ATATURK BAH~EKULTURLERiMERKEZARA§TIRMA ENSTiTUSU

eTC)EKOLOJiK TARIMORGANiZASYON

DERNEGi '"ULUDAGUNivERSiTESi ZiRAAT

FAKULTESi

BiLDiRiLER

,;'~ I \ ~;

1 · 4 Kasiril 2006/ YALOVAAtaturk Bah~e Kulturleri

Merkez Ara§tlrma Enstitusu------_-..._" ------

iZMiR VE MANisA iLLERi ORGANiK KiRAZ BAHCELERiNiN KI~LAK TUZAK .FAUNASI OZERiNDE SiR DEGERlENOiRME

Nilay GOLPERCiN1

DOnyada oldugu gibi TOrkiye'de de konvansiyonel Oretim yapllan bah<;elerin yanlsira entegre ve organik Oretim yapllan kiraz bah<;elerinin biyolojik <;e~itliligiOzerindeaynntlll <;all~malar <;ok fazla degildir. Sonbaharda ba~layan yaprak d6kOmOnOn·ardlndan faunayl olu~turan elemanlar genellikle kiraz bah<;eleri i<;inde uygunbulduklan yerlerde saklanmakta ve kl~1 ge<;irdikten soma i1kbahardan itibarentekrar aktif duruma ge<;mektedir.

Faunanln korunarak desteklenmesi ve sonraki yillara ula~masl a<;lslndan yapaykl~lama yerlerinin bOyOk onemi bulunmaktadlr. Bu ama<;la kl~lama yeri olarakhazlrlanan kl~lak tuzaklar, organik Oretim yapllan kiraz bah<;elerindeki faunanlndegerlendirilmesi i<;inbu <;all~mada kullanllml~tlr.

Manisa ve izmir illerinde 1999 ve 2000 yillannin sonbahannda kl~lak tuzaklar 0<;organik kiraz bah<;esine kurularak, slraslyla 2000 ve 2001 yillannin $ubat aylanndatoplanml~ ve yakalanan 6rnekler Ost taksonlar esas allnarak degerlendirilmi~tir.

Yapllan degerlendirmeler sonucunda her iki yllda da yakalanan 6rneklerin %60'dan fazlaslnln Arachnida i<;inde yer aldlgl gorOlmO~ ve bu grubu % 30'unuzerinde bir payla Insecta izlemi~tir. Diger gruplar azalan oranlarla slralanml~ olup,beslenme rejimi a<;lslndan zoofagozellikteki taksonlann aglrllkta oldugubelirlenmi~tir.

AN EVALUATION ON THE FAUNA COLLECTED BY HIBERNATION TRAp·BANDS IN ORGANIC CHERRY ORCHARDS OF IZMIR AND MANisAPROVINCES OF TURKEY

Likewise in the world, studies on the biological diversity of integrated andorganically produced cherry orchards, as weU as the ones that are involved inconventional production methods are insufficient. The specimens that compose thefauna after the, fall of the leaves in autumn, generally begin to search forappropriate overWintering places to hide in the cherry orchards, and they reactivateduring spring.

1Ege Oniversitesi, Ziraat FakUltesi, Bitki Koruma B6IUmU, BornovaJiZMiR; serdar.tezcan@ege.edu.tr2Ege Oniversitesi, Fen FakUltesi, Biyoloji B6IUmU, BornovaJiZMiR

Artificial hibernation trap-bands have great importance in both the protection offauna and also in extending its life-span. In this study, the artificial hibernationplaces that have been used as h~~ernation trap-bands, are .utilized for theevaluation of fauna of organic cherry orchards.

The hibernation trap-bands were prepared in three organic cherry orchards inautumn of 1999 and 2000 and collected respectively in February of 2000 and 2001.Collected material were evaluated at higher taxonomic categories.

Among the collected material over the two years, the percentage of specimensbelonging to Arachnida was over 60%, which was followed by Insecta at a rate ofover 30%. Other groups followed them in descending order and it was determinedthat the material having the zoophagous feeding habit has great importance.

Keywords: Fauna, Hibernation Trap-Bands, Organic cherry, Prunus avium,Turkey

GiRi~

DOnyada oldugu gibi TOrkiye'de de konvansiyonel, entegre ve organik Oretimyapllan kiraz bahgelerinin biyolojik ge§itliligi konusunda yapllan gall§malar oldukgaslnlrlldlr. <;ogunlukla faunistik nitelikte olan bu gall§malar (Ulu ve ark., 1995; OZbekve ark.,1996; Ulusoy ve ark., 1999; Ba§plnar ve OncOer, 2000; Tezcan ve ark.,2001) nisan-ekim aylan araslnda gergekle§tirilmi§ olup, kiraz bahgelerindeki zararll,yararll ve nbtral nitelikteki tOrler hakklnda bazl bilgiler vermektedir.

