Visviki Magoula near Velestino Trench A and B

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΚΑΙΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

4

Γενική επιμέλεια έκδοσης: Αλέξανδρος Μαζαράκης Αινιάν

Επιμέλεια κειμένων:Αλεξάνδρα Αλεξανδρίδου

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ (με αλφαβητική σειρά)

Βαϊοπούλου Μαρία (Διευθύντρια ΛΔ΄ ΕΠΚΑ), Βασιλάκη Μαρία (Καθ. Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης, ΠΘ), Βικά-του Ολυμπία (Διευθύντρια ΛΣΤ΄ ΕΠΚΑ), Δουλγέρη-Ιντζεσίλογλου Αργυρούλα (Διευθύντρια ΙΓ΄ ΕΠΚΑ), Καλαμαρά Παρα-σκευή (Διευθύντρια ΙΑ΄ ΕΠΚΑ και 23ης ΕΒΑ), Κουμούση Αναστασία (Διευθύντρια 22ης ΕΒΑ), Μαζαράκης–Αινιάν Αλέξαν-δρος (Καθ. Κλασικής Αρχαιολογίας, ΠΘ), Μαντζανά Κρυστάλλω (Διευθύντρια 19ης ΕΒΑ), Μπάτζιου-Ευσταθίου Ανθή (Διευθύ-ντρια ΙΕ΄ ΕΠΚΑ), Μουνδρέα-Αγραφιώτη Αντίκλεια (Αναπλ. Καθ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας, ΠΘ), Νικολάου Ελισάβετ (Διευ-θύντρια Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Θεσσαλικών Σπουδών), Ντάρλας Ανδρέας (Διευθυντής Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας Β. Ελλάδος), Παναγοπούλου-Καράμπελα Ελένη (Διευθύντρια Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας Ν. Ελλάδος), Παπακωνσταντίνου Μαρία-Φωτεινή (Διευθύντρια ΙΔ ΕΠΚΑ και 24ης ΕΒΑ), Σίμωσι Αγγελική (Διευθύντρια Εφο-ρείας Εναλίων Αρχαιοτήτων), Σδρόλια Σταυρούλα (Διευθύντρια 7ης ΕΒΑ, Χαραμή Αλεξάνδρα (Διευθύντρια Θ΄ ΕΠΚΑ), Ψάλτη Αθανασία (Διευθύντρια Ι΄ ΕΠΚΑ)

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ (με αλφαβητική σειρά)

Αδρύμη-Σισμάνη Βασιλική (Επίτ. Διευθύντρια Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Θεσσαλικών Σπουδών), Αραβαντινός Βασίλειος (Επίτ. Διευθυντής Θ΄ ΕΠΚΑ), Βαϊοπούλου Μαρία (Διευθύντρια ΛΔ΄ ΕΠΚΑ), Βαραλής Ιωάννης (Επίκ. Καθ. Βυζαντινής Αρ-χαιολογίας, ΠΘ), Βασιλάκη Μαρία (Καθ. Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης, ΠΘ), Βικάτου Ολυμπία (Διευθύντρια ΛΣΤ΄ ΕΠΚΑ), Γάτση-Σταυροπούλου Μαρία (Επίτ. Διευθύντρια ΛΣΤ΄ ΕΠΚΑ), Γερούση-Μπεντερμάχερ Ευγενία (Διευθύντρια Βυζα-ντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων), Δουλγέρη-Ιντζεσίλογλου Αργυρούλα (Διευθύντρια ΙΓ΄ ΕΠΚΑ), Κακαβάς Γεώργιος (Διευθυντής Νομισματικού Μουσείου), Καλαμαρά Παρασκευή (Διευθύντρια ΙΑ ΕΠΚΑ και 23η ΕΒΑ), Καραπασχαλίδου Αμα-λία (Επίτ. Διευθύντρια ΙΑ ΕΠΚΑ), Κουμούση Αναστασία (Διευθύντρια 22ης ΕΒΑ), Κυπαρίσση-Αποστολίκα Νίνα (Επίτ. Διευ-θύντρια Εφορείας παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας Ν. Ελλάδος), Λεβέντη Ιφιγένεια (Επίκ. Καθ. Κλασικής Αρχαιολογίας με έμφαση στην Πλαστική και την Εικονογραφία, ΠΘ), Λώλος Γιάννης (Επίκ. Καθ. Αρχαίας Ιστορίας, ΠΘ), Μαζαράκης-Αινιάν Αλέξανδρος (Καθ. Κλασικής Αρχαιολογίας, ΠΘ), Μαντζανά Κρυστάλλω (Διευθύντρια 19ης ΕΒΑ), Μπάτζιου-Ευσταθίου Ανθή (Διευθύντρια ΙΕ΄ ΕΠΚΑ), Μουνδρέα-Αγραφιώτη Αντίκλεια (Αναπλ. Καθ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας, ΠΘ), Νικολάου Ελισά-βετ (Διευθύντρια Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Θεσσαλικών Σπουδών), Ντάρλας Ανδρέας (Διευθυντής Εφορείας Παλαιοανθρω-πολογίας-Σπηλαιολογίας Β. Ελλάδος), Ντίνα Άσπα (Επίτ. Διευθύντρια 7ης ΕΒΑ), Παλαιοθόδωρος Δημήτρης (Επίκ. Καθ. Κλασι-κής Αρχαιολογίας, ΠΘ), Παναγοπούλου-Καράμπελα Ελένη (Διευθύντρια Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας Ν. Ελλάδος), Παπακωνσταντίνου Μαρία-Φωτεινή (Διευθύντρια ΙΔ ΕΠΚΑ και 24ης ΕΒΑ), Σδρόλια Σταυρούλα (Διευθύντρια 7ης ΕΒΑ), Σίμωσι Αγγελική (Διευθύντρια Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων), Σκορδά Δέσποινα (Επίτ. Διευθύντρια Ι΄ ΕΠΚΑ), Τουρ-ναβίτου Ιφιγένεια (Επίκ. Καθ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας, ΠΘ), Χαραμή Αλεξάνδρα (Διευθύντρια Θ΄ ΕΠΚΑ), Ψάλτη Αθανασία (Διευθύντρια Ι΄ ΕΠΚΑ), Χατζηαγγελάκης Λεωνίδας (Επίτιμος Διευθυντής ΛΔ΄ ΕΠΚΑ)

Εκτύπωση: ΙΔΕΑ & ΤΥΠΟΣ – Φίλιππος Σπ. Λένης

© Εργαστήριο Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας – Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων

Ο τόμος τυπώθηκε με δαπάνες του Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων και του Πανεπιστη-μίου Θεσσαλίας

Οι περισσότερες ανακοινώσεις ανασκαφών ή αντικειμένων έχουν προκαταρκτικό χαρακτήρα και για οποια-δήποτε αναδημοσίευσή τους χρειάζεται η άδεια του συγγραφέα.

