بانک مرکزي جمهوري اسالمي ايران

معاونت اقتصادي اداره حسابهاي اقتصادي

گزارش

وري اقتصاد ايران بهره١٣٦٧ - ١٣٨٦

١٣٨٩فروردين

١

فهرست مطالب

صفحه

۳ .................................................................................................................................................................................... مقدمه -۱

۴ ................................................................................................................................................................. مفاهيم و تعاريف -۲

۵ .............................................................................................................................وري هاي بهره ر شاخصي کاربرد و تفس-۳

۶ ............................................................................................................................................ ..وري هاي سنجش بهره روش-۴

۶ ............................................................................................................................................ روش اقتصادسنجي -۴-۱

۷ .......................................................................................................................................روش حسابداري رشد -۴-۲

۷ .........................................................................................................................................روش شاخص عددي -۴-۳

۷ .......................................................................................................................................... مروري بر بخش واقعي اقتصاد -۵

۱۰ ..............................................................................................................................کارگيري نيروي کار در ايران نرخ به-۶

۱۲ ..........................................................................................................................................وري هاي بهره برآورد شاخص-۷

۱۲ ................................................................................................................ستانده و داده هاي انتخاب شاخص -۷-۱

۱۳ ....................................................................................................................................................نتايج محاسبات -۷-۲

۱۹ ....................................................................................................................تعديل نهاده کار برحسب کيفيت -۷-۳

۲۱ .............................................................................................................................................................................. پيشنهادها -۸

۲۲ ............................................................................................................................................................................................منابع

٢

فهرست جداول و نمودارها

صفحه جداول

۴ ......................................................................................................................وري هاي بهره هايي از شاخص نمونه-۱جدول

۱۳ .......................................................................................................................) ۱۳۷۶=۱۰۰(وري کار شاخص بهره-۲جدول

۱۴ ..................................................................................................................) ۱۳۷۶=۱۰۰(وري سرمايه شاخص بهره-۳جدول

۱۴ .......................................................................................................................) ۱۳۷۶=۱۰۰(وري کل شاخص بهره-۴جدول

۱۵ ..........................................................................................................................وري کار درصد تغيير شاخص بهره-۵جدول

۱۶ .............................................................................................. ......................وري سرمايه درصد تغيير شاخص بهره-۶جدول

۱۶ ........................................................................................................................وري کل درصد تغيير شاخص بهره-۷جدول

۱۸ ................................................... درصد تغيير توليد ناخالص داخلي سرانه و عوامل تعيين کننده نيروي کار-۸جدول

۲۰ ......................................................................... ديلعتبعد از قبل و وري هاي بهره درصد تغيير شاخصمقايسه -۹جدول

نمودارها

۷ ................................................................................ ۱۳۸۶ ارزش افزوده در سال کلهاي اصلي از سهم گروه -۱نمودار

۸ .................................... ۱۳۷۶ سالابتهاي اصلي به قيمتهاي ث روند ارزش افزوده اقتصاد به تفکيک گروه -۲نمودار

۸ ................................................................................... ۱۳۷۶ سال داخلي به قيمتهاي ثابتلصروند هزينه ناخا -۳نمودار

۹ ......................... ۱۳۷۶ سالداخلي به قيمتهاي ثابتهزينه ناخالص تغييرات توليد ناخالص داخلي و روند -۴نمودار

۹ ....................................................................................... هاي اصلي جمعيت شاغل کشور به تفکيک گروهروند -۵نمودار

۱۰ ..................................................................... ۱۳۷۶ابت سال موجودي سرمايه ثابت خالص به قيمتهاي ثروند -۶مودار ن

۱۱ ...................................................................................................... نسبت جمعيت شاغل به کل جمعيت در ايران -۷نمودار

۱۱ ..................................................... ۲۰۰۶جمعيت شاغل به کل جمعيت در کشورهاي منتخب در سال نسبت -۸نمودار

۱۷ ......................................................................................) ۱۳۷۶=۱۰۰(وري اقتصاد ايران هاي بهره روند شاخص-۹نمودار

۱۷ ...............................................................................................وري اقتصاد ايران هاي بهره درصد تغيير شاخص-۱۰نمودار

۱۸ .......................................کننده نيروي کار درصد تغيير توليد ناخالص داخلي سرانه برحسب عوامل تعيين-۱۱نمودار

۱۹ ..................................................................................................................... روند شاخص نهاده کار تعديل شده -۱۲نمودار

۲۰ .................................................................. ...)۱۳۷۶=۱۰۰(وري کار قبل و بعد از تعديل مقايسه شاخص بهره-۱۳نمودار

۲۱ ....................................................................) ۱۳۷۶=۱۰۰(وري کل قبل و بعد از تعديل مقايسه شاخص بهره-۱۴نمودار

٣

مقدمه-۱

هـاي بـه ازاي نهـاده وري افـزايش بهـره بـا . باشـد ها در فرايند توليد مي هادهها و ن بيانگر رابطه ستانده وري بهره

و بـين عوامـل توليـد گـشته در نتيجه درآمـد بيـشتري فـراهم وشده ايجاد يافزوده بيشتر ارزشدر اقتصاد موجود

.شود منجر به بهبود استانداردهاي زندگي مييور بهبود بهرهدر واقع. دگرد توزيع مي

وري مـورد هـاي بهـره وري در رشد و توسعه اقتصادي کشور، تهيـه شـاخص کننده بهره به نقش تعيين با توجه

نسبت يک شاخص مقداري از يک سـتانده معـين بـه يـک وري به بيان ساده يک مقياس بهره . گيرد توجه قرار مي

.باشد ميشاخص مقداري از يک داده معين يا ترکيبي از چندين داده

ها يکي از ابزارهاي ارزيابي تغييرات فناوري شاخصاين . اي دارند ري کاربردهاي گسترده و هاي بهره شاخص

تـوان تغييـرات تـوان مـي هـا ايـن شـاخص گيـري از بهره با همچنين .دنباش ميها و شناسايي عدم کارايي در اقتصاد

ات رشد يک اقتـصاد و مقيـاس از امکان وري چند عاملي مقياسي بهره. نمودپذيري اقتصاد کشور را ارزيابي رقابت

وري کـار عالوه برآن شاخص بهـره . فشارهاي تورمي بوده و در ارزيابي ظرفيت توليدي يک اقتصاد کاربرد دارد

. باشد ميسطح استانداردهاي زندگيشاخص مهمي در ارزيابي تغييرات در

بر اقتصادسنجي و تخمـين هاي مبتني وجود دارد از جمله روش وري سنجش بهره مختلفي به منظور هاي روش

هـا داراي مزايـا و معـايبي اسـت و هر يک از اين روش. تابع توليد، روش حسابداري رشد و روش شاخص عددي

المللـي و مراکـز هاي بـين اغلب سازمان. گيرد ها و اهداف مورد نظر صورت مي انتخاب روش برحسب محدوديت

نيـز از روش شـاخص عـددي گـزارش در ايـن . رنـد ب اي مختلف از روش شاخص عددي بهره مي هآماري کشور

.استفاده شده است

وري پس از مقدمه در فـصل دوم مفـاهيم و تعـاريف مربـوط بـه بهـره .باشد ميهشت فصل شامل اين گزارش

وري معرفي شده و نکاتي در مورد تفـسير ايـن هاي بهره مهمترين کاربردهاي شاخص در فصل سوم . شود ميارائه

در . باشـد مـي وري هـاي مختلـف سـنجش بهـره روششامل معرفي اجمالي فصل چهارم . گردد مي ارائهها شاخص

در فـصل شـشم نـرخ . شـود مـرور مـي هاي اصـلي بخـش واقعـي اقتـصاد ايـران روند تغييرات شاخص فصل پنجم

العات اط ه اختصاص به ارائ فصل هفتم . شود و با ساير کشورها مقايسه مي محاسبه در ايران کارگيري نيروي کار هب

در فـصل پايـاني پيـشنهادهايي بـه منظـور بهبـود نتـايج سـنجش . داردنتـايج محاسـبات هاي مورد استفاده و و داده

. شود ارائه ميوري بهره

۴

مفاهيم و تعاريف-۲

توسـط وري بهرهگيري هاي اندازه مجموعه از تعاريف و مفاهيم و روش ترين و رايج در حال حاضر معتبرترين

وري مبـاني نظـري بهـره اي از بخـش عمـده هرچند کـه . ارائه شده است ١هاي اقتصادي زمان توسعه و همکاري سا

.دارد) ۱۹۵۷ (٢ريشه در نظرات رابرت سولو

توان در يک نگاه کلي، نسبت يک شاخص مقـداري از يـک سـتانده معـين بـه يـک شـاخص وري را مي بهره

وري بهـره مباحـث موجـود در ادبيـات در ولـي .ين داده تعريف کـرد مقداري از يک داده معين يا ترکيبي از چند

شـده اسـت کـه بـه معرفـي گيـري آن ازههاي متعددي نيز جهت اند تعاريف مختلفي از اين مفهوم ارائه و شاخص

انتخـاب هـر شـاخص بـستگي بـه هـدف و نـوع . تعريف شـده اسـت ها آن کاربردهاي مختلفي نيز براي آن تناسب

