Uniwersytet Warszawski

Wydział Lingwistyki Stosowanej

Katedra Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej

Joanna Kozioł Nr albumu: 321791

Polityka Federacji Rosyjskiej wobec Naddniestrza w latach 1992-2012

Praca licencjacka na kierunku kulturoznawstwo

w zakresie specjalności: kulturoznawstwo Europy Środkowo-Wschodniej

Praca wykonana pod kierunkiem Dr hab. Jerzego Grzybowskiego

Katedra Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej

Warszawa, czerwiec 2014

Oświadczenie kierującego pracą Oświadczam, że niniejsza praca została przygotowana pod moim kierunkiem

i stwierdzam, że spełnia ona warunki do przedstawienia jej w postępowaniu o nadanie tytułu zawodowego.

Data Podpis kierującego pracą Oświadczenie autora pracy Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca

dyplomowa została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem

procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni. Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną

wersją elektroniczną. Data Podpis autora pracy

Streszczenie

Praca opisuje politykę Federacji Rosyjskiej wobec Naddniestrzem w latach

1992-2012. Przedstawia ona historię i przebieg konfliktu pomiędzy Mołdawią a Naddniestrzem. Nakreśla stosunek Republiki Mołdawii do Naddniestrza. Szerzej

opisuje politykę Federacji Rosyjskiej wobec Naddniestrza.

Słowa kluczowe

Naddniestrze, Rosja, Mołdawia, stosunki międzynarodowe, konflikt naddniestrzański

Dziedzina pracy (kody wg programu Socrates-Erasmus) 8.3 Historia

Tytuł pracy w języku angielskim

Policy of Russian Federation towards Transnistria (1992-2012)

Spis treści

Wstęp .......................................................................................................................................... 1

1. Historia Naddniestrza do 1991 roku .................................................................................... 3

1.1.Naddniestrze do 1945 roku. .............................................................................................. 3

1.2. Naddniestrze w latach 1945-1991. ................................................................................... 4

2. Geneza i przebieg „wojny pięciomiesięcznej” (marzec- lipiec 1992 roku) oraz jej konsekwencje polityczne i międzynarodowe dla regionu .......................................................... 9

2.1. Geneza konfliktu zbrojnego ............................................................................................. 9

2.2. Przebieg wojny pięciomiesięcznej ................................................................................. 13

2.3. Konsekwencje polityczne i międzynarodowe konfliktu dla regionu ............................. 15

2.4. Podsumowanie ............................................................................................................... 17

3. Stosunek Republiki Mołdawii wobec Naddniestrza. ............................................................ 19

4. Rosyjskie wpływy w Naddniestrzu. ...................................................................................... 22

5. Polityka Federacji Rosyjskiej wobec Naddniestrza w latach 1992-2012. ............................ 27

5.1. Polityka Federacji Rosyjskiej wobec Naddniestrza w latach 1992-2012 ...................... 27

5.2. Polityka Federacji Rosyjskiej wobec Naddniestrza w latach 2000-2012 ...................... 32

5.3.Podsumowanie ................................................................................................................ 37

Zakończenie .............................................................................................................................. 39

Bibliografia ............................................................................................................................... 41

Wstęp

Niniejsza praca licencjacka obejmuje problematykę polityki Federacji Rosyjskiej wobec

Naddniestrza w latach 1992-2012. Celem pracy jest przybliżenie czytelnikowi stosunków

pomiędzy Federacja Rosyjską a Naddniestrzem oraz wyjaśnienie złożoności konfliktu

naddniestrzańskiego.

Autorka podczas pisania niniejszej pracy korzystała ze źródeł polsko i rosyjskojęzycznych. W

Polsce temat Mołdawii, a tym bardziej konfliktu mołdawsko-naddniestrzańskiego nie jest zbyt

popularny. Tematyką tą zajmują się przede wszystkim Kamil Całus, Marcin Kosienkowski oraz

Janusz Solak. Ich prace zostały też wykorzystane w niniejszej pracy licencjackiej. Problem

stosunków pomiędzy Federacją Rosyjską a Naddniestrzem został szerzej opisany źródłach

rosyjskojęzycznych. Źródła ta nie zostały dotychczas przetłumaczone na język polski i można

je znaleźć jedynie w wersji rosyjskojęzycznej.

Problematyka stosunków rosyjsko-naddniestrzańskich nie jest szeroko opisana w polskiej

bibliografii. W Polsce tym obszarem badań zajmują się przede wszystkim analitycy Ośrodka

Studiów Wschodnich. Jednak ich analizy nie są wystarczająco obszerne. Autorka korzystała

zarówno ze źródeł polskojęzycznych i rosyjskojęzycznych. Bardzo przydatną była monografia

Andreya Deviatkova Pered vyzovom yevropeizatsii: politika Rossii v Pridnestrovskom

uregulirovanii (1992-2012).

Autorka przy pisaniu niniejszej pracy licencjackiej korzystała ze źródeł polskich (Kamil Całus,

Marcin Kosienkowski, Janusz Solak) oraz ze źródeł rosyjskich (monografia Andreya

Dievatkova, monografia pod redakcją doktora nauk historycznych E. Kozhokina). Specyfika

tematu wymagała odniesienia się do źródeł rosyjskojęzycznych. Niestety, pomiędzy źródłami

polskimi a rosyjskimi można zauważyć pewne rozbieżności. Pojawiają się on zwłaszcza przy

ocenie konfliktu. Aby zachować obiektywność należy korzystać z obu rodzajów źródeł.

Praca niniejsza składa się z 5 rozdziałów. W pierwszym rozdziale autor stara się nakreślić

historię Naddniestrza. Rozdział ten został podzielony na dwie części. W pierwszej z nich

autorka opisuje historię regionu do roku 1945 roku. W drugiej zaś skupia się na okresie do 1992

roku. Zdaniem autorki, poznanie historii tego regionu ma bardzo istotny wpływ na zrozumienie

istoty samego konfliktu.

1

Rozdział drugi, zatytułowany Geneza i przebieg „wojny pięciomiesięcznej” (marzec- lipiec

1992 roku) oraz jej konsekwencje polityczne i międzynarodowe dla regionu, został podzielony

na 3 części. W części pierwszej tego rozdziału autorka skupia się na genezie konfliktu pomiędzy

Kiszyniowem a Tyraspolem. W drugiej części tego rozdziału został opisany konflikt zbrojny,

tzw., „wojna pięciomiesięczna”. Z kolei w trzeciej części zostały przybliżone konsekwencje

polityczne i międzynarodowe konfliktu dla regionu.

Informacje o stosunku Mołdawii wobec separatystycznego Naddniestrza czytelnik odnajdzie w

rozdziale trzecim. Zostały tam również opisane powody, dlaczego Mołdawia nie uznała

niepodległości Naddniestrza oraz dlaczego pragnie zjednoczenia symetrycznego z tymże

regionem. Autorka zwraca również uwagę na trudności jakie wynikają z odłączenia się

Naddniestrza od Republiki Mołdawii.

W czwartym rozdziale tej pracy licencjackiej autorka opisał rosyjskie wpływy w

Naddniestrzańskiej Republice Mołdawskiej. Autorka zwrócił również tu uwagę na pomoc jaką

Federacja Rosyjska okazuje nieuznawanej republice.

W piątym, i ostatnim rozdziale niniejszej pracy, autorka skupia się na polityce jaką prowadziła

Federacja Rosyjska wobec Naddniestrza w latach 1992-2012. Rozdział ten został podzielony

na dwie części. W części pierwszej tego rozdziału zostały opisane działania Rosji do 2000 roku,

a w części drugiej działania w latach 2000-2012. Rozdział ten ma za zadanie nakreślenie

stosunku Rosji do Naddniestrza.

Potrzeba napisania pracy na temat polityki Federacji Rosyjskiej wobec Naddniestrza pojawiła

się u autorki podczas poprzedniej wizyty w Tyraspolu. Naddniestrzańska Republika

Mołdawska przypomina małą kopię Związku Radzieckiego Wzbudziło to zainteresowanie

autorki, który postanowiła sprawdzić jak duży wpływ ma ówczesna Rosja na sytuację

polityczną w Naddniestrzu. Efektem tych przemyśleń jest niniejsza praca.

W Polsce temat stosunków naddniestrzańsko-rosyjskich nie został szeroko opisany w

literaturze. Można znaleźć pomniejsze analizy, które poświęcają uwagę temu zagadnieniu.

Autorka ma nadzieję, że niniejsza praca pomoże w przyszłych badaniach nad problematyką

stosunków rosyjsko-naddniestrzańskich.

2

1. Historia Naddniestrza do 1991 roku

1.1.Naddniestrze do 1945 roku.

Bardzo ważnym, by zrozumieć istotę konfliktu w Naddniestrzu, jest poznanie historii tego

nieuznawanego przez nikogo kraju. Po I wojnie światowej, 12 października 1924 roku, na

terenie obecnego Naddniestrza utworzono Mołdawską Autonomiczną Socjalistyczną

Republikę Radziecką (MASRR). Wchodziła ona w skład Ukraińskiej Socjalistycznej Republik

Radzieckiej (USRR). Stolicą został okupowany wówczas Kiszyniów, więc faktyczną rolę

stolicy pełniło miasto Bałta. W 1929 roku stolicę MASRR przeniesiono do Tyraspola. Ludność

MASRR stanowili przede wszystkim Ukraińcy (48,5%), Mołdawianie (30,1%) i Rosjanie

(8,5%).1 W republice funkcjonowały 3 języki oficjalne: rosyjski, ukraiński oraz mołdawski.

Ostatni język powstał z przyczyn politycznych. De facto był to dialekt języka rumuńskiego,

którego używano na terenie Besarabii. Nowy język powstał po to, by uświadomić mieszkańcom

MASRR, że są odrębnym narodem i zapobiec w ten sposób ich przyłączeniu się do Rumunii.

Związek Radziecki chciał później przyłączyć Besarabię do swojego terytorium. 2

W czerwcu 1940 roku do Besarabii wkroczyła Armia Czerwona. Zajęła ona Kiszyniów,

gdzie utworzyła nowe władze. 2 sierpnia 1940 roku przestaje istnieć MASRR. Z części jej

terenów oraz dwóch trzecich terenów Besarabii powstaje Mołdawska Socjalistyczna Republika

Radziecka (MASRR) ze stolicą w Kiszyniowie. Reszta terytorium, która należała do MASRR

pozostała w składzie Ukraińskiej SRR.3 Rumunii, którzy zamieszkują MARR zostają uznani

za Mołdawian, a język rumuński zostaje zapisany cyrylicą i nazwany językiem mołdawskim.

W 1941 roku doszło do kolejnych zmian. 22 czerwca 1941 roku Rzesza Niemiecka

zaatakowała Związek Radziecki. Na teren Besarabii wkroczyły wojska rumuńskie, sojusznicy

III Rzeczy, i przyłączyły ją do Rumunii. W sierpniu 1941 roku na terytorium pomiędzy

Dniestrem a Bohem utworzono gubernatorstwo ze stolicą w Tyraspolu, które zostało nazwane

Zadniestrze (Transdnistria). W skład tych terenów wchodzą takie miasta jak Tyraspol, Odessa,

Rybnica, Bałta. Tereny te, chociaż nie były częścią Rumunii, były pod jej panowaniem aż do

marca 1944 roku. Pod koniec sierpnia 1941 roku rumuńskie i niemieckie dowództwo wojskowe

podpisało w Benderach „Porozumienie Hauffe – Tatareanu”. Dokument ten określał podział

1 В. Я. Гросул,Т. С. Гузенкова, Приднестровье, w: Молдавия: современные тенденции развития, pod red. Кожокина Е.М. , РОССПЭН, Moskwa, 2004, str. 368 2 Michał Lubicz-Miszewski, Geneza, przebieg i próby przezwyciężenia konfliktu o Naddniestrze, „Zeszyty Naukowe WSOWL”, nr 3 (165) / 2005 , str.122 3 В. Я. Гросул,Т. С. Гузенкова, op. cit., str. 369

3

obowiązków i praw wobec Zadniestrza. Tym samym, tereny te dostały się pod panowanie i

jurysdykcję rumuńską. Gubernatorem Transdnistrii został Gheorghe Alexeanu. W 1942 roku

stolicę Zadniestrza przeniesiono do Odessy.

Gdy tereny Besarabii znalazły się pod okupacją rumuńską, na terenach Transdnistrii, z

rozkazu Antonescu, dyktatora Rumunii w latach 1940-1944, utworzono getta żydowskie, obozy

pracy i obozy koncentracyjne. Pierwszymi grupami, które zostały deportowane byli Żydzi,

którzy zamieszkiwali miasteczka i wsie Besarabii. Do Naddniestrza deportowano również

Cyganów. Na tereny Zadniestrza deportowano 185 tysięcy Żydów oraz około 26 tysięcy

rumuńskich Cyganów.4

24 sierpnia 1944 roku do Kiszyniowa wkroczyły wojska radzieckie. Władza radziecka

przywróciła do życia Mołdawską Socjalistyczną Republikę Radziecką w jej granicach sprzed

21 czerwca 1941 roku.5 W 1945 roku skończyła się II wojna światowa. W Mołdawskiej SRR

władze radzieckie ustanowiły swojego przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych. Na

terenach MSRR rozpoczęła się polityka sowietyzacji.

1.2 Naddniestrze w latach 1945-1991.

W 1949 roku z terenów Besarabii władze radzieckie wywoziły na Syberię i do Kazachstanu

kułaków, właścicieli ziemskich, kupców, osoby, które współpracowały z władzą niemiecką.

Dokument o deportacji, nazwanej „Operacją Południe”, został podpisany w październiku 1948

roku przez ministra spraw wewnętrznych Mołdawskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej,

Fiodora Tutuszkina. 6.Była to druga fala deportacji. Pierwsza miała miejsce w lipcu 1941 roku.