ISBN SET: 978-960-89078-7-4 ISBN ΤΟΜΟΣ I: 978-960-89078-9-8 ISSN: 1790-7039

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΚΑΙΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

42012

Πρακτικά επιστημονικής συνάντησηςΒόλος 12.3 – 15.3.2012

Τόμος Ι: Θεσσαλία

ΒΟΛΟΣ2015

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΟΜΟΣ I. ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΑ – ΚΛΑΣΙΚΑ

Lera, Petrika – Οικονομίδης, Σταύρος – Παπαγιάννης, Άρης – Τσώνος, Άκης, Βαλκανικές γεωγρα-φικές αντιστοιχίες: ενδεικτικές σχέσεις μεταξύ της ΝΑ Αλβανίας και της Θεσσαλίας μέσα από τη νεολιθική κεραμική . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17-28

Νάζου, Μαργαρίτα, Οι Νεολιθικές «σέσουλες» από τη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα. Τυπολογία, γεωγραφική διάδοση και απόπειρα ερμηνείας τους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29-36

Ροντήρη, Βάσω, Ξεδιπλώνοντας το κουβάρι της Προϊστορίας: Τεχνολογικές προσεγγίσεις στην κε-ραμική της Μέσης Νεολιθικής από τη Θεσσαλία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37-46

Μαθιουδάκη, Ηρώ, Τύποι δίχρωμης κεραμεικής από τη Στερεά Ελλάδα και τη Θεσσαλία της Μέσης και πρώιμης Ύστερης Εποχής του Χαλκού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47-56

Βουζαξάκης, Κωνσταντίνος, Οδοιπορικό στο Νότιο Πήλιο. Οι έρευνες, οι αρχαιότητες, οι προοπτι-κές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57-66

Κιάκου, Αθανασία, Η οικιστική οργάνωση των προϊστορικών θέσεων στην πεδιάδα του Αλμυρού. Χωρικές αναλύσεις και ιδιαιτερότητες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67-74

Alram-Stern, Eva, Visviki Magoula – Velestino: The so-called Megaron Reconsidered . . . . . . . . . . . . . 75-84Dürauer, Caroline, Visviki Magoula near Velestino. Trenches A and B. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85-94

Τσιούκα Φωτεινή – Αγνουσιώτης Δημήτρης, Το νεκροταφείο της Βουλοκαλύβας στην περιο-χή της αρχαίας Άλου στα τέλη της Μέσης Εποχή του Χαλκού και στις αρχές της Ύστερης Επο-χής του Χάλκου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95-104

Κουλίδου, Σοφία, «Πηγή Αρτέμιδος» Πιερίας: Ορθογώνιες κατασκευές σε ταφικές και οικιστικές συ-νάφειες κατά την Ύστερη Εποχή Χάλκου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105-112

Αλματζή, Καλλιόπη – Αγνουσιώτης, Δημήτρης, Τάφοι της Μέσης Εποχής Χαλκού στη θέση «Ομβριά» νο-τιοδυτικά της λίμνης Κάρλας. Η Μέση Εποχή Χαλκού στην περιοχή της Λίμνης Κάρλας . . . . . . 113-122

Ρουσιώτη, Δήμητρα, Όψεις της μυκηναϊκής λατρείας στη Μαγνησία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123-134Μπάτζιου-Ευσταθίου, Ανθή, Η τελική φάση κατοίκησης του Μυκηναϊκού οικισμού στα Πευκάκια . . 135-144Σκαφιδά, Ευαγγελία - Καρναβά, Άρτεμις - Olivier, Jean-Pierre - Rehren, Thilo- Ασδεράκη-

Τζουμερκιώτη, Ελένη - Βαξεβανόπουλος, Μάρκος – Μανιάτης, Ιωάννης - Τσαρτσίδου, Γε-ωργία – Γεωργίου, Ιάκωβος – Τσιγάρα, Μαρία, Ο οικισμός της Ύστερης Εποχής Χαλκού στο «Κάστρο-Παλαιά» Βόλου: Από τις ανασκαφικές έρευνες του Δ. Θεοχάρη στα νέα ευρήματα της πρόσφατης διεπιστημονικής έρευνας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145-157

Τουφεξής, Γεώργιος – Μπάτζιου-Ευσταθίου, Ανθή – Παπαντώνης, Θωμάς – Εξάρχου, Ουρανία, Aνασκαφή Μυκηναϊκών τάφων στο Μακρυχώρι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159-168

Αηδονά, Ελίνα – Κοντοπούλου, Δέσποινα – Τουφεξής, Γεώργιος – Τσεργά, Κλεονίκη – Παπανικο-λάου, Ελένη, Αρχαιομαγνητική μελέτη καμένων δομών από το Νεολιθικό οικισμό Βασίλη (Ν. Λάρισας) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169-176

Βαϊοπούλου, Μαρία, «Ράχες» Μασχολουρίου»: Οικισμός της μεταβατικής περιόδου από την Μέση Εποχή Χαλκού III στην Ύστερη Εποχή Χαλκού. Μία πρώτη παρουσίαση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177-186

8


9

Μαλακασιώτη, Ζωή – Βήτος, Γεώργιος – Πανάγου, Μαρία, Τύμβοι με καύσεις νέκρων στον αγρό Δ. Δεσποτόπουλου στη θέση Βουλοκαλύβα Πλατάνου – Αλμυρού (Ν. Μαγνησίας) . . . . . . . . . . . . . 187-200

Οrfanou, Vana, Divine Bronze: Investigating Early Iron Age copper-based production in Thessaly . . 201-207Δουλγέρη-Ιντζεσίλογλου, Αργυρούλα, Φεραϊκή προσωπογραφία. Δεδομένα μιας πρώτης καταγρα-

φής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209-214Καραπάνου, Σοφία, Ευρήματα της ρωμαϊκής περιόδου στην περιοχή των Φαρσάλων . . . . . . . . . . . . . 215-222Aston, Emma, ‘Welcome, visitors’: religious inclusivity in a Pharsalian cave-cult . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223-227Καραγιαννόπουλος, Χρήστος – Χατζηαγγελάκης, Λεωνίδας, Λατρευτική εγκατάσταση αρχαϊκών

και κλασικών χρόνων στην αρχαία Θεσσαλιώτιδα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229-236Παλαιοθόδωρος, Δημήτρης, Tρια αδημοσίευτα αγγεία στο Αθανασάκειο Μουσείο Βόλου από την

Νότια Ιταλία και τη Βορειοδυτική Ελλάδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237-244Haagsma, Margriet J. – Karapanou, Sophia – Surtees, Laura, Greek-Canadian fieldwork at Kastro

Kallithea 2006-2011. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245-251Τουφεξής, Γεώργιος – Παπαντώνης, Θωμάς – Βήτος, Γεώργιος, Ανασκαφή στο νεκροταφείο του αρ-

χαίου Ομολίου στο πλαίσιο της κατασκευής της Ν.Ε.Ο Αθηνών-Θεσσαλονίκης . . . . . . . . . . . . . . 253-260Τουφεξής, Γεώργιος – Μπάτζιου-Ευσταθίου, Ανθή – Εξάρχου, Ουρανία – Παπαντώνης, Θωμάς –

Βήτος, Γεώργιος – Παπανικολάου, Ελένη – Κριτσίλα, Αγορή, Ανασκαφική έρευνα στην Κοι-λάδα των Τεμπών στο πλαίσιο της κατασκευής της Νέας Εθνικής Οδού Αθηνών-Θεσσαλονίκης (ΠΑΘΕ) κατά τα έτη 2010-2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261-270

Χατζηαγγελάκης, Λεωνίδας – Αθανασίου, Δημήτρης, Ανάπτυξη του πολεοδομικού ιστού της αρχαί-ας Τρίκκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271-278

Κραβαρίτου, Σοφία, Κοινόν και αυτοκράτωρ θεός στην Ανατολική Θεσσαλία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279-287Decourt, Jean-Claude – Tziafalias Athanasios, Cultes de Pythion : Deux notes . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289-297Tziafalias, Athanasios – Karagounis, Dimitris – Bouchon, Richard – Damerzin, Laurence – Hel-

ly, Bruno, Larissa, Balbus Minor et la Domus Augusta. Le théatre de la cité au miroir de la poli-tique diplomatique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299-306

Ασδεράκη-Τζουμερκιώτη, Ελένη – Διονυσίου, Μάνος – Δουλγέρη-Ιντζεσίλογλου, Αργυρούλα – Αραχωβίτη, Πολυξένη, Μέσα στις πτυχές του παρελθόντος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307-316

Βαξεβανόπουλος, Μάρκος – Μέλφος, Βασίλης – Σκαφιδά, Ευαγγελία – Καρναβά, Άρτεμις, Δια-χρονική χρήση του Τραβερτίνη ως οικοδομικού υλικού στη θέση «Κάστρο – Παλαια» Βόλου . . 317-326

Σταμέλου, Ευαγγελία, Σέσκλο: Ένα νεολιθικό χωριό υποδέχεται τα παιδιά. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327-332Καλογιάννη, Αιμιλία, Δέντρα θεών και ανθρώπων, σταγόνες νερού και μάγισσες συναντιούνται στο

