Studia Regionalne i LokalneNr 3(41)/2010

ISSN 1509–4995

Paulina Rychlewska*

wPływ bezPośRednich inwestycji zagRanicznych na RozWój WojeWództWa podkaRpackiego

Celempracyjestpróbaocenywpływuinwestycjizagranicznychnarozwójjednegoznajbied-niejszychwojewództwPolski–podkarpackiego.Ukazanezostanieprzytymrozmieszczenie,struk-turaiprzestrzennezróżnicowaniebezpośrednichinwestycjizagranicznychwtymregionie.

Doopracowywaniadanychwykorzystanazostałametodazakładowa,cooznacza,żeliczbapra-cującychiwielkośćinwestycjiprzypisanesąmiejscowości,gdziezostałydokonane,aniesiedzibieprzedsiębiorstwa.

Wynikiwskazująnadotychczasowyraczejpozytywnywpływinwestycjizagranicznychnaroz-wójlokalnyiregionalnywojewództwapodkarpackiego,zwłaszczabranżprodukcyjnych.Zanie-korzystnyuznaćnależyjednakwzrostdysproporcjispołeczno-ekonomicznychwregionie.

Rozwójtoproceswielowymiarowy(Huczek2007,s.107),„zmierzającydokreowanianowychipoprawyistniejącychwarunkówdla(…)gospodarkiorazzapewnieniaładuprzestrzennegoiekologicznego”,którysłużyćmatrwałejpo-prawiekonkurencyjności.Powiniensiętakżeprzyczyniaćdowzrostupoziomużyciaidobrobytuludności,wyrażającegosiępełniejszymzaspokojeniemjejpo-trzebspołecznych,duchowychimaterialnych(Piasecki2007).Reasumując,narozwójskładasiętrwaływzrostpotencjaługospodarczego(zwiększenierealne-godochodu)orazzmianystrukturalne,atakżepoprawajakościżyciamieszkań-ców(Domański2004).Wartoprzytymzauważyć,iżwedługniektórychbadaczyrozwójwgruncie

rzeczyniemusimiećcharakterutotalnego,tzn.dotyczącegoogółucechspołecz-no-gospodarczych,iniejestdynamizowanyprzezokreślonegałęzieprzemysłu(np.tzw.high-tech)(Domański2004,s.17–20).Abstrahującodpowyższychrozważań,zdaniemZ.Chojnickiego(1999)inwe-

stycjezagraniczneikapitałzagranicznysąobecnienajważniejszymczynnikiemrozwojuregionalnegowPolsce,gdyżznaczącooddziałująnafunkcjonowaniere-gionalnychstrukturgospodarczychorazstopieńichwykorzystania(Barwińska- -Małajowicz,Kalita,Puchalska2009;Gorzelak2003),coszczególniedasięza-uważyćwprzypadkugminiwojewództwsłaborozwiniętych(Gorzelak2003),doktórychzaliczyćmożnazpewnościąleżącenatzw.ścianiewschodniej(PolskaB)Podkarpacie.Wpływ inwestycji zagranicznych jest jednak, naturalnie, różnywzależnościodspecyficznychcechobszaru,gdziesąlokowane,itypuinwesto-ra(Domański2001;Stryjakiewicz2004),lecznigdyniepozostająoneobojętne

* KolegiumGospodarkiŚwiatowejSGH,AkademiaEkonomiczno-HumanistycznawŁodzi.

WPŁYWBEZPOŚREDNICHINWESTYCJIZAGRANICZNYCH… 45

Tab. 1. Pozytywne i negatywne efekty BIZ

Efekty Pozytywne oddziaływanie Negatywne oddziaływanie

Bezpośrednie • napływ kapitału umożliwiającego restrukturyzację gospodarki regionu;

• wzrost produkcji i zatrudnienia w re-gionie;

• wzrost dochodów regionu;• zastosowanie nowych metod zarzą-

dzania i organizacji produkcji;• produkcja wyższej jakości;• wprowadzenie nowych i znanych

marek;• wzrost i dywersyfikacja produkcji

oraz eksportu;• wywieranie korzystnego wpływu

na stan środowiska naturalnego, lepsze środki ochrony;

• podniesienie kwalifikacji zawodo-wych lokalnej siły roboczej;

• wzrost poziomu wynagrodzeń;• wypełnienie luk (pomiędzy po-

żądanym a faktycznym stanem inwestycji, w zakresie zarządzania i organizacji, wydajności i innowa-cyjności itp.) w gospodarce kraju i regionu przyjmującego;

• wzrost wykorzystania innych czynni-ków produkcji (w tym pracy);

• wywieranie wpływu na lokalne środowisko biznesu;

• poprawa jakości i wzrost rodzimej produkcji;

• wpływ na konkurencyjność regional-ną i lokalną;

• rozwój infrastruktury;• zagospodarowanie istniejącego ma-

jątku przemysłowego i infrastruktury gospodarczej;

• rozwój pożądanych dziedzin działal-ności gospodarczej

• wywieranie niekorzystnego wpływu na stan środowiska naturalnego (degradacja w przypadku tzw. brud-nych technologii);

• ograniczenie konkurencji (w sytuacji pozycji monopolistycznej inwesto-ra);

• nadmierna eksploatacja surowców naturalnych;

• wypieranie z rynku rodzimych przedsiębiorstw, kapitału (w tym tzw. wrogie przejęcia);

• ograniczenie miejsc pracy wskutek konsolidacji produkcji, wykorzysta-nia nowych technologii;

• omijanie polskiego systemu po-datkowego, wyprowadzanie zysku poza granice kraju, niska skłonność do reinwestowania zysków w kraju inwestycji;

• rozwój niepożądanych dziedzin działalności gospodarczej

Pośrednie • przenikanie dobrych wzorów (np. wdrożenie nowych technologii, sposobów organizacji produkcji itp. do rodzimych przedsiębiorstw);

• pozytywny impuls rozwojowy;• zmniejszenie dysproporcji regional-

nych;• promocja regionu na liczących się

rynkach finansowych i inwestycyj-nych

• eliminowanie rodzimych producen-tów z rynku;

• wzmocnienie dysproporcji regional-nych;

• niekorzystna struktura inwestycji

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Karpiński 1999; Błuszkowski, Garlicki 2000.

PAULINARYCHLEWSKA46

dlawarunkówżyciaidochodówwregionie(Pakulska,Poniatowska-Jaksch2004;Różański2001).Wpływbezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ)nagospodarkę (por.

