PADİŞAHIM ÇOK YAŞA! HAYIR, YAŞASIN HÜRRİYET! II. ADBÜLHAMİD DEVRİNDE BİRBİRİNE MUHALİF...

Turkish Studies

International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

ACADEMIC JOURNAL

AHMET TOPALOĞU ARMAĞANI TARİH SAYISI

Turkish Studies Dergisi, üç ayda bir yayınlananuluslararasıhakemli bir dergidir. Turkish Studies Dergisi’nde yayınlanan tüm yazıların, dil, bilim ve hukukî açıdan bütün

sorumluluğu yazarlarına, yayın hakları www.turkishstudies.net’e aittir. Yayıncının yazılı izni olmaksızın kısmen veya tamamen herhangi bir şekilde basılamaz,

çoğaltılamaz. Yayın Kurulu dergiye gönderilen yazıları yayınlayıp yayınlamamakta serbesttir. Dergiye gönderilen yazılar iade edilmez.

Dergide yer alan yazıların dijital baskı, grafik tasarım, DOI numaralarının alınması ve uluslararası indeslere tanıtılması gibi işlemler Alko Dijital Baskı ve Grafik Tasarım şirketi

tarafından ücret karşılığında yapılmaktadır. Dergide basım kararı alınan yazıların sahipleri yazılarının tasarım, yayın ve indeks masraflarını Alko Dijital Baskı ve Grafik

Tasarım şirketine öderler.

Turkish Studies; EBSCO, DOAJ, ICAAP, Scientific Commons, MLA, ASOS, AMIR (Access to Mideast and Islamic Resources), Journal Directory, DJS (Dayang

Journal System), ULAKBİM indeksleri tarafından taranmaktadır.

ISSN: 1308-2140 V o l u m e 9 / 7 S u m m e r 2 0 1 4

Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 9/7 Summer 2014

TURKISH STUDIES

International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Yayınevi / Publishing House ALKO DİJİTAL BASKI MERKEZİ – GRAFİK TASARIM

Editor

Sibel ÜST

Misafir Editorler

Mustafa ÖZKAN Mehmet Dursun ERDEM

Mehmet GÜRLEK

Editor Yardımcıları/Assistant Editors

Özgür AY-Ramazan BÖLÜK Hanife ALKAN-Mehmet Burak ÇAKIN

Yayın Kurulu/Editorial Board Fatma S. KUTLAR OĞUZ - Orhan K. TAVUKÇU

Ali AKAR-Dursun Ali TÖKEL M. Vefā NALBANT-Caner KERİMOĞLU

Ülkü ELİUZ-Mitat DURMUŞ Yavuz BAYRAM-İsrafil BABACAN

Mehmet Dursun ERDEM – Tuncay BÜLBÜL Cemalettin KÖMÜRCÜ

Danışma Kurulu/Board of Advisory Ahmet BURAN- Gürer GÜLSEVİN

Turgut KARABEY-Mehmet AYDIN-Ramazan KORKMAZ

Genel Koordinatör/General Coordinator Yavuz BAYRAM

Kaynakça Sorumluları/Persons for Bibliography Process

Süleyman Kaan YALÇIN Murat ŞENGÜL - Veysel İbrahim KARACA

Kadri H. YILMAZ

Yabancı Dil Uzmanları

Muhammet Raşit MEMİŞ - Yusuf AYDIN

Baskı Sorumluları/Persons for Print Process Özgür AY - Önder SEZER



Dış Temsilciler Koordinatörü/General Coordinator of Foreign Editors

Prof. Dr. Gürer GÜLSEVİN

Dış Temsilciler/Representative of Foreign Country

USA Robert DANKOFF Germany Marcel ERDAL-Zeki KARAKAYA Greece Fatih KEMİK Japan Yuu KURIBAYASHI Norway-Swedish Bernt BRENDEMOEN England Fikret TURAN Albania Xhemile ABDİU Central Asia Seadet SHİKHİYEVA Kazakhstan Gülnar KOKUBASOVA Kyrgyzstan Ulanbek ALİMOV-Osman KÖSE Azerbaijan Vusale MUSALİ Uzbekstan Cabbar İŞANKUL Halab-Aleppo (Syria) Ahmet DEMİRTAŞ Poland Öztürk EMİROĞLU

Hakemler/Referees

Prof. Dr. Marcel ERDAL Frankfurt University Prof. Dr. Han-woo CHOİ Eurasia University Prof. Dr. Bernt BRENDEMOEN Oslo University Prof. Dr. Robert DANKOFF Univercity Of Chicago Prof. Dr. Walter ANDREVS Washington University Prof. Dr. Ahat ÜSTÜNER Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet AKÇATAŞ Uşak Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet BURAN Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet GÜNŞEN Trakya Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet TAŞĞIN Konya Üniversitesi Prof. Dr. Alev SINAR UĞURLU Uludağ Üniversitesi Prof. Dr. Ali AKAR Muğla Üniversitesi Prof. Dr. Ali Sinan BİLGİLİ Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Ali YILDIRIM Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Alimcan İNAYET Ege Üniversitesi Prof. Dr. Asiye Mevhibe COŞAR Karadeniz Teknik Ü. Prof. Dr. Atabey KILIÇ Erciyes Üniversitesi Prof. Dr. Avni GÖZÜTOK Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Cengiz ALYILMAZ Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Erdoğan BOZ Eskişehir Osmangazi Ü. Prof. Dr. Fazıl GÖKÇEK Ege Üniversitesi Prof. Dr. Fikret TURAN Mancester Üniversity Prof. Dr. Filiz KILIÇ Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü. Prof. Dr. Funda TOPRAK Yıldırım Beyazıt Ü. Prof. Dr. Gürer GÜLSEVİN Ege Üniversitesi Prof. Dr. H. Dilek BATİSLAM Çukurova Üniversitesi Prof. Dr. H. İbrahim DELİCE Cumhuriyet Üniversitesi Prof. Dr. Halûk Harun DUMAN Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Hasan AKAY Sakarya Üniversitesi Prof. Dr. Hatice AYNUR Yıldız Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Hatice ŞAHİN Uludağ Üniversitesi



Prof. Dr. İ. Hakkı AKSOYAK Gazi Üniversitesi Prof. Dr. İbrahim TELLİOĞLU Ondokuz Mayıs Ü. Prof. Dr. İlhan GENÇ Dokuz Eylül Üniversitesi Prof. Dr. Kerime ÜSTÜNOVA Uludağ Üniversitesi Prof. Dr. Mahmut KAPLAN Fatih Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet AYDIN Ondokuz Mayıs Ü. Prof. Dr. Mehmet TÖRENEK Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet İNBAŞI Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet Dursun ERDEM Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü. Prof. Dr. Mehmet Mehdi ERGÜZEL Sakarya Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Menderes COŞKUN Süleyman Demirel Ü. Prof. Dr. Metin AKKUŞ Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. M. Muhsin KALKIŞIM Karadeniz Teknik Ü. Prof. Dr. Muhittin ELİAÇIK Kırıkkale Üniversitesi Prof. Dr. Muhsine BÖREKÇİ Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Mukim SAĞIR Erzincan Üniversitesi Prof. Dr. Mustafa UĞURLU Girne Amerikan Ü. Prof. Dr. Nebi ÖZDEMİR Hacettepe Üniversitesi Prof. Dr. Nurettin DEMİR Hacettepe Üniversitesi Prof. Dr. Nurettin ÖZTÜRK Pamukkale Üniversitesi Prof. Dr. Nurullah ÇETİN Ankara Üniversitesi Prof. Dr. O. Kemal TAVUKÇU Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Osman YILDIZ Süleyman Demirel Ü. Prof. Dr. Öcal OĞUZ Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Pervin ÇAPAN Muğla Üniversitesi Prof. Dr. Ramazan GÜLENDAM Çanakkale Onsekiz Mart Ü.

Prof. Dr. Saadettin GÖMEÇ Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Songül TAŞ İnönü Üniversitesi Prof. Dr. Şener DEMİREL Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Yakup ÇELİK Yıldız Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Yaşar AYDEMİR Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Zeki KARAKAYA Goethe University Prof. Dr. Zeki KAYMAZ Ege Üniversitesi Ass. Prof. Yuu KURIBAYASHI Okayama University Doç. Dr. Abdullah İLGAZİ Dumlupınar Üniversitesi Doç. Dr. Abdülhalim AYDIN Fırat Üniversitesi Doç. Dr. Adem BAŞIBÜYÜK Erzincan Üniversitesi Doç. Dr. Adem ÖGER Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü. Doç. Dr. Ahmet ŞİMŞEK Sakarya Üniversitesi Doç. Dr. Ahmet YİĞİT Muğla Üniversitesi Doç. Dr. Alaattin KARACA Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Alparslan CEYLAN Atatürk Üniversitesi Doç. Dr. Bahir SELÇUK Adıyaman Üniversitesi Doç. Dr. Bayram Ali KAYA Sakarya Üniversitesi Doç. Dr. Bekir ÇINAR Niğde Üniversitesi Doç. Dr. Bülent BAYRAM Kırklareli Üniversitesi Doç. Dr. Bünyamin KOCAOĞLU Sakarya Üniversitesi Doç. Dr. Cafer ÇİFTÇİ Uludağ Üniversitesi Doç. Dr. Caner KERİMOĞLU Dokuz Eylül Üniversitesi Doç. Dr. Celal DEMİR Afyon Kocatepe Üniversitesi Doç. Dr. Ercan ALKAYA Fırat Üniversitesi Doç. Dr. Erdal ŞAHİN Marmara Üniversitesi Doç. Dr. Erdoğan ERBAY Atatürk Üniversitesi Doç. Dr. Erhan AYDIN Erciyes Üniversitesi



Doç. Dr. Fatma AÇIK Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Fatma Sabiha KUTLAR Hacette Üniversitesi Doç. Dr. Galip GÜNER Erciyes Üniversitesi Doç. Dr. Gül TUNÇEL GaziÜniversitesi Doç. Dr. Güray KIRPIK Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Hatice ŞİRİN USER Ege Üniversitesi Doç. Dr. Hikmet KORAŞ Niğde Üniversitesi Doç. Dr. Hüseyin GÜFTA Mustafa Kemal Üniversitesi Doç. Dr. İbrahim Halil TUĞLUK Adıyaman Üniversitesi Doç. Dr. İsmail TAŞ Selçuk Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet BEŞİRLİ Çankırı Karatekin Ü. Doç. Dr. Mehmet ÇOG Karadeniz Teknik Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet GÜMÜŞKILIÇ Fatih Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet KIRBIYIK Selçuk Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet Naci ÖNAL Muğla Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet TEMİZKAN Ege Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet Vefa NALBANT Pamukkale Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet ZAMAN Atatürk Üniversitesi Doç. Dr. Metin ARIKAN Ege Üniversitesi Doç. Dr. Mevlüt GÜLTEKİN Niğde Üniversitesi Doç. Dr. Muammer Mete TAŞLIOVA Hitit Üniversitesi Doç. Dr. Muharrem DAŞDEMİR Atatürk Üniversitesi Doç. Dr. Muharrem DAYANÇ Eskişehir Osmangazi Ü. Doç. Dr. Musa ÇİFÇİ Uşak Üniversitesi Doç. Dr. Mustafa ALKAN Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Mustafa ÖZSARI Balıkesir Üniversitesi Doç. Dr. Mümtaz SARIÇİÇEK Erciyes Üniversitesi Doç. Dr. Nergis BİRAY Pamukkale Üniversitesi Doç. Dr. Nesrin T. KARACA Başkent Üniversitesi Doç. Dr. Osman GÜNDÜZ Atatürk Üniversitesi Doç. Dr. Salim ÇONOĞLU Balıkesir Üniversitesi Doç. Dr. Sami KILIÇ Fırat Üniversitesi Doç. Dr. Şaban DOĞAN Abant İzzet Baysal Ü. Doç. Dr. Şahin KÖKTÜRK Ondokuz Mayıs Ü. Doç. Dr. Tarık ÖZCAN Fırat Üniversitesi Doç. Dr. Tuncay BÜLBÜL Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü. Doç. Dr. Turgut TOK Pamukkale Üniversitesi Doç. Dr. Turhan ÇETİN Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Ülkü ELİUZ Karadeniz Teknik Ü. Doç. Dr. Ülkü GÜRSOY Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Yaşar ŞENLER Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Yavuz BAYRAM Ondokuz Mayıs Ü. Doç. Dr. Yunus BALCI Pamukkale Üniversitesi Doç. Dr. Yusuf ÇETİNDAĞ Fatih Üniversitesi Doç. Dr. Mustafa ARSLAN Pamukkale Üniversitesi Doç. Dr. Mustafa GENCER Abant İzzet Baysal Ü. Doç. Dr. Nadir İLHAN Fırat Üniversitesi Doç. Dr. Osman KÖSE Ondokuz Mayıs Ü. Doç. Dr. Serkan ŞEN Ondokuz Mayıs Ü. Yrd. Doç. Dr. Abdullah KÖK Niğde Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdullah ŞAHİN Atatürk Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Adem İŞCAN Gaziosmanpaşa Ü. Yrd. Doç. Dr. Ahmet DEMİRTAŞ Kilis 7 Aralık Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÜNDÜZ Ahi Evran Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ahmet Turan SİNAN Fırat Üniversitesi