هـاي شـاخص تـوان انـواع در مجمـوع مـي . داردجهت تهيه آنمورد نياز اطالعات به يان دسترس کاربرد و نيز ميز

وري تک عاملي که نسبت مقياسي از ستانده را بـه مقياسـي از داده نـشان هاي بهره به صورت شاخص وري را بهره

بندي د طبقه نده ها نشان مي از داده اي هاي چندعاملي که نسبت مقياسي از ستانده را به مجموعه د و شاخص نده مي

وري چنـد هـاي بهـره ترين شـکل رايج .دهد وري را نشان مي هاي بهره شاخص هايي از نمونه ۱جدول شماره . نمود

:عاملي عبارتند از

افزوده براساس کار و سرمايه وري ارزش بهره -

)سرمايه، کار، انرژي، مواد و خدمات (KLEMSوري ستانده کل بر اساس بهره -

١ Measuring Productivity, OECD manual, ٢٠٠١. ٢ Robert Solow

وري هاي بهرهشاخصهايي ازنمونه-۱جدول داده ستانده وري هاي بهره شاخص

ساعات کار ارزش افزوده ناخالص )۱(افزوده ناخالص به ساعات کار نسبت ارزش

تعداد افراد شاغل ارزش افزوده ناخالص )۱( افراد شاغل عداد تافزوده ناخالص به نسبت ارزش

تعداد مشاغل ارزش افزوده ناخالص )۱(افزوده ناخالص به تعداد مشاغل نسبت ارزش

شده شاخص مقداري خدمات سرمايه و نهاده کار تعديل توليد ناخالص داخلي )۲( سرمايه -افزوده براساس کار وري ارزش بهره

جمعيت کشور توليد ناخالص داخلي )۳(لص داخلي سرانه توليد ناخا

ساعات کار توليد ناخالص داخلي )۱(نسبت توليد ناخالص داخلي به ساعات کار

تعداد افراد شاغل توليد ناخالص داخلي )۱( افراد شاغل تعدادنسبت توليد ناخالص داخلي به

KLEMS )۲( ماتسرمايه، کار، انرژي، مواد و خد ستانده کل

ONS: مرجع

وري کار شاخص بهره) ۱(

وري چند عاملي بهره شاخص)۲(

.توان آن را يک شاخص رفاه به حساب آورد شود ولي مي وري محسوب نمي توليد ناخالص داخلي سرانه اگرچه يک شاخص بهره) ۳(

۵

وري کار عبارت است از نسبت ستانده اقتـصاد بـه بهره. باشد وري تک عاملي مي ترين بهره وري کار رايج بهره

شود از جملـه تعـداد شـغل، تعـداد جمعيـت شـاغل و ميـزان هاي مختلفي سنجيده مي نهاده کار با روش . نهاده کار

گر تغييرات ستانده اقتصاد و يا هر يک بيان کاروري در واقع سري زماني شاخص بهره . واقعي کارکنان ساعت کار

. باشد هاي اقتصادي به ازاي مقدار ثابتي از نهاده کار مي از فعاليت

کـارگيري ابـزار و تجهيـزات بهتـر و بيـشتر، گردند عبارتند از به ميوري کار عواملي که موجب تغيير در بهره

ثيـر ٔهرچنـد کـه تـا . ازماني و نيـز افـزايش کـارايي هاي نوين، تغييرات در ساختار مديريتي و س در فناوري پيشرفت

بـه . وري اسـتنباط نمـود توان از روند تغييرات شـاخص بهـره هر يک از اين عوامل را به طور مشخص نمي مجزاي

وري ناشي از افزايش تجربـه و مهـارت نيـروي تواند تغييرات بهره وري کار نمي بهرهشاخص طور معمول عالوه به

).ONS - ۲۰۰۷. (مگر اين که از نهاده کار تعديل شده برحسب کيفيت استفاده شود. کار را مشخص کند

را تـوان آن کـه مـي باشـد مـي وري تـک عـاملي هاي بهـره وري سرمايه نيز يکي ديگر از شاخص شاخص بهره

ه توسـط نهـاده سـرماي . نمايـد گيـري مـي را به نهاده سـرمايه انـدازه داين شاخص نسبت ستانده اقتصا . محاسبه نمود

. شود خدمات سرمايه يا موجودي سرمايه سنجيده مي

وري هاي بهره کاربرد و تفسير شاخص -۳

. کننده رشـد اقتـصادي بلندمـدت و بهبـود اسـتانداردهاي زنـدگي اسـت تغييرات فناوري يکي از عوامل تعيين

.دارزيـابي نمايـ ي اقتـصادي هـا در اقتصاد و بخـش را تغييرات فناوري تواند است که مي زاري ابوري هشاخص بهر

تغييـرات فنـاوري ناشـي از منحـصراً وري چنـدعاملي بهـره رشـد ،براساس مطالعات تجربـي البته به لحاظ نظري و

ثر از ساير عوامل غيرفناوري از جمله اثر مقياس، اثر ادواري، تغييرات در کـارايي و ٔوري چندعاملي متا بهره .نيست

هرگونه تغييرات در فناوري از سوي ديگر . شود د که به صورت پسماند منظور مي باش گيري نيز مي خطاهاي اندازه

بدين معني که بخشي از تغييرات فناوري کـه .وري چندعاملي منظور شود ير در بهرهي عنوان تغتحتنبايد لزوماً نيز

هـاي توليـد اعـم از هـاده باشد به صورت تغيير در ن مستقيماً مربوط به عوامل توليد در درون يک فرايند توليدي مي

هاي هاي فناوري مرتبط با پيشرفت ولي بخش ديگري از پيشرفت . شود بهبود نهاده کار يا نهاده سرمايه منعکس مي

. گردد وري چندعاملي منعکس مي هاي مديريت و نظاير آن در رشد بهره علمي، تغييرات سازماني، بهبود در شيوه

معينفرايند توليدي يک ها به ويژه در کاراييوري شناسايي عدم رههاي به يکي ديگر از کاربردهاي شاخص

شده به تعداد کارکنان يـک کارگـاه بـا سـاير توان با مقايسه نسبت تعداد محصول توليد به عنوان مثال مي . باشد مي

.هاي مشابه در مورد کارايي آن بحث نمود کارگاه

کاربردهـاي مـي باشـد کـه وري کـار ص بهـره شـاخ تـک عـاملي، وري هـاي بهـره يکي از مهمترين شاخص

کننـده اصـلي در سـطح وري کار يـک عامـل تعيـين از آنجا که بهره .گذاري دارد اي از جمله در سياست گسترده

بررسـي رونـد کـار وري هـاي بهـره درآمد سرانه و استانداردهاي زندگي است لـذا يکـي از کاربردهـاي شـاخص

نشان دهد که عامل نيـروي کـار بـا تواند مياين شاخص . باشد کشور مي تغييرات کلي سطح استاندارد زندگي در

البتـه بايـد توجـه . کنـد چه ميزان از کارايي با ساير عوامل توليد ترکيب شده و تغييرات فني با چه روندي تغيير مي

۶

و ميـزان هاي شخصي نيـروي کـار تواند به طور کامل تحليل دقيقي از ظرفيت وري کار نمي نمود که شاخص بهره

. تالش آنها در توليد ارائه نمايد

بـا . وري چنـدعاملي اسـتفاده نمـود بهـره هـاي تـوان از شـاخص براي دستيابي به ابزارهـاي تحليلـي بيـشتر مـي

هـاي واسـطه و فنـاوري در گيري مستقيم سهم کار، سرمايه، نهاده وري چندعاملي نيازي به اندازه گيري بهره اندازه

ظرفيـت بـالقوه رشـد پـذيري اقتـصاد کـشور و تغييرات تـوان رقابـت توان با اين شاخص مي .رشد اقتصادي نيست

وري چند عاملي مقياس مهمـي از امکانـات رشـد بهره. را ارزيابي کرد الگوهاي رشد گذشته و همچنين اقتصادي

. يک اقتصاد و مقياس فشارهاي تورمي بوده و در ارزيابي ظرفيت توليدي يک اقتصاد کاربرد دارد

علل اساسي رشـد را توصـيف حسابداري رشد وري و سنجش بهره بايد به اين نکته توجه داشت که در نهايت

رشـد و اي پايـه اگـر بخـواهيم علـل . نماينـد مـي واسطه رشد را مـشخص اهميت نسبي منابع بي فقط بلکهد نکن نمي

بررسي عوامل نهادي و تـاريخي با همراهات مطالع اين قرار دهيم بايد مطالعهوري را مورد نوآوري و تغييرات بهره

) OECD- ۲۰۰۱(. موردي کامل شودهاي بررسيو همچنين

وري هاي سنجش بهره روش -۴

هاي ها شاخص آن. دارد) ۱۹۵۷(و سولو ) ۱۹۴۲ (٣وري ريشه در نظريات تينبرگن نظريه اقتصادي سنجش بهره

از آن پـس . آن را بـه تحليـل رشـد اقتـصادي پيونـد دادنـد وري را در قالب مفهوم تابع توليد مطـرح کـرده و بهره

