Kosova Arnavutlarının bağımsızlık mücadelesi

Kosova Arnavutlarının bağımsızlık muumlcadelesi

Uumllke Dergisi sayı 33 Ocak 1999

M Murat TAŞAR

Tarihte Kosova

İki milyona yakın nuumlfusunun 90ı Arnavut olan Kosovada 7 Sırp 2 Karadağlı ve

15000e yakın da Tuumlrk yaşamaktadır 50000 Hıristiyan Arnavut dışında Kosova

Arnavutlarının ccediloğunluğu Suumlnni Muumlsluumlmandır az sayıda olmakla birlikte Bektaşi Arnavut

da vardır ayrıca Boşnak Muumlsluumlmanlar da vardır

Eskiccedilağda Dardan ve İlirlerin yaşadığı Kosova daha sonraları Roma ve Bizans

hacirckimiyetlerine girdi VI - VII yuumlzyıllarda başlayan Slav goumlccedilleri sonrası Kosova Ortaccedilağa

gelindiğinde tamamen Slavlaşmıştı Sahip olduğu zengin maden yatakları yuumlzuumlnden

1170te Stefan Nemandiya tarafından kurulan Ortaccedilağ Sırp devletinin vazgeccedililmez bir

parccedilası oldu Ortaccedilağda Sırbistanın sahip olduğu refahın ekonomik temelini oluşturan

Kosovada Novo Brdo Trebccedila ve başka yerlerde değerli taşlar ccedilıkarılmaktaydı

Bu doumlnemde Kosovada bir ccedilok goumlrkemli Sırp-Ortodoks kilisesi yapıldı Bu yuumlzden daha

sonraları Sırplar tarafından Sırplıkın beşiği sayılmıştır Kosova mitolojik-tarihi oumlnemini

1389daki Kosova Meydan Savaşı ile kazanır Bu savaşta Sırpların Osmanlı Ordusuna

yenilmeleri ile buguumlnkuuml Sırbistan ve Karadağ dışında Arnavutluk Makedonya ve Kuzey

Yunanistanı kapsayan Ortaccedilağ Buumlyuumlk Sırbistan İmparatorluğu tarih sahnesinden silindi

Bu yenilgi yuumlzyıllar boyunca oumlzellikle Sırp-Ortodoks Kilisesi tarafından mitolojik oumlgeler

katılarak yaşatıldı Bu mitolojik oumlgelerin etkisiyle ortaya ccedilıkan Sırp ulusal bilincinde Sırp

ulusal birliğinin (Sırpsko jedinstvo) merkezi Kosova ve Sırp halkı da Tanrının seccedililmiş

halkı (Nebeski narod) oldu9

Sırp nasyonalistler ve Ortodoks Kilisesi tarafından Kosovaya ilişkin yaratılan bu mitolojiye

aykırı olarak zamanla Sırpların Kosovayı terk ettikleri ve nuumlfuslarının gittikccedile azaldığı

goumlzlenmiştir Sırpların Kosovadan goumlccediluuml ve Muumlsluumlman Arnavutların yerleştirilme sebepleri

buguumln de tartışmalıdır Arnavutlar Osmanlının Balkana yayıldığı doumlnemde kuzey

Arnavutlukun dağlık ve verimsiz boumllgelerinden Sırplar tarafından terk edilen ataları

İlirlerin topraklarına verimli Kosova ovalarına yerleşmişlerdir İslamlaşmada 1690da

Avusturyalı Prens Eugenin Osmanlı topraklarının iccedillerine kadar yaptığı akınlar sonrasında

geri ccedilekilirken Osmanlının karşı akınlarından korkan İpek Patriği III Arseniye Sırnoyeviccedilin

30000 Sırp aile ile birlikte Kosovayı terk etmesi oumlnemli rol oynamıştır Bu tarihten sonra

Kosovaya Muumlsluumlman Arnavutların yerleşmesi teşvik edilmiştir İslamlaşmak Arnavutların

hem yerleşim yerlerini genişletebilmelerine imkacircn tanımış hem de Slavlaşmaktan

kurtulmalarını sağlamıştır2

Osmanlı İmparatorluğunun huumlsran yıllarında Arnavutlar

191213 Balkan Savaşları sonuna kadar Osmanlı İmparatorluğunun sadık Muumlsluumlman

tebaası olarak kalan Arnavutlar Osmanlı toprağında yeni ortaya ccedilıkan Hıristiyan

devletlerin kendi topraklarını parccedilalama tehlikesine 1878de Prizren Birliği adı altında bir

panarnavut kongresiyle karşı ccedilıkmaya ccedilalıştılar Rus-Osmanlı Savaşı sonrası 1878de

toplanan Berlin Kongresi ile Balkanlara yeni duumlzen vermeye ccedilalışan buumlyuumlk guumlccedillere karşı

bu Prizren Birliğinin aldığı karar Osmanlı İmparatorluğunda kalmaya devam etmek

olmuştur3

İmparatorluğun huumlsran yıllarındaki en oumlnemli guumlndemi Balkanda tutunabilmekti Balkan

yitirilmek uumlzereyken İttihad ve Terakki kadroları parccedilalanmayı durdurma saikıyla Yanya

İşkodra Selanik ve Kosova vilayetlerini temsilen Meclis-i Mebusanda bulunan Arnavut

vekillerin Arnavutccedila eğitim ve Arnavut ccediloğunluğun yaşadıkları boumllgelere idari oumlzerklik

taleplerini reddetmişlerdir Avrupalı guumlccedillerin giderek etkilerini artırdıkları Balkanın

İmparatorluğun elinden er ya da geccedil ccedilıkacağı aşikacircr iken ccediloğunluk olarak yaşadıkları

boumllgelerde oumlzellikle Slav milletlere karşı varlıklarını guumlccedillendirme gibi haklı bir istek

Arnavut ayrılıkccedilılığı gibi değerlendirilmiş Hıristiyan milletlere verilen haklar onlardan

esirgenmiştir Bu politika sonucu ne yazık ki Arnavutlar tarihi duumlşmanları Karadağlılar ile

birlikte Osmanlıya karşı ayaklanmışlardır Osmanlıyı Balkandan soumlkuumlp atan Yunan Sırp

ve Bulgar ittifakı Arnavutların İstanbula bu şekilde yabancılaşmaları ile daha kolay

kurulmuştur Daha da acısı Balkanda guumlccedilluuml bir Arnavut uumllkesi (Arnavutların ccediloğunlukta

yaşadıkları boumllgelerin birleşmesi ile) yaratma şansının Balkan Harbini doğuran suumlreccedilte

hiccedil kullanılmamış olmasıdır Balkan Harbi kaybedilince Arnavut halk birccedilok yerde

yurtlarından soumlkuumllmuumlş Selanik vilayetinde yaşayanların bir kısmı zorla

Hıristiyanlaştırılmış dininden vazgeccedilmeyenler katledilmiştir

Balkan Savaşları sonrası işgal

Kosova sorununun başlangıcını Balkan savaşları bitimine kadar goumltuumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Nuumlfusunun buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Arnavut olan Kosova ve Makedonyanın bazı boumllgeleri Ccedilarlık

Rusya Fransa ve İngilterenin desteklediği Sırp ordusunca bu doumlnemde ele geccedilirilmiştir4

Balkan Savaşları sonrasında Kosovayı işgal edebilen Sırbistan bu sayede milli ruumlyasını da

gerccedilekleştirmiş oluyordu Sırbistanın Kosovaya bu geri doumlnuumlşuuml Tuumlrk ve Arnavutlara karşı

katliamlar yapılarak muumlmkuumln olabildi Osmanlının Balkandan ccedilekilmesinden sadece

birkaccedil yıl sonra sayıları onbinleri bulan Arnavut Sırplar tarafından oumllduumlruumllduumller Arnavutlar

bu ccedilok youmlnluuml baskılara suumlrekli ayaklanarak cevap verdiler

Osmanlı Balkan Savaşları ile geri ccedilekilmek zorunda kalınca 1913te Duumlvel-i

Muazzamanın topladığı Buumlyuumlkelccedililer Konferansı korumasız kalan Arnavut topraklarını

parccedilaladı ve Arnavut nuumlfusun yaşadığı Kosova Sırbistana bırakıldı Savaşın sonunda

oluşan bu sınırlar 1919 yılında imzalanan Versay Anlaşmasıyla da uluslararası sınırlar

olarak kabul edilmiştir Bu doumlnemde etnik dağılımdan ccedilok uluslararası dengeler

goumlzetilerek Arnavutlukun sınırları da ccedilizilmiştir5

İşte bu 1913 tarihi aynı zamanda Kosovanın soumlmuumlrgeleştirilme suumlrecinin de başlangıcıdır

ve bu suumlreccedil sonunda Sırp nuumlfusun 14 oranından 13e ccedilıktığı goumlruumllmektedir

Kosovada ilk gerilla hareketi Kaccedilaklar

1998 Martında UCcedilKnın lideri olarak ileri suumlruumllen Yaşari ailesinden kadın ccediloluk ccedilocuk 20

kişinin oumllduumlruumllduumlğuuml Drenitsa boumllgesi Kosovada herhangi bir yer değildir Bu boumllgedeki

guumlccedilluuml gerilla hareketlerinden biri I Duumlnya Savaşından sonra Azem Beytanın oluşturduğu

ve koumlkuuml Osmanlı idaresinin son doumlnemlerinde ortaya ccedilıkan Kaccedilaklara kadar giden gerilla

hareketidir Sayıları kimi zaman 600e kadar ulaşan gerillası ile Beyta Sırp polisi ve

jandarmasına karşı uzun yıllar savaşmıştır hatta Sırp huumlkuumlmeti top ve uccedilak bile

kullanmak zorunda kalmıştır Bu başarılı Kaccedilak hareketi ile Beyta Kosovada Drenitsa

(1923-24te) başta olmak uumlzere bazı boumllgeleri kurtarılmış boumllge haline getirebilmiştir

Harekete bir son vermek iccedilin Sırp polisi hareket uumlyelerinin ailelerine buumlyuumlk baskılar

uygulamış aile mensuplarından kadın ccedilocuk ayırımı yapmadan birccediloklarını oumllduumlrmuumlştuumlr

Ancak Kaccedilak Hareketi Arnavutluk Kralı Ahmet Zogunun Yugoslavyanın yardımıyla

Arnavutluğa doumlnuumlşuumlnden sonra (1924) Yugoslavya Ordusu tarafından yok edilebildi

Birccedilok adamının Arnavutluğa kaccediltığı Azem Beyta oumllduumlruumllduuml Buguumlne kadar da mezarı

bulunamayan ve adına şarkılar tuumlrkuumller bestelenen Beyta halk arasında bir efsane

kahraman olarak kaldı ve Kosova Arnavutlarının Bağımsızlık Muumlcadelesinin semboluuml

oldu Zogu aynı zamanda merkezi İşkodrada olan Kosova Milli Savunma Komitesinin yok

edilmesinde de Yugoslavyanın piyonu olarak goumlrev aldı Komite liderlerinden Bayram

Curri Zogunun birliklerine karşı savaşırken 1925 yılında ve komitenin en oumlnemli

isimlerinden Hasan Piriştina da Selanikte Zogunun bir ajanı tarafından oumllduumlruumllduumller

İki duumlnya savaşı arası Kosovaya youmlnelik Sırp politikası

Sırbistan Başbakanı Nikola Paşiccedil iki savaş arasında Arnavutlara ilişkin Sırp politikasını şu

soumlzleri ile oumlzetlemişti Arnavutların uumlccedilte birini oumllduumlr uumlccedilte birini suumlr geri kalan uumlccedilte biri de

asimile et Sırplar bu politikaya zaman iccedilinde ihtiyaccedil duydukccedila başvurdular

1918 yılından itibaren Kosovanın nuumlfus yapısını değiştirmeye ccedilabalayan Sırp idareciler

kabaca şu uumlccedil youmlnteme başvurmaktaydılar Arnavutları Arnavutluk ya da Tuumlrkiyeye goumlccedile

zorlamak Slav kolonizasyonu ve asimilasyon Bu youmlntemlerle kısmen başarılı

olabilmişlerdir Arnavutların bir kısmı Arnavutluk ve Tuumlrkiyeye goumlccedil etmişlerdir Şuumlphesiz ki

o doumlnemin politikacılarının aymazlığı yuumlzuumlnden Tuumlrkiye goumlccedilmen kabuluumlnde Sırplara daha

istekli goumlruumlnuumlyordu Uumlstelik Arnavutlukun goumlccedilmen kabul etme kapasitesi Tuumlrkiyeye

nazaran daha da duumlşuumlktuuml Bu sebeplerden Tuumlrkiyeye youmlnelik goumlccedil politikaları uumlrettiler