Yrd. Doç. Dr. Ali Emre ÖZYILDIRIM Yıldız Teknik Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ali YILDIZ İstanbul Arel Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Alpaslan OKUR Sakarya Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Alpay Doğan YILDIZ Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Alptekin YAVAŞ Çanakkale Onsekiz Mart Ü. Yrd. Doç. Dr. Aydın KIRMAN Ordu Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ayfer YILMAZ Gazi Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Bayram ÇETİNKAYA Afyon Kocatepe Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Cafer GARİPER Süleyman Demirel Ü. Yrd. Doç. Dr. Cahit BAŞDAŞ Muğla Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Cüneyt AKIN Afyon Kocatepe Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Dursun Ali TÖKEL Ondokuz Mayıs Ü. Yrd. Doç. Dr. Ebru Burcu YILMAZ İnönü Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ekrem AYAN Muğla Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul AYDIN Doğu Akdeniz Ü. Yrd. Doç. Dr. Esen DURMUŞ Fırat Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Fatih AYDIN Karabük Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Fatih USLUER TOBB Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Faysal Okan ATASOY Erzincan Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Filiz ÇOLAK Uşak Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Funda KARA Atatürk Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Gökhan ARI Aksaray Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Halil ERDEMİR Celal Bayar Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Halit KARATAY Abant İzzet Baysal Ü. Yrd. Doç. Dr. Hasan BAKTIR Erciyes Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Hilmi DEMİRKAYA Mehmet Akif Ersoy Ü. Yrd. Doç. Dr. Huriye ALTUNER Niğde Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Hüseyin DOĞRAMACIOĞLU Kilis 7 Aralık Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Kahraman MUTLU Afyon Kocatepe Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. İbrahim KOPAR Atatürk Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. İlyas YAZAR Dokuz Eylül Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. İsmet ŞANLI Eskişehir Osmangazi Ü. Yrd. Doç. Dr. Kadir GÜLER Dumlupınar Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Kürşat ÖNCÜL Kafkas Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. M. Fatih KANTER Ardahan Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet EKİZ Niğde Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet SOĞUKÖMEROĞULLARI Gaziantep Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mesut TEKŞAN Ç. Onsekiz Mart Ü Yrd. Doç. Dr. Mitat DURMUŞ Kafkas Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Murat KACIROĞLU Bozok Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Murat ÖZŞAHİN Uşak Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Murat ŞENGÜL Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü. Yrd. Doç. Dr. Musa Şamil YÜKSEL Ege Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mustafa ARSLAN Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mustafa ERTÜRK Muğla Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÜSTÜNOVA Uludağ Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mutlu DEVECİ Fırat Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Muvaffak DURANLI Ege Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mücahit COŞKUN Karabük Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Nafi YALÇIN Melikşah Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Nedim BAKIRCI Niğde Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Nesime CEYHAN Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Nurullah ULUTAŞ Muş Alparslan Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Oğuzhan DURMUŞ Trakya Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ömer Faruk SÖNMEZ Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Önder SEZER Uşak Üniversitesi



Yrd. Doç. Dr. Özgür AY Uşak Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Özlem NEMUTLU Celal Bayar Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Refika ALTIKULAÇ DEMİRDAĞ Aksaray Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Rıdvan CANIM Atatürk Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Salim ÇONOĞLU Balıkesir Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Sedat MADEN Giresun Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Selim Hilmi ÖZKAN Giresun Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Selma BAŞ Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Sema ÇETİN BAYCANLAR Çukurova Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Sema ÖZHER KOÇ Osmaniye Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Serdar Uğurlu Sakarya Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Seval ŞAHİN GÜMÜŞ Mimar Sinan -GS Ü. Yrd. Doç. Dr. Seyit Battal UĞURLU Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Sezai COŞKUN Fatih Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Sibel ÜST Yıldırım Beyazıt Ü. Yrd. Doç. Dr. Soner AKPINAR Eskişehir Osmangazi Ü. Yrd. Doç. Dr. Süleyman Kaan YALÇIN Fırat Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Süleyman SOLMAZ Pamukkale Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Şevkiye KAZAN Mehmet Akif Ersoy Ü. Yrd. Doç. Dr. Şeyma BÜYÜKKAVAS KURAN Ondokuz Mayıs Ü. Yrd. Doç. Dr. Tacettin ŞİMŞEK Atatürk Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Tuba Işınsu İSEN-DURMUŞ TOBB Ekonomi ve Tek. Ü. Yrd. Doç. Dr. Tuğça Poyraz TACOĞLU Hacettepe Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Türkan GÖZÜTOK Karabük Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Yasemin MUMCU AY Adnan Menderes Ü. Yrd. Doç. Dr. Yunus AYATA Cumhuriyet Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Zehra GÖRE Selçuk Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Zeki ÇEVİK Balıkesir Üniversitesi Dr. İlyas KARABIYIK Erzincan Üniversitesi Dr. Nezir TEMUR Gazi Üniversitesi



BU SAYININ HAKEMLERİ Prof. Dr. İbrahim TELLİOĞLU Ondokuz Mayıs Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet DEMİRYÜREK Hitit Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet Dursun ERDEM Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Prof. Dr. Orhan KILIÇ Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Rahmi DOĞANAY Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Sami KILIÇ Fırat Üniversitesi

Doç. Dr. Adem ÖLMEZ İstanbul Medeniyet Üniversitesi Doç. Dr. Ahmet YİĞİT Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Doç. Dr. Ali MEYDAN Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Doç. Dr. Ali Murat AKTEMUR Atatürk Üniversitesi Doç. Dr. Davut KILIÇ Fırat Üniversitesi Doç. Dr. Fatma BÜYÜKKARCI YILMAZ Boğaziçi Üniversitesi Doç. Dr. Gül TUNÇEL Gazi Üniversitesi Doç. Dr. H. Ahmet ARSLANTÜRK İstanbul Medeniyet Üniversitesi Doç. Dr. H. Sibel ÜNALAN Adnan Menderes Üniversitesi Doç. Dr. Güray KIRPIK Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Hüseyin MUSMAL Selçuk Üniversitesi Doç. Dr. İlhan EKİNCİ Ordu Üniversitesi Doç. Dr. İlyas GÖKHAN Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Doç. Dr. İsmail ARSLAN Balıkesir Üniversitesi Doç. Dr. Kasım KARAMAN Erciyes Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet KÖÇER Ondokuz Mayıs Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet ÇOG Karadeniz Teknik Üniversitesi Doç. Dr. Muammer Mete TAŞLIOVA Hitit Üniversitesi Doç. Dr. Murat YILDIZ Namık Kemal Üniversitesi Doç. Dr. Mustafa ALKAN Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Recep DÜNDAR İnönü Üniversitesi Doç. Dr. Selim Hilmi ÖZKAN Yıldız Teknik Üniversitesi Doç. Dr. Süleyman ÖZBEK Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Tuncay BÜLBÜL Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü. Doç. Dr. Veli ÜNSAL Ahi Evran Üniversitesi Doç. Dr. Yusuf KILIÇ Pamukkale Üniversitesi Doç. Dr. Yaşar ÖZÜÇETİN Ahi Evran Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdulmecit MUTAF Balıkesir Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ahmet Serdar AYTAÇ Harran Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ahmet YURTSEVEN Çankırı Karatekin Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Aydın BEDEN Akdeniz Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Barış ÇİFTÇİ Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Derya YILMAZ Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ebru GÜHER Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇAĞLAYAN Muş Alparslan Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Erinç Erdal YILDIRIM Bülent Ecevit Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Esma ÖZ Yıldırm Beyazıt Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Eyup ŞİMŞEK Atatürk Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Faruk DOĞAN Kırklareli Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Fevzi RENÇBER Şırnak Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Filiz ÇOLAK Uşak Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Halide ASLAN Ankara Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Halil ÇETİN Çankırı Karatekin Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Hasan Hüseyin KILINÇ Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi



Yrd. Doç. Dr. Mehmet EKİZ Niğde Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet GÜRLEK İstanbul Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet Sait DİLEK Atatürk Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Muhammet GÖRÜR Gazi Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Muhammet Ali KÖROĞLU Gümüşhane Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖZTEL Kırklareli Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Murat ŞENGÜL Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Nevzat TOPAL Niğde Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Nurullah KARTA Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Osman MUTLUEL Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Samettin BAŞOL Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Serdar GENÇ Balıkesir Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Sibel ÜST Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Sultan Murat TOPÇU Erciyes Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Şakir TURAN Dumlupınar Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Yavuz HAYKIR Fırat Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Zeki ÇEVİK Balıkesir Üniversitesi Dr. Bülent DURGUN Ulş. Okl. K.lığı



Editörden…

Değerli bilim insanları,

Turkish Studies Dergisinin Eylül 2014 sayısını Kur’an tercümeleri ve sözlük

çalışmaları başta olmak üzere Türklük bilimine örnek çalışmalar kazandıran hocamız Prof.

Dr. Ahmet Topaloğlu armağanı olarak yayımlamanın gururu içindeyiz.

Prof. Dr. Ahmet Topaloğlu, sözlük konusundaki engin bilgisiyle Türk

sözlükçülüğünün gelişimine büyük katkı sağlamış, yirmi ayrı ilim heyetinin kontrolünden

geçerek gelen binlerce maddenin redaksiyonunu yaparak 44 ciltlik TDV İslam

Ansiklopedisi’nin meydana gelmesinde önemli rol oynamış, lisans, yüksek lisans ve

doktora seviyesinde yüzlerce öğrenci yetiştirmiş bir bilim adamıdır.

Bu sayıda birbirinden değerli 31 makale yayımlanmıştır. Yazılar, öncelikle

editörlerin kontrolünden geçerek İngilizce hakemi ve iki alan hakemine incelenmesi için

gönderilmiş olup olumlu raporlardan sonra yayımlanmıştır.

Hocamıza armağan sayıyı hazırlayarak bu vefa borcumuzu bir parça ödeme imkânı

sağlayan Turkish Studies dergisi ekibine, yazarlarımıza ve hakemlerimize en içten

teşekkürlerimizi sunarız.

Prof. Dr. Mustafa ÖZKAN

Prof. Dr. Mehmet Dursun ERDEM

Yrd. Doç. Dr. Mehmet GÜRLEK



İÇİNDEKİLER/CONTENTS

AHMET TOPALOĞLU’NUN ÖZ GEÇMİŞİ

Mehmet GÜRLEK

I-XXX

OSMANLI DEVLETİ ARNAVUTÇAYI YASAKLADI MI? THE OTTOMAN EMPIRE BANNED ALBANIAN?

