14. Sektor bankowy Irlandii
(Monika Klimontowicz) 14.1. Sektor bankowy w liczbach i jego specyfikacja
W rezultacie kryzysu finansowego wiele zagranicznych instytucji finansowych wy-cofało się z rynku, a pomiędzy instytucjami krajowymi można było zaobserwować nasi-lenie się procesów konsolidacyjnych. Procesy te wzmocniły koncentrację w sektorze bankowym i osłabiły jego konkurencyjność1. Obecnie większość banków działających w Irlandii to banki, które są zaliczane do irlandzkiego sektora bankowego (legally incorpo-rated). Pozostałe to oddziały instytucji kredytowych z krajów należących do strefy euro lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz krajów spoza Europy. Począwszy od 2009 r. liczba instytucji kredytowych i ich oddziałów z roku na rok spada (zob. tabela 1 i 2). Tabela 1. Liczba instytucji kredytowych (stan na koniec okresu sprawozdawczego)
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Liczba instytucji kredytowych, w tym:
78 81 81 501 498 489 480 472 456 446 416
− krajowych 47 46 49 472 468 461 448 441 431 414 b.d. − strefy euro 19 20 20 19 20 10 20 18 17 18 b.d. − spoza strefy
euro (EOG) 11 11 11 10 10 10 12 12 10 13 b.d.
− spoza UE 1 1 1 0 0 0 0 0 1 1 b.d.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Europejskiego Banku Centralnego (List of MFIs − www.sdw.ecb.europa.eu).
Tabela 2. Liczba oddziałów instytucji kredytowych i podmiotów zależnych
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Oddziały krajo-wych instytucji kredytowych
909 910 935 1 158 895 1 128 1 162 1 099 1 065 1 024 994
Oddziały instytu-cji kredytowych z pozostałych krajów unijnych
31 31 31 31 31 32 33 37 35 33 32
Podmioty zależne instytucji kredy-towych krajów UE
21 22 21 24 23 22 17 16 15 13 12
1 T. Beck, Ireland’s Banking System – Looking Forward, “The Economic and Social Review” 2014, Vol. 45,
No 1, s. 14-15.
c
Ź
wwp(pa
R
Ź
skit
2
3
cd. t
Oddcji kspozPodinstytowy
Źród
wycwykpozi(HHpoziakty
Rys.
Źród
strukkredinstytywa
2 W
pośc
3 WwC
tabe
działykredyza U
dmiotytucjych
dło: OS
Prch dkorziom
HI) iom
ywó
. 1. M
dło: O
Zmkturdytoytucach
Wskaź
oszczciam
Wskaźwykor
R5, c
eli 2
1 y insytowE ty zaji krespoz
OpraStatis
rocedziałzysty
mu koraz
m wsw p
Mia
Opra
miarę aowycji ksek
źnik zegói 0 aźnik rzystczyli
stytuwych
ależnedy-za UE
acowstica
esy łająywakonkz uskaźpięci
ary k
cowa
any aktywych pkredktora
Her
ólnyca 100
CRn
tuje i udz
u-
ne
E
wanieal Ind
konącycanymkurdziaźnikiu n
konc
anie
zacwówpod
dytoa ba
rfindch po00, pr
n (Cosię w
ziału
2
1
e władicat
nsolch nmi encjał nka Hnajw
centr
wła
chodw sed wzowycanko
ahlaodmirzy concewska5 na
1
11
asne tors −
lidana dmiaji w
najwHHIwięk
racji
sne n
dzącektozglęch, owe
-Hirsiotówczymentraaźnikajwię
3
1
na − ww
cyjndanyaramw swiękI irlaszyc
i ryn
na po
ce nora będemprzy
ego
schmw w
m wyation ki Cększy
1
10
podww.s
ne pym rmi ksektokszyandch b
nku d
odsta
na irbanm tyy ró(zo
mana
aktyyższe
RatR5, Cych b
4
1
dstawsdw.e
prowrynkkonorze
ych dzkiebank
dla s
awie
rlannkowypuównob. r
a (HHywace wario) jCR10bank
1
0
wie decb.e
wadku, cene bban
ego ków
sekt
e ECB
ndzkwegu włnoczrys.
HI) dch nertoścest m0 ora
ków w
5
1
danyceurop
dzą ale
ntracbanknków
sekw w
tora
B Ba
kim go. Aasn
zesn2).
dla aketto sci oznmiarąaz Cw ak
1
3
ch Epa.eu
nietak
cji rkoww wktorakty
ban
ankin
rynAnanoścnym
ktywsektonaczą udz
CR15,ktyw
6
1
Europu).
e tylkże rynk
wym,w ryra bywa
nkow
ng St
nku alizai po
m wz
wów ora.
zają wziałuprzy
ach s
1
5
pejsk
lko pozku, , sąynkank
ach
wego
truct
bana strokazzroś
nettoWarwięku n-fy czysekto
7
1
kiego
do ziomsłuą w
ku3 (kowsekt
o Irla
tural
nkoruktzujeście
o jesrtościkszą kfirm ym nora b
1
5
o Ba
zmmu kżący
wska(CRegotora
andi
Stat
owymtury e zmudz
st obli wskoncw rynajczbanko
8
1
anku
miankonymi
aźniR). Wo wya ban
ii
tistic
m wakt
mnieziału
liczakaźn
centrynkuzęścioweg
1
5
u Ce
ny linceni róik HW lynosnko
cal In
wywtywejszu se
any jnika rację u. W iej jgo.
9
1
entral
iczbntracównHerflatasił 6
oweg
ndica
warłwów zającekto
ako zawrynkprzyest w
1
3
lneg
by icji roczfind
ach 655go 4
ators
ły rirla
ce sora p
sumierajku. ypadwyko
10
1
o (B
instyrynkześndahl200, na
48,6
s.
ównandzsię zpub
ma kwją się
dku sorzys
1
1
Bank
ytucku. nie dla-H05-2atom6 (zo
nieżzkiczaanlicz
wadraę pom
ektostyw
11
1
king
cji kNajdo p
Hirsc2015miasob. r
ż wpch inngazneg
atówmięd
ora bwany
1
1
Stru
kredjczępomchm5 śrst urys.
pływnstyżow
go w
w udzdzy w
ankowsk
29
12
1
10
uctur
dytoęściemiarmanaredndzia1).
w nytucjwaniw ak
ziałówarto
owegkaźni
9
1
0
ral
o-ej ru a2 ni ał
na cji ie k-
w o-
go ik
300
Rys. 2. Struktura aktywów sektora bankowego Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Centralnego Irlandii (Consolidated Banking Statistics −
www.centralbank.ie).
Znacząca większość aktywów sektora bankowego znajduje się w rękach podmio-tów krajowych, czyli tych, które zarejestrowały swoją działalność w Irlandii. Począwszy od 2006 r. udział aktywów tych podmiotów w aktywach sektora bankowego jest większy od udziału aktywów podmiotów zagranicznych (zob. rys. 3). We wrześniu 2015 r. wy-niósł on 67,1%.
Rys. 3. Aktywa sektora bankowego (w mln euro)
Źródło: Ibid.
Nie jest to jednak równoznaczne ze źródłem pochodzenia kapitału. Analiza struktu-ry aktywów krajowych instytucji kredytowych wskazuje bowiem na znaczący udział kapitału zagranicznego. Zdecydowanie największy udział w aktywach krajowych insty-tucji kredytowych mają podmioty pochodzące z Wielkiej Brytanii. W badanym okresie oscylował on pomiędzy 50 a 75%, a w 2015 r. wynosił 73% (zob. rys. 4).
0,010,020,030,040,050,060,070,080,090,0
100,0
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Instytucje kredytowe Sektor publiczny Sektor prywatny
0
50 000
100 000
150 000
200 000
250 000
300 000
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Aktywa Zagraniczne Krajowe
301
Jedną z charakterystycznych cech irlandzkiego sektora bankowego jest niewielka liczba banków zajmujących się obsługą klientów indywidualnych. Chociaż lista instytu-cji kredytowych działających na irlandzkim rynku bankowym liczy 62 pozycje4, to większość z nich koncentruje się na innych obszarach działalności, pomijając masową bankowość detaliczną. Usługi bankowości detalicznej świadczą głównie największe z nich, do których zalicza się Bank of Ireland, AIB Bank, Permanent TSB i Ulster Bank.
Rys. 4. Struktura aktywów irlandzkiego sektora bankowego według kraju pochodzenia kapitału
(w mln euro)
Źródło: Ibid.
Począwszy od 1943 r. nadzór nad sektorem bankowym sprawuje Bank Centralny Irlandii. Pierwotnie odpowiadał on głównie za utrzymanie wiarygodności waluty kraju. Już wówczas celem nadrzędnym polityki miała być dbałość o dobrobyt całego społe-czeństwa5. Cel ten jest nadal aktualny i obecnie oznacza odpowiedzialność za stabilny poziom cen, stabilność finansową, ochronę konsumentów, nadzór nad systemem banko-wym, rozwój regulacji, nadzór nad systemami płatniczymi i rozliczeniowymi, prowa-dzenie statystyk finansowych i monitorowanie sytuacji instytucji finansowych oraz dzia-łania naprawcze, restrukturyzację i uporządkowaną likwidację instytucji finansowych 4 Central Bank of Ireland: Credit Institution Resident in the Republic of Ireland, 2015, http://www.central
bank.ie/polstats/stats/cmab/Documents/Credit%20Institutions%20Resident%20in%20the%20Republic%20of%20Ireland.pdf (dostęp: 5.03.2016).
5 Central Bank of Ireland: A Chronology of Main Developments in the Central Bank of Ireland, 2013, http://www.centralbank.ie/about-us/Pages/default.aspx, s. 1 (dostęp: 18.02.2016).
-
50 000
100 000
150 000
200 000
250 000
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Wielka Brytania
Szwajcaria
Szwecja
Hiszpania
Polska
Holandia
Włochy
Wyspa Man
Węgry
Niemcy
Francja
Finlandia
Dania
Cypr
Belgia
Austria2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
250 000
200 000
150 000
100 000
50 000
-
302
będących w trudnej sytuacji6. Po wprowadzeniu w 2014 r. Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego (Single Supervisory Mechanism – SSM) podstawowe obowiązki nadzor-cze, w tym udzielanie licencji na prowadzenie działalności bankowej, dotyczące instytu-cji kredytowych, których skala działalności handlowej jest znacząca, przejął Europejski Bank Centralny. Nadzór nad instytucjami kredytowymi, których skala działalności han-dlowej nie jest znacząca7, oraz instytucjami kredytowymi spoza Unii Europejskiej pozo-stał w gestii Banku Centralnego Irlandii.
Prognozy dotyczące ryzyka oceniają, że w 2016 r. poziom ryzyka gospodarczego ustabilizuje się, a w kolejnych latach będzie malał8. Uznaje się, że podjęte działania ustabi-lizowały sytuację sektora bankowego Irlandii i umożliwiają zarządzanie ryzykiem9. 14.2. Rodzaje dominujących instytucji kredytowych
Statystyki Banku Centralnego Irlandii dzielą banki działające na terenie tego kraju na następujące grupy10: − banki krajowe (domestic market group) – grupa ta obejmuje również podmioty za-
leżne banków zagranicznych, które koncentrują swoją działalność na irlandzkim ryn-ku bankowym,
− banki mające główną centralę w Irlandii (Irish-headquartered group)11 – do tej wą-skiej grupy w okresie boomu kredytowego należało sześć banków (Bank of Ireland, AIB Bank, Anglo-Irish Bank, Irish Life & Permanent, Irish Nationwide and Educa-tional Building Society).
Procentowy udział aktywów banków zaliczanych do obu grup w aktywach całego sektora bankowego charakteryzuje się dużą stabilnością. Wraz ze wzrostem wartości aktywów sektora bankowego proporcjonalnie rośnie wartość aktywów zarówno banków krajowych, jak i banków lokalnych (zob. rys. 5). W latach 2005-2015 udział banków krajowych w aktywach sektora bankowego mieścił się w przedziale od 54,1% (w 2010 r.) do 57,1% (w 2005 r.). W 2015 r. w stosunku do 2004 r. udział ten obniżył się o 1 p.p.
6 Central Bank of Ireland: Strategic Plan 2016-2018, 2015, http://www.centralbank.ie/about-us/Pages/
default.aspx, s. 2. 7 Introduction to Credit Institution Prudential Supervision, www.centralbank.ie (dostęp: 8.03.2016). 8 Central Bank of Ireland: Central Bank Quaterly Bulletin Q1, January 2016, s. 8. 9 International Monetary Fund: Ireland. Detailed Assessment of Observance of Basel Core Principles for
Effective Banking Supervision, IMF Country Report No. 14/135, 2014, s. 2-8. 10 P.R. Lane, The Funding of the Irish Domestic Banking System during the Boom? “Journal of the Statistical
and Social Inquiry Society of Ireland” 2015, Vol. XLIV, s. 40. 11 W starszych raportach Banku Centralnego Irlandii (do końca 2008 r.) grupa ta była nazywana „covered
bank” ze względu na posiadane gwarancje państwowe. Pozostałe banki, które co prawda miały siedzibę w Irlandii, nie były wliczane do tej grupy ze względu na zagraniczne kapitały i koncentrowanie swojej dzia-łalności na rynkach zagranicznych.
303
Rys. 5. Struktura aktywów irlandzkiego sektora bankowego w podziale na banki krajowe i lokalne
(w mln euro)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Centralnego Irlandii (Domestic Market Group Aggregate Balance Sheet, Irish Headquarted Group Aggregate Balance Sheet − www.centralbank.ie).
Obie grupy banków różnią się nieznacznie w zakresie zaangażowania kapitału.
Główną pozycję aktywów stanowią udzielane kredyty. W analizowanym okresie w grupie banków krajowych udział kredytów udzielonych rezydentom mieścił się w przedziale od 51,3% do 62,8%, natomiast kredytów udzielonych podmiotom zagranicznym w przedziale od 15,4% do 20,6%. Najmniejszy udział kredytów w aktywach odnotowano w 2014 r., kiedy wyniósł on 66,7%. Natomiast najwyższy w 2006 r. − 82,2%. Podobnie w grupie banków lokalnych udział kredytów dla rezydentów stanowił od 52,6% do 59,9%, a kredytów udzielonych podmiotom zagranicznym od 13,6% do 22%. W tej grupie banków łączny udział kredytów w aktywach ogółem wahał się pomiędzy 67% a 79% (zob. rys. 6 i 7). Szczegółowe dane dotyczące aktywów obu grup banków przedstawiono w tabeli 3 i 4.
Rys. 6. Struktura aktywów banków krajowych (%)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Centralnego Irlandii (Domestic Market Group..., op. cit.).
0
200000
400000
600000
800000
1000000
1200000
1400000
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Aktywa banków krajowych Aktywa banków lokalnych
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0 Pozostałe aktywa
Środki na rachunku w BankuCentralnym
Papiery wartościowewyemitowane przez podmiotyzagraniczneKredyty podmiotówzagranicznych
Papiery wartościowewyemitowane przez podmiotykrajoweKredyty rezydentów
304
Rys. 7. Struktura aktywów banków lokalnych (%)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Centralnego Irlandii (Irish Headquarted Group…, op. cit.).
Podobnie sytuacja przedstawia się w zakresie źródeł finansowania działalności banków. Struktura pasywów obu grup banków wykazuje wiele podobieństw. Do 2008 r. charakteryzowała się ona dość dużą stabilnością. W obu grupach banków największy udział w strukturze pasywów miały depozyty krajowe, ale niewiele mniejszy depozyty podmiotów zagranicznych. W latach 2005-2009 różnica pomiędzy obiema grupami depozytów w przypadku banków krajowych nie przekroczyła 8 p.p., a w przypadku banków lokalnych 12 p.p. W 2008 r. udział depozytów rezydentów w pasywach banków krajowych wynosił 36,9%, a depozytów podmiotów zagranicznych 34%. W przypadku banków lokalnych w tym samym roku udział depozytów rezydentów wynosił 36,8%, a depozytów podmiotów zagranicznych 31,5%. Począwszy od 2009 r. udział depozytów podmiotów zagranicznych w strukturze pasywów systematycznie maleje. W 2015 r. wynosił on 11,3% w bankach krajowych i 10,9% w bankach lokalnych. W latach 2010-2012 na zmianę struktury pasywów miały wpływ pożyczki ze środków unijnych. W stosunku do lat poprzednich ich udział w strukturze pasywów wzrósł średnio do poziomu 12% w bankach krajowych i 12,6% w bankach lokalnych, podczas gdy w latach poprzednich wynosił on analogicznie 4% i 3,4%. Począwszy od 2013 r. udział ten systematycznie malał, tak że w 2015 r. wyniósł 2,7% pasywów banków krajowych i 3,1% pasywów banków lokalnych. Począwszy od 2010 r. w obu grupach banków zwiększył się udział kapitałów i rezerw (zob. rys. 8 i 9). Szczegółowe dane dotyczące aktywów obu grup banków przedstawiono w tabeli 5 i 6.
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Pozostałe aktywa
Środki na rachunku w BankuCentralnym
Papiery wartościowewyemitowane przez podmiotyzagraniczne
Kredyty podmiotówzagranicznych
Papiery wartościowewyemitowane przez podmiotykrajowe
Kredyty rezydentów
Tab
ela
3. A
ktyw
a ba
nków
kra
jow
ych
(w m
ln e
uro)
20
05
2006
20
07
2008
20
09
2010
20
11
2012
20
13
2014
20
15
AK
TYW
A
476
768
612
814
702
274
806
404
805
625
750
562
643
782
555
078
476
619
423
531
377
998
Kre
dyty
rezy
dent
ów, w
tym
: 29
1 02
738
3 80
742
5 81
146
8 92
444
3 93
540
0 12
933
8 88
129
3 40
125
0 53
321
7 13
819
5 58
3a.
inst
ytuc
ji m
onet
arny
ch
56 2
5691
142
81 4
9812
5 31
912
9 14
812
3 14
392
378
52 9
1248
559
47 2
5646
054
b. in
styt
ucji
rząd
owyc
h 36
435
440
145
949
731
299
29 3
8927
741
702
519
316
c. se
ktor
a pr
ywat
nego
23
4 40
729
2 31
034
3 91
234
3 14
531
4 29
024
5 68
821
7 11
421
2 74
720
1 27
216
9 36
214
9 21
3Pa
pier
y w
artośc
iow
e w
yem
itow
ane
prze
z po
dmio
ty k
rajo
we
13 2
4414
082
13 5
9643
079
63 2
0097
035
110
318
104
047
93 0
1081
335
70 1
71
Kre
dyty
pod
mio
tów
zag
rani
czny
ch
97 3
8311
9 64
113
7 86
315
0 06
516
4 64
115
4 85
711
4 97
094
300
75 7
1765
400
59 9
27a.
stre
fy e
uro
9383
13 4
0411
022
12 0
7410
340
10 0
4292
2778
6581
8776
7683
11b.
spoz
a U
E 88
000
106
237
126
841
137
991
154
301
144
815
105
743
86 4
3567
530
57 7
2451
616
Papi
ery
war
tośc
iow
e w
yem
itow
ane
prze
z po
dmio
ty z
agra
nicz
ne
53 1
3464
641
92 3
0210
2 23
681
949
57 4
2039
787
32 4
7329
762
28 5
9823
238
a. st
refy
eur
o 28
607
35 1
1841
972
32 7
0128
191
19 0
2810
764
8798
9615
13 7
9113
167
b. sp
oza
UE
24 5
2729
523
50 3
3069
535
53 7
5838
392
29 0
2323
675
20 1
4714
807
10 0
71Śr
odki
na
rach
unku
w B
anku
Cen
tral-
nym
62
0299
6810
940
101
5811
638
8459
4490
1930
1959
3254
5881
Pozo
stał
e ak
tyw
a 15
778
20 6
7521
763
31 9
4340
263
32 6
6135
338
28 9
2725
637
27 8
0823
197
a. re
zyde
ntów
11
642
12 0
5714
613
21 0
7331
219
24 1
2418
843
17 3
0317
222
17 0
4115
485
b. p
odm
iotó
w z
agra
nicz
nych
41
3686
1871
5010
870
9044
8537
16 4
9511
624
8415
10 7
6777
12 Źr
ódło
: Opr
acow
anie
wła
sne
na p
odst
awie
dan
ych
Ban
ku C
entra
lneg
o Ir
land
ii (D
omes
tic M
arke
t Gro
up A
ggre
gate
Bal
ance
She
et −
ww
w.c
entra
lban
k.ie
).
305
Tab
ela
4. A
ktyw
a ba
nków
loka
lnyc
h (w
mln
eur
o)
20
05
2006
20
07
2008
20
09
2010
20
11
2012
20
13
2014
20
15
AK
TYW
A
358
780
471
178
544
909
623
206
660
506
637
648
532
334
447
906
376
601
327
830
295
990
Kre
dyty
rezy
dent
ów, w
tym
: 20
5 73
528
2 21
831
3 36
734
9 54
135
8 75
434
2 94
327
9 98
223
7 75
919
8 80
317
3 54
816
5 12
8a.
inst
ytuc
ji m
onet
arny
ch
42 6
5876
828
68 5
2198
870
122
314
119
130
89 2
7350
788
46 8
9645
162
44 6
48b.
inst
ytuc
ji rząd
owyc
h 19
618
422
930
125
631
085
29 1
9327
542
547
392
151
c. se
ktor
a pr
ywat
nego
16
2 88
220
5 20
624
4 61
725
0 37
023
6 18
519
2 72
816
1 51
615
9 42
915
1 36
012
7 99
412
0 32
9Pa
pier
y w
artośc
iow
e w
yem
itow
ane
prze
z po
dmio
ty k
rajo
we
11 5
6112
343
11 3
8722
070
37 9
2869
779
87 0
3481
875
72 0
6861
247
51 2
90
Kre
dyty
pod
mio
tów
zag
rani
czny
ch
75 9
9092
391
106
058
119
352
145
540
138
744
97 8
7174
090
56 1
8146
005
40 3
62a.
stre
fy e
uro
7159
10 7
6572
5092
4380
2360
1843
4231
6322
9612
6316
52b.
spoz
a U
E 68
831
81 6
2698
808
110
109
137
517
132
726
93 5
2970
927
53 8
8544
742
38 7
10Pa
pier
y w
artośc
iow
e w
yem
itow
ane
prze
z po
dmio
ty z
agra
nicz
ne
49 2
1760
612
88 5
2098
530
76 9
4253
732
36 5
3727
945
27 9
4624
283
19 7
77
a. st
refy
eur
o 25
905
32 1
2939
062
30 0
8324
545
16 8
2387
2472
5584
7710
250
10 2
36b.
spoz
a U
E 23
312
28 4
8349
458
68 4
4752
397
36 9
0927
813
20 6
9019
469
14 0
3395
41Śr
odki
na
rach
unku
w B
anku
C
entra
lnym
46
5778
6871
6662
4482
7454
6917
9711
5215
0721
9122
30
Pozo
stał
e ak
tyw
a 11
620
15 7
4618
412
27 4
7033
068
26 9
8229
112
25 0
8420
096
23 3
1614
442
a. re
zyde
ntów
90
3890
5011
763
17 2
2424
666
19 6
3514
044
14 6
0212
604
12 5
2580
30b.
pod
mio
tów
zag
rani
czny
ch
2582
6696
6649
10 2
4684
0273
4715
068
10 4
8274
9210
791
6412
Źródło
: Opr
acow
anie
wła
sne
na p
odst
awie
dan
ych
Ban
ku C
entra
lneg
o Ir
land
ii (I
rish
Hea
dqua
rted
Gro
up A
ggre
gate
Bal
ance
She
et −
ww
w.c
entra
lban
k.ie
).
306
307
Rys. 8. Struktura pasywów banków krajowych (%)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Centralnego Irlandii (Domestic Market Group..., op. cit.).
Rys. 9. Struktura pasywów banków lokalnych (%)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Centralnego Irlandii (Irish Headquarted Group…, op. cit.).
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Pozostałe pasywa
Pożyczki z Eurosystemu nafinansowanie operacji politykipieniężnej
Kapitały i rezerwy
Depozyty podmiotówzagranicznych
Dłużne papiery wartościowe
Depozyty rezydentów
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0
20052006200720082009201020112012201320142015
Pozostałe pasywa
Pożyczki z Eurosystemu nafinansowanie operacji politykipieniężnej
Kapitały i rezerwy
Depozyty podmiotówzagranicznych
Dłużne papiery wartościowe
Depozyty rezydentów
Tab
ela
5. P
asyw
a ba
nków
kra
jow
ych
(w m
ln e
uro)
20
05
2006
20
07
2008
20
09
2010
20
11
2012
20
13
2014
20
15
PASY
WA
47
6 76
861
2 81
470
2 27
480
6 40
4 80
5 62
575
0 56
264
3 78
255
5 07
847
6 61
942
3 53
137
7 99
8
Dep
ozyt
y re
zyde
ntów
, w ty
m:
194
920
248
992
254
189
297
346
311
826
294
172
246
266
213
023
227
475
212
939
212
820
a. in
styt
ucji
mon
etar
nych
55
289
87 5
9884
504
126
231
131
220
131
584
99 4
6559
213
52 1
2749
792
46 2
56
b. in
styt
ucji
rząd
owyc
h 24
8828
5925
7231
20
3276
3408
2455
5971
13 7
4085
9742
31
c. se
ktor
a pr
ywat
nego
13
7 14
315
8 53
516
7 11
316
7 99
5 17
7 33
015
9 18
114
4 34
614
7 83
916
1 60
815
4 55
016
2 33
3
Dłużn
e pa
pier
y w
artośc
iow
e 74
658
110
119
121
749
100
467
98 2
6764
446
51 9
2138
174
26 8
7527
410
25 1
54
a. ir
land
zcy
rezy
denc
i 12
278
21 8
2529
197
27 2
45
38 8
5733
423
30 0
3123
057
16 0
5818
379
18 3
22
b. n
iere
zyde
nci
62 3
8088
294
92 5
5273
222
59
410
31 0
2321
890
15 1
1710
817
9031
6832
Dep
ozyt
y po
dmio
tów
zag
rani
czny
ch
148
657
173
698
229
857
274
093
232
624
142
542
102
930
78 8
3872
194
63 6
9942
831
a. st
refy
eur
o 34
594
37 0
7835
427
39 0
84
26 8
8616
802
13 3
2010
220
13 2
5011
992
12 1
74
b. sp
oza
UE
114
063
136
620
194
430
235
009
205
738
125
740
89 6
1068
618
58 9
4451
707
30 6
57
Kap
itały
i re
zerw
y 29
920
35 4
8742
328
41 6
69
52 9
4071
729
91 2
1998
676
96 6
2780
228
67 2
41
Poży
czki
z E
uros
yste
mu
na fi
nans
owan
ie
oper
acji
polit
yki p
ienięż
nej
9218
8016
19 2
0644
600
59
974
94 5
5072
797
60 5
3630
546
13 6
0010
045
Pozo
stał
e pa
syw
a 19
396
36 5
0134
945
48 2
28
49 9
9383
124
78 6
4965
832
22 9
0225
655
19 9
07
a. re
zyde
nci
11 2
9814
975
15 3
7026
127
35
580
69 6
6259
183
53 0
7214
704
14 3
6611
861
b. p
odm
ioty
zag
rani
czne
80
9821
526
19 5
7522
101
14
413
13 4
6219
466
12 7
6081
9811
289
8046
Źródło
: Opr
acow
anie
wła
sne
na p
odst
awie
dan
ych
Ban
ku C
entra
lneg
o Ir
land
ii (D
omes
tic M
arke
t Gro
up…
, op.
cit.
).
308
Tab
ela
6. P
asyw
a ba
nków
loka
lnyc
h (w
mln
eur
o)
20
05
2006
20
07
2008
20
09
2010
20
11
2012
20
13
2014
20
15
PASY
WA
35
8 78
047
1 17
854
4 90
962
3 20
6 66
0 50
663
7 64
853
2 33
444
7 90
637
6 60
132
7 83
029
5 99
0
Dep
ozyt
y re
zyde
ntów
, w ty
m:
143
424
190
292
195
258
229
579
264
496
246
747
203
727
169
393
184
694
167
769
167
068
a. in
styt
ucji
mon
etar
nych
39
690
72 1
1768
683
96 5
14
116
515
117
486
87 0
6048
081
42 4
8040
348
39 0
03
b. in
styt
ucji
rząd
owyc
h 19
5723
5124
0229
15
3138
3140
2224
5688
13 4
6281
5337
92
c. se
ktor
a pr
ywat
nego
10
1 77
711
5 82
512
4 17
213
0 15
0 14
4 84
212
6 12
211
4 44
211
5 62
412
8 75
211
9 26
712
4 27
3
Dłużn
e pa
pier
y w
artośc
iow
e 73
576
106
842
116
017
94 8
88
96 1
5263
138
51 2
9237
564
26 4
4126
883
24 8
00
a. ir
land
zcy
rezy
denc
i 11
602
20 9
8828
068
26 0
27
38 3
4333
325
29 9
9622
989
16 0
1018
337
18 2
55
b. n
iere
zyde
nci
61 9
7485
854
87 9
4968
861
57
809
29 8
1321
296
14 5
7510
431
8546
6545
Dep
ozyt
y po
dmio
tów
zag
rani
czny
ch
94 1
1210
7 02
015
3 78
419
6 05
8 17
1 22
410
3 58
367
510
58 9
6453
464
48 5
6532
232
a. st
refy
eur
o 20
755
20 7
9319
921
25 0
92
17 1
3853
5423
0535
8850
9358
8466
55
b. sp
oza
UE
73 3
5786
227
133
863
170
966
154
086
98 2
2965
205
55 3
7648
371
42 6
8125
577
Kap
itały
i re
zerw
y 24
347
28 0
6633
917
32 1
51
43 0
9454
660
67 8
7772
114
68 0
3254
778
47 9
18
Poży
czki
z E
uros
yste
mu
na fi
nans
owan
ie
oper
acji
polit
yki p
ienięż
nej
7363
6680
15 1
0127
039
44
020
91 4
5067
111
48 7
3527
895
12 6
0090
45
Pozo
stał
e pa
syw
a 15
957
32 2
7830
834
43 4
90
41 5
2078
071
74 8
1661
136
16 0
7317
235
14 9
26
a. re
zyde
nci
8373
11 8
5012
140
22 4
64
28 1
4366
361
57 4
1350
266
9355
9001
8233
b. p
odm
ioty
zag
rani
czne
75
8420
428
18 6
9421
026
13
377
11 7
1017
403
10 8
7067
1882
3466
93 Źr
ódło
: Opr
acow
anie
wła
sne
na p
odst
awie
dan
ych
Ban
ku C
entra
lneg
o Ir
land
ii (I
rish
Hea
dqua
rted
Gro
up…
, op.
cit.
).
309
310
Analiza bilansów banków w podziale na banki krajowe i banki lokalne nie wykazała znaczących różnic w zakresie źródeł finansowania ich działalności oraz sposobów anga-żowania środków. 14.3. Przegląd największych banków sektora bankowego
Przed kryzysem finansowym do największych banków działających w Irlandii zali-czano: Bank of Ireland, Allied Irish Bank, Anglo Irish Bank, Irish Life & Permanent oraz Irish Nationwide and Educational Building Society. W rezultacie realizacji progra-mu naprawczego wiele spośród nich zostało dokapitalizowanych. W pierwszej kolejności dokapitalizowano Bank of Ireland (BOI) i Allied Irish Bank (AIB), a następnie Anglo Irish Bank (Anglo), całkowicie go nacjonalizując. W kolejnym etapie powołano National Asset Management Agency (NAMA), która najpierw przejęła zarządzanie kredytami hipotecznymi. W ostatnim etapie zostały pokryte straty z tytułu kredytów znajdujących się w portfelu NAMA i banków12 (zob. tabela 7). Tabela 7. Dokapitalizowanie banków Irlandii (w bln euro)
Etap BOI AIB Anglo INBs EBS ILP Razem 2009 r. 3,5 3,5 4,0 b.d. b.d. b.d. 11,0 Marzec 2010 r. 2,7 7,4 18,0 2,6 0,9 b.d. 31,6 Wrzesień 2010 r. b.d. 3,0 7,3 2,8 b.d. 0,1 13,2 Marzec 2011 r. 5,2 13,3 b.d. b.d. 1,5 4,0 24,0 Razem 11,4 27,2 29,3 5,4 2,4 4,1 79,8
Źródło: P. Honohan, Recapitalisation of Failed Banks – Some Lessons from the Irish Experience, Address at the 44th Annual Money, Macro and Finance Conference, Trinity College, Dublin 2012, 7 September.
W wyniku działań restrukturyzacyjnych struktura podmiotowa rynku uległa zna-
czącym przeobrażeniom. Obecnie sektor bankowy Irlandii jest zdominowany przez dwie instytucje, do których należy połowa aktywów dziesięciu największych banków działa-jących w Irlandii: Bank of Ireland i Allied Irish Bank (zob. rys. 10).
W 2010 r. dwie nierentowne instytucje, Anglo Irish Bank i Irish Nationwide Buil-ding Society (INBS), zostały połączone w Irish Bank Resolution Corporation (IBRC), która od lutego 2013 r. znajduje się w procesie likwidacji. W 2012 r. Unia Europejska, Międzynarodowy Fundusz Walutowy i rząd zdecydowały, że Permanent TSB (PTSB) odpowiadająca za działalność bankową w ramach znacjonalizowanej Permanent TSB Group Holdings (wcześniej Irish Life & Permanent) nie zostanie zlikwidowana, a pod-dana restrukturyzacji. Decyzja ta ma na celu stworzenie konkurencji dla dwóch najwięk-szych filarów sektora bankowego Irlandii – Bank of Ireland (BOI) i prawie całkowicie znacjonalizowanego Allied Irish Bank (AIB). Istnieje bowiem obawa, że zwiększenie koncentracji w sektorze może zmniejszyć dostępność finansowania działalności małych
12 D. Schoenmaker, Stabilising and Healing the Irish Banking System: Policy Lessons CBI-CEPR-IMF Confer-
ence Ireland − Lessons from Its Recovery from the Bank-Sovereign Loop 19 January, Dublin 2015, s. 11; International Monetary Fund: Ireland. Detailed Assessment…, op. cit., s. 14.
i średnich ptów należą
Rys. 10. Str
Źródło: Opra
Biorągany przez70% wynikzysk osiągnMortgage B Tabela 8. D
B
Bank of IrelaAllied Irish BDePfa Bank Permanent TUlster Bank DePfa ACS UniCredit BBank of IrelaBank Citibank EurAIB Mortga
Źródło: Finan
13 Financial
op. cit., s.
D
przedsiębiorstą do jednych z
ruktura aktywów
cowanie własne.
ąc pod uwagę z dziesięć najku z tytułu odnęły również:Bank, Citiban
Dane finansowe
Bank
and Banks
TSB Ireland Bank ank Ireland and Mortgage
rope ge Bank
ncial Services Rep
Services Report 12.
Permanent8%
Ulster Bank Ireland
7%
DePfa ACS Bank6%
UniCredit BankIreland
6%
Bank of IrMortgage
5%
tw. Już teraz wz najbardziej re
w dziesięciu naj
wynik z tytułjwiększych bdsetek i ponad Ulster Bank
nk Europe i AI
największych b
Aktywa Kred
129,800 82107,455 6348,523 936,296 2733,843 2530,740 828,346 1
21,607 18
21,101 820,922 19
port Ireland 2015
Ireland 2015, Th
t TSB
k
reland Bank
Citibank E4%
warunki udzieestrykcyjnych
ajwiększych ban
łu odsetek oraanków Irlandd 40% wynikof Ireland, UnIB Mortgage B
banków Irlandi
dyty Depozyty
2,118 74,2373,252 61,8659,272 1,5307,206 18,5385,919 19,4968,907 191,162 1,727
8,842 b.d.
8,868 7,4439,920 1
5, The Economist
he Economist Int
Ban
AlliedBan23
DePfa Bank10%
Europe%
AIB
elania kredytóh w strefie eur
nków Irlandii (%
az wynik z tytdii, na te dwaku z tytułu opniCredit BankBank (zob. tab
ii (w mln euro)
Kapitał własny
Wz tod
8,74711,572
1,9742,2836,556
6192,221
870
6,3131,404
t Intelligence Uni
telligence Unit, L
nk of Ireland27%
d Irish nks
3%
B Mortgage Bank4%
ów dla tego typro13.
%)
tułu opłat i proa banki przypłat i prowizji.
k Ireland, Bankbela 8).
Wynik tytułu dsetek
Wynik z tytułu
opłat i prowizj
2,332 341,712 39
-55 -270 3510 11
38 -91 -1
170
303 85376 bd
t, s. 6.
London, s. 3; D.
311
pu podmio-
owizji osią-pada prawie . Poza nimi k of Ireland
k u
zji
Zysk/ strata netto
44 786 90 915 -2 -155 37 -102 17 2,22 -9 -18 17 74
1 191
52 530 d. 364
Schoenmaker,
312
Na rynek bankowy realny wpływ mają jedynie Bank of Ireland, Allied Irish Bank, DePfa Bank i Permanent TSB. Pierwsze dwa to banki komercyjne o uniwersalnym charak-terze działalności, świadczące usługi zarówno dla ludności, jak i podmiotów gospodar-czych. Również Permanent TSB, choć powstała z przeobrażenia kasy budowlanej, jest obecnie bankiem o charakterze uniwersalnym. Natomiast DePfa świadczy usługi finanso-we dla sektora publicznego oraz specjalizuje się w finansowaniu dużych projektów inwe-stycyjnych. Banki, które przetrwały kryzys gospodarczy, muszą odbudować swoją pozycję na rynku i umiejętność generowania zysków satysfakcjonujących ich akcjonariuszy. 14.4. Struktura aktywów i pasywów sektora bankowego
Biorąc pod uwagę rolę, jaką irlandzki sektor bankowy odegrał podczas ostatniego kryzysu finansowego, analiza struktury aktywów i pasywów powinna obejmować zarówno okres boomu kredytowego, jak i ostatnich lat. W okresie boomu gospodarczego, do 2009 r. wartość sumy bilansowej instytucji kredytowych Irlandii systematycznie rosła. Najwięk-szy przyrost sumy bilansowej, bo aż o 95,4% w stosunku do roku bazowego14, odnoto-wano w 2008 r., kiedy to suma bilansowa wyniosła 1 412, 2 bln euro. W tym czasie rosła ona z roku na rok średnio o 18,6%, przy czym najwyższy wzrost w stosunku do roku poprzedniego odnotowano w 2005 r. (suma bilansowa wzrosła wówczas o 30,4%). Po-mimo tego, iż tendencja ta odwróciła się w 2009 r., a dynamika wzrostu sumy bilanso-wej zaczęła spadać nieco wcześniej, do końca 2013 r. jej wartość przewyższała wartość sumy bilansowej osiągniętej w roku bazowym. Po raz pierwszy wartość sumy bilanso-wej obniżyła się w stosunku do roku poprzedniego w 2009 r., przy czym największy spadek o 5,5 p.p. odnotowano w 2010 r. W 2015 r. suma bilansowa wynosiła 613,5 mld euro, co oznaczało kolejny spadek, tym razem o 10,5 p.p. w stosunku do roku poprzed-niego i 15,1 p.p. w stosunku do 2004 r. (zob. rys. 11).
Rys. 11. Suma bilansowa sektora bankowego Irlandii w latach 2005-2015 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Centralnego Irlandii (Credit Institutions Aggregate
Balance Sheet − www.centralbank.ie). 14 Punktem odniesienia dla wyników osiąganych przez sektor bankowy Irlandii w latach 2005-2015 jest 2004 r.
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
120,0
140,0
0,0
200,0
400,0
600,0
800,0
1000,0
1200,0
1400,0
1600,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Suma bilansowa (w mld euro) -lewa oś
Dynamika (rok do roku w %) - prawa oś
313
Podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, w strukturze aktywów irlandz-kiego sektora bankowego dominującą pozycję również zajmują kredyty15. W latach 2005-2015 łączny udział kredytów rezydentów i podmiotów zagranicznych wynosił od 61,1% do 69,5%. Proporcje pomiędzy obiema grupami kredytów charakteryzowały się dużą stabilnością. Udział kredytów rezydentów w wartości kredytów ogółem wahał się pomiędzy 55,0% a 60,2%. W portfelu aktywów wciąż duży udział mają papiery warto-ściowe wyemitowane przez podmioty zagraniczne. Co prawda ich udział w wartości aktywów ogółem systematycznie spada, ale wciąż wynosi 14,9%. Odwrotną tendencję można zaobserwować w przypadku papierów wartościowych rezydentów. W badanym okresie ich udział w strukturze aktywów wzrósł z poziomu 2% w 2005 r. do poziomu 12,4% w 2015 r. W ciągu badanych 11 lat udział pozostałych aktywów w strukturze aktywów wynosił średnio 6,6% (zob. rys. 12).
W stosunku do roku bazowego do 2008 r. wartość aktywów systematycznie rosła, wynosząc kolejno 130,36% w 2005 r., 163,05% w 2006 r., 185,09% w 2007 r. i 195,45% w 2008 r. Począwszy od 2009 r. wartość aktywów zaczęła spadać, przy czym w całym badanym okresie przewyższała ona wartości aktywów z 2004 r. i w 2015 r. wynosiła 102,5%. W ostatnich latach warunki kredytowania podmiotów niebędących instytucjami finansowymi (non-financial corporations – NFCs) pogorszyły się, co skutkuje utrzy-mywaniem się poziomu udzielanych nowych kredytów poniżej 12% PKB. W czasie boomu gospodarczego poziom ten wynosił około 20% (lata 2003-2005)16.
Rys. 12. Struktura aktywów sektora bankowego Irlandii (%)
Źródło: Ibid. 15 M. Pawłowska, Zmiany struktury sektora bankowego w Europie – rola konkurencji [w:] E. Balcerowicz (red.),
Sektor bankowy w Europie. Co zmienił kryzys? Zeszyty BRE Bank-CASE nr 126/2013, CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa, Warszawa, s. 13.
16 International Monetary Fund: Ireland. Detailed Assessment…, op. cit., s. 10.
0,010,020,030,040,050,060,070,080,090,0
100,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Pozostałe aktywa
Środki na rachunku w Banku Centralnym
Papiery wartościowe wyemitowane przez podmioty zagraniczne
Kredyty podmiotów zagranicznych
Papiery wartościowe wyemitowane przez rezydentów
Kredyty rezydentów
314
Dynamikę wartości poszczególnych grup aktywów w stosunku do roku bazowego przestawia rys. 13, natomiast zmiany wartości z roku na rok rys. 14. Szczegółowe dane dotyczące poszczególnych pozycji aktywów w latach 2005-2015 zawiera tabela 9.
Rys. 13. Wartość aktywów sektora bankowego Irlandii w relacji do 2004 r. (%)
Źródło: Ibid.
Rys. 14. Wartość aktywów sektora bankowego Irlandii (rok do roku w %)
Źródło: Ibid.
0,00100,00200,00300,00400,00500,00600,00700,00800,00
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Kredyty rezydentów
Papiery wartościowe wyemitowane przez podmioty krajowe
Kredyty podmiotów zagranicznych
Papiery wartościowe wyemitowane przez podmioty zagraniczne
Środki na rachunku w Banku Centralnym
Pozostałe aktywa
406080
100120140160180200220240260
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Kredyty rezydentów
Papiery wartościowe wyemitowane przez rezydentów
Kredyty podmiotów zagranicznych
Papiery wartościowe wyemitowane przez podmioty zagraniczne
Środki na rachunku w Banku Centralnym
Pozostałe aktywa
Aktywa
Tab
ela
9. A
ktyw
a se
ktor
a ba
nkow
ego
Irla
ndii
(w m
ln e
uro)
Rok
Akt
ywa
Kre
dyty
rezy
dent
ów, w
tym
: Pa
pier
y w
arto
-śc
iow
e re
zyde
n-tó
w
Kre
dyty
pod
mio
tów
za
gran
iczn
ych
Papi
ery
war
tośc
iow
e po
dmio
tów
zag
ra-
nicz
nych
Środ
ki n
a ra
chun
ku
w B
C
Pozo
stał
e ak
tyw
a
in
styt
ucje
m
onet
arne
inst
ytuc
je
rząd
owe
sekt
or
pryw
atny
st
refy
eur
o sp
oza
UE
stre
fy
euro
sp
oza
UE
rezy
denc
i po
dmio
ty
zagr
anicz
ne20
05
941
907
34
9 64
6 98
150
9
90
250
506
1
8 47
9 9
1 84
1
149
397
1
47 9
58
115
587
8
883
1
4 66
3 4
5 45
3
2006
1
178
128
45
0 83
1 14
3 16
8 1
052
3
06 6
11
22
059
102
550
1
95 6
93
174
780
1
45 3
57
13
616
19
533
53
707
2007
1
337
356
48
1 82
1 11
7 03
4 1
047
3
63 7
40
23
466
108
996
2
25 9
10
167
430
1
92 9
95
22
752
65
465
48
521
2008
1
412
197
53
2 55
9 17
3 13
4 1
306
3
58 1
19
60
788
110
998
2
51 5
46
160
189
1
92 8
63
21
140
28
329
53
786
2009
1
323
584
50
5 27
0 17
5 35
6 1
310
3
28 6
05
82
110
84
734
2
54 2
22
149
857
1
63 5
61
16
288
35
435
32
107
2010
1
168
008
46
7 54
4 17
4 62
9 3
1 60
7 2
61 3
08
101
700
1
14 7
93
229
328
8
5 87
6 9
9 48
9 1
2 31
9 2
7 53
7 2
9 42
1
2011
1
025
896
38
3 64
5 11
3 32
2 2
9 68
7 2
40 6
36
113
613
1
14 7
59
190
513
6
9 33
6 7
8 01
0 6
765
2
7 51
7 4
1 73
9
2012
87
2 67
9
331
404
69 2
53
27
965
234
186
1
07 3
23
71
125
1
62 3
81
70
645
68
698
3 8
99
25
196
32
009
2013
74
0 62
1
281
944
63 2
83
736
2
17 9
25
96
008
60
480
1
38 0
05
63
283
54
993
3 6
21
19
680
22
606
2014
68
5 64
5
238
704
59 8
65
549
1
78 2
90
84
895
61
061
1
20 1
03
67
060
47
902
4 4
42
26
804
34
675
2015
61
3 53
4
212
801
54 7
30
438
1
57 6
33
76
049
65
230
1
08 8
67
56
036
35
402
10
749
23
221
25
178
Źródło
: Opr
acow
anie
wła
sne
na p
odst
awie
dan
ych
Ban
ku C
entra
lneg
o Ir
land
ii (C
redi
t Ins
titut
ions
Agg
rega
te B
alan
ce S
heet
− w
ww
.cen
tralb
ank.
ie).
315
316
Do 2009 r. główną pozycję pasywów stanowiły depozyty podmiotów zagranicznych. W latach 2005-2009 ich udział w strukturze depozytów wynosił średnio 39,4%. W rezul-tacie kryzysu gospodarczego podmioty te zaczęły się wycofywać z irlandzkiego rynku. Do 2015 r. udział podmiotów zagranicznych w pasywach sektora bankowego zmniejszył się o 12,5 p.p. Z kolei na lata 2008-2012 przypada okres zapożyczania się w Eurosyste-mie. Udział tego rodzaju pożyczek w stosunku do poziomu z 2004 r. wzrósł prawie czterokrotnie. Począwszy od 2009 r. systematycznie rośnie również poziom kapitałów i rezerw (zob. rys. 15).
Rys. 15. Struktura pasywów sektora bankowego Irlandii (%)
Źródło: Ibid.
Dynamikę wartości poszczególnych grup pasywów w stosunku do roku bazowego przestawia rys. 16, natomiast zmiany wartości z roku na rok rys. 17. Szczegółowe dane dotyczące poszczególnych pozycji aktywów w latach 2005-2015 zawiera tabela 10.
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Pozostałe pasywa
Pożyczki z Eurosystemu na finansowanie operacji polityki pieniężnej
Kapitały i rezerwy
Depozyty podmiotów zagranicznych
Wyemitowanie dłużne papiery wartościowe
Depozyty rezydentów
317
Rys. 16. Wartość pasywów sektora bankowego Irlandii w relacji do 2004 r. (%)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Centralnego Irlandii (Credit Institutions Aggregate Balance Sheet – www.centralbank.ie).
Rys. 17. Wartość pasywów sektora bankowego Irlandii (rok do roku w %)
Źródło: Ibid.
40,060,080,0
100,0120,0140,0160,0180,0200,0220,0240,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Depozyty rezydentów
Wyemitowanie dłużne papiery wartościowe
Depozyty podmiotów zagranicznych
Kapitały i rezerwy
Pożyczki z Eurosystemu na finansowanie operacji polityki pieniężnej
40,060,080,0
100,0120,0140,0160,0180,0200,0220,0240,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Pasywa
Depozyty rezydentów
Wyemitowanie dłużne papiery wartościowe
Depozyty podmiotów zagranicznych
Kapitały i rezerwy
Pożyczki z Eurosystemu na finansowanie operacji polityki pieniężnej
Tab
ela
10. P
asyw
a se
ktor
a ba
nkow
ego
Irla
ndii
(w m
ln e
uro)
Rok
Pasy
wa
Dep
ozyt
y re
zyde
ntów
W
yem
ito-
wan
e dł
użne
pa
pier
y w
artośc
iow
e
Dep
ozyt
y po
dmio
tów
za
gran
iczn
ych
Kap
itały
i r
ezer
wy
Poży
czki
Eu
ro-
syst
emu
na o
pera
-cj
e pol
ityki
pi
eniężn
ej
Pozo
stał
e pa
syw
a
inst
ytuc
je
mon
etar
ne
inst
ytuc
je
rząd
owe
sekt
or
pryw
atny
st
refa
eur
o sp
oza
EU
rezy
denc
i po
dmio
ty
zagr
anicz
ne
2005
9
41 9
07
246
010
9
7 85
8 2
533
1
45 6
19
186
405
1
43 5
44
218
875
5
3 49
5 2
0 99
0 1
3 20
3 5
9 38
4
2006
1
178
128
3
14 8
35
142
142
2
966
1
69 7
27
238
541
1
53 1
53
277
337
6
2 54
4 2
7 04
4 2
3 51
6 8
1 15
7
2007
1
337
356
3
02 6
76
119
937
2
573
1
80 1
66
254
022
1
91 9
55
341
352
7
4 35
3 4
0 08
8 6
7 18
0 6
5 72
9
2008
1
412
197
3
51 0
52
171
691
3
155
1
76 2
07
187
128
2
43 7
73
356
898
7
3 65
0 9
8 12
5 3
7 33
3 6
4 23
8
2009
1
323
584
3
58 3
12
171
275
3
276
1
83 7
61
179
181
1
99 6
88
324
936
9
0 01
5 9
0 89
9 4
2 19
3 3
8 36
1
2010
1
168
008
3
46 6
05
174
895
3
410
1
68 2
99
119
813
1
51 7
99
195
287
1
11 0
97
132
010
7
2 92
4 3
8 47
4
2011
1
025
896
2
77 5
36
112
228
2
725
1
62 5
84
95
485
1
41 7
10
157
376
1
27 3
50
108
407
6
7 86
9 5
0 16
4
2012
87
2 67
9
240
937
6
8 48
4 5
978
1
66 4
75
81
364
1
12 9
63
128
475
1
36 3
09
71
410
61
674
39
548
2013
74
0 62
1
255
033
6
0 90
2 1
3 77
3 1
80 3
58
61
104
9
1 46
2 1
20 0
88
129
259
3
9 04
6 1
7 10
3 2
7 52
7
2014
68
5 64
5
232
372
5
7 74
5 8
807
1
65 8
21
60
474
9
6 11
0 1
01 6
75
110
827
2
0 70
0 2
5 05
6 3
8 43
1
2015
61
3 53
4
232
614
5
2 66
0 4
411
1
75 5
43
59
413
8
5 02
6 7
9 60
7 9
7 61
7 1
0 73
5 2
0 92
4 2
7 60
0 Źr
ódło
: Ibi
d.
318
319
14.5. Wyniki finansowe sektora bankowego
Stabilność sektora bankowego Irlandii ma kluczowe znaczenie dla sytuacji gospo-darczej całego kraju. Niezależnie od kryzysu finansowego relacja aktywów sektora banko-wego do PKB systematycznie rośnie i w 2014 r. przekroczyła poziom 1600%. W badanym okresie, z roku na rok, relacja ta rosła średnio o 10%. Największy wzrost odnotowano w latach 2009-2010 (o 18,3%), natomiast najniższy w 2013 r. (o 1,8%). Podobną ten-dencję można zaobserwować w przypadku udziału aktywów sektora bankowego w ak-tywach sektora finansowego. Co prawda w latach 2005-2008 udział ten z roku na rok nieznacznie spadał (średnio o 2,6%), ale począwszy od 2009 r. systematycznie rośnie (średnio o 7,4% rocznie). Największy wzrost odnotowano w 2011 r., gdy udział ten wzrósł o 11,1% w stosunku do 2010 r., natomiast najniższy w 2013 r. – o 2,1%. W ca-łym badanym okresie średni wzrost udziału aktywów sektora bankowego w aktywach sektora finansowego wynosił 4% rocznie. Udział ten w trzecim kwartale 2015 r. osiągnął poziom 54,2% (zob. tabela 11 i rys. 18). Tabela 11. Relacja aktywów sektora bankowego do aktywów sektora finansowego i PKB (w %)
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Relacja aktywów sektora bankowego do PKB
696 765 789 838 991 1 173 1 268 1 421 1 446 1 639 b.d. Udział aktywów sektora bankowego w aktywach sektora finansowego
38,1 37,3 36,5 35,2 37,7 41,6 46,2 50,6 51,7 54,0 54,20
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych International Monetary Fund (http://data.imf.org/).
Rys. 18. Relacja aktywów sektora bankowego do aktywów sektora finansowego i PKB (%)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych International Monetary Fund (http://data.imf.org/).
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
0,0
200,0
400,0
600,0
800,0
1 000,0
1 200,0
1 400,0
1 600,0
1 800,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Udział aktywów sektora bankowego w aktywach sektora finansowego (prawa oś)
Relacja aktywów sektora bankowego do PKB (lewa oś)
320
Irlandia jest jednym z krajów Unii Europejskiej, który dotkliwie odczuł skutki kry-zysu. Doniesienia dotyczące sytuacji poszczególnych banków, ich polityki rynkowej i decyzji menedżerskich wzbudzały wiele emocji, a utrzymanie stabilności finansowej wymagało interwencji państwa. Zdaniem Prezesa Banku Centralnego Irlandii już w 2011 r. sytuację finansową banków można było uznać za dobrą, przy czym koszty ustabilizowa-nia sytuacji sektora bankowego zostały uznane przez niego za najwyższe w dotychcza-sowej historii kraju17. Członkostwo w strefie euro powoduje konieczność podążania za europejskimi trendami dotyczącymi regulacji. W rezultacie bezpieczeństwo i stabilność sektora bankowego Irlandii są w znacznym stopniu związane z bezpieczeństwem sektora bankowego Unii Europejskiej18. Oceniając kondycję europejskich sektorów bankowych, szczególną uwagę zwraca się na ich adekwatność kapitałową, jakość i strukturę kredy-tów oraz rentowność.
W latach 2005-2015 poziom funduszy własnych sektora bankowego Irlandii speł-niał europejskie wymogi kapitałowe, co oznacza, że był on w stanie pokryć ewentualne straty finansowe. Natomiast fundusze podstawowe osiągnęły zalecaną wysokość 10,5% dopiero w 2010 r., ale od tego czasu poziom tego wskaźnika systematycznie rośnie. Aktualny poziom funduszy własnych i funduszy podstawowych należy zatem uznać za wystarczający na pokrycie strat nawet w sytuacji nieprzewidzianego pogorszenia się warunków makroekonomicznych i wzrostu ryzyka. Zdecydowanie gorzej przedstawiała się relacja kredytów zagrożonych do kapitałów własnych banków. Przyjmuje się, że wskaźnik ten nie powinien przekraczać 50%, co po załamaniu się rynku w 2009 r. udało się osiągnąć dopiero w trzecim kwartale 2015 r. (zob. tabela 12). Tabela 12. Wskaźniki adekwatności kapitałowej sektora bankowego Irlandii
Wskaźniki 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Fundusze wła-sne/aktywa ważone ryzykiem
12,7 12,0 11,8 12,1 12,8 14,5 18,9 19,2 20,5 22,7 25,0
Fundusze podstawowe/ aktywa ważone ryzy-kiem
9,4 9,7 9,0 9,3 9,8 11,5 16,6 16,7 17,3 20,6 23,0
Kredyty zagrożone − rezerwy/kapitały 3,9 5,0 6,2 19,9 72,5 80,8 63,6 81,8 78,1 56,0 46,5
Źródło: Ibid.
Jakość portfela kredytowego gwałtownie się pogorszyła w 2010 r. i wciąż pozostaje na zdecydowanie wyższym od zalecanego poziomie. Udział kredytów zagrożonych w war-tości kredytów ogółem wciąż pozostaje na zbyt wysokim poziomie (zob. tabela 13).
17 V. Browne, Let’s Own up to Our Part in the Burst Bubble, “The Irish Times”, 6.04.2011 (13.02.2016);
C. Keena, Banks’ Could Take Stake in Homes, “The Irish Times”, 2.09.2011 (3.02.2016). 18 T. Beck, op. cit., s. 113-134.
321
Tabela 13. Jakość i struktura aktywów sektora bankowego Irlandii
Wskaźniki 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Kredyty zagrożone/ kredyty ogółem 0,5 0,5 0,6 1,9 9,8 13,0 16,1 25,0 25,7 20,6 17,2
Kredyty rezydentów/ kredyty ogółem, w tym:
59,8 60,9 60,1 60,3 60,1 57,7 55,4 58,1 58,0 56,1 55,8
• kredyty deponen-tów 16,4 18,8 13,9 18,9 20,2 20,9 15,7 11,2 11,8 12,6 12,2
• kredyty BC 1,5 1,8 2,7 2,2 1,9 1,5 1,0 0,7 0,7 1,1 2,4 • instytucji finanso-
wych 6,6 5,4 6,4 5,3 5,1 4,7 6,2 7,0 6,5 5,1 5,2
• rządu 0,2 0,1 0,1 0,1 0,2 3,9 4,3 5,0 0,2 0,1 0,2 • instytucji niefinan-
sowych 15,6 16,8 18,7 18,0 17,1 11,4 12,9 15,1 16,8 14,6 13,0
• inne 19,5 18,0 18,2 15,8 15,7 15,3 15,4 19,2 22,0 22,7 22,8 Kredyty jednostek zagranicznych/ kredyty ogółem
40,2 39,1 39,9 39,7 39,9 42,3 44,6 41,9 42,0 43,9 44,2
Źródło: Ibid.
W strukturze aktywów przeważają kredyty instytucji i podmiotów mających sie-dzibę na terytorium Irlandii, ale udział kredytów podmiotów zagranicznych, w porówna-niu z innymi krajami Unii Europejskiej, pozostaje na stosunkowo wysokim poziomie. Udział kredytów podmiotów zagranicznych w strukturze aktywów przekracza 40% je-dynie w Belgii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii. W wielu krajach Unii nie przekracza on progu 15%19. W grupie kredytów rezydentów przeważają kredyty sektora niefinansowe-go (zob. rys. 19).
W wyniku kryzysu finansowego sektor bankowy Irlandii charakteryzował ujemny poziom wskaźników dochodowości. Najniższy poziom obu wskaźników odnotowano w 2010 r., kiedy to ROA wyniósł minus 2,7, a ROE minus 41. W tym samym roku mar-ża relacja marży odsetkowej do wyniku z działalności bankowej również osiągnęła re-kordowy poziom -294,3. W kolejnych latach sektor bankowy Irlandii zaczął odrabiać straty, przy czym dodatni poziom ROA i ROE osiągnął dopiero w 2014 r.
19 International Monetary Fund: http://data.imf.org/ (dostęp: 13.20.2016).
322
Rys. 19. Struktura aktywów sektora bankowego Irlandii (%)
Źródło: Ibid. Tabela 14. Wskaźniki rentowności sektora bankowego Irlandii
Wskaźniki 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
ROA 0,8 0,8 0,7 0,1 -1,6 -2,7 -0,9 -0,8 -0,4 0,4
ROE 17,8 18,3 16,0 1,3 -35,8 -41,0 -10,8 -7,8 -6,8 5,3 Marża odsetkowa/ wynik z działalno-ści bankowej
58,5 50,1 63,1 78,2 60,0 -294,3 40,6 64,5 51,0 54,5
Koszty pozaodset-kowe/wynik z działalności bankowej
47,7 55,0 50,8 52,7 46,1 -303,5 45,5 93,3 69,1 45,5
Źródło: Ibid.
Analiza kondycji sektora bankowego Irlandii dowodzi, że jako jeden z sektorów, który najdotkliwiej odczuł skutki kryzysu finansowego, sektor bankowy Irlandii potrze-bował prawie pięciu lat na uporanie się z tymi skutkami. Podjęte przez bank centralny i rząd działania zaczęły przynosić pierwsze skutki już w 2011 r., ale na osiągnięcie po-ziomu rentowności kapitału sprzed kryzysu będzie trzeba jeszcze poczekać.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Kredyty deponentów Kredyty BC
Kredyty instytucji finansowych Kredyty rządu
Kredyty instytucji niefinansowych Kredyty jednostek zagr.
Inne
323
Bibliografia Bagus P., The Irish Subjugation, Mises Daily, 2010, November 30, https://mises.org/library/irish-
subjugation (dostęp: 14.02.2016).
Beck T., Ireland’s Banking System – Looking Forward, “The Economic and Social Review” 2014, Vol. 45, No 1.
Browne V., Let’s Own up to Our Part in the Burst Bubble, “The Irish Times”, 6.04.2011.
Central Bank of Ireland: A Chronology of Main Developments in the Central Bank of Ireland, 2013, http://www.centralbank.ie/about-us/Pages/default.aspx.
Central Bank of Ireland: Credit Institution Resident in the Republic of Ireland, 2015, http://www.centralbank.ie/polstats/stats/cmab/Documents/Credit% 20Institutions%20Resident%20in%20the%20Republic%20of%20Ireland.pdf.
Central Bank of Ireland: Strategic Plan 2016-2018, 2015, http://www.centralbank.ie/about-us/Pages/default.aspx (dostęp: 18.02.2016).
Central Bank of Ireland: Central Bank Quaterly Bulletin Q1, January 2016.
Conefrey T., Fitzgerald J., Managing Housing Bubbles in Regional Economies under EMU: Ire-land and Spain, ESRI Working Paper, No. 315, September 2009.
Financial Services Report Ireland 2015, The Economist Intelligence Unit, London.
Honohan P., Recapitalisation of Failed Banks – Some Lessons from the Irish Experience, Address at the 44th Annual Money, Macro and Finance Conference, Trinity College, Dublin, 7 Sep-tember 2012.
International Monetary Fund: Ireland. Detailed Assessment of Observance of Basel Core Princi-ples for Effective Banking Supervision, IMF Country Report No. 14/135, 2014.
Keena C., Banks’ Could Take Stake in Homes, “The Irish Times”, 2.09.2011.
Lane P.R., The Funding of the Irish Domestic Banking System during the Boom? “Journal of the Statistical and Social Inquiry Society of Ireland” 2015, Vol. XLIV.
Michalski B., Kryzys irlandzki. Jak i dlaczego celtycki tygrys stracił swoją drapieżność? Uniwersytet Wrocławski, s. 15, www. michalski_kryzys_irlandzki_jak_i_dlaczego_celtycki_tygrys_straclł_ swoja_drapieznosc (dostęp: 12.02.2016).
O’Sullivan K.P.V., Kennedy T., What Caused the Irish Banking Crisis? “Journal of Financial Regulation and Compliance” 2010, Vol. 18, Iss. 3.
Pawłowska M., Zmiany struktury sektora bankowego w Europie – rola konkurencji [w:] E. Balce-rowicz (red.), Sektor bankowy w Europie. Co zmienił kryzys? Zeszyty BRE Bank-CASE nr 126/2013, CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa, War-szawa.
Schoenmaker D., Stabilising and Healing the Irish Banking System: Policy Lessons CBI-CEPR-IMF Conference Ireland − Lessons from Its Recovery from the Bank-Sovereign Loop, 19 January, Dublin 2015.
Sektor bankowy w Europie. Co zmienił kryzys? red. E. Balcerowicz, Zeszyty BRE Bank-CASE nr 126/2013, CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa, War-szawa.
15. Sek
(Maria 15.1. Sek
W ci(rys. 1). Wzmniejszyłwidoczny liczba zwięfała swoje wała się na2014 r. dzitów pozost
Rys. 1. Str
Źródło: Oprafinan
Sekto
wej oraz sdzącego zw
1 W grudniu
liczba akty
ktor bankan Żukowski, A
ktor bankowy
ągu lat liczbaWskutek procesła się z 10 w 2wzrost aktywększyła się z 2oddziały z L
a poziomie 8. iałalność prowtaje marginaln
ruktura podmiacowanie własne ncial_system (dos
or bankowy Lsilną dominacjwłaszcza z kra
u 2015 r. doszło dywnych banków k
kowy LitwAnna Spoz, P
y w liczbach
a podmiotów sów konsolida2005 r. do 7 n
wności oddział2 do 12. W koitwy, w związNajliczniejsz
wadziło 75 kasna na tle całeg
otowa sektorana podstawie d
stęp: 31.01.2016)
Litwy charakteją banków bę
ajów skandyna
do przejęcia AB bkomercyjnych zm
wy Piotr Bolibok)
h i jego spec
litewskiego acji oraz upadna koniec 201łów banków zolejnych lataczku z czym z
zą grupą podms), jednak ska
go sektora ban
a bankowego danych Lietuvos .
eryzuje się wędących własnawskich – Szw
bankas „FINASTAmniejszyła się do
cyfikacja
sektora bankołości banków 4 r.1 W latachzagranicznychch część bankó
końcem 2014miotów są kasyala działalnoścnkowego.
Litwy Bankas, https://w
wysokim stopnnością kapitałwecji i Norwe
A” przez AB Sia6.
owego ulegałkomercyjnych
h 2005-2012 bh, w wyniku ków zagraniczn4 r. ich liczbay spółdzielczeci pojedynczyc
www.lb.lt/compos
niem koncentrłu zagraniczn
egii (tabela 1).
uliu bankas, w zw
ła zmianom ch ich liczba był również którego ich nych wyco-a ustabilizo-e (na koniec ych podmio-
sition_of_the_
racji rynko-nego pocho-.
wiązku z czym
Tabela 1. S
Nazwa ba
AB SEB Ba
Swedbank A
AB DNB Ba
AB Siaulu B
AS Citadele UAB MedicBankas AB bankas FINASTA
* Sektor ban
Źródło: Oprahttp:/
Wyko
HHI, możni 2012 prztracji rynko
Rys. 2. Sto
Źródło: OpraBankFinanstruc
W la
okres, w kbowanie nnika konceoraz wolum
Struktura własno
anku Gł
ankas SkandinAB
AB Swedba
ankas DNB Ba
Bankas Europeji Rozwo
Bankas AS Citacinos p. Sauliu
Invalda
nków komercyj
acowanie własne//www.lb.lt/n2269
orzystując dona zauważyć,yjął on wartoowej.
opień koncentracowanie własne king Sector of Lincial Structures.
ctures201510.en.p
atach 2005-20którym korzysa kredyty i poentracji w tymmenu udzielon
ościowa litewski
łówny udziałowie
naviska Enskilda B
nk AB
ank ASA
ski Bank Odbudooju dele banka
us Karosas
INVL
jnych i oddziałó
na podstawie d9/banku_sektoriau
oceny zjawiiż w ciągu ość mniejszą n
racji sektora bna podstawie:
thuania, “ScienceOctober 2015, E
pdf?32669bf4f03b
006 stopień ktne warunki m
ożyczki stymum okresie świanych kredytów
ich banków kom
ec Udziw kapi
Banken 100
100
100
owy 18,24
100
89,47
100
ów banków zag
danych ze stronus_rodikliai_2015-
iska koncentraostatnich dziesniż 1800 (rys.
bankowego LiS. Rimaviciute, e – Future of LitEBC, https://wwwb3d9936369cd9e
koncentracji makroekonomulowały rozwóadczy o tym, w i pożyczek z
mercyjnych wed
iał itale Kraj poch
0% Szwecja
0% Szwecja
0% Norwegia
4% Instytucja międzynar
0% Łotwa
7% Litwa
0% Litwa
granicznych.
n internetowych -10-01_konso_eur
acji w sektorsięciu lat jedy 2), co świad
itwy (indeks HM. Vilys, Asses
thuania” 2014, Vw.ecb.europa.eu/pefc07863, s. 63, 6
sektora bankomiczne kraju o
ój sektora banże zwiększenzanotowały gł
dług stanu na ko
hodzenia Udział
ban
rodowa
poszczególnych r_eng.pdf (dostęp:
ze bankowymynie w latach czy o znacząc
HHI) ssment of Comp
Vol. 6 (1), s. 60 opub/pdf/other/rep8 (dostęp: 12.02.
owego wzrasoraz wzmożonnkowego. Wzrie posiadanycłównie najwię
325
oniec 2014 r.
ał w aktywach sektora nkowego*
28,8%
27,6%
17,2%
7,3%
1,7%
1,0%
0,3%
banków oraz 12.02.2016).
m wskaźnik 2008-2010
cej koncen-
petition in the oraz Report on portonfinancial .2016).
stał. Był to ne zapotrze-zrost wskaź-ch aktywów ększe banki.
326
Lata i wskaźnikzjawiska bsektora banych. Nieczachodząceczego LiwOd 2006 dW późniejkructwa Abanków zasektora ban 15.2. Rod
Sektotywa stanoność sektosowego Lit
Rys. 3. Udz
Źródło: Oprafinan
Domi
lizowanym64,3%. Głóków zagranw latach 2gnął 16,8%systemu finiósł na ko
2006-2010 pk koncentracjbyło kilka. Pankowego i wco później, tje w gospodar
wy, zmniejszałydo 2010 r. wszym okresie
AB Snoras i Aagranicznych znkowego uksz
dzaje domin
or bankowy mowią 83,6% wora bankowegotwy.
ział aktywów se
acowanie własne ncial_system (dos
inującą pozycm okresie ich ówną przyczynicznych pocz011-2013. Na
%. Pomimo ninansowego poniec 2014 r. 2
przyniosły odi sektora banoczątkowo sp
wzrastającej wj. w latach 20rce światowejy poziom swoskaźnik HHI na zwiększen
AB Ukio oraz z terytorium Ltałtował się na
ujących inst
ma znaczący uwszystkich akt
o ma kluczow
ektora bankowe
na podstawie dstęp: 31.01.2016)
cję w aktywacudział obniży
yną tego zjawząwszy od 200a koniec 2014notowanego wozostaje marg2,5%.
dwrócenie donkowego stoppadek koncen
w tym czasie 007-2008, na i obawiając
ojej aktywnośzmniejszył s
nie koncentrastopniowe w
Litwy. Na kona poziomie 18
tytucji kredy
udział w systemtywów tego sywe znaczenie
ego w systemie
danych Lietuvos .
ch systemu zajył się o ponad
wiska był istotn08 r. oraz upad4 r. udział tychw ostatnich laginalny i łącz
otychczasoweniowo się zmntracji wynikliczby oddzia
ajwiększe bansię o perspekści i tempo doię o 405 pun
acji sektora bawycofywanie sniec 2014 r. w18 świadczący
ytowych
mie finansowyystemu (rys. 3dla stabilnośc
finansowym Li
Bankas, https://w
ajmują banki kd 10 p.p. i nany wzrost akt
dłości banków h oddziałów w
atach wzrostu znie z centraln
ej tendencji wmniejszał. Przał z szybkiegałów banków nki, dostrzegajktywy wzrostutychczasowegktów do pozi
ankowego wpłsię oddziałów skaźnik HHI ym o silnej ko
ym Litwy, gd3). Oznacza toci całego syst
itwy (%)
www.lb.lt/compos
komercyjne, ca koniec 2014tywności oddzAB SNORAS
w aktywach syudział kas w
ną kasą spółdz
wzrostowej zyczyn tego go rozwoju
w zagranicz-ając zmiany u gospodar-go rozwoju. iomu 1545.
płynęły ban-w niektórych
litewskiego oncentracji.
dyż jego ak-o, że stabil-temu finan-
sition_of_the_
choć w ana-4 r. sięgnął ziałów ban-S i AB Ukio ystemu się-
w aktywach zielczą wy-
327
Struktura podmiotowa litewskiego sektora bankowego jest zróżnicowana. Oprócz Banku Litwy (Lietuvos Bankas) pełniącego funkcje banku centralnego, w strukturze instytucji kredytowych prowadzących działalność na Litwie można wyodrębnić cztery charakterystyczne grupy: 1) duże banki, z aktywami przekraczającymi 1 mld EUR, 2) średnie i małe banki, 3) oddziały banków zagranicznych oraz ich przedstawicielstwa, 4) kasy spółdzielcze (wraz z centralną kasą spółdzielczą).
Rynek usług bankowych jest wyraźnie zdominowany przez duże banki. Aktualnie są to cztery instytucje: AB SEB Bankas, Swedbank AB, AB DNB Bankas oraz AB Siaulu Bankas. Posiadają one łącznie 80% udziału w rynku mierzonego wielkością aktywów, wartością udzielonych kredytów i pożyczek oraz wielkością posiadanych depozytów2. Podmioty te prowadzą działalność w charakterze banków uniwersalnych, przy czym zasadniczy obszar ich aktywności biznesowej dotyczy tradycyjnej działalności depozy-towo-kredytowej. Klienci chętniej korzystają z usług największych banków nie ze względu na szerszą lub bardziej wyspecjalizowaną ofertę (zakres świadczonych usług jest porów-nywalny), lecz ze względu na minimalizację ponoszonego ryzyka3. Banki te są bowiem postrzegane jako bezpieczniejsze4.
Banki komercyjne zaliczane do grupy małych i średnich są bankami uniwersalny-mi. Są one nastawione na rozwijanie współpracy z małymi i średnimi przedsiębiorstwami. Z kolei oddziały banków zagranicznych w swej działalności koncentrują się na tradycyj-nych usługach bankowych polegających na udzielaniu kredytów, przyjmowaniu depozy-tów oraz doradztwie inwestycyjnym.
Kasy spółdzielcze prowadzą działalność przede wszystkim na obszarach wiejskich oraz niewielkich miast. Świadczą one podstawowe usługi finansowe na potrzeby swoich członków, w szczególności producentów rolnych i innych podmiotów sektora agrobizne-su. Zdecydowana większość (63 z 75) kas jest zrzeszona w Litewskiej Centralnej Kasie Spółdzielczej (Lietuvos Centrine Kredito Unija − LCKU). Jest to instytucja finansowa działająca na zasadach spółdzielni świadcząca swoim członkom różnorodne usługi fi-nansowe (wsparcie w zakresie utrzymania płynności i wypłacalności, nadzorowanie i mo-nitorowanie działalności kas, przyjmowanie depozytów i udzielanie pożyczek, usługi konsultacyjne i doradcze).
2 Lietuvos Bankas, https://www.lb.lt/n21286/banku_sektoriaus_rodikliai_2015-10-01_solo_eur_eng.pdf
(dostęp: 03.02.2016). 3 Lata 2011-2013 były szczególnie ważne dla sektora bankowego Litwy. Po dziesięciu latach stabilnego
funkcjonowania upadł piąty co do wielkości bank AB SNORAS, którego aktywa były szacowane na 2,3 mld EUR, wartość depozytów wynosiła 1,7 mld EUR, a wielkość udzielonych kredytów i pożyczek była szaco-wana na około 1,1 mld EUR. Zob. Financial Stability Review 2012, Lietuvos Bankas, http://www.lb.lt/frs_2012, s. 41-46 (dostęp: 29.01.2016). Ponadto kontrola przeprowadzona na przełomie lat 2012-2013 w czwartym co do wielkości depozytów (1,0 mld EUR) banku AB Ukio ujawniła, że jego aktywa są znacznie przesza-cowane i bank de facto jest niewypłacalny. Pomimo podejmowanych prób ograniczenia ryzyka kredytowe-go, w lutym 2013 r. ogłosił on swoją niewypłacalność. Zgodnie z zawartymi porozumieniami dobre aktywa banku i depozyty gwarantowane (czyli depozyty do 345 000 LTL lub 100 000 euro) zostały przeniesione do banku AB Siauliu, a pozostała część banku ogłosiła upadłość. Zob. Financial Stability Review 2013, Lietuvos Bankas, https://www.lb.lt/financial_stability_review_2013, s. 45-48 (dostęp: 29.01.2016).
4 M. Veraine, A. Rekena, A Closer Look at the Lithuanian Banking Sector, “The Baltic Times”, 05.02.2015, http://www.baltictimes.com/a_closer_look_at_the_lithuanian_banking_sector/ (dostęp: 30.01.2016).
328
15.3. Przegląd największych banków sektora bankowego
Na koniec 2014 r. największymi bankami prowadzącymi działalność na Litwie by-ły trzy banki skandynawskie: − AB SEB Bankas (100-procentowa własność szwedzkiego banku Skandinaviska
Enskilda Banken AB), − „Swedbank” AB (100-procentowa własność szwedzkiego banku Swedbank AB). − AB DNB Bankas (100-procentowa własność norweskiego banku DNB Bank ASA).
Łączny udział ww. banków w aktywach i wyniku finansowym netto litewskiego sektora banków komercyjnych i oddziałów banków zagranicznych sięgnął na koniec 2014 r. odpowiednio 69,7% i 87,6%.
W tabeli 2 przedstawiono strukturę aktywów dominujących w litewskim sektorze bankowym banków, wraz z ich udziałem w aktywach litewskiego sektora banków ko-mercyjnych i oddziałów banków zagranicznych5. Tabela 2. Struktura i udział aktywów największych banków w aktywach sektora bankowego
według stanu na koniec 2014 r. (w mln EUR)
Wyszczególnienie
AB SEB Bankas „Swedbank” AB AB DNB Bankas Razem 3 największe banki
wartość
udział w sekto-
rze wartość
udział w sekto-
rze wartość udział
w sektorze wartość udział
w sekto-rze
Kasa i środki pieniężne w bankach centralnych 580 14,4% 1 488 36,8% 396 9,8% 2 464 61,0%
Środki pieniężne w bankach i innych instytucjach kredytowych
252 29,0% 109 12,6% 142 16,3% 503 57,9%
Kredyty i należności od klientów 4 303 28,4% 3 941 26,0% 2 882 19,0% 11 126 73,3%
− podmioty sektora finansów publicznych 133 11,7% 517 45,3% 313 27,4% 963 84,4%
− instytucje finansowe 3 0,5% 289 50,0% 107 18,5% 399 68,9% − przedsiębiorstwa
niefinansowe 2 192 33,4% 1 236 18,8% 1 122 17,1% 4 550 69,4%
− gospodarstwa domowe 1 976 28,6% 1 899 27,5% 1 340 19,4% 5 215 75,6% Dłużne papiery wartościowe 423 20,1% 537 25,6% 230 11,0% 1 190 56,7%
Udziałowe papiery wartościowe 10 3,5% 138 48,2% 71 24,8% 219 76,5%
Inne aktywa 1 179 73,2% 42 2,6% 51 3,2% 1272 79,0% Aktywa ogółem 6 747 28,0% 6 255 26,0% 3 772 15,7% 16 774 69,7%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Lietuvos Bankas, https://www.lb.lt/n25413/banku_ sektoriaus_rodikliai_2015-01-01_solo_eur_eng.pdf (dostęp: 03.02.2016).
Największym bankiem w litewskim sektorze bankowym jest AB SEB Bankas. Jego
aktywa wynosiły na koniec 2014 r. 6,7 mld EUR, co stanowiło 28% ogółu aktywów sektora bankowego. Na podobną skalę działalność prowadzi „Swedbank” AB z 6,3 mld EUR aktywów i 26-procentowym udziałem w sektorze. Trzeci pod względem wielkości 5 Bez uwzględnienia subsektora kas spółdzielczych.
329
AB DnB Bankas prowadzi działalność na znacznie mniejszą skalę – jego aktywa wynosiły 3,8 mld EUR, co odpowiadało udziałowi w sektorze na poziomie niespełna 16%.
Dominującą pozycją aktywów w każdym z banków są kredyty i inne należności od klientów, przy czym ich udział w aktywach oscylował w granicach od około 63% dla SEB i „Swedbank” do 76% w przypadku AB DnB. Pomiędzy poszczególnymi bankami są też widoczne pewne różnice w profilu działalności kredytowej. W portfelu SEB naji-stotniejszy udział (51%) miały należności od przedsiębiorstw niefinansowych, podczas gdy należności od gospodarstw domowych stanowiły około 46% portfela. W przypadku „Swedbank” i AB DnB przeważały należności od gospodarstw domowych z udziałami, odpowiednio 48 i 46%, natomiast należności od przedsiębiorstw niefinansowych wyno-siły 31 i 39%. W portfelach „Swedbank” i AB DnB istotnymi pozycjami były należności od podmiotów sektora finansów publicznych (odpowiednio 13 i 11%).
Udział papierów wartościowych w sumie bilansowej największych banków wahał się od 6% dla SEB do 11% w „Swedbanku”. W bilansie „Swedbank” na koniec 2014 r. uwagę zwraca również przeszło dwukrotnie wyższy niż w pozostałych bankach, blisko 24-procentowy udział najbardziej płynnych składników aktywów (gotówki i depozytów w banku centralnym). Z kolei w majątku SEB relatywnie wysoki udział (17%) miały inne aktywa.
W tabeli 3 została przedstawiona struktura źródeł finansowania działalności naj-większych banków wraz z ich udziałem w pasywach sektora banków komercyjnych i oddziałów banków zagranicznych. Tabela 3. Struktura i udział pasywów największych banków w pasywach sektora bankowego
na koniec 2014 r. (w mln EUR)
Wyszczególnienie
AB SEB Bankas „Swedbank” AB AB DNB Bankas Razem 3 największe banki
wartość udział
w sekto-rze
wartośćudział
w sekto-rze
wartość udział w sektorze
udział w sektorze wartość
Zobowiązania wobec banków i innych instytu-cji kredytowych
1 272 27,1% 58 1,2% 1 201 25,6% 2 531 53,9%
Depozyty, w tym: 4 475 27,5% 5 006 30,7% 2 104 12,9% 11 584 71,1% − podmiotów sektora
finansów publicznych 136 11,7% 232 20,1% 165 14,3% 533 46,1%
− instytucji finansowych 138 37,2% 116 31,5% 12 3,2% 266 72,0% − przedsiębiorstw niefi-
nansowych 1 453 29,2% 1 039 20,9% 712 14,3% 3 204 64,5%
− gospodarstw domowych 2 749 28,1% 3 618 36,9% 1 215 12,4% 7 582 77,4% Wyemitowane dłużne papiery wartościowe 21 37,3% 35 62,4% 0 0,1% 56 99,9%
Inne zobowiązania 190 34,7% 89 16,1% 40 7,3% 319 58,1% Kapitał własny ogółem, w tym: 789 31,7% 1 068 42,9% 427 17,2% 2 284 91,9%
– wynik roku bieżącego 65 31,0% 116 54,8% 6 3,0% 187 88,8% Pasywa ogółem 6 747 28,0% 6 256 26,0% 3 772 15,7% 16 774 69,7%
Źródło: Ibid.
Podstawowym źródłem finansowania działalności każdego z omawianych banków na koniec 2014 r. były depozyty pozyskiwane od klientów. W poszczególnych bankach
330
względne znaczenie depozytów było jednak silnie zróżnicowane. Konstytuowały one od niespełna 56% pasywów w przypadku AB DnB do ponad 80% w „Swedbanku”. W przypadku SEB i „Swedbank” wartość pozyskanych depozytów przekraczała kwoty udzielonych kredytów i innych należności od klientów, podczas gdy w AB DnB depozy-ty były w stanie sfinansować zaledwie 73% kredytów i innych należności. W odróżnie-niu od pozostałych banków akcja kredytowa AB DnB była w istotnym zakresie finanso-wana pożyczkami pozyskanymi od jednostki dominującej, które konstytuowały ponad 30% ogółu jej pasywów.
Podstawowym źródłem depozytów w przypadku każdego z banków były gospodarstwa domowe. Środki pozyskane z tego sektora stanowiły od 58% ogółu depozytów w przypadku AB DnB do 72% w „Swedbanku”. Kolejną kategorią deponentów był sektor przedsiębiorstw niefinansowych dostarczający od 21% depozytów w przypadku „Swedbanku” do 33% w AB DnB. Udział depozytów pozostałych kategorii klientów, tj. podmiotów sektora finansów publicznych oraz niemonetarnych instytucji finansowych, był marginalny.
Silnie zróżnicowany był również zakres samofinansowania prowadzonej przez poszcze-gólne banki działalności. Udział kapitałów własnych w pasywach na koniec 2014 r. wahał się od ponad 11% w przypadku SEB i AB DnB do ponad 17% w „Swedbanku”. Co ciekawe, zgromadzony przez „Swedbank” kapitał własny stanowił blisko 43% ogółu kapitałów wła-snych sektora, a łączny udział trzech największych banków sięgnął blisko 92%. Wskazuje to na ich wyraźnie lepszą pozycję kapitałową w porównaniu z innymi podmiotami w sektorze.
W tabeli 4 przedstawiono syntetyczne zestawienie podstawowych kategorii wyniku finansowego oraz wartości kluczowych wskaźników analitycznych wiodących banków wraz z odniesieniem do sektora banków komercyjnych i oddziałów banków zagranicznych. Tabela 4. Podstawowe kategorie wyniku finansowego i wartości wybranych wskaźników
analitycznych największych banków w litewskim sektorze bankowym (w mln EUR)
Wyszczególnienie
AB SEB Bankas „Swedbank” AB AB DNB Bankas Razem 3 największe banki
wartość udział
w sekto-rze
wartość udział
w sekto-rze
wartość udział
w sekto-rze
wartość udział
w sekto-rze
Wynik z tytułu odsetek 92 24,3% 99 26,4% 64 16,9% 255 67,6% Wynik z tytułu prowizji i opłat 55 28,3% 74 38,3% 28 14,6% 157 81,1%
Koszty działalności 78 22,2% 95 27,0% 82 23,4% 255 72,6% Wynik brutto 87 33,8% 131 50,9% 9 3,3% 227 88,0% Wynik netto 65 30,6% 116 54,1% 6 2,9% 187 87,6% ROA (%) 1,0 106,7% 2,0 220,0% 0,2 18,9% - - ROE (%) 8,5 105,3% 11,5 142,5% 1,5 18,1% - - Współczynnik wypłacalności (%) 20,4 95,5% 30,2 142,0% 15,97 75,0% - -
Współczynnik płynności (%) 32,9 75,4% 42,4 97,2% 38,08 87,3% - -
C/I (%) 44,2 82,6% 45,0 84,1% 78,7 147,1% - -
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Lietuvos Bankas, op. cit. oraz AB DNB Bankas Consolidat-ed Annual Report, Separate and Consolidated Financial Statements for the Year Ended 31 December 2014, https://www.dnb.lt/sites/default/files/dokumentai/ataskaitos/dnb_2014_eng.pdf (dostęp: 04.02.2016); AB SEB Bankas Independent Auditor‘s Report, Annual Report and Financial Statements for the Year Ended 31 December 2014, https://www.seb.lt/sites/default/files/web/pdf/SEB_FS_2014_ENG.pdf (dostęp: 04.02.2016); Swedbank, AB Annual Report 2014, https://www.swedbank.lt/files/ataskaitos/2014en.pdf (dostęp: 04.02.2016).
331
Efektywność działalności prowadzonej przez największe banki była w 2014 r. silnie zróżnicowana. O ile wartość generowanych wyników odsetkowych korespondowała z udzia-łem poszczególnych banków w aktywach sektora, o tyle w przypadku wyniku prowizyjne-go była widoczna wyraźna przewaga „Swedbanku”, który osiągnął ponad 38-procenowy udział w tym wyniku całego sektora przy 26-procenowym udziale w aktywach.
Istotne różnice wystąpiły również w poziomie kosztów prowadzonej przez wiodące banki działalności. Na podkreślenie zasługuje wyraźna dysproporcja w efektywności kosztowej pomiędzy SEB a AB DnB. W przypadku tego drugiego koszty działalności w 2014 r. okazały się bowiem o 5% wyższe od SEB przy blisko dwukrotnie niższej sumie bilansowej. Ponadto relatywnie wysokie odpisy z tytułu utraty wartości kredytów oraz inwestycji w podmioty powiązane dokonane przez AB DnB w 2014 r. dodatkowo obniżyły osiągnięty przez ten bank wynik brutto.
W konsekwencji powyższych zjawisk „Swedbank” zamknął 2014 r. wynikami brutto i netto wyraźnie przewyższającymi poziom wynikający z udziału w aktywach sekto-ra. Udział tego banku w wynikach brutto i netto całego sektora przekroczył bowiem 50%. Wyższym od udziału w aktywach udziałem w wynikach brutto i netto sektora wykazał się również SEB. Tymczasem udziały AB DnB oscylowały w granicach 3% wyników sektora przy udziale w aktywach na poziomie blisko 16%.
Relatywne różnice w efektywności kosztowej znalazły również odzwierciedlenie w dysproporcjach w wysokości wskaźnika kosztów do przychodów (C/I) oraz kluczo-wych wskaźników rentowności. Zarówno SEB, jak i „Swedbank” osiągnęły wskaźniki C/I na poziomie o kilkanaście p.p. niższym od przeciętnego w sektorze, podczas gdy AB DnB uzyskał wskaźnik o blisko połowę wyższy od średniej.
Rentowność aktywów „Swedbanku” przekroczyła ponad dwukrotnie, a rentowność kapitałów własnych o niemal połowę średnią w sektorze. Wartości wskaźników ROA i ROE SEB ukształtowały się nieznacznie powyżej średnich, natomiast w przypadku AB DnB były one ponad pięciokrotnie niższe od przeciętnych w sektorze.
Pomimo iż wszystkie banki spełniały na koniec 2014 r. podstawowe kryteria ade-kwatności kapitałowej, dysproporcje w poziomie współczynnika wypłacalności były bardzo istotne. Zdecydowanym liderem pod względem relacji funduszy własnych do całkowitej ekspozycji na ryzyko był „Swedbank”, który zamknął rok ze współczynni-kiem wypłacalności przekraczającym 30%, co stanowiło blisko dwukrotnie wyższą wartość w porównaniu z AB DnB i o ponad 42% przekraczało średnią w sektorze.
Wszystkie banki spełniały również wymogi w zakresie współczynnika płynności, będącego relacją aktywów płynnych do zobowiązań bieżących6. W każdym z omawia-nych banków wartość współczynnika ukształtowała się jednak poniżej przeciętnego poziomu w sektorze, co znajduje uzasadnienie w skali prowadzonej działalności oraz możliwości wykorzystania strategii opartych na pożyczonej płynności. Najwyższy sto-pień płynności stwierdzono w przypadku „Swedbanku”, natomiast najniższy w przypad-ku SEB.
6 Minimalna wartość tego współczynnika to 30%.
3
1
itdzn
nmw
R
Ź
s
R
Ź
7
332
15.4
istottoradobrzwięnośc
na smld wzro
Rys.Źród
sekt
Rys.Źród
7 N
ro
2
4. SW
tnyma przra kększcią d
Wstopnd EUost
. 4. Wdło: Ib
Rytora
. 5. Rdło: Ib
Na koost w
StruWarto
m wzekrkonizenidzia
W koniowUR sum
Warbid.
ysuna ban
Relabid.
oniecw ujęc
uktuość
waharocziunkie liałalnolejnwe ona
my b
rtość
neknko
acja
c trzeciu k
uraakt
aniozyłykturiczbnoścnychograkon
bilan
ć akt
k 5 weg
akty
eciegkwar
aktywóom. y 25ra gby oci oh latanicniecnsow
tywó
ilusgo d
ywó
go kwrtalny
ktywów Po
5 mlgospoddzotwitachczanc 20wej
ów s
strujdo P
ów p
wartaym o
wówlitedyn
ld Epodaziałerał
h repnie s012 sek
sekt
uje rPKB
poszc
ału 2
o 0,6
w i pwsknam
EURarczów ły nperkskalr. O
ktora
tora
relaB.
czeg
20153 ml
paskiegmiczR. Nza w
banna Lkusji dzOda do
ban
ację
góln
5 r. ald eu
sywgo seznymNa pw krnków
Litwie gl
ziałateg
o nie
nkow
akt
nych
aktywuro, a
wówektom wprzyrrajuw zie swlobaalnogo ceco
wego
tyw
h gru
wa seale sp
w seora
wzroyrostu, wzagrwoj
alneości czaspon
o w m
wów
up po
ektorpade
ektoban
ościet ak
wzroranicje pgo kseku w
nad 2
mld
po
odm
ra baek o
ora nkowe w
ktywst pcznylacókryz
ktorawido24 m
d EU
oszc
miotó
anko1,08
baweg
w latwówpopyychówkzysua i oocznmld
UR
zeg
ów s
oweg mld
nkogo utach
w sekytu
h, ktki. u finobniny bd EU
gólny
sekto
go wyd EU
oweulegah 20ktorna
tóre
nansżenbył
UR n
ych
ora b
ynioUR w
egoała 05-ra bkre zac
sownie w
jednna k
h ko
bank
osły 2w poró
o w a200ank
edytychęc
wegowartnak
koni
omp
kow
23 mówna
anal08 łąkowy i con
o prztośck poec 2
pone
wego
mld Eaniu
izowącznegopoż
ne w
zełoi ak
onow2014
entó
do P
EURdo k
wanne a
o wpżycz
wyso
ożyłyktywwny4 r.7
ów
PKB
, co końc
nymaktypływzki,oką
y siwówy sto7 (ry
litew
B (%
oznaca 20
m okywa w m
a tren
ę jew do opniys. 4
wsk
%)
acza 014 r
kresisek
miałytakżntow
edna21,iow
4).
kieg
przy.
ie k-y: że w-
ak ,5
wy
go
y-
333
W latach 2005-2007 gospodarcze znaczenie sektora bankowego mierzone relacją aktywów do nominalnej wartości PKB systematycznie wzrastało. Odnotowany w 2008 r. nieznaczny spadek udziału aktywów sektora bankowego w PKB (o 0,5%) oznaczał zmniejszenie skali działań banków. Rok później relacja aktywów bankowych do PKB ponownie wzrosła i osiągnęła rekordowy poziom 90,6%. Przyrost wskaźnika nie był jednak konsekwencją znaczącego przyrostu wartości aktywów sektora bankowego, lecz silnego spadku PKB wynoszącego 14,8%. Od 2010 do 2013 r. wraz ze wzrostem PKB w ujęciu rocznym udział aktywów sektora bankowego w PKB systematycznie malał. W 2014 r. po raz pierwszy od czterech lat tendencja spadkowa uległa odwróceniu i udział aktywów banków w PKB wzrósł o 2,1 p.p. do poziomu 66,3%, w tym banki komercyjne 52,6%, oddziały banków zagranicznych 13,7% oraz subsektor kas spółdziel-czych 2,0%.
W tabeli 5 zamieszczono uszczegółowioną strukturę aktywów sektora bankowego Litwy (banków komercyjnych, oddziałów banków zagranicznych oraz kas oszczędno-ściowych) na koniec 2014 r. i III kw. 2015 r. Syntetyczne zestawienie najważniejszych grup aktywów ilustruje rys. 6. Tabela 5. Struktura aktywów litewskiego sektora bankowego (w mln EUR)
Pozycja 2014 III kw. 2015 Gotówka, depozyty w monetarnych instytucjach finansowych 4 682 3 496 Aktywa finansowe przeznaczone do obrotu 863 619 Aktywa finansowe wyznaczone do wyceny według wartości godziwej przez rachunek zysków i strat 842 551
Aktywa finansowe dostępne do sprzedaży 194 213 Kredyty, pożyczki i inne należności 17 079 17 195 Inwestycje utrzymywane do terminu zapadalności 667 630 Inwestycje w jednostki powiązane i wspólne przedsięwzięcia 54 53 Aktywa trwałe 237 221 Wartości niematerialne 19 18 Aktywa z tytułu podatku dochodowego 62 56 Inne aktywa 159 753 Aktywa razem 24 858 23 805
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Lietuvos Bankas, https://www.lb.lt/financial_reports (dostęp: 02.02.2016).
Dominującą pozycją aktywów sektora były kredyty, pożyczki i inne należności od
klientów z udziałem oscylującym w granicach 70%. Istotny udział miały również naj-bardziej płynne składniki majątkowe – gotówka, depozyty w bankach centralnych i inne depozyty płatne na żądanie, stanowiące kilkanaście procent aktywów, oraz nabyte przez banki aktywa finansowe (głównie dłużne papiery wartościowe) z udziałem około 7%.
334
Rys. 6. Stru
Źródło: Opra02.02
Na ry
brutto w la
Rys. 7. Tem
Źródło: Oprathe_f
69%
Gotói innKred
Rzec
-20
-10
0
10
20
30
40
50
2007
uktura aktywów
acowanie własne n2.2016).
ysunku 7 przatach 2007-20
mpo zmian wart
acowanie własnefinancial_system
3%1% 0
2014
ówka, depozyty wne depozyty płatnedyty, pożyczki i in
czowe aktywa trw
7 2008
w litewskiego se
na podstawie dan
zedstawiono k15.
ości portfela kr
e na podstawie (dostęp: 31.01.20
19%0%
1%
w bankach centrale na żądanienne należności
wałe
2009 20
ektora bankowe
nych Lietuvos Ba
kształtowanie
redytów brutto w
danych Lietuvo016).
7%
lnych A
In
W
10 2011
go na koniec 20
ankas, https://www
się tempa zm
w latach 2007-2
os Bankas, http
72%
3%1%0%
2
Aktywa finansowe
nwestycje
Wartości niemater
2012 2
014 r. i III kw. 2
w.lb.lt/financial_re
mian wartośc
2015 (w %)
ps://www.lb.lt/com
15%3%
2015 Q3
e
rialne
013 2014
2015 r.
reports (dostęp:
ci kredytów
mposition_of_
6%
335
Eskalacja globalnego kryzysu finansowego spowodowała drastyczne wyhamowanie dynamiki portfela kredytowego. Podczas gdy w latach 2007-2008 przyrastał on w tempie kilkudziesięciu procent rocznie, okres 2009-2011 charakteryzował się systematycznym, choć coraz wolniejszym spadkiem wolumenu kredytów. Począwszy od 2012 r. saldo kredytów brutto wahało się w granicach ±2%.
Strukturę podstawowych grup kredytobiorców przedstawia rys. 8.
Rys. 8. Struktura portfela kredytowego banków (w mld EUR)
Źródło: Banking Activity Review 2015, Lietuvos Bankas, http://www.lb.lt/banking_activity_review_2015 (dostęp: 31.01.2016).
Charakterystyczną cechą portfela należności od klientów w litewskim systemie ban-
kowym jest relatywnie wysoki (około 45%) udział ekspozycji wobec przedsiębiorstw niefi-nansowych, kształtujący się na poziomie zbliżonym do udziału gospodarstw domowych. Łączne udziały pozostałych grup kredytobiorców, tj. podmiotów sektora finansów publicz-nych i niemonetarnych instytucji finansowych, oscylowały w granicach 10% portfela.
Pomimo niskich stóp procentowych całkowity portfel kredytowy nie wykazywał istotnej tendencji wzrostowej. W pozyskiwaniu kredytów i pożyczek w ostatnich latach najbardziej aktywne były gospodarstwa domowe, wyprzedzając pod tym względem sektor przedsiębiorstw niefinansowych. W 2014 r. odnotowano wzrost portfela kredytów mieszkaniowych w wysokości 2,1% w stosunku do roku poprzedniego. Popyt na kredyty mieszkaniowe był podyktowany oczekiwaniem obywateli Litwy, że po wprowadzeniu waluty euro (od 01.01.2015 r.) ceny nieruchomości wzrosną.
Podobnie jak w innych krajach rozwiniętych, dominującą składową portfela kredytów dla gospodarstw domowych są kredyty mieszkaniowe z udziałem oscylującym w grani-cach około 80%. Udziały innych kredytów celowych oraz kredytów konsumpcyjnych kształtują się na poziomie zbliżonym do 10% portfela (rys. 9). W związku z przystąpie-niem przez Litwę w 2015 r. do unii walutowej na koniec III kw. 2015 r. niemal całość (99,2%) kredytów dla gospodarstw domowych była wyrażona w EUR.
0
2
4
6
8
10
12
14
16
Gospodarstwa domowe Przedsiębiorstwa niefinansowe
Niemonetarne instytucje finansowe Podmioty sektora finansów publicznych
3
R
Ź
lskcws
R
Ź
336
Rys.
Źród
latacsumkonicowwycsięb
Rys.
Źród
6
. 9. S
dło: Oi
Poch s
mpcyiec
wanych dbiors
. 10.
dło: Of
0
5
10
15
20
25
30
Stru
Oprainstit
o sisystyjny201
ym, do okstw
. Ud
Oprafinan
0
5
0
5
0
5
0
200
uktur
acowtution
lnymtemych,14 rcho
kołoi ko
dział
acowncial_
09
ra kr
waniens_b
m patyc w r. udoć ao 11onsu
ł kre
wanie_sys
redy
e włabalan
pogoczniktórdziaakce1% ump
edytó
e włatem
ytów
asne nce_s
orszie srymał kreptow tr
pcyj
ów z
asne (dos
201
Kr
Kr
w dla
na sheet
zenisię pm po
redyowalradyjnyc
z roz
na stęp:
10
redyt
redyt
a gos
podt_an
iu wpopogarytówlnymycyjch.
zpoz
pods31.0
ty og
ty mi
spod
stawnd_m
w 20rawrszaw z m pjnie
znan
staw01.20
gółem
ieszk
dars
wie dmonet
009 wiałaanie
rozpozie ob
ną ut
wie d016)
20
m
kanio
tw d
danyctary_
r. ja. Wsię
zpozomi
barcz
tratą
anyc.
11
owe
dom
ch L_stat
jakoWyję jakznanie –zon
ą wa
ch L
mowy
Lietuistics
ość ątkikoścną u
– odnych
artoś
Lietuv
ych
uvos s (do
poriem ci trutra
d 6,5h wy
ści w
vos
20
Banostęp
rtfelby
rwałatą w5% yższ
w po
Bank
12
Kr
Kr
nkas,p: 01
la kył tuło dwartdla
zym
ortfe
kas,
redyt
redyt
, http.02.2
kredu jeddo ptoścpor
m ryz
lu k
http
ty dl
t kon
ps://w2016
dytowdna
połoci krtfezyk
kredy
ps://w
20
la prz
nsum
www6).
wegak powy ksztala k
kiem
ytow
www
013
zeds
mpcy
w.lb.
go wportf
20ałtowkred
m kre
wym
w.lb.l
siębio
yjne
lt/mo
w ofel k11 rwał
dytóedy
m (w
lt/com
orstw
onet
ostatkredr. (rł sięów mtach
%)
mpo
20
w
tary_
tnicdytórys. ę namiesh dl
ositio
014
_finan
h pów 10)
a zrószkala pr
on_of
ncial
ięcikon). Nóżnaniorzed
f_the
l_
iu n-
Na i-o-d-
e_
337
Struktura finansowania banków litewskich nie różni się istotnie od typowej w eu-ropejskim systemie bankowym. Wszystkie podmioty działające w sektorze bankowym Litwy utrzymują wysoki poziom depozytów w stosunku do sumy bilansowej. Na począ-tek IV kw. 2015 r. wartość tego wskaźnika dla całego sektora banków komercyjnych i oddziałów banków zagranicznych wynosiła 69%, z rozpiętością od 56% dla banku AB DNB do 87% dla AB Siauliu8.
Szczegółowe zestawienie aktualnej struktury pasywów litewskiego sektora banków komercyjnych, oddziałów banków zagranicznych oraz kas oszczędnościowych przed-stawia tabela 6. Syntetyczne zestawienie najważniejszych grup pasywów prezentuje rys. 11. Tabela 6. Struktura pasywów litewskiego sektora bankowego (w mln EUR)
Pozycja 2014 III kw. 2015 Zobowiązania i rezerwy ogółem 22 302 21 215 Zobowiązania finansowe dostępne do obrotu 256 119 Zobowiązania finansowe wyznaczone jako wyceniane według wartości godzi-wej poprzez rachunek zysków i strat 22 22
Zobowiązania finansowe wyceniane metodą zamortyzowanego kosztu 21 829 20 706 Pochodne instrumenty finansowe 6 4 Rezerwy 13 10 Zobowiązania z tytułu podatku dochodowego 23 19 Pozostałe zobowiązania 153 169 Zobowiązania wchodzące w skład grup do zbycia zaklasyfikowanych jako dostępne do sprzedaży 0 166
Kapitał własny ogółem 2 556 2 590 Kapitał podstawowy 1 178 1 194 Kapitał zapasowy ze sprzedaży akcji powyżej wartości nominalnej 112 108 Pozostałe kapitały 11 13 Skumulowane pozostałe całkowite dochody 2 1 Zyski zatrzymane 748 773 Kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny 3 3 Pozostałe kapitały rezerwowe 289 329 Zysk netto przypadający na właścicieli jednostki dominującej 213 169 Pasywa razem 24 858 23 805
Źródło: Ibid.
Oprócz depozytów istotnymi źródłami finansowania działalności sektora są zobo-wiązania wobec instytucji kredytowych, w szczególności jednostek macierzystych ban-ków będących własnością podmiotów zagranicznych. Udział kapitałów własnych na koniec 2014 r. i III kw. 2015 oscylował w granicach 10-11%.
W ostatnich latach wielkość depozytów bankowych systematycznie rosła. W 2013 r. w stosunku do roku poprzedniego ich wartość wzrosła o 9%, a już rok później o kolejne 18,1% (2,5 mld EUR) do poziomu 16,3 mld EUR. Dotychczasowa tendencja wzrostowa depozytów została dodatkowo wzmocniona oczekiwaniem na wprowadzenie od 1 stycz-nia 2015 r. waluty euro.
8 Lietuvos Bankas, https://www.lb.lt/n21286/banku_sektoriaus_rodikliai_2015-10-01_solo_eur_eng.pdf (dostęp:
03.02.2016).
338
Rys. 11. Str
Źródło: Opra(dost
W de
domowychstwa niefifinansowe
Rys. 12. Str
Źródło: Bank
O ilekrajowe opopytu na
19%
DepozPozos
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
ruktura pasywów
acowanie własnetęp: 02.02.2016).
epozytach sekh. Kolejną podinansowe, nat(rys. 12).
ruktura depozyt
king Activity Rev
e w latach boszczędności gkredyty (przy
3%10%
2014
zytystałe zobowiązani
07-2
010
11-2
010
03-2
011
07-2
011
1120
11
w litewskiego s
e na podstawie
ktora bankowed względem itomiast najm
tów (mld EUR)
iew 2015, op. cit
omu kredytowgromadzone wykładowo w 2
68%
4
ia i rezerwy
11-2
011
03-2
012
07-2
012
11-2
012
03-2
013
sektora bankow
danych Lietuvo
ego największstotności grup
mniejszy udzia
)
t.
wego poprzedw formie dep
2009 r. wartoś
%
13%
ZoK
07-2
013
11-2
013
03-2
014
07-2
014
wego
os Bankas, http
zy udział majpę deponentówał posiadają
dzającego glopozytów nie bć udzielonych
6%11%
Q3
obowiązania wobKapitał własny
11-2
014
03-2
015
07-2
015
11-2
015
s://www.lb.lt/fina
ą depozyty gw stanowią prniemonetarne
obalny kryzys były w stanieh kredytów pr
3 2015
bec instytucji kred
Gospodarstwadomowe
Przedsiębiorstwniefinansowe
Niemonetarneinstytucje finans
Podmioty sektorfinansów public
ancial_reports,
gospodarstw rzedsiębior-e instytucje
wewnątrz-e zaspokoić rzewyższała
70%
dytowych
wa
nsowe
oracznych
339
bazę depozytową o blisko 80%), o tyle obserwowane w ostatnich latach niewielkie tem-po wzrostu kredytów w połączeniu z silnym przyrostem depozytów skutkowało poprawą relacji kredytów do depozytów. Od końca 2014 r. wskaźnik kreatywności po raz pierw-szy spadł poniżej 100% (rys. 13).
Rys. 13. Relacja kredytów do depozytów sektora niefinansowego (w %)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Lietuvos Bankas, https://www.lb.lt/composition_of_the_ financial_system (dostęp: 31.01.2016).
15.5. Wyniki finansowe sektora bankowego Litwy
Wyniki finansowe sektora bankowego Litwy są silnie determinowane sytuacją ma-kroekonomiczną kraju. Przed 2008 r. Litwa przeżywała rozkwit gospodarczy. Podsta-wowe kategorie makroekonomicznie kształtowały się bardzo korzystnie. Szybko rozwi-jała się gospodarka, co wyrażało się w wysokiej dynamice PKB, niskim poziomie deficytu sektora finansów publicznych, niewielkiej inflacji czy rosnącym udziale kredy-tów dla sektora prywatnego9.
Od 2009 r. sytuacja zmieniała się już na gorsze. Odnotowano gwałtowny spadek PKB, który zmniejszył się o 15%. Stało się tak przede wszystkim w wyniku spadającego popytu wewnętrznego. Skumulowały się też inne niekorzystne zjawiska. Załamał się rynek nieruchomości. Odnotowano istotne zmniejszenie obrotów w handlu zagranicz-nym. Zmniejszyła się ilość pracujących i wzrosła stopa bezrobocia. Zwiększył się defi-cyt sektora finansów publicznych. Zmniejszała się wartość nakładów inwestycyjnych, spadał popyt krajowy. Na niekorzystne wyniki w gospodarce litewskiej miały też wpływ uwarunkowania egzogeniczne, takie jak globalny kryzys finansowy i załamanie handlu zagranicznego10.
9 Przygotowania Litwy do członkostwa w strefie euro i pierwsze doświadczenia związane z wprowadzaniem
wspólnej waluty, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2015, s. 10. 10 Ibid., s. 11-12.
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
340
Od 2011 r. na Litwie zaobserwowano ożywienie gospodarcze. Ustabilizowało się tempo wzrostu PKB na poziomie 4% i należy do najwyższych w Unii Europejskiej. Jest to wynik korzystnych tendencji w handlu zagranicznym (dynamicznie rozwijający się eksport), a także rosnącego popytu na rynku wewnętrznym. Rosną płace realne i zwiększa się zatrudnienie, inflacja od 2012 r. maleje i na koniec 2014 r. wynosi (-0,1%). Zmniejsza się stopa bezrobocia, w 2014 r. spada do 9,4%. Powoli rosną ceny nieruchomości11.
Począwszy od 2008 r. adekwatność kapitałowa litewskiego sektora bankowego sys-tematycznej się poprawiała. Wraz z nią polepszała się struktura jakościowa funduszy własnych banków (rys. 14).
Rys. 14. Adekwatność kapitałowa sektora bankowego (%)
Źródło: Ibid.
Od 2008 r. łączny współczynnik kapitałowy sektora bankowego systematycznie wzrastał i w trzecim kwartale 2015 r. wyniósł 24,3%, co oznacza, że sektor bankowy jako całość spełnia wymagania pakietu CRD IV. Korzystna struktura kapitałów litew-skich banków spowodowała, że również współczynnik kapitału Tier I przyjął wartość przekraczającą wymagania określone w obowiązujących regulacjach europejskich. Mi-nimalny współczynnik wypłacalności został ustalony na poziomie 8%, przy czym banki rozpoczynające działalność operacyjną po 30 czerwca 2015 r. zostały zobowiązane do utrzymania go na poziomie 10,5%. Wzrastająca wartość tego wskaźnika wskazuje na systematyczne ograniczanie zakresu lewarowania prowadzonej przez banki działalności oraz wzrastające bezpieczeństwo wierzycieli i deponentów.
11 Ibid., s. 12-17.
0
5
10
15
20
25
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Współczynnik wypłacalności Współczynnik kapitału Tier 1
Kapitał własny do aktywów
341
Na rysunku 15 przedstawiono kształtowanie się marży odsetkowej w litewskim sektorze bankowym w latach 2008-2015.
Rys. 15. Dynamika marży odsetkowej
Źródło: Ibid.
Marża odsetkowa jest nadwyżką przychodów odsetkowych nad kosztami pieniądza ponoszonymi przez bank. Po wyraźnym spadku w 2009 r. marża odsetkowa utrzymuje się na stabilnym niskim poziomie.
Z wyjątkiem okresu najgłębszego kryzysu (2009-2010) sektor bankowy Litwy od lat wypracowuje zyski. Jednakże na skutek utrzymujących się niskich stóp procento-wych, stagnacji marży odsetkowej oraz nasilającej się konkurencji w obszarze opłat i prowizji wielkość generowanej nadwyżki w ostatnich latach istotnie się zmniejszyła (rys. 16).
Rys. 16. Wyniki finansowe litewskiego sektora bankowego (w mln EUR)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Lietuvos Bankas, http://www.lb.lt/financial_reports (dostęp: 02.02.2016).
Uszczegółowioną strukturę aktualnych wyników finansowych sektora bankowego
Litwy przedstawia tabela 7.
0,0
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Dynamika przychodów odsetkowych Dynamika kosztów odsetkowych
Marża odsetkowa netto
-1100
-900
-700
-500
-300
-100
100
300
500
700
Wynik z tytułu odsetek Wynik z tytułu opłat i prowizji Wynik netto
342
Tabela 7. Struktura wyniku finansowego sektora banków komercyjnych, oddziałów banków zagranicznych i kas oszczędnościowych (w tys. EUR)
Wyszczególnienie 2014 III kw. 2015 Przychody z tytułu odsetek 612 491 382 478 Koszty z tytułu odsetek 218 590 101 756 Wynik z tytułu odsetek 393 901 280 722 Przychody z tytułu prowizji i opłat 256 851 177 129 Koszty z tytułu prowizji i opłat 64 964 47 613 Wynik z tytułu prowizji i opłat 191 887 129 516 Przychody z tytułu dywidend 127 60 Wynik z tytułu zbycia aktywów finansowych niewycenianych w wartości godziwej poprzez rachunek zysków i strat 10 650 8 489
Wynik na instrumentach finansowych 59 331 39 687 Wynik z pozycji wymiany 8 405 1 820 Wynik z tytułu zbycia aktywów niefinansowych 4 831 4 028 Pozostałe przychody operacyjne 41 785 29 169 Pozostałe koszty operacyjne 27 165 19 067 Wynik operacyjny ogółem 683 752 474 424 Ogólne koszty administracyjne 350 195 244 595 Amortyzacja 17 190 13 922 Wynik z tytułu odpisów aktualizujących i rezerw 60 574 37 296 Udział w zyskach i stratach jednostek stowarzyszonych i wspólnych przedsięwzięciach 3 201 20 114
Wynik finansowy brutto 258 994 198 725 Podatek dochodowy 44 574 27 909 Wynik finansowy netto 214 420 170 816
Źródło: Ibid.
Analiza struktury kreacji wyniku finansowego litewskiego sektora bankowego wskazuje, że głównym jego źródłem jest wynik odsetkowy. Istotny wpływ na kształto-wanie się wyniku ma również wynik z tytułu prowizji i opłat.
Rysunek 17 przedstawia zmiany podstawowych wskaźników rentowności i efek-tywności operacyjnej litewskiego sektora bankowego w analizowanym okresie.
Rys. 17. Wartości podstawowych miar rentowności i efektywności operacyjnej litewskiego
sektora bankowego w latach 2005-2014
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Lietuvos Bankas, https://www.lb.lt/composition_of_the_ financial_system (dostęp: 31.01.2016).
0
10
20
30
40
50
60
70
-60-50-40-30-20-10
0102030
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
ROE (lewa oś) ROA (lewa oś) C/I (prawa oś)
343
Relatywnie wysoka rentowność działalności prowadzonej przed globalnym kryzy-sem finansowym gwałtownie się załamała w 2009 r., kiedy to wskaźnik ROA spadł do poziomu -3,8%, a wskaźnik ROE do -50,8%. Od tamtej pory jest również widoczne wyraźne pogorszenie wskaźnika relacji kosztów operacyjnych do przychodów, który pomimo pewnej poprawy wciąż jest daleki od poziomu z lat 2007-2008.