Sonbaharda ba§layan yaprak dbkOmOnOnardlndan faunayl olu§turan elemanlargenellikle kiraz bahgeleri iginde uygun bulduklan yerlerde saklanarak olumsuzko§ullann gegmesini beklemekte ve ilkbahardan itibaren tekrar aktif durumagegmektedir.

Diger kOltorler yanlnda kiraz bahgelerinde de pasif dbnem olan bu sOregtekifaunaya ili§kin gall§malar bulunmamakta ve bilinenler oldukga slnlrll kalmaktadlr.

Bu gall§mada, sonbaharda yapay olarak hazlrlanan ve kl§lak tuzaklar olarakanllan kl§lama yerleri dOzenlenerek kiraz faunaslnln burada toplanmasl veyakalanan brneklerin Osttaksonlar dOzeyinde degerlendirilmesi amaglanml§tlr.

<;all§malar organik kiraz Oretiminin yaplldlgl Muradiye (Manisa, 38° 39' Nt 27°20' E), bren (izmir-Kemalpa§a, 38° 28' Nt 27° 36' E) ve Armutlu (izmir-Kemalpa§a,38° 25' Nt 27° 32' E)'daki Ogkiraz bahgesinde yOrOtolmO§tor.

Bu amagla 1999 ve 2000 yillannin Ekim ve Kaslm aylannda her bahgede 18'eragacln gbvdelerine 70 cm geni§lik ve 250 cm uzunluktaki kenevir guvallarsanldlktan soma Ozeri iple baglanml§ ve agllmasl bnlenmi§tir. Gbvde ile guvalaraSln1 kl§lama ve ya§ama yeri olarak segen organizmalann saylsl, havalannsogumaslna paralel olarak artml§; 2000 ve 2001 Yillarinin $ubat aYI ortaslndatuzaklar toplanml§tlr. Bu slrada her tuzagln ipleri gbzOlerek, agacln gbvde

yevresine beyaz bir bez yayllml~; kenevir yuvallar ayllarak agaytan uzakla~tlnlml~ve kl~layan fauna elemanlanyla birlikte siyah plastik torbalara etiketli olarakkonulmu~tur. Bu slrada agay govdesinde veya agay yevresine yayllan bez Ozerindebulunan bocek ve diger canillar da aglz aspiratorOyle yekilerek alkol iyine atllml~ veetiketlenmi~tir.

Torbalar i<;indeki kenevir <;uvallar arasmda bulunan ornekler laboratuvardaincelenmi~ ve yakalanan organizmalar aglz aspiratorOyle dikkatlice aynlml~tll~.

Gerek tuzaklann bah<;elerden toplanmasl ve gerekse laboratuvarda incelenmesislrasmda aynlan ornekler ignelenip, etiketlenmi~ ve tOr dOzeyine dek tanllanmaslmOmkOnolamayarak, Ost taksonlar dOzeyinde genel degerlendirme yapllml~tlr.

<;all~mada elde edilen materyalin yillara ve yorelere gore durumu <;izelge 1'deverilmi~tir.

<;izelge 1 incelendiginde, elde edilen materyalin Tartigrada, Mollusca veArthropoda filumlan i<;indeyer aldlgl gorOIOr.Toplam12 428 birey incelenmi~ olup,bunlann 7 tanesi Tartigrada, 10 tanesi Mollusca filumuna aittir. Arthropoda filumunabagll olan 12 411 bireyin toplam birey saylsma oram ise %99,86'dlr. Arthropoda

I filumu i<;inde yer alan orneklerin smlflara gore sayllan ve oranlan ise ArachnidaI 7977 birey, %64,27; Insecta 4144 birey, %33,39; Malacostraca 286 birey, %2,30;

I, Chilopoda 2 birey, %0,02 ve Diplopoda 2 birey, %0,02 olarak ger<;ekle~mi~tir. .

Arachnida smlflnda bulunan Araneae taklmma ait 7909 birey incelenmi~ olup,I bunlann Arachnida i<;indeki oram % 99,15'dir. Acarina taklmma bagII bireylerinI oranl %0,80 ve Pseudoscorpionida taklmma bagll olanlann oranl ise %0.05'dir.

