BÜLENT TANJU

THE RULER

56

“...the meaning of a word is its usage in the language.” #43

“And is there not also the case where we play and—make up the rules as we go along?

And there is even one where we alter them—as we go along.” #83

Ludwig Wittgenstein, Philosophical Investigations

a.In the Turkish dictionary, ruler is defined as “a strip of wood or metal or plastic material, with or without measurements, used for drawing straight lines”. Contrary to what this extremely innocent and functional definition implies, as all other modern disciplinary practices, neither ruler and it’s definition nor the dictionary is innocent. Or rather, the effective functionality of the ruler goes beyond the innocence of its dictionary definition. The 30 cm long wood version of ruler, although now outmoded, can carry back several generations of this country to a school experience that occupies a place in their past/youth. Based on these experiences, we can even imagine such a definition of ruler: “a strip of wood, with or without measurements, used for straightening pupils who wander off from the straight line.”

b.Meanings of words can not be fixed by dictionaries, on the contrary, words achieve new meanings only in their usage under certain time-space coordi-nates, and they gain a new meaning in every usage. Every new meaning of a word, or better, every new usage of a word, can be conceptualized as an event. Therefore, we can expect the dictionaries to record maybe not every single event, but at least usage types (events) of a word that constitute a crowded family/relatives group. On the other hand, it must be confessed that this expectation itself is too naive; by keeping alive the belief/hope that direct links between words and their meanings could be established, dictionaries support the regime of representation by covering up time and the event; in a way, dictionaries take active role in the construction of power. If they refuse to play this role, they cease to be dictionaries. So, in a social formation, which has a long history of spanking, spanking and humiliation at schools, the fact that this specific family of usage of ruler is not recorded by the dictionary itself has a meaning/usage. Surely, recording or not recording a certain usage of a word isn’t simply under absolute control of the dictionary and the writer of the dictionary. On the contrary, power reveals itself in all cases with the direct or indirect participation

57

of various social vectors. Since the ones who have been humiliated in the past themselves (can) articulate their humiliation only as an outcome of certain distinguished people straightening youngsters by humiliating and beating them, dictionaries don’t record the above mentioned usage family. Figures of speech used for building the past has an influence on present as well; the violence of the ruler continues. Mediated by the language they use, subalterns of yesterday become power holders of today and they write dictionaries.

c.However one shouldn’t be mistaken here; the usages not recorded by dicti-onaries are of course important, but it is also highly significant how and why the recorded words have been recorded. Perhaps more importantly, the mafioso quality of the recorded usage families, the spaces of dominance formed by such mafioso families and intrafamilial relations between relatives shouldn’t go unnoticed in a critique of the official dictionary. Recorded (usage) families contain a much more comprehensive disciplinary violence than the physical violence that the unrecorded families reveal; because the dictionary entry is not a simple record of some usages of ruler, but it is a compulsory imagination of representation established between a word and its meaning.

d.Turkish dictionaries define the word ruler (cetvel) as “a strip of material used for drawing straight lines” and also they record two old members of the (usage) family: “little river, water channel or straight line; table or chart”. We can imagine such a—imperial—family photograph:(1) huge rivers (flux!) that cause floods, overflows and landslides; exuberating unpredictably with rain or melting snow in the spring; cascading, undertowing, strong streams. These rivers are—in a sense—distant relatives without families, excluded from the mafioso power relations, left out of the photograph and family genealogy, for that matter untraceable elements that the family wants to forget. Small rivers stay on the margins of the family photograph; they are the ones that the family puts up with, yet seen as the mischievous and unreliable members of the family.(2) Perhaps the chance that they will cause floods and overflows is tiny (yet the “flood” is always over there somewhere as a potential, as a ghost); however, small rivers have another type of strong and unpredictable behavioral potential. For instance, they may dry up in the heat of summer; it’s a possibility that they won’t flow! Better not keep them far from sight. It is a possibility that the concept of “continuous education” is invented for them. The best option is to draw

58

them immediately and teach them manners. The dearest members of the family photo, the good kids of the family, are certainly the powerless/cast-rated water channels that have no stream, a disciplined flow rate, neither flood nor drying or any unpredictabe behaviour potential (or it is assumed this way since suspicion never subsides completely in mafioso families).(3) They are reliable and effective hitmans, aides whose actions are certainly predictable. Of course the ornaments such as architectural cascades which can be designed after drawing1 the channel straight and accurate, are good natured, provincial and functional relatives of the family; they became a part of the family through marriage and they always have a place in the family photo.(4) These relatives are the fun factor of the family’s predictable and boring space stripped off event and time—that, being the house of the family.(5) Moreover, if these secondary relatives bamboozle someone in the family, erasing them out of the photograph is relatively easy, since they are merely distant relatives. Establishing control over the flow is not enough to allow the material to be predictable, discipline the —imperial— family’s sovereign zone, and transform the zone into house/homeland; the material itself, the purity and stableness of the water (which may be read as citizens or nation) should be controlled as well. The central member of the family photograph handles this job: once the type and nature of the flowing material is identified and its amount measured, it is recorded in the “rulers” (ruler as in chart), these rulers are the bigwigs of the mafioso families; their fathers.