Barwińska-Małajowicz,Kalita,Puchalska2009;Limański2003)możebyćza-równopozytywny,jakinegatywnyorazmiećcharakterpośrednilubbezpośredni(zob.tab.1),ztymżegeneralnieuważasię,iżzaletypłynącezBIZprzewyższa-jąichniepożądaneaspektyisąpozytywnymimpulsemdlagospodarki,wktórejsąlokowane(Sobala-Gwosdz2004).Zanajważniejsząuznajesięzdolnośćdoła-godzeniadysproporcjispołeczno-ekonomicznychwregionie(Karaszewski2000,s.115;Puchalska2008,s.308).Przez pojęcie inwestycji należy rozumieć przy tym „przedsięwzięcia, któ-

rych istotą jest teraźniejsze wyrzeczenie dla przyszłej [niepewnej] korzyści”(Karaszewski2004,s.18).Bezpośrednieinwestycjezagranicznetozaś,zgodniezdefinicjąOECD,inwe-

stycjesłużąceuzyskaniutrwałegodochoduprzezzagranicznegoinwestoradziękiwpływowinadecyzjemiejscowegoprzedsiębiorstwa(Stępniak,Umiński1993)1. WedługM.Guzka(2006,s.114)zagranicznainwestycjabezpośredniatotakżeulokowaniekapitałuwzagranicznymprzedsiębiorstwie,umożliwiającejegokon-trolowanielubtransferkapitałuilokowaniegonaterytoriuminnegokrajuwceluutworzeniatamfilii isprawowanianadniąkontroli(Krugman,Obstfeld2003,s.94),atakżedlaosiągnięciazyskuiinnychkorzyści.E.Czerwieniec(1999,s.9)wskazujeponadtonaBIZjakoformędługoterminowejlokatykapitału.Zamiaręmożliwościwywieraniawpływuuważasięprzytymposiadanieminimum10%akcjilubudziałówfirmy2.

1. Cel i zakres pracy

Celempracyjestpróbaocenywpływuinwestycjizagranicznychnarozwójjed-negoznajbiedniejszychwojewództwPolski–podkarpackiego.Ukazanezostanieprzytymrozmieszczenie,strukturaiprzestrzennezróżnicowaniebezpośrednichinwestycjizagranicznychwtymregionie.Wpracyjakoźródłainformacjioinwestycjach,profiludziałalnościfirmiza-

trudnieniuwnichwykorzystanezostałybazydanychPolskiejAgencjiInformacjiiInwestycjiZagranicznych(PAIiIZ)3iGłównegoUrzęduStatystycznego(GUS)4 orazróżnegotypupublikacjeiraportybranżowe.

1 PonieważdefinicjaOECDbyłaróżnietraktowanaprzezróżnepodmiotyifaktycznieobej-mowała„podjęteinwestycjedeklarowaneprzezkrajeinwestujące”(Raportnr5,1998,s.11),cowpraktycepowodowałonierzadkouwzględnianiewstatystykachrównieżinwestycjiportfelo-wych,przyinterpretacjidanychztegoźródłanależyzachowaćostrożność.

2 GUSzainwestorabezpośredniegoprzyjmujetakipodmiot,któregoudziałwprzedsiębior-stwiewynosiminimum1%(„Działalnośćgospodarczaspółek…”,2003,s.9).

3 http://www.paiz.gov.pl.4 http://www.stat.gov.pl.

WPŁYWBEZPOŚREDNICHINWESTYCJIZAGRANICZNYCH… 47

Doopracowywaniadanychzastosowanometodęzakładową(szerzej:Domański2001;Domański,Gwosdz,Sobala-Gwosdz,Wiedermann2003),cooznacza,żeliczbapracującychiwielkośćinwestycjiprzypisanesądomiejscowości,gdziezostałydokonane,aniedosiedzibyprzedsiębiorstwa.

2. Wielkość inwestycji5

Dokońca2007r.inwestycjezagranicznewwojewództwiepodkarpackimwy-nosiły3473,12mlnUSD,czyli1,5tys.USDnajednegomieszkańca,przyczymtylkow2007r.zainwestowanonaPodkarpaciu340,62 mlnUSD.TymsamymudziałregionuwnapływiekapitałuzagranicznegodoPolskikształtujesięnaniż-szympoziomie(3%)niżudziałwojewództwapodkarpackiegowogólnejliczbieludnościkraju(5,5%)czytworzeniuPKB(4%).Udziałinwestycjizagranicznychwwojewództwiepodkarpackimstawiajejednaknadziewiątymmiejscuwkraju,awięcznaczniewyżejniżpodwzględemwartościPKBnamieszkańca,wedługktóregozajmujeprzedostatnią(15)pozycję.Powyższa charakterystyka, jak się wydaje, potwierdza wnioski z badań

P.SwianiewiczaiW.Dziemianowicza(1999),wedługktórychatrakcyjnośćinwe-stycyjnaspadawkierunkuwschodniejgranicyPolskiijestmniejszapozaduży-mimiastamiiichaglomeracjami.Naczterywojewództwanajbardziejwysuniętenawschód(warmińsko-mazurskie,podlaskie,lubelskie,podkarpackie)przypadazatemłącznieok.3%kapitału6zagranicznegozlokalizowanegowkraju,zczegoponad60%skumulowanowpodkarpackim(Biuletyn Statystyczny…2006).NapływBIZdowojewództwścianywschodniejhamuje(por.Czudec2008;

Sobala-Gwosdziin.2006):• peryferyjnepołożeniewzględemrynkówEuropyZachodniejiwkraju;• braksilnegoośrodkamiejskiego(Rzeszów,LublinczyBiałystokniesąwsta-niezapewnićwszystkichusługwyższegorzędu,takichjak:doradztwo,usługifinansoweczyprawne);

• małozamożnylokalnyrynekzbytu;• ograniczonadostępnośćkomunikacyjnazewzględunabrakautostradyimiej-skichobwodnic;

• duży,znaczniewiększyodśredniejdlaPolskiodsetekterenówobjętychochro-nąprzyrody(np.wprzypadkuwojewództwapodkarpackiegowynoszącynie-mal45%jegopowierzchni),comożehamowaćrozwójprzemysłu,ograniczaćdostępnośćmiejscitp.Lokalizacji BIZ w województwie podkarpackim sprzyja zaś (por. Czudec

2008;Sobala-Gwosdziin.2006):• łatwadostępnośćkomunikacyjna,naktórąskładająsię:położenienaskrzy-żowaniumiędzynarodowych szlakówdrogowychwschód–zachódorazpół-5 Jeśliniezaznaczonoinaczej,danewtymorazwnastępnymrozdzialepochodzązBanku

DanychRegionalnychGUS,dostępnegopodadresem:http://www.stat.gov.pliPAIiZdostępnegopodadresem:http://www.paiz.gov.pl.