Engin YILMAZ

1-11

16. YÜZYILIN SONU VE 17. YÜZYILIN BAŞLARINDA ANTEP ŞEHRİNİN

SOSYAL, KÜLTÜREL VE EKONOMİK HAYATI İÇERİSİNDE KADININ ROLÜ

ROLE OF WOMAN IN THE SOCIAL, CULTURAL, AND ECONOMIC LIFE OF ANTEP CITY AT THE END OF 16TH CENTURY AND, THE BEGINNING OF

17TH CENTURY Metin AKİS

13-26

ETİBANK ERGANİ BAKIR İŞLETMESİ’NİN KURULUŞU VE ELAZIĞ’IN MADEN İLÇESİNE GETİRDİKLERİ

THE ESTABLISHMENT OF THE ETIBANK ERGANİ COPPER FACTORY AND THE PROFITS TO ELAZIĞ’S MADEN DISTRICT

Mehmet ÇEVİK Özkan DEMİR

27-39

TANZİMAT DÖNEMİNDE SARIYERLİ HOCA SÂDIK EFENDİ VAKASI

SARIYERLİ SÂDIK EFENDİ INCIDENT IN THE TANZİMAT PERIOD Ahmet Şamil GÜRER

41-50



HİTİT BÜYÜLERİNDE SAYI VE RENK SEMBOLİZMİ NUMBER AND COLOUR SYMBOLISM IN HITTITE MAGICS

Yusuf KILIÇ Serkan BAŞOL

51-64

KADI SİCİLLERİNE GÖRE VADELİ ALACAKLARIN TEMİNATINDA REHİN UYGULAMALARI

(XVII. YÜZYIL ORTALARINDA KAYSERİ ÖRNEĞİ) IMPLEMENTATIONS OF PLEDGE ON THE COLLATERAL OF FIXED TERM

RECEIVABLES ACCORDING TO KADI REGISTERS (EXAMPLE OF KAYSERİ IN MID XVII CENTURY)

Özen TOK

65-82

DÜK DE BRABAN’IN İSTANBUL YOLCULUĞU (1860) THE VOYAGE OF DUKE DE BRABAN TO İSTANBUL (1860)

Zabit ACER

83-116

ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİNİN YIKILMASINDA KALENDERİ GRUPLARIN ROLÜ

THE ROLE OF KALENDAR GROUPS IN COLLAPSE OF THE ANATOLIAN SELJUK STATE

Mustafa AKKUŞ

117-134

LATİNLERİN İSTANBUL’U İŞGALİNİN (1204) ARAP KAYNAKLARINDAKİ

YANSIMALARI ÜZERİNE OF REFLECTIONS ON ARABIC SOURCES OF THE INVASION OF

KONSTANTINOPOLIS BY LATINS (1204) Mustafa ALİCAN

135-145



TÜRK EDEBİYATINDA SÜLEYMÂN-NÂMELER SÜLEYMÂN-NÂME IN TURKISH LITERATURE

Kadir ALPER

147-163

SOSYAL BİLGİLER DERSİNDEN BEKLENTİLERİN KARŞILAŞTIRILMASI THE COMPARISON OF EXPECTATIONS FROM SOCIAL STUDIES COURSE

Ali ALTIKULAÇ Salih USLU

165-175

AŞAR VERGİSİ’NİN SON YILLARINDA NİĞDE VE CİVARINDAKİ SUİSTİMALLER ÜZERİNE BAZI GÖZLEMLER

SOME OBSERVATIONS ON MISUSE OF ASHAR TAX IN NİĞDE AND NEARBY IN ITS LAST YEARS

Ahmet ASKER Emrah YILDIZ

177-192

XII. VE XIII. YÜZYILDA KAFKASYA’DAN ANADOLU’YA GÖÇ EDEN İLİM VE FİKİR ADAMLARI

THE IMMIGRATED SCIENTISTS AND IDEOLOGISTS FROM CAUCASED TO ANATOLIA DURING THE XII TH AND XIII TH CENTURIES

Yaşar BEDİRHAN

193-213

ESKİÇAĞ MEDENİYETLERİNDE DÜNYA HÂKİMİYETİ DÜŞÜNCESİ THE IDEA OF WORLD DOMINATION IN ANCIENT CIVILIZATIONS

Cemil BÜLBÜL

215-232



FUAD KÖPRÜLÜ ve TÜRK TARİHİNDE KÖKENLER; SÜREKLİLİK, DIŞ TESİR ve HUSUSİ TEKÂMÜL

FUAD KÖPRÜLÜ AND IN TURKISH HISTORY ORIGINS; CONTINUITY, EXTERNAL EFFECT AND SPECIAL EVOLUTION

Cihad CİHAN

233-259

SOSYO-EKONOMİK BOYUTUNDA OSMANLI HİMAYESİNDE YAŞAYAN ERMENİLERLE ETKİLEŞİMLER

IN THE DIMENSION OF SOCIO-ECONOMIC THE INTERACTIONS WITH ARMENIANS WHO HAD LIVED UNDER PROTECTION OF OTTOMAN

Ahmet DENİZ

261-288

R.1286-1288/M.1870-1872 TARIHLI CEYB-İ HÜMÂYÛN DEFTERLERİ’NE GÖRE SULTAN ABDÜLAZİZ’İN ÖZEL HAZİNESİ’NİN

DURUMU THE STATE OF SULTAN ABDÜLAZİZ’S PERSONAL TREASURY BASED ON

THE CEYB-İ HÜMÂYÛN RECORDS DATED BACK TO R.1286-1288/M.1870-1872

Ayhan DOĞAN

289-309

İLKÖĞRETİM DERGİSİ’NİN FEN VE MATEMATİK ÖĞRETİMİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ (1939-1966)

AN EVALUATION OF THE PRIMARY EDUCATION JOURNAL IN TERMS OF SCIENCE AND MATHEMATICS TEACHING (1939 – 1966)

Mustafa GÜÇLÜ

311-330

TEK PARTİ DÖNEMİNDE ELAZIĞ'DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI (1934-1945)

REPUBLIC FESTIVITY CELEBRATIONS IN ELAZIG DURING ONE PARTY PERIOD (1934-1945)

Yavuz HAYKIR Mehmet ÇEVİK

331-377



OSMANLI TÜRKİYE’SİNDE MİSYONER FAALİYETLERİ: ROBERT KOLEJİ VE AMERİKAN KIZ KOLEJİ’NİN ORTAYA ÇIKIŞI

MISSIONARY ACTIVITIES IN THE LANDS OF OTTOMAN TURKEY: THE EMERGENCE OF ROBERT COLLEGE AND THE AMERICAN COLLEGE

FOR GIRLS Ercan KAÇMAZ

379-395

RUMELİ VİLAYETLERİ ÖRNEĞİNDE OSMANLI DEVLETİ’NİN ÇATIŞMA ÇÖZÜM POLİTİKALARI

OTTOMAN POLICIES ON RESOLVING THE CONFLICTS WITH THE EXAMPLES OF RUMELIA PROVINCES

Yakup KARATAŞ

397-410

CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE BİR MODERNLEŞME HAREKETİ OLARAK SİİRT HALKEVLERİ VE HALKODALARI

(1934-1951) SIIRT COMMUNITY CENTERS AND COMMUNITY ROOMS AS A

MOVEMENT OF MODERNIZATION IN REPUBLIC PERIOD (1934-1951) Abdulaziz KARDAŞ

411-444

I. DÜNYA SAVAŞI BAŞLARINDA ERZURUM VİLAYETİ’NDE YAŞANAN ZORLUKLAR (1914-1915)

DIFFICULTIES LIVED IN ERZURUM PROVINCE AT THE BEGINNING OF THE WORLD WAR I Oktay KIZILKAYA

445-462

OSMANLI BAKIR İŞLETMECİLİĞİNDE TOKAT KALHANESİ (1850-1870) TOKAT SMELTER IN OTTOMAN COPPER INDUSTRY (1850-1870)

Abdullah ÖZDAĞ

463-473



AKHUNLAR VASITASIYLA BOZKIR KÜLTÜRÜ İLE HİNT KÜLTÜRÜNÜN

KARŞILAŞMASI ENCOUNTER OF STEPPE CULTURE AND INDIAN CULTURE BY MEANS

OF EPHTALITS (WHITE HUNS) Murat ÖZTÜRK

475-484

TÜRKİYE’DE HARF DEVRİMİ ÖNCESİNDE BASINA YANSIYAN

GÖRÜŞLER OPINIONS REFLECTED IN THE PRESS BEFORE THE ALPHABET

REFORM IN TURKEY Muhammed SARI

Hatice GEDİK

485-505

BOSNA’DA BİR TÜRK GELENEĞİ “SEVDALUK” (TUZLA-TEOÇAK ÖRNEĞİ)

A TURKISH CUSTOM IN BOSNIA (TUZLA- TEOÇAK EXAMPLE) Cemile TEKİN

507-516

LES THERIAQUES DANS LA LITTERATURE TURQUE

THERIACS IN TURKISH LITERATURE Halil TEKİNER

Afife MAT

517-524

TÜRK KADINININ SEÇME VE SEÇİLME HAKKINI KAZANMASI VE BASIN

TURKISH WOMEN’S WINNING THE RIGHT TO ELECT AND TO BE ELECTED AND PRESS

Suzan ÜNAL

525-559



1933 YILINDA ÂLİ İKTİSAT MECLİSİ’NİN SANAYİ RAPORU VE SÜMERBANK’IN KURULMASI

IN 1933 THE HIGH ECONOMIC ASSEMBLY’S INDUSTRY REPORT AND ESTABLISHMENT OF SÜMERBANK

Vehbi Emre YILDIRIM

561-575

PADİŞAHIM ÇOK YAŞA! HAYIR, YAŞASIN HÜRRİYET! II. ADBÜLHAMİD DEVRİNDE BİRBİRİNE MUHALİF İKİ SES

LIVE LONG MY SULTAN! NO, LIVE LONG FREEDOM! TWO OPPONENT VOICES AT THE II. ADBULHAMID PERIOD

Ahmet YÜKSEL

577-590

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 9/7 Summer 2014, p. 577-590, ANKARA-TURKEY

PADİŞAHIM ÇOK YAŞA! HAYIR, YAŞASIN HÜRRİYET!

