Przedsiębiorstwa usługowe Unii Europejskiej wobec kryzysu gospodarczego

Joanna Stefaniak-Kopoboru*

Przedsiębiorstwa usługowe Unii Europejskiej

wobec kryzysu gospodarczego

Wstęp

Sektor usług ma duże znaczenie dla gospodarek, zwłaszcza w kra-jach rozwiniętych. Dotyczy to zarówno sfery wytwarzania(produkcja usług ma najwyższy udział w tworzeniu PKB), tworzenia miejsc pracy (największy odsetek zatrudnionych stanowią zatrudnieni w sektorze usług), konsumpcji (wzrost wydatków na usługi) oraz innowacji (poja-wiają się nowe kategorie usług np. usługi wirtualne, a także dochodzi do coraz większego zróżnicowania w ramach usług już istniejących) [Kiełczewski, 2012, s. 38].

Kryzys gospodarczy i finansowy lat 2008–2010 wpłynął na sytuację sektora usług oraz przedsiębiorstw na nim operujących. Destabilizacji uległo przede wszystkim otoczenie gospodarcze, w jakim te przedsię-biorstwa działały, a zwłaszcza doszło do załamania popytu na wiele rodzajów usług. W sytuacji załamania gospodarczego następuje często szokowe obniżenie popytu na usługi, co wynika z dwóch faktów: 1) nie-które usługi mają ścisłe powiązania ze sferą wytwórczą (np. transpor-towe) i realny spadek produkcji, obrotów handlowych lub wymiany międzynarodowej dóbr ma na nie decydujący wpływ, 2) niektóre usługi mają charakter dóbr luksusowych (np. turystyczne), czyli takich z któ-rych rezygnuje się w pierwszej kolejności w momencie znacznego uszczuplenia dochodów. W takiej rzeczywistości gospodarczej utrzy-manie się przedsiębiorstw usługowych na rynku wymaga od zarządza-jących nimi umiejętności przewidywania rozwoju sytuacji oraz dosto-sowywania strategii działań przedsiębiorstwa do zmieniających się wa-runków. Przedsiębiorstwa usługowe działające w Unii Europejskiej znajdują się w specyficznej sytuacji, gdyż regulacje krajowe tworzące prawne otoczenie biznesu muszą odpowiadać zasadom narzuconym przez całe ugrupowanie.

*Dr, Ośrodek Badań Integracji Europejskiej, Wydział Ekonomiczny, Uniwersytet Gdań-ski, [email protected], ul. Armii Krajowej 119/121, 81-824 Sopot

Joanna Stefaniak-Kopoboru 240

Celem artykułu jest identyfikacja działań, jakie powinny podejmo-wać przedsiębiorstwa usługowe funkcjonujące na rynkach Unii Europej-skiej (UE) w dobie recesji gospodarczej. W pierwszej części artykułu zo-stanie przedstawiona sytuacja ekonomiczna w sektorze usług dla UE-27 w czasie kryzysu oraz w okresie zaraz po nim następującym. Następnie zostanie krótko scharakteryzowane otoczenie regulacyjne UE w sferze usług. W trzeciej części zostaną przedstawione działania, jakie powinny podejmować przedsiębiorstwa usługowe UE w czasie kryzysu i po, aby utrzymać się i dalej funkcjonować na rynkach usług.

Usługi finansowe oraz obrotu nieruchomościami są to dwie grupy usług, które w największym stopniu ucierpiały na kryzysie, a będąc nie-jako „sprawcami” kryzysu, w tych grupach doszło do znacznych zmian w sferze regulacyjnej. Jednakże z powodu braku porównywalnych da-nych nie zostały one włączone do analizy. W artykule wykorzystano bazy danych udostępnionych przez Eurostat.

1. Sytuacja ekonomiczna w sektorze usług w okresie

recesji gospodarczej

Procesy globalizacyjne, inwestycje bezpośrednie, coraz większa in-ternacjonalizacja działalności wytwórczej tworzą z gospodarek państw wysoko rozwiniętych oraz znacznej liczby pozostałych państw „system naczyń połączonych”, który ułatwia przenoszenie impulsów koniunktu-ralnych. W Unii Europejskiej zaawansowany stopień integracji gospo-darczej stanowi dodatkowy element wzmacniający te procesy.

Lata 2008–2009 to okres największej recesji gospodarczej po II woj-nie światowej, która dotknęła większość państw rozwiniętych i niektóre kraje rozwijające się. Po pęknięciu bańki spekulacyjnej w USA, bardzo szybko spowolnienie gospodarcze stało się udziałem państw Unii Euro-pejskiej. Wzrost gospodarczy w UE w najpierw zwolnił znacząco (z 3,2% w 2007 roku do 0,3% w 2008), by w kolejnym roku osiągnąć wartości ujemne (-4,3%) [http://epp.eurostat.ec.europa.eu]. Na skutek odmienne-go poziomu rozwoju gospodarczego państw członkowskich UE, kryzys gospodarczy dotknął je w różnym stopniu. Można wyodrębnić grupę państw, które poradziły sobie ze skutkami kryzysu gospodarczego (np. państwa bałtyckie, Niemcy, Polska) oraz te, u których w wyniku tego kryzysu doszło do załamania gospodarczego i dużych problemów eko-nomiczno-społecznych (np. Grecja, Portugalia, Hiszpania, Cypr).