Litewski sektor bankowy odzyskał rentowność w 2011 r. i utrzymuje ją do dzisiaj, choć postępująca akumulacja zysków przy ich spadającej wartości przekłada się na ob-niżanie się wskaźników rentowności kapitałów własnych. Bibliografia AB DNB Bankas Consolidated Annual Report, Separate and Consolidated Financial Statements
for the Year Ended 31 December 2014, https://www.dnb.lt/sites/default/files/dokumentai/ ataskaitos/dnb_2014_eng.pdf (dostęp: 04.02.2016).
AB SEB Bankas Independent Auditor‘s Report, Annual Report and Financial Statements for the Year Ended 31 December 2014, https://www.seb.lt/sites/default/files/web/pdf/SEB_FS_ 2014_ENG.pdf (dostęp: 04.02.2016).
Banking Activity Review 2015, Lietuvos Bankas, http://www.lb.lt/banking_activity_review_2015 (dostęp: 31.01.2016).
Financial Stability Review 2012, Lietuvos Bankas, http://www.lb.lt/frs_2012 (dostęp: 29.01.2016). Financial Stability Review 2013, Lietuvos Bankas, https://www.lb.lt/financial_stability_review_
2013 (dostęp: 29.01.2016). Lietuvos Bankas, https://www.lb.lt/composition_of_the_financial_system (dostęp: 31.01.2016). Lietuvos Bankas, https://www.lb.lt/financial_reports (dostęp: 02.02.2016). Lietuvos Bankas, https://www.lb.lt/monetary_financial_institutions_balance_sheet_and_monetary_
statistics (dostęp: 01.02.2016). Lietuvos Bankas, https://www.lb.lt/n21286/banku_sektoriaus_rodikliai_2015-10-01_solo_eur_eng.pdf
(dostęp: 03.02.2016). Lietuvos Bankas, http://www.lb.lt/n22699/banku_sektoriaus_rodikliai_2015-10-01_konso_eur_eng.pdf
(dostęp: 12.02.2016). Lietuvos Bankas, https://www.lb.lt/n25413/banku_sektoriaus_rodikliai_2015-01-01_solo_eur_eng.pdf
(dostęp: 03.02.2016). Przygotowania Litwy do członkostwa w strefie euro i pierwsze doświadczenia związane z wpro-
wadzaniem wspólnej waluty, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2015. Report on Financial Structures, October 2015, EBC, https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/
reportonfinancialstructures201510.en.pdf?32669bf4f03b3d9936369cd9efc07863 (dostęp: 12.02.2016).
Rimaviciute S., Vilys M., Assessment of Competition in the Banking Sector of Lithuania, “Scie-nce – Future of Lithuania” 2014, Vol. 6 (1), s. 56-63.
Swedbank, AB Annual Report 2014, https://www.swedbank.lt/files/ataskaitos/2014en.pdf (dostęp: 04.02.2016).
Veraine M., Rekena A., A Closer Look at the Lithuanian Banking Sector, “The Baltic Times”, 05.02.2015, http://www.baltictimes.com/a_closer_look_at_the_lithuanian_banking_sector/ (do-stęp: 30.01.2016).
1
1
rsdgbL
RŹ
tfmwpc
16.
16.1
rówsektdzyngrywblowLux
Rys.Źródł
tachfinamięw Lpowcia,
. S(Ja
1. S
Sew go
torenarowa kwy xemb
. 1. Ldło: w
T
Wh ichansodzy
Lukswode
w w
Sekanin
Sek
ektoospom bodoklucsystbou
LiczwwwThem
W 20h licowegynarsemem wyn
ktona H
ktor
or bodarbankwymczowtem
urg)
zba iw.statme=4
004 czbago rodo
mburobn
niku
or bHara
r ba
ankrki kowm cwą
m baora
instytistiq4&Fl
r. wa sppo
owąrgu niżeu któ
baasim
anko
kowytego
wymcentrrolę
ankoaz in
ytucjques.pldrN
w Lupadła
200, codo nia
óryc
nkm, B
owy
y wo k
m narumę wowynsty
cji krpubl
Name
uksea do08 ro sk142się
ch p
kowBland
y w
w Lukrajua pom finw goy, wytucj
redyic.lu
e=7&
embo 15r. w
kutk2 w
liczpow
wy dyn
w lic
ukseu. Jocząnan
ospow ram
je k
ytowu/stat/&RFP
burg55, awielkow
201zbystał
Luna P
czb
embegoątkusow
odarmac
kred
wych/TabPath=
gu ba pole inało 12 r
y banły w
uksPusz
ach
burgo pou XXwymrce Lch kdytow
h w lbleVi=8 (d
byłyotemnstyspa
r. Wnkó
więk
sezer)
h i j
gu jeocząX w
m. OLuk
którwe,
lataciewerdostę
y zarm doytucadki
W laów wksze
mb
jego
est jątki w., sObecksemego któ
ch 2r/tabęp: 0
rejeo 15cji kiem
atachw anpod
bu
o s
jednsię
stopcniembuo dzóryc
004leVi
04.03
stro56. Jkred
m lich 20nalidmi
rg
pec
nymęgajpnioe sekurgaziałach li
-201ew.a
3.201
owanJedndytoczby013izowioty
a
cyfi
m z ną 1wo ktora. Wa baiczb
15 aspx?16).
ne 1nak owyy in-20
wany.
ikac
najs856się
r finW Luank ba w
?Rep
162 w n
ych nstyt15 z
nym
cja
star6 r.
roznansukscen
w 20
portId
bannastogr
tucjzmiokr
szycBę
zwijsowemb
ntral015
d=84
nki.tępsranii krianyresi
ch iędącjał,
wy (wburglny r. w
44&I
W stwiiczyredyy bye by
i najc stoby w tygu i(Ba
wyni
IF_L
nasie glyło ytowyły nyły
ajwiosustaćym istnianquiosł
Langu
stęplobaswowycniewfuz
ęksunkoć siban
iejeue Ca 14
uage=
nycalneoją ch dwielzje o
zycowoię dnko
e dwCen43 (
=eng
ch trego dzi
dzialkieoraz
h seo maziś wy)
wuszntral(rys
g&M
rzeckryałalłają
e. Inz pr
ektoałymmię) odzczele d. 1)
Main
ch layzyslnośącycnnymzeję
o-m ę-d-e-du .
a-su ść ch m ę-
345
Zgodnie z regulacjami prawnymi instytucje kredytowe mogą w Luksemburgu pro-wadzić działalność jako banki uniwersalne lub banki emitujące obligacje (banki emitują-ce obligacje zabezpieczone – banks issuing covered bonds) – tabela 11. Tabela 1. Liczba banków uniwersalnych oraz emitujących obligacje w latach 2004-2015
Rodzaj instytucji kredytowych 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Banki uniwersalne 159 152 152 151 147 144 142 137 135 141 139 139
Banki emitujące obligacje 3 3 4 5 5 5 5 6 6 6 5 4
Źródło: Annual Report, CSSF, Luxembourg, lata 2004-2014.
Zdecydowana większość banków funkcjonujących na terenie Luksemburga to ban-ki uniwersalne − w 2015 r. było ich 139. W porównaniu do 2004 r. liczba tych banków zmniejszyła się o 20. Liczba banków emitujących obligacje zabezpieczone jest niewielka − w 2005 r. istniały trzy takie banki, w kolejnych latach ich liczba się zwiększała i w latach 2011-2013 wyniosła 6. W ostatnich dwóch latach ponownie spadła, w rezultacie czego w 2015 r. funkcjonowały cztery banki emitujące obligacje zabezpieczone.
Biorąc pod uwagę status prawny oraz pochodzenie geograficzne, banki w Luksem-burgu dzieli się na: banki utworzone zgodnie z przepisami prawa krajowego, oddziały banków zarejestrowane w państwie członkowskim UE oraz oddziały banków zareje-strowane w krajach nienależących do UE. Poza tym w sektorze bankowym tego kraju funkcjonują lokalne banki spółdzielcze (caisses rurales) zrzeszone w Banque Raiffeisen, traktowane jako instytucje kredytowe działające zgodnie z ustawą o sektorze finanso-wym (tabela 2). Tabela 2. Liczba banków ze względu na status prawny oraz pochodzenie geograficzne
w latach 2004-2014
Rodzaje banków 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Banki utwo-rzone zgodnie z przepisami prawa Luk-semburga
116 112 114 113 111 110 109 107 106 109 105
Oddziały banków zareje-strowane w kraju UE
39 35 34 35 33 32 31 30 29 30 30
Oddziały banków zareje-strowane poza UE
7 8 8 8 8 7 7 6 6 8 9
Banki spółdzielcze 18 16 16 13 13 13 13 13 13 13 13
Źródło: Ibid.
1 Annual Report 2014, CSSF, Luxembourg 2015, s. 83.
346
Dominującą grupą banków w Luksemburgu są banki utworzone zgodnie z przepi-sami prawa krajowego, choć ich liczba w latach 2004-2014 zmniejszyła się ze 116 do 105. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku oddziałów banków zarejestrowanych w kra-jach UE, natomiast liczba oddziałów banków zarejestrowanych poza krajami UE wzrosła w analizowanym okresie z siedmiu do dziewięciu.
Luksemburski sektor bankowy charakteryzuje niski poziom koncentracji, o czym świadczą wskaźnik HHI oraz wskaźnik koncentracji aktywów mierzony udziałem pięciu największych instytucji kredytowych w aktywach ogółem − CR5 (tabela 3). Wskaźnik HHI we wszystkich badanych latach nie przekroczył czterystu punktów, co oznacza rynek o niskim poziomie koncentracji. Z kolei wskaźnik CR5 w analizowanym okresie był najniższy w 2007 r., kiedy to wyniósł 27,9%, zaś najwyższy w 2013 r. (34%). Oscy-lował zatem wokół 30%, co także oznacza niski poziom koncentracji, znacznie mniejszy od średniej europejskiej. Tabela 3. Stopień koncentracji sektora bankowego w latach 2004-2014
Wyszcze-gólnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Wskaźnik HHI 304 312 294 276 309 310 343 346 345 357 329
Wskaźnik koncentracji aktywów (%)
29,7 30,7 29,1 27,9 30 29 31 31 33 34 32
Źródło: Banking Structure Report, EBC, różne lata. 16.2. Rodzaje dominujących instytucji kredytowych
Sektor bankowy w Luksemburgu jest zdominowany przez banki prowadzące dzia-łalność na podstawie prawa krajowego. W skład tej grupy wchodzą zarówno banki kra-jowe, jak i zagraniczne. Należy jednak podkreślić, że większość banków działających w Luksemburgu ma zagranicznych inwestorów (rys. 2). W ich rękach są ponadto wszystkie oddziały instytucji kredytowych. W latach 2004-2015 udział inwestorów zagranicznych w kapitale akcyjnym banków w Luksemburgu był bardzo wysoki i wyno-sił ponad 96%. Duża liczba banków zagranicznych wynika z faktu, iż Luksemburg jest nadal postrzegany jako kraj o atrakcyjnej lokalizacji do zarządzania majątkiem.
Mimo dużej liczby banków zagranicznych działających w Luksemburgu większość z nich ma niewielkie powiązania z gospodarką tego kraju. Istniejące tam banki specjali-zują się bowiem przede wszystkim w bankowości prywatnej, zarządzaniu funduszami, ponadto sektor bankowy jest wykorzystywany jako kanał transmisji kredytu za granicę.
R
Ź
zdwkmspzknj
p T
2
Rys.
Źród
z Nidotyw Lkachmotsię bprzezostkowniczjako
płyn
Tab
Kpoc
NiemFranSzwBelgWło
2 M
Fo
. 2. S
dło: A
PiiemycząLuksh zotywabanepistała
wy jznyco do
Wnęło
ela
Kraj chodznia 1
mcy ncja
wajcagia ochy
M. W
ocus
Stru
Annu
ierwmiec,ące semostaami
nki zy. Nusuakoch postaw
W lato z N
4. Lp
ze-
aria
Winter
, Vo
uktur
ual R
wsze, potwo
mburał wi, tj.z inNaleunięo kaposiwcatachNiem
Liczbpoch
20
241111
rstell
ol. 10
ra se
Repor
e baonieworzergu
wpro ch
nnyceżyęta, anał iadaa płyh 20mie
ba bhodze
04
2 6 7 2 4 5
ler, L0, De
ektor
rt, C
ankiważeniaswo
owaęciąch p poto wdla
a naynn004-c, F
ankóenia
200
34315131215
Luxeecem
ra ba
SSF
i zaż w a rezoje dzoą ompań
odkrwiea kradwości-201Fran
ów za w l
05
3 3 5 3 2 5
embo
mber
anko
, Lux
grantym
zerwodd
ony ministwreślile eredy
wyżki ne15 nncji,
zagrlatac
200
44515131315
ourg2013
oweg
xemb
niczm czw nadziazakięci. Aić, żeuroytu kę detto najw
Be
ranicch 2
06
4 5 5 3 3 5
’s Fi3, s.
go z
bour
zne zasiea zoły u
kaz a re
Atutaże m
opejmię
depodo
więclgii
czny004
200
54315131613
inanc3-4.
z pun
rg, la
poje Buobowutwopoż
estryami mimskicędzyozytswo
cej k, Sz
ych w-201
07
3 5 3 6 3
cial
nktu
ata 20
jawiundwiąorzyżyczykcjLu
mo ch bynartów
ojegkapizwaj
w se15
200
64314121611
Cent
u wid
004-
iły desbązanyły zaniji is
ukseiż obankrodo
w w go bitałujcar
ekto
08
3 4 2 6 1
tre a
dzen
-2014
się banknia w
bania śstnieembuobeckówowe
Luanku dorii, W
orze
200
74515119
11
and I
nia k
4.
w Lk naw wnki rodejącurgcnie
w naego.ukseku mo seWło
bank
09
5 5
ts D
kraju
Lukałożywaluskanków
cycha sąe wadal. Poembmaci
ktoroch
kow
201
8441311108
epos
u inw
ksemył n
utachndy
w wh w ą w
więksl traoza burgierzyra boraz
wym
0
sits,
westo
mbuna bh ob
ynaww wa
krawielo
szośaktuj
tymgu, dyste
bankz W
Luk
201
9421410118
Euro
ora w
urgubankbcywskalut
aju mojęzść p
uje lum wdzięego2
kowWielk
ksem
1
opean
w lat
u w ki niych. kie, ptachmaczyczprzeuks
więkęki 2.
wegokiej
mbur
2012
1037141169
n Co
tach
196iemW
ponh obcierzznośeszksembkszo
cze
o w j Bry
rga
2 2
omm
h 200
60 rmieck
lataniewbcyczystść okód bursść b
emu
Lukytan
wed
2013
113714117
10
mision
04-2
r. i kie ach
waż ch. tymoraz
regski ban
u mo
ksemnii (
dług
3 2
n, EC
2015
pocwym70na Pod
m, kiz elagulasek
nkówoże
mbu(tab
g kraj
2014
12 30 15 12 6
10
CFIN
5 (w
chodmag. XXich
dobnierowastyacyjnktor w za
dz
urgubela
aju
4 2
N Co
34
%)
dziłganiX wryn
nymwał
ycznnycban
agraziała
u na4).
2015
13 26 15 12 5
10
ountr
7
ły ia w. n-mi ły ne ch n-a-ać
a-
5
ry
348
cd. tabeli 4
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Wielka Brytania 6 6 6 6 6 8 8 8 8 8 9 8
Pozostałe 48 47 44 47 45 45 47 45 49 56 57 63 Luksem-burg 4 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5
Źródło: http://www.bcl.lu/en/statistics/series_statistiques_luxembourg/11_credit_institutions/index.html (dostęp: 05.03.2016).
Warto zaznaczyć, że w Luksemburgu są obecne nie tylko banki europejskie − w ostat-
nich latach w tamtejszym sektorze bankowym działalność rozpoczęły m.in. banki z kra-jów trzecich (spoza UE). Ich przykładem mogą być trzy spośród sześciu największych chińskich banków, w tym ICBC – największy bank na świecie3. 16.3. Przegląd największych banków sektora bankowego
Do grona największych banków w sektorze bankowym Luksemburga, biorąc pod uwagę sumę aktywów, zalicza się: Deutsche Bank Luxembourg S.A., Banque et Caisse d’Epargne de l’Etat − Luxembourg, Société Générale Bank & Trust – Luxembourg, BGL BNP Paribas – Luxemburg4.
Deutsche Bank rozpoczął działalność w Luksemburgu w 1970 r., był także jednym z pierwszych banków niemieckich w tym kraju. Początkowo koncentrował się głównie na obsłudze korporacji, w tym przede wszystkim zajmował się operacjami na rynku walutowym oraz operacjami eurokredytowymi. W latach 80. XX w. poszerzył grono swoich klientów, włączając do niego klientów detalicznych. Obecnie oferuje m.in. usługi w zakresie wealth management, bankowości korporacyjnej oraz bankowości inwestycyjnej5.
Banque et Caisse d’Epargne de l’Etat − Luxembourg (BCEE) jest najstarszym ban-kiem działającym na rynku od ponad 150 lat. Jedynym jego akcjonariuszem jest państwo. Oferuje pełny zakres usług bankowych, a równocześnie ze względu na swoje wyniki i niezawodność jest wysoko ceniony na całym świecie. Międzynarodowe agencje ratin-gowe Standard & Poor’s oraz Moody’s przyznały mu wysokie oceny: odpowiednio AA+ i Aa2 (Long Term Deposit Range), dzięki czemu jest zaliczany do najlepszych instytucji finansowych w Luksemburgu. BCEE jest nie tylko wysoko oceniany przez agencje ra-tingowe, ale również bardzo ceniony przez swoich klientów, którym oferuje szeroką gamę produktów i usług dostosowanych do potrzeb klientów indywidualnych, profesjo-nalistów i ludzi młodych6.
Société Générale Bank & Trust jest najstarszą instytucją kredytową w Luksembur-gu, prowadzącą działalność od 1893 r. Jest bankiem uniwersalnym oferującym usługi klientom biznesowym, inwestorom instytucjonalnym oraz zamożnym klientom indywi-
3 Luxembourg: A Financial Centre at the Service of the European Economy, ABBL and ALFI EU Repre-
sentative Office in Brussels, Belgium 2014, s. 11. 4 Luxembourg Banking Insights 2015, KPMG 2015, s. 33. 5 https://www.db.com/luxembourg/en/content/history.html (dostęp: 05.03.2016). 6 https://www.bcee.lu/en/Discover-BCEE/Discover-BCEE (dostęp: 10.03.2016).
349
dualnym. Bank w swojej działalności koncentruje się na następujących podstawowych obszarach: private banking, dostęp do rynków finansowych i rozwiązania inwestycyjne, usługi dla klientów korporacyjnych, usługi w zakresie papierów wartościowych7.
BGL BNP Paribas założony w 1919 r. zajmuje obecnie pozycję lidera w Europie. W Luksemburgu prowadzi działalność w obszarze bankowości detalicznej, korporacyj-nej, inwestycyjnej oraz wealth managment. BGL BNP Paribas oferuje wyjątkowo szeroką gamę produktów i usług skierowanych do klientów indywidualnych i profesjonalnych, a także firm i inwestorów instytucjonalnych. W Luksemburgu utrzymuje pozycję lidera rynku profesjonalnych klientów i MŚP, jest też drugim co do wielkości bankiem dla klientów indywidualnych. Ponadto jest niekwestionowanym liderem rynku bancassu-rance. Od maja 2009 r. BGL BNP Paribas jest częścią grupy BNP Paribas8.
Opisane banki dysponują największą wartością aktywów i kapitałów własnych w sektorze bankowym Luksemburga − zob. tabela 5. Tabela 6 przedstawia z kolei war-tość depozytów, kredytów oraz wynik finansowy netto największych banków w Luk-semburgu w latach 2004-2014.
W latach 2004-2008 wartość kredytów dla sektora niefinansowego (przedsię-biorstw oraz gospodarstw domowych) udzielanych przez największe banki Luksemburga wykazywała tendencję wzrostową. W 2009 r. w następstwie globalnego kryzysu finan-sowego odnotowano spadek wartości udzielonych kredytów w Société Générale Bank & Trust, BGL BNP Paribas oraz Deutsche Banku. Pomimo rozprzestrzeniania się kryzy-su od 2010 r. w Société Générale Bank & Trust oraz BGL BNP Paribas nastąpił wzrost należności kredytowych. Najbardziej skutki kryzysu odczuł Deutsche Bank, w którym do 2012 r. miał miejsce spadek należności kredytowych. Jedynym spośród największych banków Luksemburga, którego wartość portfela kredytowego w latach 2004-2014 wzro-sła (z ponad 7 mld EUR w 2004 r. do 18,3 mld EUR w 2014 r.) był Banque et Caisse d’Epargne de l’Etat. Do 2008 r. liderem rynku kredytów, biorąc pod uwagę ich wolu-men, był BGL BNP Paribas (przypadało na niego 37% wszystkich kredytów udzielonych przez największe banki), a od 2010 r. wiodącą instytucją kredytową w Luksemburgu jest Société Générale Bank & Trust.
W przeciwieństwie do kredytów, których wolumen w analizowanym okresie pod-legał istotnych wahaniom, wartość depozytów od klientów sektora niefinansowego (przedsiębiorstw i gospodarstw domowych) w czterech największych bankach Luksem-burga niemal nieprzerwanie rosła. Największym ich wolumenem i dynamiką mógł się pochwalić w tym okresie Société Générale Bank & Trust, którego depozyty w tym cza-sie wzrosły dwukrotnie i w 2014 r. stanowiły 32% wszystkich depozytów zgromadzo-nych w największych bankach Luksemburga.
Globalny kryzys finansowy wpłynął negatywnie nie tylko na akcję kredytową naj-większych banków, ale także na ich wyniki finansowe. W latach 2008-2009 Deutsche Bank oraz Banque et Caisse d’Epargne de l’Etat odnotowały znaczący spadek zysków netto, natomiast BGL BNP Paribas poniósł straty (w 2008 r. – 109 mln EUR, 2009 r. – 11 mln EUR). Od 2010 r. obserwuje się poprawę wyniku finansowego największych banków, a w szczególności wzrost zysków netto.
7 https://www.sgbt.lu/en/about/your-multi-specialist-bank-luxembourg/ (dostęp: 10.03.2016). 8 http://www.bgl.lu/en/bank/pages/about-bgl-bnp-paribas/knowing-us/presentation/in-brief.htm (dostęp: 10.03.2016).
350
Tabela 5. Aktywa i kapitały własne największych banków luksemburskiego sektora bankowego w latach 2004-2015 (mld EUR)
Wyszcze-gólnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Aktywa (w mld EUR) Deutsche Bank 52,7 62,3 64,6 65,62 68,8 68,4 87,2 95,9 85,3 89,2 85,7
Banque et Caisse d’Epargne de l’Etat
37,3 39,3 40,9 39,7 37,5 37,4 37,9 39,7 40,4 40,7 41,2
Société Générale Bank & Trust
b.d. b.d. 38,3 40,4 43,5 46,5 44,8 47,8 42,4 41,9 35,7
BGL BNP Paribas 34,5 44,1 52,1 60,3 52,5 43,2 38,5 32,8 32,8 31,2 31,5
Kapitały własne (w mld EUR) Deutsche Bank 1,128 1,276 1,150 1,596 1,816 2,993 3,071 3,410 4,750 4,8 4,88
Banque et Caisse d’Epargne de l’Etat
1,269 1,348 2,666 1,396 1,256 1,397 1,395 2,86 3,39 3,78 4,162
Société Générale Bank & Trust
b.d. b.d. 1,414 1,483 1,421 1,731 1,393 2,922 2,702 2,788 3,113
BGL BNP Paribas 1,350 3,843 3,727 4,020 5,808 6,170 5,660 5,508 6,829 5,5 7,311
Źródło: Deutsche Bank Luxembourg S.A. Annual Report; Banque et Caisse d’Epargne de l’Etat Annual Report; Société Générale Bank & Trust Annual Report; BGL BNP Paribas Annual Report, różne lata.
Tabela 6. Depozyty, kredyty oraz wynik finansowy netto wybranych banków
w latach 2004-2014
Wyszcze-gólnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Kredyty dla sektora pozafinansowego (mld EUR)
Deutsche Bank 5,7 11,01 9,99 14,7 16,13 13,52 13,73 11,83 10,33 12,67 13,83
Banque et Caisse d’Epargne de l’Etat
7,26 8,94 9,23 10,32 12,14 13,62 14,07 16,59 16,71 17,03 18,31
Société Générale Bank & Trust
b.d. b.d. 12,79 12,92 13,94 17,66 22,63 38,76 33,11 33,24 25,07
BGL BNP Paribas 6,75 16,58 20,52 26,14 25,65 13,66 14,28 13,76 27,29 24,99 24,57
351
cd. tabeli 6
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Depozyty dla sektora niefinansowego (mld EUR)
Deutsche Bank 14,38 18,39 19,79 14,06 7,81 10,83 9,77 10,99 9,3 13,25 15,19
Banque et Caisse d’Epargne de l’Etat
16,21 16,97 18,24 19,61 24,32 21,51 22,93 24,32 24,47 25,07 25,07
Société Générale Bank & Trust
b.d. b.d. 17,07 20,9 22,25 23,22 23,48 39,51 34,44 34,47 31,07
BGL BNP Paribas 21,31 19,47 25,21 23,86 19,05 21,81 19,93 19,38 19,72 19,73 19,78
Wynik finansowy netto (mln EUR) Deutsche Bank 141 127 320 220,3 176,6 129,9 338 177 251 189 185
Banque et Caisse d’Epargne de l’Etat
74,54 89,75 109,1 145,5 146,9 224,6 218,2 127,3 228,9 238 273
Société Générale Bank & Trust
b.d. b.d. 242,87 326,4 314,8 267,9 403,4 194,22 391,2 515,9 655,7
BGL BNP Paribas 464,6 464,9 672,5 678 -109,1 -11,0 283,3 297,8 433 312 610
Źródło: Ibid. 16.4. Struktura aktywów i pasywów sektora bankowego
Do wybuchu kryzysu finansowego suma bilansowa sektora bankowego w Luksem-burgu rosła. W latach 2004-2008 zwiększyła się z około 700 mld EUR do 931 mld EUR (rys. 3). W kolejnych dwóch latach nastąpił jej spadek do około 770 mld EUR w 2010 r. Sytuacja ta była wynikiem wysiłków podjętych przez instytucje kredytowe w celu ogra-niczenia skutków kryzysu. Wysiłki te polegały przede wszystkim na ograniczeniu ryzy-kownej działalności oraz przeprowadzeniu restrukturyzacji nałożonej przez Komisję Europejską9.
9 Annual Report 2010, CSSF, Luxembourg 2011, s. 43.
352
Rys. 3. Suma bilansowa sektora bankowego w latach 2004-2015 (mln EUR) Źródło: www.statistiques.public.lu/stat/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=844&IF_Language=eng&Main
Theme=4&FldrName=7&RFPath=8 (dostęp: 04.03.2016).
W 2011 r. suma bilansowa sektora bankowego ponownie wzrosła, jednak w latach 2012-2013 znów się obniżyła. Kolejny spadek był przede wszystkim efektem redukcji aktywów banków zagranicznych krajów strefy euro, które musiały tak ukształtować wiel-kość i strukturę bilansu, aby mogły ograniczyć ryzyko i prawidłowo nim zarządzać10.
W strukturze aktywów sektora bankowego wyróżnia się przede wszystkim: pie-niądz gotówkowy, kredyty dla sektora finansowego, kredyty dla instytucji rządowych i samorządowych, kredyty dla pozostałych podmiotów, dłużne papiery wartościowe, udzia-łowe papiery wartościowe, aktywa trwałe, instrumenty pochodne oraz pozostałe aktywa. Udział poszczególnych rodzajów aktywów w sumie bilansowej sektora bankowego w Luk-semburgu przedstawiają rys. 4 i tabela 7.
Najważniejszą pozycję w strukturze aktywów sektora bankowego w Luksemburgu stanowiły w analizowanym okresie kredyty dla sektora finansowego (instytucji kredyto-wych), których udział wahał się od 47% do 52%. W latach 2009-2010 był on najniższy, co wynikało m.in. ze zmniejszenia się zapotrzebowania na kredyt na rynku międzybanko-wym. Wysoki udział kredytów dla sektora finansowego w aktywach banków w Luksem-burgu jest rezultatem bardzo dużej aktywności tych banków na rynku międzybankowym oraz tego, że kraj ten jest postrzegany jako międzynarodowe centrum finansowe. Istotną pozycję aktywów stanowią również należności z tytułu dłużnych papierów wartościo-wych. W 2009 r. stanowiły one ponad 24% aktywów, w kolejnych latach ich udział nie-znacznie się obniżył, a w 2015 r. wyniósł około 20%. Ponadto w analizowanym okresie wzrósł udział kredytów dla sektora prywatnego w aktywach ogółem z 16% w 2004 r. do ponad 25% w 2015 r.
10 Annual Report 2013, CSSF, Luxembourg 2014, s. 70.
695103
792420839565
915448 931562
797461769256
796646737651,6083
716019,63739107 746756
0
100000
200000
300000
400000
500000
600000
700000
800000
900000
1000000
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
R
ys. 4
. Udz
iał w
ybra
nych
akt
ywów
w a
ktyw
ach
sekt
ora
bank
oweg
o (%
) Źr
ódło
: Ibi
d.
54,3
351
,222
49,7
849
,78
50,5
9
46,9
547
,32
51,0
050
,37
52,1
850
,17
49,2
5
1,53
1,31
01,
200,
931,
161,
221,
211,
221,
231,
171,
241,
12
15,9
217
,196
18,0
120
,41
20,8
722
,37
23,6
423
,09
22,5
722
,44
23,3
425
,32
23,4
825
,431
24,7
223
,59
21,4
124
,33
22,5
5
18,6
620
,08
18,9
820
,18
19,6
8
1,63
1,75
63,
102,
272,
382,
561,
851,
761,
961,
841,
901,
60
0,00
10,0
0
20,0
0
30,0
0
40,0
0
50,0
0
60,0
0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Kred
yty
dla
inst
ytuc
ji kr
edyt
owyc
hKr
edyt
y dl
a in
styt
ucji
rząd
owyc
h i s
amor
ządo
wyc
hKr
edyt
y dl
a po
zost
ałyc
h se
ktor
ów
Dłuż
ne p
apie
ry w
artośc
iow
eU
działo
we
papi
ery
war
tośc
iow
eIn
stru
men
ty p
ocho
dne
Lini
owy
(Inst
rum
enty
poc
hodn
e)
353
Tab
ela
7. S
trukt
ura
akty
wów
sekt
ora
bank
oweg
o Lu
ksem
burg
a w
lata
ch 2
004-
2015
(sta
n na
kon
iec
okre
su, m
ln E
UR
)
Wys
zcze
góln
ieni
e 20
04
2005
20
06
2007
20
08
2009
20
10
2011
20
12
2013
20
14
2015
G
otów
ka
265,
723
1,0
242,
426
0,6
276,
929
4,9
323,
626
0,3
254,
636
1,6
733,
011
29,0
Kre
dyty
dla
inst
ytuc
ji kr
edyt
owyc
h 37
7 66
6,2
405
890,
541
7 94
2,7
455
681,
647
1 28
1,1
374
389,
2 36
4 04
6,8
406
267,
937
1 55
3,2
373
604,
037
0 79
1,0
367
809,
0
Kre
dyty
dla
inst
ytuc
ji rząd
owyc
h i s
amor
ządo
wyc
h 10
633
,610
377
,610
040
,484
74,6
10 8
22,9
9737
,1
9333
,296
98,0
9076
,283
95,9
9146
,083
59,0
Kre
dyty
dla
poz
osta
-ły
ch se
ktor
ów
110
673,
213
6 26
2,0
151
209,
518
6 87
5,4
194
399,
417
8 41
2,1
181
840,
518
3 95
9,5
166
477,
816
0 67
6,7
172
537,
018
9 05
2,0
Dłużn
e pa
pier
y
war
tośc
iow
e 16
3 21
0,5
201
523,
620
7 54
0,3
215
932,
419
9 44
3,8
194
002,
1 17
3 48
8,6
148
662,
514
8 11
8,1
135
904,
114
9 18
1,0
146
928,
0
Udz
iało
we
papi
ery
war
tośc
iow
e 11
311
,413
915
,726
061
,720
767
,222
148
,920
423
,2
14 1
93,9
14 0
42,5
14 4
24,1
13 1
41,0
14 0
47,0
11 9
72,0
Akt
ywa
trwał
e 36
40,7
3583
,937
60,1
4062
,827
72,7
2697
,2
2739
,427
17,8
2648
,125
07,5
2546
,025
40,0
Inst
rum
enty
poc
hodn
e .
..
..
. 13
944
,314
852
,217
198
,417
097
,413
513
,010
812
,0Po
zost
ałe
akty
wa
17 7
01,6
20 6
35,8
22 7
67,9
23 3
93,4
30 4
16,5
17 5
05,2
93
45,6
16 1
85,3
7901
,243
31,6
6613
,081
55,0
Raz
em
695
103,
079
2 42
0,0
839
565,
091
5 44
8,0
931
562,
079
7 46
1,0
769
256,
079
6 64
6,0
737
651,
671
6 01
9,6
739
107,
074
6 75
6,0
Źródło
: ww
.stat
istiq
ues.p
ublic
.lu/s
tat/T
able
Vie
wer
/tabl
eVie
w.a
spx?
Rep
ortId
=844
&IF
_Lan
guag
e=en
g&M
ainT
hem
e=4&
Fldr
Nam
e=7&
RFP
ath=
8 (d
ostę
p: 0
4.03
.201
6).
354
355
W strukturze pasywów sektora bankowego Luksemburga wyróżnia się: zobowiąza-nia wobec podmiotów sektora finansowego, zobowiązania wobec instytucji rządowych i samorządowych, zobowiązania wobec pozostałych sektorów (w tym: depozyty overnight, depozyty terminowe), dłużne papiery wartościowe, kapitał i rezerwy, instrumenty po-chodne oraz pozostałe zobowiązania. Kształtowanie się poszczególnych pozycji pasy-wów przedstawiają rys. 5 oraz tabela 8.
Najważniejszą pozycją pasywów do 2013 r. były zobowiązania wobec sektora fi-nansowego (instytucji kredytowych), których udział w pasywach w 2005 r. wyniósł ponad 48%. W kolejnych latach nastąpił jego spadek aż do 37% w 2015 r. Od 2014 r. dominującą pozycją pasywów stały się depozyty i zobowiązania wobec przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, których udział w aktywach wzrósł z ponad 30% w 2004 r. do około 47% w 2015 r.
Znaczny udział w strukturze depozytów miały depozyty overnight, których udział w pasywach wzrósł z około 10% w 2004 r. do ponad 31% w 2015 r. Wzrostowi depozy-tów overnight towarzyszył wyraźny spadek wartości depozytów terminowych. W rezul-tacie ich udział w pasywach obniżył się z około 20% w 2004 r. do około 10% w 2015 r.
W analizowanym okresie spadła też wartość emisji dłużnych papierów wartościo-wych, wskutek czego ich udział w aktywach obniżył się z poziomu 10,5% w 2004 r. do 7% w 2015 r. Do 2004 r. około 4% pasywów stanowiły kapitały i rezerwy. W kolejnych latach ich udział wzrastał, osiągając poziom ponad 7% w 2015 r. 16.5. Wyniki finansowe sektora bankowego
Podstawową miarą wykorzystywaną do oceny wielkości i stopnia rozwoju sektora bankowego jest relacja jego aktywów do PKB. W Luksemburgu wskaźnik ten jest bar-dzo wysoki, zdecydowanie najwyższy w Europie. W 2008 r. stosunek wartości aktywów do PKB Luksemburga wynosił ponad 3000%, w kolejnych latach spadał i w 2014 r. osiągnął poziom 1969,2% (rys. 6). Tak wysoka relacja aktywów sektora bankowego do PKB wynika z rejestracji wielu dużych instytucji kredytowych w Luksemburgu, który jest jednym z najmniejszych krajów europejskich o relatywnie niewielkim PKB. Powo-dem rejestracji dużych firm i holdingów finansowych w Luksemburgu są przede wszyst-kim korzystne przepisy podatkowe.
R
ys. 5
. Udz
iał w
ybra
nych
pas
ywów
w p
asyw
ach
sekt
ora
bank
oweg
o (%
) Źr
ódło
: Ibi
d.
47,4
448
,72
45,9
948
,48
51,4
4
46,4
745
,27
46,2
943
,24
40,4
738
,66
37,0
5
31,6
930
,87
33,9
132
,46
29,7
532
,68
33,3
433
,21
35,4
938
,56
40,8
242
,65
9,65
10,5
710
,88
11,1
312
,31
14,7
918
,06
18,3
722
,26
25,3
328
,05
31,4
3
19,7
017
,85
20,3
719
,05
15,4
714
,17
13,1
612
,59
10,8
410
,53
10,4
09,
6611
,06
11,3
010
,72
10,2
28,
5910
,27
9,40
8,31
8,41
7,96
7,42
7,37
4,18
3,87
3,81
3,82
4,15
5,49
5,37
5,48
6,19
6,80
7,22
6,91
2,46
2,33
3,35
3,22
2,66
2,20
0,00
10,0
0
20,0
0
30,0
0
40,0
0
50,0
0
60,0
0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Zobo
wią
zani
a w
obec
sekt
ora
finan
sow
ego
Depo
zyty
i in
ne zo
bow
iąza
nia
wob
ec p
ozos
tały
ch se
ktor
ów, w
tym
:De
pozy
ty o
vern
ight
Depo
zyty
term
inow
eEm
isja
dłuż
nych
pap
ieró
w w
artośc
iow
ych
Kapi
tał i
reze
rwy
Inst
rum
enty
poc
hodn
e
356
Tab
ela
8. S
trukt
ura
pasy
wów
sekt
ora
bank
oweg
o w
Luk
sem
burg
u w
lata
ch 2
005-
2015
(sta
n na
kon
iec
okre
su, m
ln E
UR
)
Wys
zcze
góln
ieni
e 20
04
2005
20
06
2007
20
08
2009
20
10
2011
20
12
2013
20
14
2015
Zo
bow
iąza
nia
wob
ec
sekt
ora
finan
sow
ego
329
761,
038
6 03
1,4
386
087,
644
3 79
7,4
479
177,
737
0 59
3,1
348
242,
836
8 77
3,2
318
961,
928
9 78
1,2
285
712,
027
6 64
6,0
Zobo
wią
zani
a w
obec
in
styt
ucji
rząd
owyc
h i s
amor
ządo
wyc
h 10
633
,110
956
,712
068
,680
80,2
9574
,959
99,5
93
54,6
8410
,082
48,2
9800
,773
35,0
10 9
40,0
Dep
ozyt
y i i
nne
zobo
wią
zani
a w
obec
po
zostały
ch se
ktor
ów,
w ty
m:
220
270,
024
4 62
3,3
284
734,
829
7 19
9,1
277
117,
026
0 61
9,2
256
449,
526
4 58
7,9
261
789,
127
6 06
5,3
301
715,
031
8 49
3,0
– de
pozy
ty o
vern
ight
67
089
,283
737
,391
310
,210
1 89
3,7
114
655,
711
7 95
7,6
138
962,
314
6 30
8,6
164
231,
518
1 39
0,9
207
288,
023
4 69
9,0
– de
pozy
ty te
rmin
owe
136
931,
214
1 42
2,0
171
036,
417
4 37
2,6
144
098,
011
3 00
0,7
101
246,
210
0 28
1,5
79 9
56,7
75 3
72,7
76 8
55,0
72 1
05,0
Emis
ja dłużn
ych
papi
erów
war
tośc
io-
wyc
h 76
902
,289
535
,490
042
,893
574
,080
062
,481
913
,6
72 2
77,8
66 2
31,5
62 0
30,3
56 9
71,3
54 8
69,0
55 0
24,0
Kap
itał i
reze
rwy
29 0
37,4
30 6
96,5
32 0
03,8
35 0
01,4
38 6
76,6
43 7
54,3
41
347
,443
639
,245
660
,848
684
,053
381
,051
615
,0O
dset
ki
7907
,877
58,1
7787
,682
04,6
6885
,661
26,7
59
79,3
5583
,750
68,0
5095
,347
42,0
5159
,0W
ynik
42
18,6
4674
,370
41,7
7048
,824
72,0
3856
,9
4368
,729
92,2
3748
,436
63,9
4226
,045
92,0
Inst
rum
enty
po
chod
ne
..
..
..
18 9
05,5
18 5
94,9
24 6
91,2
23 0
86,9
19 6
96,0
16 4
58,0
Pozo
stał
e
zobo
wią
zani
a 16
373
,018
144
,319
798
,022
542
,437
595
,824
597
,7
12 3
30,3
17 8
33,4
7453
,828
70,9
7431
,078
29,0
Raz
em
695
103,
079
2 42
0,0
839
565,
091
5 44
8,0
931
562,
079
7 46
1,0
769
256,
079
6 64
6,0
737
651,
671
6 01
9,6
739
107,
074
6 75
6,0
Źródło
: Ibi
d.
357
3
RŹ
wsnDLw
płp
kbpww(wpro 1
1
1
1
358
Rys.Źród
w LspośniejDexLuxw ty
pozyłowprze
kowbyłopenswypwyc(osiwympozirokuobni 1 C2 A3 A4 A
8
. 6. Rdło: C
2
WLuksśródszy
xia Lxembym u
Wytywej tekro
Wwegoo wsowpłacch12
ągajmogiomu. Wiżan
ountAnnuaAnnuaAnnua
RelaCoun26.02
W resemd 14ch zLdGbouudz
Wypownitamtoczy
W 20o wynik
wanealno. W
ając gów
m 19Wzronia
try Ral Real Real Re
acja ntry 2.20
ezulmbur43 bz ni
G Baurg Sielaosaże, ctejsył m004
wyniókieme prości
W 217,kap
9,7%ost wy
Reporeporteporteport
aktyRep
16, s
ltacirgu bankich anquS.Aają kżeniczegzeg
minimr. w
ósł m wrzezi na009,5%pita
%, wten mag
rt Lut 200t 200t 201
ywóport s. 26
ie, jjest
kówmożue S
A. orkredie kgo dgo smalwsp16,
wzroz wadal9 r.
%) wałowwzrajes
gań
uxem08, C09, C13, o
ów sLux
.
jak t sła
w śwżna S.Araz Bdytókapidowsektolny ppółc5%
ostuwzro
przws
w wywychastat reka
mbourCSSFCSSFop. ci
ektoxemb
wsabo
wiadzal
A., BBan
ów htało
wodeora prógzyn. O
u wyst fzekrspółynikh dlając ezultapita rg 20F, LuF Luxit., s.
ora bbour
spompo
dcząliczy
Banqnquehipoowe em j
bang na
nnikd 2ymofundraczłczyku wla ino 2
tateałow
016, Euxemxemb. 77.
bankrg 2
mniwiąą usłyć: que e Raotecz
banjestnkoałoż
k ad005
ogówduszzał pynniwzrnsty200m d
wych Euro
mboubour
kowe2016,
ianoązanługiBanInteaiffznynkót wyowegżonyekw
5 r. w kzy wprógik arostuytuc0 pudalsh14.
opeanurg 20rg 20
ego , Eu
o wna zi finnquernafeiseych1
ów fysokgo. y prwatn
do kapiwłag madeku fucji kunktszeg
Po
n Com009,
010,
do Purope
wczez gonansue etationen. B1. funkki pW
rzeznośc200
itałoasnyminikwaundukredtówgo zod k
mmi s. 5s. 53
PKBean
eśnieosposowt CanaleBan
kcjopozi
całz nadci ka08 rowyych. malatnouszy
dytoba
więkoni
ission3.
3.
B w Com
ej, odar
we daisse à Lnki t
onujiomłymdzóapitr. mych,
Milny ości y w
owyczowększiec
n sta
latammi
więrką dla p
e dLuxte o
jącym wsm an
r fintało
miał któ
imoustka
własnch (
wychzani
201
aff wo
ach 2ssion
ększreal
podm’Epxemoferu
ych spółnaliznanwejmie
óre o toalon
apitanych(o 5h wa fu14 r
orkin
2007n st
zośćlną mioargn
mbouują
w Lłczyzowsowj lukejsctylk
o w ny wałowh (o
5,4%w poundur. w
ng do
7-20taff
ć bateg
otówne durg, klas
Lukynniwanywy wksem
ce jeko c
tymw rewej o 15%)13
orówuszy
wspó
ocum
014 (wor
ankógo kw krde lBG
sycz
ksemika ym wynmbuego częśm oeguzna
5,7%3. Wwnay wółcz
ment,
(w %rking
ów krajurajowl’EtaGL Bzne
mbuadeokroszursknieściookreulacjaczn%)
W 20aniu
własnzynn
, Bru
%) g do
zaru. Twycat −BNPusł
urguekwresieący
kiegewiewo
esie jachnie oraz013
u donychnik
ussels
okum
rejeTylkch. D− LuP Paługi
u naatnoe je
y 8%go selki zosws
h ossię
z zmr. o
o poh bawy
s 26.
ment,
estroko nDo uxemaribi det
ależyościego
% (ryektospa
stałyspółstrożę zwmniosią
oprzank
ypła
02.2
Br
owannielinajwmbo
bas, talic
y oci kapoz
ys. 7ora adeky skłczyżnowiękiejszągnązednków acaln
016,
russe
nycicznważourgING
czne
ceniapitaziom7). ban
k, ckomynniściokszyzeniął onieg
oranośc
, s. 26
els
ch ne ż-g, G e,
ić a-m
n-co m-ik o-ył ia
on go az ci
6.
zonnLwww
R
Ź
d T
Ź
k
1
znacochrnionnikaLukwyzwyswidz
Rys.
Źród
datn
Tab
Wynbrut
Wynnetto
Źród
któr
5 A
czącronyną ma adksemzwansokązian
. 7. Ww
dło: A
Wni (t
ela
Wyfinan
nik ftto
nik fo
dło: A
Dry os
Annua
co py kametodekwmbunia,ą jaknym
Wspw la
Annu
Wyniabe
9. W
yniknsow
finan
finan
Annu
o 20siąg
al Re
przeapitodowatrga, pokość
mi ef
półcatach
ual R
ik fila 9
Wyni
k wy
nsow
nsow
ual R
006gnął
eport
ekrotału logi
tnoś. Wonieć kafekt
zynnh 20
Repor
finan9).
ik fi
wy 3
wy 2
Repor
6 r. zpoz
t 201
oczyna
ię wści k
Wdroewaapittami
nik a004-2
rt, C
nsow
inan
2004
3,989
2,866
rt 20
zyskziom
14, o
ył mpoz
wyznkapożenż b
tału i zm
adek2014
SSF
wy
nsow
4 2
9 4
6 3
014, C
ki bm za
op. ci
miniziomnac
pitałnie bank
oramian
kwa4 (%
, Lux
sekt
wy se
2005
4,592
3,548
CSS
ankaledw
it., s.
imamie zanoweBaz
ki waz pn reg
atnoś%)
xemb
tora
ekto
5 2
2 6
8 5
F, L
ków wie
. 93.
alny2,5
nia wej śzylew Lpodegula
ści k
bour
a ba
ora b
2006
6,862
5,67
uxem
ros218
y pr%),wymświaei IILuksejmuacyj
kapit
rg, la
anko
bank
6 2
2 6
1 4
mbou
sły. 8 m
róg osi
mogadczII nsemują jnyc
tałow
ata 20
owe
kowe
2007
6,556
4,739
urg 2
W 2mln E
8%iąga
gów zy nie
mburdzi
ch15
wej
004-
ego
ego w
7 2
6 5
9 0
2015
200EUR
% i ając
kapo wstan
rgu ałan
5.
sekt
-2014
w L
w la
2008
5,877
0,218
5, s. 9
08 r.R, co
10,c popitawysonowinw
nia,
tora
4.
Luks
atach
8 2
7 6
8 2
92.
. nao oz
5% ziom
ałowokim
wi dwesktó
a ban
sem
h 20
2009
6,102
2,056
stąpznac
(mm 2
wychm pdla tują
óre z
nkow
mbur
004-2
9 2
2 4
6 4
piło czał
minim20,8h orpoziseką wzab
wego
rgu
2014
2010
4,939
4,547
znało sp
mal%. raz iom
ktoraw in
ezp
o w
w l
4 (m
0 2
9 4
7 2
acznpade
lny Biokap
mie a banstruiecz
Luk
latac
mld E
2011
4,080
2,490
ne oek o
próorącpitałkapankoumezają
ksem
ch 2
EUR
1 2
0 4
0 3
obnio ok
óg 8 połu, ppitalowe
entyą je
mbur
2004
R)
2012
4,816
3,597
iżenkoło
8% d uwpozilizacego
y zaprz
rgu
4-20
2 2
6 5
7 3
nie z88%
pluwagiomcji wi
apewzed
014
2013
5,258
3,631
zysk% w
us bgę z
m wsban
iękswnianiep
4 by
3 2
8 5
1 4
ku nw sto
35
bufozmieskaźnkówszegającprze
ył do
2014
5,366
4,169
nettoosun
9
or e-ź-w
go ce e-
o-
4
6
9
o, n-
3
ka−
−
tjcknzzpo
nozwz
RŹ
1
1
1
1
360
ku da w − o
z− o
kn
tów jestrco wkiemniemznacz repoproraz
nikóokrez wywynzwro
Rys.Źród
6 A7 A8 A9 A
0
do rszcobnz opograkrajna r
Juzw
rowwynm18.mnieczącestrurawz ko
Wów resemysoknik otu
. 8. Rdło: L
tLt
AnnuaAnnuaAnnuaAnnua
rokuczegniżenperaanicu; w
rynkuż w
wiązawanenika W ej jeco suktu
wiał,osztó
Wartorentm nkichfinaz ak
ROALuxetive BLuxetive D
al Real Real Real Re
u pogólnnia acji czenw szkachw 20anye w ało g
20ednspaduryz co ów ość townnajwh zyansoktyw
A seemboBoar
emboDirec
eporteporteporteport
oprznośc
warfina
nia azczeh kap009 ch zLukgłów11 r
nak, dł, nzacj
wyzwiwynnoś
więkyskóowywów
ektorourg:rd Dourg:ctor
t 200t 200t 201t 201
zednci: rtośansoaktyególpitałr. n
z twksemwnier. bapom
na cą g
ynikiązanikuci s
kszejów by znw i z
ra ba: 200
Discu: 201for L
08, o09, o10, o11, C
nieg
ci nowyywnolnośłow
nastąworzmbue zeankmimco ggreckkało anycu finsektej rebannaczz ka
anko09 A
ussion15 ALuxe
op. ciop. ciop. ciCSSF
go.
niekych ościci d
wychąpiłzeniurgue w
kom mo główkiegprz
ch znanora ento
nkówzącoapita
oweArticln, an
Articlembo
it., s.it., s.it., s.F Lux
Spa
któryi zni bandotyh społa piem u wz
wzrow L
wzrwnygo dzedez twonsow
banownw, ao spału
ego wle IVnd Sle IVourg,
. 21. . 11. . 46. xemb
adek
ych nacznkó
yczyowooprrez
zrósstu Lukrostuy wpdługe worze
wegonko
nośca takpadłobn
w laV CoStatemV Co, IMF
bour
k te
aktznegów zy to odowawa
zerwsł popro
ksemu mpływgu19
szyenieo znweg
ci lukże ł w niży
atachonsulmentnsultF 20
rg 20
en b
tywgo wzarejsześ
wałaa wy
w17. onadowizmbumarżw m9. Wstkiem rnajdgo, ukseniskna
yły s
h 200ltatiot by tatio
015, s
012,
był w
wów wzrojestrściua spaynikW d dwzji ourguży omiałyW kim zreze
duje tj. Rembkichstępsię d
04-2on −
the on-Prs. 28
s. 58
wyn
finosturow
u insadekku f201wukoraz
u udodsey k
kolejz dwerw.odz
ROAbursh kopstwdo r
2014StafExe
ress R8.
8.
niki
ansu rezwanystytuk dofina10 r.krotz obdało etkooszt
ejnycwóc. zwieA i skiegosztwie reko
4 (%ff RecutivRele
iem
owyzerwych ucji ochoanso. zytnie bniżsię
owejty pch
ch tr
erciROgo tów wyb
ordo
%) eportve Dease,
glo
ych w; w Lkre
odówowegysk w
w sżenię zwj i ponilatarend
edleOE (
sekfinabuc
owo
t, PuDirec
Staf
obal
w w
Luksedytw o go, wypstosia k
więkproiesiach dów
enie(rysktoraanso
chu nis
ublic tor fff Re
lneg
wyn
semtowyokom.i
pracunk
koszkszywizonewy
w: sp
e w . 8-a bowaglo
skieg
Infofor Leport
go k
niku
mburych;oło 7in. wcowku dztówyć przji, ie przynikpadk
ksz-9). ankaniaobalngo p
ormaLuxet, an
kryz
u sp
rgu p; red75%wskany
do row zwrzycich zez
k finku k
ztałtLat
kowea. Wnegpozi
ationembond St
zysu
padk
pozduk
% w kuteky przokuwiązchowyban
nanskosz
owata 2ego
W 20go kiom
n Notourg,atem
u fin
ku p
za rycja ciąg
k spzez
u popzanydy
yniknki sowztów
aniu004
o, co008 kryz
mu.
tice IMF
ment
nan
przy
ynkiich gu rpadkbanprzeych ope
k finw
wy dw o
u się4-20o wr.,
zysu
on tF 20by t
sow
ycho
iem ope
rokuku knki zedniz r
eracynanszwidalejogóln
ę ws007 wynikied
u, st
he E009, the E
wego
odów
tegeracju16. koszzareiegoryzyyjnesowiązkej sinyc
skaźbyłikałdy ttopy
Execus. 27
Execu
o,
w
go cji
z-e-o, y-e,
wy ku ię ch
ź-ły ło to y:
u-7; u-
R
Ź
ssngrz
k
R
Ź
2
Rys.
Źród
spadsionnastglobrynkzmi
kosz
Rys.
Źród
20 A
. 9. R
dło: Ib
Podek nychtąpiłbalnku bana
Inztów
. 10.
dło: A
Annua
ROE
bid.
o poRO
h prła p
negobardami rnną mw do
. Re
Annu
al Re
E se
opraOA rzezpopro krdzo regumiao do
elacja
ual R
eport
ktor
awiei RO
z banrawaryzyniskulacarą wocho
a ko
Repor
t 201
ra ba
e reOE,nki a reysu kichcyjnwykodó
osztó
rt, C
14, o
anko
ento, bęw z
entofina
h stnymkorzw (r
ów do
SSF
op. ci
oweg
ownoędączwiwnoansoóp p
mi (mzystyrys.
o do
, Lux
it., s.
go w
ościcy wązkościoweproc
m.inywa. 10
ocho
xemb
. 82.
w lat
i w wynku z i, jeego.cen
n. CRaną ).
dów
bour
tach
lataikieres
edna WtowRD do
w w s
rg, la
h 200
ach em zstrukak a
Wynikwych
IV,oce
sekto
ata 20
04-2
20zmnktur
ani Rka th or, SEeny
orze
004-
2014
09-2niejsryzaROAto praz cEPAefek
ban
-2014
4 (%
201szenacjąA, aprzeciąg
A, Aktyw
nkow
4.
%)
10 wnia ą greani Rede głeg
AIFMwno
wym
w nasię eckiROEwsz
go wMD,ości
m Luk
astęzys
iegoE nizystwzro, EM sek
ksem
ępnysku o dłuie otkimostuMIRktor
mbur
ym wskugusiąg
m z u koR)20.ra ba
rga w
rokukuteu. Wgnęłutrz
osztó ank
w lat
u nek k
W koły pzymów
kowe
tach
astąkoszolejnpoziomyw
zwi
ego
200
ąpił ztównycomu
waniiąza
o jes
04-20
kolw poch lau spia sianyc
st re
014
36
lejnonieatacprzeię nch z
elacj
(%)
1
ny e-ch ed na ze
ja
362
W latach 2004-2007 wskaźnik C/I stanowiący stosunek kosztów operacyjnych do dochodów operacyjnych wykazywał tendencję spadkową − w tym okresie obniżył się o 9,8 pkt proc., osiągając w 2007 r. poziom 36,7%. W kolejnych latach nastąpiło pogor-szenie efektywności kosztowej w sektorze bankowym Luksemburga − w 2011 r. osią-gnął on poziom ponad 55%. W celu obniżenia kosztów operacyjnych zdecydowano się na obniżkę kosztów osobowych oraz administracyjnych, co spowodowało poprawę wskaźnika C/I w kolejnych latach do poziomu niespełna 50%. Należy jednak zaznaczyć, że w innych krajach europejskich tak niski poziom C/I jest raczej rzadkością. Bibliografia Annual Report 2008, CSSF, Luxembourg 2009.
Annual Report 2009, CSSF, Luxembourg 2010.
Annual Report 2010, CSSF, Luxembourg 2011.
Annual Report 2011, CSSF, Luxembourg 2012.
Annual Report 2013, CSSF, Luxembourg 2014.
Annual Report 2014, CSSF, Luxembourg 2015.
Annual Report Deutsche Bank Luxembourg S.A., różne lata.
Annual Report Banque et Caisse d’Epargne de l’Etat, różne lata.
Annual Report Société Générale Bank & Trust, różne lata.
Annual Report BGL BNP Paribas, różne lata.
Banking Structure Report, EBC, różne lata.
Country Report Luxembourg 2016, European Commission staff working document, Brussels 26.02.2016.
https://www.db.com/luxembourg/en/content/history.html (dostęp: 05.03.2016).
https://www.bcee.lu/en/Discover-BCEE/Discover-BCEE (dostęp: 10.03.2016).
https://www.sgbt.lu/en/about/your-multi-specialist-bank-luxembourg/ (dostęp: 10.03.2016).
http://www.bgl.lu/en/bank/pages/about-bgl-bnp-paribas/knowing-us/presentation/in-brief.htm (dostęp: 10.03.2016).
Luxembourg: A Financial Centre at the Service of the European Economy, ABBL and ALFI EU Representative Office in Brussels, Belgium 2014.
Luxembourg Banking Insights 2015, KPMG 2015.
Luxembourg: 2009 Article IV Consultation − Staff Report, Public Information Notice on the Execu-tive Board Discussion, and Statement by the Executive Director for Luxembourg, IMF 2009.
Luxembourg: 2015 Article IV Consultation-Press Release, Staff Report, and Statement by the Executive Director for Luxembourg, IMF 2015.
Wintersteller M., Luxembourg’s Financial Centre and Its Deposits, European Commision, ECFIN Country Focus, Vol. 10, December 2013.
www.statistiques.public.lu/stat/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=844&IF_Language=eng&MainTheme=4&FldrName=7&RFPath=8 (dostęp: 04.03.2016).
17. Sektor bankowy Łotwy
(Przemysław Pluskota) 17.1. Sektor bankowy w liczbach i jego specyfikacja
Tworzenie sektora finansowego na Łotwie zaczęło się w 1918 r., zaraz po prokla-mowaniu Republiki Łotewskiej. Równolegle z tworzeniem finansowych struktur stwo-rzono własną walutę – łata. W dniu 7 września 1922 r. Zgromadzenie Konstytucyjne przyjęło prawo, na mocy którego powstał Bank Łotwy (Bank of Latvia1), który pełnił zarówno funkcję banku centralnego (emisja znaków pieniężnych, kontrola obiegu pie-niądza), jak i banku komercyjnego (kredytowanie podmiotów państwowych, prywatnych i osób prywatnych)2.
Pierwsze dwa banki komercyjne we współczesnej historii Łotwy powstały w 1998 r., w roku następnym kolejne cztery rozpoczęły działalność. Pierwsze licencje na działal-ność były wydane w Moskwie przez Bank Państwowy ZSRR. Sytuacja zmieniła się po odzyskaniu przez Łotwę niepodległości, nowe licencje wydawał już Bank of Latvia, który do 1993 r. pełnił rolę banku centralnego i komercyjnego. W 1994 r. pierwszy za-graniczny bank – Dresdner Bank AG − uruchomił swoje przedstawicielstwo w Rydze. Pojawiły się również pierwsze kłopoty banków i ich bankructwa, czego efektem było cofnięcie licencji siedmiu bankom. Spowodowało to konieczność bardziej intensywnego nadzoru oraz odpowiednich zmian w przepisach, które weszły w życie w 1995 r. Nowe uregulowania nadzorcze wprowadzały międzynarodowe zasady nadzoru, czego konse-kwencją było cofnięcie licencji 15 bankom w 1995 r. i kolejnym 7 w 1996 r. Cztery z dziesięciu największych banków zamknięto, w tym największy – Banka Baltija3. Jedną z przyczyn kryzysu bankowego był nadmierny rozwój sektora bankowego, w porówna-niu z całą gospodarką, niewystarczające tempo reform gospodarczych, niedoskonałe ustawodawstwo oraz pogarszająca się jakość portfeli kredytowych przy jednoczesnym zwiększeniu nadzoru i kontroli ze strony banku centralnego. Pojawiły się również braki kompetencyjne pracowników oraz przypadki niegospodarności. Kolejne lata również były trudne, w 1997 r. następne dwie instytucje ogłosiły niewypłacalność, podobnie było w roku kolejnym, z tym że przyczyną był kryzys rosyjski4. Zmiany były kontynuowane także w 2000 r. − rok ten przyniósł nowe fuzje, w wyniku których liczba banków
1 Struktura banku opracowana w 1924 r. składała się z siedziby głównej, ośmiu oddziałów operacyjnych oraz
14 oddziałów Skarbu Państwa i przetrwała do 1940 r. 2 Witryna internetowa Banku Centralnego Łotwy: www.bank.lv. 3 A history of the Latvian banking system based on: “Development of the Latvian Banking System” by The
Association of Latvian Commercial Banks. Data: The Bank of Latvia, http://www.cosmopolis.ch/ english/politics/67/the_latvian_banking_system_e0067.htm.
4 Witryna internetowa Latvijas Banka: Supervision of Credit Institutions, https://www.bank.lv/en/ component/content/article/550-publications/3808-supervision-of-credit-institutions?Itemid=201.
364
zmniejszyłzarówno bszych ofiar
Rys. 1. Licz
Źródło: The statis
W ef
z przystąpitywów i urcji. Nie bytowym moPKB tego k
Rys. 2. War
w la
Źródło: EU B
5 W tym okr
finansowyFinansowe
6 OECD Ec7 Łotwa wst
ła się z 24 doanki, jak i całr był Parex Ba
zba banków na
Banking Sector stics.
fekcie narastajienia do Unii rosły do rozmyły to jednak tomencie aktywkraju (rys. 2).
rtość aktywów atach 2005-2015
Banking Structure,
resie coraz części
ym, którego podwego i Kapitałowegonomic Surveys tąpiła do strefy eu
o 22 (rys. 1)5.ła gospodarka ank, drugi co d
Łotwie w latach
in Figures, The A
jącej walki koEuropejskiej
miarów przekratakie rozmiarywa sektora ba
sektora bankow5
European Central
iej i głośniej zaczę
waliny zaczęto twgo rozpoczęła dzLATVIA – OVEuro 1 stycznia 20
. Po kilku spodoświadczyły
do wielkości b
h 1992-2015
Association of L
onkurencyjnej oraz do strefaczających way, jak w innyankowego pon
wego na Łotwie
l Bank, October 20
zęto mówić o potrworzyć w 1997 r.,ziałalność (www.fERVIEW, Februar
14 r.
okojnych latay kolejnych zabank na Łotwi
Latvian Commerc
j, zmian legisfy euro7 bankartość wytworych krajach (nnad dwukrotn
e w porównaniu
008, s. 48; Baza O
rzebie stworzenia , a ukończono w fktk.lv/). ry 2015, s. 9.
ch w okresie awirowań, jedie6.
cial Banks, http:/
slacyjnych wyi zwiększały przonej na Łotwp. na Cyprze)
nie przekracza
u do PKB kraju
rbis (www.orbis.b
wspólnego nadzo2001, kiedy to K
2007-2010 dną z pierw-
//lka.org.lv/en/
ynikających poziom ak-
wie produk-). W szczy-ały wartość
bfdinfo.com).
oru na rynkiem Komisja Rynku
365
Najważniejsze elementy łotewskiego systemu bankowego to: • Bank centralny – Bank Łotwy8 (Latvijas Banka), • Banki komercyjne i oddziały banków zagranicznych, • Nadzór bankowy − Komisja Rynków Finansowych i Kapitałowych9 (Financial and
Capital Market Commission), • System gwarantowania depozytów – Depozytowy Fundusz Gwarancyjny.
Największa dynamika rozwoju liczby banków wystąpiła po 1992 r., co było spo-wodowane niskimi wymogami kapitałowymi przy zakładaniu banku, łatwością uzyska-nia licencji bankowej oraz możliwością uzyskania preferencyjnego kredytu na urucho-mienie banku. Pomimo szybkiego wzrostu do rekordowego poziomu 61 instytucji czynniki przyczyniające się do tego stały się jednocześnie symptomem kryzysu w latach późniejszych. Liberalizacja regulacji prawnych, niewystarczający nadzór i złe zarządza-nie bankami to kolejne przyczyny znacznego ograniczenia liczby banków w następnych latach. W ciągu trzech lat upadła prawie połowa banków, kolejne stały się przedmiotem procesów konsolidacyjnych na rynku. Dopiero w 1999 r. liczba instytucji ustabilizowała się, po czym w 2007 r. zaczęła ponownie rosnąć. Było to spowodowane rosnącą liczbą oddziałów banków mających siedzibę poza granicami Łotwy. Innym ważnym wydarze-niem był kryzys finansowy, który ponownie zrewidował liczbę banków, zmniejszając ją w efekcie do 27. Wykaz banków i oddziałów zarejestrowanych na koniec 2015 r. pre-zentuje tabela 1. Wpływ kryzysu obrazują również inne dane reprezentujące banki na Łotwie (tabela 2). Tabela 1. Wykaz banków prowadzących działalność na Łotwie na dzień 31 grudnia 2015 r.
Banki i oddziały banków zagranicznych Banki* Oddziały banków zagranicznych
1 2 ABLV Bank Baltic International Bank Baltikums Bank Bank M2M Europe Citadele banka DNB banka (DNB Bank ASA – Norwegia) Expobank Latvijas pasta banka Meridian Trade Bank NORVIK BANKA PrivatBank (AKB PRIVATBANK – Ukraina)
Aktsiaselts Eesti Krediidipank Latvia branch BIGBANK AS Latvia branch Danske Bank AS Latvia branch DNB Bank ASA Latvia branch SKANDINAVSKA ENSKILDA BANKEN AB Riga branch** Svenska Handelsbanken AB Latvia branch Pohjola Bank Plc Latvia branch Scania Finans Aktiebolag Latvia branch Nordea Bank AB Latvia branch LHV Pank Latvia branch
8 Bank Łotwy (Latvijas Banka – Bank of Latvia) jest bankiem centralnym działającym na podstawie Ustawy
o Banku Łotwy z 18 maja 1992 r. („On the Bank of Latvia”). Jego podstawowym celem, podobnie jak in-nych banków centralnych, jest stabilność cen, którą próbuje osiągnąć realizując politykę pieniężną Euro-systemu. Oprócz nadrzędnego celu Bank Łotwy zarządza także rezerwami walutowymi, zapewnia i realizu-je obieg gotówkowy i funkcjonowanie systemu płatniczego, pełni funkcję sprawozdawczą, statystyczną i edukacyjną.
9 Od 2011 r. na Łotwie funkcjonuje nadzór skonsolidowany. Komisja dba o stabilność, konkurencyjność i bezpie-czeństwo rynku finansowego, celem jest również ochrona interesów uczestników rynku finansowego − inwe-storów, deponentów i ubezpieczonych. FCMC dziennie monitoruje ponad 330 uczestników rynku finansowego oraz transakcje wartości około 35 mld euro9. Depozytowy Fundusz Gwarancyjny, który istnieje od 1998 r., odpowiada za funkcjonowanie systemu gwarantowania depozytów.
366
cd. tabeli 1
1 2 Regionala investiciju banka (AB Pivdenny – Ukraina) Rietumu Banka Rigensis Bank SEB banka (Skandinaviska Enskilda Banken AS – Szwecja) Swedbank (Swedbank AB – Szwecja) TRASTA KOMERCBANKA
* W nawiasach podano banki macierzyste. ** Dnia 10 grudnia 2015 r. Komisja Rynków Finansowych i Kapitałowych otrzymała od szwedz-
kiego regulatora informację o tym, że Skandinaviska Enskilda Banken Riga kończy świadcze-nie usług finansowych.
Źródło: The Banking Sector in Figures, The Association of Latvian Commercial Banks, http://lka.org.lv/en/statistics. Tabela 2. Cechy charakterystyczne sektora bankowego na Łotwie w latach 2004-2015
Cecha 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 09. 2015
Liczba oddziałów 583 583 590 654 647 612 542 538 406 342 313 297
Zatrudnienie 9 664 10 520 11 611 13 334 14 381 12 628 11 616 11 480 10 256 9 845 9 362 - Liczba rachunków bankowych (w tys.)
- - - 2 538 2 859 3 015 3 163 3 415 3 444 3 643 2 618 -
Liczba kart płatniczych (w tys.)
1 365 1 711 2 107 2 389 2 518 2 478 2 424 2 325 2 381 2 369 2 305 2 309
Liczba ATM’s 875 878 957 1 143 1 274 1 320 1 359 1 207 1 270 1 154 1 068 1 051
Liczba terminali POS
15 170 18 495 17 571 20 367 23 350 24 381 24 366 25 430 26 259 29 066 31 121 34 396
Źródło: Ibid.
Od 2009 r. liczba oddziałów zaczęła spadać i w efekcie zmniejszyła się o ponad po-łowę. Ograniczono zatrudnienie, co było oznaką głębokiej restrukturyzacji całego sektora. Liczba rachunków bankowych, kart płatniczych i bankomatów spadła, ale nieznacznie. Wzrosła natomiast liczba terminali POS do płatności kartami.
Banki łotewskie były również aktywne w finansowaniu potrzeb mieszkaniowych swoich obywateli, co w kryzysie doprowadziło je do wielu kłopotów. Najbardziej odczuł to Parex Bank, który został znacjonalizowany, a rząd Łotwy był zmuszony poprosić o wspar-cie organizacje międzynarodowe. Łotwie został przyznany kredyt w wysokości 7,5 mld euro, co wiązało się z wieloma trudnymi reformami i wyrzeczeniami10. Odczuły to rów-nież banki, których wyniki finansowe i aktywność zostały znacznie ograniczone. Łotew-ski sektor bankowy jest rozwinięty, oferując klientom korporacyjnym, detalicznym oraz zagranicznym wiele nowoczesnych usług, co stanowi o jego konkurencyjności.
10 The Latvian Banking System, http://www.cosmopolis.ch/english/politics/67/the_latvian_banking_system_
e0067.htm (dostęp: 17.02.2016).
17.2. Rod
Sektoczęścią. Nabanków za2014 r. na nych z krasytuacja ks
KomiCommissiogrupy. Pierpodstawowbiorstw. Doważną pozstyczną łotjących się
W łotnicznego, kkoniec 201który stano(niespełna (po 3,4 prjego udział
Rys. 3. Stru
Źródło: Gene
11 Annual Re12 Łotewski
Łotwie i onie się do na forum mercial Ba
13 Annual Re
dzaje domin
or bankowy toa Łotwie najliagranicznych,Łotwie działa
ajów UE11. Zdształtowała sięisja Rynków Fon – FCMC), rwsza to bank
we produkty bao drugiej grupyzycję aktywówtewskiego sekw obsłudze kotewskim sektoktóry na prze
15 r. jego wartowił ponad po10 proc.), am
roc.). Jeden błu w kapitałac
uktura kapitału weral Information o
eport and ActivityZwiązek Banków
oddziały banków umocnienia i roz
gospodarczym i anks, http://lka.oreport and Activity
ujących inst
o przede wszyiczniejszą grup posiadające alność prowaddaniem Łotewę na koniec 20Finansowych sprawująca naki zorientowanankowe; z ich uy zalicza bankw stanowią dektora bankoweonkretnych klorze bankowystrzeni lat zaw
tość wynosiła ołowę zagranicmerykański (4ank pozostaw
ch ogółem do
w łotewskich baon the Banking A
y Report of the Fiw Komercyjnychzagranicznych. Zzwoju systemu bpolitycznym (Thrg.lv/en/statistics)y Report…, op. c
tytucji kredy
ystkim banki bupą są banki ko
swoje centradziło 17 bank
wskiego Związ015 r.12 i Kapitałowycadzór nad ryn
ane na rynek kusług korzysta
ki zorientowanepozyty niereego jest obecnlientów, jak npym jest zauwawsze przeważ85,2 proc. (rycznych kapita,2 proc.) i ros
wał pod kontr5,6 proc. (na k
ankach Activities 2005-20
inancial and Caph na zasadzie doZostał założony 2bankowego Łotwyhe Banking Secto).
cit., s. 15.
ytowych
będące jego inomercyjne i tole poza graniów i 10 oddzizku Banków
ch (The Finannkiem bankowkrajowy, w swa większość obne na klientów ezydentów. Poność banków dp. przedsiębioażalny znacznżał w łącznej s. 3), dominuj
ałów, następnisyjski (3,6 prorolą rządu, cokoniec 2013 r
015, http://www.f
ital Market Commobrowolności zrz
23 lipca 1992 r. Cy oraz reprezento
or in Figures, The
ntegralną i najowarzyszące iicami Łotwy. iałów bankówKomercyjnyc
ncial and Capwym, dzieli banwojej ofercie pbywateli Łotwyzagranicznych
onadto cechą detalicznych i orstw, klientówny udział kapistrukturze kapący był kapitae był to kapitaoc.), brytyjski było przyczy
r. było 18,1 pr
fktk.lv (dostęp: 02
mission for 2014,zesza banki zarej
Celem Związku jeowanie środowiske Association of
367
jważniejszą im oddziały
Na koniec w zagranicz-ch podobnie
pital Market nki na dwie posiadające y i przedsię-h, w których charaktery-
i specjalizu-w bogatych. itału zagra-pitałów. Na ał szwedzki, ał norweski i i ukraiński yną spadku roc.)13.
2.2016).
, s. 15. ejestrowane na est przyczynia-ka bankowego Latvian Com-
368
17.3. Prze
Sektoków w aktyportfelu krDominacjanak w ostakonkurencj
Rys. 4. Udz
Źródło: Ibid.
Natomka na konistanowiło 4sektora to 5
Swed(tabela 3). jak i wynikpolityki, dzna kredytydetaliczny,Według instanowiły pgo zdecydo
Swedszwedzki Strategia bzarówno dCała grupaposiada 31jest około w 2014 rok
egląd najwię
or bankowy nywach ogółemredytowym toa największycatnich czterechji w latach 20
ział pięciu najw
miast trzy najwiec III kwartał43,7 proc. akt55,8 proc., udzdbank to najwi
Jest on równków finansowzięki której poy. W obu tych, który ofertę formacji dostęprzedsiębiorstowana większdbank Łotwa Swedbank obbanku w całejdla osób prywaa ma 9,5 mln k17 oddziałów
16 tys. osób.ku 15 proc. do
ększych ban
a Łotwie jestm wyniósł na k
już prawie 7ch instytucji jeh latach jeszc10-2011 (rys.
iększych bankó
większe bankiłu 2015 r. postywów całego ział, w depozyiększy bank nanież liderem z
wych. Obecna ozyskał najwięh kategoriach kieruje zarówępnych na kontwa, reszta by
zość to kredytynależy do gru
becny oprócz j grupie jest uatnych, jak i pklientów indyw Szwecji i 2 Grupa bankó
ochodów całej
nków sektor
t skoncentrowkoniec wrześn5 proc., a w dest widoczna
cze się nasiliła. 4).
ów w wartości a
i na Łotwie: Ssiadały aktywa
sektora bankytach ogółem −na Łotwie, którzarówno pod kondycja banęcej na rynku
jest liderem wno do klientóniec września yła skierowany udzielone naupy banków Łotwy i Szw
ujednolicona. przedsiębiorst
ywidualnych i 206 w krajachów bałtyckichj grupy.
ra bankoweg
wany, udział pnia 2015 r. podepozytach ogw całym ana
a po okresie n
aktywów, kredy
Swedbank, ABa o łącznej waowego. Ich ud− 47,2 proc. i wrego aktywa pwzględem zg
nku wynika z pdepozytów, ktna rynku. Sw
ów korporacyj2015 r. 47 pr
na do klientówa cele mieszkabałtyckich, k
wecji równieżJej podstawą
tw, w tym głóponad 600 ty
h bałtyckich, wh (Łotwa, Litw
go
pięciu najwiękonad 64 proc., gółem niespełnalizowanym oniewielkiego z
ytów i depozytó
BLV Bank, Rieartości 13,8 mdział w kapitaw kredytach −przekraczają 5romadzonychprowadzonej ptóre następnie
wedbank to tyjnych, jak i deroc. portfela krw indywidualnaniowe (86 prtórych właściż w Estonii i ą są kompleksównie małychys. korporacyjnw których zatwa, Estonia) g
kszych ban- w łącznym łna 65 proc. okresie, jed-zwiększenia
ów
etumu Ban-mld euro, co ałach całego − 36,5 proc. ,3 mld euro
h kapitałów, przez niego
e przeznacza ypowy bank etalicznych.
kredytowego nych, z cze-roc.). icielem jest na Litwie.
sowe usługi h i średnich. nych. Bank trudnionych generowała
Tab
ela
3. P
odst
awow
e in
form
acje
na
tem
at b
ankó
w n
a Ło
twie
wedłu
g st
anu
na k
onie
c II
I kw
artału
201
5 r.
(w ty
s. eu
ro)
Lp.
Naz
wa
bank
u A
ktyw
a K
apitał
i rez
erw
y Zy
sk/
stra
ta
Dep
ozyt
y
Kre
dyty
RO
A
RO
E og
ółem
pr
zeds
iębi
or-
stw
a
gosp
odar
stw
o do
mow
e
ogół
em
w ty
m n
a ce
le
mie
szka
niow
e 1
Swed
bank
5
370
097,
11
144
336,
179
940
,34
002
282,
93
183
145,
31
491
026,
31
654
168,
71
430
228,
09,
46%
2,09
%2
AB
LV B
ank
4 67
7 10
2,5
268
647,
860
353
,13
659
572,
889
4 86
7,8
518
129,
637
6 73
8,2
340
709,
133
,66%
1,76
%3
Rie
tum
u B
anka
3
756
830,
139
1 60
5,1
56 3
30,6
3 14
4 38
6,1
1 32
9 17
0,6
1 20
1 88
3,2
127
287,
421
267
,320
,85%
2,06
%4
SEB
ban
ka
3 70
3 23
8,5
433
181,
926
258
,72
082
648,
22
479
558,
71
568
039,
788
4 60
2,2
706
175,
48,
13%
0,99
%
5 N
orde
a B
ank
AB
Lat
vija
s fil
iale
2
748
215,
81
594
135,
92
4142
42,4
1 48
2 09
0,8
930
820,
487
3 83
4,5
6 D
NB
ban
ka
2 40
7 94
8,4
270
172,
313
637
,11
171
459,
91
624
399,
361
9 40
5,3
994
236,
385
3 96
2,8
6,89
%0,
76%
7 C
itade
le b
anka
2
346
271,
519
9 53
2,6
17 3
75,8
1 86
1 33
9,1
1 01
8 83
9,1
677
436,
833
9 39
6,5
170
641,
812
,43%
1,02
%8
NO
RV
IK B
AN
KA
1
074
629,
598
321
,24
052,
787
1 83
1,2
306
382,
928
2 41
0,2
23 9
72,8
3 77
7,2
5,60
%0,
50%
9 B
altik
ums B
ank
727
988,
455
708
,18
096,
563
4 52
3,6
63 0
03,5
59 4
00,3
3 60
3,2
485,
719
,50%
1,50
%
10
Reģ
ionā
lā in
vestīc
iju
bank
a 67
8 52
8,9
35 3
13,1
-293
,359
6 19
8,5
96 8
93,3
93 2
81,8
3 61
1,5
44,4
-1,0
9%-0
,06%
11
Priv
atB
ank
677
359,
965
685
,98
058,
957
9 56
0,3
324
096,
329
1 50
7,2
32 5
89,1
11 8
62,2
17,2
8%1,
49%
12
Dan
ske
Ban
k fil
iāle
La
tvijā
56
6 40
8,2
328
311,
936
8 97
1,6
247
738,
312
1 23
3,3
113
690,
5
13
TRA
STA
K
OM
ERC
BA
NK
A
549
405,
839
599
,3-2
442
,945
7 19
9,9
121
205,
310
4 08
2,7
17 1
22,5
4 77
3,9
-7,0
9%-0
,49%
14
Bal
tic In
tern
atio
nal B
ank
546
828,
333
730
,22
192,
547
4 33
1,2
85 6
52,6
70 9
99,8
14 6
52,8
1 69
7,3
8,74
%0,
53%
15
Expo
bank
42
8 36
0,6
80 5
78,2
11 4
00,4
318
991,
169
185
,666
352
,12
883,
50,
020
,61%
3,48
%
16
Pohj
ola
Ban
k fil
iāle
La
tvijā
30
3 45
9,9
264
872,
041
627
,441
627
,40,
00,
0
17
Mer
idia
n Tr
ade
Ban
k 28
4 94
8,2
23 8
45,6
-12,
324
6 13
0,9
122
514,
010
5 83
9,9
16 6
75,1
6 67
1,3
-0,0
7%-0
,01%
18
Rig
ensi
s Ban
k 19
0 16
7,1
43 4
61,4
3 17
3,9
136
365,
336
115
,135
367
,274
7,9
40,6
10,3
5%1,
85%
19
Latv
ijas p
asta
ban
ka
190
167,
015
352
,83
398,
716
5 14
4,6
43 4
92,4
33 9
51,6
9 54
0,8
6 89
5,5
31,1
6%2,
75%
20
Ban
k M
2M E
urop
e 16
3 84
5,5
12 4
00,0
1 29
1,6
137
166,
252
050
,026
865
,625
184
,40,
013
,17%
1,02
%21
B
IGB
AN
K L
atvi
jas f
iliāl
e10
0 63
7,0
2 71
2,2
70 6
21,8
80 9
90,2
0,0
80 9
90,2
0,0
22
Sven
cka
Han
dels
bank
en
AB
Lat
vija
s filiāl
e 28
607
,5-
-11
252
,719
374
,619
204
,916
9,8
154,
4-
-
23
Eest
i Kre
diid
ipan
k La
tvija
s filiāl
e 23
674
,4-
-303
,229
021
,110
868
,39
220,
71
647,
61
514,
5-
- Źr
ódło
: Witr
yna
inte
rnet
owa
Stow
arzy
szen
ia Ł
otew
skic
h B
ankó
w K
omer
cyjn
ych:
http
://w
ww
.lka.
org.
lv.
369
370
Swedbank Łotwa wygenerował w 2015 r. na działalności odsetkowej niespełna 104 mln euro, czyli o 2,6 proc. mniej w porównaniu do 2014 r. Przyczyną spadku były niższe dochody odsetkowe w porównaniu z rokiem poprzednim. Wynik z tytułu prowizji w 2015 r. wzrósł o 7 proc., co było głównie spowodowane większymi przychodami banku z tytułu prowizji od kart, którymi liczba transakcji zwiększyła się o 14 proc. Zysk netto wzrósł o 12,7 proc. pomimo ograniczenia działalności kredytowej o ponad 8 proc. w 2015 r. Wartość depozytów w ciągu roku wzrosła o 7 proc., dając 17-procentowy udział w rynku (31.12.2014 r. – 17 proc.), udział w rynku kredytów się nie zmienił i był na po-ziomie 22 proc. Współczynnik wartości kredytów do depozytów był na poziomie 83 proc., podczas gdy rok wcześniej było to 89 proc.14 Dobre wyniki i pozycja lidera obrazują także lepszą rentowność banku mierzoną wskaźnikami zwrotu na kapitale i na aktywach. Wartość ROE w ciągu roku wzrosła z 10,74 proc. w 2014 r. do 11,48 proc. na koniec 2015 r., natomiast ROA z 2,33 proc. do 2,53 proc. w tym samym okresie15. W 2015 r. Swedbank osiągnął porozumienie z Danske Bank w sprawie przejęcia bankowości detalicznej tego banku na Łotwie i Litwie. Finalizacja porozumienia jest planowana na pierwsze półrocze 2016 r., a uwarunkowana od zgody organów nadzorczych w tych krajach.
Drugim pod względem wartości posiadanych aktywów jest ABLV Bank założony 17 września 1993 r. Pierwszy oddział banku został uruchomiony w Aizkraukle, tworząc ówczesną nazwę banku „Aizkraukles Banka”. W 1995 r. akcjonariuszami banku i zara-zem jego kierownikami zostali Ernests Bernis i Oļegs Fils, którzy do dnia dzisiejszego zarządzają nim, będąc jednocześnie największymi akcjonariuszami − pierwszy pełniąc funkcję prezesa zarządu, drugi przewodnicząc radzie nadzorczej. W tym samym roku bank rozszerzył swoją działalność, otwierając oddział w Rydze. W kolejnych latach rozwijał produkty dla klientów zagranicznych, oferując im szeroki pakiet, wśród których szczególną rolę odgrywały produkty umożliwiające realizowanie płatności. Bank stał się znaczącym graczem na łotewskim rynku finansowym i był jednym z pierwszych, który wprowadził zdalne kanały obsługi. W 2004 r. uruchomił drugą część działalności – za-rządzanie inwestycjami i stworzył dwie spółki zależne „AB.LV Asset Management” (zarządzanie inwestycjami) i „AB.LV Capital Markets” (usługi brokerskie). W 2009 r. ABLV Bank wprowadził trzecią linię swoich usług opartą na działalności doradczej w zakresie ochrony aktywów. Kolejnym wydarzeniem była zmiana nazwy banku w 2011 r. na obecną – ABLV Bank AS. Zgodnie z informacjami banku na koniec III kwartału 2015 r. w strukturach była centrala i jeden oddział w Rydze16. Głównymi akcjonariu-szami pozostają założyciele banku, którzy są w posiadaniu 39,1 proc. akcji każdy. Pozo-stali, mniejsi akcjonariusze mają 12,46 proc. udziału, a 9,34 proc. to właściciele akcji bez prawa głosu.
Zgodnie z opublikowanymi wynikami za okres styczeń-wrzesień 2015 r. Bank zgromadził ponad 3,5 mld euro depozytów (7-procentowy wzrost w porównaniu do 31.12.2014 r.) i udzielił niespełna 900 mln euro kredytów, z czego prawie 58 proc.
14 Witryna internetowa Swedbank Łotwa: www.swedbank.lv. 15 Interim report January-December 2015, Swedbank AS, Latvia, www.swedbank.lv. 16 Bank posiada także spółkę zależną w Luksemburgu oraz przedstawicielstwa w Azerbejdżanie (Baku), na
Białorusi (Mińsk), w Kazachstanie (Ałma-Ata), na Cyprze (Limassol), w Rosji (Moskwa, Petersburg, Wła-dywostok), na Ukrainie (Kijów, Odessa), w Uzbekistanie (Taszkient) oraz w Hongkongu (witryna interne-towa ABLC Banku: www.ablv.com).
371
przedsiębiorcom, a 42 proc. gospodarstwom domowym (zdecydowana większość − 90 proc. − to kredyty na cele mieszkaniowe). W omawianym okresie Bank osiągnął zysk na poziomie ponad 60 mln euro, 17 proc. więcej niż w tym samym okresie roku poprzed-niego (01.01.2014-30.09.2014 − 50 029 000 euro). Umożliwiło to osiągnięcie zwrotu na aktywach ROA w wysokości 1,76 proc. i zwrotu na kapitale ROE – 33,66 proc. (w okresie styczeń-wrzesień 2014 r. wartości te miały wartość odpowiednio: 1,86 proc. i 34,14 proc.)17. Współczynnik wypłacalności na koniec 2014 r. był na poziomie 5,67 proc., podczas gdy rok wcześniej jego wartość wynosiła 5,71 proc.18 Na uwagę zasługuje niska wartość wskaźnika „kredyty do depozytów”, który był na poziomie 24,45 proc. Świadczy to charakterze banku, który tylko czwartą część depozytów przeznacza na działalność kre-dytową. Większość zebranych funduszy Bank inwestuje w papiery wartościowe, których łączna wartość na koniec września 2015 r. wyniosła 2,59 mld euro. Portfel składa się głównie z dłużnych papierów wartościowych o stałym dochodzie i wysokim ratingu. Papiery wartościowe o ratingu AA- i wyższym stanowiły 73,2 proc. całego portfela19.
Trzecim największym bankiem na Łotwie jest Rietumu Banka specjalizujący się w obsłudze klientów korporacyjnych i osób zamożnych. Pomysłodawcą i założycielem banku w 1991 r. był Leonid Esterkin. W maju 1992 r. bank został zarejestrowany, a na-stępnie zatrudnił pierwszych pracowników. Natomiast w 1993 r. został wdrożony system zdalnej obsługi rachunków przez klientów. W 1995 r. Bank wyemitował pierwszą kartę płatniczą i został piątym największym bankiem na Łotwie, a w 1998 r. wprowadził nową strategię, w której po raz pierwszy pojawiły się produkty bankowości korporacyjnej. Rozwój banku doprowadził do akwizycji na łotewskim rynku, w efekcie czego w 2001 r. Rietumu Bank kupił Saules Banka, zwiększając tym samym swój potencjał, a w 2004 r. rosyjskiego brokera ECO Save, tworząc nową spółkę inwestycyjną RB Investment. W wyni-ku dalszego rozwoju w 2008 r. Bank został współwłaścicielem Grupy WestLeasing w Rosji i na Białorusi oraz ukraińskiego brokera „Savings Company”20.
Rietumu Banka to klasyczny bank korporacyjny i dla bogatych klientów, o czym świadczy również jego aktywność kredytowa. Według danych na koniec III kwartału 2015 r. wartość depozytów była na poziomie 3,14 mld euro, natomiast wartość portfela kredytowego 1,33 mld euro, z czego 90 proc. stanowiły kredyty udzielone przedsiębior-stwom. Wygenerowany zysk za dziewięć miesięcy 2015 r. był o 31 proc. wyższy niż w tym samym okresie roku poprzedniego21. Bank prowadzi działalność w wielu krajach. Jest aktywny na arenie międzynarodowej, posiadając oddziały, przedstawicielstwa lub partnerów w Rosji (m.in. w Moskwie, Petersburgu, Władywostoku), Kazachstanie (Ałmaty), Armenii (Erewań), na Białorusi (Mińsk), Ukrainie (Kijów, Dniepropietrowsk), w Rumunii (Bukareszt), Wielkiej Brytanii (Londyn), Izraelu (Tel Awiw) i w Turcji (Stambuł). Naj-większym udziałowcem Banku jest jego założyciel wraz z rodziną, posiadając 33,12 proc.
17 Public Quarterly Report January, September 2015, ABLV Bank, AS, s. 12. 18 Dane pozyskane z bazy Orbis (www.orbis.bfdinfo.com). 19 Analizując inwestycje z punktu widzenia krajów, emitentów papierów wartościowych, procentowy udział
przedstawiał się następująco: USA − 30,7%, Niemcy − 15,4%, Łotwa − 10,2%, Kanada − 8,5%, Rosja − 8,4%, Szwecja − 7,4%, Holandia − 2,7% i Norwegia − 1,9%. 3,6% było inwestowane w papiery wartościowe emi-towane przez instytucje międzynarodowe (np. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju). Roczna rentowność portfela papierów w analizowanym okresie wyniosła 2,3% (Public Quarterly Report…, op. cit., s. 2).
20 Witryna internetowa Rietumu Banka: www.rietumu.com. 21 Public Report for the 3rd Quarter 2015, Rietumu Banka, 2015, s. 7.
372
akcji, nastęścicielem jcy 17,34 pr 17.4. Stru
W larozwojem,skiej. RokiDo tego cznych depozpadku kredwzrosły o jednak w p
Rys. 5. Dyn
w la
Źródło: Ibid.
Równwpływ 200sektor notopoprzednicszego. Zadwielkiego na skumulczęściowo 22 Baza Orbi23 1 stycznia
= 0,70288łaty w celu
ępnie Bosweljest Irlandczykroc., natomias
uktura aktyw
tach 2005-20 czego przycziem przełomozasu rosła skumzytów, potemdytów najwięk112 proc., a d
przypadku kre
namika aktywówatach 2005-2015
nież analiza w08 r. (rys. 6). Nował znaczne sch. Negatywndowalające jezachwiania od
lowana wartośbyło także ko
is (www.orbis.bfda 2014 r. Łotwa w804 łata (LVL). Wu ich porównywa
l (Internationak Dermot Desst 16,43 proc.
wów i pasyw
08 łotewski szyną było m.i
owym, podobnmulowana wa
m odnotowano kszy wzrost o depozyty – o 5dytów niewie
w, depozytów i 5 (w tys. łatów2
wartości zgromNajgorsze podstraty wywołan
na tendencja zst kształtowand 2012 r. charść kapitałów łoniecznością,
dinfo.com); Publiweszła do strefy Wszystkie wartośalności.
al) Consultingsmond oraz Aakcji należy d
wów sektora
sektor bankowin. przyjęcie Łnie jak w wieartość aktywów spadki wspo138 proc. odn
57 proc. Dopieelką poprawę z
kredytów sekto23)
madzonych kad tym względne m.in. strata
została odwrócanie się wielkrakteryzują sięłotewskich baaby sektor fun
ic Report for the euro. Kurs wymici publikowane o
g Limited – 3Arkady Suharedo mniejszych
bankowego
wy charakteryŁotwy do grolu innych krajw, udzielonychmnianych wienotowano w laero lata 2012-zauważono w
ora bankowego
apitałów i zyskdem były lata 2ami na działalncona w 2012
kości kapitałówę wzrostem. Wanków wzrosłnkcjonował pr
3rd Quarter..., opiany łotewskiegood 2014 r. zostały
33,11 proc., ktenko z rodzinąh akcjonariusz
o
yzował się intna krajów Unjach Europy, h kredytów i zelkości (rys. 5atach 2005-20-2013 przynio2015 r.
na Łotwie
ków/strat ukaz2009-2011, kiności kredytowr. i trwa do dw, które po o
W latach 2005ła o ponad 17rawidłowo po
p. cit., s. 5. łata na euro wyny po tym kursie p
tórego wła-ą posiadają-zy22.
ntensywnym nii Europej-był 2008 r. zgromadzo-5). W przy-008, aktywa osły zmianę,
zuje istotny iedy to cały wej w latach dnia dzisiej-okresie nie-5-2015 łącz-72 proc., co o 2008 r.
ynosił 1 euro = przeliczone na
Rys. 6. War
Źródło: Ibid.
Od 20(rys. 7), dokredytów, tość i liczbkredytowanich analiz10 mld łatw aktywacwzrosła po
Rys. 7. Głów
Źródło: Ibid.
rtości kapitałów
005 r. aktywao czego w najktóra w ciągu
ba zaczęły maa banków, będzowanych latatów (14,5 mldch ogółem. Wonad dwukrotn
wne pozycje ak
w i zyskowność
banków na Łjwiększym stou czterech lat aleć, do czegdąca wielokroach polityka krd euro), co sp
W całym analinie.
ktywów w latac
banków na Łot
Łotwie charaktopniu przyczywzrosła o nie
go przyczynił otnie efektem redytowa zost
powodowało oizowanym ok
ch 2005-2015 (w
twie w latach 2
teryzowały sięyniła się rosnespełna 140 psię kryzys i bograniczenia
tała ustabilizookoło 50-proc
kresie skumulo
w tys. łatów)
005-2015 (w ty
ę gwałtownymąca wartość u
proc. Po 2008 bardzo ostrożnryzyka. W tr
owana na pozicentowy udziaowana wartoś
373
ys. łatów)
m wzrostem udzielonych r. ich war-żna polityka rzech ostat-iomie około ał kredytów ść aktywów
374
Wśródomowe (rna pewna skoniec 201kracza 5 lałach stanowwiększościwśród nierNatomiast średnimi i niec 2015 r
Rys. 8. Stru
Źródło: Ibid.
Gospbiorców, kszych trzectyki bankóprzyspieszkracza 70 jest widocgrupę stanoilość udziemniejszą weuro, nawe
24 Dane Kom
ód kredytobiorys. 8). Po zaostabilizacja. W15 r. udzielonoat (60 proc.), nwią około 80-i dominują orezydentów dow grupie przedużymi przed
r.).
uktura kredytów
odarstwa domktóra zaciągałch latach, zaraw i możliwośenie ich dynaproc. wszystk
czny powrót kowią kredyty
elonych kredywartość pojedet przed wstąp
misji Rynków Fin
rców dominuostrzeniu polit
W całym okreso prawie trzykniż tych w prz85 proc. całegbywatele Łot
ominującą waledsiębiorstw rdsiębiorstwam
w w latach 2005
mowe są drugąa kredyty przaz po wstąpieć udzielania k
amiki. Pomimokich udzielonkredytów miekonsumenckitów, dominują
dynczej transapieniem Łotwy
nansowych i Kapi
ują dwie gruptyki kredytowsie dominują kkrotnie więcejzedziale 1-5 lago portfela. Wtwy, którzy zlutą jest dolar rozkład jest rómi, z niewielk
5-2015
ą największą zeważnie na ceniu Łotwy dokredytów w wo pewnych w
nych tej grupieszkaniowychie, ale ich udzą te udzielaneakcji24. W cay do Euroland
itałowych na dzie
py: przedsiębwej w 2008 r. okredyty średnij kredytów, ktat (22 proc.). K
Wśród kredytobzaciągnęli kreamerykański
ównomierny pką przewagą ty
po przedsiębicele mieszkano Unii Europe
walutach obcycahań w całyme klientów. W
h do poziomuział jest znacze na cele konsałym okresie du.
eń 31.12.2015 r. (
biorstwa i good 2012 r. jestio- i długotermtórych okres sKredyty w obbiorców w przedyty w euro(dane na koni
pomiędzy mikrych drugich (
iorstwach grupniowe (rys. 9)ejskiej, liberalch spowodowa
m okresie ich uW ostatnich tru sprzed kryzynie mniejszy. umpcyjne ze wdominującą w
http://www.fktk.l
ospodarstwa st zauważal-minowe. Na spłaty prze-
bu przedzia-zeważającej
o, natomiast iec 2015 r.).
kro, małymi, (stan na ko-
upą kredyto-). W pierw-lizacja poli-ały znaczne udział prze-rzech latach zysu. Drugą Analizując względu na
walutą było
lv/lv).
Rys. 9. Cel
Źródło: Ibid.
Wartarozwojem przeterminprzyszło wpowyżej 1spada, osią8,7 proc. Ndni – 1,1 W ciągu zmniejszył
Rys. 10. Wa
Źródło: Ibid.
25 Ibid.
udzielenia kred
a zauważeniaproduktowym
nowanych, przwraz z kryzyse80 dni nagle wągając na koniNatomiast kreproc., a od 9trzech ostatnła się o 3,9 pro
artość kredytów
dytu gospodarst
jest równieżm (lata 2005-2zy czym opóźem finansowywzrosła. Wartec 2015 r. 6,9
edyty z opóźn91 do 180 dn
nich analizowoc. (ponad 400
w z opóźnieniam
twom domowym
ż jakość portfe2008), w szczźnienia nie przym, kiedy watość należnośc
9 proc.; w 2014nieniem do 30ni – 0,7 proc
wanych lat w0 mln euro).
mi w spłacie (w
m w latach 200
fela kredytowezególności krezekraczały 30artość kredytóci przetermino4 r. także było
0 dni wyniosłyc. wartości w
wartość kredyt
w tys. euro)
5-2015
ego. Wraz z iedytów, wzrodni (rys. 10)
ów z przetermowanych powo to 6,9 proc., y 3,7 proc., oszystkich udztów przeterm
375
ilościowym osła wartość . Najgorsze
minowaniem wyżej 90 dni
w 2013 r. – od 31 do 90 zielonych25.
minowanych
376
Rys. 11. Wartość kredytów z opóźnieniami w spłacie (w proc.)
Źródło: Financial Stability Report 2013/2014, Latvijas Banka 2014, s. 57; Financial Stability Report 2015, Latvijas Banka 2015, s. 51.
Pasywa banków odzwierciedlają panującą w całym sektorze tendencję gwałtowne-
go rozwoju w latach 2005-2008, a następnie spowolnienie w czasie kryzysu i kolejny wzrost od 2012 r. W pasywach dominują depozyty, które w ciągu 11 analizowanych lat wykazywały się zmianami (rys. 12). W pierwszych czterech latach znacznie rosły zobo-wiązania wobec instytucji kredytowych, które po 2008 r. diametralnie się zmniejszyły. Wzrost pasywów był proporcjonalny do przyrostu wartości depozytów. Warty zauważe-nia jest również wzrost kapitałów banków od 2012 r. Najliczniejszą grupą depozytariu-szy są przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe (rys. 13), których wartość oszczędności w ostatnich latach rośnie (w większym stopniu dotyczy to gospodarstw domowych).
W grupie gospodarstw domowych można wyróżnić dwie kategorie: rezydentów i nie-rezydentów (rys. 14). W całym okresie grupy te deponują podobne wartości w bankach, jednak w ostatnich dwóch latach dominują klienci zagraniczni. Częściowo jest to spo-wodowane osłabieniem euro w stosunku do dolara, ponieważ nierezydenci deponują głównie dolary. Analizując okres, na jaki klienci zakładają lokaty, dominują te z na-tychmiastową możliwością wypłaty, a lokaty terminowe stanowią zdecydowaną mniej-szość. Na koniec 2015 r. wartości te wynosiły odpowiednio 13,8 oraz 2,5 mld euro.
0,7 0,5 0,5 1,9
8,611,3 11,5
86,1 5,3 5,3
1,1 0,4 0,73,6
16,419 17,5
11,18,3 6,9 6,9
0
5
10
15
20
Udział kredytów przeterminowanych w kredytach ogółem
Udział kredytów z opóźnieniem pow.90 dni w kredytach ogółem
Udział rezerw na kredyty z utratą wartości w kredytach ogółem
Udział kredytów z opóźnieniem pow. 90 dni w kredytach ogółem
Rys. 12. Głó
Źródło: Gene
Rys. 13. Str
Źródło: Ibid.
0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%
100%
ówne pozycje p
eral Information o
ruktura podmiot
Podmioty rzą
Przedsiębiors
Instytucje no
pasywów bankó
on the Banking A
towa depozytów
ądowe i samorząd
stwa prywatne i p
on profit
ów na Łotwie w
Activities…., op. c
w banków na Ł
dowe Instyt
publiczne Gosp
w latach 2005-2
cit.
Łotwie w latach
tucje finansowe
podarstwa domow
015 (w tys. łató
2005-2015
we
377
ów)
378
Rys. 14. Str
Źródło: Ibid. 17.5. Wyn
Analiprzypadku Głównym źtek oraz prków. Od 2ponad 400kowych, kw tym sam
Rys. 15. Głó
Źródło: Ibid.
ruktura pochodz
niki finansow
izując zyskowmożna zauwźródłem ich dorowizji i opłat012 r. zyski b mld euro. Cz
które banki zmmym czasie wz
ówne pozycje r
zenia depozytów
we sektora b
wność oraz główważyć znamienochodów jest t. W ostatnich
banków rosną,zęściowo jest t
mniejszyły o 3zrosły koszty a
rachunku zyskó
w w bankach n
bankowego
wne elementynny wpływ 20tradycyjna bananalizowanyc
, w ostatnim rto rezultatem 0 proc. w lataadministracyj
ów i strat sektor
a Łotwie w lata
y rachunku zys008 r. na konnkowość, domich latach widaroku był to wzograniczania
ach 2013-201ne i osobowe
ra bankowego w
ach 2005-2015
sków i strat, tandycję bankówinuje wynik z ać pewną popzrost o ponad kosztów, głów5. W niewielk(o 3 proc.).
w latach 2005-2
także w tym w (rys. 15). tytułu odse-
prawę wyni-30 proc. do wnie odset-kim stopniu
2015
Wpływskaźnikowartości wto banki sta
Rys. 16. Głó
Źródło: Kom2014
Kszta
wskaźnikaw granicaca w następtowności, o
Rys. 17. Wa
Źródło: Gene
26 C/I − Cost
yw kryzysu finowej (rys. 16).w 2008 r. Koleały się ponow
ówne wskaźnik
misja Rynków Fin4, s. 57.
ałtowanie się a C/I26, który wch 50 proc. (r
pnym 60,34 probrazowana ta
artości wskaźni
eral Information o
t to Income (kosz
nansowego na. Zarówno renejne lata to po
wnie rentowne.
ki reprezentując
nansowych i Kapi
kosztów w sw bankach narys. 17). Jedyroc. Ostatni oakże coraz mn
ika koszty do do
on the Banking A
zty do dochodów)
a banki na Łotntowność kapowolne wycho.
ce łotewski sekt
itałowych, Financ
stosunku do a Łotwie w caynie w 2010 rokres to restruniejszą wartoś
ochodów w lata
Activities…, op. ci
).
twie jest widopitałów, jak i aodzenie na pro
tor bankowy w
cial Stability Rep
dochodów jeałym badanymr. jego wartośkturyzacja baścią współczyn
ach 2005-2015
it.
oczny równieżaktywów obniostą, aż do 20
latach 2005-20
port 2013/2014, L
est mierzone m okresie ksztść wynosiła 7nków i poprawnnika.
(w proc.)
379
ż w analizie niżyły swoje
12 r., kiedy
015 (w proc.)
Latvijas Banka
za pomocą tałtował się
72,01 proc., awa ich ren-
380
Sektor bankowy na Łotwie został poddany wielu przeobrażeniom, które zachodziły pod wpływem zarówno czynników wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Wstąpienie do Unii Europejskiej oraz przyjęcie euro zmieniły krajobraz bankowy w tym kraju. Niższe stopy procentowe, możliwość otwierania banków i oddziałów przez międzynarodowe instytucje finansowe wywołały zwiększenie udziału kapitału zagranicznego, głównie szwedzkiego, który dzisiaj jest najmocniej reprezentowany. Cechą charakterystyczną łotewskiego sektora bankowego jest obecność banków detalicznych i specjalizujących się w obsłudze konkretnych klientów, jak np. przedsiębiorstw, klientów bogatych. Banki można podzielić na dwie grupy: pierwsza jest zorientowana na rynek krajowy i specjali-zuje się w obsłudze rodzimych klientów, natomiast druga to instytucje, które ogniskują się na rynkach zagranicznych.
Swoje piętno na kształcie i kondycji banków odcisnął również ostatni kryzys finan-sowy, który doprowadził do konieczności przedefiniowania strategii inwestycyjnych wielu instytucji. Wyniki finansowe i aktywność banków zostały znacznie ograniczone. Pomimo tego łotewski sektor bankowy można uznać za rozwinięty, co świadczy o jego konkurencyjności. Bibliografia Annual Report and Activity Report of the Financial and Capital Market Commission for 2014.
EU Banking Structure, European Central Bank, October 2008.
Financial Stability Report 2015, Latvijas Banka 2015.
Financial Stability Report 2013/2014, Latvijas Banka 2014.
Interim Report January-December 2015, Swedbank AS, Latvia.
OECD Economic Surveys LATVIA – OVERVIEW, February 2015.
Public Quarterly Report January-September 2015, ABLV Bank, AS.
Public Report for the 3rd Quarter 2015, Rietumu Banka, 2015.
Wierzba R., Gostomski E., Penczar M., Liszewska M., Górski P., Giżyński J., Małecka E., Polski sektor bankowy wobec wyzwań związanych z kryzysem finansowym w strefie euro, Wydział Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, Sopot 2014.
Witryna internetowa Banku Łotwy: https://www.bank.lv.
Witryna internetowa Komisji Rynków Finansowych i Kapitałowych: http://www.fktk.lv.
Witryna internetowa Stowarzyszenia Łotewskich Banków Komercyjnych: http://www.lka.org.lv.
Witryna internetowa Banku Światowego: http://databank.worldbank.org.
Witryna internetowa Banku Centralnego Łotwy: www.bank.lv.
Witryna internetowa: www.cosmopolis.ch/english/.
Witryna internetowa bazy danych Orbis: www.orbis.bfdinfo.com.
Witryna internetowa banku Rietumu: www.rietumu.com.
Witryna internetowa Swedbank: www.swedbank.lv.
18. Sektor bankowy Malty
(Magdalena Bywalec) 18.1. Sektor bankowy w liczbach i jego specyfikacja
Sektor bankowy Malty swoje korzenie wywodzi z bankowości angielskiej i to wła-śnie jej zasady kształtowały bankowość na Malcie do 1968 r. W 1969 r. powołano Cen-tralny Bank Malty i zastąpiono funt brytyjski, który wówczas był jeszcze w obiegu, funtem maltańskim. Od tej pory CBM przejął od Banku Anglii funkcję emisyjną.
Sektor bankowy Malty obecnie tworzą instytucje kredytowe, które są sklasyfiko-wane na Malcie w trzy grupy1.
Pierwsza to banki krajowe z siedzibą na Malcie, tzw. core domestic banks. Banki te mają kluczowe znaczenie dla gospodarki Malty. Do „core banks” są zaliczane wszyst-kie te banki, które mają silny związek z gospodarką kraju i koncentrują się głównie na obsłudze klienta krajowego. Zazwyczaj są to zatem instytucje kredytowe licencjonowane na Malcie przez MFSA. Instytucje te zapewniają pełen zakres usług bankowych oraz są głównymi dostawcami usług kredytowych i depozytowych dla klienta krajowego.
Grupa „core banków” na Malcie składa się z pięciu banków z aktywami ogółem na poziomie około 2,5 raza większymi od krajowego PKB, z czego ponad 94% reprezentuje depozyty detaliczne rezydentów2. Do grupy tej są zaliczane takie banki, jak: Bank of Valetta plc, HSBC Bank Malta plc, APS Bank Limited, Benif Bank (Malta) i Lombard Bank Malta plc3.
Core banki charakteryzują się tradycyjnym i konserwatywnym modelem bizneso-wym z ograniczonym finansowaniem hurtowym, niskim wskaźnikiem kredytów do depozytów i portfelem inwestycyjnym składającym się głównie z dłużnych papierów wartościowych utrzymywanych do terminu wykupu, co chroni bilanse tych banków przed wahaniami na rynku.
Struktura segmentu core domestic bank jest na Malcie silnie skoncentrowana. Dwa największe banki Bank of Valetta plc i HSBC Bank Malta plc posiadają łącznie prawie 90% łącznych aktywów tej grupy banków4.
Druga grupa instytucji kredytowych funkcjonujących na Malcie to banki krajowe z przeważającym kapitałem zagranicznym, tzw. non-core domestic banks. Są to banki o ograniczonym znaczeniu dla krajowej gospodarki, gdyż zapewniają dostęp do ograni-czonego zasobu usług finansowych. Do tej grupy są najczęściej zaliczane banki licen-cjonowane na terenie UE działające na Malcie. Stanowią one najmniejszą grupę banków
1 MFSA Annual Report 2014 z dnia 1.02.2016 r., s. 20, www.mfsa.com.mt. 2 Dane z 2014 r., za: Macroeconomic Imbalances Malta 2014, opracowanie na potrzeby Komisji Europejskiej. 3 Occasional Papers 184, European Comission, March 2014, s. 23. 4 www.ec.europa.eu/economy_finance/.../ocp184_en.pdf (dostęp: 20.01.2016).
382
na Malcie, w skład której wchodzi osiem banków ze zobowiązaniami brutto w wysoko-ści około 25% PKB (28% PKB), z czego około 5% pochodzi z depozytów rezydentów5. Do grupy tej są zaliczane następujące banki działające na Malcie: BAWAG Malta Bank Ltd, FIMBank plc, IIGBank (Malta) Ltd, Izola Bank plc, Mediterranean Bank plc, Sparkasse Bank Malta plc, Mediterranean Corporate Bank Ltd, Credit Europe Bank NV6. Grupa ta jest zdominowana przez dwie instytucje kredytowe: Mediterranean Bank plc i FIMBank plc, których zobowiązania brutto razem stanowią 2/3 łącznych zobowiązań tej grupy7. Szczególną rolę w grupie non-core banks odgrywa Mediterranean Bank, którego zobo-wiązania stanowią ponad 30% PKB Malty, z czego 10% PKB to zobowiązania rezyden-tów. Taki stan rzeczy powoduje, że Mediterranean Bank jest czwartym co do wielkości bankiem na Malcie. Warto także zaznaczyć, że zgodnie z danymi Międzynarodowego Funduszu Walutowego na 2014 r. zobowiązania rezydentów w grupie non-core domestic banks składały się głównie z depozytów od klientów korporacyjnych.
Banki typu non-core nie są na ogół typowymi bankami detalicznymi. Ich sieć od-działów w porównaniu z grupą core banks jest ograniczona. Nie są one w stanie konku-rować o krajowe depozyty rezydentów, dlatego zazwyczaj koncentrują się na obsłudze międzynarodowego handlu (factoring, kredyty konsorcjalne, gwarancje bankowe, akre-dytywy itp.). Głównym źródłem ich zysku są dochody pozaodsetkowe, co wskazuje na dużą zależność tych banków od działalności inwestycyjnej. Inwestycje w papiery warto-ściowe stanowią ponad 40% ich aktywów ogółem, co jest dwukrotnie wyższą wartością w porównaniu z bankami z grupy core8.
Ostatnią trzecią grupę instytucji kredytowych na Malcie stanowią banki między-narodowe (international banks, często oznaczane także jako others banks), do któ-rych są zaliczane te z instytucji kredytowych, które nie mają praktycznie większego wpływu na krajową gospodarkę. W grupie tej znajdują się przede wszystkim banki li-cencjonowane poza UE. Tego rodzaju instytucje kredytowe są nastawione głównie na transakcje międzynarodowe i inwestycje w długoterminowe papiery wartościowe (usługi powiernicze, zarządzanie papierami wartościowymi, private banking). Jako pozostałe banki czy też banki międzynarodowe są klasyfikowane takie instytucje kredytowe dzia-łające na Malcie, jak: AgriBank plc, Akbank T.A.S., CommBank Europe Limited, Deut-sche Bank (Malta) Ltd, ECCM Bank plc, Ferratum Bank Ltd, Pilatus Bank Ltd, FCM Bank Ltd, NBG Ban Malta Ltd, Nemea Bank Ltd, Saadgroup Bank Europe Ltd, Sata Bank plc, Turkiye Garanti Bankami Anonim Sirketr, Novum Bank Ltd i Yapi Kredi Bank Malta Ltd.
Aktywa ogółem banków międzynarodowych działających na Malcie, zgodnie z da-nymi z raportu IMF ze stycznia 2016 r., wynoszą na koniec 2015 r. około 3,3 raza więcej niż PKB Malty. Stanowią one około 333% PKB Malty. Przy czym większość tych akty-wów jest w posiadaniu dwóch oddziałów banków tureckich9.
5 Malta – 2015 Article IV Consultation – Press Relese and Staff Report, January 2016, IMF Country Report
No 16/20, s. 20, www.imf.org. 6 www.eu.europa.eu/MFSA Annual Report 2014.pdf (dostęp: 20.01.2016). 7 Malta – 2015 Article IV Consultation…, op. cit., s. 20. 8 www.eu.europa.eu/MFSA Annual Report 2014.pdf (dostęp: 20.01.2016). 9 www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2016/cr1620.pdf (dostęp: 1.02.2016).
383
Liczebność sektora bankowego na Malcie w latach 2007-2015 zaprezentowano w tabeli 1. Tabela 1. Liczba instytucji kredytowych na Malcie w latach 2007-2015 w podziale na banki
krajowe i międzynarodowe
Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ogólna liczba instytucji kredytowych 20 21 23 25 26 26 27 27 28 Banki krajowe (core i non-core) 6 6 7 9 10 10 12 b.d. b.d. Banki międzynarodowe 14 14 16 16 16 16 15 b.d. b.d.
Źródło: Na podstawie danych EBC, IMF i MFSA.
Analizując liczebność sektora bankowego na Malcie, należy wskazać na stały wzrost liczby instytucji kredytowych działających czy też zaczynających działać w tym kraju. W ciągu ostatnich dwunastu lat, w latach 2004-2015, nastąpił 75% przyrost liczby instytucji kredytowych na Malcie (z 16 w 2004 r. do 28 w 2015 r.)10. Łatwo przy tym zauważyć, że ponad połowa tych instytucji, biorąc pod uwagę pochodzenie ich kapita-łów, to banki kontrolowane przez obcy kapitał. Największy przyrost w analizowanym okresie odnotowano w grupie banków krajowych, których liczba wzrosła z 6 w 2007 r. do 12 w 2013, co oznacza 100% przyrost. Grupa banków międzynarodowych, mimo że dominuje w sektorze bankowym Malty, zwiększyła się w analizowanym okresie w spo-sób nieznaczny jedynie o 2 banki w latach 2009-2012, po to aby w 2013 r. odnotować ograniczenie liczby tych banków o 1 instytucję. 18.2. Rodzaje dominujących instytucji kredytowych
Banki na Malcie mogą działać jako: − banki licencjonowane na Malcie, mające swoje siedziby na terenie kraju, − oddziały instytucji kredytowych banków licencjonowanych na terenie Unii Europejskiej, − oddziały banków licencjonowanych w krajach nienależących do UE, − przedstawicielstwa banków.
