Artifex doctus. Studia qfiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiqtq rocznic^ urodzin, t. 2, Krakdw 2007

TviAGDALENA A D A M S K A , D A R I U S Z NOWACKl

Nieznany pofnogotycki kielich w Skarbcu Koronnym na Wawelu

•f

Rankiem 2 stycznia 2002 roku. w charakterze pilnej oferty zakupowej. dotarl na Wawel bardzo okazaly. blisko cwiercmetrowej wysokosci srebmy kielich (il. I)'.

Pomimo iz wspolczesny ziotnik po barbarzyiisku w y k ^ a l cale naczynie w galwanicz-nym zlocie o barwie tombakowej obrqczki, juz na pierwszy rzut oka kielich ujawnil swe nieprzeci?tne walory artystyczne. Po wst^pnej deklaracji ch?ci nabycia go przez Zamek Krolewski na Wawelu, dwa dni pozniej oferent si? wycofat. Oficjalnie przed-stawil kielich do zakupu 17 lutego, wraz z poswiadczeniem legalnego sposobu uzyska-nia go w 1984 r. Na pocz^tku marca dokonano transakcji. Po cz?sciowym usuni?ciu szpecjicego ztocenia galwanicznego nabytek tralil do state] ekspozycji w Skarbcu Ko­ronnym, godnie stajiic obok czterech innych gotyckich kielichow: Tundacji Kazimierza Wielkiego z 1351 r.. Krzysztola Szydlowieckiego z 1514 r.. z herbem rodziny Weber (ok. 15()0)orazholsztyiiskiego(')zdatci 1501".

Szcsciopolowa stopa o wydatnej kraw?dzi (lekko zeszlifowanej) i cokoliku z mo­tywem azurowej wici z drobnymi listkami miesci szesc rytowanych przedstawieri: Matk? Boskq^ Bolesn^. Chrysiusa ukazuj^cego rany. swi?tych Jana Ewangelist?, Jana Chrzciciela, Marcina i Andrzeja (il. 2-7) - wszystkie na gladkich tlach. pod maswer-kowymi baldachimami. Baldachimy rozpi?to pomi?dzy tlalami. ktore dolem przecho-6zs( w proste obramienia pol stopy. Rytowana dekoracja pokrywa takze pola szescio-bocznego trzonu seriq^ identycznych okienek maswerkowych, wierzch i spod nodosa w ksztalcie splaszczonej kuli. z szescioma rombowymi guzami. na ktorych rozmiesz-czono rozetki. Niema! polow? obszernej rozchylonej czary ostania koszyczek z grawe-rowanym maswcrkowanieni. oddzielonym od odlewanej azurowej koronki motywem skr?conego sznura.

' Kiicic, iKllew cy/olowany. rcpusowanie. rytowanie: wys. 2. .9 cm; 0 slopy 14,8 cm, 0 czary 10,6 cm. Nr inw. Sft.'iX - A. Bujak. Wmvd. Kiitvdra i zmiek. leksi J.K. Osirowski. Krakou 2004, s. 218-219.

' J .M. Frilz. GiiUlsthniiedekitttM tier Golik in Millvieitropa. Munchen 1982. p<)/. 282: Pnlen ini Zeitalwr tier Jaf;U'll(>m'ii l.m-1572 (kal. wysi.. Schallaburii I98fi). Wicn 1986. s. 318-319. po/,. 1S6, il. 52: D. Ni.wacki. W sprawh- tticiryki wanrlskicf-o kiclichu : rokti 1401 {1501}. ..Tcki Krakowskic" [X. 1999. s. 147-152; A. Fischinjicr. D. Nowacki. ZhiinUlwn dawnych I'nis Kr<>lf\vskiih i Ksiqzt^'cych ir zbioraih Zumkii Kioifwskk'^ii lui Wawelu. Katalogi zbiorow, 5. Krakow 2(X)0. poz. 1.

228 M A G D A L E N A A D A M S K A , D A R I U S Z NOWACKl

Wszystkie cz?sci natozono i skr?cono na trzpieniu przylutowanym do czary. Au-tentycznosc dwoch ostatnich elementow budzi w^tpliwosci - pierwotny trzpieri musiat bye nieco grubszy. dopasowany do trzonu i nodusa w taki sposdb. iz catosc przy skla-daniu wzajemnie klinowala siq zgodnie ze znakami montazowymi przy kraw?dziach poszczegolnych segmentow; dzis uniemozUwIaj^ to drobne odksztatcenia blachy i zast^ienie grubszego trzpienia cieiiszym. z dodan^ mosi?zn^ tulejkq. W miejscach wykruszeh ztocenia mozna jeszcze dostrzec niewielkie slady grynszpanu. swiadcz^ce o dtugotrwatym ukryciu naczynia w ziemi. Drobne uszkodzenia mechaniczne wyst?-puj^jedynie w partii azurowej dekoracji cokohka stopy i jej kraw^dzi.

Najbardziej frapuj^cym elementem kielicha jest inskrypcja rytowana antykwq na kraw?dzi stopy; . . C A L I X . d. APPICI . C O L O + C A N C E L L A R I + W R A T I S L A V I E N -SIS + 1507", odnosz^ca si? do jednej z barwniejszych postaci sl^skiego duchowieii-stwa przelomu X V i X V I w.

Apicius (Appicius. Apitius)"' Colo (Kolo. Kohlow. Colow. Kalow) pochodzil z Gu-bina. Studia prawnicze rozpocz^t w Pradze. immatrykulacj? uzyskat w 1466 r. w Lip-sku, a rok pozniej przeniost si? na Uniwersytet w Bolonii"*, gdzie petnit funkcj? proku-ratora nacji niemieckiej i osi^n^t tytut doklora obojga praw. Wolno s^dzic, iz wzorem innych srodkowoeuropejskich humanistow przywiozt z owej podrozy lakze swe imi? -oczywiste nawi^zanie do Marcu.sa Gaviusa Apiciusa (Coelius vel Caelius Apicius, ok. 25 p.n.e.-37 n.e.). slynnego rzymskiego swiatowca i znawcy kuchni. rzekomego autora De re caquinaria - najstarszej znanej ksi^zki kucharskiej.

Od 1477 r. Colo sprawowal obowi^zki kanclerza ksi?cia zagaiisko-glogowskego Jana II Ztego {1435-1504). zwanego Okrutnym lub Szalonym. kiorego owczesni kro-nikarze uwazali za bratobojc? i przesladowc? Kosciohr. Dzi?ki prtUekcji ksi?cia mi?-dzy 14 lutego 1480 a 27 lutego 1481 r. Cok) tJtr/ymal scholasieri? kolegiaty glogow-skiej - jednej z najwazniejszych swi^tyii na Sliisku- a w 1485 r. zostat archidiakonem glogowskim. Co najmniej do 1487 r. rezydowal w Gtogowie.

