PDF Editor

PDF Editor

PDF Editor

iii

Fedakâr eşim, Mürvet hanımefendiye en derin sevgilerimle armağanımdır.

PDF Editor

iv

PDF Editor

v

ÖNSÖZ

Silvikültürün Temel Esasları kitabımızın, Haziran 2011’de 300 adet yapılan 2. baskısının mevcudu da, Orman Fakültelerinden, Meslek Yüksekokullarından, Orman ve Su İşleri Bakanlığından hatta halkımızdan gelen yoğun istekle, yaklaşık 6 ay içinde bitmiştir. Kitabımıza ve içeriğine gösterilen bu ilgi, bizleri ziyadesiyle mutlu etmektedir.

Takdir edersiniz ki, 3. baskı için ilaveler yapmamız, bu kısa sürede mümkün

olamamıştır. Nitekim sadece 2. baskıdaki yazım hataları olabildiğince azaltılmaya çalışılmış; dolayısıyla 3. baskı, içerik olarak her hangi bir değişikliğe uğramamıştır. Mümkünse önerili eleştirilerinizi ve katkılarınızı, yine musagenc@sdu.edu.tr veya mgenc61silv@gmail.com adresimle bana iletmenizi istirham ediyorum.

Gösterilen ilgi için tekrar gönülden teşekkürler eder, kitabımın ilgi duyan

herkese yararlı olmasını dilerim.

Isparta, Ocak 2012 Musa GENÇ

PDF Editor

vi

II. BASKI ÖNSÖZ

Türkiye’deki birçok Orman Fakültesinden, ilki Üniversitemiz Atabey Meslek Yüksekokulunda, ikincisi Sütçüler Prof. Dr. Hasan Gürbüz Meslek Yüksekokulunda, takiben üçüncüsü Yenişarbademli Meslek Yüksekokulunda açılan ve bugün birçok üniversitede mevcut olan Ormancılık ve Orman Ürünleri programlarından ve orman mühendislerimizden gelen taleplerle mevcudu 2009 yılında biten Silvikültürün Temel Esasları kitabımızı 2. baskıya hazırlamış olmanın bahtiyarlığını yaşıyorum.

Kitabımızın yayımlandığı 2004 yılından bugüne, içeriğinde yer alan

konularda oldukça fazla çalışmanın yapılması ve bunlardan birçoğuna Türk bilim adamlarının ve araştırıcıların imza atmış olması, Türkiye Silvikültürünün tesisi ve gelişimi bağlamında, ziyadesiyle önemlidir ve bizleri yaklaşık 200 yeni kaynağı incelemek mecburiyetinde bırakmıştır. Nitekim 1. baskıda 170 adet olan yararlanılan kaynak adedi, 2. baskıda 291 adede çıkmış; hem ilk baskıda verilen bilgileri güncellemek hem de silvikültür konusundaki evrensel yeni yaklaşımları kitabımıza taşımak adına 154 yeni kaynağa başvurulmuştur.

Özetle, kitabımızın bu baskısı, içerik olarak, hemen fark edilebilecek düzeyde

değişmiş bulunmaktadır. Herhalde akademisyen ailelerinin kaderi bu ki, bu kitabımızı hazırlarken de sevgili eşim Mürvet hanımdan, canım oğullarım Yunus Emre, Hayri ve Muhammet Şamil’den her zaman esirgediğim özel zamanlarını, yine yoğun bir şekilde kullandım. Bunun için bütün okurlarımın huzurunda canım aileme engin sevgilerimi, minnettarlığımı ve içten özürlerimi yineliyorum.

Kitabın bu baskısının düzenlenmesinde özveriyle yardımcı olan yüksek

lisans öğrencimiz Orm. Müh. Babür GÜZEL ve lisans öğrencimiz Selçuk KÜTÜK’e teşekkür ediyorum. Bütün eserlerimin önsözünde dile getirdiğim gibi yine, mümkünse önerili eleştirilerinizi ve katkılarınızı, musagenc@sdu.edu.tr veya mgenc61silv@gmail.com adresimle bana iletmenizi istirham ediyorum.

Kitabımızın, öğrencilerimize, meslektaşlarıma, ormana ve ormancılığa ilgi

duyan herkese katkı sağlaması öncelikli dileğimdir.

Isparta, Haziran 2011 Musa GENÇ

PDF Editor

vii

1. BASKI ÖNSÖZ

Ormancılık öğretimi ve pratiğinin temel disiplinlerinden “SİLVİKÜLTÜR”, oldukça kapsamlı bir içeriğe sahiptir. Pek çok yabancı ülkede, lisans düzeyinde, sadece bir ders kapsamında işlenen silvikültür konuları; Türkiye Silvikültürünün kurucusu merhum Prof. Dr. Fikret SAATÇİOĞLU’ nun engin ferasetiyle, “Silvikültür I”, “Silvikültür II” ve “Ağaçlandırma Tekniği” dersleri içinde verilmiş ve bu programa uzun yıllar sadık kalınmıştır. Mevcut dokuz Orman Fakültemizin 2003 yılında gerçekleştirdiği lisans ders programları reorganizasyonu ile, “Silvikültür I” dersi ismi değiştirilip “Silvikültürün Temel Esasları”, “Silvikültür II” dersi ikiye bölünerek “Silvikültür Tekniği” ve “Orman Bakımı”, “Ağaçlandırma Tekniği dersi de yine ikiye bölünerek “Fidanlık Tekniği” ve “Ağaçlandırma” dersi haline getirilmiştir.

“Silvikültürün Temel Esasları” dersinde, silvikültürel kavramlar ve tanımları, diğer ormancılık disiplinlerinin silvikültürle doğrudan alâkalı konuları ve asli orman ağacı türlerimizin silvikültürel özellikleri anlatılmaktadır. Bu derse ait Türkçe yazılmış ilk eserler, merhum Prof. Dr. Fikret SAATÇİOĞLU’ nun “Silvikültür I” kitaplarıdır. Daha sonra, kıymetli hocalarım Prof. Dr. Hüseyin AKSOY, Prof. Dr. Cemil ATA ve KTÜ Orman Fakültesinde uzun yıllar beraber çalıştığım, ağabeyim Prof. Dr. Ali DEMİRCİ tarafından, “Silvikültür I” ve “Silvikültürün Temel Prensipleri” ders notları hazırlanmıştır.

Bu kitapla, 1997 yılından beri Fakültemiz Orman Mühendisliği Bölümünde,

2000 yılından beri de Atabey Meslek Yüksek Okulu Orman İşletmeciliği Programında okutulmakta olan “Silvikültürün Temel Esasları” dersine ait ders kitabı ihtiyacı karşılanmaya çalışılmıştır. Bu ders, halen tarafımdan bilgisayar destekli olarak verilmektedir. Bu amaçla bir de CD hazırlanmıştır. 14 klasör içindeki 741 slayttan oluşan bu CD’de, 330 resim, 164 şekil ve 16 harita bulunmaktadır. Bu interaktif CD çalışması, her geçen gün biraz daha geliştirilmekte olup, en kısa zamanda ormancılık bilim ve uygulama dünyamıza sunulacaktır.

Bu vesileyle, ders kitabı taslağını hassasiyetle inceleyip, eleştirileri ile önemli katkılar sağlayan, doktora tez danışmanım kıymetli hocam Prof. Dr. Zeki YAHYAOĞLU’ na, Prof. Dr. Yavuz YAVUZŞEFİK’ e ve Prof. Dr. H. Ferhat BOZKUŞ’ a; ayrıca, akademik hayatımın her döneminde, desteğini hiç esirgemeyen değerli hocam Prof. Dr. Cemil ATA’ ya teşekkür etmeyi bir borç bilirim. Kıymetli zamanından fedakârlıkta bulunup eserimi baştan sona titizlikle inceleyen ve güzel Türkçe’ mizin kullanımıyla ilgili çok kıymetli tavsiyeleriyle kitabıma ayrı bir değer katan, sınıf ve mesai arkadaşım Prof. Dr. İdris OĞURLU’ ya ise, kalbi şükranlarımı sunarım.

PDF Editor

viii

Muhtemelen ormancılık öğretimimiz içinde ilklerden olacak CD ile bu ders kitabının hazırlanmasındaki teknik ve idari desteklerinden ötürü Fakültemiz Dekanı Prof. Dr. Koray SÖNMEZ’ e, yardımları için asistanım Arş. Gör. Dilek YILDIZ’ a, Bilgi-İşlem uzmanımız Jeo. Müh. Süleyman UYSAL’ a ve basımını titizlikle gerçekleştiren üniversitemiz matbaası çalışanlarına teşekkür ederim.

Akademik hayatım boyunca her zaman yanımda yer alan ve desteğini hiç

esirgemeyen sevgili eşim Mürvet hanıma; bilimsel çalışmalarım sırasında çoğu zaman ihmal ettiğim canım oğullarım Yunus Emre, Hayri ve M. Şamil’e özel sevgilerimi gönderiyorum.

Kitabımın ilgi duyan herkese faydalı olması en büyük dileğimdir. Mart 2004, Isparta Prof. Dr. Musa GENÇ

PDF Editor

ix

İÇİNDEKİLER GİRİŞ / 1 1. Bölüm SİLVİKÜLTÜREL KAVRAMLAR

ve TEMEL BİLGİLER / 13 Bitki / 13 Otsu Bitki / 13 Çalı / 14 Ağaççık / 14 Ağaç / 14 Ağaç Sınıfları / 14 1. Sınıf Ağaçlar / 14 2. Sınıf Ağaçlar / 15 3. Sınıf Ağaçlar / 15 Flora / 15 Vejetasyon / 15 Orman / 16 Ormanın Önemli Kuruluş Hatları / 16 Ormanda Yaşama Ortaklığı / 16 Meşcere / 19 Meşcere Parçaları / 19 Yuvarlak Şekilli (Dairemsi) Meşcere Parçaları / 19 Uzunlamasına Meşcere Parçaları / 20 Diğer Uzunlamasına Meşcere Parçaları / 22 Diğer Yuvarlak Şekilli (Dairemsi) Meşcere Parçaları / 22 Oluştuğu Üreme Materyaline Göre Meşcereler / 22

PDF Editor

x

Meşcere Yaşı / 23 Aynı Yaşlı Meşcere / 23 Değişik Yaşlı Meşcere / 24 Meşcere Gelişme Çağları / 24 Silvikültür Disiplinine Göre Meşcere Gelişme Çağları / 25 Orman Amenajmanı Disiplinine Göre Meşcere Gelişme Çağları / 26 Meşcerede Tabakalılık / 27 Tabakalılık Tipleri / 27 Meşcerede Kapalılık / 30 Kapalılık Şekilleri / 30 Kapalılığın Sürekliliği / 30 Silvikültür Disiplinine Göre Kapalılık Dereceleri / 32 Orman Amenajmanı Disiplinine Göre Kapalılık Dereceleri / 33 Kapalılık Dercesi Tahmini / 34 Kapalılığın Önemi ve Etkileri / 37 Meşcerede Sıklık (Sıkışıklık) / 37 Meşcerede Karışım / 38 Karışım Çeşitleri / 38 Karışım Şekilleri / 40 Karışım Oranı ve Tespiti / 42 Karışımda Süreklilik / 43 Karışım Durumuna Göre Meşcereler / 44 Strüktür Formülü / 45 2. Bölüm ORMANLAR ÜZERİNDE ETKİLİ