μουσείο... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333-338Χατζηαγγελάκης, Λεωνίδας Π. – Αλεξίου, Νεκταρία – Κραχτοπούλου, Αθανασία, Η δημιουργία της

έκθεσης, η λειτουργία και οι εκπαιδευτικές δράσεις του Αρχαιολογικού Μουσείου Καρδίτσας. . . 339-346

ΒΟΡΕΙΕΣ ΣΠΟΡΑΔΕΣ


Μαζαράκης Αινιάν, Αλέξανδρος – Δουλγέρη-Ιντζεσίλογλου, Αργυρούλα, Επιφανειακές έρευνες στην Κεφάλα Σκιάθου (2009-2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347-360

Aλεξανδρίδου, Αλεξάνδρα, H πρώιμη κεραμεική από την επιφανειακή έρευνα στη θέση Κεφάλα Σκιάθου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361-370

Χρυσοπούλου, Ελένη, Ταφικό σύνολο κλασικής εποχής από τη θέση «Κεφάλα» Σκιάθου . . . . . . . . . . 371-377

8


9

ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ

Μαντζανά, Κρυσταλλία, Το έργο της 19ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (2009-2011) . . . . . . . . 379-388Ντίνα, Ασπασία, Κάστρο Παλαιών. Νέα ευρήματα στο πλαίσιο του έργου «Συντήρηση και αποκατά-

σταση Κάστρου Παλαιών Δήμου Βόλου, Ν. Μαγνησίας». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389-398Καλογερούδης, Γεώργιος Ι., Η οχυρωματική αρχιτεκτονική των κάστρων Τρικάλων και Φαναρίου

και η σημασία τους μέσω της ανάδειξής τους για την ευρύτερη περιοχή της Δ. Θεσσαλίας . . . . . 399-406Γιαλούρη, Άννα, Από την Αρχαία στη Βυζαντινή Λάρισα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407-414Σδρόλια, Σταυρούλα, Ανασκαφή βυζαντινού ναού με περίστωο και νεκροταφείο στα Τέμπη. . . . . . . . 415-420Σταντζούρης, Πασχάλης, Τάφοι παλαιοχριστιανικής εποχής στην περιοχή του ανατολικού νεκροτα-

φείου των Φθιωτίδων Θηβών - Νέας Αγχιάλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421-428Κουγιουμτζόγλου, Σπύρος, Βυζαντινή και μεταβυζαντινή κεραμική από την πόλη των Τρικάλων . . . 429-432Αναστασιάδου, Αρχοντούλα, Έρευνες και σωστικές ανασκαφές στο Λεφόκαστρο Πηλίου . . . . . . . . . 433-440Χατζηγιάννης, Μιχαήλ Δ. – Ανδρούδης, Πασχάλης, Ο Ναός του Αγίου Αθανασίου στη Μακρινίτσα

Πηλίου. Ιστορία και αρχιτεκτονική . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441-450Ανδρούδης, Πασχάλης, Βυζαντινά γλυπτά από το καθολικό της μονής του Αγίου Λαυρεντίου στο

Πήλιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451-462Γουλούλης Σταύρος – Ξυνογαλά Γεωργία, Λυκοστόμιον των Τεμπών. Αναζήτηση και εντοπισμός

ενός βυζαντινού οικισμού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463-474Λυτάρη, Φανή, Εικονογραφικές παρατηρήσεις στον κύκλο του Ακάθιστου Ύμνου στο ναό της Κοι-

μήσεως της Θεοτόκου στην Καλαμπάκα (1573). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475-480Τριβυζά Ελένη-Στυλιανή, Παρατηρήσεις στην πρώτη φάση της ζωγραφικής του Αγίου Γεωργίου (Γε-

ωργούλη) Δομένικου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481-490Τσιουρής Ιωάννης, Παρατηρήσεις στη ζωγραφική του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου Ραψάνης

(1546) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491-502Μαντζανά, Κρυσταλλία, Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του καθολικού Ι.Μ. Κοιμήσεως Θεοτόκου

(Σταγιάδων), στις Σταγιάδες Καλαμπάκας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503-512Παπαναστασούλη, Γραμμάτω-Χρυσοβαλάντω, Το τέμπλο του ναού του Αγίου Γεωργίου στα Αμπε-

λάκια Θεσσαλίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513-520Μπαλογιάννη, Ουρανία Α., Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του Ι.Ν. Αγίας Τριάδος Δέσης . . . . . . . . . . . . . . . . 521-526Τσόδουλος, Κωνσταντίνος Χ., Ανέκδοτα πατριαρχικά σιγγίλια από την Ιερά Μονή Δουσίκου. Το πα-

τριαρχικό Σιγγίλιο του οικουμενικού πατριάρχη Γερμανού Δ (1842-1845 και 1852-1853) . . . . . . 527-532Νάνου, Μαρία, «Χάρτινες εικόνες» και σχέδια εργασίας από τη συλλογή χαρακτικών και σχεδίων του

Λαογραφικού Κέντρου Κίτσου Μακρή (Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης Πανεπιστημίου Θεσσαλίας) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533-544

Τσιλιμίγκας, Χρήστος – Βλαχάβα, Δήμητρα – Φαραζούμη, Σοφία, Αποκαταστάσεις κάστρων Δυτι-κής Θεσσαλίας: α) Βυζαντινό κάστρο Τρικάλων β) Βυζαντινού κάστρο Φαναρίου . . . . . . . . . . . . 545-552

Γκέκας, Αιμιλιανός, Η συντήρηση τριών ξυλόγλυπτων σταυρών της Ιεράς Μονής Βαρλαάμ. . . . . . . . 553-558Μπονόβας, Νίκος Μ., Γράμμα του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Καλλινίκου Ε΄ (Δεκέμβριος 1805). . 559-566Λαφαζάνη, Στυλιανή – Τράντος, Κωνσταντίνος, Στερέωση – αντικατάσταση φθαρμένων λίθων και

λιθαναγλύφων, κατασκευή βοηθητικών κτιρίων και διαμόρφωση περιβάλλοντος χώρου, Ι.Ν. Τι-μίου Σταυρού Δολιανών Κρανιάς στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567-572

Μαντζανά, Κρυσταλλία – Κουγιουμτζόγλου, Σπύρος – Ντέρης, Απόστολος, Το «έγκλειστο» δίδυμο οθωμανικό λουτρό του Οσμάν Σαχ στο συγκρότημα των πρώην ποινικών φυλακών Τρικάλων . . . 573-580

10


11

Μακρή-Σκοτινιώτη, Θάλεια, Απακατάσταση λιθόκτιστης οικίας στην οδό Νικ. Πλαστήρα 20 στο Βόλο (πρώην οικία Χατζησταματίου) και μετατροπή της σε κτίριο γραφείων του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581-590

Σταϊκόπουλος, Γιάννης Π., Αγριά Βόλου: ο χώρος, ο χρόνος, οι άνθρωποι. Θεματικές ενότητες για τη δημιουργία ενός μουσείου πόλεως . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591-598

Βραχυγραφίες, Συντομογραφίες περιοδικών και σειρών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 599-602

ΤΟΜΟΣ IΙ. ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ


Σαράντη, Φωτεινή, Ευρήματα στον άξονα της «Ιονίας Οδού»: τμήμα Αντίρριο-Χάλκεια . . . . . . . . . . . 617-628Βικάτου, Ολυμπία, Καλυδώνα-Αλίκυρνα-Πλευρώνα-Στάμνα: οι τελευταίες έρευνες στο πλαίσιο κα-

τασκευής της «Ιονίας» και της «Παραιονίας» Οδού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 629-636Τσώνος, Άκης, Πολιτιστικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας με τα Βαλ-

κάνια κατά την Εποχή του Χαλκού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 637-652Χαμηλάκη, Κατερίνα, Παλαιοχριστιανική και Βυζαντινή κεραμική από συγκρότημα με λουτρικές

εγκαταστάσεις στο Κρυονέρι Αιτωλοακαρνανίας. Πρώτες Παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 653-664