Jan II. nie posiadajiic m?skiego potomka. w 1474 r. zobowi^zat si? przekazac swe ksi?stwo Janowi. nieslubnemu synowi Macieja Korwina. Zmienil zdanie w zwiq^zku z zanKizpojsciem swych corek: Salomei - w 1487 r.. oraz Jadwigi i Anny, ktorych slub odbyl si? w maju 1488 r. w Glogowie. Na weselu ksi^z? Jan postanowit zmusic miesz-czan i panow Glogowa. Kozuchowa i Szprotawy do holdu na rzecz zi?ci6w. Zwolenni-cy Macieja Ktirwina rozpocz?li obl?zenie Wyspy Tumskiej w Gtogowie w celu wyeg-zekwowania ztamanego uktadu. Ksi^z? opuscil miasto w poszukiwanlu pomocy. pozo-stawiaj^c m.in. swego zi?cia Jerzego oraz kanclerza Colo. Ten ostatni nieslawnie zasluzyf si?, naniawiaj^c mieszczan do poddania. a jednoczesnie opozniat kapilulacj?. sprowadzaj^c posilki. W styczniu 1489 r. doszto do ugody mi?dzy krolem Maciejem a ksi?ciem Janem. a ten ostatni zamieszkat w Wotowie. tracqc Gtogow. Ogtoszona

' Ttumaczone jako: Apeczko, Apian, Apicy. Opitz, Opicitis lub - w nieco humorystyc/nej obccnic wer-sji - Apacz lub Apaicz - Samuel Benjamin Klase's Daistelhini; tier inneren Verliiitliiisse tier Staitl Hreslau vtim Jahre I45H his -am Jalire 1526. .Scriplores rcruiii Silcsiacarum, Brcslaii IS47. s. 377. 385: J. Drabi-na. Kiiiuakiy WrtKlawia : Rzymem w hiiaeh 140^-1517. Pracc Wrtx-lawskicgo Towarzystwa Naukowego, seria A. nr 219. Wrwlaw 1981, s. 157.

•* G.C. KnixJ, Deutsche Siudenten in Boloi-na. Berlin 1899. s. 260; K. Dola. WniclaMska kapitula kale-ilralna w XV wieku. Lublin 1983. s. 363.

^ A. Waskt). Jan II. |w:] Piasiowie. Leksyhm Ivof-rafuznw red. S. S/czur. K. Ozog. Krakow 1999. s. 659-660.

Nieznany p6fno{,'otycki kielich w Skarbcu Koronnym na Wawelu 229

amnestia dla jego doradcow nie obj^la kanclerza Colo, ktorego skazano na wygnanie, zarzucaj^c mu udzial w zaglodzeniu na smierc burmistrza i szesciu rajcow przetrzy-mywanych w wiezy''.

Najpewniej (od 1483 r.) zasiadal we wroctawskiej kapitule katedralnej. a przed 18 111 1491 r. zostal jej kanclerzem; w tym samym roku zamieszkat przy katedrze^ Przed rokiem 1500 uzyskal godnosc kanonika kolegiaty Sw. Krzyza we Wroclawiu. Ceniony jako zdolny jurysta. mial opini? dostojnika wykorzystuj^cego slanowisko do wlasnych celow". Wiadomo, iz stat na czele grupy purpuratow zwalczaj^cych Johanna Rotha (biskupa w latach 1482-1506). przeciwnika rozpusty'.

Na posiedzeniach kapiluly 20 stycznia i 25 lutego 1502 r. kanonik Nicolaus Wilde, sam karany za uwiedzenie kobiety. zarzucil Colo zycie w grzechu z m?zatk^ oraz przywolal oskarzenia. ktore byly powodem wygnania kanonika z Glogowa: szacowne gremium nie odnioslo si? do oskarzeii'".

Pod koniec kwietnia tegoz roku zaognil si?, trwaj^cy od czterech lal, spor o god­nosc koadiutora wroclawskiego. do ktorej aspirowal kardynal Pietro Isuallesa (Isvalie-sa) - posiadajiicy juz papiesk^ prowizj? na tutejsze biskupstwo wbrew stanowisku biskupa Rotha i kapituiy. popieraj^cych Johanna Turzo. Pod oslon^ zbrojnego oddzia-lu. ktoremu sam przewodzil z obnazoni\. Colo wprowadzii nowego biskupa do Wroclawia; zas w nocy z 21 na 22 lipca usilowal zbrojnie pojmac jego glownego opo-nenta - kantora Straubingera". W czerwcu kapituta wystala Colo w tej sprawie do kardynata Isuallesa rezyduj^cego w Budzie. Negocjacje dotyczyly takze zatwierdzenia nowego statutu kapituty'". Juz 8 lipca okazalo si?, iz kardynal zrezygnowal ze starari o biskupstwo wroclawskie'\o to tumult we Wroclawiu. podczas ktorego intere-suj^cy nas kanonik wykazywal si? pieniactwem. ustal dopiero po podpisaniu ugody mi?dzy miastem a kapituiy 6 marca 1503 roku'^. Jednakze juz dwa miesi^ce pozniej konfederacja ksi^z^t i wielkich miasl sl^skich uchwalila nierespeklowanie jakichkol-wiek przywilejow duchowiehslwa i w lipcu 1503 r. do katalogu zarzutow dodano wniosek o wykluczenie Colo z kapituiy. Pretekstem byla jego rzekoma deklaracja. iz kapituta uchwalila nie wybierac na biskupa zadnego z ksi^z^l sli\skich. a do kapituiy -mieszczan wroctawskich. Kapituta radzita kanonlkowi. aby dla jej dobra i swego bez-pieczeiistwa wyjechat z Wroclawia lub ukryl s i ? ' \m bardziej ze kontlikt przybierat

Von den Gescliicluen Herizofis Hann.s.s. nie siilis in deni NSS. Jtdir er^anf-en luil. .Scriptorcs rcruni Silesiacarum. 4. Brcslau 1830. s. 3-20; O. Griinhagen. Geschichte Schlesiens. 1. Gotha 1884. s. 347-348. .360.

' K. Dola. op.cil.. s. 156. .363. G. Ziiniiicrinatin. Das Bieslauer Domkapitel ini ZeilaUer der Reformatitm tind Gegenrefonmiiion

(1500-1600). VerfosstiniisgesehiehlUche Ennviikhin^ iindpersonliche Ziisaninienselnini;. Hislorisch-Diplo-maiische Forsthunyon. 2. red. L. Sanlilallcr. Weimar 1938. s. 211-212; A. Sabisch. Ada Capiliili Wrarislaviensis 1500-1562. Die Silziin^iisprorokolle des Bieslauer Donikapilels in erslen Hiilfle des 16. Jahrhimderts. I: 1500-1516. Koln 1972. s. LVIII. nr 7: II: 1517-1540. Koln 1976.cz. 1. s. XLVI. nr6.

' Samuel Benjamin Klose's.... s. 377: F. Malcczyiiski. Zycie codzienne Slqska w dobie Odrodzenia. Warszawa 1973. s. 63.

' " A . Sabisch. op.cil.. I. c/. 1. s. 77-78.91. nr 118. 132: K. Dola. op.cit.. s. 157. ' ' A . Sabisch. op.cil, S. 98-99, 188-194. nr 144, 247: K. Dola. op.cit., s. 240-241.

J. Drabina, Kanrakiy WracUnvia z Rzymem.... \. 157. " A . Sabisch. op.cit.. s. 103. nr 152-153: J. Drabina. Konlakly Wroclawia z let-aiem papieskiin. kardy-

mdem Pioirem Isvali. wpienwszycli laiacli XVI wieku. ...Studia Hisioryczne" XXI, 1978. 4. s. 333. Szczcgolowo omawia: K. Dola. op.cil.. ,s. 238-242. A . Sabisch. up.cil.-s. 149-150, 152, 175, nr 212. 213, 236; K. Dola. op.cit.. s. 243.