EKOLOJİK FAKTÖRLER / 47 Fizyografik Faktörler / 47 Klimatik Faktörler / 50 Işık ve Işın / 50

PDF Editor

xi

Işık ve Işın Çeşitleri / 51 Işık Etkisi / 54 Işıksızlığa Tahammül Derecelerine Göre Ağaçlar / 56 Işık Ölçümü / 57 Sıcaklık / 57 Sıcaklığın Bitki Gelişimine Etkisi / 59 Sıcaklığın Bitki Yayılışına Etkisi / 61 Don Çeşitleri / 62 Diğer Kış Zararları / 63 Bitki Sıcaklığı / 63 Sıcaklık ve Gelişme Dönemi / 64 Gelişme Dönemi ve Fenoloji / 65 Gelişme Dönemi Tahmini / 66 Orman İçi Sıcaklık İlişkileri / 66 Su / 69 Suyun Kardinal Noktaları / 69 Susuzluğa Tahammül Derecelerine Göre Bitkiler / 70 Su Kaynakları / 70 Yağış / 71 Sıcaklık-Yağış İlişkileri / 71 DE MARTONE ve FAYOL Yöntemi / 71 THORNWAITE Yöntemi / 72 WALTER Yöntemi / 75 ÇEPEL Yöntemi / 75 EMBERGER Biyoiklim Sınıflandırması / 78 Büyük Arazi Şekillerinin Yağış ve Bitki Örtüsüne Etkisi / 82 Kar / 82 Sis / 82 Çiğ / 83 Kırağı / 83 Hava Nemi (Rutubeti) / 83 Ombrohora (Nemin Ormana Sınır Çekmesi) Kuralı / 84

PDF Editor

xii

Toprak ve Taban Suyu / 85 Mahalli (Lokal) Nem / 85 Karbondioksit (CO2) / 88 Rüzgâr / 88 1. Rüzgârın Olumlu Etkileri / 89 2. Rüzgârın Olumsuz Etkileri / 89 3. Rüzgâr Zararlarına Karşı Alınabilecek Silvikültürel Önlemler /91 Edafik Faktörler / 92 Anataş ve Anamateryal / 93 Toprak Türü (Tekstür) / 93 Toprağın İskelet İçeriği / 96 Toprak Strüktürü / 96 Toprak Rengi / 98 Toprak Humus Miktarı / 100 Toprağın Karbonatları / 102 Toprak Derinliği / 103 Ağaç Türlerinde Görülen Kök Sistemleri / 106 Drenaj Durumu / 107 Toprak Reaksiyonu (pH) / 107 Silvikültürel Bakımdan Önemli Toprak Özellikleri / 109 Biyotik Faktörler / 110 3. Bölüm YAŞAM BÖLGELERİ (BİYOMLAR)

ve ORMAN ÇEŞİTLERİ / 111 Yaşam Bölgesi Sınıflandırmaları / 112 Holdridge Sistemi / 113 Walter Sistemi / 115 Bailey Sistemi / 116 Dünya Doğal Yaşam Fonu (WWF) Sistemi / 117 Orman Vejetasyonu Sınıflandırmaları / 118 Coğrafik-Klimatik Sınıflandırma / 118 Fizyonomik-Yapısal Sınıflandırma / 119

PDF Editor

xiii

Floristik Sınıflandırma / 120 Çok Faktörlü Sınıflandırma / 121 Dona dayanıklılığı Esas Alan Orman Sınıflandırmaları / 121 Yetişme Ortamı İsteklerine Göre Ormanlar / 124 Tropik Ormanlar / 124 Yağmur Ormanları / 124 Bataklık Ormanları / 126 1. Tuzlu Su Bataklık Ormanları / 126 2. Tatlı Su Bataklık Ormanları / 126 Muson Ormanları / 129 Kurakçıl Ormanlar / 130 Bambu Ormanları / 131 Dona Dayanıklı Ormanlar (Sıcak ve Soğuk Zon Ormanları) / 134 Sert Yapraklı Ormanlar / 134 Yaz Ormanları / 139 İğne Yapraklı Ormanlar / 140 Galeri Ormanları / 141 Oluştuğu Üreme Materyaline Göre Orman Çeşitleri / 142 Koru Ormanı / 142 Baltalık Ormanı / 142 Korulu Baltalık Ormanı / 142 İnsan Etkisine Göre Orman Çeşitleri / 142 Bakir Ormanlar / 142 Tabiat Ormanları / 144 İşletme Ormanları / 144 Kültür Ormanları / 145 Belirli İşlevlerine Göre Orman Çeşitleri / 145

PDF Editor

11

Yöresellik, silvikültürel çalışmaların mahiyetini belirleyen temel faktördür. Dolayısıyla silvikültür uygulamalarının yöresel olması şarttır. Türkiye Silvikültürünün esaslarını, uygulama koşul ve olanaklarını saptamak da Türkiye Ormancısına düşmektedir. Bu tespit, yıllar önce merhum Prof. Dr. Fikret SAATÇİOĞLU tarafından yapılmış ve hemen her fırsatta vurgulanmıştır.

Gerektiğinde bir uygulama kılavuzu olarak da kullanılması düşünülen bu ders kitabını, asli orman ağacı türlerimizin silvikültürel özelliklerine ilişkin ulaştığımız en son bilgileri içerecek şekilde hazırlamak, temel düşüncemiz olmuştur. Bu sebeple, olabildiğince Türkiye’de yapılmış araştırmalara ve yayımlara ağırlık verilmiş; objeler neredeyse tamamen ülkemizden seçilmiş; mutlaka verilmesi gereken bilgiler dışında, yabancı yayımlardan fotoğraf alıntısı bile yapmamaya özen gösterilmiştir.

Keza, silvikültürel esaslar açıklanırken, dünyada halen tartışılmakta olan konulara girilmemiş, sadece Türkiye’yi ilgilendiren ve ülkemizde kabul gören veya ülkemiz koşullarına uygun olduğunu düşündüğümüz genel bilgilerle yetinilmiştir.

Bu düşüncelerden yola çıkılarak, her biri özel bir disiplin ve Orman Fakültelerinin ayrı birer dersi olan Toprak İlmi, Orman Ekolojisi ve Orman Botaniği disiplinleri kapsamında kalan konulardan, silvikültürel bağlamda mutlaka tekrarı gereken bilgiler bu kitapta işlenmiştir. Yine, Bologna Süreci çalışmalarıyla birlikte SDÜ Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bölümü lisans ders programından kaldırılıp Silvikültür Tekniği dersine dâhil edilmiş olsa da, diğer orman fakültelerinde ve meslek yüksekokullarının Ormancılık ve Orman Ürünleri programlarında halen okutulmakta olan Silvikültürün Temel Esasları dersinin içeriğine uygun olarak, sadece asli orman ağacı türlerimizin silvikültürel özellikleri açıklanmıştır. Dolayısıyla, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı lisansüstü dersleri olarak düşündüğümüz, Tali Orman Ağaçlarımızın Silvikültürü ve Türkiye Silvikültüründe Yabancı Ağaç Türlerine ait konular, bu ders kitabına dâhil edilmemiştir.

Kitap içinde, tarafımızdan geliştirilen yeni sınıflandırmalara, tecrübelerimize dayalı kanaatimizi ortaya koyan yeni varsayımlara ve Türkçe silvikültür kitaplarında bugüne kadar kullanılmamış bazı yeni terimlere de yer verilmiştir. Dünya ormancılığındaki bilimsel gelişmeler ve silvikültür terminolojimizde mevcut, ama kavram kargaşasına neden olan bazı terimler, bizi böyle bir çalışma yapmaya itmiştir. Fakat önerilen yeni terimler, mutlaka Türkçe Silvikültür Terminolojisinde var olan anlamdaşlarıyla birlikte kullanılmıştır. Kanımızca, terimler de kelimeler gibidir ve kullanılmazlarsa ölürler. Önerdiğimiz yeni terimlerin yaşamasına karar verecek olanlar, kuşkusuz bu kutsal mesleğin mensuplarıdır.

PDF Editor

113

Çizelge 3.1. Alexander von Humbolt’un vejetasyon zonları şeması (Saatçioğlu 1976).

Vejetasyon Zamanının Ortalama

Sıcaklığı (°C)

Benzer Sıcaklıktaki Zonlar

Karakteristik Bitkiler Deniz Seviyesi Enlem

Dereceleri Rakım (m)

27,5 0 – 15 0 – 600 Palmiye ve Muz 24,0 15 – 23 600 – 1200 Ağaç eğrelti ve Ficus spp. 21,0 23 – 34 1200 – 1900 Mersin ve Defne 19,0 34 – 45 1900 – 2500 Herdem yeşil geniş yapraklılar 16,0 45 – 58 2500 – 3100 Yapraklarını dökenler 13,0 58 – 66 3100 – 3700 İğne yapraklılar 8,5 66 – 72 3700 – 4400 Orman gülleri 4,5 72 – 82 4400 – 4800 Alp otları 1,5 82 – 90 > 4800 Kriptogamlar (Sürekli kar)

Yaşam bölgeleri kavramı ilk defa, Clinton Hart Merriam tarafından, 1889 yılında

hazırlanan sınıflamada kullanılmıştır. Sınıflandırmada her bir zon, bitki ve hayvan özellikleri bakımından benzer bir çevreyi göstermektedir. Altı zondan oluşan Merriam’ın sınıflaması, alan kullanma seçeneklerini belirlemede veya ekosistem tanımlamada kullanışlıdır. Örneğin Kosta Rika’da, bu amaçla kullanılmıştır (URL-6).

• Alt Sonoran (sıcak çöl)

• Üst Sonoran (çöl bozkırı)

• Geçiş (açık ormanlık alanlar)

• Kanada (göknar ormanı)

• Hudsoniyen (ladin ormanı)

• Alpin veya Arktik (alpin çayırlıklar veya tundra) Tarihî değeri de olan bu iki sınıflamanın dışında, halen kullanılmakta olan dört

sistem aşağıda özetlenmiştir: Holdridge Sistemi

Leslie Holdridge’nin, Merriam’ın sınıflamasını revize ederek geliştirdiği bir

sistemdir. İlki, sadece tropikal ve sub-tropikal yaşam bölgeleri için hazırlanmış olsa da, bugünkü haliyle, küresel ölçekte geçerli bir sınıflandırmadır. Öyle ki, tropikal, Akdeniz ve Kuzey (boreal) yaşam bölgelerini saptamada oldukça kullanışlıdır. Hatta

PDF Editor

114

küresel ısınmaya dayalı değişimleri saptamada bile başarıyla kullanılmaktadır. Bununla beraber, nemin belirleyici bir faktör olduğu soğuk okyanus ve soğuk kurak kuşaklar için kulanım değeri düşüktür. Sistemde 38 tip yaşam bölgesi tanımlanmıştır (URL-7).

