Müfettiş ve Öğretmen Görüşleriyle Neden Denetim

Doç. Dr. Mukadder BOYDAK ÖZAN1 Tuncay Yavuz ÖZDEMİR2

Özet

Bu araştırmanın amacı öğretmen ve eğitim müfettişlerinin görüşleri ışığında denetimin öneminin, eğitim sistemine ne gibi katkılarının olduğunun belirlenmesidir. Araştırmanın çalışma grubunu Elazığ ve Kahramanmaraş ilinde görev yapan eğitim müfettişleri ile bu illerdeki ilköğretim kurumlarında görev yapan öğretmenler oluşturmaktadır. Elazığ ilinden 27, Kahramanmaraş ilinden 19 eğitim müfettişi ile Elazığ ilinden 38, Kahramanmaraş ilinden 24 öğretmen tesadüfî örnekleme yöntemi ile araştırma grubuna dâhil edilmiştir. Araştırmacılar tarafından geçerli kabul edilen görüşler öğretmenler ve müfettişler olmak üzere ayrı ayrı kodlanarak, nitel veri analiz programı olan QSR Nvivo 9 programına aktarılmıştır. Araştırma bulguları denetimin hem öğretmenler hem de denetmenler tarafından örgütsel hedeflere ulaşılması için önemli bir süreç olarak görüldüğünü göstermektedir. Denetim olmasaydı eğitim öğretimde kalitenin düşeceği, kaos ortamı yaşanacağı görüşü öğretmen ve müfettişlerin büyük bölümü tarafından paylaşılmıştır. Denetmen ve öğretmen görüşlerindeki farklılık denetimin öğrenci başarısı üzerine olan etkisinde farklılaşmaktadır. Denetmenler denetimin doğrudan ve dolaylı olarak öğrenci başarısını olumlu etkileyeceği görüşünde birleşirken, öğretmenlerin önemli bir kısmı denetimin öğrenci başarısını çok etkilemediğini düşünmektedirler.

Anahtar kelimeler: Müfettiş, neden denetim, denetimin önemi

Giriş:

Literatürde denetimle ilgili birbirini kapsayan veya tamamlayan birçok tanımlama bulunmaktadır. Bursalıoğlu (2005)’na göre denetim, eğitimde gözetme yollarından biridir ve kamu yararı adına davranışı kontrol etme süreci olarak tanımlanmaktadır. Denetim, örgütün amaçları doğrultusunda saptanan ilke ve kurallara uygun işleyip işlemediğinin araştırılması sürecidir (Aydın, 2000). Başar (2000) ise denetimi; durumu saptama, değerlendirme, sonuçta düzeltme ve geliştirme etkinlikleri yapma olarak tanımlayarak sistemli bir hale getirmiştir. Denetim, örgütsel eylemlerin kabul edilen amaçlar doğrultusunda, saptanan ilke ve kurallara uygun olup olmadığının anlaşılması süreci olarak düşünülebilir.

Denetim, öğretimi gerçekleştirecek öğretmen ve denetçilerin uygulamaları hakkında ayrıntılı bilgi edinmelerine; kazandıkları bilgi ve becerilerini, okul ve sınıf ortamında yeterli düzeyde kullanabilmelerine yardım eden bir süreçtir (Can, 2004).

Denetimin Önemi:

Bütün örgütlerin varoluş nedeni, amaçlarını gerçekleştirme durumunu sürekli hale getirmektir. Amaçları gerçekleştirebilmek için örgütün bütün aşamalarının, bütün bileşenlerinin düzenli olarak kontrol edilmesi ve bunun sonucunda değerlendirilmesi gerekmektedir. Denetim sayesinde gerçekleştirilen düzenli kontrol, değerlendirme ve geliştirme etkinliği denetimin önem ve zorunluluğunu ortaya koymaktadır.

Amaçlara uygun olarak gerçekleştirilen denetim sisteminin örgüte sağlayacağı bir takım yararların olması beklenmektedir. Bunlar (Işık, 2009):

1Fırat Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, EYPTE, E-Posta: mboydak@firat.edu.tr 2Fırat Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, EYPTE Bölümü Doktora Öğrencisi, E-Posta: tyavuz@hotmail.com.tr

Örgütün kamuya sunduğu hizmetin kusurlu veya üstün yönlerinin nesnel olarak değerlendirilmesi.

Elde edilen değerlendirme sonuçlarının sunulan hizmetin geliştirilmesinde kullanılmak üzere somut dönütlere (feedback) dönüştürülmesi.

Hizmetin yetersiz ve niteliksiz üretilmesinde payı olan iş görenlere kusur düzeltici danışmanlığın sunulması.

Hizmetin nitelikli üretilmesinde başarılı olan iş görenlerin belirlenmesi ve ödüllendirilmesi.

Denetim sonuçlarını örgütün yönetimini ve iş görenlerin etkililiğini yükseltmek amacıyla kullanılması.

Yönetsel kararların daha güvenilir ve geçerli olması için tabandan yukarıya doğru dönütlerin sağlanması.

Eğitim, insana dair tüm uygulamaların temel boyutunu oluşturmaktadır. Eğitim sisteminin işleyişi, bir ülkedeki tüm sosyal sistemleri etkilemektedir. Bütün alanlarda yapılan başarılı veya başarısız uygulamaların temelinde eğitim sisteminin etkili ve verimli çalışması yatmaktadır (Erdem ve Kocabaş, 2005). Eğitim sisteminin bu özelliğinin yanı sıra başka sistemlerle etkileşim halinde olması, eğitim sisteminin etkililik ve verimliliğinin değerlendirilmesini gerektirmektedir. Bu da, yönetimin denetim aracılığı ile elde edeceği bilgilerle sağlanır. Bu nedenle, denetim yönetimin vazgeçilmez bir süreci konumundadır ve her örgütte yer almasını zorunlu hale getirir (Yalçınkaya, 2003).