توسـعه ٦ و دايـورت ٥ ، گريليچـز ٤يورگنـسون مطالعـات طور چشمگيري به ويژه بـه تبعيـت از وري به سنجش بهره

تئوري بنگـاه، نظريـه در تلفيق سازگار و مستحکم يوري، روش توليد در سنجش بهره تئوريامروزه، روش .يافت

.نمايد ارائه ميهاي ملي عدد شاخص و حساب

و غيرپــارامتري ) هــاي اقتــصادسنجي روش(هــاي پــارامتري دو گــروه روشدروري هــاي ســنجش بهــره روش

. باشد هاي غيرپارامتري شامل روش حسابداري رشد و روش شاخص عددي مي روش. شوند ميبندي طبقه

روش اقتصادسنجي-۴-۱

در اين روش . ها است بتني بر مشاهدات مقداري ستانده و داده وري فقط م سنجي در سنجش بهره روش اقتصاد

روش . شـود وري کـل منظـور مـي شـوند و جـزء پـسماند بـه عنـوان بهـره پارامترهاي تـابع توليـد تخمـين زده مـي

مزيـت . باشـد وري مـي اقتصادسنجي روشي مناسب در مطالعات دانشگاهي و مطالعات موردي در زمينه رشد بهـره

از جملـه . باشـد هـاي بـالقوه آن مـي پذير بودن و ظرفيـت آزمون ،هاي غيرپارامتري سبت به روش عمده اين روش ن

. باشد هاي اين روش ضرورت دراختيار داشتن مشاهدات کافي به منظور تخمين مدل مي محدوديت

٣ Jan Tinbergen ۴ Dale Jorgenson ۵ Zvi Griliches ۶ Erwin Diewert

٧

حسابداري رشدروش -۴-۲

را محاسـبه چنـدعاملي وري شد بهره مستقيماً رحسابداري رشد مبتني بر تئوري توليد اقتصاد خرد بوده و روش

وري کـل محاسـبه هاي کار و سرمايه به عنـوان رشـد بهـره در اين روش تفاضل رشد ستانده و رشد نهاده . کند مي

هـاي کـل آنها در هزينه هريک از هاي کار و سرمايه با استفاده از سهم نهادهدر اين محاسبات نرخ رشد . گردد مي

بازده نـسبت بـه مقيـاس ثابـت فـرض شـده و شـرايط رقابـت کامـل و بداري رشد حسادر روش . شوند موزون مي

. باشد پذير بودن توليدکنندگان مفروض مي حداکثرکردن سود براي توليدکننده و قيمت

شاخص عدديروش -۴-۳

و يـا نـسبت سـتانده بـه ) وري تک عـاملي بهره( نسبت شاخص مقداري ستانده به يک داده معين شرودر اين

چنانچـه محاسـبه . شـود وري درنظرگرفتـه مـي به عنوان شاخص بهـره ) وري چندعاملي بهره(ها اي از داده جموعهم

بـا هـا از آنهاي مورد نظر بـا توجـه بـه وزن هريـک وري چند عاملي مورد نظر باشد الزم است مجموعه داده بهره

باشد کـه وري مي و مستمر بهره روش شاخص عددي روشي مناسب در محاسبات رسمي . يکديگر ترکيب گردند

وري آسيايي و سـازمان المللي نظير سازمان بهره هاي بين کشورها و همچنين توسط سازمان مراکز آماري اغلب در

هـاي مختلـف توان شاخص با استفاده از اين روش مي . گيرد هاي اقتصادي مورد استفاده قرار مي توسعه و همکاري

از جملـه مزيـت ايـن روش سـهولت . هاي اقتـصادي محاسـبه نمـود همچنين بخش وري را براي کل اقتصاد و بهره

. باشد وري مي هاي بهره هنگام سازي شاخص به

اقتصادروري بر بخش واقعي م -۵

هــاي عمــده بخــش در ايــن بخــش شــاخص

افـزوده، موجـودي واقعي اقتصاد از جمله ارزش

وري سرمايه و نيروي کار که در محاسبات بهره

. شده اسـت گيرند بررسي فاده قرار مي مورد است

هــاي ســهم هريــک از گــروه۱نمــودار شــماره

دمات و اصلي کشاورزي، صـنايع و معـادن، خـ

ــزوده اقتــصاد در ســال نفــت را از کــل ارزش اف

۵/۴۵ بــاگــروه خـدمات .دهـد مــي نـشان ۱۳۸۶

اقتـصاد از ارزش افزوده را بيشترين سهم درصد

بـا ب گروه نفت پس از آن به ترتي .باشد ميدارا

نمـودار . دنـ قرار دار درصد ۱/۹با سهم و گروه کشاورزي درصد ۰/۱۸و معادن با سهم ، صنايع درصد ۴/۲۷سهم

. دهد نشان مي ياقتصادعمده هاي افزوده اقتصاد ايران را به تفکيک گروه روند ارزش ۲شماره

۱۳۸۶ ارزش افزوده در سال کلهاي اصلي از سهم گروه -۱نمودار

گروه نفت ; ۲۷/۴ گروه كشاورزي;۹/۱

گروه خدمات ; ۴۵/۵گروه صنايع ومعادن ;

۱۸/۰

٨

هـاي مـصرفي هاي مصرفي خـصوصي، هزينـه هزينه روند هزينه ناخالص داخلي را به تفکيک ۳نمودار شماره

در دوره زماني دولتي، تشکيل سرمايه ثابت ناخالص، تغيير در موجودي انبار و خالص صادرات کاالها و خدمات

. دهد نشان مي۱۳۷۶ به قيمتهاي ثابت سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۵۲

۱۳۷۶ سالروند هزينه ناخالص داخلي به قيمتهاي ثابت -۳نمودار

-۱۰۰،۰۰۰

۰

۱۰۰،۰۰۰

۲۰۰،۰۰۰

۳۰۰،۰۰۰

۴۰۰،۰۰۰

۵۰۰،۰۰۰

۶۰۰،۰۰۰

۱۳۵۲ ۱۳۵۴ ۱۳۵۶ ۱۳۵۸ ۱۳۶۰ ۱۳۶۲ ۱۳۶۴ ۱۳۶۶ ۱۳۶۸ ۱۳۷۰ ۱۳۷۲ ۱۳۷۴ ۱۳۷۶ ۱۳۷۸ ۱۳۸۰ ۱۳۸۲ ۱۳۸۴ ۱۳۸۶

لريا

د اريلي م

هزينه هاي مصرفي خصوصي هزينه هاي مصرفي دولتي تشكيل سرمايه ثابت ناخالص تغيير در موجودي انبار خالص صادرات كاالها وخدمات

۱۳۷۶ سالهاي اصلي به قيمتهاي ثابت ه تفکيک گروهروند ارزش افزوده اقتصاد ب -۲نمودار

۰

۱۰۰،۰۰۰

۲۰۰،۰۰۰

۳۰۰،۰۰۰

۴۰۰،۰۰۰

۵۰۰،۰۰۰

۶۰۰،۰۰۰

۱۳۵۲ ۱۳۵۴ ۱۳۵۶ ۱۳۵۸ ۱۳۶۰ ۱۳۶۲ ۱۳۶۴ ۱۳۶۶ ۱۳۶۸ ۱۳۷۰ ۱۳۷۲ ۱۳۷۴ ۱۳۷۶ ۱۳۷۸ ۱۳۸۰ ۱۳۸۲ ۱۳۸۴ ۱۳۸۶

لريا

د اريلي م

گروه كشاورزي گروه نفت گروه صنايع ومعادن گروه خدمات

٩

مقايـسه شـده ۱۳۸۶ تـا ۱۳۵۲ روند تغييرات توليد و هزينه ناخالص داخلي در دوره زمـاني ۴در نمودار شماره

تـا ۱۳۵۲هـاي عمـده اقتـصاد را طـي سـالهاي روند جمعيت شاغل کشور به تفکيک بخش ۵نمودار شماره . است

.باشد متعلق به گروه خدمات ميجمعيت شاغل بيشترين سهم هاي اخير در سال .دهد نشان مي۱۳۸۶

۱۳۷۶ سالهزينه ناخالص داخلي به قيمتهاي ثابتتوليد ناخالص داخلي و تغييرات روند -۴نمودار

-۲۰/۰

-۱۵/۰

-۱۰/۰

-۵/۰

۰/۰

۵/۰

۱۰/۰

۱۵/۰

۲۰/۰

۱۳۵۲ ۱۳۵۴ ۱۳۵۶ ۱۳۵۸ ۱۳۶۰ ۱۳۶۲ ۱۳۶۴ ۱۳۶۶ ۱۳۶۸ ۱۳۷۰ ۱۳۷۲ ۱۳۷۴ ۱۳۷۶ ۱۳۷۸ ۱۳۸۰ ۱۳۸۲ ۱۳۸۴ ۱۳۸۶

صددر

رشد توليد ناخالص داخلي به قيمت پايه به قيمت هاي ثابت رشد هزينه ناخالص داخلي به قيمتهاي ثابت

