©TELİF HAKKI KORUNAN ESER©

•  Kültepe’de şimdiye kadar yaklaşık 23 bin yazılı belge ele geçirildi. Bu belgelerin çoğu ticari, iktisadi ve hukuki içeriklidir. Çivi yazılı belgeler, ticari anlaşma, kontrat, borç senedi, faiz ve kredi senetleri, ortaklık anlaşmaları, kervan nakliyat işlemleri, gümrük, vergi konuları, Assur yönetiminin karar mektuplarının yanında, evlenme-boşanma, evlat edinme, veraset, köle satışlarına ait metinlerden oluşmaktadır.

•  Ayrıca, yerli krallarla Assurlular arasında ticaret yönetimi ile ilgili yazışmalar veya siyasi ilişkilere ışık tutan yazışmalar, veya Kaniş sarayındaki saray düzenini, saray memurlarını açıklayan belgeler de vardır.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000297 ATKÇ

ATKÇ 000000000000297 ATKÇ

•  bit karim •  Tüccarların ikili antlaşmalarla kazandıkları hak, onlara,

kuralsızca ticaret yapma hakkı vermemekteydi; kaçakçılık yapmayacaklar, gümrüksüz mal alıp satmayacaklar, her türlü vergilerini ödeyeceklerdi.

•  Bütün bu ticaret organizasyonunun, düzenleyicisi, denetçisi, baş kurumu “bit karim” idi.

•  Ticaret sisteminin en önemli kurumu olan ve günümüzdeki “ticaret odası” vazifesi gören “bit karim”in (beyt karim, karum/liman evi) varlığı Kültepe’de keşfedilmiş çivi yazılı tabletlerden bilinmektedir. Ancak, şimdiye kadar yapılan kazılarda, çok geniş alanlar araştırılmasına rağmen, henüz bit karim binası veya ona bağlı binalar bulunamamıştır.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000298 ATKÇ

ATKÇ 000000000000298 ATKÇ

Ticaret Kolonisinin işlemlerini yönetmekle görevli bütün Kaniş Kurumları, bit Karim’de, merkez ofis’te görev yapıyorlardı.

•  Bir dış ticaret idaresidir. Bit Karim, bir ticaret kolonisinin yönetimi için bütün meclislere, kurullara, idari birimlere sahipti. Bit Karim, her şeyden önce bir ihracat ve ithalat merkezi, yani ticaretin beyniydi.

•  Anadolu’nun ilk ticaret odasının, günümüzdeki ticari bankaların fonksiyonlarını anımsatan görevleri de vardır.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000299 ATKÇ

ATKÇ 000000000000299 ATKÇ

•  Karum’un oluşturduğu ortak/kolektif ticaretin depozitoları buraya yatırılırdı. Asurlu tüccarlar kendi aralarındaki borçlanmalarda, mukavelede belirtilen borcunu gününde ödeyemezse, alacaklının muhatabı, tüccarların kefili olan ticaret odası olurdu. Çünkü tüccarların ticaret odalarında kredi hesapları vardı.

•  Ama aynı zamanda mevduat bankacılığı da yapan bit karim tüccarlardan hesaplarının kapatılması için mevduat kabul eder; ayrıca yatırım, hasılat ve borç bakiyeleri üzerine vergi işlemlerini kaydeder; transferleri gerçekleştirirdi.

•  Stoklarındaki gerçek mevduatı kullanmasının yanında, kredi açtığı, ödünç para ve hatta avans verdiği de düşünülebilir

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000300 ATKÇ

ATKÇ 000000000000300 ATKÇ

Günümüzdeki vergi dairelerine benzeyen özellikleri de olan bit karim’de vergiler ve harçlar düzenlenirdi ve mükellef tarafından bit karim’e ödenirdi. Bit Karim’e ödenen vergilerden en önemlilerinden birisi, bir çeşit yol vergisi olan “datum” vergisiydi. Datum, aynı zamanda karum’un ticari fonuna veya kolektif ticarete katılmak, hisse yaratmak için yapılan yatırım veya katkıdır. Bir anlamda da, yabancılara ticaret yapma izni için ve Anadolu içinde koruma karşılığı olarak ödenen vergidir.

Ticaret odasına kaydını yaptırmayanın veya giriş ücretini, aidatını yatırmayanın Anadolu içinde ticaret yapmasına da izin verilmezdi.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000301 ATKÇ

ATKÇ 000000000000301 ATKÇ

Ticari haklar: Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, ticaret belli esaslara ve

düzenlemelere uygun olarak yapılmaktaydı. Örneğin Anadolulu krallarla Assurlular arasındaki anlaşmalara göre, şu garantiler geçerlidir:

•  Assurlular, dokuma için %5, kalay için %3 vergi ödemekle mükelleftiler. •  Saray bütün dokumalardan öncelikle %10 satın alma hakkına sahiptir. •  Sarayların bazı lüks-belirli malların ticaretini (örneğin meteorik demir (amutum ve

aşi’um) ve kıymetli taş huşarum gibi) yasaklama, sınırlama hakkı vardı. •  Yabancılara, kira karşılığı saray depolarını kullanma hakkı tanınmıştır. Bit-karim’de

depo edilmesi istenen mallar, önce, sarayın kontrolünden geçirilirdi. •  Assurlulara kendilerini yönetme hakkı tanınmıştır; ancak yerli ve yabancıların karşı-

karşıya geldiği hallerde, Assur kanunlarının yerli halk üzerinde bir üstünlüğü yoktur. Mahkemeler dual sisteme göre yürütülürdü; ancak yerlilerle Assurluların birarada mahkeme edildikleri hallerde, Anadolu saray yönetimleri kendi halkının hakkını korumakta kararlı idi.

•  Kervanların krallık bölgesinde korunmaları; hırsızlık ve yağma nedeniyle uğrayacakları zarara karşı garanti.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000302 ATKÇ

ATKÇ 000000000000302 ATKÇ

KoloniSistemininYönetimiDiclekıyısındakiAsur’danAnadoluplatosundakiKaniş’eolanmesafeenaz1000kilometredirveEskiAsurticaretininnezamanvenasılbaşladığımerakkonusudur.Asurlutüccarları,küçükbüyükşehirleriyleSuriyeovalarıvezorluTorosdağlarıüzerindenbatıdakiAnadoluplatosunayönlendireninmallarıiçinpazararayışıolduğuaçıktır.Bunu,kademekademegelişenveticaretağınıngiderekdahadagenişvekarmaşıkhalegeldiğibirsüreçolarakgörmemizgerekmektedir.Fakatelimizdekimalzemebuoluşumsüreciyleilgilikesinbirbilgivermemektedir.BubölgeleriikiyüzyıldanuzunbirsürebirbirinebağlayankervanticaretihakkındaçokşeybilmemizerağmenticaretinAsur’dakigelişimihakkındakibilgimizçokkısıtlıdır.ÖnceleritüccarlarınanaüssününFıratnehrininenönemligeçityerininkontrolünüelindebulunduranHahhumşehrindeolduğuveplatoiçindekiilerlemeninbaşlangıçtaburadanorganizeedildiğivarsayılabilir.Bunarağmen,budurumunnezamanadenkgeldiğinitamolaraksöyleyememekteyiz.Diğeryandan,Kültepebelgelerindekonuylailgilibulduğumuzbilgihalihazırdagelişmişveoldukçaayrıntılıbirsistemiyansıtmaktadır.KuzeySuriye’denKaradenizveOrtaAnadolu’nunbatısınauzananbusistem,kolonilervedahaküçükistasyonlardanoluşmaktaydı.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000303 ATKÇ

ATKÇ 000000000000303 ATKÇ

karuAsurlularınanayerleşimlerine,birticarettoplumunuvebutoplumuyönetenidariyapıyıifadeedenkarudenmekteydi.AsurlularınAnadolu’yaasılgirişlerininyaşandığıveKültepe’dekistratigrafiyegöre“II.Tabaka”olarakadlandırılandönemdebunabenzer30kolonive“istasyon”anlamınagelenwabaratuadıylaanılanyaklaşık10kadardahaküçükyerleşimbilinmektedir.BuAsuryerleşimlerindenyalnızcaüçtanesikesinolaraktanımlanmışvekazılmıştır.Kültepe’dekiönemliyerleşimTürkarkeologlartarafından1948’denberi,önceTahsinÖzgüçveşimdideFikriKulakoğlubaşkanlığındakazılmaktadır.EskiAsurdönemindeHattuşolarakbilinenvedahasonraHititlerinbaşkentiolanBoğazköy’deküçükarşivlerinbulunduğuevlerdenoluşanbirkoloniortayaçıkarılmıştır.AsurlularınbiristasyonkurduklarıAlişaryadaeskiadıylaAmkuwa’dadaevlervebelgelerbulunmuştur.AcemhöyükveKonyaKarahöyük’tekibüyükyerleşimlerdekazılmışveEskiAsurdönemineaitbuluntularortayaçıkarılmıştır.FakatbuşehirlerleilişkilendirilenAsuryerleşimleribulunamamıştır.Bunedenlebuyerleşimlerinisimleridebilinmemektedir.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000304 ATKÇ

