La Vita beati Braulii episcopi et confessoris (BHL 1448n) transmitida por El Escorial, Biblioteca...

11
CENTRO DE ESTUDOS CLÁSSICOS FACULDADE DE LETRAS DE LISBOA EVPHROSYNE REVISTA DE FILOLOGIA CLÁSSICA NOVA SÉRIE - VOLUME XL MMXII

Transcript of La Vita beati Braulii episcopi et confessoris (BHL 1448n) transmitida por El Escorial, Biblioteca...

1

i1

!,

¡:

11

I!,11'

l'11

1:1

1

"'j

l',1

I¡1

I

CENTRO DE ESTUDOS CLÁSSICOSFACULDADE DE LETRAS DE LISBOA

EVPHROSYNEREVISTA DE FILOLOGIA CLÁSSICA

NOVA SÉRIE - VOLUME XL

MMXII

La Vita beati Braulii episcopi et confessoris(BHL 1448n) transmitida por El Escorial,

Biblioteca del Real Monasteriode San Lorenzo, P.III.5 (s, XV):

editio princeps y estudio

JOSÉ C. MARTíNUniversidad de Salarnanca

[email protected]

Entre la abundante producción literaria en latín de la Baja Edad Mediase cuenta una pequeña leyenda hagiográfica en honor del obispo Braulio deZaragoza (ea. 631-ca. 651)1. Dado que hasta el momento ha permanecidoinédita, me ha parecido interesante darIa a conocer en su integridad a partirdel único manuscrito conservado: El Escorial, Biblioteca del Real Monas-terio de San Lorenzo, P.III.5, ff. 67r-75r.

El códice

Este códice de 158 ff. fue ejecutado en el s. xv en la basílica de SantaMaría del Pilar en Zaragoza". En efecto, en el f. 2r, por ejemplo, se lee: "Estelibro es del cauildo de Sta. Maria del Pilar y la major de Caragoca", Entresus contenidos figura un buen número de textos relacionados con Agustín deHipona y con Zaragoza, lo que se entiende bien dado el origen del volumen,

1 Este artículo se inscribe en las líneas de investigación de los proyectos FFI2009-09134y SA261All-1.

2 Bibliografía: G. ANTOLIN, Catálogo de los códices latinos de la Real Biblioteca del Escorial,vol. 3, Madrid, 1913, pp. 318-322; P. GALlNDO in C. H. LYNCH, P. GALlNDO, San Braulio, obispode Zaragoza (631-651). Su vida y sus obras, Madrid, 1950, pp. 333-334. El terminus ante quemnon de ejecución de este ejemplar es el año 1411, fecha que se lee en los ff. 116v-117r: "Reue-rendus dorninus Lazarus de Bordalba rnagister in sacra pagina electus eccJesie Barchione deordinacione et mandato ssanctissimi domini nri. Benedicti pape XIIIm; ordinauit supradicturncerirnoniale tocius officii I misse diachoni et subdiachoni ad erudicionem et reformacionernmultorurn sacerdoturn eccJesie sancte dei sub anno natiuitatis domini rnillesimo cccc= Xlmo

pontificatus dicti domini nostri pape anno xv=" (pasaje recogido ya por G. ANTOLÍN, Catálogo,op. cit., p. 321).

EVPHROSYNE, 40, 2012

11

,1

150 JOSÉC.MARTÍN

pues desde 1141 el Pilar acogía una comunidad de canónigos regulares deSan Agustín". .

Así, transmite, por ejemplo, la Regula ad seruos Dei (CPL 1839b) deAgustín de Hipona (ff. 6r-11r), la Expositio in regulam b. Augustini (Stegmül-ler 5395) de Lietberto de San Rufo (ff. 12r-53v), cuyo prefacio es la deno-minada Epistola 1 de este mismo autor (PL 157,715D-719A) (ff. 12r-14r),la Apparitio b. Mariae de Pilari (BHL 5388) (ff. 65r-66v)4, la Vita b. Brauliiepiscopi et confessoris (BHL 1448n), objeto de este artículo; una colecciónde nueve sermones para el tiempo de Adviento titulada "Incipiunt sermonesbeati Augustini episcopi in aduentu domini" (ff. 82v-95r) copiada sobre elcódice New Haven (Conn.), Yale University, Beinecke Rare Book and Manu-script Library, Marston 208 (del s. XII y procedene de la catedral de Zara-goza), y que incluye algunos sermones de Cesáreo de Arlés (CPL 1008) (n,? 1[Cesáreo, serm. 188]), Máximo de Turín (CPL 219a) (n," 3 [Máximo, serm.61a]) y el Ps. Agustín de Hipona (n." 7, 9, respectivamente, [CPPM 1,2353,1,1036]), otros de una colección cercana a la del Homiliario de Toledo (CPL1997) (n,? 2 [=HT n," add. 1], 4 [=HT n." 2], 8 [=HT n," 79])5y otros descono-cidos (n,?5-6)6;el relato Quando fuit liberata Cesaraugusta a sarracenis (Díaz1079) (ff. 100r-101v)1,y la Epistola de cura rei familiaris del Ps. Bernardo deClaraval (PL 182,647A-651A),bajo el título "Incipit epistola beati BernardiClare Valli de regimine domus ad militem" (ff. 101v-103v)8.

3 Vid. D. LASAGABÁSTERAARATIBEL,Historia de la santa capilla del Pilar, Zaragoza, 1999,pp. 52-55 (Reyes de Aragón, 5); A. SERRANOMART1NEZ,"Episcopologio de Zaragoza", AragoniaSacra, 16·17, 2001-2003, pp. 197-246, en la p. 206; 1. MIGUELGARC1A,"El Priorato del Pilar(1141-1676)", in A. HEVIABALLINA(ed.), Biograjia eclesiástica y archivos de la Iglesia. Santoralhispano-mozárabe en las diócesis de España. Actas del XX Congreso de la Asociación celebrado enMálaga (13 al LB de septiembre de 200) (Segunda parte), Oviedo, 2007 (Memoria Ecclesiae; 30),pp. 359-394, en la p. 359.

4 Sobre esta pieza, vid. D. LASAGABÁSTERARRATIBEL,Historia de la santa capilla, op. cit.,pp. 65-77 (estudio) y pp. 209-211 (edición del texto latino). La versión conservada en el manus-crito P.III.5 del Escorial presenta algunas pequeñas variantes con respecto al texto editado, peroninguna especialmente significativa.

s Sobre este horniliario, vid. R. GRÉGOIRE,Les Homéliaires du Moyen Age. Inventaire etanalyse des manuscrits, Roma, 1966 (Rerum Ecclesiasticarum Documenta. Series Maior. Fontes;6), pp. 161-185 (estudio) y pp. 197-230 (edición de algunas hornilias).

6 Esta colección ha sido estudiada por R. ÉTAIX,"Sermón inédit de Saint Augustin surla Circoncision dans un ancien manuscrit de Saragosse", Revue des Études Augustiniennes, 26,1980, pp. 62-87, quien edita los sermones n." 4-6 y 8 en las pp. 72-77. Puede consultarse ademásla página web de la Beinecke Rare Book and Manuscript Library: -chttpi//brbl-net.library.yale.edu/preI600ms/docs/preI600.mars208.htm> (13.06.2012).

7 Esta obra, que no es más que un resumen de la denominada Legenda Cesaraugustana(BHL 4774, Dia; 1354), no puede ser anterior a finales del s. XIIIy acaso deba atribuirse más bienal s. xv. Su desconocido autor fue, sin duda, uno de los canónigos de Santa María del Pilar. Estamisma narración se lee también en Madrid, Biblioteca Nacional. 746 (olim D.80), del s. XVII,ff. 75v-76r (pp. 139-140). Vid. J. C. MART1N,"Hagiografía aragonesa medieval: Legenda Cesarau-gustana (BHL 4774), Quando [uit liberata Cesaraugusta a Sarracenis (Díaz 1079) y De reuelacioneb. Braulii ep. Cesaraugustani (BHL 1448m). Edición y estudio", Analecta Bollandiana, en prensa.

8 Sobre esta epístola, vid. R. MIGUELFRANCO,"La Epistola de cura rei [amiliaris atribuidaal Pseudo Bernardo: consideraciones sobre la génesis y difusión de sus traducciones hispá-nicas", Bulletin of Hispanic Studies, 86/4, 2009, pp. 485-502 (con abundante bibliografía).

LAVITA BEATI BRAULII EPlSCOPI ET CONFESSORIS 151

Toda la última parte del códice se ha dejado en blanco (ff. 136r-157r),y en los últimos folios se han añadido breves sentencias sobre el origen delcódice, así en el f. 157v: "Este libro es del capitulo de Sta. Maria del Pilar yla Maior de Caragoca", y en el f. 158r: "Este libro es del cabyldo de sanctaMaria del Pilar de Qaragoc;:a es la Major del Mundo quiero dizir mas antiga yes en Caragoca",

Autoría y datación

La Vita beati Braulii episcopi et confessoris (BHL 1448n) contenida eneste manuscrito no presenta nombre de autor. En un pasaje del prefacio queparafrasea otro del prólogo de la Legenda maior s. Francisci (BHL 3107) deBuenaventura de Bagnoregio, el autor afirma haberse puesto a escribir ainiciativa de los canónigos de Santa María del Pilar: "Adhuius tam eminentisuiri uitam, omni imitacione dignissimam, describendam indignum etinsufficientem me senciens, id nullatenus acceptassern, nisi me dominorumcanonicorum feruens incitasset affectus ipsiusque capituli concors instanciainduxisset, tum quia, si preconia laudum eius tacuero, timeo sceleris arguiut ingratus" (praef. 6)9.

