New Balkan Politics, No.7/8 – 2004, THEORY OF ETHNICCONFLICTS AND SOCIOLOGY

Macedonian: ‘Recurrent Challenges to the Implementation of Interstate Peace Agreements: The Resistance of State Authorities’

Постојани предизвици при имплементација на меѓудржавните мировни договори: Отпорот на државните власти

Апстракт

Овој труд ќе го истражува секогаш актуелното прашање за имплементацијата, за тоа што ја спречува ефективната имплементација на мировните договори кои вклучуваат планови за автономија. Според истражувањето спроведено во 30 земји ширум светот, каде што биле потпишани мировни договори кои не биле целосно “успешни”, се покажало дека во најголемиот број случаи тоа се должи на одбивање или непокажување волја од страна на државните власти целосно да ги имплементираат одредбите на договорот на кој се согласиле.

1. Вовед

“...Царскиот град вложуваше напори да им го наметне на поданичките нации не само својот јарем, туку и својот јазик,како гаранција за мир... но колку ли многу, колку ли големи војни, колку ли колеж и крвопролевање го обезбедија ова единство.”

Свети Августин, Божјиот град

По крајот на Втората светска војна, повеќето конфликти во светот се одвиваа внатре во државите и, во поголемиот број случаи, избиваа преку етничка или групна мобилизација порадинезадоволство. Меѓу конфликтите со најголем број човечки жртви се долгогодишните конфликти во Шри Ланка и во Судан, и

обидите за геноцид во областа на Големите Езера во ЦентралнаАфрика.

Место “малцински” или “етнички” проблем, резултатите на ова компаративно истражување на внатредржавните конфликти покажуваат дека главната пречка за мирно решавање на внатрешното насилство најчесто е тоа што оние кои се на власт за време на ваквите конфликти не можат или одбиваат целосно да ги имплементираат ветените отстапки и плановите за автономија.

Како што ќе покажат следниве делови, за да се разбере зошто се чини дека една од главните пречки во внатредржавните мировни договори е неволноста на државните власти да се придржуваат до она на што се обврзале, треба да се разбере навидум вообичаената динамика и коренот на многу од овие конфликти, а со тоа и зошто автономијата е главната форма наприспособување што лежи во основата на тие корења.

Вообичаена тема што лежи во основата на голем број конфликти, што треба поцелосно да се разгледа, е отсуството на доверба меѓу државните власти и малцинствата или другите групи, особено во однос на прашањата за државните јазични, верски и етнички фаворизирања и неутралност. Како што ќе се покаже, токму поради тоа што државата не е неутрална, многу малцинства или други групи бараат заштита во “автономија”, која служи како форма на изолација, на заштита од незадоволството што се опишува како “права на малцинствата”,“социјална и економска правда”, “националистички аспирации” и “самоопределување”.

За жал на малцинствата или на другите групи, автономијата е нешто на што мора да се согласи власта, а на голем број влади во светот им се чини дека може да биде премногу тешко да се спроведе таквата отстапка откако ќе заврши еуфоријата на мировниот договор.

2. Корените на конфликтите

на почеток

Повеќето етнички конфликти не почнуваат како потрага по територијален суверенитет или назависност. Аргументот дека внатрешните конфликти секогаш вклучуваат сепаратистичка закана за единството на државата е неточен.[1] Од следниве 30 конфликти што беа предмет на истражување, речиси ниту еден од нив не вклучуваше - барем не во почетната фаза - отворена сепаратистичка закана:

Чад; Демократска Република Конго (Банјамуленг); Кипар; Етиопија (Еритреја); Франција (Нова Каледонија); Индија (Нагаланд); Индонезија (Асех); Индонезија (Источен Тимор); Индонезија (Калимантан); Индонезија (Западна Папуа); Ирак (Курдите; Ши’а); Израел (Палестина); Италија (Јужен Тирол); Либан (Муслиманите); Македонија (Албанците); Мексико (Чијапас); Молдавија (Трансдниестр); Мароко (Западна Сахара); Мјанмар (Карен итн.); Нигер (Туарегс); Пакистан (Источен Пакистан/Бангладеш); Филипини (Морос); Родезија; Јужна Африка (за време на режимот на апартхејдот); Шпанија (Баските); Шри Ланка (Тамилите); Судан (јужниот дел); Турција (Курдите); Обединетото Кралство (Северна Ирска); Југославија (Косово).

Движењето кон сепаратизам често е постепен процес, што почнува да се појавува откако ќе пропаднат обидите на едно малцинство или друга група да ја сочува или да добие автономија, гаранции за малцински права или легална заштита во државниот устав или некоја форма на правична дистрибуцијана јавни и економски добра. Мал број од горенаведените конфликти, што вклучуваа силна сепаратистичка димензија во почетните фази, беа оние што вклучуваа забрана на правото засамоопределување, признаено со меѓународното право (Палестина; Западна Папуа; Источен Тимор; Западна Сахара).[2]

Со други зборови, се чини дека поголемото мнозинство од горенаведените конфликти вклучуваат не вроден антагонизам или отфрлање на државата, туку барања од групи да се “подобрат” структурите и институциите на државата.