e.Framed extremely narrow, the disciplinary organization of this photog-raph/space/house/zone is by no means easy. Besides, the image of family bliss in the photograph, just like Lars von Trier’s Kingdom, veils whim-pers, screams, inscrutable crackling noises, and of course ghosts.(6) The organization of the photograph is an enormous struggle, this bliss bears tension of being established upon a repressed struggle. The ruler remains at the top of this challenge, it takes over dominance, draws the flowing one; it gives permission (müsaade) for a blissful (mesut) and convenient (müsait) family house.(7)

f.The history of different use values of not just words but life, is the history of the eternal struggle of different power vectors. The network pattern of all the social practices are twisted, weaved and tightened within this stru-ggle.(8) Conflict, struggle, argument; in short, dispute (cedel)! The name “ruler” is the exile of disputation, which is fluid and has unpredictable

1 Is it possible that çizdirmek (to have something drawn—as in “kestaneyi çizdirmek”/“having your chestnut drawn”—Turkish slang for engaging in anal inter-course) is related with this?

59

outcomes, from the space; in other words, it is the name given to the act of freezing/degrading time and space as separate and accurate categories. Disciplining time and space with the ruler as representable, drawable categories—a degrading that results with the expulsion of the words mücadele, cadala and cedelleşme, which belong to the same etymological family with cedvel, from the family photo—is only possible with the ruling of the ruler (cetvel).(9)

g.A rara avis linguistic match-up: ruler and cetvel! Almost all English dicti-onaries inevitably start defining ruler more or less like this: one that rules. Below, curious readers may look up the meaning of the verb “to rule” and the synonyms and/or relative concepts of “ruler” which resemble some kind of a march past of state officials.(10) Also the antonym of the word ruler is quite striking in this context: subject! As the ones who were summoned to the blackboard will surely remember, the ruler is a crucial part of the establishment of dominance and subordination. The other usage family of the word “subject” is outside of mafioso family’s dominance zone, it is deterritorialized; it wanders in the outskirts of language.

h.The last lexical note: ruler/cetvel is also the name of the worker—or better—the machine that draws the leaves of paper, producing ruled paper. Or better the machine, because the worker still can become subjective by escaping to the outskirts. In a way, if the worker is the small river, the machine is the water channel.

i.This whole story is also the story of the organization of smooth space as striated space.

j.And so what purpose do rulers with no beginning and no end, which can measure/draw nothing, serve? Most probably, Cevdet Erek’s rulers measure themselves, at the utmost. These rulers have no meanings in dictionaries, in this sense they are useless; but precisely for this reason they are fairly readable. Their meaning/use value appears only after they are used. They are perverted, oblique rulers that paw at the cracks, drill little holes from the cracks of kingdom/house/dersaadet2 through the underground of social formation, the outskirts of language. These rulers function like vermin that nibble papers: they rip off the representation regime of dictionaries and push back the representation regime, which was covered-up by naturaliza-

2 Dersaadet is the name given to Istanbul by the Ottomans. It means “gate of bliss.”

60

tion, to its usual crisis. The connection between rulers and their meanings which is assumed as obligatory, ravels out; it becomes clear again that the relation which has obtained an official/governmental (imperial) character is a historical/contextual game of language. It becomes harder and harder to call the ruler ruler, it becomes erased and ambiguous; maybe cedvel returns. Moreover, there is a chance that the relatives who were exiled from the imperial family photograph to the outskirts of language return unpermittedly with cedvel: cedel (dispute). Conflict, struggle, argument and play, turn into an undrawable game, worthy of its name.

k.Who leaks through the cracks? An army of spectres, who is remembered as soon as they are seen—like exiled but unforgotton relatives—is the greatest nightmare of the ones that constructed their subjection with their own hands and are fascinated by the ruler and “straighten themselves”.

l.For instance, Arabic alphabet which has been labelled old and has been thrown out of the house—both from space and time—leaks from the cracks. Old, posterior and dark; a linguistic tool which has been turned into the almost exact opposite of family bliss and thrown out of the photograph; which though it has been used in the very recent past almost no one can read today. Cultural production requires the use of tools and it goes without saying that every type of tool is identified by limitations as well as potentials. Moreover, neither limitation nor potential can be forseen, the determinant factor is the uses of the tools; the value emerges only after the production. So, enrichening the tool box, not reducing but increasing its content has priority in cultural production. The relationship with the tools are not obligatory/essential; both tools and their usage may certainly change. But why does a set of tools is put so far away that it can’t be used and will be forgotten? The answer is simple indeed; the new organization of the family/house and the new relations of power is drawn with a new and thick straight line that separates the inside from the outside. However, no matter how thick the line is drawn, its utter impermeableness remains an unattainable goal at all times.

m.In this cultural geography, one of the many names of cleansing the dream of impermeableness or the family photo from ghosts, is reform; coup, on the other hand, the seasonal cleaning of the house from the leftovers of reform—the vermin.