Przedsiębiorstwa usługowe Unii Europejskiej wobec kryzysu… 241

W literaturze przedmiotu przeważał dotychczas pogląd, że sektor usług jest stosunkowo odporny na zjawiska recesyjne [Januszkiewicz, 2011, s. 36]. Przyczyny tego stanu rzeczy upatrywano przede wszystkim w heterogenicznym charakterze tego sektora, dużej elastyczności do-chodowej popytu na usługi, zwłaszcza bytowe, komunalne i osobiste. Jednakże obecna recesja jest najgłębszą w powojennym okresie i skutki kryzysu finansowego i gospodarczego były również odczuwalne w sek-torze usług. W 2009 roku w stosunku do roku poprzedniego obroty usługami zmalały o 8,4% w UE-27 (por. rysunek 1). Największy spadek obrotów zanotowano w trzecim kwartale 2008 roku, ale pogłębił się on jeszcze na początku roku 2009. W latach 2010 i 2011 zanotowano przy-rost obrotu na poziomie odpowiednio 5% i 5,3%. W kolejnych kwarta-łach 2012 roku poziom obrotu usługami utrzymywał się stałym pozio-mie, jednakże mimo wszystko nie osiągnął wielkości z początku kryzy-su.

Rysunek 1. Dynamika obrotu usługami ogółem dla UE-27 (2010=100)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [http://epp.eurostat.ec.europa.eu, sts_setu_q].


Rysunek 2. Obroty w poszczególnych rodzajach usług dla UE-27 (2010=100)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [http://epp.eurostat.ec.europa.eu, sts_setu_q, sts_trtu_q].


Jak wynika z rysunku 2 najtrudniejszym okresem dla wszystkich rodzajów usług było drugie półrocze 2008 roku i pierwsze trzy kwartały 2009 roku. Wszędzie został odnotowany zauważalny spadek obrotów poczynając od stosunkowo niewielkich spadków w trzecim i czwartym kwartale 2008 roku, aż do znacznego obniżenia w pierwszym pół- roczu roku 2009. Najwolniej na pierwsze oznaki kryzysu zareagowały usługi transportowe i gospodarki magazynowej (rysunek 2 b). Jednakże w trakcie samego kryzysu to one ucierpiały najbardziej z racji najsilniej-szych powiązań ze sferą wytwórczą oraz międzynarodowym handlem towarowym [Borchert, Mattoo, 2009, s. 6].

Począwszy od czwartego kwartału 2009 roku w kolejnych kwarta-łach następował powolny wzrost obrotów dla wszystkich analizowa-nych rodzajów usług. W rezultacie w drugim kwartale 2012 roku po-ziom sprzedaży w większości rodzajów usług wrócił prawie do pozio-mów notowanych przed kryzysem gospodarczym (rysunek 2 b, c, d, e), a nawet je przekroczył (rysunek 2 f). Niestety w drugiej połowie 2012 roku tempo przyrostu uległo redukcji i większość usług odnotowała nieznaczny spadek obrotów.

Obecnie najgorsza sytuacja występuje w obszarze handlu detalicz-nego (rysunek 2 a). W trakcie kryzysu fluktuacje dla tej grupy usług były zdecydowanie mniejsze aniżeli dla pozostałych rodzajów usług, jednakże, niestety, po niewielkim wzroście z początku 2010 roku branża ta stale odnotowuje niekorzystną tendencję spadkową.

Należy pamiętać, iż tak jak zaznaczono wcześniej, Unia Europejska nie jest jednorodnym tworem. Państwa są zróżnicowane pod względem rozwoju gospodarczego, jak i stopnia reakcji na osłabienie koniunktury i kryzys. Dlatego sektory usług w poszczególnych państwach odczuwają jej skutki w różnym stopniu, w zależności od tego jakie usługi odgrywa-ją największą rolę w danej gospodarce oraz stopnia dywersyfikacji całe-go sektora. Również sytuacja dotycząca poszczególnych kategorii usług będzie różniła się pomiędzy państwami członkowskimi.