230 MAGDALENA ADAMSKA, DARIUSZ NOWACKl

na sile. Po dlujzolrwatych pertraktacjach. 3 lutego 1504 r. doszlo do generalnej ugody'^ i tym razem kanonik ocalil swe miejsce w hierarchii Kosciola wroclawskiego.

Jako administrator kaplicy sw, Marcina. zwanej Zamkowq^. a usytuowanej nieopo-dal katedry'^. od 1511 r. Colo prowadzil jej remont; 13 lutego 1512 r. sklonil kapitul? do partycypowania w koszlach budowy zakrystii'**. Spraw? wielokrotnie omawiano na posiedzeniach tego gremium w latach 1512-1513'''.

Dnia 4 marca 1513 r. kapituta oskarzyta Colo o uporczywe (od 23 lat) zadawanie si? z kobietami lekkich obyczajow i nakazala w c i ^ u pi?tnastu dni oddalic aktualn^ konkubin?. Kanonik dostosowal si? do zalecenia. jednoczesnie tlumacz^c, iz nie widzi nic zdroznego w przyjmowaniu kobiet we wlasnym domu"".

Dwa lata pozniej, 20 lipca 1515 r.. postawiono trzy kolejne zarzuty: iz przez rok -w ramach annus i>ratiae - Colo bezprawnie pobierat nalezn^ kapitule prebend? po zmartym kanoniku Andreasie Waynercie. od 1505 r. zatrzymywat dla siebie srodki przeznaczone na recylowane anniwersarze za dusze wtasnych rodzicow. a takze bez­prawnie adminislrowal kaplicy sw. Marcina. Kanonik odpieral zarzuty: prebend? mial otrzymac legalnie po rezygnacji kanonika - nasl?pcy Waynerta: pieni^dze z lego tytutu i z anniwersarzy spozytkowal na kosztown^ przebudow? wtasnego domu, zwanego Apiciana. stoj^cego obok kaplicy sw. Marcina. maj^cego po jego smierci przypasc kapitule: prawo do dochodow z dawnej kaplicy Zamkowej otrzymat od biskupa Johan­na Turzo. Roszczenia podnoszono na wielu kolejnych posiedzeniach; po rozlicznych perturbacjach ostatecznie kaplica sw. Marcina przeszta pod bezposredni zarz^d kapi­tuiy"'.

W tym samym miesi^cu zdecydowano o wyasygnowaniu cz?sci dochodow zgro-madzonych przez kanonika Colo i sprawieniu ztoconego scyfusa dla uczczenia slubu ksi?cia Fryderyka II Legnickiego (1480-1547) z Elzbietq (ok. 1483-1517), cork^ Ka­zimierza Jagielloiiczyka. zawartego najpewniej 21 wrzesnia 1515 roku"".

Do generalnej rozprawy z niesubordynowanym kanonikiem kapitula przyst^pita 4 stycznia 1516 r.. kiedy do wczesniejszych zarzutow dot^czono najci?zszy. o publicz-ne, uporczywe sianie zgorszenia na Ostrowie Tumskim przez wspolne zamieszkiwanie z konkubin^ o imieniu Helena. Uchwalono pozbawienie Colo tzw. refekcji tygodnio-

Szczcgolowo omawia: K. Dola. op.cit.. s. 242-246. Pierwolnio romaiiska kaplica grodowa. W 1149 r. nadana przez Boleslawa IV K^dzier/aweizo klasz-

lorowi sw. Winccnicgo na Olbinic. w kiurego posiadaniu pozostawala do I.V>S r,. gdy pr/.cj<;la pr/c/. bisku­pa Przeclawa z Pogorzcli stala sig wlasnoseiq^ wrtK'lawskicj kapituiy kaledralncj. Ok. I27,1-!2X,5 przcbu-dowana w duchu poznoromaiiskim z clemenlami wczesncgo goiyku. Prymiiywnic powiijkszona w czasie remontu po pozar/e w 1466 r. Remont /. czasow aktywnosci Colo oraz nowozylne przeksztalccnia blizej nierozeznane - A. Grzybkowski. Wroifawska kaplica zainktnva ksi(;cia Hcnryku IV Prawcao. |w:| Podiug iiit'ha i rwyczajii polskie^o. SliiJiu z hislorii arcliik'kliny. \zliiki i ktilltiry ojiarowaiw Ailamowi MHohi^dz-kifinti. Warszawa 1988, s. 73-8.1; E. Malachowicz. ().slr<h\- Tiiinxki i wyspy uc Wraclawiii. Warszawa 1988, s. 34: Alias airhilekniiy Wroclawia. I: Biulowlc sakraliu: Swicckie hitilowh' piihliczne. red. J. Harasirno-wiez. Wroclaw 1997. s. 8-9; E. Malachowicz, Kaleiira wrodawska. Dzii'jc i arcimekiura. WriKtaw 2000. s. 207.

A. Sabisch. op.cit., I. cz. 1. s. .168. nr 472. Ibidem, s. 4.S4, 484, 506. 546, 602, nr 553. 583. 606. 642. 702. Ibidem, s. 518, nr6l7: K. Dola, op.cit.. s. 157. A. Sabisch, op.cil.. cz. 2. .s. 789-790. 794-796. 801. 816-817. 824-826. 877, 912. 929. nr 919. 925.

929.940,943-945.990. 1017. 1042. "• Ibidem, s. 826-828, nr 944-947. Por.: M. Duezmal. JagiV//f»»f»i/<'. Lt-ksykon biofiraftczny. Krakow

1996, .s. 190.

Nieznany p6fnogorycki kielich w Skarbcu Koronnym na Wawelu 231

wych (dochodow ze wspolnie adminislrowanych dobr). Tyniczasem oskarzony wyznal. iz pragnie bronic prawa do kaplicy sw. Marcina i zamierza stawic opor kapitule, w razie koniecznosci az do rozlewu krwi. Doniosl wroclawskiemu urz^dowi radziec-kiemu. iz kapituta chce mu zadac gwatt; lecz wyst^pujqc publicznie przeciw szacow-nemu gremium, sci^n^t na siebie ekskomunik?. Zebrani jednomyslnie zdecydowah o wezwaniu i bardzo ostrym upomnieniu Colo, zaz^dali wyp?dzenia konkubiny w ci^gu trzech dni {choc odnosne postanowienie statutu zawierato warunek miesi^cz-ny); dopoki kapitula nie postanowi inaczej. Colo mial si? powstrzymac od brania udzialu w jej zgromadzeniach. Obwiniony zadeklarowat gotowosc odpowiedzi na sta-wiane mu zarzuty przed biskupem"'. W dniu IS marca 1516 r. kanonik Wigandus Salza przedtozyt pisemne sprawozdanie oraz zreferowat spraw? ztozonych przez Colo bisku-powi wyjasnieii. w ktorych pomini?to spraw? intamii oraz grozb wobec kapituty. Salza zobowi^zal si? point'ormowac na pismie ordynariusza o wszystkich okolicznosciach zatargu. rownolegle pertraktuj^c z Colo"''. I tak 3 kwietnia archidiakon Matthias Kolbe zrelacjonowat kapitule szczegoty biskupiego wyroku. Dekret zobowii\zywat duchow-nego do usuni?cia przyczyn ekskomuniki oraz ztozenia kaucji w postaci maj^tkow Lilienthal (Wroclaw Poswi?tne) i Weydnaw (Pracze Widawskie)"^. Do pomyslnego przebiegu rokowaii przyczynito si? takze por?czenie za niesfomym kanonikiem ze strony ksi?cia brzesko-legnickiego Fryderyka i ksi?cia zi?bickiego Karola"''.

