sepnltum antiquitatispræscriptîane se tnetnr, et maioœmhabet veri similitudinem vid. Scaligerum in Eusebium.
Fabnlæ autem Lithuanicæ incunabula faciledeprebenderît,
qui cogitavcrit qua ambita bæc gensaRomaniaoriginem
suamarcessere saleat. VideLansinrh Consult proPalauia,
et imprimis Michaloncm,Fragmine quarto . Nec novum est
suppasü 1t1as 1nscnpnanes vulgaripast fraudem AnniiVi
tu biensis. Qui autem Tomas bodie Baba aTurcis dici
pu tant , oppidum adhuc munitum et capaci portu instru
ctnm au t rem acn tanguat aut proxime absnnt averitate.
Situs enim laci convenit , licet recens Danubii tabnlaTa
mas paulo meridianaliarcs faciat. Sed contenti simœ bac
Catane.
N . B . Sequens discursus gallice conscriptas probabit nas in hs:
qnœstiane solvenda difliciliorcs. En.
2 62 D I SSER‘
I‘
AT I ON SUR LA CAU SE
favoris , Agrippa etMécène ; il avait étouffé plusieurs cons
piratians:onvantait sa clémence , lasévérité de sesmœurs ,la sagesse de ses lois. Il réunissait le sacerdoce et l
’
empire
tribun censeur , empereur et pontife il retenait tous l
pouvoirs. Il était appeléAuguste , père de lapatrie , fils d
dieu César , et déjà lui-même il avait des au tels dans plusieurs provinces de l
’
empire. Mais grand heureux e
puissant dans l’
univers , Auguste était , dans son palais
faible ,crédule et malheureux les chagrins damestiqu
assiégeaient sa vieillesse. Depuis lang—tems le monde la
coû tait moins à gouverner que sa famille. Tibère , ne pan
vau t plus supporter les débauct de Julie qu’
il n’
asai
ni accuser nirépudier selonTacite , s’
était retiré pendan
sept ans dans l’
île de Rhodes. Caius et Lucius César la
avaient fait ombrage Caius et Lucius César n’
étaient plus ;
Julie était exilée . Auguste avait perdu Marcellns , Octavie
et Drnsns. Germanicus l’
orgueil et l’
espoir des Romains ,
était l’
objet de la jalousie de Tibère. Tibère digne fils de
Livie , adopté parAuguste et désigné son successeur , déjàsur les degrés du trône craignait de n
’
y pas monter. Sa
sombre politique , son caractère et ses mœurs éponmtaient les Romains et Auguste lui—même. L
’
ambitiense
Livie remplissait l’
ame de son marid’
inquiétudes , de ter
rears et de soupçons elle était le premier artisan des in
trigues e t des désordres qui troublaient la famille des
Césars. Frère de Caius et de Lucius , que la mort avait
moissonnés au prinæms de leur âge Agrippa Posthu
mins , petit-fils d
’
Auguste eû t dû lui succéder Livie le
rendit suspect ; Auguste l’
asila; et , quelques années après,Tibère le fit mourir. Effrayé de Tibère tourmenté par
Livie affaibli par l’
âge , livré à des pratiques supersti
tieuses , sans conseil et sans amis aigri défiant et mal
DE L’
EX IL D’
OV I DE . a63
heureux , ayant vu périr lamoitié de sa famille , et réduit‘
a proscrire l’autre Auguste chassa de Rome l
’
héritier le
p lus prochedu trône des Césars. C’
est à cette époque pré
c isémentquefut exilée Julie sœurd’Agrippa etquidevait
c omme lui mourir dans son exil. C’
est à cette même épa
qne qu’
0vide fut relégué sur les bords inhospitaliers du
Pont—Enfi n. Du rapprochement qui n’
avait paint été fait
de ces trois exils , résulte au moins la possibilité de leur
assigner une même cause. Il est déjà permis de croire
qu’
0vide fut victime d’
une intrigue de cour. Protégé au
amant de la première Julie avait—il embrassé les intérêts
d’
Agrippa, fils de cette même Julie ? Avait—il osé défendre
ses droits auprès d’
Auguste dans un de ces mameas où
les souverains se souvenant qu’
ils sont hommes épan
cbent leurs chagrins devant les familiers de leur palais
N’
avait—il pas été témoin non de quelque inceste de l’
em
pereur, mais de quelque retour subit vers le légitime héri
tier, ou de quelque scène violente et honteuse entreTibère ,
Auguste et Livie ?N’
est—cc point là ce qu’
il avait vu , et ce
qu’
il ne pouvait révéler puisque c’
était le plus hau t secret
de l’
état ?On sait qu’
Augnste 6pmuvaquelquefois des remords d
’
avoir écarté son petit—fils du trône pour y faire
monter l’
étranger qu’
il avait adopté on sait qu’
il voulut
le rappeler de son exil Plu tarque et Tacite l’
attesteat.
Tacite nous représenteAuguste , accompagné du seul Fa
biusMaximus son confident,et l
’
amile plus cherd’
Ovidc ,
visitant lemalheureuxAgrippa dans l’
île de Planasie où
il était relégué , pleurant avec sonpetit—fils luiprodiguant
les témoignages de l’
affection d’
un père ; et , comme si ,
maître du monde il était déjadépendant de Tibère et de
Livie , a’
asm t donner à son petit—fils, reconnu par lui ia
nocent et calomnié , que l’
espoir qu’
il serait bientôt rap
DI S S ER'
I‘
AT ION SUR LA GAU SE
pelé de son exil. (Amal . lib . I . ) Maxime asa confier ce
secret important asa femme et celle-ci eut l’
imprudence
de le révéler à Livie Maxime se donna lamort , et Ovide
s’
accusad’
en être la cause Causamque , Maxime , mortisme
rear esse tua ; (Ex Paulo , IV,6 circonstance remarqua
ble , ct qui n’
aurait pas dû échapper à ceux qui ont voulu
expliquer les causes de l’
exil d’
Ovide. Maxime fut indis
cret , Ovide l’
avait été sans doute ; tous deux furent punis.
Cependant Auguste allait pardonner il allait rappeler
Ovide Cœperat Angu s derepta ignosære euhoe ez
Ponte , IV,6 ; il allait rappeler et safille et son petit
—fils
peu t—être ; Auguste mouru t subitement à Nole. Tibère fat
proclamé empereur ; Agrippa fut tué par un centurian ; et
Julie , sa mère , privée d’
alimcns périt du long supplice
de la faim. Dès lors l’
exil d’
Ovidc et celui de la seconde
Julie , sœur d’Agrippa ne durent avoir d’
autre terme que
lamort Il ne serapasdifficile de prouver que les diverses
conjectures émises jusqu’
à ce jour sur les causes de l’
exil
d’
0vide ne peuvent soutenir un examen réfléchi. Plusieursauteurs ont adopté d
’
après un historien du siècle,
(AureIius Victor) l opinion qu’
Ovide fut exilé pour avoir
composé les trois livres de l’
Art d’
aimer. Il est certain que
Voyes aussiPlutarque Œuvre:mom /er , tom . V II pag. 1 10 de la
traduction de Ricard. Pluh rque attribue à Fulvias ce qu’
0vide et Tacite
rapportent à Maxime.
L’
an 767 de Rome 14 ans avant J. C . Maxime et sa femmeM ari:
se donnent lamort pour avoir révélé la touchante entrevu e d‘Au guste
avec son petit—fi ls. Auguste meurt à Nole son petit
-fils est assassiné par
un centurian dans l’île Planasie ; sa fille meurt de faim (afirnenh
‘
:detraetùl
dans l’Ile Pandataire au jourd’hui Sainte—Marie sur les côtes de la
Campanie Julie petite-fille d
’Auguste e t sœur d
’
Agrippa, m eurt après
sa aus d’
exil , l’an 781 de Rome dans la principale des iles D iamèd6 ,
Trûnetnrn (au jourd'hui Tremiti), sur les côtes de la Fouille . (Voyez
Tacite Anna/. Iih. I V, ea) .
-aGfi D I SSERTA‘
I‘
ION SUR LA CAUSE
séœr dans son ouvrage. Cnlias Rhodigim sniæ des
fiugmens d’
un certain Cacilias MiuntianusApuleius , eu
teur præqœ contemporain d’
Auguste et quiparaît avoir
le premier parlé d’un inceste de cet empereur :Palm»
quaque in em’
h’
um , quadAqwti incestumm’
dmet. (Autiq.
Lect . lib. XIII , cap. 1 . Mais il suffira de dire que , lors
queOvide fu t relégué chez les Sarm tes, Julie , triste objetde l
’
indignation de son père , était exilée de Rome depuis
dix ans. Plusieurs auteurs ont prétendu qu’
Augusæ avait
été surprisparOvidc , nonavec safille mais avæ a petite
fille. Cette conjecture ne répugne pas , comme lapm ière ,‘
a la chronologie , puisque l‘exil d
’
Ofide et celuide la se
ooudeJulie se rapportent à lamême-époque ; maison peut
alléguer, pour la détruire le silence de Suétone. =On doit
ajouter que le poète quelqn’
indiscret qu’on le suppose
seraitpas revenu sisouvent , même avec les expressions
les plus vagues , sur cequ’il avait vu s
’
il s’
était agi d’
un
crime qui eû t exposé Augusto au mépris du peuple ro
main. Les révélations d’
Ovide pouvaient donc compro
mettre le repos mais non la réputation et la gloire de
l’empereur. Le poète aurait-il osé dire à ce prince , dans
sonApologie Mafortune me -
paraît trop peu de chose ,
pour que j’essaie ici deme justifier, en rmonvelant vos
blessures ; c’
est déjà trop que vous enayez une fois ressenti les atteintes. L
’
inœste de Julie avec son grand
père, âgé desoixante—dixans était—il denature à êtrerendu
public dans certains cas ; c’est—h-dire comme le remarqu e
Bayle , par une personne qui se serait crue fort impor
tante ? N’
était-cc pas un crinle qu’ahsolument et sans
réserve il fallait tenir couvert d’un silence éternel Et
croira—t—ou que le maître dumonde se fû t bornéareléguer
Ovide loin de sapatrie si le secret dont celui—ci était dé
DE L’
EX I L B ’
OV IDE . 2 67
positaire avait pu par une manifestation échappée à la
vanité d’
un poète indiscret , ou légitimée par le désir de se
justifier aux yeux de ses contemporains et de lapostérité ,
au am chée par le malheur et le désespoir attacher au
nom d’
Auguste une flétrissnre éternelle et faire succéder
à l’
amour et à la vénération du peuple romain des senti
mcns contraires ? D’
autres écrivains ont pensé qu’
Ovide
fut exilépouravoirété témoin de quelques débauches de la
petite—fille de l
’
empereur. Mais il suffit de faire observer
qu’
Augœte ayant lui—même publié le déshannenr de sa
famille , Ovide ne pouvait être punid’
avoirvu ce que l’
em
pereur dénonçait au sénat , à -Rome à l’
univers ; impru
dcnce q 1i—luifut gans doute arrachéepar Livie , et dont il
se repentit avant samort il s’
écriait souvent dit Sénè
que Biende tout cela ne seraitam’
vé siAgrippa ouN e'
a‘
me
avaient vieu.La plupart des auteurs anciens , Tacite , Sué
tone , Velleius Paterculus ,Dion ,
Pline Sénèque Juve
nal etc. parlent de ladissolution desmœurs de lapetitefille d
’
Auguste. Valère—Maxime est peut—être le seul quiait
oué luidonner pour compagne assidue lapudeur. (DePu
M ix, lib. V, e. On pourrait trouvermatière 31 beau
coupdeconjœturæ contreLivie et contreTibère en faveur
des deuxJolies , dans ce passage de Velleius Paterculus
Julie , femme dont la fécondité fut également malben
muse et papr elle“ p our l’
état. lib. Il cap. 48
Ceux qui ontwala donner pourmotifde l’
exil d’
Ovide ,
h tdécouvcrte d’une intrigue avec l
’
une ou l’
autre des deux
Julies ont oubliéque c’
étaituu crime de lèsc—majesté , quifutpuni de mort dans Jules
—Antoine fils du triumvir.
(Tacit. Amal. lib. I.) Il est vrai que Quinüus Crispinus
homme consulaire , qu’
AppiusClaudius, ScmpmniusGrac
chns Scipion, et plusieurs autres sénateurs ou chevaliers
2 68 D I SSERTAT ION SUR LA CAU SE
qu’
au accusa d’avoir déshonoré la fille d
’Auguste et la
femme de Tibère , ne furent punis que comme s’il ne se
fû t agique d’une femme ordinaire ; Vell. Patere . lib. II
c . c’
est—à-dire qu’on leur appliqua la loiJulia, qm
condamnait 1 l’
exil les adultères de quelque condition
qu’ils fassent. Mais Ovide ne fut pasmême exilé ; il con
serva ses biens et ses droits de citoyen. Relégué aux ex
trémités de l’
empire , parmi les Barbares , tandis que les
autres exilés étaient envoyés dans des provinces beaucoupmoins éloignées, on eû t dit qu
’
Angnste voulait beaucoupmoins se venger et punir , qu
’ensevelir un secret important
sur une terre à peine connue des Romains. Ceux qui ont
cru qu’
Ovidc avait été exilé sur les bords du Pont—Baña ,
pour avoir désigné dans l’
Art d’
aimer , sans le nom de
Corinne la filIc ou la petite—fille de l
’
empereur n’ont
point réfléchi que la seconde Julie n’
était paint née lors
queOvide‘
a peine âgéde vingtans , chantait déjàCorinne
et ses amours. Ils n’ont point fait attention qu
’
Auguste ,ami des vers et poète lui
-même , n’
avait pu ignorer pen
dant vingt ans qu’Ovide avait célébré Corinne dans ses
Élégies ; et , pendant dix ans qu’il l
’avait nommée dans
sonArt d’
aimer. Dans tous les cas il devient impossible
de croire que le maître du monde ait voulu arrêter silongtems sa justice au que celui qui fut Octave ait pu , pen
dant dix ans retarder sa vengeance. Poinsinet de Sivry
publiadans leMercure de France (avril 1 773) une lettre
sur lavraie causede l’exil d
’Ovide. Ilprétendit qu
’Ovide
étant décemvir cut l’imprudence d
’informer de quelque
crime énorme , commis par le jeune Marcus Agrippa , et
que ce fu t en conséquence de ce forfait ébruité qu’
Au
gustcprit le partide reléguerceprince dans une île ainsi
que de le déclarerdéchu de sondroit à l’
empire et de sa
D I SSERTAT ION SUR LA CAU SE
d’une scène humiliante pourAuguste rapportéeparDian.
Athénodore un des familiers du palais impérial ayant sa
qu’
Augusteattendait une femmemariée et voulant lui'
do'
n
nerune leçonphilosophique mais dangereuse s‘
avias de
s’
habillerenfemme voilason visage ,—sefit porteren litière
jusqu’
à l’
appartement d’Auguste et sortant brusquement
de sa chaise , lepoignard à lamain Ne crains—tu pas ,
*lui
dit-il,que quelqueassassin, déguiséde lamêmemanière,ne
t’
ate lavie Auguste ajouteDion au lieude sc trouver
offensé remerciaAthénodore mais eû t—il puni d’
un exil
éternel un autre familier de son palais qni‘eû t ‘été témoin
de sonaventure ? L’abbé Dœfantaines a solidement réfuté
la conjecture des deux historiens. Il ne reste à examiner
que l’
opinion qui fait exilerOvide pouravoiraimé lachaste
Livie, ou du moins pouravoir en lemalheur de lavoirdans
le même état où‘
Diane fut surprise par le bergerAetéon,
et enfin pour avoir commis l’
imprudcnce de parler de ce
qu’
il avait vu . Ce qui a donné lieu à cette conjecture c’
est
que le poète dit dans son Apologie à Auguste : Pour
quoi ai-je vu quelque chose ? AinsiAetéonvit Diane
sans vêtemens il la vit sans chercher à la voir et il n’
en
devint pasmoins laproie de ses chiens. Mais une com’
paraison n’
est pas toujours une allusion; et en admettant
néanmoins qu’
Ovide eû t.aperçu par hasard Livie dans le
bain, Auguste l’
aurait-il punisicruellement pourune fau te
involontaire ? et s’il l
’
avait pmsrrit dans un premier em
portement , n’
est—il pas probable qu’
il se serait laissé flé
ehir ensuite aux prières de Maxime son confident aux
larmes de la femme d’
Ovide , qui avait été élevée dans la
famille des Césars aux supplications de plusieurs citoyens
m ammandablcs par leur crédit , leurs vertus et leurs di
gnités? Mais siAuguste avait pu rester inflexible , après
DE L’
EX I L B’
O V IDE . 2 7 1
samort , Livie n’
eû t—elle pas demandé la grâce du cou
pahle? et Tibère ,
’
sollicité par les amis du poète , dont
plusieurs étaient ses favoris , aurait—ii en quelques motifs
pour ne pas I’accorder
Il est donc vrai que les diverses opinions émises jusqu’
à
ce jour sur les causes de l’
exil d’
Ovide ne peuvent soa
tenir un examenréfléchi tandis quenulle invraiseinblance
ne se trouve dans celle qui suppose ce poète victime d’
un
coup d’
état. Il a t certain qu’
il fréquentait familièrement
le palais d’Auguste , qu
’il y avait été témoin de quelque
fait , ou dépositaire de quelque secret important. Il paraî t
constant qu’
il ne fut pas assez discret ; il écrivait à Pom
panias Gm ciuus: Lorsquemonvaisseau vagnait à pleines
voiles, onpouvaitm’
avertirdezpœndre garde aux écueils
maintenant que j’ai fait naufrage il est bien inutile de
m’enseigner la route que j
’
aurais dû tenir. (ex Pont.
II , Il mandait à son ami Carns , précepteur des en
fans de Germanie-as Tu étais le seul a qui je confiais
tous mes secrets , tous , excepté celui qui a causé ma
perte ; et si je te l’
avais communiqué , tu jouirais encore
de laprésence de tonami et par tes sages conse1ls , au
rais évité ma disgr✠(Trist. III , Ovide appelle
ailleurs safaute imprudrnce ,malheur. (ibid. 1, 6 ; III ,
Personne‘
a-Rome n’
ignore , &:rivaib il à Messalians que
jene fus coupable d’
aucun cri (ca'
pont. I , et cc
pendantil reconnaîtplusieurs faimqu’
ilméritait d’
être puni
pb sévèrement. Il loue. la clémence d’
Auguste Tn’
st. V,
2 et et . l’
au' doit surtout remarquer qu
’
il ne le con
jure pas de fu i , mais de changer son exil . (ibid. V , 2 .
Il recua 1 œ-femm , lorsqu’
elle imploreraLivie
ases -amis», qua dilsœalliaitæont kmaitre du Monde , de
demander pour-lui‘ un*cielrplns doux un pays moins bar
2 7 2 DI S SERTAT I ON SUR LA CAU SE
bare. (ex Ponl . I , 2 ; II , 2 III , 1 IV , “savait donc
que safaute n’
était pas de nature à être excusée , ou plu tôtil n
’
oubliait pas qu’
il avait dans le palais des Césars , des
ennemis puissans qui ne pourraient luipardonner. Il in
vitait Brutus FabiusMaximus Messalinus , Sextus Pom
pée , ane rien négligerpour fléchirAuguste ; il osait l’
im
plorer lui—même ; mais il ne s
’
adressa jamais‘
a Livie ni a
Tibère ; il n’
exhorta point ses amis à réclamer leur crédit ,
à les attendrir sur ses malheurs une seule fois , près de
succomber aux longues misères de son exil il invita sa
femme à tenter une démarche auprès de Livie mais avec
quelles précautions il lui recommandait de l’
aborder , de
choisir un moment favorable , lorsque Rome et lafamille
impériale seraient dans la joie d’
une fête publique lorsque
le sénat encorps se trouverait au palais d’
Auguste! Alors,dit Ovide , passez à travers la foule tombez aux pieds
de Junon et prosternée , d’
une voix tremblante, en
trecoupée de larmes , suppliez mais gardez—vous de
vouloir justifier ma fau te , et ne demandez pour tou te
grâce qu’
un exil moins rigoureux. (ex Paul . IIIGermanicus , ban de Tibère et deLivie , parce que les vœuxdes Romains l
’
appelaient à l’
empire protégeait secrète
ment Ovide. Parmi les amis les plus tendres lesplus cons
tans , les plus courageux du poète on remarque les plus
illustres favoris de Germanicus Carus précepteur de ses
enfans ; Salauus qui dès sa plus tendre enfance fu t le
compagnon des études du prince Suillius et SextusPom
pée , qui furent admis dans sa confidence et son amitié
Suillius communiquait sans doute à Germanicus sa cor
respondance avec un poète proscrit , puisque , dans ses
É légies, Ovide s’adressait tantôt au favoridu prince , tantôt
au prince lui-même et qu
’
il reconnaissait lui devoir de
2 74 D I SSERTAT ION son LA CAU SE
avaient cessé de vivre ; Auguste était mort subitement
Nole dans la Campanie (l’
an 767 Tibère régnait ;
Agrippa était tombé sous le fer d’
un assassin ; Julie , sa
mère avait terminé ses jours par le supplice de la faim ; et
désormais Ovide devait achever dans l’
exil sa vie et sami
sère. Dès—lors , circonstance bien remarquable dès—lors
les amis du poète n’
osèrent plus solliciter son pardon ;
Omnis pm nobisgroliamalaj ia'
l . (ez Pont. Il Ils ne
pouvaient former que des vœux impuissans ; et Suillius ,Carus , Salanus , attachés à Germanicus , cmignirent de
compromettre ce prince inutilement. Ovide lui—même cessa
d’
invoquer leur zèle et leur appui. Une seu le fois , Sextus
Pompée étant consul , le poète réclame son intervention
auprès de Tibère , non pour obtenir son rappel, mais un
changement d’
exil sous un ciel moins affreux (e: PonLIV, 8 et et il ne put même obtenir cette faible cou
solation. Toutes ces circonstances réunies , et il serait fa
cile de les vérifier par de nombreux extraits des Tvides et
des Ponl , semblent prouver qu’
Ovide était sincère
ment attaché à la famille et aux enfans d’
Auguste ; qu’il
ne se borna pas , comme les Romains , à faire des vœuxsecrets ; qu
’
il laissa connaitre ses sentimens généreux ; qu’
il
osa peut—être davantage , et qu
’
il ne fut pas plus difficile
à Livie d’
arracher à lavieillesse d’
Auguste la proscription
de ce poète que celle de Ju lie , que celle du malheureux
Agrippa, le dernierdes petits—fils de l
’
empereur. Les excès
de lapremièreJulie paraissent constatés par le témoignage
de l’
histoire. La haine toute—puissante de Livie parait les
avoir considérablement exagérés ; mais la crainte ou l’
adu
lation avaient dû les propager , quand on vit Auguste lui
même en faire une révélation effrayante . Le scandale de la
vie de sa petite—fille est moins certain :elle fu t accusée
DE L’
EX IL B’
O V ID E . 2 75
d’
adultère par le chefde l’
empire , et perdue sans retour.
Agrippa fut proscrit comme ayant un caractère sombre et
farouche ; et ce fut lamère de Tibers le plus sombre et
le plus féroce desRomains quiobtint ce triomphe odieux
ridicule , mais nécessaire à son ambition. Enfin , Ovide fut
condamné comme corrupteur des mœurs , dans une courcorrotnpue , par un monarque q ui avait aimé et protégé
les poètes les plus licencieux et qui lui-même avait com
posé des vers que l’auteurde l
’
Art d’
aimer eû t rougid’in
sérer dans ses bhants mais il fallait que Tibère régnât
il fallait perdre la famille d’
Auguste ; il fallait comprimer
ses partisans par la terreur on chercha des prétextes ; on
aggrava des fau tes ; l’
on supposa des crimes , et l’
on en
commit L’héritierdes Césars fu t assassiné ; la fille d
’
Au
guste mourut de faim sapetite-fille de misère ; Ovide , de
chagrin dans quatre exils différens mais qui paraissent
avoir en une même cause , et rattacher au même événement
quatre victimes de la haine d’
une femme dont l’
ambition
devait être si fatale à la famille d’
Auguste et au repos du
monde. Ginguené et M. Schoëll ont adopté cette Opinion
qui depuis 1809 a trouvé beaucoup de partisans , et
point de contradicteur3 .
Lavie d’
Ovide aoffert aux savans deux au tres questions
à résoudre depuis trois siècles ils n’
ont pu déterminer la
situation deTomes et le lieu oùfut le tombeau du poète
plusieurs savans ont pensé que Tomes était Tomi Tomis
wariaou Tomiswar dans laBulgarie d’
autres que c’
était
Kiew, sur le Borysthène quelques-uns ont cru retrouver
cette ancienne ville dans Saharic ou Stainen sur la Save
enAutriche. Mais ce qu’
Ovide rapporte de la situation de
Tomes «en—deçà du Danube , à l’égard de l’Italie Tn’
sles ,
lib. II et III), ne peut convenirnià Tomiswar , nià Kiew,
2 76 D ISSERTA‘I‘ION SUR LA cause
ni à la ville de Stain. Abraham Ortell prétend dans ses
Géograpfiqæ s en s’
appuyant de l’
autorité de
Bruschius que le tombeau d’Ovide fut découvert l
’an
1 518 , aSaharic ou Stain enAutriche sur lebordde la
Save , avec cette épitaphe gravée sur la partie extérieure
d’
une voû te magnifique épiü phe que Boxhorn rapporte
aussi dans ses Monuments illustn'
um Vimrwn et E logl‘
u
Amsterdam 1 638 in-folio
PATUM NECESSITATIS LEX.
BIC SITUS EST VATES QUEH DIV! CE SARIS
AUGUST! PATRIAGED…JUSSIT HUHO.
sans mses vowrrram 1s oœumnsnnru ns ;senmumu , nnnc rm am ene menu .
C’
est à Sm ar , ville de laBasse—Hongrie , sur le Bab ,
que d’autres savana placent la découverte du tombeau
d’
Ovide , dans lamême année 1 518, et avec lamême épi
taphe mais il en est sans doute de l’
épitaphc et du tom
beau comme de laplume ou stylet d’argent d
’
Ofi de, qu’en
1 540 , Isabe lle reine de Hongrie , fit voiraPierre—Ange
Bargée , et qu’on disait récemment trouvée dans les ruines
de Tm annm , aujourd’
hui Belgrade , à l’
embouchure de
la Save. En 1802 , le Moniteur et les autres joumaux deParisannoncèrent qu
’
en creusant les fondations d’une forteresse à l
’embouchure du Danube , des paysans russes
avaient découvert un tombeau qu’on croyait être celui
d’
Ovide, parce que c’était l
‘
aqu’
était bâtie lavilledeTomes,
et que ces lieux étaient connus depuis long-kms sous le
nom de LacuIi 0vidoli , lacs d’
Ovide. Les mêmes journauxajoutaient qu
’
on avait trouvé dans le tombeau un buste
parfaitement ressemblant à ceux quenous avons de Julie
1178mssnnr . SURLACAUSE DEL’
EXILn*
ovmn.
sur les bords du Dniester. Pendant quelque tema'
on ne
parla que d’
Ovide , de son lac , et des ruines'
de Tomes
mais lorsque Potemkin eut quitté cette contrée , il n’
en
fut plus question. Cependant onn’
avait pasnégligéd’
ins
truire Catherine II de cette découverte; elle en fu t char
mês , et y crut peut-êtrede bonnefoi. Le tombeau d
’
Ovide ,
trouvé dans un pays conquis par ses armes, aurait fait au
tant de plaisir à cette femn‘
1e extraordinaire , que le gain
d’
une bataille. Aussi , lorsqu’en 1 79 1 ,
le traité de Jassy
portales frontières de laRussie jusqu’eu Dniester , le pre
mier soin de l’impératrice, q
ui ne perdit jamais de m e ses
projets sur l’empire Byzæm
‘
tin , fut , en faisant construire
diverses forteresses sur la rive gauche du fleuve , de leur
donner des noms grecs ,‘
tels que T_yvuspol , Gregofiosp01 ,
en l’honneur de Grégoire Potemkin , et Ovidiopol , dans
le voisinage de Logout ÛWdoIobni. Cette ville est placée ,
sur les nouvelles cartes de la Russie à l’
embouchure du
Dniester. Le général deWoll_
and dirigea les travaux de
ces forteresses , 1 735 et aucune découverte ne
fut faite par les ouvriers.
DEDICAT IONES ET PRÆ FAT IONES
VAR IORUM
IN P. OV IDI I NASONIS
OPERA.
DAN IELIS HE INSII DEDICAT IO
aura nmr1ousn
m o nosn.1ssnro am noque
ADRIANO B L YEN B U RG I O .
QU EMADMO DUM in fructibus agricolarum Adriane
Blyenburgi, quædam estmaturitas , qua tempore exiguo ,
ac fere certo anni spatio desoribitur ac terminator, extra
quam citraque non œusistit ; ea pocscos romans:nobis
semper visa est ratio. Qua paulatim ad maturitaæm istam
venit , cuinihil addi nihil demipotest. Vidcn’
tu latinam
illam elegantiam Lucretii? Viden’
Afri nostri (cujus fabulas romani principes seripsisse putabautur) suavissimos lepores et decorum plane admirandum
? Viden’
ve
unstetem illam ac delicias Catalli? Viden’
cultum illum
invidendum ac inimitabilem Tibulli?Ver adultum carmi
nis latini aut æstatem vides nulla enim omamenta anni
nullæ herbæ , nulli flosculi quas optima parentu1n terra
parit , æque oculos affieiunt ut illaelegantes soimos per
tentant. Itaque , quemadmodum aurora ubi primum se
diffundit , ac gratissimo rubore illo suo cælum imbuit
2 80 DEDICAT IONE S
aut montium fastigia pertentat magis bomina oblectat
quam sol ipse , quem promittit :ita delicata ille lingua ,
turn se primum commoventis puritas quæ prins quam
poesis ipsa, quad non multivident , absoluta fuit ac per
fecta, quasinihilmajus exsp œtandum esset , eruditos ani
mds in admirationem sui traxit ac defixit. Cæterum , quem
admodum romans:res nihil æquc proprium aut consum
matumhabuere ac majestatem quam exmagnitudine im
perio , severitate morum ac felicitate , Deus immortalis
principi terrarum populo fataIiter servan t ita ad poeseos
fastigium ac culmen quædam adhoc deerant virtutes , qua:
poesin potins absolverent quam linguæ venustatem. Inter
quas majestas prima fuit. Quæ in Publ. Virgilio Maronelanta fuit , u t ne populi romani quidem majestati aut im
perii concedat. Qui Homerum Græciæ totius Deum ac
stupoæm hoc judicio ac meute legit u t poesia ejus universam in ordinem redigeœt ita imitatus fuit , u t qua
eumque in eo partim vetnstatimagis adscribenda , quam
æterno ac incompamhili poetæ genio judicioqne essent ,
partim quæ acriticis quos ille tot propemodumquot versus
habuit , non recte emendata aut infarcts essent , vel vita
ret , vel pro dignitate æterni populi expressit. Quem in
parte operis , in quo sæpissime adsurgit , curiosaPlacci se
cu ta est felicitas. Res1abant adhoc reliquæ virtutea, quas
v1x an1mo conceperant , qui cæteros non sine causamira
bantur facilitas, simplicitas, acumen ac velociü s ; iupri
mis au tem suavitas. Quæ virtus ut est cæterarum prima,
ita ex his constat. Que:in Publ. Ovidio Nasone equite
romane salva linguæ puritate , tales sunt ac tantæ u t , si
aliarom majestati cedat de qua in diverso genere ne cu
gitavit quidem nullum reperire possis cui in poesi loco
cedat. Et , quad magis admirere , nemo ei tarn dissimilis
a8s D ED ICAT I ON E S
genn ac suavitaüs scriptum imitatio affectuum in qui
bus semper regnat , in Amorum libris , vigor et luxuries
beats qua:fu turum spondet quantus tandem exstitit ; in
Arte ac Remedio Amoris disponendi ac dicendi ratio
gravissima sententia: narrationes ac communes loci,
quos cum maxima dexteritate ac jucunditate im erît ; in
Transformationum libris , præter alia non pauœ , sum
mum orbis sive cycli quem perpetuum conta it artifi
cium,facundia ac candor quantum sua ac poculidrî
indole excellunt , tantum admirationem et ingenium cujus
que excedunt. Et ubique , quot narrationes , tot Sirenum
cantica ac voces , hahes. Nemo poetarnm , argumenta grs
viors quod ex iia qua interiertmt patet ; nemo l evioraaut
hamiliora , exornanda sibi sumsit. Neminem dexteritate
similiversatum in u trisque , fidem faciunt præ cæteris que
exstant. Ad philosophism , cujus domos omnes ac familiaslustrarat , aut mathematum scientias qunm transit vol di
vertit quo obscuriors sunt qua:docet , eo minus hæret ,
magis candide ac simpliciter exponit quicquid didicit aut
docet :nam in ea parte , quam morslem dicunt , ita creber
est au t lotus , ut oraculaubique advitam‘
necessaria effna
dat neque sine muss Ethicen ex ejus scriptis quidam jamformarint semper sui similis au t major ; etiamœtate illa,
qua nonnulli desinunt au t languent. Ut fecunditatem
quam licentiam nonnulliaut lasciviam dixerunt , infelicitas
posts:aut senectus castigasse , suavitatem etiam auxisse
videstur. Quodin librisTristium, et quosdePonto scripsit,
quivis videt. In quibus cultum quidesiderant , judicium inhoc judicio desiderari etiam a nobis patientur qunm ne
que boc spectaret , cui satis esset , nihil ostentare in lnctu
neque cultus semper absit qui non ostentatur. Qu i non
deest in his libris , sed simplicitati ac candori, hoc est ,
ET PRÆ FAT IONES . 2 83
in stitu to maximi poetæ cedit. Illud autem , quantum sit
paucissimi intelligunt . Quanquam , in posterioribus pra
sertim, neque vigor idem semper adsit , et nonnunquam
manum‘
potius injicist fortuna viro quam senectus. Accedit
summa morum amabilitas ac candor summa amicorum
observantia ac cultus summa erga conjugem beniguitasac amor maximaparentum
‘
reverentia ac studium summa
denique animi integritas ; quæ similem colorem scriptis
quoque affundunt , et imaginem in iis sui repræsentant.
Quas quo propios afinevates shest , clarins elucent , ideoque vehementins délectant
U t esse Phœhi dulcius lumen solet
Jam jam eadentis ; astra qunm repetunt vices ,
Premiturque dubius nod e vicina dies.
HER CULI S CIOFAN I SULMONENS IS
PRÆ FAT IO
IN EPI ST OLAS B ER O IDUM ,
1u usrm sm ° n ou:n cxzu ur1ssmo
DOM IN O sc 1p 10m G ONZAG Æ .
QUANTUM doctrinæ et elegantia:in his Epistolis adhi
buerit Ovrnms non invitus simihi perocmpationes li
ceret ostenderem et nidoctis&imisquibusqueperspectum
atque exploratum esset. Quid de artis poeticæ præceptisdieam qua:inhisinsunt unacum variis affectihus, quibus,
qui amant , u cmciantur , optime et prudm tissime expres
sis ? In quibus be c omniaita effid a et expressa leguntur ,vix u t apudnos liber sit qui cuni his merito conferatur
quamvis non bonum plane fatum sortitæ esse videantur.
2 84 D ED ICAT IONE S
Quam enim pueris (licet a fabulis cum priscis illis aucto
ribns incipiendum esse sentiam latinis literis operam da
turis in ipso limineexponi solitæ sint , levequiddam ac nu
gatorium esse vulgo existimantur. In errore huic simillimo
ii etiam versantur qui Æsopi fabulas opus sane elegan
tissimum , nullius , aut parvi admodum momenti esse pu
tent quod item pueris qui Græcis literis tradendi sunt
explanantur. Quas tsmen aPlatone etAristotele duobus
et loquendiet sentiendim gistrispræclarissimis, quiearum
testimoniis frequentissime utuntur, plurimifactas esse cer
tum atque cxploratum est.
G UID . MORILLONII DEDICAT IO
AD EPIS T O LAS H E R O IDUM ,
cesa1ssm o vmo
FRANC I SCO A CAM POG IRALDO .