1. Polar çöl 2. Subpolar kurak tundra 3. Subpolar nemli tundra 4. Subpolar bataklık tundra 5. Subpolar yağmurlu tundra 6. İğne yapraklı fizyolojik kurak çöl 7. İğne yapraklı fizyolojik kurak çalılıklar 8. İğne yapraklı nemcil orman 9. İğne yapraklı aşırı nemli orman 10. İğne yapraklı yağmur ormanı 11. Serin ılıman çöl 12. Serin ılıman çöl çalılıkları 13. Serin ılıman bozkır 14. Serin ılıman nemli orman 15. Serin ılıman çok nemli orman 16. Serin ılıman yağmur ormanı 17. Sıcak ılıman çöl 18. Sıcak ılıman çöl çalılıkları 19. Sıcak ılıman dikenli çalılıklar 20. Sıcak ılıman kurakçıl orman 21. Sıcak ılıman nemcil orman 22. Sıcak ılıman çok nemli orman 23. Sıcak ılıman yağmur ormanı 24. Subtropikal çöl 25. Subtropikal çöl çalılıkları 26. Subtropikal dikenli ağaçlıklar 27. Subtropikal kurakçıl orman 28. Subtropikal nemcil orman 29. Subtropikal çok nemli orman 30. Subtropikal yağmur ormanı 31. Tropikal çöl

PDF Editor

115

32. Tropikal çöl çalılıkları 33. Tropikal dikenli ağaçlıklar 34. Tropikal çok kurak orman 35. Tropikal kurakçıl orman 36. Tropikal nemcil orman 37. Tropikal çok nemli orman 38. Tropik yağmur ormanı Walter Sistemi

Bir Alman ekolog olan Heinrich Walter tarafından geliştirilmiştir. Mevsimlik

sıcaklık ve yağış değerlerini esas aldığından, Holdridge sisteminden farklıdır. Sistemde, iklim ve vejetasyon özellikleri tanımlanmış 9 yaşam bölgesi mevcuttur. Her bir biyom sınırı, bitki örtüsü ve formunun güçlü belirleyicileri olarak bölgesel tanımlamada etkin nem ve soğuk stres koşullarıyla yakından ilişkilidir (URL-8).

I- Ekvator

• Daimî nemli, fakat mevsimsel sıcaklıklar diğer bölgelere kıyasla düşük • Yaprak dökmeyen tropik yağmur ormanı

II- Tropikal

• Yaz yağmurlu, kış soğuk ve kurak • Yaprak döken orman, çalılık ve savanlar

III- Subtropik

• Çok mevsimli, kurak • Çöl bitkileri, büyük sayılabilecek genişlikte açık alanlar

IV- Akdeniz

• Kışlar yağmurlu, yazlar kurak • Kuraklığa uyum sağlamış, dona duyarlı çalılıklar ve ağaçlık alanlar

PDF Editor

116

V- Sıcak ılıman

• Yazlar yoğun yağışlı, ara sıra don • Dona biraz duyarlı, yaprak dökmeyen orman

VI- Nemoral

• Kışları donlu mutedil iklim • Dona dayanıklı, yaprak döken orman

VII- Kontinental (karasal)

• Kurak, ılık veya sıcak yazlar, soğuk kışlar • Otlaklar ve ılıman çöller

VIII- Boreal

• Yazları serin, kışları uzun soğuk iklim • Yaprak dökmeyen, dona dayanıklı iğne yapraklı orman (tayga)

IX- Polar

• Çok kısa serin yazlar, uzun çok soğuk kışlar • Sürekli donmuş topraklar üzerinde büyüyen, ağaçsız, boyları kısa herdem

yeşil bitki örtüsü

Bailey Sistemi

Robert G. Bailey’in, ABD için geliştirip, 1976'da yayımladığı harita üzerinde betimlediği, biyocoğrafik sınıflandırmadır. Bailey daha sonra, 1981 yılında Güney Amerika’nın geri kalan kısmını ve 1989’da da bütün dünyayı kapsayacak şekilde sistemi geliştirmiştir (URL-8).

100 Polar Bölge

• 120 Tundra Bölümü • M120 Tundra Bölümü – Dağlık alanlar • 130 Yarı Arktik Bölüm • M130 Yarı Arktik Bölüm – Dağlık alanlar

PDF Editor

117

200 Nemli-Ilıman Bölge

• 210 Ilık Kontinental Bölüm • M210 Ilık Kontinental Bölüm – Dağlık alanlar • 220 Sıcak Kontinental Bölüm • M220 Sıcak Kontinental Bölüm – Dağlık alanlar • 230 Subtropik Bölüm • M230 Subtropik Bölüm – Dağlık alanlar • 240 Deniz Bölümü • M240 Deniz Bölümü – Dağlık alanlar • 250 Preri Bölümü • 260 Akdeniz Bölümü • M260 Akdeniz Bölümü – Dağlık alanlar

300 Kurak Bölge

• 310 Tropik/Subtropik Bozkır Bölümü • M310 Tropik/Subtropik Bozkır Bölümü – Dağlık alanlar

Dünya Doğal Yaşam Fonu (WWF) Sistemi

Dünya Doğal Yaşam Fonu’nun öncülüğünde toplanan biyologlar ekibinin

hazırladığı, 14 biyom içeren, önemli habitat tipleri olarak da isimlendirilmiş ekolojik arazi sınıflamasıdır. Daha sonra, dünya karaları 867 karasal ekolojik bölgeye ayrılmıştır. Her karasal ekolojik bölge, XXnnNN formatında (XX Ekozon, nn Biyom numarası, NN Ferdi numara) bir ekolojik tanıtım numarasına (EcoID) sahiptir. Bugün itibariyle, WWF tarafından hazırlatılan ve öncelikle korunacak ekolojik bölgeleri gösteren Global 200 listesi, bu sınıflamaya göre düzenlenmiştir (URL-8):

• 01 Tropik ve subtropik nemcil geniş yapraklı orman (tropikal ve subtropikal, nemli)

• 02 Tropik ve subtropik kurakçıl geniş yapraklı orman (tropikal ve subtropikal, yarı-nemli)

• 03 Tropik ve subtropik iğne yapraklı ormanlar (tropikal ve subtropikal, yarı-nemli)

• 04 Ilıman geniş yapraklı ve karışık ormanlar (ılıman, nemli) • 05 Ilıman iğne yapraklı ormanlar (ılıman, nemli, yarı-nemli) • 06 Boreal iğne yapraklı ormanlar / tayga (yarı-arktik, nemli)

PDF Editor

118

• 07 Tropik ve subtropik meralar, ovalar ve çalılıklar (tropikal ve subtropikal, yarı-kurak)

• 08 Ilıman otlaklar, ovalar ve çalılıklar (ılıman, yarı-kurak) • 09 Sel baskınlarına maruz otlaklar ve ovalar (ılımandan tropikale, tatlı veya

tuzlu su ile kaplı) • 10 Dağ otlakları ve çalılıklar (yayla veya dağ iklimi) • 11 Tundra (arktik) • 12 Akdeniz ormanları, ağaçlık, çalılık veya kuraklığa uyum sağlamış

ormanlar (sıcak veya ılıman, yağışlı kışlar yarı-nemli veya yarı-kurak) • 13 Çöller ve kurakçıl çalılıklar (kurak, ılımandan tropikale) • 14 Mangrov (subtropikal ve tropikal, tuzlu suyla kaplı)

Orman Vejetasyonu Sınıflandırmaları

Orman toplumları, bitki coğrafyası disiplini kapsamında yapılan farklı

sınıflamalar dâhilinde incelenmektedir. Barnes vd. (1988) bu sınıflandırmaları;

• Coğrafik-Klimatik Sınıflandırma • Fizyonomik-Yapısal Sınıflandırma • Floristik Sınıflandırma • Çok Faktörlü Sınıflandırma

olmak üzere dört grupta toplamışlartır.

Coğrafik-Klimatik Sınıflandırma

İklimsel farklılıkları dikkate alan bitki coğrafyacıları Yeni ve Eski Dünyada dört farklı büyük bitki toplumunun bulunduğunu kabul ederler. Bunlar kuzeyden güneye doğru:

• Kuzey kutbu ve soğuk zon bitki toplumları, • Paleotropik (Eski Dünya) bitki toplumları, • Neotropik (Amerika Tropikleri) bitki toplumları ve • Güney okyanusal ve subantartik bitki toplumları şeklinde sıralanır.

Bu ana gruplar daha sonra coğrafi bölgeler dikkate alınarak alt gruplara

ayrılmıştır ki, Kuzey Amerika için yapılan sınıflandırma şu şekildedir:

PDF Editor

119

• Arktik veya tundra zonu • Soğuk zon iğne yapraklı ormanları • Batının ılıman zon iğne yapraklı ormanları • Doğunun yazın yapraklı ormanları • Güneyin geniş yapraklı-iğne yapraklı karışık ormanları • Merkezdeki kısa ve uzun boylu ot toplumları • Subtropik ve tropik ormanlar

Fizyonomik-Yapısal Sınıflandırma

Bu sınıflandırmada vejetasyon tipinin dış görünüşü (fizyonomisi) ve yapısal

özellikleri dikkate alınmıştır. Bu bağlamda bitki toplumları, önce fizyonomik özellikleri itibariyle

• Boylu ve kapalı ormanlar, • Kısa boylu, ışıklı kapalılığa sahip ormanlar ve • Ot ve otsu bitkilerin ekseriyeti oluşturduğu alanlar

olmak üzere üç ana gruba ayrılmakta; ardından her bir ana grup, şu yapısal özelliklerine göre yeniden gruplandırılmaktadır:

• Herdem yeşil ormanlar • Yaprağını döken ormanlar • Dikenli ağaç, ağaççık ve çalı ormanları Mueller - Dombois ve Ellenberg’in kısaltılmış şu sınıflaması, fizyonomik-yapısal

sınıflandırmaya güzel bir örnektir:

I. Boylu ve kapalı ormanlar

A. Herdem yeşil ormanlar

1. Tropik yağmur ormanları 2. Tropik ve subtropik herdem yeşil mevsimsel ormanlar 3. Tropik ve subtropik yarı-herdem yeşil ormanlar 4. Subtropik mevsimsel yağmur ormanları 5. Mangrov ormanları 6. Ilıman ve subpolar herdem yeşil yağmur ormanları 7. Ilıman herdem yeşil ve mevsimsel geniş yapraklı ormanlar

PDF Editor

120

8. Kışın yağışlı herdem yeşil geniş yapraklı ve sert yapraklı ormanlar 9. Ilıman ve subpolar herdem yeşil konifer ormanları

B. Yaprağını döken ormanlar

1. Kurakçıl yaprağını döken ormanlar (tropik ve subtropik) 2. Herdem yeşilleri içeren soğuk kuşak geniş yapraklı ormanlar 3. Herdem yeşilleri içermeyen soğuk kuşak geniş yapraklı ormanlar

C. Ekstrem Derecede Kurakçıl Ormanlar

1. Sert yapraklıların yoğunlaştığı ormanlar 2. Dikenli türlerin ormanları 3. Çoğunlukla sukulentlerin yer aldığı ormanlar

II. Kısa boylu, ışıklı kapalılığa sahip ağaçlıklar

A. Herdem yeşil ormanlar

1. Herdem yeşil geniş yapraklı türlerin ormanları 2. Herdem yeşil iğne yapraklı türlerin ormanları

B. Yaprağını döken ormanlar

1. Kurakçıl yaprağını döken türlerin ormanları 2. Herdem yeşilleri içeren soğuk kuşak geniş yapraklı ormanlar 3. Soğuk kuşak geniş yapraklı ormanlar

C. Ekstrem Derecede Kurakçıl Ormanlar

III. Çalılık, fundalık ve maki sahaları

Floristik Sınıflandırma

Dünya ölçeğinde geçerli bir sınıflamanın henüz bulunmadığı floristik

sınıflandırma çalışmalarında, bitki sosyologları, bitki toplumlarının (plant community) ve birliklerinin (plant association) benzerliklerinden yararlanmaya çalışmışlardır. Fakat Avrupa’da Braun-Blanquet, Schmind, DuRietz, Gaussen ve Aichinger öğretileri arasında değişik noktalarda anlaşmazlıklar vardır. ABD’de ise

PDF Editor

121

Küchler, doğal vejetasyonun potansiyelini ortaya koyan ayrı bir sınıflandırma hazırlamıştır.