هاي اصلي جمعيت شاغل کشور به تفکيک گروهروند-۵نمودار

۲،۰۰۰

۴،۰۰۰

۶،۰۰۰

۸،۰۰۰

۱۰،۰۰۰

۱۲،۰۰۰

۱۴،۰۰۰

۱۶،۰۰۰

۱۸،۰۰۰

۲۰،۰۰۰

۲۲،۰۰۰

۱۳۵۲ ۱۳۵۴ ۱۳۵۶ ۱۳۵۸ ۱۳۶۰ ۱۳۶۲ ۱۳۶۴ ۱۳۶۶ ۱۳۶۸ ۱۳۷۰ ۱۳۷۲ ۱۳۷۴ ۱۳۷۶ ۱۳۷۸ ۱۳۸۰ ۱۳۸۲ ۱۳۸۴ ۱۳۸۶

فرر نهزا

گروه کشاورزي گروه صنايع و معادن ( شامل نفت و گاز ) گروه خدمات

جمهور ريزي و نظارت راهبردي رئيس معاونت برنامه:مرجع

١٠

آالت و ساختمان را بـه قيمتهـاي ثابـت سـال ينخالص شامل ماش ثابت روند موجودي سرمايه ۶دار شماره نمو

بخش خدمات بيـشترين سـهم را در موجـودي سـرمايه . دهد نشان مي يهاي عمده اقتصاد به تفکيک بخش ۱۳۷۶

بـه ترتيـب پـس از بخـش »نفـت و گـاز « و »کـشاورزي «، »دنا و معـ ايعصـن «هـاي بخش. باشد دارا مي ثابت کشور

.گيرند خدمات قرار مي

در ايرانرگيري نيروي کارکا نرخ به -۶

.توضيح داد کارگيري نيروي کار هنرخ ب وري نيروي کار و بهرهتوان بر اساس را مي درآمد سرانه هر اقتصادي

به عبارت ديگر . وجود دارد معکوس سياستي رابطه وري کار در کوتاه مدت يک افزايش اشتغال و بهبود بهره بين

افزايش اشـتغال باشـد، معطوف به گذاري سياستي اگر هدف . دست يافت هدف توان در کوتاه مدت به هردو نمي

وري کـاهش ميـانگين بهـره شـاهد کار گيري نيروي کار بـا کـارايي پـايين هدليل ب ه ممکن است در کوتاه مدت ب

)APO - ۲۰۰۹(. باشيم

، نيـروي کـار ي کـارگير هنرخ بـ نيروي کار جهت محاسبه واقعي ميزان ساعت کار ي به دسترس عدمبه با توجه

محاسـبه و نتـايج آن هـاي مختلـف در سـال به عنوان يک شاخص جايگزين نسبت جمعيت شاغل به کل جمعيت

نـسبت .دهـد نـشان مـي ۱۳۸۶ تـا ۱۳۶۸هـاي سـال طـي را شـاخص روند تغييرات اين ۷نمودار . تحليل شده است

. رسيده اسـت ۱۳۸۶درصد در سال ۷/۲۹ به رقم ۱۳۶۸ درصد در سال ۴/۲۲از رقم جمعيت شاغل به کل جمعيت

هاي گذشته با اين حال اين نسبت در مقايسه با ساير کـشورها بـسيار طي سال شاخص اين قابل توجه با وجود رشد

۱۳۷۶موجودي سرمايه ثابت خالص به قيمتهاي ثابت سال روند-۶نمودار

۰

۲۰۰،۰۰۰

۴۰۰،۰۰۰

۶۰۰،۰۰۰

۸۰۰،۰۰۰

۱،۰۰۰،۰۰۰

۱،۲۰۰،۰۰۰

۱،۴۰۰،۰۰۰

۱،۶۰۰،۰۰۰

۱،۸۰۰،۰۰۰

۱۳۵۳ ۱۳۵۶ ۱۳۵۹ ۱۳۶۲ ۱۳۶۵ ۱۳۶۸ ۱۳۷۱ ۱۳۷۴ ۱۳۷۷ ۱۳۸۰ ۱۳۸۳ ۱۳۸۶

لريا

د اريليم

گروه کشاورزي گروه نفت و گاز گروه صنايع و معادن گروه خدمات

١١

درصـد، ۴۸ آمريکـا درصد،۵۰ ژاپن درصد،۵۸ در کشور چين ۲۰۰۶اين نسبت در سال نوان مثال ع ه ب .کم است

. درصد بوده است۲۹ در ايران و درصد ۴۳اروپا اتحاديه

نسبت جمعيت شاغل به کل جمعيت در ايران-۷نمودار

۲۲

۲۳

۲۴

۲۵

۲۶

۲۷

۲۸

۲۹

۳۰

۱۳۶۸ ۱۳۶۹ ۱۳۷۰ ۱۳۷۱ ۱۳۷۲ ۱۳۷۳ ۱۳۷۴ ۱۳۷۵ ۱۳۷۶ ۱۳۷۷ ۱۳۷۸ ۱۳۷۹ ۱۳۸۰ ۱۳۸۱ ۱۳۸۲ ۱۳۸۳ ۱۳۸۴ ۱۳۸۵ ۱۳۸۶

صددر

مار ايرانمرکز آ: جمعيت کشور آمارمرجع

جمهور ريزي و نظارت راهبردي رئيس معاونت برنامه: آمار جمعيت شاغلمرجع

۲۰۰۶کشورهاي منتخب در سال درنسبت جمعيت شاغل به کل جمعيت-۸نمودار

۵۸۵۶ ۵۵

۵۲۵۰

۴۸ ۴۸۴۶

۴۳ ۴۳۴۱

۳۹

۳۰ ۳۰ ۲۹

۱۰

۲۰

۳۰

۴۰

۵۰

۶۰

۷۰

چين تايلند سنگاپور ويتنام ژاپن آمريکا کره نپال اندونزي اتحاديه

اروپا

(EU۱۵)

هند مالزي بنگالدش پاکستان ايران

صددر

(APO) سازمان بهره وري آسيايي:مرجع

١٢

وري هاي بهره برآورد شاخص -۷

پـذيري بـا کـشورهاي وري از جمله امکـان مقايـسه با توجه به مزاياي روش شاخص عددي در محاسبات بهره

سـري زمـاني ،هـا و آمارهـاي موجـود داده آوري جمـع و بـا روش ، با استفاده از اين روزرساني ديگر و سهولت به

در ايـن روش نـسبت شـاخص .محاسـبه شـده اسـت اقتصاد ايـران وري کل رمايه و بهره وري کار، س شاخص بهره

شـاخص وري کـل نيـز به منظور محاسبه بهـره . شود محاسبه مي وري به عنوان شاخص بهره ستانده بر داده مقداري

سـال پايـه ۱۳۷۶ سال ٧.شوند ترکيب مي با يکديگر مقداري کار و سرمايه با توجه به سهم هريک از آنها در توليد

. باشد مي۱۰۰ معادل ۱۳۷۶لذا مقدار شاخص در سال . در نظر گرفته شده است

داده و ستاندههاي انتخاب شاخص -۷-۱

هـاي هـاي مختلفـي جهـت انتخـاب شـاخص نيز نشان داده شده اسـت، روش ۱همانگونه که در جدول شماره

ارزش افزوده ناخالص يـا توليـد ناخـالص داخلـي را بـه توان وري مي در محاسبات بهره . ستانده و داده وجود دارد

د و يا ستانده ناخالص را به ويژه در سطح بنگاه يا صنعت به عنوان شـاخص سـتانده در عنوان شاخص ستانده اقتصا

وري، توليـد ناخـالص داخلـي بـه شـاخص سـتانده مـورد اسـتفاده در محاسـبات بهـره گزارشدر اين . نظر گرفت

. باشد اقتصادي ميهاي فعاليتالص براي براي کل اقتصاد و ارزش افزوده ناخ ۱۳۷۶قيمتهاي ثابت سال

هاي به تفکيک بخش ۱۳۷۶موجودي سرمايه به قيمتهاي ثابت سال نهاده سرمايه، مورد استفاده جهت شاخص

. شـد با ترين شاخص جهت سنجش نهاده سـرمايه مـي خدمات سرمايه مناسب الزم به ذکر است . باشد اقتصادي مي

معمـوالً . شـود ولي در اغلب کشورها سري زماني خدمات سرمايه به عنوان يک آمـار مـستقل تهيـه و منتـشر نمـي

محاسـبه در حال حاضـر . گيرد وري تهيه و مورد استفاده قرار مي خدمات سرمايه به عنوان جزئي از محاسبات بهره

توان به فقدان آمار تـشکيل سـرمايه از جمله مي . هايي روبرو است ها و کاستي در ايران با دشواري خدمات سرمايه

اي تفصيلي و نيز فقدان يک بررسي تجربـي از عمـر مفيـد هاي سرمايه ثابت و موجودي سرمايه به تفکيک دارايي

آمـار موجـودي از کشورهاي ديگر از همانند بسياري نيز با اين توضيح در اينجا . اي اشاره نمود هاي سرمايه دارايي

شـدن بـرآورد موجـب کمتـر استفاده از آمار موجودي سرمايه به جاي خدمات سرمايه . اده شده است استفسرمايه