2. Regulacje obowiązujące w sektorze usług

Unia Europejska jest obecnie najbardziej zintegrowanym ugrupo-waniem państw na świecie. Od początku jej powstania założeniem była realizacja kolejnych etapów integracji, które miały prowadzić do coraz ściślejszej współpracy państw członkowskich i utworzenia obszaru zin-tegrowanego pod względem gospodarczym. Zrealizowane zostały cele


strefy wolnego handlu oraz unii celnej. W ramach kolejnego etapu inte-gracji, jakim jest rynek wewnętrzny podjęte zostały działania na rzecz realizacji tzw. czterech wolności: swobody przepływu towarów, osób, usług i kapitału.

W swobodzie przepływu usług wyróżnia się dwa aspekty: 1) świadczenie usług poprzez stałe przedstawicielstwo na terenie dane-go państwa członkowskiego innego niż kraj pochodzenia oraz 2) swo-bodę świadczenia usług transgranicznie (bez stałego przedstawicielstwa w innym państwie członkowskim aniżeli kraj pochodzenia). W obu przypadkach prawo stanowione przez traktaty i inne akty prawne two-rzy podstawowe zasady funkcjonowania jednolitego rynku usług w UE, jednakże rozwiązania szczegółowe zostały pozostawione w gestii państw członkowskich.

Za działalność usługową w świetle postanowień traktatowych uznaje się [traktat, 2007, art. 57]: — działalność o charakterze przemysłowym, — działalność o charakterze usługowym, — działalność rzemieślniczą, — wykonywanie wolnych zawodów.

Rynek wewnętrzny Unii Europejskiej został zdefiniowany w trakta-tach jako „…obszar bez wewnętrznych granic, na którym zagwaranto-wana jest swoboda przepływu dóbr, osób, usług i kapitału” [traktat, 2010, art. 26]. Do korzyści z funkcjonowania tak zintegrowanego rynku należy zaliczyć liberalizację usług tradycyjnych, redukcję barier wejścia do sektora, otworzenie rynków państw członkowskich dla usługodaw-ców posiadających siedzibę na terytorium dowolnego z państw człon-kowskich [Kuczewska, Stefaniak-Kopoboru, 2013].

Jednakże należyzwrócić uwagę na fakt, iż w rzeczywistości rynek wspólnotowy charakteryzuje się swobodnym przepływem towarów, natomiast handel usługami podlega nadal pewnym ograniczeniom wy-nikającym przede wszystkim ze specyfiki usługi jako takiej (np. niema-terialny charakter, często konieczność równoczesnej produkcji i kon-sumpcji usługi czy konieczność obecności usługobiorcy) oraz odmien-ności stosowanych regulacji narodowych.

Sektor usług w UE regulowany jest tzw. Dyrektywą Usługową [dy-rektywa, 2006]. Dyrektywa ta ma zastosowanie jedynie do wymogów prawnych, które mają wpływ na podejmowanie i prowadzenie działal-ności usługowej na terytorium UE. A zatem określa ogólne zasady pro-


wadzenia działalności usługowej na terenie UE, a zwłaszcza zakładania przedsiębiorstw w innych państwach członkowskich aniżeli kraj pocho-dzenia usługodawcy, ogólne zasady dotyczące transgranicznej sprzeda-ży usług na unijnym jednolitym rynku, jak również określa wyjątki i odstępstwa od przyjętych zasad.

Dyrektywa usługowa jest aktem prawnym o charakterze ogólnym, jednakże z jej zakresu wyłączone są obszary usług regulowane poprzez sektorowe akty wspólnotowe w sposób odmienny od regulacji przewi-dzianych w przepisach tej dyrektywy. Zgodnie z art. 2 ust. 2 z zakresu stosowania dyrektywy usługowej wyłączone zostały: — usługi o charakterze nieekonomicznym świadczone w interesie

ogólnym, — usługi finansowe, — usługi i sieci łączności elektronicznej, — usługi w dziedzinie transportu, — usługi agencji pracy tymczasowej, — usługi zdrowotne, — usługi audiowizualne i rozpowszechnianie programów radiowych, — działalność hazardowa, — działania związane z wykonywaniem władzy publicznej, — usługi społeczne związane z budownictwem socjalnym, opieką nad

dziećmi oraz pomocą rodzinom i osobom będącym stale lub tymcza-sowo w potrzebie,

— usługi ochrony osobistej, — usługi świadczone przez notariuszy i komorników powołanych

na mocy aktu urzędowego. Mimo realizacji rynku wewnętrznego od 1992 roku, wspólnotowy

rynek usług nie funkcjonuje jeszcze właściwie. Bariery w działalności przedsiębiorstw usługowych obejmują [Kulawik, Jankowski, 2010, s. 5]: — trudności w uzyskaniu informacji na temat formalności, — trudności w ustaleniu właściwych organów, które są odpowiedzial-

ne za wydawanie zezwoleń i inne formalności, — konieczność zwrócenia się do wielu organów w celu uzyskania róż-

nych zezwoleń, — nieprzejrzyste i nieuzasadnione wymagania, — długie, skomplikowane i kosztowne procedury.

