J O HAN N I S RCHARD IARG EN T ! N EN S IS

CAPELLE PO NTIFIC IE SACRO RU M Rt UM MAGISTRI

S I V E

RERUM URBANARUM COMMENTARII

( 1 4 8 3 — 1 5 06 )

TEXTE LATIN PUBLÌE INTE6R:\LENIENT POUR L . PREM IERE PO ISn

°

m*nès

LES MANUSCRITS DE PARI S DE RO ME ET DE FLO RENCE

INTRO DUCTIO N,NO TES , APPENDICES…TAB LES ET INDEX

L . T HU A S N E

T O M E P RE M I E R

PARIS

E RN E S T L E R O U X , É D 1 T E U R

u nn .u n s ma [ .A s e m in i: …n u ov a ,

M a r o n : n a s L A .\ U U E S n un s x r .u s s n v n n z s , a r c .

2 8,RL E no x x p 3 n r u

,28

1 8 8 3

AVERTISSEMENT

Le Jour na l de Bur cha rd , pubbe intégr a lementaujourd’

hui

l»om* la pl

‘

0 11 1 1 8 1‘0 fo is

,d

’

apr ès les mei lleur s manuscr its,com

pr endr a tr o is volumes . l l estbien entendu qu’

il ne saur a itetr eq uestion du manuscr itor iginal conser ve avec un soin ja loux

da n s la bibl iothèque du Vatican ,à l

’

abr i des r ega rds pr ofanes .

Le manuscr itde Par i s sur leq uel a été établi le texte de ce

Jour n a l , r epr oduitex actement,a detr ès r a r es ex ceptions pr ès ,

le manuscr itdu Pa la i s Chi gi , copié sur l’

or igina l du Vaticanpa r or dr e du pape Alexandr o VII

,, Fab io Chigi . Les conti

nuels emprunts au Jour na l de Bur char d fa its pa r Rina ldi pouren r ichir la suite des Ann a les ecclésia stiq ues de B ar on ius

n’

otfr ent, dan s leur r éda ction ,aucune difl

'

ér ence avec ces

manuscr its , sauf pour certa ins mots oumembr es de phr ases

om is volonta z'

r ementou changés à dessez'

n , comme on le voitpa r la compa r a ison des var iantes q ui ontété r elevées .

Aussi peut-ou considér er comme la r epr oduction fidèle de

l’

or igina l cetexte duJour na l de Bur chard .

Il a été a ccompagné de quelq ues notes destinées soitàl ecla ir c ir eta le complèter , soità confirmer par des temoi

guages authentiques la par fa ite ex actitude des fa its qui y sontr elatés . A l

’

Appendice ontété r éun is un certa in nombr e de

documents,la plupa rtinédits , qui , dans une forme plus la rge ,

tendentau meme but. U ne table ana lytiq ue placée a la fin de

AVERTIS SEMENT .

chaq ue volume pr ésente un r ésumé de toutle Jour na l , r euvoya ntpour les deta i ls moins importa nts ou plus spéc iaux . à

l’

index génér a l qui term iner a letr oi s ième volume .

Ce der n ier compr endr a éga lementla N otice b iogr aphique etb ibl iogr aphhpue de Bur cha r d etl 'ex amen de ses manuser its ,

N otice qui n’

a pu etr e m ise en tète du Journa l , à cause des

nombr eux r envoi s dans le cour antde l 'ouv r age .

Vo ic i la l iste succ incte des ma nuscr its qui ontserv i à l'

etabl issementdutexte dupr em ier volume . qui contientles der n ier smoments de S ixte IV etle pontifi eatd

'

lnnocentV….

B ibl ioth . na l . de Par i s .

B ibl iolh . da Pa la i s Chigi .

B ihl io lh . nat. de F lorence In-fol .

Ce sontles manuscri ls qu’

a suiv is M . Gennarelli pour [ edition du B ur cha r n‘i

Di a r ium pub liée Florence en 1 854, gr . i a—8° ( 1 484

552 1 3 vol i a -4°

5 1 58 . In -fol

5 1 59 . In -fol .

L . l . l O . In

J O HAN N IS B U RCHARDI

MAG ISTRI CEREMO N IARUM APO STO LICARUM

COMMENTARE RERUM URBANARUM

S U B P O N T IF ICATU IN N O C E N T I ] V I I I PAPE

AB ANNO 1 483 USQUE AD ANNUM 1 492 .