Ова натаму се потврдува со емпириски изучувања на конфликти во кои се вклучени малцинства, како што е Проектот за малцинства во опасност, кој истакнува дека бројот на конфликти во целиот свет е во постојан пораст од 1960-тите, иако нивниот интензитет, општо земено, се намалува во последно време, особено онаму каде што се почитуваат малцинските права, и каде што се постигнати договори за некаков вид автономија.[3]

За да се разбере целосно поврзаноста меѓу малцинските права и барањата за автономија - коишто имаат тенденција с? повеќеда се појавуваат во внатредржавните мировни договори - како и спречувањето конфликти, треба да се разбере природата на причините што ја предизвикуваат нестабилноста.

Во повеќето земји во кои беснее внатредржавен конфликт, она што го имаме не е “проблем на малцинството”, туку проблем намнозинството, или, подобро речено, одбивање на државните власти да се придржуваат на основните прнципи на човекови правате и правата на малцинствата.[4] Освен тоа, иако овие ситуации главно се ретки, државата каде што власта е под контрола на етничко или верско малцинство речиси секогаш се сцена на внатредржавен конфликт (Ирак, Јужна Африка за времена апартхејдот, Родезија, и така натаму).

Компаративната студија на внатредржавните конфликти индицирадека таквите конфликти не одат рака под рака со присуството на малцинства или други групи. Присуството на верско, јазично или етничко малцинство во една држава не е само по себе природен извор на конфликт. Она што е најзабележително кога се разгледува човековиот диверзитет во однос на бројните јазици, религии или култури е тоа што и покрај веројатно стотици илјади различни малцинства или комбинации на групи во целиот свет, всушност има многу малку насилни внатредржавни конфликти.

За да се кренат малцинствата - без оглед дали станува збор за католици во Северна Ирска, Баскијци во Шпанија, муслиманина Филипините, Албанци во Македонија или во Југославија, и Курди во Турција - со оружје против државата, обично мора да

постои релативно уникатен збир услови, со оглед на постојната апсолутна реткост на таквите конфликти во споредба со бројот на малцинствата или другите групи во целиот свет.

За да се спречат конфликтите, потребно е да се разберат причините за нив. Да се рече дека причините се “различни во зависност од времето и просторот” нема многу да помогне бидејќи со тоа само се признава недоволното познавање на проблемот. Сепак, кога ќе се разгледаат триесетте и нешто случаи за кои се зборува во оваа студија, можно е да се идентификуваат некои заеднички особини што може да помогнат да се разбере и објасни каде и зошто се случуваат внатредржавни конфликти. Да се надеваме дека ова ќе може да помогне да се идентификува што е она што може да се направи поефективно за да се обезбеди имплементација на мировните договори со тоа што појасно ќе се видат фундаменталните карактеристики на конфликтот коишто треба да се земат предвид со цел да се изнајде долгорочно решение.

На триесетте случаи што се испитуваат во оваа студија, заедничко им е: (1) сличен вид на амбиент, (2) повеќе сличнипричини што се наоѓаат во основата на тензиите и доведуваат до ерупција на насилство, и, конечно, (3) непосредни настаниили “искри” што можат да предизвикаат конфликти.

2.1. Амбиент за конфликти

Постои одреден амбиент што може да се препознае во повеќето внатрешни конфликти во Европа, Азија, Африка и во други делови на светот. Конфликтите речиси секогаш вклучуваат “бројно малцинство” што е мнозинство во одреден дел од државата во која живеат, или барем процентуално се бројни воодреден дел од територијата. Оваа територија на која тие живеат обично е “нивна” традиционална или историска територија. Во речиси сите случаи, освен еден мал број, тие не се “новодојдени” во државата.[5]

Помалку бројните малцинства или неодамна воспоставените популации речиси никогаш не прибегнуваат кон насилство

против државата во поддршка на своите барања. Амбиент со потенцијал за конфликт во одредени услови се наоѓа кај поголемите, историски востановени малцинства и други групи со некаква територијална идентификација.

Се чини јасно дека дури и во штотуку опишаниот амбиент, малцинствата или други групи, општо земено, ќе прибегнат коннасилство само поради некои дополнителни долго постојни извори на тензии. Постоењето на бројно, традиционално или територијално засновано малцинство не е самото по себе причина за конфликт, како што демонстриравме со малиот борј внатредржавни конфликти во целиот свет .

2.2. Причини за тензии

Државата е повеќе од само пасивен записничар на претпочитањата на граѓаните, а при градење на политиката, државното раководство и иницијатива се критични... Овде се среќаваме и со еден друг парадокс: државата е арбитер за културните разлики, а сепак нема изгледи таа да биде сосем неутрална во однос на етничката припадност. При дистрибуцијата на моќ во рамките на нивните структури, државите неизбежно ги одразуваат доминантните групи во цивилното општество (според класа и интерес, како и етничка припадност). Како што беше спомнато претходно, голем број држави го инвестираат својот национален лик со културните атрибути на водечката етничка заедница. Дури и во земји со предоминантно цивилни форми на национализам, каква што е САД, би било невозможно историски да се одржи аргументот дека различни комунални сегменти (во оваа инстанца расни) биле неутрално третирани. Така, од државите се бара - фигуративно речено - да излезат од сопствената кожа, да преминат преку својата културна природа. Земајќи ги предвид тешкотиите на оваа задача и малата веројатност за целосен успех, можеме да речеме дека поголемите барања на способноста за водење држава - императивните потреби за стабилност и пријателски односи меѓу државите - овозможуваатделумна реализација.[6]

Сите триесет случаи на внатредржавни конфликти вклучуваа малцинства или други групи во овој амбиент (каде што претставуваат значителен процент од населението).