Su datación es también incierta. El terminus post quem viene dado porel uso entre sus fuentes de la Vita b. Leandri, Ysidori archiep. Yspalensium,Fulgencii Cartaginensis archiep. et Braulionis Cesaraugustani ep. (BHL 4810),del último tercio del s. XIII 10. Por otro lado, como se verá en el apartadodedicado a la lengua de este opúsculo, el léxico utilizado, que abunda enformas poco frecuentes, hace pensar en un texto de finales de la Edad Media,probablemente de la segunda mitad del s. XIV o ya del s. XV,y acaso no muyanterior a la fecha de ejecución del manuscrito del Escorial que lo ha conser-vado, según creía Galindo!'.

Contenidos

La obra se presenta dividida en un prefacio y nueve capítulos, cada unocon su propio título y numerados por el autor. En el manuscrito, estos títulosse distinguen perfectamente del resto del capítulo, pues se escriben en rojo,frente a la tinta negra que se emplea en el resto de la copia.

El prefacio, ampliamente inspirado en la Legenda maior s. Francisci(BHL 3107) de Buenaventura de Bagnoregio, está formado por dos partesbien definidas: el elogio del santo (praef. 1-5), cuyas virtudes justifican natu-ralmente la redacción de una composición hagiográfica en su honor; y lasexplicaciones del escritor en torno a su obra (praef. 6-9). Estas últimas i-nclu-

9 Así ya P. GALINDOin C. H. LYNCH,P. GALINDO,San Braulio, op. cit., p. 334.10 Vid. J. C. MART1N,"Las composiciones en honor de san Braulio y de la basílica del Pilar

del códice Paris, BnF,lat. 2277: autoría, datación y finalidad", in A. A. NASCIMENTO,P. F. ALBERTO(edd.), IV Congresso Internacional de Latim Medieval Hispánico (Lisboa, 12-15 de Outubro de2005). Actas, Lisboa, 2006, pp. 639-649.

II Vid. P. GALINDOin C. H. LYNCH,P. GAUNDO,San Braulio, op. cít., p. 334.

yen, en primer lugar, el tópico de la falta de cualidades literarias del autor(praef. 6), el cual, según él mismo refiere, sólo se ha decidido a tomar lapluma por el afecto que siente hacia los canónigos de Santa María del Pilar yante la insistencia del propio cabildo; en segundo lugar, el tópico de la utili-zación de un estilo sencillo en la medida en que éste es aquel del que másprovecho obtiene la devoción del lector (praef. 7), y finalmente la enumera-ción de los distintos capítulos que componen el relato (praef. 8-9).

Siguen los nueve capítulos señalados: los ocho primeros narran la vidade Braulio de Zaragoza desde su nacimiento hasta su muerte, y el novenoestá consagrado a la invención de sus restos por el obispo Pedro de Libranaa comienzos del s. XII. El autor toma como base fundamental de su relato laVita b. Leandri, Ysidori archiep. Yspalensium, Fulgencii Cartaginensis archiep.et Braulionis Cesaraugustani ep. (BHL 4810), fuente de los capp. 1-8, y laLegenda Cesaraugustana (BHL 4774) Y el De reuelacione b. Braulii ep. Cesar-augustani (BHL 1448m) para el noveno. Aunque a continuación dedicaréun apartado particular a las fuentes de esta obra, era necesario adelantar yaestas fuentes básicas para entender las noticias sobre la vida de Braulio deZaragoza recogidas en el relato subsiguiente, en el que se mezclan los datoshistóricos con los legendarios.

El primer capítulo está dedicado al nacimiento del santo. La historiacomienza con la ascensión al trono visigodo del rey Leovigildo (568-586).Éste se habría casado con Teodosia, hija del gobernador de la provinciaCartaginense, de nombre Severiano. De este matrimonio habrían nacido sietehijos, por este orden: Leandro, obispo de Sevilla (ea. 579-602); Fulgencio,del que se cuenta que fue primero obispo de Astorga y más adelante deCartagena (en realidad, obispo de Écija hacia 603/10-619); Isidoro, obispo deSevilla (ea. 602-636), Braulio, obispo de Zaragoza (ea. 631-ca. 651); Herme-negildo (t 585), éste sí verdadero hijo de Leovigildo, al igual que Recaredo,que llegó a rey (586-60112);y finalmente, Florentina, abadesa de un monas-terio de vírgenes consagradas, como parece que así fue, en efecto. De ellos,sólo Hermenegildo y Recaredo fueron realmente hijos de Leovigildo. Por suparte, Leandro, Fulgencio, Isidoro y Florentina fueron hermanos, mientrasque Braulio de Zaragoza no tuvo vínculos familiares conocidos con ningunode ellos. Estos siete hermanos, continúa el autor, son simbolizados por sieteestrellas refulgentes que brillan en el firmamento.

El segundo capítulo versa sobre el reinado de Leovigildo: sus conquistaspor toda la Península Ibérica, su política interior, caracterizada por susrapiñas sobre los ciudadanos y la adopción de unas vestiduras reales, suamor por su hijo Recaredo, que lo lleva a dar el nombre de Recápolis a unanueva ciudad recién construida, pero sobre todo su persecución contra loscristianos de religión católica como consecuencia de su fe arriana. Debido aello, afirma el autor, si bien los comienzos del gobierno de Leovigildo fueronexitosos, el final de su vida fue tan amargo que, tras ser derrotado por losenemigos, murió fuera de la fe católica. El relato de la persecución de laIglesia católica por Leovigildo constituye la sección fundamental de estecapítulo y sirve de introducción al capítulo siguiente, en el que se relata lamuerte de Hermenegildo.

I!

152 JOSÉ C. MARTíN 153LA VITA BEATI BRAUU/ EPISCOPI ET CONFESSORlS

En efecto, el tercer capítulo está consagrado por entero al martirio deHermenegildo y es un reflejo de la importancia que este episodio presentaen la fuente de esta Vita b. Braulii. El episodio ofrece todos los elementoscaracterísticos de la tradición del género de las Passiones: la conversión a lafe católica de un joven lleno de cualidades, la cólera del padre, de fe herética,ante la decisión de su hijo, las amenazas y castigos a los que se enfrenta elfuturo mártir y que no sirven más que para confirmar la pureza y firmezade su fe, y por último su martirio a manos de un cruel verdugo en unaescena sombría y sangrienta en la que se describe cómo su cerebro, tras sergolpeado violentamente con un hacha, se esparce por toda su cabeza. Elcapítulo concluye con los habituales milagros que tras la muerte del mártirtestimonian que éste goza ya de la gloria eterna en el cielo.

El cuarto capítulo es un elogio de las cualidades humanas y, sobretodo, intelectuales de Braulio de Zaragoza. Ya en la escuela destaca por sudominio sobre las pasiones que atraen a los jóvenes: las mujeres, el ocio y lamúsica. Almismo tiempo, se distingue de inmediato por su comprensión delsentido oculto de las Sagradas Escrituras, que se diría que le es revelado porel Espíritu Santo, por su extraordinaria memoria, por su conocimiento detodo tipo de lenguas (griego, sirio, hebreo, germano, egipcio y latín) y por suelocuencia, hasta el punto de que, cierto día en que predicaba al pueblo, sevio cómo una paloma de una gran blancura parecía sugerirle al oído lo quedebía exponer ante su audiencia. Sin embargo, dice el autor para concluiresta sección, ello no hizo que se ensoberbeciese, por el contrario, se decla-raba poco instruido y un verdadero ignorante ante los demás.

El quinto capítulo se ocupa de la elección de Braulio como obispo deZaragoza, un suceso que, de acuerdo con su fuente, la Vita b. Leandri, Ysidoriarchiep. Yspalensium, Fulgencii Cartaginensis archiep. et Braulionis Cesarau-gustani ep. (BHL 4810), el autor sitúa en tiempos del III Concilio de Toledo(a. 589). Esta sección comienza con la elevación de Recaredo, el hijo deLeovigildo, al trono toledano y su supuesto matrimonio con Heladia, hija delrey Arturo, una unión totalmente legendaria. Una vez en el poder, Recaredollama de regreso a Toledo a sus ilustres hermanos e, impulsado por ellos,decide renunciar a la fe arriana y convertirse al catolicismo junto a todo sureino. Al ser informado de ello, el papa Gregorio I (590-604) ordena que secelebre un concilio en Toledopara llevar a cabo de un modo oficial y solemnela conversión de los visigodos. A dicho concilio corresponde además elegir alnuevo obispo de Zaragoza, elección que se resuelve fácilmente cuando losobispos asistentes ven cómo un globo de fuego se posa sobre la cabeza deBraulio sin producirle ningún daño. Al mismo tiempo, de las llamas surgeuna voz que dice, citando un pas,ªj~ del Evangelio de san Mateo: "He aquími querido hijo elegido, a quien he escogido. Sobre él he puesto mi espíritu".Braulio es reconocido entonces de forma unánime como obispo de Zaragozay consagrado por su hermano Leandro. A continuación, todos solicitan alnuevo obispo que les predique la palabra de Dios y éste lo hace con tantofervor que parecía que sus palabras eran de origen divino más que humano.