ATKÇ 000000000000304 ATKÇ

Anadolu’dakikaruveyakolonilerTürkiye’deyapılanyoğunarkeolojikçalışmalarsonucundagelecekyıllardayeniAsurkolonilerininveistasyonlarınınbulunacağıkesindir.Bununlaberaber,halihazırdasahipolduğumuzbilgilerışığındaAsurlutüccarlarınAnadoluplatosununheryerineyerleştikleriveenyoğunolarakbulunduklarıbölgeninKızılırmakhavzasıolduğusöylenebilir.Bukoloniveistasyonlar,tüccarlarınkâredecekleripazarlarbulabilecekleri,bölgeninbüyükşehirlerininiçindeyadahemenyanındakurulmuşlardır.Kaniş’teAsurlular,Anadoluluözelliklertaşıyanaşağışehirdeyerlihalklayanyanayaşamışlardırvebudurumungününşartlarındanormalolduğuvarsayılmalıdır.BudönemdeAnadolu,herbiriçevresindekimütevazıdenebilecektopraklarıyönetenküçükşehirdevletlerinebölünmüştürveAsurlular,bazılarıçokküçükveönemsiz,bazılarıdaKanişgibienaztüccarlarıngeldiğiAsurkadarbüyükbaşkentlereyerleşmişlerdir.Asurlular,Anadolu’yufethetmekiçindeğil,tüccarolarakgelmişlerdirveAnadolu’dakipolitik,sosyal,kültürelvedinselgeleneklerinAsur’dakilerdençokfarklıolmasınarağmen,tüccarlar,yerlilerisömürebileceklerigerikalmışbirbölgeylekarşılaşmamışlardır.BudönemdeAnadolukrallıklarıoldukçagelişmişbirpolitikyapıyasahiptiveAsurlularınAnadolu’dakivarlıkları,herikitarafındaeşitliğinitanıyanresmianlaşmalarabağlıydı.Herikitarafdaticarrettenkârsağlamaktaydıvezamanlaikitoplulukarasındaçokyakınilişkilergelişmişti.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000305 ATKÇ

ATKÇ 000000000000305 ATKÇ

Asur’dakiYönetim:AsurlulartarafındaninşaedilenyerleşimsisteminianlamakiçintüccarlarıngeldikleriAsurşehrindenbaşlamakgerekir.Hembireyselhemdeidarianlamdaenöndegelenkişivekurumlarburadabulunmaktaydı.Tüccarlar,çoğuzamanatalarınınevinden“babamızınevi”olarakbahsetmektedirlerveAnadolu’dakitüccarlarınzamaniçindememleketlerindenbağımsızhalegelmelerinerağmenbahsedilenyerinAsurolduğubellidir.İdaridüzeydedeenönemlikararmekanizmalarıolankurumlarAsur’dabulunmaktaydı.YerleşimsisteminintamamınınKaniş’tekikolonidenyönetilmesinerağmenKanişdeAsurşehrindekiidariyapıyatabiydi.Kral:BuradabirçokyöndeneskiYakınDoğu’dakigelenekselşehiryadadevletgörüntüsündenfarklıbirsiyasisistemlekarşılaşmaktayız.Asur’dabirkralbulunmaktaydıfakatbukral,birdespotyadatümgücüelindebulunduranbirhükümdardeğildi.Şehrinbaşrahibiolarakönemlidinigörevleribulunmaktaydıvegörevinibelirleyenideolojikyapıkraliyetmühürlerindeşuşekildeifadeedilmekteydi:“Asurkraldır!O,Asur’unvekilidir.”Buifade,kralıngörevininşehrintanrısıylahalkarasındabirköprükurmakolarakalgılandığınıgöstermektedir.EskiAsurkralınınsiyasisistemiçerisindekirolü,Asur’unenönemlivatandaşlarındanoluşanşehirmeclisiylebağlantılıolarakanlaşılmalıdır.EskiAsurtoplumununveticaretağınınişleyişiyleilgilitümönemlikararlarıalan,saraydakikraldanziyadebumeclistirvekral,toplantılarınabaşkanlıkettiğibumeclisinidarecisiolarakgörevyapmaktadır.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000306 ATKÇ

ATKÇ 000000000000306 ATKÇ

Asur’dakiYönetim… KralBelgelerdekraldannadirentekbaşınaveçoğunluklaŞehir’lebağlantılıolarakbahsedilmektedirvekralınözelrolü,Anadolu’dakikolonilereveözellikleKaniş’eyazılanvekralınkendisinden“denetçi”yada“gözetmen”olaraktercümeedilebilenwaklumünvanıylabahsettiğiçoksayıdamektuptananlaşılmaktadır.Bumektuplarıntamamıaynıformüllebaşlar:

“Şehirmeclisibirkararavardı.Bukarar…..dır.”Buradankralıngörevinin,alınanbukararlarınAnadolu’dakiyetkililerebildirilmesiolduğuanlaşılmaktadır.Budurumunkralışehrinenöndegelenkişisihalinegetirdiğiaçıktırvekralınbukonumunugösterenbirtekbelgebulunmaktadır.Bubelge,Kaniş’teyaşayanvebudönemdeşehirmeclisitarafındangörülecekmasraflıbirdavaylakarşıkarşıyabulunanbirtüccarınçıkarlarınıkoruyanAsurlubazıkimselertarafındanyazılanbirmektuptur.Mektubuyazanlar,mahkemedeyapacaklarısavunmaylailgiliolarakkraldantavsiyealmayagittiklerinivedavalarınımeclisenezamanvenasılgetirecekleriyleilgilikesintavsiyeleraldıklarınıbelirtmişlerdir.Buradakral,kanunkonusundauzmankişidir.Saray:TipikbirMezopotamyaşehrinde,şehirdekiişlerin,vergilerintoplanmasınınvediğerekonomikmeselelerinkralınsarayındanyönlendirilmesibeklenir.FakatAsur’dabutipbirkurumunbahsibilegeçmemektedir.Bununyerine,butarzmeselelerheryılatananvelimumyadaeponimadıverilenbiryetkilininsorumluluğundadır.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000307 ATKÇ