6 DaneGUSza2005r.

PAULINARYCHLEWSKA48

noc–południe (drogaE4 łączącaUkrainęzEuropąZachodnią),nabierającaszczególnego znaczenia wobec niestabilnej sytuacji politycznej Białorusi),portlotniczyRzeszówJasionkaoraztrzylokalnelotniskawKrośnie,MielcuiTurbi);

• dobrze rozwinięteszkolnictwowyższewstolicyregionu(Rzeszowie),dys-ponująceofertąkształceniaadekwatnądopotrzebpracodawcówwregionie(PolitechnikaRzeszowskamożesięszczycić jedynymwPolscewydziałemkształceniapilotówlotnictwacywilnego,prowadziteżdobrzeprzygotowującedozawodustudiaospecjalnościlotnictwoikosmonautyka);

• skupieniefirmprzemysłulotniczego,któremunieprzeszkadzadużeoddale-nieodrynkówzbytu,aktórywspierajątradycjegospodarczeregionuwiążącesięzpowstałymwdwudziestoleciumiędzywojennymCentralnymOkręgiemPrzemysłowymorazwieloletnimdoświadczeniemwprodukcjidlaprzemysłulotniczego;

• dużaczystośćśrodowiska7,pozwalającanarozwójdziedzinprzemysłuwyma-gającychnajwyższejklasyczystościpowietrza,wódigleb,m.in.informatycz-negoczyfarmaceutycznego;

• dużepokładybogactwnaturalnych(torf,ropanaftowa,gazziemny,wodymi-neralneigeotermalne);

• dużaliczbadobrzewykształconychpracownikówtechnicznychgodzącychsiępodjąćpracęzaniższestawkiniżichkoledzyzlepiejrozwiniętychczęścikra-ju;

• funkcjonowaniedwóchdobrzezarządzanychspecjalnychstrefekonomicznych(SSEEuro-ParkMieleciTarnobrzeskiejSSEEuro-ParkWisłosan).ChoćwartośćBIZnaPodkarpaciujestnajwyższawśródwojewództwtzw.ścia-

nywschodniej,tonadalodbiegaznaczącoodwielkościinwestycjizagranicznychwinnychregionachPolski,np.wsąsiednimwojewództwiemałopolskimbezpo-średnieinwestycjezagranicznewynosiłynakoniec2007r.10044mlnUSD,ana-kładypodmiotówzagranicznychwregionieosiągnęływartość1315mlnUSD,awięcniemaltrzykrotniewięcejniżnaPodkarpaciu.Badającudziałinwestycjitypugreenfield8,dojśćmożnadoodmiennychwnio-

sków.Wwojewództwiepodkarpackimjestonbowiemzbliżonydoanalogiczne-gowskaźnikawwojewództwiemałopolskimiwynosiok.32%.Zaniekorzystnenależyuznaćjednakto,żeinwestycjeteskupiłysięwłaściwiewtrzechlokaliza-cjach:45%ichwartości(440mlnUSD)przypadałonaSSEMielec,20%nanoweelektrociepłowniewNowejSarzynie(140mlnUSD),aok.15%naRzeszów.Inneznacząceinwestycjegreenfieldtozakładykomponentówdlabranżysamo-chodowejRialAlugussiStahlschmidt&MaiwormwStalowejWoliorazfabry-

7 Województwopodkarpackietojedenzniewieluobszarówwkraju,gdziewystępująwodypierwszejklasyczystości;emisjazanieczyszczeńdoatmosferynieprzekraczazaś0,5%emisjikrajowej.

8 Przezpojęciegreenfieldrozumiesięzarównonowowybudowanezakładywtereniedotych-czasniezainwestowanym(greenfield sensu stricto),jakizakład,wktórymuruchomiononowyro-dzajprodukcji,wykorzystującistniejącejużbudynkilubelementyinfrastruktury(brownfield).

WPŁYWBEZPOŚREDNICHINWESTYCJIZAGRANICZNYCH… 49

kaSnecmaMotoureswSędziszowie(wkażdymzmiastkapitałzagranicznyprze-kroczył100mlnUSD).Łączniewwojewództwiepodkarpackimdokońca2005r.uruchomiono240

nowychplacówektegotypu(Puchalska2008,s.316),zczego110tonoweskle-py,hurtownieistacjebenzynowe,a75–zakładyprzemysłowe.Wszystkiezo-stały zlokalizowane przy tym na terenie 33 spośród 160 gminwojewództwa(Barwińska-Małajowicziin.2009).Wartozauważyć, iżwojewództwopodkarpackiewrankinguudziałuprzed-

siębiorstwprowadzącychdziałalność innowacyjnąwogólnej liczbieprzedsię-biorstwprzemysłowychzajmujewysokączwartąpozycję(por.tab.2).CzęściowonapewnojesttozasługaBIZ.

Tab. 2. Udział przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną w ogólnej liczbie przedsiębiorstw przemysłowych w 2003 r. (%).

Lp. Województwo Udział przedsiębiorstw prowadzą-cych działalność innowacyjną (%)

1 Mazowieckie 46,9

2 Małopolskie 46,0

3 Śląskie 44,0

4 Podkarpackie 43,8

5 Podlaskie 43,1

6 Opolskie 42,3

7 Pomorskie 40,1

8 Świętokrzyskie 39,4

9 Warmińsko-mazurskie 39,3

10 Dolnośląskie 39,1

11 Lubelskie 38,9

12 Lubuskie 37,2

13 Kujawsko-pomorskie 34,0

14 Zachodniopomorskie 32,3

15 Wielkopolskie 30,4

16 Łódzkie 30,3

P O L S K A 39,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, 2005.

WojewództwopodkarpackienatleinnychregionówPolskiWschodniej,atak-żena tlecałegokraju,wyróżniastrukturageograficznanapływającegokapita-łuzagranicznego.NaPodkarpaciuzdecydowanyprymwiedziebowiemwtymwzględziekapitałamerykański,któregoudziałwBIZwojewództwawynosinie-mal46%.Nadalszychpozycjachlokujesiękapitałpochodzenianiemieckiego(14%),austriackiego(12%),francuskiego(7%),brytyjskiego(5%),holenderskie-

PAULINARYCHLEWSKA50

go(2,7%),szwajcarskiego(1,3%).Kapitałzinnychpaństwstanowiponiżej1%(Biuletyn Statystyczny…2006).Sytuacjatazgołaróżnisięodstrukturyogólnopolskiej,wktórejdominujeka-

pitałnapływającyzkrajówUniiEuropejskiej(ponad85%wartościinwestycji).Pozostałeistotnekraje,którychfirmylokujątuswojesiedziby,toUSA,Japonia,KoreaPołudniowaiAntyleHolenderskie.Jednakichudziałjestniewielkiiłącz-niewynosiponiżej15%(Biuletyn Statystyczny…2006;Działalność gospodarcza podmiotów… 2006).Takzdecydowanąprzewagękapitałuamerykańskiegowinwestycjachbezpo-

średnichwojewództwopodkarpackiezapewnezawdzięczainwestowaniutupie-niędzyPoloniipodkarpackiej,którazarównowokresiemiędzywojennym, jakipo1981r.emigrowałazprzyczynzarobkowychipolitycznychprzedewszyst-kimdoUSA(takżeKanadyiBrazylii).PolacywyjeżdżaligłówniezRopczyc,Dębicy,Krosna,Korczyny,IwoniczaZdroju,DąbrowyTarnowskiej,cowdużejmierzepokrywasięzrozmieszczeniemnajwiększychinwestycjizagranicznychwwojewództwie (por. Biuletyn Statystyczny…2006).