El sexto capítulo describe la lucha de Braulio contra las herejías.En primer lugar, contra el judaísmo. En efecto, todavía durante el desarrollodel III Concilio de Toledo, un hereje, del que más adelante, por los con te-

154 JOSÉ C. MARTIN

nidos de la intervención de Braulio contra él, se deduce que es un judío,ataca los artículos de la fe católica. Todo este pasaje está tomado una vezmás de la Vita (BHL 4810) tantas veces citada. El largo desarrollo que esteepisodio conoce en la fuente es resumido ahora en unas pocas líneas quecontienen los principales puntos de la polémica: la Trinidad, la encarnacióndel Señor sin perjuicio de la virginidad de María, el rechazo de la circun-cisión, la llegada del Mesías, la vacuidad de los ritos judaicos, la sustituciónde la sinagoga por la iglesia, la proximidad del Juicio final y la validez dela eucaristía. Con su exposición refutó las tesis del hereje. Seguidamente,finalizado el concilio, Braulio viaja hasta Zaragoza para comenzar a ejercersu cargo y allí, dice el hagiógrafo, eligió como sede la iglesia de Santa Maríala Mayor. Entonces surgió una nueva herejía a la que tuvo que enfrentarse:la de la secta de Mahoma. Pero derrotó a ésta de tal modo que durante eltiempo de su episcopado dicha herejía no volvió a adquirir vigor.

El séptimo capítulo es un nuevo elogio del biografiado, en este caso,en su calidad de obispo. Amaba a sus fieles con un afecto tan fraternal quese consideraba su igual, y no su prelado. Rechazaba todas las vanidades delmundo, insistía en que debía despreciarse la vida de este mundo y ambi-cionar la vida futura. Se mostraba humilde en la prosperidad, firme en laadversidad, solidario con los débiles, consideraba todo perjuicio ajeno comosi fuese suyo y se alegraba de los éxitos de los demás como si fuesen propios.Poseía una gran gravedad y dignidad, pero aborrecía las prendas suaves yprefería las ásperas, pues éstas hacían huir a los demonios y ponían la carneal servicio del espíritu. Era moderado en el comer y en el beber, tanto quesus costumbres en este terreno no diferían de las de los monjes. Cita a conti-nuación el autor como los dos logros más importantes de la actividad deBraulio como obispo la construcción de la iglesia de Santa Engracia y laredacción de una Vida de san Millán de Tarazana, en referencia a la Vita s.Aemiliani (BHL 100) que, en efecto, se debe a Braulio de Zaragoza. Ejerció ladignidad de obispo durante veinte años, y a lo largo de ese tiempo mostró talsantidad en todos sus actos que fue un ejemplo para todos y un modelo devirtud.

El octavo capítulo narra su última enfermedad y su óbito. Tras elfallecimiento de todos sus hermanos, que murieron en sus brazos, Brauliocomenzó a sentir los síntomas de una grave enfermedad. Alarmada entoncestoda la ciudad de Zaragoza, se dejan oír fuertes gritos y lamentos. Incluso losinfieles, dice el texto, se reúnen junto a él y le suplican que no los abandoneni los entregue como ovejas en manos de los lobos crueles. Corren a su ladotanto los jóvenes como los víejos.Jloran tanto los varones como las mujeresal darse cuenta de que .en breve se verán privados de tan gran padre. Día ynoche la casa de Braulio se llena de una gran multitud de paganos, judíos,cristianos, monjes y de miembros de los restantes estamentos eclesiásticosque acuden a visitarlo y a vigilar su salud. Finalmente acude también elobispo Áudaxde Tarragona, un personaje histórico (ea. 633-ca. 637), contem-poráneo de Braulio, pero que parece haber muerto mucho antes que éste--.

12 Vid. L. A. GARCfAMORENO,Prosopografía del reino visigodo de Toledo , Sala manca, 1974(Acta Salmanticensia, Filosofía y Letras; 77), n? 566 (p. 199).

LA VITA BEATl BRAULII EPISCOPI ET CONFESSORIS 155

y así el sexto día antes de las calendas de abril, esto es, un 27 de marzo de unaño que no se menciona, Braulio fallece, mientras una melodia de ángelesresuena alrededor de su lecho. Fue sepultado en la iglesia de Santa María laMayor, dice el autor, junto al altar de Santiago, altar que había hecho cons-truir el propio Braulio.

El noveno y último capítulo está consagrado a la invención de las reli-quias de san Braulio en tiempos del obispo Pedro de Zaragoza, en quien debeverse a Pedro de Librana (1118-1128) de acuerdo con las fuentes manejadaspor el autor de esta Vita b. Braulii, en este caso la Legenda Cesaraugustana(BHL 4774) Yel De reuelacione b. Braulii ep. Cesaraugustani (BHL 1448m)l3.Seiscientos años después de la muerte de Braulio es elevado a la cátedraepiscopal de Zaragoza un obispo de nombre Pedro. Éste atraviesa una situa-ción muy difícil, pues se enfrenta a todo tipo de presiones tanto por parte delos fieles como de los infieles, en los que debe verse a los musulmanes. Así,cierta noche en la que se retira a dormir oprimido por la tristeza y sin habercenado, cuando se apodera de él el sueño, se ve a sí mismo ante el altar dela Virgen María en la basílica de Santa María la Mayor, aunque ésta no semencione expresamente. Pero mientras suplica a la Virgen que lo asista ensus dificultades, se presenta ante él san Valerio (a menudo citado tambiéncomo Valero), obispo de Zaragoza (ea. 290-ca. 315) en tiempos de las perse-cuciones del emperador Diocleciano (284-305)14.El santo censura a Pedro suactitud, pues, le dice, tiene la arrogancia de solicitar el auxilio de la Virgen,Jesucristo y los santos, cuando permite que uno de estos santos permanezcaenterrado de forma poco honrosa en la entrada de la basílica, donde susrestos son pisados por todos los que acuden a la iglesia, y en especial, por lasmujeres. Así pues, lo exhorta a que exhume las reliquias de este santo, quenaturalmente es Braulio, y las entierre en un lugar de honor. A continuación,san Valerio indica a Pedro el sitio en el que reposan los restos de Braulio,señalando el sepulcro de éste mediante tres golpes de su báculo. A la mañanasiguiente, Pedro convoca al cabildo y revela a sus hermanos la visión que hatenido. Tras ello se apresura a acudir a la iglesia de Santa María la Mayoracompañado por numerosos testigos y, una vez allí, les indica el lugar delenterramiento de Braulio, en el que se observan las marcas dejadas por losgolpes del báculo de san Valerio. Al cabo de unos pocos días, reunida enla iglesia toda la ciudad de Zaragoza, encuentran el sepulcro de Braulio y,tras abrirlo, descubren que, pese al tiempo transcurrido, tanto el cuerpo delobispo como sus ropajes han permanecido incorruptos. Al mismo tiempo,una intensa fragancia llena el ambiente. Las reliquias de san Braulio sontrasladadas entonces hasta el altar mayor de la Virgen María entre himnosy cánticos' y allí reposan todavía, añade el autor, en el momento en el que élescribe. En ese lugar, en el que se distinguen por los numerosos milagros queobran, son honradas por los fieles.

13 Sobre Pedro de Librana, vid. A. SERRANOMARTfNEZ,"Epíscopologío ...", art. cit.,pp. 204·206.

14 Sobre el obispo Valerio, vid. A. SERRANOMARTfNEZ,"Episcopologio ...", arto cit., p. 199.

156 JOSÉ C. MARTíN

Fuentes

El autor tuvo a su disposición un manuscrito semejante al actual Paris,BnF, lato2277, un volumen de finales del S. XIII de origen zaragozano, puestoma como punto de partida de su relato el expediente de textos transmi-tido por este códice, a saber: la Vita b. Leandri, Ysidori arehiep. Yspalensium,Fulgencii Cartaginensis arehiep. et Braulionis Cesaraugustani ep. (BHL 4SlO),fuente de los capp. I-S, la Legenda Cesaraugustana (BHL 4774) Yel De reue-laeione b. Braulii ep. Cesaraugustani (BHL 144Sm), siendo estas dos últimaspiezas las fuentes sobre las que se construye el cap. 915. No puedo citar nin-guna mala lectura de este manuscrito que haya pasado a la Vita b. Braulii(BHL 144Sn), por lo que no es seguro que el autor de esta última obra sehaya servido precisamente del códice parisino. Si esto hubiese sido así,tendríamos un claro terminus ante quem para la redacción de la leyenda delejemplar escorialense, pues hacia los años 1405/0Sel manucrito de París seencontraba en posesión de Benedicto XIII (1394-1417)y a partir de entoncesno habría podido ser consultado por el autor de la Vita b. Braulii (BHL144Sn),que escribe, sin duda, en Zaragoza!",

Además de las obras señaladas, la otra fuente fundamental de la Vita b.Braulii aquí editada es la Legenda maior S. Francisci (BHL 3107) de Buena-ventura de Bagnoregio (t 1274), a la que nuestro autor recurre a menudotanto en la redacción del prefacio (praef. 3-S) como a lo largo de su relato,en especial, para atribuir a Braulio de Zaragoza diversas acciones y virtudespropias de san Francisco (capp. 4 y 7), pero también en la sección dedicadaal martirio de Hermenegildo a manos de su padre, el rey Leovigildo (cap. 3).

