i.

i

\Kurgu Derg·i·s:iS: 9, 323-345, 1991

KiTLE iLETişiM ARAÇlARıNıN iLETişiM VE EGiTiMiLETişiMi ÖZELLiKLERi

Yrd. Doç. Dr. Deniz GÜ.LER*

1. KiTLE iLETiŞiM ARAÇLARıNıN iLETişiM ÖZEL~iKLERi

Her tlettşim aracının kendıine özgü blr dili, işleylş biçimi ve eko-nomisi vardır. lletlşirn araçlannın etkisi, okuyucu, dinleyici ya da iz-leyici ile kurduğıU ilişk}, değişiklik gösterir. Gazete ile okuyucu ara-sında nasıl bir düşünsel il1işki kuruluyorsa, televlzyonla dia izleylic:i,zihinsel. alqısal lil'iş-ki kurar. Fakat aralıarındaki en önemli özelliktearaçların anlatrrn di,li ve içeriğ'in hangii amaçl-a gönderHdiğ'id1ir. Kitlelletiştrnlvinsantletişlmfyle (human cornrrumicationl ayru süreci oluş-turrnasma karsm farklı olarak su asamalardan olusrnaktadrr (1):, .' ., ,

- ileti, profesyonel i ietıişıirncilerl e, blçlmlendtrtljr.

- ileti, araç (qenellikle basım, Him ya dıa yayırnla) kullanıla-rakgöreceı,: olarak hızl: ve sürekli gönderHir.

- ileti, geniş ve çeşitlilik gösteren '(Ikitle) izl-eyidinıin araca çe-şitli yollarla bağımlı olmasıyla alını-r.

- Alıcılar, profesyonel Iletişirnctler tarafından gönderilen Hetl-ye, deneyimleriyle koşutbtr biçimde anlarrrlandmr.

- Sonuç olarakta iletişirrrln e·tkıililiğinıi belirten, bireylerin etlkoi-. lenmesi söz konusudur.

r') Anadolu Ünıiıver·si.tes'i,' iletişim Bilimleri Yüksekokulu.(1) MELVIN L. DE FLEUR - EVEHETTE E, DENNIS, Understanding Mass Commu-

nicotion, Houghton MiıfıflihCornporw, Bostan: 1985, s,5.'

323

--

iletişim aracıarı bk bilpinin, goruşun ya dıa davranrşm yayın-lanması süreci olarak ele alındığında önde gelen +şievlerl arasında,şunlar yer almaktadır: (2)

- Haber verir, aydmlattr.- Eğitir,- Eğlendirir,

- Mal ve hlzrnetlerin tanrtılmasuu sağlar,~ Toplumun uf.kunu gözetir,- İnandmr, harekete qeçlrlr,

- Kuşaktan kuşağa kültürel geçişli sağlar,.- Dikkati odaklaştınr.

Kitle rletişlrn araçlarında cesitli işlevierin hepsl geçerııi olma-sına karşın, genellikle Ib'ir işlev egemendir. Örneğin, yazılı kaynak,lar-dan romanın blr eğıl.endirme işlevi. gazetenin ilk sayfası bilqilen-dirrne ve haber verme işlevint yerine getirir. Kitle lleşltirn eraçlanbu işlevleri, toplumsal ve kültürel yapı içinde gerçekleştiirdıiğindenizleyictlerin istekleri doğrultusunda hizmet vermektedir. Bu nedenlekitle Hetişim araçları, erli büyük ağırlığı eğlendiriC'i, oyalayıcı iişlıevevermektedir.

Kitle lletişlrn araçlannın çeşit olaırak bololması \/'e bunlannqön-dlerdiği ıletilertndekı farklılık çahşrnay: radyo, televizyon, yazılı basınve gereçler, sinema olarak sırurlandtrmayı dıa birlikte getıirmektediir.Bu kitle iletişim araçlarının seçllmeslrıdekl nedenlerden blrl, ülke-mizde yaygın olarak kullanımı, ikincisi de arnlan kltle iletişlm araç-lormdan en azı'ndan birine saniip olunmasıdır. Bu durumda, kitle ileti-şim araçlarının iletişlrn ve eğıitim iletişimi özellikleri üzerinde durul-ması qerekir.

A. 'YAZılı BASININiLETişiMÖZELliKLERi

Yazılı basının iletişim özelltklerini e·le almadan önce, basın kav-ramının. ne anlama geldiğiini açıklamak gerekmektedir. Geniş 'anlam-

(2) Ayrıntılı bilgi için bkz; ÜNSAL OSKAY. Toplumsal Gelişmede Radyo ve Tele-vizyon, A.Ü.S.B.F. Yoyınlnn No: 5. Arrknro: 1978, s. 68-69; AYSEL Aziz. Radyove Televizyona Giriş, Genlşletlırrnş 2. Basım. A.Ü. S.B.F. Y'ayrnları No: 460,Ankara: 1981. s. 40-44;.ÖND'ER ŞlENYAPılı. Toplum ve iletişim, Turhan Kitob-evi, Arrkcrc: 1981. S. 61; DE FLJEUR- DENNI'S. s. 157.

324

..

da basın; belirli zamanlarda basrlıp, her çeşit haberi ve düşünceleritopluma ulaştıran tüm yayın ürünleridir. Genellikle günlük basın ürün-lerıine qazete: haftalık,onibeş günlük ve, aylık basın ürünlerine 'diede,rgi denilmektedir. Basının. en belirgin öze-Hiği, belli zamanlarda ba-sıbp. yaymlenrnastdır. O halde- dar anlamıyla basın, haberteri ve dü-şünceleri toplayan, değerleyen, Işleyerı bunları başkalarına iletenyazılı kitle lletlşlrn aracı olaralk tarurolanebllir: (3). Bu açıden yazrlıöasınınileNşim özelliklerinin ağır,lık noktası, haber aracı olan,' g'arzetedir.

Gazete, her çeşit haberi topluma ulaştıran günlük haber aracı-dır. Bu haberlerin yanısıra gazete, okuyucunun 'ilgıisini çekecek veon1u çevresiyle derece derece ilgilendirecek başka tür yazılara dayer vermektedir. Bu açıdan yazılı basın olarak nitelenditilerı gaze-tenin Ilebişirn öze,lIiğ:i yapısındaki yaeıdarı kayneklaomektadır.