II. ADBÜLHAMİD DEVRİNDE BİRBİRİNE MUHALİF İKİ SES*

Ahmet YÜKSEL**

ÖZET

“Padişahım Çok Yaşa” tabiri Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluş

yıllarından itibaren resmî veya özel merasimlerde en çok duyulan alkışlardan birisi olmuştur. Bu alkış, 19. asrın sonlarına kadar da

herhangi bir muhalefetle karşılaşmadan varlığını sürdürmüştür. Ancak

ve özellikle Fransız İhtilali’nden sonra artık o alkışa muhalif sesler

yükselmeye başlamıştır. Ayrıca bu durum sadece Osmanlı

İmparatorluğu için geçerli değildir. Bilhassa Osmanlılar gibi çok uluslu bir yapıya sahip olan ve monarşist sistemle yönetilen devletlerde

“Yaşasın Hürriyet” veya “Yaşasın Milletlerin Bağımsızlığı” gibi muhalif

sesler daha gür bir biçimde yükselmişlerdir. Monarşist yöneticilerin o

sesleri bastırma yönündeki gayretleri pek bir netice vermediği gibi

olayların daha da içinden çıkılmaz bir hale dönüşmesine sebebiyet

vermiştir. Bahsedilen bu rekabet veya mücadele ise imparatorlukların yıkılışına veyahut muhalif seslerin rakiplerine üstünlük sağlamasına

kadar devam edip gitmiştir.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden temin edilen vesikalar ışığında

şekillenen bu çalışmada, Osmanlılarda köklü bir geleneğin mahsulü

olan “Padişahım Çok Yaşa” lafzı ile Fransız İhtilali’nden sonra yükselmeye başlayan ve II. Abdülhamid devrine gelindiğinde artık

bütün milletler için birer bağımsızlık sembolüne dönüşen “Yaşasın”

tabiriyle başlayıp imparatorlukların ve monarşist hükümdarların

varlığını tehdit eden hürriyet ve meşrutiyet gibi ibarelerle veya bağlı

milletlerin isimleriyle devam eden söz veya seslerin son dönem Osmanlı

dünyasındaki yankılanmalarına veyahut seslerin birbirini bastırma mücadelesine ilişkin birtakım ilginç bilgiler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Padişahım Çok Yaşa, II. Abdülhamid, Yaşasın

Hürriyet

*Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu

tespit edilmiştir. ** Yrd. Doç. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, El-mek: [email protected]

578 Ahmet YÜKSEL



LIVE LONG MY SULTAN! NO, LIVE LONG FREEDOM! TWO OPPONENT VOICES AT THE II. ADBULHAMID PERIOD

ABSTRACT

The phrase “Live Long My Sultan” was one of the most heard

claps in the official or civil ceremonies starting from the early years of

the Ottoman Empire. This clap maintained its entity until the end of the

19th century without encountering any opposition. The last but not the least, voices against that clap started to rise after the French

Revolution. Furthermore, this situation is not unique to the Ottoman

Empire. Particularly in the states ruled with the monarchist system and

had multinational structure like the Ottomans, “Hurray Independence”

or voices like “Hurray Independence of Nations” ascended more strongly. Both the efforts of the monarchist administrators to suppress

those voices did not produce any result and caused the events to turn

into an inextricable state. This rivalry or tussle mentioned continued

until the collapse of the empires or the supremacy of the dissident

voices against their rivals.

In this study shaped in the light of documents obtained from Ottoman Archives of Prime Ministry, some interesting information

related to the echoes of the words or sounds at the end of the Ottoman

period or to the struggle of sounds to suppress one another has been

provided. These words or sounds began with the wording “Live Long My

Sultan”, the product of a long tradition in the Ottoman Empire, and with the idiom “Hooray!” beginning to rise after the French Revolution

and finally turning into a symbol of independence for all nations when it

came to the reign of Abdulhamid II and going on with the phrases like

freedom and constitutional monarchy that threaten the existence of

empires and monarchist rulers or with the names of related nations.

Key Words: Live Long My Sultan, Abdulhamid II, Hooray Freedom

Giriş: Osmanlı Geleneğinde “Padişahım Çok Yaşa” Alkışı

Alkış; Türkçe aklamak kökünden gelir ve “övmek medh ü senâ etme; şükretmek,

hamdetmek” anlamlarını içerir.1 Kaşgarlı Mahmud’un Divanü Lûgat-it-Türk adlı sözlüğünde

“alkış” kelimesi dua ve senanın yanında Hz. Muhammed’e salâvat getirme anlamında

kullanılmıştır.2 Bugünse sadece el çırpmak suretiyle ifade edilen takdir gösterisinin adı olarak

kullanılmaktadır. Türk-İslâm tarihinde ise devlet büyüklerine karşı törenlerde söylenen övgü, şükür

ve iyi dilek sözlerine alkış adı verilmiştir.3

Osmanlı devlet teşrifatının vazgeçilmez unsurlarından birisi haline gelen alkış; hep bir

ağızdan söylenen dualar için kullanılmış, bu iş için “alkış çavuşları” adıyla bir grup

oluşturulmuştur. Padişahlara divan çavuşları; sadrazamlara alay çavuşları alkış verirdi. Bunlar

1Türk Dil Kurumu Sözlüğü, 11. baskı, Ankara 2011. 2 Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-İt-Türk Tercümesi, I, Çev. Besim Atalay, TDK Yay., Ankara 1939, s.97. 3 Abdülkadir Özcan, “Alkış”, TDV. İA, II, İstanbul 1989, s.470; İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı

Yay., İstanbul 2005, s.20.

Padişahım Çok Yaşa! Hayır, Yaşasın Hürriyet! II. Adbülhamid Devrinde… 579


Volume 9/7 Summer2014

merasimlerde padişah alayının önünde yürürlerdi.4 Protokole göre, padişah bir merasim için tahtına

oturduğunda, atına bindiğinde ve bayram törenlerinde kutlamaları kabul ederken alkış çavuşları

teşrifatçıbaşının işaretiyle “uğurun açık olsun padişahım, ömr ü devletinle bin yaşa!” diyerek hep

bir ağızdan bağırırlardı. Alkışçıbaşının, “hareket-i hümâyûn padişahım, devletinle bin yaşa!” diye

bağırması üzerine padişah ayağa kalkar, İstanbul kadısı ile daha yüksek rütbeli devlet büyüklerinin

tebriklerini ayakta; “istirahat-ı hümâyûn padişahım, devletinle bin yaşa!” demesi ile de oturur ve

daha küçük rütbeli devlet büyüklerinin tebriklerini oturduğu yerden kabul ederdi.5

Yeni padişah ilk defa kurulan

altın tahta oturunca bu sefer yüksek sesle

“Maşallah”; ardından sadrazamın6 etek

öpüp yeni padişahı tebrik etmesiyle de

“Maşallah, ömr ü devletinle çok yaşa”

alkışı duyulurdu. Bundan sonra ise

Osmanlı kültürünün kendine has güzelliği

ile padişaha tevazu sahibi olması

konusunda ihtarda bulunan “mağrur olma

padişahım senden büyük Allah var” alkışı

yükselirdi. Bu alkışlar, bayram

tebriklerinde ve Cuma selamlıklarında

aşağı yukarı aynı şekilde olurdu.7 Alkış

merasimleri, Tanzimat’a kadar gösterişli

bir şekilde alkış çavuşlarınca, saltanatın

kaldırılmasına kadar da Hassa Hademeleri

ve Mızıka-i Hümâyûn tarafından yerine

getirilmiştir.8

Bu alkışlar arasında en meşhuru

“padişahım çok yaşa” idi. Padişahların

katıldığı hemen bütün merasimlerde bu

alkışı duymak mümkündü. Nitekim

Osmanlıların en gösterişli

merasimlerinden birisi olan padişahların

tahta çıkış (cülûs) törenlerinde, doğum

günleri (velâdet-i hümâyûn)9 ve Kadir

4 Midhat Sertoğlu, Resimli Osmanlı Tarihi Ansiklopedisi, İskit Yay., İstanbul 1958, s.18; İsmail Hakkı Uzunçarşılı,

Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, TTK Yay., Ankara 1988, s.212. 5 Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I, MEB Yay., İstanbul 1983, s.52-53. 6 Yeni Padişaha ilk olarak Sadrazam ve Şeyhülislam’ın biat etmesi devletin kadim kanunlarındandı. Bkz. Ahmed Cevdet

Paşa, Tarih-i Cevdet, IV, Matbaa-i Osmaniye, İstanbul 1309, s.237. 7 Ali Seydi Bey, Teşrifat ve Teşkilatımız, Haz. Niyazi Ahmet Banoğlu, Tercüman 1001 Temel Eser, (Baskı yeri ve yılı

belirtilmemiş), s.29, 155; İlber Ortaylı, Osmanlı Sarayında Hayat, Yitik Hazine Yay., İzmir 2008, s.73-74. 8 Uzunçarşılı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, s.213;Özcan, “Alkış”, s.471; Uğur Kurtaran, “Osmanlı Devleti’nde

Şehzadelik Kurumuna Yeni Bir Bakış: Şehzadelerin Doğumu, Yetiştirilmesi Ve Tahta Çıkış Süreçleri Hakkında Bir

Değerlendirme”, TURKISH STUDİES, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or

Turkic, ISSN: 1308-2140, Volume 9/4, Spring 2014, www.turkishstudies.net, DOI Number:

http://dx.doi.org/661910.7827/TurkishStudies.6944, p.767-772. 9 Şakir Batmaz, “Osmanlı Devleti’nde Bir Merasim Kaidesi Olarak Topla Selâmlama (1800-1919)”, Bilimname, XII,

2007/1, s.189-192. 1297 (1879/1880) tarihinde kaleme alınan Bahriye Kânûnnâme-i Humâyûnu’nun onuncu maddesinde,

velâdet-i hümâyûn münasebetiyle tertip edilecek törenin ne şekilde yapılacağı ve kimlerin nasıl “padişahım çok yaşa!”

diye bağıracağı belirtilmiştir. Bkz. Şakir Batmaz, “1297 (1879/1880) Tarihli Bahriye Kânûnnâmesi’ne Göre Osmanlı

http://dx.doi.org/661910.7827/TurkishStudies.6944

580 Ahmet YÜKSEL



gecesinde askerler yüksek sesle “padişahım çok yaşa”10 duasını bağırırlardı.

Sultan Abdülaziz’in Mısır seyahatinden sonra alkış geleneğinin halka sirayet ettiği görülür.

Nitekim Padişah Mısır’dan dönüşünde İzmir’e uğramış ve buradaki çeşitli milletlere mensup

kimselerce büyük alkışlar altında karşılanmış, hatta madam ve madmazeller sokaklarda diz

çökerek: “vive le (Yaşa) Sultan” şeklinde bağırmışlardı.11

II. Abdülhamid döneminde alkışçıbaşı olan Şeyh Tevfik Bey’in anlattığı ve İ. H.

Uzunçarşılı’nın da aktardığı üzere, Osmanlı son döneminde 6, 8 veya 12 Mızıka-i Hümâyûn

hademesinin halka halinde toplanarak yaptıkları üç ayrı çeşit alkış vardı. Biri, “Uğurun hayır ola,

yaşın uzun ola, Hak teâla efendimize ömürler vere, devletinle çok yaşa” idi. Bu, padişah herhangi

bir alay için saraydan çıkarken ve cami çıkışlarında ata ya da arabaya binerken yapılırdı. İkincisinin

sadece baş tarafı değişikti: “Yardımcın Allah ola, yaşın uzun ola, Hak teâla efendimize ömürler

vere, devletinle çok yaşa.” Bu dua ise padişah attan veya arabadan inerken yapılırdı. Ayrıca ikinci

dua padişahın bayramlaşma salonuna her girişinde ve aynı alkışın “Yardımcın Allah ola, devletinle

çok yaşa” şeklindeki kısa haliyle sadrazam ve şeyhülislamın bayram tebriki esnasında yapılırdı. Bir

diğeri ise “Maaşallah, ömr ü devletinle çok yaşa” şeklinde kısa bir alkıştı, sadrazam alayla gelen

padişahı camide karşılarken yapılırdı.12 Ayrıca Abdülhamid’in Cuma namazı için Yıldız Hamidiye

Camii’ne gidişi (Cuma selamlığı) esnasında hademe-i şahaneden on kadarı alkış yapmaya başlar,

askerler üç defa “padişahım çok yaşa” diye bağırırdı.13

Yeni Bir Devir ve Yeni Sesler

İktidarın kaynağını Tanrı’da bulan hükümdarlar, 19. asırdan itibaren büyüsünü yitiren

dünyada teker teker meşruiyet bunalımına düşmeye başladılar. Modern Çağ ile birlikte ulusların

bağımsızlık mücadelesinin imparatorlukların mevcudiyetini tehdit etmeye başlaması14 da buna

eklenince monarkların meşruiyet bunalımı bir kat daha arttı. Hâkimiyetin kaynağının süratle

değişmeye başladığı öyle bir ortamda kendisini Osmanlı tahtında bulan II. Abdülhamid15 için