Tab. 3. Liczba spółek z kapitałem zagranicznym w województwie podkarpackim w 2007 r.

Liczba zatrudnio-nych w spółce Liczba podmiotów Liczba pracujących

0–9 670 1337

10–49 92 1780

50–249 32 3706

250 i więcej 30 29 191

O G Ó Ł E M 824 36 014

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

W2007r.natereniewojewództwapodkarpackiegozarejestrowanebyłyogó-łem824spółkizkapitałemzagranicznym.Spośródnich30zatrudniałopowyżej250osób,a32od50do250pracowników.Zdecydowanąwiększość(670pod-miotów),boponad80%,stanowiłyfirmyzatrudniająceponiżejdziesięciuosób(por.tab.3).Działałoturównieżkilkapodmiotów,którychsiedzibaznajdowałasiępozagranicamiwojewództwa.Dziękiinwestycjomtypugreenfieldpowstałoponad7tys.nowychmiejscpra-

cy,zczego53%wdotkniętym19-procentowymbezrobociemwpierwszejpoło-wielat90.Mielcu.Łączniespółkizkapitałemzagranicznymzatrudniaływ2005r.49,4tys.osób,

costanowiłoniemal13%wszystkichpracującychwwojewództwiepozarolnic-twemileśnictwem.Oczywiście,odsetektenbyłzróżnicowanypomiędzypowia-tami(por.tab.4),comogłosprzyjaćwzrostowidysproporcjiwrozwojuspołecz-no-gospodarczymwregionie.

WPŁYWBEZPOŚREDNICHINWESTYCJIZAGRANICZNYCH… 51

Tab. 4. Liczba zatrudnionych i odsetek ogółu pracujących poza rolnictwem w firmach z ka-pitałem zagranicznym w województwie podkarpackim w latach 1989–2005 według powia-tów

Powiat Liczba zatrudnio-nych (w tys. osób) Odsetek osób pracujących poza rolnictwem

Rzeszów 11,3 16,30

Krosno 8,8 35,98

Mielecki 5,6 20,18

Dębicki 4,2 16,47

Stalowowolski 2,9 11,20

Sanocki 2,3 12,31

Jarosławski 2,2 12,13

Łańcucki 2,0 17,31

Tarnobrzeski 1,5 19,36

Jasielski 1,5 7,18

Rzeszowski 1,2 6,78

Tarnobrzeg 1,0 9,11

Ropczycko-sędziszowski 0,8 8,37

Leżajski 0,8 7,88

Przemyśl 0,7 4,09

Niżański 0,6 9,18

Krośnieński 0,5 4,31

Przeworski 0,4 4,23

Kolbuszowski 0,4 6,88

Leski 0,3 8,53

Brzozowski 0,3 4,21

Strzyżowski 0,1 1,96

Lubaczowski 0,1 1,18

Bieszczadzki 0,0 0,47

Przemyski 0,0 0,31

O G Ó Ł E M 49,4 12,97

Źródło: Sobala-Gwosdz i in. 2006, s. 56.

Trzebajednakzauważyć,iżwwieluzakładach,którezostałyprzejęteprzezfirmyzagraniczne,występujetendencjadoobniżeniazatrudnienia,cowiążesięnietylkozograniczeniemkosztówczykonsolidacjąkapitałowąprzedsiębiorstw,aleprzedewszystkimz ichzwiększonąwydajnością.Redukcjaetatówniekie-dyprzybieraznacznerozmiary,np.wDelphiKrosno,gdziezwolniononiemal1000osób,wHucieSzkłaJarosławpowejściuamerykańskiegokoncernuOwensIllinoiszwolnionoblisko500pracowników,zapewniającjednakodprawyrzędu14–20tys.złotychorazpomocdoradcząifinansowądlatych,którzyzdecydowalisięnazałożeniewłasnejdziałalnościgospodarczej.Każdorazoworedukcjadoty-

PAULINARYCHLEWSKA52

czyłaprzytymnajmniejdoświadczonychinajsłabiejwykształconychpracowni-ków,podczasgdypozostaliczęstootrzymaliwyższewynagrodzenieizapewnia-no imlepszewarunkipracy9.Zatrudniono takżewieluwybitnychfachowców,„przechwytując”najlepszychpracownikówzrynkupracy–tzw.drenażmózgów(Domański2001;Jarosz1996).Pomimotowmałychośrodkach,gdziedanafirmajestmonopolistąnalokal-

nymrynkupracy(np.FederalMogulposiada30%miejscpracwpowiecietarno-brzeskimi30%wgminieGorzyce;firmyzkapitałemzagranicznymzatrudniają20%pracownikówpowiatudębickiegoipo10%wpowiatachsanockim,leżaj-skim,łańcuckim,kolbuszowskim,jarosławskimiropczycko-sanockim),grupo-wezwolnieniastanowiąnieladaproblemdlalokalnejludności.Jednak inwestycjezagranicznewPodkarpackiemwciążskoncentrowanesą

głównienaobszarachmiastdużychiśrednich.WsamymRzeszowiemieścisięblisko20%znich,podczasgdywmiastachponiżej10tys.mieszkańcówzloka-lizowałosiętylko7%BIZ.Nawszystkichterenachwiejskichwwojewództwieodnotowanotylko8%inwestycjizagranicznych,zczego3/4wdwóchośrodkach:GorzyceiRakszawa.Potwierdzasiętymsamymtendencjakoncentracjiinwesty-cjiwbezpośrednimsąsiedztwiewielkichmiastiwzdłużgłównychszlakówko-munikacyjnych(Domański2001;Domańskiiin.2003).Pięćpowiatówpodkarpackiego:mielecki,Rzeszów,dębicki, leżajski i jaro-

sławski,zamieszkanychprzez30%mieszkańcówwojewództwa,skupia70%in-westycji. Jeśli doliczy się do tego kolejnych sześć powiatów (stalowowolski,Krosno,ropczycko-sędziszowski,tarnobrzeski,łańcuckiisanocki),zamieszka-nychprzez50%ludności,udziałBIZosiąga90%.Siedemnajsłabszychpowia-tów,zamieszkanychprzez20%ludnościwojewództwa,niezdołałoosiągnąćna-wet1%wartościBIZPodkarpacia(Puchalska2008,s.316).Największe inwestycje pozyskały przy tym: Mielec (1 523 000 USD),