Çok Faktörlü Sınıflandırma

Vejetasyon sınıflandırmalarının sonunda genellikle bir vejetasyon haritası ortaya çıkar. Makul ve kullanışlı bir harita hazırlamak için iklim, fizyografi ve toprak özelliklerinin mutlaka vejetasyon fizyonomisi ve flora kompozisyonuyla entegre edilmesi gerekir. Fakat bu tip çalışmalar çok nadirdir. Prentice vd. tarafından geliştirilen model, bu konuda güzel bir örnek olup, küresel vejetasyon düzenini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu model kapsamında hazırlanan haritada, bitki fizyolojisini ve bu bağlamda bitkilerin formunu ve fonksiyonlarını etkileyen iklim ve toprak özellikleri dikkate alınmıştır.

Dona Dayanıklılığı Esas Alan Orman Sınıflandırmaları

Barnes vd. (1988) yukarıda açıklanan dört tip bitki sınıflandırması dışında, sadece orman vejetasyonu için, dona dayanıklılığı esas alan şu sınıflandırmayı yapmıştır:

• Tropik Ormanlar Bataklık Ormanları

– Tuzlu Su Bataklık (Mangrov) Ormanları – Tatlı Su Bataklık Ormanları

Yağmur Ormanları

– Taban Arazilerdeki Yağmur Ormanları – Dağ Yağmur Ormanları

Muson Ormanları Kurakçıl Ormanlar

PDF Editor

122

• Dona Dayanıklı Ormanlar Soğuk Zon (Boreal) Ormanları Sıcak (Temperate) Zon Ormanları

Türkiye Silvikültürünün kurucusu Saatçioğlu (1976) ise, orman tipleri kavramını

kullanarak, Dünya ormanlarını altı sınıfta toplamıştır:

• Tropik Yağmur Ormanı – Mangroven – Tropik İğne Yapraklı Ormanlar – Bambus Ormanları

• Yağmur Yeşili Yapraklı Orman (Kış Ormanı, Monzun Ormanları)

• Sert Yapraklı Orman

• Yazın Yeşil Yapraklı Orman (Yaz Ormanı)

• İğne Yapraklı Orman

• Galeri Ormanları

Orman ekosistemlerinin şekillenmelerinde, yetişme ortamlarının baskın (dominant) özellikleri etkilidir ve iklim, ekolojik faktörler içinde ormanların gerek biçimlenmelerinde gerekse yayılışlarında belirleyici temel faktördür. Dünya üzerinde ormana sınır çeken iklim elemanları ise, sıcaklık ve nemdir. Bu bağlamda, bilhassa don ve kuraklık olguları temel etmenler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle, Barnes vd. (1988)’nin sınıflandırması, silvikültürel normlara göre de, doğadaki olguyu ortaya koyan, neticeye götürücü bir sınıflandırmadır ve Türkiye Ormancılığında da kullanılmasını teklif etmek yanlış olmaz.

Ancak Barnes vd’nin yaptığı sınıflandırmada, geniş sayılabilecek bir coğrafyada (Çin Japonya, Kuzey ve Güney Amerika ile Afrika, Güney Hindistan ve Güney-doğu Asya ile Avustralya’nın kuzeyi; URL-9), hem tropik hem de ılıman iklim zonunda mevcut bambu ormanlarının, doğal yayılışlarındaki bu temel farklılık dikkate alınmamıştır. Bu nedenle, yeni bir sınıflandırma yapmak, kanaatimizce bir ihtiyaçtır. Aşağıda detayları verilmiş tarafımızdan önerilen sınıflandırma hazırlanırken, hem

PDF Editor

123

bambu ormanlarının yukarıda zikredilen niteliği hem de Barnes vd. (1988) ile Saatçioğlu (1976)’nun önerdiği sınıflamalar, birlikte değerlendirilmiştir.

• Tropik Ormanlar

– Yağmur Ormanları

Taban Arazi Yağmur Ormanları Dağ Yağmur Ormanları

– Bataklık Ormanları Tuzlu Su Bataklık Ormanları Tatlı Su Bataklık Ormanları

– Muson Ormanları

– Kurakçıl Ormanlar

• Bambu Ormanları

• Dona Dayanıklı Ormanlar (Sıcak ve Soğuk Zon Ormanları)

– Sert Yapraklı Ormanlar – Yazın Yeşil Yapraklı Ormanlar – İğne Yapraklı Ormanlar – Galeri Ormanları

Orman çeşitleri takip eden sayfalarda, önce yetişme ortamı istekleri bağlamında tarafımızdan hazırlanan sınıflandırma dâhilinde, ardından oluştukları üreme materyaline, insan etkisine ve en sonunda da belirli işlevlerine göre, kapsamlı bir şekilde açıklanmıştır.

PDF Editor

124

Şekil 3.2. Tropikal yağmur ormanlarının (siyah alanlar) yayılışı (URL-10).

Yetişme Ortamı İsteklerine Göre Ormanlar Tropik Ormanlar

Dünya üzerinde, bütünüyle tropikal ve subtropikal iklimin etkisinde oluşmuş dört

orman şekli vardır.

– Yağmur Ormanları • Taban Arazi Yağmur Ormanları • Dağ Yağmur Ormanları

– Bataklık Ormanları

• Tuzlu Su Bataklık Ormanları • Tatlı Su Bataklık Ormanları

– Muson Ormanları

– Kurakçıl Ormanlar (Savanlar)

Yağmur Ormanları

1. Genel Özellikleri

Birkaç bin yıl önce yeryüzünün % 14’ünü kaplayan tropik yağmur ormanları, şimdi 647 milyon ha (yeryüzünün yaklaşık % 2’si kadar) alana sahiptir (Şekil 3.2).

Ne yazık ki, her yıl 154 bin km2 kadar azalan tropik ormanlar, Dünyada yaşayan hayvan ve bitki türlerinin yarısından fazlasının barınağıdır. ABD Ulusal Bilimler Akademisi raporlarına göre 1000 hektarlık bir tropik ormanda 1500 çiçekli bitki, 750 ağaç, 400 kuş, 150 kelebek, 125 memeli, 100 sürüngen ve 60 hem karada hem de suda yaşayan hayvan türü mevcuttur (Barnes vd. 1988). Yıllık yağış ortalaması çoğunlukla 10000 mm’den

PDF Editor

125

Şekil 3.3. Yağmur ormanlarındaki bazı ağaç türle-rinde görülen payanda (buttress) kökler (Anony-mous 1997a).

fazla olup düşük yağışlı dönem oldukça kısadır. Aylık ortalama sıcaklıklar genellikle 18°C’den yüksektir. Bu ormanlarda, soğuk veya kurak bir dönem yaşanmaz. Yıl boyu ilkbahar ve yaz mevsimi yaşanır. Bu sebeple, ağaçlarda ilkbahar ve sonbahar odunu oluşmaz. Işık şiddeti düşük (orman toprağına ulaşan ışık miktarı, dolu ışığın sadece % 1’i), rüzgâr etkisi az ve alt tabakalarda CO2 yoğundur. Ağaç tepeleri zayıf, dallanma gevşek, gövde şekillenmeleri düzensizdir. Sarılıcı ve tırmanıcı bitkiler fazla, konukçu (epifit) bitkiler yoğun, entomogami hâkimdir. Gövdeler üzerinde meyve oluşumları ve karakteristik payanda (kereste) köklü (Şekil 3.3) ağaçları ile istila edici orman yapısı belirgindir. Boyu 50-70 m olan dev ağaçlara (Borneo’da 84 m boyunda Koompassia excelsa bulunmuştur.) rastlansa da (Saatçioğlu 1976), ağaç boyları üst tabakada 30-35 m, ara tabakada 25 m ve alt tabakada 18 m civarındadır (Şekil 3.4; URL-11).

Yükseltinin artışına paralel olarak yağmur ormanındaki ağaçların boyları kısalır (ortalama 20-25 m; yosunların yoğunlaştığı yüksek kısımlarda sadece 6 m), floristik kompozisyon basitleşir ve epifitler, yosunlar ve likenler azalır. Ekvatordaki tropiklerde yaklaşık 2000 m’nin üstünde karşımıza çıkan bu orman formu dağ yağmur ormanı olarak isimlendirilir. Dağ yağmur ormanları çoğunlukla bulutlu, havası nemli, günlük yağışlara neden olan sis oluşumlarının çok sık rastlandığı, serin ve sürekli kapalıdır (Barnes vd. 1988).

Dağ yağmur ormanları, Güney-doğu Asya ve Orta Amerika’da görülür. Bu ormanlarda geniş ve iğne yapraklı ağaçlar karışık halde bulunur. Dağlarda genellikle fakir yetişme ortamlarında Pinus caribaea, P. insularus, P. merkusii, P. ocarpa, P. patula gibi çam türleri saf meşcereler de kurar. Subtropik dağ ormanlarında Agathis, Araucaria, Callitris, Podocarpus gibi hızlı büyüyen cinsler, endüstriyel plantasyonların tesisinde kullanılır. Reçine istihsali (üretimi) de önemlidir (Saatçioğlu 1976).

2. Meşcere Kuruluşu

– Oluştuğu Üreme Materyali: Tohum, nadiren sürgün – Meşcere Yaşı: Değişik

PDF Editor

126

Şekil 3.4. Yağmur ormanında tabakalılık (URL-12).

– Tabakalılık: Genellikle üç tabakalı – Kapalılık: Sıkışık kapalı – Karışım: Çoğunlukla münferit – Sıkışıklık (Sıklık): Tam sıkışık

Bataklık Ormanları

Dünya üzerinde, aşağıda açıklanan iki tip bataklık ormanı mevcuttur:

1. Tuzlu Su Bataklık Ormanları

Tuzlu su bataklık ormanlarının en önemlisi mangrov ormanlarıdır. Mangrov,

deniz kenarında gelişmiş, gel-git (med-cezir) olaylarına bağlı olarak su içerisinde de yaşayabilen orta boy ağaçlardan ve çalılardan oluşan bir orman formasyonudur. 25°N-25°S enlemleri arasında (Şekil 3.5) Afrika’nın, Avustralya’nın, Asya’nın ve

PDF Editor

278

tanen sebebiyle, aşırı tüketildiğinde insanlar için hafif zehirleyici olabilir. Kayın fıstıklarını sıkıştırıp elde edilen kayın yağı, 19. yüzyıl İngiltere’sinde yemek pişirmek için ve lamba yakıtı olarak kullanılmıştır (URL-78).