„Operacja Północ” została wykonana przez Ministerstwo bezpieczeństwa państwowego

MSRR. Z terenów Besarabii deportowano całe rodziny, około 35 tysięcy osób. Skonfiskowane

majątki rodzin zostały oddane do użytku sowchozom i kołchozom. Na ich miejsce ze Związku

Radzieckiego została sprowadzana ludność rosyjskojęzyczna. Została ona osiedlona w

opuszczonych domostwach. Nowi ludzie mieli pomóc mieszkańcom MSRR w budowaniu

nowego ładu społecznego.7

4 Janusz Solak, Mołdawia. Republika na trzy pęknięta, Europejskie Centrum Edukacyjne, Toruń, 2009, str. 18 5 Janusz Solak, op. cit., str. 247 6 Иван Думиника, ДЕПОРТАЦИИ В 1949 Г. НА ЮГЕ БЕССАРАБИИ (Воспоминания гагаузов, очевидцев тех лет из г. Чадыр-Лунга), [dostęp: 24.05.2014r.], w: http://liternet.bg/publish26/ivan-duminika/deportaciia.htm 7 Janusz Solak, op. cit., str. 247

4

23 października 1956 roku na Węgrzech wybuchło powstanie. 1 listopada premier Węgier,

Imre Nagy ogłosił, że występuje z Układu Warszawskiego. Odpowiedzią na to było

wprowadzenie wojsk Armii Radzieckiej na teren Węgier. Następnego dnia. Powstanie zostało

stłumione przez żołnierzy radzieckich i zakończyło się 10 listopada. W tym samym roku na

terytorium MSRR, w tym również na terytorium obecnego Naddniestrza, została umieszczona

14. Armia Radziecka. Sztab generalny armii umieszczono w Kiszyniowie. W 1984 roku sztab

generalny przeniesiono do Tyraspola. Armia została zaopatrzona w zapasy broni i jedzenia na

wypadek działań wojennych na północy Europy. Związek Radziecki bał się, że powstanie na

Węgrzech może zachęcić inne kraje do podobnych zachowań. 14. Armia Radziecka,

współcześnie jako Grupa Operacyjna Wojsk Radzieckich, na terenach Naddniestrza pozostaje

do dziś.

W latach 1944-1989 na terenach Mołdawskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, w tym

również na terytorium dzisiejszego Naddniestrza, władze radzieckie prowadziły politykę

mołdawianizacji. Władze radzieckie postawiły na rozwój mołdawskiego nacjonalizmu. Przy

obsadzaniu urzędów państwowych wyraźnie faworyzowano rumuńskojęzycznych Mołdawian,

zamykano też szkoły, gdzie językiem nauczania był ukraiński. Z życia publicznego usuwano

język rumuński. W Kiszyniowie istniały tylko 2 szkoły, które uczyły języka rumuńskiego.

Władze radzieckie starały się uświadomić Mołdawianom, że są odrębnym narodem. Chciano

w ten sposób zlikwidować tęsknotę niektórych mieszkańców Mołdawskiej SRR za

przyłączeniem się do Rumunii. 8

W marcu 1988 roku na zjeździe Związku Pisarzy ZSRR zaproponowano, by językami

narodowymi stały się języki dominujących narodów w wybranych republikach Związku

Radzieckiego. Po tym zjeździe w Mołdawii zaczęły się pojawiać propozycje, by uznać, że język

mołdawski i rumuński są takie same oraz by zacząć zapisywać język mołdawski nie cyrylicą,

ale łacińskim alfabetem. 9. Zażądano również, by to język mołdawski, a nie rosyjski, stał się

językiem państwowym 29 czerwca w Kiszyniowie miał miejsce pierwszy antyrosyjski mityng,

a jesienią tego roku doszło do szeregu antyrosyjskich demonstracji. Dźwięczały na nich takie

szowinistyczne hasła jak: „Mołdawia dla Mołdawian”, „Walizka-dworzec-Rosja”, „Rosjan- za

Dniestr, Żydów- do Dniestru.”10

8 Janusz Solak, op. cit., str. 95 9 Ibidem, str. 251 10 В. Я. Гросул,Т. С. Гузенкова, op. cit.,, str. 373

5

W Mołdawii stopniowo narastały nastroje nacjonalistyczne. Szowinistyczne hasła stawały

się coraz częstsze. Ludność rosyjskojęzyczna zaczęła się czuć zagrożona. 25 stycznia 1989 roku

w prasie ukazał się projekt ustawy o językach. W projekcie tym przewidywano, że osoby, które

będą używały innego języka niż rumuński, poniosą z tego tytułu konsekwencje.11 W marcu

1989 roku Rada Najwyższa MSRR zatwierdziła ustawy językowe. 31 marca zostały one

opublikowane. Z kolei w maju tego samego roku mołdawskie władze opublikowały projekt

ustawy o zmianie sposobu zapisu języka mołdawskiego: z cyrylicy na alfabet łaciński. Kilka

dni później radni z Tyraspola zaapelowali do władz w Kiszyniowie o przyjęcie nowej ustawy

o języku państwowym. Chcieli, żeby pojawił się w niej zapis o dwóch językach urzędowych:

mołdawskim i rosyjskim.12

W sierpniu 1989 roku powołano Zjednoczoną Radę Kolektywów Pracowniczych

Tyraspola. Broniła ona rosyjskojęzycznej części ludności i protestowała przeciwko

wprowadzonej ustawie językowej. Wezwała do dwugodzinnego strajku ostrzegawczego, który

odbył się 16 sierpnia. W strajku w Benderach, Rybnicy i Tyraspolu wzięło udział ponad 27

tysięcy osób. 4 dni później, 21 sierpnia, w Tyraspolu rozpoczął się strajk generalny. Do

strajkujących w Tyraspolu zaczęli się przyłączać członkowie komitetów strajkowych z

zakładów pracy z innych miast. 26 sierpnia powstał republikański komitet strajkowy, który

koordynował działaniami komitetów zakładowych i lokalnych w całej Mołdawskiej SRR.

Protesty rosyjskojęzycznej ludności Mołdawskiej SRR nie wpłynęły w żaden sposób na

władze. 31 sierpnia 1989 roku Rada Najwyższa MSRR przyjęła ustawę o języku i język

mołdawski otrzymał status języka państwowego.13 Do dotychczas strajkujących komitetów

zaczęły przyłączać się nowe. We wrześniu władze lokalne Bender i Tyraspola odrzuciły

konieczność stosowania ustawy o języku państwowym. Zjednoczona Rada Kolektywów

Pracowniczych Tyraspola zaczęła agitować za przeprowadzeniem referendum o odłączeniu się

Naddniestrza od Mołdawskiej SRR. 3 grudnia 1989 roku w Benderach przeprowadzono

referendum w sprawie powołania Naddniestrzańskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki

Radzieckiej. W okresie od grudnia 1989 roku do listopada 1990 roku po lewej stronie Dniestru

zorganizowano szereg referendów, w których miejscowa ludność mogła zdecydować, czy chce

11 Janusz Solak, op. cit., str. 215 12 Janusz Solak, op. cit., str. 252 13 Ibidem

6

autonomii Naddniestrza. 14 Ponad 98% głosujących zadeklarowało, że chce, by lewobrzeżna

część kraju odłączyła się od Mołdawskiej SRR. 15

Na początku 1990 roku odbyły się wybory do Rady Miejskiej Tyraspola oraz Rady

Najwyższej MSRR. Zwycięzca w wyborach do Rady Miejskiej został Igor Smirnow, który

później został liderem Naddniestrza. Pod koniec kwietnia parlament MSRR ustanowił nową

flagę, jednak władze lokalne Tyraspola, Bender oraz Rybnicy odrzuciły ją. 23 czerwca 1990

roku Mołdawska SRR przyjęła Deklarację Suwerenności i uznała za nieważny pakt Ribbentrop-

Mołotow.

Mieszkańcy lewobrzeżnej części Mołdawii poczuli się zagrożeni polityką, którą zaczął

prowadzić Kiszyniów. Szowinistyczne hasła, zaakceptowanie ustawy o języku państwowym,

dyskryminacja ludności niemołdawskojęzycznej wpłynęły znacząco na decyzję Naddniestrzan

o odłączeniu się od kraju. Obawiali się oni zjednoczenia Mołdawii z Rumunią.

Rosyjskojęzyczni protestowali przeciwko takiemu traktowaniu, jednak nie przynosiło to

żadnego efektu. Kiszyniów przyjmując ustawę o języku mołdawskim, jako języku

państwowym, odsunął nieznających tego języka od życia kulturalnego czy politycznego kraju.

Tym samym przekreślił swoje późniejsze szanse na ponowne zjednoczenie się.

Władze Mołdawii reagowały na ich protesty siłą. Odpowiedzią na to było proklamowanie

przez władze w Tyraspolu 2 września 1990 roku Naddniestrzańskiej Mołdawskiej

Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Przewodniczącym Rady Najwyższej NMSRR został

Igor Smirnow. NMSRR zdecydowała się, w przeciwieństwie do Mołdawii, na pozostanie w

składzie Związku Radzieckiego. 16

Konflikt pomiędzy władzami w Kiszyniowie i Tyraspolu narastał. Mieszkańcy

Naddniestrzańskiej MSRR liczyli na pomoc ze strony Moskwy. W 1984 roku z Kiszyniowa do

Tyraspola przeniesiono sztab generalny 14. Armii Radzieckiej. Na terytorium autonomii wciąż

stacjonowały wojska radzieckie, które ochraniały bazy i sprzęt wojskowy jeszcze z 1956 roku.

5 listopada 1990 roku zbuntowany region zmienił nazwę na Naddniestrzańską Republikę

Mołdawską, a 8 grudnia oderwał się od struktur radzieckich i ogłosił pełną suwerenność.

8 grudnia 1991 roku w Puszczy Białowieskiej przez Borysa Jelcyna, Stanisława

Szuszkiewicza oraz Leonida Krawczuka został podpisany Układ białowieski, który ogłosił

14 Michał Lubicz-Miszewski, op. cit., str.124 15 Ibidem 16 В. Я. Гросул,Т. С. Гузенкова, op. cit., str.365

7

koniec Związku Radzieckiego. Na jego miejsce została powołana Wspólnota Niepodległych

Państw. Po dwóch tygodniach do państw WNP, czyli Białorusi, Rosji i Ukrainy, dołączyła

również Mołdawia.

8

2. Geneza i przebieg „wojny pięciomiesięcznej” (marzec- lipiec 1992 roku) oraz jej

konsekwencje polityczne i międzynarodowe dla regionu

2.1. Geneza konfliktu zbrojnego

Naddniestrze od samego początku swojego istnienia nie było jednorodne narodowościowo.

Tereny te zamieszkiwali Mołdawianie, Rosjanie i Ukraińcy. Na przestrzeni dziejów terytorium

współczesnego Naddniestrza znajdowało się w różnych strefach wpływów. Konflikt pomiędzy

Kiszyniowem a Tyraspolem narastał powoli. Władze od zawsze kładły nacisk na

mołdawianizację regionu, ale nigdy nie było to tak silne jak pod koniec lat 80-tych XX wieku.17

To właśnie wtedy powstał Mołdawski Front Narodowy, ruch polityczny, który nie wierzył,

że po rozpadzie Związku Radzieckiego Mołdawia może istnieć jako samodzielne państwo.

Władze w Kiszyniowie przyjęły kurs polityki na zjednoczenie z Rumunią, zaczęły kłaść

większy nacisk na mołdawianizację regionu. Podkreślały podobieństwa pomiędzy

Mołdawianami a Rumunami i wspominały o przyszłym zjednoczeniu się z Rumunią.

Konsekwencją takiej polityki władz stał się podział obywateli MSRR na „swoich”

(mołdawskojęzycznych) i „cudzych” (rosyjskojęzycznych).

Efektem takiej polityki były także szowinistyczne wybryki nacjonalistów mołdawskich.

Coraz częściej na ulicy można było usłyszeć hasła typu: : „Mołdawia dla Mołdawian”, „Jeden

naród- jeden język”, „Walizka-dworzec-Rosja”, „Rosjan- za Dniestr, Żydów- do Dniestru”.18

Rosyjskojęzyczni mieszkańcy MSRR poczuli się zagrożeni i dyskryminowani. Obawiali się,

że po zjednoczeniu się Mołdawii z Rumunią zostaną poddani przymusowej rumunizacji.

Chcieli dalej pozostać w radzieckim kręgu kulturowym. Z kolei Mołdawia dążyła do stania się

częścią Rumunii. Różne drogi rozwoju doprowadziły do rozłamu pomiędzy Kiszyniowem a

Tyraspolem, a później do konfliktu zbrojnego.

W marcu 1989 roku Rada Najwyższa MSRR zatwierdziła ustawy językowe. Ogłosiła ona

język mołdawski (zapisywany łacińskimi literami) językiem państwowym. Pod koniec maja

1989 roku Rada Miejska Tyraspola zwróciła się do Kiszyniowa z prośbą o utworzenie ustawy

17 Наталья Нечаева-Юрийчук, Приднестровский конфликт: причины и возможные пути решения, w: НАУЧНИ ТРУДОВЕ НА РУСЕНСКИЯ УНИВЕРСИТЕТ - 2011, том 50, серия 5.2, str.65 18 Janusz Solak, Mołdawia. Republika na trzy pęknięta, Europejskie Centrum Edukacyjne, Toruń, 2009, str. 95

9

o dwóch językach państwowych, mołdawskim i rosyjskim. Dla rosyjskojęzycznej ludności

uznanie tylko języka mołdawskiego językiem państwowym oznaczało dyskryminację ich19.

Nie zważając na propozycję z Tyraspola, 31 sierpnia 1989 roku Rada Najwyższa MSRR

przyjęła ustawę o językach. Tym samym Kiszyniów odciął sobie drogę komunikacji z

rosyjskojęzycznym Naddniestrzem. Wykluczył w ten sposób rosyjskojęzycznych mieszkańców

MSRR z życia kulturalnego, politycznego czy ekonomicznego kraju. Odciął ich od

państwowych źródeł informacji. Przyjęcie tej ustawy tylko nasiliło i tak już negatywny

stosunek Naddniestrzan do Kiszyniowa. W Naddniestrzu nasiliły się protesty przeciwko

polityce prowadzonej przez władze w Kiszyniowie. Od grudnia 1989 roku do listopada 1990

roku na lewym brzegu Dniestru przeprowadzono szereg referendów o odłączeniu się

Naddniestrza od MSRR..

27 kwietnia 1990 roku Parlament MSRR przyjął nową flagę państwową, której kolory

odpowiadały kolorom flagi Rumunii. W Benderach nie dopuszczono do zawieszenia nowej

flagi państwowej.20 Kolejnym krokiem, który podkreślił chęć zjednoczenia się Kiszyniowa z

Bukaresztem było zorganizowanie w maju 1990 roku akcji „Most Kwiatów”. Jej

organizatorami byli rumuńscy nacjonaliści oraz Stowarzyszenie Bukareszt-Kiszyniów. Akcję

przeprowadzono na moście poprowadzonym przez rzekę Prut. Miała symbolizować braterskie

stosunki pomiędzy Mołdawianami a Rumunami. Organizatorzy domagali się zniesienia ceł i

wiz na granicy mołdawsko-rumuńskiej. 21

We wrześniu 1990 roku władze w Tyraspolu proklamowały Naddniestrzańską

Socjalistyczną Republikę Radziecką. Mołdawia i mołdawscy nacjonaliści bardzo negatywnie

zareagowali na decyzję o odłączeniu się Naddniestrza. W odpowiedzi na to, parlament w

Kiszyniowie zadecydował o utworzeniu własnych sił zbrojnych.22 Pomiędzy prorumuńskim,

nastawionym nacjonalistycznie Kiszyniowem a konserwatywnym, proradzieckim Tyraspolem

narastał konflikt.