Denetimin Amacı ve İşlevleri

Denetimin temel amacı, örgütün amaçlarını gerçekleştirme derecesini saptayarak, sonuçların daha iyi olabilmesi için gerekli önlemleri almak ve süreci geliştirmektir (Dağlı, 2006). Bu yüzden örgütün işleyişi sürekli takip edilmeli, süreç planlı ve programlı bir şekilde sürdürülmelidir. Eğitim kurumlarında kaliteyi yakalamak sadece sistemi iyi kurarak elde edilebilecek bir durum değildir. İşleyişte yer alan aksaklıklar hemen düzeltilerek, tekrarlanmaması için gerekli önlemler alınmalıdır.

Denetimin işlevleri esas alınarak tanımlandığında, bir kurumda yapılan çalışmaların işlemleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir (Işık, 2009):

Amaca uygun olarak hazırlanan planı inceleme,

Plan ile uygulamaları yerinde karşılaştırma,

Plandan ayrılma, hata ve eksikleri saptama,

Hatalı uygulamaları yerinde ve zamanında durdurma,

Hataların, sapmaların ve eksikliklerin nedenlerini bulma,

Önleyici, düzeltici ve giderici önlemleri belirleme,

Önlemleri önerme, yol gösterme ve yardım etme,

Önlemlerin uygulanmasını ve değişmeleri izleme,

Başarıyı etkileyen faktörleri araştırma, bulma,

Mesleki yardımda bulunma, iş başında yetiştirme,

Yenilik ve gelişmeleri izleme, ilgililere yayma,

Alanla ilgili inceleme ve araştırmalar yapma,

Değerlendirme yapma ve sonuçları raporlama,

Yasa hükümlerine aykırı eylemleri soruşturma,

Soruşturma raporlarını hazırlama ve sunma.

Bütün bu işlevler dikkate alındığında denetimin bir örgüt için ne kadar önemli olduğu anlaşılmaktadır. Bu özelliklerin yanı sıra okulların artması, okullar arası eşgüdümü gerekli kılmıştır. Eğitim alanında yasa, yönetmeliklerle getirilen ilke ve kuralların artması, okulların bunlara uygun işleyip işlemediğini izlemeyi gerektirmiştir. Bütün bu eşgüdümleme, işbaşında yetiştirme, öğretmenlere kılavuzluk etme, işlemeyi izleme gibi görevler, eğitim yönetiminin yanı sıra eğitim denetiminin işlevleri arasında yer almaktadır (Başaran, 1998). Bu çalışma ile eğitim müfettişi ve öğretmen görüşlerine göre denetimin öneminin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın amacına ulaşmak üzere katılımcılara aşağıdaki açık uçlu soruları içeren görüşme formları sorulmuştur:

1. Size göre denetim neden önemlidir?

2. Denetim olmasaydı hangi sorunlar yaşanırdı?

3. Denetim personelin mesleki gelişimine katkısı var mıdır? Örnek verebilir misiniz?

4. Denetim öğrenci başarısını nasıl etkiler?

YÖNTEM

Bu araştırma, nitel araştırma paradigması içerisinde değerlendirilen “içerik analizi” modeli kullanılarak yürütülmüştür.

Evren ve Örneklem

Araştırmanın çalışma grubunu Elazığ ve Kahramanmaraş ilinde görev yapan eğitim müfettişleri ile bu illerdeki ilköğretim kurumlarında görev yapan öğretmenler oluşmaktadır. Elazığ ilinden 27, Kahramanmaraş ilinden 19 eğitim müfettişi ile Elazığ ilinden 38, Kahramanmaraş ilinden 24 öğretmen tesadüfî örnekleme yöntemi ile araştırma grubuna dâhil edilmiştir. Örneklem seçilirken yapılan ön görüşmelerde araştırma konusunda görüşlerini ifade etmekten çekinmeyecek, araştırmacılara görüş bildirmede destek olabilecek öğretmen ve eğitim müfettişleri belirlenerek görüşleri alınmıştır.

Veri Toplama Aracı

Araştırmada nitel veri toplamak amacıyla yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Yarı yapılandırılmış görüşme tekniği sistematik ve karşılaştırılabilir veri sunması yönüyle araştırmacılara kolaylık sağlar (Yıldırım ve Şimşek, 2005). Alanda uzman kişilerin görüşlerine başvurularak ve ilgili literatür taraması yapılarak araştırmacılar tarafından hazırlanan görüşme formu taslağı hazırlanmıştır. Hazırlanan görüşme formu taslağı alanda uzman öğretim üyelerinin görüşleriyle şekillendirilerek son halini almıştır. Görüşme formlarının içerik ve görünüş geçerliliği, alanda uzman öğretim üyelerine (n=5) başvurularak gerçekleştirilmiştir.

Araştırmanın güvenirliğini artırmak için, görüşlerine başvurulan katılımcılara olabildiğince eşit davranılması ve uygulamalardan olabildiğince fazla ve doğru veri elde edilmesi gerekir (Denzin ve Lincon, 2000). Bu nedenle katılımcılara, önceden hazırlanan görüşme formları verilerek, gerekli açıklamalar yapılmış ve sonraki gün teslim etmeleri istenmiştir.

Verilerin Analizi ve Yorumlanması

Öğretmen ve eğitim müfettişlerinin görüşleri ile denetimin öneminin ve eğitim sistemine ne gibi katkılarının olduğunun belirlenmesi amaçlanan bu çalışmada, katılımcılardan gelen görüşme formları araştırmacılar tarafından incelenerek önce yeterince açıklamanın yapılmadığı ya da kullanılamayacak içerikteki görüşme formları ayıklanarak geçersiz sayılmıştır. Geçerli kabul edilen görüşme formlarından öğretmenlere ait olanlar Ö1, Ö2, Ö3,…, Ö62 şeklinde, müfettişlere ait olanlar ise M1, M2, M3,…,M46 şeklinde kodlanarak, nitel veri analiz programı olan QSR Nvivo 9 programına aktarılmıştır. Her bir katılımcı görüşü, araştırmacılar tarafından oluşturulan kategorilere yerleştirilmiştir.

