ODNOSI KRALJEVINE SHS I SAD IZMEDJU DVA RATA

Fakultet Političkih nauka, BeogradMaster studije, Regionalne studije SADVioleta Momčilović

Tri faze odnosa: Završetak Prvog svetskog rata i povlačenje SAD sa Mirovne konferencije u Parizu

Period 20-tih i 30-tih godina XX veka, bez većih dešavanja u jugoslovensko-američkim odnosima

Izbijanje II svetskog rata i ponovno interesovanje SAD za Evropu

Pariska mirovna konferencija: 07. decembar 1919.-21. januar 1920. godine

Učestvuje 29 zemalja

Kraljevina SHS se bori za priznanje i želi da iskoristi ratni ishod za svoje ciljeve, ujedinjenje Južnih Slovena u jednu državu (Niška deklaracija)

Nikola Pašić

Predstavnike Kraljevine Srbije na Mirovnoj konferenciji u Parizu predvodio je Nikola Pašić

Ratifikovanje pobede u ratu:Mirovni ugovor u Versaju Mirovni ugovor u Trijanonu

Mirovni ugovor u Sen-Žermen de Pre-u

Mirovni ugovor u Nij-u

Veliki doprinos na Mirovnoj konferenciji imali su nasi istaknuti naučnici

Mihailo Pupin

Mihailo Pupin

Došao je na konferenciju na poziv Nikole Pašića 10. aprila 1919. i boravio sedam nedelja.

Imao je veliki uticaj na američku delegaciju, a sa mnogim predstavnicima SAD je bio blizak prijatelj.

Rektor i profesor Kolumbija Univerziteta, vođa srpske iseljeničke zajednice, bio je predsednik jedne od tri sekcije Vrhovnog Saveta Odbrane SAD u I svetskom ratu, značajno i priznato naučno ime u svetskim okvirima.

Jovan Cvijić

Značajna uloga na konferenciji. Dok je Pupin uticao na američke pregovarače, Cvijić je imao više uticaja na francusku i britansku delegaciju.

Naučnik, istraživač, geograf.

U vreme održavanja mirovne konferencije, predavao je u Parizu, na Sorboni (1917-1919).

Američki predsednik Vilson je izašao sa svojim predlogom, poznatim kao 14 tačaka.

Načela američkog predsednika Vilsona su bila od koristi jugoslovenskoj delegaciji, a pre svega načela ravnopravnosti naroda, samoopredeljenje naroda, strateške i prirodne granice i načelo istorijskog prava.

Jedna od Vilsonovih ideja iz 14 tačaka je i stvaranje Društva Naroda kao organizacije koja će garantovati političku nezavisnost i teritorijalni integritet svih zemalja sveta.

Statut Društva Naroda je sastavni deo ugovora sklopljenih u Versaju.

Versajski ugovor je odbačen od američkog Senata novembra 1919., a zatim i 20. marta 1920. godine.

SAD su nakon toga potpisivale zasebne mirovne ugovore.

Zemlje Balkana pre I svetskog rata i Mirovne konferencije

Kraljevina SHS nakon Mirovne konferencije

Zahvaljujući naklonosti predsednika SAD, Vudroa

Vilsona, uticajnim ljudima u srpskoj delegaciji, Pariska

mirovna konferencija je za novu državu, Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca uspešno završena. Nakon toga, nastupa period

između dva svetska rata, u kome dve zemlje nemaju izrazitu i

intenzivnu saradnju.

.

Novčanica od 10 dinara štampana u SAD 1920. godine

Jedina novčanica štampana van Evrope. Po preporuci francuske centralne banke, štampana

je u American Banknote Company, New York. Ukupno je bilo izdato 50 serija po milion

komada, a troškovi štampanja su bili $ 750.000.

Kraljevina SHS nakon rata se angažovala na razvijanju saradnje sa zemljama saveznicama. Mlada država je bila zaokupljena odnosima sa susedima, a najvažnije oslonce u spoljnoj politici nalazila je u Francuskoj i Velikoj

Britaniji. U cilju očuvanja Versajskog ugovora izgrađivala je saradnju kroz saveze: Malu

Antantu 1921. i Balkanski Sporazum 1934. godine.

U periodu između dva svetska rata u Kraljevini SHS a od 1929. Kraljevini Jugoslaviji je dominirao strani kapital.

Kapital SAD u Kraljevini Jugoslaviji je u tom periodu iznosio 6,7%. Jedna od značajnijih američkih kompanija koja je poslovala je Standard Oil.

Kada je o ekonomskoj saradnji toga doba reč, Kraljevina Jugoslavija je malo toga mogla da ponudi SAD i drugim razvijenim zemljama Evrope. Udeo poljoprivrede između dva rata je iznosio oko 55%. Ono sto je bilo privlačno stranim kompanijama je ulaganje u rudarstvo i nerazvijen industrijski sektor, koji je u tom međuratnom periodu dostigao 30% društvenog proizvoda.