Avrupa kayını tohumlarını, yaklaşık 5 yıl süreyle saklamak mümkündür. Fakat saklama süresi uzadıkça çimlenme yüzdesi düşür. Şiddetli çimlenme engeli vardır ve bu engeli gidermek maksadıyla 3°C’de en az 6 hafta katlama uygulanmalıdır (von Wühlisch 2008). Doğu kayınının endospermsiz taze tohumları yaklaşık % 25-30 su içerir, oda sıcaklığına ve % 10-12’de daha düşük nem içeren ortamlara dayanıksızdır. Taze tohumlar ilkbahar ekimleri için 3°C’de 5-6 ay saklanabilir. Ayrıca % 12-17 nem içeriğine sahip tohumları, -5°C’de 1,5-2 sene saklamak da mümkündür. Çimlenmeyi teşvik etmek için 3°C’de 9-14 hafta katlama önerilir (Kandemir vd. 2009). Yılmaz (2008) ise, hava geçirmez kaplar içinde -6°C’de 1 ve 3 yıl sakladığı Doğu kayını tohumlarının deneme başlangıcında % 91,67 olan çimlenme yüzdelerini, 1 yıl sonra % 75,92, 3 yıl sonra % 76,75 olarak tespit etmiştir. Keza bu denemede, yine çimlenmeler sırasıyla 10,43, 10,22 ve 11,89 haftada tamamlanmıştır. Araştırıcı, 3 yıl süreyle soğuk saklamada tutulan tohumların çimlenme yüzdelerindeki düşüşü ve çimlenme sürelerindeki uzamayı, tohumların soğuk saklamada bile çimlenmelerinden, kökçük hatta plumula oluşturmalarından kaynaklandığını ileri sürmektedir.

Şekil 6.36. Doğu kayınında yaprak (Y) ve çiçek (Ç) tomurcukları (Foto: A. Suner; Anonim 1995).

Y

Ç

Ç

Y

Ç

Y

PDF Editor

279

Doğu kayında bol tohum yılı 60’lı yaşlarda görülmeye başlar. Göğüs yüksekliğindeki çap kalınlaştıkça tohum verimi artar (Atay 1982). Tohumlama kesimine karar verebilmek için, meşceredeki ağaçların % 60’dan fazlasının tohum tutmuş olması şarttır. Ayrıca, Doğu kayınında bol tohum yılı bir yıl önceden tahmin edilebilir. Şöyle ki: Tespit yapılan yıl, ağaçlar üzerindeki tomurcukların en az % 80’i kalın (tombul) ise, muhtemelen gelecek yıl bol tohum yılıdır (Suner 1978; Şekil 6.36). Avrupa kayınında olduğu gibi (URL-78), Doğu kayınında da vejetatif tomurcuklar uzun ve ince, normalde 15-30 mm uzunluğunda ve 2-3 mm kalınlığındadır. Kalınlığı 4-5 mm olanlar ise çiçek tomurcuğudur (Kandemir vd. 2009).

Bol tohum yılında dökülen Doğu kayını tohumlarının yaklaşık % 20’si boştur.

Düşen tohumların % 80-90’nı değişik biyotik etmenlerce tahrip edilir. Çıkabilen fideciklerin de % 35-65’i yine değişik etmenlerce zarar görmektedir. Dolayısıyla, başarılı bir gençleştirme için metrekareye en az 40 tohum düşmüş olmalıdır (Suner 1978). Bunun sağlanamayacağı bir yıl, bol tohum yılı da olsa, bol miktarda sağlıklı tohumun oluştuğu bir yıl değildir ve her ne şekilde olursa olsun tohumlama kesimi yapılmamalıdır.

Tohum verimi ve bol tohum yılı sıklığı, düşük enlem derecelerinde, güneyli

bakılarda, düşük rakımlı yerlerde ve taksona uygun yetişme ortamlarında daha iyidir. Nitekim İran’da, Mazandaran il sınırları içinde, Ramsar (batı), Noshahr (merkez) ve Neka’da (doğu) seçilen 3 farklı yükseltiden (750, 1500 ve 2200 m) 9 deneme alanında yapılan çalışmada, Doğu kayınında tohum verim durumu ve çimlenme özellikleri araştırılmıştır. Elde edilen bulgulara baktığımızda; en yüksek tohum verimi Neka 750 m’de, en fazla boş tohum miktarı Noshahr 2200 m’den, en yüksek çimlenme yüzdesi ve canlılık Ramsar 1500 m ve Noshahr’dan hasat edilmiş tohumlarda belirlenmiştir. En yüksek 1000 TA ise Ramsar 750 ve 1500 m’den toplanan tohumlara aittir. Bu bulgular, diğer bölgelere kıyasla daha nemli olan Ramsar bölgesinin Doğu kayını için en uygun şartları içerdiğini göstermektedir (Vahid vd. 204).

Türkiye’deki Alttür, Varyete ve Formları

Avrupa kayını için Türkiye’de yapılmış herhangi bir tespit yoktur. Dünyada en

çok bilinen Avrupa kayını kültivarları ise şunlardır (URL-83, URL-84, URL-87):

• Fagus sylvatica ssp. sylvatica 'Albovariegata': Yaprak kenarları beyaz • 'Asplenifolia': Yaprakları eğrelti yaprakları gibi parçalı • 'Atropunicae': Yeni yapraklar kırmızımsı mor, daha sonra morumsu yeşil

PDF Editor

280

• 'Cochleata': Kaşık biçimli yapraklar küçük • 'Cuprea': Yapraklar, 'Atropunicea' ya kıyasla daha soluk • 'Dawyckii': Ekstrem derecede dar tepeli • 'Fastigiata': Genç yaşlarda sütunumsu, olgunlaştığında daha geniş tepeli • 'Laciniata': Yapraklar parçalı, 'Asplenifolia' ya nazaran daha geniş ve

düzenli • 'Macrophylla': Yapraklar büyük • 'Miltonensis': Terminal sürgün dik, ana dallar gövdeye dik, kenar dallar

aşağıya sarkık • 'Pendula': Tepe sürgünü bile kolayca aşağıya sarkan, sarkık dallı, dalları

yere değecek kadar aşağıya doğru uzamış • 'Purpurea Pendula': Sarkık dallı, yapraklar kırmızımsı mor • 'Quercifolia': Büyümesi yavaş, yaprakları meşe yaprağı gibi • 'Riversii': Yaz boyu koyu kırmızımsı mor yapraklı, yaprak rengi daha sonra

bronzlaşır • 'Rohanii': Kırmızımsı mor yaprakların kenarları dalgalı • 'Roseo-marginata': Kırmızımsı mor yaprakların kenarları soluk pembe,

yetiştirilmesi zor, yaprakları güneş yakmasından korumak için gölgede yetiştirilmeli

• 'Rotundifolia': Koyu yeşil, yuvarlak yapraklı • 'Spaethiana': Yapraklar kırmızımsı mor • 'Tortuosa': tepe şemsiye şeklinde ve dağınık, gövde ve dallar eğri-büğrü, boy

diğer taksonlara kıyasla daha kısa • 'Tricolor': Yapraklar önce koyu bronz ve yaprak kenarları lavanta renginde,

daha sonra koyu yeşil, kenarları pembe ve yaz boyu böyle, olgunlaşmış yapraklar sonbahar başında açık gri-yeşil ve kenarları krem renginde, en sonun sonbahar boyunca altın sarısını andıran bir renkte

• 'Zlatia': Yapraklar ilkbaharda altın sarısı

Doğu kayınında da bu güne kadar, Türkiye’de bu yönde bir araştırma yapılmamıştır. Ancak gözlemlere dayanan tespitler vardır. Bazı kayınlar vejetasyon dönemine daha erken başlamakta; fakat bunlar ilkbahar donlarından zarar görmektedir (Saatçioğlu 1976). Araştırılmış bir husus olmamakla birlikte, erken süren kayınların bol tohum yılını, 2 yılda bir gibi daha sık aralıklarla yaşadığına ilişkin de bir kanaat vardır ve halk, erkenden gelişme dönemine giren ve yaprak rengi açık yeşil olan bu ağaçlara ak kayın, diğerlerine kara kayın demektedir.

Doğu kayının kaynakçada belirtilmiş tek kültivarı olan Fagus sylvatica ssp.

orientalis 'Iskender' in özellikleri ise kısaca şöyledir (URL-85, URL-86):

PDF Editor

281

• Fagus sylvatica ssp. orientalis 'Iskender': Tepe sütunumsu, sık dallar yukarıya doğru yönelmiş ve gövdeye yapışık, normalden daha uzun yapraklar sonbaharda altın sarısı (Şekil 6.37).

Şekil 6.36. Fagus sylvatica ssp. orientalis 'Iskender' in dış görünüşü ve yaprakları (URL-86).

Asli Ağaç Türlerimizle Yaptığı Karışımlar

Doğu Karadeniz’de Doğu ladini, sarıçam, Doğu Karadeniz göknarı, akçaağaç,

kestane ve dişbudak ile karışıma girer. Orta Karadeniz’de ise karaçam karışıma dâhil olur. Kızılırmak’ın batısından itibaren Uludağ göknarı karışıma katılır. Kazdağlarında ise, meşe, Anadolu karaçamı ve Kazdağı göknarı ile karışım yapar. Trakya’da meşe ile karışık meşcereleri mevcuttur. Lokal bir yayılış olarak da Doğu Akdeniz Bölgemizde Toros sediri ve çok dar bir alanda kızılçamla karışık meşcereleri vardır.

Türkiye İçin Kararlaştırılan İdare Süreleri

Genellikle kaplama sanayinde kullanıldığı için gövde çapının asgarî 60 cm olması istenir ve bu çapa kayınlar ancak 100 yaşından sonra ulaşılır. Bu sebeple, idare süresi uzun yıllar I. bonitet sahalar için 100 yıl, II. - V. bonitetler için 120 yıl olarak uygulanmıştır (Anonim 1978). Ancak son yıllarda, «mevcut araştırma ve envanter

PDF Editor

282

sonuçlarına göre hazırlanmış mahalline uygun meşcere hasılat tablolarından, mevcut eski planlardaki ağaç hacim ve artım tablolarındaki bilgilerden, diğer mahalline has inceleme sonuçlarından faydalanılarak planlama üniteleri için planlamacı ve uygulayıcı tarafından birlikte» kararlaştırılmakta (Anonim 2008) ve ilgili orman amenajman planında belirtilmektedir.

MEŞELER

Türkiye’nin, orman amenajman planlarına yansıyan toplam meşe sahası

6.426.277,3 hektardır. Toplam koru ormanı 691.878,4 ha olup, kapalılık derecesi 0,4’ten fazla, dolaysıyla doğal gençleştirmeye konu meşe meşcereleri sadece 337.685,7 hektardır (silvikültürel değerlendirmer bağlamında bozuk koru ormanı ise 354.192,7 ha). Baltalık vasfındaki normal meşcereler 1.667.714,8 ha iken, bozuk baltalıklar 4.066.684,1 ha’lık (toplam 5.734.398,9 ha) alanı kaplamaktadır (Anonim 2006). Görüldüğü gibi doğal gençleştirme koşullarına sahip normal koru ormanı meşcereleri, alan olarak, bütün meşe koru ormanlarının % 48’ini; toplam meşe sahasının ise % 1,3’ünü ancak bulur.

Rakamlar şu gerçeği ortaya koymaktadır ki, Türkiye evet takson çeşitliliği bağlamında bir meşe ülkesidir ama kaliteli meşe ormanları bulunan bir ülke kesinlikle değildir. Çünkü kayıtlarda yer alan meşe koru ormanlarındaki bireylerin de pek çoğu sürgün kökenlidir; tohumdan gelenler ise kaliteli yapacak odun veriminden uzaktır. İçinde bulunduğumuz bu nahoş durumda, Türkiye Ormancıları olarak şu sorulara acilen yanıt bulmak zorundayız:

• Türkiye’nin yakın (önümüzdeki 50 yıl) ve uzak (önümüzdeki 500 yıl) gelecekteki yapacak ve yakacak meşe odunu ihtiyacı, meşe taksonları bazında ne kadar olacaktır?