Cum cer emon iarum cler icum plur imum conven iatad s ingulosesse intentum ,

ego Johannes Burchar dus ( I ) , cler icus cer emon ia

rum capelle SS . D . N . pape r es meotempore gestas que ad cere

mon ias pertinere videbuntur , etiam saltem quedam extr a , infer iusannotab o ,

utfaci lius de comm isso mihi officio rationem r eddere

possim

MCCCCLXXXIII, die dominica quarta adventus , 2 1 mensis decemb r is , lesto s . Thome apostoli , receptas fui in cler icum comma

1 . Sur l’

orthographe de ce nom , voy . la Noticebiogmpfi qm ,t. III de cette édition .

2 . I l ressortdes pa roles de Burchard qu'

i l ii’éct'lvitun journ al que pour son uti lité

pa rticulière etnon par suite d’

une obligation de en charge . Ce ne futque plusta rdque le ma ître des cérémonies de la chapelle papale futtanu enregistmr les faitsrelatifs ses fonctions . Par is de G rassia, collègue de Burchard en 1 504, et, après lamortde cenni-c i , son successeur , le declare en ces termes ( Pa r id ie de G r a ss i: D iar ium ,

B . N mss . lat. , 5 1 64, fol. verso) M ag i ster cer em on i a rum tenetur i n

scr ipti s r ed iger e omn i a que i n d ie: aguntur i n offici o, etplus loin , fol . 4 Licetantequam in of fic ium ego ingressas fuer im,

oratores regis Anglia U rbem ingressi

fuer int, ets i c de hoc a ctu n on deber em a l iquam n otam fa cer e cum de i l lo r ogatusn on fuer im s i cutquisque ea: duobus m ag i str i s sold , tamen . …

Ce qui semblera itconfirmer cette opinion , c’

estqu'

on ne connaitpas de joumauxdes prédécesseurs de Burchard ; au contrai re, on possède dans leur ordre regulier lesjoum aux de ses successeurs, comme on peutb voi r par les citations fréquentes da

‘

r . i . i

JO HAN l B URCHARDI, [Decemb r e m a‘

n ia rum per reverendum in Ch r i sto patrem D . Adr ianum « I ; epi

sc0pum Aler iensem ,R. in Chr isto patr is D . B a rtholoma i episcopi

C iv itatis Castelli capelle SS . D. N . pape magistr i locumtenmtem ;

etde ips ius mandato per pr iorem cantorum diete capelle in eorum

basta rdello annotatus , l icetdom in ica prox ime preter ita , v idel icetGaudete in habitu, etc .

,superpell ic io pr imum intraver im fui

autem admissus ad efl'

ectum ceremon ia rum hujusmodi per pres i

dentes camere apostol ice ,diupostea , v idel icet26 men s is janua r i i

anno MCCCCLXXXIIII in locum R. in Chr isto patr is D . Augustin iPatr ici i canon ic i Senensis (2) qui postmodum eccles i is Pientinens i

Rinaldi, etpar l

’

analyse qu’

on a donnée M . de B requigny dan s les Notices etExtra its des manusc r its de la B ibliothèque duRoi (t. II , p. 626 etsuivantes) .Dc meme

, en 1 19 9, semb lable obligation de teni r un journa l futimposée au came

r ier duS ac ré Collège. O n litdans les Decreta cons istor ia l ia ab Alexandro VI usque

ad U rbanum V I I I ( B . N mss . lat. , 1 2555 , 5 , verso)

Die xx januam MCCCCIC .

Legitreverendissimus D . ca rdina lis sancte Cruci s quasdam reformationes etadditiones otti c i i camera r iatus s . collegii , in uti litate reverendissimorum cardinalium

faz ionde, quamm de verbo ad verbum interius adnotatum est, quibus per lectis et

admodum laudatis , ordinatum fuitutin posterum servareuturIn pr imis , v idel icetquod reverendissimus D. camerar ius s . colleg a singulis ann is ,

in fine offic ii sui toneatur dare etexhibere unam cedulam in qua na rrantur exactatempore suo etque remaneantex igenda etin qui bus etquantum de gratia fuitfactumtempore suo etquantum pertinetad ca rdinales mortuos etponatur bee cedula in fine

libr i ann i sui utsequens camera r ius fac i lius intelligatproventus sacr i collegi i , etc .

I . Ardicino della Porta . Tous les mss . donnent D. Adr ianum,episcopum Ale

r iensem dans le courantduJournal , i ls semblentdonner inditl'éremmentAd r i a n a s ,Ar d i n a s , Ar duim m, Aud r i n a , Ar d i c i nus , sans dente par la faute du copiate quiaura mal interprété les abréviations dutexte or iginal . Celui

-ci doitetre des plus diffici les a déchi ll

‘

rer, s i , comme i l estvrai semblable, Burcha rd l

’

a éc r itde la meme ma inqui ava itrédigé les livres relatit

'

s aucérémonial . Paris de G rass is ditqu’

i l n’

y a qu’

une

s iby lle qui puisse li re ces dern iers , etque Burchard a da prendre le d iable pour copiate .