Znaczenie barier i przeszkód w funkcjonowaniu wspólnotowego rynku wewnętrznego w obliczu kryzysu gospodarczego, jak również


jego negatywna ocena w wyniku konsultacji społecznych, stały się czynnikiem inicjującym przygotowanie raportu [Monti, 2010] analizują-cego funkcjonowanie rynku wewnętrznego oraz wskazującego na re-komendacje na rzecz poprawy jego efektywności [Kuczewska, Stefa-niak-Kopoboru, 2013]. Rekomendacją odnosząca się bezpośrednio do sektora usług jest pełna regulacja obszarów nie objętych Dyrektywą Usługową. Należy mieć nadzieję, że programy przyjęte w celu poprawy efektywności funkcjonowania rynku wewnętrznego [komunikat, 2011, nr 206; komunikat, 2012, nr 573] przyczynią się również do bardziej efek-tywnego funkcjonowania sektora usług oraz przyniosą wzrost korzyści i bezpieczeństwa dla funkcjonowania przedsiębiorstw usługowych.

3. Działania przedsiębiorstw usługowych w dobie kryzysu

Stan gospodarki ma wpływ na kondycję działających w niej przed-siębiorstw. Kryzys znajduje swoje odzwierciedlenie w pojawieniu się szeregu negatywnych skutków na poziomie przedsiębiorstw (zwłaszcza małych i średnich), wśród których wymienia się m.in. [Barczak, Bartu-sik, 2010, s. 20–21]: — spadek obrotów i zysków, — dążenie do redukowania kosztów, — pogorszenie sytuacji finansowej, — koncentrację przedsiębiorstw na działalności bieżącej, — redukcję cen produktów i usług, — wzrost wskaźnika upadłości, — ograniczenie inwestycji.

Pojawiają się także negatywne praktyki, które przyczyniają się pogarszania sytuacji ekonomicznej i finansowej przedsiębiorstw. Należą do nich m.in.: znaczące opóźnienia w płatnościach, wywieranie nacisku na obniżenie cen i korzystniejsze warunki dostaw, zawieranie nielegal-nych zmów kartelowych, tworzenie oligopoli, wrogie przejęcia, obniża-nie cen poniżej kosztów produkcji, wymuszanie zawierania niekorzyst-nych dla kontrahentów umów, nieudzielanie kredytów przez banki [Barczak, Bartusik, 2010, s. 21].

W czasie recesji gospodarczej sytuacja w sektorze usług na terenie UE była relatywnie bardziej stabilna aniżeli w sferze produkcji. Wynika to z kilku przyczyn [Borchert, Mattoo, 2009, s. 2–3; Forlani, 2010, s. 21]: 1) obrót usługami w Unii Europejskiej w dalszym ciągu w dużym

stopniu odbywa się na rynkach narodowych;


2) występują opóźnienia regulacyjne, zarówno w prawodawstwach krajowych, jak i na szczeblu wspólnotowym;

3) różny jest czas reakcji poszczególnych branż w sferze usługowej: niektóre, jak usługi budownictwa czy transportowe, reagują szybciej na recesję, podczas gdy inne usługi np. biznesowe, wydają się dosto-sowywać wolniej z racji np. funkcjonowania kontraktów długoter-minowych lub innych obostrzeń nie pozwalających na szybką zmia-nę warunków otrzymywanych usług;

4) popyt na wiele usług jest mniej cykliczny aniżeli popyt na produkcję przemysłową;

5) produkcja i wymiana usług są mniej zależne od finansowania ze-wnętrznego;

6) postępująca serwicyzacja produkcji wymusza konieczność kontrak-towania usług, zwłaszcza usług biznesowych, np. usługi doradztwa czy rachunkowości. Dodatkowo w sferze usług występuje relatywnie niska presja kon-

kurencyjna ze strony usługodawców zagranicznych. Wynika to z wielu czynników, z których jako najważniejsze można uznać [Fornali, 2010, s. 3; Lettice i inni, 2013]: — specyficzne uwarunkowania funkcjonowania rynków usług wynika-

jące z charakteru usług jako takich, np. konieczność równoczesnego uczestnictwa usługodawcy i usługobiorcy w procesie wytwarzania niektórych usług,

— funkcjonowanie naturalnych monopoli, zwłaszcza dla takich katego-rii usług jak transport czy telekomunikacja,

— często duży udział własności państwa w niektórych rodzajach przedsiębiorstw usługowych ze względu na narodowe interesy stra-tegiczne (np. telekomunikacja),