19 В. Я. Гросул,Т. С. Гузенкова, Приднестровье, w: Молдавия: современные тенденции развития, pod red. Кожокина Е.М. , РОССПЭН, Moskwa, 2004, str. 373 20 Janusz Solak, op. cit., str. 256 21 Наталья Нечаева-Юрийчук, op. cit.,str. 65 22 Janusz Solak, op. cit., str. 259

10

W listopadzie 1990 roku doszło do zaostrzenia konfliktu. W Dubossarach po raz pierwszy

mołdawska policja użyła broni wobec strajkujących. Zginęły wówczas 3 osoby, a 16 zostało

rannych.23

W Kiszyniowie nasilały się nacjonalistyczne nastroje. Mieszkańcy Mołdawii coraz częściej

byli nazywani Rumunami, a język mołdawski – rumuńskim. Dochodziło też do prześladowania

opozycyjnych dziennikarzy. Wiele osób, którym nie podobała się polityka prowadzona przez

mołdawskie władze opuściło wówczas między innymi z Kiszyniów czy Bielce i zamieszkało

w Tyraspolu. Tym samym Naddniestrze zyskało nowych specjalistów: dziennikarzy,

wykładowców czy inżynierów.24

8 grudnia 1990 roku Naddniestrze ogłosiło pełną suwerenność, a 9 lutego 1991 roku

pierwszym prezydentem Naddniestrza został Igor Smirnow. Kiszyniów nie mógł takich decyzji

pozostawić bez żadnej reakcji. Zaczął nad brzegiem Dniestru gromadzić specjalne oddziały

policji, służby patrolowej i ochotników.25

17 marca 1991 roku na terenie Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej przeprowadzono

referendum za zachowaniem ZSRR. Na terytorium Mołdawii nie pozwolono na

przeprowadzenie tego referendum. Prawie 99% Naddniestrzan zagłosowało za zachowaniem

Związku Radzieckiego. Przeprowadzenie referendum w Naddniestrzu wzmocniło tylko

niezadowolenie Kiszyniowa.26 25 sierpnia Naddniestrze ogłosiło całkowitą niezależność od

Kiszyniowa. Kilka dni przed tym, 22 sierpnia, służby specjalne zatrzymały w Kiszyniowie

naddniestrzańskich deputowanych do mołdawskiego parlamentu oraz działaczy politycznych.

Z kolei w Kijowie, 29 sierpnia, mołdawskie służby specjalne zatrzymały Igora Smirnowa.

Został on osadzony w więzieniu w Kiszyniowie.27

Na ulice Tyraspola wyszły kobiety, które utworzyły komitet strajkowy. Żądały uwolnienia

aresztowanych deputatów i działaczy politycznych. 1 września rozpoczęła się „wojna o szyny”.

Kobiety wyprowadziły na tory tysiące aktywistek, między innymi z Tyraspola, Bender,

Dubossar, Rybnicy. Przez miesiąc blokowały one węzeł kolejowy Tyraspol, co skutecznie

23 Janusz Solak, op. cit., str. 260 24 В. Я. Гросул,Т. С. Гузенкова, op. cit., str. 376 25 Michał Lubicz-Miszewski, Geneza, przebieg i próby przezwyciężenia konfliktu o Naddniestrze, „Zeszyty Naukowe WSOWL”, nr 3 (165) / 2005 , str. 124 26 В. Я. Гросул,Т. С. Гузенкова, op. cit., str. 377 27 Janusz Solak ,op. cit., str., str. 100

11

uniemożliwiło ruch pociągów w Mołdawii. Udało im się tym samym zmusić władze w

Kiszyniowie do uwolnienia aresztowanych. 28

2 września 1991 roku na terenie Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej obradował IV

Zjazd deputatów wszystkich szczebli Naddniestrza. Podczas niego wybrano godło oraz flagę,

a także przyjęto konstytucję republiki. Nowe symbole narodowe swoją symboliką i wyglądem

nawiązują do flagi i godła z czasów Związku Radzieckiego. 4 września przyjęto postanowienie

o utworzeniu sił zbrojnych. Utworzono wówczas Dniestrzańską Gwardię Republikańską. Do

służby w siłach zbrojnych oraz do obrony kraju w przypadku konfliktu zostały zobowiązane

wszystkie osoby, które zamieszkiwały na terenie NRM. 29. 18 września władze Naddniestrza

przejęły pod swoją jurysdykcję radzieckie siły zbrojne, które pozostawały na terytorium

republiki.

25 września 1991 roku mołdawskie siły policyjne po raz drugi napadły na Dubossary. Nie

udało im się przełamać linii obrony. 3 dni później władze w Tyraspolu zadecydowały o

wprowadzeniu stanu wyjątkowego w kraju.

1 października na wolność został wypuszczonych Igor Smirnow oraz aresztowani wcześniej

deputaci i działacze polityczni. Tego sama dnia z Dubossar zostały wyprowadzone oddziały

OPON (oddziały policji specjalnego przeznaczenia). 30

17 października Igor Smirnow wydał dekret, w którym polecił wcielić do Armii Radzieckiej

poborowych z Naddniestrza. W zamian za to otrzymał wsparcie od generała Genadija

Jakowlewa. W odpowiedzi na to 14 listopada Kiszyniów przejął bazy wojskowe, sprzęt

techniczny, uzbrojenie oraz mienie armii radzieckiej, które znajdowało się na terytorium

Republiki Mołdawii.31

Zarówno Mołdawia jak i Naddniestrze liczyły na pomoc z zewnątrz w tym konflikcie.

Kiszyniów oczekiwał na wsparcie ze strony Rumunii, z kolei Tyraspol liczył na pomoc z

Moskwy. Gotowość pomocy zbrojnej 14. Armii Radzieckiej oraz pomoc wojskowa Bukaresztu

umożliwiły przejście na etap zbrojny konfliktu. Pod jurysdykcją władz Mołdawii znajdowała

się tylko policja, która była wyposażona wyłącznie w pistolety i automaty Kałasznikowa. Z

kolei 14. Armia Radziecka, która popierała Naddniestrze, posiadała ciężką artylerię.32

28 В. Я. Гросул,Т. С. Гузенкова, op. cit., str. 377-378 29 Janusz Solak, op. cit., str. Solak, str. 152-162 30 В. Я. Гросул, Т. С. Гузенкова, op. cit., str. 378 31 Janusz Solak, op. cit., str. 101 32 Наталья Нечаева-Юрийчук, op. cit., str. 65-66

12

13 grudnia 1991 roku specjalne oddziały mołdawskiej milicji po raz trzeci spróbowały zająć

Dubossary. Zginęło wówczas 3 milicjantów z Naddniestrza. 2 dni później mołdawskie oddziały

policji wycofały się z rejonu Dubossar. Zimą 1991/1992 roku doszło do kilku prowokacji ze

stronu obu stron konfliktu.33

2.2. Przebieg wojny pięciomiesięcznej

Zarówno Kiszyniów jak i Tyraspol uznały zajścia zimą za początek wojny. Mołdawia

zapragnęła zaprowadzić porządek w separatystycznym Naddniestrzu. Nocą, 1 marca, podczas

uspokajania zamieszek został zastrzelony komendant dubossarkiej milicji. Władze

Naddniestrza uznały to za prowokację mołdawskich służb specjalnych. W odpowiedzi na

zabicie oficera Tyraspol postawił w stan gotowości bojowej batalion gwardii.

Na początku celem Kiszyniowa było zajęcie Dubossar. Był to ważny strategicznie punkt.

Gdyby udało się go zająć stronie mołdawskiej, Naddniestrze zostałoby wtedy podzielone na

dwie części. Dubossary straciłyby łączność ze stolicą kraju. Most na Dniestrze w okolicach

Dubossar ma znaczenie międzynarodowe. Jest to szlak handlowy, który łączy Ukrainę i

Bałkany.34

Gdyby siłom mołdawskim udało się zająć Dubossary, następnym celem miał być Tyraspol.

Nie doszło do tego. Na początku wojny pięciomiesięcznej Mołdawia nie posiadała własnego

wojska. W konflikcie zbrojnym wzięła udział policja oraz siły paramilitarne (m. in. grupy

mołdawskich nacjonalistów). W połowie marca siły te osłabły. Formowanie własnego wojska

Mołdawia rozpoczęła dopiero na początku czerwca 1992 roku.35

Niewiele lepiej wyglądała sytuacja po stronie Naddniestrzan. Oni również byli zbyt słabi,

by podjąć kontrofensywę. 14. Armia rosyjska nie od razu włączyła się do konfliktu pomiędzy

Kiszyniowem a Tyraspolem. Przez pewien czas powstrzymywała się od jakichkolwiek działań,

starała się zachować neutralność.

33 Michał Lubicz-Miszewski, op. cit., str. 124-125 34 Г. Г. Тищенко, Военно-политический курс и вооруженные силы Республики Молдовы и Приднестровья, w: Молдавия: современные тенденции развития, pod red. Кожокина Е.М., РОССПЭН, Moskwa, 2004, str.478 35 Michał Lubicz-Miszewski, op. cit., str. 125

13

W tym czasie w mołdawskim parlamencie zaczęły zasiadać osoby, które opowiadały się za

pokojowym uregulowaniem konfliktu. Nie wpłynęło to jednak w żadne sposób na to, co działo

się na froncie.36

1 kwietnia 1992 roku sił mołdawskie spróbowały przejąć kontrolę nad Benderami, miastem,

które znajduje się niedaleko od stolicy Naddniestrza, Tyraspola. W skład mołdawskich sił

wchodziły zmechanizowane oddziały. Wobec takich sił miejscowa milicja oraz gwardia

okazała się bezsilna.37 Operacja zajęcia Bender nazywała się „Koń Trojański”. Oblężenie

miasta trwało ponad 2 tygodnie. Ostatecznie strona mołdawska zdobyła miasto. Nocą 19

czerwca siły mołdawskie ostrzelały twierdzę w Benderach, gdzie stacjonowała jednostka 14.

Armii, która pilnowała składów z amunicją. Doprowadziło to, do włączenia się 14. Armii w

obronę miasta. Następnego dnia, przy pomocy 14. Armii, dniestrzańskich Kozaków oraz

gwardzistów udało się odbić Bendery.38 Latem do Naddniestrza zaczęli napływać ochotnicy z

Rosji, Ukrainy i Białorusi. Zasili oni siły naddniestrzańskie, co wpłynęło na zwiększenie

przewagi nad siłami mołdawskimi,

20 czerwca 1992 roku na moście na Dniestrze, który prowadził w stronę Bender, znalazły

się mołdawskie siły. W mieście rozpoczął się szturm Miejskiego Komitetu Wykonawczego.

Mołdawianie posiadali kilka samolotów typu Mig i przy ich pomocy chcieli wysadzić most

wiodący do Bender. Bomby zamiast w most, trafiły w domy pobliskiej wsi Parkany. Dzięki

pomocy 14. Armii rosyjskiej, gwardzistów oraz Kozaków dniestrzańskich, udało się zmusić

część sił mołdawskich do opuszczenia miasta. 39

Znaczącą rolę w walce o Bendery odegrała 14. Armia rosyjska pod dowództwem generała

Aleksandra Lebiedzia. W armii tej służyli nie tylko Rosjanie, ale również mieszkańcy

Naddniestrza. Tym większa więc była ich motywacja do udziału w walkach. 4 lipca generał

Lebiedź zaapelował do władz Mołdawii o zaprzestanie przelewu krwi. Powiedział wówczas, że

jeżeli nie dojdzie do zaprzestania walk, to skieruje on swoich żołnierzy do stolicy Mołdawii.40

Pod naciskiem Moskwy został podpisany rozejm. 7 lipca 1992 roku na terenie Naddniestrza

dowódcy sił zbrojnych Mołdawii i Naddniestrza podpisali porozumienie o zawieszeniu działań

bojowych. Kilka dni później Dowództwo Sił Zbrojnych Naddniestrza wydało rozkaz o

36 В. Я. Гросул, Т. С. Гузенкова, op. cit., str. 378 37 В. Я. Гросул, Т. С. Гузенкова, op. cit., str.378-379 38 Michał Lubicz-Miszewski, op. cit., str. 126 39 В. Я. Гросул, Т. С. Гузенкова, op. cit., str. 380 40 Ibidem

14

wstrzymaniu działań wojennych. Strona mołdawska nie zastosowała się do podpisanych

wcześniej ustaleń, zwiększyła ilość sił wojskowych na terytorium Naddniestrza oraz nie

zaprzestała ostrzeliwania pozycji na terenie separatystycznej republiki.

21 lipca na Kremlu doszło do spotkania prezydenta Rosji Jelcyn oraz prezydentów

Mołdawii i Naddniestrza, Snegur i Smirnow. Strona rosyjska wystąpiła wówczas jako

pośrednik w prowadzeniu rozmów. Na Kremlu zawarto porozumienie o pokojowym

zakończeniu konfliktu. Zgodnie z tym porozumieniem miały zostać utworzone trójstronne siły

pokojowe złożone z wojsk mołdawskich, naddniestrzańskich i rosyjskich. Kilka dni później w

rejonie Benderów, na linię rozgraniczenia wojsk, wkroczyła 14. Armia, a 29 lipca na terenie

Naddniestrza pojawiły się pierwsze oddziały sił pokojowych. 41

2.3. Konsekwencje polityczne i międzynarodowe konfliktu dla regionu

Wojna pomiędzy Mołdawią a Naddniestrzem zakończyła się 21 lipca 1992 roku na Kremlu,

gdy prezydent Mołdawii, Snegur oraz prezydent Naddniestrza, Igor Smirnow podpisali

porozumienie o zakończeniu konfliktu.42 Jednak de facto konflikt nie został zażegnany.

Przeszedł on tylko w stan zamrożenia. Obecnie zagraża on bezpieczeństwu europejskiemu.

Konsekwencje konfliktu pomiędzy Mołdawią a Naddniestrzem mają wymiar nie tylko lokalny,

ale również międzynarodowy. Naddniestrze, zgodnie z porozumieniem podpisanym 21 lipca

1992 roku miała powrócić w skład Mołdawii. Do dziś, pomimo wielu prób i starań, to założenie

nie zostało wykonane.