Otra fuente segura es la Epistula III (BHL 5613)de Sulpicio Severo (cap.S,6), utilizada para atribuir a la muerte de Braulio de Zaragoza una escenaocurrida con ocasión de la última enfermedad de san Martín de Tours, segúnel testimonio de su biógrafo. Menos seguro, en fin, es el uso de los Moraliain 19b de Gregorio Magno (cap. 6,1) o el del Antiphonale Missarum sextuplexicr: 1933) (cap. 5,5), si bien en este último caso, el autor de Vita b. Braulii(BHL 144Sn) parece citar un texto semejante, sea cual sea su origen. Comoes habitual, son frecuentes asimismo las citas bíblicas, en especial, las de losSalmos y el Eclesiástico, pero también hay referencias al libro de la Sabi-duría y al Cantar de los Cantares, todavía dentro del Antiguo Testamento,y al Evangelio de san Mateo y al Apocalipsis, entre los libros del NuevoTestamento.

II!

if1i

¡il

I1

,11

I

.f--- 15 Sobre el manuscrito de París y sus contenidos, vid. J. C. MARTíN, "Las composi-ciones ...", arto cit. La Vita b. Leandri, Ysidori, Fulgencii et BrauTloñis (BHL 4810) ha sido editaday traducida por mí, vid. J. C. MARTíN, "Vita ss. Leandri, Isidori Hispalensis, Fulgentii Astigitani etBraulionis Caesaraugustani ep. (BHL 4810). Editio princeps", e-Spania, 4, diciembre 2007, revistaelectrónica, URL -ce-spania.revues.org»: véase además la traducción del texto en Id., "vita ss.Leandri, Isidori Hispalensis, Fulgentii Astigitani et Braulionis Caesaraugustani ep. (BHL 4810).Traducción", e-Spania, 4, diciembre 2007, revista electrónica, URL ce-spania.revues.org». De susotros dos contenidos he procurado también una edición y estudio en J. C. MARTÍN, "Hagiografíaaragonesa medieval.¿", art. cit.

16 Sobre la historia del códice Paris, BnF, lato 2277 hasta su llegada a la actual Biblio-theque nationale de France, vid. J. C. MARrtN, "Hagiografía aragonesa medieval. ..", arto cit.

LA VITA BEATI BRAULIl EPISCOPI ET CONFESSORIS 157

Lengua

Entre las características lingüísticas más llamativas de esta obrita, enel terreno ortográfico-fonético, está la frecuente confusión en el uso de lasgeminadas, como en uallidissima (praef. 9), Fflorentina (1,11), cireumsperssa(1,11), prorssus (3,5), propallabat (4,14), ennarrabat (4,15) yennarrare (7,4),consumata (6,10), molicie. 1(7,6), eomuni (7,S), Tirasonenssis (7,14), luppi(S,6), additus (S,11), defferentem (9,4) o aparebat (9,16). Esto me ha llevadoa aceptar, tras ciertas dudas iniciales, la forma adverbial afforciori (6,5, pora fortiori), pues así está escrita en el manuscrito. Se encuentra asimismoalgún ejemplo de confusión en el uso de la H, como en aud (praef. 2), arehus(praef. 3), heucaristiam (6,7), eohegerat (S,1) yae uoce (9,4). Otras formasque llaman la atención son Astoritensem 0,5, por Asturieensem), ynians (2,1,por inhians ), gignasiis (4,1, por gymnasiis), neumpmatis (4,S, por pneumatis )o himpnis (9,lS, por hymnis). Naturalmente, algunas de estas grafías puedenser el resultado de errores de copia.

En el plano morfológico, he aceptado la forma adurentis (3,5) por laesperable adurentibus, pues las formas de ablativo plural en "<is"por "<ibus"son comunes en época medieval, en especial tras ablativos en "-is". La ana-logía con el tema de presente y la confusión entre "-sc-" y "-c-" explican laforma didiscerit (4,5). Más dudas me ha planteado la forma proferebatur(4,12) como un uso deponente de un verbo que, en principio, no lo es.

Desde un punto de vista sintáctico, el fenómeno más llamativo es elrecurso frecuente al nominativo absoluto en frases que comienzan con unsustantivo en nominativo concertado con un participio, pero presentan unverbo principal con un sujeto diferente. Ejemplos de ello son: "Ouem ueluthostem publicum exprobrans et uiuaciter denegans (se. Hermenegildus) quodfieri poposcebat, confusibiliter retrogrado pede uersus episcopus regi fre-menti relacionem protulit de peracto" (4,7), "ergo afforciori unieus manensdeus, sibi non repugnat trinitas personalis" (6,5) y "Dernum non multiselapsis diebus ad spectaculum huius rei totus ciuitatis populus conuocatus,sepulcrum effodientes uas inuenerunt..." (9,13). En otro pasaje, el autor unemediante una partícula copulativa un ablativo absoluto con un participio ennominativo, sin duda, también un nominativo absoluto, aunque en este casoaparezca concertado igualmente con el sujeto del verbo conjugado: "Chime-rica quoque huius mundi ealcata ymagine et fallaci totusque absortus (se.Braulius) in deum, corpus cohegerat (se. Braulius) spiritui deseruire" (S,1).

Otra construcción digna de ser señalada es Mirabile dietum (5,5), en laque el autor hace uso de una forma de supino en acusativo frente a la espe-rable de dativo-ablativo ~~-tu". Responde, sin duda, a la extensión del usodel acusativo característica de los textos latinos medievales.

Más difícil de entender es la frase que dice "Nedum regnum celesteornatur huiusmodi genitura, uerum regnum terrenum disponitur guber-nando ex augmento felici sexti nati nobilissimi Recaredi.," 0,10). En efecto,el uso del gerundio gubernando como complemento de disponitur parecetener un valor final y pasivo: el reino celestial se ve adornado con los hijosde Leovigildo,mientras el reino terrenal, Hispania, en este caso, se dispone averse gobernada por el sexto de estos hijos, Recaredo.

I1I

11,

11'l'¡Ii

158 JOSÉ C. MARTtN

Tampoco tengo muy claro el sentido de la proposición introducida porla partícula ut en la frase: "Hec proles septenario numero circumsepta perseptem stellas totum orbem fulgide lucidantes deuocius figuratur, ut lateconcinit diuine pagine ortus sacer" (1,12). Tiendo a ver un uso de concinocon dativo (sacre pagine), en referencia a un pasaje de las Sagradas Escri-turas que señalo en el aparato de fuentes. Con esta expresión el autor pon-dría en relación los siete hijos de Leovigildo con las siete estrellas del cielomencionadas en el Apocalipsis. Pero no estoy seguro.

En otro pasaje da la impresión de que el autor ha olvidado introducir elverbo principal conjugado: "Et ipso in oracione huiusmodi permanente, eccebeatum Valerium ueste sacerdotali indutum, uenerabili specie, effigie subsenili, habentem capillas canos, uirgam pastoralem in manu defferentern,ipsum ac uoce turbida increpantem: Miserrime presul..." (9,4-5). En efecto,la oración se inicia con un ablativo absoluto, tras lo cual el autor introduceel complemento directo beatum Valerium, del que se esperaría que fuese elobjeto de un verbo como uidet u otro parecido, pero, al acumular comple-mentos en acusativo en torno a este objeto (indutum ... habentem ... defferen-tem ... increpantem), cuando finalmente reproduce las palabras del santo enestilo directo que desarrollan el participio increpantem, no advierte que hadejado la frase principal sin verbo conjugado. Creo que es una especie deanacoluto y no un error de transmisión.

Por el contrario, son meros errores de transmisión, a mi juicio, lospasajes: "Quarto demum hostium prius utens, ueluti regibus moris erat,postmodum ueste imperiali adornatus sedit in cacumine solii..." (2,6) y"Ouod ut ictu securis cerebrum capiti undique spergeretur, spiritum conse-cratum deo patri in celesti gloria eternaliter situandum" (3,9). En el primerode ellos, no encuentro sentido a la forma quarto; en el segundo, lo que debe-ría ser la oración principal: "spiritum consecratum deo patri in celesti gloriaeternaliter situandum" no incluye ningún verbo conjugado ni tampoco unnominativo que indique el sujeto, y dado que se trata de una frase muysimple, no me parece que pueda atribuirse a un mero descuido del autor.