Yazı, düşünce, duygu ve istekler! beşkalannaIletmek ya dıa unu-tulrnaktan kurtarmak 'için kullanılan Işaretler dizgesidir (4). Başkadeyişle, insanlar arıasındaki iletişim ,dilinin maddeleştirilmesi, bilgi-nin semboller biçimine dönüştürülmesidir. Dil ve yazı, Insan zekas;tarafından düşünceyl yaşaımak ve oluşturmak iiçin kullanırlan araç,kültürün bir ürünüdür. Çok sayıda kültürel Iletintn oluğu (kıan:a'lı)001-maktan başka, yapısıyla toplumun bireye, ve blreyln topluma bir turileti nitel'i,ğ+ndedli-r(5). Yazının kullanımı, an iatıl anı ya da' düşünceleriunutul maktan. belleklerdaeili nip kaybolmasından kurtarmaktadır. Enazmdan bir belge nıitelıiği taşıyarak, istenlildliği zaman yenıiden okumaolanağı sağlamaiktadır. Başka deyişle yazı, bilginin 'kaynağına döne-biiılme'yi sağlayan. bir araç ol rnektadır. '

Bu durumda yazı,lı basının iletişim özellıiğ:i, Hetlşirn sürecinin baş-\ lanqıç biirimi olan qazetedir. Gazetenin yazdığı haberi, düşünceyi. gö-

rüşü başka deyişle yaaılaru okuyan alıc: birim, okuyucu olarak nitelen-di rilrn ektcdir. ŞEKil-1'd'e' yazılı basının Iletişfm süreci qösterllmek-te dir. •

(3) OYA TOKGÖZ, Temel Gazetecilik, A.Ü. S.B.F. Yayınları: 476. An,kara: 1981,s.5-6.

(4) M. NURi iNUGUR, Basın ve Yayın Tarihi, Çağlayan Kita,be,vi,istanbul: 1982,s.27. .

(5) ABRAHAM A. MOLES. Kültürün Toplumsal Dinamiği, Cev.: NI,JRiBiLGiN. EgeÜniversitesi Edeıbiya1tFakültes'i Yayınları No:, 2'1, İzmir: 1983. s. 178.

325

i KAYNAK i Kodlama ~ i i'LEli I, .1 OLUK i KOdaçm: 'i i

AlıCı

t ıGazete Yazı türüne Okuma Okuyucu

göre içerik Yazma

i

DOLAYSıZ i GECIKMELIYANSIMA

ŞEKiL~1 : Yazılı Basının iletişim Süreci

,Okuyucu, yaşadığı toplum ya da ülkesine ilıişkin toplumsal, kül-

türel, 'ekonomık ve poiitik olaylada j/:gHi görüşlere, dliğer ülkelerdeya da kıtalarda olan biten günlük olaylara, canlı ve cansız evreni kao-sayan bütün konulara, kendi kültürü ve yetenekleri doğrultusundailgiqöstermektedtr- Yazılı basın bu tür bilıgilerli ayrırıttlr olarak vermek-tedır.

\

Yazılı basının bu eylemi, toplumu doğrudan doğruya etkilemekteve toplumsal bir 'Kurum olarak okuyucu kitlesi yaratmakta, okuyucukitlesi'~e yön vermektecjıir. Kendi yarattığı bu okuyucu kltlestrıden.:sonra kendtslnir» çte etkilendiğ) bir gerçektir. Gazetedeki biılgi ve ha-berler. özellikle günümüz dünyasında ekonomik, siyasal ve' toplumsalyaşamıetldlediğinden, topluma yön vermektedir. Zaman zaman uyu-şumcu ya daeleştlrt He yüklü olarak .olqulano ve değerlerin toplum-da yerleşmelerine neden olmaktadır. O halde, yazılı hasının iletişimözeliiiği, qazetetla okuyucu arasmda bir ileti değ'iş'i:mii,başka deyişle

, bir etkin ve alıcı (okuyucu) grup g'e:rektirir:.

Yazılı basmla iletişim sürecinde. yazılanı okuyanalıcı birıi'minözelliği vardır. Kitle iletişim araçlarının kitle 'iletiş}mi olma özeUiğialıcı sayısının çokluğundan kaynaklanmaktadır. Bu durumda yazılı ba-sında, alıcı birim açısından ayrımlaşma göstermektedir. Örneğin,belli bir düşünce yapısına iye insanlar, görüşü doğrultusundakii gaze-teyi seçerler ya da kadınlara seslenen dıe,rgi,lerin okuyuculan Jçert-sinde erkek okuyucular bulmak zordur. Alıcının (okuyucunun) ayrım-laşma özeılliği yamndaTletlşlm sürecinde HeNn'in seçimi, okuyucu-nun göreli bir; belıfrleyiCiiliğ'indlen kayneklenrnektadır.

326

.-' -ılı

Yazılı basınlailetişimin qerçekleşmesl ıçın zaman etkeni sözkonusudur. Dolayısıyla yazının, okuyucu(larla) ilişkisinin !kuruidiuğu,okuma ortamı da önemli noktadır. Okuma, ortamı, qenellikle üzerindedurulmayan ve rolünün karmaşıklığı açıkça görülmeyen bir etken-dir. Okuma ortamı insenlarm bireysel olarak zaman ayırdıkları birkesittir.

ŞEKil-1'dekıi çizlrn ve yapılan açıklamalar doğrultusunda yazılıbasının iletişim öz,elli1ıd'erişu şekilde Si ralarıabil!ir:

- Yazılı basının iiletiş1im öze,IIiği yapısındak! yazıdan kaynaklan-maktadır. Yazı, düşünce, duygu ve isteklerio Iletllrnest 'i-çinkullamlan işaretler, bilginin sembollere dönüştürüimesidir.

--....:.Yazının kullanımı, anlattlanı ya da düşünceleri unuotulmak-tan, belleklerde sitinip yitmestnden kurtarır. -

- Yazının kultanrrm okuyucu olarak nitelendirilen alıcıda oku-ma eylemini gerektirir.

- Bir belge niteliği taşıyarak, isteni.ıdiği zaman yeniden okumaolanağı sağlar. Böylece listenildiiğinde bi'lginiin kaynağınadlö-rıebilmeyl s'ağlayan bir araç olur.

- Yazılı basın, toplumsal, kültürel, ekonomiık VH politik olaylarla'ilgili görüşleri ya dıa canlı cansız evreni 'kapsayan bütün ko-nulara llişlcln bilgıneri ayn rrtıii olaırak verir.

- Toplumu doğrudan doğirUyaetki,ler ve okuyucu kitlesine yönverir.

- Ekonomik, kültürel, polittk ya da toplumsalolgu ve değerlerıintoplumda yerleşmelerine neden olur.

- Kitle iletişim aracı olması nedeni ile alıcı sayıs: fazladır. Fa-'kat alıcı birim arasında ayırımlaşma gösterk.

- Teknolojtstnden dolayıalıcı· birime qeç ulaşan bir ilıetişimaracıdır.

- iletişim sürecinde yanstmantncarunda olmaması gecikmeH,'fakat gazete kurumunun kendistne yapılabilir olması da, do-ılaysızlığını göstenir.

Yazılı basının, kitle Hetişıim araçları içinde ıiıletişıim öze,IHğ'iya, daalıcı birimin yararlanması ve kullanımdaki amaç,lrlığl açrsından ayrıbir yeri vardır.

327

B. SiNEMANIN iLETişiM ÖZELliKLERi

)

Her iletişim aracının kendine özgü bir diili olduğu vurqulanrruştı.Sinemayl·a i,letişimin temeli, qör-işlt iletişime dayalıdır. Gör-lşlt Hetl-şlrne dayalı olması filmi yaratanın anlatım biçimidir. Gör-işit işleminedayalı olıı;nasına karşın, genelde görüntüye ağırlık verilmekte, ses lsegörüntüyü destekleyici' bir öğ,e olarak kullanjlmaktadır.