Belgradda 1937 yılında Sırp Kuumlltuumlr Klubuumlnde huumlkuumlmet temsilcileri askeri yetkililer ve

bilim adamları arasında Arnavut sorunu uumlzerine yapılan muumlzakereler Vaso Cubriloviccedilin6

7 Mart 1937de zamanın Yugolavya Krallığı Huumlkuumlmetinin Başbakanı Stoyadinoviccedile

sunduğu bir raporla son buldu Cubriloviccedil bu raporunu 1944 yılında Tito Partizanlarına da

vermiş ve oumllduumlğuuml 1990 yılına kadar da savunmuştur

Cubruloviccedil memorandum niteliğindeki bu raporunda Arnavut sorununun ccediloumlzuumlmuuml iccedilin

Muumlsluumlman Arnavutların zorla goumlccedil ettirilmelerini oumlnerdi Huumlkuumlmetin Yugoslavyanın kanlı

Balkan toprakları uumlzerinde bulunduğunu unuttuğunu ve Kosova sorununu kolonizasyon

gibi hızlı sonuccedil vermeyen Batılı metodlarla ccediloumlzmeye ccedilalıştığını ve ccediloumlzuumlmuumln ancak

Arnavutların kitle halinde goumlccedil ettirilmeleriyle sağlanabileceğini Balkan uumllkelerinin

1912den beri bu youmlnteme başvurduklarını oumlne suumlrmuumlştuumlr Cubriloviccedile goumlre goumlccedil iccedilin iki

uumllke soumlz konusudur Arnavutluk ve Tuumlrkiye Tuumlrkiyenin Arnavutluka nazaran goumlccedilmen

kabul etmedeki kapasitesinin buumlyuumlkluumlğuumlnuuml şu şekilde ifade eder Modern Tuumlrkiye

Anadolu daha iskacircn olunmamış ve işlenmemiş buumlyuumlk toprakları ile bir iccedil kolonizasyon iccedilin

sınırız imkacircnlar sunmaktadır7 Ona goumlre Muumlsluumlman din adamları ve Arnavut ileri

gelenleri para ya da tehditle goumlccedile ikna edilmeli başarılı olunamaması halinde ise polis

teroumlruumlne başvurulmalıydı Bu memorandum 1991 yılında Yugoslavyada ccedilıkan savaş

sırasında ve 1992den sonra oumlzellikle Bosna-Hersekteki Muumlsluumlmanlara karşı uygulanan

etnik temizleme faaliyetlerinin daha 1930larda Kosova Arnavutlarına karşı duumlşuumlnuumllmuumlş

olduğunu goumlstermektedir

Kosovadan Tuumlrkiyeye ilk resmi goumlccediluumln de bu memorandumun accedilıklanması sonrasında

olması ilginccediltir 1938 yılında Yugoslavya ile Tuumlrk huumlkuumlmeti arasında 40000 Tuumlrk

ailesinin Kosova ve Makedonyadan goumlccediluumlne ilişkin anlaşma imzalandı 1944e kadar

toplam 200000 kişinin goumlccediluumlnuumln oumlngoumlruumllduumlğuuml bu anlaşma gereğince Yugoslavya her aile

iccedilin o zamanın değeri ile Tuumlrk huumlkuumlmetine 500 Tuumlrk Lirası oumldeyecekti Bu olay araya II

Duumlnya Savaşının girmesi ile anlaşmanın buumltuumlnuumlyle uygulanması engellenmiş de olsa

Tuumlrkiyenin Balkanlar konusundaki duyarsızlığına iyi bir misal teşkil etmektedir Tuumlrk

huumlkuumlmetleri Balkanda stratejik bir Muumlsluumlman azınlık saklamaya gerek goumlrmediler Bu dar

goumlruumlşluumlluumlğe bir de Balkanda Tuumlrk olmayan Muumlsluumlman azınlıklara karşı Muumlsluumlman Tuumlrk

azınlıkların kışkırtılması eklendi Bu iki tavır Balkan Muumlsluumlmanlarının Tuumlrkiyeye goumlccedil

etmesine izin verme ve Tuumlrkiyenin Balkan politikasını Balkandaki Tuumlrk azınlıklar uumlzerine

kurma Tuumlrk huumlkuumlmetlerinin Balkan politikalarını oluşturmaktadırlar

Baskılar goumlccedille sınırlı değildi Daha 1932de boumllge Muumlsluumlmanlarının tek oumlrguumltluuml teşkilatı

olan İslam Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti kapatıldı Vakıflara el koymak ve tarım reformu ile

Muumlsluumlmanlardan muumllkiyet gaspı ekonomik bağımsızlığı yok etmeye youmlnelik diğer

tedbirlerdi

II Duumlnya Savaşında Kosova

Nisan 1941de Yugoslavyanın Mihver Devletleri tarafından işgali Arnavutların

birleşebilmeleri iccedilin uygun zamanı yarattı İtalyan Bulgar ve Alman işgal boumllgelerine

ayrılan Kosovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml ve Makedonyanın batısı İtalyan işgal boumllgesi oldu

Kosovanın geri kalan boumlluumlmuumlnuuml zengin maden yatakları yuumlzuumlnden (Trebccediladaki kurşun ve

guumlmuumlş yatakları) Almanlar işgal etmişlerdi İtalya yaz 1941de kendi işgalindeki boumllgelerin

Arnavutluk ile birleşmesine izin verdi İtalyanların 8 Eyluumll 1943te ccedilekilmelerinden sonra

Alman huumlkuumlmeti Birleşik Arnavutluku savaş sonunda tanıyacağını soumlyledi Artık birleşik

Arnavutlukun bir parccedilası olan Kosova ve Batı Makedonyada II Duumlnya Savaşı boyunca

Almanlar tarafından Arnavut okulları idaresi ve jandarması kuruldu Bu sebeplerden

komuumlnistlerin oumlncuumlluumlğuumlndeki Partizan hareketi Kosovada oldukccedila zor tutunabilmiştir

Başlangıccedilta Kosova Arnavutlarının Partizanlara katılımı oldukccedila sınırlı sayıda kaldı ve ilk

Partizan Birliği Zeynel Aydini adıyla Eyluumll 1943te kuruldu Ancak Mayıs 1944te I Kosova

Tugayının kurulması ile Partizanlar Kosovada belli bir guumlccedil kazanabildiler ve 12 Arnavut

savaştaki başarılarından dolayı halk kahramanı ilan edildiler

Fakat Kosova Arnavutları arasında komuumlnist buna bağlı olarak partizan hareketinin

guumlccedillendiği 1944 yılında yine Drenitsa boumllgesinde (Mitrovitsa ve Podliyeva boumllgelerinde

de) Şaban Poluzhanın bağımsızlık savaşccedilısı olarak ortaya ccedilıktığını goumlrmekteyiz Drenitsa

Poluzhanın Tito Partizanlarına direndiği ve onlara karşı buumlyuumlk başarı kazandığı yerdir Bu

boumllgede Arnavutluktan gelen partizanlar ile Tito partizanları karşılıklı işbirliği ile Almanlara

karşı operasyonlar yapmaktaydılar Kosovanın Arnavutluk ile birleşmesini arzulayan

Şaban Poluzha Tito partizanları ile işbirliği yapılmasına karşı ccedilıktı Arnavutluktan gelen

partizanlar Yugoslavya iccedillerine Bosna-Hersek ve Karadağa geccedilerlerken Poluzhanın

birlikleri Kosovada kalarak Tito partizanlarına karşı savaştılar 194445 kışı boyunca

başta Drenitsa boumllgesi olmak uumlzere Kosovada şiddetli ccedilarpışmalar yaşandı Burada

Poluzhanın birlikleri 170 partizanı oumllduumlrduumller 1946 yılında da Poluzha oumllduumlruumllduuml O

tarihten beri de Kosova tekrardan Yugoslavyanın bir parccedilası oldu

Tito Yugoslavyasında Kosova

1948de Stalin ile yaşanan kriz ertesinde Yugoslavyanın Kominform ile arası accedilıldı

Kominforma dacirchil olmayan Arnavutlukun Enver Hocası ile Titonun arası da bozuldu Tito

ile Enver Hoca arasındaki bu soğukluk sonucu Yugoslavya Kosova Arnavutlarını

guumlvenilmez olarak damgaladı Enver Hoca da faşist revizyonist Tito kliğine karşı Kosova

Arnavutlarını ayaklanmaya ccedilağırdı Hocanın bu tavrı Yugoslavyada yaşayan Arnavutların

durumunu daha da koumltuumlleştirdi savaş oumlncesi Yugoslavyada iccedilinde bulundukları durumla

tekrar karşı karşıya kaldılar

Yugoslavya Federal İccedilişleri Bakanlığına Sırp Alexander Rankoviccedilin gelmesi sonrasında ise

Arnavutlara karşı baskılar Titonun da goumlz yumması ile artarak ccediloğaldı Bu doumlnemde

(1948ndash66) keyfi tutuklamalar mahkemeler ve oumllduumlrmeler guumlndelik olaylar arasında

sayılmaya başlandı Kosovada Oumlzellikle gizli polisin goumlzetimi suumlrekli uumlzerlerinde olan

Arnavut aydınlar ve mahalli politikacılar bu teroumlr dalgasından ilk etkilenenler oldular Tito

Yugoslavyasında Arnavutlar artık ikinci sınıf vatandaştılar

İki savaş arasındaki youmlntem yeniden uygulanmaya koyuldu ve Muumlsluumlman Arnavutların

Tuumlrkiyeye goumlccediluuml oumlzellikle teşvik edildi 1951 yılından sonra bu resmicirc teroumlr dalgası sonucu

başta Makedonya olmak uumlzere Yugoslavyanın değişik kesimlerinden birccedilok Arnavut

kendilerini Tuumlrk olarak deklere ettirip Tuumlrkiyeye goumlccedil etmeye uğraştılar 1953 ile 1966

yılları arasında Yugoslavyadan Tuumlrkiyeye goumlccedilen 231000 kişinin 80000i Arnavut idi

Sırp polisi Kosovada 80li yıllardan itibaren tekrar tekrar başvuracağı silah toplama

bahanesi ile baskı uygulama youmlntemini ilk defa 195556 kışında sahneledi ve 30000

Arnavut tutuklanma işkence gibi her tuumlrluuml koumltuuml muameleye maruz kaldı 1956 yılında

Prizrende oumlnce tarikat uumlyeleri dervişlere daha sonra da orta ve alt tabakadaki komuumlnist

Arnavut kadroya karşı bir tutuklama furyası başlatıldı Tamamen Sırpların kontroluumlndeki

polis resmi Arnavutccedila gazete Rilindiyanın abone listelerindeki isimlere karşı bile teroumlr

uyguladı 1964te yeni bir teroumlr dalgası daha geldi ve başta Adem Demaccedili olmak uumlzere bir

ccedilok Arnavut aydın tutuklandı

Rankoviccedilin Temmuz 1966da goumlrevden uzaklaştırılması Arnavutlara uygulanan devlet

teroumlruumlnuumln bir derece olsun accedilığa ccedilıkmasına da yol accediltı Voyvodina 1963te muhtar boumllge

olmuştu 1968in Kasım ayında Piriştina ve Tetovoda (Kalkandelen = buguumln

Makedonyada) yapılan goumlsterilerde Arnavutlar daha fazla hak taleplerinde bulundular

1969da da Kosovaya Sosyalist Otonom Boumllge statuumlsuuml tanındı Daha sonra anayasada

yapılan değişiklikler ile cumhuriyete yakın bir statuuml kazandı Bu doumlnemde Titonun

Kosovaya cumhuriyet statuumlsuuml vereceği ancak Sırp tepkisinden korktuğu da soumlylentiler

arasındadır Kosova Sırbistanın bir parccedilası olarak tanınmış olmasına rağmen artık

Yugoslavyanın federal yapısının parccedilası idi 1989da Yugoslavyanın diğer altı

cumhuriyeti ile aynı haklara sahip olduğu otonomisi alınana kadar da bu boumlyle kaldı

Bu tarihten sonra Kosovada Arnavutlar lehine gelişmeler goumlruumllmeye başlandı Parti ve

buumlrokrasi ellerine geccedilti Arnavutccedila resmicirc dil olarak tanındı 1971den sonra da Priştinada

bir Arnavut uumlniversitesinin kurulmasına izin verildi Arnavut aydınların Tiranaya rakip bir

merkez duumlşuuml de boumlylece gerccedilekleşti[8] 1974 yılında Titonun Yugoslavyanın bekası iccedilin