n.The space/house where ruler dominates, is an absolute void. Only the image

61

of an absolute void can establish the space as a separate category from time. In this infinite emptiness, no particularity or event may take place. It is a space of sameness where only the varietal and generic come into the open; in the family photo, there is no place for the subjects put into action by duration and memory. Parents, children and all the other relatives may get into the photograph as common nouns. Ruler measures all species with a standard measurement; it portions out the social space by placing convenient species to their convenient places.(11) It registers in the chart these species and their absolute positions in the void, it straightens up the space and species. But as a record of a specific duration and memory, for instance with the record of the life of the artist’s father, the ruler loses its uniforming quality, it becomes particular; the subject comes into the open. The softening of the striated space, makes the subject possible.

o.With the subject, time leaks into the ruler; certainly, the opposite can be said as well: with the time, subject enters the ruler. In any case, the image of the impossible categorical separation between time and space collapses. Both time and space, which are made uniform through separation from one another and made knowable and opressable through measurement with the same standard, evaporate. The cedvels of “0 and now”, or “now and the end”, can measure neither time nor space. But precisely this unability to measure, more accurately the power of not measuring, makes it obligatory to read time-space as a pattern/text of particular moment-places that are woven endlessly into eachother.(12) There’s no doubt that this obligation invites the subjects too.

p.With the loss of standard measurement, the striated space/house of the mafioso family also ravels out. Of course, the loss of measurement doesn’t mean that the distribution of time-space ceases, rather, it corresponds to the multitude of distribution measurements, and means that it can not be referred to measurement as a singular anymore. As for measurement, the case now is not uniforming through decreasing; but it is increasing, seeing the particular and the different, realizing that increasing measurements is the production of the difference. The cedvels of “night and day”, “dark-light-dark”, are not rulers anymore, they are limited segments of unnumerable sequences that coincide with and/or dissociate from each other, that have no beginning and no end, that weave life and universe. These cedvels are merely what they are and what they show; they don’t render anything more knowable and beyond. They break the dominance of objective and measurable knowledge and render “more” and “beyond” imaginable, they

62

make it possible to struggle for the more and the beyond: to appear in the time-space—becoming actualized—is distributing time-space continuously over and over again.

q.Once the pattern of life is started being read, all the texts are read, must be read by different practices one way or another. Every reading/usage is a power struggle between different perspectives; the manifestation of this particular struggle is the transformation of cetvel to cedvel. When the artist’s father’s life that has been kept secret by the cetvel is registered in the cedvel, it may also be performed as the rhythm of a particular duration. With the act of performance, once more the subject, and with the subject the relationship between repetition and difference comes into light; every repetition produces difference. Ruler is the metronome, imperial perfection; cedvel is the bewildered performance.

r.Bewildered performance adorns the world, ornamentation gathers dust. The image of pure/clean/fine/smooth home that all the puriten production mechanisms of desire pietistically dream of, gets ravished. The deviation from measure that is rendered evil and barbaric and thus pushed outside of society, to the outskirts, returns as the beautiful crime of thought.

NOTES

(1) Ruler family can be defined both as a mafioso family and imperial, ie. noble/official/governmental or grand bourgeois family. Certainly, relatively different images showing different aspects of the ruler family come into light, although the family photo doesn’t change drastically. This should have a relation with the modern concept of family: Family is always slightly mafioso, slightly imperial and slightly grand bourgeois, even when it resides in the outskirts.

(2) Mischievous: Like vermin, or relating to vermin; vulgar, rascal of a man3. The importance of the ruler in disciplining is clear, the undisciplined is certainly a rascal.

(3) The modern history of the production of space can be read mainly as the dominance of integrating, classicist, various ruler families and the history of baroque outskirts that escapes/leaks from the dominance zone of these families. It isn’t surprising that the organization of Kâğıthane district, which can be seen as the significant manifestation of the encounter

3 The definition of haşarı (mischievous) according to the Turkish dictionary.

63

of the production of space in Turkey with modernity, involves an element named cedvel-i sim4. The history of the baroque outskirts isn’t yet told in this geography; that is of course if only it exists.

(4) There are certainly woman members of the family, but everyone is invariably masculine.

(5) Another modern concept which is as difficult as family if not more is the house. The power of family reveals itself in its transforming the world or at least a remarkable part of it into its own house where it feels safe: the appropriation of the world as its home.

(6) Trier’s full feature film or mini tv series which is named “Kingdom” in English, is called “Riget” which means kingdom, but also country, homeland, realm in Danish.

(7) Perhaps an unnecessary reminder but it has to be noted: bliss (saadet), permission (müsaade), happy (mesut), permitter (müsaid) and convenient (müsait); they all derive from the same root in Arabic. Cetvel is the one that eases, encourages and permits bliss (saadet). Müsaid (permitter) acquires the meaning “convenient” (müsait/uygun) after some time in Turkish, and this use is compatible with the root of the word; the one that is convenient is also permitted. So, happy (mesut) family, is only possible in the house of the permitter (müsaid)/in the convenient (müsait) house.

(8) An Arabic word, cadala: [she/he] twisted, weaved string, stretched hard.

(9) According to Nişanyan, the word cedel, registered in Turkish for the first time in 1680, enters dictionaries as cedelleşmek (to dispute) in 1926, becelleşmek (to quarrel) in 1955, cebelleşmek (to tussle) in 1969. The apparent tension between the usage of words and their registry in the dictionaries can only partially explain the unbelievably long period between the noun cedel and its verb forms (starting from 1680 to 1926 to 1955 and 1969). This condition seems to be related to a history/geography that manages to keep alive its desire invested in the absolute, and thus escapes from situations involving controversy and conflict, particularly from the action itself.