VETERES illi quorum auctoritas cum sapientia ad hæc
nostrausque temporapmveotaest Franciscenobilium eru
ditissime non minus docte quam eleganter tres Gratin
quas Gracixépmœvocant , itadepingebant u t unaearum
veluti a nobis profecta aversam faciem teneret , relique
vero dus:nosadspicerent. Quo quidem exemplo monemur,
accepti beneficiinunquam immemores esse debere verum
illud aliquo cum fœnere rependere. Ego itaquc prisme
æmulabundus qunm attentiuscule mecum pensitarem
quantum inme _
tua beniguitas contulisset ne id in ingre
tum projecisse videaris , exigua compensatione , au t saltem
aliquo argumento animam nostrum , luis beneficiis pæue
obrutum tentillum levure constitui. Ideirco qunm superio
ribus diebus adialecticorummæaudrismentem relaxarem
2 86 DED ICAT ION ES
permuloet Ovidius rationibus argumentisque pervinœt
humans omnia esse har'
oane et moderate ferenda molli
objurgatione querelss muliebresque ejulationes excu tiet ;
virorum fortium exemplis singultus premet ac recondet
gemitus adlocutioneblanda lacrymasabstergebit et verum
esse demonstrabit , quod ait in oratione mp1’
cip’
nç diser
tissimus ac suavissimus rhetor Isocrates va?; +vx_aïç u i
”
;
vau dou:; odd‘e’r in i à
’
A7to @a'
pp aœœ WÀl
’! Mig-oc. Quibus cou
sentiunt hæc in scenis et scholis decantata m ake:
1’
; 1’v iavpo1
’
M’
y oc'
Aiy oç ya’
p ie 7 1’
d p aææ Mi”; p inc‘ b N ip ;
ia7 po‘
ç cd uara’«jupo
i
r » dOooç. Nempe u t canes vulnera sua
lambendo sanaat , illisque pro medicamento est lingua ;
sie animo ægroto et ieta doloris saucio salutaris est tem
pestive adhibits orationismedicina. Memoriæ prodidm nt
Democritus etTheophrastus viperarum hominumque mor
sus quibusdam tibiarum infractis modulatiouibus curari
quod et ischiadicis existimant prodesse plurimum. Contra
qunm Phrygios modos tibiœn incinebat , quasi repentino
furore ac rabie perciti, Galli Cybeles ferrum in se strin
gebant , etmembrasua laniabant qua:utinam insania tanto
intervallo ad comm gentiles non pervenisset. Non dissi
milis est vis orationis et facu ltas , qua:si vehementius in
aures audientium infunditur, quantumvis quietas et sedu
tas mentes concitat ac perturbat sin levins influit , per
turbatas et coucitatas sedat, oleoque tranquilliores reddit .
At ista:philosopho non oratorum , sunt consolandi
parles? Quid siphiloœph03 ipsos ostendero suas hortu
los , nude remedia morbie animorum petant , Ovidii fon
tibus irrigasse? Optime , ut meafert opinio de lacta mi
11uendo scripsit L. Annæus Seneca. Perlegite ejus consolationesadPolybium, ClaudiiCœsaris libertum ; adMartiam,
Cordi Cremu tiifiliam ; adHelviammattem nisimihicon
ET PRÆFAT I ON ES . 2 87
cesseritis Seneœm id totum Ovid11 carmen pervolutasse
edididsse in libros suos transtulisse ; ego vobis concedam
me nihilo plus sapere quam betam . Sinon crit otium , sut
pigebit perlegere istum laborem vobis dem m, et inter
explicandum singillatîm indicabo quid ex Ovidio Seneca
sumpserit , quid subripuerît :quamastutedissimularit mu
tuum , et quam callide commu tatis verbis , ceu signis et
notis sententiarum , furtum suum occultarit. Interpellabit
hic aliquis et ame Ovidium diest falso alienarum virtu
tumpræconio commendari quoniam eruditi viri nuper
huic carmini'
C. PedonisAlbinovaninomen inscripserunt.
Fateor, et vslde sumadmiratus ; nec adhuc intelligere potni
eur id fecerint. Veteœs certe membranes librosque ma
uuscriptos, aient consueverunt ejus rei testes nullos producunt :et ut producerent , quis æquus prator infirmis
et tituhantibus librm orum testimoniis fidem haberet et
secundum comm tabulas litem daret ac non potins ve
taret interdicto ne Ovidius deantiquapossessione , et velut
de avito fundo dejiceretur?Alio confugiunt etOvidianum
characterem non esse , nobis persuadere conantur. Equi
dem si versarer in meis numis , et illi parum locupletes
essent meam illis pecuniam“
ätius quam istuc crederem.
Quad au tem aiunt , clientm -M somm fuisse Albinova
num , et idcirca hæc seripsisse inh udem Drusi cujus comes in Germania faisset , et navigationeniin Oceano ver
sibus mandassst , comm pace discrim frustra sunt si
quidem ex iis ipsis versibus , qui°
hodieque exstant apud
Senecam et ex Com elioTacito , satis liquet , non ad bujosDrusi sed ad Germanici filii navigationem eos versus re
ferrioportere. Necmeliusdivinant quun1 hariolantur eum
dem esse Celsu1ü Albiuomnum scribam TiberiiNeronis
æqualem et familiarem Roœtii. Nunquam ille fuit tam
2 88 DEDI CAT ION ES
magniorisac spiritus , u t ejusmodi carmen funderet homo
pertenuis ingenii nec ingenui pudoris, ut aperte testatur
Horatius in quadamadJuliumFlorumEpist. 111, vs. 1 5:
Quid mihi Cebu:agit monitua multumque moncadas
Privatas ut quan t opes et tangere vitet
Scripts Palatinus quæcumque recepit Apollo
Ne si forte suas repetitum venerit olim
Grex avium plumas , moveat cornicula risum
Furtivis nudata coloribu&
Postremo ne cuiquam amplius illudat hæc Æsopiœ cor
nicula, neve , ut Cumanus asellus leonis gerat exuvias , plus
quinquagînta locorum comparatione ita compmhabo esse
Ovidii, ut , quodait malusarbitercomicorum, siquiscontra
scotist, nihil scotist. Unum hoc duntamt superest, ut Ovi
dianicarminis argumentumpaucis eloquar.AugustoCm ri
dnasfuisse uxoresaccepimus, ScriboniametLiviam; sponsa
enim Servilia Isaurici filiæ, conditione uti noluit, et Clau
diam Fulviæ virginem intactamque dimisit. Scriboniæ mo
res ex qua filiam suseepit Juliam legis Juliæ dedecus
ferre non valuit , eamque sibi res suas babere jussit. Liviam cognomento Drusillam captus insigni forma m_
a
trimouio ClaudiiTiberiiNeronis , cui jam filiumTiberian
genuerst , et ex altero gmvidam , domumabduxit ; ubi intra
meusem tertium hunc Brusum peperit cujus mortem deflet Ovidius ; olim Decimum , mox Neronem præuomim
quem tants suspicio fuit exvitrico per adulterii consuetudi
nemprou estum, ut græcus smariolus vulgo jactaretur 7 07;
e1iruæo3æ xa1’
rpipnawatJ‘ic . ExLivianihilAugustus libero
rum tulit nihilominus in liberum loco ac numero privi
gnoshabuitTiberiumatqueBrusum cosque ad reipubliœ
curam admovit , et jussit imperii partem capessere. De Ti
berio nihilhic necesse est pluradicere frater ejus DrususinAugustigratiam asenatu legibussolutus , ante legitimam
2 90 DED ICAT IONES
contulimus , ut apertior vobis esset et planiot ad Ovidiani
carminis explicationem via. Bahelia brevis libelli brevem
præû tiunculam qua tamen vereorne sit e quo prolixior;
et imitatus existimer malos architectos aut inapte ambi
liosos patres familias qui ne in re auguste
gustehabitare , aliquando parvisædibus magnapræstruùut
vestibula.
H . C IOFAN I , SULMONENSIS ,
PRÆFAT 10 IN HAL IEUT ICON
11.wsrm smo m n t
JOANN I BAPT IS TE AL BANO .
DIFFICII JOR sane ac fructuosior provincia est , quam
vulgus existimat , ejus , qui in veterum auctorum monu
mentis purgandis , sed non sine summo
omne suum studinmac diligentiam collocat modo aliquid
adgrediatur , ac præstet , quod reipubl . literaria intersit.
q ue duabus potissimum rationibus eflicere potest Quarum altera est ; si ejus operis quod illustrare studeat ,
priscum aliqnod exemplarnactus est , cujus opeatqueauxilio nixas , loca aliquot , siminus omnia , qua in eo tem
poris vitio depravata sunt feliciter emendet , atque in ia
tegmm resütuat. Alters vero si ejusdem generis libri, a
quo meadas auferre conetur , exemplar scriptum nullum
repperît , conjecturis ejus vulneribusmedicinamfacia‘t. Ex
bis emeudandi rationibus , tutior omnino et minus audax
priorest. Quanqmm si quisest , quiin utraque re aliquid,
quod doctorum bominum aurihus diguum sit , moliatur
is summis et prope divinis landibus adficiendus est ; cujus
E T PRÆ FAT IONE S . 2 9 1
generis homines et patrum nostrorum memoriamulti ex
c elluemnt etbac nostra ætatemultoplures excellunt ut
Victorias , Muretas , Sigonius Ciaccouus , Statius Ur
sinus , Scaliger, alii. Quorum ego insistens vestigiis , in
Ovmn Haummco opere qoum ad latinam sermonem
tum ad piscium naturas atque ingenia cognoscenda valde
u tili emendando atque illustrando non parvum studium
posui, veta isque exemplaris quodnullumexstathodiemo
die , ope destitutus ; conquisitis tamen præstantium viro
rum qui i1‘
1 talibas rebus summà cum lande versati sont
conjecturis quibusquasdammess addidi quammaximum
potni auxilium adtuli. AdjunxipræterœAristotelis Plutarchi,Æliadi, Oppiani Plinii aliorumque, quide pisci
bus multa etiam diligenñss1me literis consiguaruut , non
nulla loca, quibus qua inhoc valde laceratoopuscnlo sunt,vel optime illustrautur.
DOM IN ICI MAR II NIGRI
PRÆ FA'
I‘
l—O AD LI B R O S AM O R U M .
PRE PARDUM illud mihi tantum studiose lector ex
multis que grammatici bac in patte quærenda tradidere ,
bisce in librisceusui“
quis videlicet comm sit titulus atque
eo quærendum diligentius existimavi, quod doctorum ho
minum bac in re sententia variant. Elegiarum nomine
multi tres hos libros adpellant :sed param recte ut mea
quidem fert opinio ; nam elegiæ quoque sunt , quasinTris
übus scripsit Naso unde incertas et ambiguuahic titulus
redderetur.AliiCorinnam vocant interquasestnosterHer
molens Barbarus qui, quoties ex hoc opere carmina cital
Ovidius , inquit in Coriuna etc. Verum non de Corinne
3 9 . DED I CAT I ONE S
solum hic loquitur auctor neque Corinnamsalam amavit
quad liquido palet ex Elegia IV et XIX libri Il Amarum
atque ex aliis in quibus fatetur ingenue Nasa se multa
rum puellarum amore captam fuisse. Non tsmen inficias
eo , Corinnam ei cæteris csriorm fuisse de eademque
frequentius scriptum esse‘
ut si amajori parte ducendussit titulus , parum peccent qui Corinnæ nomine hoc opus
vacant . Gravins autem illi errare mihi videntur , qui licet
manu scriptorum , depravato tamen exemplarium au
rtoritatem secuti has tres libellas De sine titq nomi
nant :ex quibus (quad maxime mirar) sunt LaurentiusVallensis, et Joannes Tortellius qui non inm diti ha
bentur. Hamm opinionem pluribus argummtis refellere
non apartet satis enim fuerit , poetæ sententiam et volun
tatcm de hujus operis titulo , ipsius verbis adduxisse. Nasa
igitur, lib. III deArte , hujus suioperis itameminit Deve
tribus libris , titulus quas signat Amarum , Blige quad
docilimolliter ore legas. Dixit quoque lib. III , El.
hujus operis teneri properentur amores Dum vacat.
Facile igiturnnnc constare cuivis poterit msiIpsæa(quad
aiunt) cæciori titulum esse Amora . Cæterum non ab re
fare existimo , si priusquam adAmarum interpretationem
deflectat oratio quid Elegia sit quæ ejus origo nudedi
catur, quinam tum apud Græcos , turn apud Latinas in
elegis scribendis floruerint , quam paucissimis astendero.
Elegiam sie diflinit Diomedes , ut dicat eam esse carmen
eompositum hexsmetro versa pentametroque , adinviœm
positis. Elegorum autem originem incertam esse , Hora
tius in Arte Poetics his carminibus testator Quismen exiguos elegos emiserit auctor Grammatici cer
tant , et adhuc sub judice lis est. Non desant interim,
qui Callinoum quemdam Elegia inventarem exstitisse tra
2 94 DED ICAT I ONES
Remediis ait Blanda pharetratos el,egda cante t amu
res. In elegiascribendis apud Græços (ut de. ignobilioribus taceam ) flomamnt Csllimæ hus quiin hoc su i
hendigenere princeps habitus est ; etPhiletas qui secun
das consensu plnrîmm occupant. Has se imitatumfuisse , Propertius , lib. III his carminibus fatetur Cal
limachimanes et CoisacraPhild æ In vestrum, quam,
me siuite irc nemm. Unde etiamse Romanum Calli
machumadpellat. Nasa quoqne, quasiCal limachiæmulus,inAmoribns , inquit Est ,qua:Callimachi pm nostris
rustia diœtCarmina. CatulIus etiam seCal limachistu
diasum astendit ad_Orü lum imscribens : Sed.tamm in
tantismœroribus Ortale,mitto Bæc express
’
a. tibi car
mins Battiadæ. Nec indega'
nter elegias seripsisse exis
timatur Euphorim . Apud Latinas vero inter elegiacos
poetas maxime celebres fueruut , ù tullus , Calvus , Cor
nelius Gallas Propertius , Tibullus et Ovidius. SedCalvi
et Gailinullaexstant opera. Tibullus , Fabii judicio , tersus
et elegans auctor, elegia:princeps. Sunt qui Propertium
malint. Ovidius ntroqne lascivior sed maxime emunctus
et pm picuus quimiram in modum hoc scribeudi genus
decoravit u t non immerita ipse de se dixerit Tantum
se nobis elegi debere faæutur, QuantumVirgilio nobiledebet opus. Illud tanquam corallafium nasadjunxisœ
libuit , Sacadam quemdamArgium primum elegias admu
sicos rhythmos caneœ instituisse.
H. momm ,
‘
sm moumvsm,
O V ID I I D EF EN S IO , ET M ETAM ORPHO S E O N L AU S .
QUÛ AM , quam sciret poetam hunc nostrum esse fabu
2 91; DED ICAT I O‘
N E S
ubertatem simulque sententiarum verborumque gravi
tatem ,vix ut alins sit apud Latinas pacta, qui in bac re
ipsimerita præferri posait. Quid dieam de modo illo sin
gulari sc prope divino œnnectendi fabulam cum fabula?
in quo ita excelluit , ut nihil artificiosius , nihil præstau
tius nihil denique omatius au t dici sut fieriposait :quad
res diversissimas tractans adeo ingeniase ess connexuit ,
u t unamateriaplane videatur. Illud etiamminime reticm
dum est , latinos alim scriptaresad unum fere graca opera
in latinam vertisse sermonem a quibus eximia doctrina
atque eruditio arts est præstsntissima. Contra factum esse
a MaximoPlauude nemo ignorat , qui qunmoptime nos
set græcam lingnam poemanon babere , quad tants gratia
ac venustate , quants hoc , flueœt , e latino in grœcum id
transtulit. Quid multa . Artes amnes qua:antiquis not:
erant , qaum in aliis , qua conscripsit , operibus , tum
maxime in hoc ita declamvit , u t quamplurimi viri utrius
que lingua , qua:in pretia sunt intelligentia, atque acer
rimo judicio præstantes supra quam dici potest sd
mirentur.
G EORG I I BERSMANN IPRÆ FAT 10 IN METAMORPHO SEON L IBROS 9
A11 cu m sumu v1auu
D . PAULUM V ET ZERUM .
POETICEN Maximus Tyrina Platonicus definisse illam
quidemperbibetur«Am in , rËp r’
vx;éwwaM a’
r, J‘e’
a’
ç
p oria ip p fl p f , J‘i y r1ip , M oÀoy tvi
v bac est philoso
pbiam tempore quidem vetwtæn eomposürbne autem nummi:
DEDICAT IONE S
præfatione hujus‘
poanatis , quad selectissimamm totius
antiquitatis fabu larum quasi penus quidam est aliquid
verborum fin i, non inconsm tamum duxi. Atque de ratio
nibus illis atæntius cogitanti primo omnium in mentem
venit admirt1rî veteram solerfiam qui, ut lenœiniis qui
basdam animasbominumarerum obscun'
orum indagatioue
sbhorrentes , ad diacendum pellicerent , scientiæque ipsius
a‘
usteritatcm jucunditate qmdsm quasi adulœreu t , duo
cousœtatfi fuere, ia quibus plun°
mum esset illeeebræ , sua
vitatem scilicet uameramm ac commata fabularum. Qaain re judicii illomm rationemminime abm usse, facile ani
madVertet , qui de'
seipsa conjecturam feœrib Nonmodo
enimunusquisu nostrum experimr , qunmmaximamesse
in jucundiætis delœtatione diœeudi illecehrsm, tum ani
mhm quoque ipsum arationenummisadstfi ctamagis, quam
soluta, excitari:sed et mentis‘
sensum ingeniosissimis fa
bularum figmeutis delinitum sd scientisrum cognitionem
quasicondimento quadam obsonsri.Quad qunm ita sehabere existiman t , singu lareEuropa omamentum, Erasmus
Roterodamus poeticam collatione placenta , ex omnium
disciplinarum deliciis ac medullis conditæ tum similitu
dine compositi ex électissimis quibusque floatulis melli
ficii, adumbrsvit. Sane Lucretius pacta, qunm«ya,—…La
de natura rerum gravi'
plenoque carmine esset cumplen
rus , consilii sui rationem reddit nou…discrepantem ab hoc
vetenlm institu te eamque rèp£ ohï exponit nou inœnveniente quam pp pter singularem venustatem huc adscri
bere operæ pretium duximus , versibus bis elegantissimis
ab ao comprehensam , lib. IV, vers. 1 o—2 5
Id quoque enim non ah nulla ratione videtur
Sed veluti pueris absintbia tetra medeu tes
Quum dare conantur prins oras'
pocula circum
ET PRÆFA'
I‘
ION E S . 3 99
Contiuguu t mellis duki flavoque liquore
U t puerarum œtas improvida ludificetnr
Lahmrum tenus interea perpotet amarum
Ahsintbt laticem deceptaque nou capiatur ,
Sed patiua tali tac tu recresta valescat :
Sie ego.nnnc quoniam be c ratio plerumque videtur
Tristior esse quibus non est tractata retroque
Valgus sbhorret ab bac volui tibi suavilo<jnentiCarminc Pierio rationem expouere nostram
Et quasiMuseo dulciœu tingere melle
Si tibi forte animum ta|i ratione tenem
V ersibus in nostris passem dum perspicis amuem
Na…remm ac pem ntis utilitatem .
Omnino nan diversum fuit illorum ab hoc Lueretn con
silio institutum, in circumlinsndo quasiversuum suavitate
et fabularum dulcedine amaritudinem disciplinæ rerum
difficiliorum quo se id consecuturos putabant , u t invitati
amborum jucunditate a_
uditores libentius discerent ea
quorum simplex et horridior traditio sversurs erat ani
mas , et rasurs aures , præsertim delicstiores.Quemadmodum enim in picturs imaginibusqne colores plus adficiuut
quam lineaments, qunmpropterveritatisrepræsentstionem,
tum vero ob fallmdi quihas intueutur aptitudinem ita in
poemata, mmdacium probabilitate temperatummagis com
movet gmtiusqne est adpm tu carminis fabulaet figmento
destituti. Banc igitur u t primam-cousidemtioùs antiquis
simorum pbilomphomm rationœn exstitisse aliquis non
frustra putsverit its præter banc jumnditatîs commodi
tatem , quam sub fabularum invalucris tanquam sub pam
pinis uvas , reconditam esse constat , videntur mihi hami
nes sapientissimi etiam nounullam brevitsüs in eohabuisse
rationem , ut puts ejus quam ad docendum maxime judiunrent adpositam , non modo augusta rerum expositione
mu ltas senæutias compleetendo, sedetiam memoriaquam
3ao DEDI CA'
I‘
I ONE S
plurimum inservicndo cui iuprimisamies est. Quadquamsimiliter sibi persuasum haberet poetsrum æ pientissimus
Boratius banc de præceptionum conditione legem tulit
Qukquid præeipies esta brevis , u t eita dicta
Percipiau t animi dœiles , tm cantque fideles.
Omne supen acuum pleno de pectore manat.
Nota est plerisque omnibusPerseihistoria , quem adversus
Gargonum gentam , qusmm regins fuit Medusa , bellum
gessisse , græci scriptaresmemorant ; sedhujus rebus gestisfabulæ qaum alia admiscuerunt , turn narratiouem de Me
dusæ capite saxifico Dearnm ape sb ipsa amputato. Hæc
fabulose adficts , quantsm in summa brevitate continent
doctrinæ copiam , ad vitam atque mares conferentis? si
Perseum , scilicet rationem intelligss , Medussm vero una
cum saroribus ,voluptatum illecehrss , quæ ratione supe
rari solent divino adjuts suxilio :id quad ægis Minerva
innuit cum Mercurii gladio , et Orci gslea, quibus poete
illum srmavere. Quad siGorgones , quæ Dorcadss Ocani
E thiop1e1 1nsulas habitasse pérbibentur , aquas ipsas ia
terpretcris maris filiss Medussm vero partem earum te
nuiorem sc supernatantem Perseum denique salem nan
defuturæ sunt in bac ipsa fabuls subjectiones ingeniosa ,
de naturæ , Beique opificis actionibus mirabilibus. vires
suasnatura:impertientis. Sed ista prolixius nunoperSequi,
fabularumque utilitstes uberrimss excutere (qusmm alia ,
teste Hslicamssseo natura:opera dÀÀm piæç adumbrsta
continent aliæ humanarum calamitatum consolationem
babent ; sliæ terrores, auimorumqueperturbationes anobis
depellunt opiniom sque evellunt parum sanas ; alia:alia
rum utilitatum causa excogitatæ sunt) hæc inqusm per
sequi atque exponere nimia esset langum. Itaqua, barum
enarrstione inaliud tempus rejects venia nunc sd cæ teras
304 DED I CAT I ONE S
ducti in suam id lingnam converterent. Sed illius laudes
prosequi, hujus instituti non est Atque tanto jucun
diat em tibi fu turam pu tsvi horum librarum lectionem,
quanto tibi cas non modo orationis copiam , et verbo
ac sententiarum lnmina et adparstum vere oratorium pra
aliis commendare passe perspiciebam sed etiam argumen
tum , quad , præter liberslis doctrinæ copiam ubu rimam ,
chronicon quoddam complectitur sive bistoriæ «>iatque 7 17; « “Ma mia
—l n
RAPHAE LIS RE G I I PRÆFAT IO
AD M ETAM O RPH O S E S .
SE!) quid de Metsmorphosimults? Exemplarmihi,
u t semel dieam totiushumanæ et civilis vitæ esse videtur.Adeo plane adeo capiase , quæcumquc non eruditummo
do , verum dicendi quoque et agendi peritum efficere pos
sunt , a facundissimo pactaexplicantur. Nec injuriaGraci
quamvis se omnibus aliisnstionibus disciplinas tradidisse ,
ac nullius ipsi auxilio prorsas indiget e videri veliut hoc
tamenapus proptermaximam rerum cognitu pulcherrima
rum copiam , e nostrs linguain suam omnistudio interpre
tsndum vertendumque cursruut ut perqusm mirandum sit
bactenus in tants scriptorum turbs citra nllam accuratam
expositionem apud nostras its jscuisse at a paucis adma
dum perlegeretur quam præseitim et variam plerisque in
lacis exposcat eruditionem , et in primis adolescentibus
laudstsrum artium studio destinstis sit prælegendum. Nou
salam enim veteres historia: quæ propter antiquitatem
fabularum loco hahentur ex vetastissimis auctoribns col
lectæ , eleganter sb Ovidio describuntur , sed ita et geo
306 DED ICAT IONE S
lecturis fu üdium eamdemrem’
sæpius dicere potuit ; ia
ventas tam. est Sœurus quidam, ut est apud Senœm ,
quiMontanum œnteutias suas repd eodo eœraumm tem,
inter oratoru Ovidium vacan t ; Ovidium etiam m iss:
quad bene œssü œlinque1e :atque ejaarei testimoniumadducit ex lib.XIIIMetamœphos. Hecuba verl
'
_ deAchil
lis sævitia couquerentis. Egregias vero , quisqbio,tmdæ
Sœurus quidam ille fueüt , judex , et dignus qui in Am
phycti0num coneilium ob tam acre judicium recipiatm‘.
Seneca certe alibi de Ovidio 1ta sentit , at ingenii sammi
virum namim t Nec illiWdefuisse judicium ed eompes
rendambcœtiam carminum suoram, sedartimum quippe
qui sc pc testatus sit dœentiorem esse faciem , in qua
aliquis nævus esset . Hat:recte Seneca.Qu nquam hoc
planevideoSeneca , Quinüliaui sepasteaAuliGellii tem
paribus , labente jam .com imperia etiam dicendi arte, judicia quoque bominum satis iniquaexstitisse. Quoddehocauctore manifeste videmus, quem Cellitis douten t m l
adlegat. Quintilianns etiam satis frigide de co judiœt. Atego pace istorum dixerim odiossm Scauro Ovidii copiam,
ac minimum ejaa—poetæ opusmultis millibus Ccllii racemationumprætulerim u
_
t d_
eQuintiliano nihil dieam quem
eruditum virum judica sed Ovidio nequaquam preferen
dum , qui in rhetorici8'
aCicerone divertens atque ple
raque innovans ipsum artem_per se difficilem , nou paulo
absmriorem reddidit ; verum non est hujus laci nnnc ea
prosequi,
JOANN‘
IS PAS SERAT I I
1 11 ov1n11 1 uuoauil 1 un1c 1um ramn r10.
NUNQUAI fare ut semel expliœta Cansola
3 10 DED ICAT IQ NE S
præcipue poetaram qui amnes Suffeni saut e t Aq1i m.
IndulgetOvidius ingenia sua adyeü um, credo , œt aliquid
ex Africa novi an si genio sua indulgeœt , sapere md
tomm judicio diceretur Fahii sententia diaetnr inæuiœ
quad sua indulget ingenia? Bouis nost1is beuigflius et
liberalias citra œprebeusüuem nobis , ati conceditur.
Nostris ingeniis , tanqua‘
mequis, quo libitutn est eumque
vehimur campnmqac et ;plsniñem nacti non tam , iis ad
ducimus babcnas quam Iaxn as et immittimw. LasnivitOvidius , et luxurist ; hoc égo landi daco , .quod; tu vitia
vcrtis quad tu obesse putas, id ego prodeÆc adolescen
talaram studiis existimo. Et vero perv’
æuam, eo sierrte
mus judice , quem tumiquum ejm œnonaude“. Volo
inquit M. Tullins in de Omtoœ ,œ offen t inatbr
lescente fœc1mditas —na1u faciliuæ, sicut in vitibus , revo
cas tor quæ œ .nimium profuderunt , quam sinihil valet
materica, novasermentacultum excitantur :.ita vole esse
in adolescente nude aliquid amputem. Nonenim poæst
in eo succus esse diatumus quad nimis œleriter œt
maturitatem adeptum. Sed quid ego M. Tullium ad
pello ?Te tibi judicem fera ; te tais damasha tabulis , qui
longe plurs in mm sententiam disputasti capite quarto
libri sœuudi qua:et brevitatis causa præta eo at at ad
Senecam veniam cujus quo nomen est majus et graviorexistimatio bac est adcumtius censan refellenda. In libro
Controversiamm seconde , .coutroversia tertia quad opus
patrisne Seam , au filii sit alias videro), bac de Ovidioleguntur: Deelamahat Nasa raro controversias et non
nisiethicss libentiusdicebat suasorüs. Molcsta illierat
amais argumentatio verbis minime licenter asus est
nisi in cârminibus in quibus non ignoravit vitia sua
sed amavit. Manifestam potest esse quad rogatus ali
E T PRÆFAT IONE S . 3 1 1
quando ab amicis suis nt tolleret tres versus invicem
petiit , ut ipsa tres exciperet , ia quas nihil illis liceret.
E qua lex“
visa est scdpsernut illiquas tolli vellent in
iisdem coäcillis iidem versus creat ex quibus primum
fuisse narrabat Albinovsnus Pedo qui‘
in1er arbitras
fait &mbom qu w'
mm sem1bimmqn basem secun
mihi dolet versam tertium intercidisse.)Ex quo adparet ,subjungit Seneca sammiingenii viro , judicium non de
fuisse ad compœceudam licenfism carminum suoram
defuisse animam. Aiebat interim deœutiorem faciem
esse in qua aliquie nævus inœsct . Purgavimus ista
fare supra in defensione lascivia et Inxuriæ ,_quæ objicitur
aFabio quadautem ad nævum adtinet adsm tiœtnrOvi
dio grsvissimus auctor Alcæus quem nævo in srticulo
paeri impansias ddectatum esseadcepiœus. Pergit inOvi
diam Seneca, et in Conùoversia septima libri tertii Ai
ñus inquit , Flam banc sententiam dixit Ipse sui et
alimentum erat et damnum . Hunc Cæstins , quasi cor
rupte dixisset , objurgsns adparet te poetas studiose
legere. Istc sensus est ejus , qui hoc seculum amatoriis
non artibns tantum , sed sententiis implevit. Ovidius
enim in libro VIII , 877 Metamorph. dicit
Ipse sans artns Iacero divellere’
mursuCœpit et infelix minumù>et)e alebat.
Idemia Controversis quintaIibfi-noni Habet hocMon
tanus vitium sentenñassuasrepetendo corrumpit dum
non est contentus unam rem'
æmel bene dicere efbcit
ne bene dixerit et pmpter-hmo et alia quibus orator
potest poetæ similis videri salehat Sœurus Montanum
inter aratores Ovidium vocare ; nam et Ovidius nescit
quad bene cessit reliuquere Non multa referem qnæ
3 1 2 DEDI C 'AT °I ONE S
Montaniana Scanrns natabat ; uno hoc contentas cro.
Quam Polyxena esset adducta, utad tumalumAchillis
immolaretur Hecuba dixit einis ipse sepala‘
In genus
bot pugnal poterat hoc contentus esse ; adjecit tumulo
quoque :ensimwbostem. Nec bac contentas adjecitÆ oa
‘
nlæfiwndafini. Aichat autem Scanrns rem veram
nonminus magnam virtutem esse , scire desineœ , quam
scire dicere. Attendite quam caca sit aliena carpendi
cupiditas dum Ovidium insimalat vitii errarem insiguem
m at , eumque duplicem ; et quad hæc sb Hecuba dici ait
antequam Polyxenaimmolaretur, quæ dicantur abHecuba
inhoc libro post necem Polyxe1iæ :et quad enreprebendit
in Ovidio , quæ in sammis et pastis et oratorilms laudan
tur. Homerus inAchillis ad matrem querimonia SM »
il “ ipac aéro’
ç «inetba; ter idem dixit ifl v, ixu ,
nec vitiasnm esse quicquamputat. Virgilias E n. 1 546in Orstione Ilianei:
Quem si feta virum servant , si vescitur aura
E theria neque adhuc crndelibns occubat nmbris.
Serm0nem banc demo non emeudatum pu tat , qunm satis
fuerit unum e tribus dixisse. Simile Ciceronis illud in per
duellionis muss Inclusum atque sbditnm latere in oc
culto ; et ignaviam suam parietam ac tenebrsrum custo
diis legere. Ejusmodi trecentamemorat ipassant , quæsi in aliis dicendi virtuteabahcalar , car in Ovidio vitia
existimsntur nihil causa:video nisiin co Seneœm voluisse
caninam exercerefamndiam, et severi censorispartcs sgere,
quasi nihil unquam in vita aut scriptis deliquerit. Quadsane mihiverbum Catania inmentem revacat , quimimn
’
se
aiebat eur non aruspex rident quam amspiæm adspieeæt.
Ita Senecsm miror tenuisse risum quoties libros suas le
geret ubi commendat paupertatem fenerstœnm omnium
3 14 DED I CAT IONE S
Ut tuame Conrade fides sibi jungit et ille
Rebus in adversis sape probatus amor.
Nou mihi si Lethas premant oblivia sensus
Eacidat hoc pietas pectore Iapsamea.
Tone quoqne fatalem qunmParcs minabitur bm m
Restabit memori nomen in ore tunm .
Ipse cinis te care mens , Conrade laquetur
Gestiet amdiaipsafavilla più.
Enul aœnœos Libya simittar in “ tus
Te duoc desertum non videatur iter.
Mittar iuaœeaos Nili Iatitautis ad artns
Te dia Ionginqnæ sint mihi nulla vic .
Ant ubi Taprobane modo milite captaBatavo
Evœat alipedes aquore Solis equus.
Buldns o mihin elle caput quadgiguit Hymettœ,
Quad legit Hyblæisera Siœna favi:
Sidera , temws crit mihi qunm super alta feraris
Gorgonei dorso prepete raptus equi
Ore sonans qnum Famemeum gestaloqnatur ;
Et te cm picuus eive Datavas eat.
Dictabunt numeros binc turba sororiaPhœbi
Hinc Deus auratam porriget ipse obelya .
Bella tibiMavorte canam discussa togato
Telaqne flexanimi falminc fracta soni.
LinguaPerideœsie landibus omnia voeis
Sœpe lom ta foris se pe Iocuta domi est.
Quem te cum rigidis mirataTrionibus Arctos
Quamlibet invitadistnlit arms manu .
Gallia quin etiam , quamvis facnnda loquenti
E t cnnctante rapax Sequans planait aqua.
Sen patrie attentam tibi cnria commodat aurem
Indomitaqne trahi voce senatus amatRomana talis pro libertate diserti
Armabat validant Tnllius ariaopem .
Nectars Socratici rorsas seu chartaPlatonis
Et blando Saphio numine fœta tenet.
Ire per annales avim entis ab ortn
Sen juvat historia m dum bibis anre fidemSen vacuam nostro stimuh risApolline mentem
Maxima laus .titulis surgit ubique tais.
E T PRÆFAT IONES .
Salve , anima angnsti salve iguen corporis
V ixque minus co lo mens spatiusasun.
Jam tibi per seras late spargenda nepotes
Perpetui1m vivo gloriastravit im .
Quando crit , immensaserie la satus bmœum ,
In patriam meritis nt setiers tais ?
Sepositim eum te ruris ut anguim
Rnris ubi ambitio non habet alla
Vossius u t lateri nou divelh ndus amico
Mnlceat aäoqm1s pectora fida anis
Vossius a prima nasœutis origine mundi
Cni senium prisci temporis om patot ;
Cui fingi in patrias felie obtigü artes
Progefi es magna nou p ait“e'
minæ .
l ila trahet su um Claries Ag—ippide CirrbsEt comite:dua t lah per arvaDes
”
:
Plurimus inespfis ridsbit Apollo
Et studia adflabit m ine nostrasua.
Huis quaque n‘ est u n Dati Deus ipsaPharma:
Pavit in Hamoniis vallibus bute gx ges.
Tesqua simul nobis M itsbunt hospita vates
G ru ia cum Latiaquas vetns urbe tulit.
M olliter exact: pars Optima se pe dici
Nasa , tibi fallet tempora ; Nasa , mihi.
Nasa mens ,(quid enim cantante sanarias illo
C rebra voluptatis canas terendns crit.
Maximus eloqnii cunstrieti legibus auctor ,
Seria sive paret pectine sive jocos.QuiPhœbo Mnsisqne suœ
'
V eneriqœ lepores
Et Charisin cunetas abstnlit anus opes.