(Pa r . de G r a ss i : D i a r ium,B . N . , mss . lat. , 5 164, f0 1 . 339 , verso) L ib ros quos

ex ta libus insc r ipseratnemo intel i igere potest, n isi diabolus assertor ejus autsa ltems ibylla , s ic en im c ifr is autcaracter ibus O bscur r iss imis depinx itautIiter is obliterati s etob litis figurav it, utc redo ipsum habuisse diabolum pro copista . O n trouve pourtantdans GAamas a ‘

ro un exemple où Ar d i c i nus etAdr i a n a s sontpr is comme syno

nymes ; c'

estdans L a pr ima pa rte del le v ite over o fatti m emor a b i l i d'

a lcun i Papi

e d i tutti i Ca r d in a l i passati . In Vinegia , 1 567 , liv . I , page 1 20 . Le titre donneDi Ardicino secondo della Porta d

'

l nnocentio ottavo etimmédiatementaprès ,on l it Se Adr iano della Porta… Dans les deux autres chapitres consacròs ce

cardinal , Gar imberto l ’

appelletoujours Ardic ino. Voy . liv . 1 1 1 , p. 253 , etliv . V I, p. 482 .

2 . Agostino Patr i z i Piccolomin i éta itmaître des cérémon ies de la chapelle dupape

Paul II. Il céda sa cha rge Burcha rd le 26 janv ier 1 484 . Moins d’

un an après ,

le 24 décembre 1 485 , Patr i z i reprena itses fonctions en remplacementd'

Antomo B e

[Décemb re 1 483] RERUM URBANAHUM CO MMENTAHII .

etl lcinensi prefectus es l , ac loco etoffi c io hujusmodi cessit, et,cessione admissa , de loco ab ipsis per sancti ssimum in Chr i stopatrem etD . N . D . S ixtum ,

di vina providentia papam IIII, per

l itteras suas apostol icas sub data tertio kalendas decembr is annoDom in i M CCCCLXXXIII , pontificatus sui annotertio dec imo mihiprovisum fuit; pro quibus solvi pr efato D . episcopo Pientino unacum eXpensis habitis pr 0pterea in totum c i rca ducatos quadr ingentos quinquaginta aur i de camera in auro, proutin basta rdelloreceptorum ex hujusmodi offic io clar ius annotavi .Ca rdinales sacrosancte r omane Eccles ie qui tempore recep

tion is mee ad dictum offi cium fuerunt, tam in romana cur ia res i

dentes quam ab ea absentes b i i suntvidelicetresidentes in cur ia

Epismpi

Roder ions , epismpus Portuensis , S . E . vicecancellar ius .

O l i ver ius , epi 300pus Sabinensi s , 5 . r . E . ca rdinal is Neapolitnnus .

M arcus , episcopus Prenestiensis , ca rdinalis s . M a r ie

Jul ianus , epis00pus O stiensis , cardinal is s . Petr i ad Vi ncula,s . r . E . major pen itentiar ius .

B aptista , episcOpus Tusculanen sis , cardinalis s . Mar ie in Portion .

P r esbyter z'

Stephanus , titul i s . Mar ie Transtiber im , presbyter cardinal is

Mediolanen si s .

Johannes , titul i s . P raxedis , presbyter cardinal is Nova r iensis .

Johannes B aptista , titul i s . Cec ilie , presbyter cardinali s Melfiten s is .

Ph i libertus , tituli Sanctorum Johannis etPauli , presbyter cardiuali s M atisconensis .

biol i , pour les quitter défi nitivementle 3 1 ma i 1 488 . Aldeno Piccolomin i lui succeda .

Mab i llon a donc fa itune double er reur en prétendantque…Patr i z i futd’

abord ma îtredes cérémon ies sous InnocentV III etensuite eveque ( le P ien z a

, en 1 183 . (Voy . M a

seum Ita l i cwn,t. I

, p. 255 , adnotatio , la suite de la V ita Fab i 1 ui B enc i i ) , erreurqu

’

i l reproduisa itd’

après Ughell i ( Ita l i a sa cr a Veneti is, 1 7 17 , t. I , col . etque

Murator i a relevée dan s sa préface la relation de Patr i z i De adventu Fr ider iciImpe rator is (Mum,