(10) ruler: n. (14c) 1: one that rules; specific: SOVEREIGN 2: a worker or a machine that rules paper 3: a smooth-edged strip (as of wood or metal) that is usu. marked off in units (as inches) and is used as a straightedge or for measuring.

Synonymous and/or relative words: leader, sovereign, monarch, potentate,

4 Ottoman word for “silver road”, “silver channel, waterway.”

64

king, queen, emperor, empress, prince, princess; crowned head, head of state, president, premier, governor; overlord, chief, chieftain, lord; dictator, autocrat.

(11) Again, according to Nişanyan, the roots üleş- (share) and ölç- (measure), come from the proto-Turkish root üli- which means designating limit and amount, to divide, allocate. From the same root comes the word ülke (country), which is the name of a place appropriated by the family through its distribution among its own members.

(12) The word text comes from texere in Latin, which means “to weave”: Every text is a flexible fabric which is woven with different knotting tech-niques in different times by different hands from different materials and colors in infinite numbers (once more, cedel!).

65

66

67

68

69

BÜLENT TANJU

CETVEL

70

“...bir sözcüğün karşılığı, dildeki kullanımıdır.” #43

“Peki şöyle bir durum da olamaz mı:

Oyun oynuyoruz ve —’make up the rules as we go along’? hatta bu kuralları ‘as we go along’ değiştirme durumumuz da söz

konusu.” #83

Ludwig Wittgenstein, Felsefi Soruşturmalar

a.Cetvel, “doğru çizgileri çizmeye yarayan, dereceli ya da derecesiz, tahtadan, plastikten ya da madenden yapılmış araç” olarak tanımlanır TDK sözlüğünde. Bu fazla masum ve işlevsel tanımın ima ettiğinin tersine, bütün modern disipliner pratikler gibi, ne cetvel ve cetvelin tanımı ne de sözlük hiç kuşkusuz masum değildir. Daha doğrusu, cetvelin etkili işlevselliği sözlük tanımındaki masumiyetin hayli ötesine uzanır. Söz konusu aracın tahta ve 30 santimetrelik versiyonu, nesnenin kendisi artık demode de olsa, bu ülkenin birkaç kuşağını geçmişlerinde/gençliklerinde yer tutan bir tür okul deneyimine geri gönderebilir. Bu deneyimler üzerinden şöyle bir cetvel tanımı da pekala mümkün: “Doğru çizgiden sapanları çizmeye yarayan, dereceli ya da derecesiz, tahtadan yapılmış araç”.

b.Kelimelerin neye karşılık geldikleri sözlükler ile sabitlenemez, tersine kelimeler ancak belirli bir zaman-mekan koordinatındaki kullanımları ile, ve her kullanımda yeniden bir karşılık edinirler. Kelimenin ortaya çıkan her bir yeni karşılığı, daha iyisi her bir kullanımı, bir olay olarak kavramsallaştırılabilir. Dolayısıyla, her bir tikel olayın değilse bile, en azından kalabalık bir akraba/aile grubu oluşturan kullanım biçimlerinin (olayların) sözlükler tarafından kaydedilmesi beklenebilir. Öte yandan bu beklentinin kendisinin de fazla naif olduğunu itiraf etmek gerekiyor; sözlükler kelimeler ile karşılıkları arasında dolaysız bağlantılar kurulabileceği inancını/umudunu diri tutarak, zamanı ve olayı örterek temsiliyet rejim[ler]ini ayakta tutarlar, bir anlamda iktidarın inşasında etkin rol alırlar. Bu rolü oynamayı reddettiği an, sözlük[ler] sözlük olmaktan çıkar. Dolayısıyla, okulda sıra dayağının, tahtaya çekmenin uzun bir tarihsel geçmişinin olduğu bir toplumsal formasyonda, cetvelin bu kullanım ailesinin sözlük tarafından kaydedilmemesinin de bir karşılığı/kullanımı vardır. Kuşkusuz, herhangi bir kullanımın kaydedilmemesi basitçe sözlük ve sözlük yazarının mutlak iktidarında değildir; tersine iktidar her durumda farklı toplumsal vektörlerin

71

açık ya da örtük katılımı ile ortaya çıkar. Geçmişte aşağılananların bizzat kendileri, aşağılanmalarını ancak kimi mümtaz insanların gençleri hırpalayıp aşağılayarak doğru yola getirmeleri olarak dile getirdikleri/getirebildikleri için de, sözlükler bu kullanım ailesini kaydetmez. Geçmişin nasıl bir mecaz ile kurgulandığı şimdiyi de belirler; cetvelin şiddeti sürer. Dünün madunları, kullandıkları dil dolayımı ile bugünün muktedirleri olur, sözlük yazarlar.