Jedną z konsekwencji tego konfliktu jest fakt, że wewnątrz Mołdawii powstała wewnętrzna

granica. Kiszyniów oficjalnie nie uznał granic Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej.

Bezpieczeństwa na granicy pilnują siły rosyjskie oraz naddniestrzańskie, po stronie

mołdawskiej znajdują się wewnętrzne posterunki celne i policyjne. Oprócz tego, Kiszyniów

stracił kontrolę nad granicą mołdawsko-ukraińską. Traci na tym budżet: Kiszyniów nie dostaje

opłat za eksport towarów przez granicę naddniestrzańsko-ukraińską. Podczas wojny celnej w

Tyraspolu w 2001 roku, Ukraina przyjmowała na swoim terytorium towary przywożone z

Naddniestrza, które nie miały aktualnych mołdawskich pieczęci celnych.43

41 J. Solak, op. cit., str. 273 42 J. Solak, op. cit., str. 116 43 J. Solak, op. cit., str. 128

15

Na terytorium separatystycznej republiki mają ograniczone zastosowanie normy prawa

międzynarodowego. Prowadzi to między innymi do nielegalnego handlu bronią, narkotykami

czy żywym towarem. W Naddniestrzu znajduje się kilka fabryk zbrojeniowych oraz skład

broni, które pozostały jeszcze z czasów radzieckich. Nielegalny handel bronią jest jednym ze

źródeł dochodów nieuznawanej republiki. Mołdawia nie posiada kontroli prawnej nad

separatystyczną republiką, dlatego też w żaden sposób nie może wpłynąć na rozwijający się

tam przemyt.44

Kolejną konsekwencją konfliktu jest fakt, że wojna pięciomiesięczna doprowadziła do

pogłębienia różnic pomiędzy Kiszyniowem a Tyraspolem. Mieszkańcy Naddniestrza zostali na

swój sposób „odcięci” od Mołdawii. Dzieli ich nie tylko granica. Mieszkańcy Naddniestrza i

Mołdawii patrzą w różny sposób na „wojnę pięciomiesięczną”. Mołdawianie są postrzegani

jako „zaborcy”, którzy siła chcą przyłączyć Naddniestrze do swojego terytorium. Z kolei

Naddniestrze kojarzy się z przemytem, nielegalnym handlem bronią oraz silnymi wpływami

rosyjskimi. Narastające różnice utrudniają w znacznym stopniu ponowne zjednoczenie tych

dwóch republik.

Federacja Rosyjska, pomimo tego, że nawiązała współprace z Tyraspolem, oficjalnie nie

uznała niepodległości Naddniestrza. Gazprom dostarcza gaz ziemny do Republiki Mołdawii.

Separatystyczna republika jest jednak zwolniona z opłat za błękitne paliwo. W ten sposób, to

Mołdawia jest obarczona całym długiem za gaz. W tych okolicznościach trudno jest określić

jaka część długu należy do Tyraspola, a jaka do Kiszyniowa. Obecnie Moskwa nie domaga się

spłaty, ale w przyszłości może on zostać wykorzystany przez Rosję przeciwko Mołdawii.45

Kolejną konsekwencją polityczną dla regionu jest fakt, że trudne relacje z Naddniestrzem

utrudniają normalizację sytuacji w Gagauzji. Gagauzja otrzymała autonomię w ramach

Mołdawii. Władze w Komracie współpracują z Tyraspolem. Można przypuszczać, że uznanie

autonomii Naddniestrza przez Mołdawię skutkowałoby zwiększeniu tendencji odśrodkowych

w Gagauzji.46

Jak widać konflikt pomiędzy Mołdawią a Naddniestrzem miał konsekwencje nie tylko

lokalne, ale również międzynarodowe. W obecnej sytuacji, to jest w roku 2014 roku, istnieje

44 Michał Lubicz-Miszewski, op. cit., str.129 45 Jacek Wróbel, Naddniestrze. Prace OSW, str. 19 46 J. Wróbel, str. 19

16

poważne zagrożenie, że Rosja zapragnie chronić swoich rodaków również w NRM i po

Ukrainie, zwróci swoje oczy na Mołdawię.

2.4. Podsumowanie

Konflikt pomiędzy Kiszyniowem a Tyraspolem narastał powoli. Nie można powiedzieć, że

konflikt narodził się pod koniec XX wieku. Napięcia na linii Kiszyniów-Tyraspol pojawiły się

już dużo wcześniej. Jednak nasilona mołdawianizacja regionu, kurs na zjednoczenie się z

Rumunią, ustawa językowa, a w ostateczności brak próby porozumienia pomiędzy Mołdawią

a Naddniestrzem było tym, co przelało czarę goryczy. Zimą 1991/1992 na granicy pomiędzy

Mołdawią a Naddniestrzem dochodziło do licznych prowokacji. Głównym powodem wybuchu

konfliktu zbrojnego było zabicie komendanta policji w Dubossarach.

Wojny pięciomiesięcznej pomiędzy Mołdawią a Naddniestrzem nie można nazwać wojną o

podłożu etnicznym. Po stronie Naddniestrza walczyli nie tylko Rosjanie, ale również

Mołdawianie. Jednym z dowodzących oddziałami Naddniestrza był generał Stefan Kicak,

pułkownik Armii Radzieckiej, z pochodzenia Rumun. Z kolei w armii mołdawskiej walczyli

Rosjanie i Ukraińcy.47

Podczas wojny zginęło około 500 osób, które walczyły po stronie Naddniestrza. Około 900

zostało rannych. Po stronie mołdawskiej, według nieoficjalnych danych, zginęły 152 osoby, a

574 były ranne.48

Podczas „wojny pięciomiesięcznej” bardzo duże straty poniosła strona naddniestrzańska,

ponieważ to na jej terytorium miały miejsca działania bojowe. Na terytorium Naddniestrza

pojawiły się siły pokojowe, w skład których weszło 3100 rosyjskich, 1200 mołdawskich oraz

1200 naddniestrzańskich żołnierzy.49

Konflikt pomiędzy Mołdawią a Naddniestrzem za etapu zbrojnego przeszedł na etap

konfliktu zamrożonego. Nie oznaczało to jednak, że na linii Kiszyniów-Tyraspol zapanowały

dobre stosunki. Napięcia pomiędzy obiema republikami dalej trwały. Miało miejsce kilka

mniejszych „wojen”, np. wojna o język czy o granicę celną.

47 В. Я. Гросул, Т. С. Гузенкова, op. cit., str. 381 48 Janusz Solak,op. cit., str. 116 49 Совместные Миротворческие силы в Приднестровском регионе Республики Молдова, [dostęp: 12.04.14r.] w: http://web.archive.org/web/20070312130418/www.mil.ru/848/1045/1272/17521/17598/index.shtml

17

21 lipca 1992 roku na Kremlu w obecności Igora Smirnowa zostało podpisane przez Borysa

Jelcyna oraz Mircei Snegura porozumienie „O zasadach uregulowania konfliktu zbrojnego w

naddniestrzańskim regionie Republiki Mołdawii («О принципах урегулирования

вооружённого конфликта в Приднестровском регионе Республики Молдовы»). W

porozumieniu między innymi była mowa o wprowadzeniu na teren Naddniestrza sił

pokojowych. Zakładało ono również przyłączenie Naddniestrza do Mołdawii, jednak do tej

pory ten fakt nie nastąpił.

18

3. Stosunek Republiki Mołdawii wobec Naddniestrza.

Republika Mołdawii nigdy nie uznała Naddniestrza za suwerenne państwo. Głównym

celem Kiszyniowa jest odzyskanie jedności terytorialnej kraju. Chce on zjednoczenia

asymetrycznego, tzn. takiego, gdzie Naddniestrze uzyska autonomię, ale nie będzie

traktowane na takich samych prawach jak Kiszyniów. Dąży więc do utworzenia państwa

federacyjnego złożonego z Naddniestrza i Gagauzji. Próby utworzenia federacji były

podejmowane kilkakrotnie przez obie strony konfliktu. 50

Naddniestrzańska Republika Mołdawii stanowi jedynie 12,4 % terytorium Mołdawii.

Mieszkańcy Naddniestrza stanowią 17% obywateli Mołdawii.51 Uznanie niepodległości

Naddniestrza przez Kiszyniów oznaczałoby automatycznie wyrażenie zgody na odłączenie

się od republiki Gagauzji. Gagauzja stanowi 5% republiki Mołdawii. W jej skład wchodzą

23 komuny (miejscowości, gdzie liczba Gagauzów przewyższa 50%), jej obszar to ponad

1800km2. Stolicą jest miasto Komrat. W grudniu 1994 roku mołdawski parlament przyjął

ustawę, która zapewniła mieszkańcom Gagauzji szeroką autonomię w granicach Republiki

Mołdawii. Tam, podobnie jak w Naddniestrzu, panują nastroje separatystyczne. Nasiliły się

one w 2003 roku, gdy Mołdawia odrzuciła „plan Kozaka”, który i Naddniestrzu i Gagauzji

miał zagwarantować pozycję równą z Kiszyniowem.52 Normalizacja konfliktu pomiędzy

Kiszyniowem a Tyraspolem mogłaby zapobiec separatystycznym nastrojom w Gagauzji.

Komrat zostałby wówczas pozbawiony jednego z głównych argumentów.53

Mołdawia to kraj przede wszystkim rolniczo-przemysłowy. Podstawowymi sektorami

gospodarki są rolnictwo oraz przemysł rolniczo-spożywczy. W 2012r. można było

zaobserwować zwiększenie udziału sektora usług w PKB Mołdawii.54 Naddniestrze jest

najbardziej uprzemysłowionym regionem Mołdawii. Znajdują się tam zakłady przemysłowe

wybudowane jeszcze w czasach Związku Radzieckiego. 55 Do 1994 roku Naddniestrze

stanowiło 80% produkcji przemysłowej Mołdawii. Stopniowo następował rozdział budżetu

50 Jacek Wróbel, Naddniestrze, w: Konflikty zbrojne na obszarze postradzieckim. Stan obecny, perspektywy uregulowania, konsekwencje, Prace OSW, nr 9, Ośrodek Studiów Wschodnich 2003, str. 19 51 Michał Lubicz-Miszewski, Geneza, przebieg i próby przezwyciężenia konfliktu o Naddniestrze, „Zeszyty Naukowe WSOWL”, nr 3 (165) / 2005 , str. 129 52 Janusz Solak, Mołdawia. Republika na trzy pęknięta, Europejskie Centrum Edukacyjne, Toruń, 2009, str. 81-91 53 Jacek Wróbel, op. cit., str. 19 54Ministerstwo Spraw Zagranicznych; [dostęp: 25.05.14r.] w: http://www.kiszyniow.msz.gov.pl/pl/wspolpraca_dwustronna/informacje_o_moldowie/ustroj_polityczny/ 55 Kamil Całus, Gospodarka wspomagana. Specyfika naddniestrzańskiego modelu ekonomicznego, Komentarze OSW, nr 108/2013,str. 1

19

Mołdawii i Naddniestrza. Później władze w Tyraspolu inkorporowały przedsiębiorstwa

przemysłowe czy też infrastrukturę, która znajdowała się na ich terytorium. W sierpniu 1994

roku Naddniestrze wprowadziło własną walutę: rubel naddniestrzański. 56 Przyłączenie

Naddniestrza do Mołdawii oznaczałoby powrót zakładów przemysłowych, a co za tym idzie,

wzrost mołdawskiego PKB oraz poprawę sytuacji gospodarczej w kraju.

Brak jedności terytorialnej Republiki Mołdawii utrudnia przeprowadzenie różnorakich

reform na terenie całego kraju. Na terenie Naddniestrza obowiązuje inne prawodawstwo niż

w Mołdawii. Przeprowadzenie reform na terenie republik jest bardzo ważne, by Mołdawia

mogła wejść do Unii Europejskiej. Naddniestrze znajduje się w strefie wpływów Rosji,

która nie chce, by Mołdawia została członkiem Unii Europejskiej. Chcąc zastopować proces

integracji europejskiej, Rosja wpływa na pogorszenie stosunków pomiędzy Kiszyniowem a

Tyraspolem. Odzyskanie kontroli nad Naddniestrzem ułatwiłoby Mołdawii integrację z

UE.57

Kolejnym powodem, dla którego Mołdawia pragnie zjednoczenia „asymetrycznego”,

gdzie Naddniestrze stałoby się częścią Republiki Mołdawii i otrzymałoby szeroką

autonomię, jest rosnący dług za rosyjski gaz. Naddniestrzańska Republika Mołdawska od

2009 roku jest zwolniona z opłat za gaz dostarczany przez Gazprom. Federacja Rosyjska nie

uznała niepodległości Naddniestrza i nieopłaconymi rachunkami obciąża Kiszyniów. Z roku

na rok ta suma rośnie. Dla Rosji jest to bardzo wygodne narzędzie nacisku politycznego na

Mołdawię.58 Chociaż Naddniestrze nie podlega rządowi w Kiszyniowie, to Republika

Mołdawii nie może odmówić spłacania naddniestrzańskiego długu za gaz. Zdaniem autora,

Kiszyniów spłaca długi Tyraspola, ponieważ nie chce, aby w przyszłości zostało to

wykorzystane jako argument przeciwko zjednoczeniu.

Po odłączeniu się Naddniestrza od Mołdawii, republika utraciła kontrolę nad częścią

granicy mołdawsko-ukraińskiej. Naddniestrzańsko-ukraińska granica wynosi 405

kilometrów. Władze w Kiszyniowie nie mają żadnej kontroli nad tym odcinkiem. Tracą na

tym, ponieważ nie cały dochód za cło z eksportu towarów z terytorium Naddniestrza trafia

do budżetu Mołdawii. W 1996 roku doszło do podpisania pomiędzy Kiszyniowem a

Tyraspolem protokołu, który miał uregulować kwestie celne. Naddniestrze w ten sposób

56 Janusz Solak, op. cit., str. 63 57 Wróblewski Łukasz, Problem Naddniestrza, 07.08.2006., [dostęp: 25.05.14r.], w: http://www.psz.pl/tekst-3131/Naddniestrze-czarna-dziura-Europy/Str-5 , str. 9 58 Kamil Całus, Gospodarka wspomagana. Specyfika naddniestrzańskiego modelu ekonomicznego, Komentarze OSW, nr 108/2013, str. 1

20

uzyskało możliwość posługiwania się mołdawskimi pieczęciami celnymi. Na granicy

naddniestrzańsko-ukraińskiej miały pojawić się również posterunki celne z

funkcjonariuszami z Mołdawii i Naddniestrza. Niestety, Naddniestrzańska Republika

Mołdawii nie wywiązała się ze swoich zobowiązań. W 2001 roku Kiszyniów podjął kolejną

próbę, by cło z eksportu towarów przez granicę Naddniestrze-Ukraina trafiało do

mołdawskiego budżetu. Zostały wprowadzone nowe pieczęcie celne, władze w Tyraspolu

nie dostały ich nowych wzorów. Miało to zmotywować naddniestrzańskich

przedsiębiorców, by rejestrowali swoją działalność gospodarczą na terenie Mołdawii. W ten

sposób Kiszyniów zyskałby cześć wpływów z odprowadzanych przez przedsiębiorców

podatków. Niestety, działania Kiszyniowa zakończyły się fiaskiem.