Rer . Ita l . S c r ipt. , t. XXIII, . p. 203 . (Voy . Apostolo Zeno D isser

ta z i on i Vass i a n e, Venez ia , 1 755 , t. II, di ssert. x, p. 96

,où l

'

autour a don ne une

sava nte b iograph ie de Patr i z i , mai s que le texte s i prèc:s de B urcha rd permettoutefui s de rect1fier etde complèter sur plus ieurs points . Voy . auss i la notice b iograph iqu0 de B urcha rd , t. III de cette ed it. )

J O HAN N I S RCHARD IARG EN T IN E N S IS

CAPELLE PO NTIFIC IE SACRO RUM RITU UM MAG ISTRI

S I V E

RERUM URBANARUM COMMENTARII

( 1 48 3 — 1 0 06 )

TEXTE LATIN PUBLIÉ r oca rm:mEaa FOISn

'

a r aùs

LES MANUSCRITS DE PARIS DE RO ME ET DE FLO RENCE

INTRO DUCTIO N,NO TES , APPENDICES , ,

TAB LES ET INDEX

L . T HU A S N E

T O M E P RE M I E R

( 1 1 8 3 — 1 1 9 2 )ì

PARIS

E RN E S T 1 . 1«3 a oux , na r r a v a

m a nu m: us s o cui . r é AS IAT I Q L l-ì ,

n :: L'

atto “ : n a s o n n n r u. a s u v n r a s , e r a

2 8,nu: 28

JOHANN IS B URCHARDI , [Jui n us:;

ca rdinales etprelati iveruntpa r ati ad camer am papaga ll i ad asso

c iandum pontificem qui pr oeess ional iter sub ba ldach ino ven itadlocum publ ice benediction i s , ub i facta s ibi a ca rdina l i bus r ever entiaconsueta ,

Iecti fueruntprocessus . Deinde Papa deditbenedictionem etplena r ias indulgentias more sol ito

,etr ever sus estad

camer am suam . Postea Rmus . D . ca rdinal is vicecancella r ius pr e

d ictus Iavitpedestredec im pauper ibus ordine consueto .

Eadem d ie ,in sero ,

fueruntmatutinetenebra rum, Papa absente ,

prouther i sero .

Fer ia sexta Vener is sancte , factum estin capella majore pa

luti i offi c ium ordine consueto , Papa absente . O btul ittamen cele

brans pontifi eis nom ine ducatos v iginti duos in cruc is adoratione .

Eadem die ,in sero , hab ita suntmatutinetencb r a rum proutin

duobus precedentibus diebus .

Sabbato sanoto ,vigil ia Pasche , Rmus . D . ca rdinal is Parmensi s

fec itoffi c ium in capella majore predic la , ordine consueto, Papa

absente .

In die Pasche resur r ection is salvator i s nostr i, s i bene memini ,

SS . D . noster ven itproeess ionaliter ad basilicam s . Petr i , etseden s , eelebravitmi ssam more consueto etcommun icavitpopuIum . Postm i ssam ,

ven itpr oeessional iter ad locum publ ice bene

diction is , ub i intia ra s ive r egno , populo solemn iter benedix it.Fer ia secunda , postPascha ,

fuitm issa solemn is in basi lica predieta

,etnon sermo , Papa absente .

Sabbato ,in albis fuitm issa solemn is in capella majore palatn

quam eeleb ravitquidam episc0pus , Papa absente .

In v igil ia ascension is Domin i , fueruntvespere papales in capella

majore pa lati i , et,in die ,

m i ssa in bas il ica s . Petr i . Qua fin ita,

Papa ven itad locum publ ice benediction i s , etbenedix itpopulomore con sueto .

ln v igil ia Pentecostes , fueruntvespere papales in capella majore

palatu,Papa pr esente , qui incepithymnum stan s in sede sol i i .

In v igil ia s . tr in itatis ,fueruntvespere papales ,

in capella ma

jore eti bidem in die m issa , Papa absente , etsermo .

In v igilia corpor is Chr i sti , fueruntvespere papales in capella

major e palatu et die ,m issa in basi l ica s . Petr i

, pr ius tamenhab ita estprocess…more solito .

[Aoùt1 484] RERUM URBANARUM CO MMEN'

I'

ARII.