Araştırmanın güvenirliliğini test edebilmek için, katılımcı görüşleri ile bu görüşlerin yerleştirildiği kategorilerin uyumlu olup olmadığının belirlenmesi amacıyla uzman görüşüne başvurulmuştur. Bu aşamada uzmanlar tarafından katılımcı görüşleri incelenerek, araştırmacılar tarafından oluşturulan

kategori listesine, hiçbir katılımcı görüşünün dışarıda kalmayacağı şekilde yerleştirmesi istenmiştir. Araştırmanın güvenirliği için Miles ve Huberman (1994)’ın belirttiği şu formül kullanılmıştır:

Uzlaşma Yüzdesi(P)=�Görüş Birliği (Na)

Görüş Birliği (Na) + 𝐺ö𝑟üş 𝐴𝑦𝑟𝚤𝑙𝚤ğ𝚤(Nd)�

Miles ve Huberman (1994), nitel araştırmalar için güvenirlik hesaplarında uzlaşma yüzdesinin %70’in üzerinde, Saban (2004) ise %90 ve üzerinde olmasını yeterli görmüştür. Bu çalışma için güvenilirlik % 94 bulunmuş ve araştırma güvenilir kabul edilmiştir. Araştırmacılar tarafından dikkat çekici görüş ya da görüşler özüne sadık kalınarak verilmiştir.

Bulgular ve Yorum

Araştırma kapsamına alınan öğretmenlerin ve müfettişlerin görüşme formlarındaki dört ayrı soruya belirttikleri görüşleri ayrı ayrı değerlendirilerek, soru bazlı olarak geçerli ve geçersiz görüşler belirlenmiştir. Katılımcıların demografik özellikleri Tablo 1’de gösterilmiştir:

Tablo 1. Katılımcıların Demografik Özellikleri

Görevi Cinsiyeti Kıdemi ( f )

1-5 yıl 6-10 yıl 11-15 yıl 16-20 yıl 21 yıl ve üzeri

Öğretmen Erkek 4 4 6 9 19

Kadın 2 2 7 5 5

Eğitim

Müfettişi Erkek 13 14 11 7 2

“Size göre denetim neden önemlidir?” sorusuna verilen öğretmen görüşleri için sekiz farklı kategori belirlenmiştir. Araştırmacılar tarafından belirlenen kategoriler ve bu kategorilere uygun görüşlerin frekansları Tablo 2’de gösterilmiştir:

Tablo 2. “Size göre denetim neden önemlidir?” görüşme formu için belirlenen kategoriler

Kategoriler f

Öğretmen Müfettiş

Örgüt içerisinde düzenin sağlanması 12 7

Örgütsel amaçlara ulaşabilmek için 11 14

Bireysel eksiklik ya da yanlışlıkların tespit edilerek giderilebilmesi için 10 10

Otokontrol 7 6

Okul etkililiğini artıracağından 6 --

Bir şarta bağlı olarak sunulan görüşler 6 --

Denetimi tamamen gereksiz olduğunu ifade eden görüşler 5 --

Öğretmenlerin kişisel ve mesleki gelişimi sağlayacak bir örgüt ikliminin oluşturulmasına yardımcı olacağından 4 9

Katılımcılar; örgüt içerisinde işlerin tam ve zamanında yapılmasını, olası aksaklıkların giderilmesini ve öğretmenlerin görevlerini belirli bir program dahilinde yapmasını sağladığı şeklinde özetlenebilecek görüşleriyle, denetimi örgüt içerisinde düzeninin sağlanması noktasında önemli görmüşlerdir. Bu kategoriye uygun katılımcı görüşlerinden bazıları şunlardır:

Ö43: “Tertip, düzen, işe ciddiyetle eğilmeyi teşvik eder. Mesleki bilgi araştırmaya sevk eder. Rekabet ortamı yaratır, çalışmayı hızlandırır. Denetim olmayan bir kuruluşta başıboşluk olur” (Sınıf Öğretmeni, Erkek, Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 16 yıl).

M10: “Her kurumun kendine has bir görev alanı, işleyiş sistemi ve amaçları vardır. Denetim ile kurumun yapısı, sitemi, amaçlarını ne derece gerçekleştirip gerçekleştiremediği kontrol edilir. Sapmaların giderilmesi, yanlışların düzeltilmesi, eksiklerin tamamlanması için önerilerde bulunur. Gerekirse yaptırımlar uygulanır. Denetim olmazsa sistem bozulur, işler aksar, yanlışlar doğruymuş gibi yapılı, kurum kaos ortamına sürüklenir. Bir konuyu/durumu/çalışmayı her zaman farklı bir gözün değerlendirmesi iyidir” (Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 18 yıl).

Eğitim örgütlerinde istenen öğrenci başarısına ulaşılabilmesi, öğretmenlerin yenilenen mevzuat ve yönetmeliklere uygun hareket etmelerinin sağlanması, öğretmen ve okul yöneticilerinin yeni anlayış ve yaklaşımlara adapte olmalarının sağlanması şeklinde özetlenebilecek görüşleriyle katılımcılar, örgütsel amaçlara ulaşabilmek için denetimi önemli görmüşlerdir. Bu kategoriye uygun, öne çıkan görüşlerden bazıları şunlardır:

Ö45: “Bana göre denetlenmeyen bir iş sizin değil yapanın istediği şekilde yapılır. Herkesin doğruyu yapması mümkün olmadığından denetlenmeyen yerde işler gelişi güzel yapılır. Eğitimde gelişi güzel bir eğitim gelişi güzel nesillerin doğmasına yol açar” (Fen ve Teknoloji Öğretmeni, Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 24 yıl).

M24: “Kurumların kuruluş amaçlarını gerçekleştirme sürecinde olası sapmaları ortadan kaldırılması, amaca dönük çalışmalarda olması gereken faaliyetlerin aksamadan yürütülebilmesi açısından önemlidir” (Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 18 yıl).

Görüşleri alınan katılımcılardan 10’u, bireysel eksiklik ya da yanlışlıkların tespit edilerek giderilebilmesine yardımcı olduğu için denetimi önemli görmüştür. Bu kategorideki katılımcı görüşleri; yapılabilecek hataları en aza indirgeme, öğretmenlerin hatalarının belirlenerek giderilmesi, istismarların önüne geçilmesi şeklinde özetlenebilir. Bu kategoride yer alan görüşlerden bazıları şöyledir:

Ö46: “Denetim olmadan bir işin doğru yapılıp uygun yapılıp yapılmadığını görmek anlamak mümkün değildir. Eğitim öğretim içinde yapılan hataların muhatabı öğrenci, insan, çocuk olduğundan denetimin önemi daha da değer kazanmaktadır. Ayrıca alınacak tedbirler ve çözüm önerileri açısından da denetim önemlidir. Denetim başlayıp biten değil, sürekliliği olan bir eylemdir. Derslerin, okulun ve eğitimin amaçlarına ulaşma derecesini belirlemek, değerlendirmek, gerekli düzeltme, geliştirme çalışmalarına katkıda bulunmak açısından önemlidir” (Sosyal Bilgiler Öğretmeni, Kadın , Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 12 yıl).