Brak kontroli nad tą częścią granicy rodzi również ryzyko przemytu broni, handlu

żywym towarem czy narkotykami. Na granicy pomiędzy Ukrainą i Naddniestrzem nie

pracują mołdawscy celnicy. Kiszyniów nie może więc zapanować nad nielegalnym handlem

bronią. Warto też zwrócić uwagę na to, że na terytorium Naddniestrza normy prawa

międzynarodowego mają ograniczone zastosowanie. 59 Po zjednoczeniu Mołdawii i

Naddniestrza, Kiszyniów mógłby zapanować nad przemytem. Jest to kolejny argument za

zjednoczeniem.

Mołdawia z wielu powodów nie uznaje niepodległości Naddniestrza i pragnie, by

nieuznawana republika ponownie stała się jej częścią. Uregulowanie konfliktu na linii

Kiszyniów-Tyraspol niesie ze sobą wiele korzyści dla Mołdawii. Po pierwsze, przyznanie

Naddniestrzu autonomii w ramach wspólnego państwa odebrałoby argument odłączenia się

Gagauzji. Po drugie, uregulowanie konfliktu jest jednym z warunków wstąpienia Mołdawii

do Unii Europejskiej. Po trzecie, gdy Naddniestrze stanie się częścią Mołdawii, Kiszyniów

odzyska kontrolę nad granicą z Ukrainą. Tym samym pomoże to zwalczaniu przemytu broni

i narkotyków. Po czwarte, połączenie gospodarki Mołdawii i Naddniestrze będzie bardzo

korzystne dla Kiszyniowa. Mołdawia zyska dochody z tego bardzo uprzemysłowionego

regionu. Poza tym, utworzy się możliwość przeprowadzenia jednolitych reform na terenie

całej republiki.

59 Michał Lubicz-Miszewski, op. cit., str. 127-129

21

4. Rosyjskie wpływy w Naddniestrzu.

Federacja Rosyjska okazuje bardzo dużą pomoc nieuznawanej Naddniestrzańskiej

Republice Mołdawskiej. Zgodnie z oceną Europejskiego Trybunału Praw Człowieka,

Naddniestrze funkcjonuje tylko dzięki wsparciu Federacji Rosyjskiej, która udzielana jest

republice na różnych płaszczyznach. 60 Bardzo dobrze można zobaczyć to na przykładzie. W

2001 roku pomiędzy Mołdawią a Naddniestrzem rozpoczęła się „wojna celna”. Mołdawia

wprowadziła nowe pieczęcie celne, jednak nie przekazała wzorów stronie naddniestrzańskiej.

Rosja nie wpuszczała na terytorium swojego kraju produktów, które miały pieczęć celną z

Naddniestrza. Takie działania ze strony Federacji Rosyjskiej spowodowały problemy

gospodarcze w nieuznawanej republice.61

Oficjalnie Rosja pomaga Naddniestrzu, ponieważ udziela wsparcia

„sootwieczestwiennikom”.62 Zgodnie ze spisem ludności Naddniestrza z 2004 roku, tereny te

zamieszkuje 168 tysięcy Rosjan, czyli około 30% obywateli NRM.63 Jednak do grupy

„sootwieczestwiennikow” można zaliczyć nie tylko Rosjan, ale również rosyjskojęzycznych

Mołdawian czy Ukraińców, którzy kiedyś byli obywatelami ZSRR. Jednym z priorytetów

rosyjskiej polityki zagranicznej jest ochrona praw i interesów swoich rodaków na różnych

płaszczyznach. Przy tym, Federacja Rosyjska korzysta z różnych środków, by dbać o swoich

rodaków poza granicami kraju64. Bardzo dobrze rosyjską „troskę” o swoich można

zaobserwować współcześnie na przykładzie Ukrainy.

Mieszkańcy Naddniestrza czują się częścią Rosji. Po części jest to spowodowane tym, że

republika ta przez bardzo długi czas pozostawała w kręgu rosyjskich wpływów. Poza tym, z

pewnością bardziej identyfikują się z Rosją niż z Mołdawią, która swojego czasu przyjęła

prorumuński kurs w polityce. Dowodem na to jak silnie Naddniestrze czuje się związane z

Rosją są wyniki referendum z 2006 roku.

60 Marcin Kosienkowski, Pojęcie i determinanty stabilności quasi-państwa, Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej 6/2008, str. 128 61 Marcin Kosienkowski, Federacja Rosyjska wobec Naddniestrza, w: Analizy IEŚW 2008, pod red. Jerzego Kłoczkowskiego, Andrzeja Gila, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2008, str. 16 62 Sootwieczestwiennik (ros. Соотечественник)- osoby, które urodziły się w tym samym kraju, posługują się tym samym językiem, korzystają z tej samej kultury; również: osoby, które urodziły się w Rosji, ZSRR, a obecnie mieszkają poza granicami Federacji Rosyjskiej; 63 Janusz Solak, Mołdawia. Republika na trzy pęknięta, Europejskie Centrum Edukacyjne, Toruń 2009, str. 58 64 M. Kosienkowski, Federacja Rosyjska wobec Naddniestrza, op. cit., str. 23

22

17 września 2006 roku na terenie NRM przeprowadzono referendum. Mieszkańcy

odpowiedzieli na 2 pytania:

1. Czy zgadza się Pan/Pani na niezależność Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej

oraz na późniejsze, swobodne przyłączenie Naddniestrza do Federacji Rosyjskiej?

2. Czy uważa Pan/Pani za możliwą rezygnację z niezależności Naddniestrzańskiej

Republiki Mołdawskiej oraz wejście jej w skład Republiki Mołdawii?

W referendum wzięło udział 77,6% uprawnionych do głosowania. Na pierwsze pytanie

97,1% powiedziało „tak”, a na drugie pozytywnej odpowiedzi udzieliło 3,4% obywateli

Naddniestrza.65

Referendum to pokazuje, że mieszkańcy Naddniestrza czują się bardziej związani z Rosją

niż Mołdawią, której kiedyś byli częścią. Naddniestrze znajdowało się przez długi czas w kręgu

rosyjskich wpływów. Współcześnie mieszkańcy tego regionu są prorosyjscy i jak pokazuje

referendum z 2006 roku, większość z nich chce w przyszłości stać się częścią Federacji

Rosyjskiej.

Współcześnie Naddniestrze również znajduje się w strefie rosyjskich wpływów. Federacja

Rosyjska udziela Naddniestrzu pomocy o charakterze:

• politycznym,

• ekonomicznym,

• społecznym,

• militarnym.

Jak można zauważyć, pomoc ze strony Moskwy jest rozłożona na różnych płaszczyznach.

Ma ona na celu wzmocnienie samodzielności Naddniestrza, a także umocnienie rosyjskich

wpływów w tym regionie. 66

Naddniestrze na arenie międzynarodowej uznawane jest jedynie przez Abchazję i Osetię

Południową. Federacja Rosyjska również oficjalnie nie uznała niepodległości NRM. Jednak w

maju 2006 roku pomiędzy Aleksandrem Żukowem, wicepremierem Rosji, a Igorem

Smirnowem zostało podpisany protokół o wszechstronnej współpracy. Dokument ten

65Большинство жителей Приднестровья проголосовали за независимость и союз с Россией, newsru.com, 18 września 2006r.,[dostęp: 11 maja 2014 r.] < http://newsru.com/world/18sep2006/refer.html> 66 M. Kosienkowski, Federacja Rosyjska wobec Naddniestrza, op. cit., str. 8

23

umożliwia między innymi bezpośrednią współpracę Naddniestrza z poszczególnymi rosyjskimi

ministerstwami. 67

W 2006 roku na terytorium Naddniestrza zostało przeprowadzone referendum o

niepodległości tego regionu. W przeciwieństwie do społeczności międzynarodowej, Federacja

Rosyjska uznała to referendum za ważne. Rosyjskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych nie

dopatrzyło się żadnych uchybień podczas przeprowadzania głosowania.68

Gospodarka Naddniestrza jest uzależniona od eksportu, który stanowi znaczną część

środków, które wpływają do budżetu państwa. Gospodarka nieuznawanej republiki funkcjonuje

dzięki rosyjskiemu wsparciu finansowemu.69 Wpływy finansowe Rosji w Naddniestrzu

pozwalają jej na zachowanie kontroli nad tym terytorium. Pogłębiają również dystans, który z

każdym rokiem zwiększa się pomiędzy Tyraspolem a Kiszyniowem.70

Środki te przeznaczane są między innymi na utrzymanie stabilnej sytuacji socjalno-

ekonomicznej. Bardzo ważnym też okazała się pomoc Moskwy podczas wojny celnej

pomiędzy Mołdawią a Naddniestrzem w 2006 roku. Naddniestrze otrzymało wówczas 50 mln

dolarów pomocy bezzwrotnej, której zostały przeznaczone na wydatki socjalne. Tyraspol

otrzymał również kredyt w wysokości 210 mln dolarów. 71

Naddniestrze jest bardzo uzależnione od rosyjskiej pomocy finansowej. Gdy w 2007 roku

republika nie otrzymała obiecanych środków, doszło tam do kryzysu ekonomicznego. Tyraspol

liczył na to, że z rosyjskich środków uda się pokryć deficyt budżetowy, który wynosił wówczas

97 mln dolarów. Rosja przekazała Naddniestrzu pod koniec 2007 roku środki na cele socjalne

oraz na pomoc dla rolnictwa72.

Federacja Rosyjska okazuje swoją pomoc Naddniestrzu nie tylko poprzez pomoc

humanitarną. Tyraspol otrzymuje również subsydia gazowe. Tyraspol czerpie dochody z

rosyjskiego gazu dostarczanego na terytorium Mołdawii. Nieuznawana republika konsumuje

2/3 dostarczanego przez Rosję gazu. Od 2009 roku Naddniestrze jest zwolnione z opłat za

błękitne paliwo. Poza tym, naddniestrzańska spółka TiraspolTransGaz-Pridniestrowie

sprzedaje gaz za niższą stawkę niż ta ustalona przez Gazprom. Można przyjąć, że w 2012 roku

67 M. Kosienkowski, op. cit., str. 9 68 M. Kosienkowski, op. cit., str. 11 69 Kamil Całus, Gospodarka wspomagana. Specyfika naddniestrzańskiego modelu ekonomicznego., Komentarze OSW, 108/2013, str. 6 70 K. Całus, op. cit., str. 1 71 M. Kosienkowski, op. cit., str. 12 72 M. Kosienkowski, op. cit., str. 13

24

Naddniestrze „zaoszczędziło” około 272 mln dolarów. W ten oto sposób dług Tyraspola wobec

Gazpromu rośnie. Spłatą długów Moskwa nie obarcza jednak Tyraspola, ale Kiszyniów.

Federacja Rosyjska oficjalnie nie uznaje Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej za

suwerenne państwo.73

Federacja Rosyjska udziela Naddniestrzu pomocy nie tylko o charakterze politycznym i

ekonomicznym, ale również społecznym. Paszporty obywateli NRM są nieuznawane nigdzie

poza republiką. Aby wyjechać poza granice, mieszkańcy posługują się paszportami

mołdawskimi, rosyjskimi lub ukraińskimi. Federacja Rosyjska bardzo chętnie przyznaje

mieszkańcom separatystycznej republiki obywatelstwo rosyjskie. W 2009 roku około 29%

Naddniestrzan posiadało już obywatelstwo rosyjskie. 74 W 2006 roku w Tyraspolu został

otworzony „konsulat” Federacji Rosyjskiej. Można było tam złożyć dokumenty, które były

potrzebne do ubiegania się o obywatelstwo.75 Utworzenie quasi-konsulatu było ukłonem w

stronę Naddniestrzan: najbliższy konsulat rosyjski znajduje się w Kiszyniowie. Otworzenie tej

instytucji ułatwiło życie wszystkim tym, którzy chcieli otrzymać rosyjskie obywatelstwo. Z

kolei w grudniu 2012 roku Jewgienij Szewczuk zwolnił quasi-konsulat z opłaty czynszu za

wynajem budynku. W planach jest utworzenie rosyjskiego konsulatu w Tyraspolu. 76

Pomoc społeczne Rosji przejawia się również w uznawaniu dyplomów naddniestrzańskich

uczelni czy szkół. Naddniestrzańscy studenci mogą liczyć na bezpłatne studia w Rosji,

stypendium naukowe czy też przekazywanie podręczników.77

Naddniestrzańska Republika Mołdawska otrzymuje od Rosji także pomoc o charakterze

militarnym. Na terytorium NRM znajdują się składy broni i sprzętu wojskowego, który pozostał

jeszcze z czasów radzieckich. Stacjonują tam również oddziały rosyjskie. Są to oddziały

rosyjskie, które wchodzą w skład trójstronnych rosyjsko-mołdawsko-naddniestrzańskich sił

pokojowych. Oprócz tego stacjonuje tam Grupa Operacyjna Wojsk Rosyjskich. Grupa ta

została utworzona w 1995 roku z 14. Armii Rosyjskiej. Oddziały te oprócz ochrony składów

broni i amunicji, pełnią również funkcję sił pokojowych. Rosyjskie oddziały na terytorium

73 K. Całus, op. cit., str. 4 74Michał Lubicz-Miszewski, Geneza, przebieg i próby przezwyciężenia konfliktu o Naddniestrze, „Zeszyty Naukowe WSOWL”, nr 3 (165) /2005 , str. 132 75 M. Kosienkowski, „ Federacja Rosyjska…”, op. cit., str. 20 76 Naddniestrze przekazuje budynek na rosyjski „ konsulat”, Studium Europy Wschodniej, 26.12.2012r., [dostęp: 20.05.2014r.], w: http://www.studium.uw.edu.pl/?post/15239 77 M. Kosienkowski, op. cit., str. 20

25

Naddniestrza mają zapewniać bezpieczeństwo mieszkańcom tej republiki oraz chronić ją przed

potencjalnym atakiem ze strony Kiszyniowa. 78

Federacja Rosyjska udziela Naddniestrzu pomocy o charakterze politycznym,

ekonomicznym, społecznym i militarnym. Nie można jednak powiedzieć, że są to działania

całkowicie bezinteresowne. Rosja, przekazując pomoc finansową Naddniestrzu, utrzymuje je

pod swoją kontrolą. Naddniestrzańska gospodarka jest bardzo uzależniona od rosyjskich

subsydiów. Jak pokazaliśmy wcześniej, wstrzymanie pomocy finansowej czy też zablokowanie

wwożenia naddniestrzańskich towarów na teren Rosji, wywołało kryzys w Naddniestrzu.