— asymetria informacji, — wysoki poziom regulacji krajowych w celu utrzymania niskich cen, — trudności w eksporcie i imporcie niektórych rodzajów usług wynika-

jące z ich specyfiki. Biorąc pod uwagę powyżej przytoczone argumenty, sektor usług

z racji swoistych cech został w mniejszym stopniu dotknięty kryzysem aniżeli sektor produkcji. Jednakże zarządzający przedsiębiorstwami usługowymi, podobnie jak w przypadku przedsiębiorstw produkcyj-nych, powinni zwracać uwagę na te elementy, które umożliwiają utrzymanie się na rynku oraz dalszy rozwój. Do podstawowych czynni-


ków kształtujących odporność przedsiębiorstwa na kryzys zalicza się rozproszenie ryzyka i zwiększenie elastyczności przedsiębiorstwa [Ro-manowska, 2012, s. 12–13]. Za rozproszenie ryzyka Romanowska uzna-je działania pozwalające na zmniejszanie ryzyka poprzez jego rozdzie-lenie na różne rodzaje działalności, regiony geograficzne działania przedsiębiorstwa, części struktury, dywersyfikację dostawców, nabyw-ców, pośredników oraz źródeł inwestowania. Natomiast zwiększanie elastyczności przedsiębiorstwa polega na przygotowaniu go do działa-nia w dobrych i złych warunkach zewnętrznych, między innymi przez wyk-ształcenie mechanizmów szybkiego i antycypacyjnego reagowania na zmiany.

W czasie kryzysu, ale nie tylko, w przedsiębiorstwach usługowych powinny przede wszystkim być aktywnie prowadzone działania zorien-towane na rynek (market-oriented) [Lettice i inni, 2013]. W tym zakresie powinno się intensywnie gromadzić i upowszechniać informacje, zwłaszcza w dużych przedsiębiorstwach, umożliwiając szybkie reakcje na zmiany zachodzące na rynku. Ponadto kluczowym elementem dla utrzymania i poprawy efektywności działania jest sprawnie działa-jąca komunikacja wewnętrzna pozwalająca na reagowanie w odpo-wiednim czasie na sytuację w otoczeniu przedsiębiorstwa, co może mieć decydujące znaczenie dla jego funkcjonowania, zwłaszcza w niesprzyja-jących warunkach rynkowych. Kolejnym elementem prowadzącym do przetrwania w warunkach recesji gospodarczej jest wyszukiwanie rynków niszowych oraz dywersyfikacja oferowanych usług.

Największym problemem, z jakim borykają się przedsiębiorstwa usługowe w czasie kryzysu jest spadek popytu. Zwykle wiążą się z tym problemy finansowe, gdyż redukcja popytu wpływa na wielkość przy-chodów. Do tego często dochodzą trudności z otrzymaniem zapłaty od dotychczasowych odbiorców za czynności usługowe już wykonane. Stąd dużą rolę odgrywa dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania, co może mieć istotne znaczenie dla zapewnienia przetrwania niektórych przedsiębiorstw [Clarke i inni, 2012, s. 390]. Pozyskiwanie zewnętrz-nych funduszy w czasie recesji gospodarczej niestety może być pro-blemem, gdyż przedsiębiorstwa borykające się ze skutkami kryzysu mają obniżoną zdolność kredytową, co znacznie ogranicza ich możliwo-ści pozyskiwania kapitału na dofinansowanie działalności ze źródeł zewnętrznych.


Jednym z kluczowych elementów przeciwdziałania negatywnym skutkom oddziaływania kryzysu na przedsiębiorstwa są innowacje. Wskazują na to badania Naidoo [Naidoo, 2010] czy Hausman i Johnsto-na [Hausman, Johnson, 2013]. Zarządzający powinni szukać innowacji zarówno produktowych, jak i procesowych. Jednoczesne wprowadzenie obu rodzajów innowacji może przynieść przedsiębiorstwom korzyści we wszystkich aspektach działalności. Dzięki ich wdrożeniu możliwe jest obniżenie kosztów produkcji lub też zwiększenie poziomu sprzeda-ży oraz zmiany w sposobie funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Biorąc pod uwagę ogólną strukturę przedsiębiorstw w UE, w której dominują przedsiębiorstwa małe lub średnie, można założyć, iż w sekto-rze usług również będą one grupą dominującą. Trudno odnieść się do kwestii czy małe i średnie przedsiębiorstwa są bardziej czy mniej narażone na skutki kryzysu gospodarczego, jednakże z badań przepro-wadzonych na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości wynika, iż dla dość znacznej części przedsiębiorców z sektora MSP kry-zys jest często jedynie faktem „medialnym” [Orłowski i inni, 2010, s. 16]. Takie postrzeganie sytuacji kryzysowej skutkowało brakiem podejmo-wanych działań związanych z zaistniałą sytuacją. Przedsiębiorstwa, któ-re podjęły jakiekolwiek działania, zaczęły przede wszystkim od ograni-czenia kosztów działalności i inwestycji. Natomiast nieliczne podjęły działania mające na celu wyszukiwanie nowych rynków zbytu czy re-strukturyzację przedsiębiorstwa. Niestety należy również podkreślić fakt, iż w wielu przypadkach przedsiębiorcy z sektora MSP posiadają małe zasoby informacyjne, zwłaszcza dotyczące potencjalnych źródeł finansowania oraz wsparcia, jak również niskie umiejętności wykorzy-stania informacji zewnętrznych przy podejmowaniu decyzji [Orłowski i inni, 2010, s. 18].