ATKÇ 000000000000307 ATKÇ

Asur’dakiYönetimŞehirmeclisi:Asurkentindengelenvebudöneminşartlarıkonusundabilgiverebilecekhiçbirbelgeolmaması,şehirmeclisi,kralvediğerdevletkurumlarınınişleyişleriyleilgilisınırlıbilgisahibiolmamızanedenolmaktadır.Bunedenle,çalışmamızıtamamenAnadolu’danveözellikleKaniş’tengelenbelgelerüzerinekurmamızgerekmektedir.Tüccarlar,sürekliAsur’dakimeslektaşları,ortaklarıvepatronlarındanaldıklarıbinlercemektuparacılığıylaşehirleiletişimhalindeolduklarındanhalenöğrenebileceğimizbirçokşeybulunmaktadır.Şehirmeclisi,bazılarışehirtanrısıAsur’aaittapınağınarkasındabulunankutsalbiryerdeolmaküzeredüzenlitoplantılaryapmaktadır.Anladığımızkadarıylaherhangibirkimse,yaniherhürkişimeclisegelebilirveburadasözalabilirdi.Meclis,aslen,çoğunluklaAnadolu’dakimahkemelerdennakledilenkarmaşıkdavalarlailgilikararlaralanhukukibirorganolarakişlemekteydi.Fakataynızamandabuorganınticaripolitikalarvesiyasiilişkilerleilgilikararlardaalanbirkurumolduğunugösterenörneklerdebulunmaktadır.Örneğin,meclisAsurvergisistemininkurallarınıoluşturmuşvebirdurumdatüccarlarınbaşkavemuhtemelenrakipetnikgruplardanolantüccarlaraaltınsatmalarınınyasakolduğunakararvermiştir.Dikkatinesunulankarmaşıkdavalardameclis,iddialarındoğruluğunuaraştırırvekraltarafındanatanacakbiravukattutulmasınaonayverirdi.Buavukat,yanındameclisinyazdığıvekolonilerdekiyasalanlaşmazlığınnasılçözümlenmesigerektiğiyleilgiligereklibilgiyiverenbirmektuplaAnadolu’yagönderilirdi.Bukurumunbüyüklüğüyleilgilibirbilgimizbulunmamaktadır.Fakat,birçokdurumdaAnadolu’dakikolonileriyönetenbenzermeclislerdençokdahabüyükolmasıgerektiğianlaşılmaktadır.Meclisbinasının,şehiryaşamınınekonomikyönlerindensorumlubirçokyetkilininçalıştığıoldukçabüyükvekalabalıkbirbinaolduğunuvarsaymakyanlışolmaz.Bunarağmen,binaAsur’dakikazılarsırasındabulunamamıştır.Kervanlardanalınanvergilerburadatahsiledilmekteydi.Bazımallarındameclisbinasıaracılığıylasatıldığıanlaşılmaktadır.Eponimyetkilisiveyardımcılarımeclisinyetkisialtındaolankarmaşıkhukukiişlemlerdedoğrudanbirroloynamasada,kolonilerdenbirdavadakullanılmaküzeregönderilenbelgeleringüvendeolacaklarımeclisbinasındamuhafazaedilebildiklerigörülmektedir.

Asur’dakiYönetimŞehirmeclisi:Asurkentindengelenvebudöneminşartlarıkonusundabilgiverebilecekhiçbirbelgeolmaması,şehirmeclisi,kralvediğerdevletkurumlarınınişleyişleriyleilgilisınırlıbilgisahibiolmamızanedenolmaktadır.Bunedenle,çalışmamızıtamamenAnadolu’danveözellikleKaniş’tengelenbelgelerüzerinekurmamızgerekmektedir.Tüccarlar,sürekliAsur’dakimeslektaşları,ortaklarıvepatronlarındanaldıklarıbinlercemektuparacılığıylaşehirleiletişimhalindeolduklarındanhalenöğrenebileceğimizbirçokşeybulunmaktadır.Şehirmeclisi,bazılarışehirtanrısıAsur’aaittapınağınarkasındabulunankutsalbiryerdeolmaküzeredüzenlitoplantılaryapmaktadır.Anladığımızkadarıylaherhangibirkimse,yaniherhürkişimeclisegelebilirveburadasözalabilirdi.Meclis,aslen,çoğunluklaAnadolu’dakimahkemelerdennakledilenkarmaşıkdavalarlailgilikararlaralanhukukibirorganolarakişlemekteydi.Fakataynızamandabuorganınticaripolitikalarvesiyasiilişkilerleilgilikararlardaalanbirkurumolduğunugösterenörneklerdebulunmaktadır.Örneğin,meclisAsurvergisistemininkurallarınıoluşturmuşvebirdurumdatüccarlarınbaşkavemuhtemelenrakipetnikgruplardanolantüccarlaraaltınsatmalarınınyasakolduğunakararvermiştir.Dikkatinesunulankarmaşıkdavalardameclis,iddialarındoğruluğunuaraştırırvekraltarafındanatanacakbiravukattutulmasınaonayverirdi.Buavukat,yanındameclisinyazdığıvekolonilerdekiyasalanlaşmazlığınnasılçözümlenmesigerektiğiyleilgiligereklibilgiyiverenbirmektuplaAnadolu’yagönderilirdi.Bukurumunbüyüklüğüyleilgilibirbilgimizbulunmamaktadır.Fakat,birçokdurumdaAnadolu’dakikolonileriyönetenbenzermeclislerdençokdahabüyükolmasıgerektiğianlaşılmaktadır.Meclisbinasının,şehiryaşamınınekonomikyönlerindensorumlubirçokyetkilininçalıştığıoldukçabüyükvekalabalıkbirbinaolduğunuvarsaymakyanlışolmaz.Bunarağmen,binaAsur’dakikazılarsırasındabulunamamıştır.Kervanlardanalınanvergilerburadatahsiledilmekteydi.Bazımallarındameclisbinasıaracılığıylasatıldığıanlaşılmaktadır.Eponimyetkilisiveyardımcılarımeclisinyetkisialtındaolankarmaşıkhukukiişlemlerdedoğrudanbirroloynamasada,kolonilerdenbirdavadakullanılmaküzeregönderilenbelgeleringüvendeolacaklarımeclisbinasındamuhafazaedilebildiklerigörülmektedir.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000308 ATKÇ

ATKÇ 000000000000308 ATKÇ

Limum/eponymlīmum,Asur'unmaliyönetimininodağındakiŞehirMeclisi'ninyöneticisidir.Limumyetkilisigörevdeolduğuyılaadınıverir.Buuygulamanın,eskiRoma’dakikonsüllertarafındandakullanıldığıbilinmektedir.Buuygulamayagöre,elimizdekibelgelerdekitümtarihler“NN’inlimumolduğuyıl”olarakifadeedilir.Buyetkili,şehirdekimerkeziidarekurumuolanmeclisbinasındansorumludur.Ayrıcakraltarafındanatanmayıpheryılşehirmeclisiüyeleriarasındankuraylabelirlendiğideanlaşılmaktadır.Limumyetkilisinin,görevdeolduğubiryılboyuncaoldukçaönemlibirgücüvevergileriniödemedikleritakdirdeinsanlarınmallarınaelkoyupevlerindenatmayetkisibulunmaktaydı.Aynıkişininbirsonrakiyılsıradanbirvatandaşolması,görevdebulunduğusürezarfındaadilvetarafsızolmasınıgarantietmekteydi. Aneponymisaperson,place,orthingforwhomorforwhichsomethingisnamed,or

believedtobenamed.Forexample,ElizabethIofEnglandistheeponymoftheElizabethanera.Theadjectivesderivedfromeponym,whichincludeeponymousandeponymic,similarlyrefertobeingthepersonorthingafterwhomsomethingisnamed,as"theeponymousfounderoftheFordMotorCompany"referstoHenryFord.]Recentusage,especiallyintherecorded-musicindustry,alsoallowseponymoustomean"namedafteritscentralcharacterorcreator”Bireponym,kişinin,yerinveyaşahsınadınaveyaadınınverildiğineinanılanbirşeyeaittir.Örneğin,İngiltere'ninElizabeth'iElizabethdöneminineponymidir.Eponymveeponymiceiçerenepikondantüretilensıfatlar,"FordMotorCompany'ninisimsizkurucusu"nunHenryFord'uifadeettiğigibi,birşeyinadınıverdiktensonrakişiveyaşeyolduğuanlamınagelir.]Sonkullanımözelliklekaydedilmiş-Müzikendüstrisi,aynızamandaeponymous'un"merkezkarakteriveyayaratıcısı"olarakadlandırılmasınaizinverir©TELİF