Oslatecznym rozjemc^ zostat kanonik Stanistaw Saur; w porozumieniu zapisanym 19 grudnia 1516 r. wszystkie przewinienia uznano za niebyte. Obwiniony przyrzekt oddalic zamieszkuj^c^ z nim kobiet?, a kapitula cofn?ta wszystkie kary. Colo „z wlas-nej wol i" i poboznosci ofiarowat katedrze: bogato dekorowany ornat z czerwonego aksamitu z wyobrazeniem grupy pasyjnej i innymi wypukto haftowanymi przedstawie-niami. wraz ze stutq. manipularzem, alb^ i humeratem zdobionym perlami. aksamitn^ burs? (cap.sella) z palk^ i korporalem, ponadto okazaty zlocony kielich z paten^. par? zloconych amputek i duzy. okr^ ty , cz?sciowo zlocony relikwiarz ipaclfkale umiin imigmun roiiimhtm). zdobiony na awersie berylem z relikwiami swi?tych i kolorowymi kamieniami wokolo"^.

Colo zmarl 14 lutego 1517 r.. zas na posiedzeniu kapituiy 3 sierpnia ustalono. iz pozostale po nim rzeczy przejmie krewny Jakub Colo z Gubina^*". W polnocnym ra-mieniu obejscia katedry wroctawskiej zachowala si? kamienna ptyta nagrobna z cato-

A. Sabisch, op.cil.. I, cz. 2. s. 841-842. nr 960. Ibidem, s. 869. nr 982.

-" Ibidem, s. 87.3. nr 986. Ibidem, nr 1041; K. Dola. op.cit,, s. L'58. A. Sabisch. op.cil.. s. 93.5-936. nr 1048; G. Regulska, ..Cletiotiia ac nmamenm ecilesiae haec

erant". Opit'rwolnych zasohiuh f^otyckifi-o zlouiklwa w skarbcach kosvioldw nu Sk(.skti. ..RcKzniki S/tuki Sl^skiej" XVI. 1997. s. 10; eadem; Goiyckk' zknnktmi na Slc(sku. Studia Instylutu Szluki Polskiej Akade-mii Nauk. 7. Warszawa 2(H) 1. s. 25: A. Sabisch. op.cil.. I. cz. 2, s. 936. przyp. 22. 30 - przypuszcza. iz ornat jest lozsaniy z zabylkiem przechowywanyni w Mu/cuni Arehidiecc/jalnyni wc Wroclawiu (nr inw. 2224). pochodz^cym z kolegiaty w Glogowie. z kiori\y byl Colo - por.: Polskk' hafly sreikiiowii'izni'. (kat. wyst.|. Muzeum Narodowe w Krakowie. oprac. M. Gulkowska-Rychlewska, M . Taszycka. Krakow 1967, s. 62. poz. 51. Relikwiarz proponuje ulozsamic z zabytkiem nalezqcym do skarbca katedry wroclaw-skiej - por. G. Regulska. Goiyckie zUmwtwo..., s. 152, poz. 80, il. 243-244, klora nie ustosunkowuje siQ do tej sujxjzycji.

" A. Sabisch, op.cil., II, cz. I, s. 53. nr 1098. Inn^dat^ smierci - 15 lutego - podat A, Konig, Das Ka-lendarkuu ik's Breslauer Kretizstiftes veibtinden mil einem Cisknamts. ..Zeitschritl des Vereins liir Geschichte und Allerthum Schlesiens" VII. 1866. s. 315. 335.

232 MAGDALENA ADAMSKA, l\-\RU SZ Kim- \ KI

poslaciowym wizerunkiem Colo w plaskim reliefie, sloj^cego w plytkiej niszy za-mkni?tej ostrotukiem. U stop kanonika widnieje ksi?ga oraz duza tarcza herbowa. wo­kot biegnie napis gotyckq^ minuskutq: Tcgiiur hoc lapide ;('/(V/\|m| (/[omini] api-cv| ii ] coU) / de yiibin iuris ponlificy licenciciti ri//!(|elar]/ maioris / ei »/|rius|(/|ue] ^<:-(7[es]/V icmo\r\\\ci qui supe\x\stes an\w\o .v«/i(/|is] / LOO (//Vfo[us] icmvarias h\o\c .v/[bi] /cvravil /'|o].v/ h\o\c in d\om\]n<> obyt au\x\\<)\o lewcj stronie do­dano: Condiloriuni Apciij /Qui <>l?ijl Aniu) 1517 die 14. Feh\vudT'\s\. 8r''. Uj?-cie portretowanego - nieco sztywne - nie odbiega od najbardziej konwencjonalnych rozwi^zah poznogotyckich. Poza tq ptyt^. dziewi^cioma znanymi inkunabutami zjego ksi^gozbioru - gtownie komenlarzami Bartola de Saxoferrato do prawa rzymskiegoT oraz kielichem zakupionym na Wawel, nie dotrwaty do dzis zadne fundacje artystycz­ne kanonika Colo.

W kielichu brak cech typowych dla jednego, konkretnego osrodka, mamy tu wi?c do czynienia z dzietem. klore idealnie przystaje do stowa-klucza Miiieleuropa. ktorym Johann Michael Fritz postuzyt si? w odniesieniu do gotyckiej produkcji ztotniczej ob-szarow od Renu po Siedmiogrod i Kurlandi?. Fakt, iz Colo przez wi?ksz^ cz?sc zycia zwi^zany byt z Wroctawiem. kaze w tym srodowisku szukac tworcy naczynia, tym bardziej iz charakteryzujq^ca kielich profuzja rytowanej dekoracji na wszyslkich cz?-sciach sktadowych nalezy do ulubionych w tym miescie".

Na trzech s^siaduj^cych polach stopy ukazano grup? pasyjn%. zapozyczon^ z jedne­go z najwczesniejszych miedziorytow Martina Schongauera (ok. 1450-1491). Gratika ta. datowana na ok. 1470-1475*", byla przynajmniej dziewi?ciokrotnie kopiowana w X V wieku ' \a rycinie w ostrotukowym oknie ciasno zgrupowano Chrystusa uka-zuj^cego rany. podtrzymywanego przez Jana Ewangellst? i ptacz^c^ Mari?. powyzej siedem lamentuji\cych aniotow na obloku. Za pierwowzor kompozycji Schongauera uchodzi srodkowa scena tryptyku Jeana de Braquesa. namalowana ok. 1452 przez Ro-

^ H. Lut-sch. Verzeichnis dcr Kiinsuh'iiknUiU'r der Proviiiz Schlexien. I: Die Shull liri-slaii. Brcslau 1886, s. 164; L. Burgcmeislcr. G. Grundmann. Die Kiiiistdeiikmcder der Proxinz Niederscldesieii. I: Die Stadi Bresltiu. 1: Die kirchUchen Deiiknidler der Dominsel ttnd der Sandinsel. Brcslau 19.10. s. 94-95. il. 70: J. K?bl(>wski. Reiiesaiisomi rzezha na Slq.skii 1500-1560. Po/nari 1967, s. 19. pr/yp. 18: Wro­claw, jeiio dzieje i kiilliira. red. Z, Swicchowski. Wars/awa 1978. s. 159: B. C/echowic/. Nu^rabki poznofioiyekie na Slqskii (Acta Univcrsjialis Wralislavicnsis, nr 2583). Wroclaw 2003. passim, po/. 198 - z nieco innq Ickcj^ napisu. il. 58. Drowi Romualdowi Kac/markowi serdccznic dzitjkujemy za udo-sl^pnicnie I'otograt'ii zabylku.