ΕΥΒΟΙΑ


Μαυρίδης, Φάνης, Τα σπήλαια ως χώροι ανθρώπινης δράσης: μια απόπειρα διερεύνησης της σημασίας τους στο ευρύτερο πολιτισμικό περιβάλλον των τελευταίων φάσεων της νεολιθικής περιόδου . . . 665-676

Krapf, Tobias, Ερέτρια και Αμάρυνθος: δυο γειτονικοί αλλά διαφορετικοί οικισμοί της Μέσης Εποχής Χαλκού στην Εύβοια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 677-692

Χιδίρογλου, Μαρία, Συμβολή στην μελέτη της κεραμικής αρχαϊκών χρόνων από την Εύβοια. Συνο-πτική παρουσίαση της έρευνας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 693-704

ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ

Ντάφη, Ευαγγελία X. – Σκαρτσή, Στεφανία Σ., Βυζαντινή κεραμική από τις ανασκαφές στις εγκατα-στάσεις του ατμοηλεκτρικού σταθμού (ΑΗΣ) της ΔΕΗ Αλιβερίου στην Εύβοια . . . . . . . . . . . . . . 705-714

Κατσάλη, Ευρυδίκη Δ., Συμβολή στη μελέτη της αρχιτεκτονικής του ναού του Αγίου Δημητρίου στα Χάνια Αυλωναρίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 715-724

Κατσελάκη, Ανδρομάχη, Οι τοιχογραφίες του Αγίου Δημητρίου στα Χάνια Αυλωναρίου. Παρατηρή-σεις στο εικονογραφικό πρόγραμμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 725-736

Κωσταρέλλη, Αλεξάνδρα, Η εικόνα της Παναγιάς Παραβουνιώτισσας στην Ερέτρια Ευβοίας . . . . . . 737-746

ΒΟΙΩΤΙΑ


Κυριαζή, Όλγα – Φάππας, Ιωάννης, Νέες θέσεις του τέλους της Νεολιθικής περιόδου στην κοιλάδα του βοιωτικού Κηφισού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 747-760

10


11

Ψαράκη, Κυριακή, Νεώτερα στοιχεία για την κατοίκηση στην κοιλάδα της Χαιρώνειας την 3η χιλιε-τία π.Χ. Η εγκατάσταση στο Λατούφι Μαυρονερίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 761-770

Χαραμή, Αλεξάνδρα, Στοιχεία τοπογραφικά για το αρχαίο Δήλιον μέσα από παλαιότερες και πρό-σφατες αρχαιολογικές έρευνες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 771-778

Bitely, Emily – Daly, Kevin – Jacob, Rob – Larson, Stephanie, Geophysical Explorations on and near the Ismenion Hill, Thebes, Greece, 2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 779-788

Germani, Marco, Dal teatro greco al teatro romano: il caso di Orchomenos in Beozia, osservazioni preliminari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 789-798

ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ

Πάλλης, Γιώργος, Η διάδοση της τεχνοτροπίας των γλυπτών του λεγόμενου «θηβαϊκού εργαστηρί-ου» (β’ μισό 9ου αι.). Μερικές παρατηρήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 799-806

Παπαγεωργίου, Ειρήνη, Εργασίες αποκατάστασης Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου στο Ακραίφνιο Βοιωτίας . . . . . 807-812

ΦΩΚΙΔΑ


Ζάχου, Ελένη – Ψιμόγιαννου, Κατερίνα, Η δημιουργία τόπων στο λόφο του Προσκυνά: η απεικόνι-ση της ανθρώπινης δράσης στο χώρο και στο χρόνο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 813-824

Κουνούκλας, Πέτρος, Ο Κύνος στην Υστεροελλαδική ΙΙΙΓ Μέση και Νεώτερη περίοδο . . . . . . . . . . . . 825-835Δακορώνια, Φανουρία, Κεραμική τεχνολογία στον Κύνο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 837-844Δημάκη, Σοφία – Παπαγεωργίου, Μαρία, Σύνολο Μυκηναϊκών επικασσιτερωμένων αγγείων από το

Καλαπόδι Λοκρίδας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 845-854Ραπτόπουλος, Σωτήρης Γ. – Πιλάλας, Ιωάννης, Πύργοι και αμυντικό δίκτυο στη Δυτική Λοκρίδα

των Ελληνιστικών χρόνων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 855-862Ψάλτη, Αθανασία, Διαμορφώνοντας το μέλλον του παρελθόντος: Το έργο της Ι’ ΕΠΚΑ κατά τα έτη

2010-2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 863-872Παρτίδα, Έλενα Κ., Η διαδοχή πολιτικών δυνάμεων στους Δελφούς και η επιρροή τους στην αρχιτε-

κτονική διαμόρφωση του ιερατικού τοπίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 873-878

ΛΟΚΡΙΔΑ-ΦΘΙΩΤΙΔΑ


Domínguez, Adolfo J., Εastern Locris between Thessaly and Phocis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 879-888Συρίδης, Γεώργιος – Αηδονά, Ελένη – Βουβαλίδης, Κωνσταντίνος – Παπακωνσταντίνου, Μαρία-

Φωτεινή – Πεχλιβανίδου, Σοφία – Κουτσοκέρα, Νικολέττα, Ιζηματογενείς καταγραφές ανθρω-πογενών και φυσικών διεργασιών στον προϊστορικό οικισμό της Αγίας Παρασκευής Λαμίας. . . . . 889-895

Papakonstantinou, Maria-Foteini – Penttinen, Arto, The Makrakomi Archaeological Landscapes Project (MALP). Introduction to the programme and its aims . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 897-906

Τσόκας, Γρηγόρης Ν. – Σταμπολίδης, Αλέξανδρος – Βαργεμέζης, Γεώργιος –Τσούρλος, Παναγιώτης Ι. – Παπακωνσταντίνου, Μαρία-Φωτεινή – Κουτσοκέρα, Νικολέττα, Γεωφυσική διασκόπηση και συνακόλουθη σύντομη ανασκαφική έρευνα στη θέση «Πλατάνια» Αγίας Παρασκευής Λαμίας . . . . . 907-914

Αγγελίδης, Πάνος – Λουκά, Μαρία-Παρασκευή – Σεπετζόγλου, Νίκος, Η συντήρηση και αποκατά-σταση της τοιχογραφίας «Πομπή των Γυναικών» από το Παλαιό Καδμείο της Θήβας . . . . . . . . . 915-923

12


13

Aravantinos, Vassilis – Fappas, Ioannis – Kyriazi, Olga – Luglio, Giampaolo – Pisani, Marcella, “No greater marvel” revisited: use and reuse of the Mycenaean tholos tomb at Orchomenos. . . . 925-937

Κουρούνη, Ευτυχία, Λιβαδειά. Νέα ανασκαφικά δεδομένα από το νεκροταφείο των ιστορικών χρό-νων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 939-944

Ντάσιος, Φώτης, Το ιερό της Δήμητρας και Κόρης Ερώχου στο Πολύδροσο Φωκίδας . . . . . . . . . . . . . 945-954Τσαρούχα, Ανθούλα, Διαδρομές πολιτισμού σε ένα μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονο-

μιάς, τους Δελφούς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 955-964Κυπαρίσση-Αποστολίκα, Νίνα – Χαμηλάκης, Γιάννης, Αρχαιολογική και εθνογραφική έρευνα στη

θέση Κουτρουλού Μαγούλα Φθιώτιδας 2009-2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 965-974Παπαδόπουλος, Κωνσταντίνος – Κυπαρίσση-Αποστολίκα, Νίνα – Χαμηλάκης, Γιάννης, Ψηφιακή

σάρωση, φωτογραμμετρία και ψηφιακές (ανα)παραστάσεις: αρχαιολογική τεκμηρίωση και ερ-μηνεία σε τρείς διαστάσεις. Η περίπτωση της Κουτρουλού Μαγούλας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 975-984

Παπακωνσταντίνου, Μαρία-Φωτεινή – Krapf, Tobias – Κουτσοκέρα, Νικολέττα – Γκοτσίνας, Άγ-γελος – Καραθάνου, Αγγελική – Βουβαλίδης, Κωνσταντίνος – Συρίδης Γεώργιος, Αγία Πα-ρασκευή Λαμίας, θέση «Πλατάνια». Το πολιτισμικό και φυσικό περιβάλλον ενός οικισμού στη δελταϊκή πεδιάδα του Σπερχειού κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 985-994

Καράντζαλη, Έφη, Η Μεσοελλαδική αψιδωτή οικία στο Φραντζή της Λαμίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 995-1010Σιψή, Mαρία, Μια νέα μορφή οικίας για τα δεδομένα των αρχαίων Φαλάρων του τέλους του 4ου αι. π.Χ. . . 1011-1020

Βραχυγραφίες, Συντομογραφίες περιοδικών και σειρών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1021-1024

84 85

VISVIKI MAGOULA NEAR VELESTINO.TRENCHES A AND B*

Caroline Dürauer

Visviki Magoula is a small Neolithic tell-settlement of 6 m. in height, situated in the southeastern Thes-salian plain, not far from Lake Karla. In 1941, Hans Reinerth and his team started an excavation of the site1. Except for a grid excavation on the top of the tell, he also excavated two test trenches in the north part of the Magoula2.