HAKKI K

ORUNAN ESER©FK5/9 000000000000309 ATKÇ

ATKÇ 000000000000309 ATKÇ

KanişKolonisininYönetimiAsurlulartarafındanAnadolu’daoluşturulankurumlarınmemleketlerindekiyapıyauygunolarakbiçimlendirilmelerişaşırtıcıdeğildir.Fakatbazıdeğişikliklerinkaçınılmazolduğudabirgerçektir.ElimizdekibilgininbüyükkısmıtabikiKanişkolonisihakkındadırvebukoloniAnadolu’dakitümAsursistemininmerkeziolduğundan,kurumlarınındabazıyönlerdenkendineözgüolmasıdoğaldır.KolonininbirmeclisiolduğubilinmektedirvebutipbirkurumundiğerAsurkolonilerindedebulunmasımuhtemeldir.Kaniş’teayrıca,biryadaikiyetkiliningörevdebulunduklarıhaftayaadlarınıverdiklerivebunedenledehaftaeponimleriolarakbilindiklerihamuštumadlıbirkurumdabulunmaktaydı.BueponimlerinyalnızcaburadabulunduklarıanlaşılmaktadırveKanişhaftaeponimlerininiçindebulunduğutarihsistemininAsur’daolmasadadiğerkolonilerdekullanılmışolmasıdamuhtemeldir.Sonolarak,kolonide,göreviAsur’dakimeclisbinasınabenzeyenbirmevkidebulunmaktaydı.Haftaeponimigöreviniyapankişilerintarihformüllerindeadlarınıngeçtiğiyüzlercebelgeolmasınarağmen,bukişileringörevlerihakkındaneredeysehiçbirşeybilmememizşaşırtıcıdır.YıleponimiyleolanbenzerliklereveAsur’daMeclisBinasınıidareetmegörevlerinedayanarak,haftaeponimlerininKaniş’tekikoloniofisiningünlükişleyişindensorumluolduklarıdüşünülebilir.KanişmeclisininişleyişikonusundaAsur’dakimecliseoranladahafazlabilgisahibiyiz.Mektuplarvediğerbelgelerdemeclisinfaaliyetleriyleilgiliifadelerinyanısıra,“yönetmelikler”olarakbilinenveKaniş’tekimeclisinişleyişinidüzenleyensüreçlerleilgilikısaipuçlarıverenoldukçazarargörmüşbirkaçbelgedebilinmektedir.Kaniş’ikazanekip,idarivehukukiişleyişleilgilidetaylıbelgelerinbulunmasıgerekenve“koloniofisi”adıverilenmerkeziyönetimbinasınıbulanakadar,buanlaşılmasızorveoldukçakırıktabletparçalarıylayetinmekzorundayız. ©TELİF

HAKKI K


ATKÇ 000000000000310 ATKÇ

KanişKolonisininYönetimiBelgelerden,üyelerinin“büyükadamlar”olarakadlandırıldığıbirkonseyve“küçükvebüyüklerin”bulunduğubirgenelkuruldanoluşançiftmeclislibirsisteminvarolduğuanlaşılmaktadır.Günlükfaaliyetleriyansıtanasılhukukibelgeler,yalnızcakolonininilgilendiğimeselelerle“koloninin,küçükvebüyüklerin”baktığıdavalararasındaayrımyapmaktadır.Yönetmelikler,buayrımınmeselelerinkolonidekiyetkililertarafındanelealınmasıaçısındanhayatiönemiolduğunugöstermektedir.Büyükadamlardanoluşankonseyyönetmelikbelgelerindekararlaralabilenbirkurulolarakgörünmektedir.Fakatkonseyinasılrolününtektekdavalarınöneminebakarak“küçükvebüyük”konseyinintoplanmasınıngerekliolupolmadığınakararvermekolduğuanlaşılmaktadır.Atinaanayasasıdabunabenzerkurallarasahiptirvebununaslındaçokayrıntılıvegelişmişbirdüzenolduğugörülmektedir.Kolonininyönetmeliklerinde,toplantılarınnasılyapılmasıgerektiğiveözellikledekararlarınnasılalınmasıgerektiğiyleilgilikurallardabulunmaktadır.Kararlarınoybirliğiylealınmasıtabikitercihedilendurumdu,fakatbazıdurumlardakararoylamanınsonundaeldeedilençoğunluğagörealınmaktaydı.Oylarıdüzenlemekvesaymaklagörevlikişiye“kâtip”yadakoloni“sekrerteri”denmekteydi.YalnızcaKaniş’tedeğil,PuruşaddumgibidiğerbüyükAsurkolonilerindedebugörevegelenbirkaçkişibilinmektedir.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000311 ATKÇ

ATKÇ 000000000000311 ATKÇ

KanişKolonisininYönetimiOylamalarda,meclisöncekonuyutartışacaküçgrubaayrılmaktaydı.Oybirliğiylebirkararalınamamasıdurumundasekretermeclisiyedigrubaayırmaktavekarar,bugruplararasındakioyçoğunluğunagörealınmaktaydı.Buradandaanlaşılabileceğigibioldukçadetaylıbirprosedürlersistemikullanılmaktaydı.Asurtoplumuüyelerininbuşekilde“küçük”ve“büyük”diyeayrılmasıoldukçahiyerarşikbirsosyalsisteminvarlığınaişaretetmektedir.Bunarağmen,birkimseninkendisinihangikonumdabulacağınıneyinbelirlediğinikesinolarakbilmemekteyiz.Bununlaberaber,zenginlikvenüfuzunönemlibirrolüolduğu,“büyükadamlar”abelgelerdeaynızamanda“hesabıolanadamlar”denmesindendeanlaşılmaktadır.Bukişiler,koloniofisineaitbirhesababirtakımmenfaatlerkarşılığındayıllıkbirücretödeyen,Asurluelitbirişadamlarıgrubunamensupturlar.Asurlubirtüccarailesindebutipbirhesabayalnızcaailereisisahipolabilirdivegrubundiğerüyelerigerektiğindebuhesabaparayatırabilirdi.Mektuplardakinadirifadelerdenanladığımızkadarıylabüyükveküçükarasındakifarksosyalaçıdanoldukçabelirgindi.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000312 ATKÇ

ATKÇ 000000000000312 ATKÇ

KanişKolonisininYönetimiBukonudaözellikleAli-ahumadlıbirkişininkarşısındakikimsebüyükadamlarındesteğinialdığıiçinkolonitarafındanbakılacakolanbirdavadanvazgeçtiğinianlatanbelgeönemtaşımaktadır.Ali-ahum,“Budurumdaneyapabilirimki?”diyeyazmaktadırYönetmeliklerdebudurumşuşekildeifadeedilmektedir:

Hesabıolanbiradam,büyükadamlarınçoğunluğununonayıolmadansekreterdengenelkurulutoplamasınıisteyemez.Sekreter,büyükadamlarınçoğunluğununonayıolmadangenelkurulutoplamasıhalinde,10şekellikbircezaödeyecektir.Küçükadamlararasındanhiçkimsehesabıolanbirkişiyeyaklaşamazvekolonininkapısındaşikayetederekdolaşamaz.Eğerkolonininkapısındaşikayetederekdolaşırsa(cezalandırılacaktır…)

BirçokdurumdaherAsurluerkeğinkoloniyegelipşikayetiyleilgilenilmesiniistemehakkıolduğuvemeclisintipikgörevinintüccartopluluğununhukukişikayetleriyleilgilenmekolduğugörülmektedir.Bukurultarafındanalınankararlar,davayıkazanantarafaverilenbirbelgedeyazılıhükmüoluşturmaktaydıvebutablet,buşekildekoloniyitemsiledenkişilertarafındanmühürlenirdi.Anadoluluyetkililerleçıkananlaşmazlıklarazamanzamanmeclisbakmaktaydı.Bukonuda,birAsurluyaolanborcunuödeyenekadarhiçbirAsurluylaişyapmasınamüsaadeedilmeyenyüksekrütbelibirsarayyetkilisineuygulananambargoylailgilibirdavabilinmektedir.Başkabirdurumdaise,adlarıgeçen15Asurlu’nunPuruşaddumkolonisindebuluştuklarınıvekimseninadıgeçenyerelbiryetkiliyekumaşsatamayacağınakararverdikleriniduymaktayız.Bukişilerinbudurumdameclisolarakhareketedipetmedikleriisemerakkonusudur.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000313 ATKÇ

ATKÇ 000000000000313 ATKÇ

Bit-karim/koloniofisiDahaöncedebelirtildiğigibi,Kültepe’dekikoloniofisihenüzbulunamamıştır.Fakatbu

kurumunfaaliyetleriyleilgilisayısızifadekurumunnasılişlediğinivenetürkonularlailgilendiğinianlamamızayardımcıolmaktadır.

Dahaöncedebelirtildiğigibi,Asurlutüccarlararasındailerigelenlerinbuofistebirerhesabıbulunmaktaydıvebuhesabınonlarakoloniofisitarafındandüzenlenenbazıkârlıişanlaşmalarınakatılmahakkıvermişolmasımuhtemeldir.Fakatbudurumtamamenanlaşılmışdeğildir.Bazıvergilerburadaödenmekteydi.Ayrıca,koloniyönetimininşahitlerinatanmasıgibitüccarlararasındasürekliortayaçıkanbüyüklüküçüklütartışmalardandoğanmeselelerinçözümündederolaldığıaçıktır.

KoloniofisiaynızamandaAnadolulusarayyetkilileriylekralaödenenvergilerkonusundakiilişkilerdedebüyükroloynamıştır.Çoğukezbudurum,örneğinsarayınbirkumaşınbellibiryüzdesinialmahakkıolduğu,fakatdeğerlibirkumaşıkesmekyerinekumaşıntahminideğerinedayanılarakbellibirödemeyapıldığıkarmaşıkprosedürleriçermekteydi.

