ΦΑΡΜΑΚΟΠΟΙΟΙ ΚΑΙ ΦΑΡΜΑΚΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟ∆Ο 1872-1912

Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου

1. Ιστορικό πλαίσιο

Μέχρι το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα η φαρµακευτική επιστήµη έµοιαζε µε σταυρόλεξο για δυνατού λύτε. Η προφορική παράδοση διέ-σωσε κάποια γιατροσόφια που στο πέρασµα των χρόνων πέρασαν στο υποσυνείδητο των ανθρώπων πρώτα ω γνώση, ύστερα ω εµπειρία για να καταλήξουν ω τέχνη που όλοι σχεδόν ήταν πρόθυµοι να την εξασκήσουν. Αν τα εκχυλίσµατα βοτάνων ή οι ρίζε κάποιων φυτών µπορούσαν να θε-ραπεύσουν µερικέ παθήσει, δεν σήµαινε ότι όσοι γνώριζαν του τρόπου και τι παραλλαγέ παρασκευή του ήταν απαραίτητα φαρµακοποιοί. Πρώην παντοπώλε, κουρεί, µάγειροι, τσαρλατάνοι και κοµπογιαννίτε, όσοι είχαν διαβάσει µερικά ιατρικά βιβλία και διέθεταν «εµφάνιση» και «στυλ», ασκούσαν µε το αζηµίωτο την φαρµακευτική τέχνη. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 18ου αιώνα, κατά την οποία µολυσµατικέ ασθένειε και ελώδει πυρετοί αποδεκάτιζαν συστηµατικά τον πληθυσµό τη Θεσσαλο-νίκη, η ανεξέλεγκτη δράση των τελευταίων προβληµάτιζε του προξένου και τι ξένε διπλωµατικέ αποστολέ, που προσπαθούσαν µε κάθε τρόπο να του αποµακρύνουν από την πόλη1. Την έλλειψη διπλωµατούχων φαρ-µακοποιών «προσφέρθηκαν» να καλύψουν µε το αζηµίωτο οι διπλωµα-τούχοι γιατροί τη πόλη, οι οποίοι λειτούργησαν µικρά φαρµακεία στι κατοικίε και τα ιατρεία του. Όπω αναφέρει ο αείµνηστο καθηγητή Γεράσιµο Πεντόγαλο τα «φαρµακεία αυτών των χρόνων δεν ήταν παρά

µία µικρή αποθήκη που ο γιατρό ξεχώριζε µέσα στο σπίτι του για να

παρασκευάζει φάρµακα καθώ οι περισσότεροι από του γιατρού (δι-

πλωµατούχου ή εµπειρικού) ήταν συγχρόνω και οι φαρµακοποιοί των

ασθενών του»2.

Η Θεσσαλονίκη τη τέταρτη εικοσιπενταετία του 19ου αιώνα έβριθε από εκατοντάδε εµπειρικού και αγύρτε «φαρµακοποιού» οι οποίοι εκµε-ταλλεύονταν συνήθω τα πτωχά κοινωνικά στρώµατα3, διαθέτοντα στου ασθενεί έναντι υψηλή αµοιβή, αµφιβόλου ποιότητο σκευάσµατα τα οποία είτε κατασκεύαζαν οι ίδιοι είτε τα προµηθεύονταν από κουρεία4, βαφεία και χηµικά παρασκευαστήρια τη πόλη. Στην Κωνσταντινούπολη για παράδειγµα την περίοδο αυτή καταγράφονται 1.200 φαρµακεία, αλλά µόνον τα 300 από αυτά πληρούσαν τι νόµιµε προδιαγραφέ λειτουργί-α5. Παρά τι αρχικέ εκκλήσει τη οθωµανική κυβέρνηση και τι µετέ-πειτα αυστηρέ συστάσει και προειδοποιήσει, ουσιαστικά δεν άλλαξε τίποτα στο χρονικό διάστηµα το οποίο ερευνήσαµε, αφού οι διαµάχε µε-ταξύ των διπλωµατούχων γιατρών και φαρµακοποιών από τη µία, και των εµπειρικών συναδέλφων του από την άλλη, συνεχίστηκαν µέχρι τα

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

349

µέσα τουλάχιστον τη πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Αλλά α παρα-κολουθήσουµε διεξοδικά τα ενδιαφέροντα γεγονότα από το 1872 και µε-τέπειτα.

Το επάγγελµα του φαρµακοποιού κωδικοποιήθηκε επίσηµα στι 9 Ιουλίου 1874, όταν ψηφίστηκε ο «Κανονισµό τη Γενική ∆ιευθύνσεω των Ια-τρών»6. Σύµφωνα µε αυτόν, τα φαρµακεία κάθε πόλη διευθύνονται από έναν διπλωµατούχο φαρµακοποιό ο οποίο έπρεπε να διαθέτει αποδεικτι-κό τη ικανότητά του (άρθρο 17). Τα δηµοτικά φαρµακεία προµηθεύο-νταν τα φάρµακα και τα εργαλεία µε έξοδα τη δηµοτική αρχή κάθε πό-λη, η οποία ήταν υποχρεωµένη να ελέγχει του λογαριασµού κάθε εξα-µηνία (άρθρο 18). Τα φαρµακεία παρείχαν δωρεάν φάρµακα στου από-ρου µόνον όταν οι συνταγέ του ήταν θεωρηµένε από το δηµοτικό για-τρό. Στο τέλο κάθε εβδοµάδα οι φαρµακοποιοί προσκόµιζαν τι συντα-γέ στην αρµόδια υπηρεσία του ∆ήµου και µετά τη θεώρησή του εισέ-πρατταν την αξία των φαρµάκων (άρθρο 19). Οι εύποροι πολίτε κάθε πόλη κατέβαλλαν εξ ιδίων το αντίτιµο των φαρµάκων του βάσει ειδικού τιµοκαταλόγου, ο οποίο ήταν αναρτηµένο στην είσοδο κάθε φαρµακεί-ου (άρθρο 20).

Το 1875 συστάθηκε για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη εξεταστική επι-τροπή υπό την προεδρία του στρατιωτικού γιατρού George Said effendi για τον έλεγχο τη νοµιµότητα των φαρµακοποιών. Η επιτροπή απέτυχε στο έργο τη αφού «αντί να περιορίση το κακόν επηύξησεν αυτό χορηγή-

σασα αδεία ει πολλού µη έχοντα ουδέ τα στοιχειωδεστέρα γνώ-

σει»7.

Στα τέλη Οκτωβρίου 1876 επιδηµία ευλογιά ενέσκηψε στην πόλη. Μετε-κλήθησαν γιατροί από την Κωνσταντινούπολη για να εµβολιάσουν του κατοίκου και ιδιαίτερα τον νεανικό πληθυσµό. Ω τόποι εµβολισµού ορί-σθηκαν το φαρµακείο του Αναστάσιου εφένδη (Πύλη Καλαµαριά), το κατάστηµα του Τσεράχ Αλή εφένδη (Γενή Χαµάµ), το φαρµακείο του για-τρού Κλέµεν και το «παρά την νέαν οδόν Εβρακόν Φαρµακείον»8. ∆ηµο-σιεύµατα περί πώληση νοθευµένη κινίνη η οποία «πωλείται ει ευθυνήν

τιµήν, ου µόνον παρά πολλοί φαρµακοποιοί, αλλά και παρά παντοπω-

λείοι ακόµα»9, ανάγκασε τον επιθεωρητή υγεία Θεσσαλονίκη να συ-στήσει νέα επιτροπή για τον έλεγχο των φαρµακοποιών τη πόλη. Επικε-φαλή τη τέθηκε ο αρχίατρο του στρατιωτικού νοσοκοµείου Θεσσαλο-νίκη Ali Sefket bey, αλλά η αποστολή τη δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, αφού «µόλι συσταθείσα εξέπνευσε»10.

Από τα µεγαλύτερα προβλήµατα που αντιµετώπισε η πόλη το καλοκαίρι του 1880 ήταν η ανεξέλεγκτη πώληση κινίνη τόσο από του παντοπώλε και του κουρεί, όσο και από του κατόχου φαρµακείων στην πόλη11. Την ίδια περίοδο αναφέρεται για πρώτη φορά η λειτουργία φαρµακείων από «γυναίκε τινέ, αι οποίαι επαγγέλονται τον φαρµακοποιόν»12. Τον Αύγουστο του ιδίου έτου ο δηµοτικό γιατρό Γεώργιο Βόγα συνέταξε έκθεση «περί φαρµάκων, φαρµακοποιών και ιατρών» την οποία υπέβαλε στον ∆ήµαρχο τη πόλη13. Η έκθεση αναγνώσθηκε στην συνεδρίαση του ∆ηµοτικού Συµβουλίου και «διωρίσθη πρό µελέτην των εν αυτώ αναφε-

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

350

ροµένων ζητηµάτων επιτροπή» που την αποτελούσαν οι γιατροί Αλή Σεφκέτ βέη, Καστελλάνο, Βόγα και Περρέρα14.

Τον Μάιο του 1881 συστάθηκε στη Θεσσαλονίκη νέα επιτροπή «πρό εξέ-

λεγξιν των ιατρών και φαρµακοποιών, των εχόντων και µη πτυχίου ίνα

µετέρχωνται τα επαγγέλµατα ταύτα». Ήταν η τέταρτη συνεχόµενη προ-σπάθεια «πρό απαλλαγήν των κατοίκων τη Θεσσαλονίκη εκ των αγυρ-

τών των εκµυζόντων και την τελευταίαν ικµάδα τη ανθρωπίνη υπάρξε-

ω, µετερχοµένων αναισχύντω τα σπουδαιότατα των επαγγελµάτων (την

ιατρικήν και φαρµακευτικήν), άτινα δια µιά εκµανθάνουσιν αµφότερα

άµα ω ήθελον υπηρετήσει επί δύο µήνε παρά τινί των µεγάλων λεγοµέ-

νων ιατρών µετά των οποίων την επιούσαν τη αποποµπή εκ του µαγει-

ρείου ή εκ του σταύλου των, ω δια µαγική ράβδου ει δόκτορα µετα-

σχηµατιζόµενοι»15.

Επικεφαλή τη επιτροπή διορίσθηκε ο συνταγµατάρχη Matcovitch bey, αρχίατρο των στρατιωτικών νοσοκοµείων τη περιφερεία Θεσσαλονί-κη, «ούτινο η ακεραιότη του χαρακτήρο και η περί την ενέργειαν

δραστηριότη και αποφασιστικότη» θα µπορούσε να έφερνε άµεσα απο-τελέσµατα. Με εισήγησή του αποφασίστηκε α) να δοθεί κάποια µικρή προθεσµία στου φαρµακοποιού οι οποίοι δεν διέθεταν αναγνωρισµένο πτυχίο να προσλάβουν για τα φαρµακεία του αντίστοιχου διπλωµατού-χου. Σε αντίθετη περίπτωση το φαρµακείο θα σφραγιζόταν και οι ιδιο-κτήτε θα αντιµετώπιζαν ποινικέ κυρώσει. β) να απαγορευθεί στου δι-πλωµατούχου γιατρού να διατηρούν «ιδιαίτερον φαρµακείον εντό τη

κατοικία των, καθόσον τα τοιαύτα φαρµακεία ούτε πάντων των φαρµά-

κων ευπορούσιν, ούτε συστηµατικού φαρµακοποιού έχουσιν, η δε κα-

τασκευή των φαρµάκων γίνεται επί προφορική του ιατρού παραγγελί-

α»16. Τα µέλη τη επιτροπή κατηγορήθηκαν για κωλυσιεργία17 και για προσωπικέ σχέσει «αφού µέλη τινά τη πρό έρευναν των αγυρτών επι-

τροπεία, δηµοσία περιφέρονται εν ται αγυιαί υπό τούτων συνοδευό-

µενοι»18. Τα βέλη στράφηκαν επίση και κατά τη Ισραηλιτική Κοινότη-τα, που κατηγορήθηκε ότι πλήρωνε δεκάδε «αχταροφαρµακοποιού,

των στοιχειωδεστέρων φαρµακευτικών γνώσεων αγνοούντε»19, για να συνταγογραφούν στα πτωχά λακά στρώµατα, ενώ οι ηγέτε τη και άλλοι εύποροι πρόκριτοι απευθύνονταν µόνον σε αντίστοιχου διπλωµατού-χου. Ζητήθηκε µάλιστα από την Ισραηλιτική Κοινότητα να αναθέσει την εποπτεία του κοινοτικού φαρµακείου τη σε 2-3 επιστήµονε γιατρού και φαρµακοποιύ οι οποίοι θα ήλεγχαν µε αυστηρότητα τι συνταγογραφή-σει των προαναφερθέντων20.

Στι 17 Σεπτεµβρίου 1881 η επιτροπή προσκάλεσε «άπαντα του αγύρ-

τα»21, αλλά από ότι φαίνεται η αποστολή τη απέτυχε παταγωδώ: «Με-

τά παρέλευσιν τετραµήνου […], κατέπεσεν η αυλαία πλέον […]. Τι έπραξεν

η επιτροπεία αύτη επί τέσσερι ολοκλήρου µήνα συνερχοµένη; […]. Ου-

δέν. ∆ιότι ουδέν πρακτικόν εκ των περισπουδάστων αυτή συνεδριάσεων

εδηµοσίευσεν». Υπό το βάρο των καταγγελιών, τα πρακτικά τη τελευ-ταία συνεδρίαση δηµοσιεύθηκαν στην εφηµερίδα «Φάρο τη Μακεδο-νία». Μεταξύ των άλλων αναφέρεται ότι πήρε τον λόγο κάποιο «µεγα-

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

351

λόσχηµο ιατροφαρµακοποιό υπερόπτη και αλαζών», ο οποίο παρου-σίασε στην επιτροπή την άδεια που είχε από την Ιατρική Σχολή τη Κων-σταντινούπολη22, αλλά µόνον για το επάγγελµα του γιατρού και όχι για το αντίστοιχο του φαρµακοποιού. Στη συνέχεια έλαβε τον λόγο «έτερο

περιφανή αγύρτη, παχύσαρκο, φλύαρο, γνωστό επί τη αναιδεία αυ-

τού», ο οποίο παρουσίασε επιστολή των ασθενών του οι οποίοι έµεναν «καταµαγευµένοι» από τα φάρµακα που του χορήγησε. Οι εργασίε τη επιτροπή συνεχίστηκαν µε εξέταση περίπου 30 γιατρών και φαρµακο-ποιών. Οι περισσότεροι παρουσίασαν «απόδειξιν προηγουµένη επιτρο-

πεία επί τούτω ορισθείση άλλοτε»23, και τελικά όλοι του κρίθηκαν κα-τάλληλοι24. Συντάχθηκε ένα ονοµαστικό κατάλογο µε «του αναιδεί

και χλευαστικώ εξασκούντε το επάγγελµα», που στάλθηκε στον Γενικό ∆ιοικητή τη πόλη25, αλλά ο τελευταίο, υπό το βάρο των δηµοσιευµά-των επικύρωσε µεν τον κατάλογο, αλλά διέγραψε τη τελευταία στιγµή του «αγύρτα άπαντα», χωρί όµω ουσιαστικά να απαγορεύει κάθε του δραστηριότητα26. Για να διασκεδάσουν τι εντυπώσει τα µέλη τη επιτροπή επισκέφθηκαν τι επόµενε ηµέρε όλα τα φαρµακεία (νόµιµα και παράνοµα) για να διαπιστώσουν εάν πωλούνταν νοθευµένα φάρµα-κα27.

Το 1882 βρήκε όλου του φαρµακοποιού ελεύθερου να µετέρχoνται το επάγγελµά του. Υποπτευόµαστε ότι το χάο που επικρατούσε στο ζήτηµα των φαρµακοποιών τη πόλη, οφείλονταν κατά κύριο λόγο στι αποφά-σει τη δηµοτική αρχή και τη Γενική ∆ιοίκηση. Η ατιµωρησία ώθησε άτοµα τα οποία «µέχρι τη χθε ήσαν είτε ιχθυοπώλαι ή µάγειροι» να αυ-τοαποκαλούνται φαρµακοποιοί και να λυµαίνονται την υγεία όπω και τα βαλάντια των ασθενέστερων κοινωνικών τάξεων28. Τον Σεπτέµβριο του ιδίου έτου συνεδρίασε η επιτροπή των γιατρών (Σχινά, Περρέρα, Ζάν-να, Μισραχή, Αρίφ βέη, Βόγα και Κουτούβαλη) µε τον δήµαρχο Αλή εφένδη και αφού ανάγνωσαν την διαταγή του Νοµαρχιακού Συµβουλίου αποφάσισαν «του µεν εµπειρικού φαρµακοποιού, οίτινε υπηρετούν

ει τα διάφορα τη πόλεω φαρµακεία να παύση αυθωρεί […]. Απεφασί-

σθη δε υπό τη σεβαστή επιτροπεία όπω οι µέν φαρµακοποιοί παύσω-

σιν εργαζόµενοι, τα φαρµακεία δ’ αυτών κλεισθώσι, αφεθώσι δε µόνον

ελεύθεροι οι έχοντε επιστηµονικόν πτυχίον»29.

Στο επόµενο φύλλο τη εφηµερίδα δηµοσιεύθηκαν και οι αποφάσει οι οποίε ελήφθησαν: 1) Να κλείσουν όλα τα καταστήµατα των εµπειρικών φαρµακοποιών και τα φαρµακεία των οποίων οι διευθυντέ «στερούνται

πτυχίου επιστηµονικού», 2) «Οι παντοπώλαι οι πωλούντε φάρµακα να

τιµωρηθώσιν αυστηρώ». Επτά γιατροί τη πόλη ανέλαβαν την υποχρέ-ωση να επισκέπτονται δωρεάν του φτωχού κατοίκου µέχρι να διορι-σθούν άλλοι πτυχιούχοι γιατροί30. Στι αρχέ ∆εκεµβρίου 1882 τοιχοκολ-λήθηκε νοµαρχιακή διαταγή «διατάσσουσα του φαρµακοποιού όπω

προσέλθωσι ει το συµβούλιον του υγειονοµικού κλάδου συγκείµενον εκ

των αξιοτίµων ιατρών του Οθωµανικού Νοσοκοµείου τη πόλεώ µα,

εντό τριών εβδοµάδων όπω υποστώσι τα υπό του νόµου οριζοµένα

εξετάσει και λάβωσι την άδειαν εάν θεωρηθώσιν ικανοί»31. Στι εξετά-σει που ακολούθησαν δηµιουργήθηκε σκάνδαλο αφού στην αρµόδια υ-

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

352

γειονοµική επιτροπή διορίσθηκε παράνοµα και ιδιώτη φαρµακοποιό32, γεγονό που είχε ω αποτέλεσµα µετά το πέρα τη διαδικασία (25 ∆ε-κεµβρίου) να κηρυχθούν «πλείστοι όσοι νεώτεροι φαρµακοποιοί µέλλο-

ντε να τύχωσι πτυχίου ή αδεία»33.

Στι 29 Ιουλίου 1883 η εισαγγελία τη Κωνσταντινούπολη, διέταξε «όπω

κλεισθώσι τα φαρµακεία των µη εχόντων πτυχίο φαρµακοποιού [...], προ-

σκληθέντε δε τινέ εκ των αγοραίων φαρµακοποιών ενώπιον του διευ-

θυντού τη αστυνοµία διετάχθησαν όπω εν διαστήµατι τριών ηµερών

κλείσωσι τα φαρµακεία αυτών»34. Απ’ ότι φαίνεται όµω, η απόφαση αυ-τή σχολιάστηκε δυσµενώ, αφού όπω αναφέρει δηµοσίευµα, εάν συνέβαι-νε αυτό «θα ώσιν όλω ανεπαρκή τρία φαρµακεία πρό εξυπηρέτησιν των

αναγκών ολοκλήρου τη πόλεω ηµών»35. Τα περισσότερα από τα παρά-νοµα φαρµακεία ανήκαν σε γνωστού γιατρού τη πόλη, και ο εκδότη Γκαρµπολά εµµέσω πλην σαφώ του υποστήριξε, ζητώντα να κλείσουν µόνον τα φαρµακεία εκείνα που ανήκαν σε «ψευδογιατρού, αχταροφαρ-

µακοποιού και λοιπού»36.

Σύµφωνα µε δηλώσει του γενικού εισαγγελέα Θεσσαλονίκη Ζαρά ∆ιπάρ εφέντη, τον Νοέµβριο του 1885 τέθηκε εκ νέου «επί τάπητο το ζήτηµα

των ιατρών και των φαρµακείων», αλλά δεν υπήρξε συνέχεια37. Στι 9 Μαρτίου 1886 ψηφίστηκε στην Κωνσταντινούπολη ο νόµο «Περί των εν

τη Αυτοκρατορία εξασκούντων την ιατρικήν, χειρουργικήν, φαρµακευ-

τικήν και µαιευτικήν». Με παρέµβαση των πρεσβευτών τη Αγγλία, τη Αυστρία και τη Γερµανία, ο νόµο τροποποιήθηκε την τελευταία στιγ-µή σε µερικά από τα άρθρα του και δηµοσιεύθηκε σε όλε τι εφηµερίδε τη επικράτεια. Σύµφωνα µε αυτόν κάθε γιατρό ή φαρµακοποιό που εγκαταστάθηκε στην οθωµανική αυτοκρατορία πριν από τι 9 Μαρτίου [1304] 1886, έπρεπε να αναγνωρίσει το όποιο δίπλωµα διέθετε, κατόπιν εξετάσεων στην Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη το αργότερο µέ-χρι τι 31 Μαρτίου [1305]. Οι αλλοδαποί υπήκοοι έπρεπε να καταθέσουν τα απαραίτητα έγγραφα στι οικείε προξενικέ αρχέ οι οποίε θα τα δι-αβίβαζαν στην πρωτεύουσα. Όσοι από του Οθωµανού υπηκόου σπού-δασαν στο εξωτερικό θα τηρούσαν την προηγούµενη διαδικασία καταθέ-τοντα τα απαραίτητα έγγραφα για µετάφραση και θεώρηση στα κατά τόπου προξενεία των χωρών που απέκτησαν το δίπλωµα38.

Τον Οκτώβριο του 1887 ο εισαγγελέα Θεσσαλονίκη «προσεκάλεσε πά-

ντα του εν τη ηµετέρα πόλει φαρµακοποιού, ίνα εντό ωρισµένη προ-

θεσµία προσαγάγωσι τα πτυχία αυτών, δυνάµει των οποίων εξασκούσι

το επάγγελµα του φαρµακοποιού». Ο τελευταίο µάλιστα έθεσε ω κατα-ληκτική ηµεροµηνία την 30ή Νοεµβρίου (1887), αλλιώ θα σφραγίζονταν τα φαρµακεία εκείνων που δεν διέθεταν τα εκ του νόµου απαραίτητα δι-καιολογητικά και ω εκ τούτου «ασυστόλω και ασυνειδήτω εµπαίζουσι

µε την υγεία των πολιτών»39. Παράλληλα ο εισαγγελέα ανακοίνωσε και µέτρα περί των ψευδογιατρών, γεγονό που απέσπασε ευµενεί κριτικέ από µερίδα του Τύπου40. Και ενώ όλοι περίµεναν µετά τη λήξη τη διορία (30/11) να σφραγισθούν τα παράνοµα φαρµακεία, η εισαγγελία «µη θέ-

λουσα φαίνεται ν’ αποστερήση του επιουσίου άρτου πολλού οικογε-

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

353

νειάρχα, ανέστειλε προσωρινώ τα µέτρα ταύτα, χορηγήσασα αυτοί

εξάµηνον έτι προθεσµίαν, όπω κατά το χρονικόν τούτο διάστηµα δυνη-

θώσιν οι περί ώ πρόκειται φαρµακοποιοί να προσλάβωσι ω διευθυντά

των φαρµακείων διπλωµατούχου φαρµακοποιού»41.

Τον Μάιο του 1888 το Υπουργείο Εσωτερικών απέστειλε εγκύκλιο στι δηµοτικέ αρχέ τη Θεσσαλονίκη µέσω τη οποία ζητήθηκε όπω «αι

εκδιδόµεναι άδειαι και τα διπλώµατα των αποθνησκόντων φαρµακο-

ποιών αποστέλλωνται ει την διεύθυνσιν τη αυτοκρατορική ιατρική

σχολή, ίνα ούτω δοθεί τέρµα ει τα γενοµένα καταχρήσει». Το γεγο-νό ανέσυρε στην επιφάνεια ένα άλλο µεγάλο πρόβληµα τη συντεχνία των φαρµακοποιών, αυτό δηλαδή τη ενοικίαση, ή παραχώρηση τη α-δεία σε τρίτα πρόσωπα που δεν είχαν καµία σχέση µε το αντικείµενο (δηλ. σε κουρεί, παντοπώλε, αντιπροσώπου και άλλου)42. Παράλληλα ζητήθηκε η επικύρωση των διπλωµάτων όλων των ξένων φαρµακοποιών από τι κατά τόπου προξενικέ αρχέ43.

Με ανακοίνωσή τη στι αρχέ Μαρτίου του 1889, η Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη κάλεσε όλου του φαρµακοποιού να προσκοµίσουν στι δηµοτικέ αρχέ κάθε πόλη µέχρι τι 31 Μαρτίου (1889) τα διπλώµα-τά του «µε σηµείωσιν των ετών τη ηλικία των, τη εγκαταστάσεώ των

και εξασκήσεω τη επιστήµη των, οµού µε την προκαταβολήν των σχε-

τικών εξόδων δια να πεµφθώσιν ει Κων/πολιν [...] και όσα µέν τύχουσιν

εγκρίσεω θα επικυρωθώσι και θα επιστραφώσιν ει ού ανήκουσιν»44. Με την ίδια ανακοίνωση καλούνταν οι φαρµακοποιοί οι οποίοι εγκατα-στάθηκαν στη Θεσσαλονίκη (ή σε άλλα µέρη τη οθωµανική επικράτεια) µετά την 9η Μαρτίου 1886 χωρί να έχουν αναγνωρισµένο πτυχίο, να µε-ταβούν αυτοπροσώπω στην Κωνσταντινούπολη για «να υποστούν τα

νοµίµου εξετάσει του ιατροσυµβουλίου και τύχωσιν τη αδεία, άλλω

δε θα έχωσιν το δικαίωµα του να µετέρχωνται το επάγγελµά των εν

Τουρκία»45. Το Ελληνικό Προξενείο Θεσσαλονίκη ενηµέρωσε του ελλη-νική υπηκοότητα γιατρού και φαρµακοποιού που είχαν εγκατασταθεί στην πόλη πριν τι 9 Μαρτίου 1888, να καταθέσουν αντίγραφα των δι-πλωµάτων του µέχρι τι 31 Μαρτίου του τρέχοντο έτου (1889), µε ση-µείωµα στο οποίο θα αναγραφόταν το έτο εγκατάστασή του στην πό-λη46. Τον Αύγουστο του ιδίου έτου συζητήθηκε έντονα στον τοπικό Τύπο το ζήτηµα κατά πόσον ένα γιατρό έχει δικαίωµα να υποδεικνύει στον ασθενή του κάποιο συγκεκριµένο φαρµακείο για να εκτελέσει µία συντα-γή47. Ο θόρυβο που δηµιουργήθηκε έφερε επί πλέον στην επιφάνεια το ζήτηµα, για το εάν είναι ηθικό κάποιο γιατρό να δέχεται του ασθενεί του σε συγκεκριµένο φαρµακείο, από το οποίο, όπω θα ήταν φυσικό θα προµηθεύονταν αµέσω τα υποδεικνυόµενα φάρµακα. Η κοινή γνώµη υ-πήρξε αρνητική, όµω αντέδρασαν οι γιατροί οι οποίοι δήλωσαν ότι η συνεργασία µε κάποιου συγκεκριµένου φαρµακοποιού ήταν απλά θέµα αµοιβαία εµπιστοσύνη.

Τον Ιανουάριο του 1890 ανακινήθηκε εκ νέου το ζήτηµα των διπλωµα-τούχων ή µή φαρµακοποιών και ζητήθηκε να «αποταθώσιν ει την εν

Κων/πόλει διεύθυνσιν τη ιατρική σχολή, όπω λάβωσιν ειδικήν άδειαν

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

354

τη εξασκήσεω του επαγγέλµατο αυτών, άλλω απαγορευθήσεται αυ-

τοί η εξάσκησι»48. Το Υπουργείο Εσωτερικών κοινοποίησε στι αρχέ τη πόλη νέα εγκύκλιο όπου επαναλαµβάνονται όλα τα προαναφερθέ-ντα49. Τον Απρίλιο του 1891 η Φιλόπτωχο Αδελφότητα Θεσσαλονίκη συµβλήθηκε µε ορισµένου γιατρού και µερικά φαρµακεία τη πόλη, ώ-στε οι πτωχοί κάτοικοι τη πόλη (ανεξαρτήτω θρησκεύµατο ή εθνικό-τητα) να έχουν την δυνατότητα δωρεάν εξέταση και παροχή φαρµά-κων50.