Ipse liquor , vatam quo peetœa«dis n’
gantur ,
Parcins bac veus pauperiusque finit.
Tot licet 1ngeniis fœcnnda superbiat e tes
Si qua fides , nulla plus sibi lande placet.Illum ego detersa rugœæ sufl e se…:
Infamam et populos et sua seeli fera.
Ecce volnminibus ter quinquewnantis formaCarminamu tatas quad tibi se dat opus ,
Ut faciem espere novam sqnalon fagato
Parsm enti carmina fseta sui!
3 16 DEDI CAT IONES
Hoc peter in virides revoratns Iasonis annas
Ampbitryoniades hoc Iolaus erat.
Anguibns exuvias sie qunm posnere senila
Sie maribas a rvis sers inventa redit.
Nunc tibi se tradunt operis pre ludia justiPertexends mihi qui tua villadabit ;
Quam væ uus carie animns liberque suasque
Te sibi pm entem cernet adesse Deum .
Compectn:mihi quippe tuns Phœbnmqne faœntem
Cum latice Aonio Pegn idu que feret.
Hœc alind persant nt ageu tibns ptianobis
Publics vix tanti debnit esse sains.
Patria, da veniam quad non licet esse bestis ,
Dnm premit adsiduos nos tua cnrs qneror.
IIoc in procinctu meditabar cnrminamwataCariar 0 vita laminibusqfie mihi.
Bursas Hyperhoreœsidns glaciale sub U rs:
In Getica sedem tigere missa:humo ;
Me licet insaniaAquilonibus horridus e ther
Me nive me crnda grandine puiset bye
Inconcnssa feret nimbns brumale rigentes
Mens desiderii plans calore tai.
II . CIOFANI , SULMONENSIS ,
PRÆ FA'
I‘
I O
IN P. OVIDII NASONIS LIBROS FASTORUM .
EXomnibus veterampoetarammonumentis, nnllam ho
diemo die exstat opus , .quod au t eruditione ,
i
ant rebus
qua:adRomansm antiquitatem cognoscendam pertinen t ,
has OVIDII Fasto libros antecellat. Quad qunm perspicnnm sit , amici quidam mei harnm literarum quæ ab
humanitste nomen sortita sunt , intelligentiaornati effe
3 18 DEDI CAT IONES
GEORG I I BER8MANNI DEDICAT IO
I N FAS T O S etc.
am u sanuo vmo
D . H I ERONYM O A KAN I T Z.
QUAPROPTER quam superiorisemestriin communem
juventntis soh0la3ticæ usumMaronem edidissem aliaram
partim, meis quoque scholiis absem tionibusquc illustra
tum , ac (quad sine arrogsntiæ osæntatione ame dictum
sit)multis in lacis correctum opera:pretiummc facturam
patavi periclitando idem in Nasanis scriptis ; in quibussinon tantum difficultatîs nou minus profecta quam in
illo mendorum vel aliquanto etiam amplias inveniretur.
Neque vero ab bac institnto me deterruerunt quoramdam
de bac pacta judicia non admodum honorifiœ ; qunm 11s
opponerem contrariam de hoc ipsa qunm aliaram doctrinæ
eruditione et ingenu acumine præstantium viraram api
nionem tam iuprimis Julii Cæssris Scaligeri, at quanti
viril existimationem valde præclarsm . Non enim ignora
bam ab ipsa in hypemritico hunc nostrum illi poetaram
atati accenserî in qua quam cætersrnm ætatnm aliialias
a natura virtntes datas profitetur , cuncta simul inveniri
existimat , tam candorem venustatemque absque alla dic
tionis affectatione , haie esse peeuliarem arbitratur. Quadautem singularis exempli vir , neqi1e snæ dnntaxat patriæ
sed totius Germania:amamentam JoachimusCamerarius,
quad Ovidio tribnit elogium?quam in ilia laudem emi
32 2 DEDI CAT IO NES
patribns ut Macrobius refert tantam plebis gratiam
adeptns qua:antea cogebatur rationem dierum petere a
principibus civitatis ut natus ipse libertino patre si_
cut
Plinius scribit creatus sit ædilis curulis prææritîs C.Pe
tilio et Domitio , quorum .patœs eonsules fuerant ; quo
tempore ob dolorem omnis nobilitas dicituraunulos abjecisse. Nec nos lateat , fastum qunm pro annali libro acci
pitur frequentius secundæ dedinationis esse u t , Insta
balque dies qui dat nominafaslù et Tampam sifaslasyaæ
vdi: evolvere mundi. Invenitur tamen et qmrtæ apudLu
canum ; u t Endoxivücelnr/‘
asü'
ôwannas. Quad ejus errare prolatum Servius pu tat qui aPrisciano merita de
prebenditur qaum antiquiores quoque iuveniantur idem
similiterprotulisse Varro Virtutum causaJuliiCanaris,
qui fastus carrexit , mensis Julius appellatus est. Co
lumella Verum in bac ruris disciplina, aequor nunc Eu
daxi et Metouis , autiquorumque fastus astrologorum.
Scieudum sane Ovidium scripsisse duodecim Fastorum
libros, quorum bodie sex tantum exstant nonposteaquam
est relegatus in Pautam ut quidam adserunt adducti in
cam opinionem bis versibus qui leguu tur in quarto illius
operis libro vers. 81
Sulmonis gelidi, patrio , Germania nostre :(m ia)M e miserum!Scytbiao quam proenl ille solo est!
sed ante relegationem. Inscripserat enim hoc opus Au
gusto cujus editionem illa indignissima relegationis ca
lamitas impedivit ; quad pleuum est horum carminum ar
gumenta qua legimus in Trist. 11 , vers. 547
Ne tamea amne meum credas Opus esse remissum
Sc pe dedi nœtr: grandie vela roti.
DED ICAT IONES
rem exilem aridam conscris minutam et abjeclamadspementur ; œusæ ntquenonmodo non legendas poetas
esse sed ne attingendas quidem:qunm ad ao
lut: orationis uberius , ut dicitur, filum deducendum , ou
dicant nibil amnina nobis conduœre , neque”alind legen
tibus quam meram voluptatem adfem . Qu'
a u nten
tiam falsam esse , semper arbitrati sumus :pu tin enim
disciplina ea complectitur , qua:ad bellum”fi t , que
ad cousuetudinesbonorum mvicem etmalarnm, privatomm
atque apificum. Necuon deDeo atque inferis eleganlîuüm
tractat , ut Plata nou minus seite quam vere existü1avit.
Ennos ab ineunte ætate ad vivendi rationes addœit ; ea
mares , ea adfeetiones dacet ; ea etiam res gere
pùs cum
nudæ voluptatis sed caste moderationis gratia apümis
præœptaribus tradiderunt. Summas quaque aratores ve
teram poemata val ad lidem causamm ,vel ad omamen
tum elaquentia, adsmnpsisæ legimus ; nam pm ipuc qui
dem quam apud alias tum apud Ciceronem videmus
Accii Pacuvii, Lucilii Terentii Cœcilii et aliaram ia
seri versus satumagratiaet jucunditate. Adde quadoratori
apoetis in rebus spiritus in verbis sublimitas inadfecti
bus motus omnis , et inpersonisdecorpetitur. IdeaTheo
pbrastus, quidivinitate loquendi name:invenit nou
causa lectionem poetarnm plurimum dixit oratori cou
ferre etMarcusCicero facundia:literarumque parens in
earum lectione requiescere illum debere existimavit. QuidEuuius ? noune sancta:adpellabatpoetas quadquasiDeo
rumaliquoJoaoatquemm r:commmdalî nobisesse videmw.
TESTIMON IK ET JUDI C IA
V ET E R UM E T RECENT IOR UM ,
DE P. OV ID IO NASONE .
VELLE IUS Parsacuws, lib . Il cap. 36 : Tibullus
et Nasa perfœfissimi in forma operis sui.
SENECA, Natural. Quast. lib . III cap. 2 7 Insularum
modo eminentmantes et sparsas Cÿdadas argent ut ait
ille poetarnm ingeniosissimus, sicut illud pro magnitu
dine rei dixit , 0mm'
apmæs du rant quaque lüom
paulo , nisi tantum impetum ingenu et materia ad pue
riles inepüas reduxisset Metam. I , 304
Nat lupus inter aves fulvos vebit undakom .
Non est res satis sobria lascivire devor‘
ato orbe terra
rum. Dixit ingentia, et tante confusionîs imaginemeepit,
qunm dixit :
Exspatiatamunt per spem flumînacampos
pressæque Iabant sub gurgite tun es
Magnifice bac sinon curavit quid aves et lapifaciant .
Natari autem in diluvio et in illarapinapotest aut nan
eadem impetu pecus amne quo raptum erat , mersam
est ? Cancepisti imaginm quanh m debebas abrutis
omnibus terris cælo ipsa intemammeute. Perfer ; dices
enim quiddeœat, si cogitavafisorbem terrarumnatare.
(De bac Sœeaœcensum , vide Scbelium ad Dialogi de
Orataribus cap.
IDEM, Cou…iaxxvm Propterbac et alia, quibus
32 8 T EST IM ON IA E T I UD I C I À
aratorpoæst pod æ ämifis vidai , mübat Sm ms flwtanum inter aratores Ovidium voœre ; nam et Ovidius
nescit , quad bene œssit , rdinqueu . Non l 11t refe
ram que Mantaniana Scanrns vaœbat. Una bac cau
tentus era:qunmPalyxma esset abducta, nt ad tumu
lum Achillis immolaretnr , Bemba dixit , Metam. lib .
XIII , vers. 503 :
dnis ipse sepolti
In genus bac pugnat.
Paten t bac cantentus esse
tumulo quoque œnsimns bastem .
Nec bac contenus adjecit
M d: Iœnnda fui.
Aichat autem Scanrns rem veram nan minus magnam
virtutem esse scire desinere quam scire diacre.
Inu , C œtroversiaxxxm Vinicius , summus…Ovidii hunc aiebat sensum disertissime apud Nasa
nem Ovidium esse positum , quem ad fingendas similes
sententias aiebat esse memoria tenendum. OccisoAchille
bac epiphonemaa'
dpanit Met. lib. XII , vers. 607
Quad Priamusan dere senex past Hec tara pou et
Hoc fuit.
Qvnmumus, Instit. O m. lib. X , cap.
'
Isss‘
sima
in Heroicis quoque Ovidius , et nimium amatar ingenii
Medea videturmibi ostendere , quantum vir ille præstare
potuerit si ingenia sua tempemre quam indulgeæ
maluisset. VideQuintil . nast. edit. vol. IV.
330 TEST IMON IA ET JUD IC IAJULlUS Som eca inHyperm
‘
lüa p. 788 Jam vero
ad cum pervenimus lacum in quo ingeniimagnitudo et
acumen judicii exercenda sunt. Quis enim de Ovidio
satis digne dicere possit , nedum ut andest cum repre
bendere etc .
Ex Joserm Scsu aemUno vincitur(nimirumManilius)quadnonpotestmanumtollere de tabula, et (quad tam falso quam immerita,
Ovidio objectum alim) nunquam sait desinere , etc.
Ibidem Hoc ut non mediocre vitium est in nitida
scriptare , ita puri sunt ab bac labe (nimia e…vacumiteratione)principespaetæ, Virgilinaet Ovidius.IDEE , in lib. IIIPœù
'
œs, pag:2 61 In omnibus illud
in primis cavendnm est ne inapte dismrras, nisi libros
oompanas cam ad rem destinatas quemadmodumOvi
dius fecit in librisTransformationum, et Lumuna
VIŒOBIUS, lib.XII Var. cap. 5 : Ovidius, ut aratione
ac versibus itavita et maribas enervatus.
COMPARAT IO T IBULLI ET OV IDI I .
xx “ M I NT“ “ BTOM CÆ
JOAC H IM I CAM ERAR I I .
DICAMUS et de levio artium studio ut Ciceroni
placet et ex illa nobiles poetas duos valuti in medium
producamus Tibullum atque Ovidium. Utrumque mal
lem ac tenerum , et facilem quiambo et amoresœcineœ,
et versieulis illas inclusere quasi remissi et solutioris cu
jusdam modi quas elegiacos vacant. De bis inter veterescontentio fuit uteralteripræferendusviden tur. Ego veto ,
DE P. OV IDIO NASONE . 33 1
quotiesTibulli carmina lego nihil amplias requiro neque
venustatis neque elegantia: dactrinam au tem et erudi
tionem admirar. Omnia arte studiaque summo climata
mihi videntur. Itaque inmaximafacilitate , ilia tsmen cnrs
elabarationis et diligentia conspicitur. Verbaoptima sen
tentia:exquisitæ , compositio omnibus u t ainat numeris
perfœta. Ex quo necesse est bac consequatur , carmina ut
sint et canon et splendida et concinna. Quid autem inOvidio quave laus eminet
? Primum ingenu lantavis, ac
tam agiles , tamque aclares matus tam prompts facultas,
tanta bonitas in bac parte natura: ut in facili et extem
para1i gener‘
e quadam , nihil repet ias nan salum quad
scriptis illius anteferm sed ne conferre quidem passis°
nihil 1n illis sollicitum , nihil quasitum , nihil anxium. Sen
tentiisverbaurgentnr, verbasm tentias incitant. Nullaao
pia nullum omamentum nulla insignia sunt orationis
quæ non investigaü:quidem au t conquisiæ fuerint ab bac
pacta sed que non illi u ltra occurrerint et subpetierint ;
u t jamaliquibusfastidiosisscilicet , affensîanimagis quam
delectatianî bæc esse soleant , et dolari invidia, ex quo
obtrectatio alienas quasi divitias insectans nascitur.
POETÆ EL E G IAC I ,
(anorau omnem rm rcxa. )
E n gravis et cultus , puraque simillimus amni
Dulciaque eloquio verba T ibullus habet.
Mollis et abstrusus tenerique Propertius oris
lnterdum Baœho sed trahit ille pedem.
At facilisNAs0 salenas pleno œquara velo
Pecton Ca talias divite fuudit opes.
Has celebrat blandos Elegeiadoctapoetas
Diversi quamvis laus suaquemque manet
332 TEST IMONI A ET JUDIC IA
APOLOG IE PRO POETIS LAT INIS ,
m attam M ü nam 111 nm »: ausum pag. 484.
TANTÆ semper omnibus admüatiœiOvidius fuit ,
ut non ingeniosas , sed 1ngeninm ipsum ; nan latina , sed
ipsalatinitar ,nonMusammsaœrdas, sed ipa m U num
numen sit habitus Quis enim—plnm î q. ù gmfiat‘ i æ
pactascripsit . Nec velim purraex saiptam a…apud fnerit ç£u l qui“ l…m 1 t
rit ; binc aa te Oùd‘
ù l inma gu aefi fi Wl
mentsnobis dedit :sadm divino Metinæ pbü onfi fi e
tale suî speünen u bibuit, nt diverses fibuhs
sima«temporum ratione ac serie :geatas tam ath iulbiliar
dine explicarit , ut nanwa1iæ ,.sedumaM eripossit ,dt
-l b
eo illius inventam G ræcitanquam ab aliisacaipiant,mi»musque Planadas unum ex Latinis omnibusGrade do
uarit (vide volumenquintumejus editionis.ÿdad latinam lingnam adtinet eruditiamnes uno are confi
tentar , si funditus illa esset amissa unius au tem Ovidii
scripta exstarcb t , ex illis commodissime passe restitui.
ExDamm sHm sn libro de Constitutione Tragœdiæ,secundum Aristotelem.
Omnes Ovidius transcmdit , sive falsa probabilite ,
sive obscura perspicue sive u traque ornate , sive omnia
simpliciter sint exponenda. Falsa , ut in Meæmorpbosi;
obscura ut mathematics , et antiquitatis m ana inPastis ;
que ad mares pertinent , ubique etiam qunm ludit , aut
lascivit ; idque verbis et aratione vulgari. Ut et dicat quæ
334 rnsrm ouu ET m umu
traheret pradigiiinstar, avis et sulphure lustrandum exie
timet ; ut et Jasephus Scaliger. Julius autem inBhetaricis
(qui illius libricum aliisnanpaucis periemnt) -tanquam
absolutum et perfeü um omni ex parte exemplum scripta
ejus praponehat Neque temere alia auctoritate que da
eebat quad nan semel ex divino ejus virifilia andireme
mini , ubique confirmabat. Sed natura ejus viri, candar,
ingenuitas velocitas qua in narratianibus patissimum
elueet , supra votum est. Proximum est ergo, n ote de iis
indicate. »
BA…ŒS , adPapinu lib. Il , Silv. IV, 19 : Ben niti
dissimis verbis , et plane Calliope cantatriœfigms,…Ovidius , Metam. lib. V.
Adlib. III Silv. II , 38 QuamadoAnthedonfo…perdiderit nimia eleganter et poetico deseribitOvidius.
Ad lib. III , Silv. IV, 40 et 4 1 Narcissi fabulam pme
ultra hum mm. ingenium comiter et venuste deseribit
Ovidius.
Ad lib. I Theb . 150 Nimiaproperantia sepe pecœt
Ovidius quem tamen contestatio propüa excusabilioræ
facit , de opera busta valut auctoris rapta.
Ibid. vers. 2 19 Ovidius ingeniasissimus pœtamfii ,
tsmen raro eaut1ssimus.
Ad lib. Il 9 2 Sane ego Valerium Flaceum Argo
nautiea scribentem legere malo , quam vel Ovidium vel
Papinium quorum ille tenuem materiam lascivia utiqm
violasset aut depudiœsset , bic maguiloquenüa contri
n sœt.
Ibid. vers. 2 1 2 Famæ damns descriptionem inge
niasissimam (Metam. lib. XII qua acutiarem et venus
tiorem nulla ape humana mentis excagitmerîs.
Ibid. vers. 1 7 2 Mira suavitate et celeritate inimita
336 TE ST IM ON I A ET JUD I C IA
g:mtissimuspacta nulli veterum aut ingenia aut doctrine
eaneedens , mira brevitate dixit , etc.
Tama. Fu se , lib. Epist. 37 Ubique ingenium!
est Ovidius , quad nemo unquam nisi qui ipse ingenia
sus non esset negavit. Ubique doctus est Ovidius de qua
non minus apud amnes constat ? sed band equidem seia ,
au alibi doetior sit et ingeniasior, quam in secundo Tris
tium neque adeomirnm est ; causam suamapudAngus…agebat principem daetum principem poetam.
IDEM Epist. 7 1 Hand equidem seia situealiquidin
toto Latia quad elegantius et ingeniosiœ scriptum ab
ullo pacta fuerit , quam Elegia VIII libri Il Panti…ita sunt ibi omnia tersa ita omnia varia et m ïwwâ i
ui
m icra; iJ‘sa'
; 11m? 7 A4 @ugdt waluya .
HORHOF. de Patavinitate Liviam , cap. 5 Sant non
nulli, qui eadem injuria Ovidium adficiunt , u t in narra
tionibus prolixum et deelamatoriis argu tiis indulgentem ;
ac fuere non interveteres tantum sed et inter recentiares
qui hoc illum cavillo feriunt in quibus Vavassorem te
periri indignar sane nam quad Barthius ante ipsum idem
quoque in Ovidio reprehendit , nou moror ; erat minime
istarum rat um idoneus judex , longe ab illis elegauüis se
motus , quales in Ovidio deprehendimus. Ab bac vero ia
juria illum vindicavit Heiusius , u t non sua tantum , sed
Mureti JasepbiScaligeri et JaliiCæsañs patris sententiaqui tanquam absolutum et omni ex parte perfectum di
cendi exemplum commendavit , prodigu instar , avis ae
sulphurs lustrandos existimet , qui auctori tanto detra
berent.
T E ST IM ON IA E T JUD I C I AScilicet bac merui qunm de cælestibns nnns
Imperio lauras auspidnmqne dedi.
Scilicet hoc merui qunm tela emissa per auras
Aelia victrices constituere rates.
Cum qu ibus edomitnm rectoriœssimns oùem ,
E t rerum males Ce sariana fuit.
Quad potui feci nihil nt mortale tent
E t propriam lueem eonspicnamqne dedi.
Altera lux Divam genuit lux altera vatem .
Artificimeruit proximus esse Dec .
Illa dedit pnppim Scythkas qua finderet nada
Auxilium misere pra titit illa vic .
Hoc tibi , quam pictis fas est…Fa tih
Ide e tibi que sacras inter babenda dies.
Dixerat abstnpni eælnmqne albescere sensi ;
Lua c simu l nat:est et celebratamihi.
canas DE LITTÉRATURE DE LAHARPE ,
(Tam . I , Liv. I , Chap. IV , Sect.
OVIDE a été un des génies les plus heureusement nés
pour lapoésie et sonpoème desMétamorphoses est un des
plus beaux présens que nous ait fait l'
antiquité. C'
est dans
ce seul ouvrage , il est vrai qu’
il s'
est élevé fort au dessus
de tou tes ses au tres productions mais aussi quelle espèce
de mérite ne remarque t-on pas dans les Mélamorpboæs
?
Et d’
abord quel art prodigieux dans la texture du poème !
Comment Ovide a—t—il pu , de tant d‘
histoires différentes,
le plus souvent étrangères les unes aux au tres , former un
tout si bien suivi, si bien lié ? tenir toujours dans samainle fil imperceptible , qui, sans se rompre jamais ,
vous
guide dans ce dédale d’
aventures merveilleuses ? arranger
si bien cette foule d’
événemens , qu’
ils naissent tous les
uns des au tres ? introduire tant de personnages les uns
DE P. O V IDIO NASONE . 343
pour agir , les autres pour raconter , de manière que tout
marche et se développe sans interruption sans embarras
sans désordre , depuis la séparation des élémcns , quirem
place le chaos , jusqu’
à l’
apotbéose d’
Auguste? Ensuite ,
quelle flexibilité d’imagination et de style pour prendre
successivement tous les tous suivant la nature du sujetet pour diversifier par l
’
expression tant de dénoûmeus dont
le fond est toujours le même c’
est—à—dire , un changement
de forme !C’
est là surtout le plus grand charme de cette
lecture ; c’
est l’
étannante variétéde couleurs toujours adaptées à des tableaux toujours divers tantôt uobleset impa
sans jusqu’à la sublimité , tantôt simples jusqu
’
à lafamilia
rité les uns horribles les au tres tendres, ceux-cieffrayans ,
ceux-là gais , rians et doux.
Toutes ces peintures sont riches , etaucune ne paraî t
lui coû ter. Tour—à-tonr il vous élève vous attendrit vous
effraie , soit qu’
il ouvre le palais du Soleil sait qu’
il chante
les plaintes de l’
Amour, soit qu’
il peigne les fureurs de la
jalousie et les horreurs du crime . Il décrit aussi facilement
les combats que les voluptés les héros que les bergers
l’
Olympe qu’
un bocage , la caverne de l’
Envie que la ca
bane de Philémon. Nous ne savons pas au juste ce que lamythologie luiavait fourni, et ce qu
’
il a pu y ajouter ; maiscombien d
’
histoires charmantes!Que n’
a—t—on pas pris
dans cette source quin’
est pas encore épuisée Tous les
théâtres ont mis Ovide à contribution. Je sais qu’
on lui
reproche , et avec raison du luxe dans son style c’
est
a—dire trop d'
abondance et de parure ; mais cette abou
dance n’
est pas celle desmots qui cache le vide des idées ;c’
est le superflu d’une richesse réelle. Ses ornemens , mêmequand il en a trop ne laissent voirni le travail ni l
’
effort
enfin l’
e3prit , la grâce et la faei5té , trois choses qui ne
344 rrsrm oma ET m um u
l’
abandonnent jamais , couvrent sesnégligences su petiæs
recherches ; et l’
on peut dire de lui bien plus véritable
ment que de Sénèque qu’
il plaît même dans ses de'
/M s.
Quelqu’
un a dit de nos jours
J‘étais pour Ovide avingt ans ;
Je suis pour Horace à quarante.
S’
il a voulu dire qu’
Harace a le goû t plus sû r qu’
Ovidc ,
cela est incontestable ; mais je crois qu’
à tout âge on peut
aimer, et beaucoup , l’au teur des Métamorphoses. Voltaire
avait une grande admiration pour cet ouvrage, et l’
onsait
qu’il ne prodiguait pas la sienne. Sans doute on nepeut
comparer le style d’
Ovide à celui de Virgile { mais peut
être fallait-il que Virgile existât , pour que l’
onsentit bien
ce quimanque à Ovide.
(Le mûrs: tam. II , chap. x. )
Les élégies eomposées'
pendant son exil et qu’il intitula
LesTn'
sles , sont généralement fort médiocres. Il joint‘
ala
monotonie‘
a»sujet celle du style il a trop peu de senti
mens et beaucoup trop d’
esprit. On voit que ladouleurne
saurait passer de son ame jusque dans son style , et l’
on
croirait qu’
il s’
amuse de ses plaintes et de sesvers.
Ovide , né avec un génie facile et abondant , une ima
ginationriante et voluptueuse et comme aditMarmantel
Enfant gâté des M uses et des Grâces
De leurs trésors brillant dissipateur
Et des Plaisirs savant législateur.
Ovide était bien plus fait pour être le peintre des voluptés,
que le chantre du malheur. Ses trois livres des Amours ,
ouvrage de sa jeunesse , ont tout l’
éclat tou te lafraîcheur
de l’
âge , où il les composa il est impossible d’avoir plus
T E ST IM ON IA ET JU D I C IA
vous aime E lle ne tomberapasdu ciel , dit—il ilfanl laaler
eÀer. . Ne voilà—t-il pas une belle découverte? Viennent en
suite quantité de détails minutieux qu’
il faut renvoyer au
village des PehÏs—&ubs dans la carte de Tenim , et dont
quelques—nus pourraient être agréables dans une pièce ba
dine mais quine doivent pas être des leçons débitées d’
un
ton sérieux. L’
auteur y joint cinq ou six épisodes , plus
insipides plus déplacés les uns que les autres. Apropos
des spectacles , il raconte l’
enlèvement des Sabines s’
il
rent pro…efl h sdispositions que les femmes ont à aimer,il choisit décm ment la fable de Pasiphaé. En un.et ,
quoiqu’
il y ait quelques détails ingénieux etm1elques jolisvers , le tout ne présente qu
’
un ramage mesuré , et lafa
cilité de dire des riens en vers simples et négligés.
Ses Fastes , dont nous n’
avons que les six premiers li
vt es sont bien inférieurs mais ne sont pas nonplus sans
mérite cet ouvrage est aux Métamorphoses ce qu’
est un
dessin à un tableau . Les Fastes ont peu de coloris poé
tique ; mais on y remarque toujours lafacilité du trait . SesHéroïdes , sorte d
’
épîtres amoureuses que l’
on peut rap
pracherde sesF leg1es ont le défau t de se ressembler toutes
par le sujet . Ce sont toujours des amantes malheureuseset abandonnées ; c
’
est Phyllis quise plaint deDémophoan
Hypsipyle de Jason, Déjauire d’
Hercu le , Laodamie de Pro
tésilas , etc. On conçoit la monotonie qui résulte de cettesuite de plaintes , de reproches , de regrets qui reviennent
sans cesse ; mais on ne saurait employer plus d’
art et d’
es
prit à varier un fond si uniforme. Il y a même des marceaux touchans , et d
’
une sensibilité qui doit nous faire
comprendre aisément le grand succès qu’
obtint sa tragédie
de Médée. Nous ne l’
avons plus mais Quintilian a dit
qu’
elle faisait voir ce que l’
auteur aurait pu faire , s’
il avait
DE P. OV IDI O NAS ONE . 347
sa régler son génie , au lieu de s’
y abandonner. Il fau t
avoueren effet, avec les critiques lespluséclairés, qn’
Ovide,
dans tous ses ouvrages a plus au moins abusé d’
une fa
cilité toujours dangereuse quand on ne s’
en défie pas. Il
ne se refuse aucune manière de répéter la même pensée
et , quoique souvent elles soient tou tes agréables l’
une
nuit souvent al’
autre. On peu t luireprocher aussi les faux
brillans , les jeux de mots , les pemées fausses , la profu
sion des amemens Ainsi venant après Virgile , Horace et
Tibulle , les modèles de laperfection il amarqué le pre
mier de“ de ddüdenœ chez les Latins pour n’avoir pas
en un goût assez sévère et une compositionassez travaillée.
msromæ:ABRÉGÉE 111 LA 1.1rrÉu. ROMAINE ,
u n F. SCHŒ LL
(Tom . I pag. 2 43 a“ 2 45 e t 2 46.
LESMétamorphoses, enquinze livres, sont le chef—d
’
œuvre
d’Ovide et luiassignent unrang parmi les premiers poètes
de l’
antiquité. Il y a réuni une suite de deux cent qua
rante-six fables de lamythologie, quicommencentau chaos,
et vont jusqu’
à la mort de César. Ce grand nombre de fa
bles est arrangé, autant qu’il était possible ,
en une suite
chronologique et ne forme qu’
un seul récit non inter
rompu . Le principal mérite du poète consiste dans l’
arti
fice qu’il a employépour réunirainsides objets disparates
et desévénemenspassés chez despeuplesdivers. Sesmovens
sont extrêmement variés. Tantôt l’esprit du poète découvreune ressemblance entre deux fables qu
’
il place l’
une à côté
de l’
autre pour formerdes peudans ; tantôt un dieu ou un
.:4s T E ST IMON IA ET morem
homme quia été le sujet d’
un récit , aété aussi acteur dans
un autre événement dont la narration est ainsi naturelle
ment amenée ; tantôt l’identité du local fournit le fil quiréunit des fables quin
’ont pas d
’
au tre analogie entre elles
Quelques métamorphoses sont placées comme épisode aumilieu d
’
un récit sans la forme d’
hymnes chantés par un
des acteurs ; d’
autres sont amenées par laconversation ; il
y en a qui sont rappprtées comme le sujet d’un tableau
que des mains industrieuses sont occupées à tracer sur un
tissu. Des…sont réunis en cercle ; un de ceux qu’
ona
coutume d’
y voir estabsent ; quelque malheur arrivé-dam
sa famille le retient son aventure devient le sujet d’
une
narration :elle éveille dans un des assistans le souvenir
d’
un malheur dont lui—même a été le témoin , et dont il
fait part à ses amis. Presque toujours les transitions sontsinaturelles que lafable paraît s
’
être présentée elle—même,
sans que le poète l’
eû t cherchée. Laforme dramatique que
l’
ouvrage a prise de cette manière , lui donne de la vie et
de la variété. Tou tes les fables finissent il est vrai par
unemétamorphose ; cette espèce d’
unifarmité tient à lana
ture du sujet , et on ne pourrait sans injustice la repro
cher au poète. Chaque fable forme un tableau accompli
des écarts et despassionsdont l’
homme est le jouet. L ’
ima
gination l’
esprit , la gaî té du poète brillent dans toute
cette composition on y remarque comme dans tous ses
ouvrages , le défaut de reproduire lamême idée sous tou tes
les formes , et de ne pouvoir quitter un objet aussi longtems qu
’
il lui fournit quelque détail agréable au spirituel.
Au reste , les métamorphoses elles-mêmes paraissent avoir
moinsd’
importance aux yeux du poète , que les fables aux
quelles elles tiennent ; il amême reçu quelques fables qui
ne se terminent pas par une métamorphose cependant il
350 T EST IMON I A ET JUD I C IA
lège , ont toujours de la peine acroire qu’un livre écrit
dans cette langue puisse avoir quelque intérêt cependant
il n’
existe peut—être pas , dans toute la littérature , un ou
vrage plus varié , plus piquant , plus agréable plus amu
sant , plus divertissant que les Métamorphoses d’
Ovide
c’
est la réunion de tout ce que l’
imagination des peuples
les plus ingénieux de tout ce que le génie des poètes de
l’antiquitéapu inventerdeplus aimable , de plus gracieux,
de plus surprenant , de plus merveilleux , de plus capable
de piquer la curiosité et de flatter ce goû t naturel atous
les hommes pour lü’üontes lesùblu et lesbm
songes. Il n’
y arien de plus insensé , de plusfou de plus
extravagant de plus semblable aux rêves d‘un cerveau en
délire que ces inventions brillantes des plus beaux esprits
de la Grèce. Mais convenons que , littéralement parlant ,‘
notre raison ne vau t pas leur folie à leur voix , toute la
nature s‘anime tou t l
’
univers se remplit de prestiges et de
miracles ; la terre et les cieux sont les théâtres des prodige:
lespluscharmans ou les plus sublimes ; chacune des étoiles
semées dans la voû te céleste devient une divinité ; l’
ombre
des bois le bord des ruisseaux , se peuplent d’
êtres en
chantés ; les fleurs de nos jardins intéressent parmille souvenirs attestent mille métamorphoses plus touchantes et
même plus instructives que toutes les leçons et toutes lesnomenclaturesde latriste botanique ; et l
’
herbedes champs
la plus simple trouve dans l’
antiquité des traditions et des
origines , un attrait qui fixe nos regards attache no tre es
prit , et captive délicieusement notre imagination charmée
Il y a peu de femmes bien élevées qui n’
aient entendu
parler de Narcisse de Pirame e_t Thisbé , de Philémon et
Baucis , de Phaéton et de ses sœurs de la métamorphose
de Daphné en laurier, d’
lo en génisse d’Actéon en cerf:
DE P. O V ID I O NASON E . 35 |
il y amême peu de jeunes demoiselles dans les lycées pom
peux , où l’
on forme aujourd’
hui leur enfance , quine as
chent mieux lamythologie que leur catéchisme , et quine
soient plus en état de répondre sur la religion des payens
que sur la leur ; le plus brillant de nos spectacles ne vit
pourainsidire , que des alimens qu’
il puise dans lesfictions
antiques ; et l’
Opéra n’
est, en quelque sorte , qu
’un dic
tionnaire de la fable en action. Voltaire a très-bien dit
Sinos peuples nouveaux sont chrétiens à lamesse
Ils sont payans à l’
opera.
Quel doit donc être 1mtérêt et l’
agrément d’
un poème
qui est le centre , et qu’
on peut regarder comme la source
d’
une instruction si attrayante , d’
une étude si douce , de
tant d’
amusemens enchanteurs !Ovide , qu’
on aime à ré
présenter comme un poète aimable comme un écrivain
léger , frivole , badin en qui l’
on ne voit que le chantre
des amours le législateur de Cytbère l’
oracle de laga
lanterie , était un homme fort savant :s’
il y avait en à
Rome une académie de belles lettres , il aurait été très
digne d’
en être ce n’
est que dans nos temsmodernes que
l’
esprit le talent , le génie l’am bilité les grâces sem
blent avoir fait divorce avec le savoir Homère était très
érudit ; il passe pour le plus grand géographe de l’
anti
quité et il savait au moins autant d’anatomie que Poda
lire et Chiron ; le docte Varron ne connaissait pas mieux
les antiquités et les origines de Rome de laToscane , de
la Grande Grèce , de l’
Italie entière , que Virgile , qui les
a si bien développées et décrites dans les derniers chants
de l’
Enéide ; et même l’
auteur des Géorgiques latines eu
tendait probablement mieux l’
économie rustique l’agri
culture l’
art du jardinage que l’
écrivain à qui nous de
352 T EST IM ON IA ET JUD I C IA
vous le poème plus ingénieux .que solide des Géorgiques
françaises , et le poème desd ardins , si joli, si mignard,si étincelant et si frivole ; il n
’
y avait à Rome ni augure
ni aruspice, ni grand-
prêtre de_Cybèle ni grand-
prêtre
de }upiter , qui fû t plus versé plus profond qu’Ovide
dans la connaissance de la religion et des cérémonies re
ligieuses son poème des Fastes en fait foi c’
est un trésor
d’
érudition théologique je suis persuadé que nous avons
peu de théologiens ,’
anciens licenciés d’
anciens docteurs
de Sorbonne quipossèdent mieux nos antiquités sacrées,
qui aient plus étudié les rite , les usages , les traditions de
notre culte , que le poète latin n’
avait approfondi ceuxdu
paganisme ; et nos rimeurs modernes, pleins de confiance
dans leur génie sans études , sans instructions , sans avoir
même réfléchi sur leur art , s’imaginent que pour faire debons ouvrages et pour arriver à lagloire, il suffi t de savoir
combinerune vingtaine demots , assemblerquelques rimes
oiseuses , et remplir la feuille et le revers d’
hémistiches
parasites le talentmême le plus heureux avorte , quand il
n’
est point développé par le travail fécondé par une forte
culture , nourri et soutenu par des connaissances solides
voilà ce qu’
il faut sans cesse redire et ce qu’
on ne doit
pas se lasser de répéter.