I! .. ikinci bOyOk grubu olu~turan Insecta· i<;inde bulunan11 taklma ait 4144 birey

I yakalanml~tlr. Apterygota i<;inde yer alan 2 taklmda 971 birey, tOrleri yanI ba~kala~lm ge<;iren 5 taklmda 968 birey ve tam ba~kala~lm ge<;iren 4 taklmda

"

toplam 2205 birey yakalanml~ olup, bu gruplann Insecta i<;indeki oransal durumui slraslyla %23,43; %23,36 ve %53,21'dir. Bu 11 taklmdan en <;okornege sahip olamt Coleoptera (1783) olup, onu Heteroptera (910) ve Collembola (831) izlemi~tir. BuI taklmlann oransal SlraSI ise % 43,03; %21,96 ve % 20,05'dir. Isoptera (7) ise kl~lak

I' tuzaklarla en az ornegi yakalanan bocek taklmldlr.I incelenen materyal bah<;elere gore degerlendirildiginde en <;ok ornegin Oren'deI (6296) toplandlgl, bunu Armutlu (3977) ve Muradiye (2155)'deki bah<;elerin izledigii gorOIOr.Oren'deki bah<;ede toplanan orneklerin oranl % 50,66 olup, Armutlu veI Muradiye'deki orneklerin oranl ise slraslyla % 32,00 ve % 17,34'dOr.I Toplanan orneklerin 10 115'i ilk yll ve 2313'0 ikinci yll toplanml~ olup, bunlannI oransal durumu % 81,39 ve % 18,61'dir. ikinci yll toplanan ornekler ilk yllI toplananlara gore Oren'de % 12,79; Armutlu'da % 20,95 ve Muradiye'de % 73,09I! oranmda azalml~tlr.I' incelenen materyalden Tartigrata'ya bagll tOrlerin bitki dokOntOleri ve nemliI topraklarda bulundugu; bazllannm ise kO<;Okomurgaslzlar Ozerinde predator olarak

I beslendigi bilinmektedir.I

II,

Mollusca'ya bagll olanlar ise Gastropoda smlfmm Stylommatophora taklmliginde yer almaktadlr. Bu turlerin kiraz bahgelerinde ekonomik zaran soz konusl!degildir.

Predator, parazit, herbivor olan ya da bitki dokOntuleriyle beslenme ozelliglgosterebilen Isopoda taklml iginde yer alan turlerin de kiraz bahgelerinin faunaslaglsmdan onemli bir yer tuttugu belirtilemez.

Acarina taklml ise predator turlerin yanl slra ekonomik yonden onemli fitofagturleri de igerir. Ozellil<le Tetranychidae familyasma bagll zararillar kiraz bahgeleriaglsmdan oneme sahiptir.

Araneae taklmmda ise predator ozellikteki Salticidae ve Thomisidaefamilyalanna bagll turler dikkati gekmi~tir. Salticidae familyasma bagll olanlannoram digerlerine gore daha fazla olmakla birlikte, her iki gruptaki orOmcek turlerininkOgOkomurgaslzlan ve ozellikle de bocekleri avladlklan bilinmektedir.

Pseudoscorpionida taklmma bagll turler de avclilk yaptlgl bilinen gruptandlr.Chilopoda smlfmm Lithobiomorpha taklml iginde yer alan Lithobius cinsine bagll

turlerin nemli ortamlarda bulunarak bocek ve diger kOgOkyaplll hayvanlan yedikleribilinmektedir.

Diplopoda smlfmm Julida taklml iginde bulunan turler ise 010 ya dapargalanmakta olan bitkisel dokularla beslenmekte ve kiraz agaglan igin herhangibir zarar olu~turmamaktadlr.

Insecta iginde yer alan Thysanura ve Collembola taklmlanna bagll turlerin kirazbahgelerindeki ekonomik onemine ili~kin bir bulguya rastlanmaml~tlr. <;all~madaincelenen tom boceklerin % 23,43'Onu bu iki taklmdaki ornekler olu~tursa da, natralnitelikte olduklan du~unulmektedir.

Van ba~kala~lm gegiren boceklerden Isoptera, Homoptera, Thysanoptera veDermaptera'ya bagll olanlann saylca dU~Okduzeylerde toplandlgl gozlenmi~tir.

Isoptera ve Homoptera taklmlanndaki torler genel olarak fitofag ozellikgostermekte olup, notral niteliktedir. Fitofag torler yanmda zoofag turleri igerenThysanoptera taklml ile omnivor turleri igeren Dermaptera'dan da <;oksaylda ornektoplanmaml~ olu~u dikkati gekmi~tir.