Повеќето од триесетте случаи на внатрешни конфликти, исто така, вклучуваа држави, каде што имало долгогодишна практикана властите за прекршување на човековите права на малцинствата, особено во областите што вклучуваат лингвистички или религиозни преференции кои извршиле влијание врз употреба на алокација на ресурси.

Табелава ги изразува овие причини за различните внатрешни конфликти, во раните фази на незадоволство, конфликтите предда прераснат во насилство:

Држава и конфликт Почетни причини и тензии 

Чад (север-југ) Исклучување и дискриминација на не-муслиманите и јужните етнички групи.

ДР Конго Непризнавање на државјанството, на вработувањето и на правото на здружување (дискриминација).

(Банјамуленге) Кипар Обиди за ослабнување на малцинските одредби, автономија/поделба на моќта што го фаворизира турското малцинство и апсорбирање од страна на Грција.

Етиопија (Еритреја) Непризанавање на правото на самоопределување, дискриминација во однос на јазикот и етничката припадност на штета на еритрејското малцинство, аболиција на можностите за федералнизација/автономија.

Франција (Нова Каледонија) Дискриминација од страна на властите во однос на користење на домородните јазици,

одземање на традиционалното земјиште и укинување на обичаите(дискриминација).

Индија (Нагаленд) Поништување на планираната автономија во “договорот од 9 точки” од страна на унилатерална Индија, дискриминација во политиката на вработување на владата, загуба на традиционалните права на земјиште и користење на ресурсите.

Индонезија (Асех) Одбивање да се имплементира ветената автономија (федерализам), дискриминација во однос на асешкиот јазик во повеќето јавни институции, мала застапеност на Асешаните во јавните институции во нивниот регион, трансмиграција и земјишна политика што е дискриминирачка спрема Асешаните.

Индонезија (Источен Тимор) Непризнавање на правото на самоопределување во меѓународното право, дискриминација во однос на употребата на локалните јазици во повеќето јавни институции, мала застапеност на Тиморците во јавните институции во нивниот регион.

Индонезија (Калимантан) Губење на традиционалните домородни права на земјиште, без адекватна компензација и дискриминирачка, мала застапеност на дајачките и малајските групи во јавните институции, трансмиграција и ресурски политики што дискриминираат против локалните групи.

Индонезија (Западна Папуа) Непризнавање на правото на само-определување во меѓународното право, дискриминација во односна употребата на локалните јазици во повеќето јавни институции, мала застапеност на Папуанците

во јавните институции во нивниот регион, трансмиграција и ресурсна политика што ги дискриминира локалните Папуанци.

Ирак (Курди, Ши’а) Дискриминација во однос на јазикот и во владината политика на вработување, право на глас и учество во јавниот живот (демократско управување), дискриминациска експропријација на земја (главно курдска) и

трансмиграција.

Израел (Палестина) Непризнавање на правото на само-определување во меѓународното право, екстремна дискриминација во однос на вработувањето, пристап до јавнитеслужби, поседување земјиште, програма за трансмиграција (населби во окупираните територии)

Италија (Јужен Тирол) Дискриминација во однос на употребата на јазикот на германското малцинство од страна на јавните власти за време на режимот на Франко, напори за трансмиграција преку “индустријализација”, дискриминација воповеќето категории на државно вработување пред плановите за автономија.

Либан (муслимани) Дискриминација во однос на пристапот кон некои категории на вработување за муслиманските групи, целосна политичка контрола во рацете на христијаните, и покрај тоа што муслиманите станаа мнозинство (дискриминација)

Македонија (Албанци) Исклучување на употреба на албанскиот јазик од повеќето национални институции (дискриминација), мала застапеност на етничките Албанци од голем број категории на вработување во државните институции,

одбивање да се воспостави универзитет на албански јазик (дискриминација)

Мексико (Чијапас) Дискриминаторска јазична политика, укинување на традиционалните права на земјиште, многу мала застапеност на маја групите во јавните институции

Молдавија (Трансднистр) Почетно заменување на рускиот јазик со романски (молдавски) во повеќето области во јавната администрација (дискриминација),сo поголемо исклучување на оние кои говорат руски од различни можности за

јавно вработување.

Мароко (Западна Сахара) Непризнавање на правото на само-определување, исклучување од главните позиции во јавната служба, губење на правата на земјиште и контрола над ресурсите (дискриминација).

Мјанмар (Карен, итн.) Губење на ветените аранжмани за федерализам/автономија, дискриминација во однос на јазичнатаполитика и вработување во државните институции, губење на традиционалните земјишни права.

Нигер (Туарегс) Непризнавање на правото на употреба на јазикот на Туарегсите од страна на јавните власти, мала застапеност на Туарегсите во јавните служби и губење на традиционалните права на употреба на земјиште (дискриминација).

Пакистан (Источен Пакистан Дискриминација во однос на употребата на- Бангладеш) јазикот од страна на државните власти, непризнавање на правото на учество во јавниот живот.