Kosova Arnavutlarına ayrılma hakkı da dacirchil siyasi ekonomik ve kuumlltuumlrel alanlarda geniş

muhtariyet veren anayasayı kabul ettiğini goumlruumlyoruz Bu yeni anayasaya ile Kosova

federasyon organlarında soumlz hakkına sahip oldu

Zengin maden yataklarına (ccedilinko kurşun kadmiyum krom manganez ve boksit vd)

sahip Kosovada halkın başlıca geccedilim kaynağı tarım ve hayvancılıktır[9] Boumllgenin

ekonomik geri kalmışlığını federasyon kasasına akan dış kredilerden Kosovaya duumlşen

pay ile iyileştirebilmek pek muumlmkuumln olamadı Dış krediler ile yapılan yatırımların Kosova

ile diğer cumhuriyetler arasındaki iktisadi kalkınmışlık duumlzeyini azaltması beklenmeli iken

tersine aradaki mesafe daha da accedilıldı Bu krediler imalat sanayisinin kurulması ve teşviki

youmlnuumlnde kullanılmayıp sadece Kosovanın zengin madenlerinin ccedilıkartılmasında

Piriştinaya goumlstermelik yatırımlar yapılmasında (kamu binalarının restore edilmesi ve yeni

kamu binalarının yapımında) harcandı

Tito Yugoslavyasında Kosova Arnavutları ile Enver Hocanın Arnavutluğu arasında iyi

ilişkilerin varlığından ne yazık ki soumlz edebilme imkacircnı yoktur Enver Hoca ve rejiminin

kuklaları daha oumlzguumlrluumlkccediluuml daha accedilık Kosova Arnavutları ile ilişkiye girmekten hep

kaccedilınmışlardır Arnavutluk ateist bir devlet olduğundan Kosova Arnavutlarının dinicirc

inanccedillarını goumlrece yerine getirebilmeleri de Hocanın hiccedil hoşlanmadığı bir durumdu

Yugoslavyanın Kosova veya diğer boumllgelerinden Arnavutluka kaccedilan Arnavutlar ccediloğu

zaman dışlanmakta tutuklanmakta ve hatta Yugoslav yetkililere teslim edilmekteydiler

Tito sonrası Yugoslavyarsquoda Kosova

4 Mayıs 1980de Titonun oumlluumlmuuml sonrasında Kosovada durum gittikccedile daha gerginleşti

Mart 1981de uumlniversite oumlğrencilerinin goumlsterileri başladı Sırpların bir piyonu olan polis

şefi Arnavut Rahman Morina Sırp oumlzel polis birliklerini Kosovaya ccedilağırdı Polisin şiddet

kullanması sonucu resmicirc rakamlara goumlre bu goumlsterilerde 9 oumlğrenci oumllduuml 250si yaralandı

Sırp youmlnetimi bu olaylara Kosovanın mahalli parti organlarında temizlik yaparak cevap

verdi Piriştina uumlniversitesi de bu temizlikten nasiplendi Mahkemeye ccedilıkarılan

Arnavutların karşılaştıkları succedillama genellikle nasyonalist olmaktı Bu doumlnemde Sırp

şovenizminin hacirckimiyetindeki Yugoslavyada milli şuur ve kimliğe ilişkin her tuumlrluuml talep

nasyonalizm olarak niteleniyordu 1984 yılına kadar mahkucircm olan Arnavutların sayısı

2000e ulaştı Aynı doumlnemde Sırplar başlattıkları bir kampanya ile Arnavutların neden

Yugoslavya iccedilinde bir cumhuriyete sahip olamayacaklarını izaha ccedilalıştılar Kullanılan iki

arguumlmandan ilki iki Arnavut devletinin mevcut olamayacağı ikincisi ise azınlıkların değil

halkların kendi kaderini tayin hakkına sahip olduğu şeklindeydi

Kosovada olağanuumlstuuml hal 1980 sonrasında kısa aralıklarla hep suumlrduuml Nasyonalist-

sosyalist Miloşeviccedilin 1986da Sırbistan Başkanı olması ile de gerginlik daha da arttı

Miloşeviccedilin iktidara yuumlkselişi ertesinde Kosovadan Belgrada peş peşe gelen

delegasyonlar Sırbistan Başkanına Arnavut saldırılarından şikacircyet ettiler Sırp Huumlkuumlmeti

Haziran 1986 sonunda Kosovanın otonomisini sınırlandırmayı ve kontroluuml geccedilici olarak

cumhuriyet huumlkuumlmetine aktarmayı kararlaştırdı Miloşeviccedil bu kararı ile Kosovanın

otonomisinin kaldırılmasını yani Sırp şovenizmini yuumlkselişinde araccedil olarak kullanmak

istediğini de ilan etmiştir Sırp Bilimler ve Sanat Akademisi de 1986 yılında accedilıkladığı ve

Miloşeviccedile ihtiyaccedil duyduğu ideolojik malzemeyi sunduğu memorandumunda en oumlnemli

konu olarak Kosovayı işliyordu

19 Kasım 1988de Belgradda yapılan ve 1000000 dan fazla kişinin katıldığı bir

mitingde Miloşeviccedil Kosovanın otonomisini kaldırmak youmlnuumlnde bir anayasa değişikliğinin

planlandığını ve boumlylece Sırbistanın buumltuumlnluumlğuumlnuumln yeniden sağlanacağını soumlyluumlyordu

Bunun uumlzerine Kosovada yeniden goumlsteriler başladı Trebccedilada Kosovska Mitrovitsadaki

ccedilinko ve kurşun madenlerinde başlayan işi bırakma eylemi yayılarak suumlrduuml Yine

Trebccedilada Stari Trgdaki maden işletmesinde işccedililer 1500 metre yerin altında suumlresiz

accedillık grevine başladılar ve suumlresiz genel grev ccedilağrısı yapıldı Kosova Koumlminist Partisi

şefiğine yuumlkselen Rahman Morina ve diğer hain olarak niteledikleri Arnavutların istifa

etmesini ve 1974 anayasasının yeniden uygulamaya konmasını talep ettiler

Bu olaylar uumlzerine Belgrad huumlkuumlmeti federal polisi Kosovaya goumlnderdi Şubat 1989

sonunda Kosovada olağanuumlstuuml hal yeniden ilan edildi 23 Mart 1989da da Sırbistan

parlamentosu Kosovanın otonomisinin kaldırıldığı anayasa değişikliğini kabul etti Artık

Kosovada polis mahkemeler resmicirc dairelerdeki makamlar Sırpların eline geccedilmişti

Arnavutlar iccedilin yeni bir resmicirc teroumlr doumlnemi başladı Miloşeviccedil buumltuumln bu olanlara

aldırmaksızın Kosova Meydan Savaşının 600 yıldoumlnuumlmuumlnde 28 Haziran 1989 guumlnuuml Sırp

Ortodoks kilisesi iccedilin kutsal Vodov Dan guumlnuumlnde iki milyondan fazla Sırpın toplandığı

mitingde zaferinin tadını ccedilıkarıyordu Buguumln 600 yıl sonra biz tekrar savaştayız

Yeraltında Cumhuriyet - LDK (Lidhja Demokratike e Kosoveumls Democratic League

of Kosova) ve Rugovanın Gandi Politikası

198990 sene-i devriyesinde Kosova Yazarlar Birliği Başkanı İbrahim Rugova liderliğinde

Aranavutlarrsquoın buumlyuumlk desteğini alan Kosova Demokratik Birliği (LDK) kuruldu 1990 yılı

ilkbaharında baskılar bu defa şiddetini artırarak yeniden başladı Puduyevoda iccedilme

suyuna zehir katılması bahane edilerek sayıları ccedilok az kalan Arnavut polisler işten atıldı

Kosova Komuumlnist Partisi ise ccedilok oumlnceleri Sırplaştırılmıştı Yaz başında yeni bir anayasa

krizi patlak verdi 1990 başında yeni anayasa ve Sırp Cumhuriyeti Başkanının yeni goumlrev

suumlresi bir referandumla kabul edilmesi gerekiyordu Arnavut parlamenterler ve daha

halen goumlrevde kalabilen politikacılar otonominin bu şekilde daha fazla sınırlandırılmasına

karşı ccedilıktılar Bunun uumlzerine 27 Haziran 1990da Sırp parlamentosu Arnavut uumlyelerin

oyları olmaksızın Kosovada olağanuumlstuuml bir idare kurulmasını ve boumllgeye başbakan

yardımcısı unvanına sahip sınırsız yetkisi olan bir komiser atanmasını kararlaştırdı Artık

bir soumlmuumlrge olan Kosovanın valisi sosyalist Miloşeviccedilrsquoin parti yoldaşı Momccedililo Traykoviccedil

idi

2 Temmuz 1990da Kosova Boumllge Parlamentosunun seccedililmiş Arnavut vekilleri

parlamento oturumuna katılmak istediklerinde parlamento kapıları yuumlzlerine kapatıldı

parlamento girişi de polis tarafından tutulmaktaydı Bunun uumlzerine Kosova Boumllge

Parlamentosunun yasal olarak seccedililmiş Arnavut vekilleri parlamento basamaklarında

oturum yapıp Yugoslavyanın bir parccedilası egemen Kosova Cumhuriyetini ilan ettiler

Arnavutlar Bosna-Hersek ve Sırbistan gibi Yugoslavyanın diğer halklarının attığı adımı

attılar ve egemenlik ilan ettiler

5 Temmuz 1990da Sırbistan tepkisini Boumllge Parlamentosunu fesih ederek goumlsterdi

Tutuklanma ile tehdit edilen 114 Arnavut vekilin ccediloğu ya yeraltına indi ya da Kosovayı

terk etti Eş zamanlı olarak Arnavutccedila yayınlanan guumlnluumlk gazete Rilindiyada yasaklandı

Piriştina TVsi ve Radyonun Arnavutccedila yayını durduruldu Buumltuumln işletmelerden Arnavut

youmlneticiler ve işccedililer atıldılar Kosovanın iktisadi teşekkuumllleri ve bankalar Sırplaştırıldı En

şiddetli baskılar Arnavut sağlık personeline uygulandı binlerce doktor hemşire ve

hastabakıcı işten atıldılar

Yeni anayasa gereğince 9 Aralık 1990da yapılan Sırbistan seccedilimleri Arnavutlar tarafından

boykot edildi 1991 Sonbaharında Arnavutccedila oumlğrenime son verildi hemen hemen

Arnavut oumlğretmenlerin tamamı Sırp Cumhuriyeti oumlğrenim-eğitim planına goumlre ders

vermeye direndiler ve tamamına işten el ccedilektirildi bir yıl sonra da Arnavutların daha

halen kalabildiği tek enstituuml olan Albanalojide temizlik yapıldı

Arnavutlar Sırpların bu hak ihlallerine yeraltında Sırp devlet kurumlarına paralel işlevsel

kurumlar oluşturarak cevap verdiler Oumlzellikle eğitim ve sağlık alanında buumlyuumlk başarılar

elde edildi Kronolojik olarak devletleşme yolunda atılan adımlar şoumlyledir 21 Kasım

1991de 130 sandalyeli parlamento oluşturuldu 24 Mayıs 1992de İbrahim Rugova

Devlet başkanlığına seccedilildi Sırpların yasadışı ilan ettiği ama engellemediği seccedilimler 24

Mayıs 1992de yapıldı Tıp doktoru Buyor Bukoşhi başkanlığında bir suumlrguumln huumlkuumlmeti 21

Kasım 1991 Almanyada kuruldu Tiran Kosova Cumhuriyetini tanıyan tek uumllke oldu Bu

yeraltı devleti iccedilin Kosovada yerleşik durumu iyi Arnavutlardan gelirinin 10u

yurtdışında ccedilalışanlardan gelirinin 3uuml vergi olarak toplanmaya başlandı

Yeraltında yuumlruumltuumllen paralel eğitim Kosova Aranavutlarrsquoının Sırplaştırılmış ders

muumlfredatlarına ve yine paralel yuumlruumltuumllen sağlık hizmetleri hem Arnavut doktor ve

hastabakıcıların yığınlar halinde işten atılmalarına hem de Sırplar tarafından yuumlruumltuumllen

gizli doğum kontroluumlne verdikleri bir cevaptır 350000 temel oumlğretim (ilk orta ve lise) ve

yaklaşık 12000 yuumlksekokul oumlğrencisine dersler 1991den beri evlerde verilmektedir

Arnavut temsilciler bağımsızlığa geccediliş suumlrecinde Kosova uumlzerinde uluslararası bir idarenin

oluşturulmasını kabul edeceklerini de accedilıklamıştılar Bağımsızlık ilanı sonrasında LDK

pasif ve şiddete dayanmayan bir direniş politikası (Gandici) geliştirdi Rugova bu politika

ile Kosovanın Arnavut halkının yok olmaktan kurtarıldığını soumlylemektedir Sırp baskısını

ve ayrımcılığını bir derece olsun hafifletebilmek iccedilin yeraltında oluşturulan bu Devlet

kurumları ile Kosova sorununun uluslararasılaştırılmasına da ccedilaba goumlsterilmektedir