Jako banki, które mają swoją główną siedzibę na terenie Malty, instytucje kredyto-we mogą działać w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Wymogi w stosunku do instytucji kredytowej funkcjonującej w formie spółki z ograni-czoną odpowiedzialnością to: ograniczona liczba udziałowców nie większa niż 50 pod-miotów, co najmniej dwóch założycieli, brak możliwości oferowania udziałów w ofercie publicznej, minimalny wymagany kapitał założycielski 5 000 000 EUR, zapewnienie odpowiedniego miejsca dla prowadzenia działalności, a także zaplecza osobowego, posiadanie licencji na prowadzenie działalności w formie banku od MFSA11.
Od instytucji kredytowej chcącej działać na terenie Malty w formie spółki akcyjnej jest wymagane spełnienie następujących warunków: co najmniej dwóch założycieli, minimalny wymagany kapitał założycielski 5 000 000 EUR, zapewnienie odpowiednie-
10 www.ecb.europa.eu/stats/money/cosolidated/html/index.en.html (dostęp: 20.01.2016). 11 https://iconfinancemalta.blob.core.windows.net/libx-128-public/Tags/Banking and Financial Institution
April 2015 z dnia 20.01.2016.
384
go miejsca dla prowadzenia działalności, a także zaplecza osobowego, posiadanie licen-cji na prowadzenie działalności w formie banku od MFSA12.
Instytucje kredytowe licencjonowane na terenie UE, chcące uruchomić swój od-dział na terenie Malty, mogą być zwolnione z obowiązku uzyskania licencji z MFSA na mocy obowiązujących przepisów wspólnotowych. Jednakże są one zobowiązane do zarejestrowania oddziału instytucji kredytowej w maltańskim rejestrze przedsiębiorstw w ciągu 1 miesiąca od utworzenia oddziału.
Oddziały instytucji kredytowych licencjonowanych poza terenem UE wymagają li-cencji MFSA. Istotny jest fakt, że MFSA rozpatruje wnioski takich instytucji tylko wte-dy, gdy kraj macierzysty jest sygnatariuszem the Basel Concordat. Ponadto MFSA może uznać, że minimalne wymogi ostrożnościowe w stosunku do takiej instytucji ubiegającej się o licencję są spełnione, jeżeli organ nadzoru nad sektorem bankowym w kraju macierzy-stym poinformuje MFSA o satysfakcjonującym poziomie zarządzania ryzykiem i bardzo dobrej kondycji finansowej wnioskodawcy. Podkreśla się jednak, że MFSA musi być usatysfakcjonowany z poziomu nadzoru sprawowanego przez władze nadzorcze kraju macierzystego i dopiero wówczas uwzględnia ich opinie13.
W przypadku oddziałów otwartych na terenie Malty przez instytucje kredytowe li-cencjonowane poza UE MFSA sprawuje nad nimi nadzór, dokonuje kontroli wewnętrz-nej, rachunkowości, personelu i poziomu zarządzania.
Zagraniczne banki mogą także otwierać swoje przedstawicielstwa na Malcie, jed-nakże ich zakres działalności, podobnie jak w Polsce, musi być ograniczony do działal-ności marketingowej i nie może obejmować świadczenia usług finansowych.
Przed utworzeniem przedstawicielstwa obcego banku na Malcie bank ma obowią-zek zawiadomić co najmniej z dwumiesięcznym wyprzedzeniem MFSA o zamiarze otwarcia biura. Zawiadomienie takie musi zawierać nazwę i adres biura. Wymagany jest do tego uwierzytelniony odpis pozwolenia na prowadzenie działalności bankowej w ma-cierzystym kraju instytucji kredytowej chcącej na Malcie otworzyć przedstawicielstwo.
Instytucje kredytowe na Malcie, biorąc pod uwagę zakres usług bankowych ofero-wanych klientom, można podzielić zasadniczo na dwie grupy: − banki uniwersalne, − banki inwestycyjne.
Banki uniwersalne (16 spośród 28 w sektorze) oferują zazwyczaj bardzo szeroką obsługę bankową zarówno klientów indywidualnych, jak i korporacyjnych. Na uwagę zasługuje fakt, że 5 banków zaliczonych do grupy core domestic banks skupia się wy-łącznie na obsłudze rezydentów. Trzy banki z grupy non-core domestic banks, tj. BAWAG Malta Bank Ltd, Credit Europe Bank NV, IIG Bank (Malta) Ltd, to banki, które dzielą swoje zainteresowania między rezydentów i nierezydentów. Pozostałe osiem banków uniwersalnych to banki skupiające się na obsłudze nierezydentów, są to: Akbank T.A.S., CommBank Europe Ltd, Deutsche Bank (Malta) Ltd, NBG Bank Malta Ltd, Nemea Bank Ltd, Pilatus Bank Ltd, Sata Bank plc, Novum Bank Ltd14. 12 Ibid. 13 Corporate Structures Financial Institution [w:] Sector Guides 2015-2016, A Country Profiler Publication,
Malta 2016, s. 13. 14 Klasyfikacja wykonana na podstawie informacji ze stron internetowych banków zaczerpniętych w dniu
2.02.2016.
385
Pozostałe banki działające na terenie Malty to banki skupiające się na operacjach papierami wartościowymi i obsłudze przedsiębiorstw. Banki te zostały zaliczone do grupy banków inwestycyjnych, gdyż ten rodzaj operacji finansowych dominuje w ich działalności.
Wszystkie z licencjonowanych na Malcie instytucji kredytowych oferują szeroki zakres operacji bankowych, począwszy od bankowości detalicznej i korporacyjnej do indywidualnego zarządzania majątkiem klientów. Bankowość detaliczną (retail banking) zdominowały dwa banki krajowe: Bank of Valetta oraz HSBC Bank Malta. Wspólnie obejmują one 90% tego rynku. Bankowość inwestycyjna to domena banków międzyna-rodowych i związanych z nimi funduszy inwestycyjnych. Sektor funduszy inwestycyj-nych na Malcie obecnie intensywnie się rozwija. W 2014 r. funkcjonowało w tym kraju 600 funduszy15. W bankowości korporacyjnej, podobnie jak w inwestycyjnej, wyspecja-lizowały się głównie banki międzynarodowe i niewielka część banków z grupy non-core domestic banks. Banki non-core szczególny nacisk w tym zakresie kładą na wspomaga-nie firm w ich działalności handlowej. Dlatego też rozwijają swoje usługi w zakresie factoringu i forfaitingu.
Wraz z rozwojem rynku usług bankowych i innych segmentów gospodarki, takich jak m.in. transport morski czy lotniczy, wzrosła na Malcie liczba zamożnych cudzoziem-ców. Zaczęto w związku z tym intensywnie rozwijać ofertę usług bankowych z zakresu zarządzania majątkiem klientów. Rozwojowi private bankingu sprzyjają także regulacje podatkowe, dzięki którym odsetki uzyskane przez nierezydentów od depozytów ulokowa-nych w maltańskich bankach są zwolnione z podatków. Główne banki specjalizujące się na Malcie w zarządzaniu majątkiem klientów to Mediterranean Bank plc oraz Sparkasse Bank Malta plc, a także BAWAG Bank Malta Ltd. 18.3. Przegląd największych banków sektora bankowego
W analizie instytucji kredytowych sektora bankowego Malty wzięto pod uwagę dane wymienionych poniżej jedenastu banków: 1. Bank of Valetta. Powstał w 1974 r. w wyniku porozumienia między rządem Malty
a Malta Development Corporation. W 1992 BOV stał się pierwszą spółką publiczną notowaną na Maltańskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. W tym czasie 51,2% kapitału BOV znajdowało się w rękach rządu Malty, 14,56% było w posiadaniu Banco di Sicilia SA, a pozostałe 34,23% w rękach społeczeństwa. W 1995 r. rząd sprzedał 12 000 000 akcji, zmniejszając swój udział w BOV do 25,23%. W czerwcu 2006 r. Capitalia SA przejęła 14,56% udziałów w BOV od Banco di Sicilia SA. W dniu 1 paź-dziernika 2007 r. Capitalia SA została połączona z UniCredito Italiano SA. Obecnie UniCredit SA jest drugim głównym akcjonariuszem posiadającym 14,45% udziałów w BOV. Usługi finansowe Banku są oferowane poprzez sieć 44 oddziałów i agencji na Malcie i Goz oraz poprzez wiele spółek zależnych. Bank rozwija również świato-wą sieć banków korespondentów i otworzył przedstawicielstwa w Australii, Belgii, we Włoszech i Libii16.
15 Dane z MFSA. 16 www.bov.com.
386
2. HSBC Bank Malta plc. Został zarejestrowany na Malcie pod nazwą Mid-Med Bank Limited. Bank jest notowany na maltańskiej giełdzie papierów wartościowych od 1993 r. W 1997 r. zmieniono nazwę banku na Mid-Med Bank plc. W 1999 r. powró-cono do nazwy banku HSBC Bank plc Malta. Bank zapewnia kompleksowy zakres usług finansowych, w tym bankowości detalicznej oraz Wealth Management, Com-mercial Banking oraz Global Banking and Markets. Poprzez wiele wyspecjalizowa-nych spółek zależnych bank prowadzi również działalność w zakresie ubezpieczeń na życie i zarządzania funduszami. HSBC Bank Malta plc jest członkiem Grupy HSBC, której spółką dominującą jest HSBC Holdings plc z siedzibą w Londynie. Grupa obsługuje klientów na całym świecie, wykorzystując około 6000 biur w 71 kra-jach, w tym w Europie, Azji, Ameryce Północnej i Ameryce Łacińskiej, na Bliskim Wschodzie oraz w Afryce Północnej. Łączne aktywa grupy na dzień 31 grudnia 2015 r. to około 2410 bilionów USD. Skład inwestorski HSBC Bank Malta plc: HSBC Eu-rope Bv 70,031%, 252 320 580 akcji zwykłych, inwestorzy 29,969%, 107 985 519 akcji zwykłych, pozostała część w rękach różnych spółek z grupy HSBC17.
3. Mediterranean Bank plc. Został założony w czerwcu 2004 r., a rok później stał się w pełni licencjonowaną przez Malta Financial Services Authority maltańską instytu-cją kredytową. W lipcu 2009 r. Mediterranean Bank został przejęty i dokapitalizowa-ny przez nowych akcjonariuszy: fundusz zarządzany przez AnaCap Financial Part-ners LLP oraz brytyjską firmę private equity. We wrześniu 2014 r. Mediterranean Bank kupił Volksbank Malta Limited. W 2015 r. Medifin Holdings Limited, spółka holdingowa Mediterranean Bank, przejęła Charts Investment Management Service Limited, lokalną firmę usług inwestycyjnych, co dodatkowo umocniło pozycję Medi-terranean Banku na rynku lokalnym.Mediterranean Bank ma także stosunkowo silną pozycję na arenie międzynarodowej dzięki swojej belgijskiej spółce zależnej działa-jącej pod marką MeDirect, oferującej internetową platformę zarządzania oszczędno-ściami i inwestycjami. MeDirect stał się w 2015 r. w pełni licencjonowanym belgij-skim bankiem18.
4. NBG Bank Malta Ltd. Został założony 12 kwietnia 2005 r. jako spółka z ograni-czoną odpowiedzialnością, następnie 30 czerwca 2005 r. uzyskał licencję przez Mal-ta Financial Services Authority na wykonywanie działalności bankowej zgodnie z definicją zawartą w maltańskiej ustawie Prawo bankowe z 1994 r. Kapitał zakła-dowy Banku wynosi 500 mln EUR i jest podzielony na 50 mln akcji zwykłych o war-tości 10 EUR każda. Wyemitowany kapitał zakładowy Banku wynosi 190 mln EUR. Skład inwestorski to: NBG (Malta) Holdings Ltd (spółka ta posiada 18 999 999 akcji zwykłych) oraz Narodowy Bank Grecji S.A. (posiada 1 akcję zwykłą). NBG (Malta) Holdings Ltd jest spółką zależną od NBG International Holdings B.V., spółki zareje-strowanej w Holandii, która z kolei jest w całości własnością Narodowego Banku Grecji19.
17 www.about.hsbc.com.mt. 18 www.medbank.com.mt. 19 www.nbg.com.mt.
387
5. FIMBank plc. Grupa została założona w 1994 r. jako First International Merchant Bank Ltd i rozpoczęła działalność w 1995 r. W czerwcu 2001 r. akcje First Interna-tional Merchant Bank plc były notowane na giełdzie na Malcie, a cztery lata później Bank zmienił nazwę na FIMBank plc. W 2003 r. FIMBank plc uzyskał kontrolę nad zarejestrowaną w Wielkiej Brytanii London Forfaiting Company Ltd, spółką będącą liderem rynku forfaitingu z szeroką międzynarodową siecią na pięciu kontynentach. W 2006 r. FIMBank Group została wzmocniona poprzez utworzenie FIM Business Solutions Ltd, spółki, która działa jako dostawca systemów biznesowych i technologii dla firm konsultingowych. W 2013 r. Burgan Bank SAK i United Gulf Bank BSC, dwie renomowane instytucje finansowe wchodzące w skład kuwejckiego konglome-ratu KIPCO Group, nabyły 80% udziałów w FIMBank. Obecnie FIMBank Group to międzynarodowa instytucja finansowa, w której skład wchodzą MENAFactors w Dubaju, Egypt Factors w Egipcie, India Factoring w Indiach, LATAM Factors w Chile oraz BrasilFactors w Brazylii. Na dzień 1 czerwca 2015 r. kapitał FIMBank plc wynosi 298 536 643 akcji zwykłych o wartości 0,50 USD każda. Akcjonariat FIMBank plc to United Gulf Bank B.S.C. 61,2% oraz Burgan Bank S.A.K. 19,72%20.
6. APS Bank Ltd. Bank maltański istniejący od 1910 r., którego udziałowcami są ar-chidiecezje Malty i Gozo. Bank został włączony do prywatnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w 1970 r., która uzyskała licencję na prowadzenie działalności bankowej w 1990 r. Bank prowadzi działalność w dwóch spółkach zależnych APS Consult Ltd. i APS Funds SICAV plc APS Consult Ltd. oferuje różne usługi dorad-cze także dla działalności gospodarczej. APS Funds SICAV plc to firma inwesty-cyjna, fundusz inwestycyjny o zmiennym kapitale zakładowym, licencjonowany przez Malta Financial Services Authority jako instytucja zbiorowego inwestowania notowana na giełdzie na Malcie. APS Bank Limited jest firmą prywatną. Wykaz podmiotów posiadających akcje lub udziały: Arom Holdings Ltd H.G., biskupstwo Gozo, diecezja Gozo, Abbey Holdings Ltd., The Metropolitan Cathedral Chapter. AROM Holdings Ltd jest większościowym udziałowcem posiadającym 83,30% udziałów21.
7. Lombard Bank (Malta) Ltd. 8. Banif Bank Malta plc. 9. Sparkasse Bank Malta plc.
10. BAWAG Malta Bank Ltd. 11. IIG Bank Malta Ltd.
Dobór banków do analizy był podyktowany dostępnością i szczegółowością da-nych. Podstawą analizy są dane finansowe zaczerpnięte z bazy Bankscope w dniu 2.02.2016. W badanej grupie banków analizie zostały poddane następujące wielkości finansowe: a) aktywa ogółem, b) kapitały własne, c) depozyty i krótkoterminowe finansowanie,
20 www.fimbank.com. 21 www.apsbank.com.mt.
3
def
znowp2w T
Ź
wwcoHtF
2
388
d) ke) df) d
zaprnajwof Vwacpozi201w ak
Tab
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Źród
wówwacci baokołHSBtalizFina
22 w
8
kreddocdoc
WrezewiękValech siom1 − ktyw
ela
NBaPlcHSMMBaNBMFIAPLimLo(MBa(MSpMBABaIIGLt
dło: N
Kw, bch seankło 2BC. zowanci
www.
dytyhódhód
Wartoentokszyetta ekto
mie o24,
wac
2. A
Nazwank oc SBCalta editeank PBG Balta MBaPS Bmite
ombaMaltaanif B
Maltaparkaalta AWAank LG Bad
Na po
olejbył Mekto
k na 2 mDu
waniaial P
med
y brud ned opość
owany udora
ora okoł,03%ch se
Akty
wa bof Va
BanPlc erranPlc BankLimank P
Bank ed ard Ba) PlcBank
a) asse BPlc
AG MLtd ank (
odsta
jnymMedora zMa
mld Euży a baPart
dbank
uttotto,
peracakt
no wdziaaz Hpocło 2%, 2ekto
ywa o
ankuallett
nk
nean
k ited Plc
Bankc k
Bank
Malta
(Malt
awie
m zditerznacalcieEURskoanktners
k.com
o,
cyjntywów ta
ał w HSBcząw25%2012ora w
ogół
u ta
k
k
a
ta)
e baz
z barrancznie MR, c
ok wku ps LL
m.m
ny (ów abelakt
BC wsz
% akt2 − wzr
łem
2
6
5
1
1
zy Ba
ankóneanie o
Meditco s
w akpoprLP,
t.
(wynogó
li 2.tywBan
zy otyw24,
rósł
wyb
2008
231
296 0
37 0
835 0
448 6
668 7
524 7
34 3
130 5
717 4
b
anksc
ów, n Badbieterrstanktywrzezbry
nik ółem. An
wachnk Mod 2wów ,11%do
bran
168
088
000
000
673
727
700
300
500
400
b.d.
cope
któank ega ranenowiwachz wyytyjs
na dm dlnali
h ogMal2008
sek%, 230%
nych
2
6 2
5 1
69
1 64
48
72
54
17
7
1 46
e z dn
óry wplcod
ean Biło h tegykupską
dziala jezująółemlta. 8 r. ktor2013%.
h ban
2009
16 41
17 80
97 50
41 80
82 60
23 46
42 80
70 40
78 80
63 40
b.
nia 2
wykc. TrudzBanokogo bp jefirm
ałalnedenąc dm sSumroś
ra (23 −
nków
14
00
00
00
03
64
00
00
00
00
.d.
20.01
kazarzebziałónk poło bankego mę z
nośnasdaneektomarśnie200825,
w se
A20
6 3
5 6
1 3
1 3
6
7
5
4
1
1 4
1.201
ał sba jeów Bposia¼ a
nku oakc
z ob
ci otu ae w ora rycz. W8 −93%
ektor
Aktyw010
335 1
664 5
391 6
399 8
644 1
786 6
567 8
458 6
120 1
498 3
8 3
16.
się tednaBanadałaktyodncji pbsza
operanal
tabban
zny W lat
26,%).
ra b
wa o
192
561
600
800
107
620
800
600
100
300
307
trzeak z
nk oł w
ywónotoprzearu p
racylizowbeli nkowudztach12%W 2
anko
ogółe2
6
5
1
1
4
1 4
cimzwr
of Vbadw bwanez fpriv
yjnejwan2, m
wegział h 20%, 2201
owe
em w2011
622 8
824 8
575 8
097
786 6
814 3
568 0
470 4
125 5
474 8
28 9
m corócić
Valetdanybankno wfundvate
j). nychmożgo M
oby008-20094 r.
ego n
w tys
870
842
800
100
636
340
000
400
500
800
984
o doć uwtta (ym ku Bw 20duszequ
h bażna Maltydw-209 − udz
na M
. EU2
7 0
5 8
2 1
1 1
8
9
5
4
1
1 3
o wiwag(BoVokrBoV009z zauity
ankózauty m
wu t13 k26,ział
Malc
UR 2012
049 2
886 4
101 9
150 0
856 7
910 1
575 2
478 7
178 5
307 6
59 4
ielkgę, żV) oresieV i 9 r. Warząy22.
ów uważmajątychkszt69%ł ws
cie w
225
474
900
000
736
159
200
700
500
600
419
koścże jeoraze akoko
Wynądza
dla żyćą dwh batałto
%, 2skaz
w lat
20
7 25
5 72
2 20
1 46
89
96
60
59
23
1 24
8
ci poego z HSktywoło nika
any
lat , że
wa bankóowa
2010zany
tach
013
57 95
21 53
03 60
67 90
96 05
65 14
09 80
96 30
34 70
44 80
80 48
ozioudz
SBCwa n
28%ał oprz
t 20e odbanków ał si0 – ych
h 200
58
30
00
00
55
41
00
00
00
00
86
omeział C. Jana p% aon z zez
08-2d 20ki: Bw aię o23,7ban
08-2
20
8 29
7 19
2 77
1 37
1 16
1 10
69
61
44
35
12
em aw a
ako pozioaktyw
dokAna
201008 Banakty
on n71%nków
2014
14
6 79
8 987
4 400
4 700
1 396
7 838
1 500
9 100
1 500
3 200
8 744
aktyaktytrzeomiwówkapaCa
4 r.
nk y-na %, w
4
1
7
0
0
6
8
0
0
0
0
4
y-y-e-ie w i-
ap
jBoNBidw8
wB
tks
zppwrz
śżwBs T
2
2
2
2
jednBanokołNBGBAWi wydziaw 20891,
w akBan
tegokrajsię z
zmipodnpozowłasrealizapr
ści sżyć,własBansie n
Tab
Lp.1 1. 2. 3.
23 w24 w25 M
inW
26 J. siU
Knakżnk oło 2G, FWAycofałan014,6 m
Poktyw
nk MM
o kru24.znac
Baanyniesostasnycizowreze
Prsum, że sny
nk Mnie p
ela
.
BHM
www.www.M. Byn the
WrocłBarębio
Ubezp
olejże zoraz2,5%FIM
AG Bfano
nia b4 r. Rmln Eozoswac
MaltMaltaraju. Mczniank
y strsienawach i wanentorzyj
my bwię
ch pMaltprze
3. K
N
Bank HSBCMedit
bawimf.
ywalPeriławiurbursrstw
piecz
jne zdec AP
% (oMBan
Bano sibanRóżEURstałe
ch seta plańsk. Wimoie p
ki w ruktnia wła bduż
ny wowanmuj
bilanększprzeta. Iekra
Kapit
Nazw
of VC Banterran
wag.c
org, ec, Jiod 2u, Wki, K
w WIzenia
trzycydoPS Bodpnk i
nk dę ze
nku żnicR, ce z ektolc, kki se
W poo toponiż
UEturywsk
bardże uw wno wje snsowzośćestrzIch acza
tały
wa ba2
Valletnk Mnean
om. IMF
J. Za2007
WrocłKapitIG 2a nr 6
y baowaBan
powi AP
dokoe Śrznaa w
co ozanaora wktórektoołow sekżej
E, wy finkaźndzo tuzalewybrw taię, żwej2
ć z zegudzał 8%
wła
anku
tta PMalta
Bank
F Coabaw7-201ław 2tały 0, Z67 (2
ankianienk. iednPS jonałrodkalaz
w aktznac
alizow la
regoor bwie ktorśred
w tynansnikótrudeżniranyabelże k26. Abanają
ział %.
asne
u
lc Plc
k Plc
untrya, A
13 [w2015włas
Zeszy2014
i me mnW nio eszł jedkowzły tywczałowaataco udank201
r badnie
ym tsowów dna ieniych li 3. kapiAnanków
trzykap
w w
32
c
y Re
Analyw:] In5. sne jyty N4), s.
ającniej2012,6cze
dnakwej
swowachło spanycch 2działkow14 rankoej dltakż
waniawypze we odins
itałyalizuw rey n
pitał
wybr
2003
393 282
2
eportysis onwe
ako Nauk117-
ce iszy
14 r68%
do k trai Woje h ogpadech b008ł w y jer. akowyla Uże cza wpłacwzgd śrstytu
y włującealiajwłów
rany
08
390477500
t No of thestycj
podskowe-136
stotudz
r. ic%, 2,
201ansf
Wschodz
gółemek o
bank8-20akty
est bktyw
y MUnii zęść
w cecalnględodkucja
łasnc sytzuje
więkwła
ych b
2
4330
4
15/4e Finje fin
stawe Un6.
tny ział
ch u,27%13 rformhodnzwim B
o 71,ków014 ywabardwa
MaltyEuć baelu unoścdu nków ach
ne btuace wsze asny
bank
20094
34 606 544 3
46, Fnancnans
a bezniwer
wpł w udzi%, r. mmacjniejierciBAW,63%
w odgnie
ach dzo ban
y pouropankóusta
ci. Sna cz
bansek
bankcję w
wspoban
ych
kach
9
6358700
Februcial Powe
zpiersyte
ływtyc
iał w2,16iał Bji w EuiedlWA% wgrywprzsekduż
nkówod wejsków abiliSytuzęstnku ktora
ku zw w
omnnki
h w
h Ma
Ka20
4633
5
uary Positi
i ub
czeńetu S
w nach aw a6%)BAW
wewnuroplenieG B
wartowajzekrktoraży ww zwzgkiej.na izowuacjto ncen
a ba
regwybrniane
Masum
alty
apita0105 9 043 839 40
2015ion o
bezpi
ństwaSzcze
a ksktyw
akty). AWAnętr
py23.e w
Bankością ni
racza w w pozbliżględ. Mawana niew
ntralank
gułyranye zaalty:mie
w la
ały w
480
00
5 z dof thiecze
a dziecińs
ztałwac
ywacAktyAG Mrzne. Pr
w pku mi aktiew
zał 1201
orówżyły
dem
alcienia, niektwystalnegowe
y poychałoż: Bobila
atac
własn201
6474366
75
dnia 2he Baenia,
iałalnskieg
łtowch, tch sywa Malej. Srzepoziomiętywóielk
1,2114 rwnay sięłąc
e, wa ntóryarcz
go25.ego
owin banżenioV,anso
ch 20
ne w 11
6 197 465 400
20.0ankin Pra
noścgo n
wanito: sekt
polta BSprzprowomidzyów wką ro%.
r. wyaniu ę doczny
w banawych zają. PoMa
nny nkae. R HSowe
008-
tys.
7 55 40 1
1.20ng Sece N
i gosnr 80
ie sNBtora
orówBanzedawadzie ay 20w stolę nWyynióz w
o siych
adanet, z b
ący poziomalty
stanch M
ReguSBCej w
-201
EUR2012
7521 0400 5115 1
16.ector
Nauk
spod04, F
ię aBG Ba bawnywnk. Pano zonakty13 atosuna r
yjątkósł wieliedmakt
nymw mbankpozm k
y w
nowMaluły C or
w an
14
R 2
000598100
r of towe
darczFinan
aktyBanankowalPod czę
ne zmywówa 20unkurynkkiem1,35lkośmioktywó
m okmiarków
ziomkapit
lata
wić dlty, nisk
raz aliz
2
574213
the EWy
zej nanse,
ywónk Mowelne konęść dmiaw t014 u rokku, m by5%.ścią krotów
kresirę m
w nam ichtałóach
do mokichMe
zow
2013 8
77 0022 9835 20
EU Mydaw
a podRyn
ów sMaltego do niecdziaany tegor. wk doa icył L. gos
tnośkla
ie dmożadalh ka
ów w20
10%ożnah kaediteany
05 84 00
Memwnictw
dstawnki F
systeta, Fwynban
c 20ałalnstra
o bwyno rokch uLom
spodści asyfi
dokożliwl jeapitwłas08-2
% wa zauapiterra
ym o
209
614445169
mber wa U
wie pFinan
38
emuFIMniós
nków013 noścategank
niosłku. dzia
mbar
darkPKB
fikuj
onałwośc
dnaałów
snyc201
wartouwaałów
aneaokre
014 9 4 4695 1059 200
StateUE w
przednsow
9
u, M-
sł w r. ci
gii ku ła
ał rd
ki B je
ły ci, ak w ch 4
o-a-w an e-
9 5 0
es we
d-we,
390
cd. tabeli 3
1 2 3 4 5 6 7 8 9
4. NBG Bank Malta Limited 175 400 205 500 224 300 239 000 248 100 260 100 271 900
5. FIMBank Plc 83 809 80 264 90 486 96 403 99 012 107 863 151 888 6. APS Bank Limited 51 878 60 930 70 814 65 699 83 788 98 558 119 848
7. Lombard Bank (Mal-ta) Plc 61 100 68 200 76 000 79 700 82 600 84 400 88 300
8. Banif Bank (Malta) 10 600 17 100 14 400 21 300 21 500 21 700 22 800
9. Sparkasse Bank Malta Plc 14 300 16 300 17 200 19 600 20 600 21 500 21 000
10. BAWAG Malta Bank Ltd 635 100 854 800 879 900 853 900 927 500 874 700 86 300
11. IIG Bank (Malta) Ltd b.d. b.d. 7 933 9 198 9 928 10 731 16 556
Źródło: Ibid.
Najkorzystniejszą, wydawać by się mogło, sytuację prezentuje w badanym okresie Mediterrean Bank. Należy jednak pamiętać, że jednoznaczna ocena sytuacji banku, parząc tylko na wskaźnik udziału kapitałów własnych w sumie bilansowej, nie jest możliwa. Z jednej strony niższy udział kapitału własnego w sumie bilansowej zapewnia wyższą jego rentowność, z drugiej jednak strony kapitał pełni istotną funkcję w aspekcie zapew-nienia bezpieczeństwa i stabilności finansowania banku27.
Analizując kapitały własne pozostałych banków z grupy dla Banif Banku i Spar-kassy, widać ich regularny, niewielki przyrost z roku na rok. Największy spadek kapitałów własnych w analizowanym okresie odnotował BAWAG Bank. W banku tym w 2014 r. nastąpił spadek kapitałów własnych o ponad 90% w stosunku do 2013 r. Taki stan rzeczy był wynikiem zmiany strategii działania banku na rynku oraz sprzedaży części działal-ności, co do której bank nie był w stanie realizować odpowiednich poziomów sprzedaży.
Biorąc pod uwagę średni kapitał badanej grupy 11 banków, najniższe wartości od-notowano w 2008, a także w 2014 r. Odnosząc wartość średnią kapitałów własnych bada-nej grupy do wartości sektorowej, najniższe wyniki odnotowano w latach 2010-2012 (odpowiednio 2,02%, 2,08%, 2,14%). Wyższy udział średnich kapitałów grupy w kapita-łach własnych sektora odnotowano w latach 2008-2009 − odpowiednio 4,8% i 4,67% oraz w latach 2013-2014 − 3,14% i 4,38%.
Można z tego wysnuć wniosek, że duża część sum, którymi dysponują analizowane banki, szczególnie te z niskim kapitałem własnym, pochodzi ze źródeł obcych. Niski udział kapitałów własnych w pasywach banku pozwala na osiąganie wysokiej stopy zysku, ale i zwiększa ryzyko operacji bankowych. W takiej sytuacji wycofanie nawet części depozytów klientów może być bardzo groźne dla banku.
Kolejną analizowaną wielkością są depozyty i krótkoterminowe środki finansujące działalność banku. Depozyty stanowią zwykle podstawowe źródło finansowania działal-ności banku. Posiadanie odpowiedniego poziomu stabilnych depozytów umożliwia fi-nansowanie wzrostu aktywów28. Tabela 4 prezentuje wartości depozytów i krótkotermi-nowego finansowania w analizowanych 11 bankach Malty w latach 2008-2014. 27 M. Marcinkowska, Ocena działalności instytucji kredytowych, Difin, Warszawa 2007, s. 346. 28 Baza depozytowa, NBP Podręcznik inspekcji na miejscu, bs.net.pl/upload/file/pdf2/MicrosoftWord-
12baza_depozytowa.pdf (dostęp: 7.01.2016).
T
Ź
sfmwSnjtpbZeozs
sBd
Tab
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Źród
stabfinamniwartSytunamjątkitów pozybankZ weuroo 36zytóspad
sowBoVdepo
ela
NBaVaHSMMBaNBMFIAPLiLo(MBa(MSpBaPlBAMLtIIG(M
dło: Ib
Jabilnąansoianytoścuacj
mi wiemw
ytywku.
wielko w66,8ów udek
AnwaniV, Hozy
4. Ww
Nazwank oallettSBC
Malta Medite
ank PBG B
Malta IMBaPS Bimiteomba
Maltaanif B
Maltaparkaank Mc AWA
Malta td G Ba
Malta
bid.
ak wą syowanych ci deja ta
wewnm by
anawnąRóż
koścw 208 mlutrzydepnalia w
HSBytów
Wartw lat
wa baof ta Pl
C BanPlc erranPlc BankLimank P
Bank ed ard Ba) PlcBank
a) asse Malt
AG Bank
ank a) Ltd
widaytuania.banepozaka nętr
ył Nalizoą zmżnicci 1011 ln euymapozyizuj
w baBC ow na
tość tach
anku
lc nk
nean
k mited
Plc
Bankc k
ta
k
d
ać wcję Jed
nkówzytóbył
rznyNBG
owamienca w 626r. (uro ała sytówąc
adanoraz
a poz
dep200
5
4
1
k
w tapod
dynw jeów iła pymi
G Baanejnnośw po6,6 (-48w 2się ww Nśrednej gz Mziom
pozy08-2
200
624
478
34
626
349
605
440
21
115
507
abeld wzie dest Bi inspraw w
ank gruściąoziomln
8,832013w ty
NBGdniągrup
Meditmie
ytów014
08
4 691
8 817
4 000
6 600
9 516
029
0 000
600
800
7 300
b.d.
li 4,zglę
dwaBAWstrumwdoptymMaupieą. Lomien eu%).3 r. ym
G. ą wapie terrpow
w i fu
1 5
7 4
0
0 1
6
9
0
0
0
0
.
, niędem
a spoWAmenpod
m baalta, e wata e deuro . Naw sban
artoban
ranewyż
undu
D200
434
255
650
408
347
652
449
149
60
436
emam pośró
AG Bntówdobnanku
któw 20
200epoz
w 2astęstosunku j
ość nkówean Bżej ś
uszy
Depo09
862
440
800
600
655
845
900
900
600
800
b.d.
alżeportfód 1Ban
w krnie u i oóry w014 08-2zytó200ępneunkjedy
depw, nBanśred
y kró
ozyty
2
0
0
0
5
5
0
0
0
0
.
e kafela11 bnk, urótkspoograwykr. B
201ów w8 r.e laku dynie
pozynalenk udniej
ótkot
y i fu20
5 53
4 69
1 30
1 14
46
70
47
43
10
44
ażdya debanku kt
koterowodanickazuBan1 towe w. wa
ata 2do 2e do
ytóweży utrzyej dl
term
undu10
32 63
95 65
08 00
46 30
65 99
06 11
72 80
39 70
01 70
46 60
29
y z pozkówtórermindowczenuje
nk teo rewsparto2012012
o 20
w i ws
ymya gr
mino
sze k
33
51
00
00
91
15
00
00
00
00
99
anazytów staego now
wananiemczwen cgula
pomść d2-20
2 r. T013
instkazywarupy
wyc
krótk2
5 7
4 7
1 4
8
6
7
4
4
1
4
alizow ianobył
wegoa wm dzwartchararny
mniandepo013Tenr. W
trumzać, ały wy.
ch w
koter2011
784 5
792
473 3
832 3
600 3
738 3
469 3
443 4
105 7
421 0
18 6
owa inswiął obo fin
wczeziałty corakty spnymozy
3 to ndenW 20
menże
w c
w wy
rmin
521
145
300
300
335
302
300
400
700
000
627
anycstrumą wyserwnanseśniełalnoo doterypadem okytów
niencja 014
ntówjed
całym
ybran
nowe2
6 05
4 77
1 93
89
67
81
46
44
15
37
4
ch bmenyjątwowsowej juościo w
yzujeek wkres
w NBewiewzrr. z
w krdyniem b
nych
w ty2012
59 65
75 6
35 00
92 40
72 03
13 12
65 50
44 80
55 40
73 40
48 50
bankntówtek. waln
waniauż wi ba
wielke siwartsie wBG elkirostzaob
rótke tr
bada
h ba
ys. E
52 6
10 4
00 1
00 1
30
27
00
00
00
00
06
kóww krPie
ny ga w wspankokościę ptoścwyn
spai wztowabser
koterrzy anym
anka
EUR20
6 255
4 559
1 785
1 199
750
852
496
560
209
366
67
w Mrótkerwsgwalata
pomoweci popewnci dniosładłazrosa w rwow
rminajwm o
ach M
013
5 706
9 656
5 700
9 100
0 580
2 013
6 600
0 000
9 800
6 500
7 797
Maltykoteszymałtowach
minanej. Dozioną,
depoła pa dost wzak
wan
nowwiękokre
Malt
6 7
6 4
0 2
0 1
0
3
0
0
0
0
7
y wermim zwny201nym
Drugom nie
ozytprawo 83wartkresno p
wegksz
esie
ty
20
7 206
4 926
2 363
1 094
984
971
574
579
412
260
106
wykainowze wy sp13-2mi zgimdep zawów
wie 532,3ościsie dpono
o fie bawar
39
14
6 109
6 972
3 100
4 600
4 006
1 397
4 200
9 400
2 300
0 800
6 916
azujweg
wspopade2014zmia
m wypozywszteg
50% mliowdepoown
inanankrtoś
1
9
2
0
0
6
7
0
0
0
0
6
je go o-ek 4. a-y-y-ze go %. ln
wy o-ny
n-ki: ść
392
Najwyższą wartością depozytów w badanym okresie charakteryzował się BoV, najniższą z kolei IIG Bank.
System finansowania banków UE, w tym także banków na Malcie, przeszedł zmia-ny w czasie kryzysu finansowego lat 2007-2008. Kryzys podziałał jako swego rodzaju katalizator dla zmian m.in. w modelach biznesowych i modelach finansowania ban-ków29. Echa tych zmian dotarły też na Maltę. Ich odzwierciedleniem były głównie dzia-łania podjęte przez BAWAG Bank.
Następną z analizowanych wielkości finansowych była wartość kredytów brutto w poszczególnych bankach z analizowanej grupy. Wartości kredytów brutto dla wybra-nych banków z maltańskiego sektora bankowego zostały zaprezentowane w tabeli 5.
Najniższą wartość kredytów brutto w analizowanej grupie w latach 2008-2014 wy-kazały dwa banki: Sparkasse i IIG Bank Malta. Dla Sparkasse średnia wartość kredytów brutto w analizowanym okresie kształtowała się na poziomie 1,386 mln euro. IIG wyka-zywał w tym samym czasie wartość 25,838 mln euro. Malejącą tendencję w zakresie analizowanej wielkości wykazywał także BAWAG Bank, który w latach 2008-2014 uzyskał średnią wartość kredytów brutto 1267 mln euro.
Istotny wydaje się fakt, że jedynie dwa największe banki BoV i HSBC miały war-tość kredytów brutto w badanym okresie znacznie powyżej średniej dla grupy. W latach 2008-2014 udział kredytów brutto BoV i HSBC w sumie kredytów brutto badanej grupy oscylował wokół 70%. Zauważalna była jednak tendencja spadkowa w tym zakresie wynikająca ze zwiększającej się wartości portfela kredytów brutto w pozostałych anali-zowanych bankach. Tabela 5. Poziom kredytów brutto w wybranych instytucjach sektora bankowego na Malcie
w latach 2008-2014
Kredyty brutto w tys. euro
Lp. Nazwa banku 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1. Bank of Valletta Plc 3 093 551 3 303 610 3 565 429 3 673 215 3 790 317 3 845 275 4 072 386
2. HSBC Bank Malta Plc
3 154 361 3 271 431 3 354 968 3 402 292 3 420 593 3 374 381 3 363 893
3. Mediterra-nean Bank Plc
0 0 1 300 27 700 402 900 573 400 983 000
4. NBG Bank Malta Limited
960 700 965 700 742 100 639 100 734 200 848 900 642 000
5. FIMBank Plc 78 098 100 252 177 841 197 663 257 870 314 357 510 743
6. APS Bank Limited 37 395 386 738 429 805 482 672 520 940 563 275 636 969
7. Lombard Bank (Malta) Plc
330 900 333 800 339 200 318 300 328 600 327 500 335 900
29 J. Zabawa, M. Bywalec, op. cit.
393
cd. tabeli 5
1 2 3 4 5 6 7 8 9
8. Banif Bank (Malta) 11 600 60 000 157 000 261 200 322 900 346 400 384 100
9. Sparkasse Bank Malta Plc
0 4 900 0 200 200 2 200 2 200
10. BAWAG Malta Bank Ltd
163 600 162 300 166 400 127 200 100 600 94 700 72 100
11. IIG Bank (Malta) Ltd b.d. b.d. 7 559 19 477 30 240 21 173 50 740
Źródło: Ibid.
Średnia wartość kredytów brutto w badanej grupie 11 banków w latach 2008-2011 oscylowała wokół 810 mln euro, a w latach 2012-2013 wzrosła ona do około 900 mln euro. W 2014 r. średnia wartość kredytów brutto osiągnęła poziom 1004,912 mln euro, co oznaczało wzrost o 28,34% w stosunku do 2008 r.
W tabeli 6 zaprezentowano wartości dla kolejnej wielkości finansowej, która stała się przedmiotem zainteresowania w ramach przeprowadzanych badań − dochodu netto. Tabela 6. Dochód netto w wybranych bankach na Malcie w latach 2008-2014
Dochód netto w tys. EUR Lp. Nazwa banku 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
1. Bank of Valletta Plc 26 782 49 415 63 972 42 054 74 276 79 473 69 384
2. HSBC Bank Malta Plc 63 115 45 867 53 761 57 567 61 602 58 717 33 617
3. Mediterranean Bank Plc -3 300 -900 15 000 700 20 500 19 400 7 600
4. NBG Bank Malta Limited 25 400 29 900 19 400 14 800 8 200 12 000 11 800
5. FIMBank Plc 17 805 1 086 5 047 7 054 6 669 -3 056 -37 253 6. APS Bank Limited 4 062 3 980 5 339 5 596 7 013 9 176 8 936
7. Lombard Bank (Malta) Plc 9 100 8 100 9 000 7 200 6 100 4 500 3 900
8. Banif Bank (Malta) -3 200 -3 500 -2 700 -600 200 100 900
9. Sparkasse Bank Malta Plc -200 1 000 1 100 -200 2 100 2 700 3 200
10. BAWAG Malta Bank Ltd -279 800 230 400 28 400 -21 400 76 900 -1 700 10 200
11. IIG Bank (Malta) Ltd b.d. b.d. 75 155 455 435 1 483
Źródło: Ibid.
Dochód netto banku to nadwyżka przychodów nad kosztami związanymi z okre-śloną działalnością operacyjną lub z określonym produktem bankowym. Najwyższym dochodem netto w badanym okresie charakteryzował się BoV. W banku tym w okresie siedmiu analizowanych lat nastąpił przyrost dochodu netto o 159,07%. Drugim bankiem, który dzielił z BoV pozycję pierwszego banku Malty pod względem dochodu netto, był
394
HSBC. Bank ten najlepsze wyniki osiągnął w 2008 i 2011 r. Niestety analiza całego okresu 2008-2014 nie wyszła już tak pozytywnie dla tego banku. HSBC w latach 2008-2014 odnotował spadek dochodu netto o prawie połowę (-46,74%). Niemniej jednak mimo drastycznego spadku dochodu netto bank HSBC utrzymywał się na drugim miejscu w grupie 11 badanych banków.
Trzeci co do wielkości poziom dochodów netto wykazał NBG. Bank ten, podobnie jak HSBC, odnotował w badanym okresie spadek dochodu netto. Spadek ten był warto-ściowo mniejszy niż w przypadku HSBC, zaledwie o 13,6 mln euro (2008-2014), jed-nakże procentowo zdecydowanie przewyższał wynik HSBC (-53,54%).
Największy wartościowy wzrost dochodu netto w analizowanym okresie o 290 mln euro odnotował BAWAG Bank, co prawdopodobnie można tłumaczyć faktem pozbycia się przez ten bank niskodochodowej dla niego działalności. Bank ten w 2008 r. wykazy-wał dochód netto na poziomie -279,8 mln euro, w 2014 r. wyniósł on już natomiast 10,2 mln euro.
Średni dochód netto w badanym okresie dla badanej grupy banków wyniósł 14,613 mln euro. Może to świadczyć nie tylko o niewielkich rozmiarach rynku, ale prawdopodobnie także o pewnych kłopotach pokryzysowych. Najwyższą średnią roczną odnotowano w 2009 r. − ponad 36 mln euro i w 2012 r. − około 24 mln euro.
Istotny z punktu widzenia działalności sektora bankowego wydaje się także dochód operacyjny w analizowanych bankach. Wartości tego dochodu dla banków z analizowa-nej grupy zaprezentowano w tabeli 7.
Najwyższe wartości dochodu operacyjnego odnotowano w bankach BoV i HSBC. W obydwu tych bankach wartości dochodu operacyjnego w całym okresie analizy zde-cydowanie przekraczały wartość średnią dla grupy. Wartość ta kształtowała się na po-ziomie 50 mln euro w latach 2010-2011 oraz 2013-2014. W 2008 r. średnia wartość dochodu operacyjnego wyniosła około 15 mln euro, a w 2012 r. ponad 60 mln euro.
Największy przyrost wartościowy dochodu operacyjnego w analizowanej grupie odnotował BAWAG Bank (269,3 mln euro), drugi był BoV (95,56 mln euro). Najwięk-szy przyrost procentowy w 2014 r. w stosunku do 2008 r. odnotowały Mediterranean Bank (6300% skok z 800 tys. euro w 2008 r. do 51,2 mln euro w 2014 r.) oraz Banif Bank (1885,7% z 700 tys. euro w 2008 r. do 13,9 mln euro w 2014 r.). Tabela 7. Dochód operacyjny wybranych banków na Malcie w latach 2008-2014
Lp. Nazwa banku Dochód operacyjny w tys. EUR
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1. Bank of Valletta Plc 121 466 162 889 190 649 177 593 225 212 230 511 217 032
2. HSBC Bank Malta Plc 186 862 159 659 176 188 194 865 197 676 187 012 173 260
3. Mediterranean Bank Plc 800 3 300 30 200 80 300 54 400 63 900 51 200
4. NBG Bank Malta Limited 30 900 46 400 28 500 20 500 10 000 18 200 16 100
5. FIMBank Plc 20 440 19 559 26 207 28 829 29 296 23 791 35 231 6. APS Bank Limited 18 011 18 446 22 120 23 866 27 748 27 382 29 466
395
cd. tabeli 7
1 2 3 4 5 6 7 8 9
7. Lombard Bank (Malta) Plc 28 100 27 700 29 700 39 000 37 100 38 600 40 200
8. Banif Bank (Malta) 700 1 800 5 200 8 800 10 700 12 100 13 900
9. Sparkasse Bank Malta Plc 1 800 2 400 2 400 -200 4 700 5 700 7 100
10. BAWAG Malta Bank Ltd -254 400 256 200 36 100 -4 000 79 700 -6 100 14 900
11. IIG Bank (Malta) Ltd b.d. b.d. 748 1 314 1 971 1 958 5 436
Źródło: Ibid.
Analizując całą grupę 11 banków, można powiedzieć, że pod względem dochodu operacyjnego, z wyjątkiem niewielkich jednostkowych wahań, generalnie wykazuje ona pozytywne wyniki.
Wyniki osiągane w zakresie dochodu operacyjnego przez wybraną grupę maltań-skich banków potwierdzają niewielki rozmiar rynku i dużą rolę w jego kształtowaniu i rozwoju niewielkiej grupy banków, takich jak BoV, HSBC, Mediterranean Bank i Lom-bard Bank. 18.4. Struktura aktywów i pasywów sektora bankowego
W ramach analizy aktywów i pasywów sektora bankowego na Malcie została prze-prowadzona analiza pionowa i pozioma wybranych pozycji bilansu sektora. Ogranicze-nie analizy do wybranych pozycji aktywów i pasywów było podyktowane dostępnością danych sektorowych. Ze względu na brak danych analiza aktywów i pasywów sektora bankowego Malty została zawężona do lat 2008-2013. Dane sektorowe zostały zesta-wione w tabeli 8.
W analizie pionowej wartości poszczególnych pozycji bilansowych odniesiono do sumy bilansowej dla sektora. W wyniku przeprowadzonych kalkulacji uzyskano nastę-pujące wyniki.
W 2008 r. największy udział w strukturze aktywów sektora bankowego na Malcie miała pozycja kredyty i pożyczki razem. Pozycja ta stanowiła ponad 70% aktywów sektora. Drugie miejsce pod względem udziału w strukturze aktywów zajęła pozycja instrumenty dłużne z wynikiem ponad 22% sumy bilansowej. Taki stan rzeczy utrzy-mywał się w całym analizowanym okresie. W kolejnych latach 2009-2013 był obserwo-walny jedynie niewielki spadek udziału kredytów i pożyczek w strukturze aktywów. Udział ten kształtował się wówczas na poziomie zbliżonym do 60%.
W przypadku instrumentów dłużnych lata 2009-2013 przyniosły wzrost ich udziału w strukturze aktywów z 28,53% w 2009 do 36,76% w 2013 r.
Fakt dużego udziału kredytów i pożyczek oraz instrumentów dłużnych w strukturze aktywów sektora bankowego na Malcie w latach 2008-2013 świadczy o dobrej sytuacji sektora.
396
Tabela 8. Wz
Aktywa Kasa, operacWartości nieUdziały w jewspółzależnKredyty i poRazem instruRazem instruRazem aktywPasywa Depozyty baRezerwy Depozyty ogDepozyty ogkredytowe Papiery wartZobowiązanKapitały ogó kapitał pods kapitał z akt z wyceny Rezerwy (wZysk/strata b
Źródło: Na po
Analistanowią trw sumie bokoło 2%. wano spade
W anwowalna tebilansowej
W zoinstytucji nwszystkichW 2009 rpasywów wielkości Depozyty 48,03% zo
Lata 2kredytowe
Wybrane pozycj lat 2008-2013
Wyszczegó
cje z Bankiem Ceematerialne i prawednostkach stowanych ożyczki razem umenty dłużne umenty kapitałowwa
anków centralnyc
gółem od instytucgółem od innych
tościowe dłużne (nia razem ółem stawowy tualizacji wyceny
w tym zyski zatrzybieżącego roku
odstawie danych
iza pionowa birzecią co do
bilansowej w lW 2012 r. byek do 1,02%.
nalizie pionowendencja spadj, natomiast wobowiązaniachniż instytucje h zobowiązań. udział deponieznacznie wzobowiązań ood instytucji
obowiązań ogó2010, 2012 i 2. Ich udział
je aktywów i pa(mld EUR)
ólnienie
entralnym wne arzyszonych, zale
we
ch
cji kredytowych instytucji niż inst
(w tym obligacje)
y i inne różnice
ymane)
EBC.
ilansu sektora udziału w sumlatach 2008-20ł zauważalny
wej zobowiązadkowa. W 200
w 2013 r. 84,88h ogółem w 2kredytowe. Ssektora i blis
ozytów innychwzrósł (38,99ogółem spadłkredytowych ółem. 2013 to dominw strukturze
asywów z bilan
2008
00,0
eżnych i 0,
31,09,90
44,
0,40,3
13,0tytucje 15,
) 0,040,5
3,52,3
0,0
0,60,2
a wskazuje, że mie bilansow011 kształtowwzrost tej poz
ań ogółem dla08 r. zobowią8%. 2008 r. kluczotanowiły one sko połowę (h instytucji n9%), ale mimło na rzecz dw 2009 r. sta
nacja depozyte aktywów k
nsu sektora bank
8 2009 20
0,8 0,73 008 0,08 0
15 0,15 0
07 28,01 3396 12,11 15
0,2 0,32 013 42,45 50
49 0,3932 0,35 007 18,24 1
13 16,55 19
06 0,04 057 37,98 4056 4,47 138 2,73 8
02 0,13 0
69 0,5926 0,59 0
kasa i operacjej pozycję bil
wał się na w mzycji do około
a sektora bankzania ogółem
ową rolę odg34,29% sumy48,7%) kredy
niż instytucje mo to ich znadepozytów od anowiły 42,97
tów od innychkształtował się
kowego Malty
10 2011 20
,61 1,19,02 0,03 0
,18 0,2 0
,71 32,71 3,05 16,58 18,08 0,1,61 51,8 53
1,1 0,47 0,01 0,05 07,7 20,25 19
,36 18,44 20
,08 0,12 0,52 41,72 420,1 10,07 10,49 8,65 8
,13 -0,06 0
0,5 0,58 0,48 0,4 0
je z Bankiem Clansu. Udział
miarę stabilnymo 3%, a w 2013
kowego Maltystanowiły 91
rywały depozy bilansowej, ytów i pożyczkredytowe w
aczenie w kszinstytucji kre
7% sumy bilan
h instytucji niżę odpowiedni
012 2013
1,65 0,51 0,03 0,03
0,16 0,15
1,98 29,83 8,71 18,4 0,1 0,11
3,64 50,06
0,36 0,19 0,01 0,01 9,59 18,51
0,77 22,1
0,17 0,57 2,87 42,49 0,77 7,57 8,27 6,36
0,83 -0,22
0,58 0,67 0,59 0,37
Centralnym tej pozycji
m poziomie 3 r. odnoto-
y jest obser-,93% sumy
zyty innych ponad 37%
zek sektora. w strukturze
ztałtowaniu redytowych. nsowej i aż
iż instytucje io 38,25%,
397
38,72% i 44,15%. W 2011 r. palmę pierwszeństwa w zobowiązaniach ogółem ponownie przejęły depozyty od instytucji kredytowych (39,09% sumy bilansowej).
Analiza pionowa kapitałów sektora bankowego na Malcie pokazała, że w 2008 i 2009 r. kształtowały się one na poziomie 8,07% i 10,53% sumy bilansowej. W kapita-łach ogółem w 2008 i 2009 r. kluczową rolę odegrał kapitał podstawowy, który stanowił odpowiednio 5,39% i 6,41% sumy bilansowej. Oznaczało to, że kapitał podstawowy w kapitałach ogółem przyjmował udziały: w 2008 r. 66,7%, a w 2009 r. 61,07%, był zatem podstawą kapitałów ogółem. Kolejne lata 2010, 2011 i 2012 charakteryzowały się kapitałem ogółem wyższym niż w 2009 r. Kapitał ogółem w latach 2010-2012 stanowił około 20% sumy bilansowej. Utrzymano jednak zasadę, iż kluczowy kapitał w kapitale ogółem to fundusze podstawowe. W 2013 r. był obserwowalny spadek udziału kapitałów ogółem w sumie bilansowej z 20,08% w 2012 r. do 15,12% w 2013 r.
Wydaje się, że taka struktura kapitałowa, jaka została zaprezentowana w sektorze bankowym Malty w latach 2008-2013, pozwalała na stosunkowo duże bezpieczeństwo sektora mimo nie zawsze korzystnych zmian w gospodarce regionu.
Analiza pozioma aktywów bilansu sektora bankowego na Malcie w latach 2008-2013 pokazała dużą zmienność zarówno kasy i operacji z Bankiem Centralnym, jak i kredytów i pożyczek. Jedynie instrumenty dłużne i kapitałowe wykazują bardzo niską, ale w miarę stabilną wartość.
W związku ze zmiennością pozycji kasa i operacje z Bankiem Centralnym oraz kredyty i pożyczki można było zaobserwować pewną zmienność poziomu aktywów. Największy wzrost aktywów o 19,22% nastąpił w 2009 r. w stosunku do 2008 r. Naj-większy spadek odnotowano w 2013 względem 2012 r. – o 6,67%. Różnica w poziomie aktywów między 2008 a 2013 r. była niewielka i wyniosła jedynie 5,93 mld euro. Ozna-cza to wzrost wartości aktywów ogółem w 2013 r. w stosunku do 2008 r. o 13,4%.
Analiza pozioma zobowiązań ogółem pokazała ich niewielki wzrost w latach 2008-2013. W 2013 r. zobowiązania ogółem, względem 2008 r., wzrosły o 1,92 mld euro, co oznaczało wzrost o 5%. Największa zmiana w zobowiązaniach ogółem nastąpiła w stosunku do dłużnych papierów wartościowych, jej wartość w 2008 r. wyniosła 0,06 mld euro, a w 2013 r. 0,57 mld euro. Oznaczało to przyrost o 0,51 mld euro, czyli o 850% w stosunku do 2008 r.
Przyrost depozytów od instytucji innych niż instytucje kredytowe w 2013 r. w sto-sunku do 2008 r. wyniósł 46,07%. Depozyty od instytucji kredytowych w analogicznym okresie charakteryzowały się przyrostem na poziomie 5,44 mld euro, co oznaczało wzrost o 41,6%.
Kapitały ogółem w 2013 r. w stosunku do 2008 r. odnotowały wzrost o 4,01 mld euro, co oznaczało przyrost na poziomie 112,64%.
Raport Komisji Europejskiej z 2015 r.30 wskazuje dwa istotne elementy funkcjo-nowania i zmian, które następowały w sektorze bankowym Malty: − po pierwsze trudności niektórych sektorów gospodarki w obsłudze swoich kredytów
pomimo stosunkowo przyjaznego otoczenia makroekonomicznego; − po drugie trudności banków w radzeniu sobie z psującymi się kredytami, szczególnie
tymi z sektora budowlanego. 30 Country Report Malta 2015, Brussels, February 2015.
398
Wskazuje się, że pogarszająca się jakość aktywów bankowych uniemożliwia ban-kom rozluźnienie warunków kredytowych i pobudzanie, rozwijanie akcji kredytowej. Ponadto wysoki poziom zadłużenia przedsiębiorstw znacznie ogranicza zapotrzebowanie na nowe kredyty, a zatem ogranicza także możliwości banków w tym zakresie. Dlatego też część banków na Malcie podkreśla w swojej działalności i stara się rozwijać usługi z zakresu zarządzania majątkiem klientów. 18.5. Wyniki finansowe sektora bankowego
Na zakończenie przedstawiono sektor bankowy Malty w świetle wskaźników fi-nansowych. Główne wskaźniki, które zostały wybrane do analizy, to: ROE, ROA, C/I, Tier 1 oraz PKB i suma bilansowa. Wartości wskaźników zostały zaprezentowane w tabeli 9.
Do pomiaru rentowności kapitału w sektorze bankowym wybrano ROE. Wartość tego wskaźnika, podobnie jak i rentowności aktywów (ROA), nie ma modelowego po-ziomu. Wskazuje się jednak na pewną zależność między ROE i ROA, która powinna być zachowana w każdej instytucji31: ROE > ROA − instytucja efektywnie wykorzystuje kapitał, ROE = ROA − rentowność aktywów i kapitału kształtuje się na takim samym poziomie, ROE < ROA − koszty z tytułu posiadanych zobowiązań są wyższe od przychodów uzy-skiwanych z tytułu ich inwestowania. Tabela 9. Zestawienie wybranych wskaźników finansowych charakteryzujących sektor bankowy
Malty w latach 2008-2014
Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ROE % 2,61 11,62 3,65 3,24 4,67 3,68 5,9 ROA % 0,21 1,85 0,97 0,77 1,15 0,72 0,66 C/I % -54,2 -18,57 -26 31,24 -25,16 -35,96 39,36 Tier 1 % 15,58 21,34 49,59 52,18 49,56 43,85 23,86 Tier 1 domestic banks 11,23 14,1 13,34 13,28 12,65 12,52 13,33 PKB mln EUR 6 531 6 369 6 595 6 734 6 900 7 063 7 310 Suma bilansowa mln EUR 44 130 42 450 50 610 51 800 53 640 50 060 51 200 Suma bilansowa/PKB 675,70% 666,51% 767,40% 769,23% 777,39% 708,76% 700,41% Inflacja % 4,685 1,84 2,04 2,512 3,229 0,979 1,21%
Źródło: Na podstawie danych EBC, IMF i MFSA.
Porównując wartości ROE i ROA w sektorze bankowym Malty, można powie-dzieć, że jest to sektor efektywnie wykorzystujący kapitały. W każdym analizowanym roku wskaźnik ROE jest bowiem zdecydowanie wyższy od wskaźnika ROA.
W latach 2008-2009 były obserwowalne niewielkie wahania ROE, co prawdopo-dobnie było spowodowane kryzysem finansowym. Począwszy jednak od 2010 r., po-ziom ROE w maltańskim systemie bankowym wydaje się być stabilny. Wskaźnik ROE 31 J. Zabawa, Rentowność aktywów i kapitału własnego banków społecznie odpowiedzialnych [w:] I. Pyka,
J. Cichy (red.), Innowacje a wzrost gospodarczy, część 1, Studia Ekonomiczne, Zeszyty Naukowe nr 186, Uniwersytet Ekonomiczny, Katowice 2014, s. 299.
399
wyznacza w pewien sposób możliwości zwiększenia kapitału własnego, co wiąże się, w warunkach wysokiej inflacji, z ochroną jego realnej wartości. Dlatego też bardzo często podkreśla się w analizie wskaźnikowej sytuacji banków, że ROE nie powinien być niższy od stopy inflacji. Odnosząc to założenie do wyników sektora bankowego Malty, jedyne odchylenie wartości ROE tego sektora od przytoczonej zasady wystąpiło w 2008 r. (kryzys). Kolejne lata realizują już zasadę inflacja < ROE.
Kolejny z rozpatrywanych wskaźników to ROA, który odzwierciedla w pewien sposób politykę banków w zakresie zarządzania aktywami. Poziom tego wskaźnika w anali-zowanym sektorze jest bardzo niski, szczególnie w latach 2008, 2011, 2013 i 2014. Może to sugerować kłopoty sektora z efektywnym wykorzystaniem jego zasobów.
Następna z analizowanych wielkości to C/I – cost to income. Wskaźnik ten od-zwierciedla obciążenie sektora bankowego Malty kosztami jego działania. Z punktu widzenia sytuacji finansowej sektora bankowego ważne jest, aby wskaźnik ten kształto-wał się na relatywnie niskim poziomie. W praktyce bankowej postuluje się, aby wskaź-nik ten nie przekraczał 50%. Poziom C/I w 2011 i 2014 r. dla sektora bankowego Malty wskazuje, że z każdego euro zarobionego na działalności bankowej przeznaczono odpo-wiednio około 31 i 39 centów na koszty działania i amortyzację, co jest jak najbardziej wynikiem pozytywnym.
Jednakże ujemne wartości C/I dla sektora bankowego Malty w latach 2008-2010 i 2013 r. wskazują na niekorzystną sytuację w sektorze. Wartość tę ciężko jest jedno-znacznie zinterpretować bez pogłębionej analizy szczegółowych sprawozdań finanso-wych sektora, niemniej jednak powinna ona budzić pewne zaniepokojenie.
Tier 1 dla analizowanego sektora bankowego kształtował się na poziomie około 20% w 2009 i 2014 r. W latach 2010, 2012 i 2013 jego wartość wzrosła do ponad 40%, a w 2011 r. nawet do ponad 50%. Najniższą wartość Tier 1 dla sektora odnotowano w 2008 r. i było to 15,58%.
Dla banków krajowych w całym badanym okresie wartość Tier 1 kształtowała się na poziomie około 12% i nie przekroczyła 15%. Mała zmienność tego wskaźnika dla banków krajowych dodatkowo potwierdza dobrą i w miarę ustabilizowaną sytuację finansową sektora pod tym względem.
Analizując udział sumy bilansowej sektora bankowego w PKB Malty, łatwo zau-ważyć, że w każdym rozpatrywanym roku istotnie przekracza ona wartość PKB. Z wyjątkiem 2008 i 2009 r., kiedy to udział sumy bilansowej w PKB kraju kształtował się odpowiednio na poziomie 675,7% i 666,5%, w pozostałych latach wyniósł on 700% i więcej.
Podsumowując, sektor bankowy Malty składa się z niewielkiej liczby banków, wśród których obserwuje się pewną koncentrację. Pięć banków krajowych typu core domestic banks odgrywa istotną rolę w kształtowaniu systemu bankowego Malty, nato-miast pozostałe banki mają marginalne znaczenie.
Dwa największe banki, które kształtują wygląd sektora i odpowiadają za osiągane przez niego wyniki, to Bank of Valetta i HSBC Bank Malta.
400
Bibliografia Barburski J., Kapitały własne jako podstawa bezpieczeństwa działalności gospodarczej na podstawie
przedsiębiorstw WIG 20, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 804, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 67 (2014).
Baza depozytowa, NBP Podręcznik inspekcji na miejscu, bs.net.pl/upload/file/pdf2/MicrosoftWord- 12baza_depozytowa.pdf.
Bywalec M., Zabawa J., Analysis of the Financial Position of the Banking Sector of the EU Mem-ber States in the Period 2007-2013 [w:] Inwestycje finansowe i ubezpieczenia, Prace Nau-kowe Wydawnictwa UE we Wrocławiu, Wrocław 2015.
Corporate Structures Financial Institution [w:] Sector Guides 2015-2016, A Country Profiler Pub-lication, Malta 2016.
Country Report Malta 2015, Brussels, February 2015.
IMF Country Report No 16/20, Malta – 2015 Article IV Consultation – Press Relese and Staff Report, January 2016.
IMF Country Report No 15/46, February 2015.
Macroeconomic Imbalances Malta 2014, European Commission, Brussels 2014.
Marcinkowska M., Ocena działalności instytucji kredytowych, Difin, Warszawa 2007.
MFSA Annual Report 2014, www.mfsa.com.mt.
Occasional Papers 184, European Commission, March 2014.
Zabawa J., Rentowność aktywów i kapitału własnego banków społecznie odpowiedzialnych [w:] I. Pyka, J. Cichy (red.), Innowacje a wzrost gospodarczy, część 1, Studia Ekonomiczne, Ze-szyty Naukowe nr 186, Uniwersytet Ekonomiczny, Katowice 2014.
www.about.hsbc.com.mt.
www.apsbank.com.mt.
www.bawag.com.
www.bov.com.
www.ec.europa.eu/economy_finance/.../ocp184_en.pdf.
www.eu.europa.eu/MFSA Annual Report 2014.pdf.
www.ecb.europa.eu/stats/money/cosolidated/html/index.en.html.
www.fimbank.com.
www.iconfinancemalta.blob.core.windows.net/libx-128-public/ Tags/ Banking and Financial Institution April2015.
www.imf.org.
www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2016/cr1620.pdf.
www.medbank.com.mt.
www.nbg.com.mt.
19. Sektor bankowy Niemiec
(Anna Korzeniowska, Jerzy Węcławski) 19.1. Sektor bankowy w liczbach i jego specyfikacja
Niemiecki system finansowy jest klasycznym przykładem systemu zorientowanego bankowo. Relacja aktywów banków do PKB w 2014 r. wynosiła ponad 242%. Nato-miast udział banków w aktywach wszystkich instytucji finansowych wynosił 57%.
Sektor bankowy w Niemczech składa się z dwóch grup banków wyróżnionych na podstawie zakresu przedmiotowego ich działalności: banków uniwersalnych i banków specjalnych1. Pierwsza z nich ma dominujący udział w rynku i podstawowe znaczenie dla gospodarki. Udział banków uniwersalnych w sumie bilansowej sektora bankowego przekracza 80% (zob. rys. 1). Tworzą ją trzy grupy banków różniące się formą prawną: banki komercyjne2, które są podmiotami prywatnymi, kasy oszczędności znajdujące się we własności instytucji publicznych oraz spółdzielnie. Grupa banków specjalnych jest silnie zróżnicowana pod względem rodzaju przeprowadzanych operacji. Są w niej za-równo banki o własności publicznej (niektóre banki hipoteczne, kasy oszczędnościowo- -budowlane), jak i prywatne. Należy przy tym zauważyć, że wiele banków specjalnych funkcjonuje w ramach grup finansowych banków uniwersalnych. Charakterystyczną cechą niemieckiego sektora bankowego, na tle innych krajów rozwiniętych, jest wysoki w nim udział banków państwowych i spółdzielczych w stosunku do banków prywatnych.
W ciągu ostatniego ćwierćwiecza w Niemczech nastąpił systematyczny spadek liczby banków i placówek bankowych3. W 1990 r. działało 4719 banków, w tym 3377 spółdzielczych i 782 kasy oszczędności. W 2014 r. było łącznie 1990 banków, w tym 1052 banki spółdzielcze i 425 kas oszczędności. Z ogólnej liczby 1990 banków 1807 działało w kraju, a poza granicami funkcjonowało 206 oddziałów i 63 spółki bankowe. Pomimo spadku liczby banków w debacie publicznej jest podnoszona kwestia, czy cią-gle nie jest ich zbyt dużo w stosunku do liczby klientów4. Liczba placówek bankowych zaczęła silnie spadać od 1995 r. i zmniejszyła się z 67 930 do 34 300 w 2014 r.5 Od 2005 r. spadki te spowolniły i w ciągu dziesięciu lat (2005-2014), stanowiących podstawowy okres analizy w tym opracowaniu, liczba banków w Niemczech spadła o 354, o ponad 9 tys. zmalała liczba placówek bankowych i o 53 tys. zmniejszyło się zatrudnienie (zob. tabela 1). W wyniku znacznego spadku w latach 2000-2014 liczby placówek, gęstość
1 Podstawowym aktem normatywnym regulującym działalność banków w Niemczech jest Gesetz über das
Kreditwesen uchwalona 10.07.1961 r. wraz z późn. zm. 2 W niniejszym rozdziale niemiecki termin „Kreditbank” będzie tłumaczony jako „bank komercyjny”, nato-
miast „Landesbank” jako „bank krajowy”. 3 Pod pojęciem placówek bankowych rozumie się w tym rozdziale placówki główne, filie i oddziały. 4 Gibt es in Deutschland zu viele Banken? „Handelsblatt” z 19.07.2013 r. 5 Bankstellenbericht 2014, Deutsche Bundesbank, s. 8.
402
sieci bankowej zwiększyła się z 1777 mieszkańców na placówkę do 21746. Należy zwrócić uwagę na jeszcze jedną charakterystyczną zmianę struktury sektora bankowego – w 1957 r. było w Niemczech 13 359 banków i 12 974 oddziały, w 2014 r. liczba ban-ków spadła do 1990, a oddziałów wzrosła do 35 3037.
Rys. 1. Struktura sektora bankowego w Niemczech (liczba banków − stan na koniec 2014 r.)
Źródło: Bankenstatistik Dezember 2015, Deutsche Bundesbank, s. 105. Tabela 1. Liczba banków, placówek i zatrudnionych w bankach w Niemczech w latach 2005-2014
Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2007 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Liczba banków 2344 2301 2227 2169 2128 2096 2080 2053 2029 1990 Liczba placówek (w tys.) 46,4 42,6 42,1 41,7 41,0 40,3 39,8 38,3 38,2 37,3 Liczba zatrudnionych (w tys.) 693 681 680 675 663 657 654 649 646 640
Źródło: Deutsche Bundesbank, Bankstellenbericht 2014.
Znaczący spadek liczby placówek bankowych oraz związany z tym spadek zatrud-nienia w sektorze bankowym był w dużej mierze związany z malejącą liczbą banków. Niebagatelny wpływ na te zmiany miał rozwój nowych technologii i technik obsługi klientów. W latach 2004-2014 obroty realizowane w pieniądzu elektronicznym wzrosły 3-krotnie z 47,1 do 142,4 mld euro. Istotnie zwiększyła się liczba rachunków rozlicze-niowych prowadzonych przez banki (z 85,5 w 2005 r. do 101,9 mln w 2014 r.), w tym
6 Bankstellenbericht 2000, Deutsche Bundesbank, s. 6 oraz 2014, s. 11. 7 Bankenstatistik Dezember 2015, Deutsche Bundesbank, s. 104.
Banki uniwersalne (1750) Banki specjalne (240)
Banki komercyjne (276)
Kasy oszczędności (416)
Banki spółdzielcze (1049)
Banki hipoteczne (17)
Kasy oszczędnościowo- -budowlane (21)
Banki o specjalnych zadaniach (19)
Pozostałe (183)
Duże banki (4)
Banki regionalne i pozostałe (163)
Oddziały banków zagranicznych (109)
Sektor bankowy (1990)
Banki krajowe (9)
403
zwłaszcza rachunków internetowych (z 33,3 do 56,3 mln), które stanowią już ponad połowę rachunków służących do rozliczeń pieniężnych. Jednocześnie w latach 2006-2014 zwiększył się udział użytkowników bankowości internetowej z 34 do 55% klientów8.
Suma bilansowa działających w Niemczech banków wzrosła z 6903 mld euro w 2005 r. do 7510 mld euro w 2008 r. Kryzys finansowy spowodował jej duże wahania w następ-nych latach. Po wzroście do 8467 w 2011 r. ponownie spadła, osiągając w 2014 r. po-ziom 7853 mld euro. Tabela 2. Wskaźniki koncentracji aktywów instytucji kredytowych w Niemczech (%)
Rodzaj wskaźnika 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Herfindahla- -Hirschmana 0,0174 0,0178 0,0183 0,0191 0,0206 0,0298 0,0317 0,0307 0,0266 0,0301
CR5 21,6302 21,9909 22,004 22,7358 25,0127 32,5984 33,5458 33,0053 30,5924 32,3625
Źródło: Europejski Bank Centralny.
Spadki liczby placówek bankowych i poziomu zatrudnienia przy równoczesnym wzroście liczby transakcji oraz klientów banków są możliwe wyłącznie w przypadku postępujących procesów konsolidacji w sektorze bankowym. Niemiecki rynek bankowy nie jest wyjątkiem. Wskaźniki koncentracji wyraźnie wskazują na wzrost udziału naj-większych podmiotów w rynku. Pod względem aktywów udział 5 największych banków w 2014 r. osiągnął poziom 32,36%, przy wskaźniku HHI 0,0301. 19.2. Rodzaje dominujących instytucji kredytowych
Niemiecki sektor bankowy zachowuje od kilkudziesięciu lat stabilną strukturę opartą na trzech grupach banków: bankach prywatnych, publicznoprawnych instytucjach kredytowych oraz bankach spółdzielczych.
Grupa banków prywatnych jest silnie zróżnicowana pod względem wielkości i ro-dzaju działalności operacyjnej. Należą do niej z jednej strony wielkie międzynarodowe grupy bankowe o uniwersalnym zakresie działalności i silnie rozwiniętej sieci placówek, a z drugiej małe banki prywatne specjalizujące się w obsłudze wybranych grup klientów. W 2014 r. działało w Niemczech 296 banków prywatnych, co oznaczało wzrost od 2005 r. o 20 podmiotów. Jednocześnie jednak banki te zdecydowanie ograniczyły w tym okresie liczbę placówek (z 14 288 do 10 251), co dawało im udział w wysokości 27,4% w ich łącznej liczbie. W bankach prywatnych było zatrudnionych 28,3% ogółu pracowników całego sektora9.
Wielkie niemieckie banki prywatne mają historię sięgającą końca XIX bądź po-czątku XX w. i przechodziły procesy licznych fuzji i przejęć, które pozwoliły im osią-gnąć obecną pozycję. Pod względem formy prawnej są z reguły spółkami akcyjnymi bądź spółkami komandytowymi akcyjnymi. W grupie tej znajdują się zarówno duże
8 Zahlen, Daten, Fakten der Kreditwirtschaft, Bundesverband deutscher Banken e.V., Berlin, Dezember 2015,
s. 11-13. 9 Ibid., s. 4 i nast.
404
banki o międzynarodowym bądź ogólnokrajowym zakresie działalności, jak i banki regionalne. Jej trzon tworzą obecnie dwa banki międzynarodowe: Deutsche Bank AG i Commerzbank AG oraz dwa skoncentrowane na rynku krajowym: UniCredit Bank AG i Postbank AG. Szczegółowa charakterystyka tych największych banków prywatnych zostanie przedstawiona w dalszej części rozdziału.
Niemcy są jednym z niewielu już krajów europejskich, w którym utrzymali się prywatni bankierzy. Są to w większości banki o długiej tradycji, działające w formie prawnej przedsiębiorstwa jednoosobowego bądź spółki osobowej. Na początku 2015 r. w Niemczech było 25 banków tego rodzaju10. Do najstarszych i najbardziej znanych należą Joh. Berenberg, Gossler & Co. KG (1590), B. Metzler seel. Sohn & Co. KGaA (1674), M. M. Warburg & CO KGaA (1798). Przykładowo Mezzler Bank jest ciągle w pełni własnością rodziny założycieli. W 2014 r. zatrudniał 750 pracowników i miał oddziały w Irlandii, USA, Japonii i Chinach. Jego suma bilansowa na koniec 2014 r. wynosiła 3,9 mld euro, zarządzał aktywami o wartości 58 mld euro, kapitał własny wy-nosił 192 mln euro, a współczynnik wypłacalności ponad 20%11. Banki te koncentrują swoją działalność na obsłudze bogatych klientów prywatnych oraz usługach bankowości inwestycyjnej.
Wśród banków prywatnych można także wyróżnić instytucje kredytowe o zakresie działalności ograniczonym do regionu gospodarczego bądź obszaru kraju związkowego. Do tej grupy można zakwalifikować 9 banków, np. Berliner Bank, Oldenburgische Lan-desbank, Schwäbische Bank, Südwestbank. W dobie postępującej koncentracji sektora bankowego niektóre z tych banków działają w ramach grup finansowych (np. Berliner Bank należy do Deutsche Bank Gruppe). Są to banki o charakterze uniwersalnym. Do-stępne statystyki nie pozwalają na ich charakterystykę jako grupy, w ujęciu jednostko-wym są bankami średniej wielkości.
Odrębny segment banków prywatnych tworzą instytucje specjalizujące się w udzie-laniu kredytów mieszkaniowych i budowlanych. Zalicza się do nich banki hipoteczne (Hypotekenbanken, Pfandbriefbanken) i prywatne kasy budowlano-oszczędnościowe (Bausparkassen). Banki hipoteczne specjalizują się w udzielaniu długoterminowych kredytów refinansowanych, opierając się na emisji papierów dłużnych. Kredyty te w więk-szości są przeznaczone na finansowanie potrzeb mieszkaniowych i komunalnych. Od 2005 r. poza bankami hipotecznymi o prawo do emisji listów zastawnych mogą się ubie-gać także inne banki i ich liczba systematycznie rośnie. W 2014 r. dysponowało nim 40 instytucji kredytowych, a wiele banków hipotecznych stało się spółkami-córkami grup finansowych. Łączna wartość nowo wyemitowanych przez wszystkie podmioty listów zastawnych wyniosła 45,8 mld euro, osiągając skumulowaną wartość 402,2 mld euro. Udział kredytów opartych na listach zastawnych w finansowaniu budownictwa mieszka-niowego wyniósł 30,0%, nieruchomości komercyjnych 57,2%, a instytucji publicznych 51,4%. Łączna wartość finansowania udzielonego przez te podmioty wyniosła 135,6 mld euro12. Dostępne zbiorcze statystyki nie wyróżniają działalności w tym zakresie w ujęciu form własności banku.
10 Bundesverband deutscher Banken: www.bankenverband.de. 11 B. Metzler seel. Sohn & Co., Das Geschäftsjahr 2014, Frankfurt am Main, s. 4 i nast. 12 Daten und Fakten 2014, Verband deutscher Pfandbriefbanken, Berlin, s. 1-4.
405
Kasy oszczędnościowo-budowlane udzielają kredytów na cele mieszkaniowe na podstawie umów zawieranych z klientami przewidujących systematyczne gromadzenie oszczędności celowych. Na koniec 2014 r. w Niemczech działało 12 prywatnych kas budowlano-oszczędnościowych mających formę prawną spółek akcyjnych i będących najczęściej własnością banków bądź towarzystw ubezpieczeniowych. Miały one zawarte łącznie 19,3 mln umów, z tego jeszcze 90,5% znajdowało się w fazie gromadzenia środ-ków, które obejmowały kwotę oszczędności w wysokości 578,7 mld euro13.
Kolejną grupą banków prywatnych są banki bezpośrednie (direct bank), prowadzące swoją działalność za pośrednictwem doradców, za pomocą telefonu, poczty, ale obecnie najczęściej przez Internet. Banki te systematycznie poszerzają zakres swojej oferty usłu-gowej, lecz stosują różne strategie pozycjonowania się na rynku pod względem rodzaju produktów i intensywności doradztwa. Pierwszy bank tego typu powstał w Niemczech w 1994 r., a po 20 latach ich liczbę określa się na 131. Największy z nich (ING-DiBa AG) miał na koniec 2014 r. 7,8 mln klientów14. Część z nich jest samodzielnymi instytucjami, ale w większości są spółkami-córkami grup finansowych. Liczba klientów tych banków w latach 2000-2012 wzrosła z 4 do prawie 16 mln15. Dla większości z nich jest to jednak drugi bank, z którego usług korzystają.
Ostatnią grupą prywatnych instytucji kredytowych są banki zagraniczne. Prowadzą one działalność za pośrednictwem spółek-córek, oddziałów, operacji transgranicznych oraz przedstawicielstw. Na wzrost stopnia internacjonalizacji niemieckiego rynku ban-kowego wskazuje fakt, że o ile w 1957 r. było na nim obecnych 15 banków zagranicz-nych, to w 2014 r. działało 80 spółek-córek, 114 oddziałów i 60 przedstawicielstw ban-ków zagranicznych z ponad 30 krajów. Zdecydowana większość z nich (156) miała przy tym swoje siedziby we Frankfurcie nad Menem. Suma bilansowa zagranicznych spółek- -córek działających w Niemczech stanowiła 8%, a oddziałów 3% łącznej sumy bilanso-wej sektora bankowego. Z drugiej strony można zauważyć, że banki niemieckie miały 246 spółek-córek i 189 oddziałów w innych krajach16.
Publicznoprawne instytucje kredytowe stanowią wewnętrznie zróżnicowaną pod względem własności, zadań oraz zakresu podmiotowego i przedmiotowego działalności grupę podmiotów. Należą do niej: kasy oszczędności, banki krajowe, krajowe kasy osz-czędnościowo-budowlane oraz wiele innych instytucji finansowych.
Podstawowe znaczenie mają w tej grupie kasy oszczędności. Ich właścicielami są gminy i powiaty, co przekłada się na koncentrację działalności operacyjnej na obszarze tych jednostek terytorialnych. Tradycyjnie głównym rodzajem usług jest udzielanie kredytów na podstawie przyjmowanych wkładów oszczędnościowych. Poza funkcjami finansowymi spełniają one tradycyjnie dużą rolę we wspieraniu przez swoje fundacje przedsięwzięć kulturalnych, sportowych i społecznych. 738 działających w ramach gru-py fundacji udzieliło w 2014 r. wsparcia na kwotę 77,4 mln euro. Na koniec 2014 r. funkcjonowało 415 kas mających łącznie 14 874 placówek i sieć 25,7 tys. bankomatów. W kasach oszczędności było zatrudnionych 240 tys. osób, co stanowiło 37,5% pracow-
13 Bericht über das Geschäftsjahr 2014, Verband der Privaten Bausparkassen e.V., Berlin, s. 14. 14 www.modern-banking.de. 15 Das Statistik-Portal: www.de.statista.com. 16 Bankenstatistik Dezember, op. cit., s. 104; Verband der Auslandsbanken in Deutschland e.V.: www.vab.de.
406
ników sektora bankowego. Kasy miały około 50 mln klientów. Dysponowały na koniec 2014 r. łącznymi kapitałami własnymi w wysokości 78,9 mld euro i sumą bilansową w kwocie 1127,5 mld euro. Udzieliły kredytów dla klientów na kwotę 720,7 mld euro i przyjęły 836,7 mld depozytów. Ich zysk przed opodatkowaniem wyniósł 4,8 mld euro17.
W ramach grupy kas oszczędności działa DeKaBank. Został on utworzony w 1918 r. jako centrala rozliczeniowa kas oszczędności. Po licznych zmianach organizacyjnych i przejęciach jest od 2012 r. podmiotem wyspecjalizowanym w prowadzeniu komplek-sowej obsługi kas oszczędności w zakresie obrotu papierami wartościowymi i najwięk-szym pośrednikiem tego rodzaju w Niemczech. Na koniec 2014 r. prowadził on 1085 funduszy inwestycyjnych, w których otwartych było około 4 mln depozytów na łączną kwotę 220,4 mld euro18.
Drugą grupą publicznoprawnych instytucji kredytowych są banki krajowe (Landes-banken). Działają one w 7 z 16 landów. Banki krajowe prowadzą obsługę jednostek organizacyjnych danego landu oraz świadczą usługi na rzecz dużych prywatnych klientów instytucjonalnych. Ważnym obszarem działalności banków krajowych jest udzielanie kredytów komunalnych, które są refinansowane za pomocą emisji obligacji komunal-nych bądź kredytów udzielanych przez kasy oszczędności. Cztery z banków krajowych zajmują się także, za pośrednictwem swoich spółek-córek, obsługą klientów indywidu-alnych w zakresie bankowości detalicznej. Suma bilansowa banków krajowych wynosiła na koniec 2014 r. 1,1 mld euro. Udzieliły one kredytów dla klientów na kwotę 438,6 mld euro, w tym 195,8 mld dla przedsiębiorstw i 84,9 mld dla podmiotów publicznych19.
Kasy oszczędności wraz z bankami krajowymi posiadały znaczący udział w rynku bankowym. Na koniec 2014 r. zgromadziły one 50,7% wszystkich oszczędności oraz udzieliły 42,6% kredytów dla przedsiębiorstw, 34,2% dla osób indywidualnych i 40,8% dla podmiotów publicznych20.
Kraje związkowe są także właścicielami kas oszczędnościowo-budowlanych (Lan-desbausparkassen, LBS). Obecnie działa 9 takich podmiotów powiązanych z bankami krajowymi (Landesbanken), kasami oszczędnościowymi bądź będących samodzielnymi podmiotami realizującymi zadania publiczne. Działają one opierając się na zasadzie regionalizacji na terenie jednego kraju związkowego bądź grupy krajów, nie prowadząc między sobą konkurencji, co różni je pod tym względem od kas prywatnych. LBS są elementem składowym grupy finansowej kas oszczędności i oferują swoje produkty i usługi w ich placówkach. Na koniec 2014 r. LBS miały zawarte 10,8 mln umów na kwo-tę 286,5 mld euro, a ich suma bilansowa wynosiła łącznie 63,9 mld euro21.
Bardzo istotną rolę w niemieckiej gospodarce odgrywa bank specjalny, jakim jest Kreditanstalt für Wiederaufbau (KfW Bankengruppe). Jest on bankiem państwowym powołanym do realizacji szerokiego zakresu zadań o znaczeniu ogólnogospodarczym i społecznym. Jego oferta jest skierowana do różnych grup podmiotów – osób indywidu-alnych (budownictwo mieszkaniowe, zakładanie przedsiębiorstw, kształcenie), przedsię-biorstw (tworzenie przedsiębiorstw i sukcesja, inwestycje, przedsięwzięcia innowacyjne, 17 Finanzgruppe Deutscher Sparkassen- und Giroverband. Geschäftszahlen, Zahlen & Fakten, Berlin 2014, s. 3-4. 18 Deka-Gruppe Geschäftsbericht, Frankfurt, s. 45. 19 Finanzgruppe Deutscher Sparkassen…, op. cit., s. 4. 20 Ibid., s. 6. 21 Ibid., s. 10.
407
odnawialne źródła energii, ochrona środowiska), instytucji publicznych (zaspokojenie potrzeb komunalnych i socjalnych, gospodarka mieszkaniowa). Za pośrednictwem trzech podmiotów działających w ramach grupy jest finansowany eksport, międzynaro-dowe projekty inwestycyjne oraz udzielana pomoc rozwojowa. W 2014 r. łączna wartość wsparcia finansowego udzielonego przez KfW Gruppe wyniosła 74,1 mld euro, z czego 34% było przeznaczone na wsparcie eksportu i pomoc rozwojową, a w ramach wsparcia wewnętrznego beneficjentem w 44% były małe i średnie przedsiębiorstwa, w 30% bu-downictwo mieszkaniowe, w 9% odnawialne źródła energii22.
Trzon sektora banków spółdzielczych tworzą banki Raiffeisena i banki ludowe. Za-licza się do niego także kilka innych grup banków oraz pojedynczych podmiotów.
Historia banków spółdzielczych w Niemczech sięga połowy XIX w. i jest związana z dwoma ich założycielami. Hermann Schultze-Delitzsch stworzył model banków ludo-wych nakierowanych na wspieranie działalności produkcyjnej w środowiskach miej-skich. Natomiast Fryderyk W. Raiffeisen zakładał kasy pożyczkowe, nazwane potem od jego nazwiska bankami Raiffeisena, na obszarach wiejskich, jako organizacje samopo-mocowe rolników i rzemieślników. Z czasem obydwa rodzaje banków zaczęły przyjmo-wać oszczędności także od osób spoza grona ich członków, a od 1974 r. udzielać kredytów bez takich ograniczeń. Podobnie jak kasy oszczędności, banki spółdzielcze mają ograni-czony terytorialnie zakres działalności i koncentrują ją na udzielaniu kredytów refinan-sowanych w dużym stopniu przyjmowanymi lokatami. Obydwie te grupy należą do wspólnych spółdzielczych banków centralnych. Ruch spółdzielczy w Niemczech ma ciągle silne podstawy i w 2014 r. skupiał w różnego rodzaju spółdzielniach 22 mln członków, w tym 18 025 tys. w bankach spółdzielczych. Banki spółdzielcze podlegały jednak, jak cały sektor bankowy, silnym procesom konsolidacji. Liczba banków spół-dzielczych spadła z 11 795 w 1957 r. do 3042 w 1990 r. i 1047 w 2014 r., a w tych sa-mych latach liczba ich oddziałów z 2303 wzrosła do 15 724, a następnie spadła do 12 770. Banki spółdzielcze dysponują największą siecią placówek ze wszystkich instytucji kredytowych. W bankach spółdzielczych w 2014 r. było zatrudnionych 192,8 tys. osób, co stanowiło 25,8% wszystkich pracowników sektora bankowego23. Suma bilansowa banków spółdzielczych wynosiła w 2014 r. 788 mld euro, a wraz z ich bankami centralnymi 1068 mld euro. W związku z tym odgrywają szczególną rolę w zapewnieniu dostępu do usług bankowych klientom z obszarów o niższym poziomie urbanizacji oraz tradycyjnie są nastawione na obsługę stanu średniego. Są to jednak banki uniwersalne oferujące szeroki zakres produktów i usług odnoszących się do różnych obszarów działalności.
Spółdzielcze banki centralne należą do największych banków w Niemczech. West-deutsche Genossenschafts-Zantralbank AG (WGZ Bank) jest bankiem centralnym dla ban-ków spółdzielczych z Nadrenii Północnej-Westfalii. Deutsche Zentral-Genossenschaftsbank AG (DZ Bank) wykonuje tę funkcję w odniesieniu do banków spółdzielczych z pozosta-łych krajów związkowych. Do DZ-Bank należą również Bausparkassen Schwäbisch Hall. Banki spółdzielcze są udziałowcami banków centralnych, które realizują na ich rzecz wiele funkcji usługowych, jak przeprowadzanie operacji zagranicznych, dostar-czanie produktów rynku kapitałowego, zabezpieczanie przed ryzykiem kredytowym.
22 Geschäftsbericht 2014, KfW Bankengruppe, Frankfurt am Main, s. 82-84. 23 Die deutsche Genossenschaften 2015, DG Verlag, Wiesbaden 2015, s. 39-40.
408
Banki centralne prowadzą także obsługę dużych klientów instytucjonalnych. Od 1 sierp-nia 2016 r. ma nastąpić konsolidacja WGZ Bank i DZ Bank w jeden centralny bank banków Raiffeisena i ludowych. Banki centralne wraz z bankami spółdzielczymi, a także innymi instytucjami kredytowymi i firmami finansowymi zajmującymi się kredytami hipotecznymi, pośrednictwem kredytowym, private banking, ubezpieczeniami, inwesty-cjami na rynku kapitałowym, leasingiem tworzą jedną z najsilniejszych grup finansowych w Niemczech (Genossenschaftliche FinanzGruppe Volksbanken Raiffeisenbanken). Na koniec 2014 r. jej łączny kapitał własny wynosił 86,1 mld euro, aktywa 1136 mld euro, a zysk operacyjny 10,7 mld euro24.
Poza tym do sektora banków spółdzielczych należą Sparda-Banken, PSD-Banken, 7 banków związanych z kościołem katolickim i 4 z kościołami ewangelickimi (Kirchen-banken), a także banki specjalne, jak np. Bank Aptekarzy i Lekarzy (Deutsche Apotheker- und Ärztebank).
Pierwszy Sparda-Bank został utworzony w 1896 r. jako kasa urzędników kolejo-wych. Obecnie ich członkami (3,6 mln) i klientami są także inni pracownicy najemni. Jako jedyna w Niemczech grupa bankowa zajmują się wyłącznie bankowością detalicz-ną. Do związku Sparda-Banken należy 12 banków, które dysponują siecią 433 placówek. Kwota przyjętych depozytów wyniosła 56,4 mld euro, kredytów 40,1 mld euro, a suma bilansowa grupy zamknęła się w 2014 r. kwotą 65,6 mld euro25.
Geneza PDS-Banken sięga 1872 r. i odwołuje się do związku oszczędnościowo- -pożyczkowego założonego dla urzędników pocztowych i ich rodzin. Dopiero w 1998 r. dokonano przekształcenia tych podmiotów w spółdzielnie, otwarto dostęp do nich dla innych grup członków i klientów oraz ukształtowano ich ofertę produktową na zasadach bankowości uniwersalnej. Grupę PSD-Banken tworzy obecnie 15 banków funkcjonują-cych na zasadzie regionalizacji, tj. obsługujących wyłącznie klientów indywidualnych mieszkających na obszarze ich działalności. Są one podmiotami o charakterze direct bank. W 2014 r. grupa PSD-Banken wypracowała sumę bilansową w wysokości 23,7 mld euro, kwota udzielonych kredytów wyniosła 15,6 mld euro, a przyjętych depozytów 18,4 mld euro. Banki te dysponują siecią 57 placówek i obsługują 1,2 mln klientów26.
Deutsche Apotheker- und Ärztebank eG (apoBank) utworzony w 1902 r. jest naj-większym niemieckim bankiem spółdzielczym i działa na obszarze całego kraju (57 filii i 25 biur doradczych). Jest bankiem uniwersalnym, którego oferta jest skierowana do osób z akademickim wykształceniem medycznym oraz organizacji i przedsiębiorstw z dziedziny ochrony zdrowia. Na koniec 2014 r. dysponował on kapitałem własnym w wy-sokości 1,8 mld euro, a jego suma bilansowa wynosiła 35,1 mld euro. Posiadał 105 tys. udziałowców oraz 382 tys. klientów. Bank udzielił w tym roku kredytów na kwotę 27,0 mld euro i przyjął depozyty w kwocie 21,7 mld euro27. Należy wskazać, że apoBank został zakwalifikowany do systemowo ważnych instytucji finansowych.
24 Fitch Ratings: Banks, Dezember 2015, s. 12 (www.fitchratings.com). 25 Sparda Report 2015, Verband der Sparda-Banken e.V., Frankfurt am Main 2015, s. 27,31. 26 Jahresbericht 2014, Verband der PSD Banken e.V., Bonn 2015, s. 10-11. 27 Jahresfinanzbericht 2014, Deutsche Apotheker- und Ärztebank, Düsseldorf 2015, s. 58-60.
409
19.3. Przegląd największych banków sektora bankowego
Na skutek zmian zachodzących od lat 90. ubiegłego stulecia w gospodarkach i na rynkach finansowych niemieckie banki straciły relatywnie na znaczeniu jako globalni gracze. O ile jeszcze w 2001 r. wśród 1000 największych banków na świecie były 84 z Niemiec, to w 2014 r. ich liczba spadła do 34. Największy bank niemiecki (Deutsche Bank) spadł w tym okresie z 12. miejsca pod względem wielkości kapitału własnego na 16. pozycję. Biorąc pod uwagę 1000 największych banków na świecie w 2014 r., nie-miecki rynek bankowy był siódmy co do wielkości pod względem liczby banków, ale jego udział w sumie bilansowej tej grupy instytucji kredytowych wynosił jedynie 4,8%, a w zyskach 1,1%28.
Na znaczenie gospodarcze dużych niemieckich banków wskazuje także to, że do grupy 120 systemowo znaczących instytucji kredytowych objętych bezpośrednim nadzo-rem przez Europejski Bank Centralny zaliczono 21 banków z tego kraju, które skupiają około 70% aktywów bankowych sektora bankowego29. Tabela 3. Największe banki niemieckie w 2014 r.
Bank Suma bilansowa w mld euro
Liczba placówek
Liczba zatrudnionych
Deutsche Bank AG 1709 2814 98 138 Commerzbank AG 558 1100 52 109 KfW Kreditanstalt für Wiederaufbau 489 1 5518 DZ Bank AG 403 19 29 596 UniCredit Bank AG 300 465 17 980 Landesbank Baden-Württemberg 266 200 11 117 Bayerische Landesbank 232 8 6842 Norddeutsche Landesbank Girozentrale 198 19 6597 Landesbank Hessen-Thüringen Girozentrale 179 15 6254 Postbank AG 155 1100 14 774
Źródło: S. Hirschmann, Eine Branche im Stillstand, ”Die Bank” 2015, nr 8, s. 10.
Wśród 10 największych banków niemieckich cztery są bankami prywatnymi, jeden to bank centralny banków spółdzielczych, a pięć jest bankami państwowymi. Dwa naj-większe to instytucje kredytowe o znaczeniu międzynarodowym. Niezmiennie od wielu lat zdecydowanym liderem jest Deutsche Bank AG. Ma on prawie 3-krotnie większą sumę bilansową od kolejnego w zestawieniu, 2,5-krotnie większą liczbę placówek i prawie 2-krotnie większą liczbę pracowników (zob. tabela 3).
Deutsche Bank AG został utworzony w 1870 r. pierwotnie jako bank nastawiony na obsługę handlu zagranicznego. Po dokonanych w latach następnych przejęciach stał się największym bankiem w Niemczech i taką pozycję, w szczególności w wyniku ko-lejnych przejęć, utrzymuje do dnia dzisiejszego. Deutsche Bank ma rozproszoną strukturę akcjonariatu. Na koniec 2014 r. jego akcjonariuszami było 599 320 podmiotów, w 99% prywatnych, z tego 80% instytucjonalnych i 20% indywidualnych. Jedynie dwóch inwe- 28 Top 1000 World Banks Ranking, “The Banker” (rankingi z 2002 i 2015 r.). 29 M. Boegl, Die Ausgestaltung der EZB-Bankenaufsicht, „Die Bank” 2015, nr 1, s. 9.
410
storów było zaliczanych do strategicznych i miało pakiety akcji w wysokości około 6%. Większość kapitału podstawowego (57%) znajdowała się przy tym w rękach inwestorów niemieckich30.
Od połowy lat 90. ubiegłego stulecia bank coraz silniej angażował się w działalność inwestycyjną. W swojej strategii określa się jako globalny bank uniwersalny. O skali glo-balizacji świadczy to, że poza granicami kraju znajdowało się 34% placówek opera-cyjnych i 54% zatrudnionych pracowników. Bank prowadzi działalność w 71 krajach. Podstawowymi obszarami działalności banku są: Corporate Banking&Securities, Private&Business Clients, Global Transaction Banking i Deutsche Asset&Wealth Mana-gement. Wartość udzielonych kredytów wyniosła w 2014 r. 406,6 mld euro, a przyjętych depozytów 532,9 mld euro. Na koniec 2014 r. kapitał własny banku (Tier 1) wynosił 68,4 mld euro, a współczynnik wypłacalności liczony dla tego kapitału znajdował się na poziomie 11,7%. Wysokość zysku przed opodatkowaniem osiągnęła wartość 3,1 mld euro31.
Dzisiejszy Commerzbank AG wywodzi się z utworzonego w 1870 r. przez grupę bankierów i kupców Commerz- und Disconto-Bank in Hamburg. Od początku XX w. rozpoczął ekspansję, uczestnicząc w licznych fuzjach i przejęciach. Szczególne znacze-nie miała przeprowadzona w 2009 r. fuzja z Dresdner Bank AG, która doprowadziła do zajęcia przez nowy Commerzbank AG pozycji drugiego co do wielkości banku w Niem-czech. Bank ma rozproszoną strukturę akcjonariatu – na koniec 2014 r. dwóch strate-gicznych inwestorów dysponowało pakietami po około 5% akcji. W posiadaniu pozosta-łych byli mniejszościowi inwestorzy instytucjonalni (47%), indywidualni (26%) oraz podmioty publiczne (17%). Nieco ponad połowa akcji (52%) znajdowała się w posiada-niu inwestorów zagranicznych32.
Commerzbank pozycjonuje się w ramach swojej strategii jako bank uniwersalny. Na rynku niemieckim ma pozycję lidera w zakresie finansowania handlu zagranicznego i sektora MSP. Za podstawowe obszary działalności bank przyjął obsługę klientów in-dywidualnych, stanu średniego, klientów korporacyjnych, w tym w zakresie bankowości inwestycyjnej oraz aktywność na rynkach Europy Środkowej i Wschodniej. Wśród jego 6 spółek-córek silną pozycję ma mBank. Obsługuje około 15 mln klientów indywidual-nych i 1 mln klientów instytucjonalnych. Chociaż Commerzbank jest bankiem między-narodowym, to stopień jego internacjonalizacji jest niższy niż w przypadku Deutsche Bank. Prowadzi działalność w 53 krajach, w tym w 23 ma oddziały i w 35 przedstawi-cielstwa. Poza granicami Niemiec jest zatrudnionych 24% jego pracowników.
Bank udzielił w 2014 r. kredytów na łączną kwotę 232,9 mld euro, a wartość przy-jętych depozytów wyniosła 248,9 mld euro. Na koniec 2014 r. kapitał własny banku (Tier 1) wynosił 25,1 mld euro, a współczynnik wypłacalności liczony dla tego kapitału znajdował się na poziomie 11,7%. Wysokość zysku przed opodatkowaniem osiągnęła wartość 623 mln euro33.
UniCredit Bank AG został utworzony w 2005 r. w wyniku przejęcia HypoVereins- bank przez UniCredit S.p.A., który jest posiadaczem 100% jego akcji i stanowi element
30 Jahresbericht 2014, Deutsche Bank…, op. cit., s. 36-38. 31 Ibid., s. 2 i nast. 32 Geschäftsbericht 2014, Commerzbank AG, Frankfurt am Main 2015, s. 23. 33 Ibid., s. 64-66.
411
składowy największej w Europie grupy bankowej (UniCredit Gruppe). Sam HypoVere-insbank powstał w wyniku licznych fuzji i przekształceń, a jednym z jego protoplastów był Bayerische Staatsbank utworzony w 1780 r. UniCredit Bank AG jest bankiem uni-wersalnym o szerokiej palecie usług i produktów skierowanych do wszystkich grup klientów. Koncentruje swoją działalność na rynku niemieckim, a przede wszystkim w Bawarii, w której ma 346 placówek na łączną ich liczbę 465 w kraju. Bank udzielił w 2014 r. kredytów dla klientów na łączną kwotę 85,2 mld euro i posiadał w stosunku do nich zobowiązania, w tym z tytułu listów zastawnych, na kwotę 109,4 mld euro. Kapitał własny wynosił 18,9 mld euro, a zysk przed opodatkowaniem 726 mln euro. Bank miał współczynnik wypłacalności liczony dla kapitału podstawowego Tier 1 w wysokości 23,3%34.
Do grupy wielkich banków można jeszcze zaliczyć Deutsche Postbank AG, które-go historia sięga 1909 r., gdy urzędy pocztowe Rzeszy zaczęły prowadzić rozliczenia pieniężne i czekowe. W 1990 r. działalność bankowa została wyodrębniona ze struktury Deutsche Bundespost, a w 1995 r. Postbank uzyskał formę prawną spółki akcyjnej i pełną licencję bankową. Od 2009 r. rozpoczął się proces przejmowania Postbanku przez Deut-sche Bank, który na koniec 2014 r. miał 94,1% jego akcji, a pozostałe znajdowały się w obrocie giełdowym. Bank koncentruje swoją działalność na rynku krajowym w zakresie obsługi klientów indywidualnych (bankowość detaliczna) oraz małych i średnich przed-siębiorstw (rozliczenia pieniężne i finansowanie). Jest liderem pod względem liczby prowadzonych rachunków rozliczeniowych (5,3 mln). Kwota kredytów udzielonych klientom wynosiła na koniec 2014 r. 94,9 mld euro, przyjętych depozytów 103,0 mld euro. Bank dysponował kapitałem własnym w wysokości 6,6 mld euro i osiągnął zysk przed opodatkowaniem 457 mln euro35. 19.4. Struktura aktywów i pasywów sektora bankowego
Kapitały własne niemieckiego sektora bankowego na koniec listopada 2015 r.36 wynosiły 479,19 mld euro i były wyższe nominalnie o 58,3% od stanu z końca 2005 r. Udział poszczególnych grup banków w kapitałach sektora bankowego był zróżnicowa-ny. Ponadto dla jednych grup w okresie analizowanych dziesięciu lat wykazywał ten-dencję wzrostową, jak było w przypadku kas oszczędności, dla innych tendencja zmian była malejąca, szczególne w przypadku banków krajowych i banków specjalnych. Kry-zys finansowy nie wywołał zmniejszenia wartości nominalnej kapitałów w całym nie-mieckim sektorze bankowym, chociaż tempo ich wzrostu w latach 2009-2010 wyniosło jedynie odpowiednio 0,16% i 0,51%. Największe negatywne skutki kryzysu finansowego odczuły kapitały własne banków hipotecznych. W całym analizowanym okresie udział tych banków w sektorze spadał, a ponadto od 2008 r. spadała także wartość nominalna ich kapitałów.
34 UniCredit Bank AG 2014 Geschäftsbericht, München, s. 2 i nast. 35 Geschäftsbericht Postbank Konzern 2014, Bonn 2015, s. 14 i nast. 36 W momencie powstawania niniejszego rozdziału ostatnie dostępne dane dotyczyły listopada 2015 r. i były
one szacunkowe.
4
kłzzgt
swz
R
Ź
npt
tzsme
s
412
kapiłów zmnzajęgo style
stwow az 16
Rys.
Źród
nie jpod tach
torazmnstanmieeuro
syw
1
2
Nitałuspa
niejsęły dsektsamW
o wanal6,43
. 2. S
dło: D
Krjak kon
h 20Po
a banniejsnowickieo, o
Uwów
100%
80%
60%
40%
20%
0%
dużoddkasbanban
ajwu wadłyszandużetora mo c
W latw se
izow% w
Stru
Deuts
ryzyw i
niec05-2odobnkoszyłiło ego 15,dziajest
%
%
%
%
%
%
że badziałsy osnki hnki s
więkswłasny nanie se baban
co utachktorwanw 20
uktur
sche
ys finnyc 20201bnie
owegła. Ookosek
,71%ał gt wa
anki ły zaszczęhipotspecj
szy negoa drsię kankinkoudzih 20rze
nym005
ra ka
Bun
finanych 15 r5 spe jakgo zOsiąoło 2ktor% wrup ażny
agranędnotecznjalne
udzo i rugikapi krewegiał k005-pod
m ok5 r. d
apita
ndesb
nsokrajr. stpadk wz wyągn22%ra bawięc
banym
niczności ne e i inn
ział19,9ie, aitałóedygo. kas -20d wkresdo 1
ałów
bank
wy ajachtanoł z 7
w przyłącęła
% wankej nnkówsk
nych
ne
ł w 97%a oów
ytowW 2osz15 k
wzglsie w19,9
w wł
k: ww
najh, w
owiła7,35zypczenona
więcekoweniż ww wkaźn
inst
20
sek% sud 2czę
we m201czędkasyędewyn9% w
łasny
ww.b
silnwpłya 665% adkniema mej wegow 20w suniki
tytucj
005
ktorzumy2012ęściomają2 r.dnoy o
em wniósw li
ych
bund
niejynął6% do 3
ku km ba
makswart z w005umieiem
cji kr
ze wy bil2 r. owoące . udości.szczwielsł 9istop
niem
desba
społ na war3,10
kapitankimutoścwyłą r. ie bi
m ich
redyt
w 2lansna
o wyw 2
dział. zędnlkoś1%pad
miec
ank.d
ośróban
rtośc0%.tałó
ku ceumci z ączei o 3ilanh zn
towy
005sowtrz
ynik2008ł du
nośści , a
dzie
ckie
de.
ód wnki ci z.
ów wentrw 2200enie30%sow
nacz
ych
5 r. wej szeciekają8 r. użyc
ci jkapudz201
ego s
wszyhip
z 200
własraln20105 rem b
% wiwej oenia
miasekte mące z
22,ch b
ednpitałział15 r
sekto
ystkotec05 r
snycnego1 r.r. Nbanięceoraza go
bababaka
ały btora
miejsze z,86%bank
norałów w .
ora b
kich czner. U
ch, o w ., gd
Na knku ej niz wyospo
anki ranki kanki asy o
ban. Wsce, zmia% uków
azowwłkap
bank
grue. W
Udzia
sumciągdy wonieceniż wybraodar
regiokrajospółd
oszcz
nki kW 20
odan w
udziaw kre
wo wasnypita
kow
up bWartał ty
ma bgu awynec 2
ntralw 20
anyrcze
onalnowedziel
zędno
kraj008 d 20własałówedyt
w 2ych
ale w
wego
banktośćych
bilananalnosi2015lneg00 r
ych pego
ne
lczeościo
jowr. p
010 snośw wtow
013h. Prwła
o w l
kówć ichban
nsowlizoiła 85 r.
go wr. pozy(tab
owo-
201
e, ppod
r. ościo
w kawych
3 r. rzyrsny
latac
w nieh kanków
wa nowan8466sum
wyn
ycjabela
-bud
15
posiwzgodn
owycapitah wy
objrost
ym s
ch 2
emiapitaw w
niemnych6,67ma iosł
ach a 4).
dowla
adajględ
notowch. ale nynió
ęły t ichsekt
005
eckałów
w sek
mieh 107 mbilała 7
akt.
ane
ając demwujIchniemósł
pieh katora
i 20
kich,w wktor
eckie0 la
mld anso987
tyw
19,m kając mi
miec18,7
erwsapita w
015
, powłasnrze w
ego at sieuroowa7,56
ów
,96%apitastałejscckie72%
szeńałówzrós
odobnycw la
sekę nio, c
a nie6 ml
i pa
% a-łe ce e-
%,
ń-w sł
b-ch a-
k-ie co e-ld
a-
413
W latach 2005-2015 odnotowano wzrost sumy bilansowej banków komercyjnych. Wewnątrz tej grupy banków komercyjnych odnotowano spadek zaangażowania w ob-sługę sektora niefinansowego dużych banków przy wzroście aktywności banków regio-nalnych. Równocześnie odnotowano spadek udziału w sektorze banków krajowych i banków hipotecznych. W przypadku tych dwóch grup banków duże znaczenie miały zmia-ny prawa zakazujące udzielania gwarancji rządowych dla instytucji finansowych37 oraz wzmacnianie wymogów bezpieczeństwa wynikające z Nowej Umowy Kapitałowej (Bazy-lea II). Zmiany te wymusiły szeroką restrukturyzację aktywów i pasywów banków krajo-wych. Częściowo wpłynęły także na sytuację banków spółdzielczych i kas oszczędności. Tabela 4. Udział grup banków w aktywach sektora bankowego, depozytach i kredytach
dla sektora niefinansowego
Grupa banków Suma bilansowa Depozyty sektora
niefinansowego Kredyty dla sektora
niefinansowego 2005 2015 2005 2015 2005 2015
Banki komercyjne w tym: 28,00% 39,20% 29,02% 37,62% 26,55% 28,22% − duże banki 17,77% 23,92% 17,56% 16,06% 16,31% 11,38% − banki regionalne 8,73% 11,40% 10,73% 17,43% 9,00% 14,98% − oddziały zagranicznych
instytucji kredytowych 1,50% 3,87% 0,73% 4,13% 1,24% 1,87%
Banki krajowe 19,77% 12,85% 12,75% 8,82% 14,26% 13,16% Kasy oszczędności 14,69% 14,32% 25,05% 24,59% 19,33% 22,53% Banki spółdzielcze 3,24% 3,69% 1,34% 0,79% 1,37% 1,63% Banki hipoteczne 12,85% 4,53% 6,21% 4,00% 16,72% 6,63% Kasy oszczędnościowo- -budowlane 2,79% 2,68% 4,82% 4,69% 3,28% 3,72%
Banki specjalne i inne 18,66% 22,72% 20,80% 19,50% 18,49% 24,11% Razem (mld euro) 6903,17 7987,56 2503,06 3467,95 3707,08 3985,57
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Deutsche Bundesbank: www.bundesbank.de.
Tempo wzrostu depozytów sektora niefinansowego w analizowanym okresie było dodatnie, dając ostatecznie przyrost na poziomie 33,7% pomiędzy 2005 r. a 2015 r. Na-tomiast w przypadku kredytów wartości z lat 2009, 2011 i 2013 były niższe niż w latach odpowiednio poprzedzających. Maksymalna wartość kredytów w analizowanym okresie wystąpiła w 2010 r. i wyniosła 3994,71 mld euro. Łączny przyrost wartości nominalnej kredytów dla sektora finansowego w niemieckim sektorze bankowym w latach 2005-2015 wyniósł 7,5%. 19.5. Wyniki finansowe sektora bankowego
Niemiecki system finansowy jest, jak już wskazano, zorientowany bankowo. Jed-nak udział aktywów instytucji depozytowych, z których znaczną większość stanowią banki, w systemie finansowym systematycznie się zmniejsza kosztem niemonetarnych
37 Przepisy wprowadzono w 2001 r., ale obowiązują od 2005 r. (Monthly Report, Deutsche Bundesbank,
Apriel 2015, s. 38).
414
funduszy inwestycyjnych oraz instytucji ubezpieczeniowych. W latach 2005-2014 spadł z 69% do 57% (rys. 3), chociaż zmiany te wynikały przede wszystkim ze znacznie mniejszego tempa przyrostu aktywów instytucji depozytowych w porównaniu do zmian w pozostałych grupach instytucji (tabela 5).
Rys. 3. Struktura aktywów sektora finansowego
Źródło: Eurostat. Tabela 5. Zmiany udziału aktywów instytucji finansowych w niemieckim sektorze finansowym
Rodzaj instytucji
Zmiana udziału w sektorze
finansowym (p.p.)
Zmiana wartości nominalnej (2014/2005)
Bank centralny 2,7% 221,7% Instytucje depozytowe -12,2% 102,1% Fundusze rynku pieniężnego -0,3% 11,9% Fundusze inwestycyjne z wyjątkiem pieniężnych 3,7% 174,7% Pozostałe instytucje pośrednictwa finansowego z wyjątkiem instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych 2,2% 305,9%
Pomocnicze instytucje finansowe 0,2% 214,8% Zależne instytucje finansowe i pożyczkodawcy 0,3% 147,7% Instytucje ubezpieczeniowe 1,8% 141,4% Fundusze emerytalne 1,6% 209,6%
Źródło: Eurostat.
0%
50%
100%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Fundusze emerytalne (FE)Instytucje ubezpieczeniowe (IU)Captive financial institutions and money lendersPośrednicy finansowiPośrednicy finansowi z wyjątkiem IU i FENiemonetarne fundusze inwestycyjneFundusze rynku pieniężnegoInstytucje depozytowe
wrwgc T
Ź
29pn
R
Ź
wo(iwwwznk
wycryzywałogo. Wcent
Tab
WRelainstydo P
Źród
2009,58przenia w
Rys.
Źród
w laoszc(tabi banw pw 2w 20zmnnie rków
Krch. Rykieo wW ltraln
ela
Wyszacja sytucjPKB
dło: Ib
Kr9 r.
8 doez bwsk
. 4. W
dło: D
Watacczędela nki
poró2007008niejsrent
w sp
ryzyRówem o
wycolatacnego
6. R
zczegsumyji dep
bid.
ryzy na
o 0,bankkaźn
Wsp
Deuts
Wskach 2dnoś7). kra
ówn7 r.