Kültepe’dekizenginbuluntularticaretinenyoğunolduğudönemdebuşehrinhembireyselhemdekamusalanlamdaAsurlularınfaaliyetlerininmerkeziolduğunugöstermektedir.II.tabakasırasındaburadabazıdeğişiklikleryaşanmışvebirçokailefaaliyetleriniAnadolu’nunbaşkaşehirlerinetaşımışlardır.Kaniş’tekikoloni,biryangınlatahripolduğusonevredenönceekonomiköneminikısmenkaybetmişolabilir.Bunarağmen,tümAsurkolonisisteminingünlükişleriniyürütenveyalnızcaAsur’dakiyetkililerekarşısorumluolanAnadolu’dakiAsuryönetimörgütününmerkeziolaraköneminikorumuştur.Haftaeponimigöreviniyapankişilerintarihformüllerindeadlarınıngeçtiğiyüzlercebelgeolmasınarağmen,bukişileringörevlerihakkındaneredeysehiçbirşeybilmememizşaşırtıcıdır.YıleponimiyleolanbenzerliklereveAsur’daMeclisBinasınıidareetmegörevlerinedayanarak,haftaeponimlerininKaniş’tekikoloniofisiningünlükişleyişindensorumluolduklarıdüşünülebilir.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000314 ATKÇ

ATKÇ 000000000000314 ATKÇ

Bit-karim/koloniofisiveNibumŞehirmeclisindenbirkaçtemsilci,özellikleanlaşmalarınhazırlanıpyeminedilerekonaylanmasınıngerektiğidurumlarda,AnadolusaraylarıylayapılanincepazarlıklardaönemliroloynadıklarıKaniş’tekalıcıolarakgörevliydi.Bukişiler,Asur’dakiyönetiminçıkarlarınıtemsiletmekteydivekolonidekivarlıkları,Asur’dakiyönetiminkolonidüzeniüzerindekikontrolünüaçıkçabelirtmekteydi.AnadoludevletlerindenbirindebirkralöldüğündeyadabaşkabirkraltahtaçıktığındayenibiranlaşmayapılmasıgerekmekteydivebudurumherzamanKanişkolonisininveAsur’dangelentemsilcilerinkatılımınıgerektirmekteydi.Anadolu’dakikolonilerinAsur’danibumadıverilenveşehirmeclisikarşısındakolonilerinçıkarlarınısavunankendisözcüleriolmasıilgiçekicidir.BugruptanKanişkolonisineyazılmıştekbirmektupbulunmaktadır.

Mektupta,sözcüler,şehirmeclisininAsur’dayeniyapılacaksurlariçinkolonilerin5 kggümüşlekatkıdabulunmalarınakararverdiğini;meclisinAnadolu’yagiderek parayıtoplayacakresmibirulakatadığınıamanibum’unarayagirerekulağınmaliyetindenkaçınmakiçinonunyerinekonuylailgilibirmektupyazmalarınaizin verilmesinitalepettiğinibildirmektedir.Kanişkolonisinden,acilendiğerkolonilere yazarakkendipaylarınıödemelerinisöylemesiistenmiştir.Parahemengönderilmediğitakdirdenibum’unparayıKanişkolonisininAsur’dabulunanffonlarındanalacağıkonusundadagözdağıverilmiştir.Yukarıdabahsedilendurum,KanişkolonisininAsurkolonidüzenindekimerkezirolükonusundakesinbirtabloçizmektedir.CezireveAnadolu’dakitümyerleşimler,KanişkolonisininyetkisialtındaydıvekolonilereveistasyonlarayerelkrallarlailişkilerleyadaAsursistemiiçindevergilerintoplanmasıylailgilitalimatlarburadangönderilmekteydi.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000315 ATKÇ

ATKÇ 000000000000315 ATKÇ

1992’deKaniş’inaşağışehrindeküçükbirevinyıkıntılarıarasındabulunanküçükbirarşiv,KanişkolonisiylediğerAsuryerleşimleriarasındakiilişkilerinneşekildedüzenlendiğiyleilgiliayrıntılıbilgilersunmaktadır.Belgeler,düzenliolarakKanişkolonisiadınaresmiulakyadatemsilciolarakgörevyapanKuliyaadlıbirkişiyeaittir.Kuliya’ninarşivindekolonitarafından“aidatödeyenlere(hesabıolankişilere),temsilcimize,herbirkoloniveistasyona”gönderilenbirdizimektupbulunmaktadır.Koloni,buyetkililere,Kaniş’eAsur’dan,şehirmeclisininkolonisisteminiolağanüstüpahalıbirmalolanmeteorikdemirdenalınanvergilerdeyapılanbirtakımdeğişikliklerleilgilibilgilendirenbirmektupgeldiğinihabervermektedir.OandanitibarenbuvergilerinAsuryerinedoğrudanKanişkolonisinegideceğivebudurumunmevcutuygulamalarınciddişekildegözdengeçirilmesinigerektirdiğianlaşılmaktadır.Birçokkoloniveistasyonunbumalınkimlertarafındansatıldığınıvehalenkiminelindebulunduğunusoruşturmasıvebuişleilgilenenherkesinadlarınınvekesindemirmiktarlarınınbulunduğubirbelgehazırlamalarıgerekmekteydi:

Herbirmeteorikdemirparçasınınmiktarını,(okişinin)adınıvebabasınınadınıbirtableteyazınveulağımızlaburayagönderin.Herbirkoloniyevetümistasyonlaramektubumuzunbirkopyasınıgönderin.Birkimsetemsilcisiaracılığıylabilemeteorikdemirsatmışolsa,oadamınadınıkaydedin.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000316 ATKÇ

ATKÇ 000000000000316 ATKÇ

Kaniş’inkendineözgümerkezikonumununbirbaşkaişaretidegüneydekiGaziantepbölgesindebulunanUrşu’dakikolonidengönderilenbirmektuptananlaşılmaktadır.MektuptaKanişkolonisinebenzerigörülmemişbirolayınmeydanageldiğihaberverilmektedir:

“HırsızlarkutsalAsur’untapınağınagirdiveAsur’ungöğsündekigüneşiveAsur’un hançeriçaldılar.”Hırsızlar,tümkutsalaletlerivesimgelerialarakgeridebomboşbirtapınakbırakmışlardır.Urşuşehrisakinleritarafındanyapılansoruşturmasonuçvermemiş,bunedenleKanişkolonisindendurumudüzeltmekiçinhareketegeçmesiistenmiştir.

Urşu’dakikimselerin,başlıcaAsurtapınağınınvemerkezidinivesiyasiyetkililerinbulunduğuAsuryerineKaniş’eyazmalarıdikkatedeğerdir.Budurum,Asurkolonisisteminindayandığıkomutlarzincirininbiryansımasıdır:piramidintepesindeAsurveyöneticileri,onlarınaltındaKanişkolonisiveonundaaltındagenişbiralanayayılmışbirçokkoloniveistasyonbulunmaktadır.Asurlularbusistemiikikavramüzerinekuruluolarakgörmüşlerdir:geneldeAsur’danbahsederkenkullandıkları“Şehir”vebizim“yurtdışı”olarakdaniteleyebileceğimiz“taşra”.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000317 ATKÇ

ATKÇ 000000000000317 ATKÇ

SonuçKaniş’tebulunanbelgelerveAnadolu’dakidiğeryerleşimlerdengelenzenginbuluntular,yaklaşık250yılboyuncasorunsuzişleyenbirkolonisistemihakkındaeşsizbilgilersunmaktadır.BudönemdeAnadolu’dagücün,Kaniş’tekikralınbaşınıçektiğibirkaçkralınelindetoplanmasınısağlayanbüyüksiyasideğişikliklerolmuşfakatAsurkurumlarıdeğişenkoşullarauyumsağlayabilmişlerdir.Anadolu’dakiAsurmacerasınınbaşarısı,yalnızcauzunmesafelikervanticaretinintemelinioluşturandetaylıticarivehukukiprosedürleredeğil,aynızamandabüyükbirustalıklakurulmuşolanidarisistemedebağlıydı.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000318 ATKÇ