“padişahım çok yaşa” sözü artık bir alkış veya duadan daha fazlasını ifade ediyordu. Öyle ki

Sultan’ın meşruiyet sağlama, onu koruyup yaşatma ve daha önemlisi halkın kendisine ne kadar

bağlı olduğunu anlama ve ölçme vasıtalarından birisi haline gelmişti. Bunun içindir ki Abdülhamid

bir temsilden ibaret olduğunun ve abartı payının bulunduğunun farkında olmasına rağmen o sesi

seleflerine kıyasla ve modern çağın icaplarının aksine daha fazla duymak arzusundaydı. Ama bu o

kadar kolay değildi. Çünkü artık imparatorluğun dört bir köşesinden o sese muhalif bazı çatlak

Devleti’nde Velâdet-i Humâyûn Kutlamaları”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs 2007, S.15,

s.31. 10 Batmaz, “Osmanlı Devleti’nde Bir Merasim Kaidesi Olarak Topla Selâmlama (1800-1919)”, s.195. 11 Ahmed Cevdet Paşa, Sultan Abdülhamid’e Arzlar (Ma’rûzât), Haz. Yusuf Halaçoğlu, Babıali Kültür Yay., İstanbul

2010, s.74. 12 Uzunçarşılı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, s.213-216;Hakan T. Karateke, Padişahım Çok Yaşa! Osmanlı

Devletinin Son Yüz Yılında Merasimler, Kitapyayınevi, İstanbul 2004, s.85-86; (Kitabın ismi, bu çalışmanın varlığı için

bir engel teşkil etmiyor. Çünkü kitap, isminin devamından da anlaşılacağı üzere Osmanlı’nın son dönemindeki

merasimleri konu edinmektedir. O merasimlerde en fazla duyulan alkışlardan birisi olduğuna yukarıda dikkat çekilen

“padişahım çok yaşa” tabiri sadece vurguyu artırmak için tercih edilmiştir). 13 Karateke, Padişahım Çok Yaşa! Osmanlı Devletinin Son Yüz Yılında Merasimler, s.116. 14 Hüseyin Vehbi İmamoğlu-Önder Deniz, “Şark Meselesinin Sultan Abdülhamid Döneminde Gayr-i Müslim Osmanlı

Tebaası Üzerindeki İdari Açıdan Sonuçları”, TURKISH STUDİES, International Periodical For The Languages, Literature

and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140, Volume 9/4, Spring 2014, www.turkishstudies.net, DOI Number:

http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6938, p.579.

Karateke, Padişahım Çok Yaşa! Osmanlı Devletinin Son Yüz Yılında Merasimler, s.10. 15 II. Abdülhamid’in tahta çıktığı süreçte imparatorluktaki muhalif unsurların artacağına ilişkin emareler için bkz. Yavuz

Sinan Ulu, “İkinci Meşrutiyet Dönemi Türk Basını Ve Feyz-İ Hürriyet Gazetesi”, TURKISH STUDİES, International

Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140, Volume 9/6, Spring 2014,

www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6619, p.1052-1053.






sesler yükseliyordu. O sesleri duyar gibi olmak ise çok zor değildir. Gözleri ve gayeleri, Sultan’ın

en çok duymak istediği “padişahım çok yaşa” alkışındaki ilk kelimenin yerindedir ve imparatorluk

duvarlarında çalkanıp dururlar: “Yaşasın hürriyet, meşrutiyet ya da bilmem hangi millet veyahut

şahsiyet” şeklinde.

Mesela, 1880 senesinde, Osmanlı’da Meşrutî idarenin tesisinde ön plana çıkan

bürokratların başında gelen Midhat Paşa’nın bir tür sürgün olarak valilik yaptığı Suriye’den Yıldız

Sarayı’na ulaşan havadis kâğıtları arasında Sultan’ın hoşuna gitmeyecek seslerden birisinin

yükseldiğine ilişkin malumat vardır. O senenin 28 Ocak akşamı Şam’da tiyatro oynanırken

seyirciler birdenbire “Yaşasın Midhat Paşa” şeklinde bağrışmaya başlarlar. Seyirciler arasında

bulunan yüzbaşı rütbesindeki bir asker ise ayağa kalkar ve Sultan’ın sesi olur: “Midhat paşa ölsün,

çünkü yaşa lakırdısı padişah efendimize mahsustur!” Bunun üzerine zabit tutuklanıp hapse atılır.16

Meşrutiyetçilerin, Sultan’ın bu kez kulağını değil, ama gözünü tırmalayacak “Yaşasın”

temalı bir teşebbüslerine daha tesadüf edilmiştir: 1899 senesinde Cenevre’de bulunan Osmanlı

İttihat ve Terakki Cemiyeti mensuplarının “Yaşasın Kanun-i Esasi” ibaresinin yanında daha bazı

zararlı kelimeleri kırmızı yazıyla işledikleri kartvizit şeklindeki bir kâğıdın binlerce kopyasını

İstanbul’da sokaklara atılmak üzere “ya göndermiş ya da göndermek üzere oldukları” Dâhiliye

Nezareti tarafından “malum olan bir vasıta” ile haber alınmıştır. Bunun üzerine kâğıtların Osmanlı

ülkesine girişinin engellenmesi veya her nerede görülürlerse imha edilmeleri gerektiği hususunun

ilgili memurlara sıkıca tembih edilmesi Rüsumat, Şehremaneti, Zaptiye, Telgraf ve Posta

Nezaretleri’ne “gayet acil” başlığıyla bildirilmiştir.17

Fransız İhtilali’nden sonra sadece zihinlerine değil, kalplerine kadar işleyen bağımsızlık

duygusunun verdiği coşkunlukla yükselen sesler ise imparatorluk zeminindeki ayrışmanın habercisi

olmaları münasebetiyle II. Abdülhamid ve bürokratları için her zaman daha fazla bir tedirginlik

sebebi olmuştur. Mesela, 1883 senesinde Tuna nehrinde işleyen Avusturya vapurlarından birisinin

Rusçuk limanına uğradığı sırada vapura dâhil olan bir hayli kimse “yaşasın Makedonya istiklali”

diye haykırınca orada bulunan Belgrat’ta görevli 50 kadar Osmanlı zabiti onlara “yaşasın

vatanperverler” şeklinde karşılık vermişlerdi. Yapılan tahkikat neticesinde söz konusu şahısların

Makedonya İhtilal Komitesi’ne mensup oldukları ve ihtilale katılmak maksadıyla Osmanlı

sınırlarına girdikleri anlaşılmıştı.18

Varna Tüccar Vekâleti’nden 19 Eylül 1888 tarihinde Hariciye Nezareti’ne bildirildiği

üzere, bir önceki gün, yani 18 Eylül, Doğu Rumeli’nin Bulgaristan Prensliği ile birleştirilmesine

tesadüf ettiğinden19 Sofya’daki mülkî ve askerî memurlar da aralarında olmak üzere, Bulgarlardan

büyük bir kalabalık sabahleyin kilisede toplanıp dua etmiş, ardından Kışla Meydanı’nda resmigeçit

töreni yapılmıştı. O esnada Sofya Belediye Müdürü tarafından diğer müdürlere tebrik amaçlı

çekilen bir telgrafın sonunda “Yaşasın Müstakil Bulgaristan” ibaresine yer verilmişti.20 Bu

hadiseden 10 yıl sonra, 1898 senesinde Bulgaristan’dan benzer, ama daha endişe verici bir ses

yükseliyordu. O senenin 20 Mart Pazar günü, akşamüstü piknikten dönen Kosova’daki Bulgar

mektebinin talebeleri millî marşlarını ve “kralımız yaşasın, milletimiz çalışsın, Makedonya

toprağına ayak basalım” gibi “zararlı nağmeleri” söyleyerek kasabaya girmişlerdi. Bu haberi

İstanbul’a nakleden Kosova Valisi Hafız Mehmed, azınlık sınıfına uymayan ve türlü mahzurlar

içeren bu gibi durumlara sebebiyet verenler hakkında gerekli işlemleri hemen başlatmıştı. Ayrıca

16BOA, Y.A.HUS, 163/74; 16 Safer 1297/29 Ocak 1880. 17BOA, DH.MKT, 2192/72; 9 Zilhicce 1316/20 Nisan 1899. 18BOA, Y.PRK.ASK, 152/42; 20 Haziran 1299/2 Temmuz 1883 19 Doğu Rumeli Eyaleti, 18 Eylül 1885 tarihinde Bulgaristan prensinin kontrolüne verilmişti. 20BOA, HR.TO, 341/133; 19 Eylül 1888.

582 Ahmet YÜKSEL



sürekli tekrar edilmekte olan o tarz münasebetsizliklere son vermenin düzeni muhafaza için gerekli

olduğundan yola çıkarak merkezî idareden şimdi ne yapması gerektiğini soruyordu.21

Balkan topraklarından yükselenlerin yanında, Abdülhamid’in bizzat veya daha net işiteceği

kadar yakınında yükselen benzer sesler de hiç eksik olmuyordu. O sesler tahmin edilmesi pek güç

olmayacağı üzere, imparatorluk başkenti çevresinde daha yoğun olarak kümelenen Ermeni ve

Rumlara aitti. Mesela, 1895 yılının 9 Haziranında Ermeni hastanesinde (İspitalya/Hospital) yapılan

ve akşama kadar devam eden toplantıya katılan Ermeniler “manasız” şarkılar söylemiş ve

“yaşasın” bağırtılarıyla alkış tutmuşlardı. Bu durumdan Saray’ı haberdar eden ve sultanın

jurnalcilerinden olduğu anlaşılan Rahim’in dikkat çektiği üzere toplantı süresince 200 kadar polis

ve jandarma memuru hastane çevresinde devriye gezdirilmiş ve bir önceki toplantılarında yaşanan

rezaletlerin hiçbirisine meydan verilmemişti.22 Ancak aynı ses bir yıl sonra Erzurum’dan

yükseliyordu. Vali Rauf’un İstanbul’a şifreyle gönderdiği telgrafta belirttiği üzere, 17 Ermeni

tarafından Erzurum’a 1,5 saat uzaklıkta bulunan Muturku23 adlı manastırda bir içki meclisi tertip

edilmiş ve meclisten “Yaşasın Ermenistan” nidaları yükselmişti. O esnada fesatçılardan birisi

ayağa kalkıp “mademki bu kadar kan döküldü, bu yolda kanlarımızın son damlasını dahi döküp

Ermenistan bağımsızlık heyetinin teşkili için gereken tedbir ve teşebbüsten geri durmayacağız”

demişti.24

Osmanlı bütünlüğüne, hatta varlığına kasteden “yaşasın” teması bazen sadece bir ses

hükmünde kalmıyor, imparatorluk yöneticilerinin karşısına açık bir tehdit olarak dikilebiliyordu.

1878 senesine ait bir kayda göre, son 4 yıldır Berlin’de bulunan Çalıkyan adındaki bir Ermeni

sadece Osmanlı Hükümeti aleyhine düşmanca bir takım makaleler neşretmekle kalmıyor,

konuştuğu kimselere “ben padişahın ve Türkiye’nin en birinci düşmanlarındanım, elimden geleni

icra edeceğim. Ya ben öleceğim yahut Türkiye’yi öldüreceğim” demekten çekinmiyordu. Çalıkyan

esasında İstanbulluydu ve anlaşılmayan bir sebepten ötürü önce Fransa’ya, ardından Berlin’e

geçmişti. Şimdi Osmanlı hükümeti onun Almanya topraklarından çıkarılması ve mümkünse

İstanbul’a gönderilmesi için Berlin Büyükelçisi Tevfik Bey kanalıyla Alman hükümeti nezdinde

bazı teşebbüslerde bulunuyor ve 4 gün kadar kısa bir süre sonra da arzu edilen netice alınıyordu.