Rzeszów(1000000USD),Dębica(1000000USD,zczego90%przypadanadwiefirmy–amerykańskikoncernGoodyearprodukującyoponyiszwedzko-fiń-skąkorporacjęTikkurilaBeckersDębica,zajmującąsięprodukcjąfarbilakie-rów).SporykapitałzagranicznyzostałzainwestowanytakżewJarosławiu,gdzieOwensIllinoisotworzyłhutęszkła,aLUPolskazainwestowałwprzemysłcu-kierniczy10.Tedwapodmiotyulokowałytukapitałołącznejwysokości157mlnUSD(87%ogółuinwestycjipoczynionychwmieście).Mniejszesumyzainwe-stowanowKrośnie,SędziszowieMałopolskimiNisku–od30do50mlnUSD,Jarosławiu,Tarnobrzegu,Przemyślu,KrasnemiChmielniku–po10–20mlnUSDorazwJaśle,Sanoku,DębicyiPrzeworsku–od5do10mlnUSD.Charakterystyczną cechą bezpośrednich inwestycji zagranicznychwwoje-

wództwiepodkarpackimjestdośćmałaliczbadużychinwestycji(powyżej50mlnUSD),skoncentrowanychprzytymjedyniewkilkulokalizacjach.

9 Niedotyczytodużychplacówekhandlowych,gdziegeneralnieoferowanewarunkipracysąnienajlepsze,apensjeniskie(Sobala-Gwosdz2004).

10 Inwestycjatabyłapodejrzanaotzw.wrogieprzejęcie.

WPŁYWBEZPOŚREDNICHINWESTYCJIZAGRANICZNYCH… 53

NaPodkarpaciu,takjakwomawianympowyżejJarosławiu,zaangażowanykapitał zagranicznyprzybiera dodatkowo formępojedynczych inwestycji, np.wLeżajsku,gdzie94%wartościinwestycjiprzypadanazakładytytoniowePhilipMorrisiZakładyPiwowarskieHeineken,wSarzynie,gdzie100%inwestycjista-nowikapitałEnronCorporation,wStalowejWoli,gdziewartośćBIZstanowi128mlnUSD,74%inwestycjinależydoKomatsuiStahlschmidt&Maiworm.WGorzycachiRakszawiezaś100%inwestycjinależydojednegoprzedsiębior-stwa–odpowiednioFederalMoguliBrauUnionPolska.WKrośnie(łącznawar-tośćBIZwynosi134mlnUSD)DelphiiGoodrichłącznieskupiają80%inwesty-cji,awSanokuStomilSanok-EnterpriseInvestorsma76%znich.Należy zwrócić uwagę, iż pięciu największych inwestorów zagranicznych

wwojewództwieodpowiadaza1/3wszystkichnakładównaPodkarpaciu,aczo-łowadziesiątkadokonała50%inwestycji,podczasgdywPolsceśredniowarto-ścitestanowiąodpowiednio1/6i1/4.

3. Struktura inwestycji

Wśródinwestycjiwprzemyśle,doktóregotrafiłoniemal80%kapitałuzagra-nicznegoulokowanegowwojewództwiepodkarpackim(Biuletyn Statystyczny… 2006),największenakładyponiesionezostaływbranżyspożywczej,przemyślegumowymitworzywsztucznych(por.tab.5).Winwestycjachtypugreenfield przeważałyzaśnastępującegałęzieprzemysłu:drzewny,energetycznyimotory-zacyjny.Inwestycjewhandelipozostałeusługiniebyłyznaczące(por.tab.5).Dużeinwestycjewnoweobiektyhandloweiusługowe(naogółwformiesklepówwielkopowierzchniowych) zrealizowanowRzeszowie,Mielcu iTarnobrzegu.Małe zainteresowanie towarzyszyło też budowie nowych zakładówwbranżyspożywczej,corozmijałosięzoczekiwaniamiwładzregionalnychilokalnych(Sobala-Gwosdz2004).Największyodsetekinwestycjipozaprzemysłowych,stanowiący23%,cechuje

Rzeszów.Związanejesttoprzedewszystkimzusytuowanymituwielomacentra-mihandlowymioraznajwiększymodsetkiemzlokalizowanychprzedstawicielstwfirmzudziałemkapitałuzagranicznego,którezatrudniająniemal10tys.osób,costanowi20%całkowitegozatrudnieniawfirmachzagranicznychwwojewódz-twie.Dalsze6,1tys.osóbzatrudnionychjestwzakładachzkapitałemzagranicz-nymwKrośnie.

PAULINARYCHLEWSKA54

Tab. 5. Struktura inwestycji zagranicznych według sekcji i działów PKD w 2007 r.

Branża Inwestycje (w mln USD)

Odsetek inwe-stycji ogółem(%)

Liczba (%)zatrudnionych na koniec 2007 r.

Działalność produkcyjna ogółem,w tym:– artykuły spożywcze, napoje, tytoń– środki transportu– chemikalia, wyroby chemiczne– wyroby niemetaliczne– sprzęt elektryczny i optyczny– wyroby gumowe i z tworzyw

sztucznych– metale i produkty metalowe– meble– maszyny i urządzenia– drewno i produkty drewniane– tkaniny, tekstylia i wyroby ze skóry

328,3

10,3119,926,46,84,0

52,4

36,320,221,820,20,0

96,4

3,035,27,82,01,2

15,4

10,75,96,45,90,0

39824(95,26%)

Pośrednictwo finansowe 0,0 0,0

Handel 11,1 3,3 1289(3,08%)

Budownictwo 0,1 0,0 179(0,43%)

Transport i łączność 0,3 0,1 33(0,08%)

Obsługa nieruchomości 0,7 0,2 249(0,6)

Działalność usługowa i komunalna 0,9 0,3 b.d.

Hotele i restauracje 0,0 0,0 0,0

Górnictwo i kopalnictwo 0,0 0,0 0,0

Rolnictwo 0,0 0,0 0,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

4. Specjalne Strefy Ekonomiczne

Ciekawym zagadnieniem jest wpływ specjalnych stref ekonomicznych naprzyciąganie kapitału zagranicznego.Na ich terenie zlokalizowanych jest bo-wiem18%wartościinwestycjiogółem,zczegoponad55%przypadanainwe-stycjetypugreenfield,przyczymw80%sąoneumiejscowionenatereniepierw-szejwPolscespecjalnejstrefyekonomicznej–SSEEuro-ParkMielec.ZapewnewłaśniedlategoMielecpozyskałjakojedynywięcejkapitałuniżstolicawoje-wództwa(szerzej:Domański,Gwosdz2005).Jednakjużwdrugiejzespecjalnychstrefekonomicznychwojewództwapodkar-

packiegoniezainwestowanotakwieluśrodków.WTarnobrzegunakładytesięg-nęłyjedynie7mlnUSD.Podobniewinnymdużymmieścieregionu–Przemyślu–łączneinwestycjezagranicznewyceniononaniespełna20mlnUSD.