Les Métamomboæs ne sont pas une preuve moins frap
pante de l’
érudition d’
Ovide elle était telle , que souvent
il n’a pu s
’empêcher d
’en abuser, comme il abusait de son
esprit de son talent , de son imagination de sa facilité ,
de tous les dons que lanature luiavait prodigués avec une
si grande profusion. Il y a trop de mythologie dans ses
ouvrages ; je ne dis point dans sesMétamorphoses et dansses Fastes dont lamythologie est le fond et le sujet ; maisdans ses Élégies , dans ses Tristes , Qns Ÿ ‘ poème des
.ëâ‘
354 TEST IMONIA ET JUDIC IA DE P. ovmm.
chir de tels obstacles , ou plutôt qui pû t se jouer ainsi(lesplus grandes diŒm ltés. Le bonheur de l
’
exécution excuse
la témérité du projet il n’
est guère possible d’
être plus
hardi et plus heureux ; les Métamvpfioæs sont un tour (le
force , mais un tour de force fait:avec tant de grâce , avec
tant d’aisanœ avec un succès qui écarte sibien toute idée
de violence , d’
effort et de peine , qu’
on est tenté de croire
que l’
extrême difficulté du sujet , loin d’
être une barrière
pour la verve et l’
imagination du poète a servi de véhi
cule son fi nie dangereux exemple qui perdrait qui
conque voudrait'
lesuivre, sans avoir lesmünesm me:
dans le talent et lamême mobilité dans l'esprit:en. lit
térature, comme dans tout le reste , les exceptionsœ savi
raient faire loi et les invoquer , ce n’est point
justice mais exiger un pñvilége.
l’ l N lS TES‘
I‘
!I ONlORUM ET JUDIC IORUM DE OVIDIO NASON£ .
AVERT IS SEMEN T .
Si Ovide n’
est pas un écrivainaussr parfait que Virgile et
Horace les sujetsou'
il et traités avec tous les taleusde l'
esprit
et toutes les ressources de la plus brillante imagia l'
ont
ses ouvrages presque aussi souvent que ceux de ses illustres
cius l’
av‘
ait ébauché dès les premüm années da r siècle.
Les éditeurs de l’
OVIDE de Deux—Ponts I’
ont confirmé avec
succès en 1 783 ; mais ceux de I'
OV1DE de Strasbourg ,en
1807 l’
ont bienperfectionné. Je rn'
honorerai de suivre les
traces de ces savons hommes ; heureux si à l'
aide de quelques
corrections et de nombreuses additions je réussis à présentersur Ovide une notice littéraire et bibliographique qui ne laisse
presque rien à désirer
DE ovmm NASONE . 359
962 . Alias memorat Harduinus in numis urbium illustra
tis . Neque vero ex ea quad nulli exstent T omitani numi
Augusto…honori percussi ante T rajanum , reste colli
gas, Tomüsnosnonparaisse imperiaRomano, Augusti tem
pore quam sblegntum illoab Augusto Ovidium ipse _p0etn
non patiatur nos dubitare . Exsilium vero ipsum indignius
fert Baudiu s in farragine carminum pag . 63 1 quam ipse
tu lit Ovidiu s. Enenim judice
Nulla potest tantum feritatem abvoÏvere causaNullus patricia fietas ab arte color
Sen quad aware doces submotus ab urbe Quirini es ,Sive quad an anum videris horribile.
Nam quad te memorant sobolewtemerassc tyranni,
in mares non cadit ista tuos
Nec œor esta tamen,fuerit tibiJulia cardi ,
Julia tam multis nobilitato precis etc.
Idcirœne Tomas trammitti Romula Siren
Dehuit et Latins deseruiæ e lares?
Nec venia dignos fuit inter probra tot nnns
E t vates et amans et generosas eques e tc.
Aliud visum auctori hexastichi quad infra adscripsi
Tu qui virgineos temerastî carmine vultus
Deme tuis lauras ,_
serta pudica comis.
Ista decent castos Heliconia signa poetas
Sannatiaherbe caput cingat amara tunm .
Gedat PegasidisPantimittendus ad undas ,
Ingenio periit quimains ipse sua.
Qu ede calamo ejus argenteo et sepu lchro inMasciareper
Baudio jungendus Gallm scripta M . Des/aude: in libro Parisiis et
Amstel. r7 15 ia—ra edito , l‘
Art de ne pw‘
nt s’ennu; er , cap. 5
De calamo Ovidii be c Hercules Ciaùnus in Ovidii vita Isabella
Paunaniæ regina circiterannum 1540 Ovidii calamum ex argento Tan
runi que est urbs inferioris Pannonic astendit Petra Angelo Bargc a
qui hoc ipsum mihi narravit , cum bac inscriptione 0vùüï Na ouri:ca
lamus qui non multo ante id tempus sub quibusdam antiquis m inis
fuerst repertus. Bum regina ipsa plurimi faeiebat e t veluti rem sectam
360 nomma tu ssu m
to feruntur , ea fabu lisperme lector adscribet , perinde ut
quad nuper scripsit M ironiusrelegatum in Calabriam.
V id . Bellara Descriptionem sepu lchriNasonum T . XII
Thes. Ant . Græv . pag . 1 038. Ia._Antonins Campanus,
Aprutinu5 episc0pus , libro septimaCarminum pag. 1 76
edit . Lips. Snlmonem Ovidiipatriam , itade bac cive sno
g loriantem inducit
Sim licet armorum tot millibus inclytaSuimo
E t Pelignorum gloria prima farar
N il habuiOvidio majus Nasane pac ta ;Soins is immensas vel mihi præstat opes.
Æ tates shenat labuntur regna, sednnns
Durat et in pretia est posteritatis honos.
Hercu les Ciofanm Snlm0nensis cu jns au tant ernditæ
inOvidium gentilem suum n0tœ', descriptionem Sulmonis
V ita:Ovidii præmisit , Aquilæ 1 578 ,ia Confer Petr.
Antonium Corsignanum de viris il lustribus Marsorum
cap . 2 ; Ovidii effigies (nisiV ediiPolliouia potins u t NA
}:ttN legerint viri eruditi pr0 postrem is literis nominis’
fl l
XAPEQN ) in numo apud illustrem Spanhemium Dias . de
11511 numismatnm pag. 54 T om . I, edit.Londinens.Vid.
et pag . 7 19 .
earum babahat. De eadem calamo Cœlius Cala gänus , qui et ipse in
Sarmatia fuit in elegiaqua Scytharum mares deseribit etc . T umulum
paetœ, past inventos sciliœt Ciceronis de Republ. libros, in mediaMascia
repertum narrst Isaac. Bullartus in Academia Scientiamm et Artium
tom . 1 pag. 87 in V ita Jam ais Zamoscii tumulaque iuseriptum car
men H ie situs est vates , quem Divi Ce saris iraAugusti Lada ccdere
j ussit humo. Sc pc miservoluit patñisœcumbere terris , Sed frustra hunc
illi fatadedere lacum. Idem tetrasticbon refert Sim . Stamv0lsim inmo
numentis Sarmatarum Cracov. 1655 , in-f0l. pag. 304.
Vo; age du Levant , par de l'
icone , à Liège , 1 73 1 ia-B°. tam . I ,
pag . ra7 Près du rivage de la mer Naim , du cété de l'Europe , au Wii de::
vieilles tours prespur rur‘
nées ça’
on appelle les tom l e Léandre . Quelqu e
unrprétendent qu’elles ont servi de primes Ovide 9uor
‘
yue !’
dùlor‘
re assure
qu‘
il/‘
ai relégué en Calabre.
M em e est Is masqm de Saumery é«.n‘
sainM u tant. On a de lui p lusieur: «ntm w' t el‘as B .
36 2 NO T I T I A 'L IT E RAR I A
pondentes , et inter Ovidii poematapast ed . Venet . 1 485
et P…nsem 1 489 sæpius vulgatas 1 U1iæis ad Pene
lopen a. Demoflzoonäs ad Play-”idem , 3 . Paridis ad
Œnonen. Non nœ fi1git , Vassium petrem in lib . de poe
tis latinis eas 8ebino ind ignes indica e sed malumus sen
tentiæ aliaram virarum d0ctomm mbm ibere , qu ibus ge
nu inæ Sabini videntur ; in h is Nicolai Heinsii , qu i etiam
notis illustravit . In duos libros divisas fu isse tradit auctor
V itæ , quam e MS . Fam es. edidit N . Heinsius .
H eroidarummanuscriptum codicem non contemnendum
servat Bibl, Gotham . Exstant in cas notæ Jani Pm basü
Romani Joan . Scopœ Ac ronis Bamb i, Baptista:Egrm
tii Jodoci Badü , ne dia m illorum, qui totam Ovidium
illustrarunt ut G reg or. B e Jas . H icy lli Her
culis Ci0fani etc . Epistolas Heroidum Ovidii exempla ef
fimœre latino carmine E obanu s H amas Balduinm Cabi
lawins Jo . M eursiw, e t in sacrarum Heroidum libris Clau
dius Emen0æ uspag . 99 1 sqq . opemm . Didanis adE ucum
epifl olæ resp0ndit Nic . Heinsius , pag . ar 1 p0ematum ;
Phœdræ adHipp01ytum Sidronim S . I Epis tola Uliæis ad
Penel0pen prœter rem pro inedita venditatur in Ceb logo
Bibl . lectissimæ Sarrazianæ ,n . 1 7 70 ; in pag. 1 7 5.
I l . Amarum libri I I I , memorati Ovidio Art . III 343
Deve tribus libris, titulus q uas signat Amorum
B lige quad dad limolliter ore legas.
Hinc palet falli Hermolaum Barbarum qui illas libros
laudat sub titu lo Corinnæ Ovidii vel anotarem gloæ arum
veterum quas servo MSS et Jeremiam de M ontagnano ,
qu i m Epitoma Sapientiæ Venet . 1505 in edita vocat
Ovidium sine titu lo . Qu inque primum libros Nasa illins ar
B anc Eph tolam e mm uscripto in qua sine nomiue anchoris Ovi
disais adjuncts erat recenset et illustrst Eustachius Sm rüus Ana
lect. 1 1 .
DE P. O V ID IO NAS'
ONE 363
gumenti scripserat sed duos sustulit ut apparet ex hoc
epig‘
rammste ipsius prœfixo
Quimodo Nasanis fueramns quinque libelli
Tres sumus , hoc illi prætnlit auctor opus.
Ut jam nulla tibi nossit legisse voluph s ,
At levior demtis pœna duabus erit.
De 11sdem videtur intelligendus au ctor vitæ quam e Ç 0
dice Farnæ iano edidit Nic . Heinsius Scripsit inde
Epistola quasdam ad T iberu filiam,sub fal so nom ine ac
fict0 Garinaminscriptss que propter crimen læsæ majes
tstis combusæ fueruu t . Inde et exsilium meru it . Super
stites ceteros i…Alberti III, arch iducis Austriæ, in pro
sam G ermanicsm conversas servat Bibliotheca Cœssrea
Vindob0nem is. Vide Lambecium lib . Il pag . 985 .
III Artis amatoriæ libri to…:sic enim vetœtissima
exemplaria imcribunt has libros, teste Salmasio de Usu
ris pag. 2 80. Eos anna æ tatis XL I . scripsit Ovidius , ob
quas exsilio damnatum ab Augu sto legas apud Aurelium
V ictorem in vita Augusti et Frecu lphum VIII , 1a, Chro
nici ; atqu e decet ipse Ovidius T rist. III XIV, 6 Arti
bns , artifici quæ nocuere sua. De iisdem intelligenda ,
qua:max quam scriptis su is reliquia fugum sive exsilium
dictum negasset subjungit «_
T res mih i sunt nati canta
gia nostra secu ti. Ab Ovidio titu lum mutuati sunt Pet .
Jacobus Martellas Bonou iem is , qui carmen edidit Itali
cum tribus distinct…cantibus de arte amandi Deum
L’
Arte d’
aomar Dia , Bononiæ 1698 , in et T hom . Ra
vas1nus Permen3 1s in carmine Latino elegia00 de Arte
Am ndi S .Mariam Libri I l , Mutinæ 1 706 , ia Angli
co carmine fl eArt of Love , artem amandi, Nason1s imi
tat1ou e et castis non indignam aurihus,scripsitW. King
XIV libris Londini editam 1 7 14 ia Gallica Gonge de
Cessières , Parisiis 1 750 , ia et P. Jas. Bernard 1 780 ,
in G ermanico Anonymus Berolini 1 794 , ia
366 N OT I T IA L I T ERAR IA
Rænen 1 et Colou ieusi editionibus‘
sed inprimis sceatas
primasVenetæ et Florentini Codicis fidem ,argumenta li
brarum XIV emeudavit , notisque illustravit , et libran
XV , ex editione Ræneriana addidit 1n Tama posteriore
Stoæ disticha Basil . 1544 in et Visiti M aur-t‘
ai Piceni
Epitome in Ovidii Metamorphoses per singq fabulas,
carmine hen metro etpæ tsmfl ro descripta,Afi 1fi &. 1äôæ
in Jo . Paschii tetru tieba et Virgihï Solisw_
0nes in Me
tamorpboses Francof. 1596 ia Icones Qypn‘
au
Passæ o cum epigmmmatibus Latinis et G ermanieisAnto
nii Guiliemi Salsmanrti Arnhem . 1 507 , ia
Ovidii Metamorphoses per Hubertwn Goltz imn qm’
n
quaginta duabus tabulis icanum illmtm tæ ,folio oblongo,
fuere in Bibl . Menarsim a, psg. 52 . Imaginibns arc de
scriptis præter alias illustmverunt etiam Jo . Weichard deValvasor , additis quavis pagina epigrammatü Wagen
spergi 1580 ia-fol . et Ant . Tempesta Amstelodami
apud Cnil . Janssonium in Elegantissim e vero omnium
D esnos in Collection originale des tableauæ les plus intéres
sans des M étamorphoses d’
Ovide Paris 1 768 cui præi
verant dure editiones splendidæParisinæ alteraan . 1655
altera 1 733 hoc titulo Collection originale de: tableaux
les plus intéressons des M é tamorphoses d’
Ovide , publiée
en 1655 par M . l‘
Abbé de Marolles , imprimée à Paris la
année et pour la premièrefois sous le titre de T a
bleaux du T emple desMuses représentent les vertus et les
vices sur les pb s illustres Fables de l’
antiquité peintspar
Diepenbek élève de P. P. Rubens et présentés au public
tels que M . Faverea u les afait ex écuter par le Sr. B loc
Ejusdem Ovidius Satyrîcus MSS pluribus quam cnxx iconibus ar
natus, memoratur in præclaro ejus open vernaculo EM l es Ha ro”…Grain , lib. V I pag. 369.
DE P. OV ID I O NAS ONE . 37 1
matis eelebn vit, Paris. 16 74:Baptista:Mcnflmm‘
festorum
sacr0ru1m libri XII , quas Ovidii imitatione‘compoæ it
sæpifl editi mnt , ut Paris. 15 1 3 in—fol . A.rgbntor. 152 0
in-4° Medioh n. 1 540 Antwerp. 1576 in T om . I l
Opp.
‘
JWoolæ '
AnJWtifu tos sacros bis verbis inter elie laudat Justus Lipsius
Carmina g i e quipes—as maten
‘
e en…V IL I h
‘
:üs æ sive I M…E‘egx‘
nmm libn'
17 . Jose
pb‘
as 50Œger ;'
sub Yv0nis VHüom ri *nomine latens, in
lom…æ ræ sR_
0b . T itii‘, p . 1 05 T iti ,
fl ip—'tW d œü uä, ü Œ u l n…libi‘08. EÔd€m gü*
Trisfi e,de T ñütibnä«
, et Pontu‘
m , dePont0 inseripsm nta
Bam:veuu n observatioüem perstrinxit I sœbm'
Du'
portus
Pom :pag. 187 .
V III . Epistola…=P0n…m l,sive e Ponta Ebn
‘
IV,
versibus elegia. In hos quou libros exsteùt‘
collectaJoannisWeüzü, viri docti
‘
et flilnnt‘is in et m on:
16 10, in—f0l. De’
00mmm tario k ribul . Merula'
et Phil .
Thæ dofl‘
Vupoortenii'
notis ali…qü e dicem'
iufn .= E
dudb11s !MSS 'Fabricii Bmendefi0ra reddidit Gis‘
elinus,‘
sive Fabricius ipse .
IXÏIBù, sive Dim:in Ibin 3 carmine Elegi_‘
aco ver
Add:la Fa b :Je I'Ëflùe par A“ . 611q et le: Ferte: a: le:
torum Ovid11 Gall”…Desaiutan; u Pl t £ tom. 1 pag. 13 sqq.
Tn‘
:ü'
a potins quam Je I h‘
:h‘
h x insaibendos esse bosce libros nota
verat iam Jul. C es. Scaliger, lib. Il l , œp. 1 2 6 sive nlt. Pœ tkeæ
Ibis avis Æ gyptia M p p p ; cœp ivç , de qua Plutarcbus , de So
lertia Animal. pag. 974. Auctor h goges Galeno adscript. tom. W,
fN0T 1T IA L IT ERARI Asuum amplias sesbentornm . Cœlius Rhodiginus XIII
Antiquar. Lection. 11 Cacilias Minutinnus Apu leius sit,
Corvinum (Bom ina et alii malaut Hygim ) ab Ovidio
Ibin appellatnm esse ex avis fœditate , cu iventrem rostro
pnrgare iusitnm sit et 1100 ex Callimachi imitatione.
Ovidius ipse , v. 45 1
Et qnibns exiguo volucrü «let libello est
De Callimachi poemata adversus Apollonium Rhodium,
cu jus titulus erat Ibis , et quod“
pridem intercidit , dixi
lib . I II Bibl . Græcæ , cap . xxx , pag. 486. In Ib inOvidii
exstat vetns interpres Gyn l«ln et aliis l audata , tu.
Chn‘
:t . Zam tt1‘
, Venet . 15 15 , in—fol . Carm ipmn m
Meü m0rpbœi et libris Pastoram , editum castet sine
et loco in—fol . et Venet . 1 484 , ia—fol . ibid. . eu—1495 ,…… Comm . eruditusDionysüW Baa
sii, equitisDolphinatü , œmmentnrins pr0<fi itù‘ d. 1633 ,
in atque iterum 166 1 , in additovetere
qu i in priore edit .desideratur. Is pag . 3 4 , seq . de hujus
carminis editionibus et interpretibns videndus est . Vou
rem interpretem alim ab edito evolvit Cœlius Rho«fg i
nus, atque Turnebus dolet luci non datum lib . IX , 2 5
Adversar. Quoèl et annotatum a veteri interprete fuen t ,
cu jus scrinia alii interpretes compilamnt , et scripta etsi
cap. 1 , pag. 37 1 ; et Galenus , de venu Secüone contra M sn—am ,
tom. X cap. pag. 399 edit. Paris. Confer Alcini emblema 87 et
Aldrovandi 0rnitbologiam tom. III , lib. XX , cap. 111 , pag .
Auctor la goges Galeno adscriptæ , cap. 1 et Plinius , V III , sy_ ,
H ist. notant inde banc avem ad dystrñs usum invéniendum bomifi us
ansam pm buiæe. Effigiem ejus babes in Tbesanro Gr”iano AntiquitRom. tom. V , pag. 796.
Labbeus , Bibl. novaMSS pag. 46 , memorat BemardiMm tti qui
rhetorîœm Bononia docuit subann. 1459 , expositionem in PoemaOvidiiadversus Ibin.
3 74 NOT'IT IA
‘m T ERARIA
grain illustravit Erasmus , Basilea 152 4 et apud Gryph.
1 546, in et Tom . I Opp . In Nusem Ovidiamm Erasmi
præfatio legitur inter e jus Epist ..XXIX , 1 6 , qui poema
tion illud Joanni -Moro , T hom filio , dicavib*0bsm a
tiones Hercuh‘
:Ciofani prodiemnt Snlm ne , 1593 ,1 in
D E PE RD I'
I‘
A.
D eperdäa Ovidii scripts diligenter enumerat Gyraldusz
in h is sex libros postremos Pastoram de quibus supra,
et Modem Tragædiam Qu intiliano X 1 et dialogo de
Oratoribus, cap . 1 2 laudatum .Ofi dius ipse Trist . II , 553.
.
Et dedimmm ich n ivun con—m ‘
»
Queque gravü debet verbacotbumusbebet.
Versam hunc ex illaafi'
ert Qu intilianns , VIII , 5
Sen m potui perdeœ an possin rogas?
quod Petrus Burmannus observat expressum . e: hoc V ir
gilii in Ciri, vers . 2 75
U tme si seru m potes , ne pa deœ.mali&
SenecaPaterSuasoria tertia: Hoc autem dicebat Gallio
Nasoni suo valde placu isse itaquc fecisse quod in multis
1111 13 versibu s V irgilii fecerat , non surripiendi causa sed
palam imitandi hoc animo , ut vellet agnos0i. Esse au tem
in tragœdia ejus fef or huc i”uc u t pkna Deo ._Quoniam
diserte Seneca , iterumque affirmat , plena . Deo dictufl1
esse imitatione V 1rg1]11 non occurrit alinsM aronis locus ,
qu i huc faciat , quam tritus ille 1n Eclegis , Javis omnia
plena , quorum verborum non alia mea sententia , quam
bæc , totns Deo.plenus sum ,
‘illi mea carmina cum . Ex his
1p31s porn Fabii '
et Senecœ locis patet , aliam longe esse
Medea»:Osidü &le q ua Tertull im us carmine scri
DE r. OV I D I O NASONE . 375
heroi00 , et er‘
merisV iñgilianîs versibus contexüm , quam
habuit Pirebln imenu et Salmœius , a quo acceptum ini
tium illius edidit P. Scriverius 1n fragmentisn icorum,
causis co1‘ruptæ eloquent1æ , cap . 1 2 Nec u llns Asinii aut
M em læ liber tam illustris est, quam M edea Ovidii au t
VariiTbyœtæ . 11 Aliorum, qub scripserat Ovidius bic est
index :Ds…m , Contrwar:iæ , et Saasofi æ .; quibus
“ laisse Nm…ta thtur Seneca Conù‘
overs. 10 ; .disci
palamrhetorisArellii Fassi e t Porcii Lattonia admira
tore_
m . M stapfitœü PhænomenonAmd , Lactant . II , 5,
et Probus in Georgia V irgilii. lEp1‘
g… , de qu ibus
vide Politim üm asp . 59 ; Min:. et fragments Ovidii aNic .
Hein:incollecte . Liber inmala:Po‘
etas . Quintilianns VI3 : Adjuvant nrbanitstem et versus commode positi seu
toti ut sont , quad adeo'facile est , u t Ovidius ex tetrasti
cbo Maori carmine (id est , poemate tc trasticbis constante)librum 1nmalœ poetas composnerit . Triua Cæ san
°
s
Tiberiide Illyriis, III , ia e Ponte . Carmen de landibus
Augustij am defimcä, sermone Getico Ovidius 1pss IV ,
1 3 , e Ponto. Ds bellaActiaoo ad T iberium libri Il . Vati
8 U PPO S I'I‘A OV I D IO .
I . ConsoIatio ad LiviamAugustum de morte Drusi Ne
ronis, quæ sub Ovidii nomine prodiit Venet . 14ya, in—fol.
cum Probæ Vügiliocent0nibns atqu e Ovidio in variis
codd. MSS tribu itnr Pedonü AÆinovam‘
est,u t dictu
‘
m
supra c . 1 2 . Pedonem hunc æqualem suum Ovidius side
reum vocare non dubt ,IV , 6 , e Pou to. Consolationem
banc Ovidio præh r rem etiam adscripsit Pasœratius , et
Barthius LII] 13 Adversar.
376 son r u 1.rren.u u
u triusqu e lingnz , pag 198 seq . I o . T extoris Ofi cina,
pag . 2 80 seq . ; Andr . Scbottns , II . 5 1, Observat. Hu
man. I nlins Ce sar Bnlengerm de vem ti0ne C‘
1rci cap .
2 0 pag . 76 seq . Samuel Bœbartus in lim ine Hi…ici
et Frid . Hofmannus in Epigrammatis , pag . 158 seq . G t æœ
quadam de vocibus animalinm vocabula babes apud Cæsa
riom qu . LXXV III pag . 2 18 latina apud Am oninm
Epîgr. LXXV I . Sed de vocabu lis , quibus Grad e t La
tini voce:aviam et aliorum m imalium exprimant , præter
ante laudata et Apuleinm in Floridis V incentinm Bel
lovacensem XXII 6 ; Specu li naturalis ex libro Papiæ ,
CbM vüe h Tu gm m do lîbfi fifl bæ , cap. 1 et a.
380 NOT IT IA LITERARIA
Ovidii, et alia quadam nomine suompprm
junctim vnlgavit auctoribusque suis m uæ riptomm ope
magnum partem restituit Gd dasflu Francof. 16 10 in
In eo volumine occurrunt Epigrammata achd n fiœ de
VirgiliiXII libris Æneidos EpistolaOvidiana Penelopa
ad Ulixem , Græce reddita a 00 010 Utenbovio Ovidii
iunioris somnus CorneliiMaximianiGalli amores sive se:
elegis libellas de qu ibus dixi capite superiore . In
exemplo hu jun editionis quod exstat Hamburgi in Bibl.
Joannes variæ lectiones e manuscripto Codice adicas
sunt manu Frid. Lindebrogii quibus nonpaucaemeuda
tur et supplentur Ofilii Sergüni Elegia de police Albii
Ovidii Juventini elegia de Philomela Ju lii Sperati elegia
ejusdem argnmenti PampbiliMauriliani Pm pbflu , sive
de arte amandi Elegia:LXIII De Vetula, libri III cnm
præf. Leonis Protonotarii Bedæ Venerabilis elegiæ II , de
Cuculo BenigniFloriacensis elegiade excidioTrois: Be»
nardini CilæniiVeronensis , qu i Friderici III Imp. tem
poribus vixit , Amores , b . e . libellas elegiarum sive Oda
rum xxu , ad Jol iem , editas antes sub falso nomine Fran
ciseiOctsvii :Antonii Godri Urcei Bonouienaia Rhythmus
die S . Martini pronontistus. B enique claudit banc collec
tionem Goldu tinam elegis Baptistæ Mantuani Cam elitæ
contraPoetas impudiœ loquentes. Cbrist_
ianus Daumius in
Epistolaad Joscb . Fellerum Vetu läm Pseudo—M
Pampbilum et alia 0pu:æ la Goldastus se primum exmem
branis edere ratus est at ego habui editiones recenter
inventa typographia natas membranis illis longe meliom
et locupletiora . Ideo quam Vossius et alii st inde quæ in
Haim Manrilianimeminit Guermundus commenh rio in artemPdaciani. Ein:vero elegias et libros de Vetula quo: ipsos quoque aMau
f iliano scripts:Bartbius coniiciebat , cum manuscñpto contulit in coden
calice Lindebrogius.
Jo .
°
Frid. Peilerimonumentavaria inedita trimestriXI pag. 61 1 .
384 N OT IT IA L IT ER"
AR IA
cust. et .pag. caterm quand lectionem ab editionibus recmfio
ribus si pauœ qumlam leviora u cipias raro discedens teste
Frq tægio in Apparat literar. tom. pag. 476 seq. Cf. Sm iller
in Bibl. Acad. lngolstfl b incunab. typ. Faso. l pag. 36 et Denis
Annal. typ. Suppl . Part. I pag. 8.
Romana I , qua princepsOperam habetur , duobus voluminibus
ñu—fol. compœbcnss , ex recognitione Jo. Andrea Al a. Vo
lumen l complecütur libros Metam0rpboscon quibus pramissa
est Joan. Andreæ EpistolaadPaullum Il , dataRome qmn£odecinn
kai. Aug. M . COCO. LXXI . ln fine legunt …Aspicis illustris lector quicumque libellos
Si cupis artificum nominanosse lege
Aspen ridebia cognomina tentons forsan
M idget ars musia inscia verba virum.
Conradus Suueynbeim Am oldns Pannarlsque magistri
Rome impresscmnt talis multa simul.
Petrus cum fratre Francisco M aximus ambo
Huic operi apta…contrib…damnm .
Volumen l l 11sdem typis eodemque forte anno impresm , habet
Amorum libros I l l E legias de Arte Amandi Pulicœ , (le Re
medio Amoris Consolationem ad Liviam Epistolas fl eroides ,
Nuccm Medicatam faciem Ibin libros Trisfinm de Ponta et
Fastos. In fine horum legitur Finis VI üômmm Fastorum Ovidii-cd Ti. Cœsarm Gem nicumAug. Maitt. pag. 303 Panzer
tom. l l , pag. 43 5. Huius editionis non nisi 550 exempla-ia em i
gata fuisse ,1estatur lndex librorum ab A m. Pannarts et Cour.
Sweynbeîm impresmrum.
Bononiensis operam ia—fol. FranciscoPmæolam mœgnifi
et Francisco G onsagæ ,wdim liMantuano dicata. Post dedicatio
nem sequitur Vita Ovidii ad cujus calcem legitur Huins opu s
omnia Medea excepta, et triumpho Cæsaris et libello illo Pon
tica linguacomposiæ qua:incut iutemporum perierunt , BALTB ESAh
Azoovmos , civis Bononiensù bonesfissimo loco natus muams
IN sva c1vrran—z AM ‘
IS mm sæonm INVENTOR , et summa ne
cessitudine mihi conjuncüssiu_ms ad utilitatem humani generis im
pressit. M. CCCC. LXXI . Char. Rom. sine sign. cust. ct pag.
Maitt . P.
“8‘ 307 ; Panscr , tom. 1 , pag.noé ; coll. tom. IV, pag.:4:
386 NOT I T IA L I T ERARIA
tom ,“ pag. 1&…W fi Com æ ñ in Mæ täkm , ea efensioæ
d Com fi o in lbù Oüfi , edente Job. Calpburnio. lnfine:
Jacobi de Rubeis natione Gallici, anno salutioM . CCCC . LXXWldibus Septembris. Nicolao Marœllo duce Veneüamm. ia—foL
Pann e , tom. Il l pag. 1 05.
1475.
Metamorphoses cum Epistola Boni Accursu acl magnifiq u
equitem Ciccbum Simone“ , et vita Ovidii a Bom nrsio eol
lecta. In fine MeAiolani impressum per magis…Pbüippm
Je LangniaM o… , 1475, die 5Junii. 11 ia—foL—Pmser ,
tom. Il pag. 19 seq.
1476.
Mehmorphom in—fol. Præmissa est Epistola a(l Franc . Gon
sagam , cum pœtœ vita in cujus fine:MCCCCLm L In operis
ealœ legnntur bi versus
Finibns Am nio mot:: qui Cn aria in est
Aq nän tuannnc m ou tu ope
B ac modo œtbem &uemh 1r Ovidius
Non tua letl1eis fane poriret aquis
Carmine inœquali band tantum cantata Corinm
Te m oral quantum Naso poeta libens:
Dnm regit Aloides populos in pace feroces
Impressum hoc formü est cito majus opus.
Ergo Fm ariæ perAugustinum Camerium Char. rom. sine sign.
et pag.absque loci et typognmentione.— s er, tom. IV , p . 3 94.
bus Ooü ii , legitur Impressum Parma ductu et impensis meiStephani Gou lli Lugdunensis , M . CCCC . LXXV II
,die primo
Julii. Maitt. lnd. I l p, 1 09 ; n nich neue Nacht . tom . Il
pag. 73 , ubi uberior notifia ; Panser , tom. l l , pag . 35 1 seq.
DE ovnm o NASONE . 395
1 493.
Veneû: VI Operum. Veneù‘
i: per Cbri3 10phomm de Panic.
ia—foL Pamer , tom. I l l pag. 340.
Heroides Epifl olæ cum comment Ant. Volsci et Ubefl ini Cns
cenfimtiæ Ace. Saphus Epistola et über in Ibin cum comment
Domitii Calderini. In fine Et sic est finis hujus operis in quo
bæc omma continentur, etc . Quod opus fideliter accuraüu îme«;ue
impressum fuit Venefiis per Marünum de Ron do de Lam onibus
et Chñstopbom de qiefis anügnato (sic ) Cm onensem socios.
M. CCCC. LX…l l l , n x Kalend. Januarii.Lans Deo. ih—fol.
min.— Panm , tom. IV , pag . 447 .
com. Il l pag. 334. Vide ad ann. 1494.
Meh mœpbæ es cum integris ac…fissim‘
isBapt (Regu)enarraliouflms et nprebemioue illarum inepüamm quibus uhimu
Quamnio prime edifionis fuit inquiœ tus. In fine Ad lectorm .
Si quid forte litterm m immuh üone transpositione invm ione
appœiüone omiu iom aliam depu vafione ofl‘
enderis studiose
lector id conecfioni:äfiwlfi li adœribas rogat SimonTiciùm sis
cognomento bibihqua, cujus industriaRaph. Begins in boc opere
describm usus est Veneüis principe feliciss. Augmüno Barba
dico—œpfi'
mo Idus Septembres MGCCCXCIII . in—foi.— Pam ,
tom. I l l pag. 340.
1494
De Arte Amandi et de Remedio Amoris cum commento. In
fine Enarmtiones inOvidium de Arte Amandi et de Remedio‘
A…diligenter et accurate compositas a Bar1holomœo Merula
Mantuano. Impr& it Venetfis vir solers et lndœtüua Joannes de
Tridino alias T 2 cuinns. Anno a lutü M. OCCC . LXXXXIIII
W N…“ (in aliir…laribus ,—ab Nom
Augmdno Bü h dlæ dune lnclytb ec fœlirissimo. ia—fol Bibl.
Acad.Heidelb&g.
M morphorü cum intq ris ae emmè fissimia Raph. B egu
enam fionibus et repnbe—ione“brum ineptiurum quibus ulümm
qualeœio pñmæ editionis H t inquinata . Pmmittuntur operi:
402 NO T I T IA L I T ERAR IA
runt Tortellii orthogr. Panzer tom. IV , pag. 1 70 . E jusdemeditionis exemplum qdod simul continct libros Fastorum é tat
Ha lesias in Suppl. ad brev. Natit Lit. Ram. P. 1 pag. 449.
Metamorphoses. In fine P. Ovidii Nasanis M…rphosü
et cum ea commentafia dactissimi viri Raphaelis Regü de lit:
risque optime meriti sua œndari restituta feliciter expliciunt:
quad opus quanto studio quantaque :un et diligentia impressum
fuerit legentium crit judicium. ia—f0l. 5. l . a. et typogr. sed Vene
tiis impressa indice Panzero tom. III pag. 404 .
Meh morphoseæ Incipit absque prævia natitia. In fine legitur
Publii Ovidii NasanisPeligni poetæ clarissimi liber u ltimusM:
tam0rphoseus feliciter explicit in—fal. s. a. l. et typagr. Pl.
Braun , P. 1 pag. 109 ; Panzer , tom. IV , pag . 1 70.
Donati Grammatici peritiu imi fabulärmn breviatia Na
sanis elegm s et succincta. In fine m u ss sur…neo.
Petrus Manier Normanna Rhofiomag:nfis civis. in s. a. et l.
(Patavii. )— P2 nm , tam. Il , pag. 377Fastorum libri VL in s. a. l . et typogr. Ca l. Bü l. Regt
Poètes n. 1 153.
Fastorum libri cum comment Ant Constantiniet liMarsi
d ’arm es ia—fol. s. a. et typogr. Panzer tom. l l pag. 349.
LibriFastorum Tristium , de Ponta Pulice Philomela, Me
dieami11e faciei de Nuce , et Consolatio ad Liviam . in—fol. s. a. I.
et typogr. Denis Suppl. pag. 62 9.
Libri de Tristihus cum luculentiss. comment . in—ioL
sine indicio anni et ty‘
pogr. Bibl .Panseri P. 1 p. 1 5,n. 1 2 0.
In Ibin. Lipsia , per Martinum Herôipolensem. il l s. a.
Panzer Annal. tom. 1 . pag. 50 1 .