U periodu između dva rata, Kraljevina Jugoslavija je imala izuzetne predstavnike u SAD i doprinos nekih od njih je bio značajan.

Supruga jugoslovenskog ambasadora Slavka Grujića (1919-1922), Maybel Gordon Dunlop Grujić je osnovala Dečju bolnicu u Nišu, Srpski potporni fond a nakon II svetskog rata i Američki dom za jugoslovensku siročad u Dalmaciji.

Karnegi zadužbina (Andrew Carnegie) je Beogradu poklonila velelepno zdanje

Univerzitetske biblioteke 1921. godine. Zgrada je nedavno obnovljena u velikoj meri sredstvima US Steel-a (naslednikom

Karnegi čeličana).

Prvi nagoveštaj da SAD nisu u potpunosti odustale od Evrope je potpisivanje Brian-Kelogovog Pakta (Aristid Briand i Frenk

Kellogg). Do potpisivanja Pakta o odustajanju od rata došlo je na inicijativu francuskog ministra inostranih poslova Brijana koji je svoju ideju izneo u poruci američkom narodu povodom desetogodišnjice ulaska SAD u I svetski rat. Ideja se dopala državnom sekretaru SAD Kelogu. Pakt je potpisalo 57 zemalja, ali ga nisu ratifikovale sve članice međunarodne zajednice.

Treća faza odnosa

Karta napada na Poljsku 1. septembra 1939. godine

Napad Nemačke na Poljsku, kao i britansku i francusku objavu rata Nemačkoj, SAD su pažljivo pratile.

Iako formalno odustajući od rata, SAD su bile diplomatski angažovane, veoma im je bilo značajno u kom će pravcu Kraljevina Jugoslavija krenuti zbog njenog geopolitičkog položaja na Balkanu.

Pasoš dr David Albala

Da Kraljevina Jugoslavija nije bila samo pasivni posmatrač novih ratnih dešavanja u Evropi govore i spisi koje je dr David Albala slao iz jugoslovenskog poslanstva u Vašingtonu u periodu decembar 1939.-februar 1941. godine.Knez Pavle Karađorđević je dr Albalu poslao u gotovo tajnu misiju u SAD radi pregovora o kreditima za nabaku oružja.Tadašnja Jugoslavija je oružje nabavljala najviše iz Čehoslovačke a jedan deo iz Francuske, Nemačke, Belgije i Italije.U tom trenutku Čehoslovačka više nije postojala, a Nemačka, Francuska, Britanija i Italija bile su već u ratu...

Pritisak na Kraljevinu Jugoslaviju sa jedne strane vršile su Sile Osovine da pristupi Trojnom Paktu...

Sa druge strane, SAD, iako su proklamovale neutralnost, bile su saveznik, prijatelj i zemlja sa ogromnim potencijalom za proizvodnju i prodaju oružja

Engleska i SAD insistiraju na savezništvu, pri čemu ne daju nikakvu vojnu pomoć, osim maglovitih obećanja

Tokom boravka u SAD, dr Albala se susreo sa brojnim političarima, publicistima, bankarima, uticajnim ljudima toga doba

Samo neki od njih su: Stiven Erli, šef političke kancelarije predsednika F. D. Ruzvelta, Lindon Džonson, tadašnji Senator, budući predsednik SAD, Eleonora Ruzvelt, supruga predsednika SAD...

Dr Albala je bio razočaran stavom SAD o neutralnosti kao i odlukom Kongresa od 26. februara 1941. god., da zajam ne može dobiti ni jedna država koja nije platila svoje ranije dugove. Pošto se to odnosilo i na Jugoslaviju, svaki dalji pokušaj, čak i preko komercijalnih banaka bio je neuspešan. Time je ova misija okončana

Misija pukovnika Vilijama Donovana govori o zainteresovanosti SAD za događaje u Jugoslaviji

Pukovnik V. Donovan Po nalogu predsednika SAD F. D. Ruzvelta, pukovnik Donovan obilazi balkanske prestonice, među njima i Beograd kako bi u razgovorima sa zvaničnicima izneo stav i podrušku SAD

Zapisi o poseti Beogradu su malobrojni, ipak ostala je sačuvana zabeleška generala Dušana Simovića...

Na pitanje puk. Donovana ‚‚na kojoj će strani biti Jugoslavija u slučaju rata“?, Simovic je odgovorio...“Ja ne znam šta misle merodavni gore, ali vam mogu reći samo jedno: naš narod nikada neće izneveriti svoje prijatelje i saveznike iz prošlog rata...“...

I pored tri poruke koju je predsednik SAD Ruzvelt poslao Knezu Pavlu i Vladi Kraljevine

Jugoslavije, pokušavajući da ga odvrati od pristupanja Silama Osovine, Jugoslavija je potpisala Trojni Pakt 25. marta 1941. godine

27. marta 1941. godine srušena je Vlada Cvetković-Maček...Jugoslavija je ušla u rat na

strani svojih nekadašnjih saveznika...