Takie działania rosyjskie wpływają też na pogłębienie rozłamu pomiędzy Kiszyniowem a

Tyraspolem. Mołdawia jawi się tutaj jako agresor, który nie chce dobra mieszkańców NRM. Z

kolei Federacja Rosyjska występuje w tym konflikcie jako strona, która pomaga nieuznawanej

republice na różnych płaszczyznach. Działania rosyjskie tym samym utrudniają powrót

Naddniestrza w skład Republiki Mołdawskiej.

Rosyjska pomoc miała bardzo duży wpływ na to, że władze w Tyraspolu poczuły się

pewnie. Tyraspol uświadomił sobie, że ma pewien wpływ na stosunki mołdawsko-rosyjskie.

Jak zauważa Janusz Solak: „za pomocą lobbingu, ekonomicznego oportunizmu, politycznego

pozerstwa i wytrawnych negocjacji czyni to na tyle skutecznie, że kiedy interesy Rosji są

zbieżne z interesami PMR79, potrafi tak manewrować Moskwą, by ta całej swej potęgi użyła

przeciwko Kiszyniowowi.”80 Naddniestrze już dawno przestało być bierną, nieuznawaną

republiką. Ma swoją polityczną świadomość i dba o to, by to prawo zostało uszanowane.

78 M. Kosienkowski, op. cit., str. 16-17 79 PMR (ros. Приднестровская Молдавская Республика)- Naddniestrzańska Republika Mołdawska 80 J. Solak, op. cit., str. 204

26

5. Polityka Federacji Rosyjskiej wobec Naddniestrza w latach 1992-2012.

Naddniestrze stanowi ważną część w zagranicznej polityce Federacji Rosyjskiej. Wpływając

na ten region, Rosja może decydować o polityce w południowo-wschodniej Europie. Ma też

wpływ na stosunki pomiędzy Rosją a Unią Europejską. Federacja Rosyjska chce by Mołdawia

pozostała dalej w kręgu jej wpływów, by nie stała się członkiem Unii Europejskiej. Tak długo

jak Naddniestrze pozostanie prorosyjskie, tak długo Mołdawia nie odzyska jedności

terytorialnej. A co za tym idzie, odwlecze się proces integracji Republiki Mołdawii z UE.81

Polityka Federacji Rosyjskiej wobec Naddniestrza nie jest jednolita. Początkowo Moskwa

starała się utrzymać status quo i działała tak, by zachować swoje wpływy na terenie Republiki

Mołdawii. Gdy jednak taka polityka nie odniosła sukcesu, Moskwa zmieniła charakter działań

w regionie. Doszło do usztywnienia rosyjskiej polityki.

5.1. Polityka Federacji Rosyjskiej wobec Naddniestrza w latach 1992-2012

Od marca do lipca 1992 roku pomiędzy Mołdawią a Naddniestrzem trwała tzw. „wojna

pięciomiesięczna.” Na początku działań wojennych, rosyjska 14. Armia powstrzymywała się

od jakichkolwiek kroków. Włączyła się do wojny dopiero w czerwcu, gdy zostały zaatakowane

składy broni w Benderach, które był chronione przez rosyjskich żołnierzy. Podczas wojny na

terytorium Naddniestrza przybyli ochotnicy z Rosji i byłych krajów Związku Radzieckiego.

Generał Lebiedź, dowódca 14. Armii, wymusił na mołdawskich władzach zawieszenie broni,

grożąc im, że jeżeli tego nie zrobią, to rosyjskie wojska niedługo znajdą się w Kiszyniowie.82

14. Armia rosyjska odegrała bardzo ważną rolę w konflikcie zbrojnym. Miała też znaczącą

przewagę nad siłami mołdawskimi. Na swoim składzie posiadała między innymi ponad 100

czołgów, 112 transporterów opancerzonych, 30 tysięcy automatów i pistoletów. W armii tej

służyli przede wszystkim sami mieszkańcy Naddniestrza. Udział w konflikcie był dla nich

ważny również z powodów osobistych- chcieli chronić republikę, w której żyli.

81 Андрей Девятков, Перед вызовом европеизации: политика России в приднестровском урегулировании (1992-2012 гг.), Тюмень 2012, str. 8 82 Michał Lubicz-Miszewski, , Geneza, przebieg i próby przezwyciężenia konfliktu o Naddniestrze, „Zeszyty Naukowe WSOWL”, nr 3 (165) / 2005 , str. 126

27

Do kwietnia 1992 roku 14. Armia rosyjska prawnie znajdowała się w składzie sił zbrojnych

WNP. Jednak wiosną tego samego roku została utworzona rosyjska armia i 14. Armia przeszła

pod jej jurysdykcję. 83

Podczas „wojny pięciomiesięcznej” prezydent Rosji, Borys Jelcyn oraz Ministerstwo Spraw

Zagranicznych wypracowało wspólne stanowisko. Opowiedzieli się oni za ochroną praw

„sootwieczestwiennikow”. W wywiadzie dla gazety Komsomolskaja Prawda, Borys Jelcyn

powiedział, że obecność 14. Armii w Naddniestrzu nie jest interwencją wojsk rosyjskich.

Zwrócił uwagę na to, że w 14. Armii służą mieszkańcy Naddniestrza i bronią oni swoich

bliskich. Zauważył też, że jeżeli mieszkańcy Naddniestrza pragną niepodległości, to jest to ich

decyzja. Tym samym odciął się od zarzutów prezydenta Mołdawii, Mircei Snegura, jakoby

działania 14. Armii były interwencją zbrojną Rosji.84

Rozejm pomiędzy Mołdawią a Naddniestrzem został podpisany 21 lica 1992 roku. Gdyby

nie presja ze strony Borysa Jelcyna, prezydenta Federacji Rosyjskiej, nie doszłoby do

zaakceptowania warunków rozejmu.85 Porozumienie o zasadach pokojowego uregulowania

konfliktu zbrojnego w regionie naddniestrzańskim Republiki Mołdowy przewidywało

utworzenie strefy bezpieczeństwa na terenie, której będą mogły przebywać tylko siły pokojowe

utworzone z wojsk mołdawskich, naddniestrzańskich i rosyjskich. Wówczas to rosyjska 14.

Armia otrzymała status neutralności, zadecydowano również o wycofaniu tych wojsk z

terytorium Naddniestrza. 21 lipca ustalono również, że należy określić status polityczny

Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawii.86

4 lutego 1993 roku w Kiszyniowie została utworzona stała misja OBWE. OBWE pełni

funkcję mediatora pomiędzy Mołdawią a Naddniestrzem. W rokowaniach pokojowych oprócz

OBWE biorą udział strony konfliktu oraz Rosja i Ukraina jako obserwatorzy. Później, na

wniosek Mołdawii, dołączyła również UE oraz Stany Zjednoczone.87 Główną rolę w

negocjacjach pokojowych odgrywa jednakże Rosja. Występuje ona jako członek OBWE z

prawem weta oraz jako samodzielny mediator. Ukraina, pomimo tego, że również jest

obserwatorem, przyjęła pasywną pozycję.88 24 lipca 1992 roku na linię rozgraniczenia wojsk

83 Андрей Девятков, op. cit., str.19-20 84 Андрей Девятков, op. cit., str.25-26 85 Janusz Solak, Mołdawia. Republika na trzy pęknięta, Europejskie Centrum Edukacyjne, Toruń, 2009, str. 116 86 Андрей Девятков, op. cit., str. 32 87 Łukasz Wróblewski, Problem Naddniestrza, 07.08.2006., w: http://www.psz.pl/tekst-3131/Naddniestrze-czarna-dziura-Europy/Str-5 , dostęp: 25.05.14r. 88 Ernest Wyciszkiewicz, Ewolucja stanowiska Federacji Rosyjskiej wobec konfliktu w Naddniestrzu, Biuletyn PISM, 19/265str. 1346

28

w okolicach Benderów wkroczyły oddziały rosyjskiej 14. Armii. Miały one być

zabezpieczeniem przed eskalacją konfliktu. Kilka dni później na terenie Naddniestrza zostały

umieszczone pierwsze odziały sił pokojowych.89

Jak widać, Federacja Rosyjska odegrała dość dużą rolę w zakończeniu konfliktu zbrojnego

pomiędzy Mołdawią a Naddniestrzem. Pomoc rosyjskiej 14. była znacząca podczas „wojny

pięciomiesięcznej”. Bez jej udziały oraz odpowiedniej motywacji siłom Naddniestrza nie

udałoby się odeprzeć ataków ze strony mołdawskiej. Federacja Rosyjska wykorzystała

argument ochrony „sootwieczestwiennikow”, by wprowadzić swoje wojska na teren jednej ze

stron konfliktu.

Pomimo widocznej pomocy ze strony Rosji podczas konfliktu zbrojnego oraz słów Borysa

Jelcyna o tym, że mieszkańcy Naddniestrza mają prawo do niepodległości, Moskwa nigdy nie

uznała Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawii za państwo.

Naddniestrzańska gospodarka opiera się głównie na eksporcie. Znaczna część towarów jest

eksportowana do Rosji. Federacja Rosyjska udziela Naddniestrzu bezzwrotnej pomocy

gotówkowej oraz licznych kredytów, które wspomagają gospodarkę nieuznawanej republiki.90

Naddniestrze corocznie otrzymuje od Rosji kredyt w wysokości ponad 50 miliardów dolarów.

Większość środków z budżetu Naddniestrza jest przeznacza na pokrycie deficytu

budżetowego.91Rok po zakończeniu „wojny pięciomiesięcznej” Tyraspol otrzymał 15

miliardów rubli kredytu na podtrzymanie gospodarki. Naddniestrzańskie firmy zaciągają

również kredyty w rosyjskich bankach. 92

Od sierpnia 1992 roku do października 1994 roku pomiędzy Kiszyniowem a Moskwą trwały

rozmowy o wyprowadzeniu rosyjskiej 14. Armii z terytorium Republiki Mołdawii. Rosja nie

była chętna do wycofania swoich wojsk. Wiązały się z tym liczne problemy. Według wyliczeń

specjalistów, do wywiezienia samej broni było potrzebnych przynajmniej 25 tysięcy wagonów.

W składach, których pilnowali żołnierze 14. Armii była chroniona jeszcze broń z lat 30-tych

XX wieku. Należało więc zniszczyć to wszystko pod kontrolą międzynarodowej komisji na

terytorium Naddniestrza. Poza tym, Ukraina musiała wyrazić zgodę na przewóz amunicji oraz

sprzętu wojskowego przez swoje terytorium. Kolejnym problemem, który miał pojawić się

89 Janusz Solak, op. cit., str. 273 90 Kamil Całus, Gospodarka wspomagana. Specyfika naddniestrzańskiego modelu ekonomicznego, Komentarze OSW, nr 108/2013, str. 1 91 Marcin Kosienkowski, Federacja Rosyjska wobec Naddniestrza, w: Analizy IEŚW 2008, pod red. Jerzego Kłoczkowskiego, Andrzeja Gila, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2008, str. 12 92 Андрей Девятков, op. cit., str. 56

29

wraz wycofaniem wojsk był fakt, że Federacja Rosyjska musiała zapewnić mieszkania

wszystkim żołnierzom, którzy wyrażą chęć powrotu do ojczyzny.

W lutym 1993 roku głowy państw doszły do wspólnego wniosku, że wyprowadzenie

rosyjskich wojsk z terytorium Mołdawii należy zsynchronizować z zakończeniem konfliktu na

linii Kiszyniów-Tyraspol. Borys Jelcyn zapowiedział wówczas, że rosyjskie wojska zostaną

wycofane, ale tylko wtedy, gdy on i Mircea Snegur będą mieli pewność, że w Naddniestrzu nie

dojdzie do eskalacji konfliktu. Ponad rok później, 21 października 1994 roku, podpisano

porozumienie, w którym ustalano zasady przewozu sprzętu wojskowego. Strona rosyjska

zobowiązała się, że w ciągu 3 lat wycofa swoje wojska z terytorium Republiki Mołdawii. W

tym dokumencie ustalono również, kto odpowiada za wypłatę rent i socjalne zabezpieczenie

wojskowych oraz ich rodzin.93

Decyzja ta wywołała sprzeciw Tyraspola. W sierpniu 1994 roku, podczas rozmów na temat

porozumienia o wycofaniu rosyjskiej 14. Armii z terytorium Mołdawii, strona naddniestrzańska

wyraziła swój sprzeciw. Na znak protestu wycofała się delegacja Naddniestrza. W marcu 1995

roku w Naddniestrzańskiej Republice Mołdawskiej zostało zorganizowane referendum, w

którym to mieszkańcy mieli zadecydować, czy chcą wycofania rosyjskich wojsk. Ponad 90%

głosujących opowiedziało się przeciw tej decyzji. Mieszkańcy Naddniestrza uznali rosyjskich

żołnierzy za gwaranta bezpieczeństwa republiki. 94

W lipcu 1994 roku rosyjski minister obrony, Paweł Graczow, wydał dyrektywę, by do 1

września rozwiązać 14. Armię, a do 1 sierpnia sporządzić listę żołnierzy, którzy chcą się

zwolnić ze służby wojskowej lub wrócić do Rosji. Wykonanie rozkazu było technicznie trudne.