Κατά τη διάρκεια του ελληνοτουρκικού πολέµου του 1897 η οθωµανική στρατιωτική διοίκηση οργάνωσε µία υγειονοµική υπηρεσία µε έδρα τη Θεσσαλονίκη και επιµέρου παραρτήµατα σε όλη την έκταση τη µεθορί-ου. Επικεφαλή του υγειονοµικού σώµατο τέθηκε ο γιατρό και φαρµα-κοποιό των ανακτόρων Charles Bonkowski paşa, συνεπικουρούµενο από δύο χειρούργου ιατρού και δύο φαρµακοποιού51. Ιδρύθηκαν κινητέ νοσοκοµειακέ µονάδε στη Βέροια, τα Σέρβια και την Ελασσόνα, ενώ µετά την κατάληψη τη Θεσσαλία, ιδρύθηκαν τέσσερι µονάδε στην Λά-ρισα. Παράλληλα λειτούργησαν έξι σταθµοί πρώτων βοηθειών, έκαστο των οποίων στελεχώθηκε µε έναν χειρούργο και έναν παθολόγο γιατρό, έναν φαρµακοποιό µε τον βοηθό του52. Επίση λειτούργησαν παραρτήµα-τα του Ερυθρού Σταυρού µε χορηγίε τη Οθωµανική Τράπεζα. Επικε-φαλή τέθηκε ο γιατρό Lardy. Υπήρχαν εννέα γιατροί (έξι γάλλοι και τρει µουσουλµάνοι), δύο βοηθοί εθελοντέ Εβραίοι και δέκα νοσοκόµοι εθελοντέ από το Παρίσι53. Το σώµα περιλάµβανε και εννέα φαρµακοποι-ού, οι οποίοι του πρώτου µήνε του πολέµου τοποθετήθηκαν στην Βέ-ροια54. Με ενέργειε επίση του διευθυντή τη Οθωµανική Τράπεζα Sa-doch, του υποδιευθυντή Tocchi και του κεντρικού ταµία Staglieno οργα-νώθηκε και µία κινητή µονάδα δυναµικότητα 50 κλινών, µε επικεφαλή τον γιατρό Fuad Sureya bey. Εκτό από του γιατρού η µονάδα στελεχώ-θηκε και µε φαρµακοποιού που έφθασαν στην Θεσσαλονίκη από την Κωνσταντινούπολη και διάφορε πόλει τη Μακεδονία55. Μέσα στην πόλη τη Θεσσαλονίκη η κεντρική διακίνηση των φαρµάκων από και προ τι υγειονοµικέ υπηρεσίε του ∆ήµου και του στρατιωτικού νοσο-κοµείου ανατέθηκε µε απόφαση του γιατρού και επιθεωρητή υγεία του βιλαετίου Θεσσαλονίκη Αλέξανδρου Βουτσίνου, σε τέσσερι φαρµακο-ποιού, κατόχου µεγάλων φαρµακείων στο κέντρο τη πόλη56.

Τον Νοέµβριο του 1899 επιβλήθηκαν από τη ∆ηµαρχία τα πρώτα πρόστι-µα στου εµπειρικού φαρµακοποιού που δραστηριοποιούνταν στην Θεσσαλονίκη. Κανένα όµω από αυτά δεν εισπράχθηκε, αφού µερικοί, απλά «εξαφανίστηκαν» από την πόλη, ενώ κάποιοι άλλοι δήλωσαν ασθέ-νεια57. Τον Απρίλιο του 1900 η ∆ηµαρχία σε συνεννόηση µε του φαρµα-κοποιού αποφάσισε τη λειτουργία τεσσάρων φαρµακείων στα κεντρικό-τερα σηµεία τη πόλη κατά τη διάρκεια τη νύκτα58. Ω τα πρώτα φαρ-µακεία που διανυκτέρευσαν στην πόλη αναφέρονται εκείνα του Πάττωρα (Πύλη Καλαµαριά), του Ζωγράφου (Πύλη Βαρδαρίου), του Βαλαλά [στο κείµενο: Yalala] (οδό Σαµπρή πασά) και του Sermed (λεωφόρο των Εξο-χών, δίπλα στην έπαυλη του Kerim effendi)59. Τον Ιούλιο του ιδίου έτου η Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη έδωσε εντολή στον γιατρό Βου-

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

355

τσίνο να υποβάλλει ονοµαστική κατάσταση µε του εµπειρικού φαρµα-κοποιού που εργάζονταν στη Θεσσαλονίκη60. Ο τελευταίο πραγµατο-ποίησε νέα απογραφή και στην έκθεση που συνόδευε την κατάσταση, α-ναφέρθηκε στον υπερβολικά µεγάλο αριθµό των λειτουργούντων φαρµα-κείων ανάλογα µε τον πληθυσµό τη πόλη, ζητώντα είτε την αναστολή χορήγηση κάθε νέα άδεια, είτε τη χορήγηση άδεια για άλλε πόλει τη µακεδονική ενδοχώρα61.

Σύµφωνα µε την Επετηρίδα του Βιλαετίου Θεσσαλονίκη 1902/1903 (Se-lanik Vilayeti Salnamesi 1318) στην πόλη, την ίδια περίοδο, δραστηριο-ποιούνταν 55 διπλωµατούχοι φαρµακοποιοί για να εξυπηρετήσουν πλη-θυσµό 140.000 ψυχών. Από αυτού οι 23 ήταν εβραίοι (ποσοστό 41,8%), οι 21 χριστιανοί έλληνε (ποσοστό 38,1%) και οι υπόλοιποι 11 (ποσοστό 20,1%) Μουσουλµάνοι, Αρµένιοι, Βούλγαροι, Σέρβοι και Ιταλοί62. Μεταξύ των 40 φαρµακείων (νόµιµων και παράνοµων) που λειτουργούσαν στην πόλη αναφέρονται τα έξι µεγαλύτερα, δύο από τα οποία βρίσκονταν στο Βαρδάρη, δύο στην περιοχή τη Παναγία Αχειροποιήτου, ένα στην Πόρ-τα Καλαµαριά (Συντριβάνι) και ένα στη λεωφόρο των Εξοχών (Βασ. Όλ-γα)63.

Όπω αναφέρει ο καθηγητή Βασίλη ∆ηµητριάδη, το 1906 (µε βάση του φορολογικού καταλόγου) λειτουργούσαν στη Θεσσαλονίκη 29 φαρµα-κεία64, από τα οποία τα 13 βρισκόταν στην οδό Εγνατία (από τη οδό Βε-νιζέλου µέχρι το Συντριβάνι), τα έξι στην υπόλοιπη Εγνατία (από τη οδό Βενιζέλου µέχρι τον Βαρδάρη), τα τρία επί τη οδού Βενιζέλου, τα δύο στην περιοχή του Αγίου Μηνά, τα τρία στην προκυµαία και τα δύο στην περιοχή των Εξοχών65.

Το 1907 µερικοί εβραίοι φαρµακοποιοί ίδρυσαν τον «Σύνδεσµο Εβραίων Φαρµακοποιών», επί κεφαλή του οποίου τέθηκε ο Moise Cohen. Ο τελευ-ταίο ηγήθηκε µία κίνηση για τον πλήρη εξοπλισµό του φαρµακείου του υπό ανέγερση νοσοκοµείου Hirsch. Στην κίνηση αυτή δεν συµµετείχαν τα τρία µεγαλύτερα φαρµακεία τη πόλη66. Ο «Σύνδεσµο» διαλύθηκε αφού δεν είχε την αναµενόµενη αποδοχή από το σύνολο των εβραίων φαρµακο-ποιών. Στι αρχέ Ιανουαρίου 1908 ο επιθεωρητή υγεία Ahmet bey, επι-θεώρησε τα φαρµακεία τη πόλη για να διαπιστώσει εάν πληρούσαν τι νόµιµε προποθέσει για τη λειτουργία του67.

Ότι δεν κατόρθωσε το 1907 ο Moise Cohen, το πέτυχε την επόµενη χρονιά ο φαρµακοποιό Edouard Abravanel. Στι 17 Αυγούστου 1908 συστήθηκε ο «Φαρµακευτικό Σύλλογο Θεσσαλονίκη» µε φαρµακοποιού από όλε τι κοινότητε τη πόλη. Στι εκλογέ που διενεργήθηκαν ο τελευταίο εκλέχθηκε πρόεδρο, ενώ στο ενεαµελέ ∆ιοικητικό Συµβούλιο εκλέχθη-καν οι φαρµακοποιοί Raphael Benuziglio, Chevket bey, Ibrahim effendi, Edhem effendi, Ismail effendi, Sermed effendi, Davichon Benveniste, Πάτω-ρα και Παπίστα68. Όπω φαίνεται, τρεί από αυτού ήταν εβραίοι, δύο χριστιανοί έλληνε και οι υπόλοιποι πέντε µουσουλµάνοι. Ω επίσηµη γλώσσα του συλλόγου καθιερώθηκε η τουρκική.

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

356

Στι 5 Σεπτεµβρίου του ιδίου έτου, λίγε ηµέρε δηλαδή µετά την σύστα-ση του Φαρµακευτικού Συλλόγου, ο Edouard Abravanel, επισκέφθηκε τον γενικό διοικητή Osman Adil bey για να του εκθέσει τα προβλήµατα που αντιµετώπιζαν οι φαρµακοποιοί τη πόλη. Ο Abravanel τον ενηµέρωσε ότι στην πόλη λειτουργούσαν 68 φαρµακεία, εκ των οποίων µόνον τα 55 είχαν εγγραφεί ω µέλη στο σωµατείο69, ενώ από το σύνολο των φαρµα-κείων τα 40 ήταν εβρακών συµφερόντων70.

Ένα από τα κυριότερα ζητήµατα που συζητήθηκαν ήταν οι τιµέ των φαρµάκων καθώ στι περισσότερε των περιπτώσεων, η αξία τη λιανι-κή του πώληση ήταν υπερδιπλάσια από τη χονδρική τιµή αγορά71. Το γεγονό αυτό προκάλεσε τι αντιδράσει των φαρµακέµπορων και µερι-κών φαρµακοποιών οι οποίοι διατηρούσαν παράλληλα και αποθήκε χονδρική πώληση. Τότε ο διπλωµατούχο φαρµακοποιό Elie Faraggi δηµοσίευσε µία σειρά άρθρων όπου εξηγούσε τι υποχρεώσει και τι δι-καιώµατα ενό επιστήµονα φαρµακοποιού σε αντίθεση µε του εµπειρι-κού (ahtars) οι περισσότεροι από του οποίου εργάζονταν πλέον ω υ-πάλληλοι στα µεγάλα φαρµακεία τη πόλη72. Η νέα κυβέρνηση των Νεό-τουρκων ω πρώτο δείγµα των µεταρρυθµίσεων που υποσχέθηκε, επέτρε-ψε την ελεύθερη εισαγωγή φαρµακευτικών σκευασµάτων από το εξωτερι-κό, που είχε ω έµµεσο αποτέλεσµα την εισαγωγή νοθευµένων προόντων και τη δηµιουργία ενό άτυπου καρτέλ διακίνηση φαρµάκων υπό τον έλεγχο των µεγάλων φαρµακοποιών και φαρµακέµπορων τη πόλη73.

Για άλλη µία φορά κλήθηκαν οι φαρµακοποιοί τη Θεσσαλονίκη να πα-ρουσιασθούν στι 28 Σεπτεµβρίου 1909 στη ∆ηµαρχία για απογραφή, έ-λεγχο, ταυτοποίηση των διπλωµάτων του και εγγραφή στου επαγγελµα-τικού καταλόγου του ∆ήµου74. ∆εν γνωρίζουµε το αποτέλεσµα αυτή τη απογραφή, αλλά τον Νοέµβριο του ιδίου έτου του ζητήθηκε (άγνωστο για ποιό λόγο), να µην εκτελούν συνταγέ των οδοντογιατρών τη πόλη µέχρι να τελειώσει και η αντίστοιχη δική του75.

Τον Φεβρουάριο του 1910 δώδεκα φαρµακοποιοί τη πόλη κατέθεσαν αίτηση στο ∆ήµο µε σκοπό τη σύσταση σωµατείου µε την επωνυµία «Comité de pharmaciens de Salonique». Η αντίδραση του επίσηµου Φαρ-µακευτικού Συλλόγου ο οποίο είχε συσταθεί δύο χρόνια νωρίτερα υπήρ-ξε άµεση: του κατηγόρησε για παραπλάνηση τη κοινή γνώµη76. Την ίδια περίοδο η δηµοτική αρχή απαγόρευσε στου µη εξουσιοδοτηµένου φαρµακοποιού να πωλούν ναρκωτικέ ουσίε που δεν αποτελούσαν µέ-ρο ιατρική συνταγή. Προέτρεψε ακόµα και του γιατρού τη πόλη να ενηµερώνουν του πελάτε του ότι η αγορά παρόµοιων ουσιών ήταν ποι-νικά κολάσιµη77. Παράλληλα προσκάλεσε όλου του φαρµακοποιού να προσέλθουν στι 7 Φεβρουαρίου 1910 στο δηµαρχιακό µέγαρο έχοντα µαζί του τι επικυρωµένε άδειε ασκήσεω του επαγγέλµατό των για µία νέα απογραφή78. Το αποτέλεσµα και αυτή τη απογραφή ήταν προ-διαγεγραµµένο αφού την τελευταία στιγµή δόθηκε δεκαπενθήµερη παρά-ταση για την θεώρηση των διπλωµάτων του, η οποία στη συνέχεια παρα-πέµφθηκε στι καλένδε79.

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

357

Με αφορµή καταγγελίε για τι ανεξέλεγκτε τιµέ των φαρµάκων, ο νέο επιθεωρητή υγεία του βιλαετίου Θεσσαλονίκη Mehmet Ruchdi bey, α-παγόρευσε στου φαρµακοποιού να πωλούν φάρµακα άνευ ιατρική συ-νταγή80 και καθιέρωσε ενιαίο τιµοκατάλογο πώληση των φαρµακευτι-κών σκευασµάτων (διατίµηση) από όλα τα φαρµακεία τη πόλη81. ∆έκα φαρµακοποιοί τη Θεσσαλονίκη µε κοινή του επιστολή στον δήµαρχο τη πόλη, κατήγγειλαν την ύπαρξη καρτέλ στο εµπόριο και τη διακίνηση των φαρµάκων, γεγονό που προκάλεσε αντιδράσει στου υπόλοιπου φαρµακοποιού τη πόλη82.

Τα αποτελέσµατα µία άλλη απογραφή, που πραγµατοποιήθηκε στι αρχέ του 1910, δηµοσιεύθηκαν στι 17 Μαρτίου του ιδίου έτου στην ε-φηµερίδα «Journal de Salonique». Ο κατάλογο περιελάµβανε 65 ονόµατα γιατρών και φαρµακοποιών οι οποίοι είχαν επίσηµη άδεια να προσφέ-ρουν τι υπηρεσίε του εντό τη οθωµανική επικράτεια83. Με εντολή του Mehmet Rusdi bey ο κατάλογο συµπληρώθηκε µε οκτώ νέα ονόµατα στο φύλλο τη 20ή Μαρτίου και µε επτά ονόµατα στο φύλλο τη 24η Μαρτίου 1910.

Κατά τη διάρκεια του ιταλο-τουρκικού πολέµου (1911) οι έχοντε την ι-ταλική υπηκοότητα φαρµακοποιοί απελάθηκαν. Εξαιρέθηκαν όσοι από του τελευταίου ήταν αποσπασµένοι στα διάφορα νοσοκοµεία τη πόλη. Οι τελευταίοι που απελάθηκαν ήταν οι φαρµακοποιοί Albert Sciaky και Raphael Benusiglio, οι οποίοι επέστρεψαν στην πόλη µετά την απελευθέ-ρωσή τη84.

Τον Σεπτέµβριο του 1912 ο υγειονοµικό επιθεωρητή τη Θεσσαλονίκη, Θεοδωράκη Ιατρόπουλο, υπέβαλε στη ∆ηµαρχία έκθεση περί των φαρ-µακείων τη πόλη. Σύµφωνα µε αυτήν «τριάκοντα φαρµακεία µη ευρεθέ-

ντα εν τάξει µε τα υγειονοµικά και δηµαρχιακά διατάξει προσεκλή-

θησαν να τακτοποιηθούν εν διαστήµατι δεκαπέντε ηµερών, τούτου δε µή

γενοµένου θα κλεισθώσι». Ο Ιατρόπουλο ενηµέρωσε τον δήµαρχο για τα «έξι φαρµακεία τα οποία εκλείσθησαν δια παράβασιν κανονισµών» και για το ζήτηµα τη αναγνώριση των διπλωµάτων των φαρµακοποιών που αποκτήθηκαν από Πανεπιστήµια του εξωτερικού85.

Την ίδια χρονιά (1912) αναφέρονται στη Θεσσαλονίκη 40 φαρµακοποιοί και 26 φαρµακεία. Από τα τελευταία τα 14 ανήκαν σε εβραίου (ποσοστό 54%), τα οκτώ σε χριστιανού έλληνε (31%), τα τρία σε µουσουλµάνου (12%) και το ένα σε λοιπού (4%)86. Οι 14 εβραίοι φαρµακοποιοί ήταν οι: E. Nissim, Edouard Abravanel, Henry Scialom, Joseph Sciaky, Mentech Tiano, David Arditti, Abraham Beniech, Moise Cohen, Albert A. Brundo, Sabetai Cohen, Salomon Ben Nahmias, M. Alalouf, Angel Michel και Hananel Sadok87.

Συνοψίζοντα παραθέτουµε πίνακα µε την αντιστοιχία φαρµακείων και φαρµακοποιών στη Θεσσαλονίκη από το 1872 έω το 1912/1913. Οι αριθ-µοί καταγράφονται στι πηγέ που χρησιµοποιήθηκαν.

ΕΤΟΣ ΦΑΡΜΑΚΟΠΟΙΟΙ ΦΑΡΜΑΚΕΙΑ

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

358

Β. Φαρµακοποιοί και φαρµακεία τη Θεσσαλονίκη (1872-1912)88

1. Abravanel (Edouard Isaac). Εβραίο φαρµακοποιό, διδάκτορα τη Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη και ιδιοκτήτη του φαρµακείου «Centrale» στον οδό Sabri paşa (Βενιζέλου). Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1870 από οικογένεια σεφαραδιτών εβραίων, οι προπάτορε τη οποία εγκαταστάθηκαν στην πόλη το 1517. Το φαρµακείο λειτούργησε µετά το 1891 στο ισόγειο κατάστηµα του κτιρίου του Hanania Scialom, ενώ στον δεύτερο όροφο του κτιρίου εγκαταστάθηκε τον Αύγουστο του 1903 ο γιατρό Charles Ehrenfreund89. Ανά τακτά χρονικά διαστήµατα πραγµα-τοποιούσε επισκέψει στου µεγάλου φαρµακευτικού οίκου τη Ευρώ-πη εισάγοντα στη Θεσσαλονίκη φαρµακευτικά σκευάσµατα90. Υπήρξε αντιπρόσωπο του φαρµακείου «Nationale-Palermo», του ιταλού γιατρού και φαρµακοποιού Bandiera91. Στο φαρµακείο του πωλούσε επίση φωτο-γραφικά είδη (µηχανέ, πλάκε, ειδικά υγρά, φιλµ κλπ), αρώµατα και βα-φέ µαλλιών92. Τον Μάρτιο του 1902 ορίστηκε αντιπρόσωπο τη εταιρεί-α «Lumière»93 στη Θεσσαλονίκη, ενώ τον Ιούλιο του 1903, τη εταιρεία «Kodak»94. Στο φαρµακείο του πραγµατοποιήθηκε στι 17 Αυγούστου 1908 η πρώτη συγκέντρωση του υπό ίδρυση σωµατείου των φαρµακο-ποιών τη πόλη, οι οποίοι τον εξέλεξαν παµψηφεί πρόεδρο95. Τον ∆εκέµ-βριο του 1908 εκλέχθηκε πρόεδρο επιτροπή η οποία ανέλαβε την πρωτο-βουλία (µε την υποστήριξη του Γενικού ∆ιοικητή του βιλαετίου) να οργα-νώσει βραδινά τµήµατα εκµάθηση τη τουρκική γλώσσα σε αναλφάβη-του νεαρού εργαζόµενου96. Στο φαρµακείο του παρείχαν ιατρικέ συµ-βουλέ οι γιατροί Haim (1901)97, Hamdi Servet bey (1903)98 και Nico bey (1904)99. Το φαρµακείο του λειτούργησε και µετά το 1912. Ο ίδιο εγκατέ-λειψε τη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέµων και εγκαταστάθηκε µόνιµα µε την οικογένειά του στην Λωζάννη τη Ελβετία.

2. Alalouf (M.). Εβραίο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρµακείου και απο-θήκη φαρµακευτικών ειδών το οποίο βρισκόταν σε λειτουργία το 1912100.

3. Angel (Abraham Michael). Εβραίο φαρµακοποιό γιό του φαρµακο-ποιού Michael Angel (βλ. λήµµα). Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1877 και µετά τη λήψη του διπλώµατό του από την Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντι-νούπολη (1899)101, εργάστηκε στο φαρµακείο του πατέρα του. Κατά τη διάρκεια ενό επαγγελµατικού ταξιδιού στη Βιέννη, πέθανε εντελώ ξαφ-νικά στι 29 Οκτωβρίου 1905 σε ηλικία 28 ετών102.

4. Angel (Isaac). Εβραίο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1910 του φαρµακείου «Θεσσαλονίκη» στην οδό Αγία Σοφία, απέναντι από το

1872 15 3 1880 18 8 1903 55 40 1906 - 29 1908 80 68 1910 60 42 1912 40 26 1913 58 37

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

359

κτίριο του Joseph Gattegno. Στο φαρµακείο του δεχόταν ασθενεί ο για-τρό Isaac Cohen103. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912104.

5. Angel (Michael). Εβραίο φαρµακοποιό µε ιταλική υπηκοότητα105, απόφοιτο τη Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη. Το 1890 εγκατα-στάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου ίδρυσε το φαρµακείο και φαρµακεµπο-ρείο «Aurore» (Αυγή) στην οδό Εγνατία (Βαρδάρη). Το 1900 κατηγορή-θηκε από την Union de Fabricants de Paris για παραποίηση φαρµακευτι-κών σκευασµάτων και τιµωρήθηκε µε µεγάλο χρηµατικό πρόστιµο106. Με-τά το θάνατο του γιού του Abraham (βλ. λήµµα), το φαρµακείο πέρασε στου κληρονόµου του και λειτούργησε και µετά το 1912. Το 1917 κατα-στράφηκε από την πυρκαγιά αλλά επαναλειτούργησε υπό την επωνυµία «Αυγή» τον ∆εκέµβριο του ιδίου έτου (Εγνατία 134)107.

6. Arditti (Abraham S.). Εβραίο φαρµακοποιό, απόφοιτο τη Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη (1900). Μετά τη λήψη του διπλώµατό του εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου ίδρυσε φαρµακείο στην οδό Αγία Σοφία. Παράλληλα εργάστηκε ω επικεφαλή φαρµακοποιό του κοινοτικού εβρακού φαρµακείου (Bikur Holim). Για την προσφορά του αυτή του τιµήθηκε τον Αύγουστο του 1902 µε το µετάλλιο Αρετή108. Το 1905 νυµφεύθηκε την Esterina J. Angel109. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912.

7. Arditti (David Isaac). Εβραίο φαρµακοποιό µε ιταλική υπηκοότητα, ιδιοκτήτη από το 1899 φαρµακείου στην πλατεία Όλυµπου Παλλά (Πλατεία Ελευθερία)110.

8. Arditti (Haim Isaac). Εβραίο φαρµακοποιό, απόφοιτο τη Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη (1900). Μετά τη λήψη του διπλώµατό του εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου ίδρυσε φαρµακείο στην περι-οχή του Βαρδάρη. Τον Αύγουστο του 1902 τιµήθηκε µε το µετάλλιο Αρε-τή111. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912.

9. Assael (Salomon Ovideo). Εβραίο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρµα-κείου στην πρώτη παράλληλο τη προκυµαία από το 1912 και µετέπειτα.

10. Atif effendi. Μουσουλµάνο στρατιωτικό φαρµακοποιό, αποσπα-σµένο µετά το 1903 στο Οθωµανικό Στρατιωτικό Νοσοκοµείο.

11. Benaglia (Daniel). Εβραίο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1910 του φαρµακείου «Normal», στην πρώτη παράλληλο τη προκυµαία112.

12. Beniech (Abraham). Εβραίο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρµακείου που βρισκόταν σε λειτουργία το 1912113.

13. Benusiglio (Daniel). Εβραίο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1897 φαρµακείου στην οδό Sabri paşa (Βενιζέλου). Στο φαρµακείο του δεχόταν ασθενεί ο γιατρό Μιλιτιάδη Εµ. Νικολούδη114.

14. Benusiglio (Raphael). Εβραίο γιατρό και φαρµακοποιό µε ιταλική υπηκοότητα, απόφοιτο τη Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη (1898)115. Μετά τη λήψη του πτυχίου εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη116, ιδρύοντα φαρµακείο στην Πλατεία Ελευθερία117. Αγωνίστηκε για τη

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

360

σύσφιξη των τουρκο-εβρακών σχέσεων και µετέβαλε το φαρµακείο του σε σηµείο συνάντηση επιφανών Νεότουρκων118. Κατά τη διάρκεια του ιταλο-τουρκικού πολέµου (1911), απελάθηκε ω ιταλό υπήκοο αλλά ε-πέστρεψε στην πόλη µετά την απελευθέρωση119. Το φαρµακείο λειτούργη-σε και µετά το 1912120.

15. Benveniste (David). Εβραίο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1903 φαρµακείου στην οδό Αγία Σοφία121. Υπήρξε από τα ιδρυτικά µέλη του πρώτου φαρµακευτικού συλλόγου τη πόλη (1908)122. Το φαρµακείο λει-τούργησε και µετά το 1912123.

16. Beraha (Salomon A.). Εβραίο φαρµακοποιό, απόφοιτο τη Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη. Μετά τη λήψη του διπλώµατό του (Νοέµβριο 1898), επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη, όπου ίδρυσε φαρµακείο στην λεωφόρο των Πύργων (Βασ. Όλγα)124. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912125.

17. Bonkowski (Charles). Γάλλο φαρµακοποιό και χηµικό µε πολωνική καταγωγή και οθωµανική υπηκοότητα, γεννηµένο το 1841 στην Κωνστα-ντινούπολη. Σπούδασε στην Ιατρική Σχολή των Παρισίων και επί σειρά ετών διετέλεσε καθηγητή στην Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη και διευθυντή του αυτοκρατορικού φαρµακείου. ∆ιετέλεσε πρόεδρο του συλλόγου των φαρµακοποιών τη Κωνσταντινούπολη (9 Ιουνίου 1879) και επανεξελέγη µετά την ανασύστασή του στι 23 Ιουνίου 1892126. Κατά τη διάρκεια του ελληνοτουρκικού πολέµου του 1897 εγκαταστάθηκε προ-σωρινά στη Θεσσαλονίκη και συνεπικουρούµενο από δύο χειρούργου ιατρού και δύο φαρµακοποιού οργάνωσε την υγειονοµική υπηρεσία του οθωµανικού στρατού127. Μετά το τέλο του πολέµου επέστρεψε στην Κων-σταντινούπολη. Για τι µακροχρόνιε υπηρεσίε του τιµήθηκε από τον σουλτάνο µε τον τίτλο του πασά. Πέθανε το 1905128.

18. Bourla (Moise Ovadia). Εβραίο φαρµακοποιό και γιατρό. Σπούδα-σε στην Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη, απ’ όπου αρχικά έλαβε το δίπλωµα του φαρµακοποιού (1898). Επέστρεψε τον Νοέµβριο του ιδίου έτου στη Θεσσαλονίκη129 όπου εργάστηκε για ένα µικρό διάστηµα στο φαρµακείο του πατέρα του Ovadia (βλ. λήµµα) και στη συνέχεια µετέβη εκ νέου στην Κωνσταντινούπολη όπου απέκτησε και το δίπλωµα τη ιατρι-κή130. Υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή στο Παρίσι131 και τον Απρίλιο του 1902 επέστρεψε εκ νέου στη Θεσσαλονίκη ω καταξιωµένο χειρουργό εξετάζοντα δωρεάν ασθενεί στο φαρµακείο του πατέρα του132. Τον Φεβρουάριο του 1903 αρραβωνιάστηκε την Gracia H. Mano133, την οποία νυµφεύθηκε λίγο αργότερα. Του επόµενου µήνε η φήµη του εξαπλώθηκε στην πόλη και η ζήτησή του από του ασθενεί υπήρξε εντυ-πωσιακή134. ∆ιετέλεσε µέλο τη διοικούσα επιτροπή του Νοσοκοµείου Hirsch και το όνοµά του διασώζεται σήµερα σε εντοιχισµένη επιγραφή στην είσοδο του παλαιού κτιρίου του Ιπποκράτειου Νοσοκοµείου. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912.

19. Bourla (Ovadia). Εβραίο φαρµακοποιό εγκατεστηµένο στη Θεσσα-λονίκη από το 1865, ιδιοκτήτη φαρµακείου στην οδό ∆ηµαρχία135. Τα

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

361

δύο του παιδιά Léon και Moise, ακολούθησαν ιατρικέ σπουδέ. Ο πρώτο τελείωσε την οδοντιατρική, ο δεύτερο αφού απέκτησε το δίπλωµα φαρ-µακοποιού και γιατρού συνέχισε τη λειτουργία του φαρµακείου τη οικο-γένεια (βλ. λήµµα).

20. Broudo (Albert M.). Εβραίο φαρµακοποιό µε ιταλική υπηκοότητα136, απόφοιτο τη Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη. Μετά την από-κτηση του διπλώµατό του εργάστηκε σε διάφορα φαρµακεία τη Κων-σταντινούπολη. Το 1907 εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη και ίδρυσε δικό του φαρµακείο στη λεωφόρο των Εξοχών (Β. Όλγα 11)137. Το φαρ-µακείο λειτούργησε και µετά το 1912138.

21. Carasso (Moise). Εβραίο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρµακείου στην οδό Αγία Σοφία, από το 1912 και µετέπειτα.

22. Sevket effendi. Μουσουλµάνο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρµακείου από το 1890. Υπήρξε ιδρυτικό µέλο του πρώτου φαρµακευτικού συλλό-γου τη πόλη (1908)139.

23. Cohen (Moise). Εβραίο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1879 του φαρµακείου «Universelle» στη διασταύρωση των οδών Εγνατία 74 και Sabri paşa (Βενιζέλου 116)140, απέναντι από την ∆ηµαρχία. Στο φαρµα-κείο του παρείχε δωρεάν ιατρικέ συµβουλέ ο νοµαρχιακό κτηνίατρο Abdürahman effendi (1879)141. Το 1907 εκλέχθηκε πρόεδρο του «Συνδέ-σµου Εβραίων Φαρµακοποιών» και ηγήθηκε τη προσπάθεια για τον πλήρη εξοπλισµό του φαρµακείου του Νοσοκοµείου Hirsch142. Το φαρµα-κείο του λειτούργησε και µετά το 1912143.

24. Cohen (Sabetai). Εβραίο φαρµακοποιό144, κατά πάσα πιθανότητα γιό του φαρµακοποιού Moise Cohen (βλ. λήµµα). Ανέλαβε τη διεύθυνση του φαρµακείου του πατέρα του από το 1895 και µετέπειτα. Το 1904 δη-µιούργησε ξεχωριστή αίθουσα που λειτούργησε ω χηµικό και φαρµακευ-τικό εργαστήριο, η διεύθυνση του οποίου ανετέθη στον µουσουλµάνο φαρµακοποιό και χηµικό Mazhar Kâmil bey145 (βλ. λήµµα). Στο φαρµακείο του παρείχαν δωρεάν ιατρικέ συµβουλέ οι γιατροί Midhat bey (1903)146, Daout effendi Pessah (1905)147, Moise Misrachi (1909)148 και Isaac Cohen (1909)149. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912.