ATKÇ 000000000000318 ATKÇ

KronolojiveyazılıkaynaklarYazılıkaynaklarınbirbölümügenellikleyereltüccarlar,işadamlarıveçiftçilergibiyerliAnadoluhalkındankaynaklanmaktaveyaonlarıilgilendirmekteysede,bazılarıdeyöneticilerveyasarayörgütüyleilgilidir.MetinlerinbüyükbirçoğunluğuAsurlutüccarlarınarşivlerindebulunmuştur.Kronolojikbilgilergenelliklekrediakitleriveyaborçsenetlerigibitarihlenmişkayıtlaradayanmaklabirliktemektuplardayararlıolmakta,veelimizdeayrıcabirkaçkronolojikmetinbulunmaktadır.AnadolukaynaklarıAsurkaynaklarındansayıcaçokdahaazolduklarigibi,kronolojioluşturmakiçinçokyararlıolamamaktadırlar.Anadolukaynaklıbirkronolojikmetinbulunamamış,vedahaönemlisi,Anadoluakitmetinlerihiçbirzamantarihlenmemiştir.Anadoluborçsenetlerindeborcunödeneceğitarihbelirlenir,amabunlaryılıntarımsaldönemleri(“bahar”,“yaz”,“üzümhasadızamanı”,v.d.)veayrıcadamevsimlerebağlıdinselbayramlardır;ancakayveyayılsözügeçmez.BunedenlekronolojiAsurkaynaklarınadayanmaktadır.Bunlarıniçindeenönemlivesayıcaençokolanlar(yaklaşık23,000tablet)karumKanişII.katdönemineaittir.OnuizleyenIbdöneminden-yaklaşıkMÖ1837sonrası-elimizdeancak500kadarmetinvardırvebunlarınbirkısmıAnadolumetinleridir.Yinede,budönemeaitAsurmetinleriönemlidirçünkübirçoğutarihlenmiştir;ayrıcada,Boğazköy(Hattuşaş)veAlişarHüyük'deki(Amkuwa)AsuryerleşimyerlerindeveKuzeyMezopotamya'dakibazıküçükşehirlerdeelegeçenbelgelerleçağdaşolup,tarihivekronolojikbağlantılaraişaretetmeolanağısağlamaktadırlar.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000319 ATKÇ

ATKÇ 000000000000319 ATKÇ

YıleponimleriiletarihlemeAsurakitleriveözellikleborçsenetlerienönemlibelgelerdir:usulüneuygunşekildehazırlanmışörneklerdeaktinsonaereceğiveborcunödenmesigerekeceğihafta,ayveyılbelirtilir.AsurlulartarihlemeyiAsurhükümdarınınsaltanatyılısayısınagöre(örn.“KralSargon’un24.yılında..”şeklinde)belirlemezlerdi.Yıllar,AssurşehrindelīmumunvanıtaşıyanveŞehirMeclisiniyönetenönemlibirresmigörevlininadıylaanılırdı.Bugörevsıraylayapılır,veheryılyenibirkişilīmumolarakbelirlenipbugöreveatanırdı.BöyleceAsurlularbelirlibiryılı,buişleviyüklenenkişininadınıoyılavererekayırdediyorlardı:örn."Sukkaliyalīmum'luğu(yılı)";bunedenleokişiyi"eponim"olaraktescilediyoruz.Eskiçağlardabirkaçparaleliolanbutarihlemesistemi,AsurlulartarafındanAsurimparatorluğununensonuna,MÖ609yılınakadarkullanılmıştır.Eponimlisteleri,yöneticilervebellibirticariişleminkaçyılönceyapıldığınıhesaplamakisteyentüccarlariçinpratikkolaylıksağlamışolmaklabirlikte,ayrıcadagelenekseldi,çünküöncekiyıleponimleriçoğunluklapratikdeğertaşıyamayacakkadareskiydiler.Listedışındanşimdilikbilineneneskieponimlik,birmemorandumdaadıgeçenno.41’dir;tarihlenmişkayıtlarise,araaraveancak60.ve70.yıllardaortayaçıkmayabaşlamaktadırlar.BütüneponimlisteleriKralI.Erişum’unbirinciyılındanbaşlamaktadır,çünkülīmumkurumuozamanihdasedilmiştir.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000320 ATKÇ

ATKÇ 000000000000320 ATKÇ

līmum,Asur'unmaliyönetimininodağındakiŞehirMeclisi'ninyöneticisiolduğuiçin,buişlevAsur'unhızlagelişenveyaygınlaşanticaretineyararsağlamakvedenetlemekiçinyaratılmışolmalıdır.Kendiyazıtınadayanarak,I.Erişum'unticaretidesteklemekiçingerçektendeönlemleraldığınıbiliyoruz:"Buişielealdığımzamanşehrimbanaitaatettivebengümüş,altın,bakır,kalay,arpaveyünden,kepekvesamanakadarserbestdolaşımı(addurārum)gerçekleştirdim".Buekonomiktedbiröncelikleveyayalnızcatemelgeçimmaddelerinietkilemiyor,Asurticaretiiçinhayatiönemtaşıyangümüş,altın,bakır,kalayveyünüdekapsıyordu.Buradakilitsözolanaddurārum,ticaretinönündekisiyasiveyaticariengellerinkaldırılmasınıifadeediyorolmalıdır;buönemlidirvebenzerbirpolitikauygulayarakBabilileticariilişkilericanlandırmakisteyenErişum’unbabasıveselefiIluşumadabuifadeyidahaöncekullanmıştır:

“Akkadların(=Babillilerin)veonlarınçocuklarınınaddurārum'unubelirledim.Onlarınbakırınıyıkadım,addurārum'uLagünkıyısından,UrveNippur'dan,AwalveKismar'dan,tanrıIshtaran'ınDēr’inden,Şehire(Assur)kadarbelirledim”(sonüçşehir,OrtaFırat’ındoğusunda,Babil’denAssur’agidenkervanyoluüzerindedir).

Anadolu’dakiAsurvarlığınınerkendönemlerineaitlīmumtarihlemelerininçoknadirolduğugörülmüştür.Butürtarihlerticarikredilerleilgiliborçsenetlerindevekredilisatışbelgelerindeyeralmaktaydı;ilgiliborçödendiğizamanbelgelerborçluyageriverilir,odaonlarıyokedebilirdi.Elimizdekibirkaçyüzborçsenedindençoğuyaklaşıkyetmişyıllıkbirzamandilimineaittir,vebunedenle,ilgilizamandilimiiçindeyazılmışbelgelerinyalnızcasınırlıbirbölümüdür;bunlarhiçödenmemişborçlarınsenetleri,mühürlüzarflarıkırılarakgeçersizkılınmış,veyaödemeyapıldığıiçin,borçlulukdurumuibrasenediylesonaerdirilmişveyürürlüktenkalkmışbelgelerinkalıntılarınıkapsayan,rastgeleörneklerindenibarettir.Erkendönemeaitbutürbelgeiseçokazveyahiçyoktur,çünküerkendönemdeAsurticaretininkapsamısınırlıvedolayısıylakrediliişlemlersayıcadahaazolduğugibi,dönemintüccarlarıpratikdeğerikalmamışeskibelgeleriaradabiratarakarşivtemizliğiyapmışolmalıdırlar.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000321 ATKÇ

ATKÇ 000000000000321 ATKÇ

Eponimlisteleri1998yılında,ilkkezK.Veenhoftarafındanbir“līmumlistesi"ortayaçıkarıldı(Veenhof2003olarakyayımlanmışveK(ültepe)E(ponim)L(istesi)Aolarakadlandırılmıştır).KELA(aradanadirboşluklarla)bizetoplam129yıleponimisunar.IlkeponimlikyılıAsurhükümdarıI.Erişum’unbirincisaltanatyılındanbaşlamıştırvesonyıllardaelegeçenbazıekkopyalarbunudoğrulamaktadır.Neyseki,129.eponimiizleyenlerde,1984yılındabulunmuşolanve“MariEponymChronicle”olarakadlandırılanmetindeyeralmaktadırlar.Sonuçtaortaya137eponimlikyılıiçerenbirlisteçıkmıştır.KELGolarakadlandırılanvegeçdönemikapsayan2001yılındakesfedilenyenibireponimlistesibukonudayeniufuklarsunmaktadır;bulisteGünbattı2008’deyayımlanmıştır.ListeKELA’daki110numaralıeponimlebaşlamaktaveondansonra,(tabletinaltucunoksanolduğuiçinbazıküçükboşluklarla)140’danfazlaeponimsıralamaktadır.Buliste,Ibkatıeponimlerininhemenhementamamlanmışdizisiyle,BoğazköyveAlişarHüyük’dekiAsurticariyerleşimlerininkesintarihleriniveTellLeilanarşivlerinintarihlerinisaptamamızısağlamaktadır.KELAveGbiraradabize,yaklaşıkMÖ1974ileyaklaşıkMÖ1720arasında250üstündeeponimkapsayanbirdizisağlamaktadırlar.MÖ1720,kārum'unIbkatıdönemininsonaerdirilmesindenbirkaçyılöncesinitemsiletmelidir,çünküelimizdebulunanveengeçdönemetarihlenmişbazıbelgelerde,henüzlistelenmemiş,dolayısıylaKELG'dendahageçtarihliyıleponimleriyeralmaktadır.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000322 ATKÇ