THE STRATIGRAPHY

Trench A (fig. 1) was situated 40 m. north of the megaron building of Visviki. It was 6.6 m deep and was excavated in layers of half meter each, resulting in a total of 12 layers. Since the strata were actually thinner, irregular and not horizontal, this excavation technique unfortunately led to mixing the material.

Despite this mixing, two main stratigraphic units can be discerned: the lowermost part of Trench A, which includes layers 12-9, is dated, based on pottery, between the end of the Early Neolithic and the begin-ning of the Middle Neolithic period. In contrast, the upper layers mainly consisted of mixed material includ-ing pottery from an advanced phase of the Middle Neolithic period and the Late Neolithic Arapi, Otzaki and Dimini phases.

Apart from pottery, some interesting Late Neolithic architectural remains from layers 3 to 6 and a grave of a young child in layer 9 came to light, which will be discussed below.

Trench B (fig. 2) was excavated 20 m. north of Trench A to a depth of about three meters and was divid-ed by the excavators into 6 layers with a thickness of a half meter each, as in Trench A. At a depth of 2.50 m., the excavators found a steep sloping layer of clay on top of a mixed layer of clay and gravel. Although Lake Karla is presently at some distance from the site, the excavators came to the conclusion that this could have been the bank of Lake Karla during the Neolithic period.

Like in trench A, it was not possible to relate the layers of trench B to a particular phase of the Neolith-ic period. Due to the mixing of pottery, the entity can be the best that can roughly dated from the Middle to the Late Neolithic Tsangli-, Arapi- and Dimini phases.

THE POTTERY FINDS OF TRENCH A AND B

In total 2018 sherds were collected from Trenches A and B. Layers 12 to 9 of trench A produced 615 sherds, consisting of rim, base and body fragments, which should be dated from the end of the Early to the

* This article was written within the frame of the project “Visviki Magoula/Velestino”, granted by the Institute of Aegean Prehistory, Philadelphia and the Austrian Science Fund P 21596-G19, and it will be soon published in Alram-Stern & Dousougli-Zachos (forthcoming).

1. See Alram-Stern in this volume. Hänsel 2001; Douzougli - Zachos - Alram-Stern 2009; Benecke 1942; Pentedeka – Alram-Stern – Dürauer 2011 (in press).

2. Douzougli - Zachos - Alram-Stern 2009, 82, fig. 2.

86

VISVIKI MAGOULA NEAR VELESTINO. TRENCHES A AND B

87

earlier part of the Middle Neolithic period. This pottery mainly consists of a very fine, well-burnished red monochrome ware. In addition, a few black-topped sherds, characteristic of the Early Neolithic, came to light3. The 147 rim-fragments mostly represent open vessels, such as bowls and cups (fig. 3). They are of the thickened and straight type, with the latter clearly predominating4.

Layers 8 to 2 of Trench A produced mixed pottery dating to the Middle and Late Neolithic. In contrast to the lower layers, the Middle Neolithic pottery from these upper layers dates to the advanced phases of the Middle Neolithic (fig. 4). Comparable material comes from layers 5 to 1 of Trench B and from the grid ex-cavation on the highest part of the hill (the area of the so called “megaron”)5. Only five sherds (fig. 4d-f) of the Middle Neolithic from trench A are decorated with red patterns on a white surface, and a few more are known from the grid excavation. In total 376 fragments of the advanced Middle Neolithic period are known from the site6.

Late Neolithic pottery first occurs in layer 8 of Trench A. Examples of the Pre-Dimini Arapi phase ap-pear, with a few sherds of polychrome pottery with red and black paint on a white slip7. The Dimini period is characterized by Black-on-Red Ware, White-on-Red Ware, Brown-on-Cream (“Dimini”) ware, as well as polychrome ware with black and white patterns on a red surface8.

The bulk of the pottery of trench B belongs to the Late Neolithic Dimini phase, while a few sherds should be assigned to the Late Neolithic Pre-Dimini Tsangli and Arapi period. Layers 5 to 1 also include examples of Middle Neolithic red-monochrome pottery, though not in the same concentration as in trench A. Interest-ingly, this trench produced a signifant number of brown-on-cream Dimini ware, as well as some Chalcolith-ic and post-Neolithic sherds dating to Early Bronze Age I9.

This analysis shows that the material from the lowermost layers of Trench A, which dates from the end of the Early Neolithic to the beginning of the Middle Neolithic period, probably belong to the earliest phase of the settlement of the tell. Furthermore, the pottery indicates the use of the site during the advanced phas-es of the Middle Neolithic, as well as the Late Neolithic period (881 sherds), including the Pre-Dimini Tsang-li and Arapi phases (86 fragments), as well as the Dimini phase (79 sherds). Furthermore, the 31 pieces from the Chalcolithic period and the beginning of the Early Bronze Age demonstrate that activity at the site con-tinued during these periods too.

BURIAL

In layer 9 of Trench A, at a depth of 5 m., the grave of a young child was excavated. Only one photo (fig. 5), without any description relating to the find circumstances, can be used for its interpretation. Based on this single photo, the anthropologist Anna Lagia estimated the age of the child between two and five years. The skeleton of the child does not seem to be in its original position, but it must have been pushed to the side of the grave at some time after the burial. The burial was certainly located within the settlement, a common practice during the Neolithic period10. Based on the pottery finds of this stratum, the grave was placed to the Early/Middle Neolithic. But since such graves may be dug from a higher level it could also belong to the Late Neolithic period.

3. Reingruber 2008, 214-217.4. Alram-Stern – Dousougli-Zachos – Dürauer (forthcoming).5. See Alram-Stern in this volume.6. Compare Mottier 1981; Kotsakis 2006; Alram-Stern – Dousougli-Zachos – Dürauer (forthcoming).7. Wace – Thompson 1912, 16-17, B3γ; Hauptmann – Milojčić 1969, 60-68.8. Wace – Thompson 1912, 16-17, B3α2b, B3α1, B3ß; Hauptmann 1981, 14-33, 47-62; Alram-Stern – Dousougli-Zachos –

Dürauer (forthcoming).9. Weißhaar 1989, 16-46; Alram-Stern – Dousougli-Zachos – Dürauer (forthcoming).10. Fowler 2004, 42-43, 67-69.

86 87

CAROLINE DüRAUER

ARCHITECTURAL REMAINS

As mentioned above, there are also some architectural remains in the Late Neolithic layers 3 to 6 of Trench A, documented in two drawings and a few photos (figs. 6-7). The building remains from layers 3 and 4 came from a depth of 2.40 m. up to 2.60 m. According to the drawing, the excavated part of the stone foun-dation had a length of 2 m. and was orientated north-south. The second foundation was found in the lower layer 6 at a depth of 3.20 m. and had a length of 1.80 m. This lower stone foundation comes from a stratum with the first finds of the Arapi phase, while the upper wall belongs to a Dimini stratum. Walls, which were certainly made of mudbrick, came from layers between these stone structures. Thus, Trench A proves a Late Neolithic settlement sequence11. At the same time it shows that buildings probably consisted of mud brick walls with a stone foundation – a building technique known as early as the Early Neolithic12.