Sinema ile lletişlmde alıcı 'birim, seyirci olarak nitelendırtlmek-tedir. İletisi ise iki özel'lıi'k taşımektadır (6):

1- Semarıtlk özellik: anlatılan öykü, savunulan fi;kir.ler, savunulamtez vb .

. . 2- Sanatsal özellik: aktörterin oyunu, sözcük seçimi. Hetişlmselsıcakhk.vb.

O halde sinema He i'letişlme. lzleylciler ve film arasında blr Hetide'ğişimidıir den Ileb iHr. ŞEKiL-2'de sinemaınıniletişim süreci göster'il~me ktedlr .

i KAYNAK i Kodlama

tSinema Rlm türüne

gösterimgöre içerik

1'1 1-Gecikmeli----------------------~.--------------------~

~.iiLETi '1--,--1 OLUK i KOdaçma·1

'----:-~-..JAlıCı

Gör-Işi!ı

Seyirci

YANSIMA

ŞEKiL-2: -Slnemanın iletişim Süreci

Sinemanın diğer kitle iletişim araç'larından ayrılıan en önemliyanı, kaynağın çokluğudur. ~ayna:k sa'yısınınço.~luğu, başka deyişlekaıy,nağın bireysel olarak çok klşlrrln bir araya gelmesi ile oluşmasıyansıma düzeneğini de etkiler (7). Yansım.a kayrıaktakl birimlere tektek olabileceği giıb'i hepsini de kaosayabilmektedir.

(B) MOLES. s. 190.(7) GARTH JOWETT - JAMES M. LINTON, Movies As Mass Communication, Third

Printing~ The Sag·e Comm. Text Series, Vol.: 4, Saıg.e,Puolıcctıons, BeverlvHills: 1984, s. 18.

328

Fllrne özgü oluklar. önernhl bir teknik halka tarafından belirlen-mektedtr. Bu halka: filrnin izleyici'lerle illşkls'lnln kurulduğu ve sosyo-kültürel odak noktası olan sinema salonudur. Bu açıdan sinema fel-sefe, etik, toplumbilim, psikoloji ve benzeri dalların temel yayıcıla-nndandır.

Film ve seyirci arasında bir Iletlşirn ortamı sağlayan sinema' sa-lonu, kalabahk bi-r grup ile karanlık bir ortamdan oluşmaktadır. Bubir anlamda Izleyerı grup olmasına 'karşın bireylerarast [letişlrndir. /Sirrernada belli saatlerde izl-enen sadece' bir fi'lmdir. Burada da ya'zll'lbesında olduğu ,lgibi izleyiciler arasında da ayrımlaşma söz konusudur.

izleyleller açısından ayrımlaşma filminiletıis~inden,bir anlamdıafilmin türüne göre dıeğiş<i'misöz konusudur. lzleylcl göstı=ırilen çeşitlifıi-Imle'r rçlnden kendi, beğenisi doğrultusunda Izleyeceöi Hlmi seçe·bilmektedir.

şE~iL-2'deıki çizlrn ve yapıl'an açıklamalar doğrultusundıa sinema-nın 'i'letişim özebllkleri şu şekilde sıralanabillr:

- Sinema ile 'iletişirnin temeli qör-işit Hettşime dayalıdır.

- Sirıernarun ileti-şim sürecinde alıcı blrrrn, seyirci olarak nite- ;lend:iri lrnektedi r.

- Sinema iletisi, semantik ve sanatsalolmak üzere iki .özebliktaşımaktadır.

- Film ve seyircl arasında iletişimi sağlayan sinema salonu-:dur. Sinema salonu kalabahk bir grup ile karanlık bir orta-mın olmasına ve' -i'nsanılarıbireyselolarak filmle karşı karşıyabırakmasına karşın, çok sayıda seyirciye hitap etmesi kitleiletişim aracı olmasına qöstermektedir.

- Sinema salonunda gösterıiilen film tek'tir ve belli bir zamansüresinde qerçekleşir. •

- Bu özelliğiini,n kalıcılığı, seyircinin sevretme ey:1emiyl e' yine-iieneb i i ir duruma gıeılmeıktedir.

- Sinernarun iletis'lm <süreolnde seyırcınm ayrı mlaşmas i göre-celi olarak filmiin iıletisine- ve film türüne bağlıdır.

- Sinemanın sanatsat iletişjrne ağl'rlık ve rrrıes i , 'i,letişilm 'iş,lıeıv-derinin yerine qetirihnesindeki önemli fark:lılığı ortaya koy-rnaktadır. Bu durum s.inemailetisıi.nioluşturankaynakla.iliş-kiltdir.

329 _

, Genelolarak bakıldığında kitle iiletişıim aracı olarak sinema ya dafilm, iletiştm ortamı ve yapısalolarak, 'kendine öz'gü anlatımdili olanbıi'r Hetiştm aracıdır. insanların yararlanması, seyretmesindeki amaç-Iılığından dolayı ayrı bir yeri vardır.

C. RADYONUN iLETişiM ÖZELliKLERi

Radyo, manyetik, elektrornanyetik dalgalarla sesin yayımı vebu sesin alınmasını, bir başka deyişle dini enilmesi ni sağla'yan btr iıle-tlşirn sisterrıidir (8). Teknik açıdan radyo, saltseslerin :il'etimiyle sı-nırlıdır. Bu durum radyo ile jıjetişimin temel' özelliöini ortaya koy-mektadır. Radyonun temel özel,Hği" 'ileti türünün işitsel. yalnızca ku-lağa hi'tap etmesidir (9). Radıyod'a alıcı birim dıinleyıici olarak rıite-lendtrtlmektedtr. Böylece dirıleyicl radyo Tlettlermt duyma yoluy,laal a1biimektedi r.

Radyo elektronik araç olmasından dol-ayı Hetiler' genel ola-r-akb-ir kez verilmektedir. Bu durumda blr kayıt cihazı bulunmadığı za-man radyo [letlslntn 'kalıcı bir özelliğ1i yoktur. Ancak özel durumlardayineleme söz konusudur. ŞEKil-3'de radyonun iletlşirn süreci şerrta-tik olarak qösterilrnektedir .

i KAYNAK i Kodlama... 1 iLETi i ·IOLUK i KOdaçm:1 AlıCı

i ıRadyo Program niteliğine Ses Dinleyici

göre içerik Müzik

\

Geclkmeli / Dolaysız

YANSIMAii

ŞEKil-3: Radyonun iletişim Süreci

Radyonun 'iletişim sürecinde ileti, program türüne' göre de de-ği1şıiklik qösterrnektedir. Başka- deyişle he-r programın 'bir {letiei var-dır. Bu Heti, haber vermek, bilqilendirmek olabileceği gibi eğlendir-

(8) ALiŞANHIZAL, Uzaktan Oğretim Süreçleri ve Yazılı Gereçler; E.ğltim Tekno-lojisi Açısından Bir Yaklaşım, A.Ü. EB.F. Yayınları No: 122, Arıkcro: 1983, s. 54.

(9) TOKGÖZ, s. 6.