WPŁYWBEZPOŚREDNICHINWESTYCJIZAGRANICZNYCH… 55

Cociekawe,inaczejniżwinnychrejonachwojewództwa,wPrzemyślu70%inwestycjistanowiłytezwiązanezhandlemiusługami,atylko27%–związa-nezprzemysłem.

5. Grona przedsiębiorczości

Porter(2001;2003),autor teoriigron(clusters)przedsiębiorczości,uważał,żeichpowstaniesprzyjawzrostowikonkurencyjności,innowacyjnościiproduk-cyjności regionu.Dlatego też zalecał koncentracjędziałalnościfirmopodob-nymprofiludziałalności (dostawcy,usługodawcy, instytucjenaukowo-badaw-cze,stowarzyszeniahandloweitp.)wbliskimsąsiedztwie.Uważał,iżsprzyjatoefektywnościfunkcjonowania,ograniczakoszty(np.związaneztransportem,ko-rzystaniemzewspólnychzasobówpracy),pozwalanaszybsząiskuteczniejsząwymianęinformacjidotyczącąsposobuorganizacjiprzedsiębiorstwaoraznowi-nektechnicznychiorganizacyjnychwnimwykorzystywanych.Przedewszyst-kimwspominałzaśoprzyspieszonymrozwojufirm,branży,atakżecałegore-gionu dziękiwspółpracy, ale i rywalizacji podmiotów skupionychw klastrze(szerzej:Adamowicz2005,s.587;Isaksen2001;Olejniczak2003).Olejniczak (2003),opisująckoncepcjegron,zwracauwagę, iżnajważniejsze

efektypłynącezpowstaniaokręgówprzemysłowych,opróczwzględówgospodar-czych,to:wysokowykwalifikowanasiłarobocza,„rozlewaniesię”wiedzyispecy-ficznaatmosferainnowacyjnościorazpromocjaokreślonychregułiwartości,etosupracyiprzedsiębiorczości,cotakżesprzyjazdynamizowaniurozwojuregionu.Natereniewojewództwapodkarpackiegomamywłaśniedoczynieniaztaką

organizacjąprodukcjiiwymianąinformacji.Wiele(76)przedsiębiorstwprzemy-słulotniczego,branżtowarzyszącychiotoczenianaukowo-badawczegozlokali-zowanychwpobliżuMielcautworzyłow2003r.tzw.DolinęLotniczą11–najpręż-niejobecniedziałającyklasterwPolsce,kształtującnowyobrazwojewództwa,dotychczaskojarzonegogłówniezdziałalnościąrolniczą.Jednocześnie„DolinaLotnicza” stałasiędlaPolskipołudniowo-wschodniejszansąnaprzekształceniesięwjedenzwiodącychregionówlotniczychEuropydziękidostarczaniuróżno-rodnychproduktówiusługzzakresuprzemysłulotniczego.Byćmożewkrótcebędziemymoglimówićowiększejliczbiegronprzedsię-

biorczościzlokalizowanychnaPodkarpaciu,zaktórychzaczątkimożnauznać:• utworzenie w Nowej Dębie nowej, wartej 15 mln USD inwestycji, firmySanfarm,zależnejodPolfyWarszawa,nacowpływmiałabliskośćwytwórnilekówICNPolfaRzeszówiSanofi-BiocomwRzeszowie,

• inwestycjefrancuskichprzedsiębiorstwSnecmaiCreuzetdziękiuprzednie-muulokowaniusię tuamerykańskichkoncernówGoodrich iPratt&Wiley(Sobala-Gwosdz2004).

11 Impulsemdlarozwoju„DolinyLotniczej”byłopozyskanieprzezSędziszówMałopolskinajwiększychinwestorównatereniewojewództwa–francuskichkorporacjibranżylotniczej–SnecmaMoteursiGreuzetAéronautique,dającychzatrudnienieblisko200osobom.

PAULINARYCHLEWSKA56

Wartobowiempamiętać,żeopróczatrakcyjnościsamegoregionuistotnajestrównieżatrakcyjnośćinnychprzedsiębiorstwwregionie,comożezaowocowaćnawiązaniemwspółpracy(Puchalska2008,s.309).

6. Podsumowanie

Dotychczasowywpływinwestycjizagranicznychnarozwójlokalnyiregional-nywojewództwapodkarpackiegonależyocenićjakopozytywny,zwłaszczadlabranżprodukcyjnych.Zaniepodważalnynależyuznaćzwiązekmiędzynakłada-mi inwestycyjnymiponiesionymiprzezzagraniczneprzedsiębiorstwaapozio-memrozwojugospodarczego(zob.ryc.1).Niebezznaczeniadlapowstaniatejzależnościjestzpewnościąwzrostudzia-

łuprzemysłuwysokiejtechnologiiipowstanieklastralotniczego,atakżeprzy-spieszonarestrukturyzacjagospodarkidokonanazasprawąkapitałuzagraniczne-gopoprzezlicznemodernizacje,wzrostwydajnościpracyijakościprodukcjiorazzwiększonyeksportwniektórychgałęziachprzemysłu.

Ryc. 1. Inwestycje zagraniczne a poziom rozwoju gospodarczego w województwie pod-karpackimŹródło: Sobala-Gwosdz i in. 2006, s. 76.