Филипини (Морос) Историските програми за земјиште и трансмиграција што дискриминираат во прилог на христијанските жители, губење на традиционалните права на земјиште и формите на автономија, трансмиграциска

програма во прилог на христијаните, мала застапеност на муслиманите во повеќето категории на јавна служба (дискриминација).

Родезија Право на глас и учество во јавниот живот (демократска власт), екстремни дискриминациски практики против црнечкото мнозинство, вклучувајќи го и непризнавањетона правото на глас, на поседување земјиште, на различни категории за вработување, и така натаму.

Јужна Африка Право на глас и учество во јавниот живот (режимот на апартхејдот) (демократска власт), екстремно дискриминациска практика против црнечкото мнозинство, вклучувајќи непризнавање на правото на глас, на поседување земја, различни категории на вработување, итн.

Шпанија (Баскијци) Дискриминација во однос на употребата на баскискиот јазик од страна на властите и прекршување на слободата на изразување во однос на употребата на баскискиотјазик за време на ерата на Франко, аболиција на

претходно договорените аранжмани за автономија.

Шри Ланка (Тамилци) Дискриминација во однос на употребата натамилскиот јазик од страна на властите, дискриминациски систем на квоти за прием на универзитет, дискриминациска политика на вработување против тамилското

малцинство и програма за трансмиграција, која го фаворизира синхалеското мнозинство.

Судан (Јужен) Присилна арабизација (дискриминација) на јужните малцинства, непочитување на слободата на вероисповеди дискриминација врз основа на религијата и јазикот против јужното население во однос на вработувањето, употребата на јазикот, на вероисповедта, итн.

Турција (Курди) Дискриминаторска политика на јазикот со којасе дискриминираат Курдите во доменот на државните служби (јавното образование, итн.), прекршување на слободата на изразување во однос на приватната употреба

на курдскиот јазик, дискриминација во однос на правото на сопствена земја и експропријација.

Обединетото Кралство Опсежно исклучување на католичкото (Северна Ирска) малцинство од државните и приватните категории на вработување, дискрминациски правила за купувањеживеалишта и за гласање.

Југославија (Косово) Дискриминација во однос на употребата на албанскиот јазик од страна на властите, дискриминација вооднос на државното вработување (вклучувајќи ги и јавните болници), укинување на претходно договорените аранжмани за автономија. 

Без оглед дали се демократски или не, државите во коишто беснееле внатрешни конфликти обично имаат слични причини за тензија во текот на подолг период.

Меѓу најдоминантните причини за тензија во погоре спомнатитевнатрешни конфликти се:

1.      Дискриминациска експропријација или укинување на традиционалните права на поседување земјиште, често во комбинација со програми за трансмиграција, коишто имаат тенденција да ги дискриминираат членовите на малцинството вклучени во конфликтот (Чад, Франција, Индија, Индонезија, Ирак, Израел, Италија, Мексико, Мароко, Мјанмар, Нигер, Филипини, Родезија, Јужна Африка, Шри Ланка, Судан, Турција).

2.      Дискриминација во пристапот до различни категории навработување и други можности, обично поврзани со политиката за употреба на јазикот, што неправедно ги дискриминира или ги исклучува поединците од јазичното малцинство во конфликтот (Етиопија, Франција, Индија, Индонезија, Ирак, Италија, Македонија, Мексико, Молдавија, Мјанмар, Нигер, Пакистан, Филипини, Родезија, Јужна Африка, Шпанија, Шри Ланка, Судан, Турција, Југославија).

3.      Дискриминација во однос на употреба на правото на глас или правото на учество во јавниот живот (Чад, Конго, Индонезија, Ирак, Израел, Либан, Нигер, Родезија, Јужна Африка, Судан, Обединетото Кралство).

4.      Ерозија или елиминација на претходно постојните договори за автономија (Кипар, Еритреја, Индија, Индонезија,Ирак, Мјанмар, Филипини, Шпанија, Судан, Југославија), или непризнавање на правото на самоопределување (Еритреја, Индонезија, Израел, Мароко).

Овие тензии што се повторуваат ги сочинуваат почетните извори кои подоцна избиваат во внатрешни конфликти, подготвувајќи ја работата за подоцнежното појавување на

политичките претприемачи од двете страни на етничката поделба и зголеменото ниво на недоверба и поларизација.

Во многу случаи (Шпанија, Обединетото Кралство, и така натаму), факторите како што е дискриминаторската практика одстрана на државните власти се појавуваат во раните фази на избивање на тензиите. Во повеќето од нив, властите потоа се обидуваат да се справат со почетните длабоко вкоренети извори на тензии; за жал, од триесетте случаи опишани погоре, исто така е јасно дека штом конфликтот почне да оди во насока на насилство, решавањето на почетното незадоволство ретко е доволно за да се запре насилството.

3. Имплементација на мировните договори: Зошто автономија?

на почеток

“Не е тешко да се утврди дека прекршувањето на правата на слободно движење и недискриминација го интензивираат конфликтот во поделените мултиетнички општества, ниту пак дасе рече со сигурност дека почитувањето и имплементацијата натие норми ќе служат за да го смират конфликтот.”