Sırp baskı siyaseti karşısında yegacircne korumayı uluslararası kamuoyunun desteği

sağlayacağından Kosova Aranavutlarrsquoının siyasi liderleri bağımsızlık ilanının başından

beri bu desteği almayı oumlncelikli siyasi amaccedil edinmişlerdir İbrahim Rugova ve Buyor

Bukoşhi başkanlığındaki huumlkuumlmet oumlzelikle Dayton Barış Suumlrecine umut bağladı ve bu

suumlrecin Batılı huumlkuumlmetlerde Balkana ilişkin sorunları ccediloumlzmeye youmlnelik oluşturduğu olumlu

atmosferden faydalanmaya ccedilabaladılar10

1990 yılından itibaren LDK Kosova Cumhuriyetinin uluslararası tanınmasını sağlamaya

youmlnelik politika yuumlruumlttuuml Arnavutlar bağımsızlık ilanlarını 1974 Anayasasının kendilerine

tanıdığı siyasi hakka dayandırmaktadırlar Kosovanın Sosyalist Yugoslavya

Federasyonunun eşit haklara sahip bir parccedilası olduğunu ve bu yuumlzden de kendi

kaderlerini tayin hakkını kullandıkları iddiasındadırlar Bir başka ifade ile Arnavutlar SYF

iccedilinde bir azınlık değildiler dolayısıyla Sosyalist Yugoslavya Federasyonunun ccediloumlkuumlşuumlnden

sonra Federasyonu oluşturan diğer Slav milletlerinin sahip olduğu haklara sahiptiler Bu

haklardan en oumlnemlisi ise kendi kaderini tayin hakkıdır



beri bu desteği almayı oumlncelikli siyasi amaccedil edinmişlerdir Rugova ve Bukoşhi

başkanlığındaki huumlkuumlmet oumlzelikle Dayton Barış Suumlrecine umut bağladı ve bu suumlrecin

Batılı huumlkuumlmetlerde Balkana ilişkin sorunları ccediloumlzmeye youmlnelik oluşturduğu olumlu

atmosferden faydalanmaya ccedilabaladılar

LDKnın izlediği bu uzun vadeli Gandici siyasi strateji başarısız oldu Rugovanın bu uzun

vadeli uluslararasılaştırma siyasetini reddeden karşı gruplar ortaya ccedilıktılar Rugova

etrafında toplanan grup şiddetten arınmış stratejiyi savunurken karşısında oluşan ikinci

grup Rugovanın Gandi politikasının etkisiz olduğunu ve duumlnya kamuoyunu ancak bir

Arnavut intifadasının bir şeyler yapmaya zorlayacağı goumlruumlşuumlndeydiler

Sırp idaresi Kosovada kurulan paralel Arnavut devletine beklendiğinin aksine fazla sert

tavır goumlstermedi tutuklananlar hep ikinci uumlccediluumlncuuml dereceden kişiler oldular İbrahim

Rugova ve Kosova Demokratik Birliği de şiddete dayanmayan bir siyaset takip etti

Kosovanın Arnavut halkının silaha sahip olmaması ve Arnavutluğun Kosova sorununa

bulaşmaktan uzak durması Rugovanın bu politikasının sebepleridir Uluslararası topluluk

ise Bosna-Hersek sorununa goumlsterdiği ilginin neredeyse 110unu dahi Kosova sorununa

goumlstermedi Dayton Barış Anlaşmasında da Arnavutlar yine unutulanlar oldular

Yeni goumlsteriler ve gerilimin tırmanması

Kosova Eyluumll 1997 başından itibaren bir yandan Sırplara youmlnelik silahlı saldırıların

artması oumlte yandan birccedilok Arnavutun Sırp mahkemeleri tarafından yuumlksek cezalara

ccedilarptırılmaları yuumlzuumlnden gerilimli idi Yine aynı ayda 1 Eyluumll 1996da Miloşeviccedil ile Rugova

arasında imzalanan anlaşma uyarınca Arnavut oumlğrenci ve oumlğretim goumlrevlilerinin (takriben

15000) resmicirc okullarda eğitim-oumlğrenim goumlrebilmesini oumlngoumlren antlaşmanın geccedilen

zaman iccedilinde Sırp tarafının ilgisizliği yuumlzuumlnden hayata geccedilirilememesi goumlsteriler ile

protesto ediliyordu Bu goumlsterilerin daha oumlncekilerden oumlnemli yanı Arnavutccedilanın eğitim dili

olarak tanınması talebi idi Goumlsterilere Sırp polisi sert muumldahale etti ve aralarında

Aranavutlarrsquoın yeraltı uumlniversitesinin rektoumlruuml Eyup Statovtsinin de olduğu yuumlzlerce

goumlsterici tutuklandı 29 Ekim 1997de de bir başka goumlsteri daha yapıldı Yine Ekim ayı

iccedilinde Sırp ve Arnavut temsilciler anlaşmayı yuumlruumlrluumlğe koymanın oumlnşartlarını belirlemek

iccedilin bir araya gelip goumlruumlştuumller fakat bir sonuccedil alınamadı

Bu gelişmeler Kosovanın bağımsızlığına barışccedilı yoldan ulaşmak isteyen Rugovanın

durumunu zayıflattı Hem Adem Demaccedili11 hem de Kosova suumlrguumln huumlkuumlmeti Başbakanı

Buyar Bukoşhi Rugovanın pasif direnişinden vazgeccedililip Arnavut halkın enerjik direnişe

geccedilmesini talep ettiler Kırsal kesim Aranavutlarrsquoı Rugovayı desteklemeye devam

ederlerken şehirlerde oumlğrencilerin tertiplediği goumlsterilerde goumlruumllduumlğuuml gibi Rugovaya karşı

muhalefet buumlyuumlmekteydi Sırp polisinin sert tepki goumlsterdiği ve Rugovanın karşı ccedilıktığı bu

goumlsteriler Mart 1998de Kosovada yaşanacak gerilimli olayların da sinyalini verdiler

Oumlte yandan Rugovanın durumu Kosova Arnavutları liderleri tarafından silahlı

ccedilatışmaların yoğunlaşması halinde koruyucuları olarak goumlrduumlkleri Arnavutlukun tavrını

değiştirmesi ile de zayıfladı Fatos Nano liderliğindeki Arnavutlukun yeni sosyalist

huumlkuumlmeti daha oumlnce iktidardaki Sali Berişhanın Demokrat Parti huumlkuumlmetinden farklı

olarak Kosova Arnavutlarrsquoının bağımsızlıklarını desteklemeyeceğini ve Kosovanın

Yugoslavya Federasyonu (YF) iccedilinde kalarak sorunun ccediloumlzuumlme ulaştırılması gerektiğini ilan

etmişti Arnavutluk huumlkuumlmeti ile YF arasında bu youmlnde goumlruumlşmeler Yunanistanın

arabuluculuğu ile Giritteki Balkan

uumllkeleri zirvesinde (34 Kasım 1997)

atıldı ve Miloşeviccedil ile Nano bir araya

geldiler Rugova ve LDK Arnavutlukta

İlkbahar 1997deki devlete isyan

sırasında accedilıkccedila Berişhayı

desteklemişlerdi bu tavır ve Arnavutluk

sosyalistlerinin Yunanistan sevdası

yuumlzuumlnden yeni doumlnemde Arnavutluk

Kosovayı tamamen Sırp arzularına terk

etti

Kosova Kurtuluş Ordusunun bu uumlmitsiz

doumlnemde ortaya ccedilıktığını ve eylemlere başladığını goumlrmekteyiz Kosova Kurtuluş Ordusu

Sırp baskılarına Kosova halkının meşru savunma hakkının bir neticesi olarak meydana

gelmiş silahlı bir direniş hareketidir

Rugovanın pasif direniş politikasının bir sonuccedil vermemesi Sırp polis karakollarına Sırp

resmicirc goumlrevlilere Krayina ve Bosna-Hersekten getirilip Kosovaya yerleştirilen Sırpların

bulunduğu muumllteci kamplarına ve Arnavut işbirlikccedililere karşı UCcedilKnın (Kosova Kurtuluş

Ordusu) duumlzenlediği saldırıların yoğunlaşmasına da yol accediltı

Kosovada Arnavut halk arasında yaşanan bu radikalleşmenin en oumlnemli sebebi yıllar

boyu suumlrduumlruumllen Sırp polis baskısı ile federal huumlkuumlmetin her tuumlrluuml meşruiyetini Arnavut

halk arasında kaybetmesidir Ayrıca genccedil nuumlfusa sahip Kosovada hiccedil Sırpccedila bilmeyen bir

nuumlfusun yetişmiş olması da Sırp devleti veya YFye karşı Aranavutlarrsquoın kimlik sorununu

doğurmuştur

Sırpların tutumu

Sırp huumlkuumlmetine goumlre Kosova Sırbistanın ayrılmaz bir parccedilasıdır Azınlık statuumlsuumlne sahip

Arnavut halk muhtariyet veya kendi kaderini tayin haklarına sahip değildir Aranavutlarrsquoın

sorunun uluslararasılaştırılması ccedilabaları ve buna bağlı olarak dışarıdan bir uumllkenin

arabuluculuğu kabul edilemez Benzer goumlruumlşleri Sırp muhalefeti de paylaşmaktadır

Buna rağmen Sırplar gelecekte Kosovayı paylaşma opsiyonunun accedilık tutmaktadırlar

Ccediluumlnkuuml Kosovada zengin maden yatakları (ccedilinko kurşun kadmiyum krom manganez ve

boksit vd) vardır Bir paylaşma planı 1996 Haziranında Sırp Bilimler ve Sanat Akademisi

Başkanı Aleksander Despiccedil Akademinin yıllık genel toplantısında yaptığı konuşmada

accedilıklamıştır Despiccedil Arnavutların Kosovada Sırbistana entegre olmayı reddetmeye ve

Sırp egemenliğini tanımamaya devam ettikleri suumlrece Kosovanın Sırplar ile Arnavutlar

arasında paylaşılması opsiyonunu goumlz oumlnuumlnde bulundurmak gerektiğini soumlylemiştir

paylaşmanın oumlngoumlruumllduumlğuuml bir harita bile hazırlanmıştır Bu haritada Kuzey Kosova

Sırbistanda kalırken guumlneyi Aranavutlarrsquoa bırakılmaktadır Despiccedil tezini Kosova

Sorununun Sırp halkının geleceği iccedilin en buumlyuumlk stratejik problemi oluşturacağı

arguumlmanı ile desteklemiştir Bu hem iccedil hem de dışpolitik alanda geccedilerli olacaktır

Dışpolitik alanda Dayton Barış Suumlrecinin başlamasından beri Yeni Yugoslavya

Federasyonunun (YYF) uluslararası camiaya entegrasyonunun buumlyuumlk oranda Kosova

sorununun ccediloumlzuumlmuumlne bağımlı olacağını iccedilpolitik alanda da nuumlfus sorununun ortaya

ccedilıkacağını Sırpların gelecek 20ndash30 yıl iccedilerisinde Aranavutlarrsquoın toplam nuumlfus iccedilindeki

oranlarının yuumlksek doğum oranları yuumlzuumlnden Sırp nuumlfusa eşdeğer olacağı gerccedileğini daha

şimdiden tanımaları gerektiğini soumlylemiştir Ortak bir devlette ısrar etmenin

vatandaşlarının buumlyuumlk kısmının bu devletin meşruiyetini tanımayacaklarından var oluş

krizine suumlruumlklenmek zorunda kalacağını da soumlzlerine eklemiştir

Kosova iccedilin kalıcı bir ccediloumlzuumlme Sırbistan ve YYF anayasalarında değişiklik yapılıp

Kosovanın muhtariyetinin tesisi veya YYFnun uumlccedil oumlğeden muumlteşekkil (Sırp Karadağlı ve