In vigil ia sanctorum Petr i etPaul i apostolorum fueruntvesperepapales solemnes in bas il ica s . Petr i , Papa presente etinc ipiente ,

etin die , m i ssa , quam Papa eelebrav itin eadem eccles ia mor e

consueto ; etven iendo ad ecclesiam ac de illa redeundo ,Papa por

tavittiaram quam r egnum vocant.Hoc mense , proutRome relatum

,ob i itextra romanam cur iam

etin partibus Bmus . D . El ias ( l ) ,titul i s . Luc ie in S ilice , presbytercardinal is Turonensis vulgar iter nuncupatus ,

ordin is M inorum

cujus an ima requiescatin paceFer ia quinta ,

1 2 mensis angusti , inter horam quartam etquintamnoctis , vel c i rca ,

Rome in palatio apostolico apud sanctum Patrumin super ior i camera una , supra cur iam ante bibl iothecam respon

dente , obi itsanctissimus in Chr i sto pater etdominus noster , dominus S ixtus divina providentia papa qua rtus , cujus an ime O mn i

polens sua pietate m iserer i dignetur . Amen

Quo defuncto ,veneruntad palatium reverendissimi dom in i car

dinales in Urbe presentes omnes , etper cameram ,in qua defunctus

jacebatsupra lectum ,veste quadam longa supra cam isiam indutus

,

1 . E lias de B ourdei lle entra dans l’ordre des Frères Mineurs etfutprofesseur dethéologie. La réputation de ses vertus le dés igna auchoix de S ixte IV pour le chapeau de cardinal . Il mouruthuitmois après sa nomination , le 5 jui llet1 48 1 , etfutenterré dans l ’

égliso da Tours . (Voy . Fr i z on , G a l l ia Purpur ata , ia-fol . , 1 638 , p.

2 . Le mss . 1 1 7 de la bibi . nat. do Florence (fonds M agliabechi ) donne toutcequi précède . l

’

ignaro pour quelle ra ison M . Gennarel li , qui a suiv i ce mss . pour la

publ ication dutexte de Burchard (J oh . B a r eha r d i D i a r ium , Florentim, 1 85 1

ne commence le Journal qu’

à la date dujeudi 12 aout.3 . Voici la depeche qu

’

Antonio Vespucc i , ambassadeur fiorentin auprès duSa intS iège, adressaita Laurentde Médicis

Magn ifico Laur enti a de M ed i c i s,F lor entie.

Magnifico v ir,etc . In questo punto, che siamo a hore V , è passato di questa vita

la santa memor ia di Papa S ixto, al qua le Dio babbia perdonato . Non s i sente perauchora altro mov imento. Di quello succederà darò notitia a Vostra Magn ificentiaalla quale mi raccomando.

Rome , xuangusti 1 1 81 .

Vestgr Gumm r os Vaseucm,erat.

Ar ch . M ed i ceo i n n an z i i l Pr i n ci ato,

filz a XXXIX n° 320.p

Le Pape éta itma lade depuis quelques mois déjà , quand la nouvel le de la pa ix

signée sans sa pa rticipation accéléra sa fi n . Voy . a l’

Appendice, n° I,une depeche

(du 16 juin ) de Vespucc i a Laurentde M édicis , dans laquelle i l lui annonce que lePape devaitmour i r ce meme mois , audi re des astrologues . Voy . auss i les depeches

du 1 2 aoutde I’ambassadeur fiorentin aux X di B alìa (non 2 et éc r ites quelquesheures avantla mortduPape, et. pleines de déta i ls cur ieux .

JOHANNIS B URCHARDI, [Aoùt1 1 86]

supra pectus c rucem habens man ibus compositis , defuncto reve

rentiam profundam fac iebantca rdinalarem ; tum intrabantaulammagnam prope dictam camer am , pro rebus ordinandis locutur iDeputatus fuitepiscopus Septensis capitaneus , sive gubernator

Capitol i i episc0pus Cer vien s is , capitaneus porte palati i apud

sanctum Petrum ad singulas portas U rbis deputati scr iptoresapostol ic i , cur iales , etc ives roman i mix lim ,

commi ssumque utscr iber etur omn ibus pr inc ipibus etterr i s etoffi c ial ibus de obituPape . Deputati suntcerti ca rdinales pro custodia palati i , etrerumexpeditione , que occur rerent.Postquintam horam Johannes Mar ia soc ius meus , in domo mea

me vocav it, cum quo ven i ad palatium predictum ad ordinandum

que necessar ia erantpro sepultura defuncti ; sed antea veneratadpalatium revemndissimus dom inus vi cecancellar ius , et, ex more ,stampam pro bullandis Iiter is apostol ic is , nomen pontificia defuncticonfinentem ,

fregit. Congregatis deinde cardinal ibus in loco pre

dicto ,bullatores , nares , aures etposter iora defuncti , bomb ice

balsamo intincta , constuparunt, ac , adjuvantibus penitentiar i isordina r i is bas il ice sancti Petr i qui inter im offic ium defunctorumc i rca defunctum dixerantsubmissa voce , intelligibil i tamen , cum