Por lo que al léxico se refiere, como he señalado más arriba, algunasvoces poco comunes atestiguadas en esta obra sugieren una datación de fina-les de la Edad Media. Pueden citarse, en efecto, los sustantivos contectus(8,11,una forma derivada, supongo, del verbo contego y equivalente a tectum,-i) yaccucie (9,17, una variante ortográfica por acutiesy", el adjetivo chime-rita (8,1, esto es, chimerica), los adverbios uirtualiter (1,11), f/origere (1,11, sise trata verdaderamente de un adverbio y no de un error de copia por adore ...f/origero), innaturaliter (3,8), oretenus (4,7) y relucenter (6,1, es interesanteinsistir al mismo tiempo sobre el gran uso de adverbios en "<ter"que encon-tramos en este relato); los verbos supernitet (praef. 1) y concernitur (1,7, porel simple cernitur); y los participios de perfecto euagratis (2,10, que no heencontrado atestiguado en ningún otro texto y cuyo sentido se me escapa, sibien podría ser un error de transmisión), supratacti (5,3) y preelusam (6,3, deun verbo praeeludo para el que no he encontrado más ocurrencias).

17 No incluyo aquí la variante meramente gráfica antitistis (8,15) por antistitis.

I

LA VITA BEATI BRAULIJ EPISCOPI ET CONFESSORIS

Advierto asimismo sobre el uso de la forma relegatus en "O beatumpontificem ad fastigium tanti culminis subleuatum, cuius progressus inomnibus relegatus manu diuina creditur a deuoto!", donde parece tener laacepción de "elegido, escogido".

Finalmente, debe señalarse el hecho de que un revisor ha introducidoun gran número de correcciones en el texto, siempre en favor de unos usosgramaticales clásicos.

Edición crítica 18

/67rIncipit uita beati Braulii episcopi et confessoris.

ISicut sidus fulgidum inter micantes Pleyades supernitet, ita illustri uita suasuper infuso lumine diuinali beatus presul Braulius inter agmina beatorum nosciturlucide radiare. 2Nam qui sublimatus genere, uenustus honestate, edoctus affluentinoticia ueritatis ac ueritate sincera uirtutum mirifice fuerat conuallatus, aud dubiumquin deturpantia crimina et delicta deorsum traxit in profundum. 3Hincetenim quasistella matutina in medio nebule claris uite micans et doctrine fulgoríbus, sedentes intenebris et umbra mortis irradiacione prefulgida direxit' in lucem et, tanquam archusrefulgens inter nebulas glorie, signum in se dominici federis representans, pacem etsalutem euuangelizauit hominibus, existens et ipse angelus uere pacis. 4Hunc igituruirum mirabilern, ueritatis preconern, sanctitatis speculum, humilitate sublimem,mortificacione uiuidum, simplicitate prudentem omnique morum honestate conspi-cuum et totius euuangelice perfeccionis exernplar, supema preuentum gracia, ordi-nato progressu ab infimis peruenientem ad summa, dignis laudibus excolamus. sHincinsuper dei nuncium, amabilem Christo, imitabilem nobis et admirabilem mundo,seruum dei fuisse Braulium indubitabili fide colligirnus, si culmen in eo eximiesanctitatis aduertimus, qua inter homines uiuens imitator fuit angelice puritatis, quaet positus est perfectus Christi sectatoribus in exemplum.

6Adhuius tam eminentis uiri uitam, omni imitacione dignissimam, describen-dam indignum et insufficientem me senciens, id nullatenus acceptassern, /67vnisime dominorum canonicorum feruens incitasset affectus ipsiusque capituli concorsinstancia induxisset, tum quia, si preconia laudum eius tacuero, timeo sceleris arguiut ingratus. 7In descripcionem autem eorum operurn, que per seruum suum deusdignanter effecit, curiosum stili ornatum negligendum esse putaui, cum legentisdeuocio plus simplici quam sermone proficiat falerato. 8Vt autem initium uite

18 Abreviaturas utilizadas en la cita de las fuentes: Anon. lego Cesaraug. = LegendaCesqraugustana (BHL 4774), ed. J. C. MARTíN,"Hagiografía aragonesa rnedíeval.."; arto cit.;Anon. reuel. Braul. «De reuelacione b. Braulii ep. Cesaraugustani (BHL 1448 m), ed. J. C. MARTíN,"Hagiografía aragonesa medievaL", art. cit.; Anon. uit. Leand. = Vita b. Eeandri, Ysidori archiep.Yspalensium, Fulgencii Cartaginensis archiep. et Braulionis Cesaraugustani ep. (BHL 4810), ed.J. C. MARTíN,"Vita ss. Leandri ... Editio princeps"; art. cit.; Antiph. miss. =Antiphonale Missarumsextuplex (CPL 1933), ed. PL 78,725-850A; Bonau.leg. mai. Franc. = Bonauentura, Legenda maiors. Francisci (BHL 3107), ed. Doctoris Seraphici S. Bonaventurae S. R. E. episcopi cardinalis Operaomnia, vol. 8, Ad Claras Aquas (Ouaracchi), 1898, pp. 504-549; Greg. M. moral. = GregoriusMagnus, Moralia in Iob (CPL 1708), ed. M. AOR1AEN,S. Gregorii Magni Moralia in Iob, Turnhout,1979-1985 (ee SL 143-143B); Sulp. Seu. epist.e Sulpicius Seuerus, Epistulae I/I (BHL 5611--5613), ed. J. FONTA1NE,Sulpice Sévére. Vie de saint Martin, vol. 1, Paris, 1967 (Sources chré-tiennes; 133), pp. 316-344.

159

160 JOSÉ e, MARTíN

ipsius, progressus et consumacio lucidius memorie' teneatur, decreui legendamnouem titulis departiri, cum nouenarius ordo angelicus factis mirabilibus huiussancti proporcionabiliter adaptaretur. 9primus de nobili ortu suo, secundus de uarioregimine patris eius, tercius de persecucione grauissima fratris sui, quartus de saga-citate ac eius prudencia intellectus, quintus de adepta diuinitus dignitate, sextusde heresum uallidissima seccione, septimus de sue regimine dignitatis, octauus deperfecto obitu uite eius, nono de inuencione sui corporis reuelata.

(1) De nobili ortu suo primum capitulum.

'Varietate regni mundialis per inuium defluente, cum regnum Gothorum aregiminis duce menssibus quinque uacasset, in eodem nouiter est ortus rex nomineLeuigildus, frater Luibe principis Galliarum. 2CuiTheodosia, filia Seueriani ducis pro-uincie Cartaginensis, matrimonio copulata, septem ex eo filios procreauit. 3Quorum/68rnomina ad deuocionem fidelium ampliandam decreui scripture fideli huiusoperis commendare. 4In primis igitur in lumine prodiit Leander, qui tanquam faculaardens ignitum eloquium a mentis precordiis eructabat et euentus presulis dignitateYspalensem metropolim baculo pastorali cum suis aliis suburbanis per rectum iterpreceptorum domini dirigebat. 5Huic Fulgencius stirps beniuola post successit, quiprimum Astoritensem cathedram et demum Carthaginense pallium apprehendensbino cornu pontificalis honoris noscitur decoratus. 6post hunc Ysidorum archiepis-copum Yspalensem diuina uirtus in lucem produxit refulgentem. 7A quo noticiaueritatis sic est propalata eloquencie ornamento quod cercius concernitur suadoctrina pocius angelica quam humana. 8Hos insequitur Braulius Cesaraugustanuspastor, febo illustratus luminis renitentis tam in sermonis discreccione quam inueritatis promulgacione contra pestem hereticam Arriani. 9Nondum cessat producereflorem purum, cum alter noua plantula oriatur nomine Herminigildus, catholicefidei consolidans fundamentum martirio capitis detruncati. lONedumregnum celesteornatur huiusmodi genitura, uerum regnum terrenum disponitur gubernando exaugmento felici sexti nati nobilissimi Recaredi, qui sacrum babtisma dilatauit perompes dominii sui plagas caritatis ardore diuinitus circunfusus. 11Post hos uirtualiteroritur in natura florida Fflorentina, que odore sanctitatis florigere circumsperssamater asseritur quadraginta monasteriorum uirginum monacharum. 12Hecprolesseptenario nu- /68vmero circumsepta per septem stellas totum orbem fulgidelucidantes deuocius figuratur, ut late concinit diuine pagine ortus sacer.

(2) De uario regimine patris eius 2m capitulum.

'Beatítudine regni corruptibilis pater huius prolis adepta diuinitus, annoduodecimo sui uariabilis principatus aperto ore ynians ad latitudinem sui imperiiamplectendam cepit bello opibus et concordia amicorum 'bellicosis actibus exerceri,ex quibus uictoriam copiosam de suis hostibus est sortitus. 2Cantabrorum deniquenacionem et illam regiam ciuitatem Cesaraugustanam suo imperio subiungauit.3Quam plurime insuper Yspanie ciuitates ipsius dominacioni rebelles eius uiribussunt collise ac subiecte fidei christiane. 4Denique a portu Aspe usque ad mareOcceanum tam ciuitates metropolitanas quam castra, uillas cum suis suburbanissubiecit ualenter sui gladii dicioni. 5Auiditate uero sacrilega diuiciarum exorta inprecordiis sue mentis, primus erarium de rapinis ciuium hostiumque propria manuhausit. t6Quarto demum hostium prius utens t, ueluti regibus moris erat, post-modum ueste imperiali adornatus sedit in cacumine solii, supra se uacue sublimatus.