.شود وري مي شاخص بهرهشدن برآورد تر سهم نهاده سرمايه در توليد و به تبع آن بيش

بع نظـري در منا البته . استفاده شده استشاخص نهاده کار به عنوان از آمار تعداد افراد شاغل محاسباتدر اين

وري در صورت امکان از ساعات کار واقعي کارکنان و در صورت فقدان آن از شود در محاسبات بهره توصيه مي

به دليل فقدان سري زمـاني قابـل اتکـا از وجود اين با . کار استفاده گردد افراد شاغل به عنوان شاخص نهاده تعداد

. ده استاز تعداد افراد شاغل استفاده ش ،ساعات کار کارکنان

هـا، مـازاد ت کارکنـان، خـالص ماليـات اافـزوده، جبـران خـدم حـسابهاي ملـي شـامل ارزش مرجع آمار

آمار افـراد شـاغل از . باشد اداره حسابهاي اقتصادي بانک مرکزي مي ،عملياتي، درآمد مختلط و موجودي سرمايه

).۱۳۸۵(نژاد خاوريو ٢٠٠١ ,Measuring Productivity, OECD"" کنيد به مراجعهشناسي در زمينه روش جهت مطالعه بيشتر٧

١٣

گيري از بـر آن از نتـايج آمـار عـالوه .جمهـور اخـذ شـده اسـت ريـزي و نظـارت راهبـردي رئـيس معاونت برنامه

. نيز استفاده شده است مرکز آمار ايران جمعيتهاي صنعتي و سرشماري کارگاه

نتايج محاسبات -۷-۲

هـاي فعاليـت بـه تفکيـک ۱۳۸۶ تـا ۱۳۶۷هـاي طي سالرا وري کار سري زماني شاخص بهره۲جدول شماره

حمـل «، »سـاختمان «، »آب، برق و گاز«، »صنعت«، »گاز نفت و ومعدن «، »گروه کشاورزي « شامل يعمده اقتصاد

۱۰۰ معـادل ۱۳۷۶ مقـدار شـاخص در سـال پايـه .دهـد نـشان مـي »ساير خدمات « و »و نقل، انبارداري و ارتباطات

.باشد مي

دليـل ه بـ . دهـد نشان مي وري کل را شاخص بهره ۴دول شماره وري سرمايه و ج شاخص بهره ۳جدول شماره

۹نمـودار شـماره . باشـد مـي ۱۳۸۶ تـا ۱۳۷۶ محدود به دوره زمـاني وري کل اري شاخص بهره ي آم ها يتدمحدو

وري را طـي دوره مـورد نظـر هاي بهره نرخ رشد شاخص۱۰وري و نمودار شماره هاي بهره روند تغييرات شاخص