Liber deVetula. Infine : PubliiOvidiiNasanisPelignensis liber
de Vetulafinit. ia s.a. l. et typogr— Panzer
,tom. IV , p . 476
Catal. Mac Carthy tarn. I , pag. 409 . B .
Ovidii Nasanis Su lmonensis poe te de nuncia sagaci liber explicit.Petit it:
Op era /:de imprimé sur:1467 par Uln‘
e l e!. Manueldu Libraire [cm. I l pag, 604. B .
Ovidii Nasanis Su lmonensis poete triam puellarum liber incipit, in—4O.
Anh :opu cxle de se; lfi m‘
lld s non moins rant grs: le p récédent u fl i
des mêmes p eu rs. Vo] . Biblioth. Spencer. tous. Il , pag . 2 03. B .
DE OV ID IO NASONE . 403
E TAS Il . ALDlNA S . NAUGER IO MICYLL1ANA.
1 502 1 582 .
Quis prime Aldiuæ præfiœrit nobis nan cognitum. Secundam
cumvit Andr. Naugerius. Post quem Ovidio profiœrc Jac . Mi
cy llu Victar GiseIinus Hercules Cioflmi. Novi accessere inter
pretes quorum uti priorum curas complectitur editio Basileem is
ann. 1 543 seq. seu Micylliana.
1 502 sq.
Aldina I , Operon , 3 vol. in Prima volumine continentur
Ad Marinum Sa rto Epistola qui apud Gm cas scripserint
I n apopçü ug ; Aldo privilegium conœssuyn ad reip. literaria utili
tatem ; Orthographia dictionum græcarum per ordinem literarum ;VitaOvidii ex ipsius aperibus ; Index fabu larum et cæterorum quæ
insunt in hoc libro secundam ordinem alphabeti; OvidiiMetam0r
phoseon libri quindecim. In fine et Venetiis in sedibus Aldi
meuse O c tohri MD II Secundum habet Heroidum Epistolas
Auli Sahi ni Epistohs libros Amarum et de Arte Amandi , de
Remedio Amaris in Ibin Epistolam ad Liviam de morte Drusi ,
de Nuce de Mediœmine faciei. In fine Venetiis in ædibus
Aldi meuse DecemhriMDI]. In tertio exhibentur Fastorum
libri de Tristihus libri de Ponta. In fine Fastorum Venetiis
in Aldi Ram i Academia meuse Januario MDII . In fine_
Tris
tium et de Ponta Venetiis in Academia Aldi meuse Fe
bruaria MDIII.
Cavimus a!si quis nobis non credat avarus ,
Incidet in casses prada petitameas.
Panzer tom . V III pag . 355.
Epistolarum Heroidum liber. In fine Impressum Liptak per
Jacohum Thanner Hcrhipolensem MDII . ia Panzer ,
tom. V II , pag.
De Arte Amandi et Remedio Amoris. In fine Venuudzntur
Lugduni ah Jac. Huguetano :et Parrhisiis in vico Sand i Jacobi
sub Diva Virgine prope Sanctum Beucäctnù :impressit Lugduni
404 N O T I T IA L IT ERARIA
Nicolaus Woljf Alcmannus millesimo quingenæsimo secundo
pridie Nom s Januarîas. in Panzer tom. V II , pag. 2 78.
Metamorphosis. In fine Impressum Medialani per Joannem
Angelum Scinzenzel<u°
anna DominiMCCŒCÏI die l t l Junii.
in—f0l. cum fig . Panzer tam. IX pag. 533.
Fastorum libri , cum daohua commenh riis Antanu de Fano et
Pauli Marsi. In fine Venetiis Opera et impensa solertissimi viri
Jomm is Tacuiui de Tridino. Censore viro eruditissimo Barthol.
Meru laMantuano. Anno MCCCCCII , pridie Idus Octobris . ia—fol.
Panzer , tom. V III pag. 353.
1 503.
Tres de Arte Amandi libelli diügenfissime correcti. In fine
l ngeniosissimi vati: Ovidii Nasanis Sulmonenäs Ars Amandi
finit LiptzkaJacohoAbiegno impressaanna supraMDII I. in
— Panzer , tom. IX pag. 482 .
RemediaAmaris. In fine P. Ovid11 Nas. Sulm. de Remedio
Amoris libri duo bene emendati terminantur. lmpreœi Liptzb per
Jac . Thanner , anna a nat Christ. 1 503 , quinta decimadie Sep
temhris. Il l Panzer , llJld.
Epistola Sapphus ad Phaonem. In fine Impressum Liptzh per
Jacohum Thannet Herbip0lensem anna 1 503. ia — Panzer,
tom. V II , pag. 1 47 .
1 504.
Ovidius in Œnon1:(hoc est Epistola Paridis adŒnonem.
Liptzk per Jac. Thanner. ia Hades. suppl . P. 1 , p. 457 .
Metamorphosis cum comment Raph. Reg u. In fine :«Liber im
pœssus per magisùum C laudiumBwasi, aliasde Troyes, M . D .“Il ,die xxu Oct . Venundatur Lugduniah Jacobo H uguetano, eiu sdemcivitatis Bibliopola in vico Mercuriali etc. et Parisu s , in vico
S . Jacobi sub Diva Virgine prope S . Benedictum. ia
Panzer tom. VII pag. 2 80 .
Heroidum°
Epistole. Sapphus atque in Ibin argutie. In fine
Lugduni , per_
Nicolaum Walff MDV die Septemh. in—4°
Panzer , tom. V II pag. 2 82 .
406 NOT I T IA L I T E RARI A
Vend u s ex oŒcinaJa. Tacuini de Triänaprodiisse. Pause
tom. V III pag . 386.
Libri de Ponta cum luculentissfinis commentams Barth.M e
rnb:novüer in lueem emissis nec nonœsfigatissima tzhula qua
omnia varahuh amnes historias et quaque scitu dignissima, se
cundum alphabeti ordinem diligenfissiuæ compleä tur. In fine :
Enarrationes in Ovidium de Ponta impressit Venetiis vir dili
gentissimns Joannes de Tridino alias Tacuinus. Anno salutis
M . D . V II die nano mensis Octahris regnante Leonardo Lau
œdano principe inclyto ac felicissim0. in—fol.— Panzer ibid.
Libri de Ponta rum lncu lentissünis commentarîis Barthol. Me
rulæ . In fine lmpressit Medialani vir diligentiasimus magister
Leonardus Pachel anna Domini MDVH die 4 Dem—bris.iu—foL Panzer tom.XI pag. 461 .
1 508.
L iber Heroidnm Epistolarnm , liber Sapphus libellas in Ihin
cum expositione Ant Volsci Ubertini C lerici Domitii Calderiui
et Jodoci Badii singu larinm interpretum. Lugduni per Claudium
Daoost alias de Troyes. MDV III . in — Panzer, t VII , p. 2 90 .
Fastorum libri cum comment Ant. ConstantiiFaucosiaet li
Mami censore Barthoh Meru la. In fine Impressum Veuefiis ,
per Joannem Tacuinum de Tridino . MDV III die 1111 Junii.
ia—foL Panzer , tom. V III pag. 39 1 .
Joe. Cunslantii Fanensis collecü neorum hecatostyr prima in
Ibin Ovidii sarritiones aunoü tionnm in ejusdem Metamorphoses
assumenta aunotationnm. Impressa FaniabHieran. Sanrino. ia
— Bihl . Emtincb. P. IV , pag. 1 52,n. 903.
1 509 .
De Arte Amandi et de Remedio Amaris , cum comment . Barth.
Merulæ . In fine Venefiis per Joanncm Tacu inum de Tridino ,
MDIX , die XIX Septemhr. ia—fol. -Panzer tom. V III , p . 397.
Metamorphosis cum lncnlenfisaimis Raph . Regii enam fionihnt
In fine Apnd Georgium de Ruscanihœ Mediolauensem Vene
tiis , die 11 MaiiMDIX . in—fol. cum fig. Panzer tom. V I II ,
pag. 398.
Metamorflmsis moraliter m gistro ThomaWalleis Anglico,
DE P. OV ID I O NASONE . 4…dantur Lugduni et Thalassa etc. Lugduni impensis Jo. Babiani
bih50pobe MDXIV , 11 1 Kai. Nov. » ia Panzer tom. V II,
pag. 307 sq.
De Arte Amandi et Remedio Amoris libri cum enarratianibus
Barth. Memba Lagrlnni per Jacabum Myt ia Panzer
tam. V II , pag. 3o6.
De Remedio Amaris libri II , de Philomela elegia. Argentam li ,
inœdibas Schuren iu Harles. Suppl. P. I pag . 462 . Ineunt
quaque in Ibin et dePu lice .
T risti2 . In fine Impressum Liptal per Jæ ohum Thanner
Herbipolæ sem. MDXIV . ia Panzer tam . IX p. 492 .
1 51 5 et 1 51 6.
Alà°
na Il , 3 vol . ia curante Andr. Nangerîo.
Prodiit hoc ordine I . Heroides Elegiæ de Arte Amandi , de
Remedio Amoris de Nue: de Mediœmine faciei. In fine Ve
netiis , inœdihns Aldi et Andrem Saceri mens:Maia MDXV .
I l . C l.Ptolomæi inerrantium st:llamm signifiœüanes perNic. Leo
nicum e græco translatæ . XI I Romanorum menses in veteribus
monimentisRomæ reperti. P. Ovidii Nas. Fastorum libriV I . Tris
tium libriV , de Ponta libri IV , in Ibin, ad Liviam. In fine 11 Ve
netiis inædihnsAldi et Andrea:Saceri,meuse JanuarioMDXV I .»
III . Quæ in hoc volumine continentur Annoü tiones in omnia
Ovidu opera; Index Fabulamm et cœteramm qua:insunt hoc
libro secundum ordinem alphabeti ; Ovidii Metam0rphosean libri
XV . In fine Venetiis inædihus Aldi et AndremSaceri, meuse
Fehrwio MDXV I .
Ja. Bapt Eguatii in Ovid11 Heroides Sapphus Epistolam et
Ibin Ohservat. P. OvidiiNas.Heroides longe emeudaüssimæ ; einsdem Sappho ejusdem Ibis. In calce Ex ædihm Alex. Paganini
impressorum accuratissimi. Venetiis MDXV , die XV Jun. ia-fol.
min. Marles. Suppl. P. 1 , pag. 458.
Heroides cum commentariis. In fine Medialani per G o
tardam dePonte MDXV . ia—fol. Panzer tom. VI I , p. 394 .
Metam0rphoseon libri XV cum præùt Nic. G erbelii. In fine
Argentarati, ex ædihusMafi hiæ Schurerii, meuse Ju lio MDXV .»
ia Panzer , tom. VI , p g. 74»
NOT IT IA L I T ERARIA
1534 .
Metam0rphoseos libri XV , cum Raph. Rega Lactautii et Petri
Laucini comment. appositis etiam figuri& In fine Venetiis , in
ædibus Joannis Tacuiuide Tridino.Anno DuiMDXXX IIII die‘
vu Sept. ia.-fol. — Pauzer , tom. x , pag.
Hear. G larcaui Aduotatioues inOvidiiMeh morpbosiu . BasiIeæ,
Poeta:tres egreg u nnnc primum iu lacem editi. Grafii de ve
natioue lib. I . P. Ovidii Nas. Hah‘
euü'
æ n M . Anr. O lymp. Ne
mesiani Cyuegeticou lib. I et carmen Bncolicum ; T . Calphumii
Bucoliœ AdrianiCardinalis venatio. Infine V enetiis, ia ædihns
hæredum Aldi Manu tii et Andrea Sooeri. MDXXXIIII meuse
Februario. iu Panzer tom. VIII pag . 537.
Grztii de vemfioue lib. I . P. Ooiäi Nas. HaIia fiœn lfiu ace
phalus M . Aur. Olymp. Nemeziani Cynegeticonfih I ejus car
menBucolicum ; T . Calphurnii SicaliBucolica, perGæ rg.L0gum.
Augusta Vindelicomm inqflicin0 Henn‘
ciSteynen ia— s er,
tom. V I pag. 169 .
De Vetula. s. 11. I. et typogr. Ill
1 535.
Open . Lugduni apud Seb. Gryphiuru. ia Panzer , tom.
V II pag. 364.
Heroides Epistolæ P. Ovidii Nas. et A. Sahiui Responsiones ,
cum Guidonis Morilloui argumentis ac scholiis. His adjecimus Jo.
Bapt. Eguatii obsem tiouez. Omnia multo quam bactenus casuga
liota. Lugduni , apud Seb. Gryphium. 1 535. iu Bibl. Acad.
Heidelberg.
Heroides Epistolæ cum A. Sahiui respom ionibus ; in Ibin
libellus. His accm eruut Jo. Bapt. Egnatii obseryatioues et Gui
donis Morilloni in singulas epistolas argumenta et scholia. Poeta
vita in œlce addita. Lugduni, apud bœredes Simonis Vincenü'
i In
fine Diouysins ab Harsio ezcudebat Lugduhi, anuo MDXXXV .
iu Bibl. Acad. Heidelberg.
Tristium libri quinque a Fausto emendati adjectis ad singula
Elegia argumentis materiam distincfins euucleautibus. Pankù‘
s ,
apud Pn‘
gentiæn Caloarin in danse a ello , ad insigne gemina
rum Cyppamm.MDXXXV . iu —Pauzer tom. V III p. 190.
NOT IT IA LI T ERARIA.
1 580.
Heroides , c. u. UbertiniClerici JmiParrbasu Domitii Jod.
Badii. Ibis c. u. Christ. Zat oti. Vau ü'
& in
He 0ides. Parisiis. ia—1 2 .
Raptns Pmse pinæ lib. IV Fast. vs. 4 19Æ 18 ; Argon nlam
apud Colchoa res geste , e lib. V II Metamorph. vs. 7- 1 57. Iter
Æ neæ in Latium , ez Met. lib. XIII. Iter Milesium , e lib. I Trist.
E leg. 111. In Hodœporieorum s. Itinerum totias fere orbis lib. V II ,
a N ic . Rensnem collectis. Bosi1eœ apud Pamwm Le::y lhum.
1580. iu-8°
1581 .
He oidea Amorum libri , de Remedio Amcris de Media
mine faciei etc. Omnia ez aceurfl issimaAndr.n e ii a sfiga
tione. Lugduni apud Ant. Gryphim ia-1a.
Libellas in Ibin c. veteri iute prete ex bibliotL Nic. Montani.
Pari:is apud Dionys. a Prato. iu — £ on£ ann. 1573.
1 582 .
Opera. Antoerpiæ apud Plantin. iu—16. 3 vol.
P. O. N . Heroidum Epistolæ , una cum aliis ejusdem operibus ,
(sc. in Ibin , Amorum lib. III de Arte Amandi , de Remediis
Amaris Cousolat. ad Liviam de Nuce , de Mediœmine faciei ,
de Pulice de Philomela, Fragm. ex Epigrammatis ad Pisouem ,
Halieu tù ez postrema Jac. Micylli recognitione. c ofirrti ad
M . , apud Christoph. Corvinum impensis. Jo. Feyrabm dù‘
. in
Metam0rphoseon libriXV , ab Andr. Nange io castigati et Viet.
Giseliui scholiis illustrati. Landini typis Thom. Vnutrullen‘
i. in—16.
Metamorphoses cum bœvissimîs in singulas quasqne fahnl .
Lactau tii Placidi argumguüs. Omniamu lto diligeufius ac unquam
antea a Jo. Rænerio denuo recognita. Lugduni apud Ant. C ry
phium. ia—1 2 .
Fasto libri V I Tristium libri V , de Pouto libri IV , en
postrema Jac. Micylli recognitione. Francofizrti ad_M . , apud
Christoph. Corvinum impen:is Jo. q h ndii. in
E TAS I I I B ER SMAN N IANA.
1 582 162 8.
Auctore Greg. Bersmanno qui enris Nangera Micylli et Gi
432 NOT IT IA L IT ERARIA
dita in Acad. Regiomont. a Georg. Sabine , et in unum collectaet
edita studio et industria T . T . Acœsait efiam ex Natalia Gonitis
Mythologiis de fabularum uülitaæ varietate , ete. tractatio . Can
tahrigiæ , ca:«5036 . Thom . in
1 586.
Meh morpboœ0n libri XV , cum Raph. Rega explanat etc.
Vm ctiis apud N ic. MoœIum. ia—foL G oeùiiM. B . Dresd. I l
pag . 540 seq.
Fastorum Tristium et de Ponto libri in“in, ad L iviam.Ex
accuratissimis Andr. Naugerii Aldi Manutii et aliorum docti»
tigationibus. Lugduni apudAnt. Gryphûæ u in—1a.
1587.
Heroi«les Epistola cum interprd ih u H…et h o Par—1
rhasio ; Sappho cum Domitio ; Ibis cum Cbrütophom Zar0to
cum enarrationibus Jodoci Badii Ascensii in bæc omnia et anno
tationibus Jo. Bapt. Egnatii. Veneà‘
is apud Marc.Ant. Zalten‘
um.
ia Celui. de la Bibl. du Roi. Poètes. n. 1 1 35.
Metam0rpbœeon libriXV . ln singulas qua que fab11la argu
menta. Ex postrema Jac. Micylli recognitione. Franc ad
Man. in
Pastoram libri Tristium et ex Ponto. Aub 0 piœ. ia—1 3 .
1 588
Heroidum Epist01æ P. O . N . et A. Sahiui responsiones cum
G uid. Morilloni arg. et scholiis. Item Jo. Bapt. Egnatii observa
tiones. Nunc aJac. Rosetto auctæ scholiis , indiceque scholiomm
ac delectu versuum prudenler et argute dictorum. Vanca‘
is ex
bibliotheœ Aldina. in RenouardAnn. tom. I , pag.
Tristia ex Jac. Micylli recognitione et recensione novaG reg.
Beum nni, cum ejusdem annt Lipsia . ia
Meh morpbosœn libri XV , ab Andr. Naugerio castigati et
Viet. G iseliui scholiis illustrati. Lonäni , em dchat Rich . Field ,
impensis Jo. Harri‘
sow‘
. in—16.
Tristia. Colonie . ia
DE P. OV ID I O NASONE. 435
1604.
Bersmæmiana IV , Operum. Hez‘
delbergæ ex qfi'îdna Vaga
Iiana. in-B°
. 3 vol.1605.
Jo. Weitzii Colle…in libros Ovidii Tristium et de Ponte .
Erphordiæ apud Jo. Piston‘
um . in
1606.
Fastorum libri VI in usum Hassùcarum scholarum. CaseIlis
Fastorum , Triatium et de Punto libri. Antoa piœ apud
tium. ia—1 2 .
Goom. …o fabularum poeticam inOvidiiMe
1607 .
Bm manniæm ,V , Operum. Lipsia . in 3 vol.
Hero'
«les Epistola . Rotarodarm‘
. in
«T ristia, præmiu a vitaOvidii. Ingolstadii. ia
1608.
Meh morphoses cum notis Georg. Sahiui.a cqfizr fi. ia—1a.
1609.
Ecphrasis Metam0rpt Ovidii. Franafi rtc‘
. in cum
a re a Th. de Bry incisis.
1610.
P. Ovidii Nas. Erotica et Amatofia Opuscula, de Amoribus
Arte et Modis Amandi, nnnc primum ex vd ustis membranis et
manuscriptis eodieibus deprompta, et . in luœm edita diversa ab
iis quæ vulgo inter \ejm operaleguntur cum aliis quibusdam ejus
demargomentilibellis. Franœfi:rti apudWolfg . Richtem n. ia
Metamorphou s ct Heroidum Epi$ £0læ , ex accuratissimis viro
rum doet îss. m ügafiouîbœ emeudatæ . Heidelbergæ apud VageIinum. in
In P. Ovidii Nas. Tristium et de Ponto libros novi Oommen
tarii (Joe. Item B ortuliOvidiani id est Sententiæ et
Prowrbia ex aliquot poete monumenfia conquisita în locos
436 NO T IT IA L I T ERARIA
communes redacta, et commentafionihus exc ata. IngoIstadii cz
typogr.Adami Sadan‘
i. ia-f0l.
Catalecta. Franafiufi in
161 1
Opera. ln Corpore Poeü rnm Lat. Ed. Il .Aureliæ Alld r. apud
Sam . Crispinum. in 2 vol.
1 61 2 .
Opera. Ex qfi cina Plantinianu M phelengu . in—1 2 . 3 vol.
Metamorphoses. Tom i. iu
1 613.
Heroidum Epistola et Bu ponsioœs , Amorum libri III , de
Arte Amandi libri III , de fim eüoAnctil libri Il , aËap huju
generis ; omniaex accu…Amir. Naugem m ügahone m hque
G uid. Mori“oui argumentis ac scholiis illustran Cdom‘
a Aüobr.
Exwdebat Petr. de la Rouière. iu—1 2 .
P. O. N . Metam0rphoseon liher XV , sectionibœ et in cardem
argumentis probe distinctus et locupletatus. Ex ejusdemlibro X IIIAm oron judicium. Item Nasoniauum Pamdigmatieou id est
exempla moralia ex Metam0rpbosi etc. (com te Joe . Poum . )Monæ hii. in
Fastorum libri V I Tristium libri V , de Ponto libri IV, ad
Liviam in Ibin. Ex accuratissimis Andr. Naugerii Aldi Manutii
et aliorum doctiss. virorum castigatiouibus. Coloniæ Alb br. Excu
dehat Petr. de la Rouière. ia—1 2 .
1 614.
Opera, cum Andr. Nangm 1 Aldi Mauutii et aliorum a sfigat.
et notis. a coficrti. in- 1 2 . Bibl. U lïeubacb. tom. IV, p . 52 8.
Meh m0rpboses cum indice omnium vocabulomm ex biblio
theca Pompeii Pasealiui Bououiemis. Roma apud RIasmnl.
ia 2 vol.
P. Ovid11 Fastorum libri V I Tristium libri tres de Ponta libriV ,
ad Liviam ex accuratissimisAndrea Naugerii AldiManu tii aliorumque
dœ tissimorum virorum ca ligatiouibus. Lugduni , map /fl u Petri R igu l .
161 1 ia- 16.
I l a de pel /‘
le:noie:choü ie: chap : ouvrage ; et aux Fes/e: il ; l e
p lus un calendrier tiré de C im/«li et «afin . B.
446 NOT IT IA L 1T ER‘
AB IA
Tristium libriV .Nota dicfiourm pre cipue film… MIsaac Verhurgins. AmsteIodami. in—1 2 . Edifio præstam
Tristium libri V , de Ponto libri IV , et liberin Ibin , cumvib
auctoris. Editio postrema summo studio Colam‘
a l l e
naüanœ, typis et impensis&rütafisfiuæ næ iu—xa.
Tristia cum notis Jo. Minellii. Ratemdami. ia—1 2 .
1 7 14.
Opera. Petrus Barman…ad {idem veteram exemph rium a sti
gavit. Traj ecti Bat. ia—1 2 . 3 vol. sine notis. Burmannus in
tractandis poetis felicüsimus vir post Heinsinm idem poeta ut
Heiusius excellens mu ltaOvidii 1012 ex probatis cod. corru it
Epistolamm Heroühm liher, cum not.Dan. Crisp‘
ni.
ia Repetitio ed. 1 702 .
Metam0rpboseon libri XV . Jo. Geoæ. Walchiœ ad exemplar
probafissim0rum cod recm uit,m endavit et copiam ilbutravit
commenü fiis pbilologfi s et aliis admodumMinäii.Hpn‘
a ,
Lead. d iü chii et M . G . Wd à namu‘
. iu—1 2 .
E:ce1p ta ex Meh morpbosibus Fasfioque 0vidfi, cum notis Thom.
Johnsoni. Landini. in1 71 5.
Opera tris tomis comprehensa. Londini ex qÜic . Jac. T
et Jo.Watts. in—1 2 . curante Mich. Maittainb qui tomo III ad
didit varias aliquot lectiones.
Opera, ad exemplar N . Heiusu et P. Burmauniœsfigzta Pra
missa est Jo. G eorg.WalchiiDiatribe critica de latinitate poetim
Lipsia sarupi. G ledic hii et d manni. in-1 2 . 3 vol.
1 7 1 7 .
Open e ree. Heinsio—Burmaunünæ Amstelodam‘
. iu—1 2 . 3 vol.
h epatitio ed. 1 7 1 4.
Meh morphoseon libri XV expurgati. Interpretatione notis
et appeudiœ de B iia et heroibus Poeticis illusùavit Jos. Juven
cius. Rotomagi apud Richard et N ic . Lallam at. iu—1 2 .
1 7 18.
Opera curante Mich. Maittairim Lendini a q[fic. Jac. Tm
et Je. Watts. in—1 2 . 3 vol. Repetitio ed. 1 7 1 5.
44s NOT IT IA L I T ERAR IA
Trisüa cum not. Erdm. Uhsei. Edifio III. Lipn‘
a , dp d
Weidmanm in—1 2 .— V id. ann. 1 7 18.
Tristium libri et Ep. ex Ponto cum not. ad modum Sinceri
Aug. Vind. in
pefi tio ed. 1 7 1 4.
Metam0rpbose0n libri expurgsti cum notis etc. Jos. Juventu
Panäz'
is. in—1 2 maj. 2 vol.
1 7 2 6.
Tristium libri , cum notis l l inellu. Opera et studio N .
1 7 2 7.
Opera omnia, IV , volumiuibus com;>rehenu , cum
Jac. Micylli Here. Ciofani Dan. et Nic. Heinäomm et emersaliorum notis quibus ,
suas adjecit Petr.a anm .Anstelodæm‘
apud R. et J. Wetstenios et G . Smith. ia In tomo I sunt
Heroides , libri Amorum Ars Amatoria Remedia Amoris Me
dic2mina läciei Halieuticon, Epiœdion Drusi Sabini Ep. tres ;
tom. I l Meh morpboses cum eorumdem et Constantii Fanensis
et G laremi notis tom. III libri Fastorum cum eorumdem et
Car. Neapolis notis et libri Tristium et Ep. ePonto tom. IV ,
Ibis cum notis eorumdem et Jac . Constantii Fm ensm et Dion.
Salvagnii Boessii Appendix continens vitas et Elogia Ovidii
prælätiones virorum doctorum et tres indices. Promism t Hein
sius , se suas notas curis secundis cæ tigstas et auch s datur—um. Sed
pmmissanon potuit perficere , eratque Petr. Burmauuodestinatum ,
hoc dono mactare orhem eruditum. ls textum Heinsianum iterum
castigavit e libris scriptis et editis in coque constituend0 et emen
dando abHeiusu audaciasæpenumero discessit. NotasHeinsii tertia
parte ex ejus autograpbo auctiores edidit iisque suas adjecit ita
Il a une erreur grave don: la transcription du film de arf/e édition l e:
Métamorphoses iuprime'
e par le:frère:B erhou sou: le voile de l'
auou,ne
et dzh‘
gée par le P. Fabre , de l’
0rotoire . L’
Appendix de Diis e t Heroibus
Poeticis que I’
ou trouve , est le double de celui du P. Journ ey . La
d’
Ovide est d[/érm te aus:i de celleou composée ce céIèl rej ésuite. B .
NOT I T IA L IT ERARIA
Opera in tres tomos divisa. Amstelodami, apudWetsfen. iu—16.
Epistolæ Heroidum , ab omni ol:soœnitate purgatæ com a not
et interpretatione ad usum scholarum S. J. Ingolstadii. in
Metamorphoses. Edinburgi apud Rob. Fœebamium. ia—1 2 .
Metamorphoses , cum not. Minelliauis. Landini in- 1 2 .
Elegia:Tristium cum comment. Jac. Pou lani. Tymaoiæ iu
1 732 .
Meh morpboœs cum vers. gal]. et annot. Baniem . An sule
domi , apud Wetsten. et Smith. in-fol. mai. 2 vol . cum figuris a
Picarto aliisqne artifidbus sculptis.
Eadem editio , cum vers. belgica Is. Verburg m Ibid. apud cord.
in—fol.maj . 2 vol .
Eadem , cum vers. ani ca. Ibid. apudcoad. in-l'
oL maj. 2 vol.Tristium libri V , et Ep. exPonto b
'
bri IV , captai studiosæ°
)u
ventutis accommodati , oder deutliche und noch don q jfl‘
rler
stufi nnden Jugend eingerichtele Erkloerung der Bücher Tristium
und ex Ponto . . noch Art der durch Em. Sin… un dos Licht
p p benenAutorum.Augspurg rerlegts Mertz und Muj er. iu
1 733.
Opera. Venetz
‘
is. iu- 1 2 cum appendiœ de Dusi
et Heroibus poe
ticis au ctore Jos. Juvencio.
1 734.
Epistola:Heroidum cum interpr. et notis Dan. Crispini. Lon
dini. ia
Tristia ex rec. et cum notis Is. Verburgu .Amstdodomi. in
1 735.
Opera, in tres tomos divisa. Arwtelodomi apudWetsten. in-2 4 .
Metam0rpbosœ cumnotis Minellii. Hofiu‘
œ. in
Metamorphoses , cum vers. Anglica ad verbum quantum fieri
potuit , facta per Jo. Clarke. Landini. ia
Fastorum libri , cum Car. Neapolis anapryxi, et additameutis Jo.
Felicis Palesii. m rmi. in—fol.
T ristium libri , cum not. Minellu . Hofniæ apud m‘
â sam Hier.
Christ. Paulli. in—8°
736.
Metam0mboses , cum notis Minellii. Haficiæ . iu
45. N O T IT IA L IT ERAR IA
1 743.
Epistola:Heroidum cum interpr. et notis Dan. Crispini. Lon
dini. in
Epistola Heroidum cum versione lat. proaiœ et notis aniN . Bailey. Lonäni. in
Metam0wboseon libri cum interpr. et notis Dan. Crispini.
h ndini. ia
Tristium libri singuli. Catalmeni apud CI. Bouchard. in
1 745.
Opera. Landini typis J. BündIey . in—16. 5 vol.
Opera. lnCorporePoetaram lat. cumversione italie:«lim ,
tome XXIII—XXV . Medialani. in
Epistola:Heroidum cumnot. Minellm Hdniæ 11d eIL in
Metam0rpb05eon libri expurgzü , cum interpu tzfione notis
et app mdice de B iia et Heroibus poeticü. Pan'
siis, apud riJuam
Ewens. in
Tristium libri et Ep. de Ponto cum notis germ. admodum
Sinceri. Augusta VindeI. in
1 746.
Epistolæ Heroidum cum vers. angl. et notis. Landini. ia
Florilegium poeticum ex Ovidio. Iondini apud H 1‘
Læçh. ia
1 747 .
Metam0rpbosœn libri cum variorum lectionibus et indice.Wi”:Abbé Banier
’s arguments and explanaäon of the history and
thology in english. London. in
Fastorum libri ex rec. P. Burmanni ; revisit , et notas maxime
criticas , tum aliorum , turn suas , itemque librormn singu lo
descriptionem adjecit Ge. Christ. Taubnerus. Laubæ et Lipsia
apud Wïfl 3en. in vol. quorum secundum prodiit ibid. 1 749.
indicem bistoñc0—pbilologicum in Fastos continens.
Fastorum libri ex editione P. Burmanni. Iondini. ia-8"
1 748.
Metamorphoses cum vers. anglica et notis. Landini apud Jos.
Davidson. ia
454 N O T I T IA L I T E RAR IA
1 757 .
Opera. Aœedit Cbrestomstbia historiam poeticam geogra
pbhm et cuiusvis generis antiquitates strictin ac dilndde expo
nens ; curanæ Petr. Millero. Berolini apud Hawk et Spa m
ia 4 vol.
Meh morpbœœ , cum notis germ. ad modnm Sincefi . Augusta
Vind. ia
1 758.
Opera, e recensione Nic. Heinsn cum eiusdem notis integri&
Præfatus est Jo. Aug. Ernesti ; curavit indicemque verbat im
c0piosüsimum adjecit Jo. Frid. Fischerus. Lipsia in Iiômria
Weidmannia. in vol.
Metamorphoses cum notis Mind liania Londin£ in
Tristium libri , cum vers. germ. Mich. Lory. Augm tœ Viol . et1
Tristium et Ep. exPonte libri cumnotis germ. Gottaebfingii.
1 759 .
Metam0rpboseon libri expurgati et explam tî cum appa dice de
B iia et Heroibus poeticis auctore Jos. Juvencio. Manuela? et
Ingolstadii sumpt . Jo. Franc. Xao. Craelz . in maj .
Meümorpbosœ cum vers. angl. et notis. Lonäni apud Jos.
Davidson. ia B epetitio cd. 1 748.
1 760.
Metamorphoses cum versione anglicaJo. Clarke. Landini. ia
Conf. ann. 1 735.
1 761 .
Epistolæ Hem idum , cum inærpreü tione et notisDan. Crispini.
Landini. in
Tristium libri cum not. Henr. Braum 1. Augusta Vind. , apud
Lotter. ia
1 76: et 1 793.
«1:Opera Parisus apud Jos. Barbey . ia—1 z . 3 vol.
Epistolæ Heroidum cum lat . vers. prosaica et notis anglicis
N . Bailey. Landini. ia Repetitîo ed. 1 744 .
456 NO T IT IA L I T ERAR IA
1 7 70.
Metam0rpboseon libri cum versione lat. prosfi ca et notis 1n
glicis N . Bailey. Landini. in
1 77 1 .
Metamorphoses.—Parisus. in
1 7 7 2 .
T ristium et ex Ponto libri ex rec. Petr. Burmafl h i et cum
notis T he0pb. Christoph. Harlesii. HerIangœ , apudWalther. in
ln libris Ponto duobus MSS Bavarico et Erfurtano m us est. la
notis conscribendis opes Heinsiam s Burmannianas ,V er-poema
nias , Verburgianas , aliasque contractas transfudit in banc editio
nem , casque oh ervationibus criticis , pbilologicis , pm cipueas
theticis de vitiis virtutibnsque quorumdam versuum poetià , lo
cupletavit.
1 773.
Opera, ex rec. Nic. Heinsn cum ejusdem notis integris. Pra
fatus est Jo. Aug. Ernesti. Curavit , indicemque verborum copio
sissimum adjecit Jo. Frid. Fiscbem s. Lipsia ,apud Weià mnn
ia vol. Conf. ann. 1 758.
Metamorphoses. Hola: sumpt. Orplmnotrophei. in—1 a.
1 775.
Tristium libri et Ep. ex Ponta cum notis germ. ad modum
Sinceri. Franeqfi1rti. ia
E lecta ex Ovidii Metam0rpboœon libris cum annot. in gratiam
rudiorum. Etonæ exeudeôat J. Pate. in
Electa ex Ovidio et T ibullo. Etonæ . in
I l est sans doute que:/ion iei de l‘
édition ainsi intitulé: M etamorpho
seon libri XV , cum notis gallicis et appendice gallico de Diis e t Hemi
bus poe ticis. Pan‘
:iis ,Ewens . 1 77 1 . ia—1 2 . Conf. au . 1 766.
Le: nale: tirées de Joan ne; mai:for! abrégée: son! qnelyaefoi: Iaù
‘
ne: mais le p lus :oaren!fi ançaües. Ce qu‘
on appelle’Appenäx Fran
gais est un petit Dictionnaire my thologique. B .
DE p . OV ID IO NASONE . 4571 776.
Mch morpboæ s , ex rec . Burmanni. Norimôergæ apud Riegel.
ia min.
Tristia ex tec. Burmanni. Ibid. apud ezimdem. in min.
‘ 7 7 7
Metamorphoses lat. et ga“. Paris…. in- 1 a maj . 2 vol .
Fastorum iibri ex rer. Burmanni. N on‘
mbergæ , apud Riegel.
in min.
Ep. ex Ponto libri et Ibis , ex rec . Burmanni. Ibid. apud eum
dem. ia min.
1 778.
Metam0rpb0œs cum interpretatione et notis Dan. Crispini.
Landini. in
Meh motpbosœn libri cum notis ad faciliorem scholasfic0
rum usum acœmmodatîs . Metis apud Jo. Bapt. Collignon. ia -Æ°.Bepetitio ed. 1 750.