B. Kocowski, Kalalog inkunahnlow Bihiioieki UniwersyleckieJ we Wrocldwiii. I, Wroclaw 1959. nr 423. 425. 427. 432, 433. 2870. 2963: K. Dola. op.cil., s. 270.

" J.M. Fritz, Oesiochene Bilder. Gravierungen aiif deiilschen Goldschmiedearbeiten der Spiiigoiik. Koln 1966, s. 294-296.

A. von Bartsch. Li' Pcinrre-i;ravenr. VI: LA' vieiiA niailres alleniand.s. 1: Le Mairre HS. Martin Sehonfiaiier, Israel von Meckenein. Vicnnc 1808 (dalcj jako: B.), poz. 69; M. Lehrs. Gescliiclue und kritiseher Kalalog des deiiischen. niederldndisehen und fraiizosischen Kupferslichs im 15. Jalirlnindcri. V. Wicn 1925 (dalcj jako: L.). po/. 34: Le beau Martin. Gravures el des.\ins de Martin Schouiiaiier. vers 1450-1491 |kat. wyst.]. Muscc dUntorlindcn. Colmar 1991. po/. K. 11; S. Rcnouard dc Bussicrrc. Martin Schongauer. Maiire de la gravure rlienane vers 1450-1491 |kal. wysl.|, Muscc du Petit Palais 1991-1992. Paris 1991, poz. 2. Staba cxJbitka 11 slanu lej ryciny zachowana w Muzeum Czartoryskich w Krakowie, kolekcja gotuchowska - K. Kru/el. Nicolasa Slogdona ..Ryciny z Goluchowa ponownie odkryte". „Folia Historiae Anium". Seria Nowa. 5-6, 1999-2(HH), s. 153. przyp. 26.

" L. . 34 a-i; S. Rcnouard de Bussierre. op.cit., po/. 2. Lehrs odnotowal w /biorach drezdenskich pozn^ kopi? ryciny w luslrzanym odbieiu wykonani^ wedtug Irzech plakieiek. /apewne t'ragmcnlow slopy mon-strancji, z pojedynczymi figurami umieszczonymi pod gotyckimi baldachimami - L. , 34 i.

Nieznany pofnogotycki kielich w Skarbcu Koronnym na Wawelu 233

gera van der Weydena - zaleznosc ta, pomimo zmian w ikonogratii. jest szczegolnie czytelna w fizjonomii sw. Jana'^. Gesl, a zwlaszcza zawoj Matki Boskiej bye moze wy-wodz^ si? z innego arcydziela Rogera - Kalwarii z kaplicy kartuzji Scheut. ufundowanej w 1454 r.. obecnie w Real Palacio y Monasterio de San Lorenzo w Eskurialu"'.

Zlotnik skadrowal wszystkie trzy postacie do pasa i dose ciasno wpisal w s^siadujq-ce pola stopy. Nieznaczne odst?pstwa w stosunku do grafiki wynikaj^ z koniecznosci wkomponowania figur w pola - w^skie gor^. u dolu zamkni?te wyraznym polokr?-giem; trzeba tez pami?tac o technicznych ograniczeniach ztotnika wzgl?dem precyzyj-nego miedziorytu o drobnej kresce. Wszystkie twarze na stopie kielicha s^ nieco szer-sze od gratlcznego prototypu. bardziej zaokrqglone. Oblicze Chrystusa (il. 3). o krot-szym nosie i olwartych. jakby zmruzonych oczach. nosz^cego uproszczon^ koron? ciemiowq^ slabo odrozniaj^cq^ si? od wlosow - traci w ten sposob nieco na ekspresji. Pewn^ kresk^ wiernie odtworzono dlugie. nerwowe palce dloni. muskulatur?. zarys ramion, z widoczn^ tendencj^ do wydobycia trojwymiarowosci seriq ukosnych kresek na bokach korpusu.

Postaciom asystencyjnym (il. 2, 4) przydano aureole z prostych promieni - odpo-wiedniki przej?tych z Schongauera g?stych. trojk^tnych promieni wokot gtowy Chry­stusa. Twarze rozni^ si? od pierwowzorow wydatniejszymi nosami, ale - zwlaszcza w przypadku sw. Jana - mamy do czynienia z wybitn^ kreacj^ artystyczn^. Zlotnik wniosi pewne innowacje w szczegotach: uwidocznit cat^ praw^ r?k? Marii . splott dto-nie Jana. Bardzo skomplikowany uktad lewej r?ki Matki Boskiej. uproszczony w rycie. robi jednak wrazenie nienaturalnego. Catosc pozostaje niezwykle wierna w stosunku do wirtuozowskiego oryginalu. Wspomniana rycina bywata powtarzana i trawestowana w srodkowej Europie. jednak przewaznie z gorszym efektem artystycznym'^.

W kolejnym przedstawieniu - sw. Marcina {il. 5) - trzeba zauwazyc zr?czne dosto-sowanie wzoru graficznego do ksztaltu pola stopy. Stynne catopostaciowe wyobrazenie swi?tego pochylaj^cego si? nad zebrakiem - jedna z czotowych prac Schongauera. datowana na lata 1475-1480"*. tzw. okres pierwszej dojrzatosci artysty - skadrowano do Vi. Dtoii Irzymaj^ca ptaszcz nie jest tak wyc i^n i? ta w lewo jak na rycinie, gdzie pod jego pot^ schronit si? przykl?kaj^cy zebrak. Zlotnik zredukowat niektore szcze­goty komplikuj^ce form?, np. rozci?cie r?kawa kattana, starannie uwzgl?dnit inne -zdawatoby si? niepotrzebne do identyfikacji postaci, ale niezb?dne dla oddania wdzi?-

^ Paryz, Luwr. nr inw. 2195 - D. De Vos, RogU'r van tier Weyden. Cesamlwerk. Munehen 1999. passim.

M . Friedliindcr. Martin Sehonf>auers Kupfersriclw. ..Zeitschrifl fiJr bildende Kunsl", N.F. XXVI. 1915. s. 105-1 12. Problem genezy artysiycznej tworczosci wielkiego gral'ika od sluleeia jest przedmiotem wielu badan - M, Dvorak. Schongaiier i nialarslmi niilerltuulzkie. |w:| Max Ihohik i jegti leoria tlziejow szluki. oprac. L. Kalinowski, Warszawa 1974. s. 15.V203.

Rof-ier vtni tier Weyden - Rt}iiier tie le Ptisture. Official painter In lite city of Brussels. Portrait pain­ter <}f the Burgundian Ctniri |kal. wysl.|. City Museum of Bru.ssels Maison du Roi. Bnissel 1979. s. 126-127.

Np. Misericordia Domini w opaciwie Cysiersow w Mogile - J.T. Nowak. W. Turdza, Skarhy kra-kowskich klasztorthv. Krakow 2000. s. 54-55, 68. il. .34. Zob.: A . M . Olszewski. Piernwvzory grtijiczne pdznogotyckiej .sztuki malopolskiej. Wroclaw 1975, wg indeksu.