. دهد نشان مي

)۱۳۷۶=۱۰۰(وري کار شاخص بهره-۲جدول

کشاورزيگروه معدن (شامل

نفت و گاز)ساختمانآب، برق و گازصنعت

حمل و نقل،

انبارداري و

ارتباطات

کل اقتصادساير خدمات

۱۳۶۷۷۱/۱۹۵/۳۷۵/۴۷۳/۷۸۲/۵۷۴/۱۸۰/۹۷۸/۹

۱۳۶۸۷۴/۱۸۴/۰۷۴/۶۷۳/۰۸۰/۶۷۹/۷۸۳/۰۸۱/۳

۱۳۶۹۸۱/۸۱۰۰/۷۸۶/۰۶۹/۹۹۵/۶۸۱/۱۸۶/۰۸۸/۲

۱۳۷۰۸۵/۸۱۲۳/۴۹۸/۷۷۳/۵۱۱۰/۶۷۷/۵۹۱/۳۹۴/۸

۱۳۷۱۹۴/۵۱۱۸/۷۹۵/۶۷۴/۹۱۲۰/۱۷۹/۲۹۴/۵۹۷/۵

۱۳۷۲۹۴/۹۱۲۳/۰۸۸/۸۸۱/۱۱۲۴/۰۸۶/۳۹۵/۳۹۸/۲

۱۳۷۳۹۵/۹۱۰۶/۱۸۷/۰۸۸/۴۱۰۹/۰۹۰/۹۹۵/۵۹۶/۶

۱۳۷۴۹۸/۰۱۱۰/۶۸۲/۸۹۲/۹۱۰۱/۰۹۵/۹۹۷/۰۹۶/۸

۱۳۷۵۱۰۰/۱۱۰۵/۸۸۹/۶۹۶/۰۱۱۰/۷۱۰۲/۱۹۸/۳۹۹/۱

۱۳۷۶۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰

۱۳۷۷۱۰۹/۴۱۰۰/۷۹۵/۲۱۰۳/۲۹۴/۸۱۰۰/۸۹۹/۶۱۰۰/۸

۱۳۷۸۱۰۲/۱۹۳/۹۱۰۲/۳۱۰۶/۲۱۰۴/۷۱۰۵/۵۹۷/۲۹۹/۷

۱۳۷۹۱۰۵/۰۹۹/۰۱۰۶/۵۱۰۸/۵۱۰۹/۲۱۰۱/۰۹۵/۷۱۰۰/۶

۱۳۸۰۱۰۳/۴۸۵/۲۱۱۵/۲۱۱۰/۱۱۰۹/۸۱۰۰/۴۹۶/۳۱۰۰/۲

۱۳۸۱۱۱۴/۵۸۶/۹۱۲۴/۶۱۱۲/۶۱۱۴/۷۱۰۲/۵۹۷/۱۱۰۳/۴

۱۳۸۲۱۱۹/۲۹۸/۳۱۳۷/۰۱۱۴/۹۱۱۲/۷۱۰۲/۵۹۹/۰۱۰۸/۱

۱۳۸۳۱۱۸/۱۱۰۱/۲۱۴۶/۷۱۱۸/۰۱۰۴/۸۱۰۶/۵۱۰۲/۴۱۱۰/۸

۱۳۸۴۱۲۶/۶۱۰۰/۶۱۶۳/۴۱۲۲/۰۱۰۲/۰۱۰۹/۴۱۰۴/۳۱۱۴/۷

۱۳۸۵۱۲۹/۸۹۸/۲۱۷۵/۶۱۲۹/۰۹۸/۶۱۱۶/۶۱۰۴/۴۱۱۷/۶

۱۳۸۶۱۳۷/۲۹۷/۵۱۸۴/۴۱۳۲/۶۱۰۷/۱۱۲۳/۴۱۰۵/۴۱۲۱/۱

١۴

)۱۳۷۶=۱۰۰(وري سرمايه شاخص بهره-۳جدول

کشاورزيگروه معدن (شامل

نفت و گاز)ساختمانآب، برق و گازصنعت

حمل و نقل،

انبارداري و

ارتباطات

کل اقتصادساير خدمات

۱۳۶۷۱۰۵/۲۸۰/۰۶۳/۵۵۶/۶۳۶/۲۵۷/۴۸۲/۴۷۷/۳

۱۳۶۸۱۰۴/۴۸۷/۷۶۵/۹۶۲/۵۳۹/۲۶۳/۳۸۵/۹۸۱/۰

۱۳۶۹۱۲۱/۵۱۰۵/۳۸۴/۶۶۹/۹۵۲/۷۶۹/۹۹۵/۲۹۳/۳

۱۳۷۰۱۱۴/۷۱۱۶/۲۹۴/۳۷۲/۴۶۳/۶۶۷/۷۱۰۱/۸۹۹/۷

۱۳۷۱۱۱۸/۴۱۱۵/۶۸۵/۵۷۴/۷۷۱/۰۶۶/۸۱۰۱/۷۹۹/۵

۱۳۷۲۱۱۱/۷۱۲۰/۱۷۸/۷۸۰/۰۸۱/۹۷۶/۸۹۸/۴۹۸/۲

۱۳۷۳۱۰۸/۳۱۱۲/۵۸۱/۱۸۵/۹۸۱/۰۸۳/۸۹۷/۳۹۶/۸

۱۳۷۴۱۰۸/۴۱۱۳/۷۸۱/۱۹۰/۹۸۵/۹۹۲/۱۹۸/۱۹۸/۰

۱۳۷۵۱۰۵/۰۱۰۹/۴۹۲/۷۹۵/۷۱۰۳/۹۱۰۳/۵۹۸/۵۱۰۰/۷

۱۳۷۶۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰

۱۳۷۷۱۰۶/۹۹۸/۸۸۵/۱۱۰۵/۹۱۰۶/۳۹۵/۳۱۰۰/۶۹۹/۲

۱۳۷۸۹۱/۵۸۸/۲۸۶/۶۱۱۳/۰۱۳۴/۶۱۰۱/۰۹۹/۵۹۷/۴

۱۳۷۹۸۹/۴۹۱/۰۸۶/۱۱۱۹/۲۱۵۸/۶۹۹/۴۹۹/۱۹۸/۳

۱۳۸۰۸۲/۴۷۵/۷۸۶/۰۱۲۴/۷۱۷۶/۳۹۵/۸۱۰۰/۵۹۶/۴

۱۳۸۱۸۶/۳۷۷/۰۸۴/۹۱۳۲/۵۲۱۵/۴۹۲/۴۱۰۱/۹۹۸/۵

۱۳۸۲۸۴/۵۸۴/۸۸۶/۰۱۴۰/۸۲۰۹/۰۸۸/۸۱۰۳/۲۱۰۰/۰

۱۳۸۳۷۷/۵۸۳/۲۸۴/۷۱۴۹/۹۱۸۶/۴۸۷/۹۱۰۶/۱۱۰۰/۰

۱۳۸۴۷۶/۸۷۸/۸۸۷/۱۱۵۳/۴۱۷۳/۲۸۷/۵۱۰۷/۲۱۰۰/۶

۱۳۸۵۷۴/۴۷۸/۴۸۸/۳۱۶۱/۷۱۶۲/۱۹۲/۳۱۰۷/۰۱۰۱/۱

۱۳۸۶۷۴/۳۷۶/۱۸۸/۸۱۶۶/۹۱۷۷/۸۹۷/۴۱۰۶/۳۱۰۱/۹

)۱۳۷۶=۱۰۰(وري کل شاخص بهره-۴جدول

کشاورزيگروه معدن (شامل

نفت و گاز)ساختمانآب، برق و گازصنعت

حمل و نقل،

انبارداري و

ارتباطات

کل اقتصادساير خدمات

۱۳۷۵۱۰۱/۶۱۰۹/۳۹۱/۴۹۵/۸۱۰۹/۵۱۰۳/۰۹۸/۴۱۰۰/۰

۱۳۷۶۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰۱۰۰/۰

۱۳۷۷۱۰۸/۶۹۸/۹۸۹/۹۱۰۴/۵۹۴/۹۹۷/۴۱۰۰/۱۱۰۰/۰

۱۳۷۸۹۸/۴۸۸/۳۹۳/۳۱۰۹/۳۱۰۵/۷۱۰۲/۷۹۸/۳۹۸/۵

۱۳۷۹۹۹/۴۹۱/۲۹۴/۵۱۱۵/۵۱۱۱/۸۱۰۰/۰۹۷/۴۹۹/۴

۱۳۸۰۹۵/۴۷۵/۹۹۶/۹۱۱۹/۹۱۱۹/۷۹۷/۵۹۸/۴۹۸/۲

۱۳۸۱۱۰۳/۳۷۷/۱۱۰۴/۳۱۲۶/۲۱۲۹/۳۹۶/۱۹۹/۶۱۰۰/۸

۱۳۸۲۱۰۴/۴۸۴/۹۱۰۹/۲۱۳۰/۹۱۲۷/۵۹۳/۵۱۰۱/۱۱۰۳/۶

۱۳۸۳۱۰۰/۳۸۳/۴۱۰۷/۷۱۳۷/۴۱۱۳/۶۹۳/۸۱۰۴/۲۱۰۴/۴

۱۳۸۴۱۰۵/۰۷۹/۰۱۰۹/۱۱۴۳/۷۱۰۸/۷۹۴/۸۱۰۵/۸۱۰۶/۲

۱۳۸۵۱۰۴/۱۷۸/۶۱۱۱/۳۱۵۳/۶۱۰۵/۱۱۰۰/۴۱۰۵/۸۱۰۷/۵

۱۳۸۶۱۰۸/۴۷۶/۳۱۱۰/۵۱۵۸/۷۱۱۸/۳۱۰۵/۸۱۰۵/۸۱۰۸/۵

١۵

دوره مورد بررسي نوسـان بـسياري وري طي هاي بهره روند تغييرات شاخص شود با توجه به نتايج، مشاهده مي

وري کار طـي ميانگين رشد بهره . هاي اخير از شدت اين نوسانات کاسته شده است سال در هرچندکه. داشته است

وري بهـره ميـانگين رشـد . بوده است درصد۵/۱وري سرمايه بهره و درصد۳/۲ در حدود ۱۳۸۶ تا ۱۳۶۸هاي سال

وري بهـره ،هاي عمده اقتصادي در بين گروه.بوده استدرصد ۸/۰ حدود در ۱۳۸۶ تا ۱۳۷۶هاي نيز طي سال کل

وري از نظـر بهـره . کمترين رشـد را داشـته اسـت )شامل نفت و گاز (گروه صنعت بيشترين و گروه معدن کار در

) گـاز ونفـت شـامل ( بيشترين و گروه کـشاورزي و گـروه معـدن »آب، برق و گاز «سرمايه نيز گروه ساختمان و

شـامل ( بيـشترين و گـروه معـدن »آب، برق و گاز«گروه نيز وري کل از نظر بهره . است دارا بوده رين رشد را کمت