Heteroptera ise fitofag turlerin yanl slra zoofag turleri de i<;erenonemli bir bacektaklmldlr ve toplanan bacek orneklerinin % 21,96'SI bu taklma baglldlr. incelenenornekler arasmda Mustha spinosula (Lefebvre), Apodiphus amygdali (Germar)(Heteroptera: Pentatomidae), Stephanitis pyri (Fabricius) (Heteroptera: Tingidae)dikkati geken fitofag turlerdir. Ozellikle S. pyrFnin gok saylda ornegine rastlanml~tir.Lygaeidae familyasma bagll turler de kl~lak tuzaklarda yakalanan boceklerarasmda sayllabilir. Aynca predator turleri i<;eren Reduviidae familyasma bagllornekler de tuzaklarda yakalanml~tlr.

Tam ba~kala~lm gegiren bocekleri igeren dort taklmdan Neuroptera'ya bagllturler zoofag beslenme rejimine sahip olup, dogal denge iginde onemli bir yeresahiptirler. Bu taklma bagll turlerin larvalanna tum bahgelerde rastlanml~tlr. Bukonuda Almanya'da yapllan bir gall~mada hazlrlanan kl~lama kutulannlnChrysoperla camea (Neuroptera: Chrysopidae)'nm kl~1 gegirmesinde destekleyicinitelikte oldugu bilinmektedir ($engonca and Frings, 1989).

Hymenoptera taklmlna ait tOrlerin Formicidae familyasmdan brnekler oldugugbzlenmi$tir. KI$lak tuzaklann, Diptera taklmma bagll bazi brnekleri de yakalamadaetkili oldugu gbrUlmU$tOr.

Tam ba$kala$lm gegiren bbcekleri igeren Coleoptera taklmma bagll tOrier isekl$lak tuzaklan en gok tercih eden bbcek grubu olmu$tur. Bu taklmdaki brneklerfamilyalara gbre degerlendirildiginde Cucujidae familyasmm 876 brnek ve %49,13'IUk oranla ilk slraYI aldlgl gbrUlmU~, bunu 309 brnek ve % 17,33'IUk oranlaTenebrionidae ve 198 brnek ve % 11,1O'lu oranla Anthicidae familyasl izlemi$tir.Daha sonra siraslyia Curculionidae familyasl 81 brnek ve % 4,54; Ptinidae familyasl73 brnek ve % 4,09; Coccinellidae familyasl 58brnek ve % 3,25; Chrysomelidaefamilyasl 57 brnek ve % 3,20; Carabidae familyasl 29 brnek ve % 1,63; Elateridaefamilyasl 28 brnek ve % 1,57; Byrrhidae ve Staphylinidae familyalan 22 brnek ve %1,23; Bruchidae familyasl 12 brnek ve % 0,67; Anobiidae familyasl dokuz brnek ve% 0,50; Dermestidae familyasl Ug brnek ve % 0,17; Bostrichidae, Buprestidae veNitidulidae familyalan iki$er brnek ve % 0,11 oranla yer alml$lardlr.

Bunlar iginde Carabidae, Coccinellidae ve Staphylinidae familyalan predatbrWrleri igermeleriyle dikkati gekmekte olup, diger familyalarda aglrllkll olarak fitofagWrler yer almaktadlr. incelenen tOrler arasmda kirazda ekonomik dUzeyde zararllalan tOrlere rastlanmaml~, nbtral nitelikte tOrlerin aglrllkta oldugu dikkati gekmi$tir.

KI$lak tuzaklarla yakalanan Ug filuma bagll 12 428 brnek yukandaki kriterleregbre degerlendirildiginde, bunlann % 65'den fazlasmm zoofag beslenme rejiminesahip oldugu anla~t1maktadlr. Kiraz bahgelerindeki tOrler arasl dengenin korunmaslve sUrdUrOlebilmesinde bu grubun bUyUkyarannm olacagl aglktlr.

Genel olarak Elma igkurdu [Cydia pomonella (Linnaeus) (Lepidoptera:Tartricidae)), Bag maymuncugu (Otiorhynchus peregrinus Stier!.) (Coleoptera:Curculionidae) gibi bazl zararillaria sava~ta yararlanllan kl~lak tuzaklar (bncUer,1995), bu galJ~mada kiraz bahgelerindeki biyolojik ge$itliligin izlenmesi vekarunmasmda bir segenek olu~turmu$tur. bzellikle yararll organizmalann olumsuzkl$ ko~ullanndan korunmasmda bu tuzaklar diger kUltLjrlerde de uygun ortamlarsaglayabilir. Gelecekte organik bahgelerin yant slra entegre ve konvansiyonel kirazbahgelerinde de kl$lak tuzaklann kurularak biyolojik ge$itliligin kar$J1a$tlrllmaslyararll gbrUlmektedir. Aynca bu tuzaklarda turler arasl etkile$imlerin ortaya konmaslda kiraz tanm ekosistemlerinin izlenmesinde ve ybnetiminde yararll olacaktlr.