• Meşe varlığımız bu gereksinimlere cevap verebilecek nicel ve nitel yapıya sahip midir?

• Öngörülen ihtiyaçlar, ülkemizin nerelerinde, yerli ve yabancı hangi meşe taksonlarıyla ve ne kadar bir alanda yapılacak üretimi şart koşmaktadır?

• Kullanılacak meşe taksonlarının silvikültürel özellikleri nelerdir? • Bu meşe meşcereleri hangi silvikültür teknikleriyle tesis edilip

yetiştirilecektir? • Kurulan meşcerelerin çok amaçlı sürdürülebilir yönetimi nasıl olacaktır?

PDF Editor

283

Görüldüğü üzere, altı maddede topladığımız bu çalışmaların, üçüncü, dördüncü ve beşinci maddelerinde belirtilenler hususlarda silvikültürcüye büyük iş düşecektir. Bilhassa, kullanılacak meşe taksonlarının silvikültürel özelliklerinin ve bunların her biri için değişik ekosistemlerde kullanılacak silvikültür tekniklerinin tespiti büyük önem arz etmektedir. Oysa Yaltırık (1984) tarafından yapılan revizyonun ardından 18 adede düşürülen meşe türlerimizin bile pek çoğunun silvikültürel özellikleri hâlâ yeterince bilinmemektedir. O halde, acilen yapmamız gereken bir başka çalışma da, sorumluluk alanında meşe taksonlarımızın ve odun dışı orman ürünü olarak değerlendirilmekte olan bitkilerin neredeyse tamamının yetişme ortamı isteklerine uygun ekosistemleri bulunduran Antalya’daki Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğünü Meşe ve Odun Dışı Orman Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü haline getirmek, ya da mevcut ormancılık araştırma enstitülerimizden uygun bazılarına (meselâ Ankara, Elâzığ ve Tarsus’daki Araştırma Müdürlüklerine) öncelikle meşe araştırmaları görevini yüklemektir!

Türkiye’de bulunan meşe taksonları üç seksiyona ait olup tür, alttür varyete ve melez olarak aşağıda belirtilmiştir (Yaltırık 1984, Avcı 1996, URL-88, URL-89):

A. Ak Meşeler (Seksiyon: Quercus: Leucobalanus)

1. Sapsız meşe - Quercus petraea (Mattuschka) Liebl. (1784) – Q. petraea ssp. iberica (Steven ex M. Bieb.) Krassiln. (1968)

• Quercus ×mannifera Lindl. (1840)

– Q. petraea (Matt.) Liebl. ssp. petraea

• Quercus ×bornmulleriana O. Schwarz (1935)

– Q. petraea ssp. pinnatiloba (C. Koch.) Menitsky (1972)

2. Saplı meşe - Quercus robur L. (1753)

– Q. robur L. ssp. robur – Q. robur ssp. pedunculiflora (K. Koch) Menitsky (1967)

3. Mazı meşesi - Quercus infectoria G. Oliver (1801)

PDF Editor

284

– Q. infectoria G. Oliver ssp. infectoria

• Quercus infectoria G. Olivier ssp. infectoria × Q. pubescens ssp. crispata Greuter & Burdet

• Quercus infectoria G. Olivier ssp. infectoria × Q. petraea (Matt.) Liebl.

• Quercus infectoria G. Olivier ssp. infectoria × Q. robur L.

• Quercus cerris L. × Q. infectoria G. Olivier ssp. infectoria

• Quercus infectoria G. Olivier ssp. infectoria × Q. macrolepis Kotschy

– Q. infectoria ssp. veneris (A. Kern.) Meikle (1985)

• Quercus infectoria ssp. veneris (A. Kern.) Meikle × Q. pubescens Willd.

• Quercus brantii Lindl. × Q. infectoria ssp. veneris (A. Kern.) Meikle

• Quercus infectoria ssp. veneris (A. Kern.) Meikle × Q. libani G. Olivier

• Quercus infectoria ssp. veneris (A. Kern.) Meikle × Q. pubescens ssp. crispata Greuter & Burdet

• Quercus ×mannifera Lindl. (1840)

4. Macar meşesi - Quercus frainetto Ten. (1813)

5. Istıranca meşesi - Quercus hartwissiana Steven (1857) 6. Tüylü meşe - Quercus pubescens Wild. (1805) nom. cons.

– Quercus pubescens ssp. crispata (Steven) Greuter & Burdet (1982)

• Quercus infectoria G. Olivier ssp. infectoria × Q. pubescens ssp. crispata Greuter & Burdet

• Quercus infectoria ssp. veneris (A. Kern.) Meikle × Q. pubescens ssp. crispata Greuter & Burdet

• Quercus frainetto Ten. × Q. pubescens ssp. crispata (Steven) Greuter & Burdet

• Quercus petraea (Matt.) Liebl. × Quercus pubescens ssp. crispata Greuter & Burdet

• Quercus ×pseudinfectoria A. Camus (1935)

– Quercus pubescens Willd. ssp. Pubescens

• Quercus ×borosii Mátyás (1974)

PDF Editor

285

7. Doğu Karadeniz meşesi - Quercus pontica K. Koch. (1849)

8. Kasnak meşesi - Quercus vulcanica Boiss. and Heldr. ex Kotschy (1860) 9. Kafkas meşesi - Quercus macranthera Fisch. & C. A. Mey. ex Hohen.

(1838)

• Quercus ×szovitzii Wenzig

• Quercus ×bornmulleriana O. Schwarz (1935)

– İspir meşesi - Quercus macranthera ssp. syspirensis (K. Koch) Menitsky (1972)

• Quercus ×bornmulleriana O. Schwarz (1935)

10. Melekler meşesi - Quercus virgiliana (Ten.) Ten. (1835)

B. Kırmızı Meşeler (Seksiyon Cerris Loudon)

1. Saçlı meşe, Türk meşesi - Quercus cerris L. (1753)

• Quercus cerris L. × Q. macrolepis Kotschy

• Quercus cerris L. × Q. infectoria G. Olivier ssp. infectoria

• Quercus ×libanerris Boom (1959)

• Quercus ×baenitzii A. Camus (1939)

• Quercus ×schneideri Vierh. (1912)

– Quercus cerris var. austriaca (Wild.) Loudon – Quercus cerris L. var. cerris

2. Lübnan meşesi - Quercus libani G. Oliver (1801)

• Quercus infectoria ssp. veneris (A. Kern.) Meikle × Q. libani G. Olivier

• Quercus ×oophora Kotschy (1862) pro sp.

• Quercus ×libanerris Boom (1959)

3. Quercus ithaburensis Decne. (1835)

– Palamut meşesi - Q. ithaburensis Decne ssp. macrolepis (Kotsch.) Hedge &Yaltırık

PDF Editor

286

4. Makedonya meşesi - Quercus trojana P. B. Webb. (1839) • Quercus ×schneideri Vierh. (1912)

– Quercus trojana Webb ssp. trojana – Quercus trojana ssp. yaltirikii Ziel. et al. (2006)

5. İran meşesi - Quercus brantii Lindl. (1840)

• Quercus brantii Lindl. × Q. infectoria ssp. veneris (A. Kern.) Meikle

• Quercus ×oophora Kotschy (1862) pro sp.

– Quercus brantii ssp. persica (Jaub. & Spach) O. Schwarz (1936)

C. Herdem yeşil Meşeler ( Seksiyon Ilex Loudon)

1. Kermes meşesi - Quercus coccifera L. (1753)

– Quercus coccifera ssp. calliprinos (Webb) Holmboe (1914) – Quercus coccifera L. ssp. coccifera

2. Pırnal - Quercus ilex L. (1753)

– Quercus ilex ssp. ilex

3. Boz pırnal - Quercus aucheri Jaub. et Spach. (1843) Özetleyecek olursak, meşelere ait kayıtlara geçmiş 18 tür ve bunların 17 alttürü, 2

varyetesi ve 32 doğal melezi, Türkiye’de halen varlığını sürdürmektedir. Bunlardan kasnak meşesi, İspir meşesi, boz pırnal ve Q, petraea ssp. pinnatiloba endemik; Doğu Karadeniz meşesi ise relikt bir taksondur. Meşe taksonlarımızın, sınırlı alanlarda da olsa, meşcere formunda kalmış ve bugün için yapacak odun değeri yüksek olanları 1- sapsız meşe, 2- saplı meşe, 3- Macar meşesi, 4- kasnak meşesi ve 5- Istıranca meşesi olarak sıralanabilir. Bu bölümde, yapacak odun verimi yüksek bu beş meşe taksonunun silvikültürüne ilişkin olarak saptanabilmiş ekolojik ve botanik özellikler açıklanmıştır. İlerleyen kısımlarda görüleceği üzere, doğal yayılışlarına ait bilgilerin bile hâlâ eksik olduğu meşe taksonlarımız için yeni pek çok araştırma yapmamız gerekmektedir. İlk aşamada yüksek lisans ve doktora çalışmalarının meşe taksonlarımız üzerinde yoğunlaşması, bilgi eksikliğimizin giderilmesinde, kuşkusuz son derece gereklidir.

PDF Editor

287

Ekolojik Özellikleri

1. Sapsız Meşe

Doğu ve Güney-doğu Anadolu’da Amanos ve Antitoroslarda, 1200-2200 m rakımlarda karşımıza çıkar. Doğu Anadolu’da ağır hayvan otlatması baskısında fazla boylanamayan sapsız meşe, uygun koşullarda 30 m’ye kadar uzayan dar tepeli bir ağaçtır (Yaltırık 1984). Geri kalan yayılışında Trakya’da, Marmara ve Karadeniz bölgelerinde, Trabzon, Gümüşhane ve Artvin-Çoruh Vadisi’nde görülür. Karasal iklimden kaçınır (Atay 1982; Şekil 6.37, 6.38).

Şekil 6.37. Sapsız meşenin (Q. petraea) doğal yayılışı (Ducousso vd. 2004).

Saf meşcerelerinde yüzeye yakın kısımlar genellikle asidik topraklar içerir. Devamlı su baskınlarına maruz kalmayan hafif bünyeli, derin, bitki besin elementlerince zengin, havalanması ve drenajı iyi toprakları tercih eder. Ağır killi topraklardan hoşlanmaz. Fakat killi veya humusça zengin kumlu-balçık toprakları tercih eder. Tuz zerrecikleri içermeyen şiddetli rüzgârlara ve periyodik su baskınlarına dayanıklıdır. Ekolojik yönden seçici bir tür değildir. Öyle ki, hem kurak

PDF Editor

288

hem de nemli ortamlarda hatta 3,5-9,0 pH derecelerinde yetişebilir. Kurak ve fakir topraklara, saplı meşeye kıyasla daha dayanıklıdır. Işık ağacıdır; fakat gençlik ve kültür çağında makul seviyelerdeki yan etkiye tahammül edebilir. Ovalarda, yaylalarda ve yamaçlarda alana saplı meşeden sonra gelir. Yaz mevsimi kurak geçen yerlerde, saplı meşeye kıyasla daha erken klimaks tür haline geçer. (Ducousso vd. 2004, URL-90, URL-91).

Şekil 6.38. Sapsız meşenin (Q. petraea) alttürleri bağlamında Türkiye’deki yayılışı (Yaltırık 1984).