8 r. wszentowółdz
ys fwnoorazofywch 2o, d
Relac
gólny bilapozy
ys wstąp,32. ki ponika
półc
sche
aźni2008ści Naj
ajownaniu. Ww pnie s
wnośziel
financzez zmwan2005do P
cja s
nienieanso
ytowy
wpłypiło
Wo po
a wy
zynn
Bun
iki r8-20orazjsiln
we. Ru d
W prporósię rść akczy
nsośnie
mnieie ś5-20
PKB
sumy
e owej ych
ynązna
iązaonieypła
niki
ndesb
rent009 z poniej Ren
do mrzypównrentktyw
ych i
wy e naejszśrod014
B spa
y bi
20
30
ął teżacznało esieacaln
wyp
bank
townw w
odmkry
ntowmakpadkaniutowwówi po
spoastąpzenidków4 reladła
lans
005
01,2
ż isne zsię
eniu noś
płac
k.
noświę
miotóyzyswnoksymku bu z
wnośw baodm
owopiłoie zaw. Slacjaa o 5
sowe
20
29
totnzmnto pow
ci p
calno
ci wększów s w ść a
malnban0,03ści wank
miotó
odowo przaufa
Szcza ak58,4
ej do
006
95,5
nie nniejsz gważ
po w
ości
w nzośc
spó200
aktynej
nków3% wielków ów o
wał zeszaniazegóktyw4 p.p
o PK
20
30
na wszengwałżnycwpro
kap
iemci baółdz08 rywó
w aw k
w 2lu inw N
o ch
spazacoa kliólniwówp. (t
KB (
007
03,2
wynnie włtowch sowa
pitału
mieckankózielc. odw nanalkrajo200nstrNiehara
adekowaiente od
w instabe
(w %
20
32
niki wsp
wnystratadze
u po
kimów czycdczunettolizoowy
07 r.rummcz
akte
k waanietów dbiłstytuela 6
%)
008
23,4
finpółcym pt w eniu
odsta
m seosi
ch zuły no duwan
ych . Spentózechrze
artoe wa
doło siucji6).
20
30
ansczynprze200
u w ż
awo
ktorągn
zalicnajwużycnym
wspadeów h nispó
ości artoś insię toi dep
009
00,4
owennikesza08 rżyci
oweg
rze nęły czanwiękch b
m okskaźek ryfinaie półdz
aktścistytuo napoz
2
27
e seka wacowr. orie D
go T
banwa
nychkszebankkresźnikynkansorzek
zielc
tywliczucjia pozyto
010
79,8
ektowypłwywraz Dyre
Tier
nkowartośh doe bakówsie k tenkowyowykracczym
ówznyci finodmwyc
2
27
ra błaca
wanizmiekty
1
wymści o grankiw sp
warn oych
ych cza m.
wiech anans
miotach,
011
74,3
bankalnoiemianaywy
m wujem
rupyi: du
padłartośosiągh stóspo0,2
elu aktysowach z w
2
2
kowości
m wsami y CR
w wmney bauże a doci 0gną
óp pwod5%
instywówwych
sekwyłąc
2012
68,8
wegoTie
skaźw s
RD I
warue z ankóban
o po0,57ął pprocdowz w
tytuw o
h, coktoraczen
2
2
o. Ner 1źnikspoIV/C
unkawyj
ów snki kozio7% ozio
centowaływyją
ucji obcio spa baniem
2013
237,4
Na p z pkówsobCRR
ach jątkspeckom
omuosi
om owy
y, żeątki
finaążonpowankom b
2
4 2
poczpozi
w ryie lR.
krykiemcjaln
mercu -0,iągn
-0,ych e akem
41
ansonyc
wodooweank
2014
242,6
zątkiom
yzykicze
yzysm ka
nyccyjn,76%nięte,39%ora
ktuaban
5
o-ch o-e-ku
6
ku mu ka e-
su as ch ne % ej % az l-n-
416
Tabela 7. Rentowność aktywów netto w bankach w Niemczech w latach 2005-2014 (w %)
Grupy banków 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Wszystkie grupy banków 0,31 0,29 0,18 -0,32 -0,09 0,16 0,26 0,23 0,17 0,21 Banki komercyjne, w tym: 0,5 0,32 0,52 -0,54 -0,23 0,08 0,02 0,11 0,12 0,14 − duże banki 0,56 0,33 0,57 -0,76 -0,31 0,08 -0,02 0,07 0,09 0,1 − banki regionalne 0,31 0,27 0,36 0,1 -0,06 0,07 0,18 0,25 0,22 0,23 Banki krajowe 0,17 0,31 0,03 -0,39 -0,39 -0,05 -0,04 0,12 -0,08 -0,08 Kasy oszczędności 0,27 0,24 0,21 0,11 0,23 0,38 1,3 0,62 0,54 0,53 Banki spółdzielcze 0,18 0,35 0,11 0,05 0,28 0,24 0,41 0,35 0,15 0,13 Podmioty spółdzielcze 0,47 0,47 0,3 0,23 0,28 0,45 0,71 0,73 0,76 0,64 Banki hipoteczne -0,02 0,04 0,02 -0,37 -0,2 -0,01 -0,06 0,01 0,01 -0,06 Banki specjalne 0,36 0,32 -0,71 -0,39 0,17 0,37 0,38 0,18 -0,12 0,21
Źródło: Deutsche Bundesbank.
Podobnie do rentowności aktywów kształtowała się w analizowanym okresie ren-towność kapitałów własnych w poszczególnych grupach (tabela 8). Najniższe wyniki zostały osiągnięte w 2008 r. i mimo znacznego wysiłku wkładanego w poprawę sytuacji nadal nie wszystkie grupy banków uzyskują rentowność dodatnią. Tabela 8. Rentowność kapitału netto w bankach w Niemczech w latach 2005-2014 (w %)
Rodzaj banku 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Wszystkie banki 9,19 7,51 4,66 -8,11 -2,18 3,67 6,49 5,58 3,53 3,95 Banki komercyjne w tym: 15,52 9,12 15,61 -15,05 -5,67 2,01 0,75 3,68 3,54 3,50 − banki duże 23,12 12,27 21,64 -23,74 -8,11 2,19 -0,83 2,91 3,24 3,16 − banki regionalne
i pozostałe banki komercyjne
5,43 4,43 6,35 2,14 -1,32 1,39 3,33 4,75 3,81 3,87
Banki krajowe 5,56 9,73 0,93 -12,22 -9,58 -1,31 -1,02 2,77 -1,58 -1,50 Kasy oszczędności 5,60 4,95 4,21 2,12 4,44 7,07 22,88 9,32 7,33 6,74 Banki spółdzielcze 5,12 9,51 2,94 1,50 7,62 5,83 9,50 8,30 3,16 2,64 Podmioty spółdzielcze 9,00 8,51 5,16 3,98 5,04 8,02 11,87 11,50 10,98 8,58 Banki hipoteczne -0,87 1,85 1,06 -15,98 -9,29 -0,40 -2,14 0,46 0,18 -1,67
Źródło: Ibid.
Zmiana ogólnej sytuacji gospodarczej wpłynęła także na poziom kosztów i dochodów banków (tabela 9). Tabela 9. Wskaźniki kosztów do dochodów w bankach w Niemczech (w %)
Grupy banków Ogólne wydatki administracyjne/
dochody brutto Ogólne wydatki administracyjne/
przychody operacyjne 2005 2014 2005 2014
1 2 3 4 5 Wszystkie grupy banków 67,9 69,8 61 69 Banki komercyjne, w tym 73,5 74,4 59,8 73,3 − duże banki 80,8 77,6 60,5 78,1 − banki regionalne i pozostałe
banki komercyjne 61,8 69,7 58,4 66,7
Oddziały zagranicznych instytucji kredytowych 61,7 49,1 58 41,2
Banki krajowe 59,7 71,5 59,3 70,9 Banki oszczędnościowe 67,1 67 66 68,3
417
cd. tabeli 9
1 2 3 4 5 Banki spółdzielcze 69,8 77,4 53,9 59,3 Podmioty spółdzielcze 73,6 66,4 70 65,9 Banki hipoteczne 37,1 61,4 35,2 58,4 Banki specjalne 36,4 52,5 35,2 50
Źródło: Ibid.
Znaczny spadek przychodów, co odbiło się na rentowności, oraz tworzenie rezerw związanych z gwałtownym wzrostem ryzyka spowodowały w latach 2008-2009 zwięk-szenie wskaźników kosztów do dochodów. W przypadku dużych banków wskaźnik kosztów do przychodów operacyjnych osiągnął nawet wartość 128,2% w 2008 r. Podob-nie jak w przypadku wartości kapitałów własnych i sumy bilansowej, największe zmiany nastąpiły w bankach krajowych i hipotecznych. W pierwszych z nich były związane z koniecznością restrukturyzacji aktywów pod wpływem zmian prawnych, a w drugich wynikały ze wzrostu ryzyka kredytów hipotecznych i związanego z tym przeszacowania ich wartości, co często skutkowało tworzeniem rezerw zwiększających koszty uzyskania przychodów. Bibliografia Bankenstatistik Dezember 2015, Deutsche Bundesbank.
Bankstellenbericht 2014, Deutsche Bundesbank.
Bericht über das Geschäftsjahr 2014, Verband der Privaten Bausparkassen e.V., Berlin.
Boegl M., Die Ausgestaltung der EZB-Bankenaufsicht, „Die Bank” 2015, nr 1, s. 9.
Bundesverband deutscher Banken: www.bankenverband.de.
Das Statistik-Portal: www.de.statista.com.
Daten und Fakten 2014, Verband deutscher Pfandbriefbanken, Berlin.
Deka-Gruppe Geschäftsbericht, Frankfurt.
Die deutsche Genossenschaften 2015, DG Verlag, Wiesbaden 2015.
Finanzgruppe Deutscher Sparkassen- und Giroverband, Geschäftszahlen, Zahlen & Fakten, Berlin 2014.
Fitch Ratings: Banks, Dezember 2015, www.fitchratings.com.
Geschäftsbericht Postbank Konzern 2014, Bonn 2015.
Geschäftsbericht 2014, Commerzbank AG, Frankfurt am Main 2015.
Geschäftsbericht 2014, KfW Bankengruppe, Frankfurt am Main.
Gibt es in Deutschland zu viele Banken? „Handelsblatt” z 19.07.2013 r.
Jahresbericht 2014, Deutsche Bank, Frankfurt am Main, März 2015.
Jahresbericht 2014, Verband der PSD Banken e.V., Bonn 2015.
Jahresfinanzbericht 2014, Deutsche Apotheker- und Ärztebank, Düsseldorf 2015.
Metzler B. seel. Sohn & Co., Das Geschäftsjahr 2014, Frankfurt am Main.
418
Monthly Report, Deutsche Bundesbank, Apriel 2015.
Sparda Report 2015, Verband der Sparda-Banken e.V., Frankfurt am Main 2015.
Top 1000 World Banks Ranking, “The Banker” (rankingi z 2002 i 2015 r.).
UniCredit Bank AG 2014 Geschäftsbericht, München.
Verband der Auslandsbanken in Deutschland e.V.: www.vab.de.
Zahlen, Daten, Fakten der Kreditwirtschaft, Bundesverband deutscher Banken e.V., Berlin, Dezember 2015.
www.modern-banking.de.
20. Sektor bankowy Polski
(Janusz Cichy) 20.1. Sektor bankowy w liczbach i jego specyfikacja
Obecny kształt polskiego sektora bankowego to efekt zmian społeczno-politycznych, jakie zaszły w Polsce już w 1986 r., a później po rozpadzie ustroju politycznego od 1989 r. Do końca 1988 r. polski sektor bankowy opierał się na instytucji Narodowego Banku Polskiego oraz kilku bankach, które pełniły funkcje pomocnicze. Bankami tymi były: − Bank Handlowy w Warszawie S.A. – ze 100-procentowym udziałem Skarbu Pań-
stwa. Najstarszy działający bank w Polsce (od 1870 r.), którego zadaniem była ob-sługa całości obrotów handlowych Polski z zagranicą.
− Bank Polska Kasa Opieki S.A. – ze 100-procentowym udziałem Skarbu Państwa. Bank powstał w 1929 r., zajmował się operacjami dewizowymi ludności.
− Bank Gospodarki Żywnościowej utworzony w 1975 r. jako bank państwowo- -spółdzielczy, obsługiwał rolnictwo i przemysł spożywczy.
− Polska Kasa Oszczędności, powstała w 1919 r. jako bank państwowy wydzielony ze struktur NBP w 1987 r., obsługujący przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe.
− Bank Gospodarstwa Krajowego – założony w 1924 r. W latach 1945-1989 prowadził działalność w ograniczonym zakresie.
− Bank Rozwoju Eksportu S.A. działający od 1986 r. Jego zadaniem było promowanie działalności proeksportowej. Obecnie jest to mBank S.A.
− Łódzki Bank Rozwoju S.A. założony w 1988 r. − Około 1700 banków spółdzielczych.
Reforma systemu bankowego była jednym z kluczowych elementów reformy pol-skiej gospodarki. Uchwalone przez sejm w styczniu 1989 r. dwie ustawy: ustawa Prawo bankowe oraz ustawa o Narodowym Banku w Polsce miały zasadnicze znaczenie dla kształtu ówczesnego sektora bankowego, co przejawiało się w: − rekonstrukcji sektora bankowego poprzez dopuszczenie do funkcjonowania banków
państwowych, spółdzielczych i w formie spółek akcyjnych, − uchyleniu prawotwórczych kompetencji rządu, − uporządkowaniu stosunków między systemem bankowym a Skarbem Państwa poprzez
likwidację mechanizmu automatycznego przyznawania kredytów na cele rządowe, − rozszerzeniu katalogu czynności bankowych1.
Od 1 lutego 1989 r. rozpoczęło działalność 9 państwowych banków depozytowo- -kredytowych utworzonych na bazie około 400 pozamiejscowych jednostek NBP. Banki
1 System bankowy w Polsce w latach dziewięćdziesiątych, NBP, Warszawa 2001, s. 1-2.
420
te posiadały centrale w największych miastach Polski i przejęły od NBP obowiązki do-tyczące działalności kredytowej oraz depozytowej. Były nimi: − Państwowy Bank Kredytowy w Warszawie, − Bank Przemysłowo-Handlowy w Krakowie, − Bank Gdański w Gdańsku, − Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie, − Bank Zachodni we Wrocławiu, − Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie, − Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi, − Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu, − Bank Śląski w Katowicach,
Utworzone banki komercyjne były fundamentem rozwoju bankowości uniwersal-nej. W kolejnych latach powstawały nowe banki prywatne, a banki państwowe były prywatyzowane. Pod koniec 1993 r. wydzielono także ze struktur NBP Polski Bank Inwestycyjny, który przejął przede wszystkim depozyty walutowe ludności przechowy-wane w NBP. W 1997 r. został on sprzedany Kredyt Bankowi S.A.2
W latach 90. ubiegłego wieku prowadzono bardzo liberalną politykę licencyjną, która z jednej strony doprowadziła do funkcjonowania w 1993 r. aż 87 banków komer-cyjnych, a z drugiej do pojawienia się licznych negatywnych skutków. Banki posiadały zbyt niskie kapitały własne, nie dysponowały w pełni profesjonalną kadrą zarządzającą, akcjonariusze wykazywali się nieodpowiedzialnością w podejmowanych decyzjach. Regulacje prawne również zezwalały na liczne patologie polegające m.in. na emitowaniu akcji założycielskich na okaziciela, wydawaniu licencji bez badania źródeł pochodzenia kapitału przeznaczonego na zakup akcji przez założycieli, możliwość obejmowania pakietu akcji przez jednego założyciela aż do 99% wielkości kapitału akcyjnego.
Kolejne nowelizacje prawa bankowego oraz obowiązująca ustawa z 1997 r. wraz z licznymi zmianami, a także inne regulacje systemowe wprowadziły zapisy gwarantują-ce bezpieczeństwo polskiego sektora bankowego.
Polski system bankowy składa się z: − banku centralnego – Narodowego Banku Polskiego (NBP)3, − banków w formie spółki akcyjnej, banków spółdzielczych i banku państwowego, − organu nadzorczego – Komisji Nadzoru Finansowego (KNF)4, − systemu gwarantowania depozytów – Bankowego Funduszu Gwarancyjnego (BFG)5, − oprócz banków w Polsce funkcjonują także Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-
-Kredytowe (SKOK), będące monetarnymi instytucjami finansowymi; podlegają one, tak jak banki, nadzorowi KNF, a depozyty w nich złożone są gwarantowane przez BFG.
Od 25 lat polski sektor bankowy podlega ciągłym przeobrażeniom. Postępujące procesy sanacyjne oraz konsolidacyjne doprowadziły do ukształtowania obecnej jego wielkości (tabela 1).
2 C. Leszczyńska, Zarys historii polskiej bankowości centralnej, NBP, Warszawa 2010, s. 55. 3 Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim. Dz.U. Nr 140 poz. 938 ze zm. 4 Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym. Dz.U. Nr 157 poz. 1119 ze zm. 5 Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym. Dz.U. 1995 Nr 4 poz. 18 ze zm.
421
Tabela 1. Liczba instytucji kredytowych w Polsce w latach 2005-2015
Instytucja kredytowa
Lata 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Banki komercyjne 54 51 50 52 49 49 47 45 41 38 38
Oddziały instytucji kredytowych
7 12 14 18 18 21 21 25 28 28 27
Banki spółdzielcze 588 584 581 579 576 576 574 572 571 565 561
Razem 649 647 645 649 643 646 642 642 640 631 626
Źródło: http://knf.gov.pl (dostęp: 8.03.2016); Raport o sytuacji banków w 2014 r., UNKF, Warszawa 2015, s. 19; Raport o sytuacji banków w 2010 r., UNKF, Warszawa 2011, s. 13; Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2011 r., NBP, Warszawa 2013, s. 75.
Największą liczbę banków w polskim sektorze bankowym zanotowano w 1993 r.
Funkcjonowało wtedy 1740 banków, w tym 87 komercyjnych i 1653 spółdzielczych6. W 2005 r. ich łączna liczba zmniejszyła się do 649, a na koniec 2015 r. funkcjonowało 38 banków komercyjnych, 561 banków spółdzielczych i 27 oddziałów instytucji kredy-towych.
Malejąca liczba banków przekłada się na poziom zatrudnienia oraz ilość sieci pla-cówek (tabela 2). O ile w latach 2005-2008 zatrudnienie w bankach wzrastało, o tyle od 2009 r. sukcesywnie maleje. Taka tendencja jest wynikiem nie tylko konsolidacji, ale także procesów optymalizacji zatrudnienia i sieci placówek. Proces ten jest również efektem rozwoju elektronicznych kanałów dostępu. Taka tendencja nie jest jednak wspólna dla wszystkich banków. Wzrost liczby placówek i zatrudnienia odnotowuje się w sektorze banków spółdzielczych. Często także zamyka się duże oddziały, zwiększając liczbę placówek mniejszych. Tabela 2. Zatrudnienie w bankach i liczba placówek bankowych
Wyszczegól-nienie
Lata
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Zatrudnienie 153 000 157 931 167 127 181 114 177 233 176 916 176 658 175 094 174 331 172 675 170 935 Liczba placówek* 11 347 11 927 12 847 13 665 13 910 14 207 13 921 15 421 15 297 15 062 14 496
* Od 2012 r. w zestawieniu są także ujęte placówki partnerskie.
Źródło: Ibid.
Od 2009 r. sukcesywnie rośnie udział w aktywach banków kontrolowanych przez inwestorów krajowych. Na koniec 2014 r. inwestorzy krajowi kontrolowali 10 banków komercyjnych oraz wszystkie banki spółdzielcze (Skarb Państwa kontrolował 4 banki), a inwestorzy zagraniczni 28 banków komercyjnych i wszystkie oddziały instytucji kre-dytowych7. Udział inwestorów krajowych w aktywach bankowych wzrósł z 30% w 2005 r. do 38,5% w 2014 r. (rys. 1).
6 Sytuacja finansowa banków w 1999 r. Synteza, NBP, Warszawa 2000, s. 24. 7 Raport o sytuacji banków w 2014 r., UNKF, Warszawa 2015, s. 20.
4
R
Ź
DS(Sg(bu
R
Ź
422
Rys.
Źród
Do S.A(INGS.Agals(w Rbankudzi
Rys.
Źród
2
. 1. S
dło: R
Panaj.), NG S.). Z
ski BRaifku Siał w
. 2. P
dło: R
Stru
Rapo
akiewięNiem.A.)
ZnaBanffeisS.Aw ak
Poch
Rozw
uktur
orty N
ety kększmie) orczn
nco Csen . i Bktyw
hodz
wój s
ra w
NBP
konzychec (Daz U
nymiComPol
BPNwac
zeni
system
własn
P i KN
ntrolh zaDeuUSAi inw
mercska
N Pach p
ie ka
mu f
nośc
NF z
lne baliczutschA (CwescialS.A
aribrzed
apita
finan
ciow
za lat
banza she BCitibstoral PoA.) obas wdsta
ału w
nsow
wa se
ta 20
nkówsię iBanbankamirtugorazw Bawia
właś
wego
ektor
005-2
w winw
nk Pk wi są guesz ba
BGŻa ry
ścici
w P
ra ba
2014
w PowestoPolskw Ba
taks S.AankiŻ S.As. 2
ielsk
olsce
anko
4.
olscorówka S
ankukże hA. ( fraA. P.
kiego
e (Ra
owe
e pow zS.Au Hahisz(w BancuPoc
o se
apor
ego –
osiaz W
A., CandzpańBanuskiehod
ktor
rty za
– ud
adalWłocComlowńskinku e Sodzen
ra ba
a lata
dział
li inh (U
mmewymi SaMilocienie k
anko
a 201
ł w a
nwesUni
erzbam S.Aantanllenete Gkapi
oweg
11-2
aktyw
storicredankA. ondeium
Genitału
go
014)
wac
rzy zdit
k w orazer (wm S.Aneralu w
), NB
ch
zagzaamB
z Gew BA.),le za
właśc
BP, W
raniangaBankenerZ W, auaangcicie
Wars
icznażowku Sral EWBKstriagażoelsk
szaw
ni z wanS.AElecK Sackiowakieg
wa.
17 ny w.), H
ctricS.A.ki Raane go o
kraw PHolac w B), paiffew E
oraz
ajówPekaandBPHortueiseEurojeg
w. ao dii H u-en o-go
oka3jctdso
R
Ź
toptcg
8
okrekonkakty364,już wczyłtenddo Psektod w
Rys.
Źród
to worazprocto efcie grup
8 R
Efesiekur
ywó,4 mwarł siędencPKBtor bwart
. 3. A
dło: hs
Rowynz wcesyfektNor
py b
Rozw
fekt usencj
ów smld rtośćę” wcji wB wybanktośc
Akty
http:/szaw
ocznnikiewzroy kot wyrdea
bank
ój sy
tem trojji bsektPLNć 1,
w okwzroynokowci PK
ywa
//knfwa 20
ne tem stu
onsoyjśca Bkow
ystem
ponowe
był tora N, w,6 bkresosto
osiławy jKB.
a sek
f.gov015, s
temppopop
olidcia zBankwej n
mu fi
nad ej tsukban
w 20ln Psie goweja tylest j. Mn
ktora
v.pl (s. 97
po wprawtymacyj
z poku Snale
inans
dwtran
kcesynko005 PLNglobj, n
lko jednniej
a ban
(dost7.
wzrwiajmizmyjne olskiS.Aeżąc
sowe
wudzsforywn
owegr. –
N. Wbalnie p60%nymjsze
nkow
tęp:
rostującymu
zapiego
A. prcej d
ego w
ziesrmany wgo (– 58Wartnegoprze%, nm z ne sek
weg
15.0
u akych wśr
poczo ryrzezdo je
w Po
tosiacji wzr(wsz8,6 to róo krkro
natomnielktor
go 03.20
ktywsię
ród zątk
ynkuz PKedn
olsce
iedmi fu
rost zystmld
ównryzyczymialicznry b
016);
wówwako
kowu zaKO
nego
e w 2
miolfunk
akttkicd PLnieżysu yła wast nnycank
; Roz
w searunnsu
waneagran BP
o wł
2014
letnkcjontywch fuLN, ż zaufina
wartna kch wkow
zwój
ektonkówumene poniczP Słaśc
r., N
niegonow
wów funk
natuwaansotośc
koniew Un
e m
j sys
ra bw gntów
o okznyc.A.)icie
NBP,
o okwani
sekkcjontomiażyćoweci PKec 2nii E
mają
stemu
bankgospw i
kresich i) or
ela (
, Wa
kresia bktornująiast ć, żeego.KB 2014Eurotylk
u fin
kowpodai prie ginweraz (akw
arszaw
su robankra bącycna
e po WaPol
4 r. opejko S
nanso
wegoarczrzedglobestopop
wizy
wa 2
ozwków
bankch rkon
olskartolskibyłjskiSłow
oweg
o przychdsiębbalneorówprawycja
2015
wojuw wkowrodzniec ki seość . Wo toiej, kwacj
go w
rzyśh, sbioregow stwy a Ge
, s. 1
u pow wawego
zajó201
ektoakty
W 20o jużktórja, L
w Pol
śpiesspadrców kry
trateefe
etin
100.
olskarun
o. Wów b15 ror baywó
005 rż 90rychLitw
lsce
szyłdku w. ByzyegicktywBan
iej bnkac
W 19bankr. akankoów, r. re0% h akwa i
w 20
ło psto
Bansu.
cznywnonku
banch 999ków
ktywowypom
elac(rys
ktywi Ru
014
po 2opy nki Ich
ych ości
u S.A
nkowwzm
9 r. w) wwa sty „nmimcja as. 3)wa sumu
r., N
2013bezkon
h po(npi koA).
woścmożwar
wyntanonie smo sakty). Psą niunia8
NBP,
3 r. Bzrobntynłącz. pr
oszt
42
ci pżonertoś
nosiłowiłskurstałe
ywówolskiższ8.
Wa
Byłbocinuujzenizejęowe
3
po ej ść ła ły r-ej w ki ze
ar-
ło ia ją ia ę-ej
424
20.2. Rodzaje dominujących instytucji kredytowych
Model polskiej bankowość tworzony i realizowany od 1989 r. opiera się na zasa-dzie bankowości uniwersalnej, tzn. na założeniu, że wszystkie banki, o ile spełniają określone wymogi prawne (głównie dotyczące wyposażenia banku w niezbędny kapitał), mogą wykonywać bardzo szeroki wachlarz usług finansowych, oprócz wszystkich czyn-ności bankowych także usługi ubezpieczeniowe oraz bankowości inwestycyjnej9. Nie ogranicza to jednak funkcjonowania banków wyspecjalizowanych. W polskim sektorze bankowym takimi bankami są banki hipoteczne. Polski sektor bankowy składa się z Naro-dowego Banku Polskiego, banków komercyjnych – uniwersalnych i specjalistycznych, a także banków spółdzielczych, które również kierują się zasadami komercjalizmu i uni-wersalizmu.
Zgodnie z obowiązującą ustawą Prawo bankowe z 1997 r.10 banki mogą być two-rzone jako: państwowe, w formie spółki akcyjnej oraz spółdzielcze. Warunkiem ich działalności jest uzyskanie od Komisji Nadzoru Finansowego dwóch zezwoleń: na utwo-rzenie banku i rozpoczęcie działalności, po spełnieniu następujących ustawowych wa-runków: − fundusze własne, których wysokość musi być dostosowana do zakresu działalności, − określona liczba założycieli, − pomieszczenia i urządzenia gwarantujące bezpieczeństwo przechowywanych wartości, − projekcja planu finansowego na co najmniej trzyletni okres, z którego będzie wyni-
kało bezpieczne działanie banku. Na dzień 31.12.2015 r. w Polsce funkcjonowały:
− 1 bank państwowy – Bank Gospodarstwa Krajowego, − 561 banków spółdzielczych, − 37 banków w formie spółki akcyjnej, w tym:
• 2 banki zrzeszające banki spółdzielcze – Bank Polskiej Spółdzielczości S.A. (BPS S.A.) i SGB-Bank S.A. (Spółdzielcza Grupa Bankowa),
• 3 banki hipoteczne – mBank Hipoteczny S.A., Pekao Bank Hipoteczny S.A., PKO Bank Hipoteczny S.A.,
− 27 oddziałów instytucji kredytowych, − przedstawicielstwa banków zagranicznych i instytucji kredytowych.
Banki spółdzielcze oraz banki zrzeszające funkcjonują na podstawie ustawy z 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających11. Banki spółdzielcze funkcjonują głównie na terenach wiejskich i małych miast, a ich przedmiotem działalności jest w szczególności obsługa klientów powiązanych z działal-nością rolniczą oraz z sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Banki spółdzielcze posiadające kapitał założycielski poniżej 1 mln euro w przeliczeniu na PLN mają obo-wiązek zrzeszania się. Banki zrzeszające działają jako spółki akcyjne, a akcjonariuszami
9 Usługi bankowości inwestycyjnej oferuje 18 banków (BGK oraz 17 banków w formie spółki akcyjnej) – na
podstawie art. 70 ust. 2 Ustawy z dnia 25 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi. Dz.U. 2005 Nr 183 poz. 1538.
10 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, Dz.U. 1997 Nr 140 poz. 939. 11 Ustawa z dnia 2 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach
zrzeszających. Dz.U. 2000 Nr 119 poz. 1252.
sww
wcnstsw
R
Ź
iurp
tw
1
są zwszwob
wielczycniefspółtylkszajwoz
Rys.
Źród
i baudzirzytpopr
tor bwiąz
2 U
zrzezystkbec N
Ulki, ch. finanłdzi
ko wący
zdaw
. 4. U
dło: Iw
Baankaielatelnorzez
Z banzyw
Ustaw
0
2
2
2
2
2
%
eszokimNardziaz w
W pnsowelcz
w przy BPwcz
Udz(%)
Inforwa 2
ankach anie ościz emchw
nkowwać
wa z d
0
5
10
15
20
25
30
35
40
09.2015
2014
2013
2012
2011
2010
one m cz
rodoał bwyjprzywegzychzypPS Sośc
ział s– 3
rmacj015.
ki hihipkre
i zamisjwiląwy zprz
dnia
5
banzynnowebankątkiypadgo, h i
padkS.Ai PK
sekto0.09
cja o .
ipotpotecedytabezę lisą wszacz
zepis
29 si
Akty
8,
8,
9
8,
8,
8,
nki noścego kowiemdkudepzrz
ku wA., a KO
ora 9.20
sytu
eczncznytówzpiestówstąpzął sy d
ierpn
ywa
5
6
9
5
1
3
spóci zwBan
wegom licu takpozyesza
wyntak
BP
spół15.
uacji
ne fychzab
czow zaienipoddoty
nia 1
ółdzwiąnku o seczbykichyty ająciku
kże S.A
łdzie
ban
funkh12. bezpnycastaia Pdlegyczą
997
Fundwła
8
8
7
7
8
zielcązan
Polektoy plh wi
sekcychfinpla
A. in
elcz
nków
kcjoSą piec
ch hawnyPolskgać rące
r. o l
duszeasne
8,1
8,3
7,9
7,9
8,1
8
cze.ne zlskira slacóelkoktorh jeansocównny
ego
w spó
onujto wczonhipoychki dregufun
listac
n
Doz wyegospółóweościra nest wowe
wek,ch p
(ban
ółdzie
ją nwysnych
oteką.
do Uulacnkcj
ch za
Kredse
niefina7
7
7
7
6
6
o czypeł
o i Błdzik, ci, janiefwzgego,, coplac
nki
elczy
na pspech hą. S
Unii cjomono
astaw
dyty dlaktora
ansowe7,5
7,6
7,6
7,4
6,7
6,8
zynłnia
Bankielczco wak: afinanględ, na
o jesców
spół
ych
podscjalihipotSwoj
Eurm unowa
wnych
a
ego
nnośaniekowzegowynaktynsonie
a skust e
wek n
łdzie
i zrz
stawizowteką
oją d
ropenijnnia
h i b
Dese
niefin
ści bm o
wegoo wnikaywawegsta
utekfektniż
elcz
zesza
wie uwaną ludzia
ejsknym
ins
anka
epozytyektoraansow9,5
9,6
9,7
9,2
8,7
8,8
banoboo Fu
w caa z , fungo abilnk strtemodd
ze i z
ający
ustane inub nałaln
kiej m. Z
tytu
ach h
y
wego
nkówwią
unduałymogónduoraz
ny. rat g
m niedział
zrzes
ych w
awy nstynabyność
z dntym
ucji
hipote
Wy
w zązkóuszu
m seólneuszez zWięgenepodły.
szaj
w III
z 1ytucjywanć re
niemm dn
kre
eczn
ynik ne
5,1
4,2
3,9
6,4
6,2
7,4
zrzesów, u Gektoej lie włzatruększerowdaw
ące)
I kwa
1997je fnie fina
m 1niemedyt
nych.
etto
szajw
Gwarorzeiczbasnudnize wwan
wani
) w s
artal
7 r. finan
od ansu
mam zatowy
Dz.U
Zat
jącytymrance baby be, kieniwahnychia o
sekt
e 20
o lnsowinn
ują w
aja 2aczęych
U. 20
trudni
20
20,1
20
19,9
19,6
19,3
ych m incyjnankobankkredie uhanih prod 2
torze
015 r
istawe
nychw g
200ęły
h, kt
003 N
enie
6
nalnformnegoowyków
dyty udziia sąrzez2012
e ban
r., UK
ach znas
h bagłów
4 r. w P
tóre
Nr 1
Licz
leżąrmaco. ym jw sp dlaiał ą w
z ba2 r.
nko
KNF
zaststawankównej
polPols
e mo
19 p
zba pla
38,4
37,9
37,
37,
31,9
30,
ą prcyjn
jest półda sekban
widonk zw s
wym
F, W
tawnwionów j m
lskisce ogą
poz. 9
acówek
4
9
6
1
9
6
42
rzednych
niedziektornkówocznzrzespra
m
Warsza
nycne nwieierz
sekobopro
919.
k
5
de h,
e-l-ra w ne e-a-
a-
ch na e-ze
k-o-o-
426
wadzić działalność poprzez oddział lub w ramach działalności transgranicznej. Oddział instytucji kredytowej ma następujące cechy: − jest jednostką organizacyjną instytucji kredytowej, − zlokalizowaną poza państwem jej siedziby, − nie ma odrębnej osobowości prawnej, − jest zlokalizowany na terytorium Polski, co oznacza, że w Polsce znajdują się istotne
zasoby materialne konieczne do prowadzenia działalności przez oddział, − wykonuje w ramach instytucji kredytowej działalność w zakresie czynności wynika-
jących z posiadanego przez instytucję kredytową zezwolenia. Prawo bankowe definiuje trzy rodzaje banków:
− bank krajowy – czyli bank mający siedzibę na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, − bank zagraniczny – czyli bank mający siedzibę na terytorium państwa niebędącego
państwem członkowskim, − bank istotny – tzn. bank istotny pod względem wielkości, organizacji wewnętrznej
oraz rodzaju, zakresu i złożoności prowadzonej działalności, który został uznany za taki przez Komisję Nadzoru Finansowego albo spełnia co najmniej jeden z poniż-szych warunków: • akcje banku zostały dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym, • udział banku w aktywach sektora bankowego jest nie mniejszy niż 2%, • udział banku w depozytach sektora bankowego jest nie mniejszy niż 2%, • udział banku w funduszach własnych sektora bankowego jest nie mniejszy niż 2%.
Przyjmując powyższe warunki, bankami istotnymi są m.in. banki: PKO BP S.A., Pekao S.A., BZ WBK S.A., mBank S.A. i ING Bank S.A. Są to banki w kolejności o naj-większej sumie bilansowej, a ich omówienie nastąpi w następnej części rozdziału. 20.3. Przegląd największych banków sektora bankowego
Koncentrację polskiego sektora bankowego mierzoną udziałem pięciu najwięk-szych banków w sumie aktywów, depozytów i należności od sektora niefinansowego można uznać za umiarkowaną. W latach 2005-2010 udział sumy aktywów największych banków do aktywów całego sektora malał, natomiast od 2011 r. tendencja jest odwrotna – stopnień koncentracji aktywów rośnie. Podobna tendencja, tyle że aż do 2012 r., jest zauważalna w należnościach od sektora niefinansowego. Największy stopień koncentra-cji banki wykazują w depozytach, choć z podobną tendencją, jak ich udział w aktywach i należnościach od sektora niefinansowego. Większy udział w depozytach wynika z zaufa-nia klientów do tych banków, ale również z faktu, że w polskim sektorze bankowym funkcjonują banki udzielające kredytów, jednak posiadające znikomą ofertę lokat ban-kowych, np. banki samochodowe.
Na koniec 2015 r. największymi bankami w polskim sektorze bankowym pod wzglę-dem sumy bilansowej były kolejno: PKO BP S.A., Pekao S.A., BZ WBK S.A., mBank S.A. i ING Bank S.A. W pierwszym z nich dominuje kapitał krajowy, w pozostałych kapitał zagraniczny. Banki te są spółkami publicznymi notowanymi na Giełdzie Papierów War-tościowych S.A. w Warszawie.
427
Tabela 3. Udział największych 5 banków (w %)
Udział w: Lata
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Aktywach 48,6 46,5 46,6 44,6 44,2 43,9 44,3 45,0 46,1 48,5 48,8 Depozytach 55,8 54,7 56,9 55,3 54,4 46,5 45,4 44,2 45,9 54,9 55,0 Należnościach od sektora niefinansowego
45,0 44,0 44,6 43,1 42,6 39,2 39,1 39,1 42,5 48,9 49,1
Źródło: http://knf.gov.pl (dostęp: 8.03.2016); Raport o sytuacji banków w 2007 r., UNKF, Warszawa 2008, Aneks Statystyczny; Raport o sytuacji banków w 2009 r., UNKF, Warszawa 2010, Aneks Statystyczny.
Bank PKO BP S.A. jest największym w Polsce bankiem zarówno pod względem
sumy bilansowej, jak i wysokości kapitałów własnych. Powstał w 1919 r. jako Pocztowa Kasa Oszczędności. Po II wojnie światowej następuje zmiana nazwy na Powszechna Kasa Oszczędności, a w 1975 r. zostaje włączona w struktury NBP, z zachowaniem tożsamości banku. W 1988 r. zostaje wydzielona z NBP. Po reformie systemu bankowego po 1991 r. bank zmienia nazwę na Powszechna Kasa Oszczędności – Bank Państwowy. W 2000 r. bank zostaje przekształcony w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa (nazwa PKO Bank Polski S.A.), by w 2004 r. zadebiutować na GPW w Warszawie. Udziałow-cami PKO BP S.A. są: Skarb Państwa – 29,43% (udziałów w kapitale oraz głosów na WZA), Aviva Otwarty Fundusz Emerytalny – 6,72%, Nationale Nederlanden Otwarty Fundusz Emerytalny – 5,17% oraz pozostali akcjonariusze – 58,68%. Swoje usługi bank oferuje poprzez 1238 placówek własnych i 881 agencji, zatrudniając na koniec 2015 r. 25 909 osób. Podstawowe dane finansowe PKO BP S.A. za lata 2013-2015 przedstawia tabela 4. Tabela 4. Wybrane charakterystyki Banku PKO BP S.A.
Wyszczególnienie 2013 2014 2015 Aktywa (mln PLN) 196 279,9 243 760,5 262 380 Kapitał własny (mln PLN) 25 111,2 27 602,2 30 217,9 Zysk netto (mln PLN) 3 233,8 3 079,5 2 571,1 Kredyty i pożyczki (mln PLN) 147 372,3 177 557,6 188 552,4 Depozyty (mln PLN) 146 701 170 013 190 539 Wskaźnik marży odsetkowej (%) 3,7% 3,7% 3,0% C/I (%) 41,1% 43,5% 54,7% ROA (%) 1,7% 1,4% 1,0% ROE (%) 13,3% 11,7% 8,9% Współczynnik kapitałowy (%) 13,37% 13,38% 15,3%
Źródło: http://pkobp.pl (dostęp: 10.03.2016); Sprawozdanie Zarządu z działalności PKO Banku Polskiego S.A. za 2014 r. i 2015 r.; Sprawozdanie finansowe PKO Banku Polskiego za 2014 r. i 2015 r.
Bank Pekao S.A. jest drugim co do wielkości bankiem w Polsce. Działa od 87 lat.
Zadebiutował na GPW w Warszawie w czerwcu 1998 r., a od 1999 r. należy do włoskiej Grupy UniCredit, jednej z wiodących międzynarodowych instytucji finansowych. UniCredit S.p.A. posiada 50,1% udziału w kapitale akcyjnym i tyle samo głosów na WZA. Dalsze 49,9% udziału należy do pozostałych inwestorów. W 2015 r. bank dyspo-nował siecią 975 placówek bankowych, zatrudniając 16 387 osób. Podstawowe dane finansowe Banku Pekao S.A. za lata 2013-2015 przedstawia tabela 5.
428
Tabela 5. Wybrane charakterystyki Banku Pekao S.A.
Wyszczególnienie 2013 2014 2015 Aktywa (mln PLN) 155 287 164 323 165 761 Kapitał własny (mln PLN) 22 849 23 387 22 794 Zysk netto (mln PLN) 2 800 2 662 2 290 Kredyty i pożyczki udzielone klientom (mln PLN) 100 569 111 389 118 509 Zobowiązania wobec klientów (mln PLN) 119 869 126 381 129 257 Wskaźnik kredyty/depozyty* (%) 82,4% 86,2% 90,5% Wskaźnik marży odsetkowej (%) 3,3% 3,1% 2,7% C/I (%) 43,5% 43,9% 44,1% ROA (%) 1,8% 1,6% 1,4% ROE (%) 12,3% 11,6% 10,1% Współczynnik kapitałowy (%) 18,3% 17,1% 18,2%
* Depozyty obejmują zobowiązania wobec klientów i zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych.
Źródło: http://pekao.com.pl (dostęp: 10.03.2016); Sprawozdanie z działalności Banku Pekao S.A. za 2015 r.
Bank Zachodni WBK S.A. powstał w wyniku fuzji Banku Zachodniego S.A. z sie-dzibą we Wrocławiu z Wielkopolskim Bankiem Kredytowym S.A. w Poznaniu. Początki obu banków datuje się na 1 lutego 1989 r., kiedy w wyniku reorganizacji systemu ban-kowego powstały jako banki państwowe, każdy z nich wydzielony ze struktur Narodo-wego Banku Polskiego. Pierwszym udziałowcem banku był irlandzki Allied Irish Bank. Jednak w wyniku złej kondycji finansowej tego banku, co było skutkiem kryzysu finan-sowego, w kwietniu 2011 r. Bank Zachodni WBK został przejęty przez hiszpańską Gru-pę Santander, która posiada obecnie 69,41% akcji. W styczniu 2013 r. Bank Zachodni WBK połączył się z Kredyt Bankiem. W efekcie połączenia powstał trzeci co do wielko-ści bank w Polsce pod względem aktywów, portfela kredytowego i depozytów. Bank Zachodni WBK S.A. na koniec 2015 r. dysponował siecią liczącą 723 placówek, zatrud-niając 11 216 osób. Oprócz Grupy Santander udziałowcami banku są także Nationale Nederlanden Otwarty Fundusz Emerytalny – 5,15% udziałów oraz pozostali akcjonariu-sze posiadający 25,44% udziałów w kapitale akcyjnym.
Podstawowe dane finansowe Banku Zachodniego WBK S.A. za lata 2013-2015 przedstawia tabela 6. Tabela 6. Wybrane charakterystyki Banku Zachodniego WBK S.A.
Wyszczególnienie 2013 2014 2015 Aktywa (mln PLN) 103 367,0 121 607,4 125 477,5 Kapitał własny (mln PLN) 13 584,4 17 112,0 18 709,1 Zysk netto (mln PLN) 1 611,5 1 994,6 1 756,2 Kredyty i pożyczki (mln PLN) 67 614,5 74 645,9 81 142,3 Depozyty (mln PLN) 78 735,7 90 149,3 94 641,5 Wskaźnik kredyty/depozyty (%) 85,9% 82,8% 85,7% Wskaźnik marży odsetkowej (%) 3,3% 3,3% 3,0% C/I (%) 50,2% 44,5% 49,4% ROA (%) 1,6% 1,8% 1,4% ROE (%) 13,8% 14,7% 11,3% Współczynnik kapitałowy (%) 15,2% 13,5% 15,8%
Źródło: http://bzwbk.pl (dostęp: 10.03.2016); Sprawozdanie Zarządu z działalności Banku Zachodniego WBK S.A. za 2014 r. i 2015 r.
429
Czwartym bankiem pod względem sumy bilansowej jest działający od 30 lat mBank S.A. Został on założony w 1986 r. jako Bank Rozwoju Eksportu S.A. ze 100-pro-centowym udziałem kapitału Skarbu Państwa. Jego zadaniem było wspieranie polskich przedsiębiorstw zorientowanych na działalność eksportową. W 1992 r. akcje banku debiutują na GPW S.A., a dwa lata później bank zawiera umowę strategiczną z niemiec-kim Commerzbankiem, który obecnie jest jego inwestorem strategicznym. W 2000 r. bank uruchamia pierwszy w Polsce bank internetowy mBank, a później Multibank, ob-sługujący klientów detalicznych. W 2013 r. zdecydowano się na zastąpienie trzech do-tychczasowych marek: BRE Banku, Multibanku i mBanku, w jedną mBank – najsilniej-szą w grupie. Akcjonariuszami mBanku S.A. jest Comerzbank AG posiadający udział w kapitale zakładowym i liczbie głosów na WZA na poziomie 69,54%, ING Otwarty Fundusz Emerytalny – 5,05% oraz pozostali akcjonariusze – 25,41%.
Podstawowe dane finansowe mBanku S.A. za lata 2013-2015 przedstawia tabela 7. Tabela 7. Wybrane charakterystyki mBanku S.A.
Wyszczególnienie 2013 2014 2015 Aktywa (mln PLN) 100 232,1 113 603,5 118 795,3 Kapitał własny (mln PLN) 9 573,2 10 269,6 11 945,1 Zysk netto (mln PLN) 1 070,3 1 174,1 1 271,4 Kredyty i pożyczki udzielone klientom (mln PLN) 63 756,7 69 529,9 71 284,1 Zobowiązania wobec klientów (mln PLN) 64 008,4 79 312,3 85 924,2 Wskaźnik marży odsetkowej (%) 2,2% 2,3% 2,0% C/I (%) 44,3% 43,3% 48,6 ROA (%) 1,1% 1,1% 1,1% ROE (%) 12,4% 12,9% 12,2% Współczynnik kapitałowy (%) 20,6% 17,0% 20,2%
Źródło: http://mbank.pl (dostęp: 10.03.2016); Sprawozdanie Zarządu z działalności mBanku S.A. za 2014 r. i 2015 r.; Sprawozdanie Finansowe mBanku S.A. według Międzynarodowych Standardów Sprawoz-dawczości Finansowej za 2014 r. i 2015 r.
Na koniec 2015 r. bank zatrudniał 5151 pracowników w centrali, 47 w oddziałach kor-
poracyjnych, ponad 130 w placówkach detalicznych oraz 83 w mKioskach. mBank S.A. prowadzi także działalność w 36 placówkach na terenie Słowacji i Republiki Czeskiej.
ING Bank Śląski S.A. rozpoczął działalność w Polsce 1 lutego 1989 r. w wyniku reorganizacji systemu bankowego jako Bank Śląski z siedzibą w Katowicach. Powstał jako bank państwowy. W 1991 r. został przekształcony w spółkę akcyjną, ze 100-procentowym udziałem Skarbu Państwa. W styczniu 1994 r. bank debiutuje na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Inwestorem strategicznym banku jest holenderski bank ING Bank N.V. Kapitał akcyjny banku to 130,1 mln PLN, a udziałowcami są: ING Bank N.V. – 75%, Aviva Otwarty Fundusz Emerytalny Aviva BZ WBK – 5,84% oraz inwe-storzy giełdowi – 19,16%.
Podstawowe dane finansowe ING Banku Śląskiego S.A. za lata 2013-2015 przed-stawia tabela 8.
430
Tabela 8. Wybrane charakterystyki ING Banku Śląskiego S.A.
Wyszczególnienie 2013 2014 2015 Aktywa (mln PLN) 83 760,5 96 742,4 106 105,9 Kapitał własny (mln PLN) 8 327,9 10 247,8 10 485,2 Zysk netto (mln PLN) 920,1 1 067,9 1 140 Kredyty i pożyczki (mln PLN) 43 170,7 51 207,3 62 665,2 Depozyty (mln PLN) 66 832,0 74 652,3 86 596,8 Wskaźnik kredyty/depozyty (%) 67,3% 71,7% 75,3% Wskaźnik marży odsetkowej (%) 2,65% 2,65% 2,41% C/I (%) 56,0% 53,5% 55,8% ROA (%) 1,2% 1,16% 1,11% ROE (%) 11,5% 11,7% 11,4% Współczynnik kapitałowy (%) 17,1% 15,5% 15,1%
Źródło: http://ingbank.pl (dostęp: 10.03.2016); Sprawozdanie Zarządu z działalności ING Banku Śląskiego S.A. za 2014 r. i 2015 r., Roczne sprawozdanie finansowe ING Banku Śląskiego za 2014 r. i 2015 r.
Na koniec 2015 r. w centrali i 395 placówkach bank obsługiwał 4 058 000 klientów,
w tym: 4 016 000 klientów detalicznych (indywidualnych i przedsiębiorców) i 42 000 klien-tów korporacyjnych (małe i średnie przedsiębiorstwa) oraz zatrudniał 7728 osób. 20.4. Struktura aktywów i pasywów sektora bankowego
Sektor bankowy legitymuje się najwyższym udziałem w aktywach całego sektora finansowego, co obrazuje tabela 9. Tabela 9. Aktywa sektora finansowego (mld PLN) i udziały poszczególnych grup instytucji (%)
Wyszczególnienie Lata
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Aktywa (mld PLN) 1 203,1 1 394,9 1 480,5 1 660,1 1 795,1 1 948,1 2 103,1 2 114,3
Sektor bankowy 66,1 74,2 71,4 69,8 72,1 69,4 66,8 72,5 SKOK 0,6 0,7 0,8 0,8 0,8 0,9 0,9 0,9 Sektor ubezpieczeniowy 10,6 9,9 9,4 8,7 8,1 8,4 8,0 8,4
OFE 11,6 9,9 12,1 13,3 12,5 13,8 14,2 7,0 Fundusze inwestycyjne 11,1 5,3 6,3 7,4 6,5 7,5 10,1 11.2
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raporty o sytuacji banków (za lata 2007, 2012, 2014), UKNF, Warszawa.
Na koniec 2014 r. wartość aktywów sektora finansowego wyniosła 2114,3 mld PLN
i wzrosła od 2007 r. o 75,7%. Pomimo wyraźnego rozwoju sektora finansowego udziały poszczególnych grup instytucji wahają się nieznacznie. Udział banków wynosił od 66,1% do 74,2%. W latach 2008-2011 jest zauważalny spadek udziału funduszy inwe-stycyjnych, a wzrost udziałów banków. Był to efekt kryzysu finansowego i wycofywania środków pieniężnych z funduszy inwestycyjnych i lokowania ich w bankach, do których inwestorzy mieli większe zaufanie. W 2014 r. w wyniku reformy emerytalnej spadł udział aktywów funduszy emerytalnych, a wzrosły udziały sektora bankowego i fundu-szy inwestycyjnych.
431
Wartość aktywów sektora bankowego wykazuje stałą tendencję wzrostową, choć dy-namika ich wzrostu w latach 2005-2014 jest różna. W całym analizowanym okresie najwyż-szy prawie 30-procentowy wzrost odnotowano w 2008 r. w porównaniu z 2007 r., z kolei rok później suma bilansowa sektora bankowego wzrosła tylko o 2,2%, czyli najmniej.
W ostatnich latach aktywa banków rosły nieznacznie szybciej niż cała gospodarka. W konsekwencji zwiększała się wielkość sektora bankowego w relacji do PKB (do około 90% w 2015 r.), ale nadal pozostaje relatywnie niska i nie wskazuje na nadmierne zadłu-żenie gospodarki. Tabela 10. Struktura aktywów sektora bankowego (%)
Wyszczegól-nienie
Lata 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Aktywa (mld PLN) 588,6 684,7 797,3 1034,7 1057,4 1159,4 1294,6 1350,2 1405,7 1532,0
Kasa i rachun-ki w NBP 3,1 3,4 3,5 3,3 4,3 3,9 2,7 4,7 3,4 4,4
Należności od sektora finan-sowego
20,2 19,7 15,8 5,9 4,5 4,4 4,3 4,6 5,0 8,4
Należności od sektora niefi-nansowego
41,7 46,3 53,1 55,7 57,3 56,8 58,0 56,0 55,6 54,8
Należności od sektora budże-towego
3,5 3,3 2,7 2,3 4,0 4,8 5,6 5,6 5,3 5,2
Papiery warto-ściowe 23,0 20,9 17,1 16,4 18,2 19,2 18,5 18,1 20,1 21,6
Aktywa trwałe 3,5 3,0 2,8 3,9 4,1 3,9 3,6 3,7 3,5 1,4 Pozostałe aktywa 4,1 3,4 5,0 12,5 7,6 7,0 7,3 7,3 7,1 4,2
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Rozwój systemu finansowego w Polsce (Raporty za lata 2006, 2007, 2013, 2014), NBP, Warszawa.
W całym okresie dominującą pozycję mają należności od sektora niefinansowego
oraz papiery wartościowe. Działalność kredytowa banków jest ważnym źródłem finan-sowania gospodarki i jednocześnie w podstawowym stopniu warunkuje zyskowność i wypłacalność sektora bankowego. Jest jednak uzależniona od koniunktury gospodarczej, polityki kredytowej, rekomendacji KNF, polityki stóp procentowych banku centralnego oraz czynników natury regulacyjnej, głównie w sferze kredytów mieszkaniowych.
Udział kredytów dla sektora niefinansowego w PKB wynosił w 2000 r. 26% i wzrósł do 52% w 2014 r., natomiast udział depozytów w PKB odpowiednio wzrósł od 34% do 50%. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż do 2007 r. udział depozytów w PKB był większy niż kredytów, a po 2007 r. układ ten się zmienił. Obecnie to kredyty mają więk-szy udział w PKB niż depozyty13.
Analizując kredyty według kryterium podmiotowego, większy udział w PKB po-siadają kredyty dla gospodarstw domowych niż dla przedsiębiorstw. Udział w PKB tych pierwszych wzrósł w latach 2010-2014 z 10% do 34%. Kredyty dla przedsiębiorstw wzrosły odpowiednio z 16% do 17% PKB. 13 Raport o sytuacji banków w 2014 r., op. cit., s. 22.
432
Drugą co do wielkości pozycję aktywów w strukturze bilansu sektora bankowego stanowią dłużne papiery wartościowe, głównie skarbowe i emitowane przez NBP, które należą do najbardziej płynnych. Ich udział w strukturze wykazuje względną stabilność i wynosił w badanym okresie około 20%. Banki posiadają je w bilansach dla celów zarzą-dzania płynnością, a także wypełniania krajowych norm płynności krótkoterminowej14.
W strukturze pasywów polskiego sektora bankowego dominują zobowiązania wobec sektora niefinansowego, czyli depozyty od gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Ich udział w latach 2005-2008 malał, co mogło być spowodowane większą akceptacją ryzyka inwestycyjnego przez klientów i lokowaniem swoich środków pieniężnych nie w bankach, tylko na potencjalnie bardziej dochodowym w tym okresie rynku kapitałowym. Tendencja ta zmieniła się po 2010 r. i w 2014 r. udział zobowiązań wobec sektora niefi-nansowego stanowił 55,5% wartości pasywów całego sektora bankowego (tabela 11). Tabela 11. Struktura pasywów sektora bankowego (%)
Wyszczegól-nienie
Lata 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014*
Pasywa (mld PLN) 588,6 684,7 797,3 1034,7 1057,4 1159,4 1294,6 1350,2 1405,7 1532,0
Kapitał własny (mld PLN) 45,6 51,2 68,4 82,3 90,0 100,6 110,7 129 138,6 145,2
Operacje z bankiem centralnym
0,4 0,7 0,4 1,7 1,4 0,1 0 0 0 0
Zobowiązania wobec sektora finansowego
15,7 17,5 19,9 7,9 6,5 6,5 6,2 7,2 7,3 16,9
Zobowiązania wobec sektora niefinansowego
57,5 56,3 53,9 48,0 53,1 53,0 53,4 52,9 54,3 55,5
Zobowiązania wobec sektora budżetowego
5,0 4,8 5,6 5,1 5,1 4,7 3,9 4.6 4,0 4,0
Zobowiązania z tytułu emisji papierów wartościowych
1,6 2,3 1,6 1,1 1,8 2,0 3,2 3,5 3,4 3,6
Kapitały i zobowiąza-nia podpo-rządkowane
9,4 8,7 8,6 7,3 9,1 9,1 8.9 9,9 10,1 10,9
Inne 10,4 9,7 10,0 28.9 23,0 24,6 2,4 21,9 20,9 9,1
* W 2014 r. jest widoczna wyraźna różnica w pozycji „zobowiązania wobec sektora finansowego” oraz „inne”. Wynika to z ujęcia tych pozycji w raportach NBP. W latach 2005-2013 zobowiąza-nia wobec nierezydentów zaliczono w tej tabeli do pozycji „inne”, a w 2014 r. do pozycji „zo-bowiązania wobec sektora finansowego”.
Źródło: http://knf.gov.pl (dostęp: 10.03.2016); Rozwój systemu finansowego w Polsce (Raporty za lata 2007, 2011, 2013, 2014), NBP, Warszawa.
14 Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2014 r., op. cit., s. 109.
433
Zobowiązania wobec sektora niefinansowego to głównie depozyty od gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Udział tych pierwszych w PKB w latach 2000-2014 wzrósł od 26% do 35%, natomiast depozyty od przedsiębiorstw stanowiły w tym okresie od 6% do 13%15.
Kluczową pozycję pasywów w bilansie sektora bankowego stanowią kapitały wła-sne. Ich dynamiczny wzrost jest zasilany przede wszystkim zyskami zatrzymanymi. Udział kapitałów własnych w pasywach sektora jest stały i wyniósł w latach 2005-2014 około 10%. 20.5. Wyniki finansowe sektora bankowego
Analizując kondycję finansową polskiego sektora bankowego, wzięto pod uwagę pięć parametrów ją opisujących: zysk netto, rentowność aktywów, rentowność kapitału własnego, marżę odsetkową oraz wskaźnik kosztów operacyjnych. Istotny jest również współczynnik kapitałowy jako wskaźnik regulacyjny ukazujący podjęte przez sektor ryzyko bankowe. Tabela 12. Wybrane wyniki finansowe sektora bankowego
Wyszczególnie-nie
Lata 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Wynik finansowy netto (mld PLN) 9110 10 697 13 642 13 556 8282 11 420 15 539 15 467 15 175 16 224
Rentowność aktywów ROA (%)
1,6 1,7 1,7 1,6 0,8 1,03 1,26 1,22 1,09 1,11
Rentowność kapitałów wła-snych ROE (%)
20,6 22,5 22,5 15,7 8,4 10,2 12,3 11,2 9,99 10,3
Marża odsetko-wa netto (%) 3,3 3,2 3,3 3,1 2,6 3,6 3,27 3,19 2,83 2,88
Efektywność kosztowa C/I (%) 60,8* 58,6 56,3 54,3 54,2 52,0 50,6 50,9 53,0 51,0
Łączny współ-czynnik kapita-łowy (%)
14,6 13,2 12,1 11,2 13,3 13,8 13,1 14,7 15,7 15,3
* Tylko dla banków komercyjnych.
Źródło: http://knf.gov.pl (dostęp:15.03.2016); Sytuacja finansowa banków w 2005 r. Synteza, UKNF, War-szawa 2006; Raporty o sytuacji banków (za lata 2007, 2010, 2012, 2014), UKNF, Warszawa; Raport o stabilności systemu finansowego 2006, NBP, Warszawa 2007.
W latach 2005-2008 zysk netto generowany przez polski sektor bankowy wykazy-
wał tendencję rosnącą, co było efektem ogólnie dobrej kondycji polskiej gospodarki, niskiego bezrobocia i wzmożonej aktywności banków w obszarze kredytowania, szcze-gólnie kredytów mieszkaniowych. Załamanie nastąpiło w 2009 r., w którym wartość zysku netto spadła o około 40% z poziomu 13 556 mln PLN do 8282 mln PLN. Powo-dem był globalny kryzys finansowy, którego banki w Polsce nie odczuły w tak drastycz- 15 Raport o sytuacji banków w 2014 r., op. cit., s. 22.
434
ny sposób, jak w Europie Zachodniej czy Stanach Zjednoczonych, jednak wymusił on na bankach ograniczenie akcji kredytowej, rewizję polityki kredytowej, a także wpłynął na wycenę aktywów i pasywów. Stagnacja polskiej gospodarki i wzrost bezrobocia przy-czyniły się do spadku popytu na kredyt i wzrostu należności przeterminowanych. W latach 2010-2011 nastąpił wyraźny wzrost zysku, który wynikał głównie ze wzrostu wyniku odsetkowego i zmniejszenia ujemnego salda odpisów i rezerw. Po 2011 r. zysk sektora regularnie przekracza poziom 15 mld PLN, osiągając w 2014 r. rekordową wartość po-nad 16,2 mld PLN. Banki spółdzielcze wygenerowały łącznie zysk na poziomie 756 mln PLN, co stanowiło tylko 4,66% zysku netto całego sektora bankowego16.
Korzystne wyniki finansowe nie przełożyły się bezpośrednio na wyższe wskaźniki rentowności aktywów ROA i rentowności kapitałów własnych ROE, które i tak były wyższe niż w bardziej rozwiniętych sektorach bankowych. Do 2008 r. szczególnie ROE było na wysokim poziomie, co wynikało ze stosunkowo niskich kapitałów własnych, które w latach 2005-2010 wzrosły o 100%. Spadek ROE był spowodowany szybszym wzrostem kapitału własnego niż zysku netto. Załamanie wskaźnika nastąpiło w 2009 r. z powodu niskiej wartości zysku netto. Od 2010 r. widać względną stabilność ROA i ROE, co jest wynikiem, przy wzroście zysku, rosnącej skali działania – szybszego wzrostu sumy bilansowej i kapitałów własnych (o 45%).
W badanym okresie również efektywność kosztowa znacznie się poprawiła. Od 2011 r. wskaźnik koszty/dochody – C/I jest względnie stabilny i wynosi około 50%.
Relatywnie korzystny obraz kondycji sektora bankowego należy łączyć z jakością zarządzania w bankach w umiarkowanie korzystnym otoczeniu gospodarczym, przy niskich stopach procentowych. Sprzyja to stabilizacji lub poprawie sytuacji finansowej kredytobiorców, a tym samym poprawie jakości portfela kredytowego.
Pomimo dobrej sytuacji finansowej sektora bankowego oraz wysokiego współ-czynnika wypłacalności, od 2009 r. powyżej 13%, KNF w 2014 r. rekomendowała dalsze wzmocnienie bazy kapitałowej banków, aby każdy z banków wykazywał się współczyn-nikiem Tier 1 na poziomie nie mniejszym niż 9%, a współczynnikiem wypłacalności na poziomie nie mniejszym niż 12%. Celem takiego zalecenia było utrzymanie stabilności i bezpieczeństwa, ułatwienie bankom pozyskania kapitału długoterminowego oraz dal-szy rozwój sektora bankowego17. Bibliografia http://bzwbk.pl (dostęp: 10.03.2016).
http://ingbank.pl (dostęp: 10.03.2016).
http://mbank.pl (dostęp: 10.03.2016).
http://knf.gov.pl (dostęp: 8.03.2016).
http://pekao.com.pl (dostęp: 10.03.2016).
16 Informacja o sytuacji banków spółdzielczych i zrzeszających w III kwartale 2015 r., UKNF, Warszawa
2015, s. 29. 17 Pismo Przewodniczącego KNF do Prezesów banków z dnia 21.03.2014 r. Stanowisko w sprawie minimal-
nego Tier 1 i współczynnika wypłacalności.
435
http://pkobp.pl (dostęp: 10.03.2016).
Informacja o sytuacji banków spółdzielczych i zrzeszających w III kwartale 2015 r., UKNF, War-szawa 2015.
Leszczyńska C., Zarys historii polskiej bankowości centralnej, NBP, Warszawa 2010.
Pismo Przewodniczącego KNF do Prezesów banków z dnia 21.03.2014 r. Stanowisko w sprawie minimalnego Tier 1 i współczynnika wypłacalności.
Raport o sytuacji banków w 2007 r., UNKF, Warszawa 2008, Aneks Statystyczny.
Raport o sytuacji banków w 2009 r., UNKF, Warszawa 2010, Aneks Statystyczny.
Raport o sytuacji banków w 2010 r., UNKF, Warszawa 2011.
Raport o sytuacji banków w 2012 r., UKNF, Warszawa 2013.
Raport o sytuacji banków w 2014 r., UNKF, Warszawa 2015.
Raport o stabilności systemu finansowego 2006, NBP, Warszawa 2007.
Roczne sprawozdanie finansowe ING Banku Śląskiego za 2014 r.
Roczne sprawozdanie finansowe ING Banku Śląskiego za 2015 r.
Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2006 r., NBP, Warszawa 2007.
Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2011 r., NBP, Warszawa 2013.
Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2012 r., NBP, Warszawa 2014.
Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2013 r., NBP, Warszawa 2014.
Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2014 r., NBP, Warszawa 2015.
Sprawozdanie Zarządu z działalności Banku Zachodniego WBK S.A. za 2014 r.
Sprawozdanie Zarządu z działalności Banku Zachodniego WBK S.A. za 2015 r.
Sprawozdanie Zarządu z działalności ING Banku Śląskiego S.A. za 2014 r.
Sprawozdanie Zarządu z działalności ING Banku Śląskiego S.A. za 2015 r.
Sprawozdanie Zarządu z działalności mBanku S.A. za 2014 r.
Sprawozdanie Zarządu z działalności mBanku S.A. za 2015 r.
Sprawozdanie Finansowe mBanku S.A. według Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczo-ści Finansowej za 2014 r.
Sprawozdanie Finansowe mBanku S.A. według Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczo-ści Finansowej za 2015 r.
Sprawozdanie z działalności Banku Pekao S.A. za 2015 r.
Sprawozdanie Zarządu z działalności PKO Banku Polskiego S.A. za 2014 r.
Sprawozdanie Zarządu z działalności PKO Banku Polskiego S.A. za 2015 r.
Sprawozdanie finansowe PKO Banku Polskiego za 2014 r.
Sprawozdanie finansowe PKO Banku Polskiego za 2015 r.
Sytuacja finansowa banków w 1999 r. Synteza, NBP, Warszawa 2000.
Sytuacja finansowa banków w 2005 r. Synteza, UKNF, Warszawa 2006.
System bankowy w Polsce w latach dziewięćdziesiątych, NBP, Warszawa 2001.
436
Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym. Dz.U. 1995 Nr 4 poz. 18 ze zm.
Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim. Dz.U. Nr 140 poz. 938 ze zm.
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Dz.U. 1997 Nr 140 poz. 939 ze zm.
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych. Dz.U. 2003 Nr 119 poz. 919 ze zm.
Ustawa z dnia 2 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających. Dz.U. 2000 Nr 119 poz. 1252 ze zm.
Ustawa z dnia 25 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi. Dz.U. 2005 Nr 183 poz. 1538 ze zm.
Ustawa z dnia 21 lipca 2006 o nadzorze nad rynkiem finansowym. Dz.U. Nr 157 poz. 1119 ze zm.
21. Sektor bankowy Portugalii
(Krzysztof Łabowski) 21.1. Sektor bankowy w liczbach i jego specyfikacja
Portugalia (Republika Portugalska) jest najdalej wysuniętym na zachód państwem kontynentalnej Europy położonym w zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego. W skład Portugalii wchodzą także dwa archipelagi wysp położonych na Oceanie Atlantyckim – Azory i Madera. Od 1986 r. Portugalia jest członkiem Unii Europejskiej, a liczba ludności tego kraju w 2014 r. wyniosła 10,4 mln, co stanowiło 2,1% liczby ludności całej Unii Europejskiej. Od 1976 r. Portugalia jest podzielona na 20 dystryktów (port. distritos), z któ-rych dwa posiadają status autonomiczny − archipelagi Azorów i Madery. Stolicą państwa jest Lizbona. Od początku 1999 r. walutą obowiązującą w Portugalii jest euro (€)1.
Bankiem centralnym Republiki Portugalii jest Banco de Portugal (BdP), który zo-stał utworzony w 1846 r. Zgodnie z prawem, BdP posiada osobowość prawną z autonomią administracyjną i finansową. Banco de Portugal ma swoją siedzibę w Lizbonie, oddział w Porto, wiele agencji w kontynentalnej części Portugalii i dwie delegacje regionalne (Madera i Azory).
BdP jest odpowiedzialny za nadzór ostrożnościowy i prowadzenie rynku instytucji kredytowych, przedsiębiorstw finansowych i instytucji płatniczych, mając na celu za-pewnienie zgodności ich działania z przepisami prawa i wymogami postępowania. Ce-lem nadzoru jest także zapewnienie przejrzystości systemu i bezpieczeństwa dla depozy-tów i deponentów oraz ochrona interesów konsumentów2.
Obowiązujące w Portugalii ramy prawne działania instytucji kredytowych i spółek finansowych (RGICSF)3 dzielą instytucje finansowe na dwie główne grupy: instytucje kredytowe i firmy finansowe.
Instytucje kredytowe zostały podzielone na podmioty, których działalność gospo-darcza polega na przyjmowaniu depozytów i innych funduszy podlegających zwrotowi od ludności w celu zainwestowania ich na własny rachunek poprzez udzielanie poży-czek, oraz podmioty, które wydają środki płatnicze w formie pieniądza elektronicznego.
1 Witryna internetowa Unii Europejskiej (EU): http://europa.eu/about-eu/countries/member-countries/portugal/
index_en.htm. 2 Witryna internetowa Banco de Portugal (BdP): www.bportugal.pt. 3 Ramy prawne działania instytucji kredytowych i spółek finansowych (port. Regime Geral das Instituições
de Crédito e Sociedades Financeiras, RGICSF) ustanawiają warunki podejmowania i prowadzenia działal-ności przez instytucje kredytowe i firmy finansowe. W dużej mierze ramy te odzwierciedlają regulacje dy-rektyw wspólnotowych w tym zakresie. Ramy prawne obejmują następujące aspekty: procedura udzielania zezwoleń i rejestracji, ocena przydatności akcjonariuszy kwalifikacyjnych, ocena przydatności i kwalifika-cji zawodowych członków zarządów i audytu, zasady postępowania i relacji z klientami, współpraca z in-nymi organami, zasady i limity ostrożnościowe, procedury nadzoru, środki odnoszące się do reorganizacji, system gwarantowania depozytów, a także sankcje i kary związane z naruszeniem przepisów.
438
Wśród instytucji kredytowych wyróżnia się: banki i oddziały banków zagranicznych, kasy oszczędnościowe i kasy kredytów rolnych. Działalność tych podmiotów obejmuje bowiem przyjmowanie depozytów i innych środków podlegających zwrotowi4. Tak zdefiniowane instytucje kredytowe tworzą portugalski sektor bankowy.
W 2015 r. sektor bankowy Portugalii, z wyłączeniem banku centralnego, liczył 160 podmiotów, przy czym najliczniejszą grupę stanowiły wzajemne kasy rolno-kredytowe (88 podmiotów), natomiast największą rolę w gospodarce ze względu na sumę bilanso-wą odgrywały banki krajowe działające w formie spółek akcyjnych (35 podmiotów). Tabela 1. Struktura sektora bankowego Portugalii ze względu na rodzaj instytucji
(stan na dzień 30.06.2015 r.)
Rodzaj instytucji Liczba podmiotów Banki krajowe – działające jako spółki akcyjne 35 Wzajemne kasy kredytów rolnych (Caixas de Credito Agricola Mutuo) 88 Kasy oszczędnościowe (Caixas Economicas) 4 Oddziały instytucji kredytowych z siedzibą w UE (Sucursal de Instituicao de Credito Com Sede na UE) 32
Oddziały instytucji kredytowych z siedzibą w krajach trzecich (Sucursal de Instituicao de Credito Com Sede em Paises Terceiros) 1
Źródło: Witryna internetowa Banco de Portugal (BdP): http://www.bportugal.pt/en-US/Supervisao/Pages/ Instituicoesautorizadas.aspx.
Portugalski sektor bankowy odgrywa znaczącą rolę w gospodarce kraju. W latach
2005-2012 relacja aktywów bankowych do PKB kraju istotnie wzrastała, osiągając po-ziom bardzo zbliżony do poziomu w całej strefie euro. Trend wzrostowy został jednak zahamowany w 2011 r. po wprowadzeniu Programu Pomocy Ekonomiczno-Finansowej (program EFAP)5, którego skutkiem było m.in. znaczące zmniejszenie sumy aktywów sektora. W latach 2010-2014 stosunek aktywów bankowych do wolumenu PKB nomi-nalnego zmniejszył się o 12,7%. Z poziomu 310,6% w 2010 r. stosunek ten spadł do poziomu 271,1% w 2014 r., w którym PKB wyniósł 173 044 mln €.
4 Banco de Portugal Statistical Bulletin of July 2010, Banco de Portugal (BdP), Lizbona 2010; Supplement
1/2010 of the Banco de Portugal Statistical Bulletin of August 2010, Banco de Portugal (BdP), Lizbona 2010; www.bportugal.pt.
5 Program Pomocy Ekonomiczno-Finansowej (ang. Economic and Financial Assistance Programme, EFAP) został uzgodniony między władzami portugalskimi a Unią Europejską i Międzynarodowym Funduszem Walutowym (IMF) w maju 2011 r. Na podstawie strategii mającej na celu przywrócenie międzynarodowym rynkom finansowym zaufania do gospodarki portugalskiej wspierano konkurencyjność i zrównoważony wzrost gospodarczy Portugalii. Program opierał się na trzech głównych filarach: konsolidacji fiskalnej, za-bezpieczeniu stabilności systemu finansowego i transformacji strukturalnej portugalskiej gospodarki. Cał-kowita kwota pomocy finansowej w latach 2011-14 została ustalona na poziomie 78 mld €, z czego 52 mld € stanowiły finansowanie poprzez dwa unijne mechanizmy − Europejski Instrument Stabilności Finansowej (ang. European Financial Stability Facility, EFSF) wraz z Europejskim Mechanizmem Stabilizacji Finan-sowej (ang. European Financial Stabilisation Mechanism, EFSM), utworzone przez Radę Ecofin w dniu 9.05.2010 r. w celu wzmocnienia stabilności finansowej strefy euro oraz ewentualnego wsparcia państw strefy euro potrzebujących pomocy finansowej. Pozostałe 26 mld € pakietu to pomoc z IMF. Z łącznej kwo-ty pakietu wsparcia dla Portugalii 12 mld € przeznaczono na zasilenie Instrumentu Wsparcia Wypłacalności Bankowej. Łącznie zostało wypłaconych 11 rat obejmujących w przybliżeniu 97% kwoty uzgodnionego pakietu. Program wygasł 30.06.2014 r.
439
Analizując dane pochodzące z sektora bankowego Portugalii na tle całej strefy euro w okresie 12/2005-06/2015, można wskazać trzy fazy charakteryzujące się zróżnicowa-nym tempem i kierunkiem zmian sumy aktywów ogółem. W latach 2005-2008 był ob-serwowany wzrost sumy aktywów z poziomu 366 989 mln € pod koniec grudnia 2005 r. do poziomu 476 883 mln € na koniec 2008 r. Stopa średniorocznego wzrostu sumy ak-tywów sektora wyniosła wówczas w Portugalii 9,5%, co oznaczało nieco słabszy wzrost w porównaniu z całą strefą euro, gdzie stopa ta średniorocznie wzrastała o 11,1%. W okresie 01/2009-04/2011 stopa średniorocznego wzrostu sumy aktywów wyniosła odpowiednio 8,7% w Portugalii i 1,8% w strefie euro, natomiast pomiędzy majem 2011 r. a czerwcem 2015 r. zarówno w Portugalii, jak i całej strefie euro odnotowano średnioroczne spadki sumy aktywów sektora bankowego. W Portugalii spadek ten był jednak znacznie bardziej wyraźny i wyniósł średniorocznie -3,8%, podczas gdy w całej strefie euro tylko -0,3%.
Zmiana trendu wzrostowego na spadkowy w sumie aktywów portugalskiego sektora bankowego począwszy od maja 2011 r. była bezpośrednio związana z wprowadzeniem przez Europejski Bank Centralny (ECB) działań i wytycznych zmierzających do zabez-pieczenia stabilności systemu finansowego w Portugalii w ramach programu EFAP. Działania ECB względem sektora oznaczały w praktyce m.in. proces delewarowania systemu bankowego. W okresie 05/2011-06/2015 suma aktywów portugalskiego sektora spadła z 522,3 mln € do 423,7 mln €, tj. o 18,9%. W tym samym okresie suma aktywów całej strefy euro zmniejszyła się jedynie o 2,8% z 32 100,7 mld € do 31 215,7 mld €.
Dzięki podjętym działaniom w ciągu czterech lat relacja kredytów do depozytów portugalskiego sektora (ang. loans to deposits ratio, LTD) spadła z nadzwyczaj wyso-kiego poziomu 149,7% na koniec czerwca 2011 r. do 106,0% w połowie 2015 r., co znacząco wpłynęło na wzrost bezpieczeństwa całego sektora.
W procesie delewarowania portugalskiego sektora bankowego największe znacze-nie miało po pierwsze zmniejszenie akcji kredytowej banków względem gospodarstw domowych, klientów niefinansowych i administracji publicznej, po drugie zmniejszenie zaangażowania wobec podmiotów zagranicznych, aż wreszcie zmniejszenie wartości portfela akcji i udziałów bezpośrednich.
Ograniczanie akcji kredytowej banków wpływało na zmniejszenie relacji zadłuże-nia podmiotów niefinansowych w stosunku do wolumenu PKB kraju. Zmiany tej relacji w latach 2010-2014 obrazuje rys. 1, przy czym należy zaznaczyć, że na jej wzrost w drugiej połowie 2011 r. i w 2012 r. wpływ miał istotny spadek wolumenu PKB − szybszy niż spadek akcji kredytowej banków.
Udział kredytów bankowych w łącznym zadłużeniu sektora niefinansowego w la-tach 2007-2015 (czerwiec) spadł z 67,9% do 44,4%. Kredyty dla sektora niefinansowego w czerwcu 2015 r. stanowiły pomimo to 49,3% sumy aktywów sektora bankowego i były jej najistotniejszym elementem. Dla porównania poziom kredytów w sumie akty-wów w strefie euro kształtował się w połowie 2015 r. na poziomie 38,0%.
440
Rys. 1. Poziom zadłużenia podmiotów niefinansowych w stosunku do wolumenu PKB
Źródło: Portuguese Banking System. Recent Developments − 3rd quarter 2015, Banco de Portugal (BdP), Lizbona 2015, www.bportugal.pt.
Drugim czynnikiem wpływającym na ograniczenie sumy aktywów sektora w ra-
mach procesu delewarowania było znaczące zmniejszenie zaangażowania międzynaro-dowego. Z najwyższego poziomu odnotowanego pod koniec czerwca 2009 r., kiedy zaangażowanie banków portugalskich poza granicami kraju wynosiło ponad 175 mld €, nastąpił jego istotny spadek i na koniec 2014 r. wyniosło ono niewiele ponad 90 mld €. Był to więc spadek przekraczający 51%. Według danych na koniec marca 2015 r. naj-większe zagraniczne zaangażowanie sektora portugalskiego było związane z Polską (17% całkowitego zaangażowania międzynarodowego), Hiszpanią (14%), Angolą (12%), Holandią (10%), Włochami (6%), Mozambikiem (5%) i Francją (5%).
Trzecim najważniejszym czynnikiem wpływającym na spadek sumy aktywów było zmniejszenie znaczenia inwestycji bezpośrednich w akcje i udziały innych instytucji. Od połowy 2012 r. ich wartość spadała z poziomu 40,5 mld € do poziomu 21,4 mld € na koniec czerwca 2015 r. 21.2. Rodzaje dominujących instytucji kredytowych
Na sektor bankowy w Portugalii składają się następujące instytucje kredytowe: banki komercyjne, kasy depozytowe (Caixas de Depósitos), kasy oszczędnościowe (Caixas Económicas), wzajemne kasy kredytów rolnych (Caixas de Crédito Agrícola Mutuo), a także kasy centralne (Caixa Central) i kasy główne (Caixa Geral), spełniające funkcje banków zrzeszających dla małych i samodzielnych kas6.
Wśród banków komercyjnych można wydzielić banki uniwersalne oraz banki spe-cjalistyczne, takie jak banki inwestycyjne, banki finansujące inwestycje na rynku nieru-chomości i podmioty bankowości prywatnej. 6 Witryna internetowa Banco de Portugal (BdP): www.bportugal.pt.
117
119 119118118
119 121121122
124126
127 127127
125122
121
116 116 116116115
108110112114116118120122124126128130
1Q 2Q 3Q 4Q 1Q 2Q 3Q 4Q 1Q 2Q 3Q 4Q 1Q 2Q 3Q 4Q 1Q 2Q 3Q 4Q 1Q 2Q
2010 2011 2012 2013 2014 2015
Zadłużenie przedsiębiorstw jako % PKB
441
Dominującymi instytucjami kredytowymi w Portugalii są banki uniwersalne pro-wadzące działalność jako spółki akcyjne i oferujące usługi finansowe klientom detalicz-nym, mikro, małym i średnim przedsiębiorstwom, nie wyłączając podmiotów z sektora rolno-spożywczego, a także obsługujące największe podmioty i korporacje międzynaro-dowe działające w Portugalii oraz kooperujące z firmami portugalskimi.
Szczególnymi i charakterystycznymi instytucjami sektora portugalskiego są kasy oszczędnościowo-depozytowe oraz kasy wzajemne kredytów rolnych, zrzeszane najczę-ściej w kasach centralnych lub kasach głównych, które z kolei są podmiotami działają-cymi jako spółki akcyjne i spełniającymi rolę banków rozliczeniowych dla małych i samo-dzielnych kas.
Ponadto duże znaczenie na rynku portugalskim mają również oddziały banków za-granicznych, a także banki inwestycyjne koncentrujące swoją działalność na rynku nie-ruchomości.
Ze względu na pochodzenie kapitału sektor bankowy w Portugalii można podzielić na dwie podstawowe grupy: • banki krajowe, do których zalicza się banki komercyjne, kasy oszczędnościowo-
-depozytowe i wzajemne kasy kredytów rolnych; • banki zagraniczne, do których można zaliczyć banki całkowicie zależne od banków
zagranicznych lub międzynarodowych grup finansowych, a także oddziały banków zagranicznych działających w Portugalii i podlegających nadzorowi ze strony BdP.
Kapitał zagraniczny, obecny w portugalskim sektorze bankowym poprzez zależne banki komercyjne i inwestycyjne działające jako spółki akcyjne lub poprzez oddziały instytucji zagranicznych, ma przede wszystkim rodowód hiszpański, brytyjski, francuski lub brazylijski.
Na liście dziesięciu największych banków Portugalii pod względem sumy aktywów można wskazać sześć banków, które prowadziły działalność jako krajowe spółki akcyj-ne, jeden oddział banku zagranicznego, dwie kasy oszczędnościowe i jedną wzajemną kasę zrzeszającą kasy kredytów rolnych, które można traktować jako odpowiedniki polskich banków zrzeszających banki spółdzielcze.
Dziesięć największych banków prowadzących działalność w Portugalii w połowie 2015 r. skupiało 82% sumy aktywów całego sektora bankowego, zatrudniało 85% wszystkich pracowników i prowadziło 4869 placówek spośród prawie 5,5 tys. łącznej liczby wszystkich placówek bankowych. 21.3. Przegląd największych banków sektora bankowego
Największym podmiotem w portugalskim sektorze bankowym pod względem su-my aktywów w połowie 2015 r. była główna kasa depozytowa Caixa Geral de Deposi-tos, S.A., której aktywa przekraczały 90,3 mld €. Ponadto na liście największych ban-ków dominują podmioty zorganizowane w formie spółek akcyjnych.
W tabeli 2 zostały wskazane najważniejsze portugalskie grupy bankowe prowadzące działalność jako spółki akcyjne według stanu na koniec czerwca 2015 r.
442
Tabela 2. Najważniejsze portugalskie grupy bankowe prowadzące działalność jako spółki akcyjne (w porządku alfabetycznym według stanu na dzień 30.06.2015 r.)
Nazwa grupy Nazwa banku Akronim Banco BIC Group Banco BIC Português, S.A. Banco BIC
BPI Group Banco BPI, S.A. Banco BPI Banco Português de Investimento, S.A. BPI
Banco Carregosa Group Banco L.J. Carregosa, S.A. Banco Carregosa
Banco Comercial Português Group Banco Comercial Português, S.A Millennium bcp Banco ActivoBank, S.A. Activobank Banco de Investimento Imobiliário, S.A BII
Banco de Investimento Global Group Banco de Investimento Global, S.A. BIG
Novo Banco Group Novo Banco, S.A. Novo Banco
Banco Espírito Santo de Investimento Group
Banco Espírito Santo de Investimento, S.A. Besi Novo Banco dos Açores, S.A. NBAC BEST − Banco Electrónico de Serviço Total, S.A. Best
Banco Finantia Group Banco Finantia, S.A. Finantia Banco Invest Group Banco Invest, S.A. Invest
Banif Financial Group Banif − Banco Internacional do Funchal, S.A. Banif Banif − Banco de Investimento, S.A. Banif Inv Banif Mais, S.A. Banif Mais
Źródło: Statistical Bulletin 2015 – First Half, No 51/2015, Associacao Portuguesa de Bancos (APB), Lizbona 2015, www.apb.pt.
Spośród uniwersalnych banków komercyjnych największym podmiotem był Banco
Comercial Portugues, S.A., prowadzący działalność pod marką Millennium bcp. Bank ten jednocześnie tworzył drugą największą grupę bankową, w skład której wchodził także Banco ActivoBank, S.A. oraz Banco de Investimento Imobiliário, S.A., a zagraniczne zaangażowanie tej grupy dotyczyło przede wszystkim polskiego Bank Millennium S.A.
Na szczególną uwagę zasługuje także trzeci największy bank Novo Banca, S.A., który został powołany po znacjonalizowaniu grupy Banco Espírito Santo de Investimento.
Pięć największych kas oszczędnościowo-depozytowych i kasę zrzeszającą inne wzajemne kasy rolno-kredytowe przedstawia tabela 3. Tabela 3. Portugalskie kasy oszczędnościowo-depozytowe i kasa zrzeszająca wzajemne kasy
rolno-kredytowe (w porządku alfabetycznym według stanu na dzień 30.06.2015 r.)
Nazwa grupy Nazwa kasy Akronim
Crédito Agrícola Group Caixa Central − Caixa Central de Crédito Agrícola Mútuo, CRL CCCAM
Caixa Económica Montepio Geral Group
Caixa Económica Montepio Geral Montepio Montepio Investimento, S.A. Montepio Inv
Caixa Geral de Depósitos Group Caixa Geral de Depósitos, S.A. CGD Caixa – Banco de Investimento Group Caixa – Banco de Investimento, S.A CBI
Źródło: Ibid.
443
Trzy najważniejsze zagraniczne grupy bankowe, posiadające akcje całkowicie za-leżnych od nich banków w Portugalii, zostały wskazane w tabeli 47. Podmioty nadrzędne wobec wszystkich tych banków to grupy hiszpańskie. Tabela 4. Najważniejsze grupy bankowe zależne od banków zagranicznych (w porządku
alfabetycznym według stanu na dzień 30.06.2015 r.)
Nazwa grupy (kraj pochodzenia) Nazwa banku Akronim
BBVA Group (Hiszpania) Banco Bilbao Vizcaya Argentaria (Portugal), S.A. BBVA
Banco Popular Group (Hiszpania) Banco Popular Portugal S.A. Popular
Santander Consumer Group (Hiszpania)
Banco Santander Consumer Portugal, S.A. Sant Consumer Banco Santander Totta, S.A. Santander Totta
Źródło: Ibid.
Pięć najważniejszych oddziałów banków zagranicznych działających w Portugalii według stanu na koniec czerwca 2015 r. przedstawiono w tabeli 5. Tabela 5. Najważniejsze oddziały banków zagranicznych prowadzących działalność w Portugalii
(w porządku alfabetycznym według stanu na dzień 30.06.2015 r.)
Nazwa instytucji macierzystej (kraj pochodzenia) Nazwa oddziału Akronim/Skrót
Banco do Brasil, AG (Brazylia) Banco do Brasil, AG – Sucursal em Portugal BB Barclays Bank PLC (Wielka Brytania) Barclays Bank PLC − Sucursal em Portugal Barclays
BNP Paribas, S.A. (Francja) BNP Paribas − Sucursal em Portugal BNP Paribas Citigoup Inc. (Stany Zjednoczone) Citibank Europe PLC – Sucursal em Portugal Citibank Deutsche Bank, AG (Niemcy) Deutsche Bank, AG − Sucursal em Portugal Deutsche Bank
Źródło: Ibid.
W tabelach 6 i 7 wskazano najważniejsze podstawowe dane największych banków prowadzących działalność w Portugalii w połowie 2015 r.
7 W kapitale akcyjnym Banco Santander Totta, S.A. 99,9% akcji należy do Santander Consumer Group –
hiszpańskiej grupy bankowej, a 0,01% do osób fizycznych.
Tab
ela
6. P
odst
awow
e da
ne fi
nans
owe
najw
ięks
zych
ban
ków
Por
tuga
lii (o
ile
nie
wsk
azan
o in
acze
j, da
ne w
edłu
g st
anu
na d
zień
30.
06.2
015
r.
wyr
ażon
e w
tys.
€)
Lp.
Ban
k Su
ma
bi
lans
owa
Kap
itały
wła
sne
Kre
dyty
D
epoz
yty
Przy
chod
y op
erac
yjne
W
ynik
fina
nsow
y ne
tto
Zatru
dnie
-ni
e w
oso
bach
na
30.0
6.20
14
Plac
ówki
w
szt.
na
30.0
6.20
14
30.0
6.20
15
31.1
2.20
14
30.0
6.20
15
31.1
2.20
14
1.
Cai
xa G
eral
de
Dep
osito
s, S.
A.
90 3
87 6
443
614
766
53 7
22 3
1960
659
305
94
9 73
61
121
031
-47
554
-1 1
39 3
209
618
840
2.
Ban
co C
omer
cial
Por
tugu
es, S
.A.
57 0
57 9
643
431
066
35 8
87 6
8534
358
389
1
073
610
1 73
4 67
928
2 71
7-6
84 4
247
422
686
3.
Nov
o B
anco
, S.A
. 53
406
748
4 44
9 23
530
456
930
29 1
20 3
92
215
395
321
409
-402
463
-648
620
5 55
464
0
4.
Ban
co S
anta
nder
Tot
ta, S
.A.
38 2
26 9
001
865
602
25 5
90 6
5721
764
865
42
8 65
788
1 29
886
192
134
473
5 28
655
1
5.
Ban
co B
PI, S
.A.
35 0
13 8
791
572
097
21 0
95 4
7020
772
463
39
8 06
247
9 06
994
630
-217
719
6 02
160
3
6.
Cai
xa E
cono
mic
a M
onte
pio
Ger
al
25 9
26 0
691
507
232
14 3
12 0
6512
576
424
24
3 48
785
5 05
0-9
0 37
1-1
57 3
063
906
442
7.
Bar
clay
s Ban
k PL
C −
Suc
ursa
l em
Po
rtuga
l 13
990
916
623
029
5 86
2 88
73
384
192
160
579
324
501
79 9
94-1
19 0
761
129
84
8.
BA
NIF
− B
anco
Inte
rnac
iona
l do
Func
hal,
S.A
. 12
788
046
683
347
6 58
9 96
36
253
633
139
512
308
55 0
95-3
63 0
171
791
169
9.
SIC
AM
− S
iste
ma
Inte
grad
o de
C
redi
to A
gric
ola
Mut
uo, S
.A.
12 6
21 3
201
050
184
7 36
0 84
310
683
537
26
8 75
555
4 37
819
962
24 5
053
701
685
10.
Ban
co P
opul
ar P
ortu
gal,
S.A
. 8
229
603
720
478
5 57
6 80
84
176
555
131
486
172
289
31 9
952
283
1 29
816
9
Raz
em
347
649
089
19 5
17 0
3620
6 45
5 62
720
3 74
9 75
5 4
009
279
6 44
4 01
211
0 19
7-3
168
221
45 7
264
869
Raz
em −
sekt
or b
anko
wy
(dan
e w
mld
€)
423,
766
,126
7,5
252,
4 5,
810
,3-0
,5-3
,553
589
5 46
9
Wag
a 10
naj
wię
kszy
ch b
ankó
w w
sekt
orze
82
%30
%77
%81
%
69%
63
%
- -
85%
89%
Źródło
: Sta
tistic
al B
ulle
tin 2
015
– Fi
rst H
alf,
op. c
it.; P
ortu
gues
e B
anki
ng S
yste
m, R
ecen
t Dev
elop
men
ts −
3rd
qua
rter
2015
, Ban
co d
e Po
rtuga
l (B
dP),
Lizb
ona
2015
, w
ww
.bpo
rtuga
l.pt.
444
Tab
ela
7. P
odst
awow
e da
ne fi
nans
owe
najw
ięks
zych
gru
p ba
nkow
ych
w P
ortu
galii
(o il
e in
acze
j nie
wsk
azan
o, d
ane
wedłu
g st
anu
na
dzi
eń 3
0.06
.201
5 r.
wyr
ażon
e w
tys.
€)
Lp.
Ban
k Su
ma
bi
lans
owa
Kap
itały
wła
sne
Kre
dyty
D
epoz
yty
Przy
chod
y op
erac
yjne
W
ynik
fina
nsow
y ne
tto
30/0
6/20
15
31/1
2/20
14
30/0
6/20
15
31/1
2/20
14
1.
GR
UPO
CA
IXA
GER
AL
DE
DEP
ÓSI
TOS
100
237
987
6 39
1 06
366
204
645
70
242
370
1 15
3 81
42
024
352
47 0
61-3
48 0
44
2.
BA
NC
O C
OM
ERC
IAL
POR
TUG
UES
GR
OU
P 78
730
397
5 65
0 87
053
408
642
50
601
098
1 46
5 44
62
215
679
240
744
-226
620
3.
NO
VO
BA
NC
O
61 8
54 4
955
010
242
33 7
02 2
53
29 8
46 7
4239
7 70
281
1 51
2-2
51 9
37-4
97 6
45
4.
BPI
GR
OU
P 41
434
214
2 62
1 01
61
913
493
28 2
55 4
5558
7 23
085
7 70
676
178
-163
623
5.
SAN
TAN
DER
TO
TTA
39
302
257
3 29
3 48
825
472
999
20
552
360
450
491
967
824
103
556
193
061
6.
MO
NTE
PIO
22
146
845
1 49
0 30
114
920
155
13
170
661
285
420
784
499
-28
909
-186
953
7.
CR
EDIT
O A
GR
ICO
LA G
RO
UP
14 3
94 2
541
081
831
7 31
8 88
0 10
550
149
379
299
770
075
25 5
8326
883
8.
BA
RC
LAY
S 13
988
968
623
406
5 86
2 88
7 3
381
818
160
466
324
704
79 8
35-1
18 9
66
9.
BA
NIF
FIN
AN
CIA
L G
RO
UP
12 1
10 0
9269
6 40
96
637
241
6 27
0 73
311
6 84
820
7 98
816
103
-295
361
10.
BB
VA
(Por
tuga
l) G
RO
UP
5 11
3 22
122
2 19
84
669
086
2 24
0 47
737
137
74 1
79-1
5 78
8-6
2 01
9
Raz
em
389
312
730
27 0
80 8
2422
0 11
0 28
1 23
5 11
1 86
35
033
853
9 03
8 51
829
2 42
6-1
679
287
R
azem
− se
ktor
ban
kow
y (d
ane
w m
ld €
) 42
3,7
66,1
267,
5 25
2,4
5,8
10,3
-0,5
3,5
Źródło
: Ibi
d.
445
446
21.4. Struktura aktywów i pasywów sektora bankowego8
W 2015 r. aktywa portugalskiego sektora bankowego stanowiły 1,47% sumy aktów bankowych całej Unii Europejskiej9. Na koniec czerwca 2015 r. suma aktywów portu-galskiego sektora bankowego wyniosła 423,7 mld €. W porównaniu do stanu z końca 2014 r. aktywa ogółem spadły o 6,2 mld €, natomiast w stosunku do 2010 r., w którym w grudniu poziom aktywów sektora osiągnął historycznie najwyższy poziom 531,7 mld €, suma aktywów spadała o 108 mld €, tj. o 20,3%. Pod koniec 2005 r. suma aktywów sektora bankowego wynosiła z kolei 366,9 mld €, zatem w okresie 4Q 2005-4Q 2010 wzrosła o 164,8 mld €, a więc aż o 44,9%. Analizując zmianę aktywów ogółem sektora w całym okresie 4Q 2005-2Q 2015, należy wskazać na wzrost o 15,5%10.
Zmiany poziomu aktywów sektora w latach 2010-2015 przedstawiono na rys. 2.
Rys. 2. Aktywa ogółem sektora bankowego w latach 2010-2015
Źródło: Witryna internetowa Banco de Portugal, BPstat Estatisticas online: http://www.bportugal.pt/Estatisticas Web/(S(hgr2nfvjwhol3y55xc0imk55))/DEFAULT.ASPX?Lang=en-GB.
W czerwcu 2015 r. 43% kredytów sektora bankowego było skierowane do gospo-
darstw domowych, 30% − do niefinansowych klientów instytucjonalnych, 4% − do ad-ministracji publicznej, a 23% − do instytucji finansowych i innych podmiotów.
Strukturę kredytów sektora udzielonych klientom indywidualnym według stanu na koniec czerwca 2015 r. przedstawiono na rys. 3. 8 W zasobach statystycznych BdP z okresu 12/2004-12/2007 są dostępne szczegółowe informacje pochodzą-
ce z instytucji kredytowych/grup bankowych, które wdrożyły Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczo-ści Finansowej z początkiem 2005 r. Podmioty te reprezentowały jednak tylko 87% ogółu aktywów portu-galskiego systemu bankowego według stanu na koniec grudnia 2004 r. Pozostałe instytucje zostały zobligowane do wdrożenia nowych zasad rachunkowości najpóźniej od początku 2010 r. Z tego powodu pełna analiza struktury aktywów i pasywów obejmująca cały sektor bankowy została przeprowadzona w okresie 1Q 2010-2Q 2015.
9 Witryna internetowa Europejskiego Banku Centralnego (ECB): http://sdw.ecb.europa.eu/reports.do?node= 1000003346.
10 Witryna internetowa Banco de Portugal, BPstat Estatisticas online: http://www.bportugal.pt/Estatisticas Web/%28S%28pl1qezew4fbwegeucnyd3y55%29%29/SeriesCronologicas.aspx.
519,4
530,2529,9
531,7518,6
522,3522,5
512,6513,4
511,8500,6496,1
487,9477,6
460,1 460,1456,7
449,8436,1429,9427,2
423,6
350
370
390
410
430
450
470
490
510
530
550
1Q 2Q 3Q 4Q 1Q 2Q 3Q 4Q 1Q 2Q 3Q 4Q 1Q 2Q 3Q 4Q 1Q 2Q 3Q 4Q 1Q 2Q
2010 2011 2012 2013 2014 2015
Suma aktywów w mld €
Rys. 3. Stru
Źródło: PortuLizbo
Udzia
kredytów p79,1% do w ramach i pozostały
W str2015 r. przruchomości zakwaterskierowane
Rys. 4. Stru(stan
Źródło: Ibid.,
W podowlanegopoziomu wstanowił w
Jednoz branży r
uktura kredytów
uguese Banking ona 2015, s. 24, w
ał kredytów hprzyznanych o82,2%. Jednakredytów hip
ych kredytów rukturze kredyzeważały zaanci, a w dalszejrowania oraz e do przedsięb
uktura kredytówn na dzień 30.0
, s. 24.
orównaniu do o i nieruchomowłaściwego dlaw Portugalii 45ocześnie w larolnej oraz po
Rolnictwo, leśnictwo,
rybołówstwo;2%
w dla klientów in
Sector Overviewwww.apb.pt.
hipotecznych osobom fizyczk wzrost tegopotecznych, ildla osób fizycytów dla niefngażowania wj kolejności wgastronomii, biorstw przem
w dla niefinanso6.2015 r.)
lat wcześniejsości znaczącoa całej strefy e5,6%, w 2010 atach 2007-20dmiotów prze
Inne; 8%
Przem21
Inne; 2
ndywidualnych
w – August 201
udzielonych znym w okreso udziału wynle z szybszegcznych. finansowych pwzględem podwzględem poda dopiero na
mysłowych.
owych podmiotó
szych udział ko spadł i pod keuro, gdzie wr. – 41,2%, a
014 udział kremysłowych w
Kredytyhipoteczne; 8
mysł; 1%
26%
h w Portugalii (
15, Associacao P
gospodarstwsie 12/2007-06nikał nie tyle zgo spadku kre
podmiotów godmiotów z sekdmiotów z sek
trzecim miej
ów gospodarczy
kredytów dla pkoniec 2014 r.
wynosił on 43,6w 2014 r. – 3
redytów skierowzrósł z pozi
y 82%
Kredyty konsumpcyj
10%
Bi n
i zag
stan na dzień 30
Portuguesa de B
om domowym6/2015 wzrósłz nowej akcji edytów konsu
ospodarczych ktora budowlaktora handlu, hscu znalazły
ych
podmiotów z ukształtował 6%. W 2007 r7,6%. owanych do iomu 17,0% d
jne;
Budownictwo nieruchomości;
31%
Handel, hotelarstwo
akwaterowanie, gastronomia;
20%
447
0.06.2015 r.)
Bancos (APB),
m w ogóle ł z poziomu kredytowej
umpcyjnych
w czerwcu anego i nie-hotelarstwa się kredyty
sektora bu-ł się poniżej r. udział ten
podmiotów do poziomu
448
22,9% w ogólnej sumie kredytów dla sektora niefinansowego. Niewielki wzrost nastąpił również w udziale kredytów dla podmiotów prowadzących działalność handlową, hote-larską i kwaterunkową oraz gastronomiczną.
W 2011 r. zgodnie z wymogami programu EFAP bank centralny wprowadził moni-toring wskaźnika niespłacanych kredytów (ang. non-performing loans, NPL) zgodnie ze standardami międzynarodowymi. Łączny udział kredytów zagrożonych w portfelu wszystkich kredytów wzrósł w latach 2010-2014 z poziomu 5,2% do 12,0%, przy czym największy wzrost odnotowano w portfelu kredytów udzielonych niefinansowym pod-miotom gospodarczym, w którym udział kredytów zagrożonych wzrósł z poziomu 5,9% do 19%. W najmniejszym stopniu pogorszyła się jakość portfela kredytów hipotecznych. Udział kredytów zagrożonych w tym segmencie wzrósł z 4,3% w 2010 r. do 5,9% na koniec 2014 r.
Na znaczące pogorszenie portfela kredytów dla podmiotów gospodarczych wpłynę-ła głównie trudna sytuacja na rynku nieruchomości i w sektorze budowlanym. Udział przeterminowanych kredytów udzielonych klientom z wymienionych sektorów wzrósł z 2,0% w 2010 r. do poziomu 7,8% w 2014 r., a jednocześnie kredyty dla sektora bu-dowlanego i nieruchomości stanowiły największą część zaangażowań względem niefi-nansowych podmiotów gospodarczych.
Łączne aktywa ważone ryzykiem w stosunku do sumy aktywów portugalskich banków zostały znacząco zredukowane w ostatnich latach. Trend ten przyspieszył po wdrożeniu programu EFAP i odzwierciedlał zmniejszenie średniego ryzyka aktywów wchodzących w skład bilansu portugalskich banków. Co prawda w pierwszych sześciu miesiącach 2014 r. wskaźnik ten nieznacznie wzrósł ze względu na zmiany w formule obliczania wprowadzone zgodnie z pakietem CRD IV/CRR11, ale pod koniec tego roku ponownie zaczął spadać.
W porównaniu do innych europejskich systemów bankowych poziom aktywów wa-żonych ryzykiem w Portugalii w połowie 2014 r. był w dalszym ciągu jednym z najwyż-szych w strefie euro. Wyższe poziomy odnotowano jedynie na Słowacji, Cyprze i w Estonii.
W połowie 2015 r. suma bilansowa sektora bankowego w Portugalii wyniosła 423,7 mld €. Podstawowym źródłem finansowania portugalskich banków były depozyty klientów, które w czerwcu 2015 r. stanowiły 59,6% sumy pasywów sektora (252,5 mld €). 11 Tak zwany pakiet CRD IV/CRR obejmuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)
nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012 (ang. Capital Requirements Regulation, CRR) oraz Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad insty-tucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniającą dyrektywę 2002/87/WE i uchylającą dyrekty-wy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE (ang. Capital Requirements Directive IV, CRD IV). Począwszy od 2014 r. pakiet CRD IV/CRR w całości zastąpił wcześniej obowiązujące przepisy unijne: Dyrektywę 2006/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia dzia-łalności przez instytucje kredytowe oraz Dyrektywę 2006/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych.
449
Rys. 5. Aktywa ważone ryzykiem w relacji do sumy aktywów sektora w latach 2007-2014
(aktywa ważone ryzykiem z uwzględnieniem pozycji pozabilansowych)
Źródło: Ibid., s. 52.
Rys. 6. Struktura pasywów portugalskiego sektora bankowego w latach 2010-2015 (w mld €)
Źródło: Witryna internetowa Banco de Portugal, BPstat Estatisticas online: http://www.bportugal.pt/Estatisticas Web/%28S%28pl1qezew4fbwegeucnyd3y55%29%29/SeriesCronologicas.aspx.
W latach 2005-2015 w portugalskim sektorze bankowym nastąpiły istotne zmiany
relacji kredytów do depozytów (wskaźnik LTD12). W początkowym przedziale tego okresu był obserwowany dynamiczny wzrost tej relacji z poziomu 143,5% na koniec 2005 r. do poziomu 161,5% w grudniu 2009 r. Jednak w następstwie wdrożenia progra-mu EFAP bank centralny wydał rekomendację dla ośmiu największych grup banko-wych, zmierzającą do ograniczenia wskaźnika LTD do poziomu nie wyższego niż 120% na koniec 2014 r. Ograniczenie sumy aktywów sektora przełożyło się na spadek wskaź-nika LTD do poziomu 106,0% w połowie 2015 r. 12 Stosunek kredytów z wyłączeniem utworzonych rezerw do sumy depozytów ogółem.
66,9% 66,8%
64,0%
61,4%59,1% 58,5%
56,3% 56,8%55,8%
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 06-2014 2014
0
100
200
300
400
500
600
1Q 2
010
2Q 2
010
3Q 2
010
4Q 2
010
1Q 2
011
2Q 2
011
3Q 2
011
4Q 2
011
1Q 2
012
2Q 2
012
3Q 2
012
4Q 2
012
1Q 2
013
2Q 2
013
3Q 2
013
4Q 2
013
1Q 2
014
2Q 2
014
3Q 2
014
4Q 2
014
1Q 2
015
2Q 2
015
Pasywa razem Kapitały i wynikŚrodki z banku centralnego Środki innych bankówWyemitowane papiery wartościowe Depozyty
450
Rys. 7. Wskaźnik kredyty/depozyty (LTD) sektora w latach 2005-2015 (kredyty z wyłączeniem dokonanych odpisów, dane na koniec okresu)
Źródło: Ibid.
W latach 2005-2015 baza depozytowa banków portugalskich opierała się przede wszystkim na depozytach gospodarstw domowych. Stanowiły one blisko 2/3 wszystkich depozytów złożonych w sektorze. W dalszej kolejności depozyty pochodziły od instytu-cji finansowych, podmiotów gospodarczych oraz z administracji publicznej.
W strukturze depozytów sektora, według terminu zapadalności złożonych środków, w całym okresie 2005-2015 przeważały depozyty krótkoterminowe, z datą zapadalności krótszą niż 1 rok, jednak w porównaniu z 2005 r. na koniec 2Q 2015 był zauważalny znaczący wzrost depozytów długoterminowych, z datą zapadalności przekraczającą dwa lata. Z poziomu około 5 mld € w grudniu 2005 r. suma depozytów zapadających po dwóch latach i dłuższych wzrosła do poziomu ponad 60 mld €, stanowiąc jednocześnie prawie 24% sumy zgromadzonych przez sektor depozytów13.
Począwszy od 2010 r. istotnym źródłem finansowania działalności banków portu-galskich były środki z Banco de Portugal, a także z Europejskiego Banku Centralnego. Portfel kwalifikowanych zabezpieczeń banków portugalskich pozwolił im zwiększyć uzależnienie od ECB i tym samym złagodzić w czasie kryzysu wpływ ograniczeń w dostępie do rynku międzybankowego. I tak, gdy na koniec 2005 r. finansowanie z ECB nie przekraczało 5 mld €, to na koniec 2008 r. wzrosło ono do poziomu 10,2 mld €, a dalszy dynamiczny wzrost finansowania z ECB aż o 593%, do poziomu 60,5 mld € nastąpił po wdrożeniu programu EFAP, do czerwca 2012 r. Od połowy 2012 r. obser-wowano spadek środków z ECB w sumie pasywów sektora i w połowie 2015 r. wartość tych środków spadła do 27,7 mld €, stanowiąc 6,5% sumy pasywów ogółem sektora. 13 Portuguese Banking Sector Overview – August 2015, Associacao Portuguesa de Bancos (APB), Lizbona
2015, s. 42, www.apb.pt.
143,5%
152,1%
160,1%
160,3%
161,5%157,8%
140,2%127,9%
116,9%
107,2% 106,0%
20%
40%
60%
80%
100%
120%
140%
160%
180%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2Q-2015
451
Tabela 8. Poziom finansowania banków portugalskich z ECB w latach 2008-2015 (w mld €)
Data Kwota 12-2008 10 210 12-2009 16 061 12-2010 40 899 05-2011 47 204 06-2012 60 502 06-2015 27 712
Źródło: Portuguese Banking Sector Overview – August 2015, Associacao Portuguesa de Bancos (APB), Lizbona 2015, s. 49, www.apb.pt.
Co ciekawe, w okresie największego wsparcia sektora przez bank centralny Portu-
galii i ECB w czerwcu 2012 r. środki z tych źródeł stanowiły ponad 12,5% sumy pasy-wów portugalskiego sektora, a ich wartość na poziomie 64,1 mld € odpowiadała pozio-mowi 88,9% kapitałów własnych sektora.
Zmniejszenie poziomu finansowania portugalskich banków w ECB począwszy od 3Q 2012 wpłynęło na zmniejszenie wagi Portugalii w całości finansowania udzielonego przez ECB. W ujęciu procentowym udział wsparcia z pożyczek z ECB przez portugal-skie banki wzrastał od 2010 r. Jednak wysiłki restrukturyzacyjne podjęte przez portugalski sektor okazały się na tyle skuteczne, że należności eurosystemu z tego tytułu jako pro-cent sumy środków przyznanych przez eurosystem wszystkim krajom w strefie euro, z historycznie najwyższego poziomu 8,4% na koniec kwietnia 2011 r., spadły w końcu czerwca 2015 r. do poziomu 3,1%14. 21.5. Wyniki finansowe sektora bankowego
Począwszy od 2004 r. portugalskie banki były zobowiązane do spełniania jedna-kowych wymogów kapitałowych ze wskazaniami zawartymi w drugich regulacjach bazylejskich, tzw. Bazylea II. Współczynnik wypłacalności liczony na podstawie fundu-szy własnych nie mógł być mniejszy niż 8%.
W latach 2009-2013 na portugalski sektor bankowy zostały nałożone dodatkowe wymogi zmierzające do zapewnienia bazy kapitałowej Core Tier 1 (CT1) zgodnie z tzw. regulacjami Bazylea 2.515 na poziomie nie niższym niż 10%.
Od początku 2014 r. banki portugalskie były zobligowane do przestrzegania no-wych regulacji w zakresie adekwatności funduszy własnych zawartych w pakiecie CRD IV/CRR. Wskazany w nim współczynnik wypłacalności, liczony na bazie rdzennych
14 Ibid., s. 50. 15 Tak zwana Bazylea 2.5 − wymogi ustalane na podstawie Dyrektywy 2006/48/WE Parlamentu Europejskie-
go i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe oraz Dyrektywę 2006/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w spra-wie adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych. Kapitał Tier 1 (fundusze pod-stawowe) jest rozumiany jako kapitał akcyjny wraz z papierami wartościowymi Core Tier 1 plus kapitał hybrydowy pomniejszony o niektóre filtry ostrożnościowe i inne pozycje podlegające odliczeniu. Kapitał poziomu Core Tier 1 i kapitał poziomu Tier 1 podzielone przez aktywa ważone ryzykiem równają się wskaźnikom odpowiednio Core Tier 1, Tier 1.
4
fws
ibwgtp
p
R
Ź
1
452
fundw tsekt
i CEbankw zwgruptalnypańs
prze
Rys.
Źród
6 W
cyw(Ckooknapagukófinrebatyza− − −
%
2
dusztokutorz
NET kówwiąpie ychstw
Nez se
. 8. W
dło: Ib
W defyjny
w warCET1owy kreślajmnadkuu poów pnans
egulaazie ywówane uwspwspwsp
0,
2,
4,
6,
8,
10,
12,
14,
%zy pu sze doależ1, i
w poązkupań
h ora, w a ryekto
Wsp
bid.
finicjzdefrunk1), pTier
lonejniej pu utradporpowisowyacje bfund
w wautrzypółczpółczpółcz
6
0
0
0
0
0
,0
,0
,0
podszczeo poży pistniortu
u z pństwaz ptym
ysunor p
półc
ji fufinio
kach powsr 1, j datypięciaty wrządkinno y pokbazyduszyażonyymywzynnizynnizynni
6,9 7
1Q 2
010
stawegółoziopodkiały
ugalpog
w strprzem prnku portu
zynn
undusowan
utrztały który zwoletn
wypłakowasię
kazałylejsky rdzych rwać wik wyik wyik wy
7,0 7
2Q 2
010
W
wowłowyomukreśy taklskicgorszrefyeszarzed8 p
ugal
niki
szy w
no jakzymy
w wrego
wrotuniegoacalnanegodbł, iż wkie wzennryzywspóypłaypłaypła
7,2 7
3Q 2
010
Współ
wychych
u 7%ślić,kże ch. zen
y euracowde wprzelski
kap
własko suywanwynikźród
u; za o okrnośc
go, kbywawyso
wpronych.ykiemółczycalncalncaln
7,4 7
4Q 2
010
łczyn
h Coh uz%. , że
innBy
niemro.
wanwszy
dsta w l
pitał
snychumę:nia pku emdłemzgodresu
ci lubktórejać pookośwad Zgo
m, czynnikości ości ości
7,6 7
1Q 2
011
nnik
ommzgod
dodne cyła tm jak
Pono w
ystkiawiolata
owe
h w : (1)
przezmisji
m są dą kr; (2) b likwj nieoprześć utrziły odniezyli oki wyna bna bna b
7,9
2Q 2
011
Core
mondnie
datkczynto mkoścnadt
wartoim Gonoch 2
e por
ramaTier
z bani akcemit
rajowTier
widae zalez wrzymdodae z no 2,5ypła
baziebaziebazie
7,7
3Q 2
011
e Tie
n Eqeń p
kownnikm.inci pto wościGre
o po201
rtug
ach r 1 (gnk wcji zwtowawej ir 2 (gacji biczon
wzrosmywaatkownim k5 pkt acalne rdzee fune fun
8,7
4Q 2
011
er 1
quityprze
wo, oki, kn. kportfwypri wiecji.oziom0-2
galsk
trzecgoing
wypławykłane pinstygonebankuno dst wyanegwy bkapitprocości ennyduszdusz
8,8
1Q 2
012
ty Tiejśc
opróktórkonifelarowierz my 015
kiego
cich ng-coacalnłych,prze
ytucjie-con
ku, ktdo doysoko przbufortał pc. wina n
ych fzy pozy wł
11,32Q
201
2
W
Tier ciow
ócz re wiecz
a krewadz
ytel
wsp5.
o sy
reguoncerności, zatrz bai nadncerntóry odatkkościzez br kap
podstięcejnastęfunduodstałasny
11,3
3Q 2
012
Wpółc
1 (Cwych
nowwydaznośedyzonolnoś
półc
ystem
ulacjrn cai i wrzym
anki dzorun captworkowei i pbankpitałotawoj niżępująuszyawowych (
11,5
4Q 2
012
czyn
CETh zo
wycatniść ztowo z ści p
czyn
mu b
i bazapita
wyróżmania
instru mopitalrzą oego opra
ki kapowy
owy mwczącychy podwych(Tier
11,9
Q 1Q 2
013
nnik C
T 1)osta
ch, wie zzaw
wegobanpow
nnik
bank
zylejal) –żniona zysrumeogą pl) – kodpisTier
awę jpitałuw p
ma sześnih pozdstawh (Tir1 +
11,9
Q 2Q 2
013
Com
)16, nał z
wymzwięwiązao bankówwiąz
ków
kowe
jskickapino wskówenty podlekapitsy nar 1. Wjakou byostacstanoiej. Zziom
wowyer1)Tier
12,2
Q 3Q 2
013
mmon
na ozłag
magększaniaanków śrzany
w CT
ego
ch, tzitału
w nimw ora
dłużegać tału na rezWzm
ości była nici wowićZatemmach:ych (6%,
r2) 8
2 12,3
Q 4Q20
13
n Equ
ogólodz
ganyzały a doów, rodk
ych
T 1
w la
zw. Bsłuż
m: (aaz twżne, wyk
nabiezerwymocnbankiewyspół war
m od: (CET, %.