330

rnek ya da eğlitmek de olebillr. Ne olursa olsun programın özü biramacı qerçekleşti recek n itel iktedıi,r.

lletişirn araçlannın hepsinin özünde insanın dbğal özelllkleribulunrnaktadır. Badyorum ıi'letişim özeHiğide .özürıdeki sesten kay-naklanmaktadtr. Genef olarak radyonun ana qereci. ıi'nsan sesidir.

insan sesi, insanların birbtrferlyle ıç ve dış dünya Ile bağlıantı-lar kurmasını sağıııayan en temel araçlardan btridlr. Hadyoda tekrıolo-jislnden dolayı' insan sesinin bu özelliğlinden yararlarur. insanı sest-nin yanısıra, insanın yarattığı 'duygu ve duşüncelerin düzenlenmişseslerle anlatan bir sanat ve Iletlşlm aracı olan rnüzikte. radyodakullarulan gereçlerdendir (10).

Radyonun Iletişim aracı olarak kullanımı, dinleme ortamı He ya-kınden Hişkllidir. insan sesi ve müziğ:in kullanımı radyonun her y,er-

. de insanla dost alıma ya da yalnızlık duygusuna kapılmasını eıngeHıe-yen bir yanı vardır. Başka deyişle kişi yalmzken, radyonun dost olmaözelli'ğıi'nden söz edilebiltr. En azından karanlıkta çalınan btr radyokişideki korku duygusunu yok edebilrnektedir.

ŞEKil-3'deki çizim ve yapılan açıklamalar doğrultusunda rad-yonun lletiştrn öze,lıl'i-klıenişu şekilde sıralaınabi'lir:

- Hadyo işitse], başka dıeyişle kulağa seslenen bir Hetişim ara-crdtr.

- lşltsel ya da kulağa seslenen bir iletişim aracı olma nede-ol)'iy,le, insan sesl ve sanatsal bıi,r 'iletişim aracı olan müzikradyonun ana gereçleri' sayılmaktadır.

- Hadyo Hetisl, zamanla sınırlı olduqundan, 'bir yayın kuşa.ğıiçinde yayınlarnr. Bu nedenle kayıt edilmediği zaman kıalııcıolma özelliğinden söz edilemez.

Radyo bireyset kullanıma olanalk tanıyan bir li,leNşim aracı-dır. Ses aracıhğiyla aracın Jcendsne doğrudan· sesienir biçl-rmndedtr.

(10) Ali CEMALCıLAR, iletişim Sanatı Olarak Müziğin Öğretim ve Eğitim Ortam-larındaki Kurumsal Yapısı ile Yaygın Eğitimindeki Bir Model Önerisi, AnadoluÜni,versıi.tes'i ACik Öğretim Fak, No: 280/l33, Esk.: 1988, s. 65-66.

331

- Radyonun bu özelıliği dinleyeni edilgen bıir duruma, sokaraktek yönlü iletişlmde bulunulduğunu qöstermeeine karşın, se-sin dlnleyerıe soyut olarak qelmes+ ve düşünsel bir süreçtengeçerek somublaşrnastna yol açar.

,- Soyutun, ,insian düşüncesinde somuta dönüşmesi dinleverideimgesel ve yaratıcı duruma neden olur.

- Dinleme ortamı sağladığından Insena dostalma ya d:a yal-nızlık duyqusuruı paylaşma özelliği gösterir.'

~ Dinleyici olarak nitelendirilen alıcı birlrnde ayrımlaşma sözkonusudur. Bu aynrnlaşrrra, alıcı birimin niteHğine göre' prdq-ram ile,tisini qöndermekterı kaynıaıklanmaktadır.

- Kitle iletiştrn araçla« içinde haber verme ya da bllqtlendirrneaçısından hızlı hiril1etişıim aracıdır.

- Dinleylctlertn radyoya ya da radyo Hetlsine qösterdiql tepki','\başka deyişle ileNşim süreclndekl yansırna özeHiğii programtürüne göre dinleyicinin dolaysız olarak katılması ve sorıra-dan yazılı basın yoluyla yapılar» eleştirlerle qecikmeli olarakqerçekl eşrnektedlr.

Kitle iletişlm aracı olarak radyo, 'insanın doğaıl iletişim özelı/ıigin-den yararianarak kendine özgü anlatım dili olan blr tletışlm aracıdır.Özellikle insanlanın yararlanmast ve kullanımdaki amaçlılığından da-

i iey i Iletl'şim aracı olarak ayrı bir yeri vardır.

D. TELEViZYONUN iLETişiM ÖZELLiKliERi

Televizyon. bir olguya llişkjn görüntü ve sesin elektromanyetikdalgalar He tletllmesi ve bunların iki boyutlu, sesli, slyah-beyaz yada rerıkh olarcik tzlenrnesine olanak sağlayan biir sisterndir (11). Budurum televizyonun en önemi özelliği oları qör-Işit, başka deyişle gö- i

ze ve kulağa ay,nı anda seslenen tletlşirn olduğunu göstermektedir.Sinemaınında qör-işit 'iletişıilm aracı olmasına karşın görüntü ağı'rılıiklıolması televizyonla ifıetişimdıe bir farıkhhik g'östermektediir. Bu fsrklı-Iık, televizyonun işit-gör iletlştm özelllqtnde görüntü ve sestn eşağ,ırlı'kta kullenılrrıasından kaıynaıkıl'anmaıktadıır.

(1'1) HIZAL. s. 55.

332

Televizyonun ilet:iş'im sürecinde. alıcı birim, lzleytcl olarak 'nite-lerıdirllrnektedir. Televizyon lletisl. televlzyonda yayınlanan proqra-mm niteliğine göre, verilen içerikttr. Alıcı birim ol'an izl'eY'i,cinin dıiğe'rkitle ileNşim araçlarına göre farklılık gösterdiğ,i gerçektir. Çünkü,alıcı btrlrnde hir' aynrnlaşma söz konusu deği,ldi·r. Başka deyişle, te-levlzyon yayınlarının ulaştığıizleyic'inin değiş'kenliği qözönürıe alm-dığındaaynı anda tüm kitleye açıktır, herkese seslerırnek durumun-dadır. ŞEKil-4'dieki çizirnle televızvonun lletlştm sürect qöstenlrnek-tedır.

iKA~NAK iKodl,m, .1il E T i1-_ ..1OLUK 1__Ko_da_çm_:~

Televizyon Programın Gör-Iştt Izleyiciniteliğine

göre içerik

Gecikmeli / Dolaylı

YANSIMA

ŞEiKil-4: Televizyonun iletişim Süreci

Televlzyonla Iletlşlm süreci', i'nsamndoğal özellikleri olan görmeve duyrnaruri birer uzantısı biçimindedir. insanın doğal özelliklerindengörmenin iç ve dış dünyadaki biılgileri almak, bıir.iktiırmede diğ'er du- .yulara oranla daha ivedli ve' daha gerçekçi olduğu bir işiiev'i vardır.Bu konuda yapıları araştırmalarda insanım %80 öğrenme,sinin gözlegerçekl1eştiğ1i,işıitme oluğununda dH öğrenmede ve kişilerarası iliş-kilerde başta geldiğıi septenrmştır (12). Görme ve işitme insanın çev-resiyle iletişim kurabildiği temel yoldur. Bu durumda görme ve işlt-rnenin blriikte kullanıldığı televizyon, trısenlarm zaman ayırdıkılan blrlletlştrn 'aracı durumuna qelrnektedlr.