c.Ancak yanılmamak gerekli; sözlüklerin kaydetmediği kullanımlar önemli kuşkusuz, ama kaydedilenlerin neden/nasıl kaydedildikleri, belki de daha önemlisi kaydedilen kullanım ailelerinin mafioso niteliği, bu türden mafioso ailelerin oluşturdukları tahakküm alanları ve aile içi akrabalık ilişkileri bir tür resmi sözlük eleştirisi içinde gözden kaçmamalı. Kaydedilen aileler, kaydedilmeyenlerin ortaya çıkardığı fiziksel şiddetten çok daha kapsamlı bir disipliner şiddet içerir; çünkü sözlük kaydı cetvel kelimesinin kimi kulanımlarının basitçe kaydı değildir, fakat kelime ile karşılığı arasında kurulan bir zorunlu temsiliyet tahayyülüdür.

d.Cetvel kelimesinin “doğru çizgileri çizmeye yarayan araç” olarak kaydından başka, ailenin iki eski üyesini de kaydediyor sözlükler: “Küçük akarsu, su kanalı ve düz çizgi; çizgili liste ya da tablo”. Şöyle bir —şahane— aile fotoğrafı denemesi yapılabilir:(1) çağlayanlı, anaforlu, güçlü akıntıya sahip; yağmurlarla ya da baharda karların erimesi ile öngörülmedik biçimde çoşan, taşan; baskınlara, sellere ve toprak kaymalarına yol açan büyük nehirler (akışlar!) ailenin unutulmak istenen, fotoğraftan ve aile soykütüğünden çıkarılmış, dolayısıyla mafioso iktidar ilişkilerinden dışlanmış, izleri dahi sürülemeyen uzak, bir anlamda ailesiz akrabalardır. Küçük akarsular, aile fotoğrafının kenarında, ailenin katlanılan ama pek de güvenilmeyen haşarı üyelerdir:(2) Belki taşma ve baskına yol açma potansiyelleri zayıftır (yine de bir potansiyel olarak taşma bir hayalet olarak hep orada bir yerdedir), ama küçük akarsu başka türlü güçlü ve öngörülmedik davranış potan-siyeline sahiptir. Sözgelimi yazın sıcak aylarda kuruyabilirler; akmazlar! Onları gözden çok uzak tutmamakta yarar vardır. Bir ihtimaldir ki, sürekli eğitim denen olgu onlar için icadedilmiştir, bir an önce çizilmeleri, terbiye edilmeleri en iyisidir. Aile fotoğrafının gözbebeği, ailenin iyi çocukları, hiç kuşkusuz, akıntısı, debisi disipline edilmiş, ne taşma ne de kuruma hiçbir öngörülmedik davranış potansiyeli kalmamış (ya da kalmamış olduğu varsayılan —mafioso ailelerde kuşku hiçbir zaman tamamen dinmez) iktidarsız/iğdiş edilmiş su kanallarıdır.(3) Edimleri kesinlikle öngörülebilen, güvenli ve verimli kiralık katiller, emir kullarıdır onlar. Kuşkusuz kanal, düz ve doğru olarak çizildikten sonra (argodaki çizdirmek de buradan mı

72

geliyor acaba?) tasarlanabilen mimari kaskat benzeri hoşluklar ailenin dışarlıklı, evlilik yoluyla edinilmiş, iyi huylu ve işlevsel hısımlarıdır ve fotoğrafta her zaman yerleri vardır.(4) Ailenin olaydan ve zamandan temizlenmiş, öngörülebilir ve sıkıcı mekanının —ki söz konusu mekan ailenin evidir— eğlencesidir bu hısımlar.(5) Kaldı ki, bu ikincil akrabalar ola ki bir yamukluk yaptıklarında, alt tarafı hısım oldukları için, onları fotoğraftan silmek de görece kolaydır. Malzemenin kullanımının öngörül-ebilir kılınması ve —şahane— ailenin hükümranlık bölgesinin disipline edilebilmesi, bölgenin eve/yurda çevrilmesi için akışın kontrol altına alınması yeterli değildir; malzemenin kendisinin, suyun (istenirse tebanın, milletin diye de okunabilir) saflığının ve değişmezliğinin de kontrol edilmesi gerekir. Aile fotoğrafının merkezi üyesi, bu işle meşguldür: Akan malzemenin cinsi ve cibiliyeti teşhis edilip, miktarı ölçüldükten sonra kaydedildiği cetveller, mafioso ailelerin ekabiri; babalarıdır.

e.Son derece dar kadrajlanmış bu fotoğrafın/mekanın/evin/alanın disipliner organizasyonu kuşkusuz çok kolay değildir. Üstelik fotoğraftaki aile saadeti imgesi, tıpkı Lars von Trier’in Krallık’ı gibi, nereden geldiği belli olmayan iniltiler, çığlıklar, çatırtılar ve tabii ki hayaletlerle yüklüdür.(6) Fotoğrafın organizasyonu büyük bir mücadeledir, saadet bastırılan bir mücadelenin üzerine oturmanın gerilimini taşır. Cetvel, söz konusu mücadelede üstte kalır, egemenliği ele geçirir, akışkan olanı çizer; mesut ve müsait bir aile evine müsaade eder.(7)