00perta lecti , etquodam panno , qui ante portam camere predictependideratde looto , etcamera predicte ad cameram papagal li

infer iorem portavorunt, etib idem in medio supra mensam longam

nudum posuerunt, c i r ca horam dec imam . Abbas sancti Sebastian i ,sacr ista , habuitlectum cum forn imentis , l icetad offi c ium nostrumpotius per l ineret. Al ia omn ia

, quampr imum defunctus ex camera

portatus fuit, un ico momento , utita dicam , sublata sunt; nam ab

i lla hora ad horam sextam usque ,omn i dil igentia per me facta ,

non potui habere unum baci lem ,unum lintheum ,

vel al iquod vas ,

in quo v inum etaqua cum herb is odor i fer i s pro lavando defunctoordina retur , neque brachas , etcam isiam mundum pro defunctoinduendo

,l icetplur ies hoc a ca rdinale Parmensi , Petro Man

tuano , dom ino Accur sio , Gregor io etB artholomeo deRuere , Geor

gie scopatore (2) sec reto , etAndrea barbitonsore suo qui omnes

1 . Voy . D i a r io d i Roma del N ataj a del N a ntiport0 (Murat. , B er . Ita l . S cr ipt,t. III , p. col . 1 088 .

2 . De l’

ita lien scopatore, bal ayeur .

[Aoùt1 486] RERUM URBANARUM CO MMENTARII .

sec reti sui cubicularn , etdomestic i fuerunt, etquibus fueratoptime factum peti issem ; tandem cocus raminam i n qua

aquam pro soutenis lavandis calefacere solebat, cum aqua cal ida

m ihi m in istravit, etpredictus Andreas ba rbitonsor bac i lem de

apotheca sua portar e fec it; lotus fuitpontifex sic , etcum non

essetl intheum cum quo tergeretur , cami sia sua,in qua mortuus

est, in duas pa rtes divi sa , eum tergi fec i ; brechas , in quibusmortuus est, el lotus , i ll i muta r e non potui , cum non essental ie ;sine camis ia impositum fuitsib i diploidum , etunum par cal igar nmrosacei pann i , que m in istravitepi scopus Cer viensi s , etiam sua s

cubicula r ius , etvestis longa ex dama sch ino ,si bene memini

,

rubeo vel albo . ln hoc er r avi ; debebaten im in hab itu sanctiFrancisc i , cujus ordinem professus erat, sepeli r i , desuper in

vesti bus sac r is pontifi ca l ibus ; etcum non haberetrochetum ,

sacras vestes super prem iss is sibi imposuimus , sandal ia , amictumalbum , cingulum ,

stolam in modum c ruc is ante pectus quia c ru

cem pastoralem habere non polui ,tun icellam ,da lmaticam , chi ro

thecas , casalam albam pretiosam , pall ium , m itram s implicem , etanulum cum saph i ro pretiosum ,

valor is , utsac r ista dicebat, 300ducatorum , s icque pa ra lum supra lectum , quem supra tabulampredictam ordinav imus cum ca ss in is ad caput, etpall io brucchati ,in medio diete camere posuimus ub i mans itusque ad hor am

sepulture . Soll ic i la r i inter im fec i pro intortici is , que cum magna

diffi cultate c i rca horam dec imam qua rtam habite suntnumerovigintitantum ; quibus apportatis , absque eo , quod aliquod offi c iumc i r ca defunctum dictum esset, precedentibus cruce etcantor ibus ,pen itentiar i i etcubicula r i i portaveruntdefunctum usque ad pr i

mamii

aulam majorem,v idel icetpalati i , ubi eraul canon ic i , el bene

fi c iati , ac clerus bas ilice sancti Petr i , ab i llo loco usque ad altaremajus portavere defunctum canon ic i predicti . Processio facta estper scalam etcur iam ,

ub i ca rdinales solentdescendere exeundo

per portam pr inc ipalem palati i ad mediam plateam ; ibidemvertentes versus sca las basil ice , eccles iam sumus ingress i . De

functus positus es l ante a lta re majus in plano super iore pr imo ,

deinde infra caputversam ad alta re , etpedes extra gratem fer r eam

1 . De l’

italien remino chaudron .