ATKÇ 000000000000322 ATKÇ

AlişarHüyük’dekiAsuryerleşimindebulunanbirmetinde“büyükkral”unvanıylageçmektevebudasiyasalgücününarttığınıispatlamaktadır(Asurlularlayukardasözüedilenanlaşmada,adıyeralmadanbelirtilen“büyükkral”omudur?).Ayrıca“AnittaMetni”ndeHattuş(a)’uzaptederekyokettiğinibelirtmektedir;buolayyaklaşıkMÖ1730’dameydanagelmişolmalıdır,çünkükarumHattuş(a)'da(onundasonaerdirilmesiAnitta'nınsaldırısınabağlanabilir)bulunanenyenitarihliAsurticariaktiyaklaşıkMÖ1735yılınaaittir.Anitta’nınnekadarhükümsürdüğünübilmiyoruz;ancakolasılıklaMÖ18.yüzyılınsonçeyreğininbaşındaşehrinhakimiyetinikaybettiğianlaşılıyor.Busonuç,elimizdekarumKaniş'debulunmuşbeşadetticariakitte"Alahzina(yeribilinmiyor)kralıZuz(z)u"veonun"merdivenbaşı"Ishtar-ibra'nın"notarizasyon"ununyeralmasınadayanmaktadır;bubelgelerinPithana-Anitta'dansonrayatarihlenmesigerekmektedir.Zuz(z)u'nin,belkibaşkaşehirlerlebirlikte,Kaniş/Neşa'yıdafethederek"büyükkral"unvanınahakkazandığınıdüşündürmektedirler,ancakbuolayhakkındahiçbirşeybilinmiyor.Birkaçyılsonra,MÖ1700'denazönce,karumIbkatıileKanişşehrideyokedildivebuolayoradakiAsurticarivarlığınınsonuoldu.Butahribattankiminsorumluolduğubilinmiyor,ancakOrtaAnadolu'dabüyüyengüçmücadelesiçerçevesindegerçekleşmişolmalı;bumücadelesonucunda,birkaçnesilsonraEskiHititİmparatorluğuortayaçıkmıştır.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000328 ATKÇ

ATKÇ 000000000000328 ATKÇ

KaçakçılıkKaçakçılıkvebenzerisuçlardandolayıAsurlularınhapseatıldıklarınıbiliyoruz.MeselakaçakçılıkyapmaklaithamedilentanınmıştüccarPuşu-kēnveyerelbirkrallaaralarındakiticarîbirmeseledendolayıanlaşmazlıkçıkanBaziaadlıAsurluhapseatılmıştır.Baziabirmektubunda10aydanberihapishanedeyatmaktaolduğunubelirterek,muhatabından,kārumunkendisinikurtarmasıiçinkralabirelçigöndermesiniricaetmektedir.

•  Kültepetabletlerindehapishanekarşılığındakullanılankelimekişerşum'dur.

•  Metinlerde"hapishaneyeatmak,hapishaneyegirmekvehapishanedekalmak"tabirlerigeçmektedir.Açıkçaanlaşıldığıüzere,dahatarihidevirleregirmedenönceAnadolu'dahapishanelerbulunuyordu.BudaEskiAnadolutoplumunda,medenitoplumlarahas,suçlununhapishaneyekonularakcezalandırılmasıanlayışınınbulunduğunugöstermektedir.©TELİF

HAKKI K


ATKÇ 000000000000334 ATKÇ

AileHukukuKültepe'deevlenme-boşanmakonusundadatabletlerelegeçmiştir.Yerli halkın birbirleriyle evlenme ve boşanmasında erkek ve kadının aynı şartlara ve

aynıesaslaratabitutulduklarınıokuyoruz.Asurlular Anadolu'da yerli bir kadınla evlenebiliyorlardı. Bu durumda ikinci bir eş

almalarıyasaklanmıştı.Ancak Asur'da qadiştum denilen bir kadınla belki geçici bir evlilik yapabilecekleri

kaydedilmektedir.Hukukî olarak kadın-erkek eşitliği Anadolu halkında daha o zamanlarda belirgin

durumdadır.Kültepe tabletleri içindebirnişanakdi konusunda yazılı bir kontrat ele geçmemiştir.

Anlaşılan nişan aileler arasında akdedilmekte ve herhangi bir yazılı belgegerekmemekteydi.

Zengin bir tüccar olan EnnumAşşur karısı Nuhşatum'a gönderdiği birmektupta bazıailevikonularadeğinmekteve"Lalia'nınvarışındapeçeyikızınbaşınakoyacağım"demektedir.Bu deyimi; Anadolu'da söz kesilerek veya nişanlanarak evliliğe ilkadımını atmış kız veya erkek için kullanılan "başını bağlamak" deyimiylekarşılaştırılabilir.©TELİF

HAKKI K


ATKÇ 000000000000335 ATKÇ

Tabletlerde geçen "kız büyüdü" ifadesi, küçük yaştaki kız ve erkeklerinevlenmelerine müsaade edilmediğini, diğer taraftan Anadolu'da bazıbölgelerdehalayaşamaktaolanbeşikkertmesiâdetiniaklagetirmektedir.

Baba-oğullarvetorunlarolarakenazüçnesilboyuncaAnadolu'daoturmuşve

ticaretleuğraşmışbüyüktüccarailelerinitanıyoruz.Çeşitliticarîkonularındilegetirildiğibazımektuplardankarı-koca,baba-oğulveyakardeşlerarasındakiyazışmalarda,bazenasılkonudışınaçıkılaraksatıraralarınasıkıştırılmışbazıifadelerdenbutüccarailefertlerininbirbirleriyleilişkileri,aralarındakianlaşmazlıklarveçıkarçatışmalarıhakkındabilgisahibioluyoruz.

Kültepe-Kaniş'teoturmuşolanentanınmıştüccarlardanbirisiolanUsur-şa-

İştarveailesihakkındagenişbilgisahibiyiz.YazılanlaragöreUsur-şa-İştarAnadolu'yagelmedenönceAsur'dayaşıküçükbirkızlaevlenmişveyanişanlanmıştır.Aradan10yılgeçmesinerağmenAsur'adönmemiştir.Kendisinegönderilenbirmektupta,karısınınartıkyetişkinbirkadınolduğukonusundateminatveriponuiknayaçalışılmaktadır.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000336 ATKÇ

ATKÇ 000000000000336 ATKÇ

KadınlarınTicarîHayattakiYeriKaniş-kārumu’nda oturmuş Asurlu tüccarlarla, bunların Asur’daki bayan yakınları

arasındakiyazışmalar,bazıkadınların,kocalarınınveyakardeşlerininyanındaaktifbirbiçimdeticarîhayatıniçindeyeraldıklarınıortayakoymaktadır.

Metinlerimizdeki bazı imalara dayanarak, Asur’da da kadınların geniş haklara sahip

olduklarınısöyleyebiliriz.Kt.v/k77no’lubirmektupta,mektubuyazanAziaisimlişahısüçkardeşine,Asur’daki

kızkardeşlerinin,babalarınınvasiyetnamesiniöğrenmekiçinkendisinitacizettiğinibildirmektedir. Mektubun devamından anlaşıldığına göre, kız, Anadolu’dakiağabeylerinin gelmedikleri bahanesiyle oyalanmakta ve herhalde, babalarındankalanbazımallarkendisindengizlenmekistenmektedir.