M39: “Eğitim iş görenlerinin görev, kıdem profilleri baz alındığında mesleğe yeni başlayanlarla kıdemli olan hedef kitlenin mevzuat gerçekleriyle uygulanabilirliği, iş başında yetiştirilmelerinin temini, bu süreçte doğru modellerle mesleki formasyon kazanmaları ve bu sürecin geliştirilmesi açısından önemlidir” (Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 23 yıl).

Mevcut işleyişin örgütsel amaçlara uygunluğunun belirlenmesi, öğretmenlerin sürekli yenilenen ve gelişen durumlara kendilerini hazırlamalarının kontrolü açısından başka bir deyişle okul içerisinde işleyebilen bir oto-kontrol mekanizmasının kurulabilmesi açısından denetim bazı katılımcıların görüşlerine göre önemli görülmüştür. Oto-kontrol sisteminin oluşturulmasına yardımcı olacağı yönündeki cevaplardan öne çıkan görüş şöyledir:

Ö8: “Bana göre öyle bir denetim sistemi oluşturulmalı ki kendi kendini denetleme disiplinli çalışmalı, kendi alanında sürekli yenilemeli ve geliştirmelidir. Çünkü sürekli bir yenileme ve değişim söz

konusudur. Değişime ayak uyması sağlanmalıdır. Örneğin teknoloji alanında bu sorunları görebiliyoruz” (Türkçe Öğretmeni, Erkek, Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 17 yıl).

M41: “Denetim, çalışanla çalışmayanı yapılanların usulüne uygun yapılıp yapılmadığını ayırmak için olması gereken bir uygulamadır. Yeri geldiğinde açılım sağlamak için, rehberlik yapmak için denetim önemlidir” (Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 6 yıl).

Eğitimde kalitenin artması, öğretmen performansını olumlu etkileyerek verimin artması ve dersleri daha verimli geçirmeye çalışan öğretmenlerin çabalarıyla öğrenci başarının artacağı şeklinde özetlenebilecek katılımcı görüşleri, okul etkililiğini artıracağından denetimi önemli görmüşlerdir. Bu kategoride yer alan görüşlerden bazıları şunlardır:

Ö28: “Kuruma değer katma, çalışmalarda verimi artırma ve danışmanlık görevini yerine getirmede denetimin yeri yadsınamaz. O nedenle her alanda denetim olmalıdır. Böylelikle eğitim çalışanları daha çok ve daha verimli çalışmalar yapar” (Matematik Öğretmeni, Erkek, Görev Yeri: Kahramanmaraş, Hizmet Süresi: 28 yıl).

Bazı katılımcılar denetimin uzun soluklu yapılması, rehberlik boyutunun ön planda olması ya da sadece okul idaresi tarafından yapılması durumunda, bir şarta bağımlı olarak öğretmenlerin performanslarını doğrudan etkileyerek okul etkililiğini destekleyeceğini belirtmişlerdir. Bu kategorideki öne çıkan görüşlerden ikisi şöyledir:

Ö17: “Bir ders saatinde ya da bir haftada yapılan denetim, denetim değildir. Etkili denetim; sağlam ölçülerle bir yılı kapsayan, öğrenci merkezli denetimlerdir. Böyle olursa denetim önem kazanır” (Sınıf Öğretmeni, Erkek, Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 16 yıl).

Ö22: “Denetim okul idaresi tarafından yapılırsa önemlidir. Dışardan gelen, okuldaki öğrencileri ve öğretmenleri tanımayan bir yabancının denetimi hiçbir işe yaramaz” (Sınıf Öğretmeni, Kadın, Görev Yeri: Kahramanmaraş, Hizmet Süresi: 27 yıl).

Görüşleri alınan öğretmenlerden beşi denetimi gereksiz gördüklerini ifade etmişken, dördü ise öğretmenlerin kişisel ve mesleki gelişimi sağlayacak bir örgüt ikliminin oluşturulmasına yardımcı olacağından bahsetmiştir. Bu doğrultudaki görüşlerden bazıları şunlardır:

Ö21: “Denetim öğretmenin programı uygularken karşılaştığı sorunlar ya da problemler varsa bunları çözebilmek, karşılıklı fikir alışverişinde bulunmak ve yeni gelişmeler hakkında bilgi sahibi olmak açısından önemlidir” (Görsel Sanatlar Öğretmeni, Kadın, Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 9 yıl).

Ö3: “Her milletin kendine has özellikleri vardır. Biz denetime ihtiyaç duyar haldeyiz. Ayrıca uzmanı olan kişilerden yeni bilgi ve beceriler kazanıp, kaçırdığımız yasa ve yönetmeliklerden haberdar olma açısından önemlidir” (Sınıf Öğretmeni, Erkek, Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 23 yıl).