311
4Q 2
013
1Q20
14
uity
lnymzony
ych po
odatwi
ki zz o
i C
atach
Bazyżącega) C
worzeopła
kupoerająy ora
nieniekowyystarcczynrtośćd 201
T1) 4
1,1 10
1Q 2
014
2Q20
14
1 (C
m py w
wartrzetkowększz funoblig
CET
h 20
ylei Igo do
Commenia acon
owi, lącegoaz poe bezych kczająnnikać co n14 r.
4,5%
0,612
2Q 2
014
3Q20
14CET
poziw po
rtośeby wycza nndugacj
1 o
010-
III, ko po
mon reze
ne i nlecz o znaozostzpiekapitąca, da wynajmbank
%,
2,01
3Q 2
014
4Q20
141)
iomortu
ści dkap
ch oniż uszyjam
odno
-201
kapitokryw
Equerw, nieppo u
naczestała czeń
itałówdlate
ypłacmniejki są
1,3 1
4Q 2
014
1Q20
15
ie 4ugal
dla Cpitałodpw d
y emi inn
otow
5
tał rewaniuity T(b) dosiad
upływenia wczęśństwaw. Kego tcalnoj 4,5ą zob
1,1 1
1Q 2
015
2Q20
15
4,5%skim
CT łow
pisówdużemerynyc
wan
egulaa strTier dodadającwie cw wyść dłua ban
Kryzytrzecości n% ak
bowią
1,6
2Q 2
015
%, m
1 we w ej y-ch
ne
a-rat
1 at-ce co y-u-n-ys ie na k-ą-
b
dn
R
Ź
rzknpnnni2dtrt
nkko
bazy
dzięnow
Rys.
Źród
różnzwiekosznoścpozina znettnikainsty2012doktoścrelactowa
negakredkredopro
%Po
y kaW
ęki wwej m
. 9. W
dło: Ib
Wnychercizty ci siomznaco. Ka CTytuc2 r.ony
ci, cocja ana
Poatywdytodytoocen
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
12,0
14,0
16,0
omiapita
Wypłwspmet
Wsp
bid.
W okh faiedlaopeekto
mu reczącKoleTI wcji f ze
ywano byCTIdop
ocząwnieowyowentow
10
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1Q20
10
mo ałowłacaparcodo
półc
kresaz kająceracora elaccy wejnaw wfinawz
nia yło I kspierąwse od
ym, go, wan
,5 10
1Q 2
010
W
WR
truwej alnościu olog
zynn
sie 2ksztcej pyjnebył
cji Cwzroa fazwiękansozględwiękonztał
ro wszy ddzna a
nia o
0,1 9,
2Q 2
010
Wypła
WypłaRequir
udnesektść bsekt
gii C
niki
201ałtoproce. Pł wzCTI ost kza rkszy
owycdu nększntynłtow
w pieod iałyco tak
oraz
,8 10
3Q 2
010
acalno
acalnoreme
ej sytorabanktora
CET
wyp
0-2owancent
Pierwzględo
koszozpych ch, na nzychnuowwała erw200
ywałzłoż
kże z wz
0,3 10
4Q 2
010
ość (w
ość (wnts D
ytuaa, ktkówa ze
T 1 w
płac
015nia t wywszędnipozztów
poczins
któnasih odwana się wszej08 rł prżyłozmn
zros
0,5 101Q
201
1
wg st
wg nDirect
acji tóra
w poe strw 20
calno
5 w się
ynikza z ie stziomw opzęła styture oilajądpisne w
na j por. narzedo siniej
st ko
0,19
2Q 2
011
tarej m
owejtive))
goswp
ortugrony015
ości
por relku nnic
tabimu 6perasię
ucjaotrzyące sów
w 20poz
ołowa pode wę spjszeoszt
9,2 9
3Q 2
011
meto
meto
spodłynęgalsy B r. u
por
rtuglacjna dch toilny61,5acyjz p
ach,ymasię ws
013 ziomwie 2oziowszypowenie tów
9,81
4Q 2
011
odolog
odolo
darcęła nkich
BdP uksz
rtuga
galsi C
dziao ok. W5%. jnycpocz głóały osł
skaźr. R
mach201
om rystk
wolnma
fina
10,71
1Q 2
012
gii)
ogii o
czejna ph zni E
ztałt
alsk
skimTI
ałalnkres
W dr Efech i zątkównpomłabiźnikRok h po5 r.rent
kim nienarżyanso
12,3 1
2Q 2
012
oparte
w poprnaczECBtow
iego
m se(ang
noścs 20rugiektyjed
kiemnie mocenie
k efe201
owy., kitowpoz
nie gy oowa
12,3 1
3Q 2
012
ej na D
anarawznie
B. Pwał s
o sys
ektog. Cci ba010-ej pywndnocm 20
ze wc pue goekty14 byżej edy
wnośziomgospdse
ania
12,6
4Q 2
012
Dyre
alizowę we sięozio
się p
stem
orze Cosank-2Qpołonośćczes012 wzg
ublicospoywnbył p
65%y to ści pm dpodtkow
a.
13,1
1Q 2
013
ektyw
owawspóę popom pow
mu b
bants t
kowe 20
owieć seksne r., k
ględcznąodar
noścpod %. Zwskport
dokoarczwej
13,1
2Q 2
013
wie 20
anymółczyprawwy
wyże
anko
nkoto Inej, k11, e 20ktorogrkieddu ną. Jerczei po
d tymZnakaźntugaonywze i, sp
13,4
3Q 2
013
013 /
m okynnwiła
ypłaej m
owe
owymncoktórw k
011 ra panic
dy nna tednae i zonowm waczącnik alskwani tympad
13,3
Q 4Q 2
013
36/EU
kresika ja, szacaln
minim
ego w
m mme,ry jektórr. nogaczennastątrwaak jzwiąwni
wzglca pCTI
kiegonychm sek
12
Q 1Q 2
014
U (C
sie njego
zczenoścmaln
w la
moż, wsest nrymnastarszanie mąpiłającuż wązanie oędepoprI spo seh odamyśre
2,4 11
Q 2Q20
14
CRD I
nasto wególci linyc
atach
żna skaźniw
m potąpiała marła poą rew dną zsiągm sraw
padł ektodpisym dnie
1,913
2Q 2
014
3Q20
14
IV - C
tąpiwypła
lnie iczo
ch w
h 20
wskźnik
welowoziomło psię rży opraestrudrugz tygał gstabi
wa zopon
ora sówwz
ego
3,012
3Q 2
014
4Q20
14
Capit
iła pacalpo
ony wym
010-2
kazk Cwanm epogze wodsawauktu
giej ym pgorsilnyostaniżeban
w w zrosto ba
2,3 1
4Q 2
014
1Q20
15
tal
poprlnoś201we
maga
2015
ać kTI),ny pefekorszwzgsetka wsuryzpołpotrsze
y, jeała oej 55nkow
port ryazow
2,0 1
1Q 2
015
2Q20
15
45
rawści. 11 redłuań.
5
kilk, odprzektywzeniględoweskaźzacjowirzebwar
ednaodno5%.wegrtfelyzykweg
2,5
2Q 2
015
3
wa
r., ug
ka d-ez w-ie
du ej ź-ję ie bę r-
ak o-.
go lu ka go
4
R
Ź
R
Ź
1nd
s2nwp
454
Rys.Źród
Rys.
Źród
1Q niecdals
szy 201nieżwzgposz
4
. 10.dło: Ib
. 11.
dło: WS
N201
c 20szeg
Stzna1 r.ż zaględzcze
%
. Wsbid.
. Prz(w
WitrySerie
a po12, s014 go otopaaczą był
akońdem egól
0,
10,
20,
30,
40,
50,
60,
70,
80,
%
-100
-80
-60
-40
-20
20
40
60
80
100
skaź
zychw mld
yna e.aspx
oziosektr. sgran
a zwąco ł to ńczyroklnyc
5
0
0
0
0
0
0
0
0
0
000
000
000
000
000
0
000
000
000
000
000
nik k
hodyd €)inte
x?In
omietor stratnicz
wrotsię już
yły kiemch k
57,5 5
1Q 2Q
816
-
2
Przy
kosz
y od) ernetdID=
e nebanta nzanitu z obnż nesię
m bykwa
7,1 57
2Q 3Q
2010
64
1727
480
2007
ychod
zty/p
dsetk
towa=825
etto nkowettoia pakt
niżyegaty
ujeył 20artał
7,2 57
3Q 4Q
0
8
01
dy od
przy
kow
a Ba5696&
w lwy o sekoziotywó
yła nywnemn014łów
7,6 59
4Q 1Q
863
-406
1
200
setko
ychod
e ne
anco&Se
latacw Pktoromuów
na kny znym4 r. P
w l
9,2 58
1Q 2Q
2
63
1585
08
owe n
dy (
etto,
de rID=
ch 2Portra ou ak(RO
konizwro
mi stPozlatac
8,3 59
2Q 3Q2011
790
-3
2
netto
(CTI
odp
Po=192
201tugaosiągktywOA)ec 2ot ntopaiomch 2
9,0 61
3Q 4QWs
8
3522
219
009
I) po
pisy
ortug6557
1-2ali ognę
wów) w 2Q 2na pami
m sto2010
,556,
4Q 1Qskaźn
78
90
Odp
ortug
i zy
gal, 7&SW
014odnoęła pw or
por201
pozizw
opy 0-20
,253,
1Q 2Q
2
nik K
849
-356
2
201
pisy
galsk
yski
BPstW=1
4, z otowpoziaz wrtug11, komi
wrotuzw
015
056,5
2Q 3Q
2012
oszty
66
510
0
W
kieg
prze
tat m1920
wyjwał iomwdragalskkiedie -0u z
wrotu (1Q
5 58,8
Q 4Q
y/Przy
7946
-6
20
Wyni
o sy
ed op
mob&Vi
jątkneg
m 3,5ażankimdy o0,4% aku z aQ-2
8
67,1
Q 1Q
ychod
6
634
-192
011
ik fin
ystem
pod
bile:hiew=
kiemgaty5 mnia
m sekosiąg%, p
ktywaktyQ) p
1 68,7
Q 2Q
20
dy
66
20
nansow
mu b
datko
http:/=grap
m pieywn
mld epro
ktorgnęłprzy
wówywóprze
7 69,7
3Q
013
665
-7262
-16
2012
wy p
bank
owan
//wwph&E
erwny weuro
ogramrze bła py cz
w. Nów wedst
7 71,9
4Q
2
647
2
rzed
kowe
niem
ww.bpEndY
wszejwynio €, mówbank
pozizym
Najtrwedtaw
58,5
1Q
5447
-60
20
opod
ego w
m w
portuYear=
j poik fprz
w rekowom
m latrudndługiono
65,8
2Q
20
7
037
-3572
013
datkow
w la
lata
ugal.=201
ołowfinanzyczedukwym
0,3ta 20niejsg stao na
65,5
3Q
014
562
-
2
2
wani
atach
ach 2
.pt/M4&I
wy 2nsowzynikcji
m po3%. 012szym
anówa ry
65,6
4Q
20
-8162
-59
2014
em
h 20
2007
MobiIniYe
201wy.iająi koo raPod
2-20m pw na
ys. 1
51,4
1Q
201
2
935
4
10-2
7-20
ile/Bear=2
1 r. . Naąc siosztóz pid ko
014 pod a ko2.
54,2
2Q
15
2015
014
PSta2007
oraa koię dów. ierwonierówtym
onie
5
at/ 7.
az o-do
w-ec w-m ec
R
Ź
(idn
R
Ź
ipmk
Rys.
Źród
(ROi w demnega
Rys.
Źród
i ROpiermożkiem
. 12.
dło: W
WOE),
trzem wy
atyw
. 13.
dło: Ib
WOE wrwszżliwm kr
%%
. Ws
Witry
W po któech ygląwny
. Ws
bid.
Wedłw pzy o
we dredy
-2
-1
-1
-0
0
0
1
%
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
%
skaź
yna i
odobóra kolądały po
skaź
ług portuod 2dziękytow
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
0,5
,0
1
0,0
5,0
0,0
5,0
0,0
5,0
0,0
5,0
0,0
5,0
źnik
intern
bny znalejnł 20
oziom
źnik
danugal201ki nwym
0,6 0
1Q
10,0
1Q
RO
neto
spoacząnych014 m a
RO
nychlski2 r.
niżsm.
0,5 0
2Q
201
8,6 8
2Q
201
OA p
wa B
osóbąco h lat
r., aż -2
OE po
h Bim s. w zym
0,5 0
3Q 4Q
0
8,2 7
3Q
0
portu
Banc
b kssię
tachkied
26,7
ortu
ancsekt
ujęm ko
0,5 0
4Q 1Q
7,7 8
4Q 1Q
ugals
co de
sztaosł
h zady p7%,
ugals
co dtorzeęciuoszt
,50,
1Q 2Q
2
8,04
1Q 2Q
skie
e Por
ałtowłabiłanotpo da n
skieg
de Pe ba
u rotom
,30,
2Q 3Q
2011
,22,
2Q 3Q
2011
go s
rtuga
wałała nowadwó
na ko
go s
Portuankok d
m op
1
-0,
3Q 4Q
Z
,5
-6
3Q 4Q
Z
sekto
al, BP
a sina kać wóch onie
sekto
ugaowy
do rpera
4
0,5
4Q 1Qwrot
6,3
8,5
4Q 1Q
Zwro
ora b
Pstat
ię sykoniwartkw
ec ro
ora b
al wym rokuacyjn
5
0,1
Q 2Q
20
na ak
5
2,6
1Q 2Q
2
ot na k
bank
t Est
ytuaiec 2tośc
wartaoku
bank
pieosią
u. Onym
0,0
3Q
012
ktyw
60,3
Q 3Q
012
kapita
kow
tatist
acja2Q ci ujałacu uk
kow
erwągnę
Osiągm i
-0,3
4Q
ach (
3
-5,5
Q 4Q
ale (R
wego
ticas
a w 201
jemch stszta
ego
szejęły jgnięniżs
-0,3
1Q
(ROA
5-3,9
1Q
ROE)
o w l
onli
zak11,
mne. topaałtow
w la
j pojednęcieszym
-0,5 -
2Q
201
A)
9
-8,4
2Q
20
)
latac
ne, o
kresipo Dr
a zwwał
atac
ołownake pom o
-0,5
-
3Q
13
-7,8-
3Q
013
ch 20
op. c
ie sto a
ramawroa si
ch 20
wie k pozozytodpi
-0,8
0
4Q
-11,7
-
4Q
010-
it.
stopyabyatyctu zę na
010-
201zytytywnisom
0,0
-1
1Q 2Q
-0,4
-2
1Q
-201
y zwy naczniz kaa po
-201
15 rywnnej
m zw
1,8
-1
2Q 3Q
2014
26,7
-2
2Q
201
15
wroa koie papitaozio
15
r. wne w
renwią
1,4 -1
3Q 4Q
4
21,3-1
3Q 4Q
4
otu zniecod ałów
omie
wskawartntowzan
,3
0,
4Q 1Q
2
9,2
64Q 1Q
z kac tetymw oe -1
aźnitoścwnonym
,5 0,5
1Q 2Q
2015
6,7 6
1Q 2Q
2015
apitego m wz
siąg9,2%
ki Ri, pości z r
5
2Q
,3
2Q
5
45
ałówrokzglęgnęł%.
ROAo rabył
ryzy
5
w ku ę-ła
A az ło y-
456
Bibliografia Banco de Portugal Statistical Bulletin of July 2010, Banco de Portugal (BdP), Lizbona 2010.
Portuguese Banking System, Recent Developments – 3rd quarter 2015, Banco de Portugal (BdP), Lizbona 2015.
Portuguese Banking Sector Overview – August 2015, Associacao Portuguesa de Bancos (APB), Lizbona 2015.
Statistical Bulletin 2015 – First Half, No 51/2015, Associacao Portuguesa de Bancos (APB), Liz-bona 2015.
Supplement 1/2010 of the Banco de Portugal Statistical Bulletin of August 2010, Banco de Portugal (BdP), Lizbona 2010.
Witryna internetowa Banco de Portugal (BdP): www.bportugal.pt.
Witryna internetowa Banco de Portugal, BPstat Estatisticas online: http://www.bportugal.pt/ EstatisticasWeb/%28S%28pl1qezew4fbwegeucnyd3y55%29%29/SeriesCronologicas.aspx.
Witryna internetowa Banco de Portugal, BPstat mobile:http://www.bportugal.pt/Mobile/BPStat/ Se-rie.aspx?IndID=825696&SerID=1926557&SW=1920&View=graph&EndYear=2014&IniYear=2007.
Witryna internetowa Europejskiego Banku Centralnego (ECB): http://sdw.ecb.europa.eu/reports. do?node=1000003346.
Witryna internetowa Unii Europejskiej (EU): http://europa.eu/about-eu/countries/member-countries/ portugal/index_en.htm.
22. Sektor bankowy Rumunii
(Klaudia Jarno) 22.1. Sektor bankowy w liczbach i jego specyfikacja
W 1990 r. nastąpiły pierwsze przekształcenia sektora bankowego Rumunii, które doprowadziły go do obecnego kształtu. Wówczas to nowo utworzony podmiot Banca Comercială Română przejął od Banca Naţională a României (Bank Centralny Rumunii, dalej: BNR) funkcje związane z obsługą przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, co umożliwiło przeobrażenie BNR w bank centralny, pełniący jednocześnie funkcję nad-zorcy nad sektorem bankowym. W tym samym czasie powstawały banki z kapitałem prywatnym, a zagranicznie banki ustanawiały w Rumunii swoje oddziały, co zaowoco-wało szybkim wzrostem liczby banków w latach 1991-1998. Od tego czasu BNR po-dejmuje wysiłki na rzecz restrukturyzacji sektora bankowego i budowy efektywnego nadzoru1.
W latach 2004-2015 liczba instytucji kredytowych w Rumunii była stosunkowo stabilna i wahała się w przedziale od 39 do 43 podmiotów (dane na koniec roku i na koniec pierwszego półrocza dla 2015 r.). Nie oznacza to, że w Rumunii jedynie bardzo spora-dycznie dochodziło do przekształceń struktury sektora bankowego. Nawet w okresach, gdy liczba banków na koniec roku była identyczna jak w roku poprzednim, miały miej-sce fuzje, przejęcia i zaprzestanie działalności określonych instytucji kredytowych, jed-nak skutki tych zmian dla liczebności sektora bankowego wzajemnie się neutralizowały.
Z danych zamieszczonych w tabeli 1 wynika, że w całym okresie analizy jedynie dwa banki (Banca de Export Import a Romaniei EXIMBANK i CEC Bank) charaktery-zowały się przewagą kapitału publicznego. Właścicielami większości kapitału około 95% instytucji kredytowych w całym okresie analizy były podmioty prywatne. Udział instytucji z przewagą kapitału prywatnego w aktywach sektora bankowego wahał się w okresie analizy w przedziale od 91,3% do 95%.
W latach 2004-2015 sektor bankowy Rumunii był liczebnie zdominowany (75-85% ogólnej liczby instytucji kredytowych) przez instytucje z przewagą kapitału zagranicz-nego, z których większość działała w formie rumuńskich osób prawnych, a jedynie oko-ło ¼ w formie oddziałów banków zagranicznych (por. tabela 1). Wiodąca rola instytucji z przewagą kapitału zagranicznego jest także widoczna, biorąc pod uwagę udział w aktywach sektora. Udział ten w latach 2004-2015 wzrósł z 62,1% do 90,2%.
Oprócz banków państwowych do instytucji kredytowych z przewagą kapitału ru-muńskiego należało zaliczyć w okresie analizy od 3 do 7 banków oraz CREDITCOOP (por. później). Na koniec 2014 r. w grupie banków prywatnych z przewagą kapitału
1 National Bank of Romania, Financial Stability Report 2006, Bucharest 2006, s. 49.
458
rumuńskiego znalazły się: Banca Comercială Carpatica, Banca Comercială Feroviara, Banca Română de Credite şi Investiţii (łącznie odpowiadały one za 1,1% aktywów sek-tora i 1% jego funduszy własnych − suma kapitałów Tier 1 i Tier 2)2. Tabela 1. Liczba instytucji kredytowych w Rumunii w latach 2004-2015 według kryterium
typu własności i pochodzenia kapitału
Kryterium 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 06. 2015
Liczba instytucji kredytowych 40 40 39 42 43 42 42 41 40 40 40 40
Liczba instytucji kredytowych z przewagą kapitału prywatnego
38 38 37 40 41 40 40 39 38 38 38 38
Liczba banków z przewagą kapitału zagranicznego 30 30 33 36 37 35 35 34 34 34 34 34
W tym liczba oddziałów banków zagranicznych 7 6 7 10 10 10 9 8 8 9 9 9
Aktywa banków z prze-wagą kapitału prywatne-go/całość aktywów sektora bankowego (%)
93,1 95 94,5 94,7 94,6 92,5 92,4 91,6 91,6 91,5 91,3 91,6
Aktywa banków z prze-wagą kapitału zagranicz-nego/całość aktywów sektora bankowego (%)
62,1 62,2 88,6 88 88,2 85,3 85 83 89,8 90 89,9 90,2
Źródło: National Bank of Romania, Financial Stability Report 2011, Bucharest 2011, s. 21; National Bank of Romania, Financial Stability Report 2015, Bucharest 2015, s. 69.
Podczas analizy struktury kapitałowej rumuńskiego sektora bankowego nasuwa się
wniosek, że udział rumuńskiego kapitału w całkowitej sumie kapitału sektora bankowe-go sukcesywnie spada (około 29% w 2004 r., 24% w 2009 r., 13% na koniec pierwszego półrocza 2015 r.). Znaczące udziały w strukturze własnościowej rumuńskiego sektora bankowego mają podmioty austriackie i greckie3. 22.2. Rodzaje dominujących instytucji kredytowych
Zgodnie z rumuńskimi regulacjami instytucje kredytowe w Rumunii mogą działać w formie: banku (tj. banku uniwersalnego), spółdzielni kredytowej (ang. credit coopera-tive organisation), banku oszczędnościowego finansującego budownictwo mieszkanio-we (ang. savings bank for housing) lub banku hipotecznego (ang. mortgage bank)4.
Sektor bankowy Rumunii jest zdominowany przez banki uniwersalne. W 2004 r. na 40 instytucji kredytowych 36 stanowiły banki uniwersalne, przy czym dwa z nich, mimo
2 National Bank of Romania, Annual Report 2014, Bucharest 2015, s. 83. 3 National Bank of Romania, Annual Report 2004, Bucharest 2005, s. 87; National Bank of Romania, Finan-
cial Stability Report 2012, Bucharest 2012, s. 24; National Bank of Romania, Financial Stability Report 2013, Bucharest 2013, s. 29; National Bank of Romania, Financial Stability Report 2014, Bucharest 2014, s. 23; National Bank of Romania, Financial Stability Report 2015, Bucharest 2015, s. 70.
4 Emergency Ordinance No. 99 of 6 December 2006 on Credit Institutions and Capital Adequacy, Published in Monitorul Oficial al României, Part One, No. 1027 of 27 December 2006, art. 3.
459
posiadania licencji uprawniającej do świadczenia wszystkich usług przypisanych ban-kom uniwersalnym, wyspecjalizowały się w określonym segmencie – działalność Por-sche Bank polega na finansowaniu zakupu samochodów, natomiast ProCredit Bank na finansowaniu działalności małych i średnich przedsiębiorstw5.
Ponadto w sektorze bankowym funkcjonowała na koniec 2004 r. sieć spółdzielni kredytowych CREDITCOOP (liczona jako jeden podmiot). CREDITCOOP została obję-ta nadzorem bankowym w 2002 r. Przyjmuje depozyty i udziela kredytów, zatem pro-wadzi działalność instytucji kredytowej. Sieć składa się z centrali i lokalnych spółdzielni kredytowych. Na koniec 2004 r. centrala wraz ze spółdzielniami odpowiadały za zaled-wie 0,4% aktywów instytucji kredytowych w Rumunii6. Na początku 2016 r. obok cen-trali CREDITCOOP funkcjonowało 41 spółdzielni, a sieć odpowiadała na koniec 2014 r. za 0,3% aktywów i 0,7% funduszy własnych sektora bankowego Rumunii7.
Jak wspomniano wyżej, instytucje kredytowe w Rumunii mogą działać też w formie banków specjalistycznych – hipotecznych bądź finansujących długoterminowo budow-nictwo mieszkaniowe. Na koniec 2004 r. w Rumunii działał jeden bank wyspecjalizowa-ny w finansowaniu budownictwa mieszkaniowego – Raiffeisen Banca pentru Locuinte. W 2005 r. rozpoczął działalność w tym obszarze kolejny bank – HVB Banca pentru Locuinte8. Raiffeisen Banca pentru Locuinte przejął HVB Banca pentru Locuinte w 2008 r.9 Również w 2008 r. licencję uzyskał BCR Banca pentru Locuinte10, należący do najwięk-szej grupy finansowej w Rumunii – grupy banku Banca Comercială Română. Bank ten działa nadal, obok Raiffeisen Banca pentru Locuinte, jako bank wyspecjalizowany w fi-nansowaniu nieruchomości mieszkalnych (oba banki odpowiadały łącznie za 0,9% ak-tywów sektora bankowego i 0,5% jego funduszy własnych na koniec 2014 r.11). Ani na koniec 2004 r., ani na początku 2016 r. nie działał żaden bank hipoteczny. Natomiast na początku okresu analizy do banków specjalistycznych był też zaliczany państwowy Banca de Export Import a Romaniei EXIMBANK – bank wyspecjalizowany w finanso-waniu eksportu, do którego odnosi się ustawa 96/2000 o organizacji i działalności Exim-bank12. Jednakże w świetle regulacji z 2006 r. jest on uznawany za bank uniwersalny13. 22.3. Przegląd największych banków sektora bankowego
Koncentrację rumuńskiego sektora bankowego, mierzoną udziałem pięciu najwięk-szych banków w sumie aktywów, należy ocenić jako umiarkowaną w całym okresie analizy. W latach 2004-2006 relacja aktywów największych instytucji do aktywów sek- 5 National Bank of Romania, Annual Report 2004, op. cit., s. 98; National Bank of Romania, Financial
Stability Report 2006, op. cit., s. 50. 6 National Bank of Romania, Annual Report 2004, op. cit., s. 98. 7 National Bank of Romania, Annual Report 2014, op. cit., s. 83. 8 National Bank of Romania, Annual Report 2005, Bucharest 2006, s. 19. 9 Witryna internetowa ZF Prima Pagina: http://www.zf.ro/prima-pagina/raiffeisen-banca-pentru-locuinte-
inghite-hvb-locuinte-3085632/ (dostęp: 02.02.2016). 10 National Bank of Romania, Financial Stability Report 2009, Bucharest 2009, s. 17. 11 National Bank of Romania, Annual Report 2014, op. cit., s. 83. 12 National Bank of Romania, Financial Stability Report 2006, op. cit., s. 50. 13 Por. witryna internetowa Registrele BNR: http://www.bnro.ro/Registrele-BNR-717.aspx#IC (dostęp:
01.02.2016).
460
tora wynosiła około 60%, natomiast w późniejszych latach oscylowała na poziomie około 55% (por. tabela 2). Tabela 2. Aktywa pięciu największych banków w relacji do aktywów sektora bankowego
w Rumunii
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 06.2015 59,2% 58,8% 60,3% 56,3% 54,3% 52,4% 52,7% 54,6% 54,7% 54,4% 54,2% 55,3%
Źródło: National Bank of Romania, Financial Stability Report 2011, op. cit., s. 21; National Bank of Romania, Financial Stability Report 2015, op. cit., s. 69.
Zgodnie z danymi przedstawionymi przez BNR w raporcie rocznym za 2014 r. do
grona największych banków w Rumunii należały (zarówno pod względem sumy akty-wów, jak i wielkości funduszy własnych): Banca Comercială Română, BRD Groupe Société Générale, Banca Transilvania, Raiffeisen Bank i UniCredit Ţiriac Bank14. Na koniec 2014 r. w bankach tych była zakumulowana ponad połowa aktywów sektora bankowego i prawie 60% jego funduszy własnych (por. tabela 3). Wszystkie największe banki cechują się przewagą kapitału prywatnego w strukturze własności, przy jednocze-snej dominacji kapitału zagranicznego. Tabela 3. Udział pięciu największych banków w sumie aktywów i funduszy własnych rumuńskiego
sektora bankowego
Bank Aktywa (mln RON)
Udział w aktywach
sektora
Fundusze własne (mln RON)
Udział w funduszach
własnych sektora Banca Comercială Română 59 037,1 16,2% 5 848,9 17,2% BRD Groupe Société Générale 45 180,0 12,4% 4 570,6 13,4% Banca Transilvania 35 619,5 9,8% 3 616,9 10,6% Raiffeisen Bank 28 734,6 7,9% 3 366,4 9,9% UniCredit Ţiriac Bank 28 698,4 7,9% 2 641,8 7,8%
Źródło: National Bank of Romania, Annual Report 2014, Bucharest 2015, s. 83.
Nie wszystkie wymienione banki były zaliczane do grona największych instytucji kredytowych Rumunii także w latach 2012-2013. Państwowy bank CEC Bank zajmował w rankingu największych banków czwartą pozycję w 2012 r. i piątą w 2013 r., a w czo-łówce pięciu największych banków zabrakło w tych latach Raiffeisen Bank. Niemniej trzej liderzy klasyfikacji utrzymują niezmiennie swoje pozycje od 2012 r.15
Z porównania wielkości należności od klientów wynika, że Banca Comercială Română wypracowała największy portfel kredytów, mimo że wielkość portfela kredy-towego tego banku malała w tempie kilkunastu procent rocznie w ostatnich latach i jego przewaga się zmniejsza. Także drugi w klasyfikacji, BRD Groupe Société Générale, odnotował spadek wielkości należności od klientów, ale mniej drastyczny niż w przy-padku Banca Comercială Română. Należności od klientów Banca Transilvania rosły
14 National Bank of Romania, Annual Report 2014, op. cit., s. 83. 15 National Bank of Romania, Annual Report 2012, Bucharest 2013, s. 80; National Bank of Romania, Annual
Report 2013, Bucharest 2014, s. 75.
461
w tempie kilku procent rocznie w latach 2012-2014, podobnie jak Raiffeisen Bank. Uni-Credit Ţiriac Bank po niewielkim spadku odnotował wzrost wolumenu należności od klientów w 2014 r. (por. tabela 4 i rys. 1). Tabela 4. Wybrane charakterystyki pięciu największych rumuńskich banków
Bank Banca
Comercială Română
BRD Groupe Société
Générale
Banca Transilvania
Raiffeisen Bank
UniCredit Ţiriac Bank
Należności od klientów* (mln RON)
2012 44 566,30 31 477,63 15 457,48 14 795,46 15 904,31 2013 37 960,22 27 763,60 16 667,20 15 397,17 15 763,72 2014 32 937,27 26 461,21 17 517,19 16 110,08 16 971,54
Depozyty klientów* (mln RON)
2012 36 818,48 31 892,48 23 232,92 16 996,42 13 839,48 2013 35 746,84 36 145,99 25 803,86 19 610,73 15 179,30 2014 37 592,46 36 040,86 30 045,50 21 073,87 16 240,75
Wynik odsetkowy
2012 2 872,65 1 855,84 937,87 1 120,68 689,37 2013 2 694,88 1 623,62 990,38 1 101,33 702,42 2014 2 215,18 1 495,73 1 137,60 1 044,04 659,18
Zysk netto 2012 -1 214,83 -331,18 320,43 392,72 177,38 2013 335,53 -385,78 374,90 458,41 75,09 2014 -2 629,57 43,24 434,33 501,37 80,29
Marża odsetkowa** 2012 4,7% 5,0% 4,2% 5,9% 3,6% 2013 4,8% 4,5% 3,9% 5,7% 3,4% 2014 4,3% 4,1% 3,9% 5,2% 2,9%
ROA**
2012 -1,7% -0,7% 1,2% 1,7% 0,7% 2013 0,5% -0,8% 1,2% 1,8% 0,3% 2014 -4,3% 0,1% 1,3% 1,8% 0,3%
ROE** 2012 -16,2% -5,8% 12,8% 14,3% 6,8% 2013 4,6% -7,2% 13,0% 15,7% 2,7% 2014 -41,8% 0,8% 12,8% 16,0% 2,8%
* Z wyłączeniem innych instytucji kredytowych. ** W obliczeniach wykorzystano uśrednione (pod uwagę brano stan na początek i koniec danego
roku) wartości aktywów odsetkowych, aktywów ogółem i kapitału własnego.
Źródło: Banca Comerciala Romana S.A., Consolidated and Separate Financial Statements (The Group and the Parent Bank) 31 December 2012; Banca Comerciala Romana S.A., Consolidated and Separate Finan-cial Statements (The Group and the Parent Bank) 31 December 2014; Banca Transilvania S.A., Sepa-rate Financial Statements 31 December 2012 prepared in accordance with the International Financial Reporting Standards as endorsed by the European Union, free translation; Banca Transilvania S.A., Separate Financial Statements 31 December 2014 prepared in accordance with the International Finan-cial Reporting Standards as endorsed by the European Union, free translation; BRD – Groupe Société Générale S.A., Consolidated and Separate Financial Statements prepared in accordance with Interna-tional Financial Reporting Standards as adopted by the European Union December 31, 2012; BRD – Groupe Société Générale S.A., Consolidated and Separate Financial Statements prepared in accord-ance with International Financial Reporting Standards as adopted by the European Union December 31, 2014; Raiffeisen Bank SA, Situatii financiare separate 31 decembrie 2012 Intocmite in conformi-tate cu Standardele Internationale de Raportare Financiara adoptate de Uniunea Europeana; Raiffeisen Bank SA, Situatii financiare separate 31 decembrie 2013 Intocmite in conformitate cu Standardele In-ternationale de Raportare Financiara adoptate de Uniunea Europeana; Raiffeisen Bank, Raport Anual 2014, Situatii Financiare Consolidate si Separate; UniCredit Tiriac Bank S.A. Separate Financial Statements 31 December 2012 prepared in accordance with International Financial Reporting Stand-ards as endorsed by European Union; UniCredit Tiriac Bank S.A. Separate Financial Statements 31 December 2014 prepared in accordance with International Financial Reporting Standards as en-dorsed by European Union.
4
R
Ź
pn
R
Ź
462
Rys.
Źród
podnie z
Rys.
Źród
2
. 1. W
dło: BPSnScSCpnFSnacEi
Z obnzwi
. 2. W
dło: Ib
Wol
BancParenStatenanciStandcial SStandConsportinnéralFinanSA, Snale atii FcembEuropin acc
anany więks
Wol
bid.
lume
ca Cont Baemenial SdardsStatedardssolidang Sle S.AncialSituade R
Finanber 2peancord
alizywoluzały
lume
en n
omerank)
nts (TStatems as eemens as ated
StandA., Cl Repatii f
Rapornciare2012 n Unidance
y wumey su
en d
należ
rciala31 D
The Gmentendo
nts 3endoand
dardsConsportinfinanrtare e Coprep
ion; e with
woluen dumę
depo
żnoś
a RoDeceGrouts 31 orsed1 DeorsedSep
s as asolidang SciareFina
onsolparedUniCh Int
umendepo dep
ozytó
ści o
omanembeup an
Decd by tecemd by arateadopated
Stande sepanciaidated in Credterna
nu dozytpozy
ów k
od kl
na S.er 20nd thcembthe E
mber the
e Finpted b
and dards parateara ae si Sacco
dit Tiationa
deptów ytów
klien
lient
.A., C012; Bhe Paber 2Europ
201Euro
nanciby thSepas a
e 31 dopt
Separordaniriac al Fin
pozyod
w w
ntów
tów
ConsBanc
arent 012 pean4 propeanial Sthe Eparateadop
decetate drate; nce wBanknanc
ytówklie
w lat
w pię
pięc
solidca CoBanprep
n Unireparn Untatem
Europe Finted bembrde UnUniwith k S.A
cial R
w wentótach
ęciu
ciu n
datedomer
nk) 3paredion, red innion,mentspean nancby thrie 2
UniunCred
h InteA. Se
Repor
wyniów. h 20
u naj
najw
d andrciala1 De
d in afree n ac, frees preUnioial S
he Eu2013 nea Edit Tiernatepararting
ka, Na
012-
więk
więk
d Sepa Roecemaccortranscorde traepareon D
StatemuropInto
Europiriac tionaate F
g Stan
że atom-201
kszy
kszyc
paratomanmber rdancslatio
danceanslated in Decemmentean U
ocmitpeana
Banal FinFinanndard
dwmias14 (p
ych r
ch ru
te Fina S.A2014ce won; Be wittion; acco
mberts prUniote in a; Rank S.Anancincial ds as
a nat trzpor
rum
umu
nancA., C4; Ba
with thBancath thBRD
ordanr 31,reparon D
conaiffeiA. Sial RStat
s end
ajwzy m. ry
muńsk
uńsk
cial SConsanca he Ina Tra
he InD –nce w, 201red in
Decemnformisen epar
Repoemen
dorse
więksmnies. 2
kich
kich
Statesolida
Trannternansil
nternaGro
with 12; Bn accmbermitate
Bankrate Frtingnts 3
ed by
sze ejsz).
h ban
ban
emenated nsilv
nationlvaniationupe Inte
BRDcordar 31, e cu k, RaFinang Sta31 Dey Eur
banze b
nków
nków
nts (Tand
vanianal Fia S.Anal FSoci
ernati – Gance201Stan
aportncial andarecemropea
nki bank
w
w
The GSep
a S.AFinanA., S
Finaniété Gional
Groupe with4; R
ndardt AnuStat
rds amber an Un
zakki sy
GrouparateA., Sencial Separncial Génél Finpe Sth In
Raiffedele nual 2temeas en2014
Union
kumyste
up ane FineparaRep
rate FRep
éralenanciociétternaeisenInter
2014nts 3
ndors4 pre
n.
mulowemat
nd thnanciate FportinFinan
portine S.Aal Rté Gationn Banrnatio
4, Situ31 Dsed bepare
wałtycz
he ial Fi-ng n-ng A., e-é-
nal nk o-u-e-by ed
ły z-
22t
R
Ź
anłwskcnWzl
1
1
1
20122,9-tabe
Rys.
Źród
analnajwła wwynspłakontcja wnie bW sz pole w
6 B
Pa7 W
(d8 B
an20
W2-2
-5,9ela 4
. 3. W
dło: Ib
Z lizowiękw 20nikieacantynuwpłbyły
szczozoswłasn
ancaarent
WitryndostęRD –nce w014,
Wszy014%, p4 i r
Wyn
bid.
kolwankszy014 em
ne (uowłynęy taegóstałynym
a Cot Banna ięp: 04– Grwith s. 2,
ystk4, a przyrys.
niki
lei bnychych r. 4barang
wałaęła nak dólnoymim or
omernk) 3intern4.02roup
Inte, 15,
kie aich
y cz3).
ods
badh brum2% rdzog. noa prona w
drastści Bi anaraz s
ciala31 Dnetow.201e Soernat51.
anah mazym
setko
danibankmuń
wao duon-poceswyntyczBanalizsyst
a Ro
Decemwa F6).
ociététiona
lizoarże
m og
owe
e wkówńskicartośużycperfs po
niki zne1
nca owatem
omanmberFitch
é Géal Fin
owane odólni
pięc
wyniw da
ch bści kch oformopradru
18. PTraanymatyc
na Sr 201h Ra
énérananc
ne dsetie o
ciu n
iku aje pbankkapiodpimingawyugiegPozoansilmi bczni
.A.,
14, s.ating
ale Scial R
bantkowobse
najw
finpodkówitałuisówg lo
y sytgo costalvanbanie ro
Con
. 9, 3gs: h
.A., Repo
nki we werwo
więk
ansodstaww w u ww z oanstuacco dałe bnia inkamosną
nsolid33. https
Conortin
odnw powa
kszyc
owewy osta
własntyt
s, Ncji sdo wbanki Rami zący
dated
://ww
nsolidng St
notoposzaną t
ch r
ego do
atninegotułuNPLswojwielki oaiffez uw
zys
d an
ww.f
datedtanda
owazczetend
umu
i wwy
ich lo. S
u utrL)16.jegolkośodnoeisenwagisk n
nd S
fitchr
d andards
ały ególdenc
uńsk
wskaysunlata
Stratraty Wo pości botown Bai na netto
epar
ratin
d Sepas a
dodlnyccją b
kich
aźnnięcach. ty za
y waW 20
ortfebankwałyankwy
o.
rate
ngs.c
paraadop
datnch lbył
ban
ikówcia wStranoarto015 fela ku, jy dowyp
ysok
Fina
com/s
te Fipted b
ni wlatacspa
nków
w ewniata
otowści r. Bkrejedn
odatpad
kie z
ancia
site/f
inancby th
wynch oadek
w
efekiosknajw
wanekre
Bandytonaktnie
dają zwro
al St
fitch
cial he E
nik oscyk ma
ktywku owięe w edytnca owe
k w j wykoroty
atem
h-hom
StateEurop
odsylowarży
wnośo prksz201
tów Co
ego1
jegoynikrzystna a
ments
me/p
emenpean
setkwałyy od
ści robl
zego12 ruzn
mer17. Po prki fintnieakty
s (Th
ressr
nts pn Un
kowyy wdset
(ROlem
o banr. i 2nanyrciaPodorzypnan
e w pywa
he G
relea
prepanion
y ww prtkow
OA machanku2014
nychală Robn
padknsowporó
ach
Grou
ase?i
ared Dec
w larzedwej
i Rh dwu się4 r.
h za Rom
na syku swe nówni ka
up an
id=99
in acemb
46
atacdzial(po
ROEwócęgnębyłnie
mânytuastratnettonaniapita
nd th
9300
ccorder 3
3
ch le r.
E) ch ę-ły e-nă a-ty o. iu a-
he
08
d-1,
464
22.4. Struktura aktywów i pasywów sektora bankowego
Suma bilansowa rumuńskiego sektora bankowego rosła bardzo dynamicznie w la-tach 200419-2008 (przyrosty w przedziale 25-45% rocznie). W kolejnych latach tempo przyrostu sumy bilansowej spadło do kilku procent rocznie, a w latach 2013-2015 nastą-piły nawet niewielkie spadki sumy bilansowej (por. tabela 5).
Udział aktywów krajowych w strukturze aktywów wzrósł z 94,3 do 96,5% pomię-dzy 2004 a 2005 r. i od tego czasu utrzymywał się na stabilnym poziomie (około 97%). Dopiero od 2012 r. jest obserwowalny jego niewielki spadek na korzyść aktywów zagra-nicznych. Zgodnie z podziałem przedstawionym w tabeli 5 na aktywa krajowe składają się należności od BNR, należności od innych instytucji kredytowych, należności od sektora niebankowego oraz inne aktywa (w tym majątek rzeczowy). Udział należności od BNR wzrósł pomiędzy 2004 r. a 2005 r., a w latach 2005-015 systematycznie malał. Na koniec 2005 r. ta kategoria aktywów stanowiła 37,5% sumy aktywów, natomiast w połowie 2015 r. już tylko 8,6% (miało to związek m.in. z obniżaniem stopy rezerwy obowiązkowej20). Z kolei należności od innych instytucji kredytowych nie stanowiły znaczącej kategorii aktywów rumuńskiego sektora bankowego w okresie analizy, z wy-jątkiem 2004 r., kiedy odpowiadały za 8% sumy aktywów. Największą pozycję w aktywach instytucji kredytowych w całym okresie analizy stanowiły należności od sektora niebankowego, których udział wzrósł z 48,1% do 75% w latach 2004-2015. Na należności od sektora niebankowego składają się należności od sektora publicznego, które po spadku między 2004 a 2005 r. rosły do końca okresu analizy (z 1,9 do 21,7%), należności od osób prawnych (w tym od podmiotów finansowych niebędących instytu-cjami kredytowymi), które odpowiadały za około 30% sumy aktywów, oraz należności od gospodarstw domowych, które w pierwszych latach okresu analizy cechował szybki wzrost, później niewielki spadek i wreszcie (od połowy okresu analizy) stabilizacja na poziomie około 25-26% sumy aktywów. Udział innych aktywów nie przekraczał 11% w latach 2004-2015 (por. tabela 5).
Udział pasywów krajowych spadał w latach 2004-2008, po czym zaczął wzrastać kosztem pasywów zagranicznych (tę pozycję bilansu tworzą przede wszystkim depozyty nierezydentów). Wśród krajowych zobowiązań największy udział miały depozyty osób prawnych i gospodarstw domowych, odpowiadające łącznie w okresie analizy przecięt-nie za 52% wartości pasywów. Udział depozytów przedsiębiorstw utrzymywał się na poziomie około 20% w latach 2007-2015, natomiast udział depozytów gospodarstw domowych w tym samym okresie wzrósł z 24,4% do 35%. Z kolei depozyty międzyban-kowe i depozyty sektora publicznego stanowiły niewielką część pasywów sektora ban-kowego w Rumunii w całym okresie analizy. Kapitały własne i rezerwy na koniec 2004 r. odpowiadały za 11,7% sumy pasywów. W 2007 r. ich udział spadł do 9,9%. Od tego czasu systematycznie rósł, osiągając na koniec 2013 r. wartość 19,4%. W 2014 r. udział kapitału i rezerw spadł do 18% i na podobnym poziomie utrzymywał się na koniec pierwszego półrocza 2015 r.
19 Po uwzględnieniu denominacji w 2005 r. 20 National Bank of Romania, Financial Stability Report 2011, Bucharest 2011, s. 24.
Tab
ela
5. S
trukt
ura
akty
wów
rum
uńsk
iego
sekt
ora
bank
oweg
o
Kry
teriu
m
2004
20
05
2006
20
07
2008
20
09
2010
20
11
2012
20
13
2014
06
.201
5 Su
ma a
ktyw
ów (m
ln R
ON
m
ld R
OL
dla
2004
r.)
901
492*
128
532,
917
2 83
6,9
251
425,
831
4 44
1,5
330
183,
534
1 94
6,3
353
910,
936
5 61
8,1
362
259,
236
4 14
3,3
363
300,
0
Akt
ywa
kraj
owe
94,3
%96
,5%
97,4
%98
,3%
98,0
%96
,6%
96,8
%97
,7%
97,2
%97
,0%
95,3
%94
,6%
Nal
eżnośc
i od
BN
R
28,5
%37
,5%
31,3
%24
,9%
21,8
%15
,8%
14,2
%13
,7%
11,9
%12
,9%
11,6
%8,
6%N
ależ
nośc
i od
inny
ch
inst
ytuc
ji kr
edyt
owyc
h 8%
2,5%
3,6%
3,9%
2,0%
2,8%
2,3%
1,6%
1,5%
2,0%
1,5%
1,9%
Nal
eżnośc
i od
sekt
ora
nieb
anko
weg
o, w
tym
: 48
,1%
48,5
%54
,8%
61,2
%63
,4%
67,6
%70
,1%
74,5
%75
,2%
73,2
%73
,2%
75,0
%
− na
leżn
ości
od
sekt
ora
publ
iczn
ego
2,4%
1,9%
1,6%
3,7%
5,0%
12,7
%15
,7%
17,7
%19
,5%
19,7
%21
,1%
21,7
%
− na
leżn
ości
od
osób
pr
awny
ch
32,7
%30
,2%
30,8
%29
,9%
29,2
%27
,4%
27,9
%30
,3%
30,0
%28
,2%
26,9
%27
,3%
− na
leżn
ości
od
gosp
o-da
rstw
dom
owyc
h 13
%16
,4%
22,4
%27
,6%
29,2
%27
,5%
26,5
%26
,5%
25,8
%25
,3%
25,2
%26
,0%
Inne
akt
ywa
9,6%
8,0%
7,7%
8,3%
10,8
%10
,3%
10,3
%7,
9%8,
6%9,
0%9,
0%9,
1%A
ktyw
a za
gran
iczn
e 5,
7%3,
5%2,
6%1,
7%2,
0%3,
4%3,
2%2,
3%2,
8%3,
0%4,
7%5,
4% *
01.0
7.20
05 r.
rum
uńską
wal
utę
zden
omin
owan
o w
stos
unku
10
000:
1 (p
rzed
dom
inac
ją o
znac
zano
ją ja
ko R
OL,
po
deno
min
acji
jako
RO
N).
Źródło
: Nat
iona
l Ban
k of
Rom
ania
, Fin
anci
al S
tabi
lity
Rep
ort 2
009,
Buc
hare
st 2
009,
s. 2
1; N
atio
nal B
ank
of R
oman
ia, F
inan
cial
Sta
bilit
y R
epor
t 201
5, o
p. c
it., s
. 73.
T
abel
a 6.
Stru
ktur
a pa
syw
ów ru
muń
skie
go se
ktor
a ba
nkow
ego
Kry
teriu
m
2004
20
05
2006
20
07
2008
20
09
2010
20
11
2012
20
13
2014
06
.201
5 Pa
syw
a kr
ajow
e, w
tym
: 84
,1%
79,1
%77
,5%
71,7
%69
,3%
73
,6%
73,2
%73
,5%
76,8
%79
,5%
82,3
%83
,4%
− de
pozy
ty m
iędz
yban
kow
e 3%
2,5%
3,6%
3,8%
2,1%
5,
4%3,
4%3,
4%4,
6%2,
3%1,
5%2,
3%−
depo
zyty
sekt
ora
publ
iczn
ego
2,6%
3,5%
3,1%
2,9%
3,1%
2,
1%1,
7%1,
4%1,
3%1,
3%1,
5%1,
7%−
depo
zyty
osó
b pr
awny
ch
62,3
%57
,5%
55,0
%49
,7%
20,2
%
19,3
%19
,0%
19,0
%18
,5%
21,0
%23
,5%
22,2
%−
depo
zyty
gos
poda
rstw
dom
owyc
h 24
,4%
26
,7%
27,0
%28
,7%
30,2
%31
,7%
34,1
%35
,0%
− ka
pitał i
reze
rwy
11,7
%12
,2%
11,8
%9,
9%10
,6%
12
,0%
14,2
%16
,2%
18,0
%19
,4%
18,0
%18
,1%
− in
ne p
asyw
a 4,
5%3,
4%4,
0%5,
4%8,
9%
8,1%
7,9%
4,8%
4,2%
3,8%
3,8%
4,1%
Pasy
wa
zagr
anic
zne
15,9
%20
,9%
22,5
%28
,3%
30,7
%
26,4
%26
,8%
26,5
%23
,2%
20,5
%17
,7%
16,6
% Źr
ódło
: Nat
iona
l Ban
k of
Rom
ania
, Fin
anci
al S
tabi
lity
Rep
ort 2
009,
op.
cit.
, s. 2
2; N
atio
nal B
ank
of R
oman
ia, F
inan
cial
Sta
bilit
y R
epor
t 201
5, o
p. c
it., s
. 74.
465
4
wj 2
stwPP(
R
Ź
kwn
2
466
w Rjedn
22.5
stytutów wynPKBPrzy(por
Rys.
Źród
kwawielność
21 N
mMSt
6
Z Rumnak
5. W
Wucjipro
niosB styczyr. pó
. 4. R
dło: NAratS
Natnolkość w
NationmaniaMone
tatist
przmuni
zao
Wyn
Wielki kreocenła o
topnyn tóźni
Rela
NatioAnnurest accoutary Statis
a ryości ści Ru
nal Ba, Fintary tics-r
zedsii b
obse
niki
kośćedytntowona niowtegoiej)
acja
onal ual R
200unts/and
stics
ysunkapnie mun
Banknanc
andrepo
stawbyły erwo
i fin
ć rutowwycpra
wo so sti pr
sum
BanRepo07, /data
d Fin-repo
nku pitał
uwnii2
k of cial Sd Finrt-11
wionsku
owa
nan
umuwychch rawiesię ztanurobl
my a
nk ofort 20
s. a/datnancort-1
5 płow
wzgl1).
RomStabinanc124.a
nychupio
ano
nsow
uńskh w ocze 65zmnu rzlema
aktyw
f Rom005,
56;abas
cial 1124
przewej dlędn
maniaility cial aspx
h done ich
we
kiegPK
znie)5%. niejszeczach
wów
manBuc
; Wse (dStati
4.aspx
edstdla nion
a, FinRepStat(dos
danyprz
ros
sek
go seB R). NW
szałzy n zw
w rum
ia, AchareWitryostępisticsx (do
tawicałe
no o
nanc
port 2isticstęp:
ych zednąc
kto
ektoRumNajw
kolła, onależ
wiąza
muń
Annuest 20yna p: 07s –ostęp
ionoego oddz
cial S2012s − : 07.0
wye w
cą ro
ra b
ora muniwyżslejnosiągży any
ńskie
ual R006,
inte7.02.
Aggp: 07
o ksrum
ział
Stabi2, op
Ag02.2
ynikwszyolę w
ban
banii roszą
nychgająsię ch z
ego
Repors. 3
ernet.2016greg
7.02.2
sztamuńłów
ility p. citgreg016)
ka, ystkw fi
nko
nkowosła
wah latąc ndos
z jak
sekt
rt 2039; Ntowa6); Wate 2016
ałtowński
ban
Rept., s.
gate ).
że kim inan
owe
wegszy
artośtachna kszukkośc
tora
004, Nationa EWitryIndi
6).
waniegonkó
port 2 32;Indi
w ona
nsow
ego
go mybkość mh relkoniekiwcią
ban
Bucnal B
Eurosyna icato
nie so seów z
2007 Witicato
okreobs
wan
miero w mierlacjec 2ać wudz
nkow
chareBankstat: interrs f
się sktorzagr
7, Butryna
ors f
esiesłud
niu s
rzonlata
rnika ak
2014w z
zielo
wego
est 20k of
httrnetofor C
syntra brani
uchaa intfor C
e andze sekt
na uach ka zktyw4 r. zahaonyc
o do
005, Romtp://e
owa BCred
tetybankiczn
arest terneCred
nalizlud
tora
udzi200
zaobwówpoz
amoch k
o PK
s. 9maniaec.euBNR
dit In
ycznkownych
2007etowdit In
zy dnoś
pub
iałem04-2bserww seziomowakred
KB R
98; Na, Anuropa
R Intenstitu
negowegoh pr
7, s. a BNnstitu
instści blic
m s2007wowektom 54aniu dytó
Rumu
Nationnuaa.eu/eractution
o wo (prow
21;NR Iution
tytui przne
sumy7 (śwanora 4,5%ak
ów.
unii
onal Bal Re/eurotive ns: h
spóprzywadz
NatInterns: h
ucje rzed
ego.
y akśredno wban% (p
kcji
i
BankeportostatDatahttp:
łczyy obzący
tionaractivhttp:
kredsię
ktywdnio w 2nkowporkre
k of t 200t/webabase://ww
ynnbliczych
al Bave D://ww
edytębior
wów8 p009weg. rys
edyt
f Rom06, Bb/nate – Mww.b
ika zani
dzi
ank oDatabww.b
towrstw
w inpunk9 r. go ds. 4owe
maniBuchationaMonebnr.ro
adeiu teiała
of Robase bnr.ro
we w,
n-k-–
do ). ej
ia, a-
al-e-o/
e-ej l-
o-–
o/
S R
Ź
p2nBwgnwkbBww
c
2
2
2
2
2
2
Solv
Rys.
Źród
prze200nikaBNRwspgo wnychwienkapibankBNRwiajwan
czyn
22 N23 N24 N25 N26 N27 N
Fi20Nnaop
vency
. 5. W
dło: NSt
Dede 6 r.a wyR w
półczwsph mnia itałoki MR wją, ż
nia25
Wnnik
NationNationNationNationNationNation
inanc009,
Nationanciap. cit
y ra
Wsp
NatioStabitary a
o 2wszrum
ypławymzyn
parcmięd
NooweMię
wproże o5. Zn
W caka,
nal Bnal Bnal Bnal Bnal Bnal Bcial op. cnal Bal Stat., s.
tio d
półc
onal ility and F
2007zystmuńacal
magannikie f
dzynoweej wędzyowaobliniesałymprz
BankBankBankBankBankBankStabcit., Bankabili44-4
do 2
zynn
BanRepFina
7 r. tkimńskinośał oa na
finannaroej Uweszynaradziczosienm okzy c
k of Rk of Rk of Rk of Rk of Rk of Rbilitys. 30
k of Rity R45.
2013
nik a
nk ofort 2
ancia
bym ekie reści. Pod ba ponsowodowUmzły rodoł in
ony nie fkresczym
RomRomRomRomRomRom
y Rep0-31;Rom
Repor
r.; t
adek
f Rom2007l Sta
yła zkspaegulPoz
bankoziowe wycowyw ż
owyndywwsp
filtrósie m g
aniaaniaaniaaniaania
maniaport Nat
maniart 20
tota
kwa
mani, Bu
atistic
zauansjlacjeziomkówomie
ze ch iy Kżyciych widupółców jana
gene
, Fin, Fin, Fin, Fin, Fina, Fin200
tionaa, Fin12, o
l cap
atnoś
ia, Aucharcs –
uważą kre pr
m 8%w, kt
e costro
instyKapie 0Sta
ulanczynjest
alizyeral
nancinancinancinancinancinanc8, op
al Bannancop. c
pita
ści k
Annurest 2Agg
żalnredyrzew% obtóryo naony ytucitał
01.0andane fnnikt play baną
ial Stial Stial Stial Stial Stcial Sp. cink o
cial Scit., s
al ra
kapit
al R2007grega
na tytu dwidybow
ych ajmn
UEcji owe
01.2ardófiltryk wyanowankipra
tabiltabiltabiltabiltabilStabiit., s
of RoStabis. 39-
tio o
tałow
Repor7, s. 2ate In
tenddla ywawiązpro
niej E, Mfinaej p
2008ów y oypławani ist
awid
lity Rlity Rlity Rlity Rlity Rility . 28-
omanility -40;
od 2
wej*
rt 2021; Wndica
dencprz
ały zujeofil
10%Międansoprzy8 r. Spr
ostroacal
ne ntotndłow
RepoRepoRepoRepoRepoRep-29;
nia, FRepNati
2014
* rum
05, oWitryators
cja zeds12%
e od zost% (dzynowyy oPo
rawożnolnośa 01
nie rwośc
ort 20ort 20ort 20ort 20ort 20port 2
NatFinanort 2ional
4 r.
muń
op. cyna is for
spaiębi
% ja01.tał wymnaro
ych)obliconad
wozdościści j1.01różncią2
007, 008, 009, 013, 014, 2007tionancial 2011l Ban
ńskie
cit., sinterCred
adkoiors
ako .01.uznmagodow)24. czan
dto jdawciowejest 1.20niły 27 b
op. cBucop. cop. cop. c
7, opal Ba
Stab, opnk o
ego
s. 37rnetodit In
owa stw min200
nanyganiwegRegniu jednczoe naniż
018 się
były
cit., charecit., cit., cit., . cit.
ank obility. cit.f Ro
sekt
7; Naowa Bnstitu
tegi go
nima07 r.y zaia pgo Fgula
wsnocści a fuższyr.26
ę w niż
s. 20est 20s. 31s. 41s. 33., s. of Ry Rep., s. 3
oman
tora
ationBNRution
go mospoalny.23 Ja rypostaFunacjespółześnFin
unduy niż
zakższe
0. 008, 1-32.1. 3. 23-2
Romaport 235; N
nia, F
a ban
nal BR Intns, op
mieodary poJednzykanow
nduse trałczynie nansuszeż by
krese w
s. 27.
24; Nania, 2010NatioFinan
nkow
ank eractp. cit
ernikrstwozionak kownwie
szu anspynniz w
sowe wyłby
sie wwarto
7.
NatioFina
0, Buonal ncial
wego
of Rtive t.
ka, w doom ddo wny,
enia Wa
ponuika wdr
wej własny be
wysości
onal anciauchar
Ban Stab
o
RomaData
spoomodla wioutrzap
alutoując
adraża(dalne, ez i
sokoi m
Bankal Strest 2nk ofbility
ania,abas
owoowywsp
osnyrzympewowece pdekwaniemlej: któ
ich
ościmiern
k of tabil2010f Romy Re
, Fine – M
odowch22
półcy 20mywwniajego postwatnm pMS
óre szast
i wsnika
f Romity R
0, s. 3maniport
46
nanciMone
wan2. Dczyn011 wanijącei in
tanonoścprzeSSFspratoso
spóła dl
maniRepo33-3ia, F201
7
al e-
na Do n-r. ia e-n-o-ci ez F) a-o-
ł-la
ia, ort 5;
Fi-3,
4
bnwbwbwwnNs
a
R
Ź
sakp
T
2
2
3
468
banknoścwanbankwspbyłowłaswanniekNiemsię n
akty
Rys.
Źród
sku.a w konipor.
Tak
28 Zg
sea ci
29 NFi
30 N
8
kówci kno jeków
półczo spsne,
nia pktórmnina s
Efywa
. 6. W
dło: NnC
K. Jeskol
iec rys
Pokże w
godnektorbank
ial StNation
inancNation
w dukapitego
w przyn
pow, a tprzee baiej wstosufekt
ach i
Wsk
NationetowCred
ażdszczlejnpie
s. 6.odobw t
nie zra bak matabilnal Bcial Snal B
użyctało sparzez
nnikodotakżez wankw cunktywni na
kaźn
onal wa B
dit In
dy 1 ze w
nychrws. bnetym
z klaankowały oity R
BankStab
Bank
ch nowejadekz wła ka
owanże zwłaśki odcałykowonośkap
nik r
BanBNRstitu
ROw 20h latszeg
e obprz
syfikwego
odpowRepok of Rility
k of R
niż dj cak). łaścapitne c
zwięścicidnotym oo wć rupita
rento
nk ofR Intutions
ON m009tachgo p
bserwzyp
kacjąo. Z wiad
ort 20RomRep
Rom
dla ałegoWy
cicietału częśększieli towokre
wysoumule w
own
f Roteracs, op
maj9 r. h zwpółro
wacadk
ą BNkole
da za008,
maniaport 2ania
mało sy
ynikeli29
zgościozenii po
wały esie
okimuńskwłas
ości
omantive
p. cit
jątkurum
wrotocza
cje mku n
NR bei w a mnop. c
a, Fin2012, Fin
łychystekało 9. Dodn
owyiem oprzw
e anm pokiegsnym
i akt
nia, FDat
.
u gemuńt naa 20
można la
bank posi
niej ncit., snanc
2, opnanci
h i śemu
to uży
nie zm zkap
zez 201
nalizoziogo sm zo
tywó
Finatabas
enerski
a akt015
żna ata
dużadan
niż 1s. 28cial S. cit.ial St
średnieze
y wzz pazniepitazatr
14 rzy womiesektosta
ów (
nciase –
rowsektyw r. s
poc200
y to
niu b% ak
8). Stabi, s. 3tabil
dniceznaspozrosakieesienałówrzym
r. strwspe, zatora ała p
(RO
l StaMo
wał wktor wach
są w
czyn04-2
takibankuktyw
ility 32. lity R
ch28.acznowolst metemniem
w wmanraty
półczapew
a baprze
A) r
abilitneta
w laban
h bywyr
nić 200
i, któu śre
wów
Rep
Repo
. W nie wlnie
miernm CRm fiłasnnie zy) orzynnwninko
edst
rumu
ty Rry a
atacnkowył ujaźn
dla8 p
óregoedniesekt
port 2
ort 20
kolwzr
enia nikaRD iltrónychzyskraz nik iającoweawi
uńsk
Reporand F
h 20wy jem
nie d
a wsprzyp
o akego zora b
2009
015,
lejnrasta
akca wIV/
ów Bh bakówsłabade
cymgo iona
kieg
rt 20Finan
004odnny
doda
skaźpad
ktywaznajdbank
9, op
op. c
nychał (pcji k
wypł/CRBNRanków (cbą aekw
m bumie
a na
go se
008, ncial
4-20notolub atni
źnikdały
a staduje kowe
. cit.
cit.,
h latpozkredłacaRR) R, ków
choćakcj
watnufor erzoa rys
ektor
Bucl Sta
008 owablis
ie (R
ka zsto
anowsię 1
ego (
., s.
s. 75
tacha 20dytoalno
miktórna ć naję k
noścpon
ona s. 6
ra ba
chareatisti
od ał Rski ROA
wroosun
wią co1-5%(Nati
27-2
5.
h ws011owejści ał me podro
ależykredci knad wski 7.
anko
est 2ics –
0,0ROA
zeruA n
otu nnkow
o naj% aktional
28; N
spół r.,
ej i (od
miejomn
odzey m
dytoapitmin
kaźn
owe
2008,– Ag
13 dA na
u. Dna p
na kwo
ajmnitywól Ban
Natio
łczykiedok
d 20jscenieje ich
mieć wą3
tałonimnika
ego
, s. 4ggreg
do 0a poDopozio
kapwy
iej 5ów senk o
onal
ynniedy kapi014 e w szałh dona
30 (pwej
malnami
44; Wgate
0,02oziompieroomi
pitalysok
5% suektor
of Ro
Bank
ik azao
italir. ł201ły fokapuw
por.j zn
ny pi zw
WitrIndi
24 Rmieo wie 0
e wkie w
sumyra baoman
k of
adekobsezowączn14 rfundpitaadz rys
najdozio
wrot
ryna icato
RONe 0,2ynik,66%
własnwar
y aktyankonia, F
f Rom
kwaterwowaninegr., cduszalizoze, żs. 5owaom.tu n
inteors fo
N zy25%ki n%)
nymrtośc
ywówegFinan
mani
t-o-ia
go co ze o-że ). ał
na
er-for
y-%, na –
m. ci
w o, n-
ia,
zww
R
Ź
krdłwloe
R
Ź
zyskwłaswłaś
Rys.
Źród
ksztrys. działalnow caletnioznaefek
Rys.
Źród
ku nsnegścic
. 7. W
dło: Ib
Wtałto8).
ałalnościałymich.aczaktyw
. 8. W
dło: NIo
na jego).cieli
Wsk
bid.
Wskaowa
Jegności opm o. Zda, ż
wno
Wsk
NatioInterop. c
edn. Z i w 2
kaźn
aźniał sigo pci opperacokredolnże nści
kaźn
onal activit.
nostkkol201
nik r
ik kę w
przeperacyjn
esie nośćie wi ich
nik k
Banve D
kę kei s4 r.
rento
koszw preciętacyjnej. anać rumw teh ne
kosz
nk ofatab
kapistrat. się
own
ztówzedtna jnej Nie
alizymuńej sfegat
ztów
f Romase –
itałuta węgnę
ości
w dodzial
warsta
e zay, cńskiferztyw
w do
mani– Mo
u włwygeęła p
i kap
o dole ortoś
anowaobso nich ze d
wnyc
doch
ia, Foneta
łasnenerpraw
pitał
ochod 5ść wwiłyserwajwinst
działch w
hod
inanary a
negorowwie
łu w
odó5,5%
w oky w wowwyże
tytułaln
wart
ów
ncial and F
o (rzwana
0,1
własn
ów w% (
krespos
wanoej mucji noścości
dla r
StabFinan
zęda pr25 R
nego
w l(konie a
szczo ten
możnkre
ci nai z l
rum
bilityncial
u odrzezRON
o (RO
atacniecanalzegóndenna sdytoależlat 2
muńsk
y Repl Stat
d 0,z każN.
OE)
ch 2c 20izy
ólnyncjisię dowyży sz2010
kieg
port tistic
,11 żdy
) rum
200014
wyych li wzdopaych zuk0-20
go se
2007cs – A
do y 1 R
muńs
5-2r.)
ynoslatazrosatrydo
kać p014
ekto
7, opAggr
0,1RON
skie
014do
siła ach otow
ywakonprzy
4.
ora b
p. citrega
85 RN z
ego s
4 (b67,862%oko
wej lć tentroyczy
bank
t., s. ate In
RONzaan
sekto
brak 8% %. Ooło 6lub endeoli kyn w
kowe
37; ndica
N nngaż
ora b
dan(ko
Ozn62%spaencjkoszwah
ego
Witrators
na 1żow
bank
nyconienacz% wy
dkoji trztówhani
rynafor C
ROwane
kow
ch dec 2za toynik
owejzy-
w opia w
a inteCred
ON ego
wego
dla 2011o, żekówj wslub
perawska
ernetdit In
kapkap
o
2001 r.,e ko
w z skaźb czacyjnaźni
towanstitu
46
pitałpitał
04 r poosztdziaźnikzteronycików
a BNution
9
łu łu
r.) r. ty a-ka o-ch w
NR ns,
470
W 2009 r. rumuński sektor bankowy odnotował jako całość zysk netto, mimo że dla licznych banków rok zakończył się stratą. Na wyniki sektora bankowego wpływ miały tworzone rezerwy z tytułu utraty wartości ekspozycji kredytowych w kontekście wpływu globalnego kryzysu finansowego na rumuńską gospodarkę31.
Rok 2010 był pierwszym rokiem od 1999 r., w którym odnotowano stratę w ujęciu całego sektora bankowego – 516,4 mln RON32. Była ona spowodowana przede wszyst-kim tworzeniem rezerw zgodnie z zasadami MSSF na ryzyko kredytowe oraz zmniej-szeniem dochodowości działalności operacyjnej m.in. na skutek małego wolumenu no-wych kredytów. Straty dotknęły banki odpowiadające za 21,9% udziałów w rynku bankowym i dotyczyły przede wszystkim małych banków33.
W 2011 r. straty dotknęły prawie połowę rumuńskich instytucji kredytowych34 i wynikały z podobnych przyczyn, jak w 2010 r.35 Strata w ujęciu sektora została odno-towana także na koniec 2012 r. Obok przyczyn wskazywanych przez BNR w latach poprzednich pojawiły się również koszty przeszacowania zabezpieczeń36. W 2013 r. nega-tywne tendencje osłabiły się – odpisy na ryzyko kredytowe były mniejsze, a wynik na działalności operacyjnej uległ zwiększeniu. Sektor bankowy po trzech latach strat odno-tował niewielki zysk37. Rok 2014 zamknął się stratą 4,7 mld RON całego sektora ban-kowego. Straty w ujęciu rocznym odnotowały banki odpowiadające za 39,2% udziału w rynku. Przyczyną tego stanu rzeczy były, podobnie jak w latach poprzednich, niska dochodowość działalności operacyjnej spowodowana słabą akcją kredytową banków i problemy z niespłacanymi kredytami (odpisy)38.
Z przeprowadzonych analiz wynika, że prężny rozwój rumuńskiego sektora ban-kowego został zahamowany przez skutki globalnego kryzysu finansowego i europej-skiego kryzysu zadłużeniowego dla rumuńskiej gospodarki. Problemy z jakością portfela kredytowego oraz niski przyrost nowych kredytów znalazły wyraźne odzwierciedlenie w wynikach instytucji kredytowych. Niezwykle ważna okazała się w tych warunkach zdolność rumuńskich instytucji kredytowych do zaabsorbowania strat. Bibliografia Banca Comerciala Romana S.A., Consolidated and Separate Financial Statements (The Group and
the Parent Bank) 31 December 2012.
Banca Comerciala Romana S.A., Consolidated and Separate Financial Statements (The Group and the Parent Bank) 31 December 2014.
Banca Transilvania S.A., Separate Financial Statements 31 December 2012 prepared in accordance with the International Financial Reporting Standards as endorsed by the European Union, free translation.
31 National Bank of Romania, Financial Stability Report 2010, op. cit., s. 55-57. 32 National Bank of Romania, Financial Stability Report 2011, op. cit., s. 53. 33 Ibid., s. 52-53. 34 National Bank of Romania, Financial Stability Report 2012, op. cit., s. 68. 35 Ibid., s. 69. 36 National Bank of Romania, Financial Stability Report 2013, op. cit., s. 66. 37 National Bank of Romania, Financial Stability Report 2014, op. cit., s. 55. 38 National Bank of Romania, Financial Stability Report 2015, op. cit., s. 93-95.
471
Banca Transilvania S.A., Separate Financial Statements 31 December 2014 prepared in accordance with the International Financial Reporting Standards as endorsed by the European Union, free translation.
BRD – Groupe Société Générale S.A., Consolidated and Separate Financial Statements prepared in accordance with International Financial Reporting Standards as adopted by the European Union December 31, 2012.
BRD – Groupe Société Générale S.A., Consolidated and Separate Financial Statements prepared in accordance with International Financial Reporting Standards as adopted by the European Union December 31, 2014.
Emergency Ordinance No. 99 of 6 December 2006 on Credit Institutions and Capital Adequacy, Published in Monitorul Oficial al României, Part One, No. 1027 of 27 December 2006.
National Bank of Romania, Annual Report 2004, Bucharest 2005.
National Bank of Romania, Annual Report 2005, Bucharest 2006.
National Bank of Romania, Annual Report 2006, Bucharest 2007.
National Bank of Romania, Annual Report 2012, Bucharest 2013.
National Bank of Romania, Annual Report 2013, Bucharest 2014.
National Bank of Romania, Annual Report 2014, Bucharest 2015.
National Bank of Romania, Financial Stability Report 2006, Bucharest 2006.
National Bank of Romania, Financial Stability Report 2007, Bucharest 2007.
National Bank of Romania, Financial Stability Report 2008, Bucharest 2008.
National Bank of Romania, Financial Stability Report 2009, Bucharest 2009.
National Bank of Romania, Financial Stability Report 2010, Bucharest 2010.
National Bank of Romania, Financial Stability Report 2011, Bucharest 2011.
National Bank of Romania, Financial Stability Report 2012, Bucharest 2012.
National Bank of Romania, Financial Stability Report 2013, Bucharest 2013.
National Bank of Romania, Financial Stability Report 2014, Bucharest 2014.
National Bank of Romania, Financial Stability Report 2015, Bucharest 2015.
Raiffeisen Bank SA, Situatii financiare separate 31 decembrie 2012 Intocmite in conformitate cu Standardele Internationale de Raportare Financiara adoptate de Uniunea Europeana.
Raiffeisen Bank SA, Situatii financiare separate 31 decembrie 2013 Intocmite in conformitate cu Standardele Internationale de Raportare Financiara adoptate de Uniunea Europeana.
Raiffeisen Bank, Raport Anual 2014, Situatii Financiare Consolidate si Separate.
UniCredit Tiriac Bank S.A. Separate Financial Statements 31 December 2012 prepared in accord-ance with International Financial Reporting Standards as endorsed by European Union.
UniCredit Tiriac Bank S.A. Separate Financial Statements 31 December 2014 prepared in accord-ance with International Financial Reporting Standards as endorsed by European Union.
Witryna internetowa BNR Interactive Database – Monetary and Financial Statistics − Aggregate Indicators for Credit Institutions: http://www.bnr.ro/Statistics-report-1124.aspx.
Witryna internetowa Eurostat: http://ec.europa.eu/eurostat/web/national-accounts/data/database.
472
Witryna internetowa Fitch Ratings: https://www.fitchratings.com/site/fitch-home/pressrelease?id= 993008.
Witryna internetowa Registrele BNR: http://www.bnro.ro/Registrele-BNR-717.aspx#IC.
Witryna internetowa ZF Prima Pagina: http://www.zf.ro/prima-pagina/raiffeisen-banca-pentru-locuinte-inghite-hvb-locuinte-3085632/.
23. Sektor bankowy Słowacji
(Witold Gradoń, Tomasz Zieliński) 23.1. Sektor bankowy w liczbach i jego specyfikacja
System bankowy Słowacji zaczął się kształtować dopiero po rozpadzie Czechosło-wacji na Czechy i Słowację, który formalnie dokonał się 1 stycznia 1993 r. Obecnie jest to system dwuszczeblowy, na czele którego stoi bank centralny Słowacji − Narodowy Bank Słowacji (Národná Banka Slovenska). Został on utworzony 1 stycznia 1993 r. na mocy ustawy Rady Narodowej Republiki Słowackiej nr 566/1992 Coll.1 o Narodowym Banku Słowacji jako niezależnym banku centralnym Republiki Słowackiej. Od 1 stycz-nia 2009 r., kiedy Słowacja przyjęła walutę euro, Narodowy Bank Słowacji (NBS) stał się częścią Eurosystemu i we współpracy z Europejskim Bankiem Centralnym oraz innymi bankami centralnymi krajów strefy euro realizuje cel, jakim jest utrzymywanie stabilności cen. W związku z tym: - bierze udział we wspólnej polityce pieniężnej ustalonej przez Europejski Bank Cen-
tralny dla całej strefy euro, - emituje banknoty i monety EURO według odrębnych przepisów obowiązujących
w strefie euro, które regulują emisję banknotów i monet euro, - sprzyja harmonijnemu rozwojowi systemów płatności i rozliczeniowych, a także
reguluje, koordynuje i zapewnia obieg pieniądza, działanie systemów płatności i roz-liczeń,
- utrzymuje i zarządza rezerwami walutowymi oraz realizuje operacje walutowe zgod-nie z odrębnymi przepisami Eurosystemu,
- gromadzi dane statystyczne, - rozwija współpracę międzynarodową, - współpracuje z innymi bankami centralnymi, - utrzymuje stabilność finansową w strefie euro, - prowadzi inne działania wynikające z jego uczestnictwa w Europejskim Systemie
Banków Centralnych (ESBC)2. Najważniejszym organem NBS jest Zarząd Banku, który powinien się składać
z sześciu członków (zgodnie z art. 7 ustawy o Narodowym Banku Słowacji) powoływa-nych na 6 lat. Członkami Zarządu Banku są gubernator, dwóch wiceprezesów i trzech innych członków.
Gubernator i wiceprezesi są powoływani i odwoływani przez prezydenta Republiki Słowackiej na wniosek rządu i za zgodą Rady Narodowej Republiki Słowackiej. Pozo-
1 Act on Národná banka Slovenska No 566/1992 Coll. z późn. zm. 2 http://www.nbs.sk/en/about-the-bank (dostęp: 15.02.2016).
474
stali członkowie Zarządu Banku są powoływani i odwoływani przez rząd na wniosek Gubernatora NBS.
Zarząd NBS podejmuje przede wszystkim decyzje związane z zasadami: - postępowania Narodowego Banku Słowacji i jej jednostek organizacyjnych w zakre-
sie realizacji wspólnej europejskiej polityki pieniężnej zgodnie z przepisami szcze-gólnymi dotyczącymi wspólnej europejskiej polityki monetarnej,
- prowadzenia i organizacji nadzoru nad rynkiem finansowym oraz sprawowania nad-zoru bezpośrednio przez Narodowy Bank Słowacji3.
Kolejnym ważnym zadaniem NBS jest sprawowanie nadzoru nad systemem (ryn-kiem) finansowym. Od 2006 r. nadzór w Słowacji jest zintegrowany, w wyniku czego NBS przejął nadzór nad sektorem bankowym, rynkiem kapitałowym, ubezpieczeniowym oraz rynkiem funduszy inwestycyjnych i emerytalnych. Ogólne zasady postępowania w zakresie nadzoru sprawowanego przez NBS zostały określone w specjalnie dedyko-wanej ustawie o nadzorze nad rynkiem finansowym (ustawa nr 747/2004 Coll. o nadzorze nad rynkiem finansowym oraz zmianach i uzupełnieniach do niektórych ustaw4).
NBS stanowi także element Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego (ESFS), który został utworzony 1 stycznia 2011 r. W związku z tym jest współodpowiedzialny za sprawowanie nadzoru nad systemem finansowym UE. Z kolei od czerwca 2013 r. NBS został upoważniony do prowadzenia polityki makroostrożnościowej w ramach nadzoru nad rynkiem finansowym. Zadaniami, jakie zostały w związku z tym nałożone na bank centralny w tym zakresie, są: identyfikowanie, monitorowanie i ograniczanie ryzyka systemowego w systemie finansowym, a tym samym wspieranie stabilności systemu finansowego jako całości5.
Ponadto NBS uczestniczy w jednolitym mechanizmie nadzoru (SSM), który zain-augurował działalność w listopadzie 2014 r. jako pierwszy filar unii bankowej w UE.
Zasady tworzenia i działalność banków komercyjnych oraz oddziałów banków za-granicznych w Słowacji są regulowane przez ustawę nr 483/2001 Call. o bankach oraz o zmianach i uzupełnieniach niektórych ustaw6. Zgodnie z zapisami wymienionej ustawy bank jest osobą prawną będącą spółką akcyjną z siedzibą na terytorium Republiki Sło-wackiej, która przyjmuje depozyty i udziela pożyczek (kredytów) na podstawie stosow-nego zezwolenia uprawniającego do wykonywania wzmiankowanych czynności bankowych. Bank może wykonywać także inne czynności, jeżeli są one określone w zezwoleniu, o którym była mowa.
Jednym z podstawowych warunków uzyskania licencji bankowej jest zapewnienie przez założycieli wpłaty środków pieniężnych na rzecz zarejestrowanego kapitału banku na poziomie nie mniejszym niż 16 600 000 euro (w przypadku banków oferujących kredyty hipoteczne minimalny kapitał ustalono na poziomie dwa razy wyższym − 33 200 000 euro).
Zgodnie z zapisami przytoczonej ustawy oddziałem banku zagranicznego jest z ko-lei jednostka organizacyjna banku zagranicznego znajdującego się na terytorium Repu- 3 http://www.nbs.sk/sk/o-narodnej-banke/bankova-rada-nbs (dostęp: 16.02.2016). 4 Act No 747/2004 Coll. of 2 December 2004 on Financial Market Supervision (and Amending Certain
Laws) z późn. zm. 5 http://www.nbs.sk/en/financial-market-supervision (dostęp: 25.02.2016). 6 Act No 483/2001 Coll. of 5 October 2001 on Banks (and Amending Certain Laws) z późn. zm.
475
bliki Słowackiej, która bezpośrednio wykonuje czynności bankowe i oferuje swoje usłu-gi na zasadzie jednego paszportu bankowego. W sumie na koniec 2015 r. na terenie Słowacji funkcjonowało 13 banków oraz 14 oddziałów banków zagranicznych.
Dokonując ogólnej charakterystyki systemu bankowego w Słowacji, można stwier-dzić, że cechuje go duża koncentracja kapitału pochodzącego głównie z zagranicy. Na koniec 2015 r. udział kapitału zagranicznego w systemie bankowym Słowacji wynosił prawie 95% (rys. 1), przy czym właścicielami są często te same grupy kapitałowe, które są obecne w polskich bankach.
Rys. 1. Udział kapitału krajowego i zagranicznego w systemie bankowym w Słowacji
w latach 2005-2015
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Banku Słowacji (www. nbs.sk).
Kapitał zagraniczny na koniec 2015 r. pochodził łącznie z 11 państw europejskich, przy czym w strukturze tych krajów dominowały: Czechy (1529 mln euro), Austria (434,0 mln euro) i Luksemburg (434 mln euro).
Drugą cechą charakteryzującą system bankowy w Słowacji jest dość często zmie-niająca się ogółem liczba instytucji świadczących usługi bankowe (tabela 1). Daje się zauważyć, że zmiany te zachodziły głównie w przypadku oddziałów banków zagranicz-nych funkcjonujących w Słowacji. Kolejnym zjawiskiem, jakie można zaobserwować w latach 1993-2003, to stale malejąca liczba banków z kapitałem słowackim z 10 do 2, który to poziom utrzymał się do końca 2015 r. Jednocześnie można zaobserwować po-dwojenie liczby banków z kapitałem zagranicznym w ciągu lat 1993-2005, podczas gdy okres 2006-2015 charakteryzuje natomiast stopniowy spadek liczby tych banków do poziomu 11. Zmiany w ilości banków były związane z jednej strony z powstawaniem nowych podmiotów oraz procesem konsolidacji, a także zmianami struktury własno-ściowej sektora bankowego w Słowacji, które stały się możliwe pod rządami nowych regulacji prawnych przyjętych po rozpadzie Czechosłowacji.
10,4 10,4 8,2 6,7 9,1 9,4 7,6 7,3 5,9 5,6 5,9
89,6 89,6 91,8 93,3 90,9 90,6 92,4 92,7 94,1 94,4 94,1
0%
20%
40%
60%
80%
100%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Lata
Udz
iał
Udział kapitału krajowego Udział kapitału zagranicznego
476
Tabela 1. Liczba banków i oddziałów banków zagranicznych w Słowacji ze względu na źródło pochodzenia kapitału w latach 2005-2015
Rodzaj banku Lata
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Banki bez udziału kapitału zagranicznego 2 2 1 2 2 2 2 2 2 2 2
Banki z udziałem kapitału zagranicznego 16 15 15 15 13 13 12 12 11 11 11
Oddziały banków zagranicznych 5 7 10 9 11 14 17 14 15 15 14
Ogółem 23 24 26 26 26 29 31 28 28 28 27
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Banku Słowacji (www.nbs.sk).
Uwzględniając zaprezentowane fakty dotyczące udziału kapitału zagranicznego, można zaryzykować stwierdzenie, że charakteryzowany sektor jest nie tyle słowacki, co w Słowacji. Tabela 2. Wyposażenie w kapitały własne sektora bankowego Słowacji w latach 2005-2015
Rodzaj
Lata
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
mln sk mln euro Banki komer-cyjne, w tym: 41 450,2 41 225,2 45 474,1 50 501,2 1 617,1 1 632,7 1 752,1 1 881,7 1 756,7 1 849,0 1 849,0
− banki bez udziału kapitału zagranicz-nego
3 249,1 3 249,1 2 640.0 3 360,0 143,9 143,9 143,9 153,9 153,9 153,9 153,9
− banki z udziałem kapitału zagranicz-nego
38 201,1 37 976,2 42 834,1 47 141,2 1 473,2 1 488,8 1 608,2 1 727,8 1 602,8 1 695,1 1 695,1
Oddziały banków zagranicznych
2 914,4 3 191,2 3 234,6 19 338,4 457,1 391,9 624,9 819,7 1 544,9 1 596,4 1 383,6
Suma 44 364,6 44 416,4 48 708,6 69 839,6 2 074,3 2 024,5 2 377,0 2 701,4 3 301,6 3 445,4 3 232,7
Źródło: Ibid.
W pierwszych latach po rozpadzie Czechosłowacji kluczowym problemem sektora bankowego Słowacji było właściwe wyposażenie kapitałowe, adekwatne do skali pro-wadzonej działalności i spełniające jednocześnie standardy określone przez Komitet Bazylejski. Analizując dane zaprezentowane w tabeli 2, daje się zauważyć, że w latach 2005-2015 w sposób systematyczny podnoszono poziom kapitałów własnych w sektorze bankowym Słowacji, dzięki czemu stawał się on coraz bardziej stabilny.
477
23.2. Rodzaje dominujących instytucji kredytowych
Działające na terenie Słowacji instytucje oferujące usługi bankowe to przede wszystkim banki o charakterze banków uniwersalnych, przy czym ponad połowa z nich (7) posiada oprócz zwykłej licencji bankowej także zezwolenie na świadczenie usług ban-kowości hipotecznej. W sektorze bankowym w Słowacji prowadzą również działalność 3 kasy budowlane (stavebná sporiteľňa) działające na zasadzie spółek akcyjnych (tabela 3) oraz 14 oddziałów instytucji kredytowych spoza Słowacji (tabela 4). Tabela 3. Rodzaje banków komercyjnych w Słowacji
Lp. Nazwa banku Ogólna charakterystyka Główni udziałowcy Liczba pracowników
1. Československá obchodná banka, a.s. (ČSOB, a.s.)
Bank uniwersalny z licencją na działalność hipoteczną
KBC 100% 2056
2. ČSOB stavebná sporiteľňa, a.s.
Bank specjalny − kasy budowlane
ČSOB 100% 112
3. Dexia banka Slovensko, a.s. (Prima banka Slovensko a. s.)
Bank uniwersalny z licencją na działalność hipoteczną
Dexia Kommunalkredit Bank AG 88,70%
710
4. OTP Banka Sloven-sko, a.s.
Bank uniwersalny z licencją na działalność hipoteczną
OTP Bank Rt. 97,23% 669
5. Poštová banka, a.s. Bank uniwersalny Istrokapital SE 93,813%, Slovenská pošta 5,001%
866
6. Privatbanka, a.s. Bank uniwersalny Penta Investments Limited 100% 159 7. Prvá stavebná
sporiteľňa, a.s. Bank specjalny – kasy budowlane
Bausparkasse Schwäbisch Hall 32,5%, Raiffeisen Bausparkasse 32,5%, Erste Bank der Öst. Sparkassen 25,02%, Slovenská sporiteľňa, a.s. 9,98%
407
8. Slovenská sporiteľňa, a.s.*
Bank uniwersalny z licencją na działalność hipoteczną
Erste Bank 100% 3848
9. Slovenská záručná a rozvojová banka, a.s.
Bank państwowy specjali-zujący się w finansowaniu małych i średnich przed-siębiorstw
Słowackie Ministerstwo Finansów 100%
165
10. Tatra banka, a.s.* Bank uniwersalny z licencją na działalność hipoteczną
Raiffeisen International Bank-Holding 73,88%
3442
11. VOLKSBANK Slovensko, a.s. (Sberbank Slov-ensko, a.s.)
Bank uniwersalny z licencją na działalność hipoteczną
Volksbank International AG 88,57%
707
12. Vseobecna uverova banka, a.s.* (VÚB BANKA, a.s.)
Bank uniwersalny z licencją na działalność hipoteczną
Intesa Holding International 96,5%
3492
13. Wüstenrot stavebná sporiteľňa, a.s.
Bank specjalny – kasy budowlane
Wüstenrot Verwaltungs und Dienstleistungen 60%, Wüstenrot & Württembergische AG 40%
249
* Banki o największej sumie bilansowej.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Banku Słowacji (www.nbs.sk) oraz Związku Banków Słowackich (www.sbaonline.sk).
478
Tabela 4. Oddziały zagraniczne instytucji kredytowych w Słowacji
Lp. Nazwa Kraj pochodzenia Liczba pracowników 1. Banco Banif Mais S.A. Portugalia 19 2. BKS Bank AG Austria 20 3. Citibank Europe plc Irlandia 84 4. COMMERZBANK Aktiengesellschaft Austria 14 5. Fio banka Czechy 12 6. ING Bank N.V. Holandia 125 7. J & T Banka, a.s. Czechy 116 8. KDB Bank Europe Ltd. Węgry 7 9. Komerční banka, a.s. Czechy 38 10. mBank SA Polska 36 11. Oberbank AG Austria 41
12. UniCredit Bank Czech Republic and Slo-vakia, a.s. Czechy -
13. ZUNO BANK AG Austria 338
14. AKCENTA, spořitelní a úvěrní družstvo, pobočka Slovensko (Unia oszczędnościo-wo-kredytowa, odpowiednik SKOK)
Czechy 8
Źródło: Ibid.
Czynności, jakie mogą być oferowane przez bank uniwersalny, są dokładnie wy-mienione w wydanym zezwoleniu na prowadzenie działalności bankowej. Możliwe ich rodzaje są natomiast określone w ustawie bankowej, zgodnie z zapisami której czynno-ściami bankowymi są:
1) przyjmowanie depozytów i udzielanie kredytów, 2) świadczenie usług płatniczych i rozrachunkowych, 3) działania inwestycyjne, inwestycje i usługi pomocnicze świadczone na podstawie
odrębnej ustawy, a także inwestycje w papiery wartościowe na własny rachunek, 4) działalność handlowa banku na rachunek własny:
a) w złocie i instrumentach rynku pieniężnego w euro lub w walucie obcej, w tym wymiana walut,
b) w instrumenty rynku kapitałowego w euro lub w walucie obcej, c) w metalach szlachetnych, monetach pamiątkowych, monetach i banknotach ko-
lekcjonerskich oraz monetach obiegowych, 5) zarządzanie należnościami klientów, w tym usługi doradcze, 6) leasing finansowy, 7) udzielanie gwarancji, otwieranie i potwierdzanie akredytyw, 8) świadczenie usług doradztwa biznesowego, 9) emisja papierów wartościowych, udział w nich, a także świadczenie usług z tym zwią-
zanych, 10) pośrednictwo finansowe, 11) bezpieczne przechowywanie aktywów, 12) wynajęcie skrytek sejfowych, 13) dostarczanie informacji bankowych, 14) specjalne transakcje hipoteczne (zwane dalej „transakcjami hipotecznymi”), 15) wykonywanie funkcji o charakterze depozytariusza na podstawie odrębnych przepisów,
479
16) wymiana banknotów i monet, 17) wydawanie pieniądza elektronicznego7.
Działalność hipoteczną oferują banki na podstawie odrębnego zezwolenia, o czym była już mowa. Na koniec 2015 r. takich banków było 7 oraz 1 oddział banku zagranicz-nego (UniCredit Bank Czech Republic and Slovakia, a.s.). Zgodnie z przytaczaną ustawą przez tzw. transakcję hipoteczną należy rozumieć: 1) udzielanie kredytów hipotecznych i emitowanie w związku z tym listów zastawnych, 2) udzielanie pożyczek komunalnych i emitowanie w związku z tym obligacji komu-
nalnych8. Transakcje hipoteczne mogą być przeprowadzane zarówno w euro, jak i w walucie
obcej, z tym że w tym przypadku ryzyko kursowe, jakie się z nimi wiąże, ponosi bank lub oddział banku zagranicznego prowadzącego operacje hipoteczne (tzw. bank hipoteczny).
Cześć instytucji kredytowych działających w Słowacji funkcjonuje na zasadzie kas budowlanych (zob. tabela 3). Funkcjonują one na podstawie stosownej ustawy9, a celem ich działalności jest gromadzenie środków finansowych służących finansowaniu potrzeb mieszkaniowych na terytorium Republiki Słowackiej. 23.3. Przegląd największych banków sektora bankowego
Poddając analizie strukturę systemu bankowego w Słowacji, daje się zauważyć, że bankami o największej sumie bilansowej są: Slovenská Sporiteľňa, a.s. (20% aktywów systemu bankowego), VÚB BANKA, a.s. (19% aktywów systemu bankowego) oraz Tatra banka a.s. (16% aktywów systemu bankowego).
Największym bankiem komercyjnym w Słowacji, który jest jednoczenie najstar-szym bankiem wśród banków oszczędnościowych (jego początki sięgają XIX w.10), jest Slovenská Sporiteľňa a.s.11 W 1969 r. bank ten został wyodrębniony ze struktury Cze-chosłowackiego Państwowego Banku Oszczędnościowego, który powstał w 1953 r. i roz-począł działalność jako odrębny Słowacki Państwowy Bank Oszczędnościowy.
W 1990 r. uzyskał zezwolenie na świadczenie usług o charakterze uniwersalnym, dzięki czemu mógł rozszerzyć swoją ofertę o produkty i usługi adresowane do klientów instytucjonalnych i biznesowych, czego wyrazem była m.in. aktywność na rynku pie-niężnym i kapitałowym od samego początku ich powstania, czyli od 1991 r.
Trzy lata później bank ten został przekształcony w spółkę akcyjną i zaczął działal-ność pod nazwą Slovenská Sporiteľňa a.s. (Słowackiego Banku Oszczędnościowego SA), który oprócz klasycznych produktów i usług o charakterze uniwersalnym może również prowadzić działalność na rynku kredytów hipotecznych oraz walutowym. Bank ten jest pierwszym na terenie Słowacji, który otrzymał licencję na wydawanie i akcep-towanie kart sieci VISA International.
W 2001 r. doszło do sprzedaży przez słowackie Ministerstwo Finansów pakietu większościowego akcji banku austriackiemu Erste Bank, dzięki czemu Slovenská Spori-teľňa a.s. stał się częścią grupy finansowej Erste Banku der österreichischen Sparkassen AG. 7 Act No 483/2001 Coll., op. cit., art. 2. 8 Ibid., art. 67. 9 Act of the National Council of the Slovak Republic No 310/1992 Coll. of 6 May 1991, Home Savings Act. 10 Bank ten powstał w 1825 r. jako Pierwszy Oszczędnościowy Bank w Słowacji. 11 Na podstawie: www.slsp.sk (dostęp: 25.02.2016).
480
Obecnie Slovenská sporiteľňa a.s. kompleksową ofertę adresuje do klientów indy-widualnych, korporacyjnych (zarówno duże korporacje, jak i małe i średnie przedsię-biorstwa), a także gminy i jednostki typu non profit. Łącznie bank obsługuje 2,3 miliona klientów i dominuje w systemie bankowym w Słowacji pod względem sumy aktywów, wielkości udzielonych kredytów, przyjętych depozytów, liczby oddziałów (około 300 oddziałów i 17 centrów handlowych) oraz bankomatów (ponad 780).
Opisywany bank jest poddawany ocenie ratingowej. Według ostatniej oceny doko-nanej przez Fitch Ratings długoterminowa ocena została ustalona na poziomie BBB+, natomiast rating krótkoterminowy wyniósł F2. Ogólnie agencja uznała, że perspektywa banku jest stabilna.
Drugi pod względem sumy bilansowej bank w Słowacji rozpoczął działalność ope-racyjną 1 stycznia 1996 r. na podstawie zezwolenia z 24 kwietnia 1995 r.12 Jego geneza jest jednak związana z działalnością Credit Banku, który powstał 1 stycznia 1990 r. poprzez wydzielenie działalności handlowej dedykowanej klientom korporacyjnym w Repu-blice Słowackiej od Czechosłowackiego Banku Państwowego jako państwowa instytucja finansowa. W 1992 r. bank ten został przekształcony w spółkę akcyjną należącą do Fun-duszu Majątku Narodowego.
Prawdziwy przełom w działalności banku wiąże się z prywatyzacją. Pod koniec 2001 r. większościowy pakiet udziałów (97,02% udziału w kapitale zakładowym spółki) w VUB a.s. nabyła włoska grupa bankowa IntesaBci (obecnie Intesa Sanpaolo) z siedzibą w Turynie i Mediolanie13.
Bank ten zapewnia pełny zakres usług bankowych dla klientów sektora publicznego, korporacyjnych i instytucjonalnych, który jednocześnie może świadczyć usługi banko-wości hipotecznej. Trzon oferty stanowią kredyty hipoteczne i konsumpcyjne, depozyty, płatności, a także produkty i usługi bankowości korporacyjnej oraz związane z finanso-waniem zagranicznej działalności gospodarczej.
Oprócz klasycznej oferty bankowej poprzez spółki zależne i stowarzyszone VUB Banka a.s. oferuje także usługi funduszy inwestycyjnych (VUB Asset Management), leasingowe (VUB Leasing), emerytalne (VUB Generali), finansów osobistych (Consu-mer Finance Holding) i faktoringowe (VUB Factoring).
Usługi i produkty oferowane przez VUB Banka a.s. są dostępne dzięki rozległej sieci oddziałów, która obejmuje 209 oddziałów detalicznych i 32 oddziałów korporacyj-nych obsługujących małe i średnie przedsiębiorstwa. W strukturze organizacyjnej VUB Banka a.s. utworzono również 11 tzw. centrów hipotecznych specjalizujących się w pełnej obsłudze związanej z finansowaniem budownictwa mieszkaniowego. Aktualnie VUB Banka a.s. obsługuje 1,2 mln klientów.
Bank ten został także poddany ocenie ratingowej przez agencję Moody’s. Według ostatniej oceny z czerwca 2015 r. dla lokat długoterminowych otrzymał on ocenę na poziomie A2, lokat krótkoterminowych P-1 z perspektywą stabilną, natomiast listy za-stawne VUB Banku a.s. uzyskały ocenę długoterminową na poziomie Aa2.
12 Na podstawie: www.vub.sk (dostęp: 25.02.2016). 13 Grupa finansowa Intesa Sanpaolo założona w styczniu 2007 r. w wyniku fuzji największych banków wło-
skich: Banca Intesa i Sanpaolo IMI. Oba banki miały przed połączeniem znaczącą pozycję na włoskim ryn-ku finansowym i znacznie przyczyniły się do procesu konsolidacji włoskiego sektora bankowego.
481
Trzecim pod względem wielkości sumy aktywów w Słowacji jest Tatra banka a.s.14 Został on założony w grudniu 1991 r. jako pierwszy i przez dłuższy czas jedyny prywat-ny bank w Słowacji. Cele, jakie postawili sobie jego założyciele, to stworzenie banku uniwersalnego z kompleksową ofertą usług bankowych. Tatra banka a.s. nawiązuje do tradycji najstarszej instytucji finansowej na ziemiach Słowacji, a mianowicie przedwo-jennego Tatra banka a.s., którego historia sięga XIX w.15
Rozpoczęcie działalności przez Tatra banka a.s. wiąże się z otwarciem pierwszego oddziału w Bratysławie, który później posłużył jako siedziba banku. Bank od samego początku stawiał na nowoczesność i do dzisiaj jest liderem w Słowacji we wdrażaniu innowacyjnych produktów i usług finansowych. Przykładowo wszystkie nowo otwierane oddziały banku funkcjonowały od samego początku w systemie on-line, co pozwoliło klientom korzystać ze swoich rachunków w dowolnej placówce banku. Wdrożony system obrotu walutami Reuters uprościł zakupy waluty obcej przez klientów. Tatra banka a.s. aktywnie bierze udział w rozwoju rynku kart płatniczych w Słowacji (przykładowo jest jednym z założycieli i udziałowców Słowackiego Centrum Autoryzacyjnego − ACS a.s., zainstalował pierwsze bankomaty w oddziałach w Bratysławie i Koszycach, jako pierwszy zaczął wydawać do rachunków bieżących karty płatnicze systemu Eurocard/Mastercard). Ponadto Tatra banka a.s. był jedną z pierwszych instytucji działających na rynku usług facto-ringowych oraz był przez długi czas jedynym agentem Western Union na terenie Słowacji.
Tatra banka a.s. jest także liderem bankowości internetowej, której wdrożenie w 1998 r. pomogło bankowi znacznie poszerzyć zakres usług bankowych. Innym przy-kładem bycia liderem we wdrażaniu innowacyjnych rozwiązań w sektorze bankowym w Słowacji jest założenie przez Tatra banka a.s. pierwszego w Słowacji banku interne-towego Eliot.
W 2001 r. Tatra banka zadebiutował na rynku kredytów hipotecznych. W 2002 r. skoncentrował swoją uwagę na klientach korporacyjnych, w związku z czym stworzył do ich obsługi 15 korporacyjnych centrów regionalnych, dzięki którym bank zbliżył się przede wszystkim do sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP).
W 2009 r. Tatra banka a.s. jako pierwszy bank w Słowacji wdrożył bankowość mobilną. W tym samym roku stał się pierwszym bankiem w Słowacji, który rozpoczął handel złotem inwestycyjnym.
Wysiłki Tatra banku związane z pionierskim wprowadzaniem innowacji finanso-wych zostały zauważone przez wiele organizacji oceniających jakość świadczenia usług bankowych (np.: EUROMONEY, THE BANKER, World Finance Banking Awards, GLOBAL FINANCE), czego wyrazem jest aż 88 prestiżowych nagród, jakie otrzymał w swojej 25-letniej historii.
Tatra bank jest także poddawany stałej ocenie przez agencje ratingowe. Przykła-dowo Moody’s Investors Service w grudniu 2015r. przyznał długookresową ocenę depo-zytom na poziomie Baa1z perspektywą stabilną, natomiast krótkoterminowy rating de-pozytów to Prime-2.
14 Na podstawie: http://www.tatrabanka.sk (dostęp: 25.02.2016). 15 Po 1989 r. nowa sytuacja polityczna pozwoliła na nowo utworzyć Tatra banka a.s. i przyjąć nazwę orygi-
nalnego banku, rozpoczynając erę nowoczesnej bankowości w Słowacji.
482
23.4. Struktura aktywów i pasywów sektora bankowego
Sektor bankowy w Słowacji, podobnie jak w Czechach, zdominował system finan-sowy. Jego aktywa wynoszące w 3. kwartale 2015 r. 67,4 mln euro stanowiły ponad 72% aktywów całego systemu finansowego (rys. 2).
Rys. 2. Struktura aktywów głównych segmentów systemu finansowego Słowacji w 3. kwartale 2015 r.
Źródło: Ibid.
Wielkość sektora bankowego Słowacji w relacji do PKB (w cenach bieżących) kształtuje się w latach 2005-2015 na poziomie między prawie 68% w 2006 r. a ponad 88% w 2015 r. (rys. 3). Wynik ten świadczy o tym, że suma aktywów systemu banko-wego w Słowacji nie rośnie szybciej niż PKB. Warto natomiast podkreślić, że zjawisko to nie jest typowe dla innych krajów regionu, w których suma aktywów sektora banko-wego przekroczyła już w wielu przypadkach wartość PKB. Choć w ciągu ostatnich kilku lat relacja aktywów sektora bankowego do PKB wykazuje tendencję rosnącą, to można zaryzykować stwierdzenie, że w najbliższych latach nie grozi gospodarce Słowacji zja-wisko finansjalizacji.
Rys. 3. Udział sektora bankowego w PKB w latach 2005-2015
Źródło: Ibid.
72,32
7,36 8,22 6,02 6,07
01020304050607080
Banki Ubezpieczyciele Fundusze emerytalne funduszeinw estycyjne
Instytucjefactoringow e,
leasingow e i inneKategoria intytucji finansowej
proc
.
75,567,7 71,3
74,9
86,2 83,7 81,8 82,2 82,5 84,9 88,4
0102030405060708090
100
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
lata
Proc
.
Aktywa/PKB
Instytucje faktoringowe,
leasingowe i inne
Funduszeinwestycyjne
proc
.
483
Niemniej aktywa sektora bankowego wykazują w ostatnich latach systematyczną tendencję rosnącą (tabela 5). W okresie 2005-2015 uległy one prawie podwojeniu − wzrosły z poziomu 37,2 mld euro do ponad 69 mld euro. Tabela 5. Struktura aktywów systemu bankowego w Słowacji w latach 2005-2015
Wyszczególnie-nie
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 mld skk mln euro
Suma aktywów 1 431 1 432 1 685 1 924 54 466 56 375 57 640 59 565 60 950 64 159 69 011 1. Gotówka 14 17 18 36 675 630 718 738 733 844 912 2. Kredyty dla
instytucji fi-nansowych i klientów nie-finansowych
1 030 1 009 1 231 1 472 37 455 38 500 40 007 41 707 43 753 47 116 51 507
3. Papiery warto-ściowe inne niż akcje
315 320 352 318 13 245 14 092 13 394 13 643 13 209 12 876 13 342
4. Jednostki uczestnictwa funduszy ryn-ku pieniężnego
0 0 0 0 5 0 0 0 0 0 444
5. Akcje i inne udziały 10 8 12 15 528 489 544 564 643 606 211
6. Środki trwałe 28 28 27 28 826 758 873 819 788 746 719 7. Pozostałe
aktywa 34 51 43 56 1 732 1 907 2 103 2 095 1 824 1 971 1 876
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Banku Słowacji (www.nbs.sk).
W poddanym analizie okresie dominującą pozycję aktywów w systemie bankowym Słowacji stanowiły należności od klientów niefinansowych oraz instytucji finansowych, a także papiery wartościowe (tabela 6). Tabela 6. Struktura pasywów systemu bankowego Słowacji w latach 2005-2015
Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
mld skk mln euro Suma pasywów 1 431 1 432 1 685 1 924 54 466 56 375 57 640 59 565 60 950 64 159 69 011 1. Depozyty 1 202 1 159 1 387 1 572 42 963 44 384 44 406 45 988 46 886 49 338 53 893 2. Instrumenty
dłużne 48 69 90 107 3 529 3 456 3 529 3 504 3 712 3 946 4 272
3. Kapitał i rezerwy 137 137 146 186 6 532 6 999 7 860 8 400 8 846 9 112 9 198 4. Pozostałe pasywa 44 67 61 60 1 441 1 536 1 845 1 673 1 506 1 763 1 648
Źródło: Ibid.
Z kolei w strukturze pasywów sektora bankowego w Słowacji zdecydowanie do-minują depozyty (ich udział oscyluje wokół 80%). Istotną pozycją są także kapitały i utworzone rezerwy, które stanowią o bezpieczeństwie systemu bankowego jako całości. W latach 2005-2008 przypadało na nie więcej niż 10% pasywów. Później można zaob-serwować wzrost udziału tej pozycji pasywów do poziomu maksymalnego 14,5% w 2008 r. (na koniec 2015 r. – 13,3%). W ciągu lat 2005-2015 można zaobserwować
484
stały wzrost poziomu kapitałów własnych, przy czym dynamika wzrostu świadczy o tym, że w głównej mierze były one zasilane zatrzymanymi zyskami.
Poziom kapitałów własnych sektora bankowego jest oceniany przede wszystkim pod kątem spełnienia regulacyjnych wymogów kapitałowych. W przypadku systemu bankowego Słowacji wartości wskaźników ukazujących adekwatność kapitałową (tabela 7) kształtują się na poziomach wyższych od regulacyjnego minimum. Dbałość o odpowiednie wyposażenie banków w kapitał własny wynika z ekspozycji na ryzyko, które wiąże się z działalnością bankową. Tabela 7. Wskaźniki adekwatności kapitałowej sektora bankowego w latach 2010-2015 2. kwartał
Wyszczegól-nienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
2015 2.
kwar-tał
Kapitał regula-cyjny do aktywów ważonych ryzykiem
14,8 13,0 12,8 11,1 12,6 12,7 13,4 15,7 16,5 17,3 17,5
Tier 1 do aktywów ważonych ryzykiem
15,0 13,2 12,3 10,7 11,4 11,6 12,4 14,7 14,4 16,0 16,2
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Banku Słowacji (www.nbs.sk) oraz MFW (Slovak Republic, IMF Country Report No. 16/13, January 2016, s. 34; Slovak Republic, IMF Country Report No. 12/178, July 2012, s. 39).
Najbardziej charakterystyczny rodzaj ryzyka, jaki towarzyszy bankom i wpływa na
stabilność sektora bankowego jako całości, wiąże się z pogorszeniem jakości portfela kredytowego. Powodem tego mogą być niekorzystne zmiany zachodzące zarówno w go-spodarce krajowej, jak i zewnętrznej (tabela 8). Tabela 8. Wskaźnik jakości portfela kredytowego systemu bankowego w Słowacji w latach 2005-2015
Lata 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Należności stracone/ suma należności w portfelu inwestycyjnym (%) (non-performing loan ratio − NPLR)
2,50 2,18 1,87 2,08 4,53 5,18 5,18 4,73 4,70 4,75 4,21
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Banku Słowacji (www.nbs.sk).
Wartość relacji należności przeterminowanych do sumy wszystkich należności w portfelu bankowym po wzroście w latach 2007-2011 z poziomu 1,87% do 5,18% w kolejnych latach zaczęła spadać do 4,21% w 2015 r. Relację tę oraz tendencję należy uznać za bezpieczną i niestwarzającą nadmiernego zagrożenia dla stabilności systemu bankowego w Słowacji.
485
23.5. Wyniki finansowe sektora bankowego
Istotnym obszarem charakteryzującym sektor bankowy w Słowacji jest ocena jego rentowności. Analiza zostanie przeprowadzona z wykorzystaniem wybranych wskaźni-ków wyznaczonych na podstawie rachunku zysków i strat (rys. 4).
Rys. 4. Wybrane wskaźniki rachunku zysków i strat sektora bankowego w latach 2005-2015
Źródło: Ibid.
Ważna z punktu widzenia oceny efektywności (produktywności) działania wydaje się analiza dwóch wskaźników, a mianowicie przychodów odsetkowych do sumy akty-wów oraz kosztów operacyjnych do sumy aktywów. W przypadku pierwszego z nich daje się zauważyć pozytywny trend w latach 2005-2011 (wzrost z poziomu 2,4% do 3,1%). Po tym okresie następuje względna stabilizacja, która pogarsza się w ostatnim roku poddanym analizie. Natomiast w przypadku drugiego ze wskaźników można zaob-serwować względną stabilizację na poziomie oscylującym wokół 2%, przy czym tenden-cja ta nieznacznie się pogorszyła w ostatnim roku analizy. Analiza zachowania tych wskaźników uprawnia do stwierdzenia, że nieznacznie rośnie efektywność zarządzania aktywami banków.
Końcowa ocena rentowności sektora bankowego w Słowacji opiera się na analizie kluczowych wskaźników rentowności: ROA (zysk netto/aktywa ogółem) oraz ROE (zysk netto/Tier 1 kapitału), których wartości zaprezentowano na rys. 5.
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Lata
proc
.
przychody odsetkowe/suma aktywów przychody pozaodsetkowe/suma aktywów
koszty operacyjne/suma aktywów
486
Rys. 5. Poziom wskaźnika ROA i ROE dla systemu bankowego w Słowacji w latach 2005-2015
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Banku Słowacji (www.nbs.sk) oraz MFW (Slovak Republic, IMF Country Report No. 16/13, January 2016, s. 34; Slovak Republic, IMF Country Report No. 12/178, July 2012, s. 39).
Analiza wskaźników rentowności ukazuje negatywny wpływ wywołany kryzysem
finansowym, jaki daje się zauważyć w 2009 r. (podobny spadek rentowności odnotowa-no w 2011 r.). Później rentowność zarówno aktywów, jak i kapitałów własnych systema-tycznie rośnie, przy czym wartość ROA osiąga wartość najwyższą w analizowanym okresie, podczas gdy ROE nie osiągnęło maksimum odnotowanego w 2005 r.
Ogólnie można stwierdzić, że system bankowy w Słowacji jest w miarę stabilny, co jest efektem dość konserwatywnego sposobu zarządzania bankami i prowadzenia przez nie działalności. O słowackim sektorze bankowym w największym skrócie można zatem powiedzieć, że jest to mały rynek bankowy charakteryzujący się dużą koncentracją kapi-tału, z wyraźnie widoczną dominacją inwestorów zagranicznych. Bibliografia Act No 483/2001 Coll. of 5 October 2001 on Banks (and Amending Certain Laws) z późn. zm.
Act No 747/2004 Coll. of 2 December 2004 on Financial Market Supervision (and Amending Certain Laws) z późn. zm.
Act of the National Council of the Slovak Republic No 310/1992 Coll. of 6 May 1991, Home Savings Act.
Act on Národná banka Slovenska, No 566/1992 Coll. z późn. zm.
Slovak Republic, IMF Country Report No. 12/178, July 2012.
Slovak Republic, IMF Country Report No. 16/13, January 2016.
www.nbs.sk.
1,21,3
1
1,2 1,2
1
1,31,2
1,5
0,7
0,6
16,9 16,6 16,615,4
12,6
9,1
10,7 10,4
12,5
6,96,7
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1,6
2 kw.
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015lata
ROA
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
ROE
ROAROE
487
www.nbs.sk/en/about-the-bank.
www.nbs.sk/sk/o-narodnej-banke/bankova-rada-nbs.
www.sbaonline.sk.
www.slsp.sk.
www.tatrabanka.sk.
www.vub.sk.
24. Sektor bankowy Słowenii
(Joanna Żabińska, Łukasz Szewczyk) 24.1. Sektor bankowy w liczbach i jego specyfikacja
Sektor bankowy w Słowenii przeszedł bardzo długą drogę od okresu silnie scentra-lizowanego sektora z czasów jugosłowiańskich. Banki w Socjalistycznej Federacyjnej Republice Jugosławii, której częścią do 25.06.1991 r. była Słowenia, mogły być tworzo-ne, zarządzane i posiadane tylko przez podmioty państwowe. Pomimo zniesienia barier ograniczających możliwość prowadzenia działalności bankowej, Ljublajnska Banka Group przez długi czas dominowała w sektorze bankowym. W skład grupy wchodziły Ljubljanska Banka oraz 12 mniejszych banków członkowskich. Pod koniec 1991 r. Lju-bljanska Banka Group posiadała 81% aktywów całego sektora bankowego w Słowenii. Kolejnymi bankami mającymi największy udział w aktywach sektora bankowego były SKB Banka oraz Abanka, posiadające około 10% aktywów1.