Tristium libri V , ex Ponto libri IV , et Ibis. Lectionis varie
tatem eruditorum conjecturas et clavem adjecit Jer. Jac. Ober
linus. Argentorati apud Jo. Frid. Stein. in Textus est
Burmann. l n notis potiores varias lectiones afiemntur. ln E legiis
de Ponto duo MSS . Argentinenses præsto fueruut . C lavis spectat
potissimum ad antiqu itatis et mythologiæ intelligentiam
Epistolæ selectæ ex Ponto , cum V ita Ovidii et Walcbn Dia
tribe critica de latinitate poetica ad usum gymnasiorum Treviren
sium. Conflaentiæ «unpt. J. C . Huber. in
' 7 79‘
Epistolarum Heroidum liher , ab omni obscœniü æ purgatus.
Iferbipoli apud Stah d. ia
Tristium libri. Ibid. apud eamdem . in
l idem. Fuldæ . ia
Tristium libri cum inærpretatione et notis Dan. Crispini. Lan
dini {ypis Car. Rioingfom in
Epistola de Punto. Herbim Ii apud StaheI. ia—8
"
1 780.
Opera, ad usum scholarum. Herbipoli apud S tabeL in
460 N OT IT IA L IT ERAR IA
Oœ'
ds Meh morphoæ n im Ansauge zum Geôrwch au] Sdmlax.
Von Alb. Christ. Meinebe. Braunschweig. ia min. Cni
editioni jungendæ.
1 79 3 .
ErIdaerende Anmerkungm zu Ovids Md amomhosen zum Ge
brauch mJSchuIen hem gegeôcn von Carl. G ottb. Lena Bruins
chweig. ia min. 2 vol.
Pastoram libri. Mannhemu apud Schwarz et Goetz. in min.
1 793.
Heroides ex rec.Petr. Burmanni.Norimberga , ex ofiie.RiegeLin min.
Meh morphoses. Hola s aupt 0mhanotmph ä. in—1a.Libri Tristium mit M W Anm rlængm u l
Scbwickert inEclogæ veteram poetaram hünorum cumm oh fiom Frid
G uill. Docringii. Gotha . in Ium ut Heroidum Epist. X
exArte Am. lib. I , vers. 685—746 Fast. lib. II avers. 685—853 ;
Fast. lib. V , avers. 1 59—378 ; ex Ponto lib. I II Epist .
1 794.
Metamorphoses. Für Schulas in einem Auswge hem sgegeben
1mn G . K. F. SeideL Berlin , bey Nauck. in Textus sub
jectas habet notas breves latine scriptas in quibus præ cipuæ led .
var. indicantur.
Auserlesm e Stacke der lat . Elegien—Dichter und Iy nka z Zm
Gebrauche auf Schalm hem gegeôen ron Carl. Gotth. Lem .
Braunschwäg. ia min. cum notis germanicis separato volu
mine excusis. Insunt Excerpta ex libris V I Fastorum He
roidum Epist. Artis Amatoriæ lib. II vers. nog T ristium
libri IV , Elegia x.
1 796.
Opera e rec. P. Burmanni. Curavit indicesqne rermn et
verborum philologicos adjecit Chr. G uil. Mitscberlicb. Gotfingm,
apud Jo. Christ. Dieter1‘
ch . ia maj. vol . quorum secundnm
prodiit 1 798. Indices adhuc exspectantur. A lectione Barma n.
subinde disc€ssit doctiss. editor.
DE p . O V ID I O NASONE . 46 1
797 °
Roemisclæ Anthologie oder Sammlung einiger lateinisohen Ge
dichte die gmmrhnlieh nicht in den Schu len gelesm werden. Zum
Gebrauch der Schulen ron Job. Heinr. Christ. Barby. Berlin
bey FeIisch. in Insunt ex Ovidio quædam Heroidum Ep
ex Pastis Excerpta, Consolatio ad Liviam.
l 7s8
Meh morpboses ex rec. Petr. Burmanni. N orimbergæ
R iegel. in min.
1 799.
Epistolæ ex Ponto. Hqfiziæ . in.
1802 .
Amatoria, e me. Petr. Burmanni cum varietate lectionis præ
cipua. Helmstadii , md Fleeka‘
sen. I l Partes. in Continet
eadem omnia, quœ habentur in ed. 1 788.
Mehm0rpboœs cum versione ganica et notis Fontanelli. Parisus. ia maj. 4 vol. cum fig .
Metam0rphoseon Chrestomathia in usum juventutis conscripta
ah A. W. Brorson. Hqfi1iœ. in
1804.
Heroidnm Epistolæ , cum vers. italicaMorosini. Vcuch‘
is. ia
Metamorphoses. Recensuit varietate lectionis notisque ia
struxit G ottl. Erdmann Gierig. Editio altera ad singulos prope
versus vel emeudatior, vel auctior. Lipsia sump lu E . B . Sehw1‘ekerùî ia maj. Tom. 1. 1804 ; tom. I I. 1807 . Præmissn est
Commentatîo de 0pereMeh morpbosœn Ovidiano in usum comm
qui nondum magnam contm emnt cum eo familiaritatem. Præstans
editio.
Fastorum libri cum versione gallicis carminibus express:, et
notis F. Desaintange. Parisiis. ia mai. 2 vol.
1806 et 1808.
Opera.Parma , apudAbys. Massi. in—fol. 6 voL— Splenädaed.
Metam0rpb0œs ad optimas ed. collata tironum institutioni
accommodatæ . Studio et cnrs J. J. Bellermanni. Eafi t-li. ia
464 NO T I T IA L I T ERAR IA
1 580.
Los quinœ libros de las Tnm form dones de Ovidio con 1111
Alegorias por DonAntonio Perez de Sigler. En Snlamanea Juan
Perez . ia Eadem versio repetita prodiit B urgis 1609. ia
1 586.
Del Meümorfoseos de Ovidio en octava rima traducido porFe
lipe Mey siete libros , con otras cosas del mismo. En T… ,
par Felipe Mey. in
1 589 .
Las Transformaciones de Ovidio en Terceros y octam rim» ,
con el comento y explicacion de las Fabulas reduciendolx à filo
sofia moral batural astrologia y historia por Pedro Sayn: de
Viana. En Valladolid, Diego Fernanda . in
Las Transform ciones de Ovidio en versos par Luis Hurtado.
En Toledo , Francisco de Guzman.
1 595.
LasTransformaciones de Ovidio en lingua espagnola dirigidas
Estevan de Yvarra. En Anvers , Petro Belleto. ia
161 3.
Remedia Amoris , hispanice versa a Lud. Carillo y So tom yor,
exstant in ejusdem 0peribus. Madrid . in pag. 78—107 .
162 8.
HeroydaOñdiana, Dido a Eneas con parafrasis espagnola y
morales reparos ilustrada por Seb. de Alvu ado y M vœr. En
Burdws. in
1 7 1 7—1 738.
Ohms de Ovidio traduzidas comentadas en castellan0 por el Doct
Diego Suarez de Figueras , a pellan de honor de Su Magestad , su
teniente de limosnero mayor y calificador del Santo Omeio. En
Madrtt , Francisco del H ierro. in 1 2 vol.
1609 . Metam01phoseos traduzidos en verso suelto y ottava rim: por
Antonio Peres. En Burgos , Varesio in—1 2 . B .
DE p . OV IDI O NASONE . 473
lice ad verbum quantum fieri potuit , facta. Or Ovid’
s Meta
morphoses with anEnglish translation as literal as possible. Done
with greatest care and from the best editions , for the more ex
peditious attainment of the senseand elegancy of this great Poet .
By John Clarke , aufi10r of the Essays uponEducation and Study.
London, printed for Bettesworth and Hitch. in
1 736.
Ovid’
s Metamorphoses. Translated by the most eminent
Hands , etc. , u t 1 7 1 7 . London. 2 vol. in
Ovid’
s Tristia. By John S tirling . London. in Repetiti0
ed. an. 1 72 8.
1 737 .
Translations from Ovid by M'. Jabez Hughes , in his Miscella
nie:in verse and prose. London printed by JohnWatts. in
17 39.
The Story ofPiramus and Thisbe fi'
om the fourth bookofOvid’
s
Meh m0rphoses translated into English verse byJohnHughes. In
hisWorks published byWilliam Duncomb. London. 2 vol . ia—1 2 .
1 740.
Ovid’s Amours. Book III Elegy I l l translated by Matthew
Prior. In MiscellaneousWorks. London. in Volume 11
pag. LX X X I I—LI Z I V I Ï.
1 742 .
Ajax’s Speech to the Grecian Knabhs &0m Ovid'
sMetamorph.
Book 1 3 , by Rob. Forbes. Aberdeen. in
1 746.
Ovid‘
sEpistles translated intoEnglish prose by Edward Jamieson. London , printed for Joseph Davidson. in
1 747.
Ovid’
s Art ofLove pm phrasedand adapted to the present state
with notes , by Henry Fielding. London C00per. in
1 748.
Ovid‘
s Metamorphoses translated into English prose ,with the
474 NOT IT IA L I T ERAR IA
Latin text and English notes. London printed for Joseph Da
vidsou. in’
s Elegy vm . Ovid laments that he could not gain admis
sion by Poetry to his m œnary Mis…by M'. Bmæne in the
Gentlm an‘
s Magazine for August 1 748 p. 374.
1 751 .
Ovid’
s Meü morphosœ. Translated by the most eminem
Hands etc. , u t 1 7 1 7 . London. 2 vol. ia
1 751 .
Sappho to Phaon au Epistle from Ovid ; the Fable ofDryope,
from the ninth book of Ovid‘
s Meùmorphoses ; Vertumnus and
Pomona, from the fouræentbbookov id‘
sMetam0rphosesJ‘
rms
lated into English verse by Alex . Pope. In hisWorks. London
1 752 . in V ol. p . 1 - 3 5 , 2 1 5—2 35, 3 38—1 49Pm el0pe to U lysses from Ovid. Being a specimœ of a new
translation of Ovid'
s Epistles. London , Bathurst in
ASpœimen ofanewtranslation ofOvid’s Epistles in the Gen
tleman'
s Magazine for June 1 752 p. 2 80 .
Ovid‘
s Tristia. By John. Stirling. London. ia B epetifio
edition. 1 7 2 8.
1 753.
Ovid’
s third book of the Art of Love translated into English
verse with notes by Mr.William Congreve. ln his Poems upon
several occasions annexed to the third volume of his Works.
London. 1 753 , in—1 2 . p. 1199
—3333 .
1 755.
The transformation of Acteon into a Stag translated from
Ovid‘
s Metamorphoses , in the Universal Magazine of Knowledgeand Pleasure for January 1 755, pag. 3 1 .
1 757 .
Ovid’
s Art ofLove , togethiærwith his Remedy ofLove. Trans
lated into English verse by several Hands. Towhich are added The
Court ofLove a tale , from Chaucer etc. London printed for
Jacob and Richard Tonson. ia
476 NOT I T IA.
L I T ERARIA
For the use and entertainment of the Ladies of Great Britain.
London , Horsfield. ia—1 2 .
1 765.
A newtranslation ofOvid’s Episfles into English prose with
the Latin text and order of construction in the opposite page , and
critical historical geographical notes in English from the best
commentators both ancient and modern besides a great number
of notes entire new. London , printed for G . Keith , etc. ia-B°.
1 767 .
Ovid’sEpistles translated into English prose. London. ill
Repetitio ed. 1 746.
l 759—1 7 70
The Creation of theWbrld translated from the first book of
Ovid‘
s Meh morphoses. A Description of the Golden Age. from
Ovid’
s Meh morphoses. ByM'. J. Dalatny , andTemp le ofFame
Ov. Met. Book XII translated by the m e , in the Town and
Country Magazine for the year 1 769 , pag. 1 59 sq. and l'
or the
year 1 7 70 , pag. 50 , 553.
1 773.
A translation of the filth Elegy of the first book, and the fourth
Elegy of the second book of Ovid‘
s Amours by a young Gen
tleman of the University ofCambridge in hisPoems and Transla
tions , 1 7 73. in
Phædra to Hippolytus translated from Ovid by J. C . late of
Trinity—Hall , Cambridge , in his poems , 1 7 73. in
Ovid’
s Meü morphoses translated by the most eminent Hands.
Adornedwith sculptures. The fourth edition. London , printed for
T . Davies , etc. in- 1 2 . vol.
1 781 .
Œnone to Paris an Epistle trmslat€d from Ovid. London
Law. in1 782 .
Translations from Ovid , by S . Rogers A. M . in his Poems on
various oc casions ; consisting of original pieces , and translations
from some of the most admired Latin classics. London 1 782 .
2 vol. in—1 2 .
480 NOT I T IA L IT ERAR IA
P.ŒüfiiMeÜ œpb sü , oda… cü m d h
ehräbung , von der Menschen , Thieren, andere Crœ_
turen Ve
Marüs,Vma îs,Merm ü, etc. letstwiedemmb, aufein neuwes, dengm ânm Vaterlandt teutscher Platinu m grossem N u ts undDienst
auss sondert l eiss mit sehuenca l‘
igum au ch dess Hoch
gelchrten Herrn Gerardi Lorichii der Fabeln ausslegung , reno
viert corrigiefl undau tag geben. Fraufi rt am Maya . ia
Emendatior editio versionis Alberto—Wikramianæ « que a textu
Latino minus aberrans. Repeüta a eqj‘iuü an. 162 5. 1 631 et
in—L‘ .
1652 .
Kurse Verfassungen fiber des Ovidii a äuugs—Baü rfi
hung mit einemkursen Inhalt der Bücherund Gedichtevermehrt ,
auch sonsten bin undwieder verbessert sum andermnah l ha us
gegeben von Johan George Schœben. Leipsîgs in c. fig.
Primaeditio prodiit sub titulo Ooü hm‘
sche Vm M gs—Beæ h
1664.
P. O. N . Tristiumlibri mit einer deutschen Uebersetsuug undAnmerkungen , durch Job. Heinrich Seyp. Dnm stad. ia
1689 .
Metamorphoses d’
0vidc enrondeaux ; Verwandlungen des Ovidiiin Rand—Gedichten. Nümh rg. in c. fig. liguo incisis.
1 702 .
Die Kunst au lichen oder Extract ans des OvidiiArte Amandi
aufVerlangm eines guten—Freundes übersetzt . Iusern libro ins
cripto :Châsdz‘
ebe Vesta und In'disehe Flora. (Nümherg.) 1 702 .
ia Auctor profitetur se obscœna omnia rescidisse.
1 704.
Brieffe der Heldinnen ietao sum crstcnmahl ihrer ungemeineu
Anmuth undVortrefilichkcit halber in ungezwungene teutscbe verse
tthersetst mit dcro bcygefitgten Liebes-und Leidens—Geschi
cbten wie auch allerhand courieusen Anmerkungen erh eutert
(vonGaspar Abel. ) Leipsi‘
g . in Non omnes sed dimidia
DE p . OV I D IO NASONE . 481
tantum Epistolarum Heroidum pars hoc volumine confinetur.Ple
niorem earum vm ioncm auctor prodire jussit an. 1 7 2 3. ubivid.
1 706.
Ovidii Briefe dcr Helden , von Job. U lr. von G erding. Leipzig .
in
1 709 .
Des drittenBuchs derTrauerelegien siebente E legie vonJunhcr.
ln dem siebenten Theil dcr Hofmannswaldauiu hen G edichte.
lkfiwük. 1 709 . in—8Ë1 7 1 1 .
Ovidii Mch morpbosis in ungcbundcncr Rede , nebst bin und
wieder untermiscbtenVersen , durch J. G . S . (Jah. Ge. S chmid )lCtum. Strassburg. il l Repetita ibid. 1 7 1 2 . in
1 7 1 3.
Ovids siebende Heroide. I tem die dritte Elegie des vierten Buchs
dcrLiebeselegien vonPhilander (Job.Barkh. Mcnkc.) In ejusdemPoëmatibus. Lipsia . 1 7 1 3. in
1 7 2 3.
Epist01æ Heroidnm , oder Briefe der Heldinnen , ietzo inage
sammt , nebst denen noch übrigen drei Antwort-Schreiben desAuli Sahiui, ihrer ungemeinenAnmutb undVortrcflichkeitwegeninungezwungene teutscheVerse übersetzt, undmit dero beigefiigtcnLiebes—und Leidensgcschichte herausgegeben (von Caspar Abel .)
Quedlinburg und Aschersleben in
1 7 2 4.
Uckrseü ungen aus dem Virgil Ovid und Theatre italien.
Bresslau . in
J. U'
. S. C . R . P. Ucberseü ungen aus dem Publ. Virgilio Ma
rone , P. Ovidio Nasone , etc. Wismor. ia1 330.
Uebersctsungen des Anfangs aus dem ersten Bache der Ver
wandlungen des Ovidius von M. Job. Heinrich Winkler. ln
dem ersten Band der Schriften der deutschen G esellsch. Leipzig.
1 730. in pag. 454 seqq.
482 NO T IT IA L IT ERAR IA
Die siebende Fabel aus dem erste nBuche der V erwandlungendes Ovidius , übersetst von M . Job. Heinrich Winklerm Im
aweyten Bande der nemlicben Schriften pag. 481 .
739
Des dritten Buchs der Trauerelegien dritte Elegie von May.
Im dritten Bande der Schriften der deutschen G esellschaft p. 607 .
C . F. Hinübers Uebcrsctaungcn einiger Trauer—Lieder aus dem
Ovidius (Lib. Eleg. 111. I II. 2 . 7 . 8. v. nebst einemAnhmge
von allerhand G edichten. Bremen. in Prodierunt una cum
ejusdem versione aliquot Odarum Horatii.
1 745.
Die siebende Fabel des ersten Buchs der Verwandlungen von
M . J. Christ. Broestedt.— Insertaejusdemm sioniLibri O«hmm
Horatii. Luneburgz‘
. 1 745. in
1 746.
Tcreus Philomela und Progne von In dema ch in
ncrtlichm Gedichten. Rost0ck. 1 746. in pag. 9 1 seqq.
1 753.
Pymmus undThisbe. Indem zehntenBande der Neuen En ci
terungen dcr Erkenntnis und des Vergnügem .
1 758.
Singulas Metamorphoses vertit J. J. Dusch in Alex. Popens
saemtlichenWerken mitWu burtons Commenh r aus dem Eng l.
übersetzt.Altona. 1 758— 64. 8 mai.
Trauerlicder desPublius Ovidius Naso in deutschen Reimen,
nebst einem Unterricht die deutschenVerse zu machen hcrau sge
geben von P. Michael Lory. Augsburg und Freyburg im Brissgam
in
1 763.
OvidsVerwandlungen aus dem Lateinischm (in gereimte Verse)ubersetzt von Job. Balthasar Sedlezki. Augsburg . ia
1 764.
Lehrreicher ZeiWertreib in Ovidianiscben Verwandlungen von
Job. Gottlieb. Lindner. Leipzig. in
434 NOT IT IA L IT ERARIA
AufdenTod einesPapageys. Nach dem Ovid ;des zweitenBuchssechste E legie. In den Belustigungœ fiir allerlei Leser. En t.
Bacndch. Leipzig 1 773. in pag. 37 .
1 7 74
Biblis und Caunus aus dem. Ovid. Verwandl . g.Buch v . 453
664. Von J. G . Schummel. In derUebersetaungsbibl. Wittenberg . 1 774. in pag . 360.
Pha‘
éthon eine Romanze. In den Romansm Milan 1 774.
ia‘ 7 7 7
Ovidius von derLiebe. Erstes—drittes buch. U ebcrsetzt vonJob.
Baptista von KnolL Fran/sf und Leipzig. ia Repfl iæ M
1 785. ia et Aug. Vind. 1 79 1 . in
Versuch einer Uebersetzung der filnfTnuerbücber des P. Ovi
dius Naso nebst Anmcrkungcn und der Lebensbeschreihung des
Dichters von Job. Heinr. KirckhofL Hamburg , bey Ba ss. ia
1 778.
Versuch einer Uchersetzuug der Briefe aus Ponto des P. Ovi
dins Naso nebst Anmerkungen von Job. Heinr. Kirckb0£ Hun
burg , bey Ba ss. in1 779 '
Des vortreflichen Dichters Ovidius Heldenbriefe , ins Deutsche
lihersctzt von Paul Benjamin Nassgott . Fran/rfi und Leipzig . ia
Ovids zehntc Heroide , vou einem Ungenannten. l n dem
Journal t‘
û r Freunde dcrReligion und I.itt. Augsburg . 1 779 . ia
1 780.
Aktaeon. In Baez/m’
: Preussiscbem Tempe. Kœnigsberg.
1 780. il l
Ovids flinf Bücher Trauergedichte aus dem Lateinischen über
sest und mit Anmerkungen begleitet (von Jah. Joe. Sell.)Halle ,bey Jah. Jac. Gebauer. ia—8°
1 781 .
Verwandlungen aus dem Ovid (von Bremen ) Leipzig , beySt‘hæie‘kert. in—1 2 .
Auf den Tod des Tibullus(Amor. III. vonAug. Rode — In
DE OV IDI O NASONE . 485
dem deutschen Museum 1 781 . St. 7 . Reeepta etiam in Sammlung
der besten zerstreu ten Uebersetzungenaus Griechen undRoemern.
Berlin. 1 783. in
1 782 .
Ovids Heldcnbriefe. Aus dem Laæiuischen übersetzt von
Lü‘
neburg bey Lem/ce. 1 782 et 1 787 . in 2 vol.
Pygmalion von Fr. L. Gr. zu Stolberg. Vide das deutsche
Museum. Mon. Mai. 1 782 . pag . 459 .
Ovids Festkalender oder Zeitbücher. Aus dem Lateinischen
übersetzt von Lüneburg bey Lem/te. in
1 783.
Ovids Verwanäungen , aufs neue verdeutscht. Eisenach. in
Biblis und Caunus von Schummel. Orpheus und Eurydice von
Piper. Pygmalion von Chr. Gr. von Stolberg. Der Schlaf und der
Neid vonPiper. In der Sammlung dcr beatcn zerstreu tenUeber
setzungen aus Griechen und Roemera. Berlin. 1 783. in
Medea Fragment einer p0ëtisohen Uebcrsetzung aus dem Ovid.
Metam. B . 7 . v. 164 2 2 0. von G . L . S.— In der Berliner
Monatscbrift 1 783. M. Men . pag. 2 33.
Apoll und Daphne nach dem Ovid. Ibid . mense Julio.
Orfeus und Eurydize nach Ovid. VerwandL 1 0 B . v. 9— 63
73— 82 . 1 1 . B. 1— 53. von Halem. Im deutschen Museum
1 783. 10. St. pag. 362 . sqq.
Ovidaufden Tod des Tibullus , von Karl Priedu Reinhardt.Inserta ejusdem versioniE leg. Tibu lli. Tun
‘
ci. 1 783. in—8°
1 784,
Deutsche Anthologie dcr roemischen Elegiker von Job. Friedr.
Degen. Nürnberg . in Ineunt sequenfia Ovidni Amor. I.
E l. 1 . 3. 7. 1 3. 1 5. II . 6. et 16. III. 1 . 5. g . 10. 1 3. 1 5.Metamorph.
IV. 55— 166 Trist. 3. II I. 1 2 . et 1 3. IV . 2 . et g.
Ovids Vem ndlungcn , erstes Buch (v. 1 metrisch über
setzt von J. G . K. Schliiter. l n Schummcls Uchemeüer—Biblio
lhek, fortgest vou Schlüten Hannover 1 784. in p. 462 —478.
Recusa in der vo“staendigen Sammlung aller Uebersetzungen dcr
Gr. und R.a igficfi und Leipzig 1 785. iu pag. 462 .
486 NOT I T IA u rsnsnu
DerVerwandlm gæ erstesBuch v .—I SO. metrisch überseü t von
DL In der OllaPotrida 1 784. Dritt. St. pag. 1 5 1 .
1 785.
An eine untreue Geliebte. Nach Ovids Amor. Lib. I II . El. rl,.
von Alzinger. In der Quartslscbrîfi Flir aeltere Literatur und
neuere Lecture. Leipzig . 1 785. Iu
Ovids V erwandlungen ; funfzehn Bücher. Frey ubersctzt von
Ferdinand s. in
N iobe. Vcrwandl. B . 6 v . 1 1 5—3 1 3 metrisch liba sfl zt von
Aug. Rode. In den philosophischen und andern Gedichtæ aus
dem Latciniscbm . Hamburg . 1 785. in pag . 94 sqq.
Verwandlung der Io. Im deutschenMerkur 1 785. S t. in
Dædfl us und lkarus eine poËfische Uebersetmng aus Ovids
Kunst au lichen B . 2 v. 16—96 , von G . L. S . In
der Berliner Mon. Schrifl . 1 785. Dritt. Band. pag. 2 14 .
1 786.
Ovids Schule der Liebe das ist , dessen Liebeshændel Kunst
und Aneuey der Liebe. Neueste frcye UebŒsetwng. Berlin und
Leipzig. (Wien bey Moessle.) ia
Ovids Verwandlungen , metrisch überœtzt von Job. GeorgKarl
Schlüter. Leipzig , bey Sohæ iekefi . in
Philemon und Baucis metrisch übersetzt von Voss. In drm
Vossischen Musenalmanacbe.
1 787.
Ovids zehnte Heroide von G urlitt. Mit Catulls epischm
G esang von derVermachlung des Peleus und der Thetis. Leip zig .
1 787 . in pag. 7 1 sqq.
Heroide der Sappho an den Phaon. Cum Bien et Moscho , a
S . H . Catcl germanice versis. Berolini, 1 787 . in—1 2 .
Ovids Verwandhmgcm Funfzchn Bacher. Frey übersetzt von
Ferdinand Neue Audage. Halle im Verlag des Waysen
1 788.
Ovids erste Heroide von Lenz. InWiedcburgs humanist.Magazin 1 788. Viert. St. pag. 344—355.
488 NOT I T IA L IT ERAR IA
Arion aus Ovids Iahrhücbern frey übersetzt. InWiedcbmgsphilol. paed. Magasin 1 79 1 . Zw. St. n. 2 .
Dritte E legie des ersten Buchs der Trauerelegien metrisch
übersetzt von Lenz. Ibidem.
1 793.
Quatuor Ep. Ha nid. in lingnam Germ. versa cxstant in Friedt .
Ecks B lumen des Abend—undMorg mlands. Halle 1 793 . in
Ovids Kunst zu lichen. Ein G edicht in drey G esaengen mc
trisch übersetzt von I. G . K. Schlütæ . Leipzig im &hæ idæñ
sehen Verlagen. in
Ovids E legie auf den Tod eines Papageien , von Voss.
dem Vossischen Musenalmanach 1 793, p. 2 1 .
Ovids Verwandlungen nen übersetzt und hm usgegeben
einer G esellschaft.Wien. 3. Theile. 4 . c. fig.
P. Ovidius Naso desweilandwohlhcstallten roemisehcn Hof
poëten Meh morphoses , d. i. Verwandlungen. Mit aecbt &ansoesi
scberFreiheit übersetzt unddabey vonallenObscœuitaetensorgm
Iaxirt undpurgirt , durc malgundumHolzhirn dermflin …des Gymnasii zu Novaœmhla undmit Anmerkungen begleitet vom
Pastor Loci. Hamburg. 1 793 et 1 795. in
Zweite und vierte E legie des ersten Buchs der T raucrelegien
metrisch übersetzt von Lenz. In Wiedeburgs philol. pædag.
Mag. 1 793. Zw. St. n. 3 , und drit. St. n. 6.
[ 794
Ovids zehnte Heroide , von C.W. Ahlæardl . Im neuen deuts
chen Merkur 1 794. St. 1 1 . p. 3 1 0 sqq.
Amor. I , Eleg. 1 et v ;w, x , et 1111 ; III , v 11 et rx ; Trist. I ,
E leg. 1 11 rhythmis germanicis elegantissime « pressit I. C . F.
Manso in Nachtraegcn zu Sulzcrs allgemeiner Theorie dcr schoencn
Künste. Leipzig . 1 794. in T ome III part. 1 1 pag. sqq.
Ovids Verwandlungen m ontes und zehntes Buch (von C. I . G .
Haymann.)Fn2 drichsstadt. in Conf. an. 1 77 2 .
1 795.
Ovids Briefe der Heldinnen metrisch ubersetzt mit Anmcrkun
gen von I . G . K. Schlüter. Leipzig. in
DE OV IDI O NASONE . 489
Ovids Kunst zu lichen in der Versart des Originals übersetzt
von Friedr. Karl von Stromhcck. Goeth‘
ngen bey Jah. Christoph.
Dieterich. in
Ovids Werkc von der Liebe. Nach Blumauer travestirt von
CarlWilh. Friedr. Schaber. Berlin und Leipzig. in 3 Th.
1 796.
Ovids zehnte Heroide , Ariadneund Thcseus mit Anmcrkun
gen von C . F. Becher. Goerliz , bey Anton. in
Ovids Heilmittel der Liebe in der Versart des Originals mit
erlaeutemdcnAnmerkungen und einer Skizze von dem Leben des
Dichters von F. K. von Stromhcck. Braunsehweig. il l
Ovids Mittel wider die Liebe metrisch lihersetzt und mit er
laeutcrndern Anmerkungen von I . G . K. Schlüter. Leipzig ,bey
Sahwiekefi . ia
Ovids Lieder der Liche metrisch ubersetzt und mit crlaeuærn
dem Anmerkungen von I. G . K. Schlüter. Leipzig bey Sehwiekert. in
Ibis cine Schm ebscbrifl , metrisch ubertzt undmitAumerk.Von
I . G . C . Scblütœ. Leipzig bey SehwielærL in—8°
‘ 797 ‘
Ovids sacmtliche VVerkc. Erster Band. DessenVerwandlungenübersetzt von Hcynemann. Frankfi1rt am M . bey Hermann. 1 797 .
in Zweiær Band. Dessen Heroiden ubersetzt mit AnmcËkun
gen von N . G . Eichhofi°
1 798. Dritter Band. Dessen c tkalendcr ,
iibersetzt von I. Ph. Kœbs. 1 799 .
OvidsHeroiden aus dem Laæinischen in jambischeVerse ubersetzt undmit erklaœcnden Anmerkungen begleitet (von G . F .W.
Thyme.) Samu und Leipzig , bey Ackermann. in
Mittal wider die Liebe metrisch üha setzt mit Anmcrkungen.
G . Schlüter. Leipzig. in
Ovids vier Bücher der Briefe ans d. Pontus , metrisch übersetz t
mit erlawærnden Anmerkungen von 1. G . K. Schlüter. Leipzigbey Sehwiekert. ia
1 798.
Verwandlungen nach P. Ovidius Naso von Joh. Heinr. Voss.
Berlin bey Vieweg. 2 Theile. ia—8°
490 N OT IT IA L IT ERAR I A
Ovids fünf Traucrbücber metrisch übersetzt und mit erklaerm
den Anmerkungen von I . G‘
. K. Schlüter. Ia "p zig . ini—8°
ITAL ICÆ .
1481 .
I libri de Arte Amandi (tradotti in terza rima , sa1za nome del
#adnüore.) Milano per Lionardo Pachel e Ulderiæ Seinczen
1 488
Ovidio de'
Arte Amandi in V olgare , in terza rima. In fine
Impressum Florentin: per Antonium venetum. Anno salutis
MCCCCLXXXVIII. V. idus Augusti. Il l
1 489 .
Le Epistole diOvidio , v0lgarinate daDominion daMontieeflo ,
toscm o. Brescia. in
149 1 .
Epistole de Ovidio in (adaou) rima. In fine Finiscono le
Epistole de Ovidio in rima Impresse per D. pre (pm byüm )Baptistade farfengo nella citta de Bressadel anno M . cccclxxn i. Die
v de novembrio. In seenndoj i o legitur Incomin€n el libro delle
Epistole diOvidio in rima volgarizzate per messere Domenico da
Monticielli toscano , etc. ia
1494 .
Ovidio de Arte Amandi , tradotto in terra rima. AM ilano, per
Filippo de Mantegaz£ in
1 497 .
Ovidio Metam0rphose0s (per G ia. deBons1‘
gmm ) In fine «Fine
de lo Ovidio Mctamorphoseos vulgare. Stampato in V enetia per
JoanneRosso vercellese ad insh ntiadel nobile uomo messerLucan
tonio Zonta Fiorentino del M . CCCC . LXXKXV IL A di 1: del
mcse de aprile. in- folio.
L’
Eroidi in prosa (sensa luogo ne ternpo). In prima pag. fol. 1
DE p . OV ID I O NASON E . 493
perante Io inclito Principe Antonio Grimano duche de Venetîa.
in—fol .
Le Md amorpbosi in terza rima per Lorenzo Spirito daPerugia.
In Venezia per Giorgiode Ruscani. in—foL con fig.
Tutti gli libri de Ovidio Metam0rphosœs tradutti dal litteral in
verso vulgar con le suc al legorie in prosa. Infine Qui finiscc
I’
Ovidic Meæmomhoseos composto perNicolaAngostini et stam
pato in Venetia per Jacamo da Leco ad instantia de Nicolo Zop
pino et Vincentia di Pollo suo compagno correnti gli anni del
Signore. M. D. XXII. a giorni‘
sette dimagio regnanæ lo inclito
Principe messer Antonio G rimani. in
Ovidio deArteAmandi vulgarc historiato. novamente stampato.
Infine Stampata inVinegiaperFrancesco Tacuina de Tridino.
MDXXII . A di u n . de julio. in
1 52 6.
L’Artc d
‘
Amare in terzetti. Venezia. in
1532 .
Epistole d’
Ovidio ,tradotte di latino in lingua toscana. Per lo
eccellentisaimo dottore messer Carlo Figiovm nî cittadino fiorcn
tino. Infine Qui finiscono le Epistole di Ovidio. Novamente
stampate in V inegiz per maestro Bernardino de Vitali Venctianm
Del mese di aprile. M. D. XXXII. in
Epistole d’
Ovidio di latino in lingua toscana tradotte (da Carlo
Figiaoonni e nuovamente cou sommadiligenza can ette InfineIn Venetia, per Pietro e Cornelio Nipote di Nicolini da Sabio.
MDXXXI I. in
1533.
Le Meh morfosi d’Ovidio tradotte in ottava rima daNicolo
degli Agostini. In Venetia , per Giovanni da Leeea. in con fig.
Eadem versio. In Venelio presse N iocola Zoppina. 1 533. A di
16. di maggio. ia
Le Mch morfosi diOvidio colle sue allegorie. M ilano. ia
1 535.
Ovidio de Arte Amandivolgare historiato e uovamenæ corretto
508 N'
OT IT IA L IT ERARI A
le Chiefd'
Amours et les Sept Arts libè aulx G ene/ve. in .in
a. a. 11. Chat . goth.
Ovide de l'
Art d'
Aimæ avec laClef d’
Amour:et les Sept Arts
lihéranlx le Remede d‘
Amours (d‘
Æne2 s Sylvius avecque les ad
ditions de Baptiste Mantouan ; plus un discours faict à l'
honneur de
l‘
amour chaste pudicque au mépris de l‘
impudicqu€ . Paris parN ic
Bouioua, in—16. s. a. n.
LaBible desPoëtos ou lesMétamorphoses d‘
Ofidc . Paris, du:
Jehan Petit. ia—foL Char. goth.
1 505.
Les XXI Epistres d'
Ovide , translatéa par Och vicn de Saint
G elais. Paris Jehan TnppereI. ia- 4
'
1 509 .
Ovide du Remede d‘
Amour , translaté nouvellement enfrançois,
avec l’
expositiondes Fables consom æs au texte. l afine Impr.
à Paris le quatrième jour de feuhrier l’
an 1509 , pourAntoineVe
rard. in-fol.
1 52 2 .
Les XXI Epistres d’
0vide , translatées par Octavien de Saint
G elais. Chez Olivier AmonIlet Lyon, 1 52 2 le 19 juillet in
1 52 3.
La Bible des Poëtes d’
Oñ de méü morpbosé€ , translatée de latin
(de ThomasWaleys) en françois (par Colard Mansion.)Paris , par
M ichel le Noir. ia—foL Char. goth . c. fig.
1 52 5.
Les XXI Epistres d‘
Ovide ,trm slstées par Octavien de Saint
G elais. Paris le 2 3 jour de feubrior MDXXV. in Char. goth.
c. textu latin. et Egg.
Le premier livre des Métamorphoses d‘
0vide translaté en vers
françois par Clement Marot. Lyon Gryphius , ill Char. goth.