LA VITA BEATl BRAULlJ EPlSCOPI ET CONFESSORIS 161

7Amplius ductus amore filii sui Recaredi, in partibus Celtiberie fundamenta iacensdedit inicium ciuitati, quam Recapolim apellauit, et tandem deduxit ad finem debiteultimatum. 8Verum filiis ad litterarum studia transmissis, cepit tenebra criminalisipsius in tantum /69robtundere intellectum quod perfidiam arrianam ueritati fideicatholice preferebat. 9Iamque malicie stimulo agitatus, cepit in christianos crudeliterdebacare quosdam exilio relegando, quosdam fraudulenter aliciendo muneribusatque donis, quosdam uero detruncacione martirii coronando. lOEcclesiasticamliber-tatem, priuilegia et redditus annullauit, pestem arrianam per confinia sue tiranicepotestatis ampliauit uisceribus euagratis. 11Sicque factum est ut ipso relinquente,cuius uirtute firmiter permanent inconcussa, posteriora hominis istius in deteriustaliter deuenerunt quod, quamuis huius regimen habuerit ortum gratum, finalitertamen sic cecidit quod ab hostibus uexatus grauiter extra fidem catholicam spiritumexalauit.

(3) De nece crudelissima fratris sui 3m capitulum.

'Occísís a rege nephario quam plurimis christicolis, non desit eiusdem rabies adsuos genitos extendere ramos, quoniam, cum Herminigildus, naturaliter eius natus,uirtuosadoctrina uiri reuerendissimi fratris sui Leandri archiepiscopi Yspalensis abarriana secta ad fidem catholicam esset uersus, pater eius furens et fremens totisuiribus conabatur ipsius mentem reducere ad heresim primitiuam. 2Quorespondentenolle a preceptis dominicis deuiare, quin pocius pro eorum obseruancia ferreconstanter onera, uincula, carceres et mortem /69vsubire ultimo corporalem, crudelispater eum regni hereditate priuauit et patrimonio paternali. 3Sed cum nec sic possetflectere eius mentem, studuit ei inferre grauamina acriora. 4Nam ipsum in teterrimocarcere detrusit honeratum ferro et manibus colligatis pedibusque duris cornpedibusuinculatis. sAduero quia aurum in fornace flammis adurentis tanto clarius compro-batur quanto forcius ibi ardet, hinc martir domini profuturus, nulla prorssus -cfractus»aut mutatus iniuria, cepit mentem constancius solidare ad mundanum contemptumet tolleranciam corporalium passionum pro adipiscenda eterna felicitate, certantiuiriliter reseruata. 6l<n>minente autem paschale solemnitate, pater perfidus misitad eum in carcere constitutum Arrium antistitem ut de manu ipsius perciperet sacricorporis sacramentum et sic reddire ad suam beniuolenciam mereretur. 7Quemuelut hostem publicum exprobrans et uiuaciter denegans quod fieri poposcebat,confusibiliter retrogrado pede uersus episcopus regi frementi relacionem protulit deperacto. 8Et ut comperit seuus iudex ipsius constanciam sic inflexibiliter permanere,eius haustu sanguinis affectans inebriari et fieri crudelissimus filicida, sentenciamprofert grauem ut eius filius morte innaturaliter detruncetur. 9Quod ut ictu securiscerebrum capiti undique spergeretur, t spiritum consecratum deo patri in celestigloria eternaliter situandum t. lOCuiusmartirium, non mediocri gracia insignitum,fuit duplici miraculo approbatum. llNam dum medium tenerent omnia silencium, inconcilium audita sunt modulamina angelorum circumcirca corpus martiris sonorosisuocibus concrepata. par 12Demu'meciam accense lampades non humana operacione,sed diuina pocius etcelesti, totam illam regionem radiosis luminíbus illustrarunt.

(4) De sagacitate ac eius prudencia intellectus quartum capitulum.

'Cum ergo studio intenderent quatuor columpne ecclesie militantis, Braulius,loris sensualitatis racionabiliter efrenatis, cepit mentem deuiare ab his que gignasiisa scolaribus committuntur. 2Nam consorcium femineum, quod inutilis occasio estruine, tanquam pestem abhominabilem fugiebat. 30cium quoque uiuaci memoria,

I!!1

u

11

11,

111:

¡illI!!:

1;'1

l'

II

162 JOSÉ C. MARTíN

exercitacione continua a se penitus repellabat. 4Musicorum modulamina, que studiumauertunt a mentibus auditorum, tanquam opprobria maculancia abhorrebat. 5Adintelligenda quoque scripturarum profunda ipsius accumen ingenii sic erat spiritussancti lumine radiatum quod in parua mora temporis per se septem artes didisceritliberales. 6Quid uero de capacitate memorie proloquar eleganter? 7Nam omnia,que lingua oretenus depromebat, sic in memorie scrinio recondebat ut non solumnon obliuisci, sed nec reminisci aliquando diceretur. 8Tanta intellectus luciditatepatefaciebat sacre scripture archana ut uideretur ipsius doctrina almi neumpmatisduccione ueridice illustrata. 9Si in cuiuspiam mente oriebatur dubium aliquodscrupulosum, sic ueritatem radio claritatis illuminabat exterius quod mens dubitantisplenarie extimabat de dubio omnem rei (lov certitudinem habuisse. IOQuisenim ingreco, siro, ebrayco, barbarismo, egipcio, latino tam sapienter fuit instructus? IIQuistam uiuaciter disputacionis gessit certamen? 12Quis tam diserte leccionem audito-ribus proferebatur? \3Quis tam edocte sophismatum enucleabat ligamen? 14Quistam ardenter uerbum salutis propter zelum feruidum animarum indesinenter<pro>pallabat? 15Saneuir iste sanctus diuini spiritus calamo instructus dum quadamdie coram populo predicaret, uisa est columba nitens prefulgida claritate ipsius auriinmitere que assistentibus ennarrabat. 16Exquo euidenter conspicitur quod sapienciahuius sancti, alis ueritatis in altis subuecta, fuit aquila uolans, nostra uero scienciauentre graditur super terrarn . 17Etquamuis in eius intellectu sic luminosa scienciaradiaret, non tamen ex hoc ipsius mens, humilitatis radice firmata, extolens gradumconcepit, quin pocius se indoctum cum indoctis et nescientem cum ignorantibusfatebatur.

(5) De adepta diuinitus dignitate capitulum v=,

1Accepto post hec regali sceptro Recaredus, ut successor per rectam generacionislineam in eius dominio oriretur, duxit uxorem ex partibus Britanie Heladiam filiamregis Artus, de qua genuit filium nomine Luibam, primogenitum eius natum. 2HicRecaredus, consilio fratris sui Leandri archiepiscopi Yspalensis reuocatis a studioFulgencio, /71rYsidoro et Braulio ac per eos in fide catholica solidatus, tocius gentisGothice populum inclitum, erroris labe detersa, ad cultum deduxit fidei orthodoxe.3Anno igitur quarto regni sui affectans pestem arrianam eliminare a suo dominioprincipatus, missis legatis solemnibus ad dominum papam Gregorium, tunc deiecclesiam gubernantem, ex iussu presulis supratacti in urbe Toletana congregata estsinodus, ad quam sexaginta duo episcopi conuenerunt ut arriana heresis secaretur.4Quorum concilio princeps gloriosissimus Recaredus personaliter interfuit ut suapresencia gesta ipsorum et subscripcione roboraret. 5Cum autem successu temporissedes Cesaragustana patrono beniuolo esset carens et ipsius eleccio ex decretosummi pontificis ad dictum foret concilium reuoluta, [ut] inuocato flamine, ut estmorís, subito cecidit super caput Braulionis quidam globus igneus et resplendens.5Mirabile dictum! .61ncapite antitistis profuturi nulla facta penitus ustione, auditaest in jlla lucida claritate uox que intonuit sic patenter: "Ecce puer meus electus,quem elegí. 8Super ipsum spiritum meum situaui. 9Cuius sonitu omnes territi, tandemad se diuino presidio reducti electum a sancto spiritu eligendum ab eis nullatenusdubitarunt. IOConcordiigitur eleccione facta et electo a fratre suo Yspalensi archie-piscopo consecrato ac concilio inchoato, omnes comuni consilio decreuerunt utBraulius surgeret et uerbum dei preponeret coram cunctis. 11Mirum certe! 12Tamardenti feruore absque prouisione aliqua uniuerssis assistentibus predicauit quodeius predicacio pocius uidebatur illata diuinitus quam (llv humanitus adinuenta.\30 beatum pontificem ad fastigium tanti culminis subleuatum, cuius progressus inomnibus relegatus manu diuina creditur a deuoto!

LA VITA BEATI BRAULII EPISCOPl ET CONFESSORIS 163

(6) De heresum ualidissima seccione Vlm capitulum.