Po odzyskaniu niepodległości przez Słowenię sektor bankowy zmagał się z trzema głównymi problemami2: • 30-40% kredytów udzielonych przez banki było kredytami zagrożonymi, • praktycznie nie występowała konkurencja między bankami, • nadzór oraz regulacje bankowe ustępowały standardom państw rozwiniętych.
W celu rozwiązania powyższych problemów oraz dostosowania sektora bankowe-go do zmieniających się warunków gospodarczych podjęto wiele działań o charakterze systemowym. Rząd znacjonalizował banki, które były na granicy upadłości (Ljubljanska Banka, Kreditna Banka Maribor), rozpoczęto również procesy podziału banków oraz prywatyzacji banków regionalnych. Rezultaty tych działań zaczęły być widoczne już w 1994 r., kiedy banki Nova Ljubljanska Banka i Nova Kreditna Banka Maribor zaczęły wykazywać dodatnie przepływy pieniężne i generować zysk3.
Najistotniejszymi wydarzeniami ostatniego dwudziestolecia było niewątpliwie wej-ście Słowenii do struktur Unii Europejskiej (2004) i przyjęcie wspólnej waluty euro (2007). Wydarzenia te wzmocniły integrację transformującego się systemu finansowego Słowenii z europejskim systemem finansowym4.
W strukturze systemu finansowego Słowenii banki odgrywają dominująca rolę. W 2015 r. w Słowenii funkcjonowało 17 banków komercyjnych, 3 banki oszczędno-ściowe, 4 oddziały instytucji kredytowych z krajów strefy euro i jedno przedstawiciel-stwo. Liczbę banków w latach 2004-2015 prezentuje tabela 1.
1 Slovenia. Economic Transformation and EU Accession, A World Bank Country Study 1999, Vol. 11, s. 62. 2 Ibid. 3 Ibid., s. 63. 4 OECD: Slovenia, Review of the Financial System, October 2011, s. 12.
489
Tabela 1. Liczba banków w Słowenii w latach 2004-2015
Wyszczególnie-nie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Banki komercyj-ne i oszczędno-ściowe
- 25 25 27 21 22 22 22 20 20 20 20
Oddziały insty-tucji kredyto-wych
- 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4
Źródło: European Central Bank: Report on Financial Structures, October 2015, s. 59.
Strukturę własnościową banków pod względem wielkości kapitałów przedstawia tabela 2. Tabela 2. Struktura własności sektora bankowego pod względem kapitału (w %)
Wyszczególnie-nie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Nierezydenci 32,4 34,9 37,7 37,8 38,2 36,5 37,1 39,2 42 31,9 30,3 Rząd centralny 19,1 18,2 17,9 15,1 17,7 20,5 20,1 22,7 22,8 60,1 63,0 Pozostałe podmioty krajowe
48,5 46,9 44,4 47,1 44,1 43 42,8 38,1 35,2 8,0 6,7
Źródło: Bank of Slovenia: Financial Stability Review, różne lata.
Patrząc na dane w tabeli 2, można zauważyć, że dominującymi podmiotami w ka-pitale banków w Słowenii są podmioty krajowe (w tym rząd centralny). Największa zmiana w strukturze własności w sektorze bankowym w Słowenii nastąpiła w 2013 r. Była ona spowodowana dokapitalizowaniem 5 banków przez rząd Słowenii, co spowo-dowało wzrost udziałów rządu w kapitale z 22,8% w 2012 r. do 60,1% w 2013 r.
Biorąc pod uwagę fakt, że Słowenia, jako kraj członkowski strefy euro, jest częścią Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego (SSM), wybrane banki spełniające kryteria istot-ności są bezpośrednio nadzorowane przez Europejski Bank Centralny. Pośród nich zna-lazły się banki zaprezentowane w tabeli 3. Tabela 3. Banki w Słowenii objęte nadzorem w ramach SSM (stan na 30.12.2015)
Nazwa banku Grupa bankowa Kryterium kwalifikacji 1 2 3
SKB Banka d.d. Société Générale Wielkość (suma aktywów powyżej 1000 mld euro)
Banka Koper d.d. Intesa Sanpaolo Wielkość (suma aktywów
w przedziale 500 mld-1000 mld euro)
Unicredit Banka Slovenija d.d. UniCredit Wielkość (suma aktywów
w przedziale 500 mld-1000 mld euro)
Banka Sparkasse d.d. Erste Group Bank Wielkość (suma aktywów w przedziale 150-300 mld euro)
Raiffeisen Banka d.d. Raiffeisen Zentralbank Österreich Aktiengesellschaft
Wielkość (suma aktywów w przedziale 125-150 mld euro)
4
c
Ź
dKV 2
wPb
kis
R
Ź
5
490
cd. t
Nov
N
Źród
d.d. KranVip
24.2
wydPrawbank
krajinwstor
Rys.
Źród
5 Eu
0
tabe
S
va K
Nova
dło: E
PoLju
nj Hava
2. RBa
dawwo ki k
Baoweestoów
. 1. Ui
dło: B
urop
eli 3
Sperb
redit
A
a Lju
Europ
od nubljHra
a d.d
Rodank
wanyban
komanke (worówzag
Udzi kra
Bank
pean
bank
tna B
Aban
ubljanLjub
pean
nadzananiln
d. or
dzajki wych nkow
mercyki w wrazw zagran
ział wajowk of S
Cent
1 k Ban
Bank
nka d
nskabljan
n Cen
zorea, Dnicaraz P
je dw Sło
przwe yjneSło
z z agra
niczn
w rywychSlove
tral B
nka d
ka M
d.d.
a Banna
ntral
em eže
a LoProb
domowezez (Bae. Icowebananicnyc
ynkuh poenia:
Bank
d.d.
aribo
nka d
Ban
Banlna
on dban
minenii Ban
ankinch uenii nkamcznyh i k
u band wz: Fin
k: Li
or d.
d.d.
nk: L
nkuBan
d.d.nka d
ująma
nk Sng A
udzimo
mi oych.kraj
nkówzglę
nanci
ist of
d.
List o
u Słonka, Kd.d.
ącycają cSłowAct)ał w
ożnaoszc Udjow
w z ędemial St
f Sup
of Su
owea Slo
Kranj.5
ch icharwen) z
w aka poczęddzia
wych
więm witabil
pervi
uperv
enii oven
nj H
instraktnii. 200
ktywodziednośał wh po
kszoielkoity R
ised
Sper
NK
Ab
N
vised
poznije
Hypo
tytuter uPod
07 rwachelićścio
w rynd w
ościoości Revie
Enti
rban
KBM
bank
NLB
d Ent
zoste d.do A
ucjiuniwdstar. Wh seć na owynku
wzgl
owyakty
ew, r
ities,
2 nk Eu
M Gr
a Gr
Grou
tities
tałyd., F
Alpe
i krwersawę W słekto
trzyymi)u banlęde
ym uywóróżne
30 D
urope
oup
roup
up
s, 30
y naFact-Ad
redysalnpra
oweora by gr) orankó
em w
udziaów (we lata
Dece
e
Dec
astęptor dria-
ytowny. Dawneńskbankrupyaz b
ów zwiel
ałemw %a.
embe
cemb
pująBan-Ba
wycDzi
ną ickimkowy: dbankz wilkoś
m inw%)
er 20
ber 20
ące nka anke
chiałajch d
m sekwegodużeki zięksści a
west
015.
ZnaJe
Je
Sum
015.
band.d
e d.
ją odziaktoro w e baz wiszośakty
toró
aczącedna
inst
edna inst
ma ak
nki: d., Gd.,
one ałalnrze 201
ankiięksścioywó
ów z
ce akz trz
tytucw
z trztytuc
wktyw
PK
DeGorePrim
na pnoścban14 ri kraszośowymów p
zagra
3ktywzech cji kr
w Słozech cji kr
w Słowów KB Sł
elavenjsmor
podci snkowr. wyajowściowm u
prze
anic
3 a tranajw
redyowen
najwredy
owenprzełowe
vskaska rska
dstawstanowymynowe, wym
udziedsta
znyc
ansgrwięk
ytowynii więk
ytowynii ekracenii
a HrBan
a hr
wieowim dosił ma
m uiałemawi
ch
ranickszycych
kszycych
cza 2
raninka rani
lici usomi95%
ałe budzim ina ry
czne ch
ch
20%
lnicd.dlnic
encjstawinuj
%. bankałemnwe
ys. 1
ca d., ca
ji wa ją
ki m e-1.
491
Należy zauważyć, że w słoweńskim sektorze bankowym dominują banki z więk-szościowym udziałem inwestorów krajowych. Nieznaczne wahania wartości wskaźnika w zakresie banków klasyfikowanych do kategorii: małe i duże, są związane z procesami konsolidacji (np. w 2008 r. nastąpiło przejęcie trzech banków przez bank NLB, co spo-wodowało wzrost udziału w rynku dużych banków krajowych)6.
Sektor bankowy w Słowenii cechuje się umiarkowanym stopniem koncentracji. Biorąc pod uwagę 3 największe banki komercyjne w sektorze (Nova Ljubljanska Banka − NLB, Nova Kreditna Banka Maribor − NKBM i Abanka), ich udział w aktywach i pa-sywach całego sektora bankowego w latach 2004-2014 przyjmuje wartości z przedziału 40-55% (w zależności od kategorii bilansowej). Należy zauważyć, że współczynnik koncentracji aktywów ogółem w trzech największych bankach w badanym okresie wy-kazuje tendencję spadkową (z 52% w 2004 r. do 43,2% w 2014 r.). Problem ten ilustruje tabela 4. Tabela 4. Udział w rynku trzech największych banków w latach 2004-2014 (w %)
Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Aktywa ogółem 52,0 50,6 49,7 49,0 47,7 47,7 45,7 47,7 45,7 44,7 43,2 Kredyty dla sektora niefinan-sowego
50,5 49,2 47,9 47,0 46,7 46,0 46,7 46,0 45,9 44,4 42,5
Zobowiązania wobec sektora niefinansowego
55,3 54,1 54,0 54,2 55,9 55,7 55,9 55,7 54,3 53,1 49,7
Zobowiązania wobec banków 49,0 49,7 47,2 41,4 48 46,3 48,0 46,3 53,9 53,6 52,3
Źródło: Bank of Slovenia: Financial Stability Review, różne lata.
W Słowenii oprócz banków komercyjnych funkcjonują również trzy banki osz-czędnościowe (Delavska hranilnica, Hranilnica LON, Primorska hranilnica Vipava). Ich działalność skupia się przede wszystkim na przyjmowaniu depozytów i udzielaniu kre-dytów oraz realizacji zleceń płatniczych klientów. 24.3. Przegląd największych banków sektora bankowego
Do grona trzech największych banków (pod względem wielkości aktywów) zalicza się banki NLB (Nova LJubljanska Banka), NKBM (Nova Kreditna Banka Maribor) i Abanka.
Największym bankiem w Słowenii jest NLB (Nova Ljublajnska Banka). Bank ten wchodzi w skład grupy NLB, największej słoweńskiej grupy międzynarodowej. Aktywa banku w 2014 r. stanowiły 22,9% aktywów sektora bankowego. Oprócz usług banko-wych grupa oferuje również usługi ubezpieczeniowe, faktoringowe, leasingowe czy asset management. Grupa działa w kilku krajach europejskich, m.in. Bośni i Hercegowi-nie, Macedonii, Kosowie czy Serbii7.
6 Bank of Slovenia: Financial Stability Review, May 2009, s. 67. 7 Strona internetowa NLB Group: nlbskupina.si (dostęp: 11.02.2016).
492
Drugim pod względem wielkości aktywów (8,4% sumy aktywów sektora w 2014 r.) bankiem jest NKBM (Nova Kreditna Banka Maribor), który w obecnym kształcie funkcjo-nuje od 1991 r., choć jego historia sięga XIX w. Jest on częścią grupy finansowej Nova KBM Group, w skład której wchodzą firmy zajmujące się sprzedażą produktów inwesty-cyjnych, leasingowych oraz bankowych przez sieć oddziałów Poczty Słoweńskiej8.
Kolejnym w grupie największych banków w Słowenii jest bank Abanka (6,7% ak-tywów sektora w 2014 r.). Rozpoczął on swoją działalność w 1955 r. jako oddział Jugo-słowiańskiego Banku Handlu Zagranicznego. Jako samodzielny bank rozpoczął funkcjo-nowanie w 1990 r. Bank ten stanowi istotny element słoweńskiego sektora bankowego, sprzedając produkty bankowe wszystkim typom klientów. Bank jest częścią grupy ban-kowej Abanka Vipa9.
Analizując wybrane dane finansowe największych banków, należy zauważyć, że kryzys finansowy bardzo dotknął sektor bankowy w Słowenii. Analiza sprawozdań fi-nansowych tych banków pokazuje, że podstawowe wskaźniki finansowe charakteryzują-ce kondycję banków kształtowały się na niewłaściwym poziomie. Podstawową przyczy-ną tego stanu rzeczy był znaczący wzrost kredytów zagrożonych w bankach w okresie kryzysu (tabela 5). Tabela 5. Udział kredytów zagrożonych w portfelu kredytowym trzech największych banków
w Słowenii w latach 2004-2014 (w %)
Banki 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 NLB - 1,44 1,01 1,7 2,5 4,5 10,5 17,9 26 20,40 21,2 NKBM - - - 3,5 2,2 5,9 9,2 12,1 16,9 25,5 22,4 Abanka - - - 2,0 2,4 3,7 10,9 16,5 25,7 46,1 13,76
Źródło: L. Arnesen: Rehabilitation of the Slovenian Banking System: Seeking Strength in the Aftermath of the Crisis, Perspectives on Business and Economics 2013, No 32, s. 82 oraz sprawozdania finansowe banków.
Bank NLB wykazał w 2013 r. stratę w wysokości 1,5 mld euro (największa strata
w badanym okresie). Wartość wskaźników ROA i ROE w 2013 r. liczona na bazie zysku brutto wynosiła odpowiednio -13,5% i -153,6%. Trudna sytuacja banku wynikała przede wszystkim z dużego udziału aktywów zagrożonych w bilansie, czego efektem była ko-nieczność tworzenia rezerw obciążających znacząco wynik finansowy.
Sytuacja finansowa banku znacznie się poprawiła w 2014 r. Było to efektem prze-jęcia toksycznych aktywów przez wyspecjalizowaną instytucję zarządzania aktywami oraz dokapitalizowania banku przez rząd. Podstawowe dane opisujące sytuację finanso-wą banku NLB w latach 2004-2014 zostały zaprezentowane w tabeli 6. 8 Strona internetowa NKBM: nkbm.si (dostęp: 11.02.2016). 9 Strona internetowa Abanka: abanka.si (dostęp: 11.02.2016).
Tab
ela
6. K
lucz
owe
dane
fina
nsow
e ba
nku
NLB
w la
tach
200
4-20
14
Wys
zcze
góln
ieni
e 20
04
2005
20
06
2007
20
08
2009
20
10
2011
20
12
2013
20
14
Sum
a ak
tyw
ów
(w ty
s. eu
ro)
7 77
8 00
09
314
000
10
416
000
13 0
94 0
0014
477
000
15
509
000
13 8
30 0
0012
980
000
11 4
87 4
259
507
421
8 88
5 72
7
Kre
dyty
dla
sekt
ora
nieb
anko
weg
o
(w ty
s. eu
ro)
3 75
6 00
04
759
000
5 83
5 00
008
211
000
9 71
9 00
0 9
457
000
9 20
0 00
08
462
000
7 83
2 00
06
129
000
5 70
0 00
0
Dep
ozyt
y od
sekt
ora
nieb
anko
weg
o
(w ty
s. eu
ro)
4 95
6 00
05
100
000
5 36
8 00
06
293
000
7 07
1 00
0 8
191
000
7 66
4 00
07
562
000
6 76
9 00
05
748
000
6 30
0 00
0
Kap
itał w
łasn
y
(w ty
s. eu
ro)
505
000
758
000
847
000
1 19
8 89
7 00
0 1
178
000
986
000
957
000
1 06
7 00
01
094
000
1 20
5 00
0
Odp
isy
na re
zerw
y (w
tys.
euro
) -
--
60 3
0012
7 00
0 19
6 00
037
7 00
01
053
000
2 01
3 00
01
226
000
93 0
00
Zysk
net
to
(w ty
s. eu
ro)
29 0
0049
000
79 0
0011
9 00
049
000
- 2
4 00
0- 1
83 0
00-2
33 0
00- 3
05 0
00-1
.540
.278
81.5
29
RO
E (n
a ba
zie
wyn
iku
finan
sow
ego
brut
to, w
%)
10,4
10,7
15,8
19,4
5,3
-1,9
-16,
2-2
6,4
-27,
6-1
46,2
7,2
RO
A (n
a ba
zie
wyn
iku
finan
sow
ego
brut
to, w
%)
0,8
0,7
1,0
1,2
0,4
-0,2
-1,2
-2,0
-18,
4-1
3,5
0,9
Wsk
aźni
k po
ziom
u ko
sztó
w (w
%)
63,1
67,3
60,2
53,3
58,9
59
,459
,355
,841
,3-.
52,4
Wsp
ółcz
ynni
k ad
ekw
atnośc
i kap
ita-
łow
ej (w
%)
11,7
13,4
11,3
10,9
11,9
10
,410
,010
,110
,616
,622
,7
Udz
iał w
rynk
u
(jako
% w
artośc
i ak
tyw
ów)
32,7
32,0
30,9
3130
,2
29,8
27,5
26,6
24,8
23,5
22,9
Źródło
: Rap
orty
fina
nsow
e N
LB G
roup
, róż
ne la
ta.
493
494
Drugi pod względem wielkości bank w Słowenii – NKBM − również znalazł się w trudnej sytuacji spowodowanej przez kryzys finansowy. Bank ten wykazał w 2013 r. stratę w wysokości ponad 656 mln euro − najwyższą w badanym okresie (podstawowe dane finansowe za lata 2004-2014 przedstawia tabela 7).
W związku z trudną sytuacją finansową banku, w 2013 r. przedstawiono program jego restrukturyzacji, który został zaakceptowany przez Komisję Europejską w grudniu 2013 r. Podstawowymi założeniami programu były: • zmniejszenie kredytów zagrożonych w portfelu kredytowym, • redukcja kosztów działania banku, • zmiany w zarządzaniu ryzykiem.
Program restrukturyzacyjny zakładał również możliwość sprzedaży banku. Osta-tecznie bank ten został sprzedany w 2015 r. amerykańskiemu funduszowi private equity Apollo i Europejskiemu Bankowi Odbudowy i Rozwoju za 250 mln euro.
Trzeci największy bank Słowenii − Abanka − w badanym okresie wygenerował zysk tylko w 2009 i 2010 r. Największa strata wystąpiła w 2014 r. (ponad 308 mln euro). W 2013 r. toksyczne aktywa banku zostały przeniesione do instytucji zarządzającej aktywami. Bank ten otrzymał również wsparcie finansowe od rządu w postaci zasilenia w kapitał.
Tab
ela
7. K
lucz
owe
dane
fina
nsow
e ba
nku
NK
BM
w la
tach
200
4-20
14
Wys
zcze
góln
ieni
e 20
04
2005
20
06
2007
20
08
2009
20
10
2011
20
12
2013
20
14
Sum
a ak
tyw
ów
(w ty
s. eu
ro)
--
-4
218
792
4 56
4 75
6 4
789
377
4 80
6 51
14
811
091
4 33
8 56
83
909
983
3 60
8 21
5
Kre
dyty
dla
sekt
ora
nieb
anko
weg
o
(w ty
s. eu
ro)
--
-2
760
413
3 28
1 74
4 3
335
635
3 50
8 86
63
342
123
2 89
1 13
61
826
371
1 59
3 29
4
Dep
ozyt
y od
sekt
ora
nieb
anko
weg
o
(w ty
s. eu
ro)
--
-2
490
037
2 66
3 10
7 2
946
371
3 02
4 91
23
066
152
2 91
7 31
72
364
102
2 46
6 09
7
Kap
itał w
łasn
y
(w ty
s. eu
ro)
--
-29
6 02
633
3 84
6 36
7 88
637
5 25
637
3 73
619
2 56
951
7 71
258
0 34
7
Odp
isy
na re
zerw
y
(w ty
s. eu
ro)
--
-22
7 48
218
2 39
0 22
4 97
968
183
158
184
304
985
685
758
43 0
79
Zysk
net
to
(w ty
s. eu
ro)
--
-53
546
19 3
84
15 1
499
372
-83,
975
-203
255
-656
500
35 9
16
RO
E (n
a ba
zie
wyn
iku
finan
sow
ego
brut
to,
w %
) 5,
2118
,82
18,4
418
,60
6,27
4,
313,
01-2
4,32
-65,
54-2
49,4
25,
57
ROA
(na
bazi
e w
ynik
u fin
anso
weg
o br
utto
, w
%)
0,47
1,56
1,38
1,38
0,44
0,
320,
23-2
,15
-4,6
0-1
5,03
0,82
Wsk
aźni
k po
ziom
u ko
sztó
w (w
%)
--
-51
,34
61,3
2 54
,85
53,1
762
,10
47,5
461
,37
50,0
5
Wsp
ółcz
ynni
k ad
e-kw
atnośc
i kap
itało
wej
(w
%)
13,9
710
,21
9,95
10,1
411
,26
10,5
910
,05
10,8
39,
1820
,49
25,7
5
Udz
iał w
rynk
u (ja
ko
% w
artośc
i akt
ywów
) -
--
--
--
--
9,7
8,4
Źródło
: Rap
orty
fina
nsow
e N
ova
KB
PM G
roup
i N
ova
KB
M D
.D.,
różn
e la
ta.
495
Tab
ela
8. K
lucz
owe
dane
fina
nsow
e ba
nku
Aba
nka
w la
tach
200
5-20
14
Wys
zcze
góln
ieni
e 20
05
2006
20
07
2008
20
09
2010
20
11
2012
20
13
2014
Su
ma
akty
wów
(w
tys.
euro
) -
2 86
1 88
03
439
007
3 82
3 33
6 4
510
472
4 55
1 16
94
215
263
3 61
4 01
23.
036.
473
2.60
1.65
0
Kre
dyty
dla
sekt
ora
nieb
anko
weg
o
(w ty
s. eu
ro)
-1
8397
632
365
057
2 73
6 68
02
904
023
3 22
8 35
92
989
685
2 51
5 94
21
809
717
1 06
7 19
0
Dep
ozyt
y od
sekt
ora
nieb
anko
weg
o
(w ty
s. eu
ro)
-1
704
711
1 73
5 77
71
929
650
2 17
1 10
82
270
026
2 42
4 27
82
139
636
1 88
6 05
71
836
210
Odp
isy
na re
zerw
y
(w ty
s. eu
ro)
-16
166
11 1
3913
382
30 1
5456
629
188
444
129
426
410
935
153
907
Kap
itał w
łasn
y 21
2 55
835
3 23
333
9 45
836
3 57
736
4 00
322
8 68
916
8 58
821
2 69
429
4 88
3
Zysk
net
to
(w ty
s. eu
ro)
-- 9
569
- 10
108
- 5 3
4822
925
6 56
6- 1
19 1
49- 7
5 69
4-3
08.8
77-1
94.5
77
RO
E (n
a ba
zie
wyn
iku
finan
sow
ego
brut
to)
-17
,76
13,8
87,
818,
332,
15-4
4,52
-77,
25-1
82,7
7-7
7,97
RO
A (n
a ba
zie
wyn
iku
finan
sow
ego
brut
to)
-1,
331,
500,
770,
710,
17-3
,38
-2,0
2-8
,85
-6,8
0
Wsk
aźni
k po
ziom
u ko
sztó
w (w
%)
--
47,6
657
,41
47,2
545
,74
56,9
753
,76
29,5
435
1,19
Wsp
ółcz
ynni
k ad
ekw
at-
nośc
i kap
itało
wej
-
8,8
10,5
12,6
12,2
11,9
9,9
9,5
9,5
18,7
Udz
iał w
rynk
u (ja
ko %
w
artośc
i akt
ywów
) -
--
--
--
-.7,
56,
7 Źr
ódło
: Rap
orty
fina
nsow
e A
bank
a G
roup
, róż
ne la
ta.
496
497
24.4. Struktura aktywów i pasywów sektora bankowego
Suma aktywów banków i banków oszczędnościowych w Słowenii kształtowała się na poziomie 38,7 mld euro na koniec 2014 r. Na banki krajowe i oddziały instytucji kredytowych przypadało 37,8 mld euro, na banki oszczędnościowe 940 mln euro. War-tość aktywów w całym sektorze bankowym w latach 2009-2014 wykazuje tendencję spadkową. W 2014 r. osiągnęła wartość 104% PKB (tabela 9). Tabela 9. Wartość aktywów w sektorze bankowym w porównaniu do PKB w latach 2004-2014
Wyszczegól-nienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Aktywa ogółem (w mln euro)
21 098 29 287 34 080 42 598 47 948 52 009 50 760 49 243 46 119 40 344 38 716
PKB (w mln euro) 24 716 27 073 31 557 34 594 37 951 36 165 36 219 36 869 36 005 36 145 37 247
Aktywa ogółem/PKB (w %)
85,4 87,5 108 123 126 144 140 134 128 112 104
Źródło: Bank of Slovenia: Financial Stability Review, różne lata.
Patrząc na aktywa banków w Słowenii, można zauważyć, że suma kredytów udzie-lonych przez banki w latach 2010-2014 systematycznie spadała. Wartość kredytów ogółem w latach 2014/10 spadła o 32%. Spadek ten był spowodowany przede wszystkim zmniej-szeniem wolumenu kredytów dla przedsiębiorstw niefinansowych (z około 20 mld euro w 2010 r. do około 9 mld euro w 2014 r.). Należy zauważyć, że wolumen kredytów dla gospodarstw domowych wzrastał do 2011 r., a następnie spadał, by w 2014 r. osiągnąć wartość 8 327 mln euro. Podstawowym źródłem finansowania banków w Słowenii są zobowiązania wobec gospodarstw domowych oraz zobowiązania wobec przedsiębiorstw niefinansowych.
Patrząc na poziom kapitału w sektorze bankowym, należy zauważyć jego wzrost w latach 2004-2009, a następnie spadek do poziomu 3737 mln euro w 2012 r. W 2013 r. nastąpił ponowny wzrost poziomu kapitału, co było spowodowane m.in. dokapitalizo-waniem banków w sektorze. Należy jednak podkreślić, że w badanym okresie stosunek kapitału do sumy bilansowej utrzymywał się na stabilnym poziomie wynoszącym około 8%, z wyjątkiem lat 2012-2013, kiedy wynosił odpowiednio 9,83% i 10,84% (tabela 10). Tabela 10. Bilans sektora bankowego w latach 2004-2014 (w mln euro)
Wyszczególnie-nie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Kredyty ogółem 14 928 19 021 23 481 32 374 37 823 39 438 39 534 38 020 35 498 32 470 26 852 − dla gospo-
darstw domo-wych
3 186 4 078 5 060 6 429 7 558 7 886 8 854 9 060 8 847 8 568 8 327
− dla przedsię-biorstw niefi-nansowych
8 087 9 908 12 364 17 039 20 260 20 006 19 789 18 320 16 440 14 287 9 181
498
cd. tabeli 10
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 − pozostałe 3 655 5 035 5 787 8 906 10 005 11 546 10 891 10 640 10 211 9 615 9 344 Zobowiązania wobec sektora niefinansowego
14 716 16 018 17 507 19 381 20 883 23 554 23 877 24 580 23 856 24 974 24 426
− zobowiązania wobec przed-siębiorstw niefinansowych
3 888 4 340 1 787 4 819 4 755 4 934 4 064 3 890 3 714 4 127 4 676
− zobowiązania wobec gospo-darstw domo-wych
9 946 10 545 11 322 12 105 13 407 14 092 14 537 14 863 14 829 14 370 15 094
− pozostałe (w tym zobo-wiązania wobec rządu)
882 1 133 4 398 2 457 2 721 4 528 5 243 5 827 5 313 6 477 4 656
Kapitały 1 918 2 486 2 841 3 556 3 996 4 295 4 118 3 950 3 737 3 967 4 198 Wskaźnik kapi-tały/suma bilan-sowa (w %)
8,49 8,34 8,35 8,33 8,26 8,11 8,02 8,10 9,83 10,84 8,49
Źródło: Bank of Slovenia: Annual Report, różne lata; strona internetowa Związku Banków Słoweńskich: zbs-giz.si (dostęp: 12.01.2016).
24.5. Wyniki finansowe sektora bankowego
Czynnikiem, który w największym stopniu wpłynął na funkcjonowanie sektora bankowego w Słowenii w badanym okresie, był kryzys finansowy. Pogorszenie sytuacji ekonomicznej w kraju i Unii Europejskiej spowodowało spadek popytu na kredyt. Do-datkowym problemem dla banków był wzrost udziału kredytów zagrożonych w portfelu, co spowodowało znaczący wzrost rezerw na należności zagrożone. Wraz ze zmniejsza-jącymi się przychodami odsetkowymi oraz wysokimi kosztami działalności banków spowodowało to wysokie straty całego sektora bankowego w latach 2010-2014 (tabela 11). W badanym okresie sektor bankowy osiągnął najwyższy poziom zysku netto w 2007 r. (412 mln euro). Było to spowodowane wysokim poziomem przychodów odsetkowych i pozaodsetkowych. Tabela 11. Struktura rachunku wyników sektora bankowego w Słowenii w latach 2004-2014
(w mln euro)
Wyszczególnie-nie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Przychody odsetkowe 599 631 685 816 944 932 1 037 1 018 886 708 832
Przychody pozaodsetkowe 383 417 526 616 416 493 437 429 679 383 401
Przychody brutto 982 1 048 1 211 1 432 1 360 1 475 1 474 1 447 1 566 1 091 1 233
499
cd. tabeli 11
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Koszty działal-ności − w tym koszty
pracy
612
-
647
-
698
-
756
-
776
413
766
415
766
413
777
416
743
400
721
384
686
366
Wynik na działalności operacyjnej
326 342 364 402 584 709 708 670 823 370 547
Rezerwy i odpisy z tytułu utraty wartości akty-wów
136 140 121 163 278 500 810 1 207 1 599 3 809 614
Zysk (strata) brutto 234 261 393 514 306 160,5 - 101 - 537 - 776 - 3 439 - 68
Podatek 81 52 91 102 58 39 - 3 95 22 - 147 - 8 Wynik finanso-wy netto 153 209 302 412 248 120,5 - 98 - 442 - 754 - 3
586 - 75
Źródło: Bank of Slovenia: Annual Report, różne lata.
Od 2010 r. sektor bankowy w Słowenii charakteryzował się ujemnym poziomem podstawowych wskaźników efektywności (ROA, ROE). Było to spowodowane stratą, jaką generowały banki w sektorze. Zauważalny był również spadek marży odsetkowej na aktywach odsetkowych oraz marży pozaodsetkowej (w latach 2004-2013). Wybrane wskaźniki opisujące sytuację sektora bankowego w Słowenii w latach 2004-2014 pre-zentuje tabela 12. Tabela 12. Wybrane wskaźniki opisujące sytuację sektora bankowego w latach 2004-2014
Wybrane wskaźniki 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
ROA 1,03 1,0 1,25 1,36 0,67 0,32 -0,19 -1,06 -1,60 -7,70 -0,26 ROE 12,51 12,72 15,03 16,28 8,08 3,83 -2,30 -12,54 -19,04 -97,3 -2,67 Marża odset-kowa na akty-wach odsetko-wych
2,87 2,62 2,35 2,31 2,20 1,98 2,14 2,13 1,93 1,67 2,18
Marża odset-kowa na akty-wach ogółem
2,64 2,42 2,18 2,15 2,07 1,87 2,02 2,02 1,83 1,59 2,09
Marża pozaod-setkowa 1,69 1,60 1,67 1,64 0,92 0,99 0,86 0,85 1,40 0,85 1,01
Wskaźnik koszty/ przychody
62,32 61,74 57,61 52,75 57,08 53,75 52,22 53,68 47,43 66,04 55,74
Źródło: Bank of Slovenia: Financial Stability Review, różne lata.
Konsekwencją kryzysu w słoweńskim sektorze bankowym było wiele działań na-prawczych. Międzynarodowy Fundusz Walutowy w opublikowanym dokumencie pt. „Ocena stabilności systemu finansowego” (2011 r.) podkreślił, że przyczyn załamania należy szukać przede wszystkim w ekspansywnej polityce kredytowej banków oraz
500
w nieprawidłowym zarządzaniu bankami państwowymi i sposobie sprawowania nadzoru nad ich działalnością10. Międzynarodowy Fundusz Walutowy wskazał również na dzia-łania, jakie należy podjąć, aby banki mogły wyjść z sytuacji kryzysowej. Najważniejsze zalecenia obejmują11: • oczyszczenie bilansów banków z toksycznych aktywów poprzez utworzenie wyspe-
cjalizowanej instytucji zarządzającej aktywami złej jakości, • rekapitalizację banków.
Istotnym działaniem realizującym zalecenia Międzynarodowego Funduszu walu-towego było utworzenie przez rząd Słowenii Instytucji Zarządzania Aktywami Banko-wymi (Bank Asset Management Company − BAMC) w 2013 r. Jej zadaniem jest wspie-ranie restrukturyzacji ważnych systemowo banków, które zmagają się z problemem braku płynności i wypłacalności. Pod koniec 2013 r. dwa największe banki (Nova Lju-bljanska Banka, Nova Kreditna Banka Maribor) zostały dokapitalizowane przez rząd, a ich zagrożone aktywa zostały przeniesione do BAMC.
W 2013 r. Bank Słowenii przeprowadził ocenę jakości aktywów i stress testy ban-ków. W przypadku stress testu przyjęto poziom kapitału podstawowego Tier 1 w wyso-kości 9% w scenariuszu bazowym i 6% w scenariuszu niekorzystnym. W badaniu wzięło udział 8 banków charakteryzujących się największym udziałem aktywów w aktywach ogółem w sektorze bankowym (tabela 13). Tabela 13. Udział banków objętych badaniem w aktywach ogółem sektora bankowego w Słowenii
Banki objęte badaniem Udział aktywów w aktywach sektora bankowego (w %) NLB 26 NKBM 10 Abanka 8 UniCredit Banka 6 Banka Celje 5 Hypo Alpe Adria Bank 4 Gorenjska Banka 4 Raiffeisen Banka 3
Źródło: Bank of Slovenia: Full Report on the Comprehensive Review of the Banking System, 2013, s. 29.
Badanie to wykazało, że w scenariuszu niekorzystnym niedobór kapitału w ban-kach objętych badaniem wyniesie 4,8 mld euro, z czego w trzech największych bankach aż 3,7 mld euro.
W 2014 r. Europejski Bank Centralny przeprowadził przegląd jakości aktywów i stress testy banków. W badaniu wzięły udział również słoweńskie banki, zakwalifiko-wane na podstawie kryterium istotności w sektorze bankowym (mierzonym wielkością aktywów na dzień 30.09.2013 r.). Były nimi Nova Ljubljanska Banka oraz Nova Kreditna Banka Maribor. Celem stress testu było wykazanie, czy badany bank będzie w stanie utrzymać kapitał podstawowy Tier 1 na poziomie 8% w scenariuszu bazowym i 5,5% w scenariuszu niekorzystnym. W wyniku badania stwierdzono, że żaden z badanych
10 International Monetary Fund: Republic of Slovenia: Financial System Stability Assessment, IMF Country
Report 2012, No 12/325. 11 Ibid., s. 13.
501
słoweńskich banków nie wykazywałby niedoboru kapitału w scenariuszu bazowym. Co więcej, banki te wykazywałyby nadwyżkę kapitału w wysokości 754,7 mln euro. Inaczej wygląda sytuacja w scenariuszu niekorzystnym. Tu banki wykazałyby niedobór kapitału w wysokości 65 mln euro12.
Patrząc na problem adekwatności kapitałowej w sektorze bankowym w Słowenii, należy zauważyć, że w latach 2004-2014 współczynnik adekwatności kształtował się na właściwym poziomie. Jego znaczący wzrost w 2013 r. był m.in. efektem dokapitalizo-wania banków przez rząd (tabela 14). Tabela 14. Współczynniki adekwatności kapitałowej w sektorze bankowym w Słowenii (w %)
Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Współczynnik adekwatności kapitałowej
11,8 10,5 11,1 11,2 11,7 11,3 11,3 11,6 11,9 14 19,3
Kapitał/całkowite aktywa 9,0 8,9 9,3 8,9 8,4 8,2 8,2 8,0 8,1 9,1 10,9
CT1 CR - - - 7,8 8,6 8,3 8,3 8,9 10,0 13,2 18,5 CET1 CR - - - 8,4 9,2 9,0 9,0 9,6 10,2 14,9 18,5
Źródło: Bank of Slovenia: Financial Stability Review, różne lata.
Przed słoweńskim sektorem bankowym stoi wiele wyzwań. Proces przywracania stabilności finansowej będzie niewątpliwie długotrwały. Podstawowe działania, jakie muszą być kontynuowane, to dalsza rekapitalizacja banków oraz transfer aktywów ni-skiej jakości do Instytucji Zarządzania Aktywami Bankowymi oraz dokonywanie regu-larnych przeglądów jakości aktywów bankowych w celu przeciwdziałania przyszłym zjawiskom niestabilności13. Bibliografia Arnesen L., Rehabilitation of the Slovenian Banking System: Seeking Strength in the Aftermath of
the Crisis, Perspectives on Business and Economics 2013, No 32.
Bank of Slovenia: Annual Report 2004-2014.
Bank of Slovenia: Financial Stability Review 2004-2014.
Bank of Slovenia: Report of the Bank of Slovenia on the Causes of the Capital Shortfalls of Banks and the Role of the Bank of Slovenia as the Banking Regulator in Relation Thereto, the Re-covery of Banks in 2013 and 2014, the Efficiency of the System of Corporate Governance of Banks under State Ownership and the Manner of Resolving the Consequences of the Capital Inadequacy of Commercial Banks, 2015.
Bank of Slovenia: Full Report on the Comprehensive Review of the Banking System, 2013.
12 Bank of Slovenia: Report of the Bank of Slovenia on the Causes of the Capital Shortfalls of Banks and the
Role of the Bank of Slovenia as the Banking Regulator in Relation Thereto, the Recovery of Banks in 2013 and 2014, the Efficiency of the System of Corporate Governance of Banks under State Ownership and the Manner of Resolving the Consequences of the Capital Inadequacy of Commercial Banks, 2015, s. 85.
13 L. Arnesen: Rehabilitation of the Slovenian Banking System: Seeking Strength in the Aftermath of the Crisis, Perspectives on Business and Economics 2013, No 32, s. 87.
502
European Central Bank: List of Supervised Entities, 30 December 2015.
European Central Bank: Report on Financial Structures, October 2015.
International Monetary Fund: Republic of Slovenia: Financial System Stability Assessment, IMF Country Report 2012, No 12/325.
OECD: Slovenia. Review of the Financial System, October 2011.
Raporty finansowe Abanka.
Raporty finansowe NLB Group.
Raporty finansowe Nova KBPM Group i Nova KBM D.D.
Slovenia. Economic Transformation and EU Accession, A World Bank Country Study 1999, Vol. 11.
Strona internetowa Abanka: abanka.si (dostęp: 11.02.2016).
Strona internetowa Banku Słowenii: www.bsi.si (dostęp: 15.02.2016).
Strona internetowa NKBM: nkbm.si (dostęp: 11.02.2016).
Strona internetowa NLB Group: nlbskupina.si (dostęp: 11.02.2016).
Strona internetowa Związku Banków Słoweńskich: zbs-giz.si (dostęp: 12.01.2016).
25. Sektor bankowy Szwecji
(Anna Szelągowska) 25.1. Sektor bankowy w liczbach i jego specyfikacja
Szwecja, licząca na koniec 2015 r. 9,85 mln mieszkańców1, jest najbardziej zalud-nionym państwem spośród krajów nordyckich, a pod względem powierzchni kraju (449,9 tys. km2) – trzecim co do wielkości państwem w Unii Europejskiej. Według Ra-portu Światowego Forum Gospodarczego2 Szwecja zajmuje dziewiąte miejsce na świe-cie pod względem konkurencyjności, ósme miejsce pod względem łatwości prowadzenia działalności gospodarczej3 oraz trzecie miejsce pod względem najniższej na świecie korupcji (po Danii i Finlandii)4. Szwecja jest jedynym krajem UE, gdzie każdy z 21 regionów administracyjnych ma wyższy PKB na osobę niż średnia unijna5. Głównymi graczami na szwedzkim rynku finansowym są banki, hipoteczne instytucje kredytowe (jednakże nie są one zaliczane do sektora bankowego i do 2004 r. nie mogły gromadzić depozytów klientów6), zakłady ubezpieczeń oraz fundusze emerytalne i inwestycyjne.
W 2013 r.7 aktywa ogółem szwedzkiego sektora finansowego wynosiły 17 bln SEK, podczas gdy PKB 3,640 bln SEK. Udział banków w aktywach całego sektora finanso-wego wynosił na koniec 2013 r. 39% (20% udziału posiadały zakłady ubezpieczeń, 15% hipoteczne instytucje kredytowe, 14% fundusze inwestycyjne, 7% fundusze emerytalne – tzw. rezerwowe i 5% pozostałe instytucje rynku finansowego8). Ponad 75% Szwedów oszczędza w funduszach inwestycyjnych. Jednakże największy udział oszczędności gospodarstw domowych przypada na depozyty ulokowane w bankach (według stanu na koniec 2014 r. stanowiły one 35% aktywów finansowych gospodarstw domowych9).
Uwzględniając aktywa czterech największych grup bankowych (w tym ich aktywa krajowe i zagraniczne), szwedzki sektor bankowy jest jednym z największych w UE w relacji do PKB (po Szwajcarii i Holandii), o czym świadczy wskaźnik aktywa ogółem banków
1 http://www.scb.se/en_/finding-statistics/statistics-by-subject-area/population/population-composition/population-
statistics/ (dostęp: 01.02.2016). 2 K. Schwab (ed.), The Global Competitiveness Report 2015-2016, World Economic Forum, 2015, s. 7, http://www3.
weforum.org/docs/gcr/2015-2016/Global_Competitiveness_Report_2015-2016.pdf (dostęp: 05.02.2016). 3 Doing Business 2016. Measuring Regulatory Quality and Efficiency, 13th edition, World Bank Group 2016,
s. 5; http://www.doingbusiness.org/~/media/GIAWB/Doing%20Business/Documents/Annual-Reports/English/ DB16-Full-Report.pdf (dostęp: 05.02.2016).
4 Corruption Perceptions Index 2015, Transparency International, February 2016, s. 6; http://www.transparency. org/cpi2015 (dostęp: 05.02.2016).
5 http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/GDP_at_regional_level/pl (dostęp: 05.02.2016). 6 The Swedish Financial Market 2015, Sverige Riksbank, Stockholm 2015, s. 65. 7 Ze względu na dostępność danych w momencie oddania tekstu do recenzji część najnowszych informacji staty-
stycznych jest podana na koniec 2013 r., większość na koniec 2014 r. i niektóre na koniec lub połowę 2015 r. 8 Banks in Sweden, Svenska Bankföreningen, Stockholm 2015, s. 4. 9 Ibid., s. 11.
504
do PKB na poziomie 358% na koniec grudnia 2014 r.10 Biorąc zaś pod uwagę aktywa wszystkich banków szwedzkich (z pominięciem aktywów zagranicznych czterech naj-większych grup bankowych), na koniec 2014 r. stanowiły one 289,8% PKB11. Tak duży udział aktywów największych banków do PKB może prowadzić do wystąpienia ryzyka systemowego w razie problemów jednego bądź kilku największych banków. Te cztery główne szwedzkie grupy bankowe są systemowo ważne dla rynków finansowych wszystkich krajów nordyckich, o czym będzie mowa w podrozdziale 25.3.
Aktualny kształt i sytuacja szwedzkiego sektora bankowego są wynikiem lekcji wyciągniętych z kryzysu finansowego 1990-1993, który miał charakter kryzysu syste-mowego12. W latach 80. XX w. liczba banków w Szwecji kształtowała się na poziomie od 598 w 1980 r. (z czego 420 to były banki spółdzielcze) do 494 w 1989 r. (w tym 373 banki spółdzielcze. Banki spółdzielcze były zrzeszone w 12 bankach regionalnych. Po-siadały one wówczas około 5% aktywów sektora bankowego, w tym około 10% w rynku kredytów i depozytów. W 1991 r. w Szwecji działało 447 banków (w tym 332 banki spółdzielcze), a już od 1992 r. liczba banków spółdzielczych spadła do zera (tendencja ta utrzymywała się do 1999 r.) i w rezultacie liczba banków ogółem spadła do 106. Spadek ten wiązał się z kryzysem bankowym, którego banki spółdzielcze nie wytrzymały, i po-trzebą ich ogromnego dokapitalizowania. W 1991 r. 12 spółdzielczych banków regional-nych, bank krajowy i Szwedzki Związek Banków Spółdzielczych wraz z lokalnymi bankami spółdzielczymi połączyły się, tworząc bank państwowy Sverige Förenings-banken. Bank ten przekształcono w 1994 r. w spółkę akcyjną13. Po tym okresie liczba banków ogółem systematycznie rosła, osiągając w 2005 r. maksymalny poziom 127 instytu-cji. Według stanu na koniec 2015 r. szwedzki sektor bankowy składał się ze 116 instytu-cji, które przynależały do czterech kategorii banków: • szwedzkie krajowe banki komercyjne (38), • banki założone i kontrolowane przez kapitał zagraniczny (29), • kasy oszczędnościowe (47), • banki spółdzielcze (2).
Struktura sektora bankowego Szwecji została przedstawiona w tabeli 1.
10 Financial Stability Report 2015:2, Sveriges Riksbank 2015, http://www.riksbank.se/Documents/
Rapporter/FSR/2015/FSR_2/rap_fsr2_diagram_151125_eng.pdf, s. 8. 11 The Swedish Financial Market 2015, op. cit., s. 63. 12 Szerzej na ten temat: M. Brysz. D. Filar, Nordycki kryzys bankowy 1990-1993 i globalny kryzys finansowy
2007-2011 – z perspektywy aktualnej sytuacji nordyckich banków, „Bezpieczny Bank” 2013, nr 2-3 (51-52), s. 9-25; http://www.bfg.pl/sites/default/files/dokumenty/1.2-351-522013.pdf (dostęp: 30.01.2016); S. Czech, Czy model szwedzki jeszcze istnieje? Ewolucja i specyfika szwedzkiej polityki gospodarczej, Materiały z IX Kongresu Ekonomistów Polskich, http://www.pte.pl/kongres/referaty/Czech%20S%C5%82awomir/ Czech%20S%C5%82awomir%20-%20CZY%20MODEL%20SZWEDZKI%20JESZCZE%20ISTNIEJE% 20-%20EWOLUCJA%20I%20SPECYFIKA%20SZWEDZKIEJ%20POLITYKI%20GOSPODARCZEJ.pdf (dostęp: 31.01.2016).
13 J. Birchall, Finance in an Age of Austerity: The Power of Customer-owned Banks, Edward Elgar Publishing, Cheltenham 2013, s. 19.
505
Tabela 1. Liczba banków w Szwecji w latach 2005-2015
Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Banki komercyjne 26 27 28 30 32 33 33 37 37 38 36
Banki zagraniczne 4 4 4 4 3 3 3 2 1 1 0
Oddziały instytucji kredytowych (banki kontrolo-wane przez kapitał zagraniczny)
24 25 27 29 27 26 27 27 29 28 28
Kasy oszczędno-ściowe 71 68 65 53 53 50 49 49 49 48 51
Banki spółdzielcze 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 Ogółem 127 126 126 118 117 114 114 117 118 117 114
Źródło: Dane Svenska Bankföreningen za lata 2005-2015
Na koniec 2014 r. w szwedzkim sektorze bankowym było zatrudnionych 40,6 tys. osób, co oznacza wzrost o nieco ponad 10% względem 2005 r., ale także spadek o 0,5% względem 2010 r. (tabela 2). Tabela 2. Poziom zatrudnienia w szwedzkim sektorze bankowym w latach 2005-2014 (w tys.)
Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Zatrudnienie ogółem, w tym: 36,6 39,1 39,6 40,9 40,1 40,7 40,0 39,2 39,8 40,6
− w bankach komer-cyjnych 34,3 36,5 37,1 38,2 37,4 38,4 37,7 36,9 37,5 38,6
− w kasach oszczęd-nościowych 2,3 2,6 2,5 2,7 2,7 2,3 2,3 2,3 2,3 2,0
Źródło: Dane Bank- and Finance Statistics za lata 2005-2014.
Poziom zatrudnienia w bankach komercyjnych (w tym także w oddziałach instytu-cji kredytowych i bankach spółdzielczych) wzrósł w 2014 r. o 12,5% względem 2005 r. Zatrudnienie w kasach oszczędnościowych w analizowanym okresie spadło o 13%, co wiązało się nie tylko ze spadkiem liczby tych podmiotów o 1/3, ale także ze spadkiem liczby oddziałów o 30% (tabela 3). Tabela 3. Liczba oddziałów w szwedzkim sektorze bankowym w latach 2005-2014
Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Oddziały ogółem, w tym: 1910 1947 1950 1987 1934 1883 1830 1839 1822 1774
− w bankach komer-cyjnych, z tego:
1705 1730 1733 1777 1722 1701 1650 1655 1655 1629
oddziały bezgo-tówkowe banków komercyjnych
0 0 0 0 0 179 560 756 883 896
− w kasach oszczęd-nościowych 205 217 217 210 212 182 180 174 167 145
Źródło: Ibid.
506
Łączna liczba placówek bankowych zmniejszyła się w latach 2005-2014 o 8%, zaś w bankach komercyjnych odnotowano spadek o 4,5%. Oznacza to, że w Szwecji na koniec 2014 r. na 1000 km2 przypadały niecałe 4 placówki (podczas gdy w Polsce ponad 48 placówek). Na uwagę zasługuje wzrost liczby placówek bankowych nieprowadzą-cych obsługi gotówkowej. Pierwsze takie placówki pojawiły się w 2010 r. i do 2014 r. ich liczba wzrosła pięciokrotnie.
Szwecja posiadała w 2014 r. jeden z najwyższych w UE wskaźników transakcji bezgotówkowych na poziomie 92,7%. Szacuje się, że Szwecja stanie się pierwszym na świecie bezgotówkowym krajem (choć była pierwszym europejskim krajem, w którym wyemitowano w 1661 r. pierwsze bankoty)14. Z danych uzyskanych z Riksbank wynika, że w 2014 r. co druga placówka bankowa w Szwecji prowadziła działalność bezgotów-kową. Statystyczny Szwed wykonuje 300 transakcji bezgotówkowych rocznie. Średnia wartość transakcji dokonana za pomocą karty płatniczej wynosiła na koniec 2014 r. 374 SEK (przy czym liczba transakcji kartami płatniczymi wzrosła w latach 2005-2014 ponad dwuipółkrotnie, z czego 82,8% transakcji przypadało na karty debetowe)15. Z jednej strony wynika to z faktu, że istnieje wiele punktów handlowych, gdzie nie można płacić gotówką, a z drugiej strony 98% społeczeństwa korzysta z usług banków (dla porówna-nia ubankowienie w Austrii, Niemczech, Finlandii i Danii wynosiło na koniec 2014 r. 99%). Według danych EBA w 2005 r. poziom ubankowienia Szwedów wynosił 94,9%, w 2010 r. 96,4%, a w 2013 r. 96,9%. Wzrost ubankowienia Szwedów w 2014 r. miał swoje odzwierciedlenie w spadku wolumenu gotówki w obiegu o 6,2 mld SEK (czyli o 8% w porównaniu do 2013 r.)16. Biorąc pod uwagę terminale płatnicze (POS), na ko-niec 2014 r. było ich w Szwecji 196 985, czyli o 10% (o 20 348) więcej niż w 2005 r., ale też o 10% mniej niż w 2009 r. (było ich wówczas 217 760, a w 2010 r. 203 117). Pomimo spadku liczby terminali POS w latach 2009-2014 liczba transakcji dokonywa-nych z ich wykorzystaniem wzrosła w latach 2005-2014 trzykrotnie. Wartość transakcji dokonanych za pomocą terminali POS wzrosła w latach 2005-2014 dwuipółkrotnie. W portfelach Szwedów na koniec 2014 r. było ponad 22,5 mln kart płatniczych, co sta-nowiło wzrost o 10,8% względem 2010 r. i o 80% względem 2005 r., kiedy wydanych było 12,5 mln kart płatniczych17. Na koniec 2014 r. 82% klientów banków korzystało z bankowości elektronicznej, podczas gdy w 2005 r. tylko co drugi klient banku korzy-stał z bankowości internetowej, a w 2010 r. już trzy czwarte klientów korzystało z tej formy bankowości18.
Szwecja posiada najniższy w UE wskaźnik liczby bankomatów przypadający na milion mieszkańców, który na koniec 2014 r. wynosił 333,23, podczas gdy średnia dla całej UE to 855,13 bankomatów na milion mieszkańców (dla porównania w Polsce wskaźnik ten wynosił w 2014 r. 533,49, w Portugalii 1516,47 a we Francji 1735,98)19.
14 https://www.kth.se/en/forskning/artiklar/cashless-future-for-sweden-1.597792 oraz http://www.computerweekly.
com/news/4500271520/Could-Sweden-become-the-first-cashless-society (dostęp: 13.02.2016). 15 Swedish Financial Market 2015, op. cit., s. 140. 16 Ibid., s. 139. 17 http://sdw.ecb.europa.eu/quickview.do?SERIES_KEY=169.PSS.A.SE.S101.I1A.Z00Z.NT.X0.20.Z0Z.Z
(dostęp: 02.02.2016). 18 http://www.statista.com/statistics/380882/online-banking-penetration-in-sweden/ (dostęp: 02.02.2016). 19 Payment Statistics, ECB, October 2015, s. 54.
507
Na koniec 2014 r. w Szwecji było 3231 bankomatów, czyli o 417 bankomatów więcej niż w 2005 r., ale − co ciekawe − w analizowanym okresie największa liczba bankoma-tów zainstalowanych w Szwecji przypadała na 2010 (3551 bankomatów) i 2011 r. (3566 bankomatów, czyli o 335 bankomatów więcej niż na koniec 2014 r.). Szczegółowe dane dotyczące liczby bankomatów, wolumenu transakcji bankomatowych oraz ich wartości przestawiono w tabeli 4. Tabela 4. Bankomaty w szwedzkim sektorze bankowym w latach 2005-2014
Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Liczba bankomatów (szt.) 2 800 2 807 3 085 2 813 3 319 3 351 3 566 3 416 3 237 3 231
Liczba transakcji (w mln) 316 315 320 310 267 225 226 214 236 216
Wartość transakcji (w mld SEK) 275 278 270 262 229 204 206 193 226 214
Źródło: Ibid.
Punktem wyjścia oceny siły szwedzkich banków jest określenie ich udziału w ryn-ku. Najczęściej stosowane miary koncentracji to CR5, czyli udział pięciu największych banków w aktywach sektora bankowego. W porównaniu do wskaźnika koncentracji w innych krajach UE udział w aktywach pięciu największych banków Szwecji plasuje się nieco poniżej średniej unijnej, dla której wskaźnik CR5 wynosi 61%. Inną miarą koncentracji sektora bankowego jest wskaźnik Herfindahla-Hirschmana (HHI), który mierzy kwadraty udziału w rynku poszczególnych banków. W analizowanym okresie wskaźnik HHI nie przekraczał 1000 punktów, co oznacza, że szwedzki sektor bankowy nie jest skoncentrowany (tabela 5). Tabela 5. Stopień koncentracji sektora bankowego w Szwecji w latach 2005-2015
Wskaźniki 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 CR5 (%) 57,2 57,7 61,0 61,8 60,6 57,7 57,8 57,4 58,4 58,5 59,0 HHI 845 856 934 953 899 860 863 853 876 880 -
Źródło: Structural Indicators for the EU Banking Sector 2015, s. 1 oraz http://sdw.ecb.europa.eu/browse Selection.do?type=series&q=CR5+Banks+Sweden&node=SEARCHRESULTS&ec=&oc=&rc=&cv= (dostęp: 12.02.2016).
Do grupy pięciu największych banków w Szwecji zalicza się tzw. Wielką Czwórkę
(Svenska Handelsbanken, SEB, Nordea Bank, Swedbank), a także duński Danske Bank. Tych pięć banków posiadało na koniec 2014 r. łącznie 1253 placówki, co stanowiło prawie 77% placówek wszystkich banków komercyjnych (na koniec 2005 r. było to 57%). To właśnie w tej piątce największych instytucji bankowych placówki bezgotówkowe stanowiły 78% ogółu placówek bezgotówkowych (Svenska Handelsbanken nie miał na koniec 2014 r. żadnej placówki bezgotówkowej). W pięciu największych szwedzkich bankach było zatrudnionych 80% osób pracujących w bankach komercyjnych (wobec 87% na koniec 2005 r.). Wartość kredytów udzielonych na koniec 2014 r. przez tych pięć banków wynosiła 84% kredytów ogółem udzielonych przez banki komercyjne (wo-bec 72% na koniec 2005 r.). Taki sam udział stanowiły zgromadzone przez tych pięć
508
banków na koniec 2014 r. depozyty (wobec 88% na koniec 2005 r.). Fundusze własne tych pięciu instytucji stanowiły 85% funduszy wszystkich banków komercyjnych (od-powiednio 88% na koniec 2005 r.). 25.2. Rodzaje dominujących instytucji kredytowych
Szwedzkie banki komercyjne można podzielić na trzy grupy: • grupę tzw. Wielkiej Czwórki, do której należą wspomniane już: Nordea, Svenska
Handelsbanken, Swedbank i Skandinaviska Enskilda Banken (SEB); • kasy oszczędnościowe przekształcone w spółki akcyjne, w większości których udzia-
łowcem jest Swedbank; • pozostałe szwedzkie banki komercyjne ze zróżnicowanym obszarem działalności
i zdywersyfikowaną strukturą własnościową; wiele z tych banków powstało w poło-wie lat 90. ubiegłego wieku i latach następnych; początkowo banki te koncentrowały się na klientach detalicznych i dystrybuowały swoje produkty i usługi przez telefon lub internet oraz poprzez tradycyjne placówki detaliczne; w ostatnich latach powstało wiele nowych banków wyspecjalizowanych w bankowości inwestycyjnej i korpora-cyjnej, a także obsługujących klientów prywatnych.
Drugą grupę banków prowadzących działalność w szwedzkim sektorze bankowym stanowią banki założone i kontrolowane przez kapitał zagraniczny (szwedzki nadzór finansowy nazywa je bankami zagranicznymi, choć trzeba pamiętać, że w obowiązującej wszystkie kraje członkowskie UE terminologii banki zagraniczne to banki, których sie-dziba znajduje się poza obszarem Europejskiego Obszaru Gospodarczego. W przypadku podmiotów, których siedziba znajduje się poza Szwecją, ale w jednym z państw człon-kowskich UE mamy do czynienia z instytucjami kredytowymi. I takie właśnie podmioty prowadzą obecnie działalność poprzez swoje oddziały w szwedzkim sektorze banko-wym). Pierwszy bank w całości kontrolowany przez kapitał zagraniczny został założony w Szwecji w 1986 r. – wtedy też umożliwiono po raz pierwszy wejście kapitału zagra-nicznego do sektora bankowego. Do początku lat 90. XX w. liczba banków zagranicz-nych stopniowo malała, osiągając liczbę 6 w latach 1991-1993 i dopiero po kryzysie zaczęła znów się zwiększać. Duński Danske Bank jest obecnie największym podmiotem kontrolowanym przez kapitał zagraniczny, prowadzącym działalność bankową w Szwecji. W 1997 r. bank ten przejął większy szwedzki bank (Östgöta Enskilda Bank). Obecnie jest to piąty pod względem wielkości bank w Szwecji. Zaangażowanie kapitału zagra-nicznego w szwedzki sektor bankowy zaprezentowano w tabeli 6. Tabela 6. Udział kapitału zagranicznego w szwedzkim sektorze bankowym w latach 2005-2015 (w %)
Wyszczególnie-nie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Udział kapitału zagranicznego w aktywach sektora bankowego
5,0% 5,8% 7% 6,5% 6,2% 8,6% 8,4% 8,6% 8,7% 9,5% 9,0%
Źródło: Dane Svenska Bankföreningen za lata 2005-2015.
509
Trzecią grupą niezależnych instytucji bankowych w Szwecji są kasy oszczędno-ściowe działające na lokalnych i regionalnych rynkach. Pierwsza szwedzka kasa osz-czędnościowa została założona w 1820 r. w Göteborgu. W ciągu prawie dwóch wieków zachodziły nieustanne zmiany na rynku szwedzkich kas oszczędnościowych, których rezultatem były procesy przekształceń własnościowych i fuzji. W 1992 r. utworzono dwa banki Sparbanken Sverige AB i Föreningsbanken AB, które wykształciły się na bazie działających kas oszczędnościowych. Oba te podmioty o łącznej liczbie pięciu milionów klientów połączyły się w 1997 r., tworząc FöreningsSparbanken AB, który od 2006 r. zmienił nazwę na Swedbank AB. Można więc stwierdzić, że Swedbank powstał na bazie kas oszczędnościowych. Na koniec grudnia 2015 r. Swedbank obsługiwał w 275 pla-cówkach na terenie Szwecji 4 mln klientów detalicznych oraz 265 tys. klientów korpora-cyjnych20. Obecnie większość kas oszczędnościowych współpracuje ze Swedbankiem w zakresie rozwiązań technologicznych i dostarczania szerokiej gamy produktów i usług bankowych. Jeszcze w 2007 r. Szwedzi ulokowali tam około 2 miliardy SEK. W 2013 r. suma ta wynosiła blisko 33 mld SEK, czyli ponad 16 razy więcej. Kasy oferują wyższe oprocentowanie wkładów niż tradycyjne banki. Jednocześnie oszczędności są objęte taką samą gwarancją państwową, jak w bankach. Liczba kas oszczędnościowych maleje ze względu na procesy konsolidacyjne. Wciąż jednak mają ponad 10-procentowy udział w depozytach szwedzkiego sektora bankowego. Na koniec 2013 r. posiadały one 167 oddzia-łów, co stanowiło 10% ogółu placówek bankowych.
Do czwartej kategorii szwedzkich banków są zaliczane banki spółdzielcze, których celem jest świadczenie usług bankowych dla ich członków. By zostać członkiem banku spółdzielczego i korzystać z jego oferty, należy wykupić udziały członkowskie. W 1999 r. (po siedmioletniej przerwie) powstały działające do dziś dwa małe banki spółdzielcze: Ekobanken Medlemsbank i JAK Medlemsbank. Pierwszy z tych banków, do którego należy około 2000 członków, posiadał na koniec 2014 r. aktywa w wysokości niecałych 690 mln SEK, które od 2010 r. wzrosły o ponad 60%21. Udzielone kredyty stanowiły 96%, a depozyty 89% sumy bilansowej. Składka członkowska w tym banku spółdziel-czym wynosi 1000 SEK i daje prawo do 1 głosu. Każdy kolejny 1000 SEK uprawnia do nabycia kolejnych udziałów. Maksymalnie można posiadać 10% głosów na walnym zgromadzeniu. Przy sprzedaży udziałów bank pobiera opłatę w wysokości 3%. Sprzeda-jący udziały banku spółdzielczego uiszcza obowiązkowo 30-procentowy podatek od zysku ze sprzedaży udziałów. Bank ten ma swoje oddziały w Göteborgu i Sztokholmie, a infrastrukturę bankową zapewnia mu Nordea. Misją Ekobanken jest promowanie ban-kowości społecznej, czego wyrazem jest jego członkostwo w INAISE (International Association of Investors in the Social Economy) oraz FEBEA (European Federation of Ethical and Alternative Banks). Zaciągając w tym banku kredyt hipoteczny w wysokości 400 tys. SEK na 30 lat, oprocentowanie efektywne wynosi 2,78%. W przypadku kredytu na kwotę 100 tys. SEK na okres 10 lat to oprocentowanie efektywne wynosi 6,17%22. Oprocentowanie rachunków oszczędnościowych leśników wynosiło na koniec lutego 2016 r. 0,75% w skali rocznej, zaś oprocentowanie dwuletniej lokaty z roczną kapitali-zacją wynosiło 0,75%. Podstawowe rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe nie są oprocentowane.
20 https://www.swedbank.com/about-swedbank/quick-facts/ (dostęp: 03.02.2016). 21 https://www.ekobanken.se/en/about-ekobanken/economy/ (dostęp: 10.02.2016). 22 https://www.ekobanken.se/privat/aktuella-rantor/ (dostęp: 10.02.2016).
510
Drugi z działających banków spółdzielczych, JAK Medlemsbank, wyróżnia się swoją działalnością na tle innych banków, ponieważ przez wiele lat nie pobierał odsetek od udzielanych kredytów ani nie wypłacał odsetek od depozytów. Obecnie wkłady członków są nieoprocentowane, ale oprocentowanie kredytów jest niższe niż w bankach komercyjnych. Bank ten pobiera jednak od klientów roczne opłaty członkowskie na pokrycie kosztów operacyjnych. Opłata członkowska w tym banku umożliwiająca otwarcie i prowadzenie rachunku bankowego wynosi 300 SEK w pierwszym roku człon-kostwa. W kolejnych latach głowa rodziny płaci 300 SEK rocznie, a pozostali członko-wie gospodarstwa domowego 250 SEK. Posiadając środki zdeponowane na rachunku w JAK Medlemsbank, członkowie tego banku otrzymują tzw. punkty oszczędnościowe, które w przypadku zaciągnięcia kredytu umożliwiają pożyczenie większej kwoty. Za każde zdeponowane 1000 SEK na koncie podstawowym i koncie dla leśników otrzymu-je się 800 punktów, za każde zdeponowane 1000 SEK na rachunku rozliczeniowym otrzymuje się 300 punktów, a za każde 1000 SEK zdeponowanych na rachunku osz-czędnościowym otrzymuje się 1000 punktów23. Członkami JAK Medlemsbanku jest około 30 tys. osób fizycznych i prawnych, głównie drobnych przedsiębiorców. Na koniec 2015 r. aktywa JAK Medlemsbanku wynosiły nieco ponad 1,6 mld SEK24.
Poza powyższą klasyfikacją prowadzące działalność banki w Szwecji można po-dzielić na banki uniwersalne, inne banki komercyjne oraz kasy oszczędnościowe. Banki uniwersalne oferują wszystkie rodzaje usług finansowych. Do banków uniwersalnych można zaliczyć banki tzw. Wielkiej Czwórki (Nordea, Swedbank, Svenska Handelsbanken i SEB), której udział w rynku depozytów na koniec 2014 r. wynosił 63%, a w aktywach ogółem 74%25. Chociaż jako grupy bankowe łączy je wiele wspólnego, to również róż-nią się one rodzajem klientów, kosztem świadczonych usług i kanałami dystrybucji. Konkurują nie tylko z pozostałymi bankami i kasami oszczędnościowymi, ale także ze sobą. Na rynku szwedzkim Svenska Handelsbanken oraz Swedbank posiadają najwięk-szą sieć oddziałów (odpowiednio 462 i 305 według stanu na koniec 2014 r.). Większość usług jest oferowana poprzez bankowość internetową i mobilną.
Od końca lat 90. ubiegłego wieku pozostałe działające w Szwecji banki komercyj-ne, włączając w to oddziały instytucji kredytowych, zdobywają coraz większy udział w rynku depozytów (na koniec 2014 r. było to 30% całego rynku depozytów wobec 25% na koniec 2005 r.)26. Banki, takie jak SkandiaBanken, Länsförsäkringar Bank oraz Ikano Banken, założono jako banki mobilne i internetowe w połowie lat 90. XX w., a na po-czątku XX w. dołączył do nich ICA Banken. Banki te są skoncentrowane na obsłudze klientów detalicznych. Wiele z nowo utworzonych banków powstało na bazie firm inwe-stycyjnych, stąd też ich oferta jest zogniskowana na obrocie papierami wartościowymi i zarządzaniu aktywami (np. Avanza i Nordnet). Inną kategorią nowych banków na ryn-ku szwedzkim są banki powstałe z przekształcenia hipotecznych instytucji kredytowych w banki komercyjne (np. Volvofinans Bank i Marginalen Bank). Obecność instytucji
23 https://www.jak.se/nyckeltal#.VuVnRzb2apo (dostęp: 04.02.2016). 24 https://www.jak.se/sites/default/files/Likviditetsreserv%20och%20finansieringsk%C3%A4llor%202015-12-
31.pdf (dostęp: 04.02.2016). 25 The Swedish Financial Market 2015, op. cit., s. 65. 26 http://www.swedishbankers.se/Documents/BankerISverige/Banks%20in%20Sweden/Banks%20in%20Sweden
%202006%20(June).pdf (dostęp: 05.02.2016).
511
bankowych kontrolowanych przez kapitał zagraniczny jest widoczna poprzez oddziały instytucji kredytowych, choć największą rolę odgrywa Danske Bank posiadający 40 placówek bankowych w całej Szwecji. Spośród 29 oddziałów instytucji kredytowych 31% pochodzi z Wielkiej Brytanii, 10% z Luksemburga, Norwegii i z Francji, 13% z Niemiec, 7% z Danii i po 3% ze Szwajcarii, Szkocji i Estonii. 25.3. Przegląd największych banków sektora bankowego
Jak już zostało wcześniej wspomniane, do grupy tzw. Wielkiej Czwórki szwedz-kiego sektora bankowego zalicza się następujące instytucje: Nordea, Swedbank, Svenska Handelsbanken oraz Skandinaviska Enskilda Banken (SEB). Suma aktywów dla tych czterech podmiotów została przedstawiona w tabeli 7. Tabela 7. Suma bilansowa czterech największych banków w Szwecji w latach 2005-2014
(w mln SEK)
Wyszczególnienie Svenska Handelsbanken SEB Nordea Bank Swedbank
2005 1 149 056 1 131 823 701 602 667 421 2006 1 268 192 1 172 125 808 457 782 782 2007 1 359 710 1 561 771 893 497 997 561 2008 1 652 156 1 717 583 1 236 151 1 401 820 2009 1 560 270 1 595 916 1 215 220 1 310 857 2010 1 602 626 1 536 328 1 198 885 1 118 504 2011 1 813 261 1 787 744 1 259 987 1 155 178 2012 1 724 766 1 809 377 1 305 580 1 149 727 2013 1 806 861 1 904 158 1 452 210 1 100 180 2014 2 135 795 1 986 142 1 676 002 1 346 504
Źródło: Ibid.
Svenska Handelsbanken (w skrócie: SHB) posiadał na koniec 2014 r. 463 oddziały, w których pracowało łącznie 6826 osób. W okresie ostatnich dwudziestu lat rozszerzył swoją działalność nie tylko w krajach nordyckich, ale także w Wielkiej Brytanii. Bank ten jest właścicielem hipotecznej instytucji kredytowej Stadshypotek będącej głównym graczem na rynku kredytów hipotecznych w Szwecji. Na koniec 2014 r. aktywa SHB stanowiły 24% aktywów wszystkich banków komercyjnych i 30% aktywów tzw. Wiel-kiej Czwórki.
Skandinaviska Enskilda Banken (w skrócie: SEB) jako grupa finansowa zatrudnia około 17 tys. osób. W samym banku na koniec 2014 r. było zatrudnionych 7260 osób. Jego działalność jest prowadzona w Szwecji przez sieć 168 placówek, z czego 81% to placówki bezgotówkowe. Aktywa SEB stanowiły na koniec 2014 r. nieco ponad 22% aktywów wszystkich banków komercyjnych i prawie 28% aktywów tzw. Wielkiej Czwórki.
Nordea Bank jest szwedzkim oddziałem grupy Nordea. Grupa ta jest największą grupą finansową w krajach nordyckich, zatrudniającą ponad 32 tys. osób i prowadzącą swoją działalność we wszystkich krajach nordyckich poprzez sieć ponad 1400 placówek. Szwedzki Nordea Bank zatrudniał na koniec 2014 r. 6485 osób, które pracowały w 261
512
placówkach bankowych (221 placówek, czyli 85% nie prowadziło obsługi gotówkowej). Na koniec 2014 r. aktywa Nordea Banku stanowiły 19% aktywów wszystkich banków komercyjnych oraz 23% aktywów tzw. Wielkiej Czwórki.
Swedbank powstał z połączenia Sparbanken Sverige AB i Föreningsbanken AB. Na koniec 2014 r. prowadził swoją działalność poprzez sieć 314 placówek, z czego 95% to placówki nieprowadzące obsługi gotówkowej. W placówkach tych było zatrudnio-nych na koniec 2014 r. 9058 osób. Swedbank ściśle współpracuje z niezależnymi kasami oszczędnościowymi. Poza Szwecją ma silnie rozbudowaną sieć ponad 200 placówek w krajach regionu bałtyckiego. Jego aktywa stanowiły na koniec 2014 r. 15% aktywów ogółem wszystkich banków komercyjnych prowadzących działalność operacyjną w Szwe-cji oraz prawie 19% aktywów tzw. Wielkiej Czwórki.
O znaczeniu tych czterech banków w szwedzkim sektorze bankowym przesądza również wartość udzielonych kredytów (tabela 8). Tabela 8. Należności ogółem od sektora niefinansowego czterech największych banków
w Szwecji w latach 2005-2014 (w mln SEK)
Wyszczególnienie Svenska Handelsbanken SEB Nordea Bank Swedbank
2005 495 442 291 861 179 027 235 095 2006 571 960 333 129 194 356 273 874 2007 711 626 633 529 251 940 362 213 2008 790 613 705 366 319 772 397 515 2009 723 056 732 475 296 395 413 350 2010 659 212 763 441 303 034 324 662 2011 686 827 843 651 324 584 324 394 2012 731 967 915 890 310 789 347 233 2013 685 372 1 013 188 302 583 346 320 2014 737 483 1 056 807 373 926 432 879
Źródło: Ibid.
Należności ogółem od sektora niefinansowego wzrosły w 2014 r. w przypadku Sven-ska Handelsbanken o 48,8% względem 2005 r. Na koniec 2014 r. kredyty dla tego sektora stanowiły 21% ogółu należności od sektora niefinansowego udzielonych przez wszystkie banki komercyjne. Z kolei udział kredytów Svenska Handelsbanken w kredytach całej Wielkiej Czwórki stanowił na koniec 2014 r. 28%.
Największą dynamiką wartości kredytów spośród tzw. Wielkiej Czwórki charaktery-zował się w analizowanym okresie SEB. W 2014 r. wartość kredytów dla sektora niefinan-sowego wzrosła ponad trzyipółkrotnie względem 2005 r. Tym samym kredyty SEB na koniec 2014 r. stanowiły 30% ogółu kredytów udzielonych przez wszystkie banki komer-cyjne oraz 40% wszystkich kredytów udzielonych przez banki tzw. Wielkiej Czwórki.
W latach 2005-2014 dwukrotnie wzrosła też wartość kredytów udzielonych przez Nordea Bank. Należności od sektora niefinansowego Nordea Banku stanowiły na koniec 2014 r. 10% należności wszystkich banków komercyjnych oraz 14% należności tzw. Wielkiej Czwórki.
Należności Swedbanku wzrosły w latach 2005-2014 o 84%. Ten czwarty pod względem wielkości bank Szwecji posiadał 12% udziału w należnościach wszystkich banków komercyjnych i 16% udziału w należnościach tzw. Wielkiej Czwórki.
513
Kolejną determinantą pozycji konkurencyjnej tzw. Wielkiej Czwórki jest udział depozytów od sektora niefinansowego, które przedstawiono w tabeli 9. Tabela 9. Zobowiązania ogółem wobec sektora niefinansowego czterech największych banków
w Szwecji w latach 2005-2014 (w mln SEK)
Wyszczególnienie Svenska Handelsbanken SEB Nordea Bank Swedbank
2005 376 947 324 719 249 533 269 417 2006 412 664 389 298 275 539 315 502 2007 482 487 411 230 305 430 348 557 2008 505 903 452 613 365 889 393 079 2009 522 503 490 850 355 520 394 054 2010 527 213 484 839 355 213 437 870 2011 705 565 607 454 395 595 459 720 2012 668 683 637 721 431 357 473 104 2013 814 227 598 580 421 082 501 294 2014 1 020 962 706 452 463 704 532 118
Źródło: Ibid.
Podobnie jak w przypadku kredytów, również i w tej kategorii dominuje Svenska Handelsbanken. W latach 2005-2014 jego depozyty wzrosły ponad dwuipółkrotnie. Na koniec 2014 r. depozyty SHB stanowiły 34% wszystkich depozytów banków komercyj-nych i 37% depozytów tzw. Wielkiej Czwórki.
Drugi pod względem wielkości zobowiązań wobec sektora niefinansowego był SEB, którego depozyty wzrosły w latach 2005-2014 ponad dwukrotnie. Na koniec 2014 r. ich udział w depozytach wszystkich banków komercyjnych wynosił 23%, a w depozy-tach tzw. Wielkiej Czwórki 26%.
Nordea Bank zwiększył w analizowanym okresie wartość swoich zobowiązań wo-bec sektora niefinansowego o 85%. Na koniec 2014 r. udział depozytów Nordea Banku w depozytach wszystkich banków komercyjnych wynosił 13,5%, a w depozytach tzw. Wielkiej Czwórki 17%.
Ostatnim rozpatrywanym kryterium oceny największych banków w Szwecji są po-siadane kapitały własne (tabela 10). Tabela 10. Największe grupy bankowe Szwecji pod względem kapitałów własnych (w mld SEK)
w latach 2005-2014
Wyszczególnienie Kapitały własne (w mld SEK)
2005 2010 2014 Nordea 121,6 219,9 280,2 Svenska Handelsbanken 65,6 88,3 126,8 SEB 56,7 99,2 134,5 Swedbank 53,8 95,0 117,3 Razem 297,9 502,6 658,8
Źródło: Dane Bank- and Finance Statistics 2005, 2010, 2014, Svenska Bankföreningen.
W grupie tzw. Wielkiej Czwórki największe kapitały własne posiadał na koniec 2014 r. Nordea − stanowiły one 42,6% kapitałów własnych całej Wielkiej Czwórki. Na drugim miejscu znalazł się SEB, którego udział stanowił 20,4%, na trzecim miejscu był
514
Svenska Hdbank, któ 25.4. Stru
Sumadwukrotnie
Rys. 1. SumŹródło: Bank
Uwzgwego i nale Tabela 11.
Rok N
nie2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Źródło: Bank
Handelskbanenrego kapitały
uktura aktyw
a bilansowa se (rys. 1).
ma bilansowa sek- and Finance Sta
ględniając strueżności od sek
Struktura aktyw
Należności od sektora
efinansowego f1729 2044 2739 3030 2902 2909 3068 3264 3341 3743
k- and Finance Sta
n z udziałem własne stanow
wów i pasyw
szwedzkiego
ektora bankoweatistics 2014, Sve
ukturę aktywóktora finansow
wów szwedzkie
Należności od sektora
finansowego w1287144515401843182218941885182020332287
atistics 2014, Sve
19,2%. Na cwiły 17,8% ca
wów sektora
sektora bank
ego Szwecji w lenska Bankföreni
ów, dominowwego (tabela 1
ego sektora ban
Dłużne papiery
wartościowe A
724790822983
1069918836870948967
enska Bankföreni
zwartym miejałej Wielkiej C
bankowego
kowego w lat
atach 2005-201ingen 2015, s. 8.
wały należnośc11).
kowego w latac
Akcje Derywa
362381419389391415412496578581
ingen 2015, s. 9.
jscu uplasowaCzwórki.
o
tach 2005-20
14 (mld SEK)
ci od sektora
ch 2005-2014 (w
aty Pozostałe
254 225197 293234 330833 387442 327435 446608 820612 743437 770737 922
ał się Swe-
14 wzrosła
niefinanso-
w mld SEK)
Aktywa ogółem
5 4583 3 5150 0 6083 7 7465 7 6963 6 7017 0 7629 3 7806 0 8108 2 9239
515
Należności od sektora niefinansowego liczone dla całego sektora bankowego wzro-sły w latach 2005-2014 ponad dwukrotnie, co przełożyło się na dwukrotny wzrost sumy bilansowej. W tej pozycji bilansowej największy udział na koniec 2014 r. miały należno-ści od przedsiębiorstw (32% należności od sektora niefinansowego) oraz należności od podmiotów zagranicznych (też 32% należności od sektora niefinansowego). Należności od gospodarstw domowych stanowiły na koniec 2014 r. 28% należności od sektora nie-finansowego. W analizowanym dziesięcioletnim okresie wartość należności od gospo-darstw domowych wzrosła trzykrotnie, a wartość należności od przedsiębiorstw wzrosła w tym samym czasie o 63%. Należności od sektora finansowego wzrosły w analizowa-nej dekadzie o ¾. Wartość instrumentów pochodnych wzrosła w tym okresie prawie trzykrotnie. Na koniec 2014 r. udział dłużnych papierów wartościowych, akcji, instru-mentów pochodnych i pozostałych aktywów (z wykluczeniem należności od sektora finansowego i niefinansowego) wynosił 34% i nie zmienił się względem 2005 r.
Struktura pasywów sektora bankowego Szwecji została przedstawiona w tabeli 12. Tabela 12. Struktura pasywów szwedzkiego sektora bankowego w latach 2005-2014 (w mld SEK)
Rok Zobowiązania wobec sektora niefinansowego
Zobowiązania wobec sektora finansowego
Wyemitowa-ne papiery
wartościowe Derywaty Kapitały
Pozostałe zobowią-
zania
Pasywa ogółem
2005 1 641 1 218 817 255 227 725 4 583 2006 1 860 1 372 942 217 238 522 5 150 2007 2 032 1 544 1 278 240 294 697 6 083 2008 2 192 2 154 1 549 782 322 467 7 465 2009 2 309 1 738 1 638 427 405 447 6 963 2010 2 440 1 322 1 847 433 407 567 7 017 2011 2 819 1 265 2 044 577 427 497 7 629 2012 2 950 1 146 2 154 573 472 510 7 806 2013 3 156 1 146 2 327 423 505 551 8 108 2014 3 633 1 234 2 592 653 553 574 9 239
Źródło: Ibid.
Po stronie pasywów największy udział miały zobowiązania wobec sektora niefi-nansowego, które na koniec 2014 r. wynosiły 39% sumy bilansowej. Zobowiązania te wzrosły w analizowanej dekadzie ponad dwukrotnie. W tej pozycji największy udział stanowiły depozyty gospodarstw domowych (39% ogółu zobowiązań całego sektora bankowego według stanu na koniec 2014 r.). W analizowanym okresie, podobnie jak zobowiązania ogółem, depozyty gospodarstw domowych także wzrosły ponad dwukrotnie. Na koniec 2014 r. 20% depozytów gospodarstw domowych było zdeponowane w Swedban-ku, 17% w Sverige Handelsbanku, 14% w Nordea Banku, 12% w SEB, 24% w innych bankach komercyjnych, 7% w kasach oszczędnościowych, 3% w zagranicznych oddziałach szwedzkich banków i 3% w pozostałych instytucjach27. Na koniec 2014 r. przedsiębior-stwa zdeponowały w szwedzkich bankach 760 mld SEK, co stanowiło 1/5 zobowiązań wobec sektora niefinansowego. Istotny udział (28%) stanowiły także depozyty podmiotów zagranicznych. Nieznacznie, bo zaledwie o 1% wzrosły w latach 2005-2014 zobowiązania wobec sektora finansowego, których wartość zaczęła maleć od 2008 r. po wybuchu kryzy-
27 Banks in Sweden, Svenska Bankföreningen, Swedish Bankers’ Association 2015, s. 8.
516
su finansowego. Na koniec 2014 r. udział zobowiązań wobec sektora finansowego stano-wił 13% sumy bilansowej całego sektora bankowego. Łączna wartość kapitałów banków działających w Szwecji wzrosła w latach 2005-2014 prawie dwuipółkrotnie. 25.5. Wyniki finansowe sektora bankowego
Szwecja jest przykładem opiekuńczego kraju, który stosuje „ograniczony neolibe-ralizm”, co w skali światowej oznacza, że oferuje ona jedne z najlepszych warunków społecznych28. Znaczna pomoc państwa w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych prze-łożyła się na statystyki mieszkaniowe. 70% szwedzkich gospodarstw domowych posiada własne mieszkanie, z czego 88% ma kredyt hipoteczny29. Jedną z podstawowych przy-czyn rosnącego popytu na kredyty mieszkaniowe jest ich niskie oprocentowanie30. Od października 2010 r. ustalony przez szwedzki Urząd Nadzoru Finansowego wskaźnik LtV nie powinien przekraczać 85% (wcześniej było to 95%). W marcu 2014 r., wobec rosnącego zadłużenia na rynkach kredytów hipotecznych, wskaźnik ten obniżono do poziomu 70%. W związku z rosnącymi cenami nieruchomości, które mogą prowadzić do pęknięcia bańki spekulacyjnej, w marcu 2015 r. Urząd Nadzoru Finansowego zapropo-nował wprowadzenie restrykcji kredytowych dla nowych kredytobiorców, które mają wejść w życie w drugiej połowie 2016 r.31 Ograniczenia te będą dotyczyć spełnienia przez nowych kredytobiorców wymogu amortyzacji, którego celem jest przyhamowanie tempa wzrostu nowych kredytów hipotecznych, przy których stosunek ich wielkości do wartości nieruchomości przekracza 50%. W 2014 r. wskaźnik zadłużenia gospodarstw domowych (kredyty hipoteczne do dochodów rozporządzalnych) kształtował się na poziomie 173%, choć w 2005 r. wynosił 137%, a w 1995 r. niecałe 90%32. Trend ten wskazuje na silną zależność ze wzrostem wskaźnika realnych cen nieruchomości miesz-kaniowych w Szwecji (rys. 2). Jest to jeden z elementów ryzyka, z jakim wszystkie ban-ki będą musiały się zmierzyć w sytuacji pęknięcia bańki spekulacyjnej.
Poziom zadłużenia gospodarstw domowych jest zdecydowanie wyższy w przypad-ku nowych kredytobiorców zaciągających kredyty hipoteczne, gdyż średnio przekracza 350% dochodu rozporządzalnego. W grudniu 2014 r. dla 82% kredytów hipotecznych zabezpieczeniem były hipoteki na domach jednorodzinnych i mieszkaniach. Warto w tym miejscu wspomnieć także o niskim, ale rosnącym, udziale kredytów denominowanych w walutach obcych. W 2005 r. stanowiły one zaledwie 20,9% kredytów ogółem, w 2010 r. 36,5%, a w 2014 r. 39,4%33.
28 Szerzej na ten temat w: A. Szelągowska, Finansowanie społecznego budownictwa mieszkaniowego, Ce-
DeWu, Warszawa 2011, s. 129-204. 29 The Mortgage Market in Sweden, September 2015, s. 11. 30 Według danych Svenska Bankföreningen w 2005 r. wynosiło ono 4,00%, w 2006 r. 4,06%, w 2007 r.
5,04%, w 2008 r. 3,95%, w 2009 r. 1,73%, w 2010 r. 3,21%, w 2011 r. 4,08%, w 2012 r. 2,97%, w 2013 r. 2,54%, a w 2014 r. 1,93%.
31 Zob. http://www.swedishbankers.se/Documents/1509_Bolånemarknaden_eng.pdf. 32 http://www.swedishbankers.se/Documents/1509_Bolånemarknaden_eng.pdf, s. 11. 33 https://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2015/cr15329.pdf (dostęp: 17.02.2016).
517
Rys. 2. Dynamika cen mieszkań i domów jednorodzinnych w Szwecji w okresie
styczeń 2005-wrzesień 2015 (2005 = 100)
Źródło: Dane Riksbank.
W relacji do PKB zadłużenie szwedzkich gospodarstw domowych w analizowanej dekadzie rośnie jako jedno z najszybszych w UE (wyższą dynamikę miała tylko Finlan-dia). Na koniec 2005 r. wynosiło ono 68,1%, na koniec 2010 r. 83,8%, na koniec 2014 r. 86,9%, a w połowie 2015 r. już 87,2%34. Tak wysoki udział zadłużonych hipotecznie gospodarstw domowych jest wyrazem dojrzałości szwedzkiego rynku hipotecznego. 7% udzielonych kredytów ogółem dla gospodarstw domowych nie posiada żadnego zabez-pieczenia35. Głównym dostarczycielem kredytów hipotecznych w Szwecji są wspomniane już hipoteczne instytucje kredytowe. Według stanu na koniec 2014 r. ich udział w wo-lumenie kredytów hipotecznych wynosił 64%, banków 34% i pozostałych instytucji finansowych 2%. Rozkład zadłużenia z tytułu kredytów hipotecznych jest równomierny pod względem struktury wiekowej kredytobiorców. Największym ryzykiem dla stabil-ności finansowej w grupie szwedzkich kredytobiorców są jednak młode osoby, które nie mają oszczędności lub mają je na bardzo niskim poziomie. To powoduje, że w sytuacji wzrostu stóp procentowych lub utraty źródła stałych dochodów miałyby one problemy z ich spłatą. To z kolei niesie poważne konsekwencje dla sektora bankowego, ponieważ tzw. covered bonds, czyli dłużne papiery wartościowe zabezpieczone na kredytach hipo-tecznych, są jednym z najważniejszym składników zobowiązań bilansowych banków36. Według stanu na koniec czerwca 2015 r. banki finansowały swoją działalność poprzez depozyty klientów (46%), dłużne papiery wartościowe zabezpieczone na kredytach hipotecznych – czyli wspomniane covered bonds (22%), niezabezpieczone dłużne papiery 34 http://www.statistikdatabasen.scb.se/pxweb/en/ssd/START__FM__FM5001__FM5001A/FM5001SDDSFSI/?rxid
=9b80e889-694b-4750-a154-e6f4198f7c1b. 35 Banks in Sweden, op. cit., s. 10. 36 http://www.fi.se/upload/90_English/20_Publications/10_Reports/2015/stabrapp_15-2_engNY4.pdf, s. 28.
100,00
120,00
140,00
160,00
180,00
200,00
220,00
240,00
260,00
280,00
300,00
2005
-01-
01
2005
-09-
01
2006
-05-
01
2007
-01-
01
2007
-09-
01
2008
-05-
01
2009
-01-
01
2009
-09-
01
2010
-05-
01
2011
-01-
01
2011
-09-
01
2012
-05-
01
2013
-01-
01
2013
-09-
01
2014
-05-
01
2015
-01-
01
2015
-09-
01
Ceny mieszkań
Ceny domówjednorodzinnych
518
wartościowe (17%), certyfikaty udziałowe (11%) oraz pożyczki na rynku międzybanko-wym (4%)37.
Pomimo tak dużego zadłużenia Szwedów wskaźnik należności zagrożonych utrzymuje się na jednym z najniższych poziomów w UE (tabela 13). Tabela 13. Wskaźnik należności zagrożonych w szwedzkim sektorze bankowym
w latach 2005-2014 (w %)
Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Należności zagrożone 0,9 0,8 0,6 1,1 2,0 0,8 0,7 0,7 0,6 1,2
Źródło: Dane Svenska Bankföreningen za lata 2005-2015.
W analizowanym okresie najwyższy wskaźnik należności zagrożonych odnotowa-no w 2009 r., co wynikało z reperkusji kryzysu finansowego, który miał przełożenie na sytuację finansową kredytobiorców i wzrostu cen nieruchomości. Choć jak wskazują dane dotyczące należności przeterminowanych, szwedzkie banki ponoszą niewielkie straty z powodu kredytowania, to jednak w rezultacie zwiększenia buforów kapitało-wych są o wiele mniej narażone na skutki wstrząsów gospodarczych i płynnościowych. Wskaźnik kredyty do depozytów zaczyna stopniowo maleć, co wynika z dostosowania się wymogów kapitałowych i dążenia do poprawy długoterminowej stabilności sektora bankowego (tabela 14). Tabela 14. Wskaźnik kredyty do depozytów w szwedzkim sektorze bankowym
w latach 2005-2014 (w %)
Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Wskaźnik kredyty do depozytów 236,0 232,7 237,0 230,4 224,9 217,4 215,3 207,8 201,0 195,7
Źródło: Ibid.
Tak wysoki poziom tego wskaźnika powoduje, że szwedzki bank centralny i urząd nadzoru finansowego, pomimo uznania poziomu ryzyka bankowego za bezpieczny, rekomendowały bankom zaostrzenie wymogów płynnościowych i kapitałowych. Dzięki temu banki w Szwecji charakteryzują się jedną z największych odpornością w UE38.
Adekwatność kapitałowa szwedzkich banków mierzona za pomocą standardowych wskaźników regulacyjnych jest wysoka. W 2014 r. średni zwrot z kapitału własnego był na poziomie 14,9%, prawie dwukrotnie wyższy niż średnia w strefie euro. Podobnie było w przypadku wskaźnika zwrotu na aktywach. Dochodowość szwedzkich banków wyra-żoną wskaźnikami ROA i ROE zaprezentowano w tabeli 15.
37 Stability in the Financial System, Finansinspektionen, Ref. 15-15827, 1 December 2015, s. 29. 38 Financial Stability Report 2014:1, Sverige Rksbank 2015, s. 21; http://www.riksbank.se/Documents/
Rapporter/FSR/2014/FSR_1/rap_fsr1_140604_updated_eng.pdf.
T
Ź
płż2 T
Ź
tz
R
Ź
Tab
WyROEROA
Źród
posiłowyże p2014
Tab
WyKapdo anych
Źród
takżzale
Rys.
Źród
ela
yszczE A
dło: Ib
Biiadaych
pozi4 na
ela
yszczpitał raktywh ryz
dło: Ib
O że wecan
. 3. Ai
dło: Ib
15.
zegól
bid.
iorąanych (tzom a be
16.
zególregulwów zykie
bid.
bezwskanych
Adei CE
bid.
Wsk
lnien
ąc pch fzw.
adeezpi
Kapban
lnienlacyjważ
em
zpieaźnh rek
ekwaET1/
kaźn
nie
pod fundfila
ekwiecz
pitał nkow
nie jny o-
ecznik fkom
atno/akty
nik R
20012
uwduszar I)watnznym
reguwym
200
1
nymfund
mend
ość kywa
ROE
05 8,1
2,15
wagęzy w) lubości
m po
ulacm w l
05
0,1
m poduszdacj
kapita ogó
E i R
2011
ę, żewłasb sui kaozio
cyjnylatac
20
1
oziozy zji (r
tałowółem
ROA
006 19,9 1,75
e adsnycumęapitaomi
y doch 20
006
10,0
omiezasarys.
wa sm w
A w s
20
dekwch pę kaałowe, is
o akt005-
20
e adadn3).
szweokre
szw
00718,51,62
watprzeapitawej stotn
tywó-201
007
10,1
dekwiczy
edzkesie
edzk
252
tnośekraału wszwnie
ów w14 (w
2
1
watnych
kich mar
kim
200812,
1,01
ść kcza wew
wedzpow
ważw %
2008
10,
noścnaj
banrzec
sek
275
kapitwię
wnęzkicwyż
ony%)
2
2
ci kjwy
nkówc 200
ktorz
2009131,6
tałoększętrznch bżej b
ych r
2009
12
kapityższ
w mi07-l
ze ba
9 ,0
61
owa zą znego
bankbazy
ryzy
9
,6
tałozej k
ierzoipie
anko
201141,
jesz wao (t
kówylejs
kiem
201
12
owejkate
ona c 20
owym
0 4,109
st startotzw.
w utrskic
m w
0
2,0
j szwegor
pop015 (
m w
20111
taneści:. filrzymch li
szw
201
1
wedrii k
przez(w %
w lat
11 4,9,48
em, sumar I
mywimit
wedz
11
1,4
dzkikszt
z ws%)
ach
2011
w mę II), wał tów
zkim
20
1
ich tałtu
skaź
200
012 15,31,13
któwymnalesię (tab
m sek
012
11,7
banując
źniki
05-20
20
rymmogeży w labela
ktorz
20
nkówcy s
i CE
014
013 16,71,28
m wgówstw
ataca 16
rze
013
11,9
w śwsię p
ET1
(w
27 8
wysow kawierch 26).
2
9
wiapow
51
%)
2014 14,91,23
okośapitardzić2005
2014
12,4
adczwyże
9
9 3
ść a-ć, 5-
4
zy ej
520
Kolejną miarą adekwatności kapitałowej jest współczynnik wypłacalności, który również utrzymywał się w analizowanym okresie na bezpiecznym poziomie (tabela 17). Tabela 17. Współczynnik wypłacalności w szwedzkim sektorze bankowym w latach 2005-2014
(w %)
Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Współczynnik wypłacalności 10,5 10,5 10,2 10,7 13,0 12,6 11,5 11,7 12,0 12,5
Źródło: Ibid.
O poprawiającej się efektywności banków prowadzących działalność w Szwecji świadczy także wskaźnik C/I, którego wielkość zaprezentowano w tabeli 18. Tabela 18. Wskaźnik C/I szwedzkiego sektora bankowego w latach 2005-2014 (w %)
Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 C/I 57,3 53,5 58,2 66,9 69,6 70,9 68,1 67,5 58,0 55,4
Źródło: Ibid.
Z analizy danych zaprezentowanych w tabeli 18 wynika, że efektywność kosztowa od 2000 r. systematycznie się poprawia. Jeśli porówna się dane dotyczące wskaźnika koszty do dochodów ze współczynnikiem wypłacalności, to można wywnioskować, że przy jednocześnie stosunkowo niskim wskaźniku C/I poziom wskaźnika wypłacalności na uśrednionym poziomie 12% jest ekonomicznie uzasadniony. Świadczy bowiem o efek-tywnym zarządzaniu przez szwedzkie banki swoimi kapitałami. Bibliografia Bank- and Finance Statistics 2005, Svenska Bankföreningen 2006.
Bank- and Finance Statistics 2010, Svenska Bankföreningen 2011.
Bank- and Finance Statistics 2014, Svenska Bankföreningen 2015.
Banks in Sweden, Svenska Bankföreningen, Stockholm 2015.
Birchall J., Finance in an Age of Austerity: The Power of Customer-owned Banks, Edward Elgar Publishing, Cheltenham 2013.
Brysz M., Filar D., Nordycki kryzys bankowy 1990-1993 i globalny kryzys finansowy 2007-2011 – z perspektywy aktualnej sytuacji nordyckich banków, „Bezpieczny Bank” 2013, nr 2-3 (51-52).
Corruption Perceptions Index 2015, Transparency International, February 2016.
Czech S., Czy model szwedzki jeszcze istnieje? Ewolucja i specyfika szwedzkiej polityki gospo-darczej, Materiały z IX Kongresu Ekonomistów Polskich, http://www.pte.pl/kongres/ referaty/Czech%20S%C5%82awomir/Czech%20S%C5%82awomir%20-%20CZY%20MODEL %20SZWEDZKI%20JESZCZE%20ISTNIEJE%20-%20EWOLUCJA%20I%20SPECYFIKA %20SZWEDZKIEJ%20POLITYKI%20GOSPODARCZEJ.pdf.
Doing Business 2016. Measuring Regulatory Quality and Efficiency, 13th edition, World Bank Group 2016.
521
Financial Stability Report 2014:1, Sverige Rksbank 2015.
Financial Stability Report 2015:2, Sveriges Riksbank 2015.
http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/GDP_at_regional_level/pl.
http://sdw.ecb.europa.eu/browseSelection.do?type=series&q=CR5+Banks+Sweden&node=SEARCHRESULTS&ec=&oc=&rc=&cv=.
http://sdw.ecb.europa.eu/quickview.do?SERIES_KEY=169.PSS.A.SE.S101.I1A.Z00Z.NT.X0.20.Z0Z.Z.
http://www.computerweekly.com/news/4500271520/Could-Sweden-become-the-first-cashless-society.
http://www.fi.se/upload/90_English/20_Publications/10_Reports/2015/stabrapp_15-2_engNY4.pdf.
http://www.scb.se/en_/finding-statistics/statistics-by-subject-area/population/population-composition/ population-statistics/.
http://www.statista.com/statistics/380882/online-banking-penetration-in-sweden/.
http://www.statistikdatabasen.scb.se/pxweb/en/ssd/START__FM__FM5001__FM5001A/FM5001SDDSFSI/?rxid=9b80e889-694b-4750-a154-e6f4198f7c1b.
http://www.swedishbankers.se/Documents/1509_Bolånemarknaden_eng.pdf.
http://www.swedishbankers.se/Documents/BankerISverige/Banks%20in%20Sweden/Banks%20in%20Sweden%202006%20(June).pdf.
https://www.ekobanken.se/en/about-ekobanken/economy/
https://www.ekobanken.se/privat/aktuella-rantor/.
https://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2015/cr15329.pdf.
https://www.jak.se/nyckeltal#.VuVnRzb2apo.
https://www.jak.se/sites/default/files/Likviditetsreserv%20och%20finansieringsk%C3%A4llor%202015-12-31.pdf.
https://www.kth.se/en/forskning/artiklar/cashless-future-for-sweden-1.597792.
https://www.swedbank.com/about-swedbank/quick-facts/.
The Mortgage Market in Sweden, September 2015.
Payment Statistics, ECB, October 2015.
Schwab K. (ed.), The Global Competitiveness Report 2015-2016, World Economic Forum, 2015.
Stability in the Financial System, Finansinspektionen, Ref. 15-15827, 1 December 2015.
Structural Indicators for the EU Banking Sector 2015.
The Swedish Financial Market 2015, Sveriges Riksbank, Stockholm 2015.
Szelągowska A., Finansowanie społecznego budownictwa mieszkaniowego, CeDeWu, Warszawa 2011.
26. Sektor bankowy Węgier
(Aneta Kosztowniak) 26.1. Sektor bankowy w liczbach i jego specyfikacja
Początki sektora bankowego Węgier sięgają 1924 r. Wówczas powołano Narodowy Bank Węgier (NBW) (węg. Magyar Nemzeti Bank, MNB), pełniący funkcje banku cen-tralnego1. Znaczenie tego sektora w systemie finansowym Węgier jest znaczące. Na koniec 2014 r. udział aktywów instytucji kredytowych wynosił 77,1% w łącznej warto-ści aktywów rynku finansowego2.
System bankowy Węgier od początku podjęcia procesów transformacji systemowo- -gospodarczej w 1989 r., przez prywatyzację sektora bankowego w latach 1994-1997 i znaczące jego otwarcie na kapitał zagraniczny, a następnie przystąpienie do struktur Unii Europejskiej (UE) w 2004 r., po wybuch kryzysu finansowego w 2008 r. oraz zmiany polityki rządu węgierskiego od 2010 r. przechodził wiele zmian, które można ująć w siedem okresów (tabela 1).
W pierwszym okresie (1987-1990) utworzono podstawy dwupoziomowego sekto-ra bankowego. Z Narodowego Banku Węgier wydzielono jako filie banki funkcjonujące wcześniej, powierzając im funkcje specjalne. Uwzględniając proces zmian transforma-cyjnych w gospodarce – której towarzyszyła recesja – należy zaznaczyć, iż był to trudny okres dla sektora bankowego. Drugi okres (1991-1994) obejmował wdrażanie programu uzdrawiającego węgierski sektor bankowy oraz wzmacniającego proces jego konsolida-cji. Stopniowa liberalizacja obrotów bieżących i przepływu kapitału przyczyniła się do podwojenia liczby instytucji w sektorze bankowym (w 1994 r. wobec 1991 r.), w którym
1 Funkcje banku banków oraz banku państwa NBW pełni na podstawie przepisów ustawy z 1986 r. Zwięk-
szenie autonomii i wyjście spod kontroli rządowej nastąpiło na podstawie przepisów z 1991 r. Wówczas uchwalono nową ustawę o banku centralnym (Act LX on the Central Bank) oraz prawo bankowe. Natomiast wprowadzenie bezwzględnego zakazu finansowania budżetu przez NBW wprowadzono ustawą z 1997 r. Niemniej faktyczne umocnienie niezależności węgierskiego banku centralnego rozpoczęło się wraz ze zło-żeniem wniosku akcesyjnego w 1994 r., a następnie w 1997 r. wprowadzeniem zakazu bezpośredniego fi-nansowania budżetu państwa przez NBW. W 2001 r. weszła w życie nowa ustawa o NBW (Act LVIIII of 2001 on the Magyar Nemzeti Bank). Ustawa ta określiła, iż priorytetowym celem jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, wzmocniła niezależność operacyjną oraz wprowadziła obowiązek dokonywania okresowej oceny działalności banku i procesu jego zarządzania przez Państwowy Urząd Kontroli (Állami Számvevoszèk, ang. State Audit Office, SAO). Wraz z wejściem w struktury Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. Węgry zhar-monizowały swoje przepisy bankowe z prawem Wspólnoty. Zob. W. Przybylska-Kapuścińska, Polityka pieniężna nowych państw członkowskich Unii Europejskiej. Od transformacji przez inflację do integracji, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2007, s. 113-114.
2 System bankowy Węgier jest zaliczany to tzw. systemów kontynentalnych, w których głównym źródłem zasilania podmiotów w gospodarce jest sektor bankowy, przy mniejszym znaczeniu rynku kapitałowego. Dla porównania udział aktywów instytucji kredytowych w aktywach rynku finansowego wyniósł w 2014 r.: na Słowacji 71,0%, w Polsce 73,5% oraz w Czechach 79,7%. Zob. NBP: Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2014, Warszawa 2015, s. 14.
523
kapitał zagraniczny zaczął odgrywać istotną rolę. Trzeci okres (1994-1996) obejmował proces prywatyzacji, któremu towarzyszyła restrukturyzacja oraz konsolidacja sektora bankowego3. W czwartym okresie (1997-2000) przeprowadzono gruntowne zmiany w prawie dewizowym (1996), w zakresie świadczenia usług finansowych (1996), nowe-lizację prawa bankowego (1998) oraz skonsolidowano nadzór nad całym rynkiem finan-sowym (2000). Nastąpił wzrost procesów konsolidacyjnych będących w przeważającej mierze konsekwencją połączeń międzynarodowych grup finansowych. W piątym okre-sie (2000-2008) w sektorze bankowym występowały początkowo tendencje stabilizacyj-ne, a następnie ekspansji wyrażające się wzrostem napływu kapitału zagranicznego i maksymalizacją akcji kredytowej, w tym głównie kredytów hipotecznych denomino-wanych w walutach. Rentowność sektora szybko rosła, osiągając poziomy maksymalne w 2004 r.: ROE (23,1%), ROA (2,4%) oraz marży odsetkowej netto (4,5%). Jednak eks-pansji kredytowej zaczął towarzyszyć spadek adekwatności kapitałowej z 15% w 1999 r. do 10% w 2007 r. dla całego sektora bankowego. Relacja kosztów do dochodów w sek-torze bankowości komercyjnej osiągnęła poziom 89% w 2007 r. oraz 92% w 2008 r.4 (tabela 1). Tabela 1. Charakterystyka najważniejszych zmian w sektorze bankowym Węgier
w latach 1987-2014
Okres Procesy oraz działania podejmowane w sektorze bankowym 1 2
1987- 1990
− 1987 − powstanie dwupoziomowego sektora bankowego. Wydzielenie z oddziałów kredytowych Narodowego Banku Węgier (NBW) trzech banków komercyjnych (MHB, BB, OKHB), którym przydzielono kapitał kredytowy według branż. MKB i ÁÉB otrzymały zezwolenie na prowadzenie komercyjnej działalności bankowej. W 1988 r. utworzono Postabank. Bank OTP – funkcjonował w obszarze bankowości detalicznej
− NBW – utworzył banki-wspólne przedsięwzięcia z zagranicznymi bankami zachodnimi (CIB, Citibank, Unicbank). Fundusze założone przez zjednoczenia przedsiębiorstw (z udziałem kapitału zagranicznego) zostały przekształcone w banki: IEB, Aezöbank, Agrobank, Corvinbank, Invest-bank, Ybi Bank oraz Iparbank
− 1989 – zniesiono prawny podział na (komercyjną) działalność detaliczną i hurtową. NBW – stosował instrumenty selektywnej kontroli kredytowej, co wpływało na sektor przedsiębiorstw
1991-1993
− Największe banki poniosły olbrzymie straty finansowe oraz nastąpił upadek części banków państwowych
− Wdrażano program uzdrawiający węgierski sektor bankowy oraz proces konsolidacyjny w wy-miarze dwuetapowym: konsolidacji kredytowej (restrukturyzacja złych portfeli kredytowych) oraz konsolidacji bankowej (rekapitalizacja zgodnie z ustawą z 1993 r. o konsolidacji banków). Pomocą państwową objęto MHB i K&H, w których udało się podnieść współczynniki wypłacalności do poziomu 8%. Koszt subsydiowania sektora bankowego wyniósł ponad 425 mld forintów
3 Rząd węgierski uzyskał z niego zwrot w kwocie 300 mln USD, zaś kanałem bezpośrednich inwestycji
zagranicznych wpłynęło 500 mln USD. Pomimo to olbrzymie koszty, jakie skarb państwa poniósł w proce-sie restrukturyzacji i konsolidacji sektora bankowego, zostały pokryte jedynie w 1/3 przez wpływy z jego prywatyzacji. W 1997 r. 32 z 42 banków znajdowały się pod kontrolą większościową inwestorów zagra-nicznych, a tylko 1 z mniejszościowym kapitałem zagranicznym, tj. OTP – prywatny bank z większościowym kapitałem węgierskim. Udział własności węgierskiej w rynku aktywów ogółem spadł do 9%, przy odpo-wiednio 91-procentowym udziale banków będących własnością zagraniczną (z przewagą kapitału zagra-nicznego lub kapitału krajowego). Zob. W. Przybylska-Kapuścińska, op. cit., s. 66.
4 Szczegółowe informacje na temat zmian zachodzących w sektorze bankowym Węgier w latach 2004-2014 oraz we wcześniejszych okresach przedstawiono w kolejnych podrozdziałach.
524
cd. tabeli 1
1 2 1994-1996
− Nowy rząd zapoczątkował proces prywatyzacji w sektorze bankowym (1994-1997), któremu towarzyszyły zmiany ilościowe i jakościowe. Tylko banki państwowe pełniące funkcje specjalne pozostały własnością państwa: Węgierski Bank Rozwoju (MFB utworzony w 1996 r.), EXIMBANK (finansujący eksport) oraz FHB (bank hipoteczny). Pozostała część sektora banko-wego uległa prywatyzacji w drodze sprzedaży inwestorom strategicznym oraz oferty publicznej na giełdzie papierów wartościowych
1997-2000
− Kontynuowanie procesu konsolidacji sektora i umocnienie pozycji sprywatyzowanych banków − Wzrost konkurencji przy wzroście liczby banków zagranicznych i rentowności w sektorze − Wprowadzone zmiany regulacji prawnych oddziałujących na sektor bankowy obejmowały:
wprowadzenie nowego prawa dewizowego (1996), ustawy o instytucjach kredytowych i instytu-cjach płatniczych (1996) oraz zmiany w zakresie nadzoru finansowego, najpierw nad rynkiem bankowym i kapitałowym, a później nad całym rynkiem finansowym (2000)
− 1998 – nowelizacja prawa bankowego dała początek bankowości uniwersalnej na Węgrzech poprzez umożliwienie jednoczesnego prowadzenia instytucjom kredytowym działalności banko-wej oraz inwestycyjnej
2001-2008
− Lata 2000-2001 przyniosły okres stabilizacji w sektorze bankowym, a od lat 2002-2004 jego ekspansję spowodowaną przede wszystkim wzrostem napływu kapitału zagranicznego (wzrost liczby oddziałów bankowych) oraz udzielanych kredytów, w tym głównie hipotecznych denomi-nowanych w walutach
− Odnotowano wzrost rentowności banków zauważalny we wskaźnikach: ROA, ROE, marż odset-kowych oraz spreadu, przy spadku wskaźników adekwatności kapitałowej
− Nadmiernej akcji kredytowej w latach 2007-2008 zaczęło towarzyszyć pogorszenie jakości port-feli kredytowych (wzrost wskaźnika NPL) oraz wzrost relacji kosztów do dochodów
2009-2010
− W 2009 r. ujawnienie w Europie, w tym na Węgrzech, efektów kryzysu finansowego – w formie gwałtowanego spadku tempa PKB
− Wzrost relacji kosztów do dochodów, wyraźne pogorszenie jakości kredytów denominowanych głównie w walutach oraz drastyczny spadek rentowności w sektorze bankowym
− Wprowadzono obowiązek podniesienia poziomu adekwatności kapitałowej w instytucjach kredy-towych
− W latach 2008-2010 nastąpił gwałtowny odpływ kapitału zagranicznego oraz spadek liczby oddziałów banków zagranicznych
2011-2014
− Kontynuowanie działań restrukturyzacji sektora bankowego, wzrost adekwatności kapitałowej oraz poprawa jakości portfeli kredytowych
− Spadła wartość aktywów i pasywów w sektorze bankowym
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: E. Przybylska-Kapuścińska, Polityka pieniężna nowych państw członkowskich Unii Europejskiej. Od transformacji przez inflację do integracji, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2007, s. 60-71; CEE Banking Sector Report 2009-2015, Raiffeisen Research, RZB Group, Viena; ECB, Structural Indicators for the EU Banking Sector 2010-2015.
W szóstym okresie (2009-2010) ujawniły się wszystkie oznaki kryzysu finanso-
wego, a najtrudniejszy był 2009 r. Wówczas gospodarka Węgier weszła w fazę recesji, w tym sektor bankowy. Nastąpił wzrost należności zagrożonych, głównie z tytułu kredytów denominowanych w walutach. Wskaźnik kredytów przeterminowanych (NPL) z pozio-mu 2,3% w 2007 r. wzrósł do 6,7% w 2009 r. i następnie do 16,7% w 2013 r. Spadała suma bilansowa w sektorze bankowym. Instytucje kredytowe zostały zobowiązane do podniesienia adekwatności kapitałowej. Pierwsze symptomy poprawy ujawniły się pod koniec 2010 r.5
W siódmym okresie (2011-2014) były prowadzone działania restrukturyzacji w sektorze bankowym, wyrażające się wzrostem adekwatności kapitałowej przy obniża- 5 Rząd węgierski rozpoczął proces szybkich reform obejmujących najważniejsze sektory finansowe. W efekcie
rentowność sektora bankowego zaczęła się stopniowo poprawiać.
525
niu wartości aktywów, w tym ograniczeniu akcji kredytowej. Prowadzona była restruk-turyzacja portfeli kredytowych denominowanych w walutach. Relacja sumy bilansowej do PKB systematycznie spadała, z 133% w 2009 r. do 100% w 2014 r. Część banków zagranicznych poniosła znaczące straty i zmniejszyła liczbę oddziałów. Spadła ponadto wartość przyjmowanych depozytów w sektorze bankowym, w tym szczególnie gospo-darstw domowych. Pozytywnym zjawiskiem obserwowanym od 2012 r. jest wyhamo-wanie tendencji spadkowej aktywów i pasywów w sektorze bankowym.
Warto podkreślić, że w ostatniej dekadzie lat 2004-2014 w sektorze bankowym Węgier liczba banków nie wykazywała znaczących zmian. W 2004 r. funkcjonowało 35 banków, a w 2009 r. ich liczba spadła do 29, rosnąc do 39 banków w 2014 r. W przy-padku liczby oddziałów banków komercyjnych zaszły większe zmiany. O ile w latach 2004-2008 rosła wyraźnie ich liczba (z 1139 do 1484), w tym szczególnie ze strony banków zagranicznych, to już w latach 2009-2013 nastąpił ich spadek (z 1458 do 1259). Było to spowodowane silnymi wahaniami na rynku finansowym w efekcie kryzysu eko-nomicznego, jaki ujawnił się w Europie na początku 2008 r. Zahamowanie tendencji spadkowej liczby oddziałów nastąpiło w 2014 r., kiedy ich liczba osiągnęła 1259 placó-wek (tabela 2, rys. 1). Tabela 2. Liczba banków oraz oddziałów banków komercyjnych na Węgrzech w latach 2004-2014
Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Liczba banków 35 33 29 38 38 35 35 35 35 35 39 Liczba oddziałów banków komercyj-nych*
1139 1225 1334 1431 1484 1458 1384 1353 1318 1257 1259
* Liczba oddziałów banków komercyjnych, z wyłączeniem central banków.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: CEE Banking Sector Report 2009-2015, Raiffeisen Research, RZB Group, Viena 2009, s. 21; 2010, s. 21; 2011, s. 41; 2013, s. 35; 2014, s. 39; 2015, s. 25 oraz International Monetary Fund, Geographical Outreach: Number of Branches, Excluding Headquarters, for Commercial Banks for Hungary [HUNFCBODCNUM], retrieved from FRED, Federal Reserve Bank of St. Louis https://research.stlouisfed.org/fred2/series/HUNFCBODCNUM/, January 18, 2016 (dostęp: 18.01.2016).