"* B., poz. 57: L. . poz. 62: Le hean Martin.... poz. K. 29; S. Renouard de Bussierre. op.cit,. poz. 20. Dwie odbiiki w /biorach polskich: w Gabinecie Rycin PAU i Muzeum Czanoryskich w Krakowie, kolekcja goluchowska - M. Pokorska. Kalaltig rycin BihUoteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Mietlzioryty cXVn7>*tu, Wroclaw-Warszawa-Krakow 1997, .s. 22-23, poz. 9; K. Kruzcl. op.cit.. s. 153. przyp. 26.

234 MAGDALENA ADAMSKA. DARIUSZ NOWACKl

ku. jakim obdarzyl swi^tego: perlowq opask? ujmuj^c^ loki na czubku glowy. wci?cie w pasie, futrzan^ lamowk? kattana. Prawie niedostrzegalne jest poszerzenie twarzy. z wydatniejszym nosem i oczami. Precyzyjne. poziome szrafowania na t'atdacti swiad-cz^o dbatosci o plaslyk? postaci.

Sw. Marcina w uj?ciu inspirowanym dzietem Schongauera znamy takze z realizacji rzezbiarskich^''.

Dwa ostalnie przedslawienia z pol stopy nawi^zuj^ do miedziorytow Schongauera z serii Aposlofowie. datowanej na okres 1475-1480. wielokrotnie kopiowanej w roz-maitych technikach graficznych. a takze trawestowanej w sztuce srodkowej Europy. Sw. Andrzej (il. 6) jest doktadnym powtorzeniem ryciny""'. i tym razem skadrowanej do

W ramach dostosowania do pola stopy kompozycja nabrala zwartosci. bardziej wyeksponowano okazaty atrybut swi?tego - krzyz przestaniaj^cy lewe rami? Andrzeja, Zblizenie ksi?gi do twarzy - takze zdeterminowane ksztattem pola - zbiezne jest z uj?ciem apostola na koph ryciny Schongauera autorstwa Wenzla von Olmiitz (czynny 1481-1497)^'. O populamosci Schongauerowskiego przedslawienia swiadczy kilka sl^skich dziet z korica X V w.. m.in. sw. Andrzej na skrzydfach iryptykow z kosciotow Mariackiego w Legnicy""" oraz Bozego Ciata we Wroclawiu"". a takze figura na cyno-wym dzbanie pochodz^cym z Wroclawia - dawniej w kolekcji Lanna w Pradze"". Zna-ne s^ rowniez odwzorowania w zlotnictwie''\

Sw. Jan Chrzciciel {il. 7) nie odpowiada wizerunkowi tego swi?tego u Schonga­uera""'; zlotnik postuzyt si? zapewne kolejnym miedziorytem z tej serii. ukazuj^cym sw. Jud? Tadeusza^'. Poslac skadrowano analogicznie do poprzednio wymienionych, twarz jest nieco szersza. z wi?kszym nosem. Dodano skorzanq^ spodniq^ szat? oraz Baranka na ksi?dze. pozostawiaj^c gest prawej dloni oraz uktad ramienia okrytego potatdowanym plaszczem. Ryt jest kreacj^ ztotnika posiikuj^cego si? wspomniana ryciny albo tez zostal dosiownie przej?ty z nierozpoznanego wizerunku sw. Jana Chrzciciela.

Wszystkie przedslawienia tkwi^ w jednej konwencji stylistycznej. nie wolnej od drobnych cech indywidualizuj^cych owe wyj^tkowo wierne kopie Schongauerowskich miedziorytow""*. Zlotnik tylko minimalnie uproscit skomplikowany wzor graficzny;

M.in. Krakow, Mu/cum Narodowe, nr inw. 77149 - A . M . Olszewski. Picrwowzon:... s. 87. 144. il. 88. ""' B.. poz. ?<5: I,., poz. 43; IA- hcaii Mariin.... poz. K. 35; S. Renouard de Bussierre, op.cil., po/. 43.

L. , poz. 43 t. Na s^siednini skrzydle poslae sw. Jana Ewangclisiy. rownie/ pr/ej^Ia z tej samej serii rycin

Schongauera - Schle\i\tlif Miilfiei und Pltisiik des Mitwlaliers. Kriiischer Kiualof> der Ausslellung in Breshut 1926. oprac. H. Braune. E. Wiese. Leipzig 1932, s. 91, poz. 192 b. Tabl. 216.

Warszawa. Muzeum Narodowe, nr inw. 187324 - T. Dobrzeniccki, Malarsiwn luhticowe. Kaiolog zbiordw. Muzeum Narodowe w Wars/awie, Warszawa 1972. s. 247-248, poz. 79 B l .

Na dzbanie ponadto posiacie Marii oraz sw. Jana Ewangelisiy wedlug Schongauera - Sainntlung Ltmna Pnig. I. Leipzig 1909. s. XLIL 119. nr 1999. il. 37: L.. s. 212.

Ryl w luslrzanym tnibiciu na okr^lym relikwiarzu z pocz^lku XVI w. w katedrze w Gorz - L. , s. 212: J.M. Fritz, Geslochene BiUler.... s. 480, nr 252.

•"' B., poz. 54: L. . poz. 59; U' beau Mariin.... poz. K. 28; S. Renouard de Bussierre, op.cil.. poz. 19. "" B.. poz. 42; L. . poz. 47 - jako sw. Jakub Mnicjszy; S. Renouard de Bussierre, op.cil., poz. 50. Egz.

w zbiorach Gabinelu Rycin PAU w Krakowie: M. Pokorska. op.cit., s. 32. poz. 25. Badacze ziolniclwa konslatuj^ uproszczenia i adaplacje. CZQSIO daleko id^ce i nie wolne od warszla-

towych nieporadnosci jako efekty posilkowania sii; wzorami Schongauera - K. Szczepkowska-Naliwajek, ZlolniclMO goiyckie Ptmorza Gdanskiego, Ziemi Cliefniii'iskiej i Warniii. ..Studia / Hislorii Szluki" 40. Wroclaw-Warszawa-Krakow-Gdansk-t-odz 1987. passim, zwla-szcza s. 153; G. Regulska. Gtnxckie z.lol-m<:ma...,s.57,80-81,83.

N ieznany poz'nogotycki kielich w Skarbcu Koronnym na Wawelu 235

popisat si? umiej?tnosci^ pelnego wyczucia maleriaiu. niekiedy wr?cz malarskim ope-rowaniem rylcem. Precyzyjny. ptytko ci?ly ryl wykonany jednq^ liniq^ wykresla figury. rownolegle poci^ni?c ia rylca dopowiadaj^ plastyk? postaci: najciemniejsze partie zaznaczono drobnym krzyzowanym szralowaniem^'. Efekt artystyczny zdecydowanie goruje nad sumarycznJe rytowanymi postaciami w zachowanych srebrach sl^skich. np. na tzw. IV kielichu w Zorach""": nasz kielich ma znacznie wi?cej subtelnosci niz po-krewna dekoracja kielicha w Starym Paczkowie (1501 f \

Wielokrotnie rozpatrywano problem recepcji wzorow Schongauera w srodkowej Europie''", takze w odniesieniu do zh>tnictwa^' czy krakowskicgo okresu Wity Stwo-sza "*. Wawelski kielich trzeba zaliczyc do najlepszych sposrod wiemych powiorzeii prac wielkiego grafika w sztuce zlotniczej.