Arnavut) bir federasyona doumlnuumlştuumlruumllmesi ile ulaşılabilir

UCcedilK- (Ushtria Ccedillirimtare e Kosoveumls) Kosova Kurtuluş Ordusu

Yuumlzbin nuumlfuslu İskenderay (Sırpccedila adı

Sırbitsadır) şehri Lilauşhe Uştar ve Prekaz

koumlyleri ile Drenitsa Sırpların her zaman başını

ağrıttı Poluzha zamanında olduğu gibi

olağanuumlstuuml hal uygulanan boumllgede 80li

yıllardan itibaren Sırp polisi ve askeri tank ağır

silahlar ve savaş helikopterleri ile her an

muumldahaleye hazır bekletilmekteydi Boumllgede

guumlnduumlzleri devriye gezmekte zorlanan Sırp

polisi ve askeri elektrik faturaları tahsilini bile

tanklarla kapılara gelerek yapmaktadır

Kosovada geccediltiğimiz sekiz yılda Rugova

liderliğinde pasif Arnavut direnişinin siyasi merkezi de Piriştinarsquodan daha radikallerin

bulunduğu bu Drenitsa boumllgesine kaydı

UCcedilK 28 Kasım 1997de Drenitsada Sırp polisinin oumllduumlrduumlğuuml bir Arnavutun Lilauşhede

yapılan cenaze toumlreninde kalaşnikoflu maskeli ve kollarında Kosova Kurtuluş Ordusu

arması bulunan uumlccedil adamıyla kendini goumlstermeden oumlnce işbirlikccedili olarak nitelediği

Arnavutları oumllduumlrmesiyle tanındı 97 Aralıkı başında da yine Direnitsa boumllgesinde Sırp

polisiyle saatler suumlren ccedilatışmalar yaşanmıştı Bu ccedilatışmadan sonra UCcedilK Merkez Komitesi

yayınladığı bildiride Sırp polisinin geri ccedilekilmek zorunda kaldığını kamuoyuna

duyuruyordu Buguumlne kadar bu tuumlr 50ye yakın bildiri yayınlayan UCcedilK bu bildirilerinde

teşkilatın amacını da tarif etti Sırp boyunduruğundan silahlı muumlcadele youmlntemi ile

kurtulmak ve bağımsız bir Kosova Devletinin kuruluşu

Şubat sonunda başlayan olaylara kadar 30 oumllduumlrme olayına imza atan UCcedilK ilk kez

1996da yayınladığı bir bildiri ile varlığını kamuoyuna bildirdi Kosovada faaliyet goumlsteren

uumlccedil oumlnemli Arnavut yeraltı teşkilatından biri olan UCcedilKnın geccedilmişi 1960lara kadar geri

gitmektedir ama Titonun 4 Mayıs 1980de oumlluumlmuumlnden yaklaşık bir yıl sonra Nisan

1981de Kosovada başlayan oumlğrenci goumlsterileri ertesinde doumlrt Arnavut yeraltı teşkilatının

birleşerek oluşturduğu sol eğilimli Kosova Cumhuriyeti İccedilin Halk Hareketi (LPRK) UCcedilKnın

gelişmesinde oumlnemli rol oynamıştır

Doumlrt oumlrguumltuumln Kosova ve Yugoslavyanın diğer Arnavut Boumllgeleri Millicirc Kurtuluş Hareketi

(LNCKVSHJ) Kosova Marksist-Leninist Oumlrguumltuuml (OMLK) Yugoslavya Arnavutları Marksist

Leninist Partisi (PKLSHJ) ve Kızıl Halk Cephesi nin bir araya gelmesiyle oluşturulan bu

birleşik yapı (Kosova Cumhuriyeti iccedilin Halk Hareketi-LPRK) daha sonra Kosova Halk

Hareketi (LPK) adını aldı Sancılı gerccedilekleşen bu birleşmeyi Yugoslav gizil servisi (SDB-

Sluzba Drzavne Bezbednosti) LNCKVSHJnin lideri Yusuf Gervalla ve OMLK lideri Kadri

Zekaya 1982 başında Almanyada suikast duumlzenleyerek engellemeye ccedilalışmıştı

Kurucuları arasında LPK uumlyeleri de bulunan

Rugovanın lideri olduğu LDKnin (Kosova

Demokratik Birliği) 2 Temmuz 1990da

Kosovanın Yugoslavyadan bağımsızlık ilanına ve

Kosova Cumhuriyetinin kuruluşuna destek veren

LPK Mayıs 1992deki parlamento seccedilimlerine

katılmadı Fakat Kosova Cumhuriyeti iccedilin Halk

Hareketi (LPRK) adının Kosova Halk Hareketine

(LPK) doumlnuumlştuumlruumllmesi Rugovanın LDKsı

tarafından yeraltında kurulan ve sadece

Arnavutlukun tanıdığı Kosova Cumhuriyetinin

benimsendiği anlamına gelmektedir ama bir ccedilok

uumlyesini LDKya kaptırması12 ve belli aralıklarla (1985 1988 ve 1993te) Yugoslav

guumlvenlik birimlerinin operasyonları LPKnın durumunu geccedilen zaman iccedilinde oldukccedila

zayıflattı İsviccedilrede yayınlanan ve Kosova Arnavutları arasında ccedilok beğenilen Zeri i

Kosoves (Kosovanın Sesi) adlı yayın organına sahip olan oumlrguumltuumln iccedilyapısı hakkında ise

pek ccedilok az şey bilinmektedir LPKnın oumlzellikle yurtdışındaki Kosova Arnavutları arasında

guumlccedilluuml olduğu ve maddi kaynaklarını bunlardan sağladığı belirtilmelidir Birccedilok goumlzlemci

Sinn Fein-IRA ilişkisini LPK ile UCcedilK arasında kurmakta UCcedilKyı LPKnın silahlı kolu olarak

goumlrmektedirler

UCcedilKnın Kosovadaki kaleleri olarak nitelenebilecek yerler Drenitsa boumllgesinde İskenderay

ve Glogovtsidir Bu kasabaların ccedilevresinde 50den fazla koumly ve mezra olarak

nitelenebilecek dağınık yerleşim yerleri mevcuttur

UCcedilK sadece Kosovada değil eski Yugoslavyada Arnavutların yaşadıkları başka yerlerde

de eylemler yapmıştır Makedonyanın Gostivar şehrinde mahkeme binasına bomba

konmuş Kumanova ve Prilepte polis karakollarına saldırılmıştır

Eylemleri organize eden ccedilekirdek kadronun 1992de Kosova Cumhuriyeti ilan edildiğinde

oluşturulmaya ccedilalışılan ama daha başlangıccedil aşamasında Sırp polis ve ordusunun karşı

operasyonları ile ccediloumlkertilen Kosova Cumhuriyeti Ordu ve polis birlikleri mensubu

Arnavutlar olduğu soumlylenmektedir

İbrahim Rugova ve lideri olduğu LDK başlangıccedilta UCcedilKnın varlığını kesin bir dille

reddetmişler soumlz konusu oumlrguumltuumln Sırp Gizli Servisinin bir oyuncağı olduğunu

soumlylemişlerdir 50den fazla Sırp polisi ve duumlzineyi aşkın işbirlikccedili Arnavutrsquoun UCcedilK

tarafından oumllduumlruumllmesi varlığı konusundaki şuumlpheleri de gidermiştir Sırp İccedilişleri

Bakanlığına goumlre sayıları 2000 olarak tahmin edilen UCcedilKnın 1998 başındaki guumlcuuml bir

ordudan daha ccedilok hafif silahlı bir direniş oumlrguumltuumlnuuml andırmaktaydı Sırp yetkililerin kesin

bildiği bir diğer konu ise bu oumlrguumltuuml yok etmeye youmlnelik tedbir alınmadığı takdirde hızlı bir

şekilde buumlyuumlyeceği ve 100000 lere ulaşacağıdır Sırplar Şubat-Mart 98de bu amaca

youmlnelik operasyonlara başladılar ve yaklaşık 11 aydır sivil halka youmlnelik yuumlruumlttuumlkleri askeri

operasyonlarla da buumlyuumlk boyutlarda bir tehciri de amaccedilladıkları da belli olmuştur

Kosova Kurtuluş Ordusu adı altında farklı siyasi eğilimlerde yerel direniş unsurlarını da

kapsayan farklı muumlcadele birlikleri ortaya ccedilıkmıştır ve buguumln iccedilinde bulunduğu durum

Tuumlrk Kurtuluş savaşındaki yerel direniş milisleri ve ccedileteler doumlnemine benzemektedir

Duumlzenli orduya geccedililmesi youmlnuumlnde geccediltiğimiz guumlnlerde oumlnemli adımlar atılmış fraksiyonlar

bir ccedilatı altında birleştirilmeye başlanmıştır Kosova Cumhuriyeti Savunma Bakanlığını

yuumlruumlten Ahmet Krasniqi idaresinde suumlrduumlruumllen duumlzenli ordu ccedilalışmalarında oumlnemli

mesafeler kat edilmiş ama ne yazık ki bu başarılı komutan Kasım ayında Tiranada ccedilok

karanlık bir suikasta kurban gitmiştir Krasniqinin yerine atanan Halil Biccedila ccedilalışmaları

aynı hızla yuumlruumltmektedir

KOSOVADA CcedilOumlZUumlM TARTIŞMALARI

Mart 1998den beri yapılan accedilıklamalar ile Kosovada bir ccedilozuumlmuumln anahatları belli

olmuştur Bu ccediloumlzuumlm aşağıdaki oyun kuralları muvacehesinde gelişmelidir

middot İccedilişlerinde oumlzerklik (bağımsızlık ve bunun sonucu dışişlerinde oumlzerklikin tersi

anlaşılmalıdır) hem Sırplar hem de Arnavutlar iccedilin kabul edilir bir noktadır

middot Bu Kosova Arnavutları iccedilin buumltuumln ayrılık isteklerinin bir kenara bırakılması Sırplar

iccedilinse Kosovaya (ayrıntıları sonradan saptanacak) bir oumlzerk statuuml verilmesine rıza

demektir

middot Bu statuuml oumlyle ayarlanmalıdır ki her iki taraf da sonucu yenilgi olarak goumlrmesin Kimse

bu durumu daha sonra yeni etnik temizlik planları iccedilin vesile olarak kullanmasın

middot Oumlte yandan uluslararası kamuoyu (uumlccediluumlncuuml faktoumlr) sorunun ccediloumlzuumlmuumlnde aşağıdaki

hususlara riayet etmelidir

middot Goumlruumlşmelerde buumltuumln Balkan devletleri bulunmalı Bunlar sınırları iccedilinde Arnavut

azınlıklar yaşayan devletler (Yunanistan Makedonya) ve krizin sıcak savaşa

doumlnuumlşmesinden doğrudan etkilenecek uumllkeler (Romanya Bulgaristan Arnavutluk

Tuumlrkiye) olmalıdır

middot Asıl diyalog gerilimin yumuşaması ve karşılıklı guumlven oluşturmadan sonra ancak

uumlccediluumlncuuml aşama olarak başlamalıdır

middot Bulunan ccediloumlzuumlm ilk birkaccedil yıl uluslararası goumlzlem ve garanti altında olmalı ve toplumu

uzun bir yatışma alıştırma ve suumlreci yerleştirme doumlneminden sonra yapılacak

referandum ile kesin geccedilerlilik kazanmalıdır

Bir devlet iccedilinde birden ccedilok halkın yaşaması durumunda uumlccedil gelişme oumlngoumlruumlluumlr

Asimilasyon hacirckimiyet birlikte yaşayış Kosova Arnavutlarının asimilasyonuna hiccedilbir

zaman girişilmedi Zaten girişilseydi de Slavlarla aralarındaki dil kuumlltuumlr din ve toplum

farklılıkları ile Arnavutluka olan yakınlıkları nedeniyle başarılamazdı Tarihte Sırpların

uygulayabildiği tek seccedilenek hacirckimiyet oldu ancak hiccedilbir zaman son on yıldaki kadar sert

biccedilimde uygulanmadı Gelecek iccedilin iki tarafa da uygun bir birlikte yaşayış modeli

bulunmalıdır Yukarıdaki oyun kuralları muvacehesinde aşağıdaki ccediloumlzuumlm modellerinden

soumlz edilebilir

middot Uluslararası himaye BM uumlccedil yıl iccedilin askerden arındırılmış Kosovanın youmlnetimini alır Bu

ccediloumlzuumlm Sırp direnişi ve uluslararası red nedeniyle olmayabilir

middot İdari yeniden yapılanma ve Kosovanın muhtemel boumlluumlnmesi Sırbistanın bir idari

yeniden yapılanmaya tabi tutularak Kosovanın yerel oumlzerk youmlnetime sahip bir

boumllgesel birim olarak kabuluuml fikri Mart 1998de Sırp Demokratik Partisi (DSS) lideri

Vojislav Koştunica tarafından tekrar guumlndeme getirildi Bu bağlamda bu konuda en iyi

sonuccedilları almış olan İspanya modeline atıf yapıldı Nisan 1998de Vuk Draşkoviccedilin

Sırp Yenilenme Hareketi (SPO) tarafından yapılan bir oumlneri de şoumlyleydi Kosova ikiye

boumlluumlnecek her iki boumllgede şimdiye kadarki otonom boumllgeler statuumlsuumlnden daha geniş

haklara sahip olacak ancak devlet yapısına sahip olamayacaklar Sırp

Parlamentosursquonda bir Boumllgeler Şurası (Veccedile Regiona) tarafından temsil edilecekler