2. Saplı Meşe

Ormanlarda yamaç eteklerinde, taban suyu yüksek düzlüklerde ve dere içlerinde küçük gruplar halinde ya da tek tek bulunan saplı meşe 25-30 (40) m boy, 2 m çap yapabilen bir meşe türüdür. Bütün Avrupa, Türkiye ve Kafkasya’da çok geniş bir alanda yayılış gösterir. Türkiye için doğal iki alt türünden Q. r. ssp. robur Kuzey-batı Anadolu, Trakya, Marmara, İç Anadolu ve Güney Anadolu’da; Q. r. ssp. pedunculiflora ise, Doğu ve Güney-doğu Anadolu’da (Tunceli, Erzincan, Bingöl, Muş, Bitlis, Van ve Hakkâri yörelerinde) yayılmıştır (Şekil 6.39, 6.40; Yaltırık 1984).

Alçak mevkilerde, su baskınlarına maruz nehir kenarlarında da bulunabilir. Sıcaklık isteği sapsız meşeyle Macar meşesine göre daha azdır. Ağır, balçıklı, milli ve nemli topraklar ister. Toprak besin maddelerince zengin olmalıdır (Atay 1982).

Q. petraea;

PDF Editor

289

Toprak şartlarına ve karasal iklime toleranslıdır. Olgun ağaçlar sel hatta deniz suyu baskınlarına karşı dayanıklıdır. Ancak, toprağın uzun süre suyla doygun halde kalmaması gerekir. Optimum pH isteği 4,5-7,5 arasında değişir. Asidik turba alanlarından ve sığ kireçtaşı topraklarından kaçınır. Kuraklıktan hoşlanmaz; fakat tesis edildiği ilk yıllar kuraklığa dayanabilir. Rüzgârlara dayanıklı olmakla beraber tuz zerreleri taşıyan rüzgârlardan zarar görür. Işık ağacı olarak bilinir; fakat gençlik ve kültür makul seviyelerdeki yan sipere dayanabilmektedir. Ovalarda, yaylalarda ve yamaçlarda alana saplı meşeden önce gelir. Yine vadiler ve sel baskınlarına açık alanlarda, suksesyonda geç yer alır (Ducousso vd. 2004, URL-92).

Şekil 6.39. Saplı meşenin (Q. robur) doğal yayılışı (Ducousso vd. 2004).

3. Macar Meşesi Yurt dışında Güney ve Doğu Avrupa, Balkanlar ve Güney İtalya’ da; Türkiye’de

Trakya, Marmara ve Kuzey-batı Anadolu Bölgesi’nde yayılış gösterir. Lokal olarak Kuşadası-Samsun Dağı’nda da bulunur. Deniz seviyesinden başlayarak 1000 m rakıma kadar çıkar (Şekil 6.41; Yaltırık 1984).

PDF Editor

290

Şekil 6.40. Saplı meşenin (Q. robur) alttürler bazında Türkiye’deki yayılışı (Yaltırık 1984).

Şekil 6.41. Macar (Q. frainetto) ve kasnak (Q. vulcanica) meşelerinin Türkiye’deki yayılışı (Yaltırık 1984).

PDF Editor

343

183. URL-10: http://www.windows2universe.org/earth/images/rainforest_map_big_jpg_image.html

184. URL-11: Tropical Broadleaf Evergreen Forest: The Rainforest . Available

at the http://www.radford.edu/~swoodwar/CLASSES/GEOG235/biomes/rainforest/rainfrst.html

185. URL-12: http://www.mongabay.com/images/canopy_levels.gif 186. URL-13: Mangrove. Available at the

http://en.wikipedia.org/wiki/Mangrove 187. URL-14: Mangrove Forests. Available at the

http://www.mbgnet.net/salt/sandy/mangroves.htm 188. URL-15: Mangrove Vetlands. Available at the

http://www.oceanoasis.org/fieldguide/mangroves.html 189. URL-16: http://www.ansiklopedikbilgi.com/muson.gif 190. URL-17: http://tr.wikipedia.org/wiki/Muson 191. URL-18: http://www.britannica.com/bps/media-view/148331/1/0/0 192. URL-19: http://www.blueplanetbiomes.org/savanna.htm 193. URL-20: http://room42.wikispaces.com/Savanna+Climate 194. URL21: http://thegreenloopblog.com/wp-

content/uploads/2008/03/bamboo-forest-3.jpg 195. URL-22:Biogeography. Available at the

http://www.plantbiology.siu.edu/PLB479/Lectures%20PLB479/Biogeography.html

196. URL-23: http://www.flickr.com/photos/41188800@N00/2440525052/ 197. URL-24: Taiga or Boreal Forest.

http://www.radford.edu/~swoodwar/CLASSES/GEOG235/biomes/taiga/taiga.html

PDF Editor

344

198. URL-25:http://taos-telecommunity.org/EPOW/EPOW-Archive/archive_2007/EPOW-070813_files/P1070069%20gallery%20forests%20in%20savanna.jpg

199. URL-26: Horsfield, D., Des, T.: The uplands: guidance on terminology

regarding altitudinal zonation and related terms. Available at the http://www.snh.org.uk/publications/on-line/advisorynotes/26/26.htm

200. URL-27: The Quest for the Hardy Cedar of Lebanon. Available at the

http://arnoldia.arboretum.harvard.edu/pdf/articles/1890.pdf 201. URL-28: http://ressources.ciheam.org/om/pdf/a75/00800313.pdf 202. URL-29: Atalay, İ., Efe, R., Ecoregions of the Mediterranean area and

the Lakes Region of Turkey. Available at the http://web.deu.edu.tr/geomed2010/2007/Atalay-Efe.pdf

203. URL-30: Pinus halepensis/Pinus brutia Aleppo and Brutia pines.

Available at the http://www.google.com.tr/#hl=tr&source=hp&q=Aleppo+and+Brutia+pines&oq=Aleppo+and+Brutia+pines&aq=f&aqi=&aql=&gs_sm=e&gs_upl=2727l2727l0l1l1l0l0l0l0l310l310l3-1&fp=316cc4f78cb8710a&biw=1419&bih=812

204. URL-31: Frankis, M.P., 1999. Pinus brutia. Curtis's Botanical Magazine,

16: 173-184. Available at the http://www.wordiq.com/definition/Turkish_Pine

205. URL-32: Thanos, C.Á., Doussi, M.Á., Post-Fire Regeneration of Pinus

Brutia Forests. Available at the http://www.biology.uoa.gr/~cthanos/Papers/ch23brutiaregeneration.pdf

206. URL-33: Martini, G., Vegetation The Mediterranean Forests of Coastal

Mountains. Available at the http://www.florasyria.com/uploadFiles/coastal%20mountains%20syrian%20forests.pdf

207. URL-34: Avşar., M.D., 2002. Kahramanmaraş - Başkonuş Dağında

Varlığı Oldukça Azalan Odunsu Taksonlar ve Alınabilecek Silvikültürel Önlemler. Temin edilebileceği adres: http://www.doa.gov.tr/doadergisi/doa8/d3.pdf

PDF Editor

345

208. URL-35: Arbez, M., 1973. Distribution, Ecology and Variation of Pinus Brutia in Turkey. Available at the http://www.fao.org/docrep/006/e8705e/E8705E07.htm

209. URL-36: European Black Pine. Available at the

http://en.wikipedia.org/wiki/European_Black_Pine 210. URL-37: Dida, M., Ducci, F., Zeneli, G., Black pine (Pinus nigra Arn.)

resources in Albania. Available at the http://www.fao.org/DOCREP/004/Y2316E/y2316e0d.htm

211. URL-38: European black pine – Definition. Available at the

http://www.wordiq.com/definition/European_black_pine 212. URL-39: Must mänd. Available at the

http://et.wikipedia.org/wiki/Must_m%C3%A4nd 213. URL-40: Pinus nigra. Available at the

http://www.conifers.org/pi/pin/nigra.htm 214. URL-41: Pinus nigra Arnold European Black Pine. Available at the

http://www.na.fs.fed.us/pubs/silvics_manual/Volume_1/pinus/nigra.htm 215. URL-42: http://plants.usda.gov/java/charProfile?symbol=PINI 216. URL-43: http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?316249 217. URL-44: Pinus sylvestris Scots pine - Euforgen. Available at the

www.euforgen.org/fileadmin/bioversity/publications/pdfs/1037.pdf 218. URL-45: Pinus nigra European black pine - Euforgen. Available at the

www.euforgen.org/fileadmin/bioversity/publications/pdfs/1035.pdf 219. URL-46: Scotch Pine. Available at the

http://www.na.fs.fed.us/pubs/silvics_manual/Volume_1/pinus/sylvestris.htm

220. URL-47: http://www.ipni.org/ipni/plantnamesearchpage.do 221. URL-48: Sullivan, J., 1993: Pinus sylvestris. In: Fire Effects Information

System, U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station, Fire Sciences Laboratory (Producer). Available at the http://www.fs.fed.us/database/feis/plants/tree/pinsyl/all.html

PDF Editor

346

222. URL-49: http://plants.usda.gov/java/charProfile?symbol=PISY 223. URL-50: Anonymous 2002. Pines of Silviculture Importance. Forestry

Compendium, CAB International, CABI Publishing. Available at the http://books.google.com.tr/books?id=DB8dCbmgQ74C&pg=PA341&lpg=PA341&dq=silviculture,+Pinus+pinea&source=bl&ots=ug0dGKaunI&sig=il7RB0EXk8S0EF3uCI81_UU12PM&hl=tr&ei=xOflTZTUBsqXOvug6c0J&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDcQ6AEwAw#v=onepage&q=silviculture%2C%20Pinus%20pinea&f=false

224. URL-51: Italian Stone Pine, Umbrella Pine. Available at the

http://www.desert-tropicals.com/Plants/Pinaceae/Pinus_pinea.html 225. URL-52: Trap, L., 1996: Pinus pinea: An edible nut pine of many uses.

The Australian New Crops Newsletter, Issue No 6, July 1996. Available at the http://www.newcrops.uq.edu.au/newslett/ncnl6153.htm

226. URL-53: Pinus pinea, Italian Stone Pine. Available at the

http://www.cuyamaca.net/oh170/Characteristic%20Pages/Pinus%20pinea.asp

227. URL-54: Stone Pine. Available at the

http://www.wordiq.com/definition/Stone_Pine 228. URL-55: Anonymous 2003, Seed propagation of mediterranean trees and

shrubs. APAT Agency for the protection of the environment and for technical services, Via Vitaliano Brancati, 48 - 00144 Roma – Italy. Available at the http://www.apat.gov.it/site/_contentfiles/00025300/25382_manuali_2003_16.pdf

229. URL-56: Stone pine. Available at the

http://en.wikipedia.org/wiki/Stone_Pine 230. URL-57: Fady, B., Fineschi, S., Vendramin, G.G., Italian Stone Pine.