Duże znaczenie dla podmiotów z sektora usług ma otoczenie prawne. Działania państwa polegające na wspieraniu przedsiębiorstw poprzez tworzenie odpowiednich regulacji prawnych i zabezpieczeń przed niewłaściwą konkurencją czy negatywnymi zachowaniami ze strony zleceniodawców mogą mieć kluczowe znaczenie dla przetrwania wielu podmiotów gospodarczych [Lang, 2012]. Na przykład bankruc-two jakiegoś przedsiębiorstwa może pociągnąć za sobą szereg ban-kructw innych przedsiębiorstw, w tym usługodawców, gdyż powoduje, że dostawcy usług nie mają od kogo dochodzić swoich roszczeń. Od-powiednie regulacje w tym zakresie oraz wsparcie ze strony państwa


mogłyby zapobiec wielu niekorzystnym zjawiskom na rynku. Oczywi-ście działania te powinny być realizowane w zakresie, na jaki umożliwia prawodawstwo wspólnotowe. Ponadto korzystne dla przedsiębiorców, a zdecydowanie niezbędne dla sektora MSP, byłoby wsparcie ze strony państwa i instytucji otoczenia biznesu w postaci rozszerzania doradztwa strategicznego i programów edukacyjnych [Orłowski i inni, 2010, s. 109].

Europejskie przedsiębiorstwa usługowe mogą również korzystać z możliwości jakie stwarza Unia Europejska. W ramach UE prowadzone są różnego rodzaju programy nakierowane na wspieranie przedsiębior-czości, zwłaszcza dla MSP. Pomoc ta przyjmuje często konkretny wy-miar finansowy w postaci środków przekazywanych w ramach fundu-szy strukturalnych. Innowacyjność i podnoszenie konkurencyjności przedsiębiorstw będą w najbliższych latach należały do priorytetów w zakresie pozyskiwania wsparcia unijnego [decyzja, 2006]. Możliwość pozyskania bezzwrotnych środków pomocowych stanowi również bo-dziec do podejmowania wyzwań i realizacji działań nakierowanych na rozwój przedsiębiorstwa. Środki te nie mogą być jednak traktowane jako alternatywne źródło kapitału w celu przetrwania przedsiębiorstwa w czasie recesji.

Podsumowując rozważania przedstawione w niniejszej części arty-kułu można stwierdzić, że przedsiębiorstwa usługowe funkcjonujące w UE mają do dyspozycji cały szereg działań, które pozwalają na utrzymanie się i dalsze funkcjonowanie na rynku w trudnych wa-runkach. Można tu wyróżnić takie działania jak: — różnicowanie oferty usług i dostosowywanie ich do potrzeb klienta, — szukanie nisz rynkowych i koncentracja na wybranych grupach od-

biorców, — wyszukiwanie i odpowiednie przetwarzanie informacji dotyczących

otoczenia przedsiębiorstwa oraz poprawa efektywności reagowania na zachodzące zmiany,

— wdrażanie innowacji w takich obszarach jak: oferta produktowa czy usługowa, promocja, cena, procesy produkcyjne, systemy informacji,

— pozyskiwanie alternatywnych zewnętrznych źródeł finansowania, — dążenie do uzyskania i utrzymania odpowiednich niskich kosztów

produkcji pozwalających na obniżenie poziomu cen przy równocze-snym względnym zachowaniu bezpieczeństwa finansowego przy-najmniej w średnim okresie czasu,

— korzystanie ze strategicznego doradztwa biznesowego,


— podnoszenie kwalifikacji zarządzających poprzez uczestnictwo w programach edukacyjnych z zakresu zarządzania przedsiębior-stwem, edukacji finansowej oraz znaczenia kapitału ludzkiego,

— pozyskiwanie funduszy unijnych na rozwój przedsiębiorstwa usłu-gowego i przeznaczonych na podnoszenie poziomu innowacyjności i konkurencyjności.

Zakończenie

W połowie 2013 roku gospodarka światowa pozostaje nadal w cie-niu kryzysu gospodarczego z lat 2008–2009. Kryzys ten w różnym stop-niu wpłynął na kondycję ekonomiczną państw członkowskich Unii Eu-ropejskiej, jak również miał różne przełożenie na funkcjonowanie sekto-rów gospodarki oraz przedsiębiorstw w nich działających.