JO HANN IS B UB CHARDI, lA0 ùl 1 484]

utpossenta volentibus oscula r i etporte gratis clause ( l ) ; deindeaperte per modicum tempor is , etdefunctus , pos itus magis ver susaltare utl iber e possentomnes intrare , etex ire

,etpositi a l iqui

custodes , ne anulus autquid al iud s ib i tolleretur . M ans iti b idemusque ad unam horam noctis

,vel c i r ca ; scutifer i defunctum porta

ver a nt, etilla v iginti intortic ia ante fumus,quod sequebantur octo

tantum ca rdinales ; v idi inter eosdem sancti Petr i ad V incula ,

Novar iensem , Amalfitannm ,Rachanatensem ,

etquosdam al ios

posteos pr elatos , etoratores,etquamplur imos el ios . Postquam

portatus defunctus esset, utdictum est,in eccles iam , cardinales

recesserunt, enates quidam ad palatium pr edictum ,aluad domos

suas . Per acto prandio ,cardinales commi seruntm ihi , quod capsam

pro sepel iendo pontifi ce , etsepulturam ordina rem in capella sua

nova chor i canon icorum ,etcler i basil ice predi cte , quam ipse

defunctus in eadem basi l ica fier i fecer atc i r ca medium ejusdem

capelle , ver sus alta re majus , in medio , asserentes ipsum defunc

tum locum hujusmodi in sepulturam suam s ibi elegi sse ; quodetiam fec i . C irca hor am pr imam nocti s dic i vener is 1 3 angustiportatum fuitcorpus defuncti de choro major i s alta r is per clerumdiete basil ice proeessional iter ad locum sepulture ,

etcum omn i

bus paramentis , ac anulo pr etioso ,ac planeta predictis sepultam ;

quo , in sepulcro in capsa magna etampla quam ex nuce fi er i fec i,

jacente , dominus Achilles episc0pus Cer v iens is , qui solus pr elatusinterfnit, dix itcum panc is ex clero psalmum M iser er e cum ora

tione ; asper sitdefunctum etsepulta ram aqua benedicta , etstatimter ra ipsum 0 0 0per n imus . Tum

,de mandato etex spec ial i com

miss ione per collegium RRmorum . DD . cardinal ium m ih i facta,

mandav i canon ic is etc lero bas i l ice prefate , sub pena pr ivati0n isbenefic iorum snorum

, quod nullus defunctumtangeret, antdictum

1 . Volter ran conflrme ces fai ls dans son Journal (Voy . Murator i , B er . Ita l . Scr ipt.t. XXIII, col .Jnsqu

’

au x vn° s ièc le, la mortd’

un papa éta itle momentmis profitpa r les particuliers etles factions r ivales pour venger leurs injures , etcette sorte de guer re c iv i le

duraitjusqu’

à l’

élection dunouveauponti le . Sur les troub les qui éclatèrenta Romela mortde S ixte lV , voy . D i a r i o d i Rom a del . N ataj a del N a ntiporto , dans Murat. ,t. III, col . 1088-9 , etle Journa l d'

Intessura dan s B ecard Corpus Hist. med i i we i(Lips ia ,

2 vol. ia-fol. , t. Il , col . 1 9 1 2-3, texte que je c itera i de preference

celui de Murator i , qui l’

a modi fi é en plus ieurs endroits , comme i l en convientluiméme dans sa prét

'

ace . Mur t. , III, p. u, p. 1 1 1 0 .

https://www.forgottenbooks.com/join

JOHANNIS B UB CHARDI , [Aout1 1 81 ]

intortions cm :,si bene mem in i ; c i rca castrum dolor is hinc et

inde pro intortions quinquaginta . Pro m issa publ ica , singulis die

bus infra novennam celeb r anda , par alum fuitaltare beate M ar iev i rgin is ,

ub i sacramentum soletconfer r i , ita quod celebrans

sederetin capite extr a cor nn epistole , fac iem vertens ver sus cornaevangeln ,

utepistola etevangel ium dicerentur inter altare etimaginem beate Ma r ie ib idem depictam ; ca rdinales sessur i er antin bauch is infra alta re in plano ,

stantibus epi sc0pis etpresbyter i sin comu epistole , etdiacon is in com a evangel i i ; in fine soamn i

episcopor nm etpresbyter orum cardinalium eratscamnum hum i

l ius pro orator ibus la ic is ; in fine scamn i diaconorum, eraul sca

mna longa multipl icata pro pr elatis .

C redentia celeb rantis eratponenda ante, eta lta re imagi nem

predictam ; c i rca castrum , per tres l ineas , posita c reatscamnapro al i is prelatis in numero copioso , etlinea transver sal is multiplicata . Pa rata fuitcéra pro pr ima die ; intortitia pro cardinalibus

etalta r i , vi del icetseptem l ibrarum quodl ibet, numerotr igintaduo quatuor l ibrarum pro eccles ia , castro etsepultura ducentatr iginta facule dua rum l ibra rum pro prelatis etfunestia ; pro al i is

un ius l ib re ; quinque medie libre pro scutifer is etquatuor unciarum pro castro etduo pro missis bassis candele parve , de quindec im pro l ibra tr iginta libre . Totidem pro ultima die pro sin

gul is diebus infra novenam intortic ia magna pro cardinal ibus etaltar i , tr iginta ; pro castro etsepultura , quinquaginta ,

quatuorlibr arum quodlibet; facule duarum l ibrarum ,

quatuor un ius l ibre ,

tres quatuor uncia rum etpro mi ssis bassi s quindec im l ibroS ingnl is diebus fiebatcongrega l io in dom

'

o Rm i . D . Raphael is

s . Georgi i diacon i ca rdina l is D . pape camera r i i,omn ium ca rdina

l ium vel major is partis eorum , pro O pportun itate rebus occurren

tiba s consulendum .