David Little (Дејвид Литл), "Belief, Ethnicity and Human Rights", 1996, U.S. Institute of Peace

Од триесетте случаи на внатредржавни конфликти што ги истражуваме, во повеќето од нив, каде што конфликтите завршиле или драматично се смириле, биле склучени мировни договори што овозможиле автономија (Франција, Индија, Индонезија, Италија, Мексико, Шпанија, Судан, Обединетото Кралство), независност (Еритреја, Источен Тимор, Пакистан (Бангладеш), па дури и де факто сепарација (Кипар, Молдавија, Југославија).

Кога не се дава некаква форма на автономија, повеќето од другите мировни договори вклучуваат одредби за заштита на правата (обично малцинската) на група вклучена во конфликтот. Ова обично ја зазема формата на одредби вклучени

во уставот или поспецифични правни регулации што често се однесуваат на употребата на јазикот или вероисповедта.

Зошто овој фокус на автономијата како едно од претпочитанитесредства за решавање на внатрешните конфликти?

Одговорот се чини дека е поради директната врска меѓу основните причини за тензиите што доведуваат до повеќето конфликти и видот мерки што се потребни за да се справиме сонив.

Услови за конфликти се создаваат во амбиент на бројно или територијално концентрирано малцинство, каде што имало дискриминација и исклучување во текот на поголем период на малцинството од пристап до вработување, образование и употреба на нивниот јазик од страна на државните власти, политичка застапеност, развојни проекти што резултираат со масовен прилив на нови пристигнувања кои ги преземаат можностите за вработување, па дури и традиционалното право на земјиште на овие малцинства.

Во повеќето случаи, станува збор за дискриминаторска дистрибуција на моќ и ресурси, како и за други прекршувања на правата на бројните малцинства, кои ги сочинуваат длабоковкоренетите причини за тензии што може да се развијат во насилен конфликт. Малцинствата обично прибегнуваат кон насилство како реакција на нивната неможност да ја сменат политиката на државните власти во однос на асиметријата на односите на моќ, со оглед на тоа што тие по дефиниција и во практиката се помалку бројни. Малцинствата, во демократскитекако и во недемократските општества, имаат тенденција да бидат исклучени или со сериозно помала застапеност на речисисите нивоа на вклученост во политичкиот и јавниот живот.

Поради тоа, тие обично реагираат за да ги одбранат своите интереси во правната и политичката средина со која сметаат дека не може да контролираат па дури ни врз која не можат, како што сметаат, да влијаат значително. Обично постои и длабоко вкоренета недоверба во државните власти, за кои

главно се смета дека ги фаворизираат интересите на мнозинството.

Договорите за автономија директно се занимаваат со асиметријата на моќ меѓу доминантната група и групата во конфликт, нивната мала застапеност и слабостите во однос на политичкиот и јавниот живот, како и ранливоста на дискриминаторската практика и исклучувањето од ефективно учество во јавниот живот.

Автономијата е привилегирана формула за решавање конфликти во внатредржавните мировни аранжмани затоа што претставува формула за поделба на моќта, која на една група ? дава структурална и политичка контрола со која може да се заштитиод често дискриминаторската практика на државните власти.

Онаму каде што, како што е во повеќето случаи, автономијата добива територијална форма, тоа ? овозможува на групата да формира де факто мнозинство во една под-единица на државата,со што создава ефективна контрола на нивоата на власт во под-единицата, овозможувајќи ? да заземе истакната позиција на контрола во политичкиот и јавниот живот, а со тоа и да обезбеди дека нејзините интереси се рефлектираат во јазичните, религиозните и културните карактериски на тоа ниво од власта.

Ако ефикасно се среди со соодветните сили, овој метод на решавање на конфликтот очигледно претпоставува дека автономијата ќе ги одземе од (обично) мнозинската контрола најспорните прашања што државните власти не биле во можност или не сакале да ги решат претходно: програми за трансмиграција што ја фаворизираат доминантната/ите група/и,и обично го дискиминираат малцинството со тоа што го забораваат или несоодветно компензираат за нивните загубени права на земјиште, дискриминација во однос на користење на јазикот од страна на државните власти, што резултира со неповолности за малцинството во однос на пристап за вработување, образование и други можности итн.

Со други зборови, автономијата би дозволила новите власти даги забранат или да ги ограничат, теоретски, најштетните политики на централната власт. Овозможува прифаќање на правата на малцинството, а истовремено и одржување на единството на државата.

Одредбите во уставот или законодавството за заштита на правата на малцинствата имаат слична цел, иако во поразводнета форма. За припадниците на едно малцинство, правата претставуваат граници за она што мнозинството, со оглед на тоа што ја контролира државната власт, може да ги наметне. Слободата на вероисповед, слободата на изразување, не-дискриминацијата базирана на јазикот, религијата, расата или етничката припадност, правата на малцинствата да го употребуваат својот јазик меѓу себе и да ја практикуваат својата религија или да ја уважуваат својата култура - се ограничувања против неправедното или нефер фаворизирање на мнознството што ја контролира државата. Во голем број мировни договори, или сама или во комбинација со аранжманитеза автономија, заштитата на правата често е истакната, речиси неопходна карактеристика.[7]

Така, тие дејствуваат за да ја спречат државната власт да ги(1) наметне карактеристиките на мнозинството врз малцинството против неговата волја; (2) да го забрани изразувањето на јазични, религиски или културни карактеристики меѓу членовите на малцинството; или (3) да користи неразумни или неоправдани дистинкции кога ги наведува условите за пристап до услуги, привилегии и бенефиции што ги овозможува или дозволува државата.