Katılımcılara yöneltilen “Denetim olmasaydı hangi sorunlar yaşanırdı?” sorusuna ilişkin görüşler incelendiğinde sadece üç öğretmen görüşü geçersiz sayılmış ve geçerli kabul edilen görüşler altı kategoride toparlanmıştır. Araştırmacılar tarafından belirlenen kategoriler ve bu kategorilere uygun görüşlerin frekansları Tablo 3’te gösterilmiştir:

Tablo 3. “Denetim olmasaydı hangi sorunlar yaşanırdı?” görüşme formu için belirlenen kategoriler

Kategoriler f

Öğretmen Müfettiş Öğretimin kalitesi düşerdi 20 17

Kaos ortamı yaşanırdı 17 14

Herhangi bir sorun yaşanmazdı 13 --

Mevcut ya da olası hatalar görülemezdi 5 7

Örgütsel amaçlardan sapma olurdu 4 8

Katılımcılar, denetim olmasaydı okul içerisinde tertip ve düzenin olmayacağını, eğitim ve öğretimde aksaklıkların olacağını, öğretmenlerin motivasyonlarının azalacağını, alandaki yenilik ve gelişmelerin gerisinde kalınacağını ve mesleğe karşı boş vermişliğin olacağını belirterek öğretimdeki kalitenin düşeceğini ifade etmişlerdir. Bu görüşlerden dikkat çekici olanlardan bazıları şunlardır:

Ö29: “İnsan yetiştirme sanatı olan öğretmenlik hata kaldırmayan, yapıldığında telafisi zor olan bir iştir. Yapılan hataların belirlenmesi ve erkenden telafisi ancak denetim ile sağlanır. Telafi gecikme iyi insan yetiştirme işini aksatacağından toplumun bozulmasına varan sonuçlar doğurur. Hedeflerini ortaya koymayan veya koysa bile hedefe ulaşmadan, planlamanın bulunmadığı, insan kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmadığı, standartlardan uzak, iş birliğinden yoksun, hizmet kalitesi düşük ve adil olamayan bir sistem muhtemelen işlerdi ki bu da çağdaş eğitime uymazdı” (Sınıf Öğretmeni, Kadın, Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 23 yıl).

M13: “Meslekte kıdem almış, ancak bu sürede kendini güncellememiş işgörenlerin gerek bilimsel, gerekse mevzuattaki gelişmelerin gerisinde kalışları nedeniyle istikbalimizin teminatı gençlerimizin, emsallerinin gerisinde kalmalarına sebep olacaktır. Kültürel gelişmemizi gerçekleştirecek donanımlara sahip olamayan nesiller yetiştirilmesi muhtemeldir” (Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 6 yıl).

Vurdumduymazlık, düzensizlik, görevlerde aksaklık, evrak hatalarında gözle görülür bir artış, standart olmayan uygulamalarla birlikte öğretmenler arasındaki tatlı rekabetin ortadan kalkması sonucunda verimlilikte azalmanın olacağı şeklinde özetlenebilecek katılımcı görüşleri, denetimin olmaması durumunda tam anlamıyla bir “kaos ortamı yaşanırdı” şeklinde kategorize edilmiştir. Bu kategoriye uygun katılımcı görüşlerinden öne çıkanlar şunlardır:

Ö20: “Kişilerin görevlerinde aksamalar olurdu çalışanlar arasında denge sağlanmazdı. Kişiler eksikliklerini düzeltme yönün de gitmezlerdi. Yeniliklerde gelişmelerden haberdar olmazlardı. Ülke içinde eğitim-öğretimde birliktelik sağlanmazdı. Çünkü herkes kendi belirlediği kurallara göre eğitim verirdi” (Sınıf Öğretmeni, Erkek, Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 29 yıl).

M41: “Kurumların yönetim süreçlerinde siyasal etki artacak, yöneticiler, atanmalarına etki eden siyasileri memnun etmeye odaklanacaklarından, kurumların yönetim süreci, yürürlükteki mevzuatlardan ziyade, baskı gruplarının gücü ve talepleri doğrultusunda işleyebilir. Bu süreçte atama, mesaiye devam, ek ders ücret dengesi, zorunlu / ücret karşılığı derslerin tespiti ve dağıtımı, terfi, görevde yükselme vb. faaliyetlerin sübjektif kriterlerle güç odaklarına teslim edilerek, örgüt içi çatışmaların artmasına sebep olabilir” (Görev Yeri: Kahramanmaraş, Hizmet Süresi: 17 yıl).

Bazı katılımcılar; eğitim müfettişlerince yapılan denetimlerin başlı başına bir sorun olduğunu, okul idaresi tarafından gerekli yönlendirmelerin yapılması durumunda ya da herkese gerekli sorumluluk bilinci verildiği takdirde denetime gerek kalmayacağı şeklinde görüş bildirmişlerdir. Öğretmenler, özellikle eğitim müfettişlerinin denetim sürecindeki tutum ve davranışlarının, moral ve motivasyonlarını olumsuz etkilediğini ifade etmişlerdir. Bu yöndeki görüşler denetim olmasaydı herhangi bir sorun olmazdı kategorisinde toplanmıştır. Bu kategoride yer alan görüşlerden dikkat çeken görüş aşağıda sunulmuştur:

Ö35: “Çok fazla sorun yaşanmazdı. Bence öğretim yılı başında yapılan rehberlik daha kapsamlı olmalıdır. Denetime gerek kalmazdı” (Sınıf Öğretmeni, Erkek, Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 13 yıl).

Öğretmenlerin denetimin olmaması durumunda, mevcut uygulamalarına ilişkin dönüt alınamayacağından eğitim öğretim etkinliklerindeki mevcut ya da olası hatalar görülemezdi şeklinde özetlenebilecek katılımcı görüşlerinden en dikkat çekici olan şöyledir:

Ö8: “Geri bildirim, insanlara yapıp ettiklerinin meşruiyetini sorgulamalarına olanak tanınır. Yanlışlıklarda bu verilerle düzeltilir. Denetim olmazsa yanlışlıkların farkına varılmaz, bu nedenle doğrulara da ulaşılmazdı” (Sınıf Öğretmeni, Kadın, Görev Yeri: Kahramanmaraş, Hizmet Süresi: 21 yıl).

M4: “Denetim olmazsa sistem aksar, yanlışlar doğruymuş gibi yapılmaya devam edilir, gevşeklik tembellik oluşur, kısır döngü yaşanır” (Görev Yeri: Kahramanmaraş, Hizmet Süresi: 16 yıl).

Bazı katılımcılar, eğitim sistemimizin amaçlarından sapmalar olacağından belirlenen hedeflere ulaşılamayacağı şeklinde görüşlerini belirtmişlerdir. Bu katılımcıların görüşleri “örgütsel amaçlardan sapmalar olurdu” kategorisinde toparlanmıştır. Bu yöndeki görüşlerden öne çıkan görüşler aşağıda yer almaktadır:

Ö41: “Milli eğitim sistemimizin amaçlarından sağmalar olarak, kurumsal yapılarda çözülme ve çatışma ortaya çıkardı. Kurumsal gelişme yenileşme gerçekleşemezdi”(Türkçe Öğretmeni, Erkek, Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 14 yıl).