WPŁYWBEZPOŚREDNICHINWESTYCJIZAGRANICZNYCH… 57

ZewzględunawiększyniżprzeciętniewPolsceodsetekprzedsiębiorstwinno-wacyjnych,przypodobnymwykształceniuipotencjalemieszkańcówwojewódz-twa,przypuszczaćmożna,iżzdolnośćdokonkurowaniagospodarkiPodkarpaciabędziestopniowowzrastać.Dziękiinwestycjomzagranicznymnatereniewojewództwaodnotowanody-

namiczny rozwójw branży: elektroenergetycznej, drzewnej i samochodowej.Ponadtopozytywnienależyocenićznaczne inwestycjew tzw.branżachprzy-szłościowych,takichjak:farmacja,biotechnologia,informatyka.Zmieniającasięstrukturainwestycjiprzyczyniłasiętakżedozmianysytuacji

panującejnarynkupracy.Poziombezrobociawostatnichkilkulatachstopniowosięobniża,comajednakzwiązeknietylkozpoczynionymituinwestycjami,lecztakżeprzystąpieniemPolskidoUEimigracjamizarobkowymi.Dziękiutworzeniu„DolinyLotniczej”województwozyskałonowy,prestiżo-

wywizerunekorazimpulsdodalszegorozwojuiargumentdopromocjigospo-darczejregionu,jednocześnieumocnionazostałapozycjaPodkarpaciaijegoran-ganatleinnychregionówperyferyjnychPolski(szerzej:Sobala-Gwosdz2004).Ponadtozaawansowanatechnologiastosowanawprzedsiębiorstwachklastra

iwykształconakadrazatrudnionawnichniewątpliwiestanowiąprzewagękonku-rencyjnąregionu.Jednaksłabąstronąwojewództwa,mogącązniweczyćteocze-kiwania,jestwciążniewielkipoziomnakładównabadanianaukoweirozwój,wynoszącyok.0,4%PKBwobecśredniejdlaPolski0,6%iwartościmaksymal-nejdlawojewództwamazowieckiegonapoziomieniemal3%.Wartoteżodnotować,iżdziękipowyższymzmianomgospodarczymwkonse-

kwencjinastępujejeszczewieleinnychprzemiannagrunciespołecznymikultu-rowym,któresąjednaktrudnedojednoznacznejoceny.Podobnieniemożnajednoznacznieocenićinwestycjizagranicznychwbranży

spożywczejnatereniewojewództwa.Zjednejstronyodnotowaćmożnamałąak-tywnośćgospodarcząinwestorówzagranicznychwtymzakresie,dziękiczemumożesięrozwijaćdziałalnośćrodzimychproducentówidystrybutorówżywno-ści,którzyniemająznaczącejkonkurencjizestronyobcegokapitału.Zdrugiejzaślicznewielkopowierzchniowecentrahandlowenierzadkopowodująupadekmałychplacówekspożywczychwregionieprzyrównoczesnymnarzuceniudo-stawcomniskichceniniekorzystnychwarunkówpłatności(por.Różański2001).Równocześnie jednakhiper- i supermarkety, dzięki znacznie niższymcenom,mogąprzynosićoszczędnościlokalnejspołeczności.Ponadtonależyspodziewaćsięwzrostuzainteresowaniawojewództwempod-

karpackimzestronyinwestorówzagranicznychpozrealizowaniuplanowanychinwestycji drogowych (szczególnie budowakorytarzaS-19 łączącegoObwódKaliningradzkizeSłowacją),kolejowychilotniczych.Zdecydowaniezaniekorzystnenależyuznaćnatomiastwykupywanieprzed-

siębiorstwwcelulikwidacjikonkurencji(tzw.wrogieprzejęcie)orazdywergen-cjęwregionie.Strukturaprzestrzennainwestycjizagranicznychbowiem,jaksięwydaje,powieladotychczasowerelacje,faworyzującedużeośrodkimiejskieitemiejsca,gdzieinwestycjejużistnieją.Niekorzystnasytuacjaperyferiibędziesię

PAULINARYCHLEWSKA58

natomiastpogłębiać(szerzej:Michno2003,s.46).Tymsamymwzmocnionazo-stałapozycjaRzeszowaiKrosnaorazterenówwzdłużgłównejdrogiregionu–E40.ZnaczniezyskałyteżMieleciStalowaWolaorazJarosławwobecwzględ-nejstagnacjiTarnobrzegaiPrzemyśla.Brakdywersyfikacjiprzestrzennejskutkujepogłębiającymisiędysproporcjami

wrozwoju.Możnajednakmiećnadzieję,żezczaseminwestycjezagraniczneroz-przestrzeniąsięnasąsiednie,peryferyjnetereny,wzmacniającjeznacząco.

Literatura

AdamowiczM., 2005, „Dyfuzja innowacji jako czynnik rozwoju regionówperyferyj-nych”,Prace Naukowe,nr35:Zarządzanie wiedzą w warunkach polskiego członko-stwa w Unii Europejskiej,Warszawa:SGGW,KatedraPolitykiAgrarnejiMarketingu,s.581–592.

Barwińska-MałajowiczA., Kalita W., Puchalska K., 2009, „Regionalne zróżnicowa-nie przedsiębiorczości i inwestycji zagranicznych a odpływ rodzimej siły roboczejza granicę”, Rzeszów: Katedra Teorii Ekonomii i Stosunków MiędzynarodowychUniwersytetuRzeszowskiego, z. 15: Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy. Uwarunkowania instytucjonalne,s.197–210.

Biuletyn Statystyczny woj. podkarpackiego IV kwartał 2005, 2006, Rzeszów: UrządStatystycznywRzeszowie.

BłuszkowskiJ.,GarlickiJ.,2000,Opinia inwestorów zagranicznych o społecznych i eko-nomicznych warunkach działalności w Polsce,Warszawa:Raportzbadaniaprzepro-wadzonegonazleceniePAIZprzezCentrumBadańMarketingowych INDICATOR.

ChojnickiZ.,1999,Podstawy metodologiczne i teoretyczne geografii,Poznań:BoguckiWydawnictwoNaukowe.

ChurskiP.,2004,„Rozwójregionalnywwarunkachtransformacjigospodarczejiintegra-cjieuropejskiej”,w:S.Ciok,D.Ilnicki(red.),Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych. Regionalny wymiar integracji europejskiej, t. VIII/1,Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego,s.31–45.

CzerwieniecE.,1999,„Zagraniczneinwestycjebezpośredniewgospodarcekrajówwy-sokorozwiniętych”,Poznań:Zeszyty Naukowe aE w Poznaniu, seria II,s.9–10.

CzudecA.,2008,„Ekspertyzadotyczącawojewództwapodkarpackiego”,w:Ekspertyzy do Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020,Warszawa:MinisterstwoRozwojuRegionalnego,s.843–866,

DomańskiB.,2001,Kapitał zagraniczny w przemyśle Polski. Prawidłowości rozmiesz-czenia, uwarunkowania, skutki,Kraków:InstytutGeografiiiGospodarkiPrzestrzennejUJ.

DomańskiB.,2004,„Krytykapojęciarozwojuastudiaregionalne”,Studia Regionalne i lokalne,nr2(16),s.7–23.

Domański B., Gwosdz K., Sobala-GwosdzA.,Wiedermann J., 2003, Inwestycje za-graniczne w województwie małopolskim do końca 2002 roku, Raport dla UrzęduWojewództwaMałopolskiego.

DomańskiB.,GwosdzK.(red.),2005,Dziesięć lat doświadczeń pierwszej polskiej specjal-nej strefy ekonomicznej. Mielec 1995–2005,Kraków:InstytutGeografiiiGospodarkiPrzestrzennejUJ–ARPOddziałMielec.