Televizyon bir iletişim aracı olmasına karşın, diğer iletişim araç-larından aynıdığı önemli bir nokte vardır. O da yazılı basıo, radyo vesinemadaki gibi kendıine özgü bir anlatım dilinin olma,yışıdıır. Tele-vizyon bu anlamda görs,e'l sanat, tiyatro, sinema, müzik vb. sarıatsa i

(1'2) J. JEFFRIES MC. WHIRr:6R - Nit!ÜFER VOLTAN ACfIIR, Cocukla iletişim. Öğ"retme, Destekleme ve Cocuk Yetiştirme Sanatı, s, 47. s. 65.

333

Hetişirn araçlarmdan yarerlaorr bir duruma gelmektedir. Diğer de-yisle, yapısından dolayıvsanatsal Hetlşirnden en fazla yararlenao birtletlşlrn aracıdır.

Televizyon rnekarı açısından da farklılık göstermektedir. Ev or-tamında, daha aydınlık bir ortamda izlenmesi, bilgilenrnek ya da eğ-lenmek arnpcryla emek harcanmaması. builıetişimaraeının kullanıl'-masuu caztpleşttrmektedtr. izlemedeki Hetlşirn ortamının rahatlığı te-levlzyorıun alrc: bıiırıiminin ekran karşısında edilqln bir konuma, sok-maıktadır.

ŞEK'il-4'de1ki televizyonun iletişim süreci ve yukarıda, yapılanaçıklamalar doğrultusunda, özeltiklerl şu şeklilde siralanablltr:

- Televizyonla Hetişirn, doğalolarak qör-işit ıHeti'ş,ime, başkadeyişle qöze ve kulağa aıyınıanda seslenen iletişime dayan-maktadır.~ \

- Televizyon yapısı' ge,reği, tüm sanatsal lletlşlmderı yarar+erur.

; - Belli bir yayın kuşağı içiinde tüm Iktitleye sesleurnesi açısın-dan iletisinde farkhhk qösterrnektedir ve ileti bu yayın ku-şağı içinde bir kez alıp gıidıer. Bu nedenle 'kayıt aygıtı olma-dığı zaman yinelenebilme özel,liği yoktur

'- izlemek 'için okuma beceri'si gerektirmemesi, ulaşmak içinulaşım sorunu yerarmamast Hetişim aracı olarak televizyo-nun' albeniei fazladır.

- Merkezi 'bir kurum tarafından yayınlanması izieyende seçmeolanağını sırurtemaktadır.

- Diğer kitle iletişim araçlarında olduğu gibi te ievizyon ileti-sinin bireysel ya da kitlesel kullanıma olanak tamması göre-celidir.

- Televizyorıla iletişimde alıcı birim edilg1in bıi!r ,klOnumd1adlır.Başka deyişle somutun somutla verllmest iz,leyie1iyıisadeceizleyerı bir tüketler durumuna sokrnaktadır.

Dikkat çekici olma özell'iği, ıin'samn doğ'aIHeti'ş,im yaprsmısmrrtandırmakta. Insanlararast iletişim kopukluquoa yol aç-maktadır.

- Belli bir zaman süresinde gerçekleşen bir iletişim aracı ol-ması nedeniyle, yazıh basında görüıldüğünün tersine; ayrın-tıya girememekted'ir.

334

,

- Yanaıma öğeısi, ya.yınlanaın program türüne ya da iletisine.ilişkin aliıcı birirnln yaptığı olumlu ya da olumsuz eleştiriler .yazılı basın 'a,racılığıyla gerçeıkleşmektedıilr.

Kitle iletişim arıacı olarak televizyonun qör-lşit iletişim aracı ol-ması, insanlarm rahat bir ortamda izlemesi ve yaıpısından dolayı birçok sanatsal iletişimden yararlanması nedenleriyle çok kul Iıanılmak-tadır.

Buraya kadar ele alınan kitle lletişım araçlarının iletişim özel-liklerinde, her iletişim araemın kullanım ve 'yararlanma açısındlanayrı ayrı yerlıeri bulunmaktadır, Builetişıilm araçlannın kullanılmaısıya da yararlanması, seçimi alıcı birimin g'öreceıliğıine bağlıdiıır. Bir-birlerine oranla üstünlükleriolmasına karşın kuşkusuz, ıins'anların ençok kuHandığl, televizyondur ..

2. KiTlE ilETişiM ARAÇlARıNıN EGiTiM ilETiŞiMi ÖZElliKLERi

Eğitim iletişimi: kaynak kişilik (yetiştir'en) tarafından oluk, ileti,lletişlm raraçlan kullamlarak alıcı kişilikte (yetişen) amaçlı olarakistendik yöndekişilik bilgisi sağlama ve kişilik 'bilgisini geliştirmesüreci, olarak tanıml·anrablilk '(13). Tanımd'an da aniaşılacaqı g'ibi, Ne-tlşırn sürecinden ya(arlanılmakla bi'rHlkte, temel öğelerin rıitellklertaçrsmdan farklılık göstermektedir.

Eğitim iletişimi sürecinde sürecin iışleyi'şıinli, kaynak ve alıcı bi-rirnlerdeki kışilikler oluşturmaktadır. Bu süreç lçlnde oluk, ilefişiminqerçekleşmesrne neden olan duygu ve düşüncelerin iletilmesi; iletikaynak kiş>ilıiğıinistendik yönde gôndel'dıiği bilgi, lletinlnkaynekla alıcıbirim arasındaki ilet<ilmesıihi sağılıayandıa araçtır ... '

Kitle iletişim araçlan He eğitim Hetlşirnlnln sağ+anmas i, iletişimaracınjn yapısmdan dolayı fa~klılık qöstermektedlr. Eğıitim 'lletlşlmlözünde kişilik bilqisi ile yükıüd1ür. Klşllik ise, sayrsız etkenlerden olu-şan, değtiişik katmanlann bulunduğu bir yapıdır. Kiş1iliğıin toplumsal,ruhsal yanıları, beklentiter. amaçlar. duygular ve yetenekler gibi çe- <,

şıitıl'i özellikler kitle iletişim araçlarındaki kaynak kişiiıik tarsfmdandaha 'iyi anlattlebilir. Eğ;itim H,ertişıi1rnisüreciinde kaynak kişiliğin gön-~receği iletileri biçirnlendirmede e~kli'ley!m birtakım uyaranlar bu-

(113)DENiZ GÜLEH,Eğitim iletişimi Kurumu Olarak Cocuk Televizyonu we Uygula-maları ile, Bir Model Önerisi, (Ya"lınlanmamış Doktora Tezi), Sosyal BilimlerEnstitüsü. Es'kIşehir: 1990' (Mort). s, 105.