M18: “Devletin devamlılığı ve yapılması gereken görevlerin hakkıyla yapılması hiç kimsenin inisiyatifine bırakılamaz, bırakılmayacak derecede önemli bir husustur. Denetim olmadığı müddetçeeğitim örgütünün var oluş sebeplerinin dışına çıkılarak farklı emellere hizmet edebilir” (Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 17 yıl).

Araştırma kapsamında katılımcılara sunulan “Denetimin, personelin mesleki gelişimine katkısı var mıdır? Örnek verebilir misiniz?” görüşme sorusuna ileri sürülen görüşlerden beşi geçersiz kabul edilmiş, geçerli kabul edilen görüşler üç başlıkta toplanmıştır. Araştırmacılar tarafından belirlenen kategoriler ve bu kategorilere uygun görüşlerin frekansları Tablo 4’te gösterilmiştir:

Tablo 4. Denetimin, personelin mesleki gelişimine katkısı var mıdır? Örnek verebilir misiniz?” görüşme

formu için belirlenen kategoriler

Kategoriler f Öğretmen Müfettiş

Olumlu katkıları vardır 23 44

Herhangibir katkısı yoktur 18 2

Bazı şartlar yerine getirilirse olumlu katkıları vardır 16 --

Öğretmenlerin hazırlıklı, dikkatli ve itinalı bir şekilde derse girmelerini, yenilik ve gelişmeleri

takip ederek programına dahil etmelerini, mevcut hataların düzeltilerek iyileştirmelerin yaşanmasını sağladığı için denetimin, öğretmenlerin mesleki gelişimine olumlu katkısı olacaktır şeklinde kategorize edilen katılımcı görüşlerinden dikkat çekici olanları şunlardır:

Ö44: “Katkısı vardır. Yıllık planları kendimizin yaptığı düşünülerek, örnek bir yıllık plan alıp aynısını değiştirip uyarlayarak kullanmaya başlanmıştır. Müfettişin bana yıllık plan yapmada kullanacağım kaynakları, yönetmelikleri benimle paylaşarak yıllık plan yapma konusunda örneklerle açıklamalarda bulundu. Bu bilgiler ışığında hazırladığım planlar diğer meslektaşlarım tarafından adeta kapışıldı” (Sınıf Öğretmeni, Erkek, Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 29 yıl).

M37: “Mesleki kıdemi fazla olan öğretmenlerin, mevzuat ve eğitim bilimlerinde ki gelişmelere uyumları sağlanarak, diğer öğretmenlere model olmaları yönünde teşvik edilmeleri gerekir. Böylece diğer öğretmenlerin mesleki gelişim sürecinde birlikte öğrenme modeli uygulanmış olur (Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 28 yıl).”

18 katılımcı görüşü; uygulamada sadece evrak takibi, kırtasiyecilik, göz boyama, günü kurtarma olarak gördükleri denetimin, öğretmenlerin mesleki gelişimlerine herhangi bir katkısı olmayacağı şeklinde gruplandırılmıştır. Bu yöndeki görüşlerden bazıları şu şekildedir:

Ö45: “Çok fazla olduğunu düşünmüyorum. Bana mesleki gelişime katkı sağlayarak insanın yani beni denetlemeyenin öncelikle olarak konusuna hakim olması, nedeni, niçini, sonucu, bana açıklayabilmesi gerekir. Buda denetçinin kendini yetiştirmesi ile mümkün. Bakın bakalım etrafımıza kaç kişide böyle bir çaba görüyorsunuz. Her yerde yapılan işin sebebini yani ne olduğunu ve nasılını açıklayamayan ”hocam konum böyle ”deyip kesip atan, ancak sebebini kendiside bilmeyen denetçilerle dolu” (Sınıf Öğretmeni, Kadın, Görev Yeri: Kahramanmaraş, Hizmet Süresi: 15 yıl).

Ö60: “Bugünkü denetim sistemin sadece evrakların tamamlamasını sağlar. Örneğin veli toplantısı yaptığına dair tutanak var mıdır varsa tamam. Oysa yapılan veli toplantısının ne kadar başarılı geçtiği veli, okul, öğrenci ilişkisini bağını ne kadar güçlü hale getirmiştir. Orası pek sorgulanamıyor” (Sosyal Bilgiler Öğretmeni, Erkek, Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 19 yıl).

Eğitim müfettişlerinin kırıcı ve olumsuz tavırlardan soyutlanarak yapıcı davranışlar sergilemeleri, denetimde rehberlik boyutunun ön planda tutulması, siyasi ya da ideolojik yaklaşımların etkisinde kalmadan yapılacak objektif denetimler sayesinde öğretmenlerin mesleki gelişimlerinin denetim yoluyla desteklenebileceğini, 18 katılımcı tarafından belirtilmiştir. Bir takım şartların sağlanması durumunda denetimin, öğretmenin mesleki gelişimine olumlu katkılarının olacağı şeklindeki görüşlerden, araştırmacılar tarafından önemli görülenler şunlardır:

Ö21: “Eğer gerçekten samimi ve pozitif bir şekilde yaklaşır, karşılıklı fikir alışverişinde bulunulursa, gözlemlenen hem eksiklikler, hem güzellikler beraber söylenirse gelişime katkıda bulunabilir. Çünkü öğrenmenin sonu yok. Her an yeni şeyler öğrenmeye hepimizin ihtiyacı var. Teftiş esnasında tek taraflı konuşmak, öğretmenin konuşmasına fırsat vermemek çok önemli değil” (Sınıf Öğretmeni, Erkek, Görev Yeri: Kahramanmaraş, Hizmet Süresi: 21 yıl).

Ö52: “Aslında olması lazım ama bizde maalesef yok. Yapanda yapmayanda pek fark edilmiyor. Denetimde başarılı olanların ekonomik ve kariyer açısından yükselmesi yapılmıyor” (Matematik Öğretmeni, Erkek, Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 13 yıl).