FIGURINES

Two Middle Neolithic figurines from Trench A are of special interest. A male seated figurine from lay-er 7 is nowin the National Museum in Athens (fig. 8). The upper part of the body and the left leg are broken. The surface of the figurine is well-burnished and decorated with red paint. The figurine is characterized by a straight and peaceful sitting position. The hands are resting on the upper legs and the legs seem to fuse with the sitting furniture. This well-known type can be compared with an example from the Middle Neolithic set-tlement of Sesklo, which has the same red paint13.

The second example is a female schematized figurine (fig. 9), found in layer 5 together with Late Neo-lithic pottery. It is now in the storage rooms of the Pfahlbaumuseum at Unteruhldingen in Germany. The up-per part of the figurine is broken and the larger lower part has three incisions, usually interpreted as indica-tions of the legs or the pubis14. A very good parallel to this figurine comes from the Middle Neolithic settle-ment of Achilleion15.

TOOLS

The stone tools of the trenches were analyzed by M. Bergner. Even though the trenches produced only a few tools, they are indicative of textile production, wood-working, hunting and food preparation taking place at Visviki. Chipped stone tools are made of obsidian from the island of Melos, as well as red flint from Mt. Pindos, testifying that Visviki was part of an extensive trading network16.

ANIMAL BONES

A small assemblage of animal bones, analyzed by A. Galik, provides an insight into the practices of ani-mal husbandry and hunting. Most bones belong to sheep and goat. Cattle and pigs are attested too, but not in the same frequency. Only three bones from each trench belong to wild animals, such as boars and red deers. A few bone fragments prove that dogs existed in this settlement. One common cockle from trench B indicates that people at Visviki Magoula occasionally consumed seafood.17

11. Alram-Stern – Dürauer (forthcoming).12. Reingruber 2008, 489-492.13. Papathanassopulos 1996, 302, fig. 204.14. Gimbutas – Shimabuku – Winn 1989, 230-233; Hansen 2007, 119.15. Gimbutas – Shimabuku – Winn 1989, 291, no. 29 (fig. 9.5).16. Bergner (forthcoming).17. Galik (forthcoming).

88


89

ZUSAMMENFASSUNG

VISVIKI MAGOULA BEI VELESTINOSUCHSCHNITTE A UND B

Caroline Dürauer

Im Zuge der Grabungen, welche Hans Reinerth, Leiter des Reichsamtes für Vorgeschichte, 1941 im Nor-dteil der Visviki-Magula bei Velestino durchführte, wurden zwei Suchschnitte angelegt. Schnitt A (fig. 1) lag rund 40 m vom höchsten Punkt entfernt, während sich Schnitt B (fig. 2), weiter am Rand der Magula, rund 20 m nördlich von Schnitt A befand. Schnitt A wurde etwa 6,60 m abgetieft und enthielt eine Abfolge von Kulturschichten, die Schutt, Wände aus Lehm sowie verbrannte Holzkohleschichten umfasste. Neben spät-neolithischen Gebäuderesten sowie einer kleinen Anzahl von Steinwerkzeugen und Tierknochen, gibt vor al-lem die Keramik einen interessanten Einblick in die Siedlungsgeschichte, die nach ungestörten Schichten in Schnitt A im ausgehenden Frühneolithikum bzw. beginnenden Mittelneolithikum einsetzt („black topped“ Keramik, rote monochrome Keramik – fig. 3). Nach der Keramik der oberen Schichten setzt sich die Besied-lung der Magula während der späteren Phasen des Mittelneolithikums fort (fig. 4) und lässt sich anhand der Keramik auch für die Abfolge des Spätneolithikums, d. i. die Tsangli-, Arapi- und Dimini-Stufe nachweisen. Einige wenige Fragmente aus den obersten Schichten des Schnittes B weisen auf eine Nutzung dieses Sied-lungsplatzes während des Chalkolithikums und der Frühbronzezeit hin.

BIBLIOGRAPHY

Alram-Stern E. – Dousougli-Zachos A. – Dürauer C. (forthcoming). Die Keramik, in E. Alram-Stern & A. Dousougli-Zachos. (eds.), Visviki-Magula/Velestino. Die deutschen Grabungen des Jahres 1941. Beiträge zur ur- und frühgeschichtlichen Archäologie des Mittelmeer-Kulturraumes 36, Bonn.

Alram-Stern E. – Dürauer C. (forthcoming). Ausgrabung, Baureste und Befunde der Grabungen des Jahres 1941, in E. Alram-Stern & A. Dousougli-Zachos. (eds.), Visviki-Magula/Velestino. Die deutschen Gra-bungen des Jahres 1941. Beiträge zur ur- und frühgeschichtlichen Archäologie des Mittelmeer-Kulturrau-mes 36, Bonn.

Benecke J., 1942. Steinzeitdörfer in den Ebenen am Olymp. Erster Bericht über Ausgrabungen des Reichsam-tes für Vorgeschichte in Griechenland, Völkischer Beobachter, 18 February 1942, 8.

Bergner M. (forthcoming). Die Geräte aus Stein, in E. Alram-Stern & A. Dousougli-Zachos. (eds.), Visviki-Magula/Velestino. Die deutschen Grabungen des Jahres 1941. Beiträge zur ur- und frühgeschichtlichen Ar-chäologie des Mittelmeer-Kulturraumes 36, Bonn.

Fowler K.D., 2004. Neolithic Mortuary Practices in Greece, BAR-IS 1314, Oxford.Galik A. (forthcoming). Die archäozoologischen Reste, in E. Alram-Stern & A. Dousougli-Zachos. (eds.),

Visviki-Magula/Velestino. Die deutschen Grabungen des Jahres 1941. Beiträge zur ur- und frühgeschichtli-chen Archäologie des Mittelmeer-Kulturraumes 36, Bonn.

Gimbutas M. – Winn S. – Shimabuku D. 1989. Achilleion: a Neolithic settlement in Thessaly, Greece, 6400-5600 BC, California.

Hansen S., 2007. Bilder vom Menschen der Steinzeit. Untersuchungen zur anthropomorphen Plastik der Jung-steinzeit und Kupferzeit in Südosteuropa, Mainz.

Hauptmann H., 1981. Die deutschen Ausgrabungen auf der Otzaki-Magula in Thessalien III. Das späte Neo-lithikum und das Chalkotlithikum. Beiträge zur ur- und frühgeschichtlichen Archäologie des Mittelmeer-Kulturraumes 21, Bonn.

Hauptmann H. – Milojčić V., 1969. Die Funde der frühen Dimini-Zeit aus der Arapi-Magula, Thessalien. Bei-träge zur ur- und frühgeschichtlichen Archäologie des Mittelmeer-Kulturraumes 9, Bonn.

88 89

CAROLINE DüRAUER

Hänsel B., 2001. Ausgrabungen im thessalischen Velestino während des zweiten Weltkrieges, in R.M. Boeh-mer & J. Maran (eds.), Lux Orientis: Archäologie zwischen Asien und Europa. Festschrift für Harald Haupt-mann zum 65. Geburtstag, Internationale Archäologie, Rahden, 173-179.

Kotsakis K., 2006. Settlement of Discord: Sesklo and the Emerging Household, in N. Tasić & C. Grozdanov (eds.), Hommage to Milutin Garašanin, Belgrad, 207-220.

Mottier Y., 1981. Die deutschen Ausgrabungen auf der Otzaki-Magula II. Das mittlere Neolithikum. Beiträge zur ur- und frühgeschichtlichen Archäologie und Geschichte des Ostmittelmeerraumes 22, Bonn.

Papathanassopoulos G., 1996. Neolithic Culture in Greece, Athens.Pentedeka A. – Alram-Stern E. – Dürauer C. (in press). Retrieving the pieces of the past: the petrographic

analysis of the Neolithic pottery assemblage from Visviki Magoula (Thessaly, Greece). Acts of the 11th European Meeting on Ancient Ceramics, September 29th-October 1st 2011, Vienna, Austria, Journal of Ap-plied Clay Science.