, 335

.lunmaktadır (14). Bu uyaranlar kültür, toplumsal yapı, ulusal kişilik,terknolojik qelişrneler vb. özeI\:iMe'rd'ir. Buna bağlı olarak kaynağınbağımlı aldıuğu' kurumsal yepırno özelliğ'i de, eğıitim iletişimi sürecin-deki kayrıek kişiliğ'in öz·eHiğini orta'ya çıkarrnsktadır.

A. YAZılı BASıNıN E.driTiM iLETiŞiMi ÖZELLiKLERi

Yazılı basının, qazete ve derqrlerden oluşan kitle iletişim araç-ları olduğu, iletişimin temel işlevi olan haiber verme ya da bilg'ilen-dinneyle yakındanilgıisine' daha önce değiinilmişti.

Yazdı basının lhaber verme ya diaı qil'g'j.\,endirme Fşl·evini yerinegetiren toplumsel kurumlar olarak, toplumsal yapı içinde. gerçekle-ş-en çeşitll qazetecllrk örgütleri bulunmaktadır. Gazetectiik örgütününyapısı 'içinde gazeteci kişiliğ'i, yazılı basının eğitim iletişihııi sürecin-deki kaynak kişililktir.

Bu eraçtalcl g'azeteci'llik kiışHiği, bir anlamdıa kişrlerin sorunları-nın çözümlenrneelne yardımcı olan bıiılgilerin ulaştmlrnasuu sağlar.Sunulan bilıgi,lerin içe'riği, hi:lgıiiler;ıdirmeya da eğı'ence olsun genelde

, ileti olarak nltelehdırflrnektedtr. Bu durumda yaztl: basının kaymik ki-şiliği gazetecidir ve .Hetilerini ulaştırmak istediği okuyucuya bilgIHeritoplayarak, haber biçimine sokan, kişiler! bilgi alarak düşünmeye yolgösteren .kişili'kle ortaya çıkmaktadır. ŞEKiL-S'de yazılı basının ·eğıi~tim iletişimi süreci qösterilmektedir.

Yazılı basmla eğ'itim ıiletişimi içeriğıi,içiınde yaşad1ığı toplumuya da evreni yansmr. Kurumsal bir ürün olarak dıa, kurumsallaşmışçalışmaların sonucudur. Bu dıırurn, toplumun iletişim yapısıiçindekendilerine özgü bir konuma sahip oldluklarını göstermektedir. Alıcıbirirnde ya da okuyucu kitleye, topluma olqular ve değer yargı"arı a,ra-sında çeşltlt bağıntrlar kurarak, sürekli olarak çeşitli girdıNeır sunar-lar. Sunulan çeşitli girdiler toplumsal kiişili'ğ!iınıyapılanmasına, ve ge-liştirilmesine yardımcı olacak biçimdedtr.

Bu süreç içerisinde yazılı basın gerek güncel (aktüel}, gerek ge-nel nitelikte olsun, okuyucuda siyasal, ekonomik, toplumsal, sanat-'sal vb. olgular arasında bağıntıl'ar kurarak hizmet e-derler. Okuyucudıabelirtl yönde· düşünce değişikHği getirerek ya da yeni tutumların yer-leşmes-ini sağlayabilir.

(14) A. HA'lÜK YÜKSEL, «AtaWr>kçü Düşünce Sistemine Dayalı Eğit'im Anlayışı veEğitim ileıti:ş,imh>, Kurgu A.Ö.F. iletişim B.limleri Fakültesi Derqlst; Sayı: 5,Es'k'işehir: 1989 (Ocak), s. 343.

336

PIŞ UYARANLAR

\ - TopUrrnal Yapı

-Kültür

-'Din

- TeknolojikGelişmeler

- Dış Etkenler

- Diğerleri

i ~ i·""m., -I '

Gazetecilik(gazete ve

dergi yazarı)

j OWKI-lilETiI~I ARAÇ i

Sorumluluk 'Istendik _hedefler .

doğ!u Itusu nda'

GazeteDergi

fO,

- j

•.'

Olumlu i Olumsuz.

Kodaçma I· AlıCı------ KIŞILl(~ı

j( Okuyucu)

~.'

VANS/MA

ŞEKil-5: Yazılı Basının Eğitim iletişimi Süreci,

.)

~) ..... -•...

N.

;""

'r,".'.< -ı- 'J:)

'~•... .."\"-

Yazılı basının eğitim i ieti 'Ş imi sürea~nde alıcı blrirnin. kişıi'!iği deöns,inlj, rol oynamaktadır. Çünkü .düşünsel, duygusaıı olarak yazılı ba-sından seçme olanağı'na sahiptir.

Yazılı basının kitle iletişim aracı olması; alıcının toplumsal kişi- \Jik boyutu ile iltşkilldir. Başka deyişle toplumsel bir kurum olarakyazı'lı basırun eğitim 'iıletişiimi özelliği isterıdik hedefler doğrultu'Suolantoplumsal kişHiğ'in oluşturulmasından kaynaklanmaktadır.

Yazılı basının tarihsel gerlişünıi içıindle, Cumhuriıyet'in kurulma,sında, eğıitim iletişimi özelliğli ortaya çrkmektadır. Tarihsel gelişimiçinde ilk gazeteler yaıbcfnclların kullandıö: bir iletişim aracı olarak

i, girmiştir (15). Ancak .Cumhurtyetin fl« yıllarında Atatürk, basım ulu-sun ortak sesi olarak nitelendıirerek, «Curnhuriyet devrimi kendlzth

_niyet ve -ahlakını taşıyan basınını yine ancak Cumhuriyetin .kendtsiyetiştirir» sözteriyle. gazetenin eğitim iletişimi öZıe"'iğini ortaya koy-muştur (tp).,

B. SiNEMANIN EGiTiM iLETişiMi ÖZELLiKLERi

Sinemanın e~itim iletişimi süreci, diğer kitle iletişıım araçlarınagöre kaynak açısından farklılık göstermektedir. Bu eğ,itim Ilet iş:jımisürecinde kaynak kişllik, bireysel olarek temel kişirlk yapıetne göredavranrş göstermektedir. Kaynak kişiNğlin içinde bulunduğu kültür,toplumsal yapı, ekonomik vb. dış uyaranlan olmasına karşın, düşünüsomut olarak yansıtması açısından serbestliği söz konusudun, ŞE-Kil-6'da sinemanın eğ'itim iletişimi süreci gösterHmektedir.

Bir filmherhangi biri tarafından yaratılan özgün bir düşünce-den, uygun koşullardan ve bu düşünceyle harekete geçen bir yaprrn-eıdan tasarı halinde doüar. Kuskusuzbu tasarnurt yada özgün dü-

. şüncenin doğmksında insan toplumdan etkilenir, üretilen düşünce-ler çağını ve çevres'ini yansıtır. Bu d'urumda'eğitimileNşimi süre-cinde, kaynak kişilik filmin içeriğiini yazan yazarın kendfsldlr. Fakatısmarlama bir dur~mda kaynak kişilikye,r de!)iştif\ecekNr. Bu süreçlçertsirıde oluğa iki açıdan bakıılabili'r. Bu durum sinernanm işlevi ileyakından ii işkıH'idir. B'irinci durumda smernanm.kültürel Hetişim işlevi

(15) KORKMAZ ALEMDAR, Türkiye'de Cağdaş Hcberleşmenln Tarihsel- KökenlEiri,iletişim Sosyolojishıin Temelleri Üzerine Bir Deneme, A.i.T.i.A. Yayın No: 165.Ankara: 198'1, s. 107. - i

('16kAtatürkçülük I., Genel Kurm<;ıYBasımevi.. Ankorc: 1982. s. 52.