f.Sadece kelimelerin değil, hayatın farklı kullanım değerlerinin tarihi, faklı güç vektörlerinin hiç bitmeyecek mücadelesinin tarihidir. Tüm toplumsal pratiklerin ağ örgüsü bu mücadele ile burulur, örülür ve gerilir.(8) Çatışma, mücadele, tartışma; kısaca cedel! Akışkan, sonuçları öngörülemeyen cedelleşmenin mekandan sürülmesinin, başka bir ifade ile zaman ile mekanın birbirlerinden ayrı ve kesin kategoriler olarak dondurulmasının/indirgenmesinin adıdır cetvel. Zaman ve mekanın cetvel ile temsil edilebilen, çizilen kategoriler olarak disipline edilmesi, cedvel ile aynı etimolojik aileden gelen mücadele, cadala, cedel ve cedelleşme kelimelerinin aile fotoğrafından uzaklaşması ile sonuçlanan bir indirgeme, cetvelin iktidarı ile mümkün olur ancak.(9)

g.Az rastlanır incelikte bir diller arası eşleşme: Ruler ve cetvel! Hemen hemen bütün İngilizce sözlükler ruler kelimesinin tanımına, kaçınılmaz olarak aşağı yukarı şöyle başlıyorlar: One that rules. Merak edenler, to rule fiilinin sözlük karşılığına ve ruler kelimesinin, bir tür devletliler resmi geçidini andıran, eşanlamlılarına ve/veya akraba kavramlara da aşağıda bakabilir;(10) ama

73

ruler kelimesinin karşıt anlamlısı da bu bağlamda hayli çarpıcı: Subject! Hiç kuşkusuz, en az bir kez tahtaya çekilmiş olanların hatırlayabileceği gibi, cetvel egemenlik inşa ve dolayısıyla tabi kılma süreçlerinin hayati parçasıdır. Subject kelimesinin öteki kullanım ailesi özne ise, mafioso ailenin tahakküm alanının dışında, yersizyurtsuzdur; dilin varoşlarında gezinir.

h.Son sözlük notu: Ruler/cetvel, kağıt yapraklarını çizen, çizgili kağıt üreten işçi ya da —daha iyisi— makinenin de adı. Daha iyisi makine, çünkü işçi hala varoşlara kaçarak öznelleşebilir. Bir bakıma, işçi küçük akarsu ise, makine su kanalıdır.

iBütün bu hikaye, aynı zamanda yumuşak mekanın (smooth space), çizili mekan (striated space) olarak organizasyonunun da hikayesidir.

j.O halde ne işe yarar başı sonu olmayan, hiçbir şeyi ölç[e]meyen/çiz[e]meyen cetveller? Daha doğrusu, Cevdet Erek’in cetvelleri olsa olsa kendi kendilerini ölçerler. Sözlük karşılıkları yoktur bu cetvellerin, bu anlamda bir işe yaramazlar; ama tam da bu nedenle çok okunaklıdırlar. Karşılıkları/kullanım değerleri ancak kullanıldıktan sonra ortaya çıkar. Bunlar krallığın/evin/dersaadetin çatlaklarından toplumsal formasyonun yeraltına, dilin varoşlarına küçük sondajlar yapan, çatlakları eşeleyen sapkın, yamuk cetvellerdir. Sayfaları kemiren haşerat gibi çalışır söz konusu cetveler: Sözlüklerin temsiliyet rejimini yırtıp sökerler; doğallaştırılarak üzeri örtülmüş temsiliyet rejimini olağan krizine geri iterler. Cetveller ile karşılıkları arasındaki zorunlu olduğu varsayılan bağ çözülür; devletli (şahane) bir resmiyet kazanmış ilişkinin tarihsel/bağlamsal bir dil oyunu olduğu yeniden ortaya çıkar. Giderek cetvele cetvel demek zorlaşır, silinir/muğlaklaşır; belki cedvel geri gelir. Dahası, cedvel ile bir ihtimal şahane aile fotoğrafından dilin varoşlarına sürülmüş akrabalar da, müsaadesiz geri gelir: Cedel. Çatışma, mücadele, tartışma ile oyun adına layık, çizilemeyen bir oyuna dönüşür.

k.Neler sızar çatlaklardan? Uzaklaştırılan ama unutulamayan akrabalar gibi görür görmez hatırlanan ve cetvel ile büyülenerek bir anlamda kendi kendilerini doğru-çizen, tabiyetlerini kendi elleriyle inşa edenlerin en büyük kabusu olan bir heyula ordusu.

l.Çatlaklardan sözgelimi, eski sıfatıyla evin dışına —hem mekanın hem de zamanın dışına— atılan, uzaklaştırılan Arap alfabesi sızar. Eski, geri ve karanlık; neredeyse aile saadetinin tam tersi haline getirilerek fotoğrafın

74

dışına atılmış, oysa dün sayılabilecek kadar yakın bir geçmişe kadar kullanıldığı halde bugün neredeyse kimsenin okuyamadığı dilsel alet. Kültürel imalat, alet-edavat kullanımını gereksinir ve kuşkusuz her türlü alet-edevat bir yandan sınırlılıklar ile, ama diğer yandan da potansiyeller ile tanımlanır. Üstelik ne sınırlılık ne de potansiyel öngörülemez, belir-leyici olan alet-edevatın kullanımıdır; değer ancak imalatın sonunda ortaya çıkar. Dolayısıyla, kültürel imalat için öncelikli olanın alet-edavat çantasını zenginleştirmek; azaltmak değil çoğaltmak olduğu söylenebilir. Aletler ile ilişki zorunlu/özsel değil, kuşkusuz aletler de aletlerin kullanımı da değişebilir. Ama neden bir alet takımı kullanılamayacak kadar uzağa konur, unutulur? Aslında cevabı basittir; ailenin/evin yeni organizasyonu ve yeni tahakküm ilişkileri içerisini ve dışarısını ayıran yeni ve kalın bir doğru ile çizilir. Ne var ki, çizgi ne kadar kalın çizilirse çizilsin tam sızdırmazlık her zaman ulaşılamaz bir hedef olarak kalır.