'In sede igitur pontificalis dignitatis Braulius sublimatus cepit a ueritate fideirelucen ter spinas florum dogma tum resecare que mentem catholici pungunt acriteret lacerant dolorose. 2Vnde cum in prefata sinodo surrexisset quidam pestiferarticulos fidei deridens et ueridicam legem nostram, uir iste feruore amoris diuiniexcitatus cepit racionibus et argumentis insolubilibus antedicto heretico obuiare.3Preelusam ergo trinitatem taliter persuasit: 40mnis perfeccio stat in tribus, ergocreans trinitas est credenda. 5Aduero unicus manens sol in se continet trinitatem,scilicet substanciam, splendorem et calorem, ergo afforciori unicus manens deus, sibinon repugnat trinitas personalis. 6Amplius ueritatem incarnacionis absque uirginislesione nobis ostendit splendor solis, qui dei filium designat, penetrans fenestramuitream et non fractam. 7Insuper scripturarum oracula profitentur et infinitissimamtrinitatem, uirginis concepcionem, circuncisionem carnis penitus refutandam,aduentum dei filii in carnem, populi Israelitici sacrificia uacuanda, sinagogamper sanguinem Christi in ecclesiam commutandam, iudicium ultimatum, /72rheucaristiam Christi corporis et sanguinis significatam. 8Ergo abscedere debet omnisficcio simoniaca a mente Christum cuiuslibet profitentis. 9Hiispluribusque aliis ductisin medium argumentis, hereticum fertur disputacione ueridica confutasse. IOTandemdisputacione largius consumata et dicta tercia sinodo celebrata, unusquisque adsedem propriam est reuersus. IIBeatus uero Braulius dum in Cesaraugustana ciuitatein sancta Maria maiori suam sedem diuinitus situasset, orta est heresis de sectaillius falsidici Machometi. 12Quafunditus extirpata, catholica ueritas eo presidentesumpsit augmentum in tantum quod nullus error pestilens suo tempore uigoremquiuerit habere. 13Quinymmo omnis peruersa oppinio radicitus est euulsa. 14Quainre credendum est quanto feruore ueritatem fidei capiebat, cum sic ab eo quecumquesinistra heresis scinderetur.

(7) De regimine dignitatis septimum capitulum.

IFraterna autem dileccione suis subditis sic cohesit ut iam non uideretur eorumprelatus, sed concanonicus et equalis. 20mnium uanitatum mundialium precipuusexprobrator, presens seculum relinquendum, futurum proclamabat ab omnibusaffectandum. 3Erat enim in prosperis humilis, in aduersis constans, amicus bonis,contrarius peruersis, nullius faciem pro ueritate loquentem premens, misericordieoperibus iuxta operum suarum habundanciam insistens, infirmis compaciens,beniuolentibus gaudens, aliena dampna propria deputans, de extraneis gaudiistanquam de propriis exultabat. 41am uero in uerbis et in confa- /72vbulationibuseius quanta erat grauitas et dignitas quis sufficiat ennarrare? 5Quam insuper alacer,quam efficax in questionibus exsoluendis, promptu s et facilis quis poterat cogitare?6Vestium abhorrebat moliciem, asperitatem amabat, asserens propter hec terreridemones et carnem suo domino sedulo exercicio militare. 7Si quando, induta sibitunica, lenitatem aliquam presentiret, cordulis earrrjegebat interius ut omnemillam indumenti suauitatem in maceracionem corpoream commutaret. 8Quid uerode eius uictu et potu dignis laudibus enarrabo? 9Nam tante erat abstinencie quodiam a cibo comuni et parco monachali non diferens, sola cutis eius ossibuscohereret. IOConabatur namque cotidie extra mundum, extra carnem fieri cunctaquefantasmata corporis ab occulis mentis abigere et superna gaudia incorporaliterintueri. IIBeatissimus igitur non solum uocibus, sed modulis cordis diuinam speciemtaliter affectabat: 12TIbidixit cor meum: Exquisiui te, faciem tuam, domine, requiram.\3Super corpora beatissimorum martirum Engracie et sociorum eius ecclesiamhedificari fecit et ibidem decreuit solemnia officía celebrare. 14Scripsit uitam beati

I c_

1I

11

1

11"l'¡d

1"

ii\

"

"1

11

1,'

,1:1

164 JOSÉ C. MARTíN

Emiliani Tirasonenssis archipresbiteri et in ecclesia Cesaraugustana annis uigintirexit cathedram pastoralem. ISEtquamuis humilitatem in uerbo, /73ropere et animoreseruaret, ab honore tamen sui ordinis nullatenus discrepabat. 16Namex rigore suiregiminis omnes inuaserat tantus timor quod, licet esset mansuetudine dulcoratus,in exequenda tamen iusticia a recto equitatis itinere minime deuiabat. 17Nonaffectuscamalis, non preces infuse dominorum, non mine, non precium cuiusquam ualuitipsum a brachio equilibre iusticie flectere quoquomodo. 17Quidde helemosinarumeius prosequar'accionibus, quoniam, ut uerum fatear, petentibus ultro distribuit etindigentibus ylariter ministrauit? 18Tamarte autem uite et superexcellentis sancti-tudinis noscitur tunc fuísse quod exemplum omnium predicabatur et speculumomnimode sanctitatis.

(8) De mirando uite eius obitu vm= capitulum.

1Chimerica quoque huius mundi calcata ymagine et fallaci totusque absortusin deum, corpus cohegerat spiritui deseruire. 2Postquam igitur in suis manibusFulgencius, Leander, Ysidorus et Recaredus fratres eius deo spiritum reddiderunt,uir sanctus reuersus ad sedem propriam, anno uicesimo sui pontificatus, cumiam temporibus Sisanacii, Scutillaris, Tusgalii et Suedi, nec non Ysidebuti regum 'Gothorum felicissime ecclesiam gubemasset, post dies aliquot facta est manus dominisuper eum et, ut fratrum suorum uestigia prosequeretur, dura egritudine occupatur.f13v3Turbatur ex hoc casu non modicum Cesaraugustana urbs et ululatus durislamentacionibus increbrescunt. 4Conueniunt infideles et lacrimis facies irrigantesdiris singultibus intonabant: sCur nos, pater, deseris aut cui nos desolatos relinquis?6Inuadent enim gregem tuum luppi cupidissimi et rapaces. 7Adeunt et canonici, quospastor pius enutrierat lacte suo, et intuentes transitum patris de proximo i-cnc-rni-nentem amaros ploratus de cordis uisceribus erumpebant. 8Conglobantur in unumagmina ciuitatis. 9Currunt iuuenes, properant senes. IODeflentuterque sexus uirorumet mulierum tanto patre concito priuaturi. l1Visitancium autem et uigilanciumpaganorum, Iudeorum, christianorum, monachorum et aliorum statuum tanta fuitdiebus ac noctibus multitudo quanta admittere poterat domus additus et contectus.I2Mtémporedenique sue egritudinis incohate usquequo anima a corpore est egressa,chorus psallencium a diuinis laudibus non cessauit. 13Quidplura? 14Aduocanturprelati per conuicinia circumquaque. ISInter quos iter arripuit reuerendissimusdominus Audax archiepiscopus Terrachonensis et appropinquante die sui obitus,die dominica illuscecente, sexto kalendas aprilis, circa lectum antitistis decubantisaudientibus multis melodia insonuit angelorum. 16Incuius medio uox intonuit itaclamans: 17Surge, propera, mi dilecte. 18Quaaudita, uelut de sompno Braulius exci-tatus in hanc uocem dulcifluam sic prorupit: 19Ecce uenia cito. 20Etreceptis cunctisdeuotissime sacramentis, in manibus archiepiscopi supradicti animam uirtutibusadhomatam deo tra- f14r sublimandam ad celestem gloriam beatorum. 21Qua inre notandum est quam clare uita huius presulis radiauerit totum orbem, cum perstellam luminosam discematur figurata~pulsis tenebris caliginis et erroris. 22Sepultusautem fuit in ecclesia sancte Marie maioris cum laudibus sonorosis super altare beatiIacobi quod ipse construxerat ad laudem et gloriam nominis Christi, qui cum patre etspiritu sancto uiuit et regnat in secula seculorum. 23Amen.

(9) De inuencione sui corporis reuelata ix= capitulum.