TE$EKKORBu gall$manln yUrUtUlmesi slrasmdaki yardlmlan igin Sayln M. A. 1$lk, B. Aksoy,

ve H. Sevinay'a; gall~maya 98 K 121280 No'lu proje ile destek veren D. P. T. ve E.O. Bilimsel Ara~tlrma Projeleri Birimi'ne te~ekkUr ederiz.

Ba~pmar, H. ve C. OncOer, 2000. Aydm ilinde Meyve Bah<;eleriride Cicadellidae(Homoptera) TOrlerinin Saptanmasl. TOrkiye 4. Entomoloji Kongresi Bildirileri,Ku§adasl, Aydin, 12-15 Ey1012000. 409-419.

OncOer, C., 1995. Tanmsal Zararillaria Sava~ Ybntemleri ve ila<;lan. E. O.Baslmevi, Bornova, izmir, 333 s

Ozbek, H., $. GO<;IO,ve R. Hayat, 1996. Kuzeydogu Tanm Bblgesinde Ta~yekirdekli Meyve Aga<;lannda Bulunan Fitofag ve Predatbr Bocek TOrleri.Turkish Journal of Agriculture and Forestry 20: 267-282.

$engonca, y. and B. Frings, 1989. Enhancement of the Green LacewingChrysoperla camea (Stephens), by Providing Artificial Facilities for Hibernation.TOrkiye Entomoloji Dergisi 13:245-250.

Tezcan, S., A. Mlslrll, B. Okur, M. A. UI, A. Olgun, H. Oemirkan, A. Onal, N. EryOce,H. Adanacloglu, N. <;etinkaya, U. Aksoy, O. Ana<;, B. yokuysal ve H. yaklCI,2001. Organik Kiraz Oretim Olanaklannm Ara~tJrllmasl. 98 K 121280 no'luD.P. T. Projesi Sonw; Raporu, 129 s.

Ulu, 0., A. Onu<;ar, A. ZOmreoglu, S. Uzun, T. M. ErgOden, K. Ayka<;, N. KIII<;,O.yaklr, S. Ceylan ve T. Ko<;lu, 1995. Kiraz Bah<;elerinde Entegre MOcadeleAra~tlrma Geli~tirme ve Uygulama Projesi. (1990-1995 YJllan, 1. Dilim SonuqRaporu) Proje No: BKA/U17.

Ulusoy, M. R., G. Vatansever ve N. Uygun, 1999. Ulukl~la (Nigde) ve Pozantl(Adana) Ybresi Kiraz Aga<;lannda Zararll Olan TOrler, Oogal OO~manlan veOnemlileri Ozerinde Gbzlemler. TOrkiye Entomoloji Dergisi 23: 111-120.

yizelge 1. Organik kiraz bah<;elerinde kl~lak tuzaklarla toplanan materyalin ylilarave yorelere gore durumu.

Filum Slnlf TaklmMuradiye Armutlu Oren Toplam Genel

2000 2001 2000 2001 2000 2001 2000 2001 toplam

Tartigrada * * 0 5 0 2 0 0 0 7 7Mollusca Gastropoda Stvlommatoohora 1 9 0 0 0 0 1 9 10Arthroooda Malacostraca Isopoda 7 0 270 1 8 0 285 1 286

Arachnida Acarina 11 7 24 2 18 2 53 11 64Araneae 303 562 2088 320 4077 559 6468 1441 7909Pseudoscoroionida _ 0 0 2 0 2 0 4 0 4

Chilopoda Lithobiomoroha 0 0 2 0 0 0 2 0 2Diplopoda Julida 0 0 1 0 0 1 1 1 2Insecta Thysanura 43 47 41 2 6 1 90 50 140

Collembola 105 49 421 126 129 1 655 176 831Dermaptera 7 9 0 0 3 9 10 18 28Isoptera 0 0 7 0 0 0 7 0 7Homoptera 0 0 0 1 3 6 3 7 10Heteroptera 526 26 173 2 168 15 867 43 910Thysanoptera 0 0 0 0 13 0 13 0 13Neuroptera 1 1 6 4 16 13 23 18 41Diptera 5 2 14 197 11 3 30 202 232HYmenoptera 1 37 12 5 59 35 72 77 149Coleoptera 235 156 227 27 1069 69 1531 252 1783

Toplam 1245 910 3288 689 5582 714 10115 2313 12428