25. Cohen (Vital). Εβραίο φαρµακοποιό (1910). Αναφέρεται σε ευχαρι-στήρια επιστολή του Moise Saltiel150. Ελλείπουν πληροφορίε.

26. Cοunio (Isaac). Εβραίο φαρµακοποιό. Αναφέρεται ω ιδιοκτήτη φαρµακείου από το 1902151, το οποίο λειτούργησε και µετά το 1912.

27. David (Moise Nissim). Εβραίο φαρµακοποιό, απόφοιτο τη Ιατρι-κή Σχολή τη Κωνσταντινούπολη. Μετά τη λήψη του διπλώµατό του εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη (1900). Τον Αύγουστο του 1902 τιµήθη-κε µε το µετάλλιο Αρετή152. ∆εν αναφέρεται µετά το 1912.

28. Edhem (Ismail). Μουσουλµάνο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1890 φαρµακείου στην οδό Sabri pasa (Βενιζέλου). Έγινε γνωστό από άρθρο που δηµοσίευσε σε επιστηµονικό περιοδικό153, ενώ υπήρξε ιδρυτικό

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

362

µέλο του πρώτου φαρµακευτικού συλλόγου τη πόλη (1908)154. Το φαρ-µακείο του λειτούργησε και µετά το 1912155.

29. Emin bey. Μουσουλµάνο στρατιωτικό φαρµακοποιό (ταξίαρχο), απόφοιτο τη Στρατιωτική Ιατρική Ακαδηµία τη Κωνσταντινούπο-λη. Εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη και µετά το 1901 διετέλεσε διευθυ-ντή του φαρµακείου του Οθωµανικού Στρατιωτικού Νοσοκοµείου156. Ελλείπουν πληροφορίε.

30. Eshref (Ahmet). Μουσουλµάνο φαρµακοποιό ιδιοκτήτη φαρµακεί-ου στη συνοικία Yusuf pasa, το οποίο λειτούργησε τουλάχιστον µέχρι το 1915157.

31. Faraggi (Elias). Εβραίο γιατρό και φαρµακοποιό γεννηµένο στη Θεσσαλονίκη. Μετά την αποφοίτησή του από την Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη (1904), επέστρεψε στη γενέτειρά του και εργάστηκε ω γιατρό και φαρµακοποιό. ∆ηµοσίευσε αρκετέ επιστηµονικέ µελέτε στην εφηµερίδα «Journal de Salonique»158. Μετά το 1911 εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου και πέθανε το 1921159.

32. Frances (Vital). Εβραίο φαρµακοποιό. Το 1906 αναφέρεται ω ιδιο-κτήτη φαρµακείου και φαρµακαποθήκη στην οδό Εγνατία160. Το φαρ-µακείο του βρισκόταν σε λειτουργία το 1912161.

33. Franco (Emilio). Ιταλό διπλωµατούχο χηµικό και φαρµακοποιό. Εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1895 και ίδρυσε µία µικρή βιοµηχα-νική µονάδα στα Καραγάτσια, όπου κατασκεύαζε πούδρε, κολόνιε, α-ρωµατικά έλαια και σαπούνια, µε τα οποία προµήθευε τα φαρµακεία και τι φαρµακαποθήκε τη πόλη. Παράλληλα ίδρυσε και κατάστηµα λιανι-κή πώληση στην οδό Sabri paşa (Βενιζέλου), µε την επωνυµία «Parfum-erie E. Franco». Η δραστηριότητα αυτή του απέφερε µεγάλη περιουσία, ένα µέρο τη οποία διέθεσε για την αγορά οικοπέδου και την ανέγερση πολυτελού έπαυλη δίπλα στο εργοστάσιό του162. ∆εν αναφέρεται µετά το 1912.

34. Galib effendi. Μουσουλµάνο διπλωµατούχο φαρµακοποιο, ιδιοκτή-τη φαρµακείου (από το 1910) στην οδό Sabri paşa (Βενιζέλου) 163. Στο φαρµακείο του δεχόταν του ασθενεί του ο γιατρό Ekrem164. ∆εν ανα-φέρεται µετά το 1912.

35. Halid Salih effendi. Μουσουλµάνο γιατρό και φαρµακοποιό, από-φοιτο τη Στρατιωτική Ιατρική Ακαδηµία τη Κωνσταντινούπολη (1870). Υπήρξε ιδιοκτήτη φαρµακείου στην οδό Midhat pasa (Αγίου ∆η-µητρίου) από το 1871 και µετέπειτα. Το 1912 απεβίωσε165, αλλά οι κληρο-νόµοι του συνέχισαν τη λειτουργία του φαρµακείου166.

36. Ibrahim effendi. Μουσουλµάνο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1890 φαρµακείου κοντά στην εκκλησία τη Υπαπαντή167. Υπήρξε ιδρυτι-κό µέλο του πρώτου φαρµακευτικού συλλόγου τη πόλη (1908)168. ∆εν αναφέρεται µετά το 1912.

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

363

37. Ismail Hakki effendi. Μουσουλµάνο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρ-µακείου από το 1890169. Υπήρξε ιδρυτικό µέλο του πρώτου φαρµακευτι-κού συλλόγου τη πόλη (1908)170.

38. Kazandjief (Spyro). Χριστιανό γιατρό και φαρµακοποιό µε βουλ-γαρική καταγωγή και οθωµανική υπηκοότητα, απόφοιτο του Πανεπι-στηµίου τη Γενεύη. ∆ραστηριοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη από το 1900 και µετέπειτα, όπου εκτό από τι υπηρεσίε που προσέφερε στη βουλγα-ρική κοινότητα τη πόλη, διατηρούσε µεγάλο φαρµακείο στον Βαρδάρη µέχρι το 1911171. ∆εν αναφέρεται µετά το 1912.

39. Kerim effendi. Μουσουλµάνο φαρµακοποιό, γιό του Tahir Ağa. Το 1906 αναφέρεται ω ιδιοκτήτη φαρµακείου στην οδό Εγνατία. Στην ιδιο-κτησία του ανήκαν επίση τέσσερα καταστήµατα που βρισκόταν δίπλα στο φαρµακείο του172. ∆εν αναφέρεται µετά το 1912.

40. Khu (Henri). Αυστροούγγρο στρατιωτικό φαρµακοποιό και χηµι-κό από το Teschen τη Σιλεσία, εγκατεστηµένο στη Θεσσαλονίκη από το 1870. Το 1879 νυµφεύθηκε την Αναστασία Γρηγοριάδου-Νινή. Ένα από τα παιδιά τη ήταν ο µουσικοσυνθέτη Αιµίλιο Ριάδη173. Το 1880 ίδρυσε το φαρµακείο «Ευρώπη» στην οδό Γενιτζαδέ174. Το 1887/88 υπήρξε γενικό αντιπρόσωπο του αφροδισιακού «Ρισελιέ» για του πάσχοντε από ανικανότητα, ενώ στο φαρµακείο του δεχόταν ασθενεί ο αθηναίο ουρολόγο Λ. Ι. Χαραµή175. Κατά τη διάρκεια του ελληνοτουρκικού πο-λέµου του 1897 οργάνωσε τη ασφαλή διακίνηση και αποθήκευση φαρµα-κευτικών σκευασµάτων από και προ την πόλη τη Θεσσαλονίκη, για λογαριασµό τη οθωµανική υγειονοµική υπηρεσία176. Το φαρµακείο του λειτούργησε και µετά το 1912.

41. Marbach (Henri). Εβραίο φαρµακοποιό και χηµικό, µε γαλλική υ-πηκοότητα, γεννηµένο στη Θεσσαλονίκη. Υπήρξε ιδιοκτήτη του φαρµα-κείου «Hamidié» στην οµώνυµη οδό (Πλατεία Λευκού Πύργου, απέναντι από το Γαλλικό Προξενείο). Το 1900 παρασκεύασε αντιπυρετικό φάρµα-κο το οποίο διέθετε σε φιαλίδια177, ενώ το 1904 συνέθεσε το στοµαχικό Ελιξίριο του Λέοντο (Elixir Lion). Και τα δύο σκευάσµατα εγκρίθηκαν από το αυτοκρατορικό φαρµακευτικό και χηµικό εργαστήριο τη Βιέν-νη178. Στο φαρµακείο του παρείχαν δωρεάν ιατρικέ συµβουλέ οι για-τροί Sando Josipowici (1898)179 και Radivoy Voukadinowitz (1898)180.

42. Marocco (Antonio). Αυστριακό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρµα-κείου και αποθήκη φαρµακευτικών ειδών στη συµβολή των οδών Εγνα-τία και Συγγρού, απέναντι από το χάνι «Τσικούρ». Για πολλά χρόνια διευθυντή του καταστήµατο διετέλεσε ο ιταλό φαρµακοποιό M. Palombo. Ο Antonio ανέπτυξε έντονη κοινωνική δράση και αναφέρεται ω µέλο τη διοικούσα επιτροπή του «Tennis & Croquet Club» τη Θεσσα-λονίκη για το 1903181. Στο φαρµακείο του εργάζονταν οι αδελφοί του Matteo και Jean182. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912183. Το 1914 ανέστειλε τη λειτουργία του και στη θέση του λειτούργησε το ζυθο-πωλείο «Νέο Κόσµο»184. Μετά το 1920 επαναλειτούργησε στην οδό Βε-νιζέλου 9185. Ο οικογενειακό τάφο τη οικογένεια Marocco βρίσκεται

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

364

στο νεκροταφείο των Καθολικών στου Αµπελόκηπου τη Θεσσαλονί-κη186.

43. Massarano (Jacques D.). Εβραίο φαρµακοποιό µε ιταλική υπηκοό-τητα, απόφοιτο τη Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη. Μετά τη λήψη του διπλώµατό του εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου ίδρυσε φαρµακείο και αποθήκη φαρµακευτικών ειδών. Τον Αύγουστο του 1902 τιµήθηκε µε το µετάλλιο Αρετή187.

44. Mazhar (Kâmil) bey. Μουσουλµάνο γιατρό, χηµικό και φαρµακο-ποιό, απόφοιτο τη Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη. ∆ιετέλεσε διευθυντή του φαρµακείου και του χηµικού εργαστηρίου στο Οθωµανικό Στρατιωτικό Νοσοκοµείο τη Θεσσαλονίκη. Κατά τη διάρκεια του ελλη-νοτουρκικού πολέµου του 1897 ανέλαβε την οργάνωση τη φαρµακευτι-κή υπηρεσία στην ελληνοτουρκική µεθόριο. Το 1901 διορίσθηκε επικε-φαλή φαρµακοποιό του βιλαετίου Θεσσαλονίκη188 και µε εντολή του ιδρύθηκε, εντό του λιµανιού, φαρµακευτικό και χηµικό εργαστήριο µε σκοπό τον ενδελεχή έλεγχο τη σύνθεση των εισερχοµένων φαρµακευτι-κών σκευασµάτων. Τιµήθηκε µε το παράσηµο Μετζητιέ δ΄ τάξη189. Στι 6 Μαρτίου 1905 αυτοκτόνησε µέσα στην κατοικία του στην οδό Χαµηδιέ, αφήνοντα σηµείωµα που εξηγούσε του λόγου τη πράξη του190. Το ση-µείωµα, δεν δόθηκε ποτέ στην δηµοσιότητα από τι οθωµανικέ αρχέ.

45. Mehmet effendi. Μουσουλµάνο φαρµακοποιό ιδιοκτήτη από το 1910 του φαρµακείου «Ιστικαµέτ» στην οδό Μεχµέτ πασά191. Ελλείπουν πληροφορίε.

46. Menahem (Moise). Εβραίο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1899, φαρµακείου και φαρµακαποθήκη. ∆ιετέλεσε αντιπρόσωπο για όλη την οθωµανική αυτοκρατορία πολλών φαρµακευτικών σκευασµάτων κυρίω γερµανική προέλευση192.

47. Mendoc (Acher). Εβραίο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1910 του φαρµακείου «Confiance» (Εµπιστοσύνη) στην πρώτη παράλληλο τη προ-κυµαία193. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912.

48. Misrachi (Moise). Εβραίο γιατρό, γεννηµένο το 1853 στη Θεσσαλο-νίκη. Σπούδασε στην Πάδοβα και το Παρίσι και το 1880 επέστρεψε στη γενέτειρά του194. Μετά το 1903 αναφέρεται ω ιδιοκτήτη ιδιωτικού φαρ-µακείου εντό τη οικία του, που βρισκόταν στην προκυµαία κοντά στο ιατρείο του οδοντογιατρού Αλφρέδου Ρουµπίνη (Οικία Τεφήκ)195. Πιθα-νόν να ανήκε στον ίδιο και το φαρµακείο που κτίστηκε το 1905 δίπλα στην έπαυλη τη θυγατέρα του Sylvia, στην περιοχή των Πύργων196. Πέ-θανε το 1910 στη Γαλλία.

49. Modiano (Alfred Isaac). Εβραίο φαρµακοποιό γεννηµένο στη Θεσ-σαλονίκη. Σπούδασε στην Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη και µε-τά το πέρα των σπουδών του (1897) εργάστηκε σε διάφορα νοσηλευτικά ιδρύµατα τη Θεσσαλονίκη. Στι αρχέ του 1900 εγκαταστάθηκε στο Πα-ρίσι όπου ίδρυσε φαρµακείο. Τον Ιούλιο του 1903 αρραβωνιάστηκε την

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

365

Anna (Annete), θυγατέρα του γιατρού Moise Misrachi, την οποία αργότε-ρα νυµφεύθηκε197. ∆εν επέστρεψε ποτέ στη γενέτειρά του.

50. Modiano (Isaac David). Εβραίο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη (πριν το 1906) φαρµακείου στην οδό Sabri paşa (Βενιζέλου). Ο ίδιο διέµενε στο αρχοντικό των 16 δωµατίων που βρισκόταν ακριβώ δίπλα από το φαρ-µακείο του198. ∆εν αναφέρεται µετά το 1912.

51. Modiano (Joseph M). Εβραίο φαρµακοποιό γεννηµένο στη Θεσσα-λονίκη. Σπούδασε στην Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη και µετά το πέρα των σπουδών του (1897) εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου ίδρυσε φαρµακείο στην οδό Sabri paşa (Βενιζέλου)199. Τον Αύγουστο του 1903 αρραβωνιάστηκε την Angélica Cohen, διευθύντρια τη Λακή Σχο-λή Βαρδαρίου, την οποία αργότερα νυµφεύθηκε200. ∆εν αναφέρεται µετά το 1912.

52. Molho (Jacob). Εβραίο φαρµακοποιό, απόφοιτο τη Ιατρική Σχο-λή των Παρισίων. Εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1909 και από κοινού µε τον φαρµακοποιό-χηµικό Hector Saias, ίδρυσαν το φαρµακείο «Parisienne», στην πρώτη παράλληλο τη προκυµαία201. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912.

53. Nafiz effendi. Μουσουλµάνο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη του φαρµα-κείου «Osmanli» στην οδό Mehmet paşa. Ελλείπουν πληροφορίε.

54. Nahmias (Salomon Ben). Εβραίο φαρµακοποιό µε ιταλική υπηκοό-τητα, ιδιοκτήτη από το 1898, φαρµακείου, χηµικού εργαστηρίου και φαρµακεµπορείου στoν Φραγκοµαχαλά202. Σπούδασε στην Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη και υπέβαλε την διδακτορική του διατριβή στην Ιατρική Σχολή των Παρισίων203. Τον Σεπτέµβριο του 1900 αρραβωνιά-στηκε µε την ιταλίδα Margherita Blanquis, την οποία νυµφεύθηκε λίγο αργότερα204. Τον Μάρτιο του 1901 µετέβη µε τη σύζυγό του στην Κων-σταντινούπολη για την επίσηµη αναγνώριση του πτυχίου του205. Επέ-στρεψε στη Θεσσαλονίκη στι 22 Απριλίου 1901, όπου του επιφυλάχθηκε θερµή υποδοχή από του φίλου και συγγενεί206. Ο ίδιο παρασκεύαζε φαρµακευτικά σκευάσµατα υψηλή ποιότητο207 µε αποτέλεσµα το «Insti-tut Vaccinal Suisse» (παρασκευή εµβολίων) να τον ορίσει το 1902 ω γενι-κό αντιπρόσωπο για την Μακεδονία208. Το φαρµακεµπορείο διέθετε επί-ση φωτογραφικά είδη και χηµικά σκευάσµατα209. Ο ίδιο ανέπτυξε πλού-σια κοινωνική δράση, όπω φαίνεται από τι µεγάλε δεξιώσει που παρέ-θεσε στην έπαυλή του210. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912.

55. Nahum (Abraham). Εβραίο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1897, του φαρµακείου «International» στην οδό Sabri paşa (Βενιζέλου). Στο φαρµακείο του δεχόταν ασθενεί, ο γιατρό Armon de Mendoza211. Ελλεί-πουν πληροφορίε.

56. Nahum (Salomon Ben). Εβραίο φαρµακοποιό, γιό του David ben Nahum και τη Esther, θυγατέρα τη Fakima Modiano212. Από το 1898 διατηρούσε φαρµακείο και φαρµακαποθήκη, ενώ διετέλεσε γενικό αντι-πρόσωπο για τη Μακεδονία του απεριτίφ Fernet-Branca (Μιλάνο)213.

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

366

57. Nissim (Albert). Εβραίο χειρουργό, ιδιοκτήτη από το 1883 φαρµα-κείου µαζί µε τον αδελφό του, τον στρατιωτικό χειρουργό Jacques Nissim paşa (1850-1903)214. Το φαρµακείο δεν λειτούργησε µετά το 1912.

58. Nissim (Eli). Εβραίο φαρµακοποιό µε ιταλική υπηκοότητα215, ιδιο-κτήτη από το 1883 φαρµακείου στα Καζαντζίδικα216.

59. Nouri (Nedim effendi). Μουσουλµάνο στρατιωτικό φαρµακοποιό του 3ου Οθωµανικού Συντάγµατο. Απόφοιτο τη Στρατιωτική Ιατρική Ακαδηµία τη Κωνσταντινούπολη, εργάστηκε στη Θεσσαλονίκη από το 1897 έω το 1899 ω φαρµακοποιό του Οθωµανικού Στρατιωτικού Νο-σοκοµείου. Αυτοκτόνησε για άγνωστου λόγου στι 20 Μαρτίου 1899 και το πτώµα του βρέθηκε λίγε ηµέρε αργότερα στο λιµάνι τη πόλη217.

60. Pallamari (Jean). Ιταλό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη χηµικού εργαστη-ρίου και φαρµακαποθήκη. Εγκαταστάθηκε στον Φραγκοµαχαλά το 1860. Τον Νοέµβριο του 1875 µεταστεγάστηκε σε ιδιόκτητο συγκρότηµα κοντά στην εκκλησία των ∆υτικών218. Νυµφεύθηκε την Anette, θυγατέρα του Matteo Marocco219. Τον Αύγουστο του 1913 το φαρµακείο ανέστειλε τη λειτουργία του και στη θέση του λειτούργησε το φαρµακείο «Γαλλικό»220. Ο ίδιο πέθανε το 1911. Ο τάφο του βρίσκεται στο κοιµητήριο των Καθο-λικών στου Αµπελόκηπου Θεσσαλονίκη221.

61. Palombo (M.). Ιταλό φαρµακοποιό εγκατεστηµένο στη Θεσσαλονί-κη νωρίτερα από το 1859222. Περί το 1880 διορίσθηκε γενικό διευθυντή του φαρµακείου και τη φαρµακαποθήκη των αδελφών Marocco στο Φραγκοµαχαλά. Απελάθηκε ω ιταλό υπήκοο κατά τη διάρκεια του ιτα-λοτουρκικού πολέµου (1911)223.

62. Pererra (Henri). Εβραίο διπλωµατούχο γιατρό µε ιταλική υπηκοό-τητα, εγκατεστηµένο στη Θεσσαλονίκη από το 1871. ∆ιετέλεσε πρόεδρο τη επιτροπή του Bikour Holim (1879) και του τοπικού παραρτήµατο τη Alliance Israelite Universelle (1880). Η παρουσία του στην πόλη συνο-δεύτηκε µε την ίδρυση ιδιωτικού φαρµακείου στον Φραγκοµαχαλά. Το 1876 βρισκόταν ακόµα σε λειτουργία όπω φαίνεται από δηµοσίευµα στον τοπικό Τύπο224. Ο Perrera αναγκάστηκε να κλείσει το φαρµακείο πριν το 1881, όταν συµµετείχε σε επιτροπή για την καταπολέµηση τη αγυρτεία, από τη δράση µη διπλωµατούχων γιατρών και φαρµακοποιών στην πόλη. Πέθανε το 1895 κληροδοτώντα το ποσό των 10.000 χρυσών φράγκων στο υπό ίδρυση Νοσοκοµείο Hirsch225.

63. Pessah (Jacob). Εβραίο φαρµακοποιό, γεννηµένο στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε στην Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη και το 1890 εγκα-ταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου ίδρυσε φαρµακείο στην οδό Καρή Πα-ζάρ. Το 1909 ο γιό του Elie Jacob Pessah σπούδαζε στο Λιβόρνο226. Το φαρµακείο βρισκόταν σε λειτουργία το 1912227.

64. Raphael (Sabetai). Εβραίο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1900 του φαρµακείου «Raphael» στην πλατεία Ελευθερία (απέναντι από το Bazar Salem). Το 1907 ίδρυσε και χηµικό εργαστήριο επικεφαλή του ο-ποίου διορίσθηκε ο φαρµακοποιό ∆ηµήτριο Κωνσταντινίδη228. Στο

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

367

φαρµακείο παρείχε δωρεάν ιατρικέ συµβουλέ ο γιατρό Maher bey (1904)229. ∆ιετέλεσε µέλο τη «Union Sportive de Salonique»230. Το φαρ-µακείο λειτούργησε και µετά το 1912.

65. Razis (Clemen). Άγνωστη εθνικότητα γιατρό και φαρµακοποιό. Γεννήθηκε το 1807 και εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη περί το 1830. Υπήρξε ιδιοκτήτη ενό από τα πρώτα φαρµακεία που λειτούργησαν στην πόλη µε συνεχή παρουσία από το 1830 µέχρι το 1883. Στο φαρµακείο πραγµατοποιούσαν δωρεάν εµβόλια για την ευλογιά οι γιατροί Zahir ef-fendi και Γεώργιο Βόγα231. Ο Clemen απεβίωσε «αιφνιδίω πλήρη ηµε-

ρών» στι 3 Ιανουαρίου 1883232.

66. Sabri effendi. Μουσουλµάνο φαρµακοποιό. Αναφέρεται το 1910 σε κατάλογο 120 επιβατών που πραγµατοποίησαν ταξίδι αναψυχή στην Ι-ταλία233. Ελλείπουν πληροφορίε.

67. Sadok (Hananel). Εβραίο γιατρό και φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρµακείου (πριν το 1888) στη συνοικία Μπαλάτ, όπου και η κατοικία του234. Το φαρµακείο βρισκόταν σε λειτουργία το 1912235.

68. Saias (Hector). Εβραίο φαρµακοποιό και χηµικό-µικροβιολόγο, απόφοιτο τη Ιατρική Σχολή των Παρισίων. Το 1909 εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη και από κοινού µε τον φαρµακοποιό Jacob Molho (βλ. λήµµα), ίδρυσαν το φαρµακείο «Parisienne» στην πρώτη παράλληλο τη προκυµαία236. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912237.

69. Sali Mustafa effendi. Μουσουλµάνο φαρµακοποιό από τη Θεσσα-λονίκη. Τον Ιανουάριο του 1904 διορίσθηκε ω φαρµακοποιό του ∆ήµου Κατερίνη238.

70. Samuel (I.). Εβραίο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1910 του φαρ-µακείου «Γαληνό» στην οδό Αγία Σοφία239.

71. Sciaky (Albert). Εβραίο γιατρό µε ιταλική υπηκοότητα, εγκατεστη-µένο στη Θεσσαλονίκη από το 1885. Από το 1889 έω το 1892 σπούδασε φαρµακευτική στην Ιατρική Σχολή των Παρισίων. Εργάστηκε για πολλά χρόνια στο Στρατιωτικό Νοσοκοµείο τη Θεσσαλονίκη, µε εξαίρεση την περίοδο του ελληνοτουρκικού πολέµου (1897) όπου είχε µετατεθεί στη µεθόριο ω επικεφαλή υγειονοµική υπηρεσία240. Το 1899 τιµήθηκε µε το παράσηµο Μετζητιέ ε’ τάξη241. Η συµβολή του στη λειτουργία του Νοσο-κοµείου Hirsch και των φαρµακείων του Bikour Holim ήταν τεράστια και εργάστηκε αφιλοκερδώ για αυτόν τον σκοπό242. Απελάθηκε ω ιταλό υπήκοο κατά τη διάρκεια του ιταλο-τουρκικού πολέµου (1911), αλλά επέστρεψε στην πόλη µετά την απελευθέρωσή τη243.

72. Sciaky (Joseph). Εβραίο φαρµακοποιό µε ιταλική υπηκοότητα244, ιδιοκτήτη από το 1900 φαρµακείου και φαρµακαποθήκη στην οδό Καρί Παζάρ αρ. 23. Στι 9 Ιουλίου 1907 το φαρµακείο του καταστράφηκε ολο-σχερώ από πυρκαγιά, που προήλθε από το παράπλευρο κατάστηµα του Johanan Abastado245.

73. Sciaky (Pepo/Giusepe). Εβραίο φαρµακοποιό και γιατρό του Νο-σοκοµείου Hirsch και ιδιοκτήτη από το 1899 φαρµακείου246. Υπήρξε από

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

368

του πρώτου που συνέδραµαν το έργο τη αστυκλινική Βαρδαρίου247, ενώ ανέπτυξε πλούσια φιλανθρωπική δράση µέσω του σωµατείου Assis-

tance au Travail του οποίου διετέλεσε πρόεδρο248 και τη Alliance Israé-

lite Universelle. Στι 4 Μα˙ου 1905 δεξιώθηκε στην έπαυλή του τον Jacques Benedict, γενικό επιθεωρητή τη AIU249. Τον Φεβρουάριο του 1910 πραγ-µατοποιήθηκε ένοπλη ληστεία στο φαρµακείο του ευτυχώ χωρί θύµα-τα250. Το φαρµακείο του λειτούργησε και µετά το 1912251.

74. Scialom (Anania Isaac). Εβραίο φαρµακοποιό. Το 1906 αναφέρεται ω ιδιοκτήτη φαρµακείου στη συµβολή των οδών Εγνατία και Βενιζέ-λου252.

75. Scialom (Henri). Εβραίο φαρµακοποιό, µε ιταλική υπηκοότητα, ιδι-οκτήτη φαρµακείου. Το 1894 αγόρασε από τον Αχµέτ Ρασίµ πασά, ένα οικόπεδο στην περιοχή των Πύργων, όπου το 1898 ανήγειρε πολυτελή έπαυλη253. Το φαρµακείο βρισκόταν σε λειτουργία το 1912254.

76. Sermed effendi. Εβραίο (;) φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρµακείου στη λεωφόρο των Πύργων (Βασ. Όλγα), δίπλα στην έπαυλη του Kerim effendi255. Υπήρξε ιδρυτικό µέλο του πρώτου φαρµακευτικού συλλόγου τη πόλη (1908)256. Το φαρµακείο του βρισκόταν σε λειτουργία το 1910, αλλά δεν αναφέρεται µετά το 1912257.

77. Shlomo (Haguel). Εβραίο εµπειρικό φαρµακοποιό, από του καλύ-τερου του είδου του, στο φαρµακείο του οποίου µαθήτευσε για ένα διά-στηµα ο µετέπειτα διπλωµατούχο γιατρό και φαρµακοποιό Yoel Meyer258 (βλ. λήµµα).

78. Tentchoff (Christo). Χριστιανό γιατρό µε βουλγαρική καταγωγή, απόφοιτο τη Ιατρική Σχολή των Παρισίων (1901) και συνιδιοκτήτη µαζί µε τον αδελφό του Ivan (βλ. λήµµα), φαρµακείου στη οδό Εγνατία (1900). Το φαρµακείο λειτούργησε µέχρι τον Ιούνιο του 1912.

79. Tentchoff (Ivan). Χριστιανό φαρµακοποιό µε βουλγαρική καταγω-γή, ιδιοκτήτη φαρµακείου στη οδό Εγνατία (1900). Μαζί µε τον αδελφό του Christo (βλ. λήµµα) ανέπτυξε πλούσια πολιτική δράση, γεγονό που δικαιολογεί την ανεπιτυχή απόπειρα δολοφονία του το 1908259. Πέθανε στι 19 Μα˙ου 1909260, ενώ ο αδελφό του συνέχισε τη λειτουργία του φαρµακείου µέχρι τον Ιούνιο του 1912261.

80. Tiano (Mentes). Εβραίο φαρµακοποιό µε ιταλική υπηκοότητα262, ιδιοκτήτη του φαρµακείου «Ασκληπιό» στο Βαρδάρη263, το οποίο λει-τούργησε και µετά το 1912264.

81. Timour (Ali Tzevat). Μουσουλµάνο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρ-µακείου στο Βαρδάρη, το οποίο λειτούργησε και µετά το 1912265.

82. Tçerah (Ali) effendi. Μουσουλµάνο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη ήδη από το 1876 φαρµακείου στην περιοχή Γενί Χαµάµ. Στο φαρµακείο του γιατροί τη πόλη εµβολίαζαν του κατοίκου κατά τη διάρκεια επιδηµία ευλογιά που ενέσκηψε στην πόλη το έτο εκείνο266.

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

369

83. Varsano (Ι.). Εβραίο φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1910 φαρµα-κείου στην οδό Αγία Σοφία267. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912268.