Bunun yanı sıra bu iki boumllgenin iki meclisli kendi parlamentoları olacak bunlardan biri

seccedililecek diğeri etnik orana goumlre belirlenecek Bu seccedilenek Kosovanın etnik olmayan

bir boumlluumlmuumlnuuml oumlngoumlrduumlğuumlnden genelde kabul goumlrmuumlş ve 1996da Sırp Bilimler ve

Sanatlar Akademisi başkanı Aleksandr Despiccedil tarafından da ortaya atılmıştı

middot Otonomi Yasama yetkisini Kosovaya bırakmak İtalyadaki Guumlney Tirol modelinin

aynıdır Bu ccediloumlzuumlmuuml Arnavutlar da kabul edebilir ancak oumlncelikle buna başka bir isim

verilmelidir ccediluumlnkuuml otonomi soumlzuuml altında ccedilok sıkıntı ccedilektiler

middot Yugoslavyanın uumlccediluumlncuuml cumhuriyeti Kosova Sırbistan ve Karadağın yanı sıra federal

Yugoslavyanın uumlccediluumlncuuml cumhuriyeti olur Kendi anayasası youmlnetimi yargısı ve temel

konularda veto hakkı olur Federasyon savunma guumlvenlik dışişleri ve para

politikalarından sorumlu olur Kosova Arnavutları bir anayasal millet statuumlsuuml alır

Arnavutccedila Yugoslavyanın resmi dillerinden olur Bu ccediloumlzuumlm yıllar oumlnce Adem Demaccedili

tarafından ortaya atıldı onun ccediloumlzuumlmuuml federasyondan ayrılma hakkını da iccedileriyordu

Şubat 1998de aynı ccediloumlzuumlm bir zamanlar Titonun Kosovadaki genccedil adamı

şimdilerde Piriştinarsquoda avukat olan Azem Vlasi taerafından da tekrarlandı Bu fikir hala

ccedilok ileri ve Sırplarca zor hazmedilir bulunabilir ancak tarihccedili Milan Proticcedilin bir

goumlruumlşmede soumlylediği gibi kaccedilınılmaz bulunmaktadır

middot Onlar (=uluslararası topluluk) burada kuumlccediluumlk kuumlccediluumlltuumllmuumlş bir Yugoslavya istiyor uumlccedil

federatif birimli bir Tito Yugoslavyası (sa tri federalne jedinice) Birimlerin her biri kendi

yoluna gidecek ama seyirleri kontrol altında tutulacak Bana oumlyle geliyor ki

uluslararası kamuoyunun konumundan bakıldığında bu Kosova sorununun en iyi

ccediloumlzuumlmuuml Artık buumlyuumlk guumlccedillerin isteğine rağmen hiccedilbir şey olmayacağını oumlğrenmeliyiz

Bu eski hale bir doumlnuumlş ya da Sırbistanın savaşta kazandığını barışta kaybetmesi gibi

goumlruumllebilir (Dobrica Ccedilosiccedil) bu ise problemi efsaneler ile bezemek olur Gerccedilekte Belgrad

Kosovadan fiilen uzaklaşmıştır Boumllgenin iccedil kolonizasyonu yıllardır durdurulmuş

Bosnadan ve Hırvatistandan gelen yuumlz binlerce Sırp muumlltecisinden yalnız bir avuccedil dolusu

Kosovaya iskacircn edilmiş sanayi kompleksleri soumlkuumllmuumlş ve boumllgeden taşınmıştır Bu ve

daha birccedilok şey yeni federal ccediloumlzuumlm ile değiştirilebilir Tabii bunun başka oumln şartları da

federal Yugoslavyanın bambaşka bir uumllke olması demokrasi ile youmlnetilmesi ve

ekonomisinin gelişmesidir Bu durumda suumlkucircnet hacirckim olacaktır Arnavut sosyal

demokrat Şkelzen Malikinin Aralık 1991de şoumlyle diyor Beğenelim ya da beğenmeyelim

bundan sonra da Sırplara komşu olacağız Sorun kiminle goumlruumlşecek olduğumuz Eğer

demokratik bir Sırbistan olsa idi onunla ortak bir faydada buluşabilirdik Yeni iktidar

sahipleri Arnavutlara karşı yuumlzyıldır suumlren baskı politikasını koumlkten değiştirmeli ve onlarla

bir ccedileşit Birlik kurmalıdır

TUumlRKİYErsquoNİN YAPMASI GEREKENLER

1 XXI yya girerken Balkanlarda buumltuumln duumlnyanın goumlzleri oumlnuumlnde bir soykırım

yaşanmaktadır Bu bir jenosit harekedir Ccediloluk ccedilocuk genccedil yaşlı demeden yapılan bu

katliama insanlık seyirci kalamaz Derhal huumlr duumlnya ve uluslararası camia bu katliamı

durdurmak iccedilin harekete geccedilmelidir Oumlnce kan akması durdurulmalıdır

2 Yurtlarından kaccedilan bu ccedilaresiz insanlar kış girmeden Kosova iccedilinde bir guumlvenli boumllgeye

toplanmalıdır

3 İlaccedil yiyecek ve giyecek yardımlarının ulaştırılması ve dağıtımı iccedilin Kızılhaccedil ve Kızılay

işbirliğiyle bir uluslararası organizasyon gerccedilekleştirilmelidir Bunun iccedilin Kosovada BM

Temsilciliği accedilılmalıdır

4 NATO muumldahalesi iccedilin BM Guumlvenlik kararı acilen ccedilıkarılmalıdır BM karar ccedilıkartmadığı

takdirde NATO kendi insiyatifini kullanmalıdır

5 Kosova Kurtuluş Ordusuna vatanını savunması iccedilin yeterli silah desteği verilmelidir

6 Uluslararası savaş succedilluları mahkemesi Kosovarsquoda işlenen savaş succedillarına da

bakmalı ve savaş succedilluları bu uluslararası mahkemede yargılanmalıdır

7 Kosova iccedilin bulunacak siyasi ccediloumlzuumlmuumln temelini Kosova halkının kendi kaderini tayin

hakkı prensibi (selfdetermination) oluşturmalıdır

8 Tuumlrkiye nuumlfusunun oumlnemli bir parccedilası Kosova Arnavutları ve Tuumlrklerinden

muumlteşekkildir Kosovarsquoda barışın tesisi ve kalıcı bir siyasi ccediloumlzuumlme ulaşılmasında

Tuumlrkiye oumlncuumlluumlk ve arabuluculuk yapmalıdır

9 Tuumlrkiye NATOnun oumlnemli bir uumlyesidir Tuumlrkiye NATO iccedilinde Kosova sorununu aktif bir

şekilde guumlndeme getirmelidir

10 10Tuumlrkiyenin sivil toplum ve yardım kuruluşları Kosova halkının acılarını dindirmek

ve boumllgeye insani yardım ulaştırmak iccedilin harekete geccedilmelidir Devlet bu kuruluşlara

gereken her tuumlrluuml kolaylık ve desteği sağlamalıdır Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyeye yaşayan

milyonlarca insanın Kosovarsquoda yakın akrabaları bulunmaktadır Kimse akrabanın

akrabaya yardım etmesine engel olmamalıdır

11 Ccedilocuklarımızın bizden utanmadan tarihlerini okuyabilmeleri iccedilin Kosova halkının

acılarına kulak vermeli ve bu zor guumlnlerinde Kosovalı kardeşlerimizin yanında

olmalıyız

12 Sonuccedil olarak Kosovarsquonın yeni Yugoslavya Federasyonursquona Sırbistan ve Karadağ

yanında uumlccediluumlncuuml cumhuriyet olarak katılması formuumlluuml buguumlnkuuml konjonktuumlrde

gerccedilekleşmesi en muumlmkuumln ve tarafların uumlzerinde anlaşmaya varma ihtimalinin yuumlksek

bulunduğu siyasi ccediloumlzuumlm yolu goumlruumlnuumlyor

EK I- KOSOVANIN GELECEĞİ

International Crisis Group South Balkans (bir sivil toplum kuruluşu olan Uluslararası Kriz

Grubu Guumlney Balkanlar Raporu)

Bazı Batılı diplomatlar ve siyasi analistlere goumlre Miloşeviccedil Kosovanın geleceğinin

Yugoslavyadan ayrı olduğuna ccediloktan karar vermiştir ccediluumlnkuuml Sırbistan ve Sırplar Kosovayı

demografik olarak kaybetmiştir ve askeri olarak da uzun suumlre kontrol edemezler Boumlyle bir

sonuca varmak ile bu sonuca uygun tavır almak iki farklı şeydir Oumlte yandan bir stratejik

duumlşuumlnuumlr olmayan Miloşeviccedilin bu sonuccedillara vardığına dair elde delil yoktur

Yine de Kosovadaki olayların onu Kosovayı bırakmaya goumltuumlreceğini varsayar ve Sırplar

iccedilin Kosovanın taşıdığı duygusal oumlnemi de goumlz oumlnuumlnde bulundurursak Miloşeviccedilin

Kosovanın kaybının getireceği politik zarardan kurtulmak iccedilin tek yolunun Kosovada

şiddeti kendi seyrine bırakmak olduğunu tahmin edebiliriz Buradan doumlrt muhtemel

senaryo ccedilıkar

1 Sırp polisi ve Yugoslav ordusu UCcedilKyı bastırmayı başarırsa Sırbistan bir muumlddet

daha Kosovayı elde tutacaktır Miloşeviccedil Sırbistanın goumlzde lideri kalacak ve

Kosovayı Arnavut tehdidinden kurtaran adam olarak siyasi kapital toplayacaktır

Ancak Miloşeviccedil bu işten kısa bir suumlre kar edebilecektir ccediluumlnkuuml Sırbistan Kosovada

zorlukla destekleyebileceği buumlyuumlk bir polis guumlcuuml barındırmak zorundadır Sırbistan

ekonomisi dış duvarın arkasında ccediloumlkmeye devam edecektir Bu durumda

Miloşeviccedilrsquoin otoritesi zayıflayacak ve iktidardan duumlşecektir Arnavutlar da roumlvanş iccedilin

tekrar silahlanacaktır

2 Eğer Sırp polisi ve Yugoslav ordusu UCcedilKyı bastıramaz ve şiddet devam ederse

Miloşeviccedil konumunu savunmak iccedilin Sırbistanın ulusal onurunu ve toprak

buumltuumlnluumlğuumlnuuml savunmak gerektiğini soumlyleyecek kendini ulusun savunucusu ilan

edecektir Sırbistan yine Kosovada zorlukla destekleyebileceği buumlyuumlk bir polis guumlcuuml

barındırmak zorunda kalır Sırbistan ekonomisi dış duvarın arkasında ccediloumlkmeye

devam edecektir Bu durumda Miloşeviccedilrsquoin otoritesi daha yavaş zayıflayacak sivil

kayıplar artacaktır

3 Eğer UCcedilK ve diğer Arnavut gruplar Sırp polisini Kosovanın her yerinden suumlrerse

Miloşeviccedil Kosovanın ayrılması konusunu Arnavut temsilcilerle goumlruumlşecektir Oumlte

yandan Miloşeviccedil iccedilerde Sırbistanın bu parccedilasını korumak iccedilin elinden geleni

yaptığını iddia edebilir Uluslararası toplumu Sırp demokrat liderlerini Sırp polisini ve

Yugoslav ordusunu ve onun komutanlarını succedillayabilir Daha oumlnce 1995te de aynı

nedenlerle Bosnalı ve Hırvatistanlı Sırp liderlerini Sırp boumllgelerini kaybetmekle

succedillamıştı Bu onu iccedil ccedilekişmelerden kurtarır ve daha kuumlccediluumlk bir Sırbistanda bir

muumlddet daha iktidarını garanti eder

4 Eğer uluslararası toplum Sırp polisi ve Yugoslav ordusunun karıştığı yaygın şiddet

olayları sonucu muumldahale ederse Miloşeviccedil yine kendini yenik ama onurlu savaşccedilı

olarak tanıtacaktır O Kosovayı Sırbistan iccedilin korumaya ccedilalışmakta elinden geleni

yapmış ama ulusun uumlstuumln kuvvetteki duumlşmanlarını yenmeyi başaramamıştır

Uluslararası toplumun 2 Duumlnya Savaşından sonra sınırların zor kullanarak

değişmezliği prensibini kendi elleriyle yok etmesini memnunlukla izleyecek sonra da

kendi halkına Kosovanın kaybını engellemenin elindeki imkacircnları ccedilok aştığını

soumlyleyecektir Bu da onu iccedil ccedilekişmelerden kurtarır ve daha kuumlccediluumlk bir Sırbistanda bir