1Variispontificibus post regimen huius sancti gubemantibus ecclesiam supra-dictam, tandem post sexcentos annos et ultra quidam in episcopum eligitur Cesarau-

LA VITA BEATI BRAUUI EPISCOPI ET CONFESSORIS 165

gustanum Petrus nomine nuncupatus. 2Quicum graues oppressiones tam a fidelibusquam ab infidelibus pateretur, cui episcopi conuicini iura et ecclesie libertates auferreindebite conarentur, incenatus pre tristicia recubuit quadam nocte. 3Cum autemcorporaliter obdormiret, uidebatur sibi quod coram altari uirginis eam suppliciterexoraret ut in suis aduersitatibus ipsam adiutricem recipere mereretur. 4Et ipso inoracione huiusmodi permanente, ecce beatum Valerium ueste sacerdotali indutum,uenerabili specie, effigie sub senili, habentem capillos canos, uirgam pastoralem

,in manu defferentem, ipsum ac uoce turbida increpantem: sMiserrime presul, quaaudacia presumis sanctorum auxilia inplorare et uirginis patrocinia inuocare, suiquoque filii subsidio esse fultus, cuius sanctum iacere pateris in limine ecclesieinhoneste? 6Aplanctis enim inmudissimis feminarum maculatur, calcibus conculcaturet f14vomnes ingredientes ecclesiam ipsum irreuerenter pedibus suis premunt.7Cur ergo illius domini reclamas presidium, cuius seruum tam uiliter dehonoras?8Surge ergo et propera ipsumque corpus sanctissimum a dehonestissimo loco traheet ipsi procura honorabilem sepulturam. 9Cunque perfeceris que tibi dixi, deummereberis .adiutorem nec te terrebit amplius persecutor. IOCuicum presul dormitansresponderet se huius rei penitus inscientem, sanctus Valerius, apprehensa dexteraeius manu, ad locum sepulcri deduxit et tumuli longitudinem ter uirga percuciensdesignauit. llMane autem facto, capitulo conuocato, episcopus fratribus prefatamretulit uisionem, 12Deindead ecclesiam uirginis cum multis testibus properans,locum tumuli et signa a beato Valerio premonstrata indubitantissime demonstrauit.13Demumnon multis elapsis diebus ad spectaculum huius rei totus ciuitatis populusconuocatus, sepulcrum effodientes uas inuenerunt, lapide supraposito corpus precio-sissimum coopertum. 14Quodcunctis uidentibus aperientes, reliquie et ossa pontificisinfra posita patuerunt. IsCuius episcopalem dignitatem pontificalia ibidem reperta,ut uirga et anulus, probauere. 160res miranda et omni ueneracione dignissima,sexcentorum annorum fluxus fuerat iam elapsus, set nec in uestibus pontificalíbusaliquod putredinis uestigium aparebat. 17Subito autem tantus odor a confessoriscorpore emanauit quod cuiuslibet potencia odorandi uix poterat pre nimia accucietollerare. 18populus itaque gaudens de tam insolita nouitate, uenerabile corpuscum himpnis et canticis de sepulcro f1Srextrahunt et ante altare maius beate Marieuirginis reuerenter ad dei gloriam posuerunt, ubi usque in hodiemum diem omniumtestimonio requiescere comprobatur. 19Eciampluribus corruscans miraculis ibi afidelibus honoratur ad honorem summi regis, qui cum patre et spiritu sancto uiuitet regnat in secula seculorum. 2°Amen.

APARATO CRÍTICO

praef. 1. supemitet: supereminet Gal. (p. 334) 2. aud: haud P? 3. hinc: hic fans 11archus: arcus p2 4. preuentum scripsi, preuentus P 6. id: quod Gal. (p. 334) 11 instanciap2, instanciam P! 7. descripcionem: descripcione P29. uallidissima: ualidissima p21.5. astoriteríséifi: asturicensem intellege 9. herminigildus: hermigildus P! 10. circum-fusus: circunfussus p22.1. ynians: inhians intellege 10. uisceribus: uiceribus P!3.1. desit: desiit p2 5. adurentis: adurentius intellege 11 fractus addidi cum [ante, am. P6. inminente scripsi, iminente P 11 paschale: paschali p24.1. his: hi P! 11 gignasiis: gymnasiis intellege 5. didiscerit: didicerit p2 8. neumpmatis:pneumatis intellege 10. tam am. P! 12. proferebatur: profe-rebat p2 14. propallabatscripsi, pallabat PIS. ennarrabat: enarrabat p2 17. humilitatis: humilitati P!5.1. post sceptro add. regni p2 11 generacionis: generationis p2

166 JOSÉ C. MARTíN

6.5. afforciori: a forciori p27.1. connonicus: concanonicus p2 3. compaciens: compatiens p2 11 dampna: damnap2 6. moliciem: molliciem p2 7. induta: in data fons. 10. cotidie: quotidie p2 11cunctaque: cuntaque P! 12. exquisiui scripsi '(cumionte), exqui siue P', exquisiuit p211 te: te facies mea p2 13. engracie: engratie p2 18. arte: arete p28. tito post obitu add. et etate eius p2 2. post pontificatus add. et etatis uero centesimop2 7. canonici p2, non legitur P! 11. uigilancium: uigilantium p2 11 post christianorumadd. canonicorum p2 11 additus: aditus p29.1. episcopum: episcopatum Gal. (p. 353) 3. altari: altare Gal. (p. 353) 4. ac: hac p26. plantis p2, planctis P' 12. premonstrata: prout monstrata Gal. (p. 355) 13. totius:totus Gal. (p. 355) 17. confessoris: pontificis p2 18. tam scripsi, tan P

FONTES

Biblia Sacrapraef. 3. quasi - nebule: Eccli. 50,6. 11 sedentes - mortis: Ps. 106,10. 11 tanquam -glorie: Eccli. 50,8.1.4. ignitum eloquium: Ps. 118,140. 12. ut - sacer: cfr Apoc. 1,16; ibid. 1,20.3.11. dum -silencium: Sapo18,14.5.7-8. ecce - situaui: Matth. 12,18.7.12. tibi - requiram: Ps. 26,8.8.17. surge propera: Canto2,10.19. ecce - cito: Apoc. 22,12.

Auctorespraef. 3. hic - pacis: Bonau. legomai. Franc., prol. 1. 4. ueritatis -summa: Bonau.legomai. Franc., 15,1. 5. hinc - exemplum: Bonau. legomai. Franc., prol. 2. 6. ad -ingratus: Bonau. legomai. Franc., prol. 3. 7. in - falerato: Bonau. legomai. Franc.,prol. 4. 8. ut - departiri: Bonau. legomai. Franc., prol. 5.1.1. uarietate - galliarum: Anon. uit. Leand., 1. 2-11. cui - monacharum: Anon. uit.Leand.,2.2.1-10. beatitudine - euagratis: Anon. uit. Leand., 3,1-4.3.1. occisis - primitiuam: Anon. uit. Leand., 3,4-5. 11 pater - fremens: Bonau. legomai. Franc., 1,7. 2-4. quo - uinculatis: Anon. uit. Leand., 3,5. 5. martir - iniuria:Bonau. legomai. Franc., 1,6.6. inminente - illustrarunt: Anon. uit. Leand., 3,6. 7.quem - peracto: Anon. uit. Leand., 3,6-7. 11 retrogrado pede: Bonau.leg. mai.Franc.,10,5.8-12. et' - illustrarunt: Anon. uit. Leand., 3,7-9.4.5. ad - radiatum: Bonau. legomai. Franc., 11,1. 11 in -liberales: Anon. uit. Leand.,6,1. 8. tanta - ut: Bonau. lego mai. Franc., 11,2. 10. quis - instructus: Anon. uit.Leand., 6,1. 16. alis - terram: Bonau. legomai. Franc., 11,2.5.1. accepto -natum: Anon. uit. Leand., 7,6. 2. hic - Braulio: Anon. uit. Leand., 6,1. 11per - orthodoxe: Anon. uit. Leand., 6,3. 3-4. anno -roboraret: Anon. uit. Leand., 8,1.5. cecidit -' igneus: cfr Antiph. miss. col. 812A-B. 10. electo: Anon. uit. Leand., 8 tito 11

communi - cunctis: Anon. uit. Leand., 9,1.6.1. spinas -lacerant: cfr Greg. M. moral. 20,1O,21lin. 4-6. 2-9. unde - confutasse:Anon. uit. Leand., 10-21. 10-13. beatus - euulsa: Anon. uit. Leand., 22.7.3. erat - exultabat: Anon. uit. Leand., 23,2. 4-5. iam - facilis: Anon. uit. Leand.,23,3. 6-7. uestium - interius: Bonau. lego mai. Franc., 5,2. 9. a - diferens: Anon.uit. Leand., 23,3. 11 sola - cohereret: Bonau. legomai. Franc., 14,2. 10-12. conabatur-meum: Anon. uit. Leand., 23,3. 13-14. super -discrepabat: Anon. uit. Leand., 23,4.17. quid - ministrauit: Anon. uit. Leand., 23,4. 18. speculum - sanctitatis: Bonau.legomai. Franc., 6,1.

LA VITA BEATl BRAULlI EPISCOPI ET CONFESSORlS 167

8.2-5. postquam - relinquis: Anon. uit. Leand., 27,1. 6. inuadent - rapaces: Sulp.Seu. epist. 3,10. 11-12. uisitancitum - cessauit: Anon. uit. Leand., 27,1. 15. inter-aprilis: Anon. uit. Leand., 27,2. 22. sepultus - construxerat: Anon. uit. Leand., 27,2.9.1. uariis - nuncupatus: Anon. lego Cesaraug., 53. 2-15. qui - probauere: Anon.reuel. Braul., 1-12. 18-19. populus - comprobatur: Anon. reuel. Braul., 13-14.

ABSTRACT: The manuscript of El Escorial, Biblioteca del Real Monasterio de San Lorenzo,P.IIL5, was written in Zaragoza in the xvth Century for the Canons Regular of Saint Augustineof the Basilica of Our Lady of the Pillar. This codex transmits an unpublished Vi/a beati Brauliiepiscopi el confessoris (BHL 1448n) about the Visigothic bishop Braulio of Zaragoza (tea. 651):birth, family, Iife, death and, finally, the miraculous discovery of his Relics in the XIlth Century.The scholar offers the editio princeps of this work, analizes his structure and sources, andstudies the latin of the author.

KEy WQRDS: Hagiography; Braulio of Zaragoza; Basilica of Our Lady of the Pillar.