“Denetim öğrenci başarısını nasıl etkiler?” sorusuna katılımcıların sundukları görüşlerden altısı araştırmacılar tarafından geçersiz kabul edilmiştir. Geçerli kabul edilen 56 görüşler için belirlenen kategoriler ve frekansları Tablo 5’te görülmektedir:

Tablo 5. “Denetim öğrenci başarısını nasıl etkiler?” Görüşme formu için belirlenen kategoriler

Kategoriler f

Öğretmen Müfettiş

Olumlu etkiler 34 46

Herhangi bir etkisi yoktur 17 --

Bazı şartlar yerine getirilirse olumlu

k k l d 5 --

Görüşleri geçerli kabul edilen katılımcıların yaklaşık %61’i; öğretmenin gerekli hazırlıkları yaparak, plan ve programa uyarak dersi işlemesine, gerek pedagojik ve gerekse mesleki alandaki yanlış bilgi ya da uygulamaların düzeltilmesine yol açacağı nedeniyle denetimin öğrenci başarısına olumlu etkisinin olacağını ifade etmişlerdir. Bu kapsamdaki görüşlerden bazıları şunlardır:

Ö29: “Denetim tıpkı öğretmenlerde olduğu gibi öğrenci başarısına da pozitif katkıları bulunabilir. Denetim sayesinde dershane kütüphane laboratuvar gibi bölümlerde donanım ve düzenlemeler öğrencilerin ihtiyacına karşılık verebilecek hale gelebilecek buda öğrenci başarısına yansıyacaktır. Öğrencilerin gelişim düzeyleri esas alınarak ders programları ve müfredat takip edilecektir. Öğrenci başarısını ölçme değerlendirmede eşitlik sağlanacaktır. Bir plan dâhilinde giren öğretmen derslerin zamanında ve verimli yapılmasında rol oynayacağı için öğrenci başarısının olumlu yönde etkileyecektir” (Sınıf Öğretmeni, Erkek, Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 19 yıl).

M11: “Düzenlenen eğitim durumunda öğretmenin formasyon yeterliliği, iletişimdeki başarı veya başarısızlığı nedeniyle; yerli yersiz öğrencilerin: dövülmesi, azarlanması, notun silah olarak kullanılması, velisi yanında öğrencinin rencide edilmesi vb. nedenlerle olumsuz etkilenen öğrencilerin, velilerin şikayeti veya denetim sürecinde yapılan tespitlerden hareketle sorunun çözümüne yönelik muhatapların aydınlatılması, iletişim kopukluklarının giderilmesi, kasıtlı olan tarafların yaptırımlarla uyarılması yoluyla sorunların devam etmesi engellenerek, etkilenen tarafların moral / motivasyonlarının sağlanması suretiyle başarıyı arttırır” (Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 12 yıl).

Katılımcıların 17 tanesi; denetimin sadece öğretmen ile ilgi olduğunu, daha çok evrak işleriyle ilgilenildiğini, bir ders saatiyle sınırlı bir etkinliğin öğrenci başarısını hiçbir şekilde etkilemeyeceğini belirtmiş ve bu görüşler araştırmacılar tarafından denetimin öğrenci başarına herhangi bir etkisi yoktur kategorisinde toplanmıştır. Bu kategoriye uygun görüşlerden bazıları şunlardır:

Ö28: “Öğrenci başarısını arttırdığına pek katılmıyorum. Zira işini sevgiyle yapan ve meslek etiğine inanan eğitimciler denetimciler için çalışmazlar. Onlar kendilerini zaten vicdanları ölçüsünde hep denetimde hissederek çalışırlar” (Sınıf Öğretmeni, Kadın, Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 9 yıl).

Ö58: “Yeni bir yüz, yeni bir konuşma, sunum ve soru şekli, öğrenciler bildiklerini bile unutuyorlar. Teftiş, olacaklar diye hiçbir öğrenci fazladan çalışmıyor. Öğrenciler her zamanki gibi çalışıyorlar. Teftiş sırasında şaşırıyorlar, bildiklerini bile söyleyemiyorlar” (Sınıf Öğretmeni, Erkek, Görev Yeri: Kahramanmaraş, Hizmet Süresi: 10 yıl).

Yapıcı davranışların sergilendiği bir denetim sonrasında öğretmen, eksik ya da yanlış bilgi ya da davranışlarını düzelteceği için öğrenci başarının artacağı şeklinde özetlenebilecek katılımcı görüşleri bazı şartlar yerine getirilirse olumlu katkıları vardır kategorisinde toplanmıştır. Bu görüşlerden dikkat çekici olanlar şunlardır:

Ö1: “Öğretmenin başarısı haliyle öğrenciyi de etkileyecektir. Denetimler yapıcı olarak yapılırsa eğer” (Türkçe Öğretmeni, Erkek, Görev Yeri: Elazığ, Hizmet Süresi: 21 yıl).

Ö20: “Denetimde olumlu iletişim sağlanmışsa denetlenen mesleğinin daha iyi yapmaya gayret eder. Olumsuzluklar ön planda tutulursa, öğretmen öğrencilere bu olumsuzluğu yansıtarak öğrencinin başarısının düşmesine sebep olmaktadır” (Sınıf Öğretmeni, Erkek, Görev Yeri: Kahramanmaraş, Hizmet Süresi: 17 yıl).

SONUÇ VE ÖNERİLER

2010-2011 eğitim – öğretim yılı, Elazığ ve Kahramanmaraş illerinde görevli 46 eğitim müfettişi ile aynı illerdeki ilköğretim kurumlarında görevli 62 öğretmenin katılımıyla gerçekleştirilen araştırma ile denetim mekanizmasının, eğitim sistemimiz açısından önemi belirlenmiştir.

Görüşme formunda yer alan “denetim neden önemlidir?” sorusuna sadece beş öğretmenin denetimi gereksiz olarak görmesi, bir başka ifadeyle görüşleri alınan öğretmenlerden 57’sinin farklı gerekçelerle denetimi önemli görmüş olması, denetim sistemi açısından önemli bir sonuçtur. Denetimin; öğretmenlerin sürekli yenilenen ve gelişen “anlayış ve yaklaşımlara” adapte olmalarını sağlaması ve öğretmenlerin eğitim – öğretim etkinliklerindeki hatalı ya da yanlış uygulamalarının belirlenerek giderilmesini sağladığı için gerekli görülmesi, öğretmenlerin denetimi benimsemiş olduklarının önemli bir göstergesidir.