Ornamentacja trzonu, nodusa i koszyczka czary - choc rysowana pewn^ r?k^ i nie-nagannie skomponowana - jest konwencjonalna, malo zroznicowana w doborze nio-tywow. Koszyczek pokrywaj^ zachodz^ce na siebie kola wykreslone zdwojon^ tasm^, wzbogacone troj- lub dwulistnymi maswerkami, stykajq^ce si? w gomej strefie z pol-kolami. wewn^trz ktorych zaznaczono trojhstne luki. Tego typu kompozycje uchodzq^ nieomal za znak rozpoznawczy zachowanych okazow wroclawskiego zlotnictwa z przelomu X V i X V I w. ' ' \y czym motyw polkola wyst?puje rzadziej niz peine okr?gi""''. Dla baldachimow rozpi?tych mi?dzy fialami, rytowanych u szczytu plaszcza stopy. bliskq^ analogi? stanowi rozwi^zanie dolnej cz?sci relikwiarza r?ki sw. Sebastia­na fundacji kanonika Johannesa Hermanna (1499). obecnie w Mona.sterio de las De-scalzas Reales w Madrycie^^.

Plastyczne. azurowe omamenty: wici na cokoliku slopy i koronk? koszyczka. zlo-zorni z na przemian wysokich i niskich trojlistnych kwiatonow. odlano z wielk^precy-zj^. O ile przcstrzennie ukszlaltowana wic cokolika znajduje liczne. cz?sto niemal identyczne odpowiedniki w opublikowanym ostatnio korpusie gotyckiego zlotnictwa

Por.: J.M. Fritz. Gestoihene BiUler.... s. 4.15. G. Regulska. Golycliie zlotniclwo.... poz. 128. il. 65-69.

" Ibidem, poz. 68. il. 38. 48-51. " Dla Malopolski zebral je: A . M . Olszewski. I'ier\\<n\:i)r\.... passim.

^' J.M. Frilz. Gestoeheiie Bilder.... passim: J. .Samek. Niezmuia pdziiogotyckii puszka tia Hoslit; ir ko-sciele Min-iiukini w Krakowie (do zagadiiienia ryidw w zlciniciwie krakow.skiml. Zeszyly Naukowe Uni-wersyleui Jagiellonskiego CCCII. Prace z Hislorii S/Iuki X. 1972, s. 73-82. zwtas/.c/a s. 79-81).

^ J. Gadomski. Ollarz Mariaeki 1477-I4H9. |w:| Wit Slwosz w Krakowie. red. J. Kalinowski. F. Slolot, Krakow 1987. s. 47. 60: A . M . Olszewski. Wpfywy szJtiki Wila S!wo.sza w Polsee i na Slowacji. [w:| IV;/ Stwosz.... s. 67; P. Skubiszewski, .S'A7 Wita Siosza. [w:] Wir Stosz. Siudia o .sziuce i recepcji. red. A.S. La-buda. Warszawa-Toruii 1996. s. 37. 43; A . M . Olszewski. Kamienna plaskorzezha Oiirojca z pi. Mariackie­go w Krakowie. [w:] Wii Slo.sz.... s. 102-104. 107. 109; M. Lodyhska-Kosiriska. Slwwz. Lara krakow.skie 1477-1496. Studia Instylutu Szluki PAN 2. Warszawa 1998. s, 26.

" M.in. kielichy w Goezalkowicaeb, Konradowie (1509). katedrze wroctawskiej (1515). Gliwicach <I5I7). tzw. Ill kielich w Zorach - G. Regulska. Goiyckie zloiniciwo... po/.. 12. 23. 31. 85. 127. il. 62. 76. 94. 95. 64.

Najblizsze naszemu rozwiqzaniu wydaj^ sii; kompozycje / polkolami na kos/yczkach kielichow: w Glogowku (1515), Nacz^slawicach (1522) i Wisle Malej - ibidem, poz. 18. 41, 74. il. 85-86. 88. 91.

' Palrimonio Nacional. nr inw. 00610863 - J.M. Cruz Valdovinos, Plaierid etiropea en Espana UMM)-I7()(>t. Madrid 1997, s. 78-80, poz. 15. Tozsamy z otlarowanym katedrze 16 wrzesnia 1,502. z intencj;\ podniesienia rangi swi^ia sw. Sebasliana, pod grozbq^ sprzedazy gdzie indziej. wyrazon^ 5 slycznia 1504 -A. Sabisch. op.cit.. I. nr 169, 261. 263: G. Regulska, Goiyckie zloiniciwo.... s, 23: M. Adamska, D. Nowac-ki. Srehrny relikwiarz .iw. Sebasliana z 1499 r.. „Folia Historica Cracoviensia" X. 2004. s. 31—iO.

236 MAGDALENA ADAMSKA, DARIUSZ NOWACKl

sl^skiego^**, o tyle nie udato si? odszukac identycznie stylizowanej koronki koszyczka. Zblizone koronki stosowano w wielu centrach ziotniczych, czego przyktadem s^kieH-chy: krakowski w Kijach (1480)^'' i I^czony z Wielkopolsk^ lub Matopolsk^- w Wit-kowie'".

Wyrazny poziomy akcent w kielichu - zwiehczenie stopy uksztahowane z pla-stycznych. krzyzuj^cych si? gladkich lasek - takze nie ma precedensu wsrod ocalalych sreber sl^skich. Porownanie z nimi najbardziej konwencjonalnych cz?sci sktadowych: nodusa i trzonu - rowniez sktaniatoby do uznania naszego kielicha za wyrob Wroclaw-ski. choc ze wspomnianego kompendium - niestety - nie wynika. czy populamosc omawianych form jest specytlk^^ tylko jednego srodowiska artystycznego.

Od czasu publikacji Skdrkowskiej-Smolarskiej podnoszono podobiehstwa licznych poznogotyckich sreber sl^skich i krakowskich. sugeruj^c wykonanie tych pierwszych w stolicy Krolestwa Polskiego^'. W^tek wzajemnych relacji mi?dzy Wroclawiem i s^siednimi centrami w odniesieniu do zlotnictwa jest szczegolnie frapuj^cy". Chodzi nie tylko o powojenne migracje przedmiotow: przemieszczenie monstrancji z Lasek''\ XlV-wiecznych kielichow z Zar (1384)''^ i drugiego. zachowanego w skarbcu katedry kieleckiej''^. czy kielicha z inskrypcja i dat^ 1516 w klasztorze Franciszkandw w Kra-kowie**''. Wyjasnienia wymaga udzial wroctawian - zarowno mistrzow. jak i zamawia-j^cych - w powstaniu sreber wroctawskich lub od nich zaieznych artystycznie. prze-chowywanych poza granicami Sl^ska: przywotanego juz madryckiego relikwiarza sw. Sebastiana, poznego dzieta Erasmusa Schleupnera (1539) w katedrze na Wawelu^^,

Dwa kielichy w Gliwicach (jeden z dal^ 1517). Izw. V kielich w Zorach (1.506), kielich w Miastecz-ku Sl^iskim, trzy kielichy w Gtogowku (1515 i 1518). kolejne z kosciola sw. Elzbiely we Wroclawiu (1518). katedry wroclawskiej (1515) i Wschowa (1517} - G. Regulska. Goixckie zioiiiiciwo.... poz. 11-12, 12, 17-19. 37. 85, 111. 123, 129, il. 31, 70. 72, 88-90, 93-95, 100, 102-10.3.