DE p . OV I DI O NASONE . 509
1 530.
Le grand Olympe des Histoires poeticques du Prince de Poësie
Ovide Naso en saMétamorphose Œuvre authenücque et de hault
artifice pleine d‘
honneste récréation ; traduit du latin en prose
françoise. Lyon, chez Roma nMorin. in
1 532 .
Idem liber. Lugduni apud eumdem. Infine « Imprimé nou
vellement à Lyon par fidele imprimeur Denys de Harsu l‘
an de
grace 1532 . in
Les cent Epigœmmes avec la vision , la Complaincte de vertu
traduicte de frere Baptiste Mantuan et la Fable de l’
Amoureuse
Biblis et de Caunus tradnicte d’
Ovide par Michel d’
Amboyse.
Pan‘
s, chez Jehan Longi:. ia
1 534.
Les XXI Epistres d‘
Ovide translatées parOctavien de Saint
G elais nouvellement revues et corrigées. Paris Guillaume de
Bou n d . in—1 2 .
Le dixième Livre dgsMétamorphoses d'Ovide , traduict en prose ,
avec laComplaincte du Noyer , par Michel d‘
Amboise. Paris , par
les freres Angeb‘
ers. in s. a. n. Idem Amboisius Epistolas
ad Ovidianas responsorîas edidit 154 1 . Pan‘
siü apud Dion. Janol .
1 536
Ovide de l’
Art d'
Aymer translate en françois. LaC lefd’
Amour.
Les Sept Arts libéraulx. Le Remede d‘
Amour composé par Eneas
Sylvius etc. Infine Cy fine le Remede d‘Amours nouvellement
primé (à Paris.) 1 536. in- 1 2 .
Le premier livre de la Métamorphose translaté par Clement
Marot. Paris, par Estienne Boflet diet le Faulcheur. in
1537 .
Le grand Olympe, etc. Paris , Pierre Sergent. 3 vol. in c. fig.
Ce volume renferme dixÉpîtresd'Ovide traduites envers parAndré
de la Vigne. B .
5 10 NOT IT IA L I T ERARIA
1 538.
Les XXI Epistres d‘
0vide translatées par O ctavia de Saint
G elais nouvellement revues et corrigée .On les vend 1Paris enl1
grande rue St. Jacques par Vioant Ga d…ia
Le grand Olympe etc. Paris , parArnould l’
Angdiu et John
Real . ia Char. goth . c. fig.
1 54 1 .
Les XXI Epitra d’
Ovide , transh téæ par Octavien de
G elais. Paris par Denys Janot. ia 16.
1 544.
Les mêmes , imprimées à Rouen par N ic. le Bons , pom Pb m
Regnault. in—16.
Quatre Elegies d‘
Ovide en ses Amours (I. 3. 5. II . 4.
traduictes en rime fiançoise parFrançois Habert ; dans ses EpltresCupidinicques. Paris . ia s. a.
1 545.
Le premier et le second livre de laMétam0rphose d’
Ovfih , tra
duicts envers françois par Clement Marot. Dans lesŒuvres de CL
Marot. Lyon 1545. in et dans lesautres editions.
1 546.
Les XXI Epistres d’
Ovide transh tées par Octavien de Saint
Gelais nouvellement revues et corrigées :s’
ensuivent quatre Epis
tres d'
Ovide nouvellement faic tes et composées par André de la
Vigne. Paris , Nic. du Chemin. in—16.
1 547 .
LeProcès d’Aiax et d
’
U lysses pour les armes d‘Achilks contenu
au treizième livre de laMétamorphose translate en vers françoispar Jacques Colin. Premise la description desdictes armes tn nslatée
du grec d’Homeœ. Lyon , par Pierre de Tours. ia
L’
Elegie d’
0vide sur la complaincte du Noyer en vers françois
par Calvy de la Fontaine. Paris , Arnould’
Angelier. ia-1fi. s. a.
5 1 2 NO T IT IA L IT ERAR I A
1 557 .
LaMétamorphose d‘
Ovide figurée. (En vers françois , avec les
figures du petit Bernard.) l yon, Jean de Tour-nes. in—1 2 .
— IIe
petita ibid. ap. enmd. 1 564. in—1 2 . et Parisiis ap. Hier. de Mamef
1 566. in—16.
1 56 1 .
Le quatrième et sixième livre de l’Ene
‘
1‘
de de Virgile , avec la
complaincŒ de B idon‘
aEnée prise d’
Ovide ete. traduicts en frau
çois par Joach. du Bellay. Paris , Fed. Morel. in
1 57 1 .
Les loyaq Infortunez (lafable de Ge‘
is et d’
Aleyoue) pris d‘
O
vide en vers françois par Scevole de Sainte Marthe. Dans le se
cond livre de ses imitations et traductions recueillies de divers
Poëæs grecs et latins. Paris , chez Fed.Morel , 157 1 , in—1 2 , et
dans, l’
édition de ses Œuvres 1633. Paris , cher Villery in
sous le titre les Ahy ons.
1 573.
LesXXI Epitresd’Ovide les dix premieres traduitespar Charles
Fontaine etc. Lyon Jean de Tom-nes. in—16. Repd itîo ed.
1 556.
Les quinze livres de la Métamorphose d‘
Ovide interprétés en
rime fiançoise selon la phrase latine parFrançois Habert Paris
de l‘
imprimerie de Jer. deMumej et Gw'
l . Cavellat. in—1 8. c. fig.
1 576.
Le grand Olympe , etc. Paris , par Nic. Bonfons. in— 1 6.
1 578.
Le Noyer , pris d’
Ovide , en vers françois par Ant. de Cotel ;
dans ses mignardes et gayes Poësies à Paris 1 578. ia
1570. Les quinze livres de laMétamorphose d’Ovide,trad. du latin
en français. Partir, Rue/[e , in—1fi. B .
1 579. L‘
Art d‘Aimer, livres 1 et II , trad. en quan
—sins français , par
P. Le Loyer conseiller au présidial d’
Angers. Paris , ia et dans les
Œuvres poétiques de l'
auteur.Paris , 1579 . in—1 2 . B.
D E P. OV ID IO NASONE . 5 13
1580.
Les XXI Épîtres d‘Ovide les dix premieres traduitesparCharles
Fontaine etc. Paris , Hier. de Marne}:in—1 2 . c. fig.
1 583.
Le grand Olympe etc . revu corrigé et mis en meilleur langage
par Loys Turquet . Lyon, Jean de Toumes. in—16
1584.
Le Combat d‘
Hercule et d’Ache10us , pris d
‘
Ovide ; par J. du
Bellay. Dans lesŒuvres de Joachim du Bellay. Baris 1 584 .
in
1 595.
Les Histoires des Poèt es comprises au grand Olympe et en
suyvant la Métamorphose d‘
Ovide , et autres additions et histoires
poétiques propres pour la poésie par Christophe DeŒam . Nyon
1 597.
Le grand Olympe , ou Métamorphose d’
Ovide , traductionnou
velle par le du Bartas. Lyon Jean de Team s. in—16.
160 1 .
Les quinze livres de laMétamorphose d‘
Ovide contenant l’
O
lympe des histoires poétiques traduits en francois ; revus corrigés
et augmentés de plusieurs figures outre les précédentes impres
sions. Rouen in-16. c. fig.
1603.
Épîtres de Canacée Macarée , de Sapho aPhaon , d’
Helme àParis d
’
Hypermenestre à Lynceus dePénélope à Ulysse traduites
1 582 . Les quinze livres des Métamorphoses d’
Ovide interprétés en
rimes françaises parFr. Ham ] 1582 , 3 v. petit in—1 2 . B .
1588. Élégie ou Complainte du Noyer , extraite desŒuvres d’Ovide
et traduite en vers héroïques , par Jean Ruyr , charmesien secrétaire du
chapitre de Saint—Dies ; dans les Poésies mêlées de l
’auteur , 1 la suite
des Triomphes de Pétrarque. Troyes ,1 588. in B.
s«4 NOT IT IA L I T ERARIA
par differens auteurs les quatre premieres en prose la derniere en
vers. Dans le livre intitulé :Les Fleurs de bien dire , recueillies des
cabinets des plus rares esprits de ce tenu etc. à Paris c hezMatthieu
Guillemot. in 1 2 .
Les Métamorphoses d‘
Ovide en vers françois par le Sieur deMassac. Paris. in
1609.
Epistres de Bidon à Buée et deHero à Léandre, it. Les Amours
de Pirame et de Thühée , en vers fiançois , imité du quatrième
livre des Métamorphoses par F. G . de laRoq ue ; parmi sesŒu
vrea politiques , à Paris. 1609. in—1 2 .
16 1 2 .
Les XXI Epistres d‘
Ovide traduites en prose par le Sieur de
Deimier , avec la traduction d‘
une Epistre d’
Aulus Sabinas ; ala
suite de ses Lettres amoureuses. Paris 1 6 1 2 . in
Le premier livre des Remedes contre l‘
amour, traduit en prose
par Nic. Renouard. Paris , chez la veuve de Matthieu GuiüemoL
in—1 2 .
LesMétamorphosesd’Ovide (traduites en prose avec XV Dis
cours contenans l‘
explicationmorale des fables, parNic. Renouard
Paris , veuve de Matthieu Guillemot. ia c. fig.
16 13.
Epltre de Phyllis à Demophoon , imitée du latin d’
Oñde par
Jean Prevôt. Dans le Boccage de l’
auteur, immimé àPoitiers 1 61 3.in-1 2 . Tom. 5. p. 407 .
3
1605. Le treizième livre des Métamorphose: d‘Ovide mis en vers
par Baym . e t Ch . de Massac père e t fils. Paris , Du Bu y , 1605. ia—1 2 . B.
161 1 . LaM étamorphose d’
Ovide mise de nouveau en meilleur fran
çais , conformément au latin , avec le commentaire d‘
icelle extraite du
latin de Canteros. Rouen , B a“
nsart. ia- 16. B.
31615. Les Fleurs de l
‘Éloquenœ françoise , extraictea d es Épîtreshéroïques d
’
Ovide tant par les sieurs Du Perron et de Renouard ,
qu’
autres des plus relevés esprits de ce tema. Pa ir, Tousl Du Bu y .
516 NOT IT IA L IT ERARIA
Les Métamorphose d’
Ofide de nouveau traduites en fiançois,
avec XV Discours etc. Ensemble les Epltres d’Ovide traduites par
les Siem du Perron, de laBrosse de Lingenda et Hedelin. G;
162 5.
Les M…hosœ, traduites parNic. Renouard Paris , Guil
Lez Regrets d’Ovide , traduits en prose parJeanDinard. Paris,
de l‘
imprimerie de Robert Efienne chez Henri Sam. in
162 6.
Les Epistres d’
Ovide en vers fiançois avec des Commentaires
fort curieux par Claude—Gaspard Bachet sieur de Ma iriac , pre
T…. Repetita ibid. 1631 .
LesMétamorphoses d’
Ovide , traduites par Nic. Renour d. Pa
ris. in c. fig."
162 9 .
Plaintes de Pénélope à Ulysse pour sa trop longueabsence, tra
duites en vers par J. D. du Perron , avec la lettre de Phyllis
Démophoon en prose ; dans le Recueil desŒuvres de du Perron.
Paris. in—fol.
1633.
Les Amours d’Ovide etc. par le S
'. de Bellefieur. Paris. in
Repetitio ed. 162 1 .
Les Métamorphoses , traduites par Nic. Renouard. Paris, chez
N ic . et Jean de la Coste . in
1 637 .
Eadem versio. Pan‘
sus apud Petr. Büloina ia—foL— Repefitio
ed. 1 619 .
162 8. M étamorphoses d’Ovide , traduites en français. Rouen , l am
sez . in avec fig. en bois.
1634. L’Art d‘Aimer d’Ovide , et les Remèdes d
’Amour , trad. en
français par Renouard. Rouen 1634. in- 1 2 . B.
DE F . OV I D I O NAS ONE . 5 1 7
1640.
Eadem. Parisiis. in c. fig.
1 64 1 .
Ibis d’
0vide , traduit en vers françois , et mis en deux parties ,par Emmanuel Trippault. Première partie. Orléans. ia—1 2 .
1649.
L’
Ovide bouffon , ou les Métam orphoses burlesques par L . Ri
cher. Paris , Quinet , in — Répéfit2 ibid. 1662 et 1665. in—1 2 .
1650.
L’
Herototechnie ou l’Art d’Aimer d
’
Ofi de en vers burlesques,
par le S'. D. L . M. B . Paris [ia
Ovide en belle humeur, deM . d’Assouci (Charles Coypeau), en
richi de toutes ses figures burlesques. Paris. in Repetita ibid.
1653 et 1664. in—1 2 .
1651 .
Les Métamorphoses, traduites par Nic. Renom d. Paris , Au
gustin Courbet ia—fol.
1653.
Les Métamorphoses d’
Ovide traduites en prose fiançoise le
Jugement deParis ; quinze Discours contenant l’
explication morale
des Fables ; ensemble quelques Épltres traduites d’
Ovide et divers
autres traités ; savoir Roland furieux premier chant imité des
vers italiens de l’
Arioste etc. Rouen, J. Berthelin. 1653 et 1654in—8°
1655.
Les Métamorphoses d’Ovide , traduites en françois par Pierre
du Ryer , avec dés explications sur toutes les fables. Paris. in
1660 seq.
LesŒuvres d’
Ovide (exceptaMetam01phosi) traduites en fian
Une édition de Hollande suivant la copil iwm‘
née Parir 1651
petit in—1a, fait partie de lacollection des Elsevirs. B.
5 18 NOT IT IA‘
L ÎT ERAR I A
çois avec des remarques , par Michel de Marolles. 1 0 vol. in
et in c. textu lat.
Les Elegies amoureuses d’
Ovide (au nombre de dix4 ept ) et le
premier livre de l’Art d
’
Aimer en vers françois par Jean N icole,
président à l‘
Election de Chartres ; dans le Recueil de sesŒuvres ,
à Paris. 1660 , 1684 , 1693et 1 705. ia- 1 2 .
Les Métamorphoses d’Ovide traduites en françois avec de
nouvelles explications historiques morales et politiques parPierre
du Ryer , de l’
académie française , et le Jugement de l‘iris , par
N icolas Renouard, Paris. iii—fol. c. fig .
V oici le détail des Œuvres d’Ovide traduites en français par l
‘
abbé
de Marolles ; savoir
Les livres de l’Art d’Aimer e t de
, Remède.d’Amour , à quoi sont
ajoutés les poèmes de l’Art d
‘embellir le visage du Noyer , des Poissons
de laPuce et du langage des bêtes et des oiseaux en latin e t en fran
çais avec desnotes.Paris Pierre Lamy 1660 ia Berl in 1660 in—1 a.
ÉpîtresH ém ides en latin et en français avec desremarques. Pa ir,veuve Lamy , 1661 in
Les Amours d’
une traductionnouvelle avec le texte à côté et des
remarques et une dédicacealaplus belle c’est—
‘
a-dire à laVérité.Paris ,
veuve Lamy , 166 1 in
Les Fastes avec le texte à côté et des Remarques. Paris ,Laz y
1660 ia
Les Tristes , en latin et en français , avec des remarques. Pa ir
B illaine , 166 1 ia
Le Livre contre Ibis -avec le texte latin et la V ie du Poète et des
remarques fort amples. Parir, B il laine , 1661 in
Recueil de diverses pièces d’
Ovide et d’
au tres poètes Anciens , di
visé en deux parties en latin et en français. Paris 166 1 in
Les quatre livres des Épîtres d’0vide , écrites à plusieurs de ses
amis du lieu de son exil dans la province de Pont avec des rem arques.
Paris B iI/aine , 166 1 il l
Divers endroits d’
Ovide traduits en vers savoir:les É log œqu’
O
vide a faits de V irgile les commencemens des Fastes et des Métamor
phoses un endroit du quinzième livre de ce dernier ouvrage sur le mont
E tna ; fragment d’
un discours des Poissons intitulé par Ovide Halieuti
con; fragment d’un au tre intitulé le d
‘
ange ; autre contre l‘Envie ; la se
conde Élégie desŒuvres d’
Ovide sur lamort du perroque t de C orinne
au tre piéce intitulée Ph‘
lomèle , ou le Rossignol . Paris , sans date , in
Les Métamorphoses d'Ovide en quatrains. Pa ir, Langlois, 1677 .
ia B .
5ao NOT I T IA L I T ERAR IA
Métamorphoses d’
Ofide en Rondeaux (par l s. de Benserade.)Pan
‘
s de l‘
Imprimerie Royale. in c. fig.
Traduction des Epltres d‘
Ovide en vers françois. Rouen Pierre
1677.
Les Métamorphoses d’0üde , en latin et en&ançois, de latra
enfi chie de très—belles figures ; avec le Jugement deParis par Nic.
Renouard , et quelques Epitn s choisies d‘
Ovide pt tie en prose ,
partie envers par les meilleurs auteurs. Bmæeües. Foppens. ia—fol.
1 679.
LesMétamorphoses d‘Oüde enRondeau par l s. de Bensende.
Xm ærdæu chezAbr.Woÿgm g. in
1680.
Les Métamorphoses de la traduction de P. du Ryan Huis ,
Etienne Loyson. 3 vol. in- 1 a.
1685.
LesEpitres et toutes les Elegies amoureuses d’
0vide (traduites
par Jean Barrin). A La Haye , de HandL 1685 et 1 701 . in—1 2 .
Philemon et Baucis :plus , les Filles de Minée sujets tirés desMétamorphoses d
'
Ovide et imités en vers françois par Jeande laFontaine ; dans le premier volume intitulé Ouvrages de prose et
de poè‘
sù des Sieur:de Maurmz‘
x et de la Fontaine. Paris. 1685.
1686.
Traduction des Elegies amoureuses d'
Ovide en vers fiançois.
Rouen , veuve d’Ant. Mamy . in—l a.
1693.
Les Métamorphoses d’
Ovide , de la traduction de P. du Ryer.
Amsterdam. Mortier. 3 vol. ia- 1 3 .
1696.
L’Art d‘Aimttr d
'
Ovide en vers françois. Cologne. BaItIu d‘
Egmont. in—t a.
Cette traduction est de L. Ferrier de laMartinière. Elle a été réim
DE P. OV ID I O NASONE . 52 1
L’
Art d’
Aimcr , et les Remedes d‘
Amour. Paris. 2 vol. in—t a.
1 697 .
LesŒuvres d’
Ovide traduction nouvelle par EtienneAlgay de
Martignac , avec des remarques et le latin à côté. Lyon, Horace
Malin. 9 vol. in- 1 a.
Les Métamorphoses d’0vide , mises en vers françois par Thom.
Corneille. Paris , J. B . Coignæ d. 3 vol. in—1 a. c. fig.
1698.
Les mêmes. Liege , Jean Franç . a carL 3 vol. ia—1 a. c. fig.
1 70 1 .
Les Métamorphoses d‘
Ovide , avec des explications à la fin de
chaque fable traduction nouvelle parM. l‘
abbé de Bellegarde avec
quelques Epitres choisies d‘
Ovide traduites par lemême. Paris P.
Emay . vol. in c. fig.
1 703 .
Les Métamorphoses d’
Ovide en latin et françois, de latraduction
de P. du fl yer, avec ses explications. Amsterdam , chez P. et J.
B laew, Janssons Wœsberge, Boom et Gœflwls. in—fol. c . fig.
1 703.
Les Epitæ s et toutes les Elegies amoureuses d’
Ovide , (traduites
par Jean e in.) Cologne , Marteau. vol. in c . tenu lat.
et fig.
1 704.
LesMétamorphoses de latraductiondeP. du Ryer. Paris , veuve
Bar6in. 3 vol. in—1 2 .
1 7 1 1 .
Traduction de quelques vers choisis du uoùiM e livre de l’Art
primée sous ce titre Ovide Amoureux ou l‘École des Ama r. La Haye
(Rouen). 1698 , in- 1 a.
Les Prieep ler (d ans , du même auteur (Paris , 1678 , ia—1 3 ) con
tiennent des imitations de plusieurs morceaux des Métamorphoses d‘
O
vide ; la ressemblance qui se trouve entre les vers de l’imitateur des H e‘
Iamorp loser et ceux du traducteur de l‘
Art J’Aùœr , ne permet pas de
douter que les deux ouvragesn‘appartiennent un seul etmême auteur.B .
5aa N OT I T IA L IT ERAR IA
d’Aimer et de l
‘
Elegie X du quatrième livre des T ristes, par Alex.
de Prepetit de Grammont ; dans sonRecueil de diverses traductions
d‘
Horace et autres Pan‘
s. in—1 a.
1 7 1 2 .
Les Métamorphoses d’
Ovide , traduction nouvelle par M. de
M egarä { édition corrigée. Paris. a-vol . in
1 7 14 .
L’
Art d’
Aimer et le Remede d’
Amour tradu ction envers ; dans
le Tome second des Œuvres diverses du S' . D . (De L osme de
Montchesnay.) Amsterdam . in—1 a.
LesMétamorphoses d‘
0vide en Rondeau , par l s. deBensm de
Amsterdam , Wetsteim vol. ia
Le premier livre des Fastes d’
0vide traduction nouvelle , avec
des notes critiques et historiques par M. Leman. Paris. ia—m .
1 7 16.
Commentaires sur les Epitœs d’
0vide avec latraduction en vers
françois des mêmes Epitres , par Cl. Gaspard-B uhet de M eairiao
Nouvelle édition publiée par de Sallengre. A La Haye H.
Sunset. vol. in
Les Métamorphoses d°
0vide. Traduction nouvelle par M. de
Bellegarde. Amsterdam , Etienne Roger. 2 vol. in—1 2 .
1 7 18.
Les Métamorphoses d’
0vide , de la traduction de P. du flyer.
Amsterdam. 3 vol. ia—1 2 . c. fig.
1 7 1 2 . Le Noyer sur le grand chemin Élégie d’
Ovide expliquée en
français à l'
usage des écoliers. PubliiOvidiiNasonis elegia de Nu ce .
Le Noyer sur le grand chemin élégie d'
0vide traduite envers français ,
(par le P. Henri Boillot, ; esuite). Ly on , Claude Ju l /el , 1 7 1 1 . ia-xx. B.
Il fau t lire ainsi ce t article . 1 7 1 4. L'
Art d'
Aimer poeme imité
d'
O vidc e t le Remède d'Amour , traduit d
‘
0vide dans le tom e second
des Œuvres diverses du S . D . (de Blainville). Amsterdam. ia- 1 a.
V oy . le Dictionnaire des Anonymes. Seconde édition. Paris , 181 3 . T. a
N°. L
'abbé Gouie t dans sa B iéliotfièouefi an; aiæ , t. V I p. 398,
avait à la vérité pris Losme de Montchesnay pour traducteur et imitateur
d’0vide mais on lui fit reconnaitre son erreur et il nomma Blainville
dans les additions et corrections quiprécèdent son tome VII v. lap.
NO T I T IA L I T ERAR IA
1 737.
Recueil de traductions en vers françois contenant lePoëme de
Petrone sur la guerre civile deux Epines d‘
0üde (H eroid Epist.
18 et Trist. I . avec des remarques et des conjectures sur le
Pm igilium Veneris , par Jean Boubier. Amsterdam in
1 738.
Lemême , augmenté d‘
une imitation en vers français desVeille'
es
de Iafl te de Vénus. Pan‘
s. ia—1 i .
Les Métam0rphoses d‘
Ovide traduites en fiançois avec des re
marques et des expliœtions historiques , par l‘
abbé Danier. Paris ,
2 vol. in c. fig. et 3 vol. in—1 2 .
Les E legies d‘
0vide pendant son exil , traduites par Kervfllam
avec des remarques critiques et historiques. Nouvelle edition. Pa
ris , d’
Harry . in vol. cum textu lat.
1 74 2 .
Recueil de Fables choisies extraites des Pates d‘
Ovide avec
des notes sur chaque fable et la Consolation à l’
lmperatriœ Livie
sur lamort de Drusus par Km i“ars. Paris d’
Harry . in c.
textu lat.
1 744. Imitation de l’Art d’Aimer et du Remède d
’
Amour d'
0vide ,
suivant les mœurs de ce siècle en vers.Amsterdam (Paris) 1 744. in B .
1 750. Œuvres d’0y ide tome premier , contenant ses Amours , son
Art d’Aimer et ses É légies écrites de Pont. V igne ttes , médaillon d
‘O
vide sou tenu par trois amours et deux colombes. P. l‘
a mi de]. et Sa ÿ l .Au bas Édition royale DCC L .
Œuvres d'
Ovidc . Tome second contenant son Remède d‘Amour ses
Fastcs et ses Tristes M ême vignette. Edition royale ,006 L . ira
Frédéric Il roi de Prusse auteur de cet ouvrage l‘afait h prima à
La Haye par Néau lme. On n‘en a tiré que douze exemplaires. Je n
’en ai
vu que les deux frontispices des deux tomes in avec la V ie B istori
que d'
0vide qui était après le titre du premier tome cette vie ne contient
rien de particulier. (Note manuscrite du P. B rolin ).
En la même année 1 750 , paru t une nouvelle édition de l‘
ouvrage de
Gouge de Cessieres intitu lé l'
Art d’
Aimer poème héroïque en
chants. Amsterdam (Paris) 1 750. in On trouve à lasuite sous le titre
d'l de
‘
e de l’Art d
‘Aimerd
’
0n‘
de desréflexionsassez étendues sur ce poème
DE P. OV ID I O NASONE . 52 5
1 756.
LesŒuvres Galantes et Amoureuses d’
0vide , traduites en vers
françois. A Cythere. ia RepeütaArgentorati, 1 763. 3 vol.
ia—1 a.
1 761 .
Les Elegies ou les Tristes d’
Ovide latin ét françois. Bm elles.
in—8°
1 763.
Nouvelle traduction desHeroïdes d’
0vide.Paris. 8 mai. c. fig.
1 767 .
Les Métamorphoses d’
Ovide , en latin et en fiançois de la tra
duction de M. l‘
abbé Banier , avec des expliœüons historiques et
des figures gravées sur les dessins des meilleurs Peintres françois ,
par les soins des Sieurs le Mire et Basan. Pan‘
s Desp1‘
lly et Guil
Iyn. 4 vol. in
N ouvelle traduction desMétamorphoses d’
0vide par M. Fonta
nelle. Paris Panckowke. vol. 8 mai.
1 768.
Les Métamorphoses d’
Ofi de de la traduction de M. l’
abbé Da
nier. Pan‘
s. 3 vol. in—1 a.
1 7 7 1 .
LesŒuvres Galantes et Amoureuœs d’
Ofi de , contenant l’
Art
d’
Aimer , le Remede d’
Amour , les Epitres et les Elegies Amou
reuses. Nouvelle édition. Amsterdam , M ich. Rey. vol. in-1 a.
Lesmêmes. Londres. 2 vol. in—1 Repetiü ibid. 1 785.
latin l‘œcas1on de quelques principes que l
’abbé Desfontaines avait
voulu établir sur les mœurs et usages des Anciens par rapport à l’amour.
1 751 . L’art d
’
Aimer en trois chants et le Remède d‘
Amour , traduction
d’
0vide en deux chants , et ornée de figures. Amsterdam (Paris) 1 751 .
ia Traduction souvent réimprimée c’est
|
celle qui se trouve dans les
différentes éditions des Œuvres Galanter et Amoamases d’0vide. On n
’
en
connait pas l’auteur. B .
Renmprimée en 181aches Volland. B .
NO T I T IA L I T ERAR IA
1 778.
Les Métamorphoses envers françois avec des notes , par M. de
Sainü nge. Traduction nouvelle (livre Paris. ia
1 780.
Lesmêmes traduites parM. de Fontanelle. Paris. vol. ia—1 a.
Fahlu t hæ‘
û , extraites des Fastes d’
Ovide , en latin, traduites
en finnç0is , avec des notes par J. M. de Kervillam Paris , Nyon.
in
1 783.
T raduction des Fastes d’0vide , avec des notes et des recherches
de critique d’histoire et de philos0phie etc. parM . Bayeux. Buren,
Boucher. vol . ia c. fig .3
Bayeux a eu une fin déplorable ; nommé commissaire du roi, et
ensuite procureur—général syndic du département du Calvados il
fut mis en prison et massacré par la populace de Caen le 6 sep
tembre 1 79a comme complice des ministres Montmorin et de
Lessart.
La traduction des Pastea lui avait attiré de justes éloges pour
l‘élégance et la noblesse de son
'
style , et surtout pour le discours
préliminaire et les'
notes qui accompagnent cet ouvrage. Le tra
1 778. M étamorphoses d’
Ovidc , traduction nouvelle avec le latin à
côté, nouvelle édition re touchée avec soin (par de Barrett.)Paris , B ad en.
1 7 78. Deux vol. ia—n .
Il est très-probable que Barrett n’a fait que revoir une ancienne édi
tion de la traduction de Dubois-Fontanelle ; cependant dans l‘
édition
de 1 796 le nom de Barrett se lit sur le frontispice comme s’il était le
véritable auteur de cette traduction. B .
Le traducteur n’a point revu ce tte édition. B .
31 783. L
’
art d’Aimerd’0vide, traductionnouvelle , (parM .Masson de
Saint-Amand.)Paris , Carin 1 783. ia- 18.
1 784. Traduction nouvelle de l’
Art d'
Aimer d’
0vide (par M .Masœn
de Saint—Amand.)Pan‘
s , Valade , 1 784. in-18.
Cette édition est la même que la précédente le frontispice seul a été
changé. B.
1 784. L‘
art d’Aimer d
’
Ovide traduction nouvelle par M .
(Gran1e). Londres et Paris , Dido! 1 785. ia B .
N O T IT IA L I T ERAR I A
‘ 79 7 °
Les Remedes d‘
Amour, Poëme d’
Ovide traduit nouvellement ,
avec des notes , par J. B . C . Grainville. Pan‘
s. in
1 798.
Poemes sur le Phénix , traduits du latin de Lactanoe , de C lan
dieu , de Lu mens et d’
0vide. (Publ. par Ma de la Tor .)Paris ,P. Dugnur. in
—18.
1 799 .
Œuvres complettes d’
0vide (traduites'
par differem au teurs.)Edition imprimée sons les yeux et par les soins de J. Ch. Pouœliœ
Paris , Debarle. Au vu . 7 vol. in et ia—8°
Les Amours d’
Ovide , traduction libre en vers suividu Remède
d’
Amour imité (par le Manys.)Paris Égmn. ia—1 a. c. fig .
LesMétam orphoses traduction nouvelle avec des notes à l’
n
sage des écoles primaires et centrales ; par Jacq. Charles Louis
Malfilâtre Paris , Masson. 3 vol. in
1 800.
Traduction en vers des Métamorphoses d‘
Ovide par F. de
Saintange avec des commentaires et seize
ville. 2 vol. in c . fig.
Cette traduction est l’
entreprise littéraire la plus forte quiait
été faite depuis longtems en vers français. Pour l’achever il fallait
avec beaucoup de talent une patience infatigable. Quelqu’attrsit
qu’
Ovide puisse avoir , c’
est l’
effet d’
une constance peu commune ,
que de rester pendant près de vingt ans attaché à ses pas , appliqué
à rendre les beautés de son meilleur ouvrage dans une langue
quelquefois indigente et souvent rebelle ; détaché pour ainsi dire
de soi de ses propres pensées pour être tou t à lui et tou t occupé des siennes.
Le produit d’
un travail si long et si pénible est un poème de
quinze mille vers riche varié , rempli de descriptions brillantes
d’
images vives et de sentimens passionnés ; l’un des poèmes qui
existent dans notre langue où l’
on trouve le plus de morceaux
C’
est à tort qu’on a attribué cette traduction
DE p . OV ID IO NASON E . 52 9
bons à relire et peut—être même où dans chacun de ces
ceaux on trouve le plus de bons vers.
Le fruit en doit donc être une gloire solide et une place (lia
tinguée dans l’
estime de ceux qui aiment véritablement la poésie
et qui savent apprécier les beautés et‘
les difficultés de son langage.
Une autre classe , plus nombreuse doit aussi de la reconnaissance
à l’
auteur c’est celle des femmes et des hommes qui ont été
‘
femmes dans leurs études et à qui les langues anciennes sont
étrangères. Le traducteur d’
Ovide a créé pour eux et pour elles un
des ouvrages les plus agréables de l’
antiquité celui de tous dont
la connaissance est la plus nécessaire pour l’intelligence generale
de la langue poétique et de celle des arls.
Ce n’
est pas que ce travail qui donne un si juste sujet à l ’êloge ne pû t fournir aussi un assez vaste champ à la critique si
l’
on s‘
attachait al’
em iner dans toutes ses parties si l’on suivait
scrupuleusement et pour ainsi dire vers pour vers la comparai
son de la copie avec l’
original. Mais il faut avoir égard à l’
énorme
et presqu’
insurmontable difficulté de l’exécution ; au génie si diffé
rent des deux langues aux considérations particu lières qui en ré
sultent en faveur du .poète qui traduit , enfin au\
mérite incontes
table et très-grand d’
avoir malgré tant d’
enü aves su conserver
assez de liberté de style pour produire un poème qui se fait lire
avec beaucoup de plaisir où sont importées dans notre idiome
poétique des richesses qui lui étaient tout—â—fait étrangères ; un
poème qui, malgré ses défauts , amérité les suffrages de Voltaire
et ceux de tout ce que notre littérature avait de plus distingué.
La traduction est accompagnée de notes dont une partie est au
bas des pages et l’
autre rejetée ala fin de chacun des deux vo
lun es. I l y a dans plusieurs du goû t et une érudition littéraire
bien digérés ; mais plusieurs aussi gagnemient à être retouchées.
Celles , par exemple qui ont trait aux allégories mythologiques
ne sont pas toutes au niveau des connaissances acquises sur ce
sujet.
(Extrait de laDérade philosophique n°‘ du 2 0 germinal et du 1 0
floréal an 1x [ 10 et 30 avril articles de M. Ginguené.)On trouve dans le Magasin encyclopédique T . 38 pag. 184 et
suiv. des observations de M.Millin sur les principales erreurs que
530 NOT IT IA L I T ERARIA
renferme la traduction de M. de Saintange relativement aux cua
naissanœ3 mythologiques. B .
1801 .
Métamorphoses d’
Ovide ornées de 1 38 figures d‘
après les des
sins de Seb. Le Clerc , précédées de la vie d’
0vide et d’
un abœgé
de l’
histoire poétique ; ouvrage destiné à l’
instruction de la jas
nesse. Pan‘
s Cordier. vol. in—4°
Dans cet ouvrage chaque fable d’
0vide porte en tête deux vers
latins qui correspondent au texte original. B .
1803 .
Les Métamorphoses d’
Ovide , traduites par J. G . Dubois—Pon
tanelle. Nouvelle édition, revue corrigée et augmentée de notes
par l’auteur. On (M. F. G . Desfontaines) y a joint un Diction
naire mythologique et des notes explicatives d’
après Banier, Da
puis , Noël etc. Paris , chez Duprat , Le Tellier et Comp . 4 vol.
8 mai. c . textu lat. et fig .
Le traducteur présente l’
exactitude comme un avantage qu’
il a
sur l’
abbé Ranier ; mais , par oelamême il nous paraît avoir le dé
savantage visible de faire ressortir encore plus le défaut principal
de son auteur qui dans ses longueurs a au moins le mérite d’
of
frir souvent à ses lecteurs de belles images revêtues des formes séduism tes de la poésie. Suh tituez une prose quelqu
’
exacte qu‘
elle
soit , à ces brillans accessoires toute lamagie disparaît , et le lec
teur ne sent plus que la maigreur et la stérilité du fond. Ajoutezà cela l
’
effet nécessaire d’
un style traînant et sans couleur quel
quefois même incorrect , et ces défauts trop remarquables dans
l’
ouvrage de M. Dubois—Fontanelle , complèteront le désench n
tement. B .