Rys. 1. Liczba oddziałów banków komercyjnych na Węgrzech w latach 2004-2014
(w liczbie, roczne zmiany w %)
Źródło: Jak w tabeli 2.
W strukturze własnościowej banków węgierskich dominuje kapitał zagraniczny, którego znaczenie systematycznie rosło od podjęcia transformacji w 1989 r., przez
1139 1225 1334 1431 1484 1458 1384 1353 1318 1257 1259
7,6 8,9
7,3
3,7
-1,8
-5,1 -2,2
-2,6 -4,6
0,2
-1000-800-600-400-20002004006008001000120014001600
-6,0-4,0-2,0
- 2,0 4,0 6,0 8,0
10,0
2004
-01-
01
2005
-01-
01
2006
-01-
01
2007
-01-
01
2008
-01-
01
2009
-01-
01
2010
-01-
01
2011
-01-
01
2012
-01-
01
2013
-01-
01
2014
-01-
01
(w liczbie)(w %)
526
wzmocnienie prywatyzacją sektora bankowego w latach 1994-1997, po przystąpienie w 2014 r. do struktur UE6. W 2008 r. udział banków państwowych w rynku wyniósł 3,9% aktywów sektora bankowego, rosnąc do 12,6% w 2014 r. Uwzględniając pocho-dzenie kapitału, należy podkreślić, iż udział banków zagranicznych w rynku wyniósł 80,4% w 2004 r., dochodząc do 91,0% w latach 2008-2009, przy powolnym jego spadku do 88,0% w 2013 r. i 83% w 2014 r. Wyłączając udział największego prywatnego banku węgierskiego OTP, udziały aktywów banków zagranicznych wyniosły 69,0% w 2009 r. i 59,0% w 2014 r. (tabela 3). Tabela 3. Udziały w rynku banków z uwzględnieniem kapitału zagranicznego w sektorze
bankowym Węgier w latach 2004-2014 (w % aktywów ogółem)
Udział w rynku 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Banków państwowych (w % aktywów ogółem) 7,0 .. .. .. 3,9 4,4 4,6 5,3 5,1 5,8 12,6
Banków zagranicznych (w % aktywów ogółem) 80,4 84,5 81,5 78,4 91,0 91,0 90,0 89,0 89,0 88,0 83,0
Banków zagranicznych (bez banku OTP, w % aktywów ogółem)
.. .. .. .. .. 69,0 69,0 70,0 68,0 67,0 59,0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: CEE Banking Sector Report 2009-2015, Raiffeisen Research, RZB Group, Viena 2009, s. 21; 2010, s. 21; 2011, s. 41; 2013, s. 35; 2014, s. 39; 2015, s. 25.
Skalę ekspansji banków zagranicznych na rynku węgierskim ujawnia wyraźnie ich
udział w ogólnej liczbie banków w sektorze. O ile jeszcze w 1995 r. udział ten wynosił 65%, o tyle już w 2006 r. osiągnął 88%, spadając do 80% w 2013 r. (rys. 2).
* Bank zagraniczny to bank z 50-procentowym lub większym udziałem kapitału zagranicznego.
Rys. 2. Udział banków zagranicznych w łącznej liczbie banków na Węgrzech w latach 1995-2013 (w %)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: World Bank, Percentage of Foreign Banks among Total Banks for Hungary [DDOI13HUA156NWDB], retrieved from FRED, Federal Reserve Bank of St. Louis https://research.stlouisfed.org/fred2/series/DDOI13HUA156NWDB/, January 18, 2016 (dostęp: 18.01.2016).
6 Od 2010 r. rząd premiera V. Orbána podjął wysiłki zwiększenia udziału państwa w sektorze bankowym.
Efektem tych działań jest m.in. wzrost udziału akcji skarbu państwa w bankach z mniejszościowym do tej pory udziałem państwowego kapitału węgierskiego.
65 66 71 72 76 76 81 79 84 86 86 88 87 87 82 82 81 81 80
0
20
40
60
80
100(w %)
527
Z analizy udziału aktywów banków zagranicznych w łącznej wartości aktywów sektora bankowego Węgier w 2004 i 2008 r. wynika, iż udział ten wzrósł z 65% do 67%. Kolejne lata przyniosły jego spadek, do 59% w 2012 r. (rys. 3).
Rys. 3. Udział aktywów banków zagranicznych w łącznych aktywach banków ogółem
na Węgrzech w latach 1995-2013 (w %)
Źródło: Ibid.
Uwzględniając kraj pochodzenia kapitału, udziały kapitału zagranicznego w węgierskim sektorze bankowym wynosiły w 2000 r. odpowiednio: z Niemiec 16,8%, Austrii 11,2%, Włoch 10,0%, Holandii oraz USA 7,6%, z Belgii 7,5%, Rosji 3,9%, Francji 2,0% oraz 0,6% z Korei Płd.7 W kolejnych latach udziały te znacząco się nie zmieniały.
Analizując sektor bankowy pod względem liczby instytucji kredytowych8, ważnych informacji dostarczają statystyki Europejskiego Banku Centralnego (EBC) oraz NBW. Wynika z nich, iż w latach 2004-2015 liczba instytucji kredytowych spadła z 217 do 135. W okresie 2004-2009 liczba krajowych oddziałów instytucji (branches) rosła z 2987 do 3560, spadając w kolejnych latach, do 2801 instytucji w 2015 r. (tabela 4). Tabela 4. Instytucje kredytowe na Węgrzech w latach 2004-2015 (w liczbie)
Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Instytucje kredytowe 217 214 212 206 197 183 177 177 172 169 152 135
Oddziały krajo-wych instytucji (branches)
2987 3125 3243 3387 3515 3560 3493 3449 3330 3247 3112 2801
EBC w statystykach instytucji kredytowych rozróżnia: oddziały zależne (branches), które nie są traktowane jako odrębne jednostki, oraz oddziały samodzielne (subsidiaries), które są traktowane jako odrębne jednostki. Jeśli ten sam bank zagraniczny ma klika placówek, to kolejne są liczone jako pojedyncze oddziały zależne (branches).
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Dane dla lat 2004-2013: ECB, Structural Indicators for the EU Banking Sector 2010, s. 3, 12, 14; 2013, s. 1-3, 201, s. 1-3. Dane dla lat 2014-2015: MNB, Analized Groups of Credit Institutions on 31 December 2014, https://www.mnb.hu/en/supervision/time-series/i-financial-institutions/credit-institutions-data-1 (dostęp: 11.03.2016).
7 É. Várhegyi, Bankvilág Magyorországon, Helokon Kiadó, Bydapest 2002 [za:] Z. Kondrat, G. Koczan,
Struktura własnościowa węgierskiego systemu bankowego a efektywność polityki pieniężnej, XXII Konfe-rencja Naukowa NPB, Reformy strukturalne a polityka pieniężna, Falenty 2002, s. 10.
8 Szerzej na temat instytucji kredytowych w podrozdziale 26.2.
65 67 65 64 67 64 63 62 59
- 20 40 60 80
100
(w %)
528
Wyraźny wzrost aktywności zagranicznych instytucji kredytowych na Węgrzech nastąpił w latach 2004-2008. Aktywa oddziałów niezależnych instytucji kredytowych (subsidiaries) pochodzących z UE osiągnęły wówczas wzrost z 36 287 do 70 730 mln euro. Mniejszą aktywność w tym zakresie wykazywały oddziały zależne (branches), w przypadku których okres wzrostu aktywów przedłużył się do 2011 r., osiągając wówczas 8804 mln euro9 (rys. 4).
Rys. 4. Aktywa oddziałów instytucji kredytowych z krajów UE na Węgrzech w latach 2004-2014
(w mln euro)
Źródło: ECB: Structural Indicators for the EU Banking Sector 2010, s. 13, 15; 2013, s. 2- 3; 2015, s. 2-3.
Istotnych danych na temat stopnia koncentracji sektora bankowego na Węgrzech dostarczają wyniki wskaźnika Herfindahla-Hirschmana (HHI) oraz udziały aktywów pięciu największych instytucji w aktywach sektora bankowego ogółem (CR5). Potwier-dzają one, iż węgierski sektor bankowy uległ silnej koncentracji, a poziom konkurencji jest niższy niż średnia dla krajów UE, jak np. w przybliżeniu w Polsce10.
W latach 2004-2014 wskaźnik HHI w węgierskim sektorze bankowym był utrzy-mywany na wyższym poziomie (798 i 905) niż w Polsce (692 i 656) czy w Niemczech (178 i 301), co potwierdza jego niższy poziom konkurencji na rynku. Wzrost tego wskaźnika w latach 2010-2014 z 828 do 905 implikował dalszy spadek konkurencyjno-ści na węgierskim rynku bankowym, obserwowany zarówno w Polsce i Niemczech, jak i w pozostałych krajach UE11 (rys. 5). 9 Jak wyraźny może być spadek aktywów instytucji kredytowych w kolejnych latach, będzie zależało od
sytuacji gospodarczej Węgier i wprowadzanych regulacji prawnych. 10 Niemniej w tym miejscu należy dodać, iż o ile w segmencie bankowości detalicznej Węgier stopień konku-
rencji jest niski (za sprawą swoistego monopolu banku OTP), o tyle już w sektorze bankowości hurtowej zajętej w zdecydowanej mierze przez banki zagraniczne poziom konkurencji jest zdecydowanie wyższy.
11 Wzrost wskaźnika HHI jest obserwowany w większości krajów UE. Wynika on z prowadzonych fuzji i przejęć, ale także z zaostrzenia regulacji makroostrożnościowych. Przykładowo w Polsce zmiany koncen-tracji były spowodowane przede wszystkim przekształceniami własnościowymi oraz falą fuzji i przejęć transgranicznych, inicjowanych przez zagranicznych inwestorów. Zob. M. Pawłowska, Zmiany struktury sektora bankowego w Europie – rola konkurencji [w:] L. Pawłowicz, M. Pawłowska, M. Stańczuk, Sektor bankowy w Europie. Co zmienił kryzys? Zeszyty BRE Bank-CASE, nr 126/2013, s. 17.
36 287 41 628
48 783
57 214
70 730
60 771 60 944 60 292
51 513 46 077
38 933
- 112 1 210 1 729 4 909 7 435 8 580 8 804 6 595 7 607 6 728
-
10 000
20 000
30 000
40 000
50 000
60 000
70 000
80 000
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Aktywa oddziałów niezależnych instytucji kredytowych z krajów UE (subsidiaries)
Aktywa oddziałów zależnych instytucji kredytowych z krajów UE (branches)
529
* W zakresie od 1 do 10 000.
Rys. 5. Wskaźnik Herfindahla-Hirschmana (HHI) dla instytucji kredytowych na rynku bankowym Węgier, Polski oraz Niemiec w latach 2004-2014*
Źródło: ECB, Structural Indicators for the EU Banking Sector, 2010, s. 5, 2013, s. 1, 2015, s. 1.
Rys. 6. Wskaźnik CR5 dla instytucji kredytowych na rynku bankowym Węgier, Polski i Niemiec
w latach 2004-2014 (w %)
Źródło: Ibid.
W latach 2003-2014 wskaźnik CR5 (rys. 6) wynosił w przypadku Węgier powyżej 50%, świadcząc o dosyć znaczącym stopniu koncentracji na tym rynku12. Niemniej po-ziom tej koncentracji w całym okresie 2004-2014 był dość stabilny, wynosząc odpo-wiednio: 52,7% oraz 52,5%, przy najwyższym jego poziomie 55,2% w 2009 r. Nato-miast w Niemczech w latach 2004-2008 wskaźnik ten był dwukrotnie niższy, wynosząc odpowiednio: 22,1% i 22,7%. Z kolei w Polsce wykazał spadek z 50,0% w 2004 r. do 43,9% w 2009 r., rosnąc do 48,3% w 2014 r.13
Wyniki przedstawionych wskaźników HHI oraz CR% potwierdzają więc, iż na rynku węgierskim istnieją dalsze możliwości wzrostu liczby instytucji kredytowych. 12 Jednak wskaźnik CR5 nie był na tak wysokim poziomie, jak średni jego poziom dla lat 2004-2014, np.
w Estonii (90%), Holandii (85) czy w Portugalii (70%). 13 Warto zaznaczyć, iż w ostatnich latach po wybuchu kryzysu finansowego w 2008 r., zaostrzenie wymogów
ostrożnościowych, w tym podniesienia kapitałów własnych (adekwatności kapitałowej), wpłynęło na wzrost konsolidacji sektora bankowego w krajach UE, wzmacniając tym samym jego koncentrację obserwowaną właśnie we wzroście poziomów wskaźników HHI oraz CR5.
798 795 823 840 822 864 828 848 873 862 905
692 650 599 640
562 574 559 563 568 586 656
178 174 178 183 191 206 298 317 307 266 301
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Węgry
Polska
Niemcy
HHI
52,7 53,2 53,5 54,1 54,4 55,2 54,6 54,6 54,0 51,9 52,5
50,0 48,5 46,1 46,6
44,2 43,9 43,4 43,7 44,4 45,2 48,3
22,1 21,6 22,0 22,0 22,7 25,0
32,6 33,5 33,0 30,6 32,4
0,00
10,00
20,00
30,00
40,00
50,00
60,00
70,00
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Węgry
Polska
Niemcy
CR5
530
26.2. Rodzaje dominujących instytucji kredytowych
Istotny wpływ na rozwój rynku instytucji kredytowych na Węgrzech miała wpro-wadzona w 1996 r. ustawa o instytucjach kredytowych i instytucjach płatniczych (Act CXII of 1996 on Credit Institutions and Financial Enterprises; Banking Act – prawo bankowe)14. Nowelizacja prawa bankowego z 1998 r. umożliwiła instytucjom kredyto-wym prowadzenie działalności bankowej i inwestycyjnej „pod jednym dachem”, dając początek bankowości uniwersalnej na Węgrzech15. Jako kraj członkowski UE Węgry dostosowują swoje przepisy prawne do dyrektyw i rozporządzeń Wspólnoty16.
Instytucją gwarantowania depozytów na Węgrzech jest Narodowy Fundusz Gwa-rantowania Depozytów (węg. Országos Betétbiztosítási Alap; ang. National Deposit Insurance Fund – NDIF). Fundusz ten został utworzony na podstawie ww. ustawy z 1996 r.17 Członkami systemu gwarantowania depozytów na Węgrzech są wszystkie działające na terytorium tego kraju instytucje kredytowe. Zadaniem Funduszu jest gwa-rantowanie depozytów złożonych przez osoby fizyczne i prawne w tych instytucjach. Węgierski system gwarantowania depozytów został w pełni dostosowany do przepisów Dyrektywy 2009/14/WE z 11 marca 2009 r. nowelizującej Dyrektywę 94/19/WE w spra-wie systemów gwarancji depozytów18, a następnie do przepisów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego Europy i Rady 2014/49/UE z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie gwaran-cji depozytów (Dz. Urz. UE L173 z 2014 r.), która weszła w życie 2 lipca 2014 r.
NBW dzieli instytucje kredytowe na następujące grupy: • Instytucje kredytowe działające w formie spółki akcyjnej, w tym: duże banki, małe
i średnie banki oraz wyspecjalizowane instytucje kredytowe.
14 Ustawa z 1996 r. wprowadziła ujednolicone podstawy nadzoru finansowego, ustanowiła jedną instytucję –
Węgierski Nadzór nad Bankami i Rynkiem Kapitałowym (Hungarian Banking and Capital Market Supervi-sion). Z kolei na mocy ustawy o Węgierskim Urzędzie Nadzoru Finansowego (Pénzügyi Szervezetek Állami Felügyelete) z 1999 r. (Act CXXIV of 1999 on the Hungarian Financial Supervisory Authority) 1 kwietnia 2000 r. powstał jeden organ łączący zadania i kompetencje dotychczasowego Węgierskiego Nadzoru nad Bankami i Rynkiem Kapitałowym, Państwowego Nadzoru nad Ubezpieczeniami i Państwowego Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi. Zob. W. Przybylska-Kapuścińska, op. cit., s. 66-67.
15 Ibid. 16 W 2014 r. przyjęto Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/59/UE z dnia 15 maja 2014 r. usta-
nawiającą ramy na potrzeby prowadzenia działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej li-kwidacji w odniesieniu do instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych oraz zmieniającą dyrektywy Rady 82/891/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/24/WE, 2002/47/WE, 2004/25/WE, 2005/56/WE, 2007/36/WE, 2011/35/UE, 2012/30/ UE i 2013/36/UE oraz rozporządzenia Parlamentu Euro-pejskiego i Rady (UE) nr 1093/2010 i (UE) nr 648/2012 (Dz. Urz. UE L173/149 z 2014 r.). W obszarze jednolitych zasad oraz restrukturyzacji kraje członkowskie UE obowiązuje: Rozporządzenie Parlamentu Eu-ropejskiego i Rady (UE) nr 806/2014 z dnia 15 lipca 2014 r. ustanawiające jednolite zasady i jednolitą pro-cedurę restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji instytucji kredytowych i niektórych firm inwestycyj-nych w ramach jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz jednolitego bankowego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz zmieniające rozporządzenie Parla-mentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1093/2010 (Dz. Urz. UE L227 z 2014 r.).
17 Fundusz jest członkiem zarówno Europejskiego Forum Gwarantów Depozytów (EFDI), jak i Międzynaro-dowego Stowarzyszenia Gwarantów Depozytów (IADI).
18 Obecny limit gwarancyjny w wysokości 100 000 euro obowiązuje od 31 grudnia 2010 r., kiedy został podwyższony z poziomu 13 mln HUF (będącego równowartością 50 000 euro) obowiązującego od 8 paź-dziernika 2008 r. Zob. National Deposit Insurance Fund of Hungary (NDIF), Deposit Insurance, http://www.oba.hu/en/deposit-insurance/deposit-insurance (dostęp: 11.03.2016).
531
• Inne instytucje kredytowe: MFB Magyar Fejlesztési Bank Zrt. (MFB), Magyar Ex-port-Import Bank Zrt. (EXIM) oraz Központi Elszámolóház és Értéktár (Budapest) Zrt. (KELER).
• Spółdzielcze instytucje kredytowe19 (tabela 5). Tabela 5. Instytucje kredytowe działające na Węgrzech w podziale na grupy (stan na 31.12.2014)
Duże banki (Large banks)
1 BUDAPEST Hitel- és Fejlesztési Bank Zrt. 2 CIB Bank Zrt. 3 ERSTE BANK HUNGARY Nyrt. 4 Kereskedelmi és Hitelbank Zrt. 5 MKB Bank Zrt. 6 OTP Bank Nyrt. 7 RAIFFEISEN BANK Zrt. 8 UniCredit Bank Hungary Zrt.
Małe i średnie banki
(Small- and medium sized
banks)
1 Banif Plus Bank Zártkörűen Működő Részvénytársaság 2 Bank of China (Hungária) Hitelintézet Zártkörűen Működő Részvénytársaság 3 BUDA Regionális Bank Zrt. 4 Commerzbank Zártkörűen Működő Részvénytársaság 5 Credigen Bank Zártkörűen Működő Részvénytársaság 6 Dél-Dunántúli Takarék Bank Z 7 DRB Dél-Dunántúli Regionális Bank Zártkörűen Működő Részvénytársaság 8 DUNA TAKARÉK BANK Zártkörűen Működő Részvénytársaság 9 ÉRB Észak-magyarországi Regionális Bank Z 10 FHB Kereskedelmi Bank Zártkörűen Működő Részvénytársaság 11 GRÁNIT Bank Zártkörűen Működő Részvénytársaság 12 KDB Bank Európa Zártkörűen Működő Részvénytársaság 13 Kinizsi Bank Zártkörűen Működő Részvénytársaság 14 MagNet Magyar Közösségi Bank zártkörűen működő Részvénytársaság 15 Magyar Cetelem Bank Zártkörűen Működő Részvénytársaság 16 Magyar Takarékszövetkezeti Bank Zártkörűen Működő Részvénytársaság 17 Merkantil Váltó és Vagyonbefektető Bank Zártkörűen Működő Részvénytársaság 18 Mohácsi Takarék Bank Zártkörűen Működő Részvénytársaság 19 NHB Növekedési Hitel Bank Zártkörűen Működő Részvénytársaság 20 Pannon Takarék Bank Zártkörűen Működő Részvénytársaság 21 Polgári Bank Zártkörűen Működő Részvénytársaság 22 Porsche Bank Hungaria Zártkörűen Működő Rt. 23 Sberbank Magyarország Zártkörűen Működő Részvénytársaság 24 SOPRON BANK BURGENLAND Zártkörűen Működő Részvénytársaság
Wyspecjalizowa-ne instytucje kredytowe
(Specialised credit institu-
tions)
1 AEGON Magyarország Lakástakarékpénztár Zártkörűen Működő Résztvénytársaság 2 ERSTE Lakás-takarékpénztár Zártkörűen Működő Részvénytársaság 3 FHB Jelzálogbank Nyilvánosan Működő Részvénytársaság 4 Fundamenta-Lakáskassza Lakás-takarékpénztár Zártkörűen Működő Részvénytársaság 5 OTP Jelzálogbank Zártkörűen Működő Részvénytársaság 6 OTP Lakástakarékpénztár Zárkörűen Működő Részvénytársaság 7 UniCredit Jelzálogbank Zrt.
Ogółem instytucje kredytowe działające jako spółki akcyjne (Total credit institutions operating as joint-stock companies) – 39
Inne instytucje kredytowe nieuwzględniane w instytucjach kredytowych działających w formie spółki akcyjnej (Other specialised credit institutions are not included in the credit institutions operating as joint-stock companies)
1 MFB Magyar Fejlesztési Bank Zrt. (MFB) 2 Magyar Export-Import Bank Zrt. (EXIM) 3 Központi Elszámolóház és Értéktár (Budapest ) Zrt. (KELER)
Spółdzielcze instytucje kredytowe – 110 instytucji (Cooperative credit institutions)
Źródło: MNB, Analized Groups of Credit Institutions…, op. cit.
19 MNB, https://www.mnb.hu/en/supervision/time-series/i-financial-institutions/credit-institutions-data-1 (dostęp:
11.03.2016).
532
W instytucjach z przewagą rodzimego kapitału węgierskiego przeważają usługi bankowości detalicznej, prowadzone głównie przez OTP Bank Plc.20 Usługi bankowości specjalistycznej oferują: MKB Bank Zrt. – finansujący handel zagraniczny i prowadzący wymianę walutową, Państwowy Bank Rozwoju MFB (Hungarian Development Bank Ltd.) – wchodzący w skład grupy banku państwowego Węgier Eximbank Hungary Pte Ltd. oraz Budapest Bank (GE Money) – koncentrujący się na sektorze górniczym i bu-downictwie. W segmencie spółdzielczych instytucji kredytowych liderem jest węgierski Takarékbank. Bank ten w ostatnich latach konsoliduje sektor spółdzielczy m.in. poprzez działania utworzenia w 2014 r. systemu wzajemnych gwarancji kredytowych dla stowa-rzyszonych banków spółdzielczych, przez co wzmacnia ich konkurencyjność oraz eks-pansję rozwojową21.
W instytucjach kredytowych z przewagą kapitału zagranicznego funkcjonuje: belgijski K&H (KBC) – jako lider bankowości korporacyjnej oferujący pełny zakres usług i instrumentów rynku kapitałowego, włoski UniCredit – działający na Węgrzech w ramach UniCredit Bank Hungary oferujący usługi private bankingu oraz obsługujący segment małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) oraz austriacki Raiffeisen Bank – będący liderem bankowości uniwersalnej. Ponadto procesy fuzji i przejęć w sektorze bankowości węgierskiej doprowadziły do przenikania się kapitałów oraz wzajemnej ich współpracy. Przykładem tego może być austriacka Erste Group, która funkcjonuje na Węgrzech jako Erste Bank Hungary Nrt. – w zakresie bankowości detalicznej i współ-pracuje z węgierską pocztą Magyar Posta (Hungarian Post)22. 26.3. Przegląd największych banków sektora bankowego
Na rynku bankowym Węgier liderem jest OTP Bank Plc. To prywatny bank z więk-szościowym kapitałem węgierskim posiadający ¼ aktywów całego sektora bankowego i koncentrujący się na bankowości detalicznej. Bank ten obsługuje przedsiębiorstwa oraz instytucje samorządowe, oferuje zróżnicowane usługi finansowe i innowacyjne produkty. 20 Bank OTP utrzymuje ponad 20-procentowy udział w rynku bankowym i jest nadal liderem w segmencie
bankowości detalicznej pomimo pewnej utraty pozycji w ostatnich latach. Jego udział w aktywach sektora bankowego spadł z 26,1% w 2004 r. do 22,2% w 2014 r.
21 Utworzenie systemu wzajemnych gwarancji kredytowych było konsekwencją decyzji Rady Dyrektorów Takarékbanku, która 10 października 2014 r. ustaliła jednolite przepisy dotyczące zarządzania ryzykiem, obligatoryjne dla stowarzyszonych instytucji. Uniwersalne przepisy dotyczące zarządzania ryzykiem objęły np.: strategię ryzyka, regulacje dotyczące zarządzania ryzykiem kredytowym, przepisy dotyczące klientów i udziałowców, regulacje zarządzania płynnością oraz regulacje dotyczące inwestycji. Przepisy te obowią-zują wszystkich członków społeczności wzajemnych gwarancji. W rezultacie Takarékbank, Integration Or-ganization of Cooperative Credit Institutions (IOCCI) oraz 49 spółdzielczych instytucji kredytowych zaczęło wzajemnie odpowiadać za finansową wiarygodność wszystkich członków. Działania te są związane z polityką rządu węgierskiego, który w 2013 r. podwyższył kapitały Tier 1 i Tier 2 banków spółdzielczych o 136 mld forintów węgierskich i ustanowił nowy fundusz gwarantowania dla spółdzielczych instytucji kredytowych. W opinii Takarékbanku stworzenie systemu wzajemnych gwarancji odgrywa kluczową rolę w budowaniu wspólnej obecności na rynku i ekspansji spółdzielczych instytucji kredytowych, ponieważ umożliwia efek-tywne wykorzystanie kapitału sektora na poziomie grupy. Dzięki temu w przyszłości unie kredytowe będą mogły kredytować większe przedsiębiorstwa i projekty samorządów. Takarékbank, http://www.takarek bank.hu/takarekbank/hu.html (dostęp: 10.02.2016).
22 European Committe for Banking Standards, Banks in Europe, Hungary, http://www.ecbs.org/banks/ hungary/erste-bank-hungary-nyrt./view-details.html (dostęp: 10.02.2016).
W ramach py Środkowwach sekto
NastęUniCredit,banków z Money), C
Rys. 7. Udz
w 20
Źródło: OpraRZB
Tabela 6. U
w
WyszczególOTP* K&H (KBC)UniCredit Raiffeisen BaMKB* Erste CIB (Intesa) MFB* BB (GE MonPozostałe ban
Dla 2005 i 2 * OTP za 2** W grupi
(BA-CA
Źródło: OpraRZBs. 35
23 European
(dostęp: 10
CIB (Intesa6,9%
BB (GE Money)
2,5%
Pozostałe 33,8%
2004
ekspansji na rwej i Wschodora bankowegępną grupę ban Raiffeisen Budziałami wy
Citibank czy H
ziały największy004 i 2014 r. (w
acowanie własne Group, Viena, za
Udziały najwiękw latach 2004, 2
lnienie 2004 26,8
) 9,6-
ank 6,58,76,67,1
-ney)* 2,6nki** 34,6
2010 r. – brak d2009 r. – z uwze pozostałe ban
A) i inne oraz za
acowanie własne n Group, Viena: 2; 2014, s. 39; 201
Banking Resour
0.02.2016).
Erste6,4%
a)
rynkach zagradniej (EŚW)23.o Węgier spadnków, z udział
Bank, MKB, Eynoszącymi ok
HVB Bank (BA
ych banków w aw %)
na podstawie: Ca: 2008, s. 29; 20
kszych banków 2006-2009 i 201
2006 200 23,5 2
6 8,9- 6,0 6,9 7,8
6 7,5 9,2
- -6 2,96 27,4 2
danych. zględnieniem lonki za 2004 r.–2006 r. m.in. 2
na podstawie: CE2005, s. 21, 200715, s. 25.
rces, OTP Bank,
OTP26,1%
K&
RaifB6MKB
8,5%
anicznych zak. W latach 20dł z 26,1% do
ałami aktywówErste oraz CIBkoło 5% i mnA-CA) (rys. 7
aktywach ogółe
CEE Banking Se015, s. 25.
w aktywach og11-2014 (w %)
07 2008 23,1 18,0
8,6 9,0 5,6 5,0 7,6 8,0 8,3 8,0 7,3 8,0 8,3 9,0 3,3 3,0 2,9 3,0
25,0 29,0
okalnego wsparc– uwzględniono2,5% Citibank.
EE Banking Secto7, s. 33; 2008, s.
, http://www.ecb
&H (KBC)9,4%
ffeisen Bank6,3% C
M4
M
20
łada oddziały 04-2014 udzi
o 22,2% (o 3,9w poniżej 10%B (Intensa). Kniej tworzą m, tabela 6).
em sektora bank
ctor Report 2008
gółem sektora b
2009 2011 18,2 19,0
9,6 9,0 5,2 5,0 7,0 7,0 9,0 8,0 8,5 9,0 8,1 7,0 3,6 3,0 2,7 3,0
28,0 35,0
cia. o udział: 2,4%
or Report 2005, 229; 2009, s. 21;
s.org/banks/hung
Erste5,9%
CIB (Intesa)5,5%
MFB*4,6%
BB (GE Money)*
3,1%
Pozostałe 31,3%
014
głównie w krał jego aktyw
9 p.p.). %, stanowią: K&Kolejną grupę m.in. Budapest
kowego Węgier
8 i 2015, Raiffei
ankowego Węg
2012 2010 21,3 20 7,9 0 5,3 0 6,9 0 7,7 0 8,7 0 7,3 0 4,4 0 2,9 0 27,6 2
Citibank, 5,4%
007-2015, Raiffe2010, s. 21; 2011
gary/otp-bank/view
MKB*6,1%
e%
533
rajach Euro-wów w akty-
&H (KBC), mniejszych t Bank (GE
r
isen Research,
gier
13 2014 21,3 22,2 7,9 7,6 5,3 7,0 6,9 6,7 7,7 6,1 8,7 5,9 7,3 5,5 4,4 4,6 2,9 3,1
27,6 31,3
% HVB Bank
eisen Research, 1, s. 41; 2013,
ew-details.html
OTP22,2%
K&H (KBC)7,6%
UniCredit7,0%
Raiffeisen Bank6,7%
534
K&H (KBC) jest bankiem z większościowym kapitałem belgijskim. Bank ten jest liderem bankowości korporacyjnej i drugim na rynku bankowości detalicznej na Wę-grzech24. Włoski UniCredit funkcjonuje na Węgrzech w ramach UniCredit Bank Hun-gary Zrt. i oferuje szeroki zakres usług bankowości uniwersalnej25. Austriacki Raiffeisen na rynku węgierskim prowadzi zarówno usługi z zakresu bankowości uniwersalnej – dostarczając kompleksowych usług finansowych klientom korporacyjnym, władzom lokalnym, jednostkom publicznym, jak i z zakresu bankowości indywidualnej (private banking) – świadcząc zróżnicowane i innowacyjne usługi klientom26.
MKB Bank Zrt. (Magyar Kulkereskedelmi Bank), założony w 1950 r. z centralą główną w Budapeszcie, oferuje usługi w ramach bankowości uniwersalnej dla klientów indywidualnych oraz MŚP, instrumenty rynku pieniężnego, produkty zarządzania ryzy-kiem, finansuje eksport oraz świadczy usługi faktoringowe27.
Z analizy zmian wartości aktywów najważniejszych banków działających na rynku węgierskim w 2009 r. wobec 2004 r. (tabela 7) wynika, iż K&H (KBC), UniCredit, Raiffeisen, Erste oraz CIB (Intensa) podniosły dwukrotnie swoje aktywa. Banki te ode-brały część rynku bankowi OTP, który na wewnętrznym rynku węgierskim ograniczył aktywność na rzecz rozwoju ekspansji oddziałów za granicą. Tabela 7. Wartość aktywów największych banków działających na Węgrzech w latach 2004-2009
(w mln euro)
Nazwa grupy/banku na Węgrzech Aktywa
2004 2006 2007 2008 2009 OTP/OTP Bank 17 810 21 009 24 912 27 111 22 972 KBC Group/K&H (KBC) 6 535 7 946 9 313 11 916 12 122 UniCredit/UniCredit B. HU - 5 342 5 998 6 568 6 496 Raiffeisen Bank International/Raiffeisen B. HU 2 691 6 298 8 079 9 568 8 776 Erste Group/Erste B. HU 4 760 6 690 8 223 9 863 10 734 Intensa Sanpaolo CIB (Intesa) 4 915 7041 8893 11 442 10 200
Dla 2005 r. – brak danych.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: CEE Banking Sector Report 2005, 2007-2015, Raiffeisen Research, RZB Group, Viena: 2005, 2010, 2014.
Z analizy skali działalności kredytowej i działalności depozytowej największych
banków funkcjonujących na Węgrzech w okresie 2006-2009 i 2012-2013 wynika, iż ich aktywność wykazywała tendencję wzrostową w latach 2006-2009, następnie malejącą
24 Oferuje szeroki zakres usług z obszaru rynku kapitałowego, funduszy inwestycyjnych (K&H FIX Plusz
Investment Fund, K&H Fund Manager) oraz usług brokerskich, leasingu czy bankassurance. 25 Obsługuje klientów indywidualnych i korporacyjnych, oferując usługi bankowości detalicznej i private
bankingu, prowadząc rachunki, przyjmując depozyty i udzielając kredytów walutowych oraz gwarancji kre-dytowych, a także wydając karty kredytowe.
26 Raiffeisen w ramach grupy kapitałowej oferuje m.in. usługi leasingowe (Raiffeisen Leasing Zrt.), usługi z zakresu rynku kapitałowego (Raiffeisen Securities and Investment Zrt., Raiffeisen Investment Fund Ma-nagement Zrt.), rynku nieruchomości (Raiffeisen Real Estate Management Zrt.) oraz usługi konsultingowe (Raiffeisen Consulting Zrt.). Zob. Raiffeisen Bank, Raiffeisen in Hungary, https://www.raiffeisen.hu/en/ web/english/raiffeisen-group/raiffeisen-bank-in-hungary/ introduction (dostęp: 10.02.2016).
27 ECBS, MKB Bank Zrt., http://www.ecbs.org/banks/hungary/mkb-bank-zrt./view-details.html (dostęp: 10.02.2016).
535
wraz z ujawnieniem kryzysu finansowego w 2008 r. W latach 2012-2013 doszło do większej redukcji kwot udzielanych pożyczek niż przyjmowanych depozytów. W 2013 r. wobec 2009 r. wartość pożyczek spadła w największym banku węgierskim OTP o 26% oraz o około 50% w pozostałych analizowanych bankach (tabela 8). Tabela 8. Wybrane wskaźniki największych banków działających na Węgrzech
w latach 2006-2009, 2012-2013 (w mln euro)
Nazwa grupy/ banku na Węgrzech
Pożyczki Depozyty 2006 2007 2008 2009 2012 2013 2006 2007 2008 2009 2012 2013
OTP/OTP Bank 9169 10 315 13 867 13 907 11 065 10 246 8 739 9 371 12 281 13 127 13 217 13 180 KBC Group/K&H (KBC) 4 804 5 216 5 902 6 641 4 882 3 864 3407 3712 3 766 7 469 5 706 5 878 UniCredit/UniCredit B. HU 2 554 3 365 4 645 4 009 3 300 3 065 2 313 2 251 3 561 4 190 3 527 3 620 Raiffeisen Bank Interna-tional/Raiffeisen B. HU 4 129 3 504 7 186 6 452 5 231 4 990 3 420 3 292 5 654 4 941 4927 4 163
Erste Group/Erste B. HU 4 181 5 009 7 256 7 665 6 430 5 465 2 101 2 560 3 159 4 210 4 654 4 093 Intensa Sanpaolo CIB (Intesa) 3 738 4 658 9 400 8 600 5 200 4 200 2 903 3 205 5 500 6 100 4700 4 200
Dla lat 2010-2011 – brak danych.
Źródło: Ibid.
Warto dodać, iż na rynku węgierskim doszło do zjawiska tzw. credit crunch, tj. spadku wartości kredytów dla sfery realnej gospodarki. Od końca 2008 r. do 2014 r. na Węgrzech odnotowano spadek udzielanych kredytów dla sektora niefinansowego (-23,0%), podobnie w Hiszpanii (-28,0%) czy Irlandii (-53,0%), wobec wzrostu w Polsce (83,0%), Słowacji (70,0%), Czechach (49%) czy w strefie euro (3,0%)28.
Trudności na rynku węgierskim ujawnione wraz z wybuchem kryzysu finansowego w 2008 r. przyniosły również znaczne straty finansowe w sektorze bankowym. W 2013 r. CIB (Intensa) oraz Raiffeisen odnotowały straty już na poziomie zysku przed opodatkowa-niem, czyli wyniku finansowego brutto wynoszące odpowiednio 387 i 110 mln euro29. Tabela 9. Liczba oddziałów (branches) największych banków działających na rynku bankowym
Węgier w latach 2004, 2006-2014
Wyszczególnienie 2004 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 OTP 437 408 408 403 405 402 377 380 382 380 Raiffeisen Bank 72 122 148 154 145 144 134 125 122 114 UniCredit b.d. 76 81 119 135 135 134 122 100 85 Erste 142 181 197 203 204 184 184 141 135 128
Dla 2005 – brak danych.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: CEE Banking Sector Report 2005-2015, Raiffeisen Research, RZB Group, Viena: 2005, s. 49; 2007, s. 18; 2008, s. 60; 2009, s. 53; 2010, s. 49; 2011, s. 69; 2013, s. 74; 2014, s. 80; 2015, s. 55.
Obniżenie rentowności działalności bankowej na Węgrzech za sprawą obniżenia
aktywności przełożyło się na zmniejszenie liczby oddziałów, w tym szczególnie przez UniCredit z odpowiednio 135 oddziałów w latach 2009-2010 do 85 w 2014 r. (tabela 9). 28 NBP, Rozwój systemu finansowego…, op. cit., s. 102. 29 CEE Banking Sector Report 2014, Raiffeisen Research, RZB Group, Viena 2014.
536
26.4. Struktura aktywów i pasywów sektora bankowego
W węgierskim sektorze bankowym zmiany struktury aktywów i pasywów w latach 2004-2014 ujawniły się w dwóch fazach. Faza wzrostowa przypadała w analizowanym okresie na lata 2004-2008. Towarzyszył jej ekspansywny wzrost aktywów (za sprawą „boomu” udzielanych kredytów, w tym głównie walutowych) oraz pasywów (przy wzroście depozytów). Wówczas aktywa sektora bankowego wzrosły niemalże dwukrotnie (z 68 161 do 125 212 mln euro), w tym wartość udzielonych pożyczek z 32 598 do 60 810 mln euro. Z zaciągniętych pożyczek korzystał sektor przedsiębiorstw, ale w większym zakresie sek-tor gospodarstw domowych, w tym głównie z pożyczek hipotecznych. Co istotne, udziela-no głównie pożyczek walutowych (we frankach szwajcarskich oraz euro). W efekcie ich udział w pożyczkach ogółem sektora podniósł się z 31,8% w 2004 r. do poziomu 61,0% w latach 2008-2009, dochodząc do 62% w 2010 r. Wartość depozytów lokowanych w sektorze bankowym wzrosła z 31 575 mln euro w 2004 r. do 44 117 mln euro w 2008 r., spadając w kolejnych latach do 40 141 mln euro w 2014 r. (tabela 10).
Faza spadkowa ekspansji sektora bankowego przypadała na lata 2009-2014 (rys. 8). Wybuch kryzysu finansowego i ujawnione efekty nadmiernej działalności kredytowej wobec depozytowej (143% w 2008 r.)30, wzrost kredytów przeterminowanych (z 3% w 2008 r. do 16,7% w 2013 r.) oraz spadek kursu forinta, jak również spadek tempa PKB oraz liczne reformy podejmowane na Węgrzech od 2010 r. wpłynęły na obniżenie aktywności banków i innych instytucji finansowych.
30 Podobna sytuacja wysokiej relacji wartości udzielanych kredytów do przyjmowanych depozytów miała
miejsce na Węgrzech na początku okresu transformacji gospodarki, czyli lat 90. XX w. Wówczas relacje te wynosiły w latach 1987-1990 odpowiednio: 150%, 154%, 156% oraz 154% (rys. 8).
Tab
ela
10. A
ktyw
a i p
asyw
a se
ktor
a ba
nkow
ego
Węg
ier w
lata
ch 2
004-
2014
(w m
ln E
UR
, % o
raz
% P
KB
)
Wys
zcze
góln
ieni
e Je
dnos
tka
mia
ry
2004
20
05
2006
20
07
2008
20
09
2010
20
11
2012
20
13
2014
Akt
ywa
ogół
em
(w m
ln E
UR
) 68
161
78 3
2893
435
108
004
125
212
124
888
121
268
111
899
107
589
104
589
101
652
(r/r
w %
) 23
,514
,919
,315
,6
15,9
-0,3
-2,9
-7,7
-3,6
-3,1
-2,8
(w %
PK
B)
81,0
90,0
99,1
106,
8 11
8,6
133,
112
4,9
124,
211
0,1
104,
110
0,4
Poży
czki
ogółe
m
(w m
ln E
UR
) 32
598
37 6
6944
682
53 5
82,
60 8
1058
129
59 9
6453
678
50 0
0346
149
42 9
35(r
/r w
%)
26,0
15,6
18,5
16,9
13
,5-4
,43,
2-1
0,5
-6,8
-7,7
-7,0
(w %
PK
B)
38,7
43,3
47,4
53,0
57
,661
,961
,859
,551
,046
,042
,4Poży
czki
dla
pr
zeds
iębi
orst
w
pryw
atny
ch
(w m
ln E
UR
) 20
355
22 6
1025
746
28 7
53
30 1
7228
035
27 3
6924
842
23 4
9622
496
21 4
86(r
/r w
%)
20,8
11,1
13,9
11,7
4,
9-7
,1-2
,4-9
,2-4
,4-5
,3-4
,5(w
% P
KB
) 24
,226
,027
,328
,4
28,6
29,9
28,2
27,6
24,2
22,4
21,2
Poży
czki
dla
go
spod
arst
w
dom
owyc
h
(w m
ln E
UR
) 12
183
14 9
8918
844
23 3
44
29 0
8328
721
30 9
1927
351
24 8
3223
019
21 3
66(r
/r w
%)
36,1
23,0
25,7
23,9
24
,6-1
,27,
7-1
1,5
-9,2
-7,3
-7,2
(w %
PK
B)
14,5
17,2
20,0
23,1
27
,530
,631
,830
,325
,322
,921
,1
Poży
czki
hi
pote
czne
(w m
ln E
UR
) 7
768
9 03
410
700
17 2
24
22 4
4422
240
24 6
9922
159
20 0
5518
488
17 2
86(r
/r w
%)
35,0
16,3
18,4
61,0
30
,3-0
,911
,1-1
0,3
-9,5
-7,8
-6,5
(w %
PK
B)
9,2
10,4
11,3
17,0
21
,323
,725
,424
,620
,518
,417
,1
Poży
czki
w
wal
utac
h
obcy
ch
(w m
ln E
UR
) 10
373
14 8
9119
980
28 0
51
37 3
4835
635
36 9
6232
854
27 4
0123
731
21 7
74(r
/r w
%)
57,2
43,6
34,2
40,4
33
,1-4
,63,
7-1
1,1
-16,
6-1
3,4
-8,2
(w %
PK
B)
12,3
17,1
21,2
27,7
35
,438
,038
,136
,428
,023
,621
,5(w
% p
ożyc
zek
ogół
em)
31,8
39,5
44,7
52,4
61
,061
,062
,061
,055
,051
,051
,0
Dep
ozyt
y og
ółem
(w
mln
EU
R)
31 5
7534
195
38 5
0042
415
44
117
43 6
3042
742
40 4
4942
856
41 8
3040
141
(r/r
w %
) 16
,38,
312
,610
,2
4,0
-1,1
-2,0
-5,4
6,0
-2,4
-4,0
(w %
PK
B)
37,5
39,3
40,8
41,9
41
,846
,544
,044
,943
,741
,739
,6D
epoz
yty
go
spod
arst
w
dom
owyc
h
(w m
ln E
UR
) 20
829
22 4
3123
513
25 0
12
27 1
0327
761
26 5
8025
057
26 4
2623
373
21 8
97(r
/r w
%)
18,8
7,7
4,8
6,4
8,4
2,4
-4,3
-5,7
5,5
-11,
6-6
,3(w
% P
KB
) 24
,825
,824
,924
,7
25,7
29,6
27,4
27,8
27,0
23,3
21,6
Poży
czki
ogółe
m
(w %
dep
ozyt
ów o
gółe
m)
103,
211
0,2
116,
112
7,2
138,
013
3,0
140,
013
3,0
117,
011
0,0
107,
0 Źr
ódło
: Opr
acow
anie
wła
sne
na p
odst
awie
: CEE
Ban
king
Sec
tor R
epor
t 200
9-20
15, R
aiff
eise
n R
esea
rch,
RZB
Gro
up, V
iena
200
9, s
. 21;
201
0, s
. 21;
201
1, s
. 41;
201
3,
s. 35
; 201
4, s.
39;
05.
2015
, s. 2
5, C
EE B
anki
ng S
ecto
r Upd
ate
26.0
8.20
15, s
. 2.
537
538
Opóźnienie w spłacie kapitału i odsetek wynosiło 90 dni i dłużej. Rys. 8. Relacja kredytów do depozytów w sektorze bankowym oraz pożyczek przeterminowanych
do pożyczek ogółem na Węgrzech w latach 1982-2008 i 1998-2013 (w %)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: World Bank, Bank Credit to Bank Deposits for Hungary [DDSI04HUA156NWDB], retrieved from FRED, Federal Reserve Bank of St. Louis, https://research. stlouisfed.org/fred2/series/DDSI04HUA156NWDB/ January 18, 2016 (dostęp: 18.01.2016); World Bank, Bank Non-Performing Loans to Gross Loans for Hungary [DDSI02HUA156NWDB], retrieved from FRED, Federal Reserve Bank of St. Louis, https://research.stlouisfed.org/fred2/series/DDSI 02HUA156NWDB, January 22, 2016 (dostęp: 22.01.2016).
26.5. Wyniki finansowe sektora bankowego
W pierwszej dekadzie XXI w. wyniki finansowe sektora bankowego były znakomi-te. Świadczyła o tym przede wszystkim szybko rosnąca stopa zwrotu z kapitałów wła-snych ROE, która z 6,6% w 1999 r. wzrosła do 23,1% w 2004 r. (wynik powyżej śred-niej dla krajów UE). Stopa zwrotu z aktywów (ROA) wzrosła wówczas z 0,5% do 2,4%. Interesująco wypadała również marża odsetkowa netto, która z 4,3% w 1999 r. wzrosła do 5,1% w 2002 r. Te bardzo dobre wyniki finansowe sektora bankowego skutecznie zachęcały do jego dalszego rozwoju, a tym samym przyciągały kapitał zagraniczny, który był zainteresowany rynkiem kraju aspirującego do wejścia w struktury UE w 2004 r. W latach 2005-2008 rentowność sektora spadła, ale nadal była wysoka. Kryzys finansowy ujawnił drastyczne pogorszenie wyników finansowych w 2009 r. Kolejne lata 2010-2012 przyniosły już wzrost koniunktury, po czym na rynku bankowym nastąpił ponowny spadek rentowności (rys. 9).
71 7682 81 84
150 15
415
614
010
773
64 6356 54
61 63 6784 85 89
106 11
3 120
122 13
3 143
0
20
40
60
80
100
120
140
160
18019
82-0
1-01
1984
-01-
01
1986
-01-
01
1988
-01-
01
1990
-01-
01
1992
-01-
01
1994
-01-
01
1996
-01-
01
1998
-01-
01
2000
-01-
01
2002
-01-
01
2004
-01-
01
2006
-01-
01
2008
-01-
01
Kredyty/Depozyty (w %)
4,9 4,2
3,0 3,6
2,9 2,6 1,8
2,3 2,6 2,3 3,0
6,7
9,8
13,4
15,8 16,7
-
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
12,0
14,0
16,0
18,0
20,0
1998
-01-
0119
99-0
1-01
2000
-01-
0120
01-0
1-01
2002
-01-
0120
03-0
1-01
2004
-01-
0120
05-0
1-01
2006
-01-
0120
07-0
1-01
2008
-01-
0120
09-0
1-01
2010
-01-
0120
11-0
1-01
2012
-01-
0120
13-0
1-01
NPL (w %)
539
ROE i ROA – dla sektora bankowości komercyjnej. Marża odsetkowa netto – dla całego sektora bankowego. Rys. 9. Stopa zwrotu z kapitałów własnych (ROE) i aktywów (ROA) oraz marża odsetkowa netto
w sektorze bankowym Węgier w latach 1999-2013 (w %)
Źródło: World Bank, Bank’s Return on Equity for Hungary [DDEI06HUA156NWDB], retrieved from FRED, Federal Reserve Bank of St. Louis, https://research.stlouisfed.org/fred2/series/DDEI06HUA156NWDB/, January 18, 2016 (dostęp: 18.01.2016); World Bank, Bank’s Return on Assets for Hungary [DDEI05HUA156NWDB], retrieved from FRED, Federal Reserve Bank of St. Louis, https://research. stlouisfed.org/fred2/series /DDEI05HUA156NWDB/, January 18, 2016 (dostęp: 18.01.2016); World Bank, Bank’s Net Interest Margin for Hungary [DDEI01HUA156NWDB], retrieved from FRED, Fed-eral Reserve Bank of St. Louis, https://research.stlouisfed.org/fred2/series/DDEI01HUA156NWDB, January 22, 2016 (dostęp: 22.01.2016).
Zmiany rentowności sektora bankowego były związane m.in. ze zmianami relacji
kosztów do dochodów. Od 2004 r. dynamika wzrostu relacji kosztów do dochodów była wyraźna, z poziomu 61% w 2004 r. podniosła się do 82% w 2007 r. oraz do 92% w 2008 r. W tym czasie nastąpił również spadek poziomu adekwatności kapitałowej. Współczyn-nik wypłacalności obniżył się do 10% w 2007 r. Następnie, ze względu na wprowadzane regulacje makroostrożnościowe, banki były zobowiązane do podniesienia kapitałów własnych i w efekcie tego poziom współczynnika wypłacalności stopniowo podniesiono do 17% w 2013 r. (rys. 10).
Znaczenie roli sektora bankowego w gospodarce węgierskiej potwierdza relacja sumy bilansowej tego sektora do wartości produktu krajowego brutto (PKB). Po wejściu Węgier w 2004 r. w struktury UE relacja ta z poziomu 81% PKB (przy ówczesnym tempie wzrostu 5% PKB) podniosła się do 133% w 2009 r. (przy -7% PKB). W kolej-nych latach wraz z poprawą sytuacji gospodarczej relacja sumy bilansowej sektora ban-kowego do PKB obniżyła się do poziomu 100% w 2014 r. (rys. 11).
6,6
15,8 17,2
18,7 19,7
23,1
17,0
16,3
13,9 14,5
3,0
6,8 6,0
9,5
2,6 0,5
1,4 1,6 1,9 2,1 2,4 1,7 1,5 1,3 1,3 0,3 0,7 0,7 1,1 0,3
0
5
10
15
20
25
30
1999
-01-
…
2000
-01-
…
2001
-01-
…
2002
-01-
…
2003
-01-
…
2004
-01-
…
2005
-01-
…
2006
-01-
…
2007
-01-
…
2008
-01-
…
2009
-01-
…
2010
-01-
…
2011
-01-
…
2012
-01-
…
2013
-01-
…
ROE (w %)ROA (w %)
4,3 4,3 4,2
5,1
4,1
4,7
4,1 4,4
3,8 3,4
2,9
4,0 4,2
4,4
3,3
-
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
1999
-01-
01
2000
-01-
01
2001
-01-
01
2002
-01-
01
2003
-01-
01
2004
-01-
01
2005
-01-
01
2006
-01-
01
2007
-01-
01
2008
-01-
01
2009
-01-
01
2010
-01-
01
2011
-01-
01
2012
-01-
01
2013
-01-
01
Marża odsetkowa netto dla sektora bankowego (w %)
540
Rys. 10. Relacja kosztów do dochodów w sektorze bankowości komercyjnej oraz poziomy współ-
czynnika wypłacalności dla całego sektora bankowego Węgier w latach 2000-2013 (w %)
Źródło: World Bank, Bank’s Cost to Income Ratio for Hungary [DDEI07HUA156NWDB], retrieved from FRED, Federal Reserve Bank of St. Louis, https://research.stlouisfed.org/fred2/series/DDEI07HUA 156NWDB/, January 18, 2016 (dostęp: 18.01.2016); World Bank, Bank Regulatory Capital to Risk-Weighted Assets for Hungary [DDSI05HUA156NWDB], retrieved from FRED, Federal Reserve Bank of St. Louis, https://research.stlouisfed.org/fred2/series/DDSI05HUA156NWDB, January 22, 2016 (dostęp: 22.01.2016).
Rys. 11. Relacja sumy bilansowej sektora bankowego do PKB Węgier w latach 2004-2014 (w %)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: CEE Banking Sector Report 2009-2015, Raiffeisen Research, RZB Group, Viena 2009, s. 21; 2010, s. 21; 2011, s. 41; 2013, s. 35; 2014, s. 39; 2015, s. 25.
Analizując zmiany w sektorze bankowym Węgier, należy również uwzględnić
wpływ polityki gospodarczej rządu na ten sektor. Warto podkreślić, iż w 2010 r. doszło do zmiany postawy rządu węgierskiego wobec kapitału zagranicznego, w tym banków zagranicznych. Wprowadzono wówczas pakiet specjalnych podatków dla dużych pod-miotów działających w kluczowych sektorach gospodarki. Podatek bankowy oraz podatek od transakcji gotówkowych i transferowych objął sektor bankowy31. W początkowym okresie regulacje te nie przyniosły spadku napływu bezpośrednich inwestycji zagranicz-nych (BIZ). Przeciwnie, w latach 2010-2012 nastąpił wzrost zarówno w napływie stru-mieni, jak i w zasobach tych inwestycji (rys. 12). W 2012 r. napływ strumieni BIZ osią-
31 W 2010 r. wprowadzono podatek bankowy w wysokości 0,53% aktywów, z kolei w 2013 r. podatek od
transakcji gotówkowych i transferowych w wysokości 0,2%-0,3% transakcji, następnie zastąpiony w 2015 r. jednorazową opłatą.
7369 69
63 6166 67
89 92
6760
5662
71
0102030405060708090
100
2000
-01-
01
2001
-01-
01
2002
-01-
01
2003
-01-
01
2004
-01-
01
2005
-01-
01
2006
-01-
01
2007
-01-
01
2008
-01-
01
2009
-01-
01
2010
-01-
01
2011
-01-
01
2012
-01-
01
2013
-01-
01
Relacja kosztów dodochodów (w %)
1514 14
1312 12
12 11 10
12
14 14 14
1617
5
7
9
11
13
15
17
19
1999
-01-
01
2000
-01-
01
2001
-01-
01
2002
-01-
01
2003
-01-
01
2004
-01-
01
2005
-01-
01
2006
-01-
01
2007
-01-
01
2008
-01-
01
2009
-01-
01
2010
-01-
01
2011
-01-
01
2012
-01-
01
2013
-01-
01
Adekwatność kapitałowa (w %)
10% w 2007 r.
81 90
99 107
119
133 125 124
110 104 100
80
100
120
140
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Węgry - suma bilansowa/ PKB (w %)
541
gnął 14 375 mln USD, czyli był ponad dwukrotnie wyższy niż w 2008 r., kiedy wynosił 6327 mln USD. Prognozowane wówczas załamanie napływu BIZ wskutek polityki V. Orbána nie nastąpiło32.
Rys. 12. Przepływy strumieni oraz zasób BIZ na Węgrzech w latach 1990-2014 (w mln USD)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: UNCTADStat, Foreign Direct Investment, http://unctadstat.unctad. org/wds/ReportFolders/reportFolders.aspx (dostęp: 10.02.2016).
Ograniczenia narzucane na inwestorów zagranicznych nie przełożyły się w „krótkiej”
perspektywie na spadek ich inwestycji33. Jednak już 2013 r. przyniósł znaczny spadek napływu BIZ do poziomu 3097 mln USD przy ponownym jego wzroście do 4039 mln USD w 2014 r.
Warto zwrócić uwagę, iż udział kapitału zagranicznego nie tylko w sektorze ban-kowym, ale i w całej gospodarce węgierskiej jest znaczący. Świadczy o tym relacja zasobu BIZ (FDI Stock) do PKB. Relacja ta w przypadku Węgier jest zdecydowanie wyższa (o kilkadziesiąt p.p.) niż w innych krajach transformacji z obszaru EŚW. Przy-kładowo w Polsce w 2008 r. wynosiła ona 30%, w Czechach 48%, a na Węgrzech 56%. Rok 2012 przyniósł dalszy, znaczący wzrost inwestycji zagranicznych. Relacja zasobów BIZ do PKB osiągnęła wówczas poziom aż 82%. Świadczy to o tym, iż znaczenie BIZ dla gospodarki węgierskiej jest zdecydowanie „silniejsze” niż w takich krajach, jak np. Polska34 czy Czechy (rys. 13).
32 M. Pasecki, Reformy Orbána a obawy przed załamaniem bezpośrednich inwestycji zagranicznych (FDI)
[w:] Węgry Orbána – wzór czy przestroga, red. L. Skiba, M. Rapkiewicz, M. Kędzierski, Instytut Sobie-skiego, Warszawa 2014, s. 108-109.
33 Z analizy przepływów BIZ na rynku węgierskim można jednoznacznie wnioskować, iż kapitał zagraniczny nie chce opuszczać tego rynku, ponieważ osiąga na nim wysokie stopy zwrotu. Niemniej kapitał ten wyka-zuje „wrażliwość” na zmiany regulacyjne na tym rynku. BIZ przestają być w standardowym rozumieniu kapitałem długoterminowych inwestycji. Inwestycje te przyspieszyły swoje przepływy („ruchliwość”) na-pływu i odpływu strumieni. Jest to nowy element strategii polityki korporacji międzynarodowych, wyrażający się „skróceniem cyklu inwestycyjnego”. Przykładem tego jest gospodarka węgierska i jej sektor bankowy.
34 Wyniki dla Polski. Zob. A. Kosztowniak, Analysis of the Cobb-Douglas Production Functions as a Tool to Investigate the Impact of FDI Inflow on Gross Domestic Product Value in Poland in the Period 1994-2012, “Oeconomica Copernicana” 2014, Vol. 5, Iss. 4, December, s. 169-190.
-2000
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
-
2 000
4 000
6 000
8 000
10 000
12 000
14 000
16 000
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
2014
Napływ strumieni BIZ(Inflows of FDI)
Odpływ strumieni BIZ(Outflows of FDI)
-
20 000
40 000
60 000
80 000
100 000
120 000
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
2014
Zasób napływu BIZ(Inward FDI stocks)
Zasób odpływu BIZ(Ouward FDI stocks)
542
Rys. 13. Zasoby BIZ (FDI Stock) na Węgrzech, w Polsce i Czechach w latach 1990-2014 (w % PKB)
Źródło: Ibid.
Jeśli chodzi o perspektywy rozwoju sektora bankowego na Węgrzech, to zależą one od sytuacji gospodarczej kraju. Dane ekonomiczne za lata 2012-2014 wskazują na po-prawę koniunktury. Nastąpił wzrost tempa PKB (z -2,0% do 4,0%), poprawa salda ra-chunku bieżącego (z 1% do 3% PKB), utrzymywano dyscyplinę budżetową (deficyt na poziomie -2,0% i -3,0% PKB) oraz doszło do spadku długoterminowych stóp procento-wych (z 8% do 5%) (rys. 14).
Rys. 14. Wybrane wskaźniki dla gospodarki Węgier w latach 2002-2014 (w %)
Źrodło: Opracowanie własne na podstawie: Country Statistical Profiles: Key Tables from OECD, Hungary, http://www.oecd-ilibrary.org/economics/country-statistical-profiles-key-tables-from-oecd_20752288 (dostęp: 10.02.2016).
Według danych OECD tempo wzrostu PKB na Węgrzech w 2015 r. wyniosło 2,9%
przy prognozowanym poziomie 2,2% w 2016 r. Jeśli uda się utrzymać kluczowe wskaź-niki makroekonomiczne na odpowiednich poziomach i nie dojdzie do spadku koniunktu-ry gospodarczej, zyska na tym również sektor bankowy podejmujący aktualnie działania jego restrukturyzacji35.
Reasumując należy stwierdzić, iż w sektorze bankowym Węgier w latach 2004-2014 zaszły istotne zmiany. Były one spowodowane przystąpieniem do struktur UE (2004), wybuchem kryzysu finansowego (2007/2008) oraz zmianą polityki rządu (od 2010 r.).
35 OECD. Stat., Economic Outlook, No. 97, June 2015.
2 6 9
14 17 24 29
38 43
48 49 51 54 57 60 55
70 69
56
76 70
61
82 81 72
0 1 1 2 3 6 7 9 13 16 19 21 24 26 33 29
35 40
30 41 41
33 41
52 45
8 10 12 13 15 22
27 35
40 47 46 48 45
51 60
48
61 62 53
66 64 59
-
20
40
60
80
100
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
WęgryPolskaCzechy
4 4 5 4 4
1 0 1
-7
1 2
-2
2 4
-9 -7 -6
-8 -9
-5 -5 -4 -5 -5 -5
-2 -2 -3
-7 -8 -9 -7 -8 -6 -7 -7
-0
0 0 1 3
7 7 8
7 7 7 7 8 9
7 8 8 6 5
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Realny PKB (w %) Deficyt (w % PKB)Saldo rachunku bieżącego (w % PKB) Długoterminowe stopy procentowe (w %)
543
Po fazie ekspansji w latach 2004-2008 sektor bankowy dotknęło głębokie załamanie przypadające na lata 2009-201036. Od 2010 r. podjęto działania jego restrukturyzacji, które koncentrują się głównie na poprawie jakości portfeli kredytowych oraz podnosze-niu kapitałów własnych. Doszło do zmian instytucjonalnych, w tym w zakresie infra-struktury, zmian w sferze regulacji norm ostrożnościowych i innych regulacji prawnych (podatkowych) w całej gospodarce Węgier, które również wpływały na sektor bankowy.
Z analizy sytuacji w węgierskim sektorze bankowym wynika, iż w 2014 r. w po-równaniu do 2004 r. doszło do wzrostu liczby banków z 35 do 39 oraz oddziałów banków komercyjnych z 1139 do 1259. Dotychczasowy monopolista w obszarze bankowości detalicznej – komercyjny bank z większościowym kapitałem węgierskim OTP, utracił część rynku (z 26,1% do 22,2%). Poziomy wskaźników koncentracji HHI oraz CR5 informowały o dość znacznym stopniu koncentracji w sektorze bankowym, co oznacza, iż jest on zdominowany przez największe banki37 i wykazuje niski poziom konkurencji. Od 2010 r. na Węgrzech jest zauważalny powolny proces nacjonalizacji banków. Udział banków państwowych w aktywach ogółem sektora bankowego podniósł się z 3,9% w 2008 r. do 12,6% w 2014 r.
W badanym okresie wyniki finansowe sektora bankowego wykazywały duże zmiany. W latach 2000-2004 rentowność sektora banków komercyjnych była bardzo wysoka38 i skutecznie zachęcała do napływu kapitału zagranicznego. Lata 2005-2008 przyniosły pewien spadek rentowności, niemniej i tak była ona dosyć wysoka. Lata 2009-2012 to odbicie i wzrost rentowności, przy jej ponownym spadku w latach 2013-2014. Węgry w najbliższej perspektywie czeka znaczący wysiłek restrukturyzacji sektora bankowego, który może szybciej zakończyć się sukcesem, jeśli ujawnią się tendencje koniunktury w gospodarce. Bibliografia CEE Banking Sector Report 2004-2015, Raiffeisen Research, RZB Group, Viena 2004-2015.
Country Statistical Profiles: Key Tables from OECD, Hungary, http://www.oecd-ilibrary.org/ economics/country-statistical-profiles-key-tables-from-oecd_20752288 (dostęp: 10.02.2016).
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/59/UE z dnia 15 maja 2014 r. ustanawiająca ramy na potrzeby prowadzenia działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w odniesieniu do instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych oraz zmieniająca dyrektywy Rady 82/891/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/24/WE, 2002/47/WE, 2004/25/WE, 2005/56/WE, 2007/36/WE, 2011/35/UE, 2012/30/ UE i 2013/36/UE oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1093/2010 i (UE) nr 648/2012 (Dz. Urz. UE L173/149 z 2014 r.).
ECB, Structural Indicators for the EU Banking Sector 2010-2015.
36 Wynikające z nadmiernej akcji kredytowej (większość udzielanych kredytów była denominowana w walu-
tach), któremu towarzyszyło pogorszenie jakości portfela kredytowego (wzrost wskaźnika kredytów prze-terminowanych NPL), wzrost relacji kosztów do dochodów oraz wyraźny spadek adekwatności kapitałowej.
37 Dotyczy to szczególnie bankowości detalicznej. W obszarze bankowości hurtowej zdominowanej przez banki zagraniczne jest niższy poziom koncentracji, której towarzyszy wyższy poziom konkurencji.
38 W 2004 r. wskaźnik ROE wyniósł 23,1%, ROA 2,4%, a marża odsetkowa 4,7%. Oznacza to, iż rentowność węgierskiego sektora bankowego była wyższa od średniej unijnej.
544
ECBS, MKB Bank Zrt., http://www.ecbs.org/banks/hungary/mkb-bank-zrt./view-details.html (dostęp: 10.02.2016).
European Committe for Banking Standards, Banks in Europe, Hungary, http://www.ecbs.org/ banks/hungary/erste-bank-hungary-nyrt./view-details.html (dostęp: 10.02.2016).
International Monetary Fund, Geographical Outreach: Number of Branches, Excluding Headquar-ters, for Commercial Banks for Hungary [HUNFCBODCNUM], retrieved from FRED, Fed-eral Reserve Bank of St. Louis https://research.stlouisfed.org/fred2/series/HUNFCBODC NUM/, January 18, 2016 (dostęp: 18.01.2016).
Kosztowniak A., Analysis of the Cobb-Douglas Production Functions as a Tool to Investigate the Impact of FDI Inflow on Gross Domestic Product Value in Poland in the Period 1994-2012, “Oeconomica Copernicana” 2014, Vol. 5, Iss. 4, December.
MNB: Analized Groups of Credit Institutions on 31 December 2014, https://www.mnb.hu/en/ supervision/time-series/i-financial-institutions/credit-institutions-data-1 (dostęp: 11.03.2016).
National Deposit Insurance Fund of Hungary (NDIF): Deposit Insurance, http://www.oba.hu/en/ deposit-insurance/deposit-insurance (dostęp: 11.03.2016).
NBP: Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2014, Warszawa 2015.
Pasecki M., Reformy Orbána a obawy przed załamaniem bezpośrednich inwestycji zagranicznych (FDI) [w:] Węgry Orbána – wzór czy przestroga, red. L. Skiba, M. Rapkiewicz, M. Kędzier-ski, Instytut Sobieskiego, Warszawa 2014.
Pawłowska M., Zmiany struktury sektora bankowego w Europie – rola konkurencji [w:] L. Pawłowicz, M. Pawłowska, M. Stańczuk, Sektor bankowy w Europie. Co zmienił kryzys? Zeszyty BRE Bank-CASE, nr 126/2013, s. 17.
Przybylska-Kapuścińska W., Polityka pieniężna nowych państw członkowskich Unii Europejskiej. Od transformacji przez inflację do integracji, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2007.
Raiffeisen Bank, Raiffeisen in Hungary, https://www.raiffeisen.hu/en/web/ english/raiffeisen-group/raiffeisen-bank-in-hungary/introduction (dostęp: 10.02.2016).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 806/2014 z dnia 15 lipca 2014 r. usta-nawiające jednolite zasady i jednolitą procedurę restrukturyzacji i uporządkowanej likwida-cji instytucji kredytowych i niektórych firm inwestycyjnych w ramach jednolitego mechani-zmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz jednolitego bankowego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz zmieniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1093/2010 (Dz. Urz. UE L227 z 2014 r.).
Takarékbank: http://www.takarekbank.hu/takarekbank/hu.html (dostęp: 10.02.2016).
UNCTADStat: Foreign Direct Investment, http://unctadstat.unctad.org/wds/ReportFolders/report Folders.aspx (10.02.2016).
Várhegyi É., Bankvilág Magyorországon, Helokon Kiadó, Bydapest 2002 [za:] Z. Kondrat, G. Koczan, Struktura własnościowa węgierskiego systemu bankowego a efektywność polityki pienięż-nej, XXII Konferencja Naukowa NPB, Reformy strukturalne a polityka pieniężna, Falenty 2002.
World Bank, Percentage of Foreign Banks among Total Banks for Hungary [DDOI13HUA156 NWDB], retrieved from FRED, Federal Reserve Bank of St. Louis https://research. stlouisfed.org/fred2/series/DDOI13HUA156NWDB/, January 18, 2016 (dostęp: 18.01.2016).
545
World Bank, Bank Credit to Bank Deposits for Hungary [DDSI04HUA156NWDB], retrieved from FRED, Federal Reserve Bank of St. Louis, https://research.stlouisfed.org/fred2/series/ DDSI04HUA156NWDB/ January 18, 2016 (dostęp: 18.01.2016).
World Bank, Bank Non-Performing Loans to Gross Loans for Hungary [DDSI02HUA 156NWDB], retrieved from FRED, Federal Reserve Bank of St. Louis, https://research. stlouisfed.org/fred2/series/DDSI02HUA156NWDB, January 22, 2016 (dostęp: 22.01.2016).
World Bank, Bank’s Cost to Income Ratio for Hungary [DDEI07HUA156NWDB], retrieved from FRED, Federal Reserve Bank of St. Louis, https://research.stlouisfed.org/fred2/series/ DDEI07HUA156NWDB/, January 18, 2016 (dostęp: 18.01.2016).
World Bank, Bank Regulatory Capital to Risk-Weighted Assets for Hungary [DDSI05HUA 156NWDB], retrieved from FRED, Federal Reserve Bank of St. Louis, https://research. stlouisfed.org/fred2/series/DDSI05HUA156NWDB, January 22, 2016 (dostęp: 22.01.2016).
27. Sektor bankowy Wielkiej Brytanii
(Aleksandra Nocoń) 27.1. Sektor bankowy w liczbach i jego specyfikacja
Sektor bankowy Wielkiej Brytanii istotnie różni się od systemów bankowych wy-stępujących w wielu krajach Unii Europejskiej. Wynika to przede wszystkim z czynników o charakterze historycznym. Silna pozycja funta szterlinga, anglosaski model bankowości, z istotną rolą banków inwestycyjnych, pozycja City of London jako międzynarodowego centrum finansowego wpłynęły na intensywny rozwój brytyjskiego sektora bankowego. Jednocześnie uwarunkowania te sprzyjały ekspansji funkcji oraz kierunków działania banku centralnego Wielkiej Brytanii – Banku Anglii, będącego jedną z głównych insty-tucji monetarnych bankowości centralnej na świecie. Rozwój brytyjskiego sektora ban-kowego pod koniec XX w. wpłynął również na rozszerzenie zakresu operacji przepro-wadzanych przez brytyjskie banki komercyjne oraz wzrost liczby banków zagranicznych podejmujących działalność na terenie Wielkiej Brytanii1.
Przemiany, jakie dokonały się w ostatnich dekadach w strukturze brytyjskiego sek-tora bankowego − w kierunku jego uniwersalizacji − były determinowane zmianami w regulacjach prawnych określających zakres działalności banków oraz zasady funkcjo-nowania sektora bankowego. Istotne znaczenie dla kształtu współczesnego systemu bankowego miała powszechna deregulacja sektora finansowego Wielkiej Brytanii doko-nana w 1986 r. (tzw. Big Bang) oraz proces dostosowania legislacji krajowej do zasad europejskich określonych w Drugiej Dyrektywie Bankowej (z 15.12.1989 r.)2, w której ujęto zasady licencjonowania banków, zakładania oddziałów lub filii banków na obsza-rze całej Wspólnoty Europejskiej, jak również zakres wykonywanych przez nie czynno-ści bankowych.
System bankowy Wielkiej Brytanii w XX w. wyrósł na podstawie funkcjonującego anglosaskiego (angloamerykańskiego) modelu systemu bankowego. Występowanie specjalizacji i podziału funkcji pomiędzy bankami (depozytowo-kredytowymi i specjali-stycznymi) odróżniało sektor bankowy Wielkiej Brytanii od krajów europejskich, w których dominował model uniwersalny. Deregulacja, która dokonała się w Stanach Zjednoczonych w latach 80. i 90. XX w., zakończona wprowadzeniem ustawy Gramm-Leach-Bliley Act w 1999 r., doprowadziła do niemal kompletnej liberalizacji sektora bankowego i umożli-wiła swobodny przepływ kapitału w skali globalnej. Jednocześnie spowodowała odejście od „czystych” modeli systemów bankowych i zniesienie w krajach anglosaskich, w tym także w Wielkiej Brytanii, konieczności oddzielenia działalności banków depozytowo- -kredytowych od specjalistycznych.
1 W. Baka, Bankowość europejska, WN PWN, Warszawa 2005, s. 192. 2 Ibid.
547
Podejmując wyzwanie analizy sektorów bankowych Unii Europejskiej, należy nadmienić, iż sektor bankowy Wielkiej Brytanii odgrywa wśród nich szczególną rolę. W 2005 r. na terytorium Zjednoczonego Królestwa było zarejestrowanych 400 instytucji kredytowych (por. tabela 1). Jednakże kolejna dekada przyniosła systematyczny spadek ich liczby, co było także obserwowane w wielu pozostałych krajach Unii Europejskiej. Spadek ten był rezultatem dokonujących się procesów konsolidacyjnych3, jak również upadłości mniejszych podmiotów wobec negatywnych skutków globalnego kryzysu finansowego. W latach 2005-2015 dynamika tych procesów spowodowała spadek liczby banków w Wielkiej Brytanii łącznie o 9,50%, podczas gdy w całej Unii Europejskiej liczba banków zmniejszyła się o 17,93% (spadek z 8616 banków w 2005 r. do 7071 banków w 2015 r.), a w samej strefie euro o 12,47% (spadek z 6248 banków w 2005 r. do 5469 banków w 2015 r.)4. Pomimo iż brytyjski sektor bankowy dotkliwie odczuł załamanie sektora bankowego w okresie kryzysu finansowego, spadek liczby instytucji kredytowych był jednak mniejszy niż w UE oraz strefie euro. Jednocześnie zmniejszenie liczby brytyjskich instytucji bankowych spowodowało analogiczny spadek łącznej liczby oddziałów instytucji kredytowych funkcjonujących na terenie Wielkiej Brytanii oraz liczby oddziałów przypadających na 100 000 osób dorosłych (por. tabela 1). Tabela 1. Sektor bankowy Wielkiej Brytanii w liczbach
Wyszczegól-nienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015*
Liczba insty-tucji kredyto-wych
400 401 390 396 389 375 373 373 358 361 362
Liczba oddziałów 12 731 12 477 12 270 12 326 11 931 11 756 11 817 11 514 b.d. b.d. b.d.
Liczba oddziałów na 100 000 osób dorosłych
28,38 26,53 26,52 26,20 25,61 24,91 24,25 22,24 b.d. b.d. b.d.
* Dane na koniec października 2015 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych: EBC, DB Research oraz Banku Światowego.
Poza uprzednio wskazanymi uwarunkowaniami przyczyną tych zmian było także przenoszenie obsługi klientów banku do systemu bankowości elektronicznej, co zmniej-szyło zapotrzebowanie klientów na obsługę w oddziałach stacjonarnych.
Brytyjski sektor bankowy jest jednym z największych na świecie. Prawie jedna pią-ta światowej działalności bankowej jest prowadzona na terytorium Zjednoczonego Kró-lestwa5. Istotne znaczenie sektora bankowego Wielkiej Brytanii w gospodarce światowej wynika ze znaczącej skali aktywności banków brytyjskich, które poza działalnością prowadzoną na terytorium kraju są jednymi z największych międzynarodowych podmio-tów bankowych na świecie. Znaczna część operacji brytyjskich banków jest bowiem dokonywana za granicą. 3 Ibid., s. 201. 4 Oszacowano na podstawie danych EBC. 5 O. Bush, S. Knott, Ch. Peacock, Why Is the UK Banking System So Big and Is That a Problem? Bank of
England, Quarterly Bulletin 2014 Q4, s. 386.
5
nBb
R
Ź
nozf3rnOpEn
BZf
6
7
548
nej Brytbank
Rys.
Źród
niczoddzzagrfilii,31%roczniczObspejsEEAne s
BrytZjedfina
6 B
la7 O
to
8
Seskatyjskow
. 1. A
dło: OIt
Pozny.ziałrani, łąc
% (2znegznegszaruskiejA. Zspół
Potanidnoanso
ank
ation O. Bu
Brytowarz
ektoli fu
skie wego
Akty(wrz
OpraInterntation
ozos Załów icznczni2,4 bgo Pgo, u Gj or
Z koki zomiii znczo
owym
of EAuth
ush, S
yjskizystw
(5
or baunkban
o (p
ywazesie
acownation Pap
stałeagra
lubnychie zbln PKB37%
Gospraz olei zależmo naczne Km d
EnglahoritS. Kn
e banwa bu56%)
ankcjonnki por.
a bryeń 2
wanieonal per,
e 4aniczb sph dzz 56
GBB W% apodaIsla14%żne prz
zącyKródla
and, ty’s Anott,
nki orudowl
kowynoworazrys
ytyjs2013
e właBanCP4
5%zne półeziała6 różBP)
Wielkaktyarczandi% o(wa
zewy je
ólestdzi
PrudAppCh.
raz lane
y Wwaniz to. 1)
skieg3 r.)
asne nks: T4/14,
akban
ek zającżnyakt
kiejwów
zegoi, N
ogółuarto
wagiest ttwoiała
dentiroacPea
Wielkia oowar.
go s
na pThe Feb
ktywnki
zależcychch ktyw Brw oo (ENorwu ak
ość ii katakż jes
alno
ial Rch to cock
kiejraz rzys
ekto
podsPrudruary
wówprożnyh w kraj
wów rytanoddzEurowegktywich
apitaże sst zdści
Regul
Brank, op
j Brpoz
stwa
ora b
stawidentiy 20
w browach for
jówcał
nii6.ziałóopeagii i wówaktyału stopdecyban
lationnch . cit.
rytanzycja bu
bank
ie: Bial R14, s
rytyjdzą(filirmie
w. Akłego. Z ów an ELie
w brywókrajień ydownkó
n AuSupe, s. 3
nii tji naudow
kowe
BankReguls. 8.
yjskią na ii). e odktywo sypunban
Ecoechtrytyów wajow
jegwanw z
uthorervis386.
twoajwwla
ego
k of lation
iegoa ter
W ddzwa ystenktunkó
onomtensyjskwyn
wegogo unie nzagr
rity: sion,
orzyięks
ane s
wed
Engln Au
o serenie201iałóoddmu
u wiw z
mic steiniegonosio wumięnajbrani
SupCon
y głószycstan
dług
landuthor
ektoe W14 rów odzia
banidzezagrAre
nu. o sei ok
w akędzybardiczn
pervinsulta
za
Za
ównch bnow
g for
, Prurity’s
ora Wielkr. byoraz
ałównkoeniaraniea, E63%
ektokoło ktywynardzienych
sing ation
Oddzagran
(31
agran
nie kbank
wią a
rmy
udens Ap
bankiejyło z 98
w baowega kraicznEEA% toora b
1 bwachrod
ej roh, k
Inten Pap
ziały niczne%)
niczn
kapikóważ 5
prow
ntial pproa
nkowj Brzar
8 wankógo, aju pnychA), o kabankbln Gh seowi
ozwiktór
ernatper, C
e
e spó(14
SpObs
itał w Zj
6%
wad
Reguach t
wegrytarejes
w forów co poc
h poa w
apitkowGBPektoieniinię
re s
tionaCP4/
ółki z4%)
poza Eszaru
krajedn akt
dzon
ulatito Br
go tnii strormiezagodp
chodochowięcał b
wegoP)7. ora a. Wętymsą w
al Ba/14,
ależn
EuropGospo(63%
ajownocztyw
nej d
ion Aranch
wordzia
owane sp
granpowdzenodzic z kbanko st ban
Wynm i oważn
anks:Febr
ne − f
ejskieodarcz)
wy zzone
wów
działa
Authh Su
rzy ałalnycpółeiczn
wiadnia ki z krajkówano
nkownikaotwnym
: Theruary
filie
ego zego
E
za spego cał
alno
horityuperv
kaplnośh 1ek znychda okapEurów
w spowią
wega toarty
mi d
e Pruy 20
EuropeGosp
(
praw Krłego
ości
y: Suvision
pitaść w45
zaleh st
okołpitałropUn
pozaą za
go Wo z fym rdost
uden14, s
ejski Opodar(37%)
wą ióles
o sek
upervn, Co
ał zaw fo
banżnytanoło 1u zaejsk
nii Ea kragran
Wiefaktrynktaw
ntial Rs. 6.
Obszarczy
istotstwaktor
visinonsu
agraorminkówych owił60%agrakiegEuroajównicz
elkietu, ikiemcam
Regu
r
t-a. ra
ng ul-
a-ie w – ły % a-go o-w z-
ej iż m
mi
u-
549
usług finansowych dla brytyjskiej gospodarki. Udział aktywów oddziałów banków za-granicznych w wielkości aktywów całego sektora bankowego Wielkiej Brytanii jest bowiem znacznie wyższy niż w Stanach Zjednoczonych czy niektórych krajach Unii Europejskiej (por. rys. 2).
Rys. 2. Udział aktywów oddziałów banków zagranicznych w aktywach ogółem krajowego sektora
bankowego w wybranych krajach gospodarki globalnej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: O. Bush, S. Knott, Ch. Peacock, Why Is the UK Banking System So Big and Is That a Problem? Bank of England, Quarterly Bulletin 2014 Q4, s. 387.
Właścicielami oddziałów banków zagranicznych, tworzonych na terytorium Zjed-
noczonego Królestwa, są podmioty bankowe z różnych krajów całego świata (por. tabela 2). Największe znaczenie ma kapitał hiszpański, irlandzki, niemiecki, szwajcarski, indyjski, amerykański i chiński. Tabela 2. Oddziały zagranicznych oddziałów i filii banków zagranicznych w Wielkiej Brytanii
Nazwa oddziału banku zagranicznego w Wielkiej Brytanii
Nazwa macierzystego banku zagranicznego Kraj pochodzenia
1 2 3 Santander (dawniej Abbey), Alliance & Leicester, ASDA, Bradford & Bingley, Cahoot, Cater Allen Private Bank
Banco Santander Hiszpania
Allied Irish Bank, First Trust Bank AIB Group Irlandia Anglo Irish Bank Anglo Irish Bank plc Irlandia Axis Bank UK Axis Bank Indie Bank of Baroda Bank of Baroda Indie Bank of Ceylon Bank of Ceylon Sri Lanka Bank of China Bank of China Chiny Bank of Cyprus UK Bank of Cyprus Cypr Bank of India Bank of India Indie Bank of Ireland, Bristol & West Bank of Ireland Irlandia Citibank Citigroup Inc. USA Clydesdale Bank, Yorkshire Bank National Australia Bank Australia Commerzbank AG Commerzbank AG Niemcy Credit Suisse UK Limited Credit Suisse Szwajcaria Danske Bank Danske Bank Dania Deutsche Bank AG Deutsche Bnak AG Niemcy
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
WielkaBrytania
Belgia USA Włochy Portugalia Szwecja Holandia
550
cd. tabeli 2
1 2 3 FirstSave Bank of Nigeria Bank of Nigeria Nigeria
ICBC plc Industrial and Commercial Bank of China (ICBC) Chiny
ICICI Bank ICICI Bank Limited Indie Laiki Bank Marfin Popular Bank Cypr National Bank of Egypt Ltd. National Bank of Egypt Egipt Punjab National Bank Punjab National Bank Indie Silicon Valley Bank Silicon Valley Bank USA State Bank of India State Bank of India Indie Turkish Bank (UK) Ltd. Turkish Bank Limited Turcja TSB Bank Sabadel Group Hiszpania Union Bank of India Ltd. Union Bank of India Indie UBS AG UBS AG Szwajcaria Zenith Bank Zenith Bank Nigeria
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: http://www.moneysupermarket.com/c/news/who-owns-who/000 3118/ (dostęp: 21.12.2015).
W przeważającej części aktywa brytyjskiego sektora bankowego tworzy kapitał
prywatny8. Jednakże wobec rozprzestrzeniania się skutków globalnego kryzysu finan-sowego i podejmowanych prób przywracania stabilności sektora bankowego wiele spo-śród brytyjskich banków zostało dokapitalizowanych ze środków publicznych (bail-outs) bądź też całkowicie znacjonalizowanych. Pomoc publiczną otrzymał Royal Bank of Scotland Group, który w wyniku dokapitalizowania w 84% stał się własnością państwa oraz Lloyds Banking Group − 43% udziałów znalazło się w rękach państwach. W celu ochrony depozytów klientów Northern Rock9 oraz Bradford & Bingley zostały znacjona-lizowane. Natomiast dodatkowe wsparcie kredytowe zostało skierowane do instytucji niewypłacalnych, w tym: London Scottish Bank, Dunfermline Building Society oraz banków islandzkich: Heritable, Kaupthing Singer & Friedlander oraz Landsbanki. W okresie globalnego kryzysu finansowego doszło także do licznych fuzji i przejęć na rynku bankowym, w tym: Alliance & Leicester został przejęty przez grupę Santander, część towarzystw budowlanych została nabyta przez Nationwide Building Society, a HBOS połączył się z Lloyds TSB, tworząc Lloyds Banking Group. 27.2. Rodzaje dominujących instytucji kredytowych
Podstawą prawną sektora bankowego Wielkiej Brytanii jest ustawa Prawo bankowe z 1987 r. (Banking Act) wraz z późniejszymi zmianami. Dodatkowo funkcjonowanie instytucji tworzących sektor bankowy określają: regulacje normujące działalność ban-kową podmiotów niepodlegających przepisom Prawa bankowego zawarte w ustawie o towa-rzystwach budowlanych z 1986 r. (Building Societies Act) z późniejszymi zmianami, ustawa o Banku Anglii z 1998 r. (Bank of England Act) oraz ustawa o usługach i ryn-kach finansowych z 2000 r. (Financial Services and Markets Act)10.
8 Przykładem banku państwowego w Wielkiej Brytanii jest National Savings and Investments (NS&I). 9 Który następnie został sprzedany Virgin Money. 10 W. Baka, op. cit., s. 192.
551
Ze względu na specyficzne cechy brytyjskich instytucji kredytowych oraz ich znaczne zróżnicowanie kategoryzacja banków jest niezwykle trudna. W obrębie brytyj-skiego sektora bankowego występuje wyraźny podział na bankowość hurtową (wholesale banking) oraz bankowość detaliczną (retail banking)11. W ramach bankowości hurtowej funkcjonują tzw. banki kupieckie (merchant banks), które koncentrują się na przyjmo-waniu znacznej wartości depozytów oraz lokowaniu kapitału w instrumenty rynku pie-niężnego lub kredyty o wysokim wolumenie. Ich działalność obejmuje obsługę finansową dużych przedsiębiorstw, w szczególności doradztwo w zakresie zarządzania i finanso-wania oraz pośredniczenie w przeprowadzaniu fuzji i przejęć firm. Z kolei bankowość detaliczna w Wielkiej Brytanii obejmuje trzy kategorie banków: − banki detaliczne (retail banks), − banki inwestycyjne (investment banks), − banki komercyjne (commercial banks).
Banki detaliczne świadczą pełen zakres usług bankowych obejmujący przyjmowa-nie wkładów bieżących i terminowych, udzielanie kredytów, dokonywanie rozliczeń pieniężnych, zarówno osobom indywidualnym, jak i podmiotom instytucjonalnym, głównie małym i średnim przedsiębiorstwom. Największe banki detaliczne w Wielkiej Brytanii to: HSBC, Royal Bank of Scotland, Lloyds TSB, Halifax i Bank of Scotland (będące własnością Lloyds Banking Group), Barclays, Santander, Co-operative oraz Tesco bank (należący do brytyjskiej firmy supermarketów Tesco)12.
Banki inwestycyjne, będące domeną anglosaskiego modelu systemu bankowego, są szczególnymi instytucjami finansowymi, które operują głównie na rynku kapitałowym, nie prowadzą rachunków bankowych, nie przyjmują depozytów ani też nie udzielają pożyczek i kredytów. Banki inwestycyjne zajmują się więc wszelkimi usługami finan-sowymi, które wykraczają poza tradycyjną działalność depozytowo-kredytową. Głównie są to usługi związane z emisją i obrotem papierami wartościowymi oraz udzielaniem pomocy przedsiębiorstwom w pozyskiwaniu finansowania z rynków finansowych. Banki inwestycyjne w Wielkiej Brytanii kierują swoją ofertę zarówno do klientów indywidual-nych poprzez zarządzanie ich aktywami, jak i do przedsiębiorstw, jednakże znacznie częściej klientami banków inwestycyjnych są właśnie klienci instytucjonalni. Najwięk-sze brytyjskie banki inwestycyjne to Barclays Bank, HSBC oraz The Royal Bank of Scotland Group13.
Banki komercyjne koncentrują się natomiast przede wszystkim na klientach bizne-sowych. Do podstawowych usług oferowanych przez banki komercyjne należy: prowa-dzenie rachunków bieżących i oszczędnościowych klientom instytucjonalnym, realizacja płatności, udostępnianie linii kredytowych celem zarządzania bieżącą płynnością pod-miotów gospodarczych, jak również otwieranie akredytyw wykorzystywanych w trans-granicznej działalności klientów banku. Przykładem banków komercyjnych w Wielkiej Brytanii jest: Harrods Bank plc, HSBC Bank plc, London Scottish Bank plc, Standard Chartered bank czy też The Royal Bank of Scotland plc14. 11 P. Niczyporuk, A. Talecka, Bankowość Unii Europejskiej: podstawowe zagadnienia, Wyd. Temida 2,
Białystok 2011, s. 100. 12 http://www.economicshelp.org/blog/347/uk-economy/top-10-british-banks/ (dostęp: 4.12.2015). 13 http://www.statista.com/statistics/371143/leading-global-investment-banks-by-revenue/ (dostęp: 4.12.2015). 14 http://www.globalbrandsmagazine.com/list-of-commercial-banks-in-united-kingdom/ (dostęp: 4.12.2015).
552
Odrębne miejsce w brytyjskim sektorze bankowym zajmują domy dyskontowe (discount houses). Ich rolą jest pośredniczenie pomiędzy bankiem centralnym a bankami komercyjnymi. Dysponują wyłącznym prawem do zaciągania kredytów w Banku Anglii. Tym samym banki komercyjne w Wielkiej Brytanii nie mogą – tak jak funkcjonuje to w państwach Unii Europejskiej – bezpośrednio pożyczać pieniędzy w banku centralnym. Są więc zmuszone korzystać z pośrednictwa domów dyskontowych w sytuacji ewentu-alnych niedoborów płynności, których nie są w stanie pozyskać na rynku pieniężnym, w tym na rynku międzybankowym. W zamian za przywilej bezpośredniego dostępu do kredytów w Banku Anglii, domy dyskontowe są zobowiązane do absorbowania całości tygodniowych emisji bonów skarbowych oferowanych przez bank centralny. Domy dyskontowe przyjmują także depozyty bieżące i terminowe od banków komercyjnych, a pozyskany w ten sposób kapitał inwestują w krótkoterminowe papiery dłużne lub udzielają pożyczek bankom na bieżącą działalność.
Istotną rolę w brytyjskim sektorze bankowym odgrywają także towarzystwa bu-dowlane (building societies). Są to instytucje finansowe, będące własnością swoich członków, które oferują usługi bankowe oraz inne usługi finansowe, w szczególności udzielanie kredytów hipotecznych. Zajmują się więc przede wszystkim finansowaniem budowy domów i mieszkań. Konkurują z bankami w zakresie przyjmowania depozytów oraz udzielania kredytów hipotecznych. W latach 90. XX w. brytyjskie prawo bankowe dopuściło, aby towarzystwa budowlane oferowały usługi analogiczne do banków komer-cyjnych. Jednakże wciąż towarzystwa budowlane nie były w stanie konkurować z ban-kami. Wobec tych obaw został uchwalony Building Society Act, w rezultacie czego wiele spośród towarzystw budowlanych zmieniło swoją formę prawną, stając się tradycyjnymi bankami15, bądź też zostały przejęte przez większe instytucje finansowe (np. Abbey National – obecnie część Banco Santander Central Hispano, Halifax – połączony w 1997 r. z Bank of Scotland czy The Woolwich – obecnie część Barclays). Na początku 2008 r. istniało 59 towarzystw budowlanych o łącznej wartości aktywów ponad 360 mld GBP. Jednakże na skutek globalnego kryzysu finansowego oraz następujących procesów fuzji pod koniec 2008 r. ich liczba spadła do 4. Obecnie (według stanu w 2014 r.) istnieje 45 towarzystw budowlanych. Do największych zalicza się: Nationwide, Yorkshire, Coventry, Skipton oraz Leeds. 27.3. Przegląd największych banków sektora bankowego
Sektor bankowy Wielkiej Brytanii tworzy ponad 360 instytucji kredytowych o łącz-nej wartości około 10 bln EUR. W głównej mierze kapitał ten stanowią aktywa kilku największych banków brytyjskich, które dominują na krajowym rynku bankowym, jak również oferują swoje produkty i usługi na rynkach globalnych. Wśród największych banków Wielkiej Brytanii pod względem wielkości aktywów ogółem znajdują się (por. tabela 3): − HSBC Holdings, − Barclays PLC,
15 Część spośród nich stała się niezależnymi spółkami notowanymi na London Stock Exchange.
553
− Royal Bank of Scotland Group, − Lloyds Banking Group, − Standard Chartered PLC. Tabela 3. Największe banki Wielkiej Brytanii pod względem sumy aktywów oraz kapitalizacji
rynkowej w 2015 r.
Bank Aktywa ogółem
(w mld USD)*
Pozycja w rankingu największych
banków na świecie pod względem
aktywów ogółem
Kapitalizacja rynkowa
(w mld USD)**
Pozycja w rankingu największych
banków na świecie pod względem kapi-
talizacji rynkowej
HSBC Holdings 2 571,71 5 193,03 7 Barclays PLC 1 882,67 12 64,92 28 Royal Bank of Scotland Group 1 517,66 20 43,32 43
Lloyds Banking Group 1 294,47 23 87,56 16 Standard Chartered PLC 694,956 44 40,49 47
* Według stanu na dzień 30.06.2015 r. ** Według stanu na dzień 30.04.2015 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: bilansów banków, rankingu http://www.relbanks.com/ oraz http://www.banksdaily.com/topbanks/World/market-cap-2015.html (dostęp:15.12.2015).
Na uwagę zasługuje jednak fakt, iż w ciągu ostatniej dekady pozycja powyższych
banków na globalnym rynku bankowym znacząco się zmnieniła. Główną przyczyną był fakt, iż brytyjski sektor bankowy istotnie odczuł negatywne skutki globalnego kryzysu finansowego za sprawą znacznej ekspozycji banków na rynek kredytów hipotecznych typu subprime oraz ich zaangażowania w transakcjach na międzynarodowych rynkach finansowych. W 2005 r. w rankingu Global Finance, który opracowuje i publikuje ran-kingi największych globalnych banków pod względem wielkości aktywów, w czołowej dziesiątce znalazły się dwa brytyjskie banki: HSBC Holdings (4. miejsce) oraz Royal Bank of Scotland Group (10. miejsce). Pozostałe miejsca zajmowały wówczas banki ze Stanów Zjednoczonych, krajów Europy Zachodniej oraz jeden bank z Japonii16. Według danych finansowych na dzień 31.12.2008 r., a więc tuż po wybuchu globalnego kryzysu finansowego, wśród dziesięciu największych banków na świecie znalazły się trzy banki z Wielkiej Brytanii: Royal Bank of Scotland Group (1. miejsce, aktywa ogółem – 3514,58 mld USD), Barclays PLC (2. miejsce, aktywa ogółem – 3004,33 mld USD) oraz HSBC Holdings (5. miejsce, aktywa ogółem – 2527,47 mld USD). Jednakże kolejne lata to silna ekspansja banków azjatyckich, które zaczęły dominować na globalnym rynku bankowym17. W 2010 r. w dziesiątce największych banków tego rankingu znalazły się: HSBC Holdings (3. miejsce, aktywa ogółem − 2454,7 mld USD), Barclays PLC (4. miejsce, aktywa ogółem − 2325,7 mld USD) oraz Royal Bank of Scotland Group
16 https://www.gfmag.com/magazine/october-2005/award-winners--the-worlds-biggest-banks-2005- (dostęp:
14.12.2015). 17 Do największych banków azjatyckich zalicza się: banki chińskie – Industrial & Commercial Bank of China
(ICBC), China Construction Bank, Bank of China, Agricultural Bank of China, banki japońskie − Mitsubishi UFJ Financial Group, Mizuho Financial Group.
554
(5. miejsceków był dsektora bankryzysu finfinansowe,gospodarcz
W 20gu Global dziesiątce bank japońzmniejsza. jednak strorych aktyw
Brytyprzez kilkaty i usługiudział w rHSBC (14względem
Rys. 3. Udz
Źródło: Opranomi
Bryty
kowym. Wniektórychbalnego kr 18 Według d
2010 (dost19 http://www
e, aktywa ogódeterminowannkowego oraznansowego od, których pogazą.
015 r. już tylkoFinance19. Cznalazły się ński. ObrazujPodobnie zres
ony wynika to wa w ciągu ostyjski rynek baa dużych banki bankowe w rynku posiada4%) oraz Barwielkości pos
ział w rynku bry
acowanie własne icsonline.co.uk (d
yjski sektor baWzrost koncenh instytucji baryzysu finanso
danych finansowytęp: 15.12.2015).w.relbanks.com/w
Bar
S
łem − 2367,9ny pogarszającz słabnącą kodczuły bowiearszająca się s
o bank HSBCCztery pierwsz
również: 2 bae to, iż udziasztą jak bankóz umacniania
tatniej dekadynkowy wykaz
ków, które mazbliżonej for
ał Lloyds Grorclays (13%),siadanego maj
ytyjskich bankó
na podstawie dadostęp: 15.12.201
ankowy wydantracji, jaki nnkowych orazowego oraz z
ych na dzień 31
worlds-top-banks/
Ro
G
rclays; 13%
Santander; 12%
HSBC
9 mld USD)18.cymi się waroniunkturą goem nie tylko ssytuacja wpły
C Holdings znaze miejsca zajanki ameryka
ał brytyjskich ów z pozostałya się oraz ekspy bardzo istotnzuje cechy oliają największyrmie i jakoścoup (30%), R, a więc cztejątku.
ów (stan na 201
anych: The Offic15).
aje się być silnastąpił w ciągz fali fuzji i p
załamania ryn
1.12.2010 r.: http
/assets (dostęp: 1
Ll
oyal Bank of Scotland
Group; 16%
C; 14%
Spadek wielkrunkami funkcspodarki krajsame banki, a
ynęła na sferę
alazł się w czojmowały bankańskie, 2 bank
banków w gych krajów Unpansji banków nie wzrosły. gopolu, a więy udział w ryni (por. rys. 3oyal Bank ofery największ
3 r.)
ce of Fair Tradin
lnie skoncentrgu ostatnich przejęć, jakie ku kredytowe
p://www.relbanks
5.12.2015).
loyds Group; 30%
Pozosta8%
Nationwide; 7%
kości aktywówcjonowania bowej. Skutki
ale także pozorealną, skutku
ołowej dziesiąki chińskie. Wki francuskie
globalnej banknii Europejskie
z Chin oraz J
ęc rynku zdomnku, oferujący). W 2013 r.
f Scotland Groze banki bryt
ng (OFT) oraz h
rowanym systlat, wynikał znastąpiły w w
ego (tzw. cred
s.com/worlds-top
ałe;
w tych ban-brytyjskiego
globalnego ostałe rynki ując recesją
ątce rankin-W pierwszej
oraz jeden kowości się ej. Z drugiej Japonii, któ-
minowanego ych produk- najwyższy
roup (16%), tyjskie pod
http://www.eco
temem ban-z upadłości wyniku glo-dit crunch).
p-banks/assets-
Powszechnczynnik Thgo sektora Oznacza tw porównaEuropejskiszych (portyjskich in
Rys. 4. Śred
człoŹródło: J. Ba
ing, J
20 The Herfin
Stanów Zjwszechnienych udziaświadczyć− wartość− wartość− wartośćKomisja E− wartość− wartość− wartość
21 http://www
Aus
tria
nie wykorzysthe Herfindahl-bankowego W
to umiarkowaaniu do okresiej średni stopr. rys. 4). Jednstytucji kredy
dni indeks HHI onkowskich Uniarty, T. Ricketts, June 2014, s. 37.
ndahl-Hirschmanjednoczonych, K
e stosowaną miarąałów w rynku wsć o doskonałej konć indeksu poniżejć indeksu pomiędć indeksu powyże
Europejska przyjęć indeksu poniżejć indeksu pomiędć indeksu powyżew.economicsonlin
Bel
gia
Buł
garia
C
ypr
Cze
chy
Dan
ia
Ei
tywaną miarą -Hirschman In
Wielkiej Brytananą koncentrau przed globa
pień jego koncnocześnie możytowych.
dla aktywów oii Europejskiej Promoting Comp
n Index – jest to
Komisję Europejską koncentracji dazystkich firm z brnkurencji na rynkj 1500 – niska kodzy 1500-2500 – uej 2500 – silna koęła jednak bardziej 1000 – niska kodzy 1000-2000 orej 2000 oraz jegone.co.uk/Busines
Esto
nia
Finl
andi
a Fr
ancj
a N
iem
cy
Gre
cja
Węg
ry
poziomu konndex (HHI)20. nii wzrosła z 1ację brytyjskialnym kryzyscentracji w laże to wskazyw
ogółem instytucw latach 1997-
petition in the UK
o indeks zapropką oraz Brytyjsk
anej branży. Jest obranży. Niska warku. Najogólniej p
oncentracja, umiarkowana kooncentracja. ej restrykcyjne w
oncentracja, raz jego wzrost nio wzrost nie przeks_economics/Ban
Węg
ry
Irla
ndia
Wło
chy
Łotw
a Li
twa
Luks
embu
rg
ncentracji w dWartość wspó
1401 (w 2007 iego sektora bem finansowy
atach 1997-20wać na wysok
cji kredytowych-2012 K Banking Indus
ponowany przez ki Urząd ds. Konon obliczany jakortość wskaźnika, aprzyjmuje się, iż:
ncentracja,
ielkości wskaźnik
ie przekracza 250kracza 150 – silnanks.html (dostęp:
Luks
embu
rg
Mal
ta
Hol
andi
a Po
lska
Po
rtuga
lia
Rum
unia
danej branży ółczynnika HHr.) do 1736 (wbankowego oym. Jednakże 12 jest jednymką konkurency
h w państwach
try, BBA, The V
Departament Spnkurencji (OFT), o suma kwadratówa więc niska konc
ka HHI, zgodnie
0 – umiarkowana a koncentracja. 18.12.2015).
Słow
acja
Sł
owen
ia
His
zpan
ia
Szw
ecja
W
ielk
a B
ryta
nia
Ś
555
jest współ-HI dla całe-w 2010 r.)21. oraz wzrost
na tle Unii m z najniż-
cyjność bry-
Voice of Bank-
prawiedliwości który jest po-w poszczegól-centracja może
z którymi:
koncentracja,
Średnia UE
556
Pięć największych banków Wielkiej Brytanii, z punktu widzenia wielkości akty-wów, prowadzi zarówno działalność depozytowo-kredytową, jak i inwestycyjną. Oferują swoje produkty i usługi w obszarze: bankowości detalicznej, zarządzania aktywami, bankowości komercyjnej, inwestycyjnej oraz private bankingu. Są globalnymi instytucja-mi bankowymi, które poza działalnością na terytorium Zjednoczonego Królestwa mają swoje oddziały w wielu krajach gospodarki światowej. Analizując ich kondycję ekono-miczno-finansową, w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, iż wielkość ich akty-wów ogółem w latach 2005-2015 istotnie się zmieniała. Pomimo tego nie zagroziła lide-rom utraty ich pozycji na rodzimym rynku bankowym. W latach 2005-2008 wielkość aktywów ogółem pięciu największych banków brytyjskich wzrastała (por. tabela 4). HSBC Holdings, Barclays PLC oraz Royal Bank of Scotland Group odnotowały spadek wartości swojego majątku dopiero w 2009 r. Banki te bardzo silnie odczuły bowiem negatywne skutki rozprzestrzeniającego się globalnego kryzysu finansowego. Lloyds Banking Group odnotował w 2009 r. znaczący wzrost aktywów ogółem za sprawą połą-czenia Halifax Bank of Scotland (HBOS) oraz Lloyds TBS. Jednakże w kolejnych latach obserwuje się spadek wielkości jego majątku wynikający ze znacznego pogorszenia jego kondycji finansowej. Podobnie zresztą jak banków HSBC Holdings, Barclays PLC oraz Royal Bank of Scotland. Jedynie Standard Chartered PLC spośród badanych banków odnotował niemal w całym okresie analizy wzrost wielkości aktywów ogółem, co wskazu-je, iż nie odczuł on tak silnie skutków kryzysu finansowego. Wynika to głównie z faktu, iż instytucja ta jest zarejestrowana na terytorium Zjednoczonego Królestwa, jednakże około 90% swojej aktywności prowadzi na rynkach Azji, Afryki oraz Bliskiego Wschodu. Jedynie niewielka część koncentruje się na rynku brytyjskim. Tabela 4. Aktywa ogółem największych banków Wielkiej Brytanii w latach 2005-2015
Bank 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015*
HSBC Holdings (w mln USD) 1 501 970 1 860 758 2 354 266 2 527 465 2 364 452 2 454 689 2 555 579 2 692 538 2 671 318 2 634 139 2 571 713
Barclays PLC (w mln GBP) 924 357 996 787 1 227 583 2 053 029 1 379 740 1 490 280 1 562 083 1 488 335 1 343 628 1 357 906 1 196 719
Royal Bank of Scotland Group (w mln GBP)
776 827 871 432 1 840 829 2 401 652 1 696 486 1 453 576 1 506 867 1 312 295 1 027 878 1 050 763 964 701
Lloyds Banking Group (w mln GBP) 309 754 3 443 598 353 346 436 033 1 027 255 991 574 970 546 924 552 842 380 854 896 822 832
Standard Chartered PLC (w mln USD) 215 096 266 047 329 871 435 068 436 653 516 542 592 686 636 518 674 380 725 914 694 956
* Według stanu na dzień 30.06.2015 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych banków.
Udział łączny aktywów pięciu największych banków w aktywach całego brytyj-skiego sektora bankowego w okresie przed wybuchem globalnego kryzysu finansowego oscylował wokół 60% (przy 67,49% jeszcze w 2004 r.) – por. rys. 5. W 2009 r. wraz z istotnym pogorszeniem ich kondycji finansowej oraz stratami z tytułu ekspozycji na rynek amerykańskich kredytów hipotecznych o niskiej jakości, aktywa banków stanowi-ły zaledwie 51,35%. W kolejnych latach odnotowano jednakże wzrost znaczenia pięciu liderów brytyjskiej bankowości w ogóle aktywów sektora bankowego, który w 2013 r. osiągnął wartość 64,08%.
557
Rys. 5. Aktywa pięciu największych banków w relacji do łącznej wielkości aktywów brytyjskiego
sektora bankowego (w %)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Federal Reserve Economic Data.
Istotny spadek odnotowały również największe banki Wielkiej Brytanii w obrębie prowadzonej działalności kredytowej (por. tabela 5). Załamanie rynku kredytów hipo-tecznych typu subprime, silne powiązania kapitałowe tych instytucji z rynkiem amery-kańskim oraz zmniejszenie popytu na kredyty w Wielkiej Brytanii spowodowały spadek należności kredytowych analizowanych banków w latach 2008-2009. Zmniejszenie to jest widoczne zarówno w pozycji należności kredytowych od sektora finansowego (in-nych banków), jak i niefinansowego (klientów). Pomimo obniżenia podstawowych stóp procentowych przez Bank Anglii niemal do zerowego poziomu oraz zastosowania nie-standardowych instrumentów polityki pieniężnej (w tym instrumentu Quantitative Ea-sing w postaci nadzwyczajnych programów wykupu aktywów) akcja kredytowa banków nie wzrastała. W szczególności odnosi się to do zmniejszenia należności kredytowych HSBC Holdings, Barclays PLC oraz Royal Bank of Scotland Group. Z kolei w przypadku Lloyds Banking Group w raporcie rocznym za 2009 r. wykazano istotny wzrost należności kredy-towych, będący efektem połączenia Lloyds TSB z bankiem HBOS. W kolejnych latach obserwuje się jednak systematyczny spadek tej pozycji aktywów dla czterech najwięk-szych banków Wielkiej Brytanii. Akcja kredytowa wobec skutków globalnego kryzysu finansowego uległa więc istotnemu zastojowi. Jedynie Standard Chartered PLC, pomimo rozprzestrzeniania się efektów kryzysu na całą gospodarkę globalną, w badanym okresie odnotował wzrost należności kredytowych. Rynki, na których prowadził działalność, nie odczuły bowiem tak istotnych skutków kryzysu. Tabela 5. Wielkość należności kredytowych od banków oraz klientów największych banków
Wielkiej Brytanii w latach 2005-2015
Bank Rodzaj należności 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015*
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
HSBC Holdings (w mln USD)
Należności kredytowe od banków
125 965 185 205 237 366 153 766 179 781 141 869 139 078 117 085 120 046 112 149 109 405
Należności kredytowe od klientów
740 002 868 133 981 548 932 868 896 231 897 847 899 010 962 972 992 089 974 660 953 985
40,0042,5045,0047,5050,0052,5055,0057,5060,0062,5065,0067,50
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
558
cd. tabeli 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Barclays PLC (w mln GBP)
Należności kredytowe od banków
31 105 30 926 40 120 47 707 41 135 37 799 47 446 40 462 39 422 42 111 44 548
Należności kredytowe od klientów
268 896 282 300 345 398 461 815 420 224 427 942 431 934 423 906 434 237 427 767 430 719
Royal Bank of Scotland Group (w mln GBP)
Należności kredytowe od banków
70 587 82 606 219 460 138 197 91 753 100 518 83 310 63 951 54 071 43 735 41 521
Należności kredytowe od klientów
417 226 466 893 828 538 874 722 728 393 555 260 515 606 500 135 440 722 378 238 361 792
Lloyds Banking Group (w mln GBP)
Należności kredytowe od banków
31 655 40 638 34 845 40 758 35 361 30 272 32 606 29 417 25 365 26 155 23 548
Należności kredytowe od klientów
174 944 188 285 209 814 242 735 626 969 592 597 565 638 517 225 492 952 482 704 452 427
Standard Chartered PLC (w mln USD)
Należności kredytowe od banków
21 701 19 724 35 365 46 583 50 885 52 058 65 981 68 381 83 702 83 890 80 425
Należności kredytowe od klientów
111 791 139 330 154 266 174 178 198 292 240 358 266 790 283 885 290 708 284 695 279 188
* Według stanu na dzień 30.06.2015 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych banków.
Kapitały własne banków to wyrażone w pieniądzu fundusze własne będące odpo-wiednikiem majątku stanowiącego jego własność. Tabela 6 prezentuje wysokość kapita-łów własnych pięciu największych brytyjskich banków. Tabela 6. Kapitały własne największych banków Wielkiej Brytanii w latach 2005-2015
Bank 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015*
HSBC Holdings (w mln USD) 98 226 114 928 135 416 100 229 135 661 154 915 166 093 183 129 190 459 199 978 201 382
Barclays PLC (w mln GBP) 24 430 27 390 31 821 43 574 56 041 60 240 63 959 59 986 63 949 65 958 65 575
Royal Bank of Scotland Group (w mln GBP)
37 544 45 490 91 426 80 498 94 631 76 851 76 053 70 448 59 215 60 192 61 769
Lloyds Banking Group (w mln GBP)
10 630 11 507 12 425 9 699 44 107 46 902 46 594 44 684 39 336 49 903 48 041
Standard Chartered PLC (w mln USD)
12 333 17 397 21 452 22 695 27 920 38 865 41 375 46 055 46 841 46 738 49 344
* Według stanu na dzień 30.06.2015 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych banków.
Niemal wszystkie instytucje w badanym okresie zwiększały kilkukrotnie poziom posiadanych kapitałów własnych, co było związane z coraz wyższymi wymogami kapi-tałowymi nakładanymi przez władze narodowe oraz ponadnarodowe, jak również reko-mendacjami Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego. Z punktu widzenia ich sta-bilności należy ocenić to jednoznacznie pozytywnie. W 2008 r. obserwuje się jednak spadek tej pozycji pasywów w bankach, co wynika z pogorszenia ich wyników finanso-wych (a nawet odnotowanych w wyniku kryzysu finansowego strat), które wpłynęły na wysokość posiadanych przez nie kapitałów własnych. Wyjątek stanowił Royal Bank of
559
Scotland Group, którego kapitały własne zmniejszały się także w latach 2010-2015, a więc w okresie następującym już po eskalacji kryzysu finansowego. Lloyds Banking Group po zmianach właścicielskich w 2009 r. ponad 4-krotnie zwiększył kapitały wła-sne. Ich wartość w kolejnych latach analizy naprzemiennie wzrastała i się zmniejszała.
Poddając w dalszej kolejności analizie wielkość zobowiązań pięciu największych banków Wielkiej Brytanii z tytułu przyjmowanych depozytów, zauważa się, iż podmioty te w różnym stopniu odczuły wpływ załamania rynku bankowego na wysokość tego podstawowego źródła finansowania swojej działalności (por. tabela 7). Tabela 7. Wielkość zobowiązań z tytułu depozytów przyjętych od innych banków
oraz od klientów największych banków Wielkiej Brytanii w latach 2005-2015
Bank Rodzaj depozytów 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015*
HSBC Holdings (w mln USD)
Depozyty banków 69 727 99 694 132 181 130 084 124 872 87 221 95 205 95 480 86 507 77 426 71 140
Depozyty klientów 739 419 896 834 1 096 140 1 115 327 1 159 034 1 190 763 1 223 140 1 311 396 1 361 297 1 350 642 1 335 800
Barclays PLC (w mln GBP)
Depozyty banków 77 468 81 783 90 546 114 910 76 446 77 975 91 116 77 012 55 615 58 390 55 978
Depozyty klientów 238 684 256 754 295 849 335 533 322 429 345 788 366 032 385 411 431 998 427 704 438 270
Royal Bank of Scotland Group (w mln GBP)
Depozyty banków 110 407 132 143 312 294 258 044 142 144 98 790 108 804 101 405 63 979 60 665 52 590
Depozyty klientów 342 867 384 222 682 363 639 512 614 202 510 693 502 955 521 279 470 880 391 639 386 773
Lloyds Banking Group (w mln GBP)
Depozyty banków 31 527 36 394 39 091 66 514 82 452 50 363 39 810 38 405 13 982 10 887 16 966
Depozyty klientów 131 070 139 342 156 555 170 938 406 741 393 633 413 906 426 912 439 467 447 067 416 595
Standard Chartered PLC (w mln USD)
Depozyty banków 18 834 26 233 25 880 31 909 38 461 28 551 35 296 36 477 43 517 54 391 49 707
Depozyty klientów 119 931 147 382 179 760 234 008 251 244 306 992 345 726 377 639 381 066 405 353 377 479
* Według stanu na dzień 30.06.2015 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych banków.