4. Природата на проблемот за имплементација: Отпорот на државните власти

на почеток

Главната пречка при имплементацијата на повеќето мировни договори во триесетте случаи што ги истражувавме е отпорот или директното одбивање на државните власти да ги спроведат политичките договори што предвидуваат автономија или

усогласување со меѓународната правна обврска за самоопределување. Ова се случува, на пример, во различни времиња во Етиопија, Индија, Индонезија, Ирак, Израел, Мароко, Мјанмар, Филипини, Родезија, Јужна Африка, Шпанија, Судан и Обединетото Кралство.[8]

Ова не значи дека повеќето мировни договори “не успеале”. Поголемиот број мировни договори, барем во најблиска иднина,драматично го намалуваат нивото на насилство во повеќето случаи што ги зедовме предвид (особено Етиопија, Индија, Индонезија, Ирак, Мароко, Филипини, Родезија, Јужна Африка, Шпанија, Судан и Обединетото Кралство). Во однос на интензитетот на конликтот, поголемиот број мировни договори краткорочно земено често се успешни.

Она што обично претставува проблем е долгорочноста. Честа и мошне сериозна пречка во имплментација на мировните договорисе непризнатите тешкотии на државните власти да се откажат од политичката моќ.

Од бунтовниците обично се бара да запрат со своите оружени конфронтации против власта на државата, а во некои случаи и да се разоружаат или барем симболично да се разоружаат и да се откажат од насилство. За возврат, државните власти мора да ги “наградат” со тоа што ќе им дадат автономија на една територија или поделба на моќта на начин прифатлив за групата (како во Северна Ирска).

Додека за надворешните набљудувачи, таквиот резултат може објективно да се чини како рационален или балансиран исход, повеќето од студиите за ваквите случаи покажуваат дека всушност постојат голем број стапици што долгорочно тешко сеизбегнуваат. Некои од овие тешкотии лежат во недовербата и недостигот на цврста обврзаност од двете страни, но се чини дека во многу случаи проблемот лежи во државните власти.

Во повеќето случаи, постои длабоко вкоренето чувството за недоверба меѓу двете страни: со оглед на тоа што повеќето конфликти вклучуваат целосен неуспех на дијалогот или компромисот меѓу државните власти и бунтовниците и ја

сигнализираат употребата на насилство со цел да постигнат политичко и структурално преуредување на државата, таквата реакција е сосем разбирлива.

Обично, и отпрво, мировните договори не успеваат бидејќи државните власти не ги изведуваат докрај плановите за автономија. Во случаите на внатредржавни конфликти главно непостои толкаво противставување кон одредбите за човекови права и другите одредби што се занимаваат со заштита на малцинствата, па тие се имплементираат со поголем успех.

Во голем број случаи, претходните договори пропаѓаат кога ќедојде време за целосна имплментација на аранжманите за автономија или на правото на самоопределување (Етиопија, Индија, Индонезија, Ирак, Израел, Мексико, Мароко, Филипини,Шри Ланка, Судан, Обединетото Кралство). Ова не значи посочување “вина”. Но, се идентификуваат тешкотиите во имплементацијата на договорите за автономија во меѓудржавните конфликти поради уникатната природа на таквитедоговори за државните власти.

Освен недостигот на меѓусебна доверба, државните власти морада се справат и со следново:

1.      Перцепцијата дека нелегалното насилство ќе биде наградено.

2.      Обврска да преговара со и да им прави отстапки на оние коишто може да се наречат “терористи”.

3.      Некомпетентност и неефективност при справување со побуната.

4.      Губење на политичката и, во некои случаи, на правната контрола врз дел од државата.

5.      Обвинувања дека ја поделиле државата или не биле во можност да го одбранат нејзиниот интегритет и суверенитет.

6.      Предизвици од страна на други сегменти во политичкиот спектар, коишто може да ги претстават членовите на владата што преговарале за автономија како “предавници нанацијата”.

7.      Страв на владата дека ќе ги загуби следните избори затоа што е претставена како слаба и воено неефективна при справување со конфликтот.

8.      Избор на нова влада одредена да се справува со бунтовниците поефикасно и да го заштити интегритетот на државата.

9.      Вклучување на трети страни - додека обично во круговите за решавање на конфликтот се претставуваат како посакувани механизми - може да се прикажат и како непотребнаи неинформирана интервенција во внатрешните работи на една држава. Најчесто, отфрлањето на третата страна на крајот доаѓа од државните власти.

Сите или комбинација на неколку од горенаведените предизвицииграа истакната улога практично во сите договори за автономија кои не успеаја целосно да се имплементираат. Фундаменталните компромиси вклучени во повеќето мировни договори се потпираат врз волјата на властите да се откажат од дел од својата политичка власт. Со оглед на тоа што ова целосно зависи од волјата или способноста на властите да ги исполнат своите ветувања, аранжманот за автономија обично е заложник на доминантната политичка клима, и со тоа е подложен на нејзините околности. Така, станува речиси предвидливо дека владите може да избегнат целосна имплементација на договорот за автономија, ако изнесат аргументи дека бунтовниците не се разоружале навреме, биле вклучени во криминални активности, напаѓале владини трупи и така натаму.