WPŁYWBEZPOŚREDNICHINWESTYCJIZAGRANICZNYCH… 59

„Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2002 r.”,Informacje i opracowania statystyczne2003,Warszawa:GUS.

Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2005 roku 2006.Warszawa:GUS.

GorzelakG.,2003,„Biedaizamożnośćregionów”,w:I.Sagan,M.Rzepczyński(red.),Wymiar i współczesne interpretacje regionu, Gdańsk–Poznań: Katedra GeografiiEkonomicznejUniwersytetuGdańskiego,s.57–77.

GorzelakG.,JałowieckiB.,2000,„Metodologicznepodstawystrategiirozwojunaprzy-kładziewojewództwalubuskiego”,Studia Regionalne i lokalne,nr3(3),s.42–56.

GuzekM.,2006,Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Zarys teorii i polityki handlo-wej,Warszawa:PolskieWydawnictwoEkonomiczne.

HuczekM., 2007, „Promocja gminy jako sposób wspierania lokalnego rozwoju spo-łeczno-gospodarczego”, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Zarządzanie i Marketing,z.1,s.107–113.

IsaksenA.,2001,„BuildingRIS:Isendogenousindustrialdevelopmentpossibleintheglobaleconomy?”,Canadian Journal of Regional Science,t.XXIV,s.101–120.

JaroszM.(red.),1996,Kapitał zagraniczny w prywatyzacji,Warszawa:InstytutStudiówPolitycznychPAN.

KarpińskiA.,1999,„Ocenawpływukapitałuzagranicznegonastrukturęprzemysłową”,w:Z.Sadowski(red.),Kapitał zagraniczny w Polsce. Warunki działania,Warszawa:PolskieTowarzystwoEkonomiczneiDomWydawniczyBellona.

KaraszewskiW.,2004,Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Polska na tle świata,Toruń:ZakładPoligraficzno-Wydawniczy„POZKAL”,s.18.

KaraszewskiW. (red.), 2000, Inwestycje w procesie transformacji gospodarki Polski 1990–1999,Toruń:UniwersytetMikołajaKopernika.

KrugmanP.,ObstfeldM.,2003,Międzynarodowe stosunki gospodarcze: teoria i prakty-ka,przeł.S.Ładyka,Warszawa:WydawnictwoNaukowePWN.

LimańskiA.,2003,„Wpływbezpośrednichinwestycjizagranicznychnagospodarkękra-juprzyjmującego”,Przegląd Organizacji,nr3,s.17–26.

MaliziaE.E.,FeserE.J.,1999,Understanding local Economic Development,Rutgers,NJ:CenterforUrbanPolicyResearch.

Michno J., 2003, „Prywatyzacja rzeszowskich przedsiębiorstw (wybrane zagadnie-nia)”,w:M.Malikowski(red.),Społeczeństwo Podkarpacia na początku XXI wieku,Rzeszów:SulimaMana.

OlejniczakK., 2003, „Apetyt na grona?Koncepcja gron oraz koncepcje bliskoznacz-newteoriiipraktycerozwojuregionalnego”,Studia Regionalne i lokalne,nr2(12),s.55–76.

Pakulska T., Poniatowska-Jaksch M., 2004, „Bezpośrednie inwestycje zagranicznewEuropieŚrodkowo-Wschodniej.KoncentracjakapitałuzagranicznegowPolsce”,Warszawa:Monografie i Opracowania,nr519,OficynaWydawniczaSzkołyGłównejHandlowej,s.11.

PiaseckiR.,2007,„Ewolucjateoriirozwojugospodarczegokrajówbiednych”,w:idem(red.),Ekonomia rozwoju,Warszawa:PolskieWydawnictwoEkonomiczne,s.15–31.

Porter M.E., 2001, Porter o konkurencji, przeł. A. Ehrlich, Warszawa: PolskieWydawnictwoEkonomiczne.

PorterM.E., 2003, „The economic performance of regions”,Regional Studies, nr 37(6/7),s.549–578.

PAULINARYCHLEWSKA60

PuchalskaK.,2008,„Regionalneuwarunkowanianapływubezpośrednichinwestycjiza-granicznych”,w:M.G.Woźniak(red.),Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy w kontekście spójności społeczno-ekonomicznej,Rzeszów:KatedraTeoriiEkonomiii StosunkówMiędzynarodowychUniwersytetu Rzeszowskiego, seria:Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy,z.13,s.307–316.

Raportnr5,1998.Model monitorowania napływu bezpośrednich inwestycji zagranicz-nych do Polski,Warszawa:InstytutBadańnadGospodarkąRynkową,PAIZ.

RóżańskiJ.,2001,„Makro-imikroekonomiczneefektybezpośrednichinwestycjizagra-nicznychwPolsce”,Kutno:Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Gospodarki Krajowej w Kutnie,t.I,s.95–102.

Sobala-GwosdzA.,2004,„Bezpośrednieinwestycjezagranicznewwojewództwiepod-karpackimdokońca2003roku”,Prace Komisji Geografii Przemysłu PTG.

Sobala-GwosdzA.,DziałekJ.,GwosdzK.,HuculakM.,JarczewskiW.,MicekG.,2006,Inwestycje zagraniczne w województwie podkarpackim do 2005 roku. lista najwięk-szych inwestycji w województwie podkarpackim,Rzeszów:CentrumObsługiInwestoraRzeszowskiejAgencjiRozwojuRegionalnego.

StryjakiewiczT. (red.), 2004,Wpływ inwestorów zagranicznych na rozwój regionalny i lokalny na przykładzie GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.a. w Poznaniu,Poznań:BoguckiWydawnictwoNaukowe.

SwianiewiczP.,DziemianowiczW.,1999,atrakcyjność inwestycyjna miast,Warszawa–Gdańsk:InstytutBadańnadGospodarkąRynkową.

the impact of fdi on the development of the podkaRpackie voivodeShip

Theaimofthisstudyistoassesstheimpactofforeigninvestmentsonthede-velopmentofoneofthepoorestPolishprovinces–thePodkarpackieregion.Thearticleshowsthelocation,structureandspatialvariationofdirectforeigninvest-mentsintheregion.Theinstitutionmethodwasusedtocompiledata:thenumberofemployees

andthesizeofinvestmentwereassignedtoplaceswheretheyweremade,butnotwherethecompany’sheadquartersarelocated.Resultssuggestaratherpositiveimpactofforeigninvestmentsonlocalandre-

gionaldevelopmentinthePodkarpackieprovince,especiallyinmanufacturingin-dustries.TheinfluenceofFDIongrowthofsocio-economicdisparitiesinthere-gionshouldberatedunfavorably.