84. Vichel (Basil). Εβραίο φαρµακοποιό µε γαλλική υπηκοότητα, ιδιο-κτήτη από το 1910 φαρµακείου στο Βαρδάρη269.

85. Yoel (Meir). Εβραίο γιατρό και φαρµακοποιό, µε γαλλική υπηκοό-τητα, γεννηµένο το 1866 στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε φαρµακευτική στην Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη και µετά τη λήψη του δι-πλώµατό του µετέβη στο Παρίσι, όπου σπούδασε ιατρική µε ειδίκευση στην Μαιευτική. Περί το 1900 εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου προσέφερε τι υπηρεσίε του ω γιατρό. Το 1938 δηµοσίευσε σε συνέχειε σε εβρακή εφηµερίδα τι «αναµνήσει» του, που δηµοσιεύθηκαν πρόσφα-τα από τη Ρένα Μόλχο270.

86. Yusuf (Ali). Μουσουλµάνο φαρµακοποιό ιδιοκτήτη από το 1910 φαρµακείου στην συνοικία Καρί Παζάρ271. Ελλείπουν πληροφορίε.

87. Ανάγνου (Κωνσταντίνο). Έλληνα στρατιωτικό φαρµακοποιό. Με-τά την απελευθέρωση τη Θεσσαλονίκη (1912) εργάστηκε στο φαρµακείο του Γ΄ Ελληνικού Στρατιωτικού Νοσοκοµείου τη πόλη272.

88. Αναστάσιο εφένδη. Χριστιανό γιατρό, ιδιοκτήτη από το 1876 φαρµακείου στην Πύλη τη Καλαµαριά (Συντριβάνι). Στο φαρµακείο πραγµατοποιούσαν δωρεάν εµβόλια για την ευλογιά τόσο ο ίδιο όσο και ο στρατιωτικό γιατρό ταγµατάρχη Esref effendi273. Σύµφωνα µε τον κα-θηγητή Γεράσιµο Πεντόγαλο, ήταν από του εµπειρικού γιατρού τη πό-λη και ανάλογη φύσεω πρέπει να ήταν και το φαρµακείο του274.

89. Αντωνιάδη (Γ.). Χριστιανό φαρµακοποιό. Εργάστηκε στο Θεαγέ-νειο Νοσοκοµείο275 και διετέλεσε προστάµενο τη Αστυκλινική τη Ελ-ληνική Κοινότητα Θεσσαλονίκη από το 1900 έω το 1901. Κατά την περίοδο αυτή εκτέλεσε 4.577 συνταγέ απόρων και χορήγησε τα ανάλογα φάρµακα276. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912 από τον γιό του ∆έξιππο στην οδό Εθνική Αµύνη 37277.

90. Αρσενάκη. Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη ενό από τα πρώτα φαρµακεία που λειτούργησαν στη Θεσσαλονίκη. Αναφέρεται στα απο-µνηµονεύµατα του εβραίου φαρµακοποιού Yoel Meyer278 (βλ. λήµµα). Το φαρµακείο συνέχισε τη λειτουργία του µέχρι τι µέρε µα.

91. Βαλαλά (Νικόλαο). Χριστιανό φαρµακοποιό. Από το 1885 εργά-στηκε στο Νοσοκοµείο τη Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα Θεσσαλονί-κη. Έγινε γνωστό από τη συµβολή του στη διάσωση ασθενού279. Περί το 1900 αναφέρεται ω ιδιοκτήτη φαρµακείου στην οδό Sabri paşa (Βενιζέ-λου)280. ∆εν αναφέρεται µετά το 1912.

92. Βαρέλλα (Μιχαήλ Α.). Χριστιανό φαρµακοποιό και έµπορο φαρ-µακευτικών ειδών. Από το 1893 έω το 1906 εργάστηκε ω βοηθό φαρµα-κοποιού στο Θεαγένειο Νοσοκοµείο και στο ιατρείο του Π. Οικονόµου, ενώ παράλληλα υπήρξε συνεργάτη του Γ. Πεντζίκη. Το 1908 σύστησε α-ποθήκη φαρµακευτικών σκευασµάτων, ενώ λίγο αργότερα διαµόρφωσε

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

370

ένα χώρο τη σε φαρµακείο281. Η επιχείρηση λειτούργησε και µετά το 1912282 και υφίσταται µέχρι σήµερα.

93. Βασιλείου (Ν.). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρµακείου στην οδό Εγνατία στο οποίο δέχονταν ασθενεί η νοσοκόµα-µαία Λωξάν-δρα Κυανίδου283. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912 από του κληρονόµου του στην ίδια διεύθυνση284.

94. Βόγα (Γεώργιο). Χριστιανό γιατρό και φαρµακοποιό εγκατεστη-µένο στη Θεσσαλονίκη από το 1875. Το 1879 ανέλαβε τη διεύθυνση του µικρού αναρρωτηρίου-φαρµακείου των φυλακών Κανλί-Κουλέ (Λευκού Πύργου), εκτελώντα χρέη φαρµακοποιού285. Τον Ιούνιο του 1880 πραγ-µατοποίησε έλεγχο των φαρµακείων τη πόλη και υπέβαλε σχετική έκθε-ση. Το 1906 αναφέρεται ω ιδιοκτήτη φαρµακείου στη συνοικία του Α-γίου Νικολάου286. Πέθανε στι 7 Αυγούστου 1905287.

95. Βρέττα (Πέτρο). Χριστιανό φαρµακοποιό. Εργάστηκε για πολλά χρόνια στο φαρµακείο του Θεαγένειου Νοσοκοµείου288. Αργότερα ίδρυσε φαρµακείο το οποίο λειτούργησε και µετά το 1912 στην οδό Ταντάλου 55 (Βαρδάρη)289.

96. Γαλατσάνο (Κωνσταντίνο). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρµακείου (πριν το 1906) στην οδό Εγνατία (Πύλη Βαρδάρη)290. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912.

97. Γκαζούλη (Φίλιππο). Έλληνα στρατιωτικό φαρµακοποιό. Μετά την απελευθέρωση τη Θεσσαλονίκη (1912) εργάστηκε στο φαρµακείο του Γ΄ Ελληνικού Στρατιωτικού Νοσοκοµείου τη πόλη291.

98. Γράβαρη (Γρηγόριο Γ.). Χριστιανό γιατρό µε ελληνική υπηκοότη-τα (Πάρο 1850-Θεσσαλονίκη 1929). Με σπουδέ στην Αθήνα και την Ευ-ρώπη εγκαταστάθηκε το 1879 στη Θεσσαλονίκη όπου εξάσκησε ιατρική. ∆ραστηριοποιήθηκε στην Φιλόπτωχο Αδελφότητα, τον Φιλεκπαιδευτικό

Σύλλογο και τη Φίλεργο Αδελφότητα. Το 1906 αναφέρεται ω ιδιοκτήτη φαρµακείου στην οδό Εγνατία, δίπλα από την κατοικία του292. Το φαρ-µακείο δεν λειτούργησε µετά το 1912.

99. Γραµµενίδη (Κωνσταντίνο). Χριστιανό φαρµακοποιό µε ελληνική υπηκοότητα. Εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1912, ιδρύοντα φαρ-µακείο στην οδό Μοναστηρίου το οποίο λειτούργησε και τα επόµενα χρό-νια293.

100. ∆ικαίο (Οδυσσέα). Έλληνα στρατιωτικό φαρµακοποιό. Μετά την απελευθέρωση τη Θεσσαλονίκη (1912) εργάστηκε στο φαρµακείο του Γ΄ Ελληνικού Στρατιωτικού Νοσοκοµείου τη πόλη294.

101. ∆ίτσα (Θωµά). Χριστιανό φαρµακοποιό. Το 1906 αναφέρεται ω ιδιοκτήτη φαρµακείου στην οδό Εγνατία, δίπλα ακριβώ από το κατά-στηµα του Mair Boton295.

102. Ζάννα (∆ηµήτριο Κ.). Χριστιανό γιατρό µε ελληνική υπηκοότητα (Λιβάδι Ολύµπου 1842 - Θεσσαλονίκη 1915)296. Σπούδασε στο Εθνικό Πα-νεπιστήµιο Αθηνών και περί το 1865 εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη297.

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

371

Αναφέρεται ω ιδιοκτήτη φαρµακείου το 1888 στη συνοικία του Αγίου Αθανασίου298.

103. Ζωγράφο (Κωνσταντίνο ∆.). Χριστιανό φαρµακοποιό, γεννηµέ-νο στη Χαλάστρα τη Θεσσαλονίκη το 1857. Φοίτησε στην Ιατρική Σχο-λή τη Κωνσταντινούπολη και µετά το πέρα των σπουδών του (25 Νο-εµβρίου 1891) εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη. Την ίδια χρονιά ίδρυσε το φαρµακείο «Ιπποκράτη» στην οδό Εγνατία, απέναντι από το Μπούρ-µπαλι-Τζαµί299 (στον ίδιο χώρο που στεγαζόταν παλαιότερα το ελληνικό φαρµακείο «∆ιεθνέ»)300. Τον Οκτώβριο του 1892 ίδρυσε φαρµακαποθήκη που στεγάστηκε σε ιδιαίτερο χώρο του φαρµακείου301. Στο φαρµακείο παρείχαν δωρεάν ιατρικέ συµβουλέ οι γιατροί Περίδη (1900)302 και ∆η-µήτριο Μαργαρόπουλο (1904-1908)303. Ο Κωνσταντίνο Ζωγράφο δια-κρίθηκε κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα. Το φαρµακείο λει-τούργησε και µετά το 1912. Καταστράφηκε από την πυρκαγιά του 1917 και στεγάστηκε σε ισόγειο κατάστηµα τη οδού Μοναστηρίου, µε την ε-πωνυµία «Πύλη Βαρδαρίου». Καταστράφηκε εκ νέου στι 21 Σεπτεµβρίου 1944 από του βοµβαρδισµού τη βρετανική αεροπορία κατά των γερ-µανικών θέσεων και επαναλειτούργησε το 1950, στο ισόγειο κατάστηµα τη ανεγερθείσα πολυκατοικία. Τον Κωνσταντίνο Ζωγράφο διαδέχθηκε το 1937 ο γιό του Γεώργιο (φαρµακοποιό), και τον τελευταίο το 1985 τα παιδιά του Κωνσταντίνο, ∆ηµήτριο, Αθανάσιο και Κλοτίλδη (φαρ-µακοποιοί). Ο πρώτο από του προαναφερθέντε παρέµεινε στην διεύ-θυνση του παλαιού φαρµακείου (Μοναστηρίου & Ταντάλου), ενώ οι υπό-λοιποι τρεί ίδρυσαν νέο φαρµακείο στην οδό Τσιµισκή.

104. Ζωγράφο (Ματθαίο). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1898 φαρµακείου (µαζί µε το αδελφό του Σταµάτιο) στην λεωφόρο των Εξοχών. Πυρκαγιά που ξέσπασε στι 12 Ιουλίου 1903, προκάλεσε εκτετα-µένε ζηµίε στο φαρµακείο, οι οποίε καλύφθηκαν από την ελληνική α-σφαλιστική εταιρεία «Εθνική»304. Τον ∆εκέµβριο του 1904 παραπέµφθηκε σε δίκη µαζί µε τον αδελφό του, µε την κατηγορία του δολίου εµπρησµού. Σε πρώτο βαθµό καταδικάστηκαν σε τρία χρόνια φυλάκιση, αλλά στο εφετείο µε συνήγορο τον Emmanuel Carasso απαλλάχθηκαν των κατηγο-ριών305. Μετά το 1912 το φαρµακείο λειτούργησε στην οδό ∆ηµοκρατία 165306 (σηµ. Βασιλέω Γεωργίου). Το 1923 αναφέρεται στην λεωφόρο Βα-σιλίσση Όλγα 105307.

105. Ζωγράφο (Σταµάτιο). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρ-µακείου στη λεωφόρο των Εξοχών µαζί µε τον αδελφό του Ματθαίο (βλ. λήµµα). Μετά το 1912 σύστησε δικό του φαρµακείο στην οδό ∆ηµοκρατί-α 184308 (σηµ. Βασιλέω Γεωργίου).

106. Ιατρού (Χριστόδουλο). Χριστιανό φαρµακοποιό. Το 1870 νυµ-φεύθηκε την πτυχιούχο µαία Όλγα Ιατρού. Απέκτησαν έναν γιό, τον ∆η-µήτριο, ο οποίο τον Ιανουάριο του 1912 έλαβε το πτυχίο τη ιατρική από το Εθνικό Πανεπιστήµιο309.

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

372

107. Καραγκουνίδη (Σ.). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρµα-κείου από το 1912 στην οδό Εγνατία 354. Το φαρµακείο λειτουργούσε από του κληρονόµου του κατά τη διάρκεια του µεσοπολέµου310.

108. Κένα (Μιλτιάδη). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1908 του φαρµακείου «Ελπί» στη λεωφόρο Προόδου (Εθνική Αµύνη). Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912311.

109. Κουραντζή (Γ.). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρµακείου από το 1912 και µετέπειτα.

110. Κουτούβαλη (Μαρίνο Α.). Χριστιανό γυναικολόγο µε ελληνική υπηκοότητα (Ζάκυνθο 1850–Αθήνα 1927). Σπούδασε στην Αθήνα και το Παρίσι και εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1878312. Αναφέρεται ω ιδιοκτήτη φαρµακείου από το 1882 έω και το 1892. Παράλληλα υπήρξε εισαγωγέα και αντιπρόσωπο φαρµακευτικών σκευασµάτων313, καθώ και συγγραφέα θεατρικών έργων314.

111. Κωνσταντινίδη (∆ηµήτριο). Χριστιανό φαρµακοποιό και χηµι-κό, ιδιοκτήτη φαρµακείου στην πλατεία του Λευκού Πύργου. Παράλλη-λα διετέλεσε διευθυντή του φαρµακείου του ∆ηµοτικού Νοσοκοµείου (1904-1910)315, και προστάµενο του χηµικού εργαστηρίου του Sabetai Raphael (βλ. λήµµα) στην πλατεία Ελευθερία (1907-1912)316. Ο Κωνστα-ντινίδη ανέπτυξε πλούσια φιλολογική δράση317. Μετά το 1910 προσέφερε αφιλοκερδώ τι υπηρεσίε του στο παράρτηµα που σύστησε το Νοσοκο-µείο Hirsch για την αντιµετώπιση των κρουσµάτων µηνιγγίτιδα318. Το φαρµακείο λειτούργησε από του κληρονόµου του και µετά το 1912319.

112. Μελίδη (Μ.). Χριστιανό φαρµακοποιό. Εργάστηκε για πολλά χρόνια στο φαρµακείο του Θεαγένειου Νοσοκοµείο320.

113. Μοσχίδη (∆ηµήτριο). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρ-µακείου από το 1902 στην οδό Τηλεγράφου. Μαζί µε τον γιατρό Βόγα διετέλεσαν αντιπρόσωποι του φυσικού µεταλλικού ανθρακούχου νερού «Ναρζάν»321. Το φαρµακείο βρισκόταν σε λειτουργία το 1908322, ενώ µετά το 1912 λειτούργησε από του κληρονόµου του.

114. Μπέλλου (Πάτροκλο Α.). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1900 φαρµακείου και φαρµακαποθήκη σε πάροδο τη Πλατεία Ελευθερία. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912. Το 1925/1926 αναφέρεται στην οδό Εγνατία 346323.

115. Νεδέλκο (Ιωάννη). Χριστιανό γιατρό από την Έδεσσα. Μετά τη λήψη του πτυχίου του από το Εθνικό Πανεπιστήµιο (1893), εγκαταστάθη-κε στη Θεσσαλονίκη. Μετά το 1910 αναφέρεται ω ιδιοκτήτη κλινική στην οδό Εγνατία και του φαρµακείου «Osmanié» στην ίδια διεύθυνση324. Η λειτουργία του φαρµακείου δεν αναφέρεται µετά το 1912.

116. Νικολάου (Ιωάννη). Χριστιανό φαρµακοποιό, απόφοιτο του Ε-θνικού Πανεπιστηµίου και ιδιοκτήτη (από το 1912 και µετέπειτα) φαρ-µακείου στη λεωφόρο των Εξοχών (σηµ. Βασ. Όλγα)325.

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

373

117. Ξενοφωντίδη (Αναστάσιο). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη (από το 1861) φαρµακείου στην οδό Εγνατία. Το φαρµακείο λειτούργησε στο ισόγειο κατάστηµα του κτιρίου που στεγαζόταν το Ελληνικό Προξε-νείο και δίπλα ακριβώ στα γραφεία του Ελληνικού ταχυδροµείου (Οικία Λάµπρου Παπαγεωργίου)326. Ο Ξενοφωντίδη πέθανε στι 2 Μαρτίου 1878 «αφεί λύπην απαρηγόρητον ει την πολυµελή αυτού οικογένει-

αν»327. Το φαρµακείο συνέχισε να λειτουργεί από τον γιό του Κωνσταντί-νο (βλ. λήµµα).

118. Ξενοφωντίδη (Κωνσταντίνο). Χριστιανό φαρµακοποιό, γιο του Αναστάσιου (βλ. λήµµα). Μετά τον θάνατο του πατέρα του (1878) συνέχι-σε τη λειτουργία του φαρµακείου τουλάχιστον έω το 1891328. Στο φαρ-µακείο παρείχε δωρεάν ιατρικέ συµβουλέ στου απόρου ο γυναικολό-γο Μενέλαο Μπατρινό329.

119. Παδούση (Ε.). Χριστιανό φαρµακοποιό. Αναφέρεται ω ιδιοκτή-τη φαρµακείου από το 1902330.

120. Παντούλα (Ευάγγελο). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη του φαρµακείου «Ιπποκράτη» στην οδό Μοναστηρίου331. ∆ιετέλεσε µέλο του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου332. Το πλήρω εξοπλισµένο φαρµακείο στο οποίο δεχόταν ασθενεί οι περισσότεροι γιατροί τη πόλη, λειτούργησε και µετά το 1912333.

121. Παπαγιαννίδη (Α.). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρµα-κείου (από το 1908) στο κέντρο τη πόλη334. ∆εν αναφέρεται µετά το 1912.

122. Παπαγιώργη (Λάµπρο). Χριστιανό φαρµακοποιό εγκατεστηµένο στη Θεσσαλονίκη περί το 1890. Υπήρξε ιδιοκτήτη φαρµακείου στην συ-νοικία του Αγίου Αθανασίου. Πρέπει να πέθανε πριν το 1906, αφού τη χρονιά εκείνη το φαρµακείο λειτουργούσε από του κληρονόµου του335.

123. Παπαγρηγορίου (Γεώργιο Ζ.). Χριστιανό φαρµακοποιό καταγό-µενο από τη Ζουµπάτη (Τρίλοφο) Θεσσαλονίκη. Μετά την απόκτηση του διπλώµατό του εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, αλλά δεν πρόλαβε να σταδιοδροµήσει, διότι πέθανε τον Ιανουάριο του 1912 σε ηλικία 29 ετών από οξύ πνευµονικό νόσηµα336.

124. Παπακωνσταντίνου (Γ.). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη (από το 1900) φαρµακείου στην αγορά τη πόλη. Στι 1 Ιουλίου 1903 εκδηλώ-θηκε πυρκαγιά στο φαρµακείο του, η οποία περιορίστηκε µε την άµεση επέµβαση των πυροσβεστών. Οι ζηµιέ καλύφθηκαν από τι ασφαλιστικέ εταιρείε στι οποίε το φαρµακείο ήταν ασφαλισµένο έναντι 10.000 φρά-γκων337. ∆εν αναφέρεται µετά το 1912.

125. Παπανικολάου (Χρήστο). Χριστιανό φαρµακοποιό, απόφοιτο του Εθνικού Πανεπιστηµίου και ιδιοκτήτη φαρµακείου από το 1912 στη συνοικία Τσα˙ρ (Βαρδάρη)338. Από το 1905 έω το 1912 είχε διατελέσει διευθυντή του φαρµακείου των µεταλλείων Κασσάνδρα339.

126. Παπασουλιώτη (Χαρ.). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη (από το 1903) φαρµακείου και φαρµακαποθήκη στην οδό Κολόµβου340.

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

374

127. Παπίστα (Θ.). Χριστιανό φαρµακοποιό, εγκατεστηµένο στη Θεσ-σαλονίκη από το 1890. Ήταν ιδιοκτήτη φαρµακείου το οποίο λειτούργη-σε και µετά το 1912. Υπήρξε από τα ιδρυτικά µέλη του Φαρµακευτικού

Συλλόγου Θεσσαλονίκη (1908)341 και του Φαρµακευτικού Συνδέσµου (1923).

128. Πάττωρα (Χριστόδουλο). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρµακείου (από το 1902) στη συνοικία τη Υπαπαντή (Καµάρα)342. ∆ιε-τέλεσε πρόκριτο τη Ελληνική Κοινότητα343, µέλο του Φιλεκπαιδευτι-

κού Συλλόγου (1901-1902)344 και ιδρυτικό µέλο του Φαρµακευτικού Συλ-

λόγου Θεσσαλονίκη (1908)345. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912346.

129. Παυλάκη. Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη από το 1910 φαρ-µακείου στην οδό Εγνατία347. Ελλείπουν πληροφορίε.

130. Πελτέκη (∆ηµήτριο). Χριστιανό χηµικό και φαρµακοποιό, από-φοιτο του Πανεπιστηµίου τη Λυών348 και ιδιοκτήτη του φαρµακείου «Ερυθρό Σταυρό» στην οδό Χαµηδιέ (Εθνική Αµύνη). Παράλληλα µε τη λειτουργία του φαρµακείου του ανέλαβε τον Μάιο του 1910 και τη διεύθυνση του χηµικού και µικροβιολογικού εργαστηρίου του Γαβριήλ Ν. Πεντζίκη (βλ. λήµµα). Μετά το 1911 σε ιδιαίτερο χώρο του φαρµακείου του λειτούργησε η κλινική του γιατρού Σαβαρίκα349, ενώ η λειτουργία του φαρµακείου αναφέρεται µέχρι την περίοδο του µεσοπολέµου350.

131. Πεντζίκη (Γαβριήλ Ν.). Χριστιανό φαρµακοποιό γεννηµένο στη Θεσσαλονίκη το 1868. Σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη και µετά το πέρα των σπουδών του εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου το 1887 άνοιξε φαρµακείο και φαρµακαποθήκη στη διασταύρωση των οδών Ε-γνατία και Αγία Σοφία351. Νυµφεύθηκε την Μαίρη (1879-1958), θυγατέ-ρα τη Ελένη Ν. Ιωαννίδου (†1943) και του γερµανού καθηγητή του δι-δασκαλείου Θεσσαλονίκη Adolf Gebauer352, µε την οποία απέκτησε 4 παιδιά: Την Χρυσούλα [Ζωή Καρέλλη], την Ελενίτσα, την Κλειώ και τον Νικόλαο. Η διένεξη που είχε το 1900 µε την Union de Fabricants de Paris είχε µεγάλο αντίκτυπο στην πόλη353. Τον Μάιο του 1910 ίδρυσε Χηµικό

και Μικροβιολογικό Εργαστήριο, πάνω από το φαρµακείο «Ερυθρό Σταυρό» στην οδό Χαµηδιέ (Εθνική Αµύνη), διευθυντή του οποίου διορίσθηκε ο ∆ηµήτριο Πελτέκη, διπλωµατούχο χηµικό του Πανεπι-στηµίου τη Λυών354. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912, ο δε γιό του Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη (1908-1993), φαρµακοποιό και γνω-στό ζωγράφο και λογοτέχνη, συνέχισε τη λειτουργία του µετά τον θά-νατό του (1927). Ο Γαβριήλ διετέλεσε για πολλά χρόνια έφορο του Θεα-γένειου Νοσοκοµείου και Κοινοτικό αντιπρόσωπο.

132. Πέτρου (Γ.). Χριστιανό φαρµακοποιό, εγκατεστηµένο στη Θεσσα-λονίκη τα τελευταία χρόνια τη τουρκοκρατία. Ο γιό του Αλέξανδρο σπούδασε ιατρική στο Παρίσι355, ενώ ο ίδιο διατήρησε το φαρµακείο του και µετά το 1912356.

133. Πιττακίδη (Ηρακλή). Χριστιανό φαρµακοποιό, διευθυντή του φαρµακείου του Νοσοκοµείου τη Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

375

(1876). Επιστολή αναγνώστη τη εφηµερίδα «Ερµή» ο οποίο νοσηλεύ-θηκε µε συµπτώµατα τυφοειδού πυρετού, εξέφρασε στι 23 Φεβρουαρίου 1877 την ευγνωµοσύνη του «πρό τον κύριον Ηρακλέα Πιττακίδην, φαρ-

µακοποιόν και επιστάτην του εν λόγω καταστήµατο»357. Ευχαριστήριο προ τον Πιττακίδη και τον γιατρό Γκίκα απέστειλε στι 27 Φεβρουαρίου 1888 και ο ∆ηµήτριο Μανέλλα εξ Ιωαννίνων358. Ελλείπουν πληροφορίε για τι µετέπειτα δραστηριότητέ του.

134. Πλαστήρα (Γεώργιο). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη του φαρµακείου «Σταµπούλ» στην οδό Βαρδαρίου359. Στο φαρµακείο του πα-ρείχε δωρεάν ιατρικέ συµβουλέ ο γιατρό Θεµιστοκλή Κωνσταντινίδη. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912360.

135. Πολυζόπουλο (Αλέξανδρο). Χριστιανό φαρµακοποιό. Εργάστηκε την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα ω υπάλληλο σε µεγάλα φαρµακεία τη Θεσσαλονίκη και το 1912 εγκαταστάθηκε στο Ασβεστοχώρι, όπου ίδρυσε φαρµακείο. Νυµφεύθηκε την Ελένη Ζουζακίδου361.

136. Ρουσσίδη (Αθανάσιο). Χριστιανό φαρµακοποιό, απόφοιτο τη Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη. Το 1887 ίδρυσε φαρµακείο στη συνοικία τη Υπαπαντή (Καµάρα)362. Το 1906 αναφέρεται επίση ω ιδι-οκτήτη κατοικία και αποθήκη οινοπνευµατωδών ποτών δίπλα στο φαρµακείο του363. Το φαρµακείο λειτούργησε και µετά το 1912 σε ισόγειο χώρο τη έπαυλή του στην λεωφόρο των Πύργων (Β. Όλγα 156)364. Το 1914 ίδρυσε νέο φαρµακείο στο πρώην κατάστηµα Pallamari µε την επω-νυµία «Γαλλικό»365. Πέθανε στι 11 Οκτωβρίου 1918366.

137. Σπανόπουλο (∆ηµήτριο). Χριστιανό φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρµακείου στην οδό Τσαρσίµπαση, κοντά στην εκκλησία του Αγίου Νι-κολάου367. Το φαρµακείο λειτούργησε από το 1876 στο ισόγειο κατάστη-µα του µεγάρου του Κερίµ Εφένδη, ενώ στον πρώτο όροφο του κτιρίου εγκαταστάθηκε µετά το 1881 ο οδοντογιατρό Βίκτωρ Ρουµπίνη368. Υ-πήρξε ο αποκλειστικό διαθέτη «ελαίου του ήπατο του ονίσνου (µου-

ρούνα) αρίστη ποιότητο»369. Υπήρξε ιδρυτικό µέλο τη Φίλεργου Α-

δελφότητο Θεσσαλονίκη370. Στο φαρµακείο δέχονταν ασθενεί οι για-τροί Ισίδωρο Ι. Ισιδωρίδη (1878)371 και ο Βασίλειο Κυριακό (1882)372. Το φαρµακείο του βρισκόταν σε λειτουργία το 1891373.

138. Σταθόπουλο (Θεόδωρο). Έλληνα στρατιωτικό φαρµακοποιό (λοχαγό). Μετά την κατάληψη τη Θεσσαλονίκη και την σύσταση των Στρατιωτικών Νοσοκοµείων ανέλαβε τη διεύθυνση του κεντρικού στρα-τιωτικού φαρµακείου, τη υγειονοµική αποθήκη του ελληνικού στρατού και το φαρµακείο τη αντιλυσσική κλινική του πρώην Οθωµανικού Στρατιωτικού Νοσοκοµείου374.

139. Σταµπολή (∆ηµήτριο). Χριστιανό φαρµακοποιό, γνωστό από αναφορά σε κοινωνική στήλη του τύπου το 1878375. Το 1891 διατηρούσε φαρµακείο στο κέντρο τη πόλη376.

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

376

140. Σωτηρόπουλο (∆ηµήτριο). Χριστιανό γιατρό γεννηµένο το 1880, ιδιοκτήτη ιδιωτικού φαρµακείου (και µετά το 1912) εντό τη οικία του377. Ελλείπουν πληροφορίε.

141. Τάνη (∆ηµήτριο). Χριστιανό φαρµακοποιό µε ελληνική υπηκοό-τητα. Από το 1912 και έπειτα, αναφέρεται ω ιδιοκτήτη φαρµακείου στη λεωφόρο Χαµηδιέ (Εθνική Αµύνη)378.

142. Τσαγρή (Θεοφάνη). Χριστιανό γιατρό εγκατεστηµένο στη Θεσ-σαλονίκη από το 1875379. Το 1888 σύστησε φαρµακείο εντό τη οικία του που βρισκόταν στην δεύτερη παράλληλο τη προκυµαία380.

143. Φορκαρόπουλο (Νικόλαο). Χριστιανό φαρµακοποιό, γνωστό από τον διορισµό του στην ανασυσταθείσα κατά το 1905 αστυκλινική (φαρµακείο) τη Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα381.

144. Φτίκα (Κωστάκη). Χριστιανό φαρµακοποιό382. Το 1906 αναφέρε-ται ω ιδιοκτήτη φαρµακείου στη συνοικία του Αγίου Αθανασίου383.

145. Χαρισιάδη (Σταύρο ∆.). Έλληνα φαρµακοποιό, ιδιοκτήτη φαρ-µακείου και αποθήκη φαρµακευτικών σκευασµάτων στην πλατεία Ελευ-θερία από το 1910384.

146. Χατζόγλου (∆ηµήτριο). Χριστιανό φαρµακοποιό385. Ελλείπουν πληροφορίε.