Denetim sayesinde; örgüt içerisinde yapılması gereken eğitim-öğretim etkinlikleri ve idari işlemlerin tam ve zamanında yapılıyor olması ya da bu yönde çalışılıyor olması, eğitim örgütlerinin, öğrencilerini bir üst eğitim kurumuna daha donanımlı olarak gitmelerine sağlayacağı için önemlidir.

Denetimin olmaması durumunda; örgüt içerisinde işgören motivasyonun giderek azalması ve mesleki gelişimlerini sürdürme gereksinimlerini yitirmeleri, birlikte örgütsel amaçlardan uzaklaşılacağı ve uygulamalardaki hataların gözden kaçabileceği, bu nedenlerden ötürü örgütsel amaçlara ulaşmanın güçleşeceğinin, eğitim müfettişlerinden ziyade öğretmenler tarafından belirtilmesi önemlidir. Bu durum; katılımcıların, denetim yoluyla “öğretmenlerin mesleki gelişimlerine ve öğrenci başarılarına olumlu katkılar sağlanır” ortak görüşünün bir yansımasıdır.

Öğretmenler tarafından gerek uygulamadaki denetim şekli ve gerekse müfettişlerin denetlenenlere yaklaşımlarından ötürü, denetim olmayınca öğretmen motivasyonunun artacağını ve bu şekilde verimliliğin artacağını belirtmişlerdir. Özellikle eğitim müfettişlerinin; kırıcı, olumsuz, yapıcı olmayan davranışlar gibi tavırlar sergilediklerinin ifade edilmesi; 14 Eylül 2010 tarih ve 27699 sayılı resmi gazetede yayınlanan, denetim görevlilerinin uyacakları meslekî etik davranış ilkeleri hakkında yönetmelik ile belirlenen etik ilkelerden uzak bir denetimin yapıldığı anlamına gelmektedir.

Denetimin bir ders saatine sıkıştırılmadan uzun soluklu bir şekilde olmasını istemeleri, rehberlik boyutunun ön planda olması gerektiği, gerçek anlamda mesleki alan bilgisine ya da eğitim bilimlerindeki yeniliklerin kazanımı noktasında herhangi bir katkının sağlanamadığı, görüşleri birkaç öğretmen tarafından ileri sürülmüş olsa da bu konuların üzerinde önemle durulması gerekir.

Denetim sürecindeki eğitim müfettişlerinin, yönetmelikler ve akademik çalışmalarla belirlenen etik ilkelere ne derece bağlı kaldıkları belirlenerek, denetimle ilgili mesleki etik standartların istenen düzeye getirilmesi yönünde çalışmalar yapılabilir. Dağlı ve Akyıldız (2009)’ın etik kurul oluşturulma önerisi önem kazanmaktadır. 14 Eylül 2010 tarihindeki resmi gazetede yayınlanan 27699 sayılı denetim görevlilerinin uyacakları meslekî etik davranış ilkeleri hakkındaki yönetmeliğine işlerlik kazandırılması da etik kaynaklı sorunların giderilmesine yardımcı olabilir.

Denetimin sadece teftişten ibaret olmadığı, rehberliğin; öğretmenlerin mesleki gelişimlerini sürdürmeleri, öğrencilerin akademik başarılarını artırmaları, yenilenen program, yöntem ve tekniklerin hızlı ve etkin bir şekilde uygulanabilmesi gibi can alıcı öneme sahip konularda, teftişten daha önemli olduğu gözler önüne serecek, öğretmen ve eğitim müfettişlerinin katılımıyla örnek olaylar üzerinde çalıştaylar düzenlenebilir.

Kaynakça

Aydın, M.(2000).Çağdaş Eğitim Denetimi. Hatiboğlu Yayınevi,Ankara.

Başar, H. (2000). Eğitim Denetçisi. PegemA Yayıncılık, Ankara.

Başaran, İ. E. (1998). Eğitime Giriş.Umut Yayım Dağıtım, Ankara.

Bursalıoğlu, Z. (2005). Okul Yönetiminde Yeni Yapı ve Davranış. PegemA Yayıncılık, Ankara.

Can, N. (2004). “İlköğretim Öğretmenlerinin Denetimi ve Sorunları”. Milli Eğitim Dergisi, Sayı: 161 / Kış.

Dağlı, A. (2006). “İlköğretim Denetmenlerinin Eğitim ve Yaşam ile İlgili Karşılaştıkları Sorunlar ve Bu Sorunların Çözümüne İlişkin Öneriler”, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi,(6).

Dağlı, A. ve Akyıldız, S. (2009). İlköğretim Öğretmenlerinin Görüşlerine Göre İlköğretim Denetmenlerinin Etik Davranışları, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 13, 27-38.

Erdem, R. ve Kocabaş, İ. (2005). “Eğitim Denetçilerinin Kültürel Değerleri”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:15, Sayı: 2.

Resmi Gazete, 14 Eylül 2010, 27699 Sayılı Denetim Görevlilerinin Uyacakları Meslekî Etik Davranış İlkeleri Hakkında Yönetmelik.

Saban, A. (2004). Giriş Düzeyindeki Sınıf Öğretmeni Adaylarının Öğretmen Kavramına İlişkin İleri Sürdükleri Metaforlar. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2, 135-155.

Işık, I. (2009). “Geleneksel ve Çağdaş Denetim Yöntemlerinin Gelişimine ve Okul Başarısına Etkilerinin Algılanma Düzeyleri (Kartal İlçesinde Bir Alan Araştırması)”, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

Miles, M.B. ve Huberman, A.M. (1994). Qualitative Data Analysis. Sage Publication, London.

Yalçınkaya, M. (2003). “İlköğretimde Yeni Denetim Esasları: MEB İlköğretim Müfettişleri Başkanlıkları Rehberlik ve Teftiş Yönergesi Üzerine Bir İnceleme”, Milli Eğitim Dergisi, Sayı: 160 / Güz.

Yıldırım, A., Şimşek, H., (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (5. Baskı), Ankara: Seçkin Yayınevi.