m.Sızdırmazlık hayalinin ya da aile fotoğrafının hayaletlerden temizlenmesinin bu kültürel coğrafyadaki pek çok adından biri inkılaptır; darbe ise, inkılap artığı haşerattan mevsimlik ev temizliği.

n.Cetvelin tahakküm kurduğu mekan/ev mutlak bir boşluktur. Ancak mutlak bir boşluk tahayyülü, mekanı zamandan bağımsız bir kategori olarak kura-bilir. Bu sonsuz boşlukta, tikel hiçbir durum ve olay ortaya çıkamaz. Sadece türsel ve jenerik olanın ortaya çıktığı bir aynılık mekanıdır; aile fotoğrafında süre ve hafızanın fiile çıkardığı öznelere yer yoktur. Ebeveyn, çocuklar ve tüm diğer akrabalar cins isim olarak fotoğrafa girebilirler. Cetvel, standart bir ölçü ile bütün cinsleri ölçer; toplumsal mekanı müsait cinsleri müsait yerlerine yerleştirerek üleştirir.(11) Cinsleri ve cinslerin boşluktaki mutlak konumlarını cetvele kaydeder, mekanı ve cinsleri çizer. Belirli bir süre ve hafıza kaydı olarak, sözgelimi sanatçının babasının hayatının kaydı ile ise cetvel aynılaştırıcı özelliğini kaybeder, tikelleşir; özne ortaya çıkar. Çizili mekanın yumuşaması, özneyi mümkün kılar.

o.Özne ile zaman cetvele sızar, kuşkusuz tersi de söylenebilir: Zaman ile özne cetvele girer. Her durumda, zaman ve mekan arasındaki olanaksız kategorik ayrım tahayyülü çöker. Birbirlerinden ayrıştırılarak her noktası aynılaştırılan, her noktası aynı standart ile ölçülerek bilinebilir ve dolayısıyla tahakküm edilebilir kılınan hem zaman hem mekan buharlaşır. «O ve şimdi» ya da «şimdi ve son» cedvelleri, artık ne zamanı ne de mekanı ölçebilir. Ama tam da bu ölçememe, daha doğrusu ölçmeme gücü zaman-mekanı birbirlerine bitimsizce örülen tikel an-yerlerin dokuması/metni olarak okunmak zorunda bırakır.(12) Bu zorunluluk kuşkusuz aynı zamanda özneleri de davet eder.

75

p.Standart ölçünün kaybı ile mafioso ailenin çizili mekanı/evi de çözülür. Kuşkusuz ölçü kaybı, zaman-mekanın üleşiminin sonu anlamına gelmez, fakat daha çok üleşim ölçülerinin çokluğu, ölçüden bir daha tekil olarak söz edememek anlamına gelir. Ölçü söz konusu olduğunda artık mesele indirgeyerek aynılaştırmak değil; çoğaltmak, tikeli ve farklı olanı görmek, giderek ölçü çoğaltmanın farklı olanın üretimi olduğunu fark etmektir. “Gece ve gündüz” ya da “karanlık-aydınlık-karanlık” cedvelleri artık cetvel değildir, hayatı ve evreni ören, başsız ve sonsuz, birbirleriyle kesişen ve/veya ayrışan sayısız dizinin sınırlı segmentleridir. Bu cedveller, sadece oldukları, gösterdikleri kadardır; daha fazlasını ve ötesini bilinebilir kılmazlar. Nesnel ve ölçülebilir bilginin tahakkümünü bozarak fazlasını ve ötesini hayal edilebilir, fazlası ve ötesi için mücadele edilebilir kılarlar: Zaman-mekanda ortaya —kuvveden fiile— çıkmak zaman-mekanı sürekli yeniden üleştirmektir.

q.Hayatın dokusu bir kez okunmaya başlandığında bütün metinler farklı pratikler aracılığıyla o ya da bu şekilde okunur; okunmak zorundadır. Her okuma/kullanım farklı perspektifler arasındaki bir güç mücadelesidir; söz konusu mücadenin açığa çıkması cetvelin cedvele dönüşümüdür. Cetvelin hiç görmediği/sakladığı sanatçının babasının hayatı cedvele kaydedildiğinde, tikel bir sürenin ritmi olarak icra da edilebilir. İcra edimi ile bir kez daha özne, özne ile tekrar ve farklılık arasındaki ilişki açığa çıkar; her tekrar farklılık üretir. Cetvel metronom, şahane mükemmellik; cedvel ise şaşkın performanstır.

r.Şaşkın performans dünyayı bezer, bezeme toz tutar. Tüm püriten arzu üretim mekanizmalarının sofuca hayalini kurduğu saf/temiz/katışıksız/pürüzsüz yuva tahayyülü kirlenir. Kötücül ve barbar olarak toplumun dışına, varoşa itilen ölçüden sapma, güzel suç düşünce olarak geri döner.