Tevfik Bey’in şifre ile İstanbul’a bildirdiği üzere, Almanya Dışişleri Bakanı 4 Kasım 1878

tarihinde kendisine Çalıkyan’ın Almanya’dan kovulması için Berlin Polis İdaresi’ne emir

verileceğini bildirmişti. Almanya, Osmanlı İmparatorluğu ile o dönemde dostane ilişkiler içerisinde

bulunma gayretinden, daha da önemlisi kendisi de benzer problemlerle uğraştığından dolayı

İstanbul’un isteğini yerine getirmişti. Nitekim yine Tevfik Bey kanalıyla öğrenildiği üzere, o sıralar

Berlin Harbiye Mektebi’nde okuyan 180 kadar öğrencinin adeta bir isyana kalkışıp, zabitlerine

karşı “hürriyet ve anarşi yaşasın” diye bağırdıkları, bu nedenle Magdeburg kalesine

hapsedildikleri Alman gazetelerinde yazıyordu.25

Osmanlı İmparatorluğu ile aynı kaderi paylaşan Avusturya’nın da “yaşasın” tabiriyle

bezenmiş tehditlerle karşılaşması asrın doğal kabul edilmesi gereken gelişmelerindendi. Bir örnek

olmak üzere, 1903 senesinin 11 Aralık’ında Selanik’teki Avusturya posta kutularından birinde

“Sakının! 28 Teşrinisani’den 1 Kânunusani 1904 tarihine kadar tarafımızdan yakılacaksınız,

yaşasın hürriyet” ibaresini ihtiva eden, 3 Aralık’ta kaleme alınmış bir mektup bulunmuştu. Durum

21BOA, DH.ŞFR, 222/5; 9 Mart 1314/21 Mart 1898. 22Y.PRK.ZB, 15/103; 29 Mayıs 1311/10 Haziran 1895. 23 Muturku, Erzurum’da Ermenilerin meskûn olduğu köylerden birisiydi ve orada Surb (Aziz) Lusavoriç Manastırı

bulunuyordu. 24BOA, Y.A.HUS, 360/83; 29 Rebiyülahir 1314/7 Ekim 1896. 25BOA, Y.PRK.EŞA, 20/60; 19 Teşrinievvel 1294/31 Ekim 1878.




Selanik’teki Avusturya elçisi tarafından Osmanlı yönetimine iletilince, mektubun kimler tarafından

yazılıp posta kutusuna bırakıldığının tespit edilmesi için hemen bir tahkikat başlatılmıştı.26

Sesin veya ibarenin kazandığı anlam veya savurduğu tehdit nedeniyle II. Abdülhamid ve

ekibinin duyduğu rahatsızlık artık sadece

azınlıklarla sınırlı değildi. “Yaşasın”

kelimesiyle başlayıp “padişah veya

Devlet-i Aliyye” ile devam etmeyen

tabirler çoğun bir tehdit olarak

algılanıyordu. Mesela, 1900 senesinde,

İskenderun’da yaşayan Osmanlı

tebaasından Nafuz adına gönderilen,

bezden üretilmiş ve ortasında “Yaşasın

Fransa” ibaresi yazılı olan bir bandıra

gümrüğe takılmıştı. Oradaki Fransa

Konsolosluğu’nda görevli tercümanın

bandıranın geçişinde ısrarcı bir tavır

takınması, Osmanlı gümrük memurlarını

şüpheye düşürmüş, bu nedenle ne

yapılması gerektiği Rüsumat Emaneti’ne,

oradan da Dâhiliye Nezareti’ne

sorulmuştu.27

1902 senesinde yaşanan Fransa eksenli bir başka örnek hadise ise “yaşasın” kelimesinin

bahsedilen şekildeki kullanımının imparatorluk yöneticilerinin zihninde nasıl bir algı yarattığını

daha güzel yansıtıyor. O sene Bursa’da henüz resmî ruhsatı olmadığı halde açılan bir Fransız

mektebinin talebeleri teneffüs esnasında mektepleri bahçesinde “vive la Frans” yani “yaşasın

Fransa” diye bağırmışlardı. Esasında öğrenciler bütün Fransızlar gibi ülkelerine duydukları sevgiyi

yansıtan bir söz öbeğini dile getirmişlerdi. Ancak Osmanlı yöneticileri için bu bağırtı o tarz

mekteplerin varlıklarını borçlu oldukları padişah müsaadesini ihlal eden aykırı bir davranış ve bir

“nümayiş” olarak değerlendirilmişti. Bu nedenle hemen bir tahkikat başlatılması ve bu gibi hallerin

bir daha yaşanmaması için gerekli tedbirlerin alınarak neticenin bildirilmesi gerektiği Maarif

Nezareti’nden Bursa’nın bağlı olduğu Hüdavendigar Vilayeti Maarif Müdürlüğü’ne yazılmıştı.28

Esasında o kavramın sebebiyet verdiği sürtüşmeler sadece imparatorluğun gerçek anlamda

son hükümdarı olan II. Abdülhamid devrine özgü değildi. Sonraki sultanlar ve onlar adına ülkeyi

yöneten İttihatçı bürokratların veya ardıl hükümetlerin iktidarı zamanında da muhalif ses ve

yazıları görüp işitmek pekâlâ mümkündü. Mesela 1910 senesinin 28 Nisan gecesi, Büyük Kabristan

Caddesi’ndeki muhallebici Stefan’ın çırağı Yuvan “Yaşasın Arnavutlar ve Arnavutların padişahı

Prens Kiga” şeklinde bağırma cüreti gösterince soluğu Divân-ı Harb-i Örfî’de almıştı.29 Aynı yılın

4 Eylül Pazar günü Kozyatağı’ndaki Rumlar gerçekleştirdikleri ayinin ardından kilise civarında

inşa etmeyi düşündükleri Çan kulesinin temel atma merasimi esnasında meşrutiyet idaresinin

güzelliklerinden bahsedip, ayrıca padişah, patrik ve metropolitleri için dua ettikten sonra Rumca

“Yaşasın Yunanlılar” diye bağırmışlardı. İskele Merkezi Memurluğu’ndan Üsküdar Polis

Müdürlüğü’ne ulaşan habere göre herhangi bir hadise yaşanmadan herkes dağılmıştı.30

26BOA, BEO, 2230/167217; 13 Ramazan 1321/3 Aralık 1903. 27BOA, DH.MKT, 2432/129; 5 Şaban 1318/28 Kasım1900. 28BOA, MF.MKT, 608/23; 9 Zilkade 1319/17 Şubat 1902. 29BOA, DH.EUM.THR, 33/12; 4 Cemaziyülevvel 1328/14 Mayıs 1910. 30BOA, DH.EUM.VRK, 4/8; 22 Ağustos 1326/4 Eylül 1910.

584 Ahmet YÜKSEL



İmparatorluğun son demlerinde Ermenilerin “yaşasın” nidalarını daha gür ve bir enstrüman

eşliğinde işitmek mümkündü. Mesela 1919 yılında, 10 Ermeni bir akşamüstü İzmit’te Adliye

dairesi olarak kullanılan binanın arka tarafındaki meydanda alenen içki içip laterna31 çaldırarak

“yaşasın Ermenistan, kahrolsun Türkiye” nağmesini pek yüksek sesle ve aralıksız olarak tekrar

etmişlerdi. İzmit Mutasarrıfı’nın ifadesi olmak üzere, “bu zırıltının” kesilmesi için 2 polis memuru

gönderilmiş, ancak Ermeniler onlara kulak asmamıştı. Bunun üzerine 6 polis memuru daha oraya

sevk edilmiş, ancak Ermeniler sadece bulundukları yeri terk edip bu kez sokaklarda bağıra çağıra

dolaştıktan sonra bir Ermeni mezarlığına gitmişlerdi. Onların ardından mezarlığa giden polislerce

yapılan inceleme neticesinde çaldıkları laternanın ruhsatsız olduğu anlaşılınca kolu sökülüp alınmış

ve kendileri de karakola götürülmüştü. Sonra haklarında düzenlenen sorgu evrakı adliyeye havale

edilmiş ve çağırılan Ermeni murahhası vekiline de gerekli uyarılarda bulunulmuştu.32

Bu görüntü altında, II. Abdülhamid devrinden itibaren “padişahım çok yaşa” sözünün artık

sadece merasimlerde tekrar edilen kuru bir lakırdı yahut padişah için edilen bir dua olmanın

ötesinde, imparatorluğun bir bütünlük içerisinde ve monarşist sistemle varlığını devam

ettirebilmesi için Osmanlı vatandaşlarının tümü tarafından zikredilmesi gereken bir sembol haline

geldiği değerlendirmesini yapmak kolaylaşıyor. Nitekim Abdülaziz’in Mısır seyahatinden sonra

halka daha fazla sirayet ettiğine yukarıda dikkat çekilen söz Abdülhamid devrinden itibaren artık

sadece kulağa değil, göze ve elbette kalbe hitap etmeye başlamıştır. Bu iddiayı destekler birçok

örnek vardır. Mesela “padişahım çok yaşa” sözü 1889 yılının 4 Kasım gecesi bir elektrik ışığıyla

ve Osmanlıca olarak Kayser adındaki zırhlının bacasının bitişiğine işlenmişti. Sultanın

jurnalcilerinden olduğu anlaşılan Rıfat’ın haber verdiği üzere, bir sonraki gece aynı dua aynı

zırhlıya, ama bu kez ecnebi alfabesiyle kazınmıştı.33

20. asrın hemen başında “padişahım çok yaşa” ibaresinin işlendiği bir levha Osmanlı

donanmasının bir tertibatı olarak düşünülmüştü ve süratle yapılmaktaydı. Levhanın ön ve arka

tahtaları Yıldız Sarayı civarındaki direkler ve sütunların yanında sergi bahçelerinden sağlanan

malzemeyle tamamlanmıştı. Bir gün sonra, 29 Ağustos 1901 tarihinde ise bezleriyle diğer

noksanlarının giderileceğinden ve bunun için Birinci Sanayi Alay Kaymakamı’nın da aralarında

bulunduğu 35 İdadî personelinin görevlendirildiğinden bahsediliyordu.34

İbarenin yaygınlaşması elbette sadece bir yerlere nakşedilmesinden ve görselliğinin ön

plana çıkarılmasından ibaret değildi. Yeni bir müessesenin açılışında veya yeni bir kanunun

uygulama sahasına aktarılmasında “padişahım çok yaşa” sesini duymak pekâlâ mümkündü. Bir

örnek olmak üzere, 1906 senesinde Karacaabad Kazası’nda mahkemelerin yeniden teşkilatlanması

münasebetiyle tertip olunan merasimde hazır bulunanlar II. Abdülhamid için dualar ettikten sonra

“padişahım çok yaşa” şeklinde tempo tutmuşlardı.35

Aksi fikirlerle karşılaşılmadığı takdirde, zihinlerde etkili izler bırakabilen “padişahım çok

yaşa” sözünün artık okullarda hep bir ağızdan tekrar ettiriliyor36 olması da konu bakımından önemli

bir gelişmedir. Biraz abartılmış hissi uyandırıyor olmakla birlikte, Halep Maarif Müdürü’nün 1902

senesine ait yazdıkları bu noktada paylaşılmaya değerdir: Halep merkezde Selimiye adında yeni

mahalleler oluşturulmuştu. Ancak vilayet, belde ve mahallenin ileri gelenlerinin evleri cami ve

şehirden çok uzakta kalmıştı. Civarlarında İslam mektebi de olmayınca çocuk veya torunları için,

gece-gündüz eğitim veren ecnebi müesseselerine müracaat etmek zorunda kalmışlardı. Ancak kısa