Постојат некои можни прелиминарни заклучоци од истражувањетона триесетте случаи спомнати во оваа студија.

1.      Нивото на насилство во внатрешните конфликти обично опаѓа набргу по склучувањето на мировниот договор.

2.      Усвојувањето на човековите права и други одредби за заштита на малцинствата од доминантните групи обично имаат тенденција да обезбедат насилството да не ескалира повторно на исто ниво, особено ако се занимаваат со јазични или религиозни неправди што биле во основата на тензијата којашто довела до конфликт.

3.      Целосно смирување на непријателствата обично се случува само кога целосно ќе се имплементира мировниот договор, особено откако ќе се спроведат плановите за автономија.

4.      Неуспехот на државните власти да ја имплементираат ветената и ефективна автономија често создава дури и поголема недоверба и поларизација.

5.      Најлошото сценарио вклучува неуспех на државните власти целосно да ги имплементираат аранжманите за автономија, заедно со неуспехот да се усвојат очекуваните или ветените одредби за човековите права и други одредби за заштита на малцинствата од доминантните групи. Ова обично создава услови каде што конфликтот не само што повторно ќе се појави, туку и ќе стане понасилен.

Она што паѓа в очи, и што заслужува да се подвлече, е дека голем број од “отстапките” од страна на државните власти во овие мировни договори воопшто не се отстапки. Во повеќето случаи на конфликти, групите коишто им се противставуваат надржавните власти биле жртви на дискриминаторска политика и, во почетната фаза, главно барале недискриминаторска политикаво областа на употребата на јазикот, шансите за вработување,признавањето на правата на земјиште, и слично.

Најчесто, она што доведувало до зголемени тензии, и најпоследо насилство, бил игнорантскиот однос на државата за тоа коисе правата на малцинствата во овие домени. Дури и денес, се чини дека многу влади не се целосно свесни за тоа кои се

правата на поединците, и така, погрешно веруваат дека им прават отстапки на бунтовниците, кога всушност само ги применуваат постојните стандарди за заштита на човековите права и правата на малцинствата.[9]

5. Заклучок: Предизвиците

на почеток

Внатредржавните конфликти не оперираат во вакуум. Со одреденстепен на сигурност, може да се идентификуваат мерките што може да помогнат за избегнување на насилството со тоа што ќесе решаваат основните причини за овие конфликти. Во поголемиот број случаи на успешни мировни аранжмани, барем во однос на намалување на нивото на насилство, станува збор за мерки коишто гарантираат заштита на групата вклучена во внатредржавен конфликт против државните власти. Таквите мерки играат значајна улога во решавањето на етничките тензии, бидејќи, општо земено, ситуација на етнички конфликтможе да се развие во случаи кога припадниците на малцинството се предмет на дискриминација, кога не им се дава слобода на изразување, тие не се во можност да го користат својот јазик, да ја практикуваат својата вероисповед или да ја негуваат својата култура, или пак не можат да го добијат “праведниот дел” од јавните власти до степен соодветен на нивната бројност и територијална концентрација. Како што на кратко беше објаснето во оваа студија, повеќето внатрешни конфликти биле реакции на државната политика на дискриминација и политичко отфрлување на овие групи.

Една од поважните лекции од поуспешните мировни аранжмани е дека политиката на почитување на правата на малцинствата, акомодација и автономија имаат шанси да придонесат за граѓански мир. Како што напиша Генералниот секретар на ОН, Кофи Анан, во својата Агенда за мир, претставена на 17 јуни во 1992 година пред Генералното собрание, заканата од етнички, религиозни, социјални, културни или јазични борби не може да се реши ако не се решат “најдлабоките причини на

конфликтот: економскиот очај, социјалната неправда и политичкото угнетување”.[10]

Договорите за автономија, исто така, се уште еден чест методза решавање на овие неправди во општата клима на недоверба инепријателство. Тие, во основа, на припадниците на една група им овозможуваат еден вид политичка и легална контрола врз главните работи на борбата - вклучувајќи ги јазикот и религиозната припадност, земјиштето и ресурсите, вработувањето - на таков начин што им дозволува да ја избегнат претходната дискриминаторска практика од страна на државните власти, што ги создала тензиите кои довеле до конфликт.

Онаму каде што автономијата била целосно - и широкоградо - имплементирана, внатрешните конфликти исчезнуваат, а со нив и сепаратистичките чувства.

Сепак, изгледа има една главна тешкотија што претставува веројатно најтешкиот предизвик за успехот на мировните договори. Успешната и целосна имплементација на договорите за автономија зависи од добрата волја на државните власти даги преземат неопходните чекори. Ова сам по себе е тежок чекор за речиси секоја власт и, како што некои сметаат, тоа е, меѓу другото, знак на слабост, неспособност да се заштитиинтегритетот на државата или попуштање на “терористите” или пак недостиг на политичко лидерство.

Во повеќето идентификувани случаи на не-имплементација на договорите за автономија, најверојатната причини е тоа што властите имаат тешкотии целосно да се придржуваат до договорите поради сменетата политичка клима, и покрај претходното “ветување” дека ќе го сторат тоа при потпишувањемировен договор кој содржел аранжмани за автономија.