Unia Europejska jest organizacją o wysokim stopniu zintegrowania gospodarczego. Implikuje to stosowanie wspólnych rozwiązań praw-nych dla potrzeb efektywnego funkcjonowania całej struktury zinte-growanej. Również sektor usług podlega uregulowaniom wspólnoto-wym, takim jak Dyrektywa Usługowa i inne dyrektywy sektorowe, któ-re jednak pozostawiają państwom członkowskim przestrzeń na stoso-wanie własnych rozwiązań prawnych. Jest to sytuacja korzystna dla państw unijnych, ponieważ pozwala na stosowanie odmiennych narzędzi ekonomicznych w zależności od skali problemów w sektorze usług wynikających z recesji gospodarczej. Kolejnym pozytywnym czynnikiem jest relatywnie duża ogólna odporność sektora usług na nie-korzystny wpływ kryzysu gospodarczego. Natomiast odporność po-szczególnych branż sektora usług jest zróżnicowana w zależności od po-wiązań ze sferą produkcyjną czy stopnia reakcji na spadek popytu.

Kryzys wymusza zmiany. Dotyczą one zasad funkcjonowania sfery gospodarczej i regulacyjnej całych gospodarek, sektorów i podmiotów gospodarczych. W przypadku przedsiębiorstw powinny one dotyczyć szerokiego spektrum obszarów w przedsiębiorstwie: od zmian w finan-sach, poprzez politykę kadrową, do oferty produktowej i strategii roz-woju oraz szukania i wdrażania innowacji produktowych i proceso-wych.

Olbrzymie znaczenie dla przedsiębiorstw usługowych mają także zmiany w regulacjach wspólnotowych oraz narodowych. Powinny być one nakierowane na tworzenie przyjaznego przedsiębiorstwu środowi-


ska oraz dawać poczucie bezpieczeństwa i zabezpieczenia w miarę sta-bilnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej.

Podsumowując, kryzys gospodarczy wpłynął na funkcjonowanie przedsiębiorstw usługowych w UE. Jednakże mają one możliwości przeciwdziałania negatywnym skutkom recesji gospodarczej poprzez realizację działań nakierowanych na podnoszenie swojej konkurencyj-ności przy aktywnym wsparciu ze strony państwa i Unii Europejskiej.

Literatura

1. Barczak B., Bartusik K. (2010), Istota, uwarunkowania i następstwa kry-zysu, w: Zarządzanie kryzysem, Stabryła A. (red.), Mfiles.pl, seria „En-cyklopedia Zarządzania”, Kraków.

2. Borchert I., Mattoo A. (2009), The Crisis-Resilience of Services Trade, World Bank Policy Research Working Paper No. 4917.

3. Clarke G.R.G., Cull R., Kisunko G. (2012), External Finance and Firm Survival in The Aftermath of The Crisis: Evidence from Eastern Europe and Central Asia, „Journal of Comparative Economics” No. 40/2012.

4. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 2006 r. Nr 1639/2006/WE, Program ramowy na rzecz konkurencyjno-ści i innowacji 2007–2013, Dz.Urz. L 310 z 9.11.2006.

5. Dyrektywa 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. dotycząca usług na rynku wewnętrznym, Dz.Urz. L Nr 376/36 z dnia 27.12.2006.

6. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/, Eurostat Database, dostęp dnia 07.05.2013.

7. Forlani E. (2010), Competition in The Service Sector and The Perform-ances of Manufacturing Firms: Does Liberalization Matter?, CESifo Working Paper No. 2942.

8. Hausman A., Johnston W.J. (2013), The Role of Innovation in Driving The Economy: Lessons from The Global Financial Crisis, „Journal of Business Research”, Elsevier, dostępny na stronie: http://ac.els-cdn.com/, dostęp dnia 07.05.2013.

9. Januszkiewicz W. (2011), Kilka refleksji na temat odporności sektora usług na globalną recesję gospodarczą, „Współczesne Problemy Ekono-miczne” nr 3, Zeszyty Naukowe nr 665, Uniwersytet Szczeciński.

10. Kiełczewski D. (2012), Uwagi o serwicyzacji gospodarki, „Optimum. Studia Ekonomiczne” nr 4 (58).


11. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europej-skiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów European Commission, Akt o jednolitym rynku. Dwanaście dźwigni na rzecz pobudzenia wzrostu gospodarczego i wzmocnienia zaufania. Wspólnie na rzecz nowego wzrostu gospodarczego, COM (2011) 206 final, Bruksela.

12. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europej-skiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Akt o jednolitym rynku II. Razem na rzecz nowego wzrostu gospodarczego, COM (2012) 573 final, Bruksela.

13. Kuczewska J., Stefaniak-Kopoboru J. (2013), Korzyści rynku wewnętrz-nego Unii Europejskiej wobec przedsiębiorstw, artykuł zgłoszony do pu-blikacji w ramach projektu „Struktura sfery realnej gospodarek na-rodowych w UE a poziom dobrobytu”, grant NCN DEC-2011/01/B/HS4/04718.