Również sami żołnierzy sprzeciwili się zastosowania się do tej dyrektywy. W 1995 roku

ministerstwo obrony wydało kolejną dyrektywę. Zgodnie z nią 14. Armię przekształcono w

Grupę Operacyjną Wojsk Rosyjskich. Rosja zmniejszyła wówczas ilość żołnierzy służących w

GOWR, a także zmniejszeniu uległa ilość rosyjskich sił pokojowych w regionie. Wynikało to

z tego, że wówczas Federacji Rosyjskiej nie było stać na utrzymanie w Naddniestrzu takiej

ilości żołnierzy95

17 listopada 1995 roku rosyjska Duma Państwowa określiła zasady na jakich będzie się

odbywała współpraca pomiędzy Rosją a Naddniestrzem. Deputowani uznali Naddniestrze za

93 Андрей Девятков, op. cit., str. 34-36 94 Janusz Solak, op. cit., str. 277-278 95 Андрей Девятков, op. cit., str. 40-43

30

strefę szczególnych interesów strategicznych Federacji Rosyjskiej. Zwrócili się również do

Jelcyna z prośbą o umieszczeniu tam na stałe kontyngentu rosyjskiego wojska. Swoją decyzję

argumentowali trudną sytuacją ekonomiczną NRM oraz tym, że w ten sposób chcą zapobiec

rozszerzeniu NATO na wschód Europy. Według nich takie rozszerzenie mogłoby przynieść

negatywne skutki. Z kolei na początku 1996 roku Duma Rosyjska uznała prezydenta i

parlament Naddniestrza.96

Latem 1996 roku zorganizowano spotkanie na wysokim stopniu. Wzięły w nim udział

Mołdawia, Naddniestrze, Rosja i Ukraina. Celem spotkania było ustalenie politycznego i

prawnego statusu Naddniestrza. Wynikiem rozmów było podpisanie 8 maja 1997 roku w

Moskwie memorandum o podstawach normalizacji stosunków między Mołdawią a

Naddniestrzem. Dokument ten został podpisany przez prezenta Mołdawii, Petru Lucinschi oraz

prezydenta Naddniestrza, Igora Smirnowa. Gwarantami tego porozumienia była Rosja i

Ukraina. Memorandum przewidywało pozostanie Naddniestrza w składzie Republiki Mołdawii

na równych zasadach. Naddniestrze uzyskiwało tym samym prawo, by uczestniczyć w polityce

wewnętrznej Mołdawii. Zgodnie z memorandum mogło również samodzielnie nawiązywać

stosunki ekonomiczne, naukowo-techniczne i kulturalne.97

W listopadzie 1999 roku w Stambule odbyła się konferencja OBWE. Podczas niej Rosja

podpisała Adaptowany traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie. Wówczas to

Federacja Rosyjska zobowiązała się, że do 2002 roku wyprowadzi swoje wojska, dawną 14.

Armią oraz siły pokojowe, z Naddniestrza, a także zniszczy lub wywiezie amunicję.98 Później

ten termin został przesunięty do 2003 roku. Na początku 2004 roku proces ten został

zatrzymany. Moskwa oznajmiła, że nie może wycofać swoich wojsk z terytorium Naddniestrza,

ponieważ odgrywają one tam bardzo ważną rolę jako czynnik utrzymujący pokój w regionie.

Rosyjski minister spraw zagranicznych, Siergiej Ławrow oznajmił, że wojska oraz składy

amunicji, które ochraniają mają pozostać na terenie Naddniestrza aż do zakończenia konfliktu

pomiędzy Kiszyniowem a Tyraspolem.99

W lipcu 2000 roku decyzją prezydenta Rosji, Władimira Putina, powstaje Państwowa

komisja wsparcia politycznego uregulowania konfliktu naddniestrzańskiego.100 Jej

96 Janusz Solak, op. cit., str. 280-281 97 Андрей Девятков, op. cit., str. 57-58 98 Андрей Девятков, op. cit., str. 62 99 Marcin Kosienkowski, op. cit., str. 18 100 ros.: Государственной комиссии по содействию политическому урегулированию приднестровской проблемы

31

przewodniczącym zostaje Jewgienij Primakow, który dawniej jako minister spraw

zagranicznych Rosji pośredniczył w rozmowach pomiędzy Kiszyniowem a Tyraspolem.

Komisja została stworzona, by usprawnić i skoordynować działania mające na celu regulację

konfliktu pomiędzy Mołdawią a Naddniestrzem. W ramach prac komisji powstał „plan

Primakowa”. Miał on w sobie elementy konfederacji: Naddniestrze nie weszłoby w skład

Mołdawii, ale razem z nią tworzyłoby wspólne państwo. Naddniestrze miałoby swoją

konstytucję, a język mołdawski stałby się jednym z języków państwowych. Konfederacja ta

miałaby wspólną politykę wewnętrzną, służby celne, energetykę, transport czy też wspólną

strefę ekonomiczną. Tyraspol odrzucił „plan Primakowa”. Tym, co zniechęciło władze

Naddniestrza do wcielenia planu w życie był fakt, że Tyraspol miał być na równych prawach z

Kiszyniowem, ale to jednak władza mołdawska miałaby podejmować kluczowe decyzje.101

5.2. Polityka Federacji Rosyjskiej wobec Naddniestrza w latach 2000-2012

Naddniestrze eksportując swoje towary posługiwało się mołdawskimi pieczęciami celnymi.

W 1996 roku doszło do podpisania porozumienia pomiędzy Mołdawią a Naddniestrze. Miał on

uregulować kwestie celne. Wtedy to Kiszyniów zezwolił Tyraspolowi na posługiwanie się

swoimi pieczęciami celnymi. W zamian za to, na granicy naddniestrzańsko-ukraińskiej miały

się pojawić mołdawsko-naddniestrzańskie posterunki celne. Tyraspol nie wypełnił

postanowień porozumienia. We wrześniu 2001 roku Kiszyniów wprowadził nowy wzór

pieczęci celnych jednak nie przekazał ich do Tyraspola. Chciał, by naddniestrzańscy

przedsiębiorcy rejestrowali swoje firmy w Mołdawii. Miałoby to wnieść do budżetu

Kiszyniowa dochody z eksportu towarów przez granicę naddniestrzańsko-ukraińską. 102

Federacja Rosyjska w tym konflikcie stanęła po stronie mołdawskiej. Nie wpuszczała na

swoje terytorium towarów ze starymi pieczęciami celnymi. Na początku 2002 roku doszło do

zaostrzenia stanowiska Moskwy: przestała ona uznawać naddniestrzańskie certyfikaty

pochodzenia eksportowanych towarów. Takie działania ze strony rosyjskiej doprowadziły do

zmniejszenia eksportowanych towarów, a co za tym idzie, do pogorszenia sytuacji

gospodarczej Naddniestrza103.

Na początku 2003 roku prezydent Mołdawii, Władimir Woronin, wyszedł z propozycją,

utworzenia mołdawsko-naddniestrzańskiej Wspólnej Komisji Konstytucyjnej. Jej celem było

101 Андрей Девятков, op. cit., str.62-65 102 Michał Lubicz-Miszewski, op. cit., str. 127-129 103 Marcin Kosienkowski, op. cit., str. 16

32

stworzenie projektu nowej konstytucji federalnej. Komisja nie mogła wypracować wspólnego

stanowiska. Latem tego samego roku Woronin zwrócił się do Putina z prośba o wyznaczenie

rosyjskiego przedstawiciela, który pomógłby im w usprawnieniu prac nad projektem.

Przedstawicielem strony rosyjskiej został Dmitrij Kozak, były ambasador Rosji w Kiszyniowie,

zastępca szefa administracji prezydenta Federacji Rosyjskiej.104 Projekt został przygotowany

bez ówczesnego poinformowania o tym OBWE i Ukrainy. Jednak później został on

zaakceptowany przez te strony.105

Wynikiem prac Wspólnej Komisji Konstytucyjnej było Memorandum Kozaka. Jego projekt

zakładał asymetryczne zjednoczenie Mołdawii i Naddniestrza. Naddniestrzańska Republika

Mołdawska zachowałaby swoją konstytucję, budżet, system podatkowy, sądownictwo, władzę

wykonawczą. Gagauzja dalej miała pozostać autonomiczną częścią Republiki Mołdawii.

Według Memorandum Kozaka, federacyjne państwo miałoby mieć wspólnego prezydenta, rząd

oraz dwuizbowy parlament.106 W tej federacji to strona mołdawska otrzymywała szersze

kompetencje niż Naddniestrze i Gagauzja. Memorandum Kozaka zawierało takie zapisy, które

pozwoliłyby Naddniestrzu zachować kontrolę nad swoim terytorium oraz mieć wpływ na

politykę przyszłej federacji. Była to furtka, która umożliwiała Federacji Rosyjskiej zachowanie

kontroli nad Mołdawią. Ostatecznie jednak nie doszło do wprowadzenia Memorandum Kozaka

w życie. W listopadzie 2003 roku prezydent Mołdawii, pod wpływem negatywnych opinii

OBWE i UE zrezygnował z podpisania dokumentu. 107

Odmowa przyjęcia Memorandum Kozaka przez mołdawskiego prezydenta zaowocowało

odmową Rosji w sprawie rozmów o wycofaniu z terytorium Naddniestrza Grupy Operacyjnej

Wojsk Rosyjskich. Pomimo wcześniejszych zobowiązań na szczycie OBWE w Stambule w

1999 roku, Rosja po raz kolejny zapowiedziała, że wojska zostaną wycofane dopiero wtedy,

gdy konflikt naddniestrzański zostanie ostatecznie rozwiązany. Czyli mówiąc innymi słowami:

wojska zostałyby wycofane, gdyby doszło do podpisania Memorandum Kozaka.108

Po wydarzeniach z listopada 2003 roku, Mołdawia doszła do wniosku, że może

wykorzystywać wsparcie OBWE, Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych jako

przeciwwagę rosyjskiej polityce w Naddniestrzu. Kiszyniów, niezadowolony z nieefektywnej

polityki rosyjskiej, obrał kurs na politykę proeuropejską. Władimir Putin, komentując

104 Janusz Solak, op. cit., str. 172 105 Ernest Wyciszkiewicz, op. cit., str. 1346 106 Janusz Solak, op. cit., str. 173 107 Ernest Wyciszkiewicz, op. cit., str. 1346 108 Андрей Девятков, op. cit., str. 92

33

zwiększoną ilość stron, które biorą udział w rozwiązaniu konfliktu naddniestrzańskiego

zauważył, że rozszerzenie ilości uczestników procesu pokojowego samo w sobie nie pomoże

w rozwiązaniu konfliktu. Federacja Rosyjska postawiła sobie za cel utrzymanie podczas

negocjacji pozycji Tyraspola na równi z Kiszyniowem. Starała się poprzez nacisk na Republikę

Mołdawii przywrócić swoje poprzednie stanowisko.109

W 2005 roku odbyła się próba przeprowadzenia negocjacji w formie 5+2. W rozmowach

oprócz Mołdawii, Naddniestrza, Ukrainy, Rosji i OBWE wzięła udział także Unia Europejska

i Stany Zjednoczone. Strona mołdawska bardzo pozytywnie przyjęła udział Zachodu w

rozmowach pokojowych. Taki format spotkania wywołał niezadowolenie strony rosyjskiej,

dlatego też rozmowy pokojowe w 2006 roku odbyły się tylko z udziałem Kiszyniowa, Moskwy

i Tyraspola. Miało to na celu zdegradowanie Zachodu z pozycji gracza do pozycji biernego

obserwatora.110

Wojna celna pomiędzy Mołdawią a Naddniestrzem rozpoczęła się w 2001 roku. Jednak

wówczas Ukraina zezwalała na przewóz naddniestrzańskich towarów bez nowych

mołdawskich pieczęci celnych. Sytuacja zmieniła się 3 marca 2006 roku, gdy Ukraina

wprowadziła nowe przepisy. W myśl nowych zasad na teren Ukrainy nie mogły zostać

wwiezione naddniestrzańskie towary bez mołdawskich dokumentów celnych. W odpowiedzi

na to, celnicy w Naddniestrzu przestali wpuszczać na terytorium republik samochody osobowe,

ciężarowe oraz pociągi, które jechały z Ukrainy. Igor Smirnow oskarżył Kijów o blokadę

ekonomiczną.111

W tym konflikcie Federacja Rosyjska opowiedziała się po stronie Naddniestrza. Udzieliła

ona wówczas republice znacznej pomocy finansowej – 50 milinów dolarów bezzwrotnej

pomocy oraz 170 milionów dolarów kredytów na ustabilizowanie sytuacji finansowej.112

Moskwa obawiała się, że może stracić swoje wpływy w Naddniestrzu jeżeli dostatecznie

szybko nie okaże republice zadowalającej pomocy.

Aby prawnie utrzymać stosunki pomiędzy Moskwą a Tyraspolem, w maju 2006 roku Igor

Smirnow oraz Aleksandr Żukow, wicepremier Federacji Rosyjskiej podpisali protokół o

109 Андрей Девятков, op. cit., str. 93-94 110 Michał Lubicz-Miszewski, op. cit., str. 134 111 Janusz Solak, op. cit., str. 129 112 Marcin Kosienkowski, op. cit., str. 12

34

wszechstronnej współpracy Moskwy i Tyraspola. Porozumienie to umożliwiały współpracę

bezpośrednią Naddniestrza z poszczególnymi rosyjskimi ministerstwami.113

Moskwa podjęła decyzję o zwiększeniu nacisku na Republikę Mołdawii. W tym samym

roku wprowadziła ona embargo na mołdawskie wina. Dla Kiszyniowa były to ogromne straty,

ponieważ Federacja Rosyjska jest jednym z głównych odbiorców mołdawskiego wina. Eksport

wina do byłych krajów Związku Radzieckiego spadł wtedy z 300 do 150 milionów dolarów.114

We wrześniu 2006 roku w Tyraspolu pod skrzydłami ambasady Federacji Rosyjskiej w

Kiszyniowie zostaje otworzony quasi-konsulat rosyjski. Oficjalnie miejsce to nazywa się

Centrum przyjęcia dokumentów do uzyskania rosyjskiego obywatelstwa. Kiszyniów nie

wyraził zgody na utworzenie rosyjskiego konsulatu w Naddniestrzu. By oficjalnie nie naruszać

postanowień Kiszyniowa, Rosja zdecydowała się na stworzenie quasi-konsulatu. Po otworzeniu

tego miejsca można było zauważyć znaczy wzrost obywateli rosyjskich w Naddniestrzańskiej

Republice Mołdawii. Według danych z 2004 roku, w Naddniestrzu mieszkało 56 tysięcy

Rosjan. Według danych z 2008 roku obywateli rosyjskich było już 120 tysięcy. 115

17 września 2006 roku na terytorium Naddniestrza zostało przeprowadzone referendum, w

którym zadano 2 pytania:

3. Czy zgadza się Pan/Pani na niezależność Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej

oraz na późniejsze, swobodne przyłączenie Naddniestrza do Federacji Rosyjskiej?