L’Art d
’
Aimer d’
0vide , suivi du Remède d’
Amour , traduit
nouvellement avec des remarques par F. A. D. L . (Avede de Loyserolles.)Pan
‘
s P. Ancelle. in
Métamorphoses d’
Ovide , traduites par Malfilätr& N ouvelle édi
tion enrichie de 194 fig. Paris P. Crapart. 3 vol. ia
T raduction en vers desMétamorphoses d’
0vide avec des com
533 NOT IT IA L IT EBAB IA
& peü e , d… ù œ pæ vfi d p fêü t ù b ü l è
$üntangt efl m fi vänqæ u k œfl e h ü e“ . Sà rl-trinm# ,
il a pd—èfi qü qfi où ü h gü k ñüe q e k t“
so forœ ; i a ç dqm‘oü éb dé fch ü d e ç ‘ p uväl M ;
ca n n ot , i pa i l s’
êüe ù é fl œ u pæ trop à œæ fi ifi é
qü d k rü ullfl…dï u læ g ùæ afl , mfi s ç &vieu t u
m el iu s—cd s.
(…à la flm eM îqæ ù x" m sfloî , a t ide ù
gais par M. Bicber0lle. Paris , Bom b. in- 1 a.
1805.
La Mét—œpboses d‘Oride , traduction nouvefle m le texte
latin , suivie de l’
analyse de l’
a püd ion des Fables pl Bm ier , et
de notes géographiques , historique , mythologique et critiques ,
par M . G . Th. V illenave ; omée de gravures 1?q k
DIM. Le Barbier , Monsiau et Mom u. Paris , Didd l’d ae
‘
. 4 vol.
Les essais malhewen des traducteurs d’
0vide ont excité le sÈle
de M . Villenave ; il a voulu nous donner enfin une bonne tradot
tion des Métamorphoses et le succès a couronné ses efi'
orts
Exact fidèle élégant et harmonieux sa proa imite assez beu
m ent la variété , la souplesse et les grâces d’
0vide ; attentif à
conserver à l’
au teur romain sa physionomie , il lui laisse tout le
luxe de sa richesse et ne l’
a pas tr0p corrigé du défaut de l’
exc8
d’
esprit , comme C henier le reprochait un jour à Saintm gr , avecune malice d
’
éloges qui surprit la œndeur de l’
amour propre du
coupable. Les intérêts de la pudeur , pour laquelle notre langue a
de grands scrupules de délicatesse dans les écrits , ont obligéM . "il
lenave avoiler quelques uns des tableaux du maî tre ; mais , sauf
cette légère infidélité , il s
’
applique anous donner Ovide tout en
tier. l l s’
élève il s’
abaisse avec lui ; comme Ovide il prend tous
les tous , et ne manque , au besoin ni de vigueur ni d’
é loa nce.
Pourtant quelques défauts se sont glissés dans un ouvrage d’
une si
longue haleine ony desirerait en plusieurs endroits de la conci
DE P. OV ID IO NASON IS. 533
sion et de la rapidité. D‘
autrefois la phrase , sans être interrom
pue aurait besoin d’
ètre suspendue par des repos qui la rendraient
plus élégante et plus svelte , sans lui ôter le nombre et la richesse.
L’
auteur sent bien la beauté des images mais il ne les reproduit
pas toujours. Des traits essentiels manquent chez lui au magni
fique début du poème. il lui arrive de traduire la pensée et d’
ou
blier l’
image faute qui nuit à l’
intelligence du texte comparé à la
version. On le surprend à substituer le langage timide d'
une prose
élégante mais vulgaire à l’expression originale et figurée du poète ;
on voudrait plus de hardiesse un plus grandnombre de ces choses
qui paraissent avoir été faites d’
un jet heureux comme l’
écume
qui sortit du pinceau lancé dit—on par l’
un de nos Apelles sur
son tableau . Mais ces reproches , faciles à multiplier ne sauraient
détruire le mérite d’
une traduction qui a dû coû ter tant de veilles.
N’
oublions pas que l’
auteur a joint à son édition de savantes notes
en français qui étaient indispensables , et une vie d’
Ovide qui ex
plique pour la première fois l’
énigme obscure des causes de sa
longue et cruelle irxfortune. On ne peut nier que celui qui nous
offre un travail si complet ne fasse un présent au monde litté
raire. Les poètes les prosateurs les artistes les femmes qui ne
peuvent lire l’
original tous ceux qui ont du goû t et un esprit
cultivé doivent remercier l‘
auteur et se procurer sa traduction.
Si le mérite littéraire en fait un bel ouvrage la typographie et la
gravure se sont disputé l’
honneur d’
en faire un monument digne
d’
Ovide. Le texte imprimé chez P. Didot l’
aîné atteste les soins
que cet habile imprimeur donne ases magnifiques éditions ; mais
ce qui ajoute singulièrement au prix de celle—ci ce sont cent qua
rante estampes dont les dessins ont été confiés à des hommes habiles. Dans ces estampes la Création du Monde l
’Age d
’
Or
Phaéton effrayé sur le char de son père ; Diane surprise au bain
avec ses Nymphes par Actéon attachent les regards et la pensée
par le talent de la composition et la perfection du burin. Ainsi
donc lanouvelle traduction d’
Ovide réunit tous les genres de mé
rite qui doivent lamettre au nombre des bons et beaux livres et
M . Villenave aura pour récompense l’honneur d
‘
avoir attaché son
nom à un nom qui ne peut plus mourir.
(Extrait de l’A6eük du 2 février 182 a article de M . Tissot.)
NOT IT IA L I T ERAR IA
166a.
Uyflegging over de Metam0rphosis of hm chepph g vanP. Ovi
dins Nam , door K. Vermanden t’
Amsterdam. ia—1 a.
1 665.
Avond—school voor vryers en vrysters , om in de fi ne—b u t
gmefi'
ent tewerden na de lessen van Ovidius , geh ofi m nyt sync
&ie boeh n de Arte Amandi, door J.Westerbœn.
’
s Grau. in
1666.
N ieuwwood—school , of raad tegen de liefde , volgens de lestenvan Ovidius geh ohben nyt sync twee bochicadeRemedio amoris
door. J.Westerbæn.
’s Gros. in
167 1 .
P.OvidiusNasoos herscheppinge, verh fl t doorJob. van Vondel.
t’Amsterdam. ia
169 2 .
P. Ovidius Nasoos trenergesangen , in Nd erduytscb overgeset ,
en met a nækeningen verrykt , door D. R . (Dam Ha…) teUtrecht. in
1697 .
Alle dewet ima vanP. Ovidius Naso vertaalt doorAbu-ah. Va
lentyn. tot Amsterdam. 3 Deelen. ia—t a.
P. Ovidius Nasoos troostdicht aan Livia Augusta in Neder
duytse vaarzen overgexet , met h nt—teykeningen doorDan. Hara t.
te Utrecht. ia
1 700.
Alle dewerken vanOvidius , vertaalt door Valentyn, 3 Da im ,
met by de 300. printen door le C lerc. t’
Amsterdam. in
702 .
DeklagendeNooteboom, overgeset doorDan. Havart. te Utrecht.
ia
1 703.
De hm chq pinge vanOvidius vertaalt door Joh. vanWon“
540 NOT I T IA L I T ERAR IA
1 51 5.
Ovidii Heroides. Venitiis August. de Zannis de Pod esin.
1 805.
P. Ovidii Nasonis Metamorphoses ; decensuit F. Schoenberger.
Nitidaet accm ta editio . Vindobom apud Richter. vol . ia
1809 .
L’éditiondesMétamorphoses publiée cette année par VanLen
nep aobtenu en 181 2 une seconde édition augmentée e t corrigée.
181 7 .
P. OvidiiNu onis Fastorum libri quisupersunt sex , c umanno
tationibus in uberiorem operis explicati0nem adjectis in usum
schola regiaWeshnonasteriensis editio tertia in—m .
1818.
Frid. Hem . Bothe Vindiciæ Ovidimæ sive annotationæ in
P. Ovidii Nasonis Metam0rphoseon lib. XV ,in quibus annota
üonibus recem entur lectiones cod. MSS . academie:regiœ Bero
linensis ; accedunt Joan. Hem . Vossii , viri celêherrimi lectiones
et notæ. Gotüngœ in
182 1 .
P. Ovid11 Nawnis opera, ex editione Burmanniana cum varns
lectionibus , notis variorum notitia litteraria et indice locuplefis
simo accurate recensita.Landini, cumnte et imprimente A. J. Valpy ,
A. Ill . alim soc . Pemô. Coll . Owen. 8 vol. in
TRADU C T ION S E SPAG NO LE S.
1 597 .
Voyez ci- devant pag . 465. Cette traduction des H éro‘
ides
d’
Ovide par Diégo Mexico fut imprimée pour la première fois
l’
année précédente à la nouvelle G renade. Elle a été reproduite
Séville en 1608 , et elle fait partie de la collection de Fernanda…Madrid, 1 797 . On doit au même auteur une traduction de l
’
ibis .
1636.
Traducion a lapalga di Ovidio porPedro Barberan di Cueva.
DE 9 . ovmwNASONE . 54.
Ajouter en note à l’
article de l’
Art d’
Aimer p. 485. Une
ancienne traduction en vers espagnols fut sévérement supprimée.
Une traduction en prose par D. M. A. R . imprimée à Madrid
dans les derniers tems a éprouvé le même sort.
TRADU C T ION S AN G LAI SE S.
16 2 0.
Thomas Overbury chevalier de l’
éper0n d’
or , 2 publié à Lon
dres en 162 0 , une traduction anglaise de l’
Art d’
Aimer d’
Ovide ;
elleest très—rare. Le Musée britannique en possède unexemplaire.
1 639 .
Ovid’
s Heroical epistles by Sherbwe ia
Ovid’
s epistles travestied in
1640.
La traduction des Fastes d’
Ovide en vers anglais par Jean
G ower est bien de cette année mais elle a été immimée à Cambridge et non à Londres.
1658.
l nvective or curse against Ibis , by Jones. Om nia 1658 réim
primé en 1667 .
166 1 .
ThreeBoobs ofPubliusOvidius Naso deArteAmandi translatedwith historical poetical and topographical annotations by Francis
Wolferston of the inner temple G ent . Landini.
1680.
Thewits paraphrased in a burlesque on the several translations
of Ovid’
s epistles. London.
Ovid travestied or burlesque upon Ovid’
s epistles byAlexan
der Radcliffe ofGray’
s inn Gent. London.
180 1 .
Ovid’
s Art of love translated by eminem persons. ia—18.
NOT IT IA L l T ERAE I À .
1803.
Pour heroic epistles translated into english vertes. Alaster ,in—t a.
1808.
The Art of love in three books ; the remedy of love ; the Art
of beauty ; and amores angl . vers. cum nofis angl. et sex ciegan
tibus tabulis:b ndùu‘
, ia
1 81 1 .
OvidiiMch m0rphoses lat. et angl. à T . Orgen Landim‘
, in
versio perelegans.
T B ADU C T ION S I TAL IE N N E&
1 794 .
V . p. 507. Il paraît que cette traduction des Amours d‘
Ovide
publiée sousle nom deDm iIIo Ipponiense, est deFederico Gawiani.Il en existe une seconde édition. Ch
‘
sopoä Bodom‘
1804 3 vol.
in
1806.
Metamorphoses in vers. ita]. à Cl. Bondi. 2 vol. petit in—8‘
réim;>rimés à Venise , 1807 2 vol . in
544 D I SS ERT AT IO
voœnt , eradere non potuerat vel neglexerat dum illo usus ins
trumento eonabatur NA£ fl N formare ex parte nominis KAIZAP£ DN
quæ solummodo monetarii cu lpa, seu negligmüa in ip o nummo
pcreussa primitus en t Ex posterioribus nimium istius voœbuli
litteris ZAPEfl N haud diŒeilc vairo artifieii fuit NazaN scalm .
Dolum ut longius prosequar, Operæ pretium non est , qunm melius
eundem posait Lector intelligere ex Nwmni definefl ione his
præfixa et multo quidem aceuratioœ, quam ill: jan dudum aviris
illustrissimis divu lgata.
I l l . Itaque vel binc palam fit eo in Nummo nihil aliud sup
plendum et legendum quam quod in alio ejusdem generis at in
tegerrimo conspicitur penes illustrissimum comitem Pembmkiæ
cum aliis quamplurimü et rarissimis quemque hic etim repræ
sentamus. ln hujus nempe prima facie elegm üssimis litteris uti et
evidentissimis , legitur oram oz m u seum , circum caput ia
berbe at qu0d ærugine sie est inductum , u t valtus hand certa di
gnosei possit etiamsi censeam cum omnino asc mfi . Ab aversa
deinde parte habeturcaputbarbatum et laureatum quantum lieetper
m dem æruginem indicat e , atque adeo ipsiusmet Jovi: hae sigm
turn Epig mpbe MENsNAPOZ nsrrn 10r ,id est a dcr Par
rbasz‘
ifl chs , non vero , ut doetissimus Spanhemius supplebat et
interpreü batur M enandri Parrbasu .
IV . Hunc autem Nummum antea possidebat Cl. Joh. Langhhm
apud qu em cum c lim descripseram ; idemque proinde est qu0d
dissimuh œnolo nee debeo ) qu em protuli, ut qui Lülerisfizgien
tibas nomen quoque Pollionis habcret V erum in hunc errorem
incram inductus qu0dwilam Ovidii aliquot post annis deli
neaus in meis reperiœm schedis puncta inter voces , 0Yll l M 0$ ac
KAI£ APEfl N adnotata quæ tune festinanter nimis scribens intellexi
ac si signifiearcnt alias interfuisse litteras quæ hand clare lege
rentur qunm tamen ipsaforent extra epigraphes eirculum signata
Sie et ah altera nummi parte , candem ob causam hæ tantum exhi
bentur litteræ MENA —AEIOï que pars sunt integrarnm vocum ME:
NANAPOZ “APPAZIOÏ.
DE AN T I QUO V E I D I I NUMM O . 545
nec aliud indigitent prœter quam quod Galli Grenelis voeaut B anc
igitur festinationemmeam vel sima is temeritatem facile postea
detexi qunm eundem N ummum in GazaPcmômlciana diligenfius
tractavi. Unde nnnc illum somma (ide comme delineatum lectoribus exhibeo ut mihi lihentius præ teritum condonent errah 1m.
V . Nihilo tamen minus POLI.ION IS cognomen ipsimet VEIDIO
fuisse ex aliis constat N ummis in eadem urbe Cœsorm mais.
Unum id genus Æ r. primi moduli inspiciendum mihi præhuit vir
CLMode U ltrajectinus qui, dum viveret , seientiam quoque Nu
mismaticam eolebat. Illi par erat quem Goliziu s jam dudum vulga
verat binc cum Augusti capite nudo hae epigraphe OTHIAIOX
no.v ums xs1zsrmn I llinc cum templo octo columnarum bisqne
nominibus umm sroz usrrsmor similem quoad caput et
templum , in ære mediocri penes insignem , qoum io vivis esset
mercatorem Londiuensem nomine Lualon , qui cum ex Asia ,
Smymaoe attu lerat. Verum in eo KAIZAPEfl N modo legebatur
eæ teris litteris omnino detritis. Unde est quod posæa qunm Nu
mismatieaLaxtonis supellex in potentissimiducis DEVON IÆ Gazam
transir€t nummus iste fuerit neglectus nee amplius cum potne
rim ibidem reperire. ldcirco afin—mare nequeo eandem in isto ac
inModiano et GollzianoNummo epigraphen circum caput primitus
impressam fuisse , vel potins haneee :DDAAIDN KAIZAPm N . Hoc
certe modo se legisse C l. Sm hcmfics testatur circa iguohan
caput in anteriori area Nummi ærei (inter praciars AugustæChristinæ cimelia) , cujus aversa pars idem templum ferebat iia
dem pariter integrisnominibus MENANAPOZHAPAZIOI‘
Eundem
In Aug. Tab. 75 n. 2 3 3 4. In Gollz ii tamen Rei anliyuae fi er.
Col. 3 65 , editionis Bùei , Typothetarum incuria male seribitur owzA102 , e tc . Gunn tamen in ejusdem Tila . editione prima, ab ipso Golt:ioau . 1 579 , fac ta rec te p. 166 , habeatur Oï fl lMO! M M ŒN.
Sie hand omnino bene cum simplici P,u ti et HOM ŒN non secus
ac Vail lant/w; qunm tamen“M A…fun itserihendum ; quomodo etiamH ere/lia:neete habe t. Nec aliter alii num
‘
mi lapida ac aliquotics editiœriptores. V id. Dion. Lib . LIV p . 538 , OÏBMOXann u m lib.LV III
p . 633 , omrrn iozm u mu ; Lib. LX , p. 680. mu m; (legoroman)HoM lM Ï. Lib. XLV l l l p. 365 383 .Plat. in Cu . 732
546 D I S S ERT AT I O
CL MamlIius inter Augmù‘
Nummos æri quidem incisos sed
nondum vulgfl os et cum ejusdem principiaœpitæ:represenb ü£V I. Alium insuperModæ no consentientem celeb . Joan. Vaillant
posädebat ; quem tamea ipsemet pessime sie descripsit DOA
Alfl .N xomnmor mu seum.Pollio Cupedü F. Cæsarsm inm
Palestina Capot Augusti sine laura . MENANAP0:m rasxor.
MemuderParrhasiiF. Templum octo colum um a da ti» Ca
ducæm . Ad enndem provocat Ill. Spu h müu inNoviss. Operis
dePræ3t Num. tom. 1 p. 54 not. mu g. dum in ipso textu hace
seribit Eæstat vero in Gaza M edicca alias adhuc a si…qui huj us Mm dri Parrbasiifl ii ilidem meminit nummus isque
in eadem urbe Cœsarca et soloAugusto similiter percussus in quo
lu‘
nc nmuumwxorussroz xu xsrmn Pollio Cupedius Casa
riensium cum Augm ti capite iIlinc caput barbatum cum
cfipu‘
one , MENANAPOE nsrsmor Menander Parrllasu . Quibus
in verbis plura sunt em ts ut ex superius adnoh tis liquet. N ec
dubium est quin C l.Vir aliismajoris momenti negotiis diam s
eaeom erit ex loco Vailluntu ase allegato qm legebat in Gaza
Meäccæ Catalogo quem apud cum sœpius vidi; si quidem inspec
tum sibiNummumfuisse non indicat.Præ terea in schedis ipsiusmet
e: sororc nepotis viridocti et optimi, Freder. Bonncti repet io
eundem M ediceum Nummum sie descriptum KA12 APEQNK OT
nano» Cap . Aug. ln Aversa Cap. barbatum MENANAPOZ
HAPEPAEIOY. Huj us Menaudri [est]Ovidius Ronù m‘
ai et Pollia
Regina Sueciæ . HAPPAZIOY in Morellio me vidisse memini sed
cum templo. Unde colligere licet in hoceeMedicæ Gazæ Numno
POIIionis nomen hand eomparuisse idque a C l. Spanhamb in sua
descriptione et quidem ut dixi ex Vaillantio superadditum
esse atque adeo Nummum Mediceum omnino paœm alteri Pan
ôrokiarwet Rondaninianq
seu Ottohoniano ,fuisse :quippe qui
Num. Impp. Gr. in Aug. p. 4, cd. Amat.
Cuius humanissîmus frater , et in ofiicio successor , easd. sebedas
mecum eommunieaœ dignatus est qoum Londini publia regisBorussia
negotiaeuraret.
548 D I S SER'
I‘AT IO
su em haheù At ha ü u q anfiæ n fimœ…h cæm a
pliœtiones bac de voce nihil ad rem nostram ùeiunt. Addammodo
ess coniectnris tantum sufl’ultas, se envoce in lapide hand integra,
ideoque pro arbitrio suppleta natas esse ; atque melins commise
si legamus CÆSABa is ut Vcidii M ani:Parma hae voce ia
signetur ipsemet Veidius Pollia.
IX. Alius est lapis hoc loco minime prææreundus qui qunm
plures ejusdem , si non viri, saltem Genüs Libertas menoret , ve
rumproinde ejus pm nomen et nomen proRomana eonmetudine
nos decet , quanquam Pollionis cognom nadesse nequit Manutius
quidem ex cujus ofihogmphia Gmtcrus inscriptionem profert ,
Iocum ubi exstiterit Marmor indicare neglexit ; sed ad eandan
Cd oniam Benæ c nam pertinuisse omnino videtur. Sie nempe
habet :P. a nvsP. L. Parnocsrs . Avovsn 1. Benzvmrrn.
ommsroa. D. Hoc. monvmm rvn cavssa. su n.
m . sv1s. n e1vnovu . eva.P. Venom . P. L. Panonaum rnn n .
m . vsnus. pam . o u . m . P. Venom. P. L . Pulm '
rmo.
mam . m . a ux. P. L . mam . En quater eodem modo id
nomen Vntntvs seribitur. Nec aliter mihi occurrit Tm cinæ in
medio circitermuro adPortam Romansm ; ubi perspicue legiV EI
mvs Q. F. Vm1vs Q. F. quamvis cætera tegeœt arbor ficus ex
muro surgem qum tantinon fi debantur ut longiorem ibimom
facerem seahmqne adhiberem ; satis habens veram exinde prioris
nominis seripturm obsm asse.
X. Nostra pariter caussa hand parum confirmatur m m oreo
Ephesi monumento. Il . OYHAÎOY ABA2 KANTOY quod ewemt
ornato:sau m roz , quodque Latine itidem ent iuseriptum ,
Mani/m on. Pal. G r. p. 162 e le . Adde Salma . not. ad Regille Inscr.
p. 93 94. Attameu mihi nequaquam persuadere pœsum , Cc saæ n hic
esse supplendum et de Julii Ce sanîr effigie intelligendum au t Impera
toris inter D1vos relati effigiem filio adhucdum inter mod ale:viventidi
catam fuisse.
Insc. synt. p. 333 n. 7 .
V id. Spou . I tiner. T . III p. 133 , edit. Lugd.
DE ANT IQU O V EI D I I NUM M O . 54g
uti hæc docent P. V1—:mvs Anm sm s et alia ejusdem familianomina P. Van. N toam . Venu . P. F. Psv1.m& Inde enim
manifestum est quod si nomen Græcis enuneiatum litteris orn
AIOZ , latine VEDIVS en t , sie quoque Græeum 01‘
B IAIOZ , fuerit
latinem vs , nequaquam vero Ovm1vs. U t necesse huie argu
mento corrobormdo non sit , hic discutere an sœlptoris vel ex
seriptoris cu lpa nune habeamus OYHAIOE et Vedius pro OYHiAIOZ
ae a lus. Neque magis requiritur ut definiamus que ratione
famosus ille Eques Roma ns se enAmicis Augusti quamquam
Liber-tinus gencre scribatur latine in vulgatis1Tullii Seneeæ
Plinii et Taciti 5 eodieibus a vsPou m, atque apud Dioncm
grace Oï HAIOX HDAAlaN . Facile profecto acribiafuit prioris syl
labe omittere quod DiphtonguaEI latine seu 111 græee eundem
sonum ac simple: E sive H vulgo babereh At æque stringit ilia
ratioeinatio nostra quocumque modo id nomen scribatur, VEI
n1vs aut Vnn1vs.
Xl . Novaprætereaargumentanobis suppeditat genius etm bgia
linguæ Gm cæ . Eñnde enim primum constat, OVIDI I nomenG race
scribendum fuisse OŒ IAIOX vel OBÎAÎOZ ; alias prima nominis
littera et syllabe periisset atque adeo nomen ipsum in aliud plane
diversum esset mutatum. Nunquam sane “IPO! pro OT‘
HPOZ mihi
occurrit etsi aliqu0ties inNummis zem oz , pro zaornroz , le
gerim. AtVcrus ac Sacem passim inNummis lapidibusque M P0!
et saornroz seribuntur, rarissime veronero:et zennroz.Deinde
quidem longum sæpissime apud græeos uti etapud latinos per 111
seribitur. Sie ANTONEINO}:pro Am oumvs mmmrss pro
nmn s, etc ; veram 1 breve per 111 nunquam , ni fallor exprimitur.
Plin. Hist. lib. IX ,e. xx111.
Dia. lib. LIV , p. 536.
Ad Attie. lib. V I , epist. 1 .
Lib. III de In: c. u , et de C lem . lib. I , e. xvnr ubi tamen in
nounullis codd. c ü:Pollia in aliis IleäwPol lia legitur.
Annal. lib. I e. x.
Loc . cit.
LETTRE
n‘on m eum comune sn serm on DE nuss1s ,
SUR LE TOMBEAU D'
OVIDE .
'
LE S observations suivantes parslü ont sans doute asset intéra
santes aux amis de l‘
antiquité et de l‘
histoire et elles pourront servir
à rectifier des faits curieux voici de quoi il s‘
agit. Il vient de ne
tomber , par hasard , entre les mains quelques feuilles du Moni
teur :eo parcourant le n° 347 , au XI , 4 septembre , si la avec
surprise l‘
article Anh‘
quile‘
s , qui se trouve page 1533 . Cet artic le
renferme presqu’autant d
‘
erreurs que de lignes. Citons d‘
abord la
première phrase de l‘
article en question
En creusant les fondations d‘
une forteresse sur les bords du
Liman, à l'
embouchure du Danube , les paysans russes ont dé
couvert un tombeau que les antiquaires du même pays croient
être celui d‘
Ovide.
Le mot de limon revient souvent dans les papiers russes ; peut
être en verra—t—ou ici avec plaisir une courte explication. Liman
ou limon a probablement une origine celtique ainsi que l‘
ancienne
dénomination du lac de. G enève semble encore indiquer. Il signifie
peu t—e tre un lac ; mais les Russes l
’
emploient dans une acception un
peu dilÏérm te.
Ils nomment limon l‘
embouchure d’
une rivière lorsque cette
embouchure formant une espèce de golfe ne communique avec
V oy. la Décade Ph‘
lœopäiqsæ , t. XL 30 vente“ au 2 11 (ar mars
1804) p. Sas et le Magasin Ency c lopédr‘
que°
, t . LI“ ,ou 9
° année
t . V . Paris , p. 366. Voy . ri-devant , p. a61 la Dissertation de
M . V illenave sur la cause de l'
exil d‘
Ovide.
SUR L E T OM BEAU B’
OV IDE . 553
lamer que par un détroit fort resserré. Un limon sera donc
l’
on veut un grand lac qui aura une communication directe avec
la mer. Cependant un lac qui en communiquant avec la mer ,
ne recev ait point en même tems les eaux de quelque grande ri
viere , ne serait pas un limon et de même une rivière qui, en se
jetant dans lamer , ne formerait pas à son embouchure un golfe on
un lac terminé par un détroit n'
ofl'
rirait point un limon. Ceci ex
plique qu‘
on jette les yeux sur une bonne carte on verra que
l‘
embouchure du Danube n’
a point de limon. Au reste il faut se
souvenir que les Russes emploient exclusivement ce terme pour
quelques golfes ou embouchures dans lamer Noire ils disent le
limon d’
Ostcholmf du Dnie'
per du Dniesler ou d’
Ala‘
rmon etc. ;
mais ils ne diront point le liman de la N eoo de laDwino. J‘
ai
suivi les flottes et les armées russes à l ’embouchure du Danube et
je n‘
y ai point entendu parler de limon. Supposé cependant que
quelques Russes nomment par analogie limon l‘
embouchure
du Danube je prie le rédacteur de déclarer à quelle époque les
paysans russes ont pu creuser les fondations d’
une forteresse sur
les bords de ce liman. LaRussie moderne n’
a jamais reculé ses frontieres jusqu
‘
au Danube ses armées victorieuses ont à la vérité
franchi ce fleuve ; elles ont occupé pasmgèroment des places et
des positions sur ces bords mais elles n’
ont jamais songé à y bâtirdes forteresses il est done très—plaisant d
‘
entendre dire que les
antiquaires du même pays croient que le tombeau découpert est celui
d’
Ocide. Les contrées marécageuses et demi—sauvages quiavoisinent
les bouches du Danube ne sont habitées que par les faibles restes
des Tartares vagabonds du Bouda‘
okou de la Bessoroôie par des
Bulgaresabrutis et par des Cosaques Zap0roguœ émigrés de Russie.
Que le lecteur décide si de pareils antiquaires peuvent être cités
ce qui suit est aussi peu exact que ce quia précédé.
Les raisons que ces antiquaires donnent de leur opinion sont ,
1‘
que c’
est dans cet endroit qu'
était bâtie la ville de Tomé lien
d’exil de ce poète infortuné a° que ces lieux sont connus depuis
longtems sous le nom de Lawli Ovicloulani lacs d‘
0vide.
Si les rédacteurs avaient précisément désigné le lieu où ils pré
554 LE T T RE
tendent que ces paysans russes ont creusé les fondations d‘
une for
teresse les antiq uaires éclairés pourraient aisément décider si ce
lienrépond en effet à l’emplacement de laville deTomé :l’expressionvague sur les bords du limon à l
’embouchure duDanube ne permet
aucune discussion. Personne n’
a pu mieux savoir qn’
0vide lui
même le lieu oùAuguste l’
exila or , Ovide s’
explique chirement ;
il dit que le lieu de son exil était voisin du Pont—Baña et da bun
ehes duDanube ; il parle des glaces qui couvraient souvent ce fleuve
et facilitaient les incursions des Gètes des Daees et de ph simrs
autres peuples barbares répandus sur les rives opposées. D‘
ail
leurs du tems d’
Auguste ladomination romaine était bombe par
le Danube dans ces contrées—B ; cet empereur n’
adonc pu reléguer
Ovide au—delà de ce fleuve , c’est—à—dire , ao—delà des limites de l
’
em
pire. Il s’
ensuit que Tomé était sur la rive droite du Danube non
loin de l’
embouchure et qu’il est impossible que des paysans russes
aient jamais pu creuser les fondations d’
une forteresse sur les ruines
de cette ville et y déterrer le tombeau de l’
amant de Ju lie.
Selon les rédacteurs le lieu de l’
exil d’
Ovide est connu depuis
longtems sous le nom de Loculi Ovidoli. Il serait diŒeile de com
mettre en géographie une erreur plus grossière que celle—ci. Le
lieu que les Moldaves nomment effectivement Logon! Ûoidouloni ,
non Loculi Ooidoli est à plus de quarante lieues de labouche méridionale du Danube non loin de laquelle la ville de Tomé était
située. Lagou l Ovidouloni est un lac sur larive du Dniester (l’
ancien
Tyras) non loin du liman de ce fleuve et vis—à-vis d’
Akirmm
ville et forteresse turque située sur la rive droite ; d’
ailleurs le
nom que lui donnent les Moldaves , ne signifie pas le lac d’
0fi de
comme on le prétend ici; il veut dire lac des brebis. Cette circons
tance seule serait suflisante pour détruire tout le raisonnement des
rédacteurs. Nous avons été sur les lieux accompagnés de p lusieurs
boiaradeJassy hommes très—versés dans l’
histoire et les antiques
de leur pays voici ce qu’
ils nous ont dit‘
a ce su jet . Au trefois laMoldavie , maintenant resserrée par le Pruth s
’
étendait jusqu’
au
Dniester. Cette province fut toujours vexée par les Turcs et son
mise à diverses espèces de tributs. Un des plus onéreux était et est
556 LE T T RE
rapportant ce quia donné lieu à l’
erreur que nous croyons devoir
détruire pu nos observations fondées sur l’
histoire et la géogra
ph , et ùiæ m læ bæ x münæ .
Im qne vm h fln ù œpæmbæ 1 789 , Ie fameux prince Po
ta ün 'vint metu—e le siége devant Afi rm , il ed enditwla rla
Lagonl Ovidouloni qui se trouvait dans le voisinage ; la conformité
des sons lui rappela le nom d’
Ovide. Il en fut frappé ; on en parla.
Les complaisant connaissant le fi ible de ce prinœ pour t ce
qui concernait les antiquités d’
un pays qu’
il regr & déjà
sa conquête , ne m qnèræ t pas de saisir cette ocasiou è ùire
leur cour. Ils assurés—ent hardiment qu’
Ovide avait certat
donné son nom au læ en m tîon , et que c’
étät läqu’
il fl læ’
t
placer l’
ancienne ville de Tomé , sur la situa tion de lau k les
n’
avaient pu s’
accorder encore.
L’
onaime à croire ce quiflatte. Le prince savait fort bienqu’
0vide
n’
avait jamais pu être relégué sur les bords du Dniester à une aussi
grande distance de l’
empire romain , mais il fitœmbhnt de \e croire ,
et vit avec plus de plaisir encore que d‘
autres le crossenL Nous
disons qu’
il fit semblant de le croire ca nous convaincus
qu’
intérieurement il ne le croyait pas. Il était trop éclairé pour
donner dans une erreur aussi palpable ; aussi n’
ofl onna— t—il ni
fouilles ni recherches qu elconques. J’
étais alors présent ; et c’
est
à cette occasion que je fus visiter le lac avec quelques seigneurs
Moldave& Quoiqu’
il ensoit , pendant quelque tems onne parlaque
d’
Ovide , de son lac et de Tomé ; mais lorsque Potemkin eut quitté
cette contrée il n’
en fut plus question. Cependant on n’
avait pas
négligé d’
instrnire l 1mpératrice de cette prétendue découverte ; elle
en fut charmée , et y crut peut—être de bonne foi. Cette femme ex
traordinaire aimait le singulier le merveilleux, et tout ce qui pouvait
donner quelque lustre son règne. Il est certain que la découverte
d’
un monument intéressant dans un pays conquis par ses armes
lui aurait fait autant de plaisir que le gain d’
une bataille.
Lorsquepar lapaix de Jassy en 1 79 1 laRussie poussa ses fron
L‘
au teur de cet article était l’
un de ses aides—de-camp.
sur. LE T OM BEAU D’
OV IDE . 557
tières jusqu’
au Dniester le premier soin de l 1mpératrice fut de re
peupler les déserts qu’elle venait de se faire céder. On y attira des
colonsmoldaves ony déporta lespaysans polonais.Elle ordonnaen
même tems laconstruction de diverses forteresses le long du Dnies
ter pour les opposeraux places turques de larive droite et , selon
l’usage de cette princesse , qui ne perdit jamais de vue ses projets
sur l’
a pire byzantin elle fit donner des noms grecs à tous ces
nouveaux établissemens. C’
est ainsi que le village de Doubazar fut
métamorphosé en Tyraspol et que le fort construit vis—à—vis de
Bender fut nommé Grigoriopol en l’honneur dePotemkin dont le
nom était Grégoire. Le voisinage de Logoul Ovidoq ni ayant paru
l’emplacement le plus favorable pour une forteresse destinée à
briderAkirman, on ne maq pas de lui donner le nom d’
Ovi
diopol ville d’
0vide sans autre examen. Cette ville se trouve sur
les nouvelles œrtes de laRussie. Si les rédacteurs s’
étaient donné
la peine d’
y jeter un regard ils l‘auraient vue à l
’
embouchure du
Dniester et ne l’
auraient point fait bâtir à celle du Danube oùles
Russes modernes n’
ont jamais possédé un pouce de terre.
Le général deWolland eut ladirection de tous ces ouvrages dans
les années 1 79 2 1 793 , 1 794 et 1 795 et j’
ai:étémoi—même en
partie témoin de leur construction. Les ouvriers n
’ont rien déterré
à cette époque ; et M. deWolland que j’
ai connu très—particuliè
rement ne m’
a jamais fait mention de la moindre découverte. Il
est possible que par la suite on ait trouvé un tombeau mais acoup
sûr ce n’
est pas celui d’
Ovide. Quant au prétendu buste de Julie
il est permis de douter de son existence aussi long—tem que
M. Kohler inspecteur du Musée des antiques de l’empereur de
Russie n’
instruirapas le public de cette découverte et qu’il n
’af
flrmera pas qu’il a été efl
’
ectivement trouvé dans les fondemm de
la nouvelle ville d’0vidiopol. Je m
’
en rapporterai volontiers à sabonne foi et à ses connaissances bienappréciées.On déclarm pour
tant qu’
un buste trouvé à Oviäopol qui aurait quelque ress
blance avec une tête de Jelie ne prouverait pas qu’Ovide ait jamais
habité cette contrée et que ce soit là qu’
il fallû t placer l’
ancienne
T omé.
560 INDEX SPEC IAL I S
Joann a MASSON Drssrnu rxo DE Annovo a
Pou roxrs
LarrnED’
UN ANC1EN com une AU ssnvmr DE Rnssm
SUl L3 T OM EA‘Î IŸ OVHJE 0 0 0 0 0 0
F IN IS VOLUM INIS 0CTAVL
Top Related