Available at the www.euforgen.org/fileadmin/bioversity/publications/pdfs/1036.pdf

231. URL-58: Zwolinski, The introduction, performance and status of Pinus

halepensisi, P. nigra and P. pinea in South Africa. Available at the http://ressources.ciheam.org/om/pdf/a75/00800333.pdf

PDF Editor

347

232. URL-59: Nehme, M.E., Johnson, T.R., 2010. Pine Nuts Cluster Development Plan9. Available at the http://ebaladiyat.com/Library/Files/Case%20Studies/EMLED%20Jezzine%20Pine%20Nuts%20Cluster%20Development%20Plan.pdf

233. URL-60: A Pardos, J., Forestry in Spain: Sustainable Management and

Protection. Available at the http://www.acad-eng-gen.ca/documents/Session% 203/Pardos.pdf

234. URL-61: Pinus pinea. The Gymnospermae Database. Available at the http://www.conifers.org/pi/Pinus_pinea.php

235. URL-62: Picea orientalis (Oriental pine) male flowers. Available at the http://www.flickr.com/photos/ngawangchodron/487157865/

236. URL-63: Caucasian spruce Picea orientalis. Available at the http://apps.kew.org/trees/?page_id=153

237. URL-64: The Wonders of the Winter Landscape. Available at the

http://www.gardeninggonewild.com/?p=10825 238. URL-65: Picea orientalis 'Losely' Losely Oriental Spruce Available at the

http://www.buchholznursery.com/plant_page.html?id=d0227 239. URL-66: Conifers Species List: Picea orientalis. Available at the

http://www.ashwoodnurseries.com/index.php?option=com_content&task=view&id=88

240. URL-67: http://gardencanadensis.ca/eusian/index.php/conif/picea/ 241. URL-68:

http://www.iselinursery.com/photopages/PiceaorientalisShadowsBroom.htm

242. URL-69: http://www.conifers.org/pi/Picea_orientalis.php 243. URL-70: http://www.shrubsdirect.com/shop/Picea-Orientalis-Aurea-

Compacta.html 244. URL-71: http://oregonstate.edu/dept/ldplants/pior.htm 245. URL-72: http://web1.msue.msu.edu/imp/modzz/00001095.html

PDF Editor

348

246. URL-73: http://www.rogerstreesandshrubs.com/gallery/DisplayBlock~bid~8359~gid~~source~gallerydefault.asp

247. URL-74:

http://www.ces.ncsu.edu/depts/hort/consumer/factsheets/shrubs/picea_orientalis-nana.html

248. URL-75: Abies nordmanniana. Available at the

http://www.conifers.org/pi/Abies_nordmanniana.php 249. URL-76: Abies P. Mill. Available at the

http://www.nsl.fs.fed.us/Abies.pdf 250. URL-77: Fagus sylvatica. Available at the http://www.ars-grin.gov/cgi-

bin/npgs/html/taxon.pl?16557 251. URL-78: Fagus sylvatica. Available at the

http://en.wikipedia.org/wiki/Fagus_sylvatica 252. URL-79: Beech Tree Identification. Available at the

http://www.buzzle.com/articles/beech-tree-identification.html

253. URL-80: Fagus sylvatica. Available at the http://hcs.osu.edu/hcs/tmi/plantlist/fa_atica.html

254. URL-81: Bonner, F.T., Leak, W.B., Fagus L. Beech. Available at the http://www.nsl.fs.fed.us/wpsm/Fagus.pdf

255. URL-82: www.fagus.pp.ru/

256. URL-83: Fagus sylvatica. Available at the http://hcs.osu.edu/hcs/tmi/plantlist/fa_atica.html

257. URL-84: Fagus sylvatica. Available at the http://ag.udel.edu/udbg/trees/descriptions/f_sylvatica.html

258. URL-85: Fagus orientalis ‘Iskander’. Available at the http://www.giardini.biz/content/fagus-orientalis-%E2%80%98iskander%E2%80%99

259. URL-86: Fagus orientalis ‘Iskander’. Available at the http://old.giardini.biz/home/pdf/236_bis/098_099.pdf

PDF Editor

349

260. URL-87: Gilman, E.F., Watson, D.G., Fagus sylvatica: European Beech. Available at the http://edis.ifas.ufl.edu/pdffiles/ST/ST24400.pdf

261. URL-88: Report from the Oak ICRA checklist. Available at the http://www.oaknames.org/search/goodnames.asp

262. URL-89: Oaks of the World. Available at the http://oaks.of.the.world.free.fr/quercus_virgiliana.htm

263. URL-90: Sessile oak. Available at the http://www.british-trees.com/treeguide/oaks/nhmsys0000462217.htm

264. URL-91: Sessile oak - quercus petraea. Available at the

http://www.forestry.gov.uk/forestry/INFD-5NLJ46

265. URL-92: Pedunculate Oak (Quercus robur). Available at the http://www.ycy63.dial.pipex.com/trees/pedoak.html

266. URL-93: Quercus frainetto. Available at the http://en.wikipedia.org/wiki/Quercus_frainetto

267. Üçler, A.Ö., Demirci, A., Ölmez, Z., Güner, S., 2001: Artvin - Kafkasör

Yöresinde Bir Doğu Ladini (Picea orientalis L. Link) - Doğu Karadeniz Göknarı (Abies nordmanniana Spach. subsp. nordmanniana) Karışık Meşceresinde Doğal Gençleştirmenin İrdelenmesi. Kafkas Üniversitesi Artvin Orman Fakültesi Dergisi, 1: 36-42.

268. Ürgenç, S., 1965. Doğu Ladini Kozalak ve Tohumu Üzerine Araştırmalar.

Tarım Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Yayını, No. 417/40, İstanbul. 269. Ürgenç, S., 1977: Antalya Yöresi Alçak ve Yüksek Kademe Kızılçam

Ormanlarında Tohum Veriminin Değişimi (Beş Yıllık Araştırma Sonuçları). İÜ Orman Fakültesi Dergisi, 27A (2) 80-114.

270. Vahid, E., Reza, M.M.M., 2004 (Editors: Khosro Sagheb-Talebi, Palle

Madsen and Kazuhiko Terazawa): Investigation on Quality and Quantity of Seed Production of beech (Fagus oientalis Lipsky) in Mazandaran Forests. Proceedings from the 7th International Beech Symposium IUFRO Research Group 1.10.00 10-20 May 2004, Tehran, Iran, Published byResearch Insitute of Forests and Rangelands (RIFR), Iran, 57-60.

PDF Editor

350

271. Var, M., Kazuto, S., Kyozo, C., Acar, C., 1998: Rize-Pazar İlçesinde Bambu Plantasyonları ve Bu Bitkinin Doğu Karadeniz Bölgesi İçin Önemi. Kasnak Meşesi ve Türkiye Florası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 173-181, İÜ Orman Fakültesi, Orman Botaniği Anabilim Dalı, Çantay Kitabevi, İstanbul.

272. Vidakovic, M., 1991: Conifers: morphology and variation. Translated

from Croation by Maja Soljan. Croatis: Graficki Zavod Hrvatske. Available at http:// www. botanik.uni-bonn.de/conifers/pi/index.htm

273. von Wühlisch, G., 2008: EUFORGEN Technical Guidelines for genetic

conservation and use for European beech (Fagus sylvatica). Bioversity International, Rome, Italy. 6 p.

274. Yahyaoğlu, Z., Demirci, A., Genç, M., 1991: Relikt (Paleo-endemik)

Bir Tür: Doğu Ladini (Picea orientalis (L.) Link.). Bildiri, 1. Uluslararası Çevre Koruma Sempozyumu, 8 Haziran 1991, İzmir. Çevre Kirliliği ve Kontrolü, 1. Uluslararası Çevre Koruma Sempozyumu Bildirileri, 2. Cilt, Ed. Ayvaz, Z., Ege Üniversitesi, İzmir, Türkiye, 769-779.

275. Yahyaoğlu, Z., Genç, M., Demirci, A., 1991: Azalmakta Olan Bir Doğal

Türümüz: Doğu Karadeniz Göknarı (Abies nordmanniana (Stev.) Matff.). Bildiri, 1. Uluslararası Çevre Koruma Sempozyumu, 8 Haziran 1991, İzmir. Çevre Kirliliği ve Kontrolü, 1. Uluslararası Çevre Koruma Sempozyumu Bildirileri, 2. Cilt, Ed. Ayvaz, Z., Ege Üniversitesi, İzmir, Türkiye, 780-792.

276. Yahyaoğlu, Z., 1993: Tohum Teknolojisi ve Fidanlık Tekniği Ders

Notu. KTÜ Orman Fakültesi Yayını, Ders Teksirleri Serisi, No. 43, Trabzon.

277. Yahyaoğlu, Z., İ. Turna, F. Çakmak, Genetic Analysis of Isoenzymes

Variation in Lebanon Cedar, XI. World Forestry Congress, 13-22 October, Antalya-Turkey, 1997.

278. Yaltırık, F., 1984: Türkiye Meşeleri Teşhis Kılavuzu. TOKB Orman

Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara. 279. Yaltırık, F., 1993: Dendroloji I Ders Kitabı Gymnospermae (Açık

Tohumlular). 2. Baskı, İÜ Orman Fakültesi Yayını,No. 3443/386, İstanbul.

PDF Editor

351

280. Yaltırık, F. 1998. Dendroloji II (Angiospermae). İÜ Orman Fakültesi Yayını, No. 4104/420, İstanbul.

281. Yaltırık, F., 1999: Tarihin Yeşil Tanıkları Anıt Ağaçlar. Yeşil Atlas Özel

Çevre Sayısı, 2: 70-77. 282. Yaltırık, F., Boydak, M., 1989: Ülkemizde Yeni Bir Kızılçam Varyetesi

ve Kızılçamın Varyasyonları. İÜ Orman Fakültesi Dergisi, A39 (2) 42-64.

283. Yaman, B., 2007: Comparative Wood Anatomy of Pinus sylvestris and Its

var. compacta in the West Black Sea Region of Turkey. IAWA Journal, 28 (1) 75–81.

284. Yeşilkaya, Y., 1994: Sedirin Ekolojisi. Sedir, El Kitabı Dizisi 6, OAE

Yayını, Muhtelif Yayınlar Serisi, No. 66, 53-79. 285. Yıldız, D., 2010: Kasnak Meşesi (Quercus vulcanica Boiss. and Heldr. Ex

Kotschy)’nin Bazı Tohum Özellikleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi [Danışman: Prof. Dr. Musa GENÇ], Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta, 121 s.

286. Yılmaz, M., 2008: Three-year storage of oriental beechnuts (Fagus

orientalis Lipsky). Eur J Forest Res, 127: 441–445.

287. Yılmaz, M., Ok, T., Akbaş, M., 2009: Malatya Yöresindeki Doğal Sarıçam Yayılışları İle İlgili Bazı Gözlem ve Öneriler. Orman Mühendisliği, 46 (7-8-9) 33-36.

288. Yılmaz, M., 2010: Is There a Future for the Isolated Oriental Beech (Fagus orientalis Lipsky) Forests in Southern Turkey? Acta Silv. Lign. Hung., 6: 111-114.

289. Yılmaz, M., Tonguç, F., Bozali, N., 2010a: Kahramanmaraş-Önsen Doğal Fıstıkçamı Ormanı Üzerine Genel Bir Değerlendirme. III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, 20-22 Mayıs 2010, Artvin, Bildiriler Kitabı, Cilt III, 895-904

290. Yılmaz, M., Hasırcı, O., 2010b: Doğu Akdeniz Bölgesindeki Kayın Ormanlarında Bakım İşlemlerinin Önemi Ve Bazı Öneriler. III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, 20-22 Mayıs 2010, Artvin, Bildiriler Kitabı, 3. Cilt, 879-885.

291. Yücel, E., 2002: Eskişehir'de Yanan Orman Alanlarının Ağaçlandırılması için Ağaç ve Fidan Tipinin Belirlenmesi. Ekoloji Çevre Dergisi, 11 (45) 28-36.

PDF Editor

352

PDF Editor

PDF Editor