Превод од англиски на македонски: Калина Малеска

Фусноти

[1] “Сепаратизам” овде се користи во смисла на движење за создавање на меѓународно целосно независна држава.

[2] Меѓународната конференција на експерти што се одржа во Барселона во 1998 година, во организација на УНЕСКО, за имплементација на правото на самоопределување како придонес кон спречување конфликти го предложи следново сфаќање за самоопределувањето: “тековен процес на избор за постигнувањебезбедност за луѓето и исполнување на човековите потреби со поширок опсег на можни исходи и изразувања што одговараат наразлични специфични ситуации. Тие можат да вклучат, но не сеограничени само на гаранции за културна сигурност, форми на самоуправување и автономија, економска независност, ефективно учество на меѓународно ниво, право на земјиште и способност за грижа за природната средина, духовна слобода иразлични форми што обезбедуваат слободно изразување и заштита на колективниот идентитет”. Меѓутоа, таквото разбирање не е исто како и правото за самоопределување од правна, меѓународна перспектива, каде што неговиот опсег е многу поограничен. Види, на пример, Rosalyn Higgins, “Postmodern Tribalism and the Right to Secession, in Peoplesand Minorities in International Law, C. Brolman, R. Lefeber,M. Zieck (eds.), Martinus Nijhoff Publishers, Dordrecht, 1993.

[3]Peace and Conflict 2003: A Global Survey of Armed Conflicts, Self-Determination Movements, and Democracy, Monty G. Marshall and Ted Robert Gurr, Center forInternational Development and Conflict Management, University of Maryland. Also available online at http://www.cidcm.umd.edu/peace_and_conflict_2003.asp

[4] Треба да се подвлече дека обично членовите на едно етничко, верско или јазично мнозинство се оние коишто ја контролираат државната машинерија и, со тоа, нивниот јазик, религиозната припадност или културата се оние што се одразени или се претпочитаат во операциите на државата; во модерно време постојат и добро познати примери кога едно малцинство е политички доминантно. Политичкото исклучување на не-белото мнозинство во Јужна Африка за време на

апартхејдот е веројатно најпознатиот пример. Последователното фаворизирање на “белите јазици” и белата “раса” од страна на државата за резултат имаше исклучување или маргинализирање на повеќето не-бели Јужноафриканци од голем број можности за вработување и раководни позиции во инаку модерната државна структура. Со тоа што немаа право нацелосно државјанство, повеќето Јужноафриканци беа политички исклучени во државата што отворено беше не-неутрална до екстрмен степен. Всушност, она што се случи беше речиси целосно исклучување на мнозинската популација од ефективна партиципација и застапеност во јавниот живот на државата. Сепак, треба да се додаде дека во меѓународните човекови права не постои ништо што би ја спречило државата да привилегира одредена култура, религија или јазик (и соодветното етничко, верско и лингвистичко мнозинство). Со други зборови, самите човекови права не содржат во себе ефект на автоматска забрана за такви преферирања, што е предмет на една главна одредба: културните, религиозните илијазичните фаворизирања не се дозволени во меѓународното право ако придонесуваат за прекршување на основните човековиправа, како што се слобода на вероисповед, не-дискриминацијаитн.

[5] Меѓу можните исклучоци, може да се спомне Мохаџирс во Пакистан и Банјамуленге во Демократска Република Конго, иакоможе да се тврди и дека присуството на Банјамуленге е одамнешно. Во двата случаја, малцинствата во прашање се бројни.

[6] Young, Crawford, "Ethnic Diversity and Public Policy: AnOverview", Occasional Paper No. 8, World Summit for Social Development, UNRISD, 1994.

* Во меѓувреме во Македонија е формиран еден приватен и е легализиран еден државен универзитет на албански јазик во Тетово (забелешка на уредникот).

[7] Види општо Christine Bell (2001), Peace Agreements and Human Rights, Oxford University Press, Oxford.

[8] Секако, секогаш постои аргументот дека “другата страна еонаа што не успеа”, како што се виде во неодамнешните маки при спроведувањето на Мировниот договор од Белфаст. За потребите на оваа студија, размислував дали има прекршување на обврските содржани во еден договор, место “духот” на едентекст или некое друго некоректно однесување.

[9] Човековите права на малцинствата се релативно добро елаборирани во документи како што се: Декларацијата за правата на лица што припаѓаат на национални или етнички, религиозни или јазични малцинства на ОН; Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства, Препораките од Осло за јазичните права на националните малцинства, Хашките препораки за правата на образование на националните малцинства и Препораките од Лурид за ефктивно учество на националните малцинства во јавниот живот. Тие овозможуваат водич за јазичните, религиозните и културните елементи во државната практика што мора да се сфатат за да се најде неопходниот баланс за спречување етнички конфликти.Општо за употребата на јазикот од страна на државните власти, види Authorities de Varennes, Fernand (1996), Language, Minorities and Human Rights, Kluwer Law International, The Hague.

[10] UN Doc. A/47/277, An Agenda for Peace, Preventive diplomacy, peacemaking and peace-keeping, Report of the Secretary-General pursuant to the statement adopted by the Summit Meeting of the Security Council on 31 January 1992.