EK II- KOSOVA KRONOLOJİ

1989 Slobodan Miloşeviccedil Kosovanın oumlzerkliğini feshetti Kosova Meclisi bu oumlnlemi

onayladığında sokak goumlsterileri oldu Karışıklık ccedilıktı 20den ccedilok kişi oumllduuml

1990

Ocak Polis ve Arnavut goumlstericiler arasında suumlrekli ccedilatışmalar Polis en az 10 kişiyi

oumllduumlrduuml

Şubat Yugoslavya Kosovaya asker tank savaş uccedilağı ve 2000 polis sevk ediyor Ay

sonuna kadar 20 kişi daha oumllduuml Sokağa ccedilıkma yasağı kondu

Temmuz Boumllgenin Arnavut koumlkenli milletvekilleri bağımsızlık ilan etti Sırbistan Kosova

Meclisini dağıttı Grevler ve goumlsteriler suumlruumlyor

1991

Bosna savaşı başladı

Komşu Arnavutluk parlamentosu Kosovayı bağımsız devlet olarak tanıdı

1992

Mayıs Yazar İbrahim Rugova Sırp makamlarının tanımadığı bir seccedilimle cumhurbaşkanı

seccedilildi

Ekim Sırp ve Arnavut koumlkenli liderler uumlccedil yıldan beri ilk kez barış goumlruumlşmelerine

oturuyorlar

1993

Polis en az 30 Arnavut koumlkenliyi silahlı isyan hazırlığına girişmek iddiasıyla tutukladı

1995

Temmuz Bir Sırp mahkemesi 68 Arnavut koumlkenliyi bağımsız bir polis guumlcuuml oluşturmak

iddiasıyla 8 yıla mahkucircm etti

Ağustos Sırp makamları Hırvatistandan gelme birkaccedil yuumlz Sırp goumlccedilmeni Kosovaya

yerleştirdi Arnavut liderler bunu protesto etti

1996

Sırbistan Arnavut liderlerle bir anlaşma imzalayarak Arnavut oumlğrencilerin altı yıllık aradan

sonra resmi eğitime doumlnmesine izin verdi

Gizli oumlrguumlt Kosova Kurtuluş Ordusu (UCcedilK) ilk defa bazı bombalama olaylarında

sorumluluğu uumlstlenerek adını duyurdu

1997

Ocak Piriştina Uumlniversitesinin Sırp rektoumlruuml arabasına konulan bombanın patlamasıyla

ağır yaralandı

UCcedilKnın liderlerinden olduğu şuumlphe edilen bir kişi silahlı ccedilatışmada oumllduumlruumllduuml

Mart Piriştinanın merkezinde bomba patlaması sonucu doumlrt kişi yaralandı

Eyluumll Silahlı kişiler 10 Kosova kasabası ve koumlyuumlndeki polis karakollarına gece saldırıları

duumlzenlediler Bu olaylar artarken polis de barışccedilı goumlstericilere saldırdı

Ekim-Aralık Bir Sırp muumllteci kampına el bombaları ve makineli tuumlfek ile saldırıldı Oumllen

olmadı

Ayrılıkccedilılar Yugoslav Havayollarının bir eğitim uccedilağını duumlşuumlrduumlklerini iddia ettiler

1998

Ocak Polisin vurduğu bir Arnavutrsquoa karşılık olmak uumlzere bir Sırp koumlkenli politikacı

oumllduumlruumllduuml

Şubat-Mart Kosovanın Drenitsa boumllgesindeki polis operasyonlarında ayrılıkccedilı olduğu

şuumlphesiyle onlarca kişi oumllduumlruumllduuml evler yakıldı ve koumlyler boşaldı

Kosovanın merkezi Piriştinade onbinler şiddeti protesto etmek iccedilin yuumlruumlduuml ccedilatışmalar

ccedilıktı

Kosova Arnavutlarının lideri İbrahim Rugova Batının uzlaşma oumlnerilerini reddederek

derhal bağımsızlık istedi

Arnavutlar Belgrad tarafından yasadışı ilan edilen bir seccedilimle cumhurbaşkanı ve

parlamentolarını seccedilti

Nisan Yapılan bir referandumda Sırpların 95i Kosovaya dış muumldahaleye hayır dediler

Eski Yugoslavya Temas Grubu Rusyanın itirazına karşın Yugoslavyaya Kosova nedeniyle

yaptırımlar uygulama kararı aldı

Mayıs ABD temsilcisi Richard Holbrooke bir seri mekik diplomasisi turlarına başladı

sonuccedilta Slobodan Miloşeviccedil İbrahim Rugovayı barış goumlruumlşmelerine davet etti

Arnavut ve Sırp temsilciler barış goumlruumlşmelerine başladı Kosovada ccedilatışmalar devam

ediyor

Haziran BM Genel Sekreteri Kofi Annan NATOyu uyararak Yugoslavyaya bir muumldahale

iccedilin BM Guumlvenlik Konseyi kararı gerektiğini bildirdi

Temmuz Fransa ve İngiltere ateşkes iccedilin BM Guumlvenlik Konseyine bir teklif verdiler

Ağustos Bir aylık suumlrekli ccedilatışmalar UCcedilKyı zayıflattı Oumlnemli bir UCcedilK mevkii olan Junik

ayın 16sında Sırpların eline geccedilti BM ateşkes istedi

Eyluumll Sırp ordusu Kosovanın Drenitsa boumllgesindeki koumlyleri basıyor

BM Guumlvenlik Konseyi Kosovada ateşkes iccedilin ccedilağrı kararı aldı Yugoslav huumlkuumlmetini aksi

halde başka oumlnlemler alacağına dair uyardı NATO Kosovaya askeri muumldahale iccedilin ilk

resmi adımlarını atıyor

Saldırının bittiğine dair buumltuumln Sırp guumlvencelerine rağmen şiddetli ccedilatışmalar suumlruumlyor Uumlccedil

ayrı olayda en az 36 Arnavut sivil katledildi

Ekim NATO hava saldırısı iccedilin hazırlık yapıyor Yugoslavyadaki Batılılara uumllkeyi terk ccedilağrısı

yapıldı

NATO uumllkeleri Yugoslav cumhurbaşkanı Miloşeviccedil Kosova ile ilgili BM kararlarına

uymazsa askeri muumldahale iccedilin karar aldılar

Amerikalı diplomat Richard Holbrookeun yoğun gayretleri ile Yugoslavya BM kararlarına

uyduğunu denetleyecek 2000 kişilik bir goumlzlem guumlcuumlnuumln Kosovaya gelmesini kabul etti

Başlamak uumlzere olan NATO hava saldırısı durdu

Kasım BM Kosova oumlzel temsilcisi Christopher Hill Belgrad Ateşkes anlaşmasından sonra

boumllgede insani durumun ve guumlvenliğin hayli duumlzeldiğini bildirdi

Aynı ayın sonunda NATO ve ABD Belgrad huumlkuumlmeti ve Arnavut direnişccedilileri Kosovadaki

ateşkesi yaralamakla succedilladı

Onlarca uluslararası goumlzlemci Kosovada kırsal kesime gidip ateşkesi goumlzlemek uumlzere

eğitime başladı

Aralık Sırp makamları Ekimdeki Ateşkes anlaşmasından beri ccedilıkan en şiddetli ccedilatışmada

30 Arnavutrsquoun oumllduumlruumllduumlğuumlnuuml accedilıkladılar

ABD oumlzel temsilcisi R Holbrooke Kosovanın geleceği konusunda Sırp ve Arnavut

goumlruumlşlerinin hala tehlikeli derecede farklı olduğuna dikkat ccedilekti

Kuzey Kosovada ccedilıkan yeni ccedilatışmalar uluslararası uzlaşı ccedilabalarını akamete uğrattı

1999

Ocak 40tan ccedilok Arnavutrsquoun cesedi Kosovada son ccedilatışmaların ccedilıktığı boumllgede bulundu

Genel tablo bunun bir toplu infaz olduğunu duumlşuumlnduumlruumlyor

Buna cevaben NATO iki yuumlksek ruumltbeli subayını Belgradrsquoa yollayarak Yugoslav

makamlarını şiddetti bitirmezlerse hava saldırıları ile karşılaşacakları konusunda

uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar

Bartl Peter Die albanischen Muslime zur Zeit der nationalen Unabhaumlngigkeitsbewegung

(1878 ndash 1912) Wiesbaden 1968

Bartl Peter Die Albaner (Weithmann Michael Der ruhelose Balkan Berlin 1993 adlrsaquo

kitapta)

Kaleshi Hasan Das tuumlrkische Vordrigen auf dem Balkan und die Islamisierung - Faktoren fuumlr

die Erhaltung der ethnischen und natiionalen Existenz des albanischen Volkes (Bartl Peter -

Horst Glassl Ed Suumldosteuropa unter dem Halbmond Muumlnchen 1975 - adlı kitapta)

Libal Wolfgang - Kohl von Christine Gordischer Knoten des Balkan Wien - Zuumlrich 1992

Malcolm Noel Kosovo A Short History New York University Press 1998

Prifti Peter R Jugoslawien und die albanischen Minoritaumlten (Italieander Rolf (Ed)

Albanien - Vorposten Chinas Muumlnchen 1970 - adlı kitapta)

Reuter Jens Die Albaner in Jugoslawien 1982 Suumldost Institut Muumlnchen

Taşar M Murat Bosna-Hersek ve Postmodern Ortaccedilağa Giriş Birleşik Yayıncık İstanbul

Şubat 1996

Makaleler

Hoppe Hans-Jochim Politische Parteien und Organisationen im Kosovo - Auszuumlge aus

Parteiprogrammen Osteuropa 1292

Hoppe Hans-Jochim Fuumlr Freiheit und Selbstbestimmung Albanische Stimmen zum Kosovo-

Problem Osteuropa 1093

Ivanji Ivan Krise im Kosovo - Die albanische Frage Die politische Meinung Nr

347Oktober lsquo98

Krizan Mojmir Zerbrechliche Hofnungen - Das Abkommen DaytonParis und die Zukunft

des Balkans Osteuropa 496

Oschlies Wolf Kosovo lsquo98 (I) Ursachen und Kulmination eines alt-neuen Balkan-Konflikts

Berichte des BIOst 2098

Oschlies Wolf Kosovo lsquo98 (II) Breitenwirkung und (moumlgliche) Loumlsungen des Konflikts


Pula Gazmend Kosova - Republic in a New (Con)Federation Via Refederalization of

Yugoslavia - General Consideration Preconditions Processes and Relevant Features

Suumldosteuropa 46 Jhg 3ndash41997

Reuter Jens Die juumlngste Entwicklung in Kosovo Suumldosteuropa 38 Jhg 61989

Reuter Jens Albanische Intelligenz in Kosovo Suumldosteuropa 39 Jhg 51990

Reuter Jens Die politische Entwicklung in Kosovo 199293 - Andauernde serbische

Repressionspolitik Suumldosteuropa 43 Jhg 1ndash21994

Reuter Jens Die internationale Gemeinschaft und der Krieg in Kosovo 47 Jhg 81998

Şakiccedil-Schmidt Baerbel Kosovo - der innerserbisch Krisenherd Osteuropa 492

Vollmer Johannes Dayton - eine Pax Americana Europaumlische Rundschau 296

Basılı ve basılı olmayan (internet) Belgeler

Amerikanische und fransoumlzische Kosovopolitik vor Dayton (Dokumentation) Suumldosteuropa

45 Jhg 21996

Babuna Aydın Kosova Sorunu Uumlzerine httpwwwhunedutr~fpiBookskosovahtml

Cubruloviccedil Vasa Die Vertreibung der Albaner Wien (broşuumlr - yayın tarihi yok) İnternetrsquote

de bulmak muumlmkuumln httpwebeunetchgovernmentCUBGhtml - Nisan 1998)

Hintergruumlnde der Auswanderung von Albanern aus Kosova in die westeuropaumlischen Staaten -

Moumlglichkeiten der Wiedereinbuumlrgerung in der Heimat (Viyana Belediyesi Kuumlltuumlr İşleri

Muumlduumlrluumlğuumlrsquonuumln desteği ile yapılmış araştırma) Wien 1998 İnternetrsquote de bulmak muumlmkuumln

httpwebeunetchgovernmentHlsaquoNTERGRUumlNDE-html - Nisan 1998)

Nationaler Bericht httpwww kosovadepolitiknationaler-bericht (Mart 1998)

Verfassung der Republik Kosova (2 erweiterte Aufage) Prishtine Mai 1992

-1 Bosna-Hersek ve Postmodern Ortaccedilağa Giriş M Murat Taşar Birleşik Yayıncılık İstanbul Şubat 1996 sf