W większości jednak instytucje te począwszy od 2008 r. odnotowały istotny spadek wielkości przyjmowanych depozytów od innych banków, co wynikało z sytuacji, jaka panowała na rynku międzybankowym. W Wielkiej Brytanii wobec utraty wzajemnego zaufania instytucji bankowych nastąpiło „zamrożenie” rynku międzybankowego. Część podmiotów borykała się bowiem z istotnym niedoborem płynności, a więc nie posiadała nadwyżkowego kapitału, by móc go ulokować w innych bankach. Te z kolei, które po-siadały nadwyżki kapitałowe, lokowały je w bezpiecznym banku centralnym. Wyjątek stanowił Standard Chartered PLC, który w całym badanym okresie odnotował wzrost zobowiązań z tytułu depozytów od banków, co było związane z dobrą kondycją rynków bankowych, na których instytucja ta prowadzi w głównej mierze swoją działalność.
Odmiennie sytuacja kształtowała się dla wysokości zobowiązań banków z tytułu depozytów przyjmowanych od klientów z sektora niefinansowego (przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych). Wszystkie banki niemal w całym badanym okresie odnotowa-ły wzrost tej wielkości pasywów. Wyjątek stanowił Royal Bank of Scotland Group, który w 2007 r. zwiększył wysokość depozytów od klientów ponad 2-krotnie, a w kolej-nych latach odnotowywał systematyczny ich spadek. Było to związane z istotnym po-
560
gorszeniem jego kondycji finansowej oraz obawą deponentów o gwarancje zwrotu swo-ich wkładów.
Zmiany, jakie nastąpiły w bilansach banków brytyjskich, w znacznej mierze wyni-kały z silnego załamania sektora bankowego Wielkiej Brytanii, a w konsekwencji pogor-szenia kondycji finansowej instytucji kredytowych oraz generowanych przez nie wyni-ków finansowych. W 2008 r., który uznaje się za umowną datę wybuchu globalnego kryzysu finansowego, w raportach rocznych sporządzonych na dzień 31.12.2008 r. wszystkie banki (z wyjątkiem Standard Chartered PLC) odnotowały znaczący spadek zysków netto (por. tabela 8). Royal Bank of Scotland Group osiągnął stratę w wysokości 34 373 mln GBP, podczas gdy rok wcześniej – w 2007 r. − jego zysk wynosił 7712 mln GBP. W kolejnych latach bank ten odnotowywał dalsze straty, choć ich wysokość była znacznie mniejsza. Ujemne wyniki finansowe osiągnął również Lloyds Banking Group (po 2010 r.). Drugą falę obniżenia wyników finansowych netto banków obserwuje się w latach 2012-2014, kiedy gospodarka Wielkiej Brytanii powróciła na ścieżkę wzrostu gospodarczego, jednakże banki wciąż odczuwały niestabilność brytyjskiego sektora bankowego. Tabela 8. Wyniki finansowe netto największych banków Wielkiej Brytanii w latach 2005-2015
Bank 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015* HSBC Holdings (w mln USD) 15 873 16 871 20 455 6 498 6 694 14 191 17 944 15 334 17 800 14 705 10 721
Barclays PLC (w mln GBP) 3 841 5 195 5 126 5 249 10 370 4 499 3 868 181 1 297 845 2 108
Royal Bank of Scotland Group (w mln GBP)
5 558 6 497 7 712 -34 373 -2 323 -1 666 -1 969 -5 890 -8 477 -2 711 358
Lloyds Banking Group (w mln GBP) 2 555 2 907 3 321 845 2 953 -258 -2 714 -1 387 -802 1 499 925
Standard Chartered PLC (w mln USD) 1 971 2 354 2 989 3 511 3 477 4 414 4 933 4 985 4 200 2 705 1 531
* Według stanu na dzień 30.06.2015 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych banków. 27.4. Struktura aktywów i pasywów sektora bankowego
Powyższe rozważania wskazują, iż w ciągu ostatniej dekady – w głównej mierze za sprawą globalnego kryzysu finansowego − sektor bankowy Wielkiej Brytanii przeszedł istotną przemianę. Największe brytyjskie banki utraciły znaczącą pozycję na globalnym rynku bankowym oraz istotnie odczuły pogorszenie swojej kondycji ekonomiczno- -finansowej. Zmiany te są widoczne nie tylko w bilansach największych banków, ale także w wielkościach zagregowanych całego sektora bankowego. Tabela 9 prezentuje wybrane pozycje aktywów i pasywów sektora bankowego Wielkiej Brytanii. W pierw-szej kolejności należy zwrócić uwagę, iż w latach 2008-2011, pomimo negatywnych skutków kryzysu finansowego dla wielu banków brytyjskich, zagregowana wartość aktywów całego sektora bankowego wzrastała, osiągając poziom ponad 11 bln GBP w 2011 r. Jednakże w kolejnych latach malała wobec pogarszającej się kondycji instytu-cji bankowych oraz recesji gospodarki Wielkiej Brytanii.
561
Tabela 9. Wybrane pozycje aktywów i pasywów sektora bankowego Wielkiej Brytanii (w mld EUR)
Pozycja w bilansie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* Aktywa ogółem 8 558,97 9 651,42 10 187,43 11 142,64 10 616,85 9 294,08 9 906,70 Należności kredytowe 5 109,28 4 409,94 4 042,15 4 128,37 4 147,48 3 787,20 4 013,24 Zobowiązania z tytułu przyjętych depozytów
od banków 732,53 935,74 611,37 640,73 621,82 453,57 543,85
od klientów 3 088,45 3 238,98 3 364,00 3 579,79 3 794,50 3 731,65 3 914,67 Kapitały własne 326,64 438,65 490,19 542,57 556,02 519,71 569,08 Wyniki finansowe netto -31,71 1,65 21,42 22,98 10,75 11,37 19,25
* Stan na dzień 30.06.2014 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie skonsolidowanych danych sektora bankowego EBC.
Wobec skutków globalnego kryzysu finansowego zmniejszyły się także należności kredytowe brytyjskiego sektora bankowego − z 5109,28 mln EUR w 2008 r. do 4013,24 mln EUR w połowie 2014 r. Pomimo iż Bank Anglii utrzymywał podstawowe stopy procen-towe na bardzo niskim poziomie22, wielkość akcji kredytowej banków została zahamo-wana. Z jednej strony banki zaostrzyły wymogi stawiane potencjalnym kredytobiorcom w ocenie ich zdolności kredytowej, ograniczając dostępność do kredytów. Z drugiej strony przedsiębiorstwa nie podejmowały nowych inwestycji w obawie przed niepewno-ścią rozprzestrzeniającą się na rynkach finansowych, co przełożyło się na spadek popytu na kapitał. Jednocześnie istotne ograniczenie rozwoju akcji kredytowej banków stanowi-ło jeden z pierwszych symptomów osłabienia koniunktury gospodarczej, która następnie przekształciła się w recesję.
Cechą charakterystyczną sektora bankowego Wielkiej Brytanii jest niski udział na-leżności kredytowych w aktywach ogółem brytyjskich banków. W 2008 r. udział ten stanowił 59,70%, podczas gdy w 2014 r. zaledwie 40,51% aktywów ogółem sektora bankowego. Oznacza to znacznie wyższy udział pozostałych aktywów w majątku ban-ków brytyjskich i znaczną różnicę w relacji do struktury aktywów sektorów bankowych pozostałych krajów Unii Europejskiej. W przypadku banków zagranicznych, prowadzą-cych działalność na terytorium Zjednoczonego Królestwa, udział należności kredyto-wych w aktywach jest jeszcze niższy (poniżej 10%), podczas gdy instrumenty pochodne i transakcje zakupu aktywów z przyrzeczonym terminem odkupu (reverse repo) repre-zentują około 60% ich aktywów.
Istotne zmiany odnotowano także w zagregowanej wielkości zobowiązań z tytułu przyjmowanych depozytów. Jak już wcześniej wskazano, zamrożenie rynku międzyban-kowego, problemy z płynnością banków oraz spadek ich wzajemnego zaufania spowo-dowały istotne zmniejszenie pozycji łącznych zobowiązań banków z tytułu depozytów od sektora finansowego. Z kolei wzrost nastąpił w wielkości zobowiązań przyjmowa-nych od klientów z sektora niefinansowego (przedsiębiorstw i gospodarstw domowych). W latach 2008-2014 sektor bankowy Wielkiej Brytanii zwiększył tę pozycję pasywów o 26,75%. Na uwagę zasługuje jednak fakt, iż depozyty ogółem, będące jednym z głów-
22 Stopa procentowa Banku Anglii (Bank Rate) w styczniu 2008 r. kształtowała się na poziomie 5,5%. Jednak-
że wobec pogarszających się warunków na rynku bankowym bank centralny zdecydował się pięciokrotnie obniżyć poziom Bank Rate w samym 2008 r. Następnie w marcu 2009 r. zredukowano poziom podstawo-wej stopy procentowej do 0,5%.
562
nych źródeł finansowania działalności bankowej, w całym badanym okresie oscylowały jedynie wokół 40-45%. Ich niski udział odróżnia brytyjski sektor bankowy od pozosta-łych krajów UE.
Dane zagregowane dla całego sektora bankowego potwierdzają także, iż w bada-nym okresie następował istotny wzrost wielkości kapitałów własnych banków (z wyjąt-kiem 2013 r.). Wynikało to z podwyższania wymogów dotyczących zabezpieczenia kapitałowego banków brytyjskich wobec implementowanych regulacji krajowych oraz międzynarodowych.
Następstwa globalnego kryzysu finansowego były również widoczne w znacznym pogorszeniu kondycji finansowej całego sektora bankowego, odzwierciedlonej w ujem-nym wyniku finansowym w 2008 r. oraz niestabilnych wzrostach i spadkach wielkości generowanych zysków netto dla sektora bankowego w kolejnych latach.
Warto również nadmienić, iż w ciągu ostatniej dekady istotnie zmieniły się propor-cje w bilansie sektora bankowego Wielkiej Brytanii. W latach 2005-2008 wielkość akcji kredytowej banków znacznie przewyższała swoją wartością zobowiązania z tytułu przyjmowanych depozytów (por. tabela 10). W kolejnych latach obserwuje się jednak spadek wskaźnika kredyty/depozyty, który w połowie 2014 r. wynosił 96,20%, co ozna-cza, iż kapitał pozyskany z depozytów przewyższał należności kredytowe sektora ban-kowego. Ponadto pogorszenie kondycji brytyjskiego sektora bankowego odzwierciedla także wzrost wskaźnika kredytów zagrożonych. Wskaźnik ten służy do oceny jakości portfela kredytowego sektora bankowego, obrazując relację wielkości kredytów zagro-żonych do ogólnej wartości ich portfela kredytowego. Wzrost jego wartości wskazuje na istotne pogorszenie jakości portfela kredytowego badanego sektora bankowego, w któ-rym coraz większy udział mają należności zagrożone bądź przeterminowane. Tabela 10. Wybrane wskaźniki działalności kredytowej sektora bankowego Wielkiej Brytanii (w %)
Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* Wskaźnik kredyty/depozyty 123,92 120,23 123,72 116,13 108,78 106,22 103,96 102,47 99,33 96,20
Wskaźnik kredytów zagrożonych 1,00 0,90 0,90 1,60 3,50 4,00 b.d. b.d. b.d. b.d.
* Stan na dzień 30.06.2014 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie skonsolidowanych danych sektora bankowego EBC. 27.5. Wyniki finansowe sektora bankowego
Analizując kondycję finansową sektora bankowego Wielkiej Brytanii, ocenie pod-dano również jego wyniki finansowe w latach 2005-2014 (por. tabela 11). Zmiany, jakie następowały w tym okresie, były silnie determinowane wydarzeniami na globalnych rynkach finansowych, w szczególności załamaniem światowego sektora bankowego w wyniku rozprzestrzeniania się skutków globalnego kryzysu finansowego, także na brytyjski sektor bankowy.
563
Tabela 11. Wyniki finansowe sektora bankowego Wielkiej Brytanii (w %)
Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* Wskaźnik kosztów do dochodu (Cost to Income Ratio)
41,74 40,96 40,08 58,88 56,70 60,26 60,88 70,09 70,03 64,77
Rentowność kapitału własnego (ROE) 16,93 17,50 16,12 -9,71 0,38 4,37 4,24 1,93 2,19 6,76
Rentowność aktywów (ROA) b.d. b.d. 0,59 -0,37 0,02 0,21 0,21 0,10 0,12 0,39
Przychody z tytułu odsetek (interest inco-me)/aktywa ogółem
b.d. b.d. 1,22 3,23 2,07 1,85 1,81 1,72 1,73 1,71
Przychody operacyjne ogółem/aktywa ogółem b.d. b.d. b.d. 1,91 1,98 1,99 1,88 1,72 1,95 1,93
Wynik z działalności operacyjnej/aktywa ogółem
b.d. b.d. b.d. 0,78 0,86 0,79 0,73 0,51 0,58 0,68
Współczynnik wypła-calności (Equity Capital Ratio)
7,33 7,39 6,70 6,10 7,27 7,73 8,52 9,28 8,77 8,81
Podstawowy współ-czynnik wypłacalności (Tier 1 Ratio)
8,44 8,53 8,20 8,16 9,93 10,86 10,72 12,32 14,38 13,03
Dźwignia finansowa (Leverage Ratio) b.d. b.d. b.d. 26,20 22,00 20,78 20,54 19,09 17,88 17,41
* Stan na dzień 30.06.2014 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie skonsolidowanych danych sektora bankowego EBC.
Wskaźnik kosztów do dochodów (Cost to Income Ratio, C/I), odzwierciedlający re-lację kosztów operacyjnych do wyniku na działalności bankowej, obniżył się w pierw-szym podokresie analizy (lata 2005-2007), co należy ocenić jednoznacznie pozytywnie. Spadek wielkości kosztów w relacji do osiągniętego wyniku był prawdopodobnie rezul-tatem mniejszej dynamiki wzrostu kosztów. Niskie wartości wskaźnika sytuują Wielką Brytanię na 26. miejscu spośród wszystkich 27. członków Unii Europejskiej pod wzglę-dem wartości wskaźnika C/I (2005 r.). Wskazuje to na wysoką efektywność kosztową brytyjskiego sektora bankowego. Z kolei w drugim (lata 2008-2010) oraz trzecim (lata 2011-2014) podokresie analizy wartość wskaźnika kosztów do dochodów wzrasta, co wynika z pogarszającej się kondycji finansowej brytyjskiego sektora bankowego oraz istotnego spadku wyników finansowych banków. W okresie eskalacji globalnego kryzy-su finansowego oraz w latach kolejnych wiele spośród brytyjskich instytucji bankowych odnotowało istotne zmniejszenie zysku z prowadzonej działalności bankowej lub wręcz osiągnęło stratę z działalności operacyjnej, co wpłynęło na zagregowaną wielkość wskaźnika kosztów do dochodów.
Warto również zwrócić uwagę na wskaźniki rentowności ROE (Return on Equity) i ROA (Return on Assets) obrazujące efektywność zarządzania odpowiednio: kapitałem własnym oraz aktywami brytyjskiego sektora bankowego. Jeszcze przed wybuchem globalnego kryzysu finansowego (lata 2005-2007) wskaźnik ROE dla brytyjskiego sek-tora bankowego kształtował się na poziomie 16-17%. Jednakże w kolejnym roku – 2008,
564
a więc znaczącego nasilenia się problemów sektorów bankowych w skali globalnej oraz ogólnoświatowego załamania gospodarczego, wartość wskaźnika ROE dla Wielkiej Brytanii osiągnęła poziom -9,71%. Ujemna wartość wskaźnika wynikała z istotnych strat odnotowanych przez największe brytyjskie banki oraz znaczącego pogorszenia ich kon-dycji finansowej. Sektor bankowy Wielkiej Brytanii nie był jedynym spośród sektorów krajów Unii Europejskiej, które w tamtym czasie osiągnęły ujemną wartość wskaźnika rentowności kapitałów własnych. Wśród takich krajów znalazła się również: Belgia (-44,8%), Holandia (-12,1%), Niemcy (-9,8%), Dania (-3,4%) oraz Malta (-0,5%), a więc w szczególności te kraje i sektory bankowe, w których największe banki europejskie mają swoje siedziby i które w istotny sposób odczuły negatywne skutki kryzysu finan-sowego. Analogiczne zmiany następowały w badanym okresie w wysokości wskaźnika ROA dla sektora bankowego Wielkiej Brytanii. W roku eskalacji kryzysu finansowego rentowność aktywów osiągnęła ujemną wartość równą -0,37%. Zarówno więc poziom wskaźnika ROE, jak i ROA, pomimo iż w kolejnych latach (począwszy od 2009 r.) wzrastały, nie powróciły do tego, który sektor bankowy osiągał przez kryzysem finan-sowym. Obrazuje to, jak istotny spadek efektywności zarządzania kapitałem własnym oraz aktywami nastąpił w funkcjonowaniu brytyjskiego sektora bankowego w następ-stwie globalnego kryzysu finansowego.
W tabeli 11 przedstawiono również wskaźnik przychodów z tytułu odsetek do ak-tywów ogółem, wskaźnik przychodów operacyjnych do aktywów ogółem oraz wskaźnik wyniku z działalności operacyjnej do aktywów ogółem. Wartości wszystkich tych wskaźników po 2008 r., a więc eskalacji kryzysu finansowego, zmniejszyły się. Oznacza to, iż banki brytyjskie generują coraz niższe przychody z podstawowej działalności ban-kowej w relacji do swoich aktywów. Uzasadnieniem tego była pogarszająca się przy-chodowość banków na skutek globalnego kryzysu finansowego.
Z punktu widzenia bezpieczeństwa sektora bankowego, utożsamianego z odpo-wiednim poziomem zabezpieczenia kapitałowego banków, analizie poddano także współczynniki adekwatności kapitałowej: współczynnik wypłacalności (Equity Capital Ratio) oraz współczynnik wypłacalności w oparciu o kapitał podstawowy – tzw. pod-stawowy współczynnik wypłacalności (Tier 1 Ratio). Zgodnie z rekomendacjami Bazy-lejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego, który zaproponował pomiar i kontrolę powyż-szych miar, banki powinny utrzymywać współczynnik wypłacalności na poziomie nie niższym niż 8%23. Tym samym sektor bankowy Wielkiej Brytanii w całym badanym okresie cechował się niskim poziomem zabezpieczenia kapitałowego, w szczególności w okresie kryzysu finansowego (lata 2007-2008), i nie spełniał zaleceń Komitetu Bazy-lejskiego. Niski poziom zabezpieczenia kapitałowego wskazuje także na silną podatność brytyjskiego sektora bankowego na szoki oraz zwiększa ryzyko jego niestabilności w warunkach załamania ogólnogospodarczego.
Wskaźnik Tier 1 Ratio służy z kolei do pomiaru siły finansowej danego podmiotu. Odzwierciedla zabezpieczenie kapitałowe banków z wykorzystaniem kapitałów o naj-niższym poziomie ryzyka. Należy podkreślić, iż w latach 2005-2014 wartość wskaźnika wzrastała, co należy ocenić pozytywnie z punktu widzenia stabilności sektora bankowe-go. Regulacje bazylejskie rekomendowały utrzymywanie wskaźnika Tier 1 Ratio na 23 M. Iwanicz-Drozdowska, Zarządzanie finansowe bankiem, PWE, Warszawa 2012, s. 132-135.
565
poziomie co najmniej 4% (zgodnie z Nową Umową Kapitałową), co oznacza, iż banki brytyjskie w całym badanym okresie spełniały te zalecenia. Jednocześnie utrzymywały właściwy poziom zabezpieczenia w oparciu o kapitał najwyższej jakości.
Specyfiką sektora bankowego jest także wysokie lewarowanie działalności, tj. wy-korzystanie dźwigni finansowej. Fundusze własne stanowią bowiem niski procent sumy pasywów instytucji bankowych. Tym samym aktywa są finansowane w głównej mierze ze źródeł obcych, a relacja wielkości aktywów do funduszy własnych jest wysoka. Wskaźnik dźwigni finansowej (Leverage Ratio) oszacowany dla sektora bankowego Wielkiej Brytanii stanowi relację aktywów ogółem do kapitałów własnych brytyjskich banków. W 2006 r. wysokość dźwigni finansowej wynosiła aż 26,20%. Oznacza to, iż aktywa sektora bankowego ponad 26-krotnie przewyższały wielkość jego kapitałów własnych. W kolejnych latach poziom lewarowania był nadal wysoki, jednakże obniżył się wraz z zaostrzaniem wymogów kapitałowych brytyjskich banków − do 17,41% w czerwcu 2014 r.
Podsumowując powyższe rozważania, obserwuje się dwie tendencje. Pierwsza wskazuje, iż w okresie globalnego kryzysu finansowego brytyjski sektor bankowy bar-dzo silnie odczuł negatywne skutki załamania, co jest odzwierciedlone w pogorszeniu podstawowych wskaźników oceny jego kondycji finansowej oraz efektywności funkcjo-nowania. Drugi wniosek to taki, iż pomimo poprawy wskaźników stabilności brytyjskie-go sektora bankowego oraz powrotu gospodarki na ścieżkę wzrostu po 2011 r., banki Wielkiej Brytanii nie poprawiły swoich wyników finansowych na tyle, aby wartości badanych wskaźników powróciły do poziomu sprzed kryzysu finansowego.
Na zakończenie analizy sektora bankowego Wielkiej Brytanii ocenie poddano jego wielkość w relacji do krajowej gospodarki. Wielkość i znaczenie danego systemu ban-kowego mogą być mierzone z wykorzystaniem różnorodnych wskaźników i danych makroekonomicznych. Najczęściej jest to relacja sumy aktywów sektora bankowego do Produktu Krajowego Brutto. Do pomiaru wielkości sektora bankowego Wielkiej Bryta-nii wykorzystuje się dwa podejścia24: podstawy własności (ownership basis)25 oraz miej-sca lokalizacji (residency basis)26. W ciągu ostatnich 40 lat wielkość sektora bankowego Wielkiej Brytanii istotnie wzrosła. Za pomocą powyższych metod szacowania wielkości brytyjskiego sektora bankowego wskazuje się, iż w 2013 r. stanowił on27: − około 350% PKB − według podejścia podstawy własności, − ponad 450% PKB − wykorzystując podejście miejsca lokalizacji (przy 100% w 1975 r.,
325,8% w 2000 r., 452,8% w 2005 r. oraz 563,1% w 2009 r.28) – por. rys. 6. 24 O. Bush, S. Knott, Ch. Peacock, op. cit., s. 386. 25 Według podejścia podstawy własności wskaźnik aktywów do PKB obejmuje sumę aktywów brytyjskich
monetarnych instytucji finansowych, w tym także aktywa oddziałów znajdujących się poza granicą Wielkiej Brytanii, ale nie obejmuje aktywów zagranicznych banków, które prowadzą działalność na terenie Zjedno-czonego Królestwa.
26 W podejściu miejsca lokalizacji do szacowania wskaźnika aktywów bankowych do PKB uwzględnia się aktywa monetarnych instytucji finansowych, które prowadzą działalność na terytorium Wielkiej Brytanii, niezależnie od kraju ich pochodzenia; wskaźnik ten obejmuje więc aktywa banków brytyjskich, jak również banków zagranicznych, które prowadzą w Wielkiej Brytanii działalność w formie filii lub oddziałów.
27 O. Bush, S. Knott, Ch. Peacock, op. cit., s. 386. 28 Dane DB Research, Interactive Map European Banking Markets: http://www.dbresearch.com/servlet/reweb
2.ReWEB?rwnode=DBR_INTERNET_EN-PROD$NAVIGATION&rwobj=FLASHMAP_EUROBANKING. calias&rwsite=DBR_INTERNET_EN-PROD (dostęp: 11.12.2015).
566
0
100
200
300
400
500
600
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Rys. 6. Wielkość aktywów sektora bankowego Wielkiej Brytanii jako procent PKB gospodarki
brytyjskiej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych DB Research. Bibliografia Wydawnictwa zwarte i ciągłe Baka W., Bankowość europejska, WN PWN, Warszawa 2005.
Bank of England, Prudential Regulation Authority: Supervising International Banks: The Pruden-tial Regulation Authority’s Approach to Branch Supervision, Consultation Paper, CP4/14, February 2014.
Barty J., Ricketts T., Promoting Competition in the UK Banking Industry, BBA, The Voice of Banking, June 2014.
Bush O., Knott S., Peacock Ch., Why Is the UK Banking System So Big and Is That a Problem? Bank of England, Quarterly Bulletin 2014, Q4.
Iwanicz-Drozdowska M., Zarządzanie finansowe bankiem, PWE, Warszawa 2012.
Niczyporuk P., Talecka A., Bankowość Unii Europejskiej: podstawowe zagadnienia, Wyd. Temida 2, Białystok 2011.
Witryny internetowe DB Research, Interactive Map European Banking Markets: http://www.dbresearch.com/servlet/
reweb2.ReWEB?rwnode=DBR_INTERNET_EN-PROD$NAVIGATION&rwobj=FLASHMAP_ EUROBANKING.calias&rwsite=DBR_INTERNET_EN-PROD.
http://www.banksdaily.com/topbanks/World/market-cap-2015.html.
http://www.economicshelp.org/blog/347/uk-economy/top-10-british-banks/.
http://www.economicsonline.co.uk.
http://www.economicsonline.co.uk/Business_economics/Banks.html.
567
http://www.globalbrandsmagazine.com/list-of-commercial-banks-in-united-kingdom/.
http://www.moneysupermarket.com/c/news/who-owns-who/0003118/.
http://www.relbanks.com/.
http://www.relbanks.com/worlds-top-banks/assets.
http://www.relbanks.com/worlds-top-banks/assets-2010.
http://www.statista.com/statistics/371143/leading-global-investment-banks-by-revenue/.
https://www.gfmag.com/magazine/october-2005/award-winners--the-worlds-biggest-banks-2005.
28. Sektor bankowy Włoch
(Wiesława Przybylska-Kapuścińska) 28.1. Sektor bankowy w liczbach i jego specyfikacja
Początki przekształceń we włoskim sektorze bankowym u schyłku XX w. były związane z koniecznością modernizacji jego przestarzałych struktur, ukształtowanych jeszcze w okresie międzywojennym. Poza tym w celu dostosowania go do przyszłych procesów integracyjnych w Europie niezbędnym zmianom musiała ulec także wciąż obowiązująca Ustawa Prawo bankowe z 1936 r., zakładająca specjalizację banków ze względu na zapadalność instrumentów kredytowych oraz traktująca banki jako instytucje działające w interesie publicznym, a nie jako podmioty rynkowe1. Nie gwarantowała ona harmonizacji z europejskimi rozwiązaniami i uniemożliwiała uzyskanie konkurencyjności sektora w europejskich strukturach. Włoski sektor bankowy do początków lat 90. cha-rakteryzował się dużą liczbą niewielkich instytucji, poważnym udziałem kapitału pań-stwowego jako pozostałością po powojennych nacjonalizacjach w gospodarce, niskim poziomem koncentracji oraz brakiem banków uniwersalnych2.
Szybkie i istotne zmiany w strukturze włoskiego sektora bankowego zostały zaini-cjowane na początku lat 90. Ważną rolę odegrała tu tzw. Ustawa Amato3, dokonująca w nim przekształceń własnościowych polegających na prywatyzacji banków państwowych, ujednolicająca standardy funkcjonowania podmiotów finansowych i grup kredytowych oraz wprowadzająca nadzór nad operacjami finansowymi4. Dalsze zmiany w sektorze wywołała nowelizacja Ustawy Prawo bankowe z 1993 r., która od 1994 r. umożliwiła harmonizację włoskich regulacji zgodnie z wytycznymi Drugiej Dyrektywy Bankowej (80/64/EEC). Spowodowała ona także zdefiniowanie grup bankowych, wprowadzenie nowego typu banku uniwersalnego posiadającego bogatą ofertę usług finansowych oraz zlikwidowała rejonizację geograficzną działalności bankowej5.
Zmiany otoczenia prawnego spowodowały u schyłku XX w. procesy konsolidacji we włoskim sektorze bankowym trwające do 2008 r., które poprzez procesy fuzji i prze-jęć poprawiły jego koncentrację6.
Udział sektora finansowego w tworzeniu PKB we Włoszech w 2014 r. na tle innych państw członkowskich strefy euro mieścił się na średnim poziomie i wynosił 2,6% PKB. 1 S. Battaglia, Il sistema bancario italiano tra il 1990 e il 2008. Evoluzioni e problemi aperti, CERADI, Roma
2008, s. 3. 2 E. Fiorentino ed altri, The Effects of Privatization and Consolidation on Bank Productivity: Comparative
Evidence from Italy and Germany, Working Papers, Banca d’Italia, No. 722, September 2009, s. 8. 3 Legge sulla Disposizioni per la ristrutturazione e integrazione patrimoniale degli Istituti di credito di diritto
pubblico, L.218/1990 di 30 luglio 1990. 4 S. Battaglia, op. cit., s. 3. 5 E. Fiorentino ed altri, op. cit., s. 8. 6 Ibid., s. 5.
569
Pod tym względem włoski sektor finansowy wyprzedzał poziom tego wskaźnika w kra-jach bałtyckich, w państwach członkowskich z Europy Wschodniej i Grecji, natomiast był znacznie niższy od udziału w Irlandii, Luksemburgu, Holandii, na Cyprze i Malcie. Udział ten nie zmienił się w ciągu lat i był podobny w 2008, 2013 i 2014 r.7
Tabela 1 przedstawia strukturę włoskiego systemu finansowego w latach 2010-2014. Tabela 1. Struktura włoskiego systemu finansowego (stan na koniec roku)
Rodzaj instytucji i ich liczba 2010 2011 2012 2013 2014 Grupy bankowe 76 77 75 77 75 Grupy doradców finansowych (SIM) 19 20 19 18 17 Banki, w tym: 761 740 706 684 663 − Banki w formie spółek akcyjnych 234 214 197 183 171 − Banki spółdzielcze, w tym: 452 448 431 422 413
− Banche Popolari 37 37 37 37 37 − Banche di Credito Cooperativo 415 411 394 384 376
− Oddziały banków zagranicznych 75 78 78 80 79 Podmioty pośrednictwa finansowego 111 102 101 94 86 Fundusze inwestycyjne 198 190 172 152 145 Przedsiębiorstwa finansowe − art. 107 LB 195 188 182 180 176 Przedsiębiorstwa finansowe − art. 106 LB 1 288 b.d. b.d. 545 582 Instytucje pieniądza elektronicznego 3 b.d. b.d. 4 5 Instytucje płatnicze 1 b.d. b.d. 43 42 Bancaposta e Cassa depositi e prestiti 2 2 2 2 2
LB – Legge Bancaria.
Źródło: Relazione Annuale di Banca d’Italia, Appendice, Roma 2011-2015.
Struktura ta dowodzi znaczącej pozycji sektora bankowego w systemie finanso-wym Włoch. Banki stanowiły blisko 40% ogółu instytucji finansowych, posiadając wszakże dominującą wielkość aktywów tego sektora. Liczne są też podmioty pośrednic-twa finansowego, które jednak są bardzo rozdrobnione i ich siła ekonomiczna jest znacznie słabsza w stosunku do banków. O wadze sektora bankowego w systemie finan-sowym Włoch świadczy bardzo wysoki udział jego aktywów. Same największe banki posiadają aż 76,4% aktywów tego sektora (por. tabela 5), a 5 największych banków ma 48,95% aktywów. Jeśli wziąć jeszcze pod uwagę małe banki, to na pozostałe podmioty sektora finansowego przypada niewielki procent udziału.
W latach 2004-2014 liczba banków we Włoszech niewiele się w zasadzie zmieniała, ponieważ spadła ona o około 15%: z 778 do 663. Było to efektem stopniowego spadku liczby banków w formie spółek akcyjnych (o ponad ¼) oraz spadku o 15% liczby ban-ków wzajemnych. Liczba banków spółdzielczych w badanym okresie była relatywnie ustabilizowana, natomiast wzrosła liczba oddziałów banków zagranicznych (o ponad ¼).
Zmiany te wynikały z jednej strony z postępujących procesów koncentracji przy-bierających postać fuzji i przejęć, jak również z konsekwencji przebiegu kryzysu finan-sowego wzmacniającego racjonalizację działalności gospodarczej, a także nasilenia penetracji rynków przez banki zagraniczne.
7 EBC, Report on Financial Structure, October 2015, s. 7, 56.
570
Sektor bankowy we Włoszech cechowała zdecydowana przewaga rodzimego kapi-tału prywatnego. Właścicielami większości kapitału instytucji kredytowych w całym okresie analizy byli krajowi inwestorzy instytucjonalni i strategiczni inwestorzy krajowi, w tym także w niewielkim zakresie Skarb Państwa. Dominujący był też udział instytucji z przewagą kapitału prywatnego w aktywach włoskiego sektora bankowego.
Pomimo procesów fuzji i koncentracji w latach 2004-2014 w sektorze finansowym Włoch wiodącą liczebnie i kapitałowo rolę odgrywały różnego rodzaju banki, przy po-woli rosnącej tendencji (około 27%) oddziałów banków zagranicznych (por. tabela 2). Tabela 2. Liczba banków we Włoszech w latach 2004-2014 według kryterium formy
organizacyjnej
Rodzaje banków Liczba instytucji
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Banki w formie spółki akcyjnej 237 242 245 248 247 248 234 214 197 183 171 Banki spółdzielcze 37 36 38 39 38 37 36 37 37 37 37 Banki wzajemne 442 439 436 440 432 421 415 411 394 384 376 Oddziały banków zagranicznych 62 66 74 79 82 82 75 78 78 80 79 RAZEM 778 783 793 806 799 788 760 740 706 684 663
Źródło: Banca di Italia: Statiscical Database − Banks: Number − By Province of Branch and Institutional Category of Bank, https://infostat.bancaditalia.it (dostęp: 15.02.2016).
Na podstawie danych z tabeli 3 można stwierdzić, że włoski sektor bankowy pod-
legał stopniowym procesom umiędzynarodowienia kapitału oraz wyraźnie była obser-wowana tendencja zwiększania konkurencji i otwartości rynku bankowego na partnerów zagranicznych. Relatywnie dominująca liczba instytucji o rodzimym kapitale uległa stop-niowemu ograniczeniu (por. rys. 1). Najsilniejszy ich spadek nastąpił w latach 2008-2009 (o 90 instytucji); jednocześnie liczba banków z rodzimym kapitałem w analizowanych latach zmniejszyła się prawie o połowę (w 2014 r.). W międzyczasie liczba zagranicz-nych podmiotów bankowych wzrosła o połowę i wypełniła miejsce na rynku, kompensu-jąc spadające uczestnictwo podmiotów krajowych. Tabela 3. Liczba banków we Włoszech w latach 2004-2014 według pochodzenia kapitału
Kryterium 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Krajowe 614 609 591 572 493 403 388 344 303 344 324 Zagraniczne, w tym działające jako: 164 174 202 234 306 385 372 396 403 340 340
Filie 60 66 74 79 82 82 75 78 78 80 80 Oddziały 104 108 128 155 224 303 297 318 325 260 260 Razem 778 783 793 806 799 788 760 740 706 684 663
Źródło: Associazione fra le Banche Estere in Italia, Banche ed operatori esteri in Italia, Roma 2014, s. 31.
R
Ź
WzWmcsob T
Ź 8
Rys.
Źród
Włoz upW bmiotcji (się zokrebryt
Tab
PańWieNiemFranHolaHiszInnePańStanJapoBrazChinInneOdd
Źród
8 A
. 1. S
dło: A
Anoszepływbadatówtrzyz inesietyjsk
ela
Wyństwaelka Bmcy ncja andizpane pańństwany Zjonia zyliany e pańdział
dło: Ib
Assoc
Stru
Asso
naliech wemanym
w pocykronnyc nakich
4. Zw
yszcza nalBryt
a nia ństwaa trzjedno
a
ństwały ra
bid.,
ciazio
uktur
ciazi
izuj(por
m czm ocho
otniech pa rynh, fr
Zróżnwe W
zególleżącania
a zecieoczo
a azem
, s. 3
one f
ra w
ione
ąc zr. taasu
okredząe); mpańsnkuranc
nicoWłos
lnience do
e one
m
2.
fra le
włosk
fra l
zróżabel, po
esie cychmiałstw u włcusk
owanszech
nie o EO
e Ban
kich
le Ba
żnicla 4)omim
najh z ły oeurłoskkich
nie kh w
OG
nche
h ban
anch
cow), wmo jwięWiene cropekim h, ho
krajulata
20082
22
10
e Est
nków
he Es
aniewida
kryększelkicałkejsk
najolen
u poach 2
04 83 20 14 15 10
3 21 21 13
1 2 1 4
04
tere i
w we
stere
e krać wyzyszy pej B
kowkich jsiln
nder
ocho2004
20082
22
10
in Ita
edłu
in It
raju wyrasu fiprzyBrytaitą pi pa
niej rskic
odzen4-20
05 88201515
83
272012
2213
08
alia,
ug po
talia,
pocaźnieinanyrosaniiprzeaństby
ch i
nia l013
20011
211
411
12
Banc
ocho
, Ban
choe, ż
nsowst lici (szewatw t
yła z am
liczb
06 10221315
83
491811
1213
28
che e
odze
nche
dzee w
wegczby
ześcigę ntrzezazn
mery
by o
20014411
51
15
ed op
enia
ed o
enia w strugo, ry oiokrnad ecichnacz
ykań
oddz
7 41441914
85
5114
51314
55
perat
kap
opera
odduktu
rosładdzrotnłączh (szonński
ziałó
200821721
81
22
tori e
pitału
atori
dziaurzea obziałónie) ozną spoza obch8.
ów b
8 11702117
95
8913
41314
24
ester
u
este
ałówe włbecnów worazlicz
za Ubec.
bank
2009291421
91
30
ri in
eri in
w inłosknośćwe z w zbą UE)noś
ków
9 291422017
86
9812
41313
03
Italia
n Ital
nstytkiegć kaWłdalsodd. Geść b
i ins
2010282111
21
29
a, Ro
ia, R
tucjgo seapitałoszszejdziałener
bank
stytu
0 28596874
2112
32322
97
oma
Roma
i krektoału zechj kolłówraln
kow
ucji
2011302211
31
31
2014
a 201
redyora zagr
h dolejn
w wynie w
wych
kred
1 26 2 6 8 7 4 9 2 3 2 3 2 2 8
4, s.
14, s
ytowban
graniotycnoścywow bh pa
dyto
20123121141
21
32
32.
. 31.
wychnkowicznzył i z F
odząbadaartne
owyc
2 24 0 3 6 3 4 8 1 3 1 3 2 2 5
57
.
h wwegnegopod
Franącycanymerów
ch
2013248115
144615
55312
32322
260
1
we go o. d-n-ch m w
3 8 5 4 6 5 5 3 2 3 2 3 2 2 0
572
28.2. Rodzaje dominujących instytucji kredytowych
Niezależnie od procesów postępującej koncentracji włoskiego sektora bankowego od lat 80. XX w., istniejący we Włoszech system bankowy jest rozdrobniony i bardzo zróżnicowany9. Z tego tytułu jego konkurencyjność na rynku europejskim, a także w sa-mych Włoszech jest niesatysfakcjonująca i nie należy on do czołówki wśród krajów europejskich, jak w przypadku Wielkiej Brytanii, Niemiec czy Francji10.
W sektorze bankowym we Włoszech dominują liczebnie banki spółdzielcze i są one ważnym składnikiem sektora bankowego. Mają one bardzo duże znaczenie w obsłu-dze finansowej małych i średnich przedsiębiorstw, które są bardzo liczne we Włoszech11.
W 2004 r. na 761 instytucji kredytowych 452 było bankami spółdzielczymi mają-cymi ogólnokrajowy lub lokalny charakter. Stanowiły one około 60% ogółu instytucji kredytowych. Pomimo spadku ogólnej liczby zarówno banków uniwersalnych, jak i spół-dzielczych tendencja przewagi liczbowej banków spółdzielczych utrzymała się w trakcie całego okresu badawczego, a nawet nieco wzrosła. W 2014 r. stanowiły one 62% liczby instytucji bankowych.
We Włoszech występują dwa typy banków spółdzielczych. Są to Banche Popolari (BP) i Banche di Credito Cooperativo – Case Rurali (BCC). W 2004 r. było 37 Banche Popolari i tyle samo funkcjonowało ich w 2014 r. W tymże roku 16 tych banków zarzą-dzało grupami bankowymi, 7 było notowanych na giełdzie w Mediolanie12 i obsługiwało ponad 25% rynku kredytowego13. Z racji niskiego stopnia zasilania ich kapitałów współ-czynnik wypłacalności kształtuje się nieznacznie poniżej 8%14.
W 2004 r. było 415 podmiotów Banche di Credito Cooperativo, które działają w regionach i gminach włoskich, będąc niejednokrotnie jedynymi instytucjami bankowymi (w 550 gminach na 2683 gminy włoskie)15. Procesy regulacyjne i likwidacje doprowadziły do ograniczenia ich liczby do 376 w 2014 r. Banki BCC to małe banki, dlatego dla ich bezpieczeństwa większa część zysków zasila kapitały, a dodatkowo ekspansja terytorial-na jest zależna od ilości udziałowców mieszkających na danym terenie. W wyniku tego średni współczynnik wypłacalności BCC kształtuje się na poziomie 15-16%16.
Obok banków spółdzielczych we włoskim sektorze bankowym od połowy lat 90. XX w. działają uniwersalne banki komercyjne, których powstanie bądź przekształcenie istniejących wcześniej instytucji umożliwiły: tzw. Ustawa Amato, nowe Prawo Bankowe z 1993 r. i wspólnotowe regulacje bankowe. Ich liczba poprzez procesy fuzji i przejęć wśród banków w formie spółek akcyjnych zmniejszyła się z 237 w 2004 r. do 171 w ciągu badanych lat. 9 E. Bogacka-Kisiel, D. Fijałkowska, System bankowy Włoch [w:] Systemy bankowe krajów G-20, red. S. Flejter-
ski, J.K. Solarz, Szczecin 2012, s. 460. 10 L. Nadotti, C. Porzio, D. Prevati, Economia degli intermediari finanziari, McGraw-Hill, Mediolan 2010. 11 E. Gutierrez, The Reform of Italian Cooperative Banks: Discussion of Proposal, IMF Working Paper,
WP/08/74, March 2008, s. 3. 12 E. Bogacka-Kisiel, D. Fijałkowska, op. cit., s. 461. 13 A.M. Tarantola, La riforma delle banche popolari, Senato della Repubblica, 22.VI.2011, s. 4. 14 M. Wilk, http://www.bankispoldzielcze.com/index.php?option=content&task=view&id=80. 15 Dokumentacja BCC. 16 M. Wilk, op. cit.
573
28.3. Przegląd największych banków sektora bankowego
We włoskim systemie bankowym silną pozycję i dominujące znaczenie ma kilka wiodących instytucji bankowych, które należą do największych na świecie. Zgodnie z ran-kingiem statystyk Banku Światowego17 w 2015 r. pod względem wielkości aktywów Uni-Credit SpA zajmował 27. pozycję, a Intesa Sanpaolo SpA − 40. pozycję wśród najwięk-szych banków na świecie. Także analiza poprzedzających lat potwierdza utrzymywanie się nawet nieco wyższych pozycji (25. i 37. pozycja) wspomnianych banków włoskich w świa-towym rankingu z punktu widzenia zgromadzonych aktywów18. Jeśli chodzi o pozycję największych banków włoskich w Europie, to w 2015 r. pod względem aktywów znajdo-wały się one na 12. miejscu – UniCredit SpA, na 19. – Intesa Sanpaolo SpA, na 24. – Casa Depositi e Prestiti, na 48. – Banca Monte dei Paschi di Siena i na 55. – Banco Popolare19.
Koncentrację włoskiego sektora bankowego, mierzoną udziałem pięciu najwięk-szych banków w sumie aktywów, należy ocenić jako poważną i znaczącą w całym okre-sie analizy. W latach 2007-2010 relacja aktywów największych instytucji do aktywów sektora ulegała niewielkim wahaniom (w granicach około 67-75%), co było związane z turbulencjami spowodowanymi kryzysem finansowym. W późniejszych latach udział aktywów wzrósł do blisko 76% (por. tabela 5). Tabela 5. Aktywa największych banków włoskich w relacji do aktywów sektora bankowego
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 66,7% 74,7% 70,1% 69,7% 74,2% 76,6% 76,4%
Źródło: European Central Bank: Statistical Data Warehouse − Statistics on Consolidated Banking, http://sdw.ecb. europa.eu (dostęp: 15.02.2016).
Zgodnie z rezultatami przedstawionymi w raportach rocznych za 2014 r. do grona
największych banków we Włoszech należały (zarówno pod względem sumy aktywów, jak i wielkości funduszy własnych): UniCredit SpA, Intesa Sanpaolo SpA, Cassa Depositi e Prestiti, Banca Monte dei Paschi di Siena i Banco Popolare. Na koniec 2014 r. w bankach tych zgromadzono prawie połowę (49%) aktywów włoskiego sektora banko-wego i ponad 87% jego funduszy własnych (por. tabela 6). Tabela 6. Udział pięciu największych banków w sumie aktywów i funduszy własnych włoskiego
sektora bankowego w 2014 r.
Bank Aktywa (w mln EUR)
Udział w aktywach
sektora
Fundusze własne
(w mln EUR)
Udział w funduszach
własnych sektora
UniCredit SpA 838 655 19,3% 52 836 35,0% Intesa Sanpaolo SpA 639 157 14,7% 45 062 29,9% CDP – CASSA DEPOSITI E PRESTITI 350 199 8,0% 19 553 13,0% BANCA MONTE DEI PASCHI DI SIENA 183 002 4,2% 5 989 4,0% BANCO POPOLARE 121 032 2,8% 8 076 5,4%
Źródło: Eurostat: Financial Balance Sheets, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu (dostęp: 15.02.2016); LE PRINCI PALI BANCHE ITALIANE, https://www.mbres.it/sites/default/files-/resources/download_it/ps_6_8.pdf (dostęp: 15.02.2016).
17 Top Banks in the World 2015, http://www.relbanks.com/worlds-top-banks/assets. 18 Top Banks in Italy 2015, http://www.relbanks.com/worlds-top-banks/assets. 19 Top Banks in Europe 2015, http://www.relbanks.com/top-european-banks/assets.
574
Zgodnie z informacjami z tabeli 6 w 2014 r. dominującą pozycję na rynku zajmo-wały dwa pierwsze banki – stanowiły one 1/3 sektora bankowego we Włoszech. Jedno-cześnie należy podkreślić, że największe banki włoskie (13) znajdują się wśród 28 ban-ków poddanych systemowemu nadzorowi ustalonemu przez Bazyleę III20.
Sytuację pod względem akcjonariatu wśród wiodących banków włoskich przed-stawia tabela 7. Tabela 7. Struktura akcjonariatu największych włoskich banków w 2015 r.
Inwestorzy UniCredit SpA Intesa Sanpaolo SpA
CDP – CASSA
DEPOSITI E PRESTITI
BANCA MONTE DEI
PASCHI DI SIENA
BANCO POPOLARE
Zagraniczni 39% 0% 0% 0% 0% Skarb Państwa 0% 0% 80% 4% 0% Strategiczni 28% 28,60% 18% 12,80% 5,10% Indywidualni i pozostali 33% 71,40% 1,50% 83,20% 94,90% RAZEM 100% 100% 100% 100% 100%
Źródło: UniCredit: Shareholders Structure, https://www.unicreditgroup.eu/en/governance-/shareholders-structure. html (dostęp: 4.03.2016); Intesa Sanpaolo, Report on Corporate Governance and Ownership Structures Report on Remuneration, Milano 2015, s. 23-27; CDP: Shareholding, http://www.cdp.it/en/company-profile/mission-and-role/mission-and-role.html (dostęp: 4.03.2016); Banca Monte dei Paschi di Siena, Consolidated interim report as at 30 September 2015, Siena 2015, s. 12; Banco Popolare: Shareholders, http://www.gruppobancopopolare.it/en/investor-relations/stock-dividend-and-shareholder-information/-shareholders/ (dostęp: 4.03.2016).
Wszystkie największe banki włoskie cechują się dominacją rodzimego kapitału
prywatnego w strukturze własności. Jedynie w przypadku UniCredit SpA występuje mniejszościowy kapitał zagraniczny (39%). Zróżnicowanie między największymi ban-kami włoskimi dotyczy przede wszystkim proporcji między inwestorami strategicznymi i inwestorami indywidualnymi. W przypadku trzech banków: Banco Popolare, Intesa di SanPaolo SpA i Banca Monte dei Paschi di Siena priorytetową pozycję zajmują krajowi inwestorzy indywidualni. W przypadku banku Casa Depositi e Prestiti 4/5 kapitału stanowi własność Skarbu Państwa; jest to więc w zasadzie oligopol z dominacją własno-ści państwowej.
20 Dane pochodzące z Relbanks 2014; Banca d’Italia, Rapporto sulla stabilità finanziaria, Roma 2014 No. 2, s. 26.
R
Ź
r T
Rys.
Źród
ra ta
Tab
c
Naleklien(w m
Depklien(w m
WynkowEUR
Zysk(w m
. 2. S
dło: UhRpChs
Zeabel
ela
Wchara
eżnontówmln E
pozytntówmln E
nik owy (wR)
k netmln E
Stru
UniChtml RepoprofilConshttp:/share
estala 8
8. W
Wybraaktery
1
ości w EUR
ty w EUR
odsetw mln
tto EUR
uktur
Credi(dos
ort onle/m
solida//wwehold
awie.
Wybr
ane ystyk
R)
22222
R)
22222
t-n
22222
R)
22222
ra ak
it: Shstęp: n Re
missioated
ww.grders/
enie
rane
ki
20102011201220132014201020112012201320142010201120122013201420102011201220132014
kcjo
hareh4.03
emunon-an
interrupp(dos
e wy
e cha
U
0
2
4 0
2
4 0
2
4 0
2
4
onari
holde3.20neratnd-rorim r
pobanstęp:
ybra
arak
UniCSp
25555455555
-
iatu
ers S16); tion,
ole/mreporncop4.03
anyc
ktery
CredpA
2 55 659 547 103 1
470 584 562 180 871 761 215 715 413 812 612 01 3
-9 28
-13 92 0
najw
StructInteMil
missiort as
popol3.201
ch w
ystyk
it
653 553 44 42
569 506 55
817 726 255 757 488 877 605 062 323 206 865 965 008
więk
ture,sa Slano on-an at 3lare.i16).
wska
ki pi
InSan
S
3333343433
kszy
httpanpa201
nd-ro30 Seit/en/
aźn
ięciu
ntesanpaoSpA
3 379 2376 7376 6344 0339 1427 1380 0404 4397 9392 1
10 611 311 29 59 82 7
-8 11 6
-4 51 2
ych w
ps://waolo, 5, s
ole.hteptem/inve
ików
u naj
a olo
235744625023105191063405987128621387282580817705190605550251
włos
wwwRep
. 23-tml mberestor
w p
ajwię
CDD
skich
w.unicport o-27; (dosr 201r-rela
pięci
ększ
DP –DEPO
PRE
h ba
credion CCDPtęp:
15, Sation
iu n
zych
– CAOSITESTI
4
2426
2631
ankó
itgroCorpoP: S4.03
Sienans/sto
najw
h wło
ASSATI E ITI
b.b.b.
42 1363 88
b.b.b.
68 4212 75
b.b.b.
2 531 16
b.b.b.
2 342 17
ów w
oup.euoratehare
3.201a 201ock-d
więk
oski
A
d.d.d.
3686d.d.d.
2855d.d.d.3961d.d.d.4870
w 20
u/en/e Govhold16); 15, s.divid
kszy
ch b
BADE
015 r
n/govvern
ding, Ban. 12;dend
ych b
bank
ANCEI PA
SI
r.
vernanance
httpca M Ban
d-and
ban
ków
A MASCIENA
5
ance-e andp://wwMontnco Pd-sha
nków
MONTCHI DA
156146142131119158146135129126
33222
-4-3-1-5
/shard Owww.cte dePopoareho
w w
TE DI
6 2386 6092 0151 2189 6768 4866 6085 6709 9636 2443 5413 3762 7852 1222 134
9854 6943 1701 4395 343
reholwnerscdp.iei Paolare:older
włosk
P
89586680341652454093
ldersship it/en/aschi: Shar-info
kich
BAPOP
s-struStru/comi di arehoorma
h za
ANCOLA
6 9493918679
104100
94908611111
-2
-1
57
ucturucturempany
Sienolderation
awie
O ARE
4 4623 3941 4816 1499 8234 5240 2004 5060 0186 5131 8051 8141 7601 6471 556
3082 258-944-606
1 946
5
re. es y-
na, rs, n/-
e-
2 4 1 9 3 4 0 6 8 3 5 4 0 7 6 8 8 4 6 6
5
c
Ź
pwkBz(U
R
Ź
kśM
576
cd. t
ROA
ROE
Źród
portw akredBanzow(w pUni
Rys.
Źród
ki Uści Mon
6
tabe
A
E
dło: MMM
Antfel analidytonca wany
przeCre
. 3. W
dło: MMM
Z UniC
depnte
eli 8
1
MediMediMedi
nalikreizowoweMo
ych edziedit
Wol
MediMediMedi
anaCredpozydei
2222222222
iobaniobanioban
iza edytwango. nte ban
ialeSpA
lume
iobaniobanioban
alizydit SytówPas
2010201120122013201420102011201220132014
nca, nca, nca,
wietów nych
Wydei
nkó 2,5
A w
en n
nca, nca, nca,
y wSpAw wschi
0
2
4 0
2
4
201201201
elkowy
h latyraźi Paw z5-9%20
należ
201201201
olumA i Inwspoi di
2
-
-
-1
-6
1, L3, L5, Le
ści ypratachźną aschzmie%) 11 r
żnoś
1, L3, L5, Le
menntesomnSie
2 0,15
-1,010,09
-1,660,241,95
16,801,30
69,223,80
Le PrLe Pre Pri
nalacowh 20ten
hi denia(po
r.
ści o
Le PrLe Pre Pri
nu dsa Snianena)
5% 1% 9% 6% 4% 5% 0% 0% 2% 0%
rinciprincipincip
eżnwały010-ndendi Siały
or. t
od kl
rinciprincipincip
depoSanpnych) lub
-
-
pali pali pali S
noścy dw-201ncję ienasię abe
lient
pali pali pali S
ozytpaolh nab 1/
3 0,4
-1,30,2
-0,70,24,9
17,13,2
10,12,7
SociSoci
Socie
ci odwa b14 wspa
a orw
la 8
tów
SociSoci
Socie
tówlo Sajwi/6 (B
3%1%4%4%0%5%5%0%0%8%
ieta Iieta Ieta It
d klbanwysadkuraz Btem
8 i
pięc
ieta Iieta Ieta It
w wySpA.ięksBan
ItaliaItaliatalian
lientnki: stąpu wBan
mpierys
ciu n
ItaliaItaliatalian
ynik. Poszycnco P
ane −ane −ne −
tówUniły
wielknco e ki. 3)
najw
ane −ane −ne −
ka, żozosch bPop
4
00
121
− Le− LeLe p
w poiCrokr
koścPoplku ). Pr
więk
− Le− Le Le p
że nstałebankpola
b.b.b.
0,75%0,62%
b.b.b.
2,95%1,10%
e prine prinprinc
ozwaedit
resowci npolapro
rzyr
kszyc
e prine prinprinc
najwe bakóware)
d.d.d.%%d.d.d.%%
ncipancipacipal
ala t Spwe
należare.ocenrost
ch b
ncipancipacipal
więkankiw i
wie
ali bali bli ban
na pA i
ważno Nant rt kr
bank
ali bali bli ban
kszei znazgrelko
anchanchnche
stwi Intahanści ależroczedy
ków w
anchanchnche
e depacznromości
5
he itahe itae itali
wierdtesania w
od żnośznie ytów
w m
he itahe itae itali
poznie adzi dep
0,-1,-1,-0,-2,5,
-46,-49,-23,-89,
alianalianiane,
dzena Sawielklieści o
w w od
mln E
alianalianiane,
zyty odb
ziły poz
,42%,97%,46%,73%,92%,65%,11%,11%,35%,21%
ne, Mne, M, Mil
nie, anpalkośentóod klata
dnot
EUR
ne, Mne, M, Mil
zgrbiegtylk
zytów
%%%%%%%%%%
MilanMilanlano,
że aolości ów oklienach tow
R
MilanMilanlano,
romgałyko w s
no, sno, s, s. 2
najo Spich odn
entów20
wała
no, sno, s, s. 2
madzy od 1/5
swoi
6 0
-1-0-0-12
-23-10-7
-24
. 286
. 288294-2
więpA,
pornotoww a10-2jed
. 286
. 288294-2
ziły wie(B
ich
,24%,71%,73%,49%,61%,58%,96%,51%,11%,10%
6-2878-289295.
ększchortfelwał
anal201dyni
6-2878-289295.
banelkoanckon
% % % % % % % % % %
7; 9;
zy oć la ły i-4 ie
7; 9;
n-o-ca n-
kwns
R
Ź
znsz
R
Ź
kurewłosnymsię w
Rys.
Źród
zróżnak szą zmi
Rys.
Źród
entóskic
m okw pr
. 4. W
dło: Ib
Wżnic
naltenenn
. 5. W
dło: Ib
ów. ch dkresrzed
Wol
bid.
Wynicowależy
ndenność
Wyn
bid.
Z wdała sie ldzia
lume
iki oane
y zancją ć wy
niki
wyjsię
lat 2ale 4
en d
odsepo
auwama
ynik
ods
ątkizao
2014-21
depo
etkod ważyćalejąków
setko
iemobse0-2
1%
ozytó
owewzglć, żącą,(po
owe
m Caerwo014(po
ów k
e pięlędeże ch, z or. t
pięc
asa owa4 spr. ry
klien
ęciuem wharawyj
tabe
ciu n
Depać tepadeys. 4
ntów
u najwysaktejątk
ela 8
najw
posendeek d4).
w pię
jwięsokoeryzkiem8 i ry
więk
iti eencjdepo
ęciu
ększościzowm bays.
kszyc
e Prja pozyt
u naj
zychi, al
wały ank5).
ch b
restpowotów
więk
h bale bsię
u In
bank
titi wolne
w naj
kszy
ankbyły onntes
ków
w pego
ajwi
ych b
ów y to e sisa S
w m
pozospaększ
bank
włowie
ilnieSanp
mln E
ostaadkuzyc
ków
oskielkoejszpao
EUR
ałychu loh b
w w m
ich wości ą (U
olo S
R
h nokat bank
mln
w lado
UniSpA
ajwban
ków
EU
atacdatnCre
A, g
więknkow
w wł
UR
ch 2nie. edit dzie
szywycłosk
2010NiSpA
e w
ych bch. Wkich
0-20emnA) l
wyst
banW b mi
014 niejub ępo
57
nkacbadaieśc
był jedsłab
ował
7
ch a-cił
ły d-b-ła
578
Zysk operacyjny pięciu największych włoskich grup bankowych w latach 2010-2014 charakteryzowała duża zmienność rezultatów. W dwóch największych bankach włoskich (UniCredit SpA i Intesa Sanpaolo SpA) w latach 2011-2013 odnotowano stratę; w pozo-stałych latach zysk był dodatni. W 2014 r. odbudowały one swój wynik finansowy – na poziomie wyższym niż w 2010 r. w UniCreditSpA oraz na poziomie o połowę niższym od 2010 r. w Intesa Sanpaolo. Z kolei Banca Monte dei Paschi di Siena i Banco Popolare w latach 2011-2014 odnotowały straty malejące do 2013 r. i ich 3-4-krotny wzrost w 2014 r. Jedynie Casa Depositi e Prestiti osiągnęła zyski w latach 2013-2014.
Z kolei ocena wyniku finansowego i wskaźników efektywności (ROA i ROE) ana-lizowanych banków wskazuje na ich niekorzystną, choć niejednakową sytuację w ostat-nich latach. Dość słabe zwroty na aktywach i kapitale własnym były udziałem banków UniCredit SpA i Intesa Sanpaolo SpA z wyjątkiem lat 2011 i 2013. Wyjątkowo nieko-rzystną sytuację pod względem kształtowania się wskaźników ROA i ROE odnotowały w latach 2011-2014 banki: Banca Monte dei Paschi di Siena i Banco Popolare. 28.4. Struktura aktywów i pasywów sektora bankowego
Suma bilansowa włoskiego sektora bankowego rosła relatywnie szybko w analizo-wanych latach, z wyjątkiem 2013 r., kiedy nieznacznie się obniżyła. Przyczyną zmian sumy bilansowej w 2013 r. było pogorszenie koniunktury gospodarczej znajdującej wyraz w spadku akcji kredytowej oraz jakości kredytów. Generalnie w latach 2004-2014 jej przyro-sty kształtowały się w przedziale około 3-12%.
Zgodnie z podziałem przedstawionym w tabelach 9 i 10 na aktywa włoskiego sek-tora bankowego składają się przede wszystkim dłużne papiery wartościowe (w przedziale 22-około 35%), głównie długookresowe, kredyty ogółem (w granicach 43-54%) z prze-wagą kredytów długookresowych oraz pozostałe aktywa (około 8-14%). Poza tym w ich skład wchodzi także złoto, gotówka i depozyty (około 6-9%) oraz depozyty zbywalne (3-5,2%). Największą pozycję w aktywach instytucji kredytowych zajmują dłużne papiery wartościowe i należności. Udział dłużnych papierów wartościowych nieznacznie się obniżył w okresie 2006-2008, a w kolejnych latach stopniowo rósł, by osiągnąć w 2014 r. udział na poziomie 34,7%. W zakresie kredytów sytuacja była nieco inna; chwilowy, niewielki spadek ich udziału (do 48,6%) wystąpił w 2005 r.; potem do 2008 r. ich udział w aktywach wzrósł do 54%. Od 2009 r. zaznaczyła się wyraźna tendencja spadku udzia-łu kredytów w aktywach sektora bankowego aż do 43,4%. W latach 2004-2009 wzrastał udział złota, gotówki i depozytów w aktywach do 8,6%; z kolei w następnych latach obniżył się do 7,6% (w 2014 r.).
W zakresie struktury kredytów sytuacja niewiele się zmieniła w ciągu analizowa-nych lat, ponieważ dominowały w niej kredyty długoterminowe. Ich udział w aktywach oscylował w przedziale 32-38,3%. Kredyty krótkoterminowe stanowiły 11,2-17,2% aktywów i charakteryzowała je tendencja do zmniejszania ich udziału. Natomiast zmien-nymi udziałami charakteryzowały się tzw. pozostałe aktywa, w tym udziały kapitałowe i inwestycyjne w funduszach (w przedziale od 8,6% do około 13,3%).
Tab
ela
9. S
trukt
ura
akty
wów
wło
skie
go se
ktor
a ba
nkow
ego
w la
tach
200
4-20
15
Kry
teriu
m
2004
20
05
2006
20
07
2008
20
09
2010
20
11
2012
20
13
2014
Su
ma
akty
wów
w m
ld e
uro
2 74
1 07
73
075
955
3 33
1 21
53
535
303
3 57
7 15
0 3
843
859
3 99
5 19
94
022
561
4 21
2 94
24
171
287
4 35
5 62
1Zł
oto
25 4
5434
473
38 2
5645
018
49 1
83
66 9
4590
388
103
022
106
591
75 5
2285
181
Got
ówka
i de
pozy
ty
129
129
167
734
215
271
253
606
236
341
265
266
223
800
234
265
243
131
230
090
247
605
Dep
ozyt
y zb
ywal
ne
79 8
1510
6 76
015
1 77
816
1 26
316
0 69
1 19
8 79
015
4 64
115
6 22
616
3 57
616
1 80
917
6 98
5Dłużn
e pa
pier
y w
artośc
iow
e,
w ty
m:
763
885
841
161
811
978
778
581
856
521
1 04
3 16
31
152
558
1 12
5 71
91
327
038
1 37
8 73
41
511
107
− k
rótk
ookr
esow
e 79
119
70 9
3064
782
51 9
8233
952
52
196
59 7
6875
111
99 2
5975
525
54 8
95 −
dłu
gook
reso
we
684
766
770
231
747
196
726
599
822
569
990
967
1 09
2 79
01
050
608
1 22
7 78
01
303
208
1 45
6 21
1K
redy
ty, w
tym
: 1
377
301
1 49
5 20
71
689
108
1 85
7 89
41
931
263
1 92
6 85
21
980
111
2 04
3 58
22
010
611
1 91
1 04
31
884
722
− k
rótk
ookr
esow
e 47
2 80
947
3 22
552
2 30
055
8 53
256
2 38
0 50
1 53
550
2 91
353
9 89
853
8 78
348
9 54
748
9 16
9 −
dłu
gook
reso
we
904
492
1 02
1 98
21
166
808
1 29
9 36
21
368
883
1 42
5 31
71
477
197
1 50
3 68
41
471
828
1 42
1 49
71
395
553
Udz
iały
kap
itało
we
i i
nwes
tycy
jne
w fu
ndus
zach
37
0 40
945
3 36
951
6 61
853
0 13
743
7 21
3 48
3 29
748
9 69
745
7 27
246
3 05
351
0 72
057
0 67
5
Pozo
stał
e ak
tyw
a -4
916
-22
749
-91
794
-91
196
-94
062
-140
454
-95
996
-97
525
-101
058
-96
631
-120
654
Źródło
: Eur
osta
t: Fi
nanc
ial B
alan
ce S
heet
s, ht
tp://
apps
so.e
uros
tat.e
c.eu
ropa
.eu
(dos
tęp:
15.
2.20
16).
Tab
ela
10. S
trukt
ura
akty
wów
wło
skie
go se
ktor
a ba
nkow
ego
w la
tach
200
4-20
14
Kry
teriu
m
2004
20
05
2006
20
07
2008
20
09
2010
20
11
2012
20
13
2014
Zł
oto,
got
ówka
i de
pozy
ty
5,6%
6,6%
7,6%
8,4%
8,
0%8,
6%7,
9%8,
4%8,
3%7,
3%7,
6%D
epoz
yty
zbyw
alne
2,
9%3,
5%4,
6%4,
6%
4,5%
5,2%
3,9%
3,9%
3,9%
3,9%
4,1%
Dłużn
e pa
pier
y w
artośc
iow
e, w
tym
: 27
,9%
27,3
%24
,4%
22,0
%
23,9
%27
,1%
28,8
%28
,0%
31,5
%33
,1%
34,7
% −
kró
tkoo
kres
owe
2,9%
2,3%
1,9%
1,5%
0,
9%1,
4%1,
5%1,
9%2,
4%1,
8%1,
3% −
dłu
gook
reso
we
25,0
%25
,0%
22,4
%20
,6%
23
,0%
25,8
%27
,4%
26,1
%29
,1%
31,2
%33
,4%
Kre
dyty
, w ty
m:
50,2
%48
,6%
50,7
%52
,6%
54
,0%
50,1
%49
,6%
50,8
%47
,7%
45,8
%43
,3%
− k
rótk
ookr
esow
e 17
,2%
15,4
%15
,7%
15,8
%
15,7
%13
,0%
12,6
%13
,4%
12,8
%11
,7%
11,2
% −
dłu
gook
reso
we
33
,0%
33,2
%35
,0%
36,8
%
38,3
%37
,1%
37,0
%37
,4%
34,9
%34
,1%
32,0
%Po
zost
ałe
akty
wa
13,3
%14
,0%
12,8
%12
,4%
9,
6%8,
9%9,
9%8,
9%8,
6%9,
9%10
,3%
Sum
a 10
0%10
0%10
0%10
0%
100%
100%
100%
100%
100%
100%
100%
Źródło
: Ibi
d.
579
Tab
ela
11. S
trukt
ura
pasy
wów
wło
skie
go se
ktor
a ba
nkow
ego
w la
tach
200
4-20
15
Kry
teriu
m
2004
20
05
2006
20
07
2008
20
09
2010
20
11
2012
20
13
2014
Su
ma
pasy
wów
w m
ld e
uro
2 74
1 07
73
075
955
3 33
1 21
53
535
303
3 57
7 15
03
843
859
3 99
5 19
94
022
561
4 21
2 94
24
171
287
4 35
5 62
1Pr
zyję
te d
epoz
yty,
w ty
m:
1 11
0 78
61
231
401
1 39
2 01
81
515
345
1 58
3 22
71
615
260
1 64
1 07
11
750
237
1 87
9 38
01
870
102
1 89
5 33
2 −
prz
enos
zaln
e 61
1 10
566
1 82
172
1 79
172
0 04
069
9 21
977
9 98
879
9 73
589
1 93
896
9 37
296
5 05
11
002
222
− in
ne d
epoz
yty
421
558
480
500
571
882
691
075
767
402
710
363
710
213
719
719
769
306
756
430
737
363
Dłużn
e pa
pier
y w
artośc
iow
e 47
0 70
052
2 11
858
3 13
363
7 42
069
8 04
073
3 70
479
1 38
776
1 24
478
8 10
570
9 43
262
0 13
7K
apitał w
łasn
y, w
tym
: 74
5 99
386
0 58
590
2 31
772
7 80
329
6 70
836
9 10
329
6 86
622
6 13
725
7 85
434
0 21
340
4 12
0 −
kap
itał p
odst
awow
y 37
2 96
549
6 11
957
5 28
444
7 42
211
0 84
916
9 64
310
4 33
268
459
99 7
3417
0 78
419
3 83
7 −
akc
je i
jedn
ostk
i fun
dusz
y in
wes
ty-
cyjn
ych
373
028
364
466
327
033
280
381
185
859
199
460
192
534
157
678
158
120
169
429
210
283
Ube
zpie
czen
ia, e
mer
ytur
y
i uje
dnol
icon
e gw
aran
cje
426
942
475
480
501
972
497
728
483
451
531
365
569
398
573
203
595
029
629
781
699
973
Pozo
stał
e pa
syw
a -1
3 34
4-1
3 62
9-4
8 22
515
7 00
751
5 72
459
4 42
769
6 47
771
1 74
069
2 57
462
1 75
973
6 05
9 Źr
ódło
: Ibi
d.
Tab
ela
12. S
trukt
ura
pasy
wów
wło
skie
go se
ktor
a ba
nkow
ego
w la
tach
200
4-20
14
Kry
teriu
m
2004
20
05
2006
20
07
2008
20
09
2010
20
11
2012
20
13
2014
Pr
zyję
te d
epoz
yty,
w ty
m:
40,5
%40
,0%
41,8
%42
,9%
44
,3%
42,0
%41
,1%
43,5
%44
,6%
44,8
%43
,5%
− p
rzen
osza
lne
22,3
%21
,5%
21,7
%20
,4%
19
,5%
20,3
%20
,0%
22,2
%23
,0%
23,1
%23
,0%
− in
ne d
epoz
yty
15,4
%15
,6%
17,2
%19
,5%
21
,5%
18,5
%17
,8%
17,9
%18
,3%
18,1
%16
,9%
Dłużn
e pa
pier
y w
artośc
iow
e 17
,2%
17,0
%17
,5%
18,0
%
19,5
%19
,1%
19,8
%18
,9%
18,7
%17
,0%
14,2
%K
apitał w
łasn
y, w
tym
: 27
,2%
28,0
%27
,1%
20,6
%
8,3%
9,6%
7,4%
5,6%
6,1%
8,2%
9,3%
− k
apitał p
odst
awow
y 13
,6%
16,1
%17
,3%
12,7
%
3,1%
4,4%
2,6%
1,7%
2,4%
4,1%
4,5%
− a
kcje
i je
dnos
tki f
undu
szy
inw
esty
cyjn
ych
13,6
%11
,8%
9,8%
7,9%
5,
2%5,
2%4,
8%3,
9%3,
8%4,
1%4,
8%Po
zost
ałe
pasy
wa
15,1
%15
,0%
13,6
%18
,5%
27
,9%
29,3
%31
,7%
31,9
%30
,6%
30,0
%33
,0%
Sum
a 10
0%10
0%10
0%10
0%
100%
100%
100%
100%
100%
100%
100%
Źródło
: Ibi
d.
580
bds
dtu2tpł3p 2
ttsWwtzbt2
R
Ź
bankdłużsyw
darstuowudzi2004townpowłe pa33%pozy
28.5
tucjitów sowW kw Ptegozwiąbanktow259
Rys.
Źród
Wkowżne
wa, wW
stw wał iał k4-2nie
woli asyw
%. Nycję
5. W
Wi krepro
we zkolejPKBo staązankowano,3%
. 6. R
dło: E
W tabwego
papw ty
Wśródomw p
kapi007się roswa
Natoę w
Wyn
Wielkedyocenaha
ejnycB włanu nyc
wegoo w % PK
Rela
Euros
belao. Npieryym uód zmowprzeitału7 sta
obnsnąć(w t
omianiew
niki
kośćytowntowamowch lłoskrzeh z o do20
KB.
acja
stat:
ach Na ic
y wubezzobowychedzu włanowniżyć, zatymast wie
i fin
ć wwychwycwanlatackiegeczy
jako PK12
sum
Fina
11 ch wwartozpieowih. Iialełasnwił ył – ajmu
m ubudz
elkim
nan
włoskh w ch). nie ch t
go sy nakoścKB r. –
my ak
ancia
i 12wielkościeczeązańch u
e 40negoon odo
ującbezpział m st
nsow
kiegPKPodprzytendektoleży
cią usto
– os
ktyw
al Ba
2 prkośćioweniań nudzi0-45o w okozal
c okpiecz
dłutopn
we
go sKB W
dobyros
dencora y sięudziopnisiąg
wów
alanc
rzedć sk
we (śa, emnajwiał w
5% wpasy
oło 1ledwkołozen
użnyniu
sek
sektWłonie stu cja jbanę doielonowo
gnął
w wło
ce Sh
dstawkładaśredmerywiękw stw cywa
1/4-wie 9%ia, eych w la
kto
tora ch rjakudz
jegonkowoszunyco ro on
oskie
heets
wionają sdnioytur
kszytrukciągach 1/5 kilk
% ogemepap
atac
ra b
banrosł
k w ziałuo kswegukiwch kosła n wó
ego
s, http
no wsię p
o 17ry i y udkturzgu a
chapas
ku pgółuerytupierch 2
ban
nkoa nainn
u wztałgo zwać kredy
(poówc
sekt
tp://a
warprze
7%)gw
dziaze a
analaraksywprocu paury rów2004
nko
owegajsznychwielkłtowzare w z
dytówor. rczas
tora
appss
rtoścede , kaaran
ał maktyizow
kterywów,centsywi gwwa
4-20
owe
go mybc
h krkośc
waniejestzahw. Wrys. s na
ban
so.eu
ci i wsz
apitancje
miałyywówanyzow, o tt. Oswówwararto014.
ego
mieciej wrajacci aia bytrowamoW i6).
ajwy
nkow
urost
struzystał we (oky dw w
nychwałatyle stat
w w rancścio. Flu
erzonw lach, ktywyła
wanowainny Nayższ
wego
tat.ec
uktutkimwłaskoło
depowłosh laa tenw p
eczn201
cje) owyuktu
na uatackrywówzmo w
aniuych ajwyzy p
o do
c.eur
urę pm przsny o 30ozytskieat, zndenpóźnnie
14 rpod
ychuow
udzch 2zys w wienn
w 20u ak
latayższpoz
wie
ropa.
pasyzyję(ok
0%)ty oego z duncjaniejod . Wdwow p
wał o
ziałe004fin
w PKna. 010 cji kach zą wziom
elkoś
.eu (d
ywóęte dkoło). osóbsek
użą a majszy201
W okroiły pasyon w
em s4-20nansKB Spar. i
kredrela
wartm od
ści P
dostę
ów depoo 10
b prktora
zmialej
ym o12 rresiswóywaw gr
sum006 sowy
w adeki w dytoacjatośćd po
PKB
ęp: 1
włoozyt0%),
rawa baiennącaokrer. zaie anój uach rani
my a(o py wlata
k ud20
owea akć wsocz
w l
15.02
oskity (o, po
wnycankonośc. O esie acząnalidziazm
icac
aktypona
wpłyach dział14 r
ej i pktywskaźątku
atac
2.201
iegookołozos
ch iowecią. ile
e dośął poizy pał z
miench 14
ywóad 4
ynął200
ału ar. Pprob
wówźniku an
ch 20
16).
o sekło 4stałe
i goego
Z kw laść gonopoz15%ił sw4-20
w in45 p
na 07-2aktyPrzyblem
w sekka onali
004-
58
ktor40%e pa
ospoflukkoleatacgwałwniosta% dwoj0%.
nstypunk
cza2008ywówyczymacktor
odnoizy
-201
1
ra %),
a-
o-k-ei ch ł-ie a-do ją .
y-k-a-8. w
yn ch ra o-–
4
5
ip(łsn
R
Ź
pwkcwfbżc
pps 2
2
2
582
i 20przy(jestło zskannale
Rys.
Źród
płacwiajkapiczynw 20finaby oże sce re
pitałprzesytu
21 R22 ht23 R
2
N013. yczyt to e zmnia, eżno
. 7. Zw
dło: Ib
Ncalnją jeitałonnik014
ansoosiąektoezer
Oł Ti
ede wuacji
Relazi
ttp://Relazi
ajsiSp
yn zodz
mnia ta
ości
Zmiw la
bid.
a rynoścedynowek te4 r. owy ągnąor brwyd 20ier wszi od ione /wwwione
lnieade
złożzwieiejszakż i zo
ianyatach
ysuni (anie e naen kNaj(ni
ąć 1banky do0111 m
zystkdnoto
Ann
w.heAnn
ejszeek teżyły ercizenie zmobo
y r/r rh 20
nku adekjeg
a poksztajniżieco5%
kowo spr
r. kmiałkimowa
nualeelgilibnuale
e spen księ
iedleia dmianwią
rela004-2
8 pkwao iluziomałtoższyo po w
wy wrostkapił tru
m z zano
e di Bbrarye di B
padkkoleteż
eniedostęn wązań
cji s2014
przeatnoustrmie
owały jegoniże201
we Waniaitał
udnozahadop
Bancy.comBanc
ki suejnoż na e skępno
w spń)21.
sumy4
edstści)racjęe 8%ł sięgo pej 1
14 rWłoa niTie
ościamopiero ca d’m/inca d’
umyo wy
niekurcościraw
y ak
tawi) dlaę dl
%22. ę npoz0,5. W
oszeerów
er 1 i ze
owano w Itali
ndicaItali
y akynióe: spzeni kr
wozd
ktyw
ionoa wla laZ wa piom%).
Wysoch pwnojes
e wzniem
w 20 a, Ro
ators/a, Ro
ktywósł 5padenia srótkodaw
wów
o kswłoskat 20wyjąozio
m za. Woki ppomowat obzmom ak14 r
oma /bankoma
wów5%,ek asię roter
wczo
wło
sztakieg007ątkiomiareje kopozi
mimadzebliczocniktywr. wr
200k-cap201
w ro, 3,2aktywrynkrminości
oskie
ałtowgo s
7-20iem ie pestrlejniom
mo fie nazanyieniwnoraz
09, 20pital5.
ok d2% wówku onowins
ego
wansekt
014. 200
powyowa
nychm adinana ryny naem
ości z ni
011 il-ade
do rora
w fioperwychstrum
sekt
nie storaWł
08 ryżejano h latdekwnsownku a posięgosiewi
i 201equac
okuaz 5inanracjih fumen
tora
się a bałoskr. wej 10
w tach
watnwycfina
odstę w spodielk
13. cy-ra
u od,7%
nsowi ryn
unduntów
ban
synankoki se
w po0% rok
h jegnośch tuansotawilata
darckim o
atio-/
dnot%. Owycnkouszyw po
nkow
ntetyoweektozosw
ku, kgo pci kurbuowyie Bach
czej oży
/italy
towaOpró
h prowycy i wocho
wego
ycznego. or batałytren
którpozapit
ulenym.Bazy
20w w
ywie
y.
anoócz rzezch wwzroodn
o do
negoDo
ankych ndziry zziomtało
ncji p
ylei 11-
wyneniem
w wyżznacw 2ostu
nych
wie
o wostęowylataie r
zapom sto
wejpos
2.5201
niku m w
latażej czon011u koh (ko
elko
wspóępney spach rosnocząopnj śwsiada
5. Po13,
recwe W
ach wymnyc r.,
osztuomp
ści P
ółczye dapełnana
nącyątkoniowwiadał w
odstco w
cesjiWło
200mie
ch doco
tu icpen
PKB
ynnane niał alizyym owawo wdczywyst
tawwiąi23. P
oszec
08, 2eniono obwynch psow
B
nika umwymy wsdo ł kr
wzraył o tarc
owyązałoPopch.
201nycbrotnikapozywani
wymożl
mogspół15%
ryzyastatymzają
y kao si
praw
1 ch tu a-y-ie
y-i-gi ł-% ys ał, m, ą-
a-ię
wę
R
Ź
z
wnj
onwcws
R
Ź
Rys.
Źród
zwro
w prniejjące
okołnicaw wcharwsksię n
Rys.
Źród
. 8. W
dło: Ee
Efotu
Syrzypszym
e rezW
ło 0ach warurakt
kazana p
. 9. W
dło: Ib
Wsk
Europeurop
fektna
ytuapadm izulta
W tak0,7 b4-9
unkateryanycpozi
Wsk
bid.
kaźn
peanpa.eu
tywnakty
acjadku wch paty k zwbąd
9 euach zow
ch laiom
kaźn
nik w
n Cenu (do
nośywa
a kswłopozosią
wanź 0,
urocsłab
wałyatacie 1
nik r
wypł
ntral ostęp
ć wach ztał
oskieiomągni
nych,3 eentóbszey sięch 02-1
rento
łaca
Banp: 15
włosi nałtowego
memięto
h lepuroów.ej aę ne
0,8-03,8
own
alnoś
nk: St.02.2
skiea kawani sek
m chao w pszycen Z
aktywegat0,9 eur
ości
ści w
tatist2016
ego apitaia sktoraraklataych
nta zkolwnotyweurroce
i akt
włos
tical 6).
sekale wsię ra bakterach 2
latazyskei wości
wną roceentó
tywó
skieg
Data
ktorwłaswskankryzo201ach ku. Nw oi goefek
enta,ów.
ów (
go se
a Wa
ra bsnymkaźnkoweował1-2(20
Natkrespoktyw, na
(RO
ekto
areho
bankm znikóego
ały s2013007 tomisach
odarwnoatom
A) w
ora b
ouse
kowzostaów o w się l3. i 2
iast h turczejościmias
włos
bank
− St
wegoała prenlatalata
008zys
urbuj poą. S
st str
skieg
kowe
tatist
o mprze
ntowach 2
200
8 r.)sk zulenodmStratrata
go s
ego
tics o
mieredst
wnoś20007-2
każz 1 encji miotó
ta za na
sekto
on Co
rzontawści 07-2201
żde eurona ów z 1 a kap
ora b
onso
na zionazar
20140. Z
1 eo karyn(20europita
bank
olidat
za pa naówn4 byZ ko
euroapitanku 11, o ak
ale w
kow
ted B
poma ryno yła zolei
o maału fina20
ktywwłas
wego
Bank
mocąs. 9ROzminaj
ajątkmieanso13) wówsnym
king,
ą w i 10A,
iennjmn
ku geściowyoba
w wm k
http
wska0. jak
na. Kniej
genił sięym, a w
wynokszta
://sdw
aźni
k i RKorsprz
nerowę wa t
skaźosiłaałto
58
w.ec
ików
ROEzystzyja
wałw gra
takżźnika w
ował
3
b.
w
E t-a-
ło a-że ki
we ła
5
R
Ź
R
Ź
s(zuNwo
584
Rys.
Źród
Rys.
Źród
skim(porzmieudziNatowysoper
4
. 10.
dło: Ib
. 11.
dło: Ib
Km ser. ryenniał womisokoracy
. Ws
bid.
. Ws
bid.
olejektorys.
na – wskiast ość, yjne
skaź
skaź
nymrze 11)niżs
kaźnśreko
ej.
źnik
źnik
m anban
). Tszą
nika ednioszty
rent
kos
nalinkowTend
warkosa jey dz
town
sztów
izowwymdencrtośsztóego ział
nośc
w do
wanym. Wcja ć w
ów dwie
alno
ci ka
o do
ym W laksz
wskado delkoości
apita
ocho
wsatachztałtaźnikdochość i op
ału w
dów
kaźh 20owaka ohodów o
pera
włas
w dla
źniki007-aniaodnoów okreacyjn
sneg
a wł
iem-201a siotowodnesienej
go (R
oski
m jes14 kę wwannotoe an
poc
ROE
iego
st reksztawskano wowannalizchła
E) w
o sek
elacjałtoaźni
w 20no wzy wania
włosk
ktora
cja kowałika 09 rw 20wynały 6
kiego
a ban
koszł sięw
r. i w008
nosił61,8
o se
nkow
ztówę on caływ la
8 r. oła 68%
ktor
weg
w dow p
ym atacoraz
61,8wy
ra ba
go
o dprzeokrh 20z w %.
ynik
anko
ochedziresi013lataInte
ków
oweg
hodóiale e an-20ach erprz d
go
ów w59,
anali14. 201
retujdzia
we 1-65izy Wy
10-2ując ałaln
wło5,6%był
yższ2012jeg
nośc
o-% ła zy 2.
go ci
585
Bibliografia Wydawnictwa zwarte i ciągłe Associazione fra le Banche Estere in Italia, Banche ed operatori esteri in Italia, Roma 2014.
Banca d’Italia, Rapporto sulla stabilità finanziaria, Roma 2014 No 2.
Banca Monte dei Paschi di Siena, Consolidated interim report as at 30 september 2015, Siena 2015.
Battaglia S., Il sistema bancario italiano tra il 1990 e il 2008. Evoluzioni e problemi aperti, CERADI, Roma 2008.
Bogacka-Kisiel E., Fijałkowska D., System bankowy Włoch [w:] Systemy bankowe krajów G-20, red. S. Flejterski, J.K. Solarz, Szczecin 2012.
EBC, Report on Financial Structure, October 2015.
Fiorentino E. ed altri, The Effects of Privatization and Consolidation on Bank Productivity: Com-parative Evidence from Italy and Germany, Working Papers, Banca d’Italia, No. 722, Sep-tember 2009.
Guttierrez E., The Reform of Italian Cooperative Banks: Discussion of Proposal, IMF Working Paper, WP/08/74, March 2008.
Intesa Sanpaolo, Report on Corporate Governance and Ownership Structures Report on Remu-neration, Milano 2015.
Legge sulla Disposizioni per la ristrutturazione e integrazione patrimoniale degli Istituti di credito di diritto pubblico, L.218/1990 di 30 luglio 1990.
Mediobanca, 2011, Le Principali Societa Italiane − Le principali banche italiane, Milano.
Mediobanca, 2013, Le Principali Societa Italiane − Le principali banche italiane, Milano.
Mediobanca, 2015, Le Principali Societa Italiane − Le principali banche italiane, Milano.
Nadotti L., Porzio C., Prevati D., Economia degli intermediari finanziari, McGraw-Hill, Mediolan 2010.
Relazione Annuale di Banca d’Italia, Appendice, Roma 2011-2015.
Tarantola A.M., La riforma delle banche popolari, Senato della Repubblica, 22.VI.2011.
Top Banks in the World 2015, http://www.relbanks.com/worlds-top-banks/assets.
Top Banks in Italy 2015, http://www.relbanks.com/worlds-top-banks/assets.
Top Banks in Europe 2015, http://www.relbanks.com/top-european-banks/assets.
Witryny internetowe Banca di Italia: Statiscical Database − Banks: Number − By Province of Branch and Institutional
Category of Bank, https://infostat.bancaditalia.it (dostęp: 15.02.2016).
Banco Popolare: Shareholders, http://www.gruppobancopopolare.it/en/investor-relations/stock-dividend-and-shareholder-information/-shareholders/ (dostęp: 4.03.2016).
CDP: Shareholding, http://www.cdp.it/en/company-profile/mission-and-role/mission-and-role.html (dostęp: 4.03.2016).
Eurostat: Financial Balance Sheets, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu (dostęp: 15.02.2016).
586
European Central Bank: Statistical Data Warehouse − Statistics on Consolidated Banking, http://sdw.ecb.europa.eu (dostęp: 15.02.2016).
http://www.bankispoldzielcze.com/index.php?option=content&task=view&id=80.
http://www.helgilibrary.com/indicators/bank-capital-adequacy-ratio-/france (dostęp: 9.02.2016).
LE PRINCIPALI BANCHE ITALIANE, https://www.mbres.it/sites/default/files-/resources/ download_it/ps_6_8.pdf (dostęp: 15.02.2016).
UniCredit: Shareholders Structure, https://www.unicreditgroup.eu/en/governance-/shareholders-structure.html (dostęp: 4.03.2016).
Zakończenie
Niniejsza monografia powstała na bazie projektu, który dotyczył analizy i oceny stanu, struktury oraz kierunków zmian zaistniałych w sektorze bankowym Unii Europej-skiej głównie w latach 2005-2014. Badaniami objęto wszystkie monetarne instytucje finansowe (MIF), a zatem banki i pozostałe instytucje kredytowe funkcjonujące na tere-nie państw członkowskich Unii Europejskiej, a także ich nadbudowę w postaci ESBC – Europejskiego Systemu Banków Centralnych.
Sektor bankowy UE powstał w wyniku instytucjonalnych przekształceń sektorów bankowych państw członkowskich Unii Europejskiej, w tym głównie strefy euro. Podle-ga stałym przemianom skierowanym na zwiększenie skali jego wewnętrznej integracji. Przeprowadzone badania wskazały na dość istotne zróżnicowanie krajowych sektorów bankowych UE pomimo licznych działań podejmowanych na rzecz utworzenia praw-dziwie zintegrowanej Europejskiej Unii Walutowo-Gospodarczej. Jest to dowodem na to, że zachodzące w sektorze bankowym Unii Europejskiej zmiany wywodzą się przede wszystkim z odmienności kultur państw członkowskich. W sektorze bankowym Włoch, Hiszpanii, Portugalii, Francji, a także Niemiec jest stale widoczne znaczne rozdrobnienie pośredników finansowych. Duży udział i rolę w kształtowaniu obrazu bankowości ko-mercyjnej w państwach członkowskich UE miały i nadal mają kasy oszczędnościowe. Jednak w wyniku konieczności dostosowań do regulacji wspólnotowych, jak również w obliczu rosnącej konkurencji zaczęły się one łączyć i konsolidować. W sektorze ban-kowym UE aktualnie funkcjonuje 15 struktur bankowych „zbyt ważnych, by upaść”1 (too-big-to-fail, TBTF – por. tabela 1). Tabela 1. Lista największych europejskich bankowych korporacji transgranicznych (listopad 2015)
Lp. Bank Kraj 1 Banque Populaire CdE Francja 2 Barclays Wielka Brytania 3 BNP Paribas Francja 4 Credit Suisse Szwajcaria 5 Deutche Bank Niemcy 6 Group Credit Agricole Francja 7 HSBC Wielka Brytania 8 ING Bank Holandia 9 Nordea Szwecja
10 Royal Bank of Scotland Wielka Brytania 11 Santander Hiszpania 12 Societe Generale Francja 13 Standard Chartered Wielka Brytania 14 UBS Szwajcaria 15 UNicredit Group Włochy
Źródło: 2015 Update of List of Global Systemically Important Banks (G-SIBs), Financial Stability Board, 5 November 2015.
1 Za duże struktury bankowe uznaje się banki, których suma bilansowa przekracza PKB kraju macierzystego.
588
Po globalnym kryzysie finansowym stało się jasne, że korzyści skali, z której insty-tucje te korzystają, nie są w stanie zrekompensować ryzyka systemowego, jakie wywo-łują, a ich upadek generuje wysokie koszty finansowe, w tym również ogromne koszty społeczne mające związek z niezadowoleniem społeczeństwa wynikającym z ratowania ich pieniędzmi podatników. Jednocześnie instytucje te są bankami-matkami dla wielu banków działających w sektorach bankowych państw członkowskich UE. Tym samym pojawił się dodatkowy problem w unijnym sektorze bankowym, który po globalnym kryzysie finansowym przyczynił się do podjęcia działań reformujących system instytu-cjonalny tego sektora. Wśród tych działań należy zwrócić uwagę na powstanie nowej instytucjonalnej europejskiej architektury nadzorczej (Europejski System Nadzoru Fi-nansowego), składającej się z dwóch filarów: nadzoru makroostrożnościowego oraz nadzoru mikroostrożnościowego. Za nadzór makoostrożnościowy odpowiada Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego, której głównym zadaniem jest monitorowanie i ocena potencjalnych zagrożeń systemowych dla stabilności systemu finansowego UE, w tym również sektora bankowego UE. Rada na bieżąco monitoruje przede wszystkim dynami-kę kredytów bankowych i stabilność finansową instytucji kredytowych. Na unijny filar mikroostrożnościowy składają się: Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA), Euro-pejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) oraz Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EIOPA), które współpracują ze sobą w ramach Wspólnego Komitetu Europejskich Urzędów Nadzoru. W zakresie swych podstawowych obowiązków EBA podjął działania zmierzające do przyjęcia regulacji zarządzania płynnością i kapitałem – Dyrektywa CRDIV/CRR będą-cą implementacją Bazylei III.
W połowie 2012 r. Komisja Europejska zaproponowała utworzenie unii bankowej skierowanej na zintegrowane podejście do zmian w systemie bankowym UE. Jej kon-cepcja objęła jednolity mechanizm nadzorczy, jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków oraz wspólny system gwarantowania depozytów. W ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego w listopadzie 2014 r. EBC powierzono zadania, które obejmują udzielanie zezwoleń instytucjom kredytowym, zapewnianie zgodności z wymogami ostrożnościowymi i innymi wymogami prawnymi oraz prze-prowadzanie przeglądu nadzorczego. Podjęto też działania zmierzające do utworzenia jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków.
W procesie nadzorczych przemian pokryzysowych w sektorze bankowym UE wzrosła też rola EBC. Przejął on zadania makroostrożnościowe i otrzymał narzędzia jego sprawowania (np. związane z buforami kapitałowymi).
Sektor bankowy Unii Europejskiej w związku z powyższym podlega stale różno-rodnym przemianom, których intensywność i kierunek są w dużym stopniu zależne od tego, czy tworzące go instytucje kredytowe funkcjonują w strefie euro czy też poza nią. Czynnikiem niewątpliwie integrującym sektory bankowe państw członkowskich Unii Europejskiej była decyzja o utworzeniu Unii Walutowej i wprowadzeniu euro. Powstały bowiem w 1998 r. Europejski System Banków Centralnych (ESBC) przejął odpowie-dzialność za politykę monetarną państw strefy euro, jednocześnie oddziałując na charak-ter i spójność zmian w sektorach bankowych pozostałych państw Unii Europejskiej. Gospodarcze i finansowe problemy państw członkowskich Unii Europejskiej wywołane
589
kryzysem globalnym XXI w. utrudniły jednak procesy integracyjne sektora bankowego UE, pozwalając uznać, że obserwowane w nich zróżnicowanie ma charakter trwały z ten-dencją do powolnej unifikacji.
Towarzyszące analizowanym problemom sektora bankowego UE wyodrębnienie Eurosystemu, w którym zasadniczą rolę odgrywa EBC oraz narodowe banki centralne państw strefy euro, a także pozostawienie niezależności monetarnej na szczeblu banków centralnych pozostałych państw Unii Europejskiej, w swych założeniach przejściowe, po globalnym kryzysie finansowym utrwala się, co jednak nie osłabia przemian w sektorze bankowym Unii Europejskiej. Działania naprawcze ESBC mają bowiem charakter po-nadnarodowy, stąd też banki centralne państw członkowskich – narodowe banki central-ne − niezależnie od sposobu ich zintegrowania w strukturze ESBC są zobowiązane do ich realizacji. Znajdujące się poza przedmiotem projektu badawczego rozwiązania insty-tucjonalne bankowości centralnej państw członkowskich Unii Europejskiej wskazują, że działania podejmowane w sektorach bankowych na szczeblu krajowym wzmacniają ich stabilność, niejednokrotnie zmniejszając w nich ryzyko systemowe.
Rozwój sektora bankowego w Unii Europejskiej został ściśle powiązany z koncep-cją jednolitego rynku finansowego opartą na trzech podstawowych zasadach: 1) zapewnieniu minimalnej na szczeblu Unii harmonizacji podstawowych wymagań
dotyczących instytucji finansowych; 2) wzajemnym uznawaniu przepisów narodowych przez kraje członkowskie; 3) sprawowaniu nadzoru nad instytucją finansową przez władze kraju jej siedziby (kraju
macierzystego − home country control). Na rynku bankowym jako integralnym składniku jednolitego rynku finansowego
oznacza to realizację trzech podstawowych swobód: swobody przepływu kapitałów między krajami członkowskimi, swobody osiedlania się, swobody świadczenia usług. Rynek finansowy ma bowiem zapewnić konsumentom nieograniczony dostęp do wszystkich instytucji finansowych UE i ich produktów, a instytucjom finansowym umożliwić działanie we wszystkich krajach UE na takich samych zasadach, jakie obo-wiązują podmioty krajowe.
Tą drogą usługi w ramach jednolitego rynku finansowego UE nabierają charakteru transgranicznego, a zatem są świadczone ponad granicami (across frontierś), na rzecz podmiotów z całej Unii. Instytucja finansowa, opierając się na zasadzie tzw. jednolitej licencji (single licence, single passport), może ,,eksportować” swe produkty do innych krajów, bez konieczności zakładania tam swoich oddziałów i filii. Idea „jednolitej licencji” zakłada bowiem, że instytucja kredytowa, która w kraju swej siedziby otrzymała zezwole-nie na prowadzenie określonej działalności, może tę działalność prowadzić także na obsza-rze pozostałych krajów członkowskich UE bez potrzeby uzyskiwania w nich odrębnego zezwolenia. Może także zakładać w tych krajach oddziały bądź też świadczyć swe usługi dla podmiotów z tych krajów z kraju swej siedziby lub innego kraju członkowskiego. Dotyczy to faktycznie jednak tylko takich produktów, które można sprzedawać w sposób „korespondencyjny”. Muszą więc one być na tyle wystandaryzowane, by można je było dostarczać na mocy kontraktu zawartego na odległość z potencjalnym nabywcą.
Zaakceptowanie przez kraje UE zasady jednolitej licencji w instytucjach kredyto-wych stało się możliwe dzięki uzgodnieniu (zharmonizowaniu) minimalnych wymagań
590
wobec instytucji kredytowych oraz przyjęciu przez nie zasady wzajemnego uznawania (principle of mutual recognition) przepisów narodowych.
Przyjęcie koncepcji jednolitego rynku finansowego nie spowodowało jednak szyb-kiej jego integracji. Do 2008 r., a zatem pojawienia się w przestrzeni międzynarodowej globalnego kryzysu finansowego, poszczególne segmenty rynku finansowego UE były w różnym stopniu zintegrowane. Największy postęp integracyjny był obserwowany na rynku bankowym. Segment detalicznych usług bankowych wyprzedzał jednak integrację segmentu bankowych usług hurtowych. Sytuacja ta świadczy nie tyko o trudnościach w realizacji koncepcji jednolitego rynku finansowego UE, ale także o nierównomiernym postępie w integracji jego poszczególnych segmentów. Stanowi też istotną barierę w pro-cesie konsolidacji świadczenia usług finansowych na rynku bankowym UE.
Analizowany w monografii sektor bankowy UE tworzą wszystkie banki i instytucje kredytowe funkcjonujące w danym kraju. Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Eu-ropejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych instytucją kredyto-wą jest przedsiębiorstwo, którego działalność polega na przyjmowaniu depozytów lub innych funduszy podlegających zwrotowi od klientów oraz na udzielaniu kredytów na swój rachunek. Sektor bankowy Unii Europejskiej tworzą więc nie tylko wszystkie banki (państwowe, spółdzielcze oraz działające w formie spółek akcyjnych), ale i szczególne formy pośrednictwa finansowego, dla przykładu w Polsce spółdzielcze kasy oszczędno-ściowo-kredytowe, w Niemczech i Austrii kasy oszczędnościowo-budowlane, w Portugalii wzajemne kasy kredytów rolnych. Potencjał sektora bankowego pod tym względem jest duży. W 2015 r. liczba instytucji kredytowych strefy euro wynosiła 5453. Natomiast w 27 państwach członkowskich UE w 2014 r. było ich 8314. Wartość aktywów tych insty-tucji w strefie euro na koniec 2014 r. to 28 085 mld EUR (gdzie łączna wartość aktywów w bankach krajowych wynosiła 24 265 mld EUR, a w bankach zagranicznych 3820 mld EUR). Natomiast udział aktywów sektorów bankowych strefy euro w PKB na koniec 2014 r. w przypadku banków krajowych wynosił 240%, a banków zagranicznych 40%.
Analiza sektorów bankowych UE wykazała dodatkowo, że zachodzą w nich zau-ważalne procesy konsolidacyjne. Ich bezpośrednim wyrazem jest zmniejszająca się liczba banków. Proces ten nasilił się w okresie globalnego kryzysu finansowego, kiedy to konsolidacja była głównie rezultatem przejmowania banków zagrożonych upadłością przez inne banki lub przez instytucje rządowe. Tendencje te znalazły też swoje odzwiercie-dlenie we wskaźnikach koncentracji, które zarówno w krajach Eurosystemu, jak i w krajach spoza strefy euro wykazywały tendencję wzrostową. Do sektorów bankowych o naj-większej koncentracji mierzonej za pomocą CR5 oraz HHI zalicza się aktualnie Estonię, Litwę, Holandię, Finlandię oraz Grecję, a do sektorów o najniższej koncentracji − Niem-cy, Luksemburg, Austrię, Włochy oraz Francję. Proces ten rozmywa się w ujęciu zagre-gowanym. Przeciętny poziom HHI oscyluje bowiem w granicach 700 i CR5 około 47%, co oznacza raczej niską jego koncentrację.
Analiza sektorów bankowych UE potwierdziła też nasilenie się w badanym okresie ekspansji kapitałowej banków i transnarodowych grup bankowych. Wzrasta bowiem udział aktywów kontrolowanych przez te grupy w łącznych aktywach sektora bankowe-go krajów UE. Nierównomierny pozostaje jednak jego rozkład narodowy. W krajach,
591
które do 2004 r. przyjęły euro, średnio 14% aktywów było kontrolowane przez kapitał zagraniczny w 2007 r., a dla nowych państw wskaźnik ten wyniósł około 62%. Wyjątek stanowi sektor bankowy Luksemburga, gdzie wskaźnik ten wynosi około 96%, a wynika to z faktu, że Luksemburg jest nadal postrzegany jako kraj o atrakcyjnej lokalizacji do zarządzania pieniądzem i kapitałem. W latach 2004-2007 można było natomiast zaob-serwować rosnące znaczenie kapitału zagranicznego w sektorach bankowych państw członkowskich UE znajdujących się poza strefą euro. Było ono głównie związane z licz-nymi fuzjami i przejęciami, które nasiliły się po rozszerzeniu Unii Europejskiej w 2004 r. Obecność inwestorów zagranicznych w tzw. nowych krajach członkowskich UE jest przede wszystkim wynikiem: dokonujących się procesów prywatyzacji (wyjątek stanowi Cypr, Malta oraz Słowenia), niedorozwoju społeczno-ekonomicznego oraz braku odpo-wiednich krajowych środków finansowych niezbędnych dla transformacji sektorów bankowych. W niektórych krajach, przykładowo w Polsce, Bułgarii, Czechach, wysoki udział kapitału zagranicznego w sektorze bankowym był wynikiem przyjętej przez rząd polityki prywatyzacji, której głównym celem stało się poszukiwanie inwestorów strate-gicznych, głównie zagranicznych z uwagi na brak kapitału narodowego. Aktywność transgraniczna europejskich grup bankowych zmieniła się jednak wskutek globalnego kryzysu finansowego. Niemalże w każdym kraju członkowskim UE można było zaob-serwować spadek udziału kapitału zagranicznego w strukturze kapitału bankowego. Wyjątkiem w tym przypadku jest Belgia, gdzie konieczność przeprowadzenia gruntow-nej restrukturyzacji sektora bankowego spowodowała, że kraj stał się biorcą kapitału zagranicznego.
Analizując strukturę finansowania sektora bankowego UE, zauważa się stale rosną-ce w niej znaczenie depozytów bankowych. Ich wartość wyraźnie przyrastała do 2008 r., nieznacznie zmniejszając swe tempo w i po okresie globalnego kryzysu finansowego. Wzrost wartości depozytów prawie we wszystkich sektorach bankowych państw człon-kowskich UE można zinterpretować jako efekt aktywnych działań banków zmierzają-cych do zapewnienia sobie stabilności finansowania. Sytuacja ta jednak spowodowała znaczne zaostrzenie konkurencji pomiędzy bankami (tzw. wojna o depozyty), co przeja-wiało się we wzroście oprocentowania kapitału bankowego i jest przeciwstawne pokry-zysowej koncepcji zwiększenia ich długoterminowego finansowania.
Pojawiającej się złożoności finansowania banków w UE, jak można było przypusz-czać, nie odzwierciedla analizowany w monografii współczynnik adekwatności kapita-łowej. Wszystkie unijne sektory bankowe charakteryzują się korzystnymi średnimi wiel-kościami współczynników wypłacalności. Wysokość wskaźnika mieści się w badanym okresie w przedziale od 8% do ponad 20%. Adekwatność kapitałowa jest w nich zatem zróżnicowana, ale zgodna z obowiązującymi normami ostrożnościowymi. Porównywal-nie jednak wymaga określenia przyczyn obserwowanego zróżnicowania.
Zmiany zachodzące w aktywach sektora bankowego UE pozwalają na wyodrębnie-nie trzech okresów: • wysokiego wzrostu ich wartości − lata 2004-2008, • wyhamowania tej dynamiki − jesienią 2008 r. po upadku Lehman Brothers, a następ-
nie pojawienia się napięć wewnątrzunijnych (np. zadłużenie publiczne, nadmierna ekspansja na skarbowe papiery wartościowe), które przyczyniły się do skurczenia bi-lansów (aktywów) bankowych,
592
• od 2010 r. − aktywa banków ponownie zaczęły rosnąć, ale w znacznie wolniejszym tempie niż przed kryzysem.
Należy jednak zauważyć, że krajowe sektory bankowe UE w swej działalności lo-kacyjnej nie są homogeniczne. Stale istnieje ich wyraźny podział na funkcjonujące w tzw. starej UE (te, które przyjęły euro do 2004 r.) i nowej UE (które przystąpiły do UE po 2004 r.). Największe aktywa w pierwszej grupie posiadają: sektor bankowy Wielkiej Brytanii (aktywa tego sektora rosły mimo globalnego kryzysu finansowego), Niemiec, Francji, Hiszpanii, Włoch oraz Holandii. Z kolei w krajach tzw. nowej UE największe aktywa ma polski, czeski, węgierski oraz cypryjski sektor bankowy. Relacjonując nato-miast wartość aktywów bankowych do PKB, za wiodący należy uznać sektor bankowy Luksemburga stanowiący ponad 2000% aktywów/PKB oraz Wielkiej Brytanii − ponad 500% aktywów/PKB. Poziom ponad 400% aktywów do PKB został również odnotowany we Francji, Holandii czy Danii. W Polsce, na Litwie, w Bułgarii czy Rumunii utrzymuje się on natomiast poniżej 100%. Sektory bankowe państw członkowskich UE należy więc uznać za zróżnicowane i nacechowane znaczną rozpiętością pomiędzy nominalnymi wielkościami swych aktywów.
W aktywach sektorów bankowych UE dominują przede wszystkim kredyty. Do 2008 r. obserwuje się ich znaczny wzrost głównie dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, co było efektem przede wszystkim powstania strefy euro, w tym wzrostu kredytów transgranicznych oraz boomu kredytowego na rynku nieruchomości, a w przy-padku krajów tzw. nowej UE także procesu doganiania (tzw. catching up). Trend ten został zahamowany na skutek globalnego kryzysu finansowego, a stagnacja akcji kredyto-wej utrzymuje się do chwili obecnej. Dynamika i struktura portfela kredytowego jest jed-nak, jak wynika z przeprowadzonej analizy, zróżnicowana w krajach członkowskich UE. Przykładowo w Hiszpanii nastąpił gwałtowny wzrost kredytów mieszkaniowych do 2008 r., dynamika osiągnęła poziom 30%, co doprowadziło do pęknięcia bańki spekula-cyjnej na tym rynku. Podobna sytuacja miała miejsce w Irlandii. Natomiast dla porów-nania w Niemczech dynamika kredytów w tym czasie wynosiła zaledwie około 6%. W okresie globalnego kryzysu finansowego wzrosła jednak wartość wskaźnika kredytów zagrożonych. Przeciętna wartość tego wskaźnika w sektorach bankowych UE w latach 2006-2012 podniosła się wyraźnie, a w takich krajach, jak Grecja, Irlandia, Litwa czy Hiszpania przekraczała 15%.
Przeprowadzone w monografii badania wskazują również na wysokie zróżnicowa-nie wyników finansowych w krajowych sektorach bankowych i dużą zmienność wskaź-ników ROA (return on assets) i ROE (return on equity). Przed kryzysem globalnym wszystkie sektory bankowe krajów UE były dochodowe. W okresie globalnego kryzysu finansowego wiele z nich odnotowało jednak znaczne straty. W latach 2007-2010 w sekto-rze bankowym UE wyniosły one łącznie około 1 bln euro. Znaczna część instytucji kre-dytowych nie była w stanie samodzielnie pokryć rosnących strat, co stało się istotnym powodem zagrożenia stabilności systemu finansowego UE. W związku z tym rządy wielu państw członkowskich zostały zmuszone do udzielenia bankom wsparcia finanso-wego ze środków publicznych.
Na złe wyniki finansowe wielu instytucji kredytowych (a w tym sektora bankowe-go) miał dodatkowo wpływ kryzys zadłużenia publicznego strefy euro. Kryzys ten doty-czył przede wszystkim tych banków krajowych, które posiadały w swoich portfelach
593
znaczne ilości obligacji wyemitowanych przez rządy państw strefy euro, tj. Grecji, Irlan-dii, Portugalii, Hiszpanii czy Włoch. Przełożył się jednak na problemy finansowe całego sektora bankowego UE. Sytuacja poprawiła się dopiero po 2012 r.
Podobne wnioski płyną z analizy wskaźników ROE i ROA. Przed kryzysem glo-balnym, do 2006 r., rentowność bankowa mierzona wskaźnikami ROA i ROE była we wszystkich sektorach bankowych państw UE dodatnia. Począwszy jednak od 2008 r. w wielu sektorach bankowych wskaźniki te spadły do wartości ujemnej. Wykazywały je m.in. sektory bankowe w Belgii, Holandii, Niemczech i Danii. W 2009 r. dołączyły do nich Estonia, Litwa, Łotwa, a w 2011 r. – Cypr, Grecja, Węgry, Irlandia, Włochy, Portu-galia oraz Słowenia. Sytuacja ta zaczęła się poprawiać dopiero po 2011 r., chociaż wskaźniki rentowności w sektorach bankowych UE pozostają nadal niższe niż przed kryzysem. Oczekuje się, że rentowność sektora bankowego UE pozostanie w najbliż-szym czasie na umiarkowanym poziomie ze względu na: stale wysoki, chociaż spadający poziom strat bankowych, utrzymującą się presję nadzorców na zmniejszenie efektów dźwigni finansowej w działalności banków, a także spodziewany wzrost kosztu kapitału spowodowany zwiększonymi potrzebami finansowymi banków wskutek spełnienia no-wych wymogów kapitałowych.
Przeprowadzone badania skierowane na identyfikację stanu i kierunku zmian za-chodzących w sektorze bankowym UE pozwoliły dodatkowo: • potwierdzić jego trwałe rozwarstwienie, • wskazać obszary jego rozbieżności rozwojowych, • określić zasadnicze przesłanki niezadowalającej skali integracji wewnątrzsektorowej, • podkreślić oczekiwane preferencje zmian w narodowych sektorach bankowych UE.
Sektor bankowy w Unii Europejskiej stoi więc obecnie w obliczu wielu wyzwań. Dotyczą one nie tylko parametrów działalności bankowej analizowanych w opracowa-niu. Są konsekwencją wymagań jednolitego rynku finansowego, konieczności zmian ich modeli biznesowych i wdrożenia nowych regulacji po globalnym kryzysie finansowym, konkurencji ze strony innych sektorów czy instytucji, a także ostatecznie zmian wymu-szonych przez nowe technologie w bankowości. Procesom tym powinna towarzyszyć stabilność sektora bankowego UE wspierana jedynie przez zdrowe siły twórczej destruk-cji wynikającej z konkurencji i postępu technicznego. Tylko dochodowy i odporny na liczne „wstrząsy” sektor bankowy może zapewnić w UE trwały wzrost gospodarczy niezależnie od ostatecznych jej granic i trudności rysujących się w konsekwencji brexitu czy jego trudno przewidywalnych pochodnych.
Irena Pyka
Blandyna Puszer
Katowice, czerwiec 2016
Informacja o autorach Dr Piotr Bolibok Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Wydział Nauk Społecznych Katedra Bankowości i Finansów [email protected] Dr Magdalena Bywalec Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów Instytut Zarządzania Finansami Katedra Bankowości [email protected] Dr Joanna Cichorska Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Finansów i Ubezpieczeń Katedra Bankowości i Rynków Finansowych [email protected] Dr Janusz Cichy Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Finansów i Ubezpieczeń Katedra Bankowości i Rynków Finansowych [email protected] Dr hab. Iwona D. Czechowska, prof. UŁ Uniwersytet Łódzki Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Instytut Finansów Zakład Bankowości Centralnej i Pośrednictwa Finansowego [email protected] Dr Witold Gradoń Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Finansów i Ubezpieczeń Katedra Bankowości i Rynków Finansowych [email protected] Prof. zw. dr hab. Janina Harasim Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Finansów i Ubezpieczeń Katedra Bankowości i Rynków Finansowych [email protected]
596
Dr Klaudia Jarno Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Wydział Ekonomii Katedra Polityki Pieniężnej i Rynków Finansowych [email protected] Dr Monika Klimontowicz Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Finansów i Ubezpieczeń Katedra Bankowości i Rynków Finansowych [email protected] Dr Anna Korzeniowska Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Wydział Ekonomiczny Katedra Bankowości [email protected] Dr Aneta Kosztowniak Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. K. Pułaskiego w Radomiu Wydział Nauk Ekonomicznych i Prawnych Katedra Polityki Ekonomicznej i Bankowości [email protected] Dr Krzysztof Łabowski Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Wydział Ekonomii Katedra Polityki Pieniężnej i Rynków Finansowych [email protected] Dr hab. Ewa Miklaszewska, prof. UEK Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Wydział Finansów Katedra Finansów [email protected] Dr Krystyna Mitręga-Niestrój Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Finansów i Ubezpieczeń Katedra Bankowości i Rynków Finansowych [email protected] Dr Aleksandra Nocoń Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Finansów i Ubezpieczeń Katedra Bankowości i Rynków Finansowych [email protected]
597
Dr hab. Przemysław Pluskota, prof. US Uniwersytet Szczeciński Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług Katedra Bankowości i Finansów Porównawczych przemysł[email protected] Prof. zw. dr hab. Wiesława Przybylska-Kapuścińska Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Wydział Ekonomii Katedra Polityki Pieniężnej i Rynków Finansowych [email protected] Dr Blandyna Puszer Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Finansów i Ubezpieczeń Katedra Bankowości i Rynków Finansowych [email protected] Prof. zw. dr hab. Irena Pyka Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Finansów i Ubezpieczeń Katedra Bankowości i Rynków Finansowych [email protected] Dr Anna Spoz Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Wydział Nauk Społecznych Katedra Instytucji i Rynków Finansowych [email protected] Dr hab. Anna Szelągowska, prof. SGH Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Katedra Miasta Innowacyjnego [email protected] Dr Łukasz Szewczyk Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Finansów i Ubezpieczeń Katedra Bankowości i Rynków Finansowych [email protected] Dr Emil Ślązak Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Kolegium Ekonomiczno-Społeczne Instytut Bankowości Zakład Bezpieczeństwa Systemu Bankowego [email protected]
598
Prof. zw. dr hab. Jerzy Węcławski Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Wydział Ekonomiczny Katedra Bankowości [email protected] Dr Justyna Zabawa Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów Instytut Zarządzania Finansami Katedra Bankowości [email protected] Mgr Jacek Zawirski Uniwersytet Łódzki Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Instytut Finansów Zakład Bankowości Centralnej i Pośrednictwa Finansowego [email protected] Dr inż. Tomasz Zieliński Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Finansów i Ubezpieczeń Katedra Bankowości i Rynków Finansowych [email protected] Prof. zw. dr hab. Joanna Żabińska Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Finansów i Ubezpieczeń Katedra Bankowości i Rynków Finansowych [email protected] Prof. zw. dr hab. Marian Żukowski Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Wydział Nauk Społecznych Katedra Bankowości i Finansów [email protected]
Top Related