Ω φαρµακέµποροι και ω διαθέτε φαρµακευτικών σκευασµάτων την εξεταζόµενη περίοδο, εκτό από αυτού που προαναφέρθηκαν, ήταν ο Γεώργιο Ψακή στο Παλαιό Τελωνείο386, ο Jacques Hanania Saporta & Cie στο χάνι Λοµπάρδο Νο 16387, ο Josef Nahmias & Caral Ata στο Μπεζε-στένι Νο 92-94388, ο Χαλέπ Χασάν Φαίκ στην οδό Σαµπρή Πασά Νο 208389, οι αδελφοί Chasseaud στο χάνι Γενή390, ο Jean N. Parissi391, ο Mario M. Covo στο χάνι Γιλδίζ Νο 10392, οι Strumza & Modiano393, οι Ζοζέφ και Νατάν Φρανσέ στην αγορά, ο Νικόλαο Κράλλη & Υιοί394, ο Ι. Κα-πουάνο, οι Αλλαλούφ & Αλµοσνίνο, ο Σαρακούση, ο Ιωσήφ Στακύ στο Καρή Παζάρ, ο Ιακώβ Σιαλόµ & Υιοί στην αγορά, ο Πίνχα Άνγελ και πολλοί άλλοι.

Γ. Φαρµακεία Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα

1. Φαρµακείο Νοσοκοµείου Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα. Οι πρώ-τε αναφορέ για την ύπαρξη ελληνικού νοσοκοµείου (ή νοσοκοµείων) στη Θεσσαλονίκη µέχρι το 1863, συναντώνται από ήδη από τα µέσα του 17ου αιώνα. Το 1863/1866 αναγέρθηκε το νέο νοσοκοµείο (κληροδότηµα Θεαγένου Χαρίση και Πουλχερία Πρασακάκη), σε οικόπεδο δίπλα α-κριβώ από τον µητροπολιτικό ναό του Αγίου ∆ηµητρίου, ο οποίο τότε βρισκόταν κοντά στα παραλιακά τείχη τη πόλη395. Το «νέον ευρύχωρον

περικαλλέ ελληνικό Νοσοκοµείο», εγκαινίασε τη λειτουργία του το 1869 αλλά µέχρι το 1872 παρουσίαζε προβλήµατα διαχείριση396. ∆ιέθετε «ίδιον

φαρµακείον πλήρε, εξ’ ου και ει του εκτό πτωχού διανέµονται φάρ-

µακα»397. Από του τόκου του κληροδοτήµατο του Χρήστου Ιακώβου

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

377

(µε εκτελεστέ του Ι. Χατζηπέτρου και Ν. Παπαγεωργίου) εξασφαλίστηκε από το 1875 και µετέπειτα η «δωρεάν προµήθεια φαρµάκων δια του εν

τω Νοσοκοµείω νοσηλευοµένου και εν τη πόλει απόρου ασθενεί»398. Από την 1η Ιανουαρίου έω τι 31η ∆εκεµβρίου 1875 δόθηκαν για αγορά φαρµάκων 4.399,00 γρόσια (103 γρόσια=1 λίρα τουρκική), ενώ από την διάθεσή του εισπράχθηκαν 1.303,10 γρόσια399. Από την 1η Ιανουαρίου 1876 έω 28η Φεβρουαρίου 1877 ξοδεύθηκαν για αγορά φαρµάκων «από

το Λονδίνον και εντεύθεν» το ποσό των 10.502,10 γροσίων400, ενώ από τη διάθεσή του δεν εισπράχθηκε κανένα ποσό. Χρέη φαρµακοποιού το διά-στηµα αυτό εκτελούσε ο Ηρακλή Πιττακίδη (βλ. λήµµα)401. Το καλοκαί-ρι του 1877 ο έφορο και ταµία του νοσοκοµείου Θ. Λεβούνη «έσπευσεν

να κοµίση διάφορα φάρµακα εξ Αγγλία προµηθευθεί ταύτα ει λίαν

συµφερούσα τιµά»402. Όπω φαίνεται από τον δηµοσιευθέντα ισολογι-σµό, από τι 28 Φεβρουαρίου 1877 έω τι 28 Φεβρουαρίου 1878 διατέθη-καν για αγορά φαρµάκων «εκ Λονδίνου» 9.595,00 γρόσια και «εξ εντεύ-

θεν» 6.058,00 γρόσια (σύνολο 15.653,00 γρόσια)403. Από την 1η Μαρτίου 1878 έω την 1η Μαρτίου 1880 ξοδεύθηκαν δια αγορά φαρµάκων «εξ Ευ-

ρώπη και ενταύθα» 26.458,05 γρόσια ενώ εισπράχθηκαν από τη διάθεση των φαρµάκων µόνον 1.995, 35 γρόσια404.

Ήδη από το πρώτο έτο λειτουργία του (1872), η εφορεία του Νοσοκο-µείου συµβλήθηκε µε την «Φιλόπτωχο Αδελφότητα» (έτο ίδρυση 1871), η οποία θα κατέβαλε εφεξή την αξία των φαρµάκων που διανέµονταν στου πτωχού. Εν τούτοι, µετά το 1887, «είτε εκ πνεύµατο αντιπολιτεύ-

σεω, είτε εξ άλλη αιτία ορµωµένη [η Φιλόπτωχο Αδελφότη] αρνείται

ήδη να πληρώση την αξίαν των φαρµάκων [...] ών η αξία ανέρχεται ει 70

περίπου οθωµανικά λίρα κατ’ έτο»405. Την ίδια περίοδο στο νοσοκο-µείο ιδρύθηκε και τµήµα εκθέτων βρεφών, πάγιο αίτηµα των κατοίκων τη πόλη406.

Το Νοσοκοµείο καταστράφηκε από την µεγάλη πυρκαγιά του 1890. Με δαπάνε του Ανδρέα Συγγρού άρχισε το 1891 η ανέγερση του νέου νοσο-κοµείου στη συνοικία τη Αγία Τριάδο το οποίο αποπερατώθηκε τον Νοέµβριο του 1892407. Λειτούργησε στι αρχέ του 1893 και τα πρώτα χρόνια λειτουργία του, ένα µέρο των εσόδων του προέρχονταν από του τόκου του κληροδοτήµατο του Ιωάννου Παπάφη408. ∆ιέθετε φαρµακείο στο οποίο εργάζονταν ένα διπλωµατούχο φαρµακοποιό µε τον βοηθό του, οι υποχρεώσει των οποίων καθορίζονταν αναλυτικά από τον Κανο-νισµό του νοσοκοµείου409. Μεταξύ των φαρµακοποιών αναφέρονται ο Π. Βρέττα, ο Μ. Μελίδη, ο Γ. Αντωνιάδη και ω βοηθό ο Μ. Βαρέλλα410. ∆εν γνωρίζουµε του λόγου που µετά το 1900 οι υπηρεσίε του νοσοκο-µείου απαξιώθηκαν και οι χώροι του παρουσίαζαν τραγική εικόνα. Το απολυµαντήριο βρισκόταν σε αχρηστία και το φαρµακείο ήταν ατελέ και µε πολλέ ελλείψει411. Το 1909 ξοδεύτηκαν σε φάρµακα 91 τουρκικέ λί-ρε, ποσό δηλαδή κατά πολύ µικρότερο των προηγουµένων ετών412.

Μετά την απελευθέρωση τη Θεσσαλονίκη (1912) ένα τµήµα του επιτά-χθηκε για να στεγάσει τι υπηρεσίε του Α΄ Ελληνικού Στρατιωτικού Νο-σοκοµείου µε διευθυντή τον επίατρο Εµµανουήλ Ευσταθιάδη413.

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

378

2. Φαρµακείο (Αστυκλινική) Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα. Λει-τούργησε σχεδόν αµέσω µετά την µεγάλη πυρκαγιά του 1890, η οποία κατέστρεψε ολοκληρωτικά το Ελληνικό Νοσοκοµείο. Στεγάστηκε στην οικία Αντωνιάδη κοντά στην Καµάρα, υπό την εποπτεία του γιατρού Ε-λευθέριου Χατζηκώστα και την αρωγή του γιατρού Ιωάννη Σαµαριναίου. Σ’ αυτό είχαν τη δυνατότητα οι άποροι ασθενεί όλων των εθνοτήτων να εξετασθούν και να προµηθευθούν τα φάρµακά του δωρεάν414. Μεταξύ των φαρµακοποιών που προσέφεραν τι υπηρεσίε του µέχρι το 1900 α-ναφέρονται οι Χ. Πάτωρα, ο Γ. Πεντζίκη και ο Γ. Αντωνιάδη415. Η α-στυκλινική ανέστειλε προσωρινά τη λειτουργία τη το 1902416. Παρά τι φιλότιµε προσπάθειε τη Φιλοπτώχου Αδελφότητο των Κυριών για την άµεση ανασύστασή τη417, αυτή δεν επετεύχθη τελικά παρά µόνον τον Ια-νουάριο του 1905. Στεγάστηκε στο οίκηµα Κύρτση και διευθύνονταν από τον γιατρό Ν. Αθανασιάδη και τον φαρµακοποιό Ν. Φορκαρόπουλο418. ∆εν λειτούργησε µετά το 1912.

3. Κεντρικό Στρατιωτικό Φαρµακείο και Υγειονοµική Αποθήκη. Συστά-θηκε από τι ελληνικέ στρατιωτικέ αρχέ, µετά την κατάληψη τη πόλη τον Οκτώβριο του 1912 και λειτούργησε στι εγκαταστάσει του πρώην Οθωµανικού Στρατιωτικού Νοσοκοµείου. Ω διευθυντή ορίστηκε ο επία-τρο Στέφανο Ταρουσόπουλο µε βοηθό το λοχαγό φαρµακοποιό Θεό-δωρο Σταθόπουλο. Το φαρµακείο στελεχώθηκε µε φαρµακοποιού και νοσηλευτέ από το στράτευµα. Με το φαρµακευτικό υλικό που προήλθε ω λάφυρο πολέµου από τι αποθήκε των Οθωµανών, εξοπλίστηκαν όλα τα νεοδρυθέντα Στρατιωτικά Νοσοκοµεία τη πόλη419.

∆. Φαρµακεία Ισραηλιτική Κοινότητα

1. Φαρµακεία (Αστυκλινικέ) Bikour Holim. Ο θεσµό του Bikour Holim (Επισκεπτήριο των Ασθενών) µε παράδοση ήδη από τον 16ο αιώνα στην ιστορία τη εβρακή κοινότητα, ανασυγκροτήθηκε το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα χάρι στι προσπάθειε των ηγετικών τη µορφών420. Πολλοί επώνυµοι θεσσαλονικεί συνέδραµαν το φιλανθρωπικό έργο µε µεγάλε δωρεέ, όπω αυτέ των Moise Allatini και Saul Modiano, οι οποί-οι διέθεσαν µέσω τη διαθήκη των µεγάλα ποσά για τι ανάγκε του «φαρµακείου των απόρων ασθενών»421. Ειδικά µετά την µεγάλη πυρκαγιά του 1890 και την επιδηµία ελονοσία του 1897, που έπληξαν µεγάλο µέρο του πληθυσµού τη πόλη (ειδικότερα των ρωσοεβραίων προσφύγων), έ-γινε επιτακτικότερη η ανάγκη για αποτελεσµατικότερη αρωγή στου πλη-γέντε. Η βαρόνη Clara de Hirsch, ενίσχυσε αυτή την προσπάθεια µε τη δωρεά 30.000 φράγκων για την ίδρυση τριών αστυκλινικών (φαρµακείων) που έφεραν ονοµασίε µελών τη οικογένειά τη422.

Και τα τρία ιδρύµατα παρείχαν δωρεάν φάρµακα και είδη πρώτη ανά-γκη στου κατοίκου, ανεξαρτήτω θρησκεία και εθνικότητα. Οι κυριό-τεροι πόροι για την συντήρησή του που ανέρχονταν σε 155.000 πιάστρα (στοιχεία του 1905)423, προέρχονταν από ετήσια επιχορήγηση τη Εβρα-κή Κοινότητα, την εβδοµαδιαία συνδροµή των µελών, τα έσοδα ενό ε-

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

379

τήσιου χορού και τι προσφορέ ιδιωτών. Μεταξύ των τελευταίων αναφέ-ρονται οι ετήσιε χορηγίε των αδελφών Allatini, Modiano, Misrachi, Fer-nandez, Carasso, Jessua, Saltlel, κ.α. Στα φαρµακεία εργάστηκαν εθελοντι-κά καταξιωµένοι γιατροί και φαρµακοποιοί τη πόλη. Από του πρώτου που συνέδραµαν το έργο τη αστυκλινική αναφέρονται οι γιατροί Moise Misrachi, Jacques paşa και Léon Modiano καθώ και ο φαρµακοποιό Peppo Sciaky, µε αποτέλεσµα η παροχή υπηρεσιών να ξεπεράσει κατά πο-λύ τα πρότυπα και τα δεδοµένα τη εποχή. Και τα τρία ιδρύµατα λει-τούργησαν και µετά το 1912.

α. Φαρµακείο (Αστυκλινική) Βαρδαρίου / Dispensaire Hirsch du Vardar.

Ο θεµέλιο λίθο τέθηκε στι 17 Μαρτίου 1898424 ενώ το κτίριο εγκαινιά-στηκε στι 6 Οκτωβρίου 1898425 µε πρωτοβουλία τη Fakima Modiano και άλλων προκρίτων τη Εβρακή Κοινότητο426 και την µετέπειτα δωρεά 10.000 φράγκων εκ µέρου τη βαρόνη Clara de Hirsch στη µνήµη του συ-ζύγου τη427. Τόσο ο εµπορικό Οίκο «Mantachoff & Cie» (δια του αντι-προσώπου του Parémoussoff), όσο και ο Οίκο «Misrachi-Fernandez & Cie» (Brasserie Olympos) παρείχαν δωρεάν τι ετήσιε ανάγκε για πετρέ-λαιο και πάγο αντίστοιχα428. Τα έσοδα από τι µηνιαίε εισφορέ των µε-λών και τι διάφορε δωρεέ ανήλθαν το 1904 σε 24.137 πιάστρα έναντι 28.654 το 1903429. Κατά τη διάρκεια του 1900 εξυπηρετήθηκαν 19.506 ά-τοµα, από τα οποία 15.251 ήταν Ισραηλίτε, 2.506 Χριστιανοί και 1.749 Μουσουλµάνοι430. Το 1904 το ίδρυµα εξυπηρέτησε 20.343 ασθενεί (18.982 Ισραηλίτε, 768 Μουσουλµάνου και 593 Χριστιανού)431, ενώ το 1906, 20.373 ασθενεί (18.494 Ισραηλίτε, 861 Μουσουλµάνου και 1.018 Χρι-στιανού)432. Από την αρχή τη λειτουργία του µέχρι το 1906 δόθηκαν από το φαρµακείο 100.000 δόσει κινίνη για να αντιµετωπιστούν τα κρούσµατα ελονοσία που µάστιζαν την περιοχή433. Ω διοικητικό διευ-θυντή του φαρµακείου αναφέρεται µετά το 1903 ο Guido Archivolti434. Από του πρώτου που συνέδραµαν το έργο του ιδρύµατο αναφέρονται οι γιατροί Moise Misrachi, Alberto de Mayo, Jacques paşha και Léon Mo-diano καθώ και ο φαρµακοποιό Peppo Sciaky435. Ψυχή τη αστυκλινική υπήρξε για πολλά χρόνια η γαλλίδα µοναχή Jeanne Jugon, ενώ ιδιαίτερο ρόλο στη λειτουργία του ιδρύµατο διαδραµάτισε η φιλανθρωπική δράση του σωµατείου Charité du Vardar, πρόεδρο του οποίου από το 1898 έω το 1905 αναφέρεται η Mathilda Modiano436 και του σωµατείου Guild of

Sympathie, το οποίο είχε συσταθεί στη Θεσσαλονίκη από τον σκωτσέζο προτεστάντη ιεραπόστολο π. Grosby, και του οποίου ω πρόεδρο αναφέ-ρεται το 1905 η Vida Allaluf437.

β. Φαρµακείο (Αστυκλινική) Καλαµαριά / Dispensaire Hirsch de Cala-

maria. Το φαρµακείο (αστυκλινική) λειτούργησε για πρώτη φορά σε ένα µικρό οίκηµα τη συνοικία τη Αγία Τριάδο αµέσω µετά την πυρκαγιά του 1890438. Μετά το 1898 στεγάστηκε σε νεόδµητο κτίριο χάρη στη δωρεά 10.000 φράγκων εκ µέρου τη βαρόνη Clara de Hirsch στη µνήµη του γιού τη Lucien. Ιδιαίτερο ρόλο στη λειτουργία του ιδρύµατο διαδραµά-τισε η φιλανθρωπική δράση του σωµατείου Charité de Calamaria, πρόε-δρο του οποίου το 1904-1905 αναφέρεται η Bella Nahum439.

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

380

γ. Κεντρικό Φαρµακείο (Αστυκλινική) / Dispensaire Hirsch Central.

Λειτούργησε για πρώτη φορά το 1900 σε οίκηµα που κτίστηκε στην συ-νοικία Meidan de Louben µε την δωρεά 10.000 φράγκων εκ µέρου τη βα-ρόνη Clara de Hirsch. Εντό του φαρµακείου λειτουργούσε παράλληλα µικροβιολογικό και χηµικό εργαστήριο, ενώ διέθετε του απαραίτητου χώρου για την αποθήκευση των σκευασµάτων. Από την ίδρυσή του µέχρι τον Απρίλιο του 1902 επισκέφθηκαν την Αστυκλινική 16.802 ασθενεί, ενώ στο φαρµακείο εκτελούνταν κατά µέσο όρο 280 περίπου συνταγέ ηµερησίω440. Στι 25 Νοεµβρίου 1902 επισκέφθηκε το φαρµακείο ο επιθε-ωρητή υγεία του βιλαετίου Θεσσαλονίκη Risa Servet bey και έµεινε εν-θουσιασµένο από την λειτουργία του441. Αργότερα το τελευταίο οργανώ-θηκε σύµφωνα µε τα διεθνή επιστηµονικά πρότυπα, χάρι στι προσπάθει-ε του επικεφαλή φαρµακοποιού E. Arditti. Την άψογη λειτουργία του διαπίστωσαν οι γιατροί του στρατιωτικού νοσοκοµείου ταγµατάρχη Nico bey και Maurice effendi Gabai που το επισκέφθηκαν τον Ιούλιο του 1904442. Ο πρώτο προσφέρθηκε έκτοτε να χειρουργεί δωρεάν του πτω-χού Ισραηλίτε δύο φορέ την εβδοµάδα443. Το 1909 ο επιθεωρητή υγεία τη Θεσσαλονίκη γιατρό Fuad bey, έµεινε ενθουσιασµένο από την λει-τουργία του και προσφέρθηκε να παρέχει εθελοντικά ιατρικέ συµβουλέ στου ασθενεί µία φορά την εβδοµάδα444. Το ίδρυµα καταστράφηκε από την πυρκαγιά του 1917.

2. Φαρµακείο Νοσοκοµείου Ισραηλιτική Κοινότητα. Το νοσοκοµείο τη Ισραηλιτική Κοινότητα (Hirsch, σηµ. Ιπποκράτειο) θεµελιώθηκε το 1904 και εγκαινιάστηκε µε κάθε επισηµότητα την Κυριακή 3 Μα˙ου 1908. Κτίστηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Pietro Arigoni και του γιού του Mas-simo, και θεωρείται προσωπικό «δηµιούργηµα» τόσο του εβραίου γιατρού Moise Misrachi445, όσο και τη βασική χρηµατοδότρια βαρόνη Clara de Hirsch446. Σηµαντική βοήθεια προσέφεραν επίση ο επιχειρηµατία Charles Allatini, ο Isaac Modiano, ο Henri Perrera και ο Jacques paşa447. Ιδιαίτερη έµφαση δόθηκε στη δηµιουργία ενό µεγάλου φαρµακείου το οποίο, εκτό από του νοσηλευόµενου ασθενεί, θα µπορούσε να εξυπηρετεί του από-ρου όλων των κοινοτήτων. Για το σκοπό αυτό τον Φεβρουάριο του 1906 το σωµατείο των εβραίων φαρµακοποιών τη πόλη αποφάσισε τον εξο-πλισµό του µε εβδοµαδιαία χρηµατική καταβολή448. Όπω αναφέρει ο Lé-on Abastado στην προσπάθεια αυτή, τη οποία εµπνευστή ήταν ο φαρ-µακοποιό Moise Cohen, αρνήθηκαν να συµµετάσχουν τα τρία µεγαλύτε-ρα φαρµακεία τη πόλη449. Μόνο το 1909 ξοδεύτηκαν σε φάρµακα 200 τουρκικέ λίρε450.

Στι 31 Μαρτίου 1910 εγκαινιάσθηκε το παράρτηµα για την αντιµετώπιση των κρουσµάτων µηνιγγίτιδα, που λειτούργησε σε ιδιαίτερο χώρο του νοσοκοµείου υπό τη διεύθυνση τη κυρία Nathanson. Το φαρµακευτικό και χηµικό εργαστήριο εξοπλίστηκε µε τα τελειότερα µηχανήµατα ενώ τι βακτηριολογικέ και χηµικέ αναλύσει πραγµατοποιούσε αφιλοκερδώ ο φαρµακοποιό ∆ηµήτριο Κωνσταντινίδη451. Μετά την απελευθέρωση τη Θεσσαλονίκη (1912) στι εγκαταστάσει του Νοσοκοµείου Hirsch ανα-πτύχθηκε παράρτηµα του Β΄ Ελληνικού Στρατιωτικού Νοσοκοµείου452.

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

381

Ε. Φαρµακεία Μουσουλµανική Κοινότητα (δηµοτικά)

1. Φαρµακείο ∆ηµοτικού Νοσοκοµείου. Ήδη από το 1892 η Νοµαρχία Θεσσαλονίκη παραχώρησε στο ∆ήµο το ποσό των 3.000 χρυσών τουρκι-κών λιρών για να προχωρήσει στην ανέγερση ενό µεγάλου δηµοτικού νοσοκοµείου453. Θα περνούσαν όµω άλλα 10 χρόνια (16 Νοεµβρίου 1902) για να τεθεί ο θεµέλιο λίθο του ιδρύµατο (Hamidiye, σηµ. Νοσοκοµείο Άγιο ∆ηµήτριο)454. Η κατασκευή του κτιρίου σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη εποπτεύονταν από δύο ειδικέ επιτροπέ (η µία για τα έξοδα και η άλλη για την επίβλεψη των τεχνικών υπηρεσιών) µεταξύ των οποίων αναφέρονται τα ονόµατα του δηµάρχου Houloussi bey, του γιατρού Moise Misrachi, του µηχανικού Yarmonleski effendi, του επιθεω-ρητή υγεία Riza Servet bey και του διευθυντού τη εταιρεία υδάτων Aimé Cuypers455. Ο προπολογισµό του έργου ανήλθε στι 8.700 τουρκι-κέ λίρε (200.000 φράγκα)456. Λειτούργησε τον Αύγουστο του 1904 και περιλάµβανε στο ισόγειο εξοπλισµένο φαρµακείο «εν ώ εκτελούνται αι

συνταγαί υπό 4 φαρµακοποιών και 3 βοηθών» υπό τη διεύθυνση του φαρµακοποιού-χηµικού ∆ηµήτριου Κωνσταντινίδη457. Τα φάρµακα και τα ιατρικά µηχανήµατα που εισήχθησαν από την Ευρώπη ήταν απαλλαγµένα από τελωνειακού και λοιπού δασµού458. Ο ∆ήµο Θεσσαλονίκη, εξα-σφάλιζε την απρόσκοπτη χρηµατοδότησή του ενώ τη διοίκηση του ιδρύ-µατο ασκούσε ο στρατό459. Μετά την απελευθέρωση τη Θεσσαλονίκη (1912) στι εγκαταστάσει του αναπτύχθηκε το Β΄ Ελληνικό Στρατιωτικό Νοσοκοµείο µε διευθυντή την ∆ηµήτριο Αιγινίτη460.

2. Φαρµακείο (Αστυκλινική) Μουσουλµανική Κοινότητα. Το φαρµα-κείο λειτούργησε τον Ιανουάριο του 1902 στο Κουλέ-Καφέ, ω παράρτη-µα του ∆ηµοτικού Νοσοκοµείου, για να εξυπηρετήσει απόρου ασθενεί όλων των κοινοτήτων κατά το διάστηµα τη ανέγερση του τελευταίου (1902-1904). Η λειτουργία του συνεχίστηκε και αργότερα, ενώ το 1903 οι τότε δηµοτικέ αρχέ ενηµέρωσαν του κατοίκου ότι γιατροί τη πόλη πραγµατοποιούσαν δωρεάν εµβολιασµού στα παιδιά για την πρόληψη εξάπλωση τη ευλογιά που ήδη είχε εµφανισθεί σε µερικέ συνοικίε τη πόλη461. Μετά το 1912 πέρασε υπό τον έλεγχο του ελληνικού στρατού ο οποίο το χρησιµοποίησε ω αποθήκη φαρµάκων του Β΄ Ελληνικού Στρα-τιωτικού Νοσοκοµείου.

3. Φαρµακείο Οθωµανικού Στρατιωτικού Νοσοκοµείου. Το Νοσοκοµείο (Selanik Asker Hastanesi, σηµ. παλαιό 424 ΓΣΝΕ) άρχισε να αναγείρεται το 1888 σε σχέδια του Vitaliano Poselli σε ένα ύψωµα που απείχε 200 µέ-τρα από τη βόρεια πλευρά των στρατώνων, τα αρχιτεκτονικά σχέδια του οποίου οµοίαζαν µε αυτά του Παπάφειου Ορφανοτροφείου462. Αποτελεί ασφαλώ τη διάδοχη κατάσταση παλαιότερων στρατιωτικών νοσοκοµεί-ων που λειτούργησαν στη Θεσσαλονίκη το 1864 και το 1876463. Το νέο νοσοκοµείο λειτούργησε το 1890 υπό την εποπτεία του γιατρού Iskender paşa, στρατιωτικού επίτροπου υγιεινή για τα βιλαέτια τη Θεσσαλονίκη και του Κοσσόβου, ενώ διευθυντή του διορίσθηκε ο στρατιωτικό για-τρό Muhsim bey. ∆εξιά από την είσοδο του πρώτου ορόφου στην οποία έφθανε κανεί µέσω µία µεγάλη επιβλητική σκάλα και στο εµπρόσθιο

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

382

µέρο του κτιρίου βρισκόταν τα γραφεία των γιατρών και των διοικητι-κών υπαλλήλων, η βιβλιοθήκη, το αρχείο και τα εξωτερικά ιατρεία, ενώ αριστερά µία µεγάλη αίθουσα µε 37 κρεβάτια τα οποία προορίζονταν για του πρόσφατα εγχειρισµένου (εντατική). ∆ίπλα στην αίθουσα βρίσκο-νταν µία άλλη κατάλληλα εξοπλισµένη στην οποία πραγµατοποιούνταν οι επεµβάσει στου ασθενεί, ενώ στην πίσω πλευρά του ορόφου βρισκό-ταν οι αίθουσε στι οποίε µπορούσαν να νοσηλευθούν µέχρι 750 ασθε-νεί. Σε χωριστέ αίθουσε νοσηλεύονταν ασθενεί µε φυµατίωση, µολυ-σµατικέ νόσου και αφροδίσια νοσήµατα. Στο ισόγειο του κτιρίου βρι-σκόταν οι εγκαταστάσει τη κουζίνα, του πλυντηρίου, του πυροσβεστι-κού σταθµού, οι αίθουσε του φαρµακείου και διάφοροι αποθηκευτικοί χώροι. Τα τρία τέταρτα των νοσηλευοµένων προέρχονταν από τι επαρχί-ε του βιλαετίου, ενώ µόνον το ένα τέταρτο από την πόλη τη Θεσσαλονί-κη. Μπορούσαν να νοσηλευθούν επίση και πολίτε επί πληρωµή και ε-φόσον υπήρχαν διαθέσιµα κρεβάτια. Οι τελευταίοι κατέβαλαν το ποσό των τριών πιάστρων ηµερησίω.

Το συνολικό κόστο συντήρηση του Νοσοκοµείου ανέρχονταν σε 150-200.000 φράγκα ετησίω, χωρί να υπολογίζονται οι αποσβέσει για το κτίριο και τον εξοπλισµό του464. Στο µικροβιολογικό-χηµικό εργαστήριο και το φαρµακείο εργάζονταν το πρώτο διάστηµα τη λειτουργία του ένα χηµικό και δύο φαρµακοποιοί. Το 1897 στελεχώθηκε από του στρατιωτικού γιατρού Iskender paşa, Jacques Nissim paşa και Muhsim bey, για τι αυξηµένε ανάγκε περίθαλψη του οθωµανικού στρατού κα-τά τη διάρκεια του ελληνοτουρκικού πολέµου. Το όλο εγχείρηµα τέθηκε υπό την εποπτεία του Mazhar Kâmil bey, αρχιφαρµακοποιού του βιλαετί-ου Θεσσαλονίκη465, ενώ σε περίπτωση απουσία του τον αντικαθιστούσε ο στρατιωτικό φαρµακοποιό Atif effendi466. Με εντολή του επιθεωρητή υγεία του βιλαετίου Θεσσαλονίκη Αλέξανδρου Βουτσίνου, επιτράπηκε σε τέσσερι ιδιώτε φαρµακοποιού τη πόλη να εκτελούν συνταγέ467. Οι εγκαταστάσει του περιλάµβαναν δύο µικρά δωµάτια, το ένα εκ των ο-ποίων λειτουργούσε ω χηµείο και παρασκευαστήριο και το άλλο ω α-ποθήκη φαρµάκων468. ∆ιευθυντή του φαρµακείου διορίσθηκε ο ταξίαρ-χο φαρµακοποιό Emin bey469.

Με τι ευγενικέ χορηγίε των διευθυντών Aimé Cuypers και Jules Weil, των εταιρειών υδάτων (Compagnie des Eaux) και αερίου (Compagnie de

Gaz) αντίστοιχα, κατασκευάστηκε µία µεγάλη δεξαµενή ύψου 10 µέτρων και τέθηκε σε λειτουργία µηχανισµό θέρµανση ώστε να παρέχεται συνε-χώ στο παρασκευαστήριο του φαρµακείου ζεστό και κρύο νερό καθ’ όλη τη διάρκεια τη ηµέρα470. Τον Απρίλιο του 1901 χάρη στι χορηγίε του Samuel Bensoussan και του εµπορικού οίκου «Fils de Guédalia Ererra», το φαρµακείο επεκτάθηκε µε την προσθήκη δύο ακόµα αιθουσών471. Το φαρ-µακείο παρείχε δωρεάν φάρµακα στου απόρου όλων των εθνοτήτων µε την προσκόµιση ειδικού σηµειώµατο απορία από τη ∆ηµαρχία, ενώ µπορούσε να εξυπηρετήσει όλου του υπόλοιπου πολίτε εφόσον οι τε-λευταίοι κατέβαλαν το αντίτιµο τη αξία των χορηγουµένων φαρµάκων. Η προµήθεια των φαρµάκων, όπω και των χηµικών-ναρκωτικών ουσιών πραγµατοποιούνταν µε µειοδοτική δηµοπρασία472.