338i

/

-.

i

DIŞ UYARANLAR

- f< ü It ü r

- Toplumsal Yapı

-Din

- TeknolojikGelişmeler

- Dış Etkenlerdenetkilenme

- Diğer!eri

i KAYNAK i Kodı"',KişiLiK

rSenarist

Yapı m-YönetimDağılımcı

~ (

:....' ~

.1 OlUK I-IlLETI ıC-ı AMÇ i

Bireyselolarakuğraş,

zorunluluk

Istendikhedefler

doğruJtusund~

FilmSinema

Kodaçma•• AlıCı

KIşiLIGl

j( SeyiFci )

./

'\

Olumlu i Olumsuz

VANSIMA

ŞEKil-6: Sinemanm Eğitim iletişimi Süreci

/

i. '

söz konusudur. Kültüreliletişlrnin gerçekle$mesinde b'ir y,eti1ştiric1iroloynayan kaynak, uğraş ya da sorumluluk duyqusu oluğunu kuHanaıbi-lir ve ilettsinl bu istendik amaçler doğrultusundatletebllir. lkincl du-rumda ise, bireysel çıkar, başka deyişle sinemarnn oyalama işlevinigözönünde tutarak, teclrnsel açıdan oi'uğu kullanmaktadır.' Bu durum-'da ise, ahcırun kişiliğ'i ve qörıdertlen ileti önemlı de~Hdir.

l

C, RADYONUN EOiTiM iLlETişiMi ÖZELÜKLERi

Radyonun eğitim iletişimi.özıelliği, yazıılı &asında olıduğu gihiradyo programını haztrlayan kaynak kıişHikle başlar. Kaynak kişilik,kurumsal' kişrj,!ik yapısına baığımb olarak Hetisini hazırlar, Gerçektelletis'lni, kiştselIsteğl dloğırultusunda gerçekleştirir. Bu süreçIçtnderluk" kururnun y~pısına bağllfl1'lloıar.ak, sorumluluk ya da zorunlulukduyqusudur. Gönderdiği Ileti, programın niteHğinegöre değişiklik

.qöstermektedrr,

Radyo ile eğitim lletlşimlrıde, iletlnln gönderj/imesi programhazırlama ile başlar. Program hazırlamadakaynak kişi'liğin düşünsel,toplumsal ve kültürel, biırilkimleri. ve ısteklert rol' oynar. loüşünse,1olarak' hazırlanan programın alıcı birime ulaşmasındakl gereçler, ile-tlşlrn özelllöınde değinlldiği gıibi,insan sesı ve lşttsel bir Hetlşlrnaracı olan müziktlr. il,etiningönderild'iğıi alıcı birjm olan dini eyıicr,

. toplumsal-kültürel, ekonomik, cinsiyet. eğıitim ve klştllk açısındani farklılık göstermekte;d:İlr. Bu dururnda alıcı kişHik, kiışiliğ'i doğrultusun-

da radyo iletilerine açık kalacek ya dıa radyo Hetilerinl göreN, olaırakseçecektir. ŞEKiL"7'de radyonun eğıitıim iletiş'imisüreci qöstertlmek-~~. \ .

i Her toplumda radyo, belltIlkeler. amaçlar doğrultusunda, yayınilke, ve arrıaçlanru bellrterı kurumsal örgüt yapısında toplaomışnr. Budurumda blr kültürel Hetişim işlevinıi gören radyo; kurumsall kişil'i'k .ya da örgüt kişHiği ile yakında« Hlşkllidlr.

Radyonun kitle iletişim aracı olarak kurumsal kişHiğii, herfop-iumda , o toplumun yapısal özelliklerine qöre 'işlerHk kazanmaktadır.Radyonun tarihsel gelıi'şiiminde, radyoculuğun .hızlı bir qelişme gös-terdiği Amerika Birleşik Devletlerinde.önce radyo alıcılarının ve, öte-~'i araç qereçlerln teclrnsel nitei'iğ'i ile Hqilenirken, dünyanın i başkabir ':köşesinde radyonun propaganda giıbi çok farklı işlevieıri yerine ge-tirmesi, radyonun o toplumun: yapısal özeltlklerine görekullanımı,radyonun eğıitimiletiş'imi özelli'ğ1ine örnek olarak g'Österi,IebHir-:-"

340

DIŞ UYARANLAR

-Kültür <,

- ToplumsalYapı "

-I eLın< i ·8-1ARACıi KAYNAK i Koolwno

KIşIIJK' -t .Kurumsal

Yapıi

Yapımcı/Yönetmen

KOdaçma~.

~~

i-Din'

- TeknolojikGelişmeler

- Dış Etkenler

Istendikhedefler

doğrultusunda

SorumlulukZorunluluk

Radyo(Ses ileten

Araç) ,

. - Ulusal Kişilik ( Dinleyici)- Diğerleri

Olumlu / Olumsuz'-.

VANSIMA

, .şEKil-7 -: Badycnun Eğitim iletişimi Süreci-,

-:

i

Radyonun diğer kitle iletişim araçları gibi, teknolojik bir ürün \olarak Türkiye'ye girmesi nedeni ile program türleri, biçimleri, sözve müzik yayınlarının dağılımı vb. konularda Avrupa ülkelerinin de-neylrnlerl.. radyoculuk için çoğu zaman örrwk olmuştur. Ancak, rad-·yonun toplum yaşaotısmda benlmsenmesinden sonra Türk toplumunun

_ yapısından ve özelliklerinden qelerı iç belirleyiciler, dış etkenler-den daha güçlü olarak Türk radyoculuqunu blçtmlendlrmlştlr.:

D. TELEViZYONUN EGiTiM iLETişiMi ÖZELliKLERi

Televizyonun eğıitim iletişimi özelliğ'i, radyorum eğitiim +letişim!özeHiğindeolduğu g;ibi', televizyon programlarını hazıdayan kaynakkişilikle başlar. Kaynak kişilik, televizyonun kültürel iletişim özellr-ğ'indendolayı, toplumsal kişıiHk yapısına uygun programlarm- üretil-mesi ile sorumludur. Bir televizyon programının, ürüı( olarak çıktısı,belli aşamalar gözönünde tutulduqunda bir anlamda çeşitli kişilik-lerden oluşan ekip çalışmasrdır.

Eğitim iletişimi sürecinde ileti, qönderiien bHgıHerdir. Bu durum-dıa televizyonun ,eğitim iletişimi, televizyon proqrarnmdakl Tletlnlrıgönderildiğ'i içerikle yakından il'işkilıi-dir. [Ietiriirr lçeriği, düşünsel ola-rak yaratılan program türüdür. Televlzyonla yayınlanan program türler!sayıca çeşıitliılik qöstermesine. karşın, yaymlanması .alıcı ~işi\liğiın vetoplumsal yapmır» isteğıi dloğ·ruıtUsunda qerçekleşmektedtr.