. وري را داشته است کمترين رشد بهره)نفت و گاز

وري کار درصد تغيير شاخص بهره-۵جدول

کشاورزي گروه معدن (شامل

(نفت و گازساختمان آب، برق و گازصنعت

حمل و نقل،

انبارداري و

ارتباطات

کل اقتصادساير خدمات

۱۳۶۸۴/۲-۱۱/۸-۱/۱-۰/۹-۲/۳۷/۵۲/۷۳/۰

۱۳۶۹۱۰/۵۱۹/۹۱۵/۳-۴/۲۱۸/۶۱/۸۳/۶۸/۵

۱۳۷۰۴/۹۲۲/۵۱۴/۸۵/۱۱۵/۷-۴ /۴۶/۲۷/۵

۱۳۷۱۱۰/۲-۳/۸-۳/۱۱/۹۸/۶۲/۲۳/۴۲/۸

۱۳۷۲۰/۴۳/۶-۷/۱۸/۲۳/۳۹/۰۰/۹۰/۷

۱۳۷۳۱/۱-۱۳/۷-۲/۰۹/۰-۱۲/۱۵/۳۰/۲-۱ /۶

۱۳۷۴۲/۱۴/۳-۴/۸۵/۱-۷/۳۵/۵۱/۶۰/۲

۱۳۷۵۲/۱-۴/۴۸/۱۳/۳۹/۶۶/۵۱/۴۲/۴

۱۳۷۶-۰/۱-۵/۵۱۱/۷۴/۲-۹/۷-۲ /۱۱/۷۰/۹

۱۳۷۷۹/۴۰/۷-۴/۸۳/۲-۵/۲۰/۸-۰ /۴۰/۸

۱۳۷۸-۶/۷-۶/۷۷/۵۲/۹۱۰/۴۴/۶-۲ /۴-۱ /۱

۱۳۷۹۲/۹۵/۴۴/۱۲/۲۴/۳-۴ /۲-۱ /۵۱/۰

۱۳۸۰-۱/۶-۱۴/۰۸/۲۱/۴۰/۵-۰ /۷۰/۵-۰ /۴

۱۳۸۱۱۰/۸۲/۰۸/۱۲/۳۴/۵۲/۱۰/۸۳/۲

۱۳۸۲۴/۱۱۳/۲۱۰/۰۲/۱-۱/۷۰/۰۲/۱۴/۵

۱۳۸۳-۰/۹۲/۹۷/۰۲/۷-۷/۰۳/۹۳/۳۲/۵

۱۳۸۴۷/۱-۰/۶۱۱/۴۳/۴-۲/۷۲/۶۱/۹۳/۵

۱۳۸۵۲/۶-۲/۳۷/۵۵/۸-۳/۴۶/۶۰/۱۲/۵

۱۳۸۶۵/۷-۰/۷۵/۰۲/۸۸/۷۵/۸۱/۰۳/۰

١۶

وري سرمايه درصد تغيير شاخص بهره-۶جدول

کشاورزي گروه معدن (شامل

(نفت و گازساختمان آب، برق و گازصنعت

حمل و نقل،

انبارداري و

ارتباطات

کل اقتصادساير خدمات

۱۳۶۸-۰/۷۹/۶۳/۸۱۰/۴۸/۳۱۰ /۳۴/۳۴/۷

۱۳۶۹۱۶/۳۲۰/۱۲۸/۴۱۱/۸۳۴/۶۱۰ /۶۱۰ /۸۱۵ /۲

۱۳۷۰-۵/۶۱۰/۴۱۱/۵۳/۶۲۰/۷-۳ /۲۶/۹۶/۹

۱۳۷۱۳/۲-۰/۵-۹/۴۳/۲۱۱/۶-۱ /۴-۰ /۱-۰ /۲

۱۳۷۲-۵/۶۳/۹-۷/۹۷/۰۱۵/۳۱۵ /۰-۳ /۳-۱ /۳

۱۳۷۳-۳/۱-۶/۳۳/۰۷/۵-۱/۱۹/۱-۱ /۱-۱ /۴

۱۳۷۴۰/۱۱/۱۰/۱۵/۸۶/۱۹/۹۰/۹۱/۲

۱۳۷۵-۳/۱-۳/۸۱۴/۲۵/۳۲۰/۹۱۲ /۴۰/۳۲/۸

۱۳۷۶-۴/۸-۸/۶۷/۹۴/۵-۳/۷-۳ /۴۱/۶-۰ /۷

۱۳۷۷۶/۹-۱/۲-۱۴/۹۵/۹۶/۳-۴ /۷۰/۶-۰ /۸

۱۳۷۸-۱۴/۴-۱۰/۷۱/۷۶/۷۲۶/۶۵/۹-۱ /۱-۱ /۸

۱۳۷۹-۲/۴۳/۲-۰/۵۵/۵۱۷/۹-۱ /۵-۰ /۵۰/۹

۱۳۸۰-۷/۸-۱۶/۸-۰/۱۴/۶۱۱/۲-۳ /۷۱/۴-۲ /۰

۱۳۸۱۴/۸۱/۶-۱/۳۶/۳۲۲/۲-۳ /۵۱/۴۲/۲

۱۳۸۲-۲/۲۱۰/۱۱/۲۶/۲-۲/۹-۳ /۸۱/۲۱/۶

۱۳۸۳-۸/۳-۱/۸-۱/۵۶/۵-۱۰/۸-۱ /۱۲/۹-۰ /۱

۱۳۸۴-۰/۹-۵/۳۲/۹۲/۳-۷/۱-۰ /۵۱/۰۰/۶

۱۳۸۵-۳/۱-۰/۴۱/۴۵/۴-۶/۴۵/۵-۰ /۲۰/۵

۱۳۸۶-۰/۱-۳/۰۰/۵۳/۳۹/۶۵/۶-۰ /۷۰/۸

لوري ک شاخص بهرهدرصد تغيير-۷جدول

کشاورزي گروه معدن (شامل

(نفت و گازساختمان آب، برق و گازصنعت

حمل و نقل،

انبارداري و

ارتباطات

کل اقتصادساير خدمات

۱۳۷۶-۱/۶-۸/۵۹/۵۴/۳-۸/۷-۲ /۹۱/۶۰/۰

۱۳۷۷۸/۶-۱/۱-۱۰/۱۴/۵-۵/۱-۲ /۶۰/۱۰/۰

۱۳۷۸-۹/۴-۱۰/۷۳/۸۴/۶۱۱/۴۵/۵-۱ /۸-۱ /۵

۱۳۷۹۰/۹۳/۲۱/۳۵/۷۵/۸-۲ /۶-۰ /۹۰/۹

۱۳۸۰-۴/۰-۱۶/۷۲/۵۳/۷۷/۰-۲ /۵۱/۰-۱ /۲

۱۳۸۱۸/۳۱/۵۷/۶۵/۳۸/۱-۱ /۴۱/۲۲/۶

۱۳۸۲۱/۰۱۰/۲۴/۸۳/۸-۱/۴-۲ /۷۱/۵۲/۸

۱۳۸۳-۴/۰-۱/۸-۱/۴۴/۹-۱۰/۹۰/۳۳/۱۰/۸

۱۳۸۴۴/۷-۵/۳۱/۳۴/۶-۴/۳۱/۰۱/۵۱/۷

۱۳۸۵-۰/۸-۰/۵۲/۰۶/۹-۳/۳۶/۰۰/۰۱/۳

۱۳۸۶۴/۲-۳/۰-۰/۷۳/۳۱۲/۶۵/۴۰/۰۰/۹

١٧

. کننـده نيـروي کـار توضـيح داد توان برحسب عوامل تعيين توليد ناخالص داخلي سرانه را در هر اقتصادي مي

نيـز L جمعيـت فعـال و E جمعيـت کـشور، P بيـانگر توليـد ناخـالص داخلـي، Yاد يک کشور چنانچه در اقتص

(Y/P)وري نيـروي کـار، بيـانگر بهـره (Y/L)را بيان نمود به طوري کـه ) ۱(توان رابطه جمعيت شاغل باشد مي

.باشد نرخ اشتغال مي(L/E) نرخ مشارکت و (E/P)توليد ناخالص داخلي سرانه،

)۱( Y/L=Y/P * P/E * E/L

وري اقتصاد ايرانهاي بهرهشاخصدرصد تغيير-۱۰نمودار

-۲/۰

۰/۰

۲/۰

۴/۰

۶/۰

۸/۰

۱۰/۰

۱۲/۰

۱۴/۰

۱۶/۰

۱۳۶۸ ۱۳۶۹ ۱۳۷۰ ۱۳۷۱ ۱۳۷۲ ۱۳۷۳ ۱۳۷۴ ۱۳۷۵ ۱۳۷۶ ۱۳۷۷ ۱۳۷۸ ۱۳۷۹ ۱۳۸۰ ۱۳۸۱ ۱۳۸۲ ۱۳۸۳ ۱۳۸۴ ۱۳۸۵ ۱۳۸۶

صد در

رشد بهره وري کــار ــرمايه رشد بهره وري س رشد بهره وري کـل

)۱۳۷۶=۱۰۰(وري اقتصاد ايران هاي بهره روند شاخص-۹نمودار

۷۰

۸۰

۹۰

۱۰۰

۱۱۰

۱۲۰

۱۳۰

۱۳۶۷ ۱۳۶۸ ۱۳۶۹ ۱۳۷۰ ۱۳۷۱ ۱۳۷۲ ۱۳۷۳ ۱۳۷۴ ۱۳۷۵ ۱۳۷۶ ۱۳۷۷ ۱۳۷۸ ۱۳۷۹ ۱۳۸۰ ۱۳۸۱ ۱۳۸۲ ۱۳۸۳ ۱۳۸۴ ۱۳۸۵ ۱۳۸۶

شاخص بهره وري کــار ــرمايه شاخص بهره وري س شاخص بهره وري کــل

١٨

در هـر ) ۲(رابطـه . شـود حاصـل مـي ) ۲(لگاريتم گرفته و مـشتق آن محاسـبه شـود رابطـه ) ۱(اگر از طرفين رابطه

. کند ب عوامل تعيين کننده نيروي کار بيان ميسسرانه را برحتوليد ناخالص داخلي اقتصادي

سرانهGDPنرخ رشد = وري نيروي کار هرهرشد ب+ رشد نرخ مشارکت + رشد نرخ اشتغال ) ۲ (

عوامل تعيين کننده نيروي کارودرصد تغيير توليد ناخالص داخلي سرانه-۸جدول

رشد نرخ اشتغالرشد نرخ مشارکترشد بهره وري نيروي کاررشد GDP سرانه

۱۳۶۸۳/۲۳/۰۰/۳-۰/۱

۱۳۶۹۱۱/۴۸/۵۰/۳۲/۶

۱۳۷۰۹/۵۷/۵۰/۴۱/۶

۱۳۷۱۲/۶۲/۸۰/۵-۰/۸

۱۳۷۲۰/۴۰/۷۰/۶-۰/۹

۱۳۷۳-۱/۰-۱/۶۰/۶۰/۰

۱۳۷۴۱/۴۰/۲۰/۷۰/۶

۱۳۷۵۴/۶۲/۴۰/۸۱/۴

۱۳۷۶۱/۵۰/۹۲/۴-۱/۸

۱۳۷۷۱/۴۰/۸۲/۳-۱/۷

۱۳۷۸۰/۶-۱/۱۲/۲-۰/۵

۱۳۷۹۳/۳۱/۰۲/۰۰/۳

۱۳۸۰۱/۱-۰/۴۱/۹-۰/۴

۱۳۸۱۶/۴۳/۲۱/۶۱/۷

۱۳۸۲۶/۳۴/۵۱/۳۰/۵

۱۳۸۳۴/۷۲/۵۱/۱۱/۱

۱۳۸۴۵/۶۳/۵۱/۹۰/۱

۱۳۸۵۵/۰۲/۵۳/۵-۱/۱

۱۳۸۶۵/۳۳/۰-۱/۰۳/۳

کننده نيروي کار درصد تغيير توليد ناخالص داخلي سرانه برحسب عوامل تعيين-۱۱نمودار

-۲/۰

۰/۰

۲/۰

۴/۰

۶/۰

۸/۰

۱۰/۰

۱۲/۰

۱۳۶۸ ۱۳۶۹ ۱۳۷۰ ۱۳۷۱ ۱۳۷۲ ۱۳۷۳ ۱۳۷۴ ۱۳۷۵ ۱۳۷۶ ۱۳۷۷ ۱۳۷۸ ۱۳۷۹ ۱۳۸۰ ۱۳۸۱ ۱۳۸۲ ۱۳۸۳ ۱۳۸۴ ۱۳۸۵ ۱۳۸۶

صد در

ــار رشد بهره وري نيروي ک رشد نرخ مشــارکت رشد نرخ اشــتغال رشد GDP سرانه

١٩

تعديل نهاده کار برحسب کيفيت -۷-۳

بيانگر مدت زمان، ميزان تالش و مهارت نيـروي کـار در فرآينـد بايد در واقع هاده کار نچنانکه پيشتر بيان شد

. کار به حساب آيد تواند شاخص دقيقي از کميت و کيفيت نهاده با اين توضيح تعداد افراد شاغل نمي . توليد باشد

هرچند که به علت فقدان آمارها و اطالعات کـافي جهـت بـرآورد شـاخص تعـديل شـده نيـروي کـار در اغلـب

.شود اي تلقي مي استاندارد پذيرفته شدهوري در محاسبات بهرهکشورها، استفاده از تعداد افراد شاغل