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

383

Μετά την απελευθέρωση τη Θεσσαλονίκη (1912) στι εγκαταστάσει του αναπτύχθηκε το Γ΄ Ελληνικό Στρατιωτικό Νοσοκοµείο (5 Μα˙ου 1913) µε διευθυντή τον Σ. Ταρουσόπουλο473. Στο φαρµακείο του νοσοκοµείου ερ-γάστηκαν την περίοδο εκείνη οι στρατιωτικοί φαρµακοποιοί Φίλιππο Γκαζούλη, Κωνσταντίνο Ανάγνου και Οδυσσέα ∆ικαίο474.

4. Φαρµακείο Αντιλυσσική Κλινική. Τον Ιούνιο του 1904 τέθηκε ο θε-µέλιο λίθο του κτιρίου που θα στέγαζε την αντιλυσσική κλινική πίσω από τι εγκαταστάσει του Οθωµανικού Στρατιωτικού Νοσοκοµείου475. Η µικρή κλινική (13 κρεβάτια και πλήρω εξοπλισµένο φαρµακείο), προσω-πικό δηµιούργηµα του στρατηγού Hadji Hairi paşa, διοικητού του Γ΄ Σώ-µατο Στρατού, άρχισε τη λειτουργία τη στι 6 Απριλίου 1905 υπό τη διεύθυνση του γιατρού Telat bey. Σε διάστηµα ενό έτου (1905-1906) την επισκέφθηκαν 220 ασθενεί (πολίτε και στρατιωτικοί)476, ενώ συνέχισε τη λειτουργία τη και µετά την απελευθέρωση τη Θεσσαλονίκη (1912). Οι ελληνικέ αρχέ διατήρησαν στη θέση του τον Telat bey µέχρι τον ∆εκέµ-βριο του ιδίου έτου, οπότε και αντικαταστάθηκε από τον στρατιωτικό φαρµακοποιό Θεόδωρο Σταθόπουλο477.

5. Φαρµακείο Φυλακών Kanli-Kule (Λευκού Πύργου). Το 1872 ο Γενικό ∆ιοικητή Θεσσαλονίκη Nuzret paşa, διέταξε την ίδρυση ειδικού νοσο-κοµείου στι φυλακέ Κανλί-Κουλέ, για να αντιµετωπισθούν τα κρούσµα-τα τυφοειδού πυρετού και ευλογιά µεταξύ των φυλακισµένων478. Με αρκετή καθυστέρηση το µικρό αναρρωτήριο-φαρµακείο λειτούργησε το 1875, υπό την επίβλεψη του δηµαρχιακού γιατρού Γεώργιου Βόγα, ο ο-ποίο εκτελούσε και χρέη φαρµακοποιού479. Το 1904 αποφασίστηκε η α-νέγερση νέων φυλακών απέναντι από το ∆ιοικητήριο που θα περιλάµβα-ναν και αυτέ όπω και οι παλαιότερε αναρρωτήριο µε φαρµακείο480.

6. Φαρµακευτικό και Χηµικό Εργαστήριο Τελωνείου. Στι 4 Απριλίου 1879 ο Γενικό ∆ιοικητή Θεσσαλονίκη Halil Rifaat paşa έθεσε τον θεµέ-λιο λίθο του κτιρίου που θα στέγαζε το λιµεναρχείο, το υγειονοµείο και το γραφείο των φάρων. Το υπό ανέγερση κτίριο βρισκόταν δίπλα ακριβώ από το κτίριο του τελωνείου481. Το 1893 λειτούργησε στο κτίριο του υγει-ονοµείου ένα υποτυπώδε κρατικό χηµείο, όπου αναλύονταν «τα έξωθεν

εισαγόµενα τρόφιµα και ποτά»482. Το µεγαλύτερο πρόβληµα που αντιµε-τώπιζαν οι τελωνειακέ αρχέ τη Θεσσαλονίκη, ήταν η προέλευση, η σύνθεση και τα συστατικά διαφόρων κυρίω φαρµακευτικών σκευασµά-των που προέρχονταν από το εξωτερικό. Με εντολή του φαρµακοποιού-χηµικού Mazhar Kâmil bey ιδρύθηκε στο λιµάνι ένα νέο σύγχρονο φαρµα-κείο (χηµείο και παρασκευαστήριο), µε αποκλειστική αρµοδιότητα τον ενδελεχή έλεγχο τη σύνθεση των εισερχοµένων σκευασµάτων για τα φαρµακεία τη πόλη. Σε κάθε ελεγχόµενο κιβώτιο τοποθετούνταν ταινία ασφαλεία που εξασφάλιζε την γνησιότητα των σκευασµάτων483.

Η ανέγερσή του άρχισε το καλοκαίρι του 1900 και τελείωσε τον Ιανουά-ριο του 1901. Για την απρόσκοπτη λειτουργία του εξασφαλίστηκε µηναία επιχορήγηση 300 πιάστρων484. Τα πρώτα αποτελέσµατα δεν άργησαν να φανούν. Κατά τη διάρκεια του πρώτου µήνα λειτουργία του, κατασχέθη-καν µεγάλε ποσότητε ακατάλληλη κινίνη και ναρκωτικών ουσιών, κα-

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

384

θώ και 273 κιβώτια µε σκευάσµατα ακατάλληλων σαπώνων και βα-φών485, ενώ τον Ιούλιο του ιδίου έτου κατασχέθηκαν 22 κιβώτια µε ακά-θαρτη βαζελίνη486. Στην περίπτωση που υπήρχε διαφωνία µεταξύ των χη-µικών-φαρµακοποιών για τα αποτελέσµατα τη σύνθεση των προόντων, τα σκευάσµατα στέλνονταν στο φαρµακευτικό εργαστήριο τη Ιατρική Σχολή τη Κωνσταντινούπολη για τα περαιτέρω487. Οι κατασχέσει και η απαγόρευση εισαγωγή νοθευµένων φαρµάκων, ειδών καθαριότητα και καλλωπισµού, τροφίµων και ποτών συνεχίστηκε µε επιτυχία τα επόµενα έτη488. Τον Μάιο του 1910 άρχισαν οι εργασίε ανέγερση του νέου τελω-νείου υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Eli Modiano489. Στο κτίριο το οποίο διασώζεται µέχρι σήµερα, υπήρχε πρόβλεψη για τη στέγαση πλήρω εξοπλισµένου χηµείου, το οποίο όµω δεν λειτούργησε, αφού στο µεσο-διάστηµα των εργασιών ανέγερση η πόλη απελευθερώθηκε από τον ελλη-νικό στρατό (1912) και η ιδέα εγκαταλείφθηκε.

ΣΤ. Φαρµακεία άλλων κοινοτήτων

1. Φαρµακείο Βρετανικού Νοσοκοµείου. Στι 9 Μαρτίου 1878 λειτούργη-σε το Βρετανικό νοσοκοµείο που συστάθηκε από την «British National Society». Στην ουσία αποτέλεσε «παράρτηµα» του οθωµανικού στρατιω-τικού νοσοκοµείου, στο οποίο προσέφεραν τι υπηρεσίε του Βρετανοί γιατροί επ’ αµοιβή, κατά τη διάρκεια του ρωσο-τουρκικού πολέµου490. Ελλείπουν πληροφορίε για την οργάνωση του φαρµακείου που διέθετε το νοσοκοµείο. Το τελευταίο σταµάτησε τη λειτουργία του µετά τη λήξη του πολέµου.

2. Φαρµακείο Γαλλικού Νοσοκοµείου (Saint Vincent de Paul). Το 1856 το Τάγµα των Λαζαριστών µοναχών που δραστηριοποιούνταν στη Θεσ-σαλονίκη και τελούσε υπό την προστασία του προξενείου τη Γαλλία, λειτούργησε ένα µικρό αναρρωτήριο, η διεύθυνση του οποίου είχε ανατε-θεί στη γαλλίδα µοναχή Louise Morelle491. Το 1875 υπό την διεύθυνση του ηγουµένου Bonneti, εξελίχθηκε σε ένα σύγχρονο για την εποχή νοσοκο-µείο που διέθετε πλήρω εξοπλισµένο φαρµακείο, χηµείο και παρασκευα-στήριο. Κατά τη διάρκεια των πολεµικών επιχειρήσεων των Οθωµανών κατά των Ρώσων το Γαλλικό νοσοκοµείο κάλυπτε κατά ένα µεγάλο ποσο-στό τη διάθεση φαρµάκων στου τραυµατίε στρατιώτε που µεταφέρο-νταν στη Θεσσαλονίκη492. Η κατάρρευση τη στέγη του νοσοκοµείου το 1898 αποκαταστάθηκε σχεδόν άµεσα, ενώ το γεγονό αποτέλεσε πρώτη τάξεω ευκαιρία για µερική ανακαίνιση των εσωτερικών του χώρων, προ-σφέροντα πλέον υψηλό επίπεδο νοσηλευτικών υπηρεσιών στου ασθενεί και µετά το 1912.

3. Φαρµακείο Ιταλικού Νοσοκοµείου «Regina Marguerita». Η ανέγερση του Ιταλικού νοσοκοµείου (σηµ. Λοιµωδών) σε σχέδια του αρχιτέκτονα Pietro Arigoni, ξεκίνησε την άνοιξη του 1893493 µε ενέργειε του τότε ιτα-λού προξένου Finzi, αλλά η λειτουργία του τοποθετείται χρονικά τον χει-µώνα του 1896494. Ο σεισµό τη 5η Ιουλίου 1902 προκάλεσε εκτεταµένε καταστροφέ στο κτίριο, η αποκατάσταση των οποίων άρχισε τον Σε-

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

385

πτέµβριο του ιδίου έτου υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Vitaliano Poselli και των µηχανικών Hochgrach, Tocchi και Tomich. Ω πρώτο δι-ευθυντή του αναφέρεται ο Guglielmo Staglieno ο οποίο πέθανε τον Αύ-γουστο του 1904 σε ηλικία 68 ετών495. ∆ιέθετε πλήρω εξοπλισµένο φαρ-µακείο και χηµικό παρασκευαστήριο, ικανό να εξυπηρετεί µεγάλο αριθµό απόρων και µη ασθενών τη πόλη496. Μετά την κατάληψη τη Θεσσαλο-νίκη (1912) στι εγκαταστάσει του αναπτύχθηκε παράρτηµα του Β΄ Ελ-ληνικού Στρατιωτικού Νοσοκοµείου497.

4. Φαρµακείο Ρωσικού Νοσοκοµείου. Ο θεµέλιο λίθο του Ρωσικού Νο-σοκοµείου, που σήµερα στεγάζει τι εγκαταστάσει των Γενικών Αρχείων του Κράτου, κατατέθηκε στι 6/19 ∆εκεµβρίου 1907 παρουσία των αρχών τη Θεσσαλονίκη, των θρησκευτικών αρχηγών των κοινοτήτων και 30µελού αντιπροσωπεία ρώσων µοναχών από την Μονή Παντελεήµονο Αγίου Όρου. Κτίστηκε σε οικόπεδο το οποίο αγόρασε το 1904 για λογα-ριασµό τη ρωσική κυβέρνηση ο Νικόλαο Χατζηλαζάρου. Τα αρχιτε-κτονικά σχέδια εκπόνησε ο ρώσο αρχιτέκτονα Serkissoff και το µεγαλύ-τερο τµήµα των εξόδων του καλύφθηκε από χορηγίε τη ρωσική κυβέρ-νηση και τη Μονή Παντελεήµονο του Αγίου Όρου498. Το νοσοκοµείο εγκαινιάστηκε την Κυριακή 13 Φεβρουαρίου 1910499, υπό τη διεύθυνση του ρώσου γιατρού και καθηγητή του Πανεπιστηµίου τη Βιέννη N. N. Mikhailoff, ο οποίο στελέχωσε τα τµήµατα µε γιατρού και φαρµακοποι-ού από τη Θεσσαλονίκη500. Το διώροφο κτίριο διέθετε «16 κλίνα µετά

χειρουργείου, µικροβιολογικού εργαστηρίου και χηµείου, θερµαινόµενον

δια κεντρική θερµάνσεω µετά θερµού ύδατο, απαστράπτον εκ καθα-

ριότητο και εκπληρούν πάντα του όρου τη υγιεινή»501. Η λειτουργία του συνεχίστηκε και µετά το 1912, αλλά εγκαταλείφθηκε προσωρινά µετά τη ρωσική επανάσταση (1917).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Α. Κ. Σταυρόπουλο, «Η Γαλλική Κοινότητα τη Θεσσαλονίκη και τα νοσο-λογικά προβλήµατα τη πόλη κατά τον 18ο αιώνα», ΙΒ΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Μάιο 1991), Πρακτικά, Ελληνική Ιστορική Εταιρεία, Θεσσαλονίκη 1992, 242-271. Ειδικώ, 270-271.

2. Γ. Η. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη 1800-1912. Θεσσαλονίκη 2010, 62.

3. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η περίπτωση του Castro Boton. Όταν απέτυχε ω µπακάλη, προσέφερε τι υπηρεσίε του ω περιπλανώµενο γιατρό και φαρµακοποιό: «Από το ζωνάρι του κρέµονταν δύο µεταλλικά κουτιά. Επρό-κειτο για περιφερόµενο φαρµακείο. Στο ένα υπήρχε άσπρη Invente για σπυριά και το άλλο ήταν γεµάτο από µπελλαντόνα». Βλ. Ρένα Μόλχο, Οι αναµνήσει του γιατρού Μ. Γιοέλ, Αθήνα 2012, 32.

4. Ακόµα και στι αρχέ του 20ού αιώνα αναφέρονται κουρεί που πωλούσαν βαφέ, κρέµε, ελιξίρια, αντιπυρετικά σκευάσµατα, αναλγητικά οδόντων και α-ρώµατα, τα περισσότερα από τα οποία παρασκεύαζαν οι ίδιοι. Χαρακτηριστικά αναφέρονται οι ∆. Βαβάτσκο, ∆. Κουφίδη, Μιλτιάδη Μπαντιδόπουλο, Ιωάν-νη Ρήγα και άλλοι. Βλ. Φάρο τη Θεσσαλονίκη, φ. 118 (25 Οκτωβρίου 1900), φ. 365 (23 Αυγούστου 1903), φ. 384 (29 Οκτωβρίου 1903) και φ. 398 (18 ∆εκεµβρίου 1903).

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

386

5. X. Landerer, «État de la médicine et de la pharmacie en Turquie», Journal de Pharmacie et de Chimie, Paris, 18/3 (1850), 381-387. Ειδικώ, 383-384. Για τα ελλη-νικά φαρµακεία στην Κωνσταντινούπολη, βλ. Θ. Κυρκούδη, Ρωµηοί φαρµακο-ποιοί τη Κωνσταντινούπολη και η δράση του από το 1840 έω σήµερα, Αλε-ξανδρούπολη 2009.

6. Ο Κανονισµό περιλάµβανε 20 άρθρα σε τρεί επί µέρου κατηγορίε: α) «Πε-ρί συστάσεω Γενική ∆ιευθύνσεω των ιατρών» (άρθρα 1-4), β) «Περί των καθη-κόντων των ιατρών» (άρθρα 5-16) και γ) «Περί του τρόπου τη διευθύνσεω των φαρµακείων» (άρθρα 16-20). Βλ. ∆. Νικολα˙δη (επιµ.), Παράρτηµα των Οθωµα-νικών Κωδίκων. Εν Κωνσταντινουπόλει, 1874, 134-136. Προηγήθηκαν δύο νόµοι: τη 20ή Ιουνίου 1853 και τη 3η Φεβρουαρίου 1861, ενώ µετά την ίδρυση του Ιατρικού Συµβουλίου Κωνσταντινούπολη, εκδόθηκαν και άλλοι σχετικοί νόµοι και διατάγµατα (1869, 1874, 1884, 1886, 1894). Το διάταγµα του 1869 καθιέρωσε ω επίσηµη γλώσσα την τουρκική, αντί τη µέχρι τότε χρησιµοποιούµενη γαλλι-κή. Βλ. Michèle Nicolas, «La pharmacie ottomane à Istanbul», Revue d’histoire de la pharmacie, 90/334 (2002) 257-270. Ειδικώ, 262.

7. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 593 (27 Αυγούστου 1881).

8. Ερµή, φ. 147 (2 Νοεµβρίου 1876).

9. Ερµή, φ. 404 (19 Ιανουαρίου 1879). Εγκλίσει και διαµάχε µεταξύ τη συ-ντεχνία των φαρµακοποιών (και µυροπωλών) µε την αντίστοιχη των παντοπω-λών συναντούµε στη Θεσσαλονίκη ήδη από τα µέσα του 18ου αιώνα. Με φιρµάνι του σουλτάνου Μουσταφά Γ΄ (Οκτώβριο 1765) «οι φαρµακοποιοί είχαν διασφα-λίσει την αποκλειστικότητα τη αγοραπωλησία τη πίσσα και του κατραµιού». Επειδή οι παντοπώλε πωλούσαν τα προόντα αυτά παράνοµα, οι φαρµακοποιοί ∆ηµητράκη, γιό του Γιάννη, Ρίζο, γιο του Γιώργη, Μανόλη, γιο του Ουράµ (Αβραάµ;), Κωνσταντίνο, γιο του Γιώργη, Γιώργη, γιο του Γιάννη και Στέργι-ο, γιο του Κυριάκου, κατέφυγαν στο Ιεροδικείο για την επίλυση τη διαφορά. Η απόφαση (Οκτώβριο 1775) ήταν ευνοκή για τη συντεχνία των φαρµακοποιών. Βλ. Seyyed Mohamed Tagi Shariat-Panahi, Όψει τη κοινωνία τη Θεσσαλονίκη στην ευρύτερη περίοδο τη Ρωσο-Οθωµανική σύγκρουση 1768-1774: Με βάση τι Οθωµανικέ πηγέ (∆ιδακτορική διατριβή). Εθνικό και Καποδιστριακό Πανε-πιστήµιο Αθηνών, Τµήµα Ιστορία, Αθήνα 2010, 129.

10. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 593 (27 Αυγούστου 1881).

11. «Eπιζήµιο αποβαίνει διά την δηµοσίαν υγείαν η πώλησι νοθευµένη κινί-νη υπό των παντοπωλών και ποτοπωλών […]. Η αρχή έχει καθήκον να λάβη το πράγµα τούτο υπό σπουδαίαν σκέψιν και να απαγορεύση αυστηρώ την υπό του τυχόντο πώλησιν τη κινίνη και εν γένει παντό φαρµάκου». Βλ. Ερµή, φ. 502 (13 Ιουνίου 1880).

12. Ερµή, φ. 504 (20 Ιουνίου 1880).

13. Ερµή, φ. 507 (1 Ιουλίου 1880).

14. Ερµή, φ. 511 (13 Ιουλίου 1880).

15. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 593 (27 Αυγούστου 1881).

16. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 593 (27 Αυγούστου 1881).

17. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 598 (8 Σεπτεµβρίου 1881).

18. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 600 (12 Σεπτεµβρίου 1881).

19. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 600 (12 Σεπτεµβρίου 1881). Όπω αναφέρει η Ρέ-να Μόλχο το ζήτηµα αυτό απασχόλησε πολύ του ηγέτε τη Κοινότητα: «Μέχρι το 1900 οι περισσότεροι γιατροί που υπηρετούσαν στο Bikour Holim ήταν πρα-κτικοί και δεν ήταν κάτοχοι πτυχίου». Βλ. Ρένα Μόλχο, Οι Εβραίοι τη Θεσσα-λονίκη 1856-1919, Αθήνα 2006, 94.

20. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 602 (17 Σεπτεµβρίου 1881).

21. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 601 (15 Σεπτεµβρίου 1881).

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

387

22. Η σχολή ιδρύθηκε στι 14 Μα˙ου 1839 και χωρίζονταν σε τρία τµήµατα: γε-νική ιατρική (διάρκεια σπουδών 6 έτη), φαρµακευτική (3 έτη) και χειρουργική (3 έτη). Μέχρι το 1870 τα µαθήµατα διδάσκονταν στην γαλλική γλώσσα. Στι αρ-χέ του 1900 ιδρύθηκε η Ανωτάτη Φαρµακευτική Σχολή, η οποία µετά την επανά-σταση του Νεότουρκων (24 Ιουλίου 1908) πέρασε υπό τον έλεγχο του Υπουργείου Παιδεία. Η σχολή ακολούθησε πιστά το πρόγραµµα των µαθηµάτων τη Φαρµα-κευτική Σχολή των Παρισίων (1803). Βλ. Michèle Nicolas, La pharmacie otto-mane à Istanbul, 266-268.

23. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 602 (17 Σεπτεµβρίου 1881).

24. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 603 (19 Σεπτεµβρίου 1881).

25. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 609 (3 Οκτωβρίου 1881).

26. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 612 (10 Οκτωβρίου 1881).

27. «Αγνοούµεν τα αποτελέσµατα αυτή, ούχ ήττον όµω συνιστώµεν αυτοί όπω κωλύσωσι του κοινώ αχταροφαρµακοποιού να πωλώσι και αυτά τα α-πλούστερα φάρµακα». Βλ. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 615 (17 Οκτωβρίου 1881).

28. «Πληροφορούµεθα ότι και αύθι ήρξατο απασχολούν το ηµέτερον ∆ηµαρ-χείον το σκανδαλώδε των ψευδιατρών ζήτηµα, επί τούτου δε κατηρτίσθη και πάλιν εξ ιατρών επιστηµόνων επιτροπή µέλλουσα να φέρη ει πέρα πλέον το εκρεµέ τούτο ζήτηµα»». Βλ. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 706 (25 Σεπτεµβρίου 1882). Πρβλ. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 699 (1 Σεπτεµβρίου 1882).

29. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 707 (29 Σεπτεµβρίου 1882). Εδώ θα πρέπει να ση-µειώσουµε ότι και τα επτά µέλη τη επιτροπή ήταν κάτοχοι φαρµακείων στην πόλη (Βλ. Κατάλογο φαρµακοποιών).

30. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 708 (2 Οκτωβρίου 1882).

31. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 728 (11 ∆εκεµβρίου 1882).

32. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 730 (18 ∆εκεµβρίου 1882). Ο εκδότη τη εφηµε-ρίδα Σοφοκλή Γκαρµπολά δεν κατονοµάζει τον φαρµακοποιό. Υποψιαζόµαστε ότι ήταν εξέχον µέλο τη Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα.

33. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 732 (29 ∆εκεµβρίου 1882).

34. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 789 (30 Ιουλίου 1883).

35. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 797 (31 Αυγούστου 1883).

36. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 797 (31 Αυγούστου 1883).

37. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 999 (30 Νοεµβρίου 1885).

38. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1300 (4 Ιανουαρίου 1889).

39. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1189 (24 Οκτωβρίου 1887).

40. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1192 (4 Νοεµβρίου 1887).

41. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1199 (2 ∆εκεµβρίου 1887).

42. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1242 (21 Μαίου 1888).

43. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1257 (16 Ιουλίου 1888).

44. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1319 (15 Μαρτίου 1889).

45. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1319 (15 Μαρτίου 1889).

46. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1307 (1 Φεβρουαρίου 1889).

47. Journal de Salonique, φ. 378 (10 Αυγούστου 1899).

48. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1400 (31 Ιανουαρίου 1890).

49. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1415 (24 Μαρτίου 1890).

50. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1513 (10 Απριλίου 1891).

51. Journal de Salonique, φ. 156 (24 Μα˙ου 1897).

52. Journal de Salonique, φ. 156 (24 Μα˙ου 1897).

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

388

53. Journal de Salonique, φ. 156 (24 Μα˙ου 1897).

54. Journal de Salonique, φ. 136 (15 Μαρτίου 1897).

55. Journal de Salonique, φ. 134 (8 Μαρτίου 1897) και φ. 148 (16 Απριλίου 1897).

56. Journal de Salonique, φ. 140 (29 Μαρτίου 1897).

57. Journal de Salonique, φ. 405 (16 Νοεµβρίου 1899).

58. Οι πρώτε συζητήσει για το θέµα αυτό «εν ή περιπτώσει, οι κάτοικοι λά-βωσιν ανάγκην, εν ώρα νυκτό φαρµάκου τινό», είχαν αρχίσει από τον ∆εκέµ-βριο του 1887. Βλ. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1202 (12 ∆εκεµβρίου 1887).

59. Journal de Salonique, φ. 446 (9 Απριλίου 1900).

60. Journal de Salonique, φ. 474 (26 Ιουλίου 1900).

61. Journal de Salonique, φ. 481 (16 Αυγούστου 1900).

62. Meropi Anastassiadou, Salonique 1830-1912: Une ville ottomane à l’age des reformes, Leiden 1997, 354.

63. Αυτόθι, 354.

64. Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία τη Θεσσαλονίκη κατά την εποχή τη Τουρ-κοκρατία 1430-1912, Θεσσαλονίκη 1983, 207, 226.

65. Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία, 183, 186-187, 190, 195, 198, 204, 226.

66. L. Abastado, «L’hôpital Hirsch», Journal de Salonique, φ. 1130 (14 Μαρτίου 1907).

67. Journal de Salonique, φ. 1212 (9 Ιανουαρίου 1908).

68. Journal de Salonique, φ. 1278 (18 Αυγούστου 1908).

69. Journal de Salonique, φ. 1286 (6 Σεπτεµβρίου 1908).

70. Paul Dumont, «La structure sociale de la communauté juive de Salonique à la fin du dix-neuvième siècle», Revue Historique, Paris, 534 (Απρίλιο-Ιούνιο 1980) 351-393. Ειδικώ 364.

71. Journal de Salonique, φ. 1286 (6 Σεπτεµβρίου 1908).

72. Journal de Salonique, φ. 1288 (10 Σεπτεµβρίου 1908), φ. 1289 (13 Σεπτεµβρί-ου 1908) και φ. 1298 (6 Οκτωβρίου 1908).

73. Journal de Salonique, φ. 1276 (13 Αυγούστου 1908).

74. Journal de Salonique, φ. 28 Σεπτεµβρίου 1909.

75. Journal de Salonique, φ. 30 Νοεµβρίου 1909.

76. Journal de Salonique, φ. 1579 (22 Φεβρουαρίου 1910).

77. Journal de Salonique, φ. 1576 (15 Φεβρουαρίου 1910).

78. Journal de Salonique, φ. 1571 (3 Φεβρουαρίου 1910).

79. Journal de Salonique, φ. 1582 (1 Μαρτίου 1910).

80. Journal de Salonique, φ. 1576 (15 Φεβρουαρίου 1910).

81. Journal de Salonique, φ. 5 Ιουλίου 1910.

82. Journal de Salonique, φ. 1579 (22 Φεβρουαρίου 1910).

83. Στον κατάλογο δεν συµπεριελήφθησαν οι στρατιωτικοί γιατροί και φαρµα-κοποιοί. Βλ. Journal de Salonique, φ. 1579 (22 Φεβρουαρίου 1910).

84. Orly C. Meron, «Sub ethnicity and elites: Jewish Italian professionals and en-trepreneurs in Salonica (1881-1912)», Zakhor, 8 (2005) 177-220. Ειδικώ, 217.

85. Παµµακεδονική, φ. 21 (12 Σεπτεµβρίου 1912).

86. Orly C. Meron, «Jewish commerce in Salonica 1880-1912», στο Avrum Ehrlich [επιµ.], Encyclopedia of the Jewish Diaspora: Origins, experiences and culture, Santa Barbara, 2009, III, 855-864. Ειδικώ 861.

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

389

87. Από του 14 εβραίου κατόχου φαρµακείων στην πόλη µόνον οι τέσσερι είχαν τη οθωµανική υπηκοότητα (28,6%). Η Orly Meron επιχειρεί έναν επί πλέον διαχωρισµό των εβραίων φαρµακοποιών σε σεφαραδίτε και ιταλού υπηκόου. Θεωρούµε ότι ο διαχωρισµό αυτό είναι εσφαλµένο. Βλ. Orly Meron, Jewish Ita-lian professionals, 218.

88. Όλοι οι αναφερόµενοι φαρµακοποιοί είχαν την οθωµανική υπηκοότητα, ε-κτό και εάν αναφέρεται διαφορετικά. Η παράθεση των ονοµάτων πραγµατοποι-είται µε αλφαβητική σειρά.

89. Journal de Salonique, φ. 769 (10 Αυγούστου 1903).

90. Journal de Salonique, φ. 701 (27 Νοεµβρίου 1902).

91. Journal de Salonique, φ. 545 (14 Απριλίου 1901).

92. Journal de Salonique, φ. 543 (8 Απριλίου 1901).

93. Journal de Salonique, φ. 634 (17 Μαρτίου 1902).

94. Journal de Salonique, φ. 717 (29 Ιανουαρίου 1903).

95. Journal de Salonique, φ. 1278 (18 Αυγούστου 1908) και φ. 1286 (6 Σεπτεµ-βρίου 1908).

96. Journal de Salonique, φ. 1353 (27 ∆εκεµβρίου 1908). Τα µαθήµατα θα πραγ-µατοποιούνταν από εθελοντέ δασκάλου τη τουρκική στι αίθουσε τη Γαλλο-γερµανική σχολή στο Τσαρσί.

97. Journal de Salonique, φ. 545 (14 Απριλίου 1901).

98. Journal de Salonique, φ. 760 (9 Ιουλίου 1903) και φ. 765 (27 Ιουλίου 1903).

99. Journal de Salonique, φ. 4 Απριλίου 1904. Ο Nico bey πρέπει να ήταν ο Νι-κόλαο Κασάπη.

100. Orly Meron, Jewish Italian professionals, 218.

101. Journal de Salonique, φ. 388 (18 Σεπτεµβρίου 1899).

102. Journal de Salonique, φ. 30 Οκτωβρίου 1905 και φ. 6 Νοεµβρίου 1905.

103. Journal de Salonique, φ. 28 Οκτωβρίου 1910.

104. ∆. Ρουτζούνη & Β. Μιχαηλίδη, Εµπορικό Οδηγό Μακεδονία-Θράκη 1925-1926, Θεσσαλονίκη 1926 (εφεξή: Εµπορικό Οδηγό 1925/26).