100-105 Sırp Bilinccedilaltı ve Kosova Sorunu

2 Hasan Kaleshi Das tuumlrkische Vordrigen auf dem Balkan und die Islamisierung -

Faktoren fuumlr die Erhaltung der ethnischen und natiionalen Existenz des albanischen

Volkes (Bartl Peter - Horst Glassl Hrsg Suumldosteuropa unter dem Halbmond Muumlnchen

1975 - adlı kitapta)

3 Sırplar bu kongrenin Tuumlrk Balkan hacirckimiyetinin devamına ccedilalıştığını iddia etmektedirler

Bu eleştiriye Arnavutlar bunun o zaman iccedilin Arnavut toprağının parccedilalanmasını

oumlnlemenin tek yolu olduğu iddiası ile cevap vermişlerdir

4 Aydın Babuna Kosova Sorunu Uumlzerine httpwwwhunedutr~fpiBookskosovahtml

Mayıs 1998

5 Aynı eser

6 bdquoAranavutlarrsquoın zorla goumlccedil ettirilmesildquo başlıklı memorandumun sahibi Vasa Cubruloviccedil

1897rsquode doğdu 1914rsquode Sırp nasyonalistlerin lsquoYeni Bosnarsquo oumlrguumltuuml uumlyesiydi Belgrad

Uumlniversitesirsquonden diploma aldı ve 1930 aynı uumlniversitenin felsefe boumlluumlmuumlnde profesoumlr

olarak ccedilalışmaya başladı II Duumlnya Savaşı sonrasında değişik bakanlıklar yaptı Sırp

Bilimler ve Sanat Akademisi uumlyesi de olan Cubriloviccedil bu akademinin Bilim Boumlluumlmuuml

sekreterliğini de uzun suumlre yuumlruumlttuuml 1970rsquote ise Belgradrsquodaki Balkan Araştırmaları

Enstituumlsuuml Muumlduumlruuml idi 1990 yılında oumllduuml

7 Vasa Cubriloviccedil bdquoDie Vertreibung der Arnautenldquo Wien (broşuumlr - yayın tarihi yok)

İnternetrsquote de bulmak muumlmkuumln httpwebeunetchgovernmentCUBGhtml - Nisan

1998

8 1979rsquoda dokuz fakuumllteye sahip uumlniversitede 17000rsquoi Arnavut olmak uumlzere toplam

24000 oumlğrenci eğitim goumlrmekteydi

9 Koumlmuumlr rezervleri 800 milyon t 200 milyon t tahmin edilen demir haricindeki değerli

metalleri 270 Milyar US $ tutmaktadır Bu zenginliğe bir de 448000 hektar orman alanı

ve tarıma elverişli toprakları eklenmelidir

10 Ayrıca dost uumllkelerde accedilılan temsilcilikler aracılığıyla Kosova Aranavutlarrsquoı siyasi destek

arayışındadırlar Bu temsilciliklerden bir tanesi de Tuumlrkiyersquodedir ve 1993rsquoten beri faaliyet

goumlstermektedir

11 bdquoArnavut Mandelasıldquo olarak nitelenen ve UCcedilKrsquonın şimdiki siyasi kolunun başkanı olan

Demaccedili ABrsquonin Sachorov oumlduumlluuml sahibidir ve uzun suumlre Sırp zindanlarında hapis yatmıştır

12 Mesela OMLKrsquonin son başkanı Hidayet Hiyseni 1981 oumlğrenci olaylarına katılmaktan

tutuklanmış cezaevinden ccedilıktıktan sonra da LDKrsquonin başkan yardımcısı olmuştur

LNCKVSHJrsquonin oumllduumlruumllen başkanı Yusuf Gervallarsquonın kızı Donika Gervallarsquoda LDKrsquonin

Almanya başkanı olmuştur

goumlzlenmiştir Sırpların Kosovadan goumlccediluuml ve Muumlsluumlman Arnavutların yerleştirilme sebepleri

buguumln de tartışmalıdır Arnavutlar Osmanlının Balkana yayıldığı doumlnemde kuzey

Arnavutlukun dağlık ve verimsiz boumllgelerinden Sırplar tarafından terk edilen ataları

İlirlerin topraklarına verimli Kosova ovalarına yerleşmişlerdir İslamlaşmada 1690da

Avusturyalı Prens Eugenin Osmanlı topraklarının iccedillerine kadar yaptığı akınlar sonrasında

geri ccedilekilirken Osmanlının karşı akınlarından korkan İpek Patriği III Arseniye Sırnoyeviccedilin

30000 Sırp aile ile birlikte Kosovayı terk etmesi oumlnemli rol oynamıştır Bu tarihten sonra

Kosovaya Muumlsluumlman Arnavutların yerleşmesi teşvik edilmiştir İslamlaşmak Arnavutların

hem yerleşim yerlerini genişletebilmelerine imkacircn tanımış hem de Slavlaşmaktan

kurtulmalarını sağlamıştır2

Osmanlı İmparatorluğunun huumlsran yıllarında Arnavutlar

191213 Balkan Savaşları sonuna kadar Osmanlı İmparatorluğunun sadık Muumlsluumlman

tebaası olarak kalan Arnavutlar Osmanlı toprağında yeni ortaya ccedilıkan Hıristiyan

devletlerin kendi topraklarını parccedilalama tehlikesine 1878de Prizren Birliği adı altında bir

panarnavut kongresiyle karşı ccedilıkmaya ccedilalıştılar Rus-Osmanlı Savaşı sonrası 1878de

toplanan Berlin Kongresi ile Balkanlara yeni duumlzen vermeye ccedilalışan buumlyuumlk guumlccedillere karşı

bu Prizren Birliğinin aldığı karar Osmanlı İmparatorluğunda kalmaya devam etmek

olmuştur3

İmparatorluğun huumlsran yıllarındaki en oumlnemli guumlndemi Balkanda tutunabilmekti Balkan

yitirilmek uumlzereyken İttihad ve Terakki kadroları parccedilalanmayı durdurma saikıyla Yanya

İşkodra Selanik ve Kosova vilayetlerini temsilen Meclis-i Mebusanda bulunan Arnavut

vekillerin Arnavutccedila eğitim ve Arnavut ccediloğunluğun yaşadıkları boumllgelere idari oumlzerklik

taleplerini reddetmişlerdir Avrupalı guumlccedillerin giderek etkilerini artırdıkları Balkanın

İmparatorluğun elinden er ya da geccedil ccedilıkacağı aşikacircr iken ccediloğunluk olarak yaşadıkları

boumllgelerde oumlzellikle Slav milletlere karşı varlıklarını guumlccedillendirme gibi haklı bir istek

Arnavut ayrılıkccedilılığı gibi değerlendirilmiş Hıristiyan milletlere verilen haklar onlardan

esirgenmiştir Bu politika sonucu ne yazık ki Arnavutlar tarihi duumlşmanları Karadağlılar ile

birlikte Osmanlıya karşı ayaklanmışlardır Osmanlıyı Balkandan soumlkuumlp atan Yunan Sırp

ve Bulgar ittifakı Arnavutların İstanbula bu şekilde yabancılaşmaları ile daha kolay

kurulmuştur Daha da acısı Balkanda guumlccedilluuml bir Arnavut uumllkesi (Arnavutların ccediloğunlukta

yaşadıkları boumllgelerin birleşmesi ile) yaratma şansının Balkan Harbini doğuran suumlreccedilte

hiccedil kullanılmamış olmasıdır Balkan Harbi kaybedilince Arnavut halk birccedilok yerde






















































































tedbirlerdi















































































































































idi













































































































etti













doğurmuştur

Sırpların tutumu




















































































goumlrmektedirler





































demektir





















soumlz edilebilir





















































toplanmalıdır























olmalıyız

















senaryo ccedilıkar




































1990


oumllduumlrduuml





1991



1992


seccedilildi


oturuyorlar

1993


1995





1996





1997


ağır yaralandı






olmadı


1998






ccedilıktı











ediyor













yapıldı











eğitime başladı






1999





uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir




























































































tedbirlerdi















































































































































idi













































































































etti













doğurmuştur

Sırpların tutumu




















































































goumlrmektedirler





































demektir





















soumlz edilebilir





















































toplanmalıdır























olmalıyız

















senaryo ccedilıkar




































1990


oumllduumlrduuml





1991



1992


seccedilildi


oturuyorlar

1993


1995





1996





1997


ağır yaralandı






olmadı


1998






ccedilıktı











ediyor













yapıldı











eğitime başladı






1999





uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir
















































































































































idi













































































































etti













doğurmuştur

Sırpların tutumu




















































































goumlrmektedirler





































demektir





















soumlz edilebilir





















































toplanmalıdır























olmalıyız

















senaryo ccedilıkar




































1990


oumllduumlrduuml





1991



1992


seccedilildi


oturuyorlar

1993


1995





1996





1997


ağır yaralandı






olmadı


1998






ccedilıktı











ediyor













yapıldı











eğitime başladı






1999





uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir



































































































etti













doğurmuştur

Sırpların tutumu




















































































goumlrmektedirler





































demektir





















soumlz edilebilir





















































toplanmalıdır























olmalıyız

















senaryo ccedilıkar




































1990


oumllduumlrduuml





1991



1992


seccedilildi


oturuyorlar

1993


1995





1996





1997


ağır yaralandı






olmadı


1998






ccedilıktı











ediyor













yapıldı











eğitime başladı






1999





uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir


















doğurmuştur

Sırpların tutumu




















































































goumlrmektedirler





































demektir





















soumlz edilebilir





















































toplanmalıdır























olmalıyız

















senaryo ccedilıkar




































1990


oumllduumlrduuml





1991



1992


seccedilildi


oturuyorlar

1993


1995





1996





1997


ağır yaralandı






olmadı


1998






ccedilıktı











ediyor













yapıldı











eğitime başladı






1999





uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir








































































goumlrmektedirler





































demektir





















soumlz edilebilir





















































toplanmalıdır























olmalıyız

















senaryo ccedilıkar




































1990


oumllduumlrduuml





1991



1992


seccedilildi


oturuyorlar

1993


1995





1996





1997


ağır yaralandı






olmadı


1998






ccedilıktı











ediyor













yapıldı











eğitime başladı






1999





uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir

































demektir





















soumlz edilebilir





















































toplanmalıdır























olmalıyız

















senaryo ccedilıkar




































1990


oumllduumlrduuml





1991



1992


seccedilildi


oturuyorlar

1993


1995





1996





1997


ağır yaralandı






olmadı


1998






ccedilıktı











ediyor













yapıldı











eğitime başladı






1999





uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir

























soumlz edilebilir





















































toplanmalıdır























olmalıyız

















senaryo ccedilıkar




































1990


oumllduumlrduuml





1991



1992


seccedilildi


oturuyorlar

1993


1995





1996





1997


ağır yaralandı






olmadı


1998






ccedilıktı











ediyor













yapıldı











eğitime başladı






1999





uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir
















































toplanmalıdır























olmalıyız

















senaryo ccedilıkar




































1990


oumllduumlrduuml





1991



1992


seccedilildi


oturuyorlar

1993


1995





1996





1997


ağır yaralandı






olmadı


1998






ccedilıktı











ediyor













yapıldı











eğitime başladı






1999





uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir














olmalıyız

















senaryo ccedilıkar




































1990


oumllduumlrduuml





1991



1992


seccedilildi


oturuyorlar

1993


1995





1996





1997


ağır yaralandı






olmadı


1998






ccedilıktı











ediyor













yapıldı











eğitime başladı






1999





uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir



















senaryo ccedilıkar




































1990


oumllduumlrduuml





1991



1992


seccedilildi


oturuyorlar

1993


1995





1996





1997


ağır yaralandı






olmadı


1998






ccedilıktı











ediyor













yapıldı











eğitime başladı






1999





uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir

























1990


oumllduumlrduuml





1991



1992


seccedilildi


oturuyorlar

1993


1995





1996





1997


ağır yaralandı






olmadı


1998






ccedilıktı











ediyor













yapıldı











eğitime başladı






1999





uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir








1995





1996





1997


ağır yaralandı






olmadı


1998






ccedilıktı











ediyor













yapıldı











eğitime başladı






1999





uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir








1998






ccedilıktı











ediyor













yapıldı











eğitime başladı






1999





uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir














yapıldı











eğitime başladı






1999





uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir







1999





uyardılar

Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir







Kaynakccedila

Kitaplar




kitapta)










Şubat 1996

Makaleler






347Oktober lsquo98



















45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir

























45 Jhg 21996




















Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir























Mayıs 1998

5 Aynı eser










1998








goumlstermektedir












goumlstermektedir







Kosova Arnavutlarının bağımsızlık mücadelesi

Documents

Transcript of Kosova Arnavutlarının bağımsızlık mücadelesi