يرات کيفيت نيروي کار در اقتصاد ايران، به منظور دستيابي به شاخصي جهت سنجش روند تغياين گزارشدر

شـاخص تغييـرات ،هـاي موجـود هاي صنعتي و سرشماري جمعيـت کـشور و سـاير داده کارگاهبا استفاده از آمار

با استفاده از روشـي کـه بانـک مرکـزي . کيفيت نيروي کار بر اساس سطح دستيابي به تحصيل برآورد شده است

که نرخ رشد ساالنه کيفيت نهـاده کـار را بـر برآورد شده ٨شاخص تورنکويست ايتاليا از آن بهره برده است يک

. نمايد مي دستيابي به تحصيل محاسبه تعداد افراد شاغل برحسب سطحاساس

و ) تعداد افراد شـاغل ( روند تغييرات شاخص کيفيت نيروي کار، شاخص کميت نيروي کار ۱۲نمودار شماره

تعـديل شـده رود با جـايگزين کـردن شـاخص انتظار مي . دهد نهاده کار را نشان مي تعديل شده همچنين شاخص

. وري کل کاهش يابد وري کار و بهره ار به جاي تعداد افراد شاغل، نرخ رشد بهرهنهاده ک

برحـسب نتـايج . دهـد وري را قبـل و بعـد از تعـديل نـشان مـي هاي بهره نتايج محاسبه شاخص ۹جدول شماره

درصـد ۱/۰ درصد قبل از تعـديل بـه مقـدار ۹/۱از مقدار ۱۳۸۶ تا ۱۳۷۷هاي وري کار بين سال ميانگين رشد بهره

۲/۰ درصـد قبـل از تعـديل بـه مقـدار ۸/۰وري کل نيـز از مقـدار ميانگين رشد بهره . يايد بعد از تعديل کاهش مي

٨ Törnqvist

شاخص نهاده کار تعديل شده روند–۱۲نمودار

۹۰

۱۰۰

۱۱۰

۱۲۰

۱۳۰

۱۴۰

۱۵۰

۱۶۰

۱۷۰

۱۸۰

۱۳۷۶ ۱۳۷۷ ۱۳۷۸ ۱۳۷۹ ۱۳۸۰ ۱۳۸۱ ۱۳۸۲ ۱۳۸۳ ۱۳۸۴ ۱۳۸۵ ۱۳۸۶

(۱۳۷۶=

۱۰۰)

ــار شاخص کيفيت نهاده ک

ــار شاخص کميت نهاده ک

شاخص کل نهاده کـار ( تعديل شده )

٢٠

قبل و بعد از وري کل وري کار و بهره نرخ رشد بهره ۱۴و ۱۳نمودار شماره در . يابد درصد بعد از تعديل تغيير مي

.شود تعديل نهاده کار مقايسه مي

تر از کيفيـت نيـروي کـار نيازمنـد دراختيـار داشـتن سـري زمـاني سـازگار از يک شاخص دقيق يابي به دست

ها و اطالعات از جمله سطح دستيابي به تحصيل، جنسيت، گروه سـني، ميـزان دسـتمزدها و سـاعات مجموعه داده

بـا و حال با اين. باشد ميهاي مورد بررسي و براي تمام سالهاي اقتصادي نيروي کار به تفکيک فعاليت واقعي کار

ه نيز نشان داده شد۱۲که در نمودار شماره برآورد شده هاي آماري، شاخص کيفيت نيروي کار وجود محدوديت

.دهد مي تا حدودي روند تغييرات کيفيت نيروي کار را نشان است

)۱۳۷۶=۱۰۰(وري کار قبل و بعد از تعديل مقايسه شاخص بهره-۱۳رهنمودار شما

۸۵

۹۰

۹۵

۱۰۰

۱۰۵

۱۱۰

۱۱۵

۱۲۰

۱۲۵

۱۳۷۶ ۱۳۷۷ ۱۳۷۸ ۱۳۷۹ ۱۳۸۰ ۱۳۸۱ ۱۳۸۲ ۱۳۸۳ ۱۳۸۴ ۱۳۸۵ ۱۳۸۶

(۱۳۷۶=۱۰۰)

شاخص بهره وري کار قبل از تعديل شاخص بهره وري کار بعد از تعديل

بعد از تعديل قبل ووري بهرههايدرصد تغيير شاخصمقايسه-۹جدول

قبل از تعديل

ميانگين ۱۳۷۷۱۳۷۸۱۳۷۹۱۳۸۰۱۳۸۱۱۳۸۲۱۳۸۳۱۳۸۴۱۳۸۵۱۳۸۶

۰/۴۳/۲۴/۵۲/۵۳/۵۲/۵۳/۰۱/۹-۱/۱۱/۰-۰/۸رشد بهره وري کار

۰/۱۰/۶۰/۵۰/۸۰/۲-۲/۰۲/۲۱/۶-۱/۸۰/۹-۰/۸-رشد بهره وري سرمايه

۱/۲۲/۶۲/۸۰/۸۱/۷۱/۳۰/۹۰/۸-۱/۵۰/۹-۰/۰رشد بهره وري کل

بعد از تعديل

ميانگين ۱۳۷۷۱۳۷۸۱۳۷۹۱۳۸۰۱۳۸۱۱۳۸۲۱۳۸۳۱۳۸۴۱۳۸۵۱۳۸۶

۲/۶۱/۲۲/۳۰/۷۲/۱۰/۶۱/۵۰/۱-۱/۱-۲/۸-۰/۹-رشد بهره وري کار

۰/۱۰/۶۰/۵۰/۸۰/۲-۲/۰۲/۲۱/۶-۱/۸۰/۹-۰/۸-رشد بهره وري سرمايه

۲/۳۱/۸۲/۰۰/۳۱/۳۰/۶۱/۱۰/۲-۲/۳۰/۰-۰/۹-رشد بهره وري کل

٢١

پيشنهادها -۸

هـاي رمايه الزم اسـت کيفيـت داده وري سـ وري چنـدعاملي و بهـره به منظـور افـزايش کيفيـت شـاخص بهـره

جهـت دسـتيابي بـه ايـن اهـداف بـه آمـار . موجودي سرمايه بهبود يافته و همچنين آمار خدمات سرمايه تهيه شود

و اطالعـات بدسـت آمـده از بررسـي تجربـي ) با حداکثر سطح تفصيل (ها به تفکيک دارايي ثابت تشکيل سرمايه

.دباش هاي ثابت نياز مي عمر مفيد دارايي

وري، آمار مربوط به ساعات کار کارکنان بـه تفکيـک هاي آماري در محاسبات بهره يکي از مهمترين کاستي

عالوه برآن، سـري زمـاني سـازگار از . باشد هاي مختلف نيروي کار مي بندي هاي اقتصادي و برحسب طبقه فعاليت

ل، جنـسيت، گـروه سـني وغيـره بـه هاي مختلف آن از جمله سطح دستيابي به تحـصي نيروي کار برحسب ويژگي

. باشد منظور تعديل شاخص نهاده کار برحسب کيفيت مورد نياز مي

اي بـه هنگـام از جـداول فعاليـت در سـتانده و تهيـه مجموعـه -عالوه بر موارد ذکر شده، توسعه جداول داده

وري هاي بهـره بهبود شاخص تواند در توسعه و فعاليت و نيز جداول عرضه و مصرف به قيمتهاي جاري و ثابت مي

. مؤثر باشد

)۱۳۷۶=۱۰۰(وري کل قبل و بعد از تعديل مقايسه شاخص بهره-۱۴نمودار شماره

۹۰

۹۵

۱۰۰

۱۰۵

۱۱۰

۱۳۷۶ ۱۳۷۷ ۱۳۷۸ ۱۳۷۹ ۱۳۸۰ ۱۳۸۱ ۱۳۸۲ ۱۳۸۳ ۱۳۸۴ ۱۳۸۵ ۱۳۸۶

شاخص بهره وري کل قبل از تعديل شاخص بهره وري کل بعد از تعديل

٢٢

منابع

.۱ شماره ،ه حسابهاي اقتصادي ايران، فصلنام»وري اقتصاد ايران هاي بهره شاخص«، )۱۳۸۵ ( ابوالفضلنژاد خاوري-۱

٢- "APO Productivity Databook ٢٠٠٩", Asian productivity Organization, ٢٠٠٩.

٣- Brandolini Andrea and Piero Cipollone, "Multifactor Productivity and Labour

Quality in Italy, ٢٠٠٠-١٩٨١", Bank of Italy, ٢٠٠١.

۴- Goodridge Peter, "Quality-adjusted labour input: estimates for ١٩٩٧ to ٢٠٠٧",

Economic & Labour Market Review, Vol. ٣, No. ١, January ٢٠٠٩.

۵- "Measuring productivity - OECD manual", Organization for Economic

Cooperation and development, ٢٠٠١.

۶- "OECD Compendium of Productivity Indicators ٢٠٠٨", Organization for

Economic Cooperation and development, ٢٠٠٨.

٧- "System of National Accounts ١٩٩٣", UN.

٨- "The ONS Productivity Handbook", the Office for National Statistics (ONS),

UK, ٢٠٠٧.