105. Orly Meron, Jewish Italian professionals, 218.

106. Journal de Salonique, φ. 513 (20 ∆εκεµβρίου 1900).

107. Μακεδονία, φ. 2162 (16 Ιανουαρίου 1918).

108. Journal de Salonique, φ. 676 (21 Αυγούστου 1902).

109. Journal de Salonique, φ. 17 Αυγούστου 1905.

110. Journal de Salonique, φ. 404 (13 Νοεµβρίου 1899). Πρβλ. Orly Meron, Jewish Italian professionals, 218.

111. Journal de Salonique, φ. 676 (21 Αυγούστου 1902).

112. Νίκο Ιγγλέζη, Οδηγό τη Ελλάδο 1910-1911. Έτο Γ΄, Τόµο Α΄. Τµήµα ∆εύτερον, Μέρο Έκτον, Μακεδονία µετά του παρακειµένου τµήµατο τη Θρά-κη (συγγραφεί υπό Γεωργίου Χατζηκυριακού). Τύποι Αποστολοπούλου (εφε-ξή: Οδηγό Μακεδονία 1910-1911), 48.

113. Orly Meron, Jewish Italian professionals, 217.

114. Journal de Salonique, φ. 234 (7 Μαρτίου 1898).

115. Archives de l’AIU. Turquie XL E 491, École de pharmacie, Raphael Benusi-glio (από 22 Ιουνίου 1896 έω 25 Οκτωβρίου 1898).

116. Journal de Salonique, φ. 388 (18 Σεπτεµβρίου 1899).

117. Journal de Salonique, φ. 1607 (3 Μα˙ου 1910).

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

390

118. Eugene A. Cooperman, Turco-Jewish relations in the Ottoman city of Salo-nica, 1889-1912: two communities in support of the Ottoman Empire, New York University, 1991, 77.

119. Orly Meron, Jewish Italian professionals, 217.

120. Μακεδονία, φ. 451 (18 Ιανουαρίου 1913).

121. Οδηγό Μακεδονία 1910-1911, 48.

122. Journal de Salonique, φ. 1278 (18 Αυγούστου 1908).

123. Μακεδονία, φ. 545 (12 Μα˙ου 1913).

124. Journal de Salonique, φ. 306 (24 Νοεµβρίου 1898).

125. Μακεδονία, φ. 503 (20 Μαρτίου 1913).

126. Michèle Nicolas, La pharmacie ottomane à Istanbul, 269.

127. Journal de Salonique, φ. 156 (24 Μα˙ου 1897).

128. Για πλήρε βιογραφικό βλ. Feza Günergun, «Bonkowski pacha (1841-1905): an Ottoman pharmacist and chemist of the seconf half of the 19th century» (στην τουρκική), I. Türk Tip Tarihi Kongresi (Istanbul, 17-19 Şubat 1988), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1992, 229-252.

129. Journal de Salonique, φ. 306 (24 Νοεµβρίου 1898).

130. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 372-373.

131. «Virulence du Pneumocoque dans certaines formes de congestion pulmo-naire». Βλ. Journal de Salonique, φ. 634 (17 Μαρτίου 1903). Κριτικέ στη διατριβή δηµοσίευσαν τα γαλλικά περιοδικά «Semaine Médicale» και «Gazette Hébdoma-daire».

132. Journal de Salonique, φ. 341 (10 Απριλίου 1902).

133. Journal de Salonique, φ. 722 (16 Φεβρουαρίου 1903).

134. Journal de Salonique, φ. 738 (16 Απριλίου 1903).

135. Journal de Salonique, φ. 341 (10 Απριλίου 1902).

136. Orly Meron, Jewish Italian professionals, 218.

137. Journal de Salonique, φ. 1169 (1 Αυγούστου 1907).

138. Μακεδονία, φ. 4235 (2 Ιανουαρίου 1924).

139. Journal de Salonique, φ. 1278 (18 Αυγούστου 1908).

140. Ερµή, φ. 44 (4 ∆εκεµβρίου 1879).

141. Journal de Salonique, φ. 1 Αυγούστου 1904 και φ. 20 Φεβρουαρίου 1905.

142. L. Abastado, «L’hôpital Hirsch», Journal de Salonique, φ. 1130 (14 Μαρτίου 1907).

143. Μακεδονία, φ. 451 (18 Ιανουαρίου 1913).

144. Orly Meron, Jewish Italian professionals, 218.

145. Journal de Salonique, φ. 13 Οκτωβρίου 1904.

146. Journal de Salonique, φ. 771 (20 Αυγούστου 1903).

147. Journal de Salonique, φ. 1000 (27 Νοεµβρίου 1905).

148. Journal de Salonique, φ. 29 Ιουνίου 1909.

149. Journal de Salonique, φ. 29 Ιουνίου 1909.

150. Journal de Salonique, φ. 1608 (5 Μα˙ου 1910).

151. Evangelia A. Varella, «Santé et médicament dans la ville de Thessaloniki by-zantine et ottoman», Osmanli Bilimi Arastirmalari (Studies in Ottoman Sciences), VI/2 (2005) 183-199. Ειδικώ 191.

152. Journal de Salonique, φ. 676 (21 Αυγούστου 1902).

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

391

153. Edhem Ismail, «Incompatibilité des sels de quinine avec l'asaprol», L'Union pharmaceutique: journal de la Pharmacie centrale, Paris, 34 (1893), 538.

154. Journal de Salonique, φ. 1278 (18 Αυγούστου 1908).

155. Μακεδονία, φ. 503 (20 Μαρτίου 1913).

156. Journal de Salonique, φ. 583 (29 Αυγούστου 1901).

157. Νέα Αλήθεια, φ. 218/2744 (6 Ιανουαρίου 1915).

158. Journal de Salonique, φ. 1288 (10 Σεπτεµβρίου 1908), φ. 1289 (13 Σεπτεµ-βρίου 1908) και φ. 1298 (6 Οκτωβρίου 1908).

159. Nathan Koren, Jewish Physicians: A Biographical Index, Jerusalem, 1972, 171.

160. Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία, 185.

161. Οδηγό Μακεδονία 1910-1911, 49. Πρβλ. Evangelia Varella, Santé et médi-cament, 191.

162. Journal de Salonique, φ. 619 (9 Ιανουαρίου 1902) και φ. 620 (13 Ιανουαρίου 1902).

163. Οδηγό Μακεδονία 1910-1911, 48.

164. Journal de Salonique, φ. 1557 (2 Ιανουαρίου 1910).

165. Gülnur Sandalci & Mert Sandalci [επιµ.], Belgelerle Türk Eczacılığı 1840-1948. Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfi, Instanbul, Ι (1997), 104.

166. Μακεδονία, φ. 450 (17 Ιανουαρίου 1913).

167. Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία, 184.

168. Journal de Salonique, φ. 1278 (18 Αυγούστου 1908).

169. Raphael C. Cervati, Annuaire Oriental, Constantinople: Typographie et Li-thographie J. Pallamary, 1891, 784 (εφεξή: Annuaire Oriental 1891).

170. Journal de Salonique, φ. 1278 (18 Αυγούστου 1908).

171. Οδηγό Μακεδονία 1910-1911, 48.

172. Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία, 184.

173. Το πραγµατικό όνοµα του Ριάδη είναι Αιµίλιο Khu (Θεσσαλονίκη 1880-1935). Ο γάµο τη µητέρα του Αναστασία µε τον φαρµακοποιό Henri Khu ήταν ο δεύτερο. Το επίθετο «Ριάδη» προήλθε από σύντµηση του «Ελευθεριάδη», ψευ-δώνυµο που χρησιµοποιούσε ω ποιητή ήδη από το 1907. Βλ. Νίκο Καµµώνα, «Η µονοµαχία Γουγούση-Νινή, αλλά µε άσφαιρα πιστόλια, τον Μάιο του 1889» (αχρονολόγητο δηµοσίευµα), Κέντρο Ιστορία Θεσσαλονίκη, Αρχείο Ιδιωτικών Συλλογών, φάκ. 84, υποφ. 3. Πρβλ. «Ο Αιµίλιο Ριάδη και η εποχή του», Κέντρο Ιστορία Θεσσαλονίκη (Ηµερίδα 7 Οκτωβρίου 1992). Για την οικογένεια Νιννή βλ. Ι. ∆. Ψαρά, Από τη Θεσσαλονίκη στη Βενετία. Ιστορία τη οικογένεια Νιννή (17ο-20ό αι.). Συµβολή στη µελέτη του παροικιακού Ελληνισµού, Ε.Μ.Σ., Θεσ-σαλονίκη 1997.

174. «Ει το ενταύθα φαρµακείον τη «Ευρώπη», κείµενον εν τη οδώ Γενιτζα-δέ, ευρίσκονται φάρµακα απλά και σύνθετα, αρίστη ποιότητο, προµηθευόµενα εκ των σηµαντικωτέρων καταστηµάτων τη Ευρώπη και παντό είδου φαρµα-κευτικαί σκευασίαι, επίση τα νεώτερα εν χρήσει φάρµακα, εργαλεία διάφορα, και είδη αναγκαία δια του πάσχοντα, κατά τα ανάγκα τη εποχή και την πρόοδον τη τε ιατρική και χειρουργική επιστήµη. Μεγάλη αποθήκη µεταλλι-κών υδάτων». Βλ. Ερµή, φ. 491 (6 Μα˙ου 1880).

175. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1209 (1 Ιανουαρίου 1888).

176. Journal de Salonique, φ. 207 (2 ∆εκεµβρίου 1897).

177. «Μετ’ ευχαριστήσεω µανθάνοµεν ότι ο πτυχιούχο φαρµακοποιό Ερρί-κο Μάρµπαχ κατασκευάζει αποτελεσµατικόν κατά του πυρετού φάρµακον. Η

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

392

συσκευή αύτη εκ διαφόρων φαρµάκων πωλουµένη ει φιαλίδια, ευρίσκεται εν τω φαρµακείω αυτού, οδό Χαµηδιέ, πλησίον του Μπεάζ-Κουλέ». Βλ. Φάρο τη Θεσσαλονίκη, φ. 118 (25 Οκτωβρίου 1900).

178. Φάρο τη Θεσσαλονίκη, φ. 289 (23 Νοεµβρίου 1902) και Journal de Salo-nique, φ. 18 Φεβρουαρίου 1904.

179. Journal de Salonique, φ. 244 (18 Απριλίου 1898).

180. Journal de Salonique, φ. 242 (4 Απριλίου 1898).

181. Journal de Salonique, φ. 732 (23 Μαρτίου 1903).

182. Ο Jean υπήρξε παράλληλα ασφαλιστή των εταιρειών «La Foncière», «Compagnie Lyonnaise» και «La Transatlantique». Βλ. Ερµή, φ. 461 (18 Ιανουα-ρίου 1880). Το 1906 ανήγειρε πολυτελή έπαυλη στην περιοχή των Πύργων. Πέθα-νε το 1919. Βλ. Β. Κολώνα, Η εκτό των τειχών επέκταση τη Θεσσαλονίκη. Ει-κονογραφία τη συνοικία Χαµηδιέ (1885-1912) (∆ιδακτορική διατριβή). Αρι-στοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκη , Τµήµα Αρχιτεκτόνων, Θεσσαλονίκη 1991, 160.

183. Μακεδονία, φ. 448 (15 Ιανουαρίου 1913).

184. Νέα Αλήθεια, φ. 197/2397 (12 Ιανουαρίου 1914).

185. Εµπορικό Οδηγό 1925/26, 344.

186. Ευχαριστώ θερµά τον Γρηγόριο Μπρέντα για την πληροφορία.

187. Journal de Salonique, φ. 676 (21 Αυγούστου 1902).

188. Journal de Salonique, φ. 637 (27 Μαρτίου 1902).

189. Journal de Salonique, φ. 658 (19 Ιουνίου 1902).

190. Journal de Salonique, φ. 6 Μαρτίου 1905.

191. Οδηγό Μακεδονία 1910-1911, 48.

192. Journal de Salonique, φ. 381 (21 Αυγούστου 1899).

193. Οδηγό Μακεδονία 1910-1911, 48.

194. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, σ. 284-286.

195. Φάρο τη Θεσσαλονίκη, φ. 361 (9 Αυγούστου 1903) και φ. 365 (23 Αυ-γούστου 1903).

196. Β. Κολώνα, Η εκτό των τειχών επέκταση, 129. Η έπαυλη και το φαρµα-κείο πουλήθηκαν το 1924.

197. Journal de Salonique, φ. 768 (6 Αυγούστου 1903).

198. Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία, 189.

199. Journal de Salonique, φ. 144 (12 Απριλίου 1897).

200. Journal de Salonique, φ. 774 (13 Αυγούστου 1903).

201. Journal de Salonique, φ. 7 Σεπτεµβρίου 1909.

202. Journal de Salonique, φ. 244 (18 Απριλίου 1898).

203. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 329-330.

204. Journal de Salonique, φ. 487 (10 Σεπτεµβρίου 1900).

205. Journal de Salonique, φ. 536 (11 Μαρτίου 1901).

206. Journal de Salonique, φ. 547 (25 Απριλίου 1901).

207. Journal de Salonique, φ. 637 (27 Μαρτίου 1902).

208. Journal de Salonique, φ. 686 (25 Σεπτεµβρίου 1902).

209. «J’ai l’honneur d’informer ma clientèle que je viens d’ajouter à mon labara-toire chimique situé première rue de quai (succursale de ma droguerie du quartier franc) un magasin spècial dans lequel on pourra trouver tous articles, accessoires et

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

393

nouveauté de photographie provenant des premières fabriques de l’Europe». Βλ. Journal de Salonique, φ. 727 (5 Μαρτίου 1903).

210. Journal de Salonique, φ. 10 Μαρτίου 1904.

211. Journal de Salonique, φ. 201 (11 Νοεµβρίου 1897).

212. Journal de Salonique, φ. 10 ∆εκεµβρίου 1908.

213. Journal de Salonique, φ. 317 (2 Ιανουαρίου 1899).

214. «Προχθέ ιουδαίου τινό εργαζοµένου […] ήρπαξεν ο τροχό την χείραν και κατέστρεψεν αυτήν. Αµέσω δε µετέφερον αυτόν ει το φαρµακείον των α-δελφών Ιζάκ και Αλβέρτου Νισήµ ένθα έλαβε τα απαιτουµένα ιατρικά βοη-θεία». Βλ. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 846 (30 Μα˙ου 1884).

215. Orly Meron, Jewish Italian professionals, 218.

216. «Λαµπρόν και ευρωπακώτατον ιδρύθη φαρµακείον εν τη κεντρική θέσει τη µεγάλη οδού καζαντζίδικα υπό του κ. Ηλία Νισήµ, νέου υφ’ όλων των αγα-θών δώρων πεπροικισµένου και πλουσίων επιστηµονικών γνώσεων. Εν τω φαρ-µακείω του κ. Ηλία Νισήµ εύρηνται άπαντα τα ευρωπακά τη φαρµακευτική προόντα εκ των εκλεκτοτέρων τη Εσπερία φαρµακείων. Τοιούτα φαρµακεία τιµώσι και του ιδρυτά και την πόλιν ηµών». Βλ. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 783 (9 Ιουλίου 1883).

217. Journal de Salonique, φ. 340 (23 Μαρτίου 1899).

218. «Εν αυτώ ευρίσκονται πάντοτε παντό είδου φάρµακα γνήσια, προερχό-µενα εξ αµέσου ανταποκρίσεω αυτού µετά των κατασκευαστών αυτών εν Ευρώ-πη». Βλ. Ερµή, φ. 52 (7 Νοεµβρίου 1875).

219. Β. Κολώνα, Η εκτό των τειχών επέκταση, 166.

220. Μακεδονία, φ. 640 (29 Αυγούστου 1913).

221. Ευχαριστώ θερµά τον Γρηγόριο Μπρέντα για την πληροφορία.

222. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 234.

223. Νέα Αλήθεια, φ. 295/894 (3 Μα˙ου 1912).

224. «Φέρω ει γνώσιν των φιλανθρώπων κατοίκων τη πόλεω ταύτη ότι όσοι ήθελον επιθυµήσει να προσφέρωσι ζάκχαριν, καφφέν, πανίον καπνόν, σιγαρό-χαρτα και λοιπά τη πρώτη ανάγκη αντικείµενα πρό περίθαλψιν των ασθενών και τραυµατιών του αυτοκρατορικού στρατού, δύνανται ν’ αποστείλωσιν αυτά ει την οικίαν ή το Φαρµακείον του υποφαινοµένου. Ερρίκο Περέρα». Βλ. Ερ-µή, φ. 123 (10 Αυγούστου 1876).

225. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 249-250.

226. Journal de Salonique, φ. 3 Φεβρουαρίου 1909.

227. Μακεδονία, φ. 268 (25 Μα˙ου 1912).

228. Journal de Salonique, φ. 1208 (26 ∆εκεµβρίου 1907) και φ. 1210 (2 Ιανουα-ρίου 1908).

229. Journal de Salonique, φ. 1 Αυγούστου 1904 και φ. 20 Φεβρουαρίου 1905.

230. Journal de Salonique, φ. 6 Απριλίου 1905.

231. Ερµή, φ. 147 (2 Νοεµβρίου 1876). Πρβλ. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλο-νίκη, 214.

232. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 734 (5 Ιανουαρίου 1883).

233. Journal de Salonique, φ. 1607 (3 Μα˙ου 1910).

234. Στην αυλή τη κατοικία του ανακαλύφθηκε τον Οκτώβριο του 1888 πα-λαιά βυζαντινή εκκλησία. Βλ. Π. Ν. Παπαγεωργίου, «Η νέα εκκλησία Γεωργίου Πραγαµά εν Θεσσαλονίκη», Εστία, 27/679 (1889), 7-9.

235. Orly Meron, Jewish Italian professionals, 218.

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

394

236. Journal de Salonique, φ. 7 Σεπτεµβρίου 1909.

237. Μακεδονία, φ. 503 (20 Μαρτίου 1913).

238. Φάρο τη Θεσσαλονίκη, φ. 406 (22 Ιανουαρίου 1904).

239. Οδηγό Μακεδονία 1910-1911, 49.

240. Journal de Salonique, φ. 152 (10 Μα˙ου 1897).

241. Journal de Salonique, φ. 392 (2 Οκτωβρίου 1899).

242. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί τη Θεσσαλονίκη, 302-304.

243. Orly Meron, Jewish Italian professionals, 217. Στην αρχή εξαιρέθηκε τη α-πέλαση επειδή εργάζονταν ω γιατρό σε νοσοκοµείο. Κατηγορήθηκε όµω για την έκδοση πλαστού πιστοποιητικού στην ιταλίδα υπήκοο Emma Leone και απε-λάθηκε. Βλ. Νέα Αλήθεια, φ. 6/1912 (7 Ιουνίου 1912) και φ. 10/1916 (12 Ιουνίου 1912).

244. Orly Meron, Jewish Italian professionals, 218.

245. Journal de Salonique, φ. 1163 (11 Ιουλίου 1907).

246. Journal de Salonique, φ. 29 Αυγούστου 1904. Πρβλ. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 436.

247. Journal de Salonique, φ. 24 Απριλίου 1905.

248. Journal de Salonique, φ. 375 (31 Ιουλίου 1899) και φ. 446 (9 Απριλίου 1900).

249. Journal de Salonique, φ. 4 Μα˙ου 1905.

250. Journal de Salonique, φ. 1579 (22 Φεβρουαρίου 1910).

251. Νέα Αλήθεια, φ. 218/2744 (6 Ιανουαρίου 1915).

252. Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία, 185.

253. Β. Κολώνα, Η εκτό των τειχών επέκταση, 131-132.

254. Orly Meron, Jewish Italian professionals, 218.

255. Journal de Salonique, φ. 446 (9 Απριλίου 1900).

256. Journal de Salonique, φ. 1278 (18 Αυγούστου 1908).

257. Οδηγό Μακεδονία 1910-1911, 49.

258. «Οµιλούσε γαλλικά και τουρκικά. Είχε µεγάλε γνώσει ανατοµία, χηµεί-α και φαρµακολογία […]. ∆ίπλα του µαθήτευσαν πολλοί εµπειρικοί τη πόλη». Βλ. Ρένα Μόλχο, Οι αναµνήσει του γιατρού Γιοέλ, 43-44.

259. Αλήθεια, φ. 807 (11 Οκτωβρίου 1908).

260. Journal de Salonique, φ. 20 Μα˙ου 1909.

261. Νέα Αλήθεια, φ. 8/1914 (9 Ιουνίου 1912).

262. Orly Meron, Jewish Italian professionals, 218.

263. Οδηγό Μακεδονία 1910-1911, 48.

264. Μακεδονία, φ. 503 (20 Μαρτίου 1913).

265. Μακεδονία, φ. 503 (20 Μαρτίου 1913).

266. Ερµή, φ. 147 (2 Νοεµβρίου 1876).

267. Οδηγό Μακεδονία 1910-1911, 48.

268. Μακεδονία, φ. 503 (20 Μαρτίου 1913).

269. Οδηγό Μακεδονία 1910-1911, 48.

270. Ρένα Μόλχο, Οι αναµνήσει του γιατρού Γιοέλ, Αθήνα 2012.

271. Οδηγό Μακεδονία 1910-1911, 48.

272. Γ. Κωνσταντίνου, Στρατιωτικά Νοσοκοµεία, 278.

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

395

273. Ερµή, φ. 147 (2 Νοεµβρίου 1876).

274. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 259.

275. Evangelia Varella, Santé et médicament, 191.

276. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 139.

277. Εµπορικό Οδηγό 1925/1926, 342.

278. Ρένα Μόλχο, Οι αναµνήσει του γιατρού Γιοέλ, 43.

279. Επιστολή Π. ∆ανιηλίδη, Φάρο τη Μακεδονία, φ. 972 (24 Αυγούστου 1885).

280. Journal de Salonique, φ. 446 (9 Απριλίου 1900).

281. Ευαγγελία Α. Βαρέλλα, «Πλούσιαι συλλογαί και έκτακτα αποτελέσµατα»: Η φαρµακευτική διαφήµηση στη Θεσσαλονίκη του µεσοπολέµου», Θεσσαλονικέ-ων Πόλι, 1 (Ιανουάριο 2000), 227-234. Ειδικώ, 229. Πρβλ. Evangelia A. Varella & Antonios A. Frangos, «La publicité pharmaceutique dans la Grèce des années 20: l'exemple de Thessalonique», Revue d'Histoire de la Pharmacie (Paris), 84/312 (1996), 240-243.

282. Evangelia Varella, Santé et médicament, 191-193.

283. Νέα Αλήθεια, φ. 3/1909 (3 Ιουνίου 1912).

284. Εµπορικό Οδηγό 1925/26, 343.

285. Ερµή, φ. 393 (11 Μα˙ου 1879).

286. Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία, 185.

287. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 254-256.

288. Evangelia Varella, Santé et médicament, 191.

289. Εµπορικό Οδηγό 1925/26, 343.

290. Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία, 187. Πρβλ. Evangelia Varella, Santé et médi-cament, 191.

291. Γ. Κωνσταντίνου, Στρατιωτικά Νοσοκοµεία, 278.

292. Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία, 185. Πρβλ. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσα-λονίκη, 276-279.

293. Μακεδονία, φ. 503 (20 Μαρτίου 1913).

294. Γ. Κωνσταντίνου, Στρατιωτικά Νοσοκοµεία, 278.

295. Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία, 184. Πρβλ. Evangelia Varella, Santé et médi-cament, 191.

296. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 255-256.

297. Ευφροσύνη Ρούπα & Ευάγγελο Χεκίµογλου, «Μεγάλε επιχειρήσει και επιχειρηµατικέ οικογένειε», Ιστορία τη Επιχειρηµατικότητα στη Θεσσαλονί-κη, Γ΄ (Η επιχειρηµατικότητα στην περίοδο 1900-1940), Θεσσαλονίκη: ΠΕΕΒΕ, 2004, 130-132.

298. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1257 (16 Ιουλίου 1888).

299. Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία, 187. Πρβλ. Νίνα Κοκκαλίδου-Ναχµία, «Το φαρµακείο Ζωγράφου κλείνει έναν αιώνα ζωή», Θεσσαλονίκη, φ. 5 ∆εκεµβρίου 1991, 33.

300. Ερµή, φ. 507 (1 Ιουλίου 1880).

301. «Φέρεται ει γνώσιν των αξιοτίµων Κυρίων Κυρίων ιατρών και φαρµακο-ποιών, ότι το πρό τριών µηνών ιδρυθέν Φαρµακεµπορείον υπό την επωνυµία Π. (sic) ∆. Ζωγράφου, κείµενον κατά την µεγάλην οδόν Βαρδαρίου παρά τω Βουρ-µά-Τζαµή περιέχει πάντα τα νεώτατα φαρµακευτικά και χηµικά προόντα, εσαεί ανανεούµενα, άµα δε και πλουσίαν αποθήκην χειρουργικών εργαλείων. Ποικιλί-αν ελαστικών (καουτσούκ) και αντισηπτικών επιδέσµων». Βλ. Φάρο τη Μακε-

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

396

δονία, φ. 1649 (2 ∆εκεµβρίου 1892). «Εν τω φαρµακείω τούτου (Βουρµαλή τζια-µί-Βαρδάρ) εκτελούνται µετ’ επιστηµονική ακριβεία και τελειότητο και ει τιµά συγκαταβατικά αι συνταγαί όλων των ιατρών τη πόλεω. Προ δε πωλεί-ται κόνι εντοµοκτόνο αποτελεσµατικωτάτη και πάσα φαρµακευτική ουσία ει τιµά µη επιδεχοµένα ουδένα συναγωνισµόν» Βλ. Φάρο τη Θεσσαλονίκη, φ. 118 (25 Οκτωβρίου 1900).

302. Φάρο τη Θεσσαλονίκη, φ. 118 (25 Οκτωβρίου 1900).

303. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 383-385.

304. Journal de Salonique, φ. 761 (13 Ιουλίου 1903).

305. Journal de Salonique, φ. 15 ∆εκεµβρίου 1904. 306. Εµπορικό Οδηγό 1925/1926, 343. 307. Μακεδονία, φ. 3944 (13 Μαρτίου 1923). 308. Εµπορικό Οδηγό 1925/1926, 343. 309. Νέα Αλήθεια, φ. 199/798 (4 Ιανουαρίου 1912) και Μακεδονία, φ. 154 (4 Ια-

νουαρίου 1912). Πρβλ. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 434.

310. Εµπορικό Οδηγό 1925/1926, 343.

311. Μακεδονία, φ. 451 (18 Ιανουαρίου 1913).

312. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 265-268.

313. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 707 (29 Σεπτεµβρίου 1882), φ. 727 (8 ∆εκεµβρίου 1882), φ. 730 (18 ∆εκεµβρίου 1882), φ. 735 (12 Ιανουαρίου 1883) και φ. 1591 (18 Μαρτίου 1892).

314. Συνέγραψε το θεατρικό έργο «∆άφνη» το οποίο ανέβηκε για πρώτη φορά στη Ιταλικό θέατρο Θεσσαλονίκη στι 22 Νοεµβρίου 1881 από τον θίασο του F. Gagliardi. Βλ. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 621 (18 Νοεµβρίου 1881) και φ. 622 (25 Νοεµβρίου 1881). Πρβλ. ∆άφνη: ∆ράµα ει πράξει τέσσερα του εκ Θεσσαλονίκη ιατρού κ. Μαρίνου Κουτούβαλη, µεταφρασθέν ιταλιστί παρά του A. C. [Πράξι Α: Το µυστήριον, Πράξι Β: Το ναυάγιον, Πράξι Γ: Οι απαίσιοι γάµοι, Πράξι ∆: Η λαιµητόµο].

315. Αλήθεια, φ. 249 (22 Φεβρουαρίου 1905).

316. Journal de Salonique, φ. 1208 (26 ∆εκεµβρίου 1907).

317. Στι 13 Απριλίου 1902 πραγµατοποίησε οµιλία στην αίθουσα του Φιλεκ-παιδευτικού Συλλόγου µε θέµα «Περί των τριών υδάτων τη πόλεω Θεσσαλονί-κη». Βλ. Ο εν Θεσσαλονίκη Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο. Έκθεσι των κατά το ΚΘ΄ συλλογικόν έτο πεπραγµένων, αναγνωσθείσα τη 23 Αυγούστου 1902, εν γενική των µελών συνεδρία, υπό του Προέδρου Κωνσταντίνου Καµµώνα. Θεσσα-λονίκη 1903, 18. Πρβλ. Journal de Salonique, φ. 640 (7 Απριλίου 1902), φ. 642 (14 Απριλίου 1902) και φ. 643 (17 Απριλίου 1902). Για το περιεχόµενο τη οµιλία σε γαλλική µετάφραση βλ. Journal de Salonique, φ. 656 (9 Ιουνίου 1902).

318. Journal de Salonique, φ. 12 Απριλίου 1910.

319. Μακεδονία, φ. 4234 (1 Ιανουαρίου 1924) και Εµπορικό Οδηγό 1925/1926, 344.

320. Evangelia Varella, Santé et médicament, 191.

321. Φάρο τη Θεσσαλονίκη, φ. 299 (28 ∆εκεµβρίου 1902).

322. Μιχαήλ Ι. Μιχαηλίδη, Παγκόσµιο Εµπορικό Οδηγό του έτου 1908 (Ελληνογαλλικό). Σµύρνη-Κορδελιό: Τύποι «Αµάλθεια», 1909, 165-166 (εφεξή: Εµπορικό Οδηγό 1908).

323. Εµπορικό Οδηγό 1925/1926, 344.

324. Οδηγό Μακεδονία 1910-1911, 49. Πρβλ. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσα-λονίκη, 352-353. Πρβλ. ∆άφνη Βλασακίδου & Στέλλα Λιάπη, «Μέγαρο Νεδέλ-κου», Θεσσαλονικέων Πόλι, 23 (2007) 102-111.

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

397

325. Μακεδονία, φ. 448 (15 Ιανουαρίου 1913).

326. Ερµή, φ. 236 (18 Οκτωβρίου 1877).

327. Ερµή, φ. 275 (7 Μαρτίου 1878).

328. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1488 (9 Ιανουαρίου 1891).

329. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1478 (1 ∆εκεµβρίου 1890).

330. Evangelia Varella, Santé et médicament, 191.

331. Αλήθεια, φ. 37/189 (7 Σεπτεµβρίου 1904) και φ. 376 (3 Ιανουαρίου 1906). Πρβλ. Εµπορικό Οδηγό 1908, 165-166.

332. Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο, Έκθεσι πεπραγµένων 1902, 39.

333. Εµπορικό Οδηγό 1925/26, 345.

334. Εµπορικό Οδηγό 1908, 165-166. Πρβλ. Evangelia Varella, Santé et médi-cament, 191.

335. Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία, 185.

336. Μακεδονία, φ. 176 (2 Φεβρουαρίου 1912).

337. Journal de Salonique, φ. 758 (2 Ιουλίου 1903).

338. «Το φαρµακείον τούτο τελειώτατον ει το είδο του και πλουσιώτατον ει χηµικά και φαρµακευτικά είδη, είµεθα βέβαιοι ότι θέλει εφελκύσει την εκτίµησιν και εµπιστοσύνην τη ηµετέρα Κοινωνία. Εν τω Φαρµακείω του κ. Παπανικο-λάου διηµερεύουσιν εναλλάξ τρεί εκ των εγκριτωτέρων ιατρών τη πόλεώ µα». Βλ. Νέα Αλήθεια, φ. 161/2067 (18 ∆εκεµβρίου 1912).

339. Νέα Αλήθεια, φ. 161/2067 (18 ∆εκεµβρίου 1912).

340. Φάρο τη Θεσσαλονίκη, φ. 384 (29 Οκτωβρίου 1903).

341. Journal de Salonique, φ. 1278 (18 Αυγούστου 1908).

342. Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία, 186 (αναφέρεται ω Χριστόδουλο ∆ηµητρί-ου Μπάτουρα).

343. Ευφροσύνη Ρούπα & Ε. Χεκίµογλου, Μεγάλε επιχειρήσει 1900-1940, 15, σηµ. 53.

344. Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο, Έκθεσι πεπραγµένων 1901-1902, 39.

345. Journal de Salonique, φ. 1278 (18 Αυγούστου 1908).

346. Μακεδονία, φ. 450 (17 Ιανουαρίου 1913).

347. Οδηγό Μακεδονία 1910-1911, 49.

348. Νέα Αλήθεια, φ. 295 (26 Μα˙ου 1910), φ. 222/821 (3 Φεβρουαρίου 1912) και Μακεδονία, φ. 134 (11 ∆εκεµβρίου 1911).

349. Νέα Αλήθεια, φ. 227/826 (9 Φεβρουαρίου 1912).

350. Εµπορικό Οδηγό 1925/26, 345.

351. «Το πορτραίτο του καλλιτέχνη», Καθηµερινή (Επτά Ηµέρε), 2 Μαρτίου 1997.

352. Ερµή, φ. 188 (1 Απριλίου 1877) και φ.221 (26 Αυγούστου 1877).

353. Journal de Salonique, φ. 513 (20 ∆εκεµβρίου 1900).

354. Νέα Αλήθεια, φ. 295 (26 Μα˙ου 1910), φ. 222/821 (3 Φεβρουαρίου 1912) και Μακεδονία, φ. 134 (11 ∆εκεµβρίου 1911).

355. Μακεδονία, φ. 192 (21 Φεβρουαρίου 1912), Νέα Αλήθεια, φ. 243/842 (28 Φεβρουαρίου 1912).

356. Μακεδονία, φ. 451 (18 Ιανουαρίου 1913).

357. Ερµή, φ. 179 (25 Φεβρουαρίου 1877).

358. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1120 (27 Φεβρουαρίου 1888).

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

398

359. Νέα Αλήθεια, φ. 224/823 (5 Φεβρουαρίου 1912).

360. Μακεδονία, φ. 450 (17 Ιανουαρίου 1913).

361. Νέα Αλήθεια, φ. 225/824 (7 Φεβρουαρίου 1912).

362. «∆άµαλι γνησία ει σωλήνα ευρίσκεται εν τω παρά την Καµάραν αρτι-συστάτω φαρµακείω του κ. Αθ. Ρουσσίδου». Βλ. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1137 (22 Απριλίου 1887).

363. Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία, 186 (αναφέρεται ω Αθανάσιο Ρωσσίδη).

364. Μακεδονία, φ. 450 (17 Ιανουαρίου 1913).

365. Νέα Αλήθεια, φ. 202/2402 (18 Ιανουαρίου 1914).

366. Μακεδονία, φ. 2425 (12 Οκτωβρίου 1918).

367. «Ο υποφαινόµενο ειδοποιώ του ενδιαφεροµένου, ότι πλουτίσα νεωστί το προ τετραετία συσταθέν ενταύθα φαρµακείον µου, δι’ αφθόνου ποσότητο φαρµάκων, προµηθευοµένων εκ των καλλιτέρων εργοστασίων τη Ευρώπη, δύ-ναµαι να εκτελώ απο τούδε και παραγγελία φαρµάκων χονδρικώ. Συγχρόνω δε θέλω εξακολουθεί, ω µέχρι τούδε, εκτελώ συνταγά ιατρών και πωλών φάρ-µακα και λιανικώ, ει τιµά λίαν συγκαταβατικά ή πρότερον. Οι προσερχόµε-νοι ει το κατάστηµά µου θέλουσιν ευρίσκει εν αυτώ αρίστην ποιότητα των φαρ-µάκων και τιµά λίαν συµφερούσα. Πίστωσι δίµηνο παρέχεται µόνον ει τα γνωστά υπογραφά. Το φαρµακείον µου κείται κατά την οδόν Τσαρσίµπασι, ήτοι ει το παρά τον Άγιον Νικόλαον µέρο τη κεντρική οδού. Εν Θεσσαλονίκη τη 22 Φεβρουαρίου 1880. Ο ιδιοκτήτη και διευθυντή ∆ηµήτριο Σπανόπουλο». Βλ. Ερµή, φ. 491 (6 Μα˙ου 1880).

368. Ερµή, φ. 554 (27 Μαρτίου 1881).

369. Ερµή, φ. 439 (30 Οκτωβρίου 1879).

370. Ερµή, φ. 408 (6 Ιουλίου 1879).

371. Ερµή, φ. 335 (6 Οκτωβρίου 1878).

372. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 709 (6 Οκτωβρίου 1882).

373. Annuaire Oriental 1891, 784.

374. Γ. Κωνσταντίνου, Στρατιωτικά Νοσοκοµεία, 92, 94, 277.

375. Ερµή, φ. 340 (24 Οκτωβρίου 1878).

376. Annuaire Oriental 1891, 784. Στον οδηγό αναφέρεται ω Νικόλαο.

377. Ιστορικό Αρχείο Μακεδονία, Αρχείο Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκη, Πρακτικά Πνευµατικού Εκκλησιαστικού ∆ικαστηρίου, φάκ. 013 [1913-1914], συνεδρίαση 17 Οκτωβρίου 1913, 7-8.

378. Μακεδονία, φ. 450 (17 Ιανουαρίου 1913).

379. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 255-256.

380. «Ει το φαρµακείον µου, κείµενον κατά την δευτέραν παραλιακήν οδόν, παρά τη αποβάθρα και όπισθεν του καφενείου τη «Ωραία Ελλάδο», πωλείται δάµαλι αρίστη ποιότητο εγγυηµένη, εκ του εν Αθήναι καταστήµατο του κ. ∆ευτεραίου. Αναδεχόµεθα τον δαµαλισµόν ατόµων είτε εν τω φαρµακείω µα, είτε ει οικία καλούµενοι. Θ. Τσαγρή (ιατρό)». Βλ. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1274 (24 Σεπτεµβρίου 1888).

381. Αλήθεια, φ. 239 (27 Ιανουαρίου 1905).

382. Evangelia Varella, Santé et médicament, 191.

383. Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία, 185.

384. Μακεδονία, φ. 96 (25 Οκτωβρίου 1911).

385. Evangelia Varella, Santé et médicament, 191.

386. Ερµή, φ. 275 (7 Μαρτίου 1878).

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

399

387. Journal de Salonique, φ. 1558 (4 Ιανουαρίου 1910).

388. Φάρο τη Θεσσαλονίκη, φ. 136 (22 Ιανουαρίου 1901).

389. Φάρο τη Θεσσαλονίκη, φ. 136 (22 Ιανουαρίου 1901).

390. Journal de Salonique, φ. 714 (19 Ιανουαρίου 1903).

391. Journal de Salonique, φ. 275 (4 Αυγούστου 1898).

392. Journal de Salonique, φ. 275 (4 Αυγούστου 1898).

393. Journal de Salonique, φ. 276 (8 Αυγούστου 1898).

394. Ευφροσύνη Ρούπα & Ε. Χεκίµογλου, Μεγάλε επιχειρήσει 1900-1940, 166-175.

395. Ν. Μοσχόπουλο, «Η Ελλά κατά τον Εβλιγιά Τσελεµπή», ΕΕΒΣ 16 (1940), 354· Β. ∆ηµητριάδη, Τοπογραφία, 80, 459 και 465· Κ. Μέρτζιο, Μνηµεία Μακε-δονική Ιστορία, Θεσσαλονίκη 1947 (Β΄ έκδοση 2007), 428· Α. Καραθανάση, Πραγµατείαι περί Μακεδονία, Θεσσαλονίκη 1990, 190· Ε. Χεκίµογλου, «Ελληνι-κά Νοσοκοµεία τη Θεσσαλονίκη», Μακεδονικά, 28 (1991/92), 56-81. Βλ. επίση του ιδίου: Τα µυστήρια τη Θεσσαλονίκη: Κείµενα για του χαµένου τόπου τη πόλη, Θεσσαλονίκη 2001, 193-197 και «Ειδήσει από τον άτιτλο κώδικα τη ελ-ληνική κοινότητα Θεσσαλονίκη (1793-1796) περί των ιατρών και των νοσοκο-µείων τη πόλεω», Πρακτικά Α΄ Επιστηµονικού Συνεδρίου (10-11 ∆εκεµβρίου 2004): Η ιστορία τη ιατρική στην πόλη τη Θεσσαλονίκη, Κέντρο Ιστορία Θεσσαλονίκη, Θεσσαλονίκη 2006, 157-160.

396. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 69-70.

397. Ανώνυµο, «Περιήγησι εντό τη Θεσσαλονίκη», Ερµή, φ. 28 (15 Αυγού-στου 1875).

398. ΓΑΚ/ΙΑΜ, Ιερά Μητρόπολι Θεσσαλονίκη, Πρακτικά Συνεδριάσεων ∆η-µογεροντία, φάκ. 003 [1874-1889], 10 Αυγούστου 1875, 107-108. Το όνοµα του Χρήστου Ιακώβου χαράχθηκε επί «µαύρη µαρµαρίνη πλακό» που τοποθετήθη-κε στην είσοδο του νοσοκοµείου, δίπλα σε αυτήν του Θεαγένου Χαρίση. Βλ. στο αυτό, 109.

399. «Λογαριασµό Εσόδων και Εξόδων του ενταύθα Νοσοκοµείου απο 1ην Ια-νουαρίου έω 31 ∆εκεµβρίου 1875». Βλ. Ερµή, φ. 71 (30 Ιανουαρίου 1876).

400. «Λογαριασµό Εσόδων και Εξόδων του Ορθοδόξου Νοσοκοµείου απο 1ην Ιανουαρίου 1876 έω 28 Φεβρουαρίου 1877». Βλ. Ερµή, φ. 186 (22 Μαρτίου 1877).

401. Ερµή, φ. 32 (23 Σεπτεµβρίου 1875) και φ. 179 (25 Φεβρουαρίου 1877).

402. Ερµή, φ. 216 (9 Αυγούστου 1877).

403. «Γενικό Ισολογισµό του ενταύθα Ορθοδόξου Νοσοκοµείου. Από 28 Φε-βρουαρίου 1877 έω σήµερον [28 Μαρτίου 1878]». Βλ. Ερµή, 274 (3 Μαρτίου 1878).

404. «Γενικό Ισολογισµό του εν Θεσσαλονίκη Ελληνικού Ορθοδόξου Νοσοκο-µείου. Από 1ην Μαρτίου 1878 µέχρι 1η Μαρτίου 1880». Βλ. Ερµή, φ. 481 (1 Α-πριλίου 1880).

405. Ανώνυµο [Μ. Κουτούβαλη], «Περί Νοσοκοµείου», Φάρο τη Μακεδονί-α, φ. 1192 (4 Νοεµβρίου 1887) και φ. 1193 (8 Νοεµβρίου 1887). Ειδικώ φ. 1193.

406. Α. Ανακατωµένο, «Περί Νοσοκοµείων», Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1183 (3 Οκτωβρίου 1887).

407. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1646 (14 Νοεµβρίου 1892). Στο ίδιο οικόπεδο αναγέρθηκε αργότερα το Θεαγένειο Αντικαρκινικό Ινστιτούτο.

408. Λογοδοσία των Εφορειών των εν Θεσσαλονίκη Ελληνικών Εκπαιδευτηρί-ων και του Νοσοκοµείου, του Ορφανοτροφείου «Ο Μελιτεύ» τη χρήσεω 1894-1895: αναγνωσθείσα κατά την συνεδρίαν τη 26 Ιουνίου 1895, 4-8, 14-15.

409. Κανονισµό του Θεαγενείου Νοσοκοµείου τη Ελληνική Ορθοδόξου Κοι-νότητο Θεσσαλονίκη, Εν Λειψία 1899.

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

400

410. Evangelia Varella, Santé et médicament, 191.

411. Α. Παπάζογλου, «Η κατάστασι του παρ’ ηµίν νοσοκοµείου», Φάρο τη Θεσσαλονίκη, φ. 305 (22 Ιανουαρίου 1903), φ. 306 (25 Ιανουαρίου 1903) και φ. 307 (29 Ιανουαρίου 1903). Οι καταγγελίε κινητοποίησαν τον µητροπολίτη, του εφόρου και του περισσότερου γιατρού τη πόλη. Βλ. Φάρο τη Θεσσαλονί-κη, φ. 307 (29 Ιανουαρίου 1903).

412. Οδηγό Μακεδονία 1910-1911, 32.

413. Ω βασικό παράρτηµά του χρησιµοποιήθηκε το 1912-1913 και το Παπάφειο Ορφανοτροφείο στο οποίο στεγάστηκε ένα τµήµα του Ολλανδικού Ερυθρού Σταυρού µε το φαρµακείο του. Μικρότερα φαρµακεία λειτούργησαν στα ανά την πόλη διάσπαρτα παραρτήµατα του Α΄ Στρατιωτικού Νοσοκοµείου, όπω το Α΄ Νοσοκοµείο του Ε.Ε.Σ. (οίκηµα Ιταλική Σχολή Θηλέων), το Β΄ Νοσοκοµείο του Ε.Ε.Σ. (ξενοδοχείο «Παρθενών»), τα νοσοκοµεία τη Πριγκίπισσα Ελένη και τη Ελένη Εµπειρίκου, το Γ΄ Νοσοκοµείο του Ε.Ε.Σ. (Βίλλα Μοδιάνο) και το Νοσο-κοµείο του Ρωσικού Ερυθρού Σταυρού. Βλ. Γ. Ν. Κωνσταντίνου, Η ιστορία των Στρατιωτικών Νοσοκοµείων στη νεότερη Ελλάδα (∆ιδακτορική διατριβή). Αρι-στοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκη, Ιατρική Σχολή, 2009, 91, 94-95. Συµπλη-ρωµατικέ πληροφορίε για τα στρατιωτικά νοσοκοµεία τη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσµίου Πολέµου βλ. The American Red Cross Commis-sion to Greece, Survey of the Hospitals of Greece, Athens, 1919, 58-62.

414. Η οικία ενοικιάστηκε αντί 25 τουρκικών λιρών ετησίω. Βλ. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1463 (9 Οκτωβρίου 1890).

415. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 138-139.

416. «Μετά µεγάλη µα λύπη πληροφορούµεθα ότι µολονότι ειδικόν υπάρχει κληροδότηµα και οι κανονισµοί τη ηµετέρα κοινότητο το επιβάλλουσι, κατηρ-γήθη εν τούτοι η εντό τη πόλεώ µα αστυκλινική, οι δε ενδεεί εκ των ασθε-νών είναι ανηγκασµένοι να επιχειρώσιν ολόκληρον ταξίδιον µέχρι του Ορθ. Νο-σοκοµείου όπω εκτελέσωσι την συνταγήν του ιατρού». Βλ. Φάρο τη Θεσσαλο-νίκη, φ. 281 (27 Οκτωβρίου 1902).

417. Φάρο τη Θεσσαλονίκη, φ. 281 (27 Οκτωβρίου 1902).

418. Αλήθεια, φ. 239 (27 Ιανουαρίου 1905).

419. Γ. Κωνσταντίνου, Στρατιωτικά Νοσοκοµεία, 92, 94.

420. Περισσότερα για το θεσµό βλ. Ρένα Μόλχο, Οι Εβραίοι, 93-101.

421. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 735 (12 Ιανουαρίου 1883).

422. Ρένα Μόλχο, Οι Εβραίοι, 95.

423. P. Dumont, La structure sociale, 368.

424. Journal de Salonique, φ. 237 (17 Μαρτίου 1898) και φ. 238 (21 Μαρτίου 1898).

425. Journal de Salonique, φ. 291 (3 Οκτωβρίου 1898) και φ. 293 (10 Οκτωβρίου 1898). Κατ’ άλλου η έναρξη λειτουργία του τοποθετείται χρονικά στι 15 Νοεµ-βρίου 1898. Βλ. εφηµ. Journal de Salonique, φ. 322 (19 Ιανουαρίου 1899).

426. Journal de Salonique, φ. 131 (25 Φεβρουαρίου 1897).

427. Journal de Salonique, φ. 220 (17 Ιανουαρίου 1898).

428. Journal de Salonique, φ. 25 Ιανουαρίου 1904.

429. Moise Misrachi, «L’Oeuvre du Vardar et le Dispensaire de Hirsch», Journal de Salonique, φ. 19 Ιανουαρίου 1905.

430. Journal de Salonique, φ. 528 (11 Φεβρουαρίου 1901).

431. Journal de Salonique, φ. 19 Ιανουαρίου 1905.

432. Journal de Salonique, φ. 1030 (14 Μαρτίου 1907).

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

401

433. Τα κρούσµατα τη ελονοσία αυξήθηκαν τροµακτικά το 1905 στην συνοι-κία του Βαρδαρίου µε αποτέλεσµα ο διοικητικό διευθυντή του φαρµακείου Guido Archivolti να απευθύνει ανοικτή επιστολή στου κατοίκου τη συνοικία. Με αυτήν ζητούσε την ελάχιστη τήρηση των κανόνων υγιεινή για τον περιορισµό των κρουσµάτων. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι από το φαρµακείο του Βαρδαρί-ου διατίθεντο καθηµερινά 160 δόσει κινίνη, σε αντίθεση µε το αντίστοιχο τη Καλαµαριά όπου δίδονται 6-7 δόσει. Βλ. Journal de Salonique, φ. 12 Οκτωβρίου 1905. Στο κάλεσµα του Archivolti ανταποκρίθηκε άµεσα ο δήµαρχο Houloussi bey, ο οποίο έστειλε συνεργεία του δήµου να καθαρίσουν την συνοικία Hirsch και να αποξηράνουν τα υπάρχοντα έλη. Βλ. Journal de Salonique, φ. 1005 (14 ∆ε-κεµβρίου 1905).

434. Journal de Salonique, φ. 7 Νοεµβρίου 1904, φ. 2 Ιανουαρίου 1905 και φ. 12 Οκτωβρίου 1905.

435. Journal de Salonique, φ. 24 Απριλίου 1905.

436. Journal de Salonique, φ. 237 (17 Μαρτίου 1898) και φ. 26 Ιανουαρίου 1905.

437. Journal de Salonique, φ. 1006 (18 ∆εκεµβρίου 1905).

438. Οδηγό Μακεδονία 1909-1910, 33.

439. Journal de Salonique, φ. 19 Ιανουαρίου 1905.

440. Journal de Salonique, φ. 644 (2 Απριλίου 1902).

441. Journal de Salonique, φ. 701 (27 Νοεµβρίου 1902).

442. «Ce qui a surtout rempli d’admiration [...] c’était de voir la pharmacie de ce dispensaire qui est tenue d’une manière qui fait honneur au chef de service M. E. Arditti». Βλ. Journal de Salonique, φ. 28 Ιουλίου 1904.

443. Journal de Salonique, φ. 16 Νοεµβρίου 1905.

444. Journal de Salonique, φ. 23 Μαρτίου 1909.

445. Το 1905 του απονεµήθηκε χρυσό µετάλλιο κατασκευασµένο στο Παρίσι πάνω στο οποίο ήταν χαραγµένη η φράση: «À l’ami des pauvres: Au Dr. Moise Misrachi. Ses admirateurs de Salonique 1905». Βλ. Journal de Salonique, φ. 24 Α-πριλίου 1905.

446. «Hôpital de Hirsch: Discours de Dr. Misrachi», Journal de Salonique, φ. 1243 (4 Μα˙ου 1908).

447. Περισσότερα βλ. Ρένα Μόλχο, Οι Εβραίοι, 96-101.

448. Journal de Salonique, φ. 8 Φεβρουαρίου 1906.

449. L. Abastado, «L’hopital Hirsch», Journal de Salonique, φ. 1130 (14 Μαρτίου 1907).

450. Οδηγό Μακεδονία 1910-1911, 33.

451. Journal de Salonique, φ. 12 Απριλίου 1910.

452. Γ. Κωνσταντίνου, Στρατιωτικά Νοσοκοµεία, 92, 95-96.

453. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1609 (3 Ιουνίου 1892).

454. Journal de Salonique, φ. 697 (13 Νοεµβρίου 1902). Το πρώτο δηµοτικό νο-σοκοµείο που ονοµάζονταν Gureba Hastanesi (Νοσοκοµείο των Ξένων) κτίστηκε περί το 1850. Βλ. ∆ηµητριάδη, «Τοπογραφία», 19.

455. Journal de Salonique, φ. 715 (22 Ιανουαρίου 1903) και Φάρο τη Θεσσαλο-νίκη, φ. 302 (11 Ιανουαρίου 1903).

456. Journal de Salonique, φ. 715 (22 Ιανουαρίου 1903).

457. Αλήθεια, φ. 29/181 (19 Αυγούστου 1904) και φ. 249 (22 Φεβρουαρίου 1905).

458. Journal de Salonique, φ. 1 Μα˙ου 1905.

459. Ε. Χεκίµογλου & Εsra Danacioglu, Η Θεσσαλονίκη πριν 100 χρόνια: Το µε-τέωρο βήµα προ τη ∆ύση, Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 1998, 26.

Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Π Ο Ι Ο Ι Κ Α Ι Φ Α Ρ Μ Α Κ Ε Ι Α Τ Η Σ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

402

460. Γ. Κωνσταντίνου, Στρατιωτικά Νοσοκοµεία, 92, 95-96.

461. Journal de Salonique, φ. 713 (15 Ιανουαρίου 1903).

462. ∆ύο χρόνια νωρίτερα (1886) είχε αποφασισθεί η ανέγερση ενό µεγάλου στρατιωτικού νοσοκοµείου στη Θεσσαλονίκη, µε προπολογισµό δαπάνη 607.000 γροσίων, βασισµένο σε αρχιτεκτονικά σχέδια του Χιλµή βέη, ο οποίο έφθασε στη Θεσσαλονίκη για αυτό το σκοπό. Βλ. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1034 (9 Απριλίου 1886). Γενικά περί του στρατιωτικού νοσοκοµείου βλ. Κ. Τοµανά, ∆ρόµοι και γειτονιέ τη Θεσσαλονίκη µέχρι το 1944. Θεσσαλονίκη: Νησίδε, 1997, 282-291, 303-304.

463. Τα φαρµακεία του παρουσίαζαν βασικέ ελλείψει σε φαρµακευτικό υλι-κό, λόγω του µεγάλου αριθµού των τραυµατιών ειδικά κατά τη διάρκεια του σερ-βο-τουρκικού πολέµου. Βλ. Ερµή, φ. 122 (6 Αυγούστου 1876) και φ. 146 (29 Ο-κτωβρίου 1876).

464. Journal de Salonique, φ. 583 (29 Αυγούστου 1901). Πρβλ. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 146-147

465. Journal de Salonique, φ. 637 (27 Μαρτίου 1902).

466. Με το όνοµα Atif Hussein effendi, αναφέρεται ωτορινολαρυγγολόγο στο Στρατιωτικό Νοσοκοµείο. Βλ. Journal de Salonique, φ. 765 (27 Ιουλίου 1903).

467. Journal de Salonique, φ. 140 (29 Μαρτίου 1897).

468. Ο βρετανό δηµοσιογράφο και συγγραφέα George Warrington Steevens (1869-1900) ο οποίο το επισκέφθηκε την ίδια περίοδο αναφέρει: «The pharmacy appeared provided with every drug of merit, the names written in Turkish and French on each drawer. The smell of iodoform could not have been improved upon in the most enlightened West». Βλ. George Warrington Steevens, With the Conquer-ing Turk: Confessions of a Bashibazouk (1897), Edinburgh and London 1897, 20. Πρβλ. Γ. Κωνσταντίνου, Στρατιωτικά Νοσοκοµεία, 274.

469. Journal de Salonique, φ. 583 (29 Αυγούστου 1901).

470. Journal de Salonique, φ. 532 (25 Φεβρουαρίου 1901) και φ. 564 (24 Ιουνίου 1901).

471. Journal de Salonique, φ. 547 (25 Απριλίου 1901).

472. Journal de Salonique, φ. 753 (15 Ιουνίου 1903).

473. Αργότερα µετονοµάσθηκε σε 424 ΓΣΝΕ. Για την περιγραφή του φαρµακεί-ου βλ. Σ. Πολυζωίδη, Νοσηλευτικά Ιδρύµατα τη Θεσσαλονίκη (Ιστορική και λειτουργική παράδοση), Ιατρικό Σύλλογο Θεσσαλονίκη, 1998, 151-153.

474. Γ. Κωνσταντίνου, Στρατιωτικά Νοσοκοµεία, 278.

475. «Αι εργασίαι τη αποπερατώσεω τη οικοδοµή θα διεξαχθώσι δραστη-ρίω τα πάντα δε εκανονίσθησαν ει τρόπον ώστε το λυσσιατρείον τούτο να πε-ρατωθή όσον τάχο και άρξηται τη λειτουργία αυτού». Βλ. Αλήθεια, φ. 6/158 (24 Ιουνίου 1904).

476. Journal de Salonique, φ. 12 Απριλίου 1906).

477. Γ. Κωνσταντίνου, Στρατιωτικά Νοσοκοµεία, 277.

478. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 68-69.

479. Ερµή, φ. 393 (11 Μα˙ου 1879).

480. Φάρο τη Θεσσαλονίκη, φ. 406 (22 Ιανουαρίου 1904).

481. Ερµή, φ. 383 (6 Απριλίου 1879).

482. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1650 (9 ∆εκεµβρίου 1892).

483. Journal de Salonique, φ. 275 (4 Αυγούστου 1901).

484. Journal de Salonique, φ. 533 (28 Φεβρουαρίου 1901).

Α Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Ο Σ Χ . Γ Ρ Η Γ Ο Ρ Ι Ο Υ

403

485. Journal de Salonique, φ. 518 (7 Ιανουαρίου 1901) και φ. 522 (21 Ιανουαρίου 1901).

486. Journal de Salonique, φ. 571 (18 Ιουλίου 1901).

487. Journal de Salonique, φ. 650 (18 Μα˙ου 1902).

488. Φάρο τη Θεσσαλονίκη, φ. 299 (28 ∆εκεµβρίου 1902). Στι 20 Μα˙ου 1906, εκδόθηκε ειδικό νόµο ο οποίο καθόριζε τη διαδικασία των αναλύσεων για τα χηµικά και φαρµακευτικά προόντα από τα χηµικά εργαστήρια που λει-τουργούσαν στα οκτώ µεγαλύτερα λιµάνια τη αυτοκρατορία, µεταξύ αυτών και τη Θεσσαλονίκη. Βλ. «Nouvelle loi, sur les analyses en douane promulguée le 29 Rébil-ul-ewel 1223», Ministère des affaires étrangères (France), Elévation des droits de douane en Turquie, 1906-1907: affaires de Macédoine, Paris 1907, 102-107.

489. Journal de Salonique, φ. 28 Ιουνίου 1910.

490. Γ. Πεντόγαλο, Γιατροί Θεσσαλονίκη, 82-83.

491. Μ. Ρούσσο-Μηλιδώνη, Οι πατέρε Λαζαριστέ στην Ελλάδα, Κωνσταντι-νούπολη και Σµύρνη (1783-2004), Θεσσαλονίκη: Έκδοση Καθολική Εκκλησία, 2004, 141.

492. «Αι ενταύθα αδελφαί του Ελέου µεταβαίνουσι καθ’ εκάστην εν τω προ ανατολά τη πόλεω µεγάλω στρατώνι νοσηλεύουσαι και χορηγούσι δωρεάν φάρµακα τοι εν αυτώ ασθενεί οθωµανοί στρατιώται». Βλ. Ερµή, φ. 269 (14 Φεβρουαρίου 1878).

493. Φάρο τη Μακεδονία, φ. 1664 (13 Μαρτίου 1893).

494. Journal de Salonique, φ. 241 (31 Μαρτίου 1898).

495. Journal de Salonique, φ. 15 Αυγούστου 1904.

496. L. Modiano, «L’hôpital Italien», Journal de Salonique, φ. 681 (8 Σεπτεµβρίου 1902).

497. Γ. Κωνσταντίνου, Στρατιωτικά Νοσοκοµεία, 95.

498. Journal de Salonique, φ. 1208 (26 ∆εκεµβρίου 1907).

499. Journal de Salonique, φ. 1576 (15 Φεβρουαρίου 1910).

500. Journal de Salonique, φ. 1209 (30 ∆εκεµβρίου 1907).

501. Κ. Ν. Κυριαζίδη, Η Θεσσαλονίκη υπό υγιεινή απόψεω. Εν Αθήναι: εκ του Εθνικού Τυπογραφείου. Παράρτηµα του Υγειονοµικού ∆ελτίου του Ιατροσυ-νεδρίου, ΙΙ (Απρίλιο 1917).