Reingruber A., 2008. Die Argissa-Magula. Das frühe und das beginnende mittlere Neolithikum im Lichte tran-sägäischer Beziehungen, Beiträge zur ur- und frühgeschichtlichen Archäologie des Mittelmeer-Kulturrau-mes 35, Bonn.

Wace A.J.B. – Thompson M.S., 1912. Prehistoric Thessaly, Cambridge.Weißhaar H.-J., 1989. Die deutschen Ausgrabungen auf der Pevkakia-Magula in Thessalien I. Das späte Neoli-

thikum und das Chalkolithikum, Bonn.

90


91

Fig. 1. Trench A: Stratigraphy. Courtesy of the Pfahlbaumuseum Unteruhldingen/Germany (Graphic design: M. Frauenglas).

90 91

CAROLINE DüRAUER

Fig. 2. Trench B: Stratigraphy. Courtesy of the Pfahlbaumuseum Unteruhldingen/Germany (Graphic design: M. Frauenglas).

92


93

Fig. 4. Trench A, layers 8 to 1: Middle Neolithic pottery (Drawings: C. Dürauer – M. Frauenglas).

Fig. 3. Trench A, layers 12 to 9: Early/Middle Neolithic pottery (Drawings: C. Dürauer).

92 93

CAROLINE DüRAUER

Fig. 6. Trench A, layer 3: foundation wall. Courtesy of the Pfahlbaumuseum Unteruhldingen/Germany (Photo: H. Dürr).

Fig. 5. Trench A, layer 9: child burial. Courtesy of the Pfahlbaumuseum Unteruhldingen/Germany (Photo: H. Dürr).

94


95

Fig. 8. Male figurine from Trench A (Drawing: A. Dousougli-Zachos – M. Frauenglas).

Fig. 7. Trench A, mudbrick wall. Courtesy of the Pfahlbau-museum Unteruhldingen/Germany (Photo: H. Dürr).

Fig. 9. Female Figurine from Trench A(Photo: E. Alram-Stern).

598 599

ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ

AN Aρχαιότερη ΝεολιθικήAN Aρχαιότερη ΝεολιθικήΓ Γεωμετρικός -ή, -όΜΓ Μέσος (ή-ο) Γεωμετρικός -ή, -όΠΓ Πρωτογεωμετρικός -ή, -όΠΕ ΠρωτοελλαδικήΠΕΧ Πρώιμη Εποχή του ΧαλκούΜΕ ΜεσοελλαδικήΜΕΧ Μέση Εποχή του ΧαλκούΜΝ Μέση ΝεολιθικήΝΝ Νεότερη ΝεολιθικήΤΝ Τελική ΝεολιθικήΥΓ Ύστερος (-η, -ο) Γεωμετρικός (-ή, -ό)ΥΕ ΥστεροελλαδικήΥΕΧ Ύστερη Εποχή του ΧαλκούEH Early HelladicEIA Early Iron AgeG GeometricLBA Late Bronze AgeLH Late HelladicLG Late GeometricMBA Middle Bronze AgeMH Middle HelladicSM SubmycenaeanSPG Sub-protogeometric

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ

διάμ. διάμετροςεκ. εκατοστάμ. μέτραμέγ. μέγιστος, -η, -ομήκ. μήκοςπάχ. πάχοςπλ. πλάτοςσωζ. σωζόμενος, -η, -οτ.μ. τετραγωνικά μέτραύψ. ύψοςχιλ. χιλιοστάχλμ. χιλιόμετρα

cm. centimeterkm. kilometerm. metresq m. square metre

ΛΟΙΠΕΣ ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ

(αδ.) διδ. διατριβή (αδημοσίευτη) διδακτορική διατριβήαι. αιώναςαρ. αριθμόςαρ. ευρ. αριθμός ευρετηρίουαρ. κατ. αριθμός καταλόγουΒλ. Βλέπεδηλ. δηλαδήΕΑΜ Εθνικό Αρχαιολογικό ΜουσείοΕΒΑ Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτωνεικ. εικόναεκδ. εκδότηςεπιμ. επιμέλειαΕΠΚΑ Εφορεία Προϊστορικών και

Κλασικών ΑρχαιοτήτωνΙΑΚΑ Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας

Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

ιδιαίτ. ιδιαίτερακ.ά. και άλλοι, και άλλακ.ε. και εξήςλ. λήμμαλ.χ. λόγου χάρινμτφρ. μετάφρασημ.Χ. μετά Χριστόνκεφ. κεφάλαιοό.π. όπως παραπάνωπαραπ. παραπάνωπάχ. πάχοςπερ. περίπουπίν. πίνακαςπρβλ. παράβαλεπ.χ. παραδείγματος χάρινπ.Χ προ Χριστούσελ. σελίδασημ. σημείωση

600

ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ

601

σχ. ΣχέδιοΤΑΠ Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και

Απαλλοτριώσεωντ. τόμοςυποσ. υποσημείωσηYΠ.ΠΟ. Υπουργείο ΠολιτισμούΑbb. Abbildunga.C. after ChristA.D. anno Dominiav. J.-C. avant Jésus-ChristB.C. before Christc. centuryca. circacf. confercol. columned(s). éd(s). edited, editor(s), éditeur(s)esp. especially

et al. et aliietc. et ceterafig. figurefigs. figuresff. followingG.I.S. Geographical Information SystemsINSTAP Institute for Aegean Prehistoryinv. inventory, inventairen. noteno.(s.) number(s), numéro(s)p. pagepl. plate, plancheSuppl. SupplementTaf. Tafel(n)Tav. Tavolavol. volume

600 601

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΕΙΡΩΝ

AA: Archäologischer AnzeigerΑΑΑ: Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ ΑθηνώνAAustr: Archaeologia AustriacaΑΑΧ: Ανθρωπολογικά και Αρχαιολογικά ΧρονικάΑΒΜΕ: Αρχείον των Βυζαντινών Μνημείων της ΕλλάδοςABV: Beazley J.D., 1956. Attic Black-Figure Vase Paint-

ers, Oxford.ACD: Acta Classica Universitatis Scientiarium Debrece-

niensis (Debrecen)ΑΔ: Αρχαιολογικόν ΔελτίονΑΕ: Αρχαιολογική ΕφημερίςΑΕΘΣΕ 1: Αρχαιολογικό έργο Θεσσαλίας και Στερεάς

Ελλάδας 1. Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης, Βόλος 27.2-2.3.2003, Βόλος, 2006.

ΑΕΘΣΕ 2: Αρχαιολογικό έργο Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας 2. Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης, Βόλος 16-19.3.2006, Βόλος, 2009.

ΑΕΘΣΕ 3: Αρχαιολογικό έργο Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας 3. Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης, Βόλος 12-15.3.2009, Βόλος, 2012.

ΑΕΜ: Αρχείο Ευβοϊκών ΜελετώνΑΕΜΘ: Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και ΘράκηΑΘΜ: Αρχείο Θεσσαλικών ΜελετώνAegaeum: Aegaeum. Annales d’archéologie égéenne de

l’Université de LiègeAJA: American Journal of ArchaeologyAM: Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Insti-

tuts, Athenische AbteilungAntiquity: Antiquity. Rivista di archeologia, architettura,

urbanistica, delle origine al medioevoAntK: Antike KunstAR: Archaeological ReportsΑρχαία Θεσσαλία: Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου για την

Αρχαία Θεσσαλία στη μνήμη του Δημήτρη Ρ. Θεο-χάρη, Αθήνα, 1992.