14. Kulawik J., Jankowski B. (2010), Świadczenie usług w Unii Europejskiej, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa.

15. Lang G. (2012), Lessons of The Financial Crisis for The Attractiveness of European Financial Centers, ZEW Discussion Paper, No. 12-080, dostępny na stronie: http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:bsz:180-madoc-328913, dostęp dnia 07.05.2013.

16. Lettice F., Tschidaa M., Forstenlechnerb I. (2013), Managing in An Economic Crisis: The Role of Market Orientation in An International Law Firm, „Journal of Business Research”, dostępny na stronie: http://dx.doi.org/10.1016/ j.jbusres, dostęp dnia 18.05.2013.

17. Monti M. (2010), A New Strategy for The Single Market at The Service of Europe’s Economy and Society, Milan, dostępny na stronie: http://ec.europa.eu/internal_ market/strategy/docs/monti_report_ final_10_05_2010_en.pdf, dostęp dnia 15.05.2013.

18. Naidoo V. (2010), Firm Survival through A Crisis: The Influence of Mar-ket Orientation, Marketing Innovation and Business Strategy, „Industrial Marketing Management” No. 39.

19. Orłowski W., Pasternak R., Flaht K., Szubert D. (2010), Procesy inwe-stycyjne i strategie przedsiębiorstw w czasach kryzysu, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa.

20. Romanowska M. (2012), Odporność przedsiębiorstwa na kryzys, „Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów SGH” nr 118.


21. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej — wersja skonsolido-wana, Dz. Urz. UE C 83/47 z 30.03.2010.

22. Traktat z Lizbony, zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską podpisany w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r., Dz. Urz. C 306 z 17.12.2007.

Streszczenie Kryzys gospodarczy z lat 2008–2010 ma swoje implikacje dla przedsię-biorstw usługowych funkcjonujących na obszarze Unii Europejskiej. Nastąpiło pogorszenie sytuacji gospodarczej w sektorze odzwierciedlone ogólnym zmniejszeniem obrotów we wszystkich kategoriach usług, chociaż stopień od-działywania oraz czas wychodzenia z recesji był odmienny dla poszczególnych rodzajów usług. Unia Europejska nie jest jednolita pod względem rozwoju go-spodarczego jej państw członkowskich, stąd też oddziaływanie kryzysu na po-szczególne państwa, a tym samym na sytuację usługodawców mających siedzi-bę na ich terytorium, było zróżnicowane.

Przedsiębiorstwa usługowe działające w Unii Europejskiej znajdują się w specyficznej sytuacji, gdyż regulacje krajowe tworzące prawne otoczenie biz-nesu muszą odpowiadać zasadom narzuconym przez całe ugrupowanie. Jed-nakże prawodawstwo wspólnotowe obowiązujące w sektorze usług pozosta-wia przestrzeń dla stosowania przez państwa członkowskie indywidualnych rozwiązań krajowych lepiej dopasowanych do potrzeb rynku.

Skutki kryzysu były odczuwalne przede wszystkim w postaci gwałtowne-go załamania się popytu, co miało przełożenie na sytuację finansową usługo-dawców, a w konsekwencji na utrzymanie się na rynku w średnim i długim okresie czasu. Dlatego też ich działania powinny się skupiać przede wszystkim na podnoszeniu swojej konkurencyjności przy równoczesnym wykorzystaniu możliwości jakie stwarza wsparcie ze strony państwa i Unii Europejskiej.

Słowa kluczowe

przedsiębiorstwo, usługi, konkurencyjność, Unia Europejska

European Service Providers in Times of Economic Crisis (Summary) The economic crisis of the years 2008–2010 has implications for service providers operating in the European Union. There has been a deterioration of the economic situation in the sector reflected as the overall decline in turnover in all categories of services, although the degree of the interaction and the time of recovery from the recession was different for each type of service. The Euro-pean Union is not uniform in terms of economic development of its Member States, and therefore the impact of the crisis on individual countries, and thus the situation of service providers established in their territory, was varied.


Service companies operating in the European Union are in a unique situa-tion as national regulations creating legal business environment must conform to the principles imposed by the EU. However, the Community legislation in force in the service sector leaves room for the application of individual national solutions by Member States , that are better suited to the needs of their national markets.

The effects of the crisis were felt mainly in the form of a sudden collapse in demand, which was reflected in the financial situation of service providers, and as a consequence influenced their ability to carry on business in the medium and long term. Therefore, activities of the European service companies should be focused primarily on improvement of their competitiveness at the same time using all possibilities offered as the support by the state and the European Un-ion.

Keywords

company, services, competitiveness, European Union

Przedsiębiorstwa usługowe Unii Europejskiej wobec kryzysu gospodarczego

Documents

Transcript of Przedsiębiorstwa usługowe Unii Europejskiej wobec kryzysu gospodarczego