Televizyonun eğitim iletişimi sürecindeki iletin'in gönderiıldiğialıcı birim olan izleyiciotr. [zleyici toplumsal. kültürel, ekonomik,cinsiyet, eğitim ve alıcının öznel kişili'ğ,i açrsrndan farklıltk göster-mektedir. Bu durumda televlzyonua eğitim iletiş'imi amacı, kültürelkişilıiğin verilrnesf işlevi ile yakından lllşkllldir.

B-ir sürecin süreç olma özell'iği, alıcı blrtmfn g,österdiğ·j tepki i ıesağlanır. Eğ'itim iletişimi sürecinde IdşHiği redetme ya da benim-serne olarekyansrmamn varolmesi. Hetişimi'n amacını ve etkil'iliğıinj'göstermektedir, ŞEKiL-8'dle televizyonun eğitim'iletişimi süreci gös-terilmektedik.- .

r:

Kitle Jletişirn aracı olarak televizyonun, Iletişim özeHiğinde açık-I,andığı gibi, tüm im natsal iletişimden yararlanır. Televlzyonda ya-yınlanan programlar k9ynak kişil'iğ'in özgün düşüncesinden ya da ıs-marlama yöntemi He yaratılmaktadır. Gerielde televizyorıda yayırıla-nanprogramlar, yabancı ülkelerde üretilen hazır proqrarnlar kuilanıl-rnaktadır.

342

\

DIŞ UYARANLAR

- TopIJrnsalYapı

-Kültür

-Din

- TeknolojikGelişmeler

- Dış Etkenler

- Ulusal Kişilik

- Diğerleri

\

i KA'HAK i K~~KIşILIK

t "Örgütsel Yapı

fYapımcılYönetmen

'\

,;

-IOLUK I-IILETII~IARAÇ i

"

Sorumluluk

Zorunluluk

Televizyon(gör-işit araç)

...-"

KOdaçma~,------.~i

( Izleyici)Istendikhedefler

doğrultusunda

/.

Kisiliili redetme i benimsemeYANSIMA

ŞEKiL-S: Televizyonun Eğitim iletişimi Süreci

Hangi tür programların ne ameçle ve klrne yayınılanacağı tele-vizyonun kullanıldtğ: ülkenin yönetim sistemi He ilişkilidir. Bu durumprogram içeriğine de dolayı i ya da doleysız olarak yans imaktedır.Örneğıin, rekabetçi btr sistem güden televizyon kurumlarının televlz-yon yayınları, bu slsteı~ıe uyan bir özellik qöstermektedır. Bu sıislem-de programı-arın hazırlanması ve amaçlılığı, daha çok lzleyici kitlesiçekeıbilmektir. Diğer tarafta, devlet tekelinde salt ~ğitim ve toplum-sal kültürün yayrlrnas), pekiştirihneel amacı 'He kull anilmaktad, r.

, i·. Kitle iletişim araç iarıyla, genelde verilen eğ.jtjm Hetişimi ve ile-

tişim özelliklerinden. doğalolarak en çok yararlanen çocuktur. Herşeyde olduğu grbi,en iyi: tüketteldir. çocuğun bu özelHğinden, tüm

J •

kitle iletişim araçlar, olumlu ya da olumsuz olarak yararlenmak is-temektedir. au durum günümüzde korkunç boyuta varmıştır. Bir an-lamda kitle Jletişirn araçlarirun lletlşlrn yağmalamasıyla, çocuklarkendilerine kültür seçmeye ya da klşihk beğenrne durumuna gelmiş-tir. Başka d:eyişle, kltle Hetiş~im ,ar,açları ile gönderilen iletiler. kül'-tür' çatışması biçlrnlne dönüşmüştür.

KAYNAKÇA

ALEMDAR,' KORKMAZ: Türkiye'de Çağdaş Haberleşmenin TarihselKökenlerl, iletişim Sosyolojinin Temelleri Üzerine Bir De-neme, A.LT.i.A Yayın No: 165, Ankara: 1981.

Atatürkçülük, 1., Genel Kurrnay Basımevi. Ankara: 1982.

Aziz, AYSEL. Radyo ve Televizyona Giriş, Genişletilmiş 2. Basım,A.Ü. S.B.F. Yay ınlar i No: 460, Ankara: 1981.

CEMALCILAR, ALL iletişim Sanat, Olarak Mpziğin Öğr~tim ve Eğitim lı

Ortamlarmdaki Kuramsal Yapısıile Yaygın Eğiti~de Bir Mo-del Önerisi, Anadolu Üniversitesi A.Ö.F. Y'aymlan No: 280/133, Esklşehlr: 1988.

DE FLEUR, MELVIN L. - DENNIS, EVERETTE'E. Understanding MassCommunication, Houqhtor» MifHin Cornpaoy, Bostan: 1985.

GÜLER, DENiz. Eğitim iletişimi Kurumu-Olarak Çocuk~Televizyonu veUygularhaları ile Bir Model Önerisi, (Yayınlanmamış Dok-tora Tezi), Sosyal Bitimler Enstitüsü, Esklşehlr: 1990 (Mart).

HIZAL, AlişAN.Uzaktan Öğr.etim Süreçleri ve Yazılı Gereçler EğitimTeknolojisi Açısından Bir Yaklaşım, Anık. Ürıi. E.B.F. yayın-ları No: 122, Ankara: 1983.

344'

iNUÖUR, Nuri M. Basın ve Yayın Tarihi, Ç,ağlayan Kitabevi, istanbul:1982.

GARTH, JOWETT - LINTON, JAMES M., Movies As Mass Communica-. tion, Third Printing, The Sage Comm. Text Sertes. Vol: 4,

Sage Publicasions. Beverley Hills: 1984.

MC. WHIRTER, J. JEFFRIES - VOLTAN ACAR, NiLÜFER. Çocukla ile-tişim; Öğretme, Destekleme ve Çocuk Yetiştirme Sanatı,Anka'ra: 1985.

MOLES, ABRAHAM A., Kültürün Toplumsal Dinamiği; çev: NURi BiL-'• ". i.

Gl N, Ege Uni. Edebiyat Fak. Yayınlan No: 21, ızmir: 1983.

OSKAY, ÜNSAL., Toplumsal Gelişmede Radyo ve Televizyon,A.Ü.S.B.F. Yayınları No: 5, Ankara: 1978.

~. ' ŞENYAPIl\ ÖNDER, Toplum ve iletişim, Turhan Kitabevi. Ankara: 1981.

TOKGÖZ, OYA. Temel Gazetecilik, A Ü. S.B.F. Yayınları: 476, Ankara;1981.

YÜKSEL, A. HALOK, «Atatürkçü Düşünce Sistemine Dayalı EğitimAnlayışı ve EğWm iletişimi", Kurgu, Sayı: 5, Eskişehir: 1989,(Ooak), s. 329-345.

345