4. Czy uważa Pan/Pani za możliwą rezygnację z niezależności Naddniestrzańskiej

Republiki Mołdawskiej oraz wejście jej w skład Republiki Mołdawii?116

W referendum uczestniczyło prawie 70% uprawnionych do głosowania. Ponad 90% z

nich na pierwsze pytanie odpowiedziała twierdząco. Referendum spotkało się z

międzynarodową krytyką. Federacja Rosyjska uznała te wybory za legalne i

przeprowadzone w sposób prawidłowy. Dodała też, że należy wziąć pod uwagę decyzję

większości głosujących.117

Pod koniec 2006 roku Igor Smirnow rozpoczął z Moskwą rozmowy o normalizacji

stosunków gospodarczych, a także o rozwiązaniu konfliktu naddniestrzańskiego na

113 Marcin Kosienkowski, op. cit.,, str. 9 114 Андрей Девятков, op. cit., str.105-106 115 Андрей Девятков, op. cit., str.107 116 Большинство жителей Приднестровья проголосовали за независимость и союз с Россией, newsru.com, 18 września 2006r.,[dostęp: 11 maja 2014 r.] < http://newsru.com/world/18sep2006/refer.html> 117 Marcin Kosienkowksi, op. cit., str. 9

35

warunkach Moskwy. Rezultatem tych rozmów było podpisanie w marcu 2009 roku przez

Kiszyniów i Tyraspol porozumienia o kontynuowaniu kontaktów pomiędzy krajami w celu

zaaktywizowania negocjacji w celu politycznego rozwiązania konfliktu. Działania te miały

zostać przeprowadzone pod egidą OBWE.118

Igor Smirnow rządził Naddniestrzańską Republika Mołdawską od 1991 roku. Był on

silnym politykiem. Jednak Moskwa była zmęczona tym politykiem. Smirnow utrzymywał

prorosyjskie nastroje w Naddniestrzu, jednak pomimo takiego kierunku polityki, potrafił

wywalczyć pewną autonomię. Igor Smirnow bardzo niechętnie odnosił się do negocjacji z

Kiszyniowem. Jego opór przeszkadzał Rosji w zrealizowaniu swoich planów w tym

regionie. Poza tym, nie był w stanie zapanować nad problemami ekonomicznymi kraju. Dla

Rosji oznaczało to przeznaczanie coraz większych subsydiów, by potrzymać nieuznawaną

republikę.119

W grudniu 2011 roku odbyły się wybory prezydenckie w Naddniestrzu. Rosja

wystawiła w nich swojego kandydata, Antolija Kamińskiego, przewodniczącego

parlamentu oraz lidera partii Odnowienie. Do drugiej tury wyborów dostali się Jewgienij

Szewczuk, były przewodniczący parlamentu oraz Anatolij Kamiński. Ostatecznie wybory

wygrał Szewczuk, który w drugiej turze wyborów uzyskał 74% głosów. 120

W wyborach prezydenckich startował również Igor Smirnow. Nie przeszedł on do

drugiej tury wyborów. Na wieść o tym, że Smirnow zamierza ponownie kandydować, szef

administracji prezydenta Federacji Rosyjskiej otwarcie zachęcił go do rezygnacji z udziału

w wyborach.121

W kwietniu 2012 roku Tyraspol odwiedził wicepremier Rosji, Dmitrij Rogozin.

Podczas swojej wizyty oznajmił, że Federacja Rosyjska chce otworzyć biuro specjalnego

przedstawiciela Rosji do spraw Naddniestrza oraz powołać międzyresortowe komisje

ekonomiczne. Ma to na celu budowanie więzi instytucjonalnych pomiędzy Moskwą a

Tyraspolem.122

118 Андрей Девятков, op. cit., str. 110-111 119 Witold Rodkiewicz, Wojciech Konończuk, Strategia Rosji w Mołdawii: kontynuacja czy zmiana?, Komentarze OSW, nr. 74/2012, str. 4 120 Андрей Девятков, op. cit., str.116-117 121 Ibidem, str. 118 122 Witol Rodkiewicz, Wojciech Konończuk, op. cit., str. 4

36

5.3.Podsumowanie

Naddniestrze stanowi bardzo ważny element w polityce zagranicznej Rosji. Dzięki niemu

Moskwa ma wpływ na politykę Mołdawii. Polityka Rosji wobec Naddniestrza ulega zmianom.

Początkowo, w latach 1992-2003 Federacja Rosyjska kładła ogromny nacisk na uregulowanie

konfliktu naddniestrzańskiego, a co za tym idzie, utworzenie federacji złożonej z Mołdawii i

Naddniestrza, gdzie to ten ostatni podmiot miałby wpływ na decyzje polityczne Kiszyniowa.

Próbą utworzenia takiej federacji było Memorandum Kozaka. Mołdawia odrzuciła jednak ten

plan i zmieniła kurs swojej polityki na proeuropejski.

W latach 2003-2006 kurs rosyjskiej polityki uległ zmianie. Moskwa starała się na wszelkie

sposoby zachować swoje wpływy w Naddniestrzu. Nałożyła na Mołdawię sankcje, które

poważnie dotknęły jej gospodarkę. Otworzyła w Tyraspolu quasi-konsulat, a tym samym

zwiększyła ilość Rosjan w nieuznawanej republice. Udzieliła Naddniestrzu znacznej

finansowej pomocy, a także zaczęła dostarczać gaz do Naddniestrza praktycznie za darmo.

Moskwa też podpisała oficjalny dokument o współpracy pomiędzy Rosją a Naddniestrzem. W

końcu, praktycznie zatrzymany został proces wycofywania byłej rosyjskiej 14. Armii z terenów

Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej. Wszystko to miało na celu umocnienie swojej

pozycji w Naddniestrzu, a co za tym idzie, zwrócenie polityki Kiszyniowa z proeuropejskiej na

prorosyjską.

Ważnym elementem rosyjskiej polityki jest dawna 14. Armia, która znajduje się na

terytorium Naddniestrza. Mieszkańcy Naddniestrza nie chcą wyprowadzanie rosyjskich wojsk

ze swojego terytorium. Ich zdaniem, są one gwarantem bezpieczeństwa republiki. Z kolei

Mołdawia żąda usunięcia rosyjskich żołnierzy. Rosja niejednokrotnie zobowiązywała się do

wycofania rosyjskich żołnierzy oraz wywiezienie wojskowego sprzętu. Jednak decyzja ta jest

zmieniana w zależności od tego jaki kierunek polityczny obierze Kiszyniów. Dobrym

przykładem jest tutaj sytuacja z 2003 roku. Po odrzuceniu przez Kiszyniów Memorandum

Kozaka, Moskwa zastopowała proces wycofywania Grupy Operacyjnej Wojsk Rosyjskich po

raz kolejny używając argumentu, że wojska pozostaną tam aż do ostatecznego rozwiązania

konfliktu.

Ważnym etapem we współczesnych stosunkach rosyjsko-naddniestrzańskich jest wybór

nowych władz. Poprzednie władze nie były tak mocno nakierowane na rozwiązanie konfliktu

jak obecne. Nowy prezydent Naddniestrza, Jurij Szewczuk dąży do tego, by republika została

37

uznana na arenie międzynarodowej. Jednym z jego celi jest też rozwiązanie konfliktu

naddniestrzańskiego. Szuka on też drogi porozumienia z Kiszyniowem.

38

Zakończenie

Niniejsza praca licencjacka skupia się na polityce Federacji Rosyjskiej wobec Naddniestrza

w latach 1992-2012. W swojej pracy autorka stara się przybliżyć działania Rosji wobec

Naddniestrza, a także objaśnić dlaczego ta nieuznawana republika jest ważnym elementem

rosyjskiej polityki zagranicznej.

Celem niniejszej pracy jest przybliżenie czytelnikowi problematyki oraz złożoności

konfliktu naddniestrzańskiego, a także nakreślenie polityki Federacji Rosyjskiej wobec

Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej. Autorka ma nadzieję, że niniejsza praca pozwala

zrozumieć mechanizmy działań Rosji w stosunku do Naddniestrza.

Problem stosunków rosyjsko-naddniestrzańskich jest bardzo szeroki, wieloaspektowy i

zdaniem autora, nie został on jeszcze dogłębnie zbadany. Federacja Rosyjska stara się utrzymać

Naddniestrze w strefie swoich wpływów. Moskwa udziela Naddniestrzu pomocy na wielu

płaszczyznach, zaczynając od międzynarodowych umów o współpracy a kończąc na

wielomilionowych subsydiach. Politycy rosyjscy zdają sobie sprawę z tego, że mając wpływy

w Naddniestrzu, mogą wpływać na decyzje polityczne Kiszyniowa. Zależy im by również

Mołdawia pozostała w strefie rosyjskich wpływów. Moskwa obawia się tego, że Mołdawia

stanie się częścią Unii Europejskie, a potem NATO. Dlatego też wywiera na nią nacisk poprzez

Tyraspol, a także stosuje sankcje gospodarcze.

Federacja Rosyjska pragnie rozwiązania konfliktu naddniestrzańskiego. Chce by została

utworzona federacja złożona z Republiki Mołdawii i Naddniestrza, gdzie to ostatnie będzie

miało wpływ na decyzje Kiszyniowa. Kiszyniów nie chce się zgodzić na takie rozwiązanie.

Obawia się, że Rosja, rękoma rządzących w Tyraspolu będzie chciała sterować polityką

Mołdawii. Próby utworzenia federacji były podejmowane niejednokrotnie, nie zawsze też

inicjatorem rozmów o stowarzyszeniu była Moskwa. Jednak zawsze pojawiała się jako strona

pośrednicząca.

Kolejnym ważnym aspektem stosunków naddniestrzańsko-rosyjskich jest fakt, że

Naddniestrze nie jest w stanie przetrwać bez rosyjskiej pomocy finansowej. Gospodarka NRM

jest oparta na eksporcie oraz silnie uzależniona od finansowego wsparcia Moskwy. Rosja, by

utrzymać przy sobie nieuznawaną republikę, udziela jej wielomilionowych kredytów oraz

udziela bezzwrotnej pomocy finansowej. Zaprzestanie na stałe pomocy finansowej

39

oznaczałoby upadek naddniestrzańskiej gospodarki. Byłby to też impuls do szukania pomocy

w Kiszyniowie. A tego Moskwa nie chce.

Problem stosunków pomiędzy Rosją a Naddniestrzem jest bardzo szeroki i bardzo złożony.

Niniejsza praca stanowi jedynie małą część pracy badawczej. Autorka ma nadzieję, że jej paca

posłuży w przyszłości do poszerzania wiedzy w tym temacie. Zdaniem autorki problem

stosunków naddniestrzańsko-rosyjskich jest bardzo ważny, zwłaszcza w świetle ostatnich

wydarzeń na Ukrainie.

40

Bibliografia

Opracowania: • Całus Kamil, Gospodarka wspomagana. Specyfika naddniestrzańskiego modelu

ekonomicznego, Komentarze OSW, nr 108/2013,

• Девятков Андрей, Перед вызовом европеизации: политика России в

приднестровском урегулировании (1992-2012 гг.), Тюмень 2012,

• Гросул В. Я., Гузенкова Т. С., Приднестровье, w: Молдавия: современные

тенденции развития, pod red. Кожокина Е.М., РОССПЭН, Moskwa, 2004,

• Kosienkowski Marcin, Federacja Rosyjska wobec Naddniestrza, w: Analizy IEŚW

2008, pod red. Jerzego Kłoczkowskiego, Andrzeja Gila, Instytut Europy Środkowo-

Wschodniej, Lublin 2008,

• Kosienkowski Marcin, Pojęcie i determinanty stabilności quasi-państwa, Rocznik

Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej 6/2008,

• Lubicz-Miszewski Michał, Geneza, przebieg i próby przezwyciężenia konfliktu o

Naddniestrze, „Zeszyty Naukowe WSOWL”, nr 3 (165) / 2005

• Нечаева-Юрийчук Наталья, Приднестровский конфликт: причины и возможные

пути решения, w: НАУЧНИ ТРУДОВЕ НА РУСЕНСКИЯ УНИВЕРСИТЕТ - 2011,

том 50, серия 5.

• Rodkiewicz Witold, Konończuk Wojciech, Strategia Rosji w Mołdawii: kontynuacja

czy zmiana?, Komentarze OSW, nr. 74/2012

• Solak Janusz, Mołdawia. Republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny , militarny

i geopolityczny wymiar „zamrożonego konfliktu” o Naddniestrze”, Europejskie

Centrum Edukacyjne, Toruń 2009

• Тищенко Г. Г., Военно-политический курс и вооруженные силы Республики

Молдовы и Приднестровья, w: Молдавия: современные тенденции развития, pod

red. Кожокина Е.М., РОССПЭН, Moskwa, 2004,

• Wyciszkiewicz Ernest, Ewolucja stanowiska Federacji Rosyjskiej wobec konfliktu w

Naddniestrzu, Biuletyn PISM, 19/265, 8 marca 2005

41

Źródła internetowe:

• Думиника Иван, ДЕПОРТАЦИИ В 1949 Г. НА ЮГЕ БЕССАРАБИИ

(Воспоминания гагаузов, очевидцев тех лет из г. Чадыр-Лунга), [dostęp:

24.05.2014r.], w: http://liternet.bg/publish26/ivan-duminika/deportaciia.htm,

• Łysek Wojciech, Mołdawia między Wschodem a Zachodem, 19.11.12r., [dostęp:

25.04.14r] , w: http://eksperci.kj.org.pl/ogolna/moldawia-miedzy-wschodem-i-

zachodem/1791 ,

• Wróblewski Łukasz, Problem Naddniestrza, 07.08.2006., [dostęp: 25.05.14r.], w:

http://www.psz.pl/tekst-3131/Naddniestrze-czarna-dziura-Europy/Str-5 ,

• Большинство жителей Приднестровья проголосовали за независимость и союз с

Россией, newsru.com, 18 września 2006r.,[dostęp: 11 maja 2014 r.] w:

http://newsru.com/world/18sep2006/refer.html

• Naddniestrze przekazuje budynek na rosyjski „ konsulat”, Studium Europy

Wschodniej, 26.12.2012r., [dostęp: 20.05.2014r.], w:

http://www.studium.uw.edu.pl/?post/15239

• Совместные Миротворческие силы в Приднестровском регионе Республики

Молдова, [dostęp: 12.04.14r.] w:

http://web.archive.org/web/20070312130418/www.mil.ru/848/1045/1272/17521/1759

8/index.shtml

• Ministerstwo Spraw Zagranicznych; [dostęp: 25.05.14r.] w:

http://www.kiszyniow.msz.gov.pl/pl/wspolpraca_dwustronna/informacje_o_moldowie

/ustroj_polityczny/

42

43