31 Laterna, kolu çevrilerek çalınan sandık biçiminde bir tür orgdur ve özelikle İstanbullu Rumların vazgeçemediği

çalgılardan birisi olmuştur. 32BOA, DH.EUM.2.Şb, 66/36; 27 Kanunusani 1335/27 Ocak 1919. 33BOA, Y.PRK.MYD, 8/86; 11 Rebiyülevvel 1307/5 Kasım 1889. 34BOA, Y.PRK.ASK, 173/103; 13 Cemaziyülevvel 1319/28 Ağustos 1901. 35BOA, TFR.I.SL, 102/10137; 19 Safer 1324/14 Nisan 1906. 36 Karateke, Padişahım Çok Yaşa! Osmanlı Devletinin Son Yüz Yılında Merasimler, s.217.




bir süre sonra kendilerini rahatsız eden bu durumdan kurtuldular. Çünkü Sultan Abdülhamid’in bir

ihsanı olmak üzere ve kesin talimatı doğrultusunda “her yüzden çalışılarak” bir muntazam iptida

mektebi tesis edildi. Açılışı ise Sultan’ın tahta çıkışının yıldönümüne tesadüf eden o “mesut güne”

denk getirildi. Mahalleli hemen ecnebi mekteplerinde okuyan kız ve erkek çocuklarını yeni

mektebe kaydırdılar. Bu gelişmeden sonra -artık bu çalışmaya hayat veren o sesin duyulması an

meselesiydi ki- öğrenciler daha ilk imtihanlarını verirken okuldan “padişahım çok yaşa” duası

yükselmeye başladı. Maarif Müdürü’ne göre bu ses zaten öteden beri bütün Müslümanların

kalplerine nakşedilmiş, ayrıca tüm talebelerin diline dolanmıştı. Dahası birkaç kız çocuğu

tarafından bir levhaya nakşedilmişti. Bu sahneyi iftiharla müşahede ettiğini kaydeden Müdür Bey

şimdi onu bizzat görmesi için İstanbul’a, Maarif Nazırı’na gönderiyordu.37

Söz öbeğine ilişkin tekrarların Balkan coğrafyasından veya gayrimüslim cemaatler

arasından ve onlara ait okullardan yükseliyor olması ise elbette padişah için daha ayrı bir güven

unsuru ve sevinç kaynağı idi. Bu noktada İstanbul ile Atina’daki Osmanlı elçisi arasında cereyan

eden 1885 tarihli yazışma önemlidir. Galos Konsolosluğu’ndan telgrafla Atina Elçiliği’ne, oradan

da İstanbul’a aktarıldığı üzere, 27 Eylül’de Atina Kabinesi tasarruf kaidesine uygun olarak Yunan

ordusunun sayısını azaltma yönünde bir karar almıştı. Ancak Doğu Rumeli (Filibe) Hadisesi

üzerine kararın rafa kaldırılması gerekmişti. Bunun üzerine Yunanlılardan büyük bir kalabalık

Galos’taki Osmanlı konsolosluğunun önünde toplanarak “yaşasın zât-ı şahane, yaşasın devlet-i

âliyye, mahvolsun Bulgarlar” şeklinde tezahüratta bulunmuşlardı. Bu ise elbette II. Abdülhamid’in

memnuniyetine vesile olmuş, bu münasebetle Galos’taki toplantıya katılan Rum ileri gelenlerine

gayet gizli tutulmak şartıyla, hem kendisi hem devleti adına memnuniyet bildirilmesi Galos

37BOA, MF.MKT, 537/26; 15 Teşrinievvel 1318/28 Ekim 1902.

586 Ahmet YÜKSEL



Konsolosu’na tembih edildiği gibi, birer nişan takdim edilmesi için de Hariciye Nazırı’na gizli bir

emir yazılmıştı.38

1891 senesinde ise Kumkapı’da bulunan Havuzlu ve Merdivenli (Nerdibanlı) adındaki

Rum kiliselerine ait bir mektebin 200 kadar erkek talebesi 29 Mayıs sabahı hocalarıyla birlikte

Kumkapı İstasyonu’ndan bindikleri şimendiferle Balıklı Kabristanı’na gidiyor ve akşamüzeri geri

dönüyorlardı, dönüş yolunda ve sonra kilisede durup hep bir ağızdan “padişahım çok yaşa” duasını

“zito”39 sesleriyle birlikte gökyüzüne haykırıyor ve dağılıyorlardı.40 1904 senesinde de, Halep

Fevkalade Kumandanlığı Vekâleti’nden Seraskerliğe, oradan Serasker Rıza imzasıyla İstanbul’a

aktarıldığı üzere, Sis Katoğikos Kilisesi’nde41 padişahın ömrünün uzun olması için edilen duaların

ardından ahali üç defa “padişahım çok yaşa” duasını bağırmıştı.42

Ses ve söz, Abdülhamid’in arzu ettiği gibi görülüp işitilmeye devam ederken, kazanmış

olduğu hassasiyet onu daima bir endişenin içinde tutuyordu. En ufak bir yanlış kullanım veya

yanlış anlaşılmaya meydan verecek bir kullanım müdahaleyi beraberinde getiriyordu. Mesela 1889

senesinde Hasanpaşa Karakolhanesi’nin önüne konulan levhalardan birisinin üzerinde “padişahım

çok yaşa nida eden Şah ile” şeklinde bir ibarenin bulunduğu haber alınınca hemen harekete

geçilmiş, şayet haber doğru ise ilgililer tabelanın kaldırtılması yönünde ikaz edilmişti.43

1892 senesinde ise üzerinde “efendimiz çok yaşa” ibaresinin yazılı olduğu basmalar

İskenderiye gümrüğüne takılmıştı. Gümrük memurları basmaların geçişine onay verip vermeme

noktasında bir tereddüde düşünce nasıl bir muamelede bulunmaları gerektiği hükümet merkezinden

soruldu. Yapılan incelemeler neticesinde, basmaların Mısır Hidivi’nin dairesine ve oraca kullanıma

özel olduğu anlaşılınca geldikleri mahalle iade edilmeleri gerektiğine hükmedildi.44 Aynı yıl aynı

tereddüdün yaşanmasına tüccar Markoci adına İstanbul’a giriş yapmak arzusu taşıyan ve üzerinde

“padişahım çok yaşa” tabirinin yazılı olduğu tütün kutuları sebebiyet vermişti. Bu nedenle

kutulardan birisi numune olarak ve geçişleri uygun mudur sorusuyla Galata Gümrük Nezareti’nden

Rüsumat Emaneti’ne, oradan özel bir memura teslim edilerek Dâhiliye Nezaretine ve nihayet

Sadaret’e ulaştırıldı.45 Cevap ise bürokrasinin özüne uygun olarak tam tersi istikamette ve iki hafta

sonra (24 Aralık 1892) Galata’ya ulaştı: “Kutuların geçişinde bir mahzur yoktur.”46

1893 senesinde Avrupa’ya gönderilmek üzere Aydın Valiliği’ne bağlı Demirci’de imal

edilen küçük halılar ise tütün kutuları kadar şanslı değillerdi. Her ne kadar Abdülhamid ve

bürokratlarını endişelendiren herhangi bir siyasî kaygı veya tehdit içermiyor olsalar da üzerlerine

“padişahım çok yaşa” ve “padişahlar padişahı günahımı af eyle” ibareleri işlenmişti. Bu

ibarelerin halılar üzerinde bulunarak ayaklar altında kalması ise imparatorluk yöneticilerini rahatsız

etmişti. Bu nedenle onların yerine halılara Osmanlı ülkesinde üretildiklerine dair daha münasip ve

zararsız sözlerin nakşettirilmesinin gerekli olduğu yönünde II. Abdülhamid imzasını taşıyan 3

Mayıs 1309 tarihli bir emir çıkarıldı ve Aydın Vilayeti’ne gönderildi. Emir üzerine vilayetçe bir

38BOA, Y.A.HUS, 183/29; 17 Zilhicce 1302/27 Eylül 1885. 39 Rumca “yaşasın” demektir. 40BOA, Y.PRK.ZB, 8/48; 20 Şevval 1308/29 Mayıs 1891. 41 Katoğikos, Ermeni Kilise hiyerarşisinde en yüksek ruhanidir. Bu ruhaninin bulunduğu makama da Katoğikosluk denir.

Sis ise bugün Adana iline bağlı Kozan'ın eski adıdır. Sis Katoğikosluğu, 1293’te Katoğikos’un buraya yerleşmesi ile ana

ruhani merkez vazifesi görmüş, bu makamın Eçmiadzin’e tekrar taşınması ile 1441’den itibaren ana merkez iddiasını

sürdürerek bölge Ermenilerinin ruhani liderliğini yürütmüş merkezdir. Bkz. Canan Seyfeli, “Ermeni Kilisesi’nde

Katoğikosluk: Sis (Kozan) Katoğikosu Maraşlı Kefsizyan (1871-1894)”, I. Kahramanmaraş Sempozyumu, (6-8 Mayıs

2004), II, İstanbul 2005, s.617. 42BOA, DH, TMIK-M, 181/19; 19 Cemaziyelahir 1322/31 Ağustos 1904. 43BOA, DH.MKT, 1652/122; 4 Muharrem 1307/31 Ağustos 1889. 44BOA, DH.MKT, 1971/58; 18 Zilhicce 1309/14 Temmuz 1892. 45BOA, DH.MKT, 2031/88; 20 Cemaziyülevvel 1310/10 Aralık 1892 46BOA, DH.MKT, 2034/77; 4 Cemaziyelahir 1310/24 Aralık 1892.




tahkikat başlatıldı. Tahkikatın neticesi, İstanbul’daki yöneticilerin halılar hakkında önemli bir

detayı gözden kaçırdıklarını açığa çıkardı. Çünkü Demirci’nin bağlı olduğu Saruhan Sancağı

Mutasarrıflığı’ndan yapılan açıklamaya göre, incelemeye konu olan halılar duvarlara asılmak, yani

bir süs eşyası olarak kullanılmak amacıyla ve Avrupa’dan gelen sipariş üzerine üretilmekteydi.

Ayrıca iki türde imal edilmekte olan halılardan birer örnek getirtilerek incelenmiştir. Birinin iki

başına, biri doğru diğeri ters şekilde ve kolayca okunamayacak derecede düzensiz bir yazı ile

Feridüddin Attar’ın “Pâdişâhâ cürm-i mâ-râ der-güzâr”47 şeklindeki meşhur mısrası işlenmiştir.