Poleih... Wien 1986, s. 312-313, poz. 145 (oprac. M. Komecki). J. Kohie, Verzeichnis der Ktinsldenknialer der Provinz Posen. IV, IJer Regie run iisin'z.irk Brontiwrg,

Berlin 1897. s. 138. il. 117; Polen.... s. 313, poz. 146 (oprac. Z. Dolczewski). '•' M.in.: J. Skorkowska-Smolarska, Goiyckie ziolniclwa koscielne wojewodziwa siqskiego. Katowice

1936; T. Adamek. Typy monstrancji gotyckicli w Polsce i prolyient regiondw. Roczniki Humanislyczne. Prace / Historii Szluki XVIII, z. 5, 1970. s. 5-16: D. Tabor, Zai?ytki zJoiniciwa poznogoiyckiego w kosciele parafialnym pw. sw. sw. Filipa i Jakuini w Zorach. | w: | O sztuce Gdrnego .^Iqska i Zagl<^l)ia Dqbrowskiego XV-XX wieku. Sztiika Slqska ttdkrywana na lunvo. red. E. Chojecka. Katowice 1989, s. 7-21.

''" PodJQly w oparciu o archiwalia krakowskiego cechu ztolnikow. bez analizy zrodet wroctawskich i zachowanych dziet, w: J. Pielrusiiiski, ZIoinicy krakowscy XlV-XVt wieku i ich ksi^ga cechowa. I. War­szawa 2000, passim. Zob.: G. Regulska, Gotyckie zlotnictwa.... s. 57, 59, 109.

G. Regulska, Goiyckie zloiniciwo.... poz. 33. *** Katowice, Muzeum Archidiecezjalne - Zhiory Mitzeuni Archidiecezjalnego w Katowicach. Katowice

1995, s. 16, 112, 173: K. Szczepkowska-Naliwajek, Gotycki kielich m.Kzalny z fundacji Mikolaja i Bernhar-da Slewiczdw. |w:| Festina lenle. Prace ofuirowane Andrzejowi Fischingerowi w siedemdziesiqtq rocz.nicq urodzin. red. M. Piwocka, D. Nowacki, Krakow 1998, s. 43—48.

''^ Corpus Inscripiionum Poloniae. I: Wojewdd:.two kieleckie. red. J. Szymaiiski, 1: Miasm Kielce i po-wiat kielecki. wyd, B, Treliiiska. Kielce 1975. s. 83, poz. 53; Skarhy Kielc. red. Z. Nocoii, D. Olszewski. Kielce 1992, s. 51; Ornumenia Ecclesiae. Sztnka sakralna diecezji kieleckiej [kal. wysl.j, Muzeum Naro­dowe, Kielce 2000. s. 99, 115. poz. 146 (oprac. K. Mysliiiski).

** Kalalog zabylkdw szluki w Police. IV; Miasto Krakdw. 2: Koscioly i klasztory Srddmiescia. I, red. A. Bochnak. J. Samek. Warszawa 1971. s. 129. il. 745; J.T. Nowak, W, Turdza, op.cil.. s. 223. 234. 242, il. 254.

Zapis lestamentowy bpa Samuela Maciejowskiego z 1550 r. - Wawel 1000-2000. Wysiawa Juhile-u.szowa. 1: Kidtnra artyslyczna dworu krdlewskiego i katedry. Katedra krakowska - hiskupia. krolewska. narodowa. Kalalog. Krakow 2000, s. 216-218, poz. I/I90 (oprac. M. Adamska. R. Sachs): III, il. 254.

Nieznany poz'nogotycki kielich w Skarbcu Koronnym na Wawelu 237

pos^zka sw. Stanislawa ze Skalki ' czy dwoch kielichow opatrzonych inskrypcjq^en/a ilni iohaimis henedicti de vratislavia - z kolekcji Pierponla Morgana oraz zachowane­go w kosciele w Niepolomicach*''*.

Wawelski kielich nie byl wzmiankowany w zadnej z dose drobiazgowych inwenta-ryzacji Slqska, brak na nim jakichkolwiek znakow ziotniczych, a zwlaszcza pruskiej cechy kontrybucyjnej z lat 1809-1812, wybitej na prawie wszystkich ocalalych sred-niowiecznych srebrach z tego regionu. Slady grynszpanu wzmacniaj^ supozycj? o ukryciu naczynia, bye moze jeszcze przed pruskq^ rekwizycjq na pocz^tku X I X w. Z uwagi na wysokq^ pozycj? spolecznq^ kanonika Colo jako miejsce pierwotnej fundacji kielicha wchodzi w rachub? wiele miejscowosci, takze poza Sl^skiem. Z braku sto-sownych zrodel mozna typowac kilka z nich. Narzucaj^cym si? rozwi^zaniem byloby sprawienie go do gotyckiej kaplicy sw. Marcina na Ostrowie Tumskim. obok ktorej zamieszkiwal Colo i ktorq^ zywo si? interesowat. To wlasnie sw. Marcinowi wyznaczo-no miejsce na polu stopy przeciwieglym do wizerunku Chrystusa'". W swietle posiada-nych przez nas informacji o nieustannych zmianach w wyposazeniu kaplicy, ktora po 1810 r. przejsciowo utracila funkcje sakralne, a pod koniec X I X w. pozbawiona byla

jakichkolwiek argenteriow^'. jej historyczne zasoby mogly ocalec wyt^cznie w wyniku ukrycia lub przeniesienia w inne miejsce.

Domnicmana fundacja / ok. 1505 Stanistawa Schonfelta, przedslawiciela sl^skiej rodziny osiadiej w Krakowie - J. Pagaczewski, Piisqg srehrny sw. Sianisfawa ir ko.sciele OO. Paiilindw lui Skahe w Krako­wie. Krakow 1927: K. Szczepkowska-Naliwajek, Zwiqzki rzezhy i plaslyki zlolniczej w Polsce na przeloinie XV i XVI wiekii. Tcka Koniisji Historii Sztuki IX. 2{K)2, s. 109-1 II. il. 12. Wokdf Wila Siwoszxi. Kalalog wysiawy w Muzeum Narojowym w Krakowie 2(X>5. red. D. Horzela, A. Organisiy. Krakow 2(H)5. s. 178-I8l.^^z. V/7 (oprac. J. Zmudziiiski).

Osoba fundatora i jego donacjc dla swi^iyii s lemalcm przygotowywanego osobnego artykulu. W poznogotyckim ztotnictwie dose cz^slo wizerunek sw. patrona. fundatora lub jego herb /ajniuje

pole stopy naprzeciw wyobrazenia Chrysiusa: dobrym przyktadem jesl kielich sprawiony w 1514 r. przez kanclerza Krzysztofa Szydlowieckiego do kosciola Bemardynow w Opatowie, obecnie w Zamku Krolew-skim na Wawelu, nr inw. 4810 - Polen..., s. 318-319. poz. 156. il. 52.

Encyklopedia Wroclawia. Wroclaw 2001. s. 407 (oprac. A. Zurek),

II. 1. Kielich fundacji Apiciusa Colo, WrocJaw, zapewne 1507; Kralcow, Zameic Krolewski na Wawelu (fot. S. Michta)

11. 4. Sw. Jan Ewangelista, fragment il. 1 (fot. S. Michta)

II. 5. Sw. Marcin, fragment il. 1 (fot. S. Michta)

11. 6. Sw. Andrzej, fragment il. 1 (fot. S. Michta)

II. 7. Sw. Jan Chrzciciel, fragment il. 1 (fot. S. Michta)

II. 8. Plyta nagrobna Apiciusa Colo, Wroclaw, 1500, inskrypcja uzupelniona w 1517 r.; Wroclaw, katedra (fot. R. Kaczmarek)