Αρχαιογνωσία: Αρχαιογνωσία. Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθήνας

ASAtene: Annuario della Scuola Archeologica di Atene e delle Missioni Italiane in Oriente

AW: Antike Welt. Zeitschrift für Archäologie und Kultur- geschichte

BABesch: Bulletin antieke beschaving

BAR: British Archaeological ReportsBAR-IS: British Archaeological Reports International SeriesBEFAR: Bibliothèque des Écoles françaises d’Athènes et

de RomeBCH: Bulletin de Correspondance HelléniqueBICS: Bulletin of the Institute of Classical StudiesBJB: Bonner Jahrbücher des rheinischen Landesmuseum-

sin Bonn und des Vereins von Altertumsfreunden im Rheinlande

BSA: The Annual of the British School at AthensByzantion: Byzantion. Revue Internationale des etudes

ByzantinesByzF: Byzantinische Forschungen. Internationale Zeitschrift

für ByzantinistikΒΖ: Byzantinische ZeitschriftCahArch: Cahiers archéologiquesCAJ: Cambridge Archaeological JournalChiron: Chiron. Kommission für Alte Geschichte und Epi-

graphik des Deutschen Archäologischen InstitutsClAnt: Classical AntiquityCFHB: Corpus Fontium Historiae ByzantinaeCMS: Corpus der Minoischen und Mykenischen SiegelCPh: Classical PhilologyCQ: Classical QuarterlyCR: Classical ReviewCRAI: Comptes rendus des séances de l’Académie des in-

scriptions et belles lettres (Paris)CVA: Corpus vasorum antiquorumDOP: Dumbarton Oaks PapersΔΧΑΕ: Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής ΕταιρείαςEA: Epigraphica AnatolicaΕΕΒΜ: Επετηρίς της Εταιρείας Βοιωτικών ΜελετώνΕΕΒΣ: Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών ΣπουδώνΕΕΠΣΑΠΘ: Επιστημονική Επετηρίς της Πολυτεχνικής

Σχολής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο ΘεσσαλονίκηςΕΕΦΣΠΑ: Επιστημονική Επετηρίς Φιλοσοφικής. Σχολής

Πανεπιστημίου ΑθηνώνΈργον: Το Έργον της Αρχαιολογικής ΕταιρείαςΈργο Εφορειών: 1η Επιστημονική Συνάντηση: Μάιος 1998:

Βόλος. Το έργο των Εφορειών Αρχαιοτήτων και Νεω-τέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ στη Θεσσαλία και στην ευρύτερη περιοχή της (1990-1998), Βόλος 2000.

602

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΕΙΡΩΝ

FD: Fouilles de Delphes, ParisFGrHist: F. Jacoby, Fragmente der griechischen Histori-

ker (Berlin 1923– )Gnomon: Gnomon. Kritische Zeitschrift für die gesamte

klassische AltertumswissenschaftHesperia: Hesperia. Journal of the American School of

Classical Studies at AthensHistoria: Historia. Zeitschrift für alte GeschichteHSCP: Harvard Studies in Classical PhilologyΘΕ: Θεσσαλική ΕστίαΘεσσαλία: Θεσσαλία. Δεκαπέντε Χρόνια Αρχαιολογικής

Έρευνας, 1975-1990. Αποτελέσματα και Προοπτι-κές, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου Λυών, 17-22 Απριλίου 1990, τ. Α-Β, Aθήνα, 1994.

ΘεσΗμ: Θεσσαλικό ΗμερολόγιοΙG: Inscriptiones GraecaeIK: Inschriften griechischer Städte aus KleinasienJArchSc: Journal of Archaeological ScienceJbRGZM: Jahrbuch des römisch-germanischen Zentral-

museums, MainzJdI: Jahrbuch des deutschen archäologischen InstitutsJFA: Journal of Field ArchaeologyJGS: Journal of Glass StudiesJHS: Journal of Hellenic StudiesJMA: Journal of Mediterranean ArchaeologyJÖAI: Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen

Institutes in WienJÖB: Jahrbuch der Österreichischen ByzantinistikJRGZM: Jahrbuch des Römisch-germanischen Zentral-

museums, MainzJRS: Journal of Roman StudiesJSA: Journal of Social ArchaeologyJSav: Journal des savantsKBE-BKM: Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών ΑΠΘ. Βυζαντι-

νά Κείμενα και Μελέτες Kernos: Kernos. Revue internationale et pluridisciplinaire

de religion grecque antiqueLH IIIC Chronology and Synchronisms Ι: Deger-Jalko-

tzy S. – Zavadil M. (επιμ.), LH IIIC Chronology and Synchronisms, Proceeding of the International Workshop Held at the Austrian Academy of Scienc-es at Vienna, May 7th and 8th, 2001, Wien, 2003.

LH IIIC Chronology and Synchronisms ΙΙ: Deger-Jalko-tzy S. – Zavadil M. (επιμ.), LH IIIC Chronology and Synchronisms II, LH III C Middle, Proceeding of the International Workshop Held at the Austrian Acad-emy of Sciences at Vienna, October 29th and 30th, 2004, Wien, 2007.

LH IIIC Chronology and Synchronisms ΙΙΙ: Deger-Jalkotzy S. – Bächle A.E. (επιμ.), LH IIIC Chronology and Syn-chronisms III, LH III C Late and the transition to the Early Iron Age, Proceeding of the International Work-shop Held at the Austrian Academy of Sciences at Vi-enna, February 23rd and 24th, 2007, Wien, 2009.

LIMC: Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae

MAA: Mediterranean Archaeology and Archaeometry MededRom: Mededeelingen van het Nederlands Histor-

isch Instituut te RomeMeditArch: Mediterranean Archaeology. Australian and

New Zealand Journal for the Archaeology of the Mediterranean World

MÉFRA: Mélanges de l’École française de Rome, AntiquitéMetMusJ: Metropolitan Museum JournalΜνημεία Μαγνησίας: Μνημεία της Μαγνησίας. Πρακτι-

κά Συνεδρίου «Ανάδειξη του διαχρονικού μνημεια-κού πλούτου του Βόλου και της ευρύτερης περιο-χής», Βόλος 11-13 Μαϊου 2001, Βόλος, 2002.

NC: Numismatic ChronicleNotSAIA: Notizie della Scuola archeologica italiana di

AteneOCP: Orientalia Christiana PeriodicaOJA: Oxford Journal of ArchaeologyOpAth: Opuscula atheniensiaΠΑΕ: Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής ΕταιρείαςPACT: Journal of the European Study Group on Physical,

Chemical and Mathematical Techniques applied to Archaeology

PBF: Prähistorische BronzefundePCPS: Proceedings of the Cambridge Philological SocietyPharos: Pharos. Journal of the Netherlands Institute at

AthensPhW: Philologische WochenschriftPhoenix: Phoenix. Journal of the Classical Association of

CanadaPZ: Prähistorische ZeitschriftΠΜΚ 1: Φρούσσου, Ε. (επιμ.), Η Περιφέρεια του Μυκηνα-

ϊκού κόσμου, Πρακτικά Α΄ Διεπιστημονικού Συμπο-σίου, Λαμία 25-29 Σεπτεμβρίου 1994, Λαμία 1999.

ΠΜΚ 2: Κυπαρίσση-Αποστολίκα, Ν., Παπακωνσταντί-νου, Μ. (επιμ.), Η Περιφέρεια του Μυκηναϊκού κό-σμου, Β΄ Διεθνές Διεπιστημονικό Συμπόσιο, 26-30 Σεπτεμβρίου, Λαμία 1999, Αθήνα 2003.

RA: Revue ArchéologiqueRE: Paulys RealencyclopädieREG: Revue des études grecquesRM: Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Insti-

tuts, Römische AbteilungRPhil: Revue de philologie, de littérature et d’histoire

anciennesSEG: Supplementum epigraphicum graecumSIMA: Studies in Mediterranean ArchaeologySMEA: Studi micenei ed egeo-anatoliciSNG Cop: Sylloge Nummorum Graecorum. Denmark,

The Royal Collection of Coins and Medals, Danish National Museum.

Υπέρεια: Υπέρεια. Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φε- ρών-Βελεστίνου-Ρήγα

VAHD: Vjesnik za arheologiju i historiju dalmatinskuZfE: Zeitschrift für EthnologieZPE: Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik

Visviki Magoula near Velestino Trench A and B

Documents

Transcript of Visviki Magoula near Velestino Trench A and B