76

NOTLAR

(1) Cetvel ailesi, mafioso bir aile olarak betimlenebildiği gibi, şahane yani soylu/resmi/devletli ya da bir büyük burjuva ailesi olarak da betimlenebilir. Kuşkusuz bu durumda ortaya cetvel ailesinin ilişkilerinin farklı veçhelerini gösteren, kısmen farklı imgeler çıkmakla birlikte ailenin fotoğrafı kökten değişmez. Bu durumun modern aile kavramı ile bir ilişkisi olsa gerektir: Aile hep biraz mafioso, biraz şahane ve biraz da büyük burjuvadır; varoşlarda ikamet ettiğinde bile.

(2) Haşarı: Haşare gibi veya haşerata ait, terbiyesiz, yaramaz adam (TDK). Cetvelin terbiyedeki önemi belli, terbiye edilmemiş olan, kuşkusuz işe de yaramaz.

(3) Mekan üretiminin modern tarihi ağırlıkla bütünselleştirici, klasisist türlü cetvel ailelerinin tahakkümünün ve bu ailelerin tahakküm alanından kaçan/sızan barok varoşların tarihi olarak okunabilir. Türkiye mekan üretiminin modernlik ile karşılaşmasının amblematik tezahürlerinden biri sayılabilecek Kağıthane düzenlemelerinin cedvel-i sim isimli bir öge içermesi de şaşırtıcı değil. Eğer varsa, bu kültürel coğrafyadaki barok varoşların tarihi ise henüz anlatılmadı.

(4) Ailenin kadın üyeleri kuşkusuz vardır, ama istisnasız herkes erildir.

(5) En az aile kadar zor başka bir modern kavram: Ev. Ailenin gücü kendini, dünyayı ya da en azından dünyanın hatırı sayılır bir kısmını kendi evine çevirmesinde, evindeymişcesine emin hissetmesinde, mülk edinmesinde gösterir.

(6) İngilizce adı “Krallık” olan Trier’in uzun filmi ya da mini televizyon dizisinin Danca adı “Riget” ve riget krallık olduğu gibi ülke, memleket, diyar anlamına da geliyor.

(7) Belki gereksiz bir hatırlatma, ama yine de yapılmalı: Saadet, müsaade, mesut, müsaid, müsait hepsi aynı Arapça kökten geliyor. Şöyle de yazılabilirdi: Cetvel, mutluluğu (saadeti) kolaylaştıran, teşvik eden ve onaylayandır (müsaade eden yani müsaiddir). Müsaid, uygun karşılığını sonradan Türkçe’de ediniyor ki, bu kullanım da kelimenin kökü ile uyumludur; uygun olan onaylanmış olandır. Dolayısıyla, mesut aile ancak müsaidin evinde/müsait evde mümkündür.

(8) Arapça bir kelime, cadala: Burdu, ip ördü, kuvvetle gerdi.

(9) Nişanyan’a göre Türkçe’de ilk kez 1680 yılında kaydedilen cedel, cedelleşmek olarak 1926’da, becelleşmek olarak 1955’te, cebelleşmek olarak ise 1969’da sözlüklere giriyor. Kelimelerin kullanımları ile sözlükler tarafından kaydedilmesi arasındaki malum gerilim, cedel ismi ile fiil

77

hallerinin ortaya çıkışı arasındaki inanması zor süreyi (1680’den 1926, 1955 ve 1969’a) olsa olsa kısmen açıklayabilir. Bu durum, mutlak olana yatırılan arzusunu diri tutmayı beceren, dolayısıyla tartışmalı ve çatışmalı durumlardan ve özellikle edimin kendisinden kaçan bir tarih/coğrafya ile ilişkili görünür.

(10) ruler: n. (14c) 1: one that rules; specific: SOVEREIGN 2: a worker or a machine that rules paper 3: a smooth-edged strip (as of wood or metal) that is usu. marked off in units (as inches) and is used as a straightedge or for measuring.

eşanlamlı ve/veya akraba kelimeler: leader, sovereign, monarch, potentate, king, queen, emperor, empress, prince, princess; crowned head, head of state, president, premier, governor; overlord, chief, chieftain, lord; dictator, autocrat.

(11) Yine Nişanyan’a göre üleş- ve ölç- kökleri, had ve miktar tayin etmek, bölmek, pay etmek anlamlarına gelen proto-Türkçe üli- kökünden geliyor. Ailenin üyeleri arasında üleştirerek mülk edindiği yerin adı olan ülke keli-mesi de aynı kökten geliyor.

(12) Metin kelimesi, Latince texere kelimesinden gelen text’in dokuma ile ilişkisini aktaramıyor: Bütün metinler, sonsuz sayıda, farklı malzemelerden ve renkten ipliklerin farklı eller aracılığıyla farklı zamanlarda birbirinden farklı düğüm teknikleriyle örülmüş (bir kez daha cedel!) esnek dokumalardır.