Diğerinin üzerinde ise Osmanlıca, ama aynı şekilde okunması pek mümkün olmayan bir takım

şekiller vardır. Halıları getiren adamın ifadesi olmak üzere, Demirci’de üretilen ve o günden sonra

üretimi devam edecek olan 40-50 kadar halıya söz konusu ibarelerin yanında güzel ve okunaklı bir

yazı ile “padişahım çok yaşa” ibaresi nakşedilecektir. Ayrıca artık halılara, padişah imzalı emirde

yer alan ibarelerin yerine “Memalik-i Osmaniyye’den Aydın Vilayeti mamulâtı” sözünün güzel bir

yazı ile nakşettirilmesi gerektiği Aydın Valiliği’ne vekâlet eden Defterdar Efendi tarafından

ilgililere tebliğ edilmiştir. Defterdar Efendi ayrıca üzerlerindeki yazılar hariç olmak üzere halıları

çok beğenmiştir. Onun izlenimleri olmak üzere, rengârenk halılar hakikaten pek güzeldir ve yeni

bir tarzda (nev-zemin) üretilmiştir. Bu münasebetle kendisinde, gerek bahsettiği gerekse Demirci’de

halen tezgâhta üretimi devam eden ve üzerinde “padişahım çok yaşa” ibaresinin nakşedildiği diğer

iki halının dışarıdan birisine satılmasına veya Avrupa’ya gönderilmesine meydan verilmeksizin ve

maliyetlerinin de sahiplerine ödenmesi suretiyle satın alınıp II. Abdülhamid’e hediye edilmesi gibi

bir fikir uyanmıştır. 48

Çalışmanın sınırlarını fazlasıyla aşıyor olmakla birlikte, “padişahım çok yaşa” sözünün,

tarihe karışmazdan iki yıl evvel Osmanlı saltanatından yana olanlar için artık rakipler karşısında

zaferi tescil eden bir simge haline geldiğine dikkat çekmekte yarar vardır. Örneğin, Damat Ferit

Hükümeti tarafından Nisan 1920’de teşekkül eden Kuvâ-i İnzibâtiyye (Hilafet Ordusu) birlikleri,

kuruluşundan bir ay sonra Bolu’da Kuvâ-i Milliye birlikleriyle gerçekleşen “müthiş çarpışmadan”

muzaffer çıkmış ve esir edilen 70 kadar Kuvâ-i Milliye neferi Belediye dairesi önüne götürülüp üç

defa “padişahım çok yaşa” diye bağırtıldıktan sonra serbest bırakılmıştı.49

Tabirin veya duanın Abdülhamid devrinden itibaren kazandığı yeni boyuta ve ayrıca ona

muhalif olarak yükselen seslere ilişkin arşiv vesikalarına yansıyan bilgilerden ulaşılabilenler ana

hatlarıyla yukarıda aktarıldığı gibidir. Eğer mübalağa değilse, Abdülhamid’in hanımlarından

Behice Sultan’a ait bir hatıra ile Konstantinopolis adındaki Rumca gazetede yer alan bir haber

konuyu özetlemeye yeter niteliktedir. Hatıraya göre, Abdülhamid’in çok sevdiği bir papağanı

vardır. Normalde hiç konuşmayan papağan sadece ayak sesinden tanıdığı Abdülhamid’in her

yanından geçişinde “padişahım çok yaşa!” diye bağırmaya başlıyor, bunun üzerine Sultan da

yanına gidiyor ve “aferin benim papağanım, aferin sana!” diyerek onu okşadıktan sonra yoluna

devam ediyordu.50 Ancak bu sevgi gösterisinin o şekilde cereyan ettiği esnada, İstanbul’da Rumca

yayınlanan Konstantinopolis gazetesinin 20 Temmuz 1887 tarihli baskısında yer alan bir habere

göre, Viyana’nın aristokratlara mahsus bir mahallesinde bulunan büyük bir konağın penceresinden

“yaşasın Bulgaristan!” şeklinde bir ses yükseliyordu ve sabahtan akşama kadar devam eden o sesi

çıkaran da gümüş kafeste yaşayan bir papağandı.51

47 Söz; “Mâ günahkârîm ü tu âmirz-kâr” şeklinde devam eder ve “Ey padişah bizim cürmümüzü affet, Biz günahkârız sen

affedicisin” anlamını taşır. Bkz. Feridüddin Attar, Pendname, Ter: Yusuf Çetindağ, Etkileşim Yay., İstanbul 2013, s.48. 48BOA, Y.Mtv, 78/82; 9 Zilkade 1310/25 Mayıs 1893. 49BOA, DH.EUM-AYŞ, 40/43; 22 Şaban 1338/11 Mayıs 1920. 50 Ekinci, Ekrem Buğra, “Behice Sultanla Altı Ay”, Tarih ve Düşünce, Ocak-Şubat 2005/1, ss.36-46. 51BOA, Y.PRK.TKM, 10/61; 20 Şevval 1304/12 Temmuz 1887.

588 Ahmet YÜKSEL



Sonuç

“Padişahım çok yaşa” duası Osmanlı’nın ilk devirlerden 19. asrın başlarına gelene kadar

imparatorluk sınırları içerisinde, can telaşıyla veya coşkunlukla savrulan birkaç cılız ses dışında

herhangi bir muhalefetle karşılaşmadan varlığını sürdürmüştü. Ancak Fransız İhtilali’yle birlikte

artan milliyetçi eğilimler çok uluslu yapıların tümü için geçerli olduğu üzere, Osmanlıların siyasî

bütünlüğüne de tehditler savurmaya başlamış, artık imparatorluk içinde ve bazen dışında “yaşasın

hürriyet” ve “yaşasın meşrutiyet” gibi sesler yükselmeye başlamıştır. Bu yükseliş sadece padişaha

muhalefetin değil, aynı zamanda onun hâkimiyetinin kaynağını değiştirme ve ülkesinde modern

devlet anlayışını yerleştirme gayretinin bir yansıması olmuştur. Nihayet o seslerin, II. Abdülhamid

devrinden itibaren “padişahım çok yaşa” nidasını bastırmaya başlaması imparatorluk

yöneticilerinin tedirginliğine sebep olmuştur. Bu sürecin doğal neticesi ise tabirin yeni bir boyut

kazanması ve artık bir ses olmanın ötesinde imparatorluğun varlık ve bütünlüğü için bir sembol

halini alması olmuştur. Ancak II. Abdülhamid ve bürokratları imparatorluk dâhilinde o sesin eskisi

gibi pürüzsüz bir yükseliş göstermesi için ne kadar gayret etmişseler de artık karşılarında daima

modern çağın muhalif seslerinden birini bulmaktan kurtulamamışlardır.

KAYNAKÇA

A) Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Vesikaları

Babıâli Evrak Odası (Arşivi) Belgeleri (BEO):2230/167217.

Dâhiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu (DH, TMIK-M): 181/19.

Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti İkinci Şube (DH.EUM.2.Şb): 66/36.

Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Tahrirat Kalemi (DH.EUM.THR): 33/12.

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Evrak Odası Belgeleri (DH.EUM.VRK): 4/8.

Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Asayiş Kalemi Belgeleri (DH.EUM-AYŞ): 40/43.

Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT): 1652/122; 1971/58; 2031/88; 2034/77; 2192/72;

2432/129.

Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi Belgeleri (DH.ŞFR): 222/5.

Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TO): 341/133.

Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT): 537/26; 608/23.

Rumeli Müfettişliği Selânik Evrakı (TFR.I.SL): 102/10137.

Yıldız Sadaret Hususî Maruzat Evrakı (Y.A.HUS): 163/74; 183/29; 360/83.

Yıldız Mütenevvî Maruzat Evrakı (Y.Mtv): 78/82.

Yıldız Perakende Evrakı Askerî Maruzat (Y.PRK.ASK): 152/42; 173/103.

Yıldız Perakende Evrakı Elçilik, Şehbenderlik Ve Ataşemiliterlik (Y.PRK.EŞA): 20/60.

Yıldız Perakende Evrakı Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye (Y.PRK.MYD): 8/86.

Vesikalar “Fon Adı, Dosya/Gömlek Numarası, Hicrî-Rumî/Miladî Tarih” şeklinde gösterilmiş, ayrıca tam künyeleri

metin içerisinde verildiğinden burada sadece dosya ve gömlek numaraları gösterilmiştir.




Yıldız Perakende Evrakı Tahrirat-ı Ecnebiye Ve Mabeyn Mütercimliği (Y.PRK.TKM): 10/61.

Yıldız Perakende Evrakı Zaptiye Nezareti Maruzatı Analitik Envanteri (Y.PRK.ZB): 15/103;

8/48.

B) Basılı Kaynaklar

Ahmed Cevdet Paşa, Sultan Abdülhamid’e Arzlar (Ma’rûzât), Haz. Yusuf Halaçoğlu, Babıali

Kültür Yay., İstanbul 2010.

Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, IV, Matbaa-i Osmaniye, İstanbul 1309.

Ali Seydi Bey, Teşrifat ve Teşkilatımız, Haz. Niyazi Ahmet Banoğlu, Tercüman 1001 Temel Eser,

(Baskı yeri ve yılı belirtilmemiş).

BATMAZ, Şakir, “1297 (1879/1880) Tarihli Bahriye Kânûnnâmesi’ne Göre Osmanlı Devleti’nde

Velâdet-i Humâyûn Kutlamaları”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi,

Mayıs 2007, S.15, ss.23-38.

BATMAZ, Şakir, “Osmanlı Devleti’nde Bir Merasim Kaidesi Olarak Topla Selâmlama (1800-

1919)”, Bilimname, XII, 2007/1, ss.187-199.

EKİNCİ, Ekrem Buğra, “Behice Sultanla Altı Ay”, Tarih ve Düşünce, Ocak-Şubat 2005/1, ss.36-

46.

FERİDÜDDİN Attar, Pendname, Ter: Yusuf Çetindağ, Etkileşim Yay., İstanbul 2013.

İMAMOĞLU, Hüseyin Vehbi-Deniz, Önder, “Şark Meselesinin Sultan Abdülhamid Döneminde

Gayr-i Müslim Osmanlı Tebaası Üzerindeki İdari Açıdan Sonuçları”, TURKISH STUDİES,

International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic,

ISSN: 1308-2140, Volume 9/4, Spring 2014, www.turkishstudies.net, DOI Number:

http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6938, p.577-595.

KARATEKE, Hakan T., Padişahım Çok Yaşa! Osmanlı Devletinin Son Yüz Yılında Merasimler,

Kitapyayınevi, İstanbul 2004.

Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-İt-Türk Tercümesi, I, Çev. Besim Atalay, TDK Yay., Ankara

1939.

KURTARAN, Uğur, “Osmanlı Devleti’nde Şehzadelik Kurumuna Yeni Bir Bakış: Şehzadelerin

Doğumu, Yetiştirilmesi Ve Tahta Çıkış Süreçleri Hakkında Bir Değerlendirme”, TURKISH

STUDİES, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish

or Turkic, ISSN: 1308-2140, Volume 9/4, Spring 2014, www.turkishstudies.net, DOI

Number: http://dx.doi.org/661910.7827/TurkishStudies.6944, p.759-778.

ORTAYLI, İlber, Osmanlı Sarayında Hayat, Yitik Hazine Yay., İzmir 2008.

ÖZCAN, Abdülkadir, “Alkış”, TDV. İA, II, İstanbul 1989, ss.470-471.

PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I, MEB Yay., İstanbul

1983.

PALA, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yay., İstanbul 2005.

SERTOĞLU, Midhat, Resimli Osmanlı Tarihi Ansiklopedisi, İskit Yay., İstanbul 1958.



590 Ahmet YÜKSEL



SEYFELİ, Canan, “Ermeni Kilisesi’nde Katoğikosluk: Sis (Kozan) Katoğikosu Maraşlı Kefsizyan

(1871-1894)”, I. Kahramanmaraş Sempozyumu, (6-8 Mayıs 2004), II, İstanbul 2005,

ss.617-634.

Türk Dil Kurumu Sözlüğü, 11. baskı, Ankara 2011.

ULU, Yavuz Sinan, “İkinci Meşrutiyet Dönemi Türk Basını Ve Feyz-İ Hürriyet Gazetesi”,

TURKISH STUDİES, International Periodical For The Languages, Literature and History of

Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140, Volume 9/6, Spring 2014, www.turkishstudies.net,

DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6619, p.1051-1062.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, TTK Yay., Ankara 1988.


PADİŞAHIM ÇOK YAŞA! HAYIR, YAŞASIN HÜRRİYET! II. ADBÜLHAMİD DEVRİNDE BİRBİRİNE MUHALİF...

Documents

Transcript of PADİŞAHIM ÇOK YAŞA! HAYIR, YAŞASIN HÜRRİYET! II. ADBÜLHAMİD DEVRİNDE BİRBİRİNE MUHALİF...