Elimizdeki tabletler pek azı dışında, Asurlular’ın kendimeseleleri ile ilgili olduğu için,

yerli kadınların günlük hayatları, ekonomik ve hukukî durumları hakkındakibilgilerimiz ne yazık ki oldukça kısıtlıdır. Eldeki evlenme-boşanma kayıtlarından,tarihi devrilerin başlangıcında Anadolu’da kadın ve erkeğin eşit haklara sahipolduklarını biliyoruz. Erkek karşısında hukuku gözetilen ve ülke yönetiminde sözsahibiolakadınlarelbettekiticarîhayatıniçindeağırlıklıolarakyeralmışolmalıdır.

• 

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000337 ATKÇ

ATKÇ 000000000000337 ATKÇ

Asurlu kadınların,kumaşlarındokunmasıylayetinmeyip,bunlarınpazarlanmaküzereAnadolu’ya gönderilmesindedeönplanda yer aldıkları görülmektedir.MetinlerdeAnadolu'yaçeşitlidokumavekumaşlargönderen20kadarAsurlubayantanıyoruz.Bunlardan birisi olan Nuhşatum'a; kocası Ennum-Aşşur yazdığı bir mektupta"mektubumu dinlediğin günde baltaları, çekiçleri, kemerleri,ayakkabıları,süpürgeleri,yüzükleri,çeşitlierkekayakkabılarınıburayagönder"demektedir.

İlgilimektuplarındakumaşlarınkalitesi veölçüleri konusundakadınların sık sık tenkit

edildiğiniokuyoruz.Lamassiadlıbirbayanyazdığıbirmektuptamuhatabına"niçinsen bana daima, 'gönderdiğin kumaşlar iyi değildir' diye yazıyorsun"biçimindetepkigöstermektedir.

Bazı mektuplarda kadınların, ihraç ettikleri kumaşların parasını zamanında

alamadıklarından dolayı yakındıklarını okuyoruz. Ailenin geçimini sağlamaküzerlerine kaldığı için kadınlar gönderdikleri malların parasının kısa zamandaellerine ulaşmasını bekliyorlardı. Paranın gecikmesi sonucu içine düştükleri geçimsıkıntısının bir ifadesi olarak bazımektuplarda "boş bir evde" oturmaktan şikayetetmektedirler. Tüccar Usur-şa-İştar'ın kızkardeşi, yazdığı bir mektupta "boş birkilerdeoturmaktayım"demektedir.©TELİF

HAKKI K


ATKÇ 000000000000338 ATKÇ

Kadınlarınyönetimdekiyeri:Şehirdevletlerininyönetimlerindekrallarınyanındakraliçelerindesözsahibiolduklarıhakkında

çeşitlimetinyerleribulunmaktadır.BukonudaçokdikkatedeğerbirtabletolanKt.n/k504,Anadolu'daismibelirtilmemişbirkrallığınkralvekraliçesiileoyerinkārum'uarasında,5şahidinhuzurundadüzenlenmişbirmahkemezaptıdır.Burada,kralvekraliçeile,kārum'utemsilensarayaçıkmışAsurlukimselerarasındakidiyalogçokilginçtir.Bumetnintercümesişöyledir:

SarayAşşur-taklāku'yuyakaladıktansonraikiaygeçtivebirkārum(heyeti)sarayaçıkıpkralve

kraliçeyeşöylesöyledi:"Oadam(Aşşur-taklāku)suçişlemediveuygunsuzbirdavranıştabulunmadı.Adamıserbestbırakınbizimlebirliktebuadamınburadabirfirmasıvardırvebizimleberaberherzamanemrinizeamadeolacaktır."

Kralvekraliçeşöylecevapverdiler:"Tawiniya'dangönderilmişmektubugetirenvedüşmanımızaistediğibilgiyitaşıyacakolanvebaşımızıaraştıracakolankimseyiburayagetirin,kardeşiniz(Aşşur-taklāku)serbestkalsın."

SuOrdaliKārumşöylecevapverdi:"O(Aşşur-taklāku)hazırolsunvetanrıAşşur'unhançeriüzerineyemin

etsinveyayerlibirkimsegibi(aklanmakiçin)nehregitsin!Hiçbirşekildealış-verişyapmadığınaveTawiniya'yaherhangibirşeygötürmediğine;TawiniyakralınınisteğiniyerinegetirmeyeceğinedaironunyerinetanrıAşşur'unhançeriüzerinebizyeminedelim.......”

Kralvekraliçeşöylecevapverdiler:"Elimizdekibirtabletisizegöndereceğiz,adamıburayagetirin!Eğeradamıgetirmezseniz1minaamūtumveya10minaaltınverinvekardeşinizserbestkalsın.Eğerbuistediklerimizibizevermezseniz;fikrimizdeğiştirmezveonunadınısöylemezsenizkardeşiniziölübilin."

Asurşehrinintabletigereğince,Kanişkārum'uküçükvebüyükmeclislerbizişahitolarakbelirledivetanrıAşşur'unhançeriönündeşahitliğimizhakkındakitabletiverdik.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000339 ATKÇ

ATKÇ 000000000000339 ATKÇ

Görüldüğügibi,Aşşur-taklākudüşmanTawiniyakralıileişbirliğiyapmaklahidinismi)

ithamedilmektedir.Fakataçıkçaanlaşıldığıüzere,kralvekraliçeaslındacasusluklasuçlanandiğerbirşahsıelegeçirmeyeçalışmaktaveherhaldekārum'unonutanıdığındaneminolduklarıiçinısrarlabukimseninkendilerineteslimedilmesiniistemektedirler.YâniAşşur-taklāku,kārum'unasılsuçluyuteslimetmesiiçinrehinolaraktutulmaktadır.Kārum'unbütüntekliflerinigeriçevirenkralvekraliçetutuklununsalıverilmesiiçinçokbüyükbirservetiteşkileden1minaamūtumveya10mina(yaklaşık5kg)altınistemişlerdir.EğerkārumbuödemeyiyapmazveistenenkimseyielevermeziserehintutulanAsurluöldürülecektir.

Butablet,KültepemetinlerindeilkdefakarşılaştığımızveEskiAnadolukültür

vehukuktarihibakımındansondereceönemlibir"ordali"uygulamasındanbahsedilmesibakımındanayrıcaönemlidir.TutukluAsurluyukurtarmakiçinkralvekraliçeninhuzurunaçıkankārumtemsilcileri,sanığınsuçsuzluğunukanıtlamasıiçin,yatanrıAşşur'unhançeriüzerineyeminetmesiniveyabiryerligibinehregitmesiniönerirler.İkinciöneridegeçen"nehregitmek"deyimiyle,Anadolu'yahasbiryargılamatarzınaatıfyapılarak,zanlınınnehirtanrısıtarafındanyargılanmasıteklifedilmektedir(zanlınehirdenkurtulursamasumsayılacaktır).

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000340 ATKÇ

ATKÇ 000000000000340 ATKÇ

KanParası•  KültepeTabletleri’nde“kanparası“anlamınagelenkelimeAkadca

“dāmu”dur.•  YayınlanmışKültepetabletleriarasında,Aşşur-rabi’ninPuşu-ken’eyazdığı

mektupolanTCII,12no’lumetnin5-10.satırlarında:

“Benşöylediyorum:Karria’nınoğluEnnum-Aşşur’unyerineödenen,köleninkanparasınaait1şeqel(ağırlıkölçüsü)gümüşüalvebanasevkettir.”;Kt.k/n.16no’lumektubun23-28.satırlarıarasında:“Onlarşöylesöylediler:Seninkardeşininkanparasınıbizaldık,hiçbirkimsekanparasınıalamadı.Oradaİştar-palil’esorsunlar,bunagörekardeşiminkanparasınıkimsetalepetmesin”

şeklindekanparasınakarşılıkgümüşödendiğiaçıkçagörülmektedir.•  Kt.b/k180no’lumetindenanlaşıldığınagöreAsurlubirşahısbabasınınkan

parasınıalmakgayesiileAsurşehirmeclisinemüracaatyapmışvemeclistoplanarakdavadasözkonusuolan“kanparasının”ölenkişininoğlunaverilmesinikararlaştırmıştır.Buparanınalınabilmesiiçin,parayıalmayahakkazanmışşahsınbirvekiltayinederekAnadolu’yayaniKaniş’egönderesiuygungörülmüştür.

©TELİF H

AKKI KORUNAN E

SER©FK5/9 000000000000341 ATKÇ

ATKÇ 000000000000341 ATKÇ

©TELİF HAKKI KORUNAN ESER©

Documents

Transcript of ©TELİF HAKKI KORUNAN ESER©