In die assumption is beate Mar ie v i rgin is non fuitm issa solem

n is in capella Pape dicebanten im,reverendiss imos cardinales

c irca majore , seualia esse occupatos , B rno . D . ca rdinale vicecan

cella r io id mihi referente

1 . Danstous les mss . , ce paragraphe esttronqué etpresque in intelligib1e.

2 . Voy . à l’

Appendice, n” 1 , 5 , 6 , 7, 8 , les depeches de Vespucci . (Dans cette der

[Aout1 1 8 1 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARH.

Fer ia tertia ,1 7 mens is angusti , Rmus . D . Roder ions episc0pus

Portuensi s , 5 . r . E . vicecancella r ius , pr ior episc0porum ac omn ium

m rdinal ium ,in bas il ica sancti Petr i

,in alta r i beate M a r ie supr a

dicto eeleb rav itpr imam m i ssam publ icam defunctorum pro an ima

bone memor ie S ix l i pape qua rti , ceremonus con suetis . Postm issam , general is or din is sancti Augustin i fec itsermonem RRm i .

DD . Neapol itanus etsancti M a r c i episcopi , M cd iolanens is etM atisconen s is presbyter i ca rdinales , una cum celeb rante absolve

runtmore consueto. Inter fuer nntERm i . DD . U lixbonens is , Recha

naten s is,Agr ien si s , sancti Clementis , Aragon ia , de Foscaro ,

de

Com itibus , Gerunden sis , Pa rmens is , presbyter i ; sancti Georgi ietde Ur s in is , diacon i ca rdinales , ultra al ios quinque supradictosqui in ecclesia suis locis sedebant. Hom i nes lugubre vestiti fueranumero 300 vel c i rca .

Fer ia quarta , 1 8 angusti , Bmus . D. ca rdinal i s Agr iensis in loco

supradicto eelebravitmissam publ icam pro anima fel ic is recorda

tion is Six l i predicti postmissam ,absolvitipse cum quatuor ex

reverendissimis dom in is presbyter is cardinal ibus .

Fer ia quinta , 1 9 mensis angusti , in alta r i supr adicto Rmus . D .

car dinal is M ati sconens is eeleb r av itm issam publ icam pro an ima

ejusdem , etpostm issam absolv itipse cum quatuor al i is ex r eve

r endissim is dom in is presbyter is cardinal ibus .

Fer ia sexta ,20 angusti , in eodem altar i , Rmus . D . ca rdinal is

U l ixbonens is eeleb rav itm issam publ icam pro an ima ejusdem etpostm issam , absolvitipse cum quatuor al i is ex r ever endiss im is

dom in is pr esbyter i s cardina libus.Sabbato

,2 1 angusti , in alta r i supradicto Bmus . D . ca rdinal is

Pa rmensis eeleb ravitm issam publ icam pro an ima ejusdem , etpostm issam absolv itipse cum quatuor al i is ex r ever endi ssim is

cardinal ibus .

Dom in ica,22 angusti , in eodem alta r i Rmus . dom inus cardinalis

Agr iensi s eelebravitm issam publ icam pr o an ima ejusdem , etpost

n ière depeche du 1 8 aoùt, Vespucci mande son gouvernementlestentatives de cc *

ruption fa ites sur ses collègues par Roder ic Borgia , qui aspirait la success ion de

S ixte IV . )

Voy . auss i Infessura (Ecca rd , t. 1 1 , col . 1 9 1 2 etsuiv . ) etl e D i a r i o d i Roma del N ot.del N a ntiporto, dans Muratcol . 1 089 etsuiv .

JO HAN l anaca .aam, [Aoutuan

m issam absolv itipse eum quatuor alus ex r everendi ssimis cardi

nal ibus

Fer ia secunda , 23 angusti , in eodem altar i Rmus . D . cardinalis

Ama lfitanus celebravitm issam publ icam pro an ima ejusdem Sixti ,etpostm issam absolv itipse cum quatuor i llis ex r everendissim is

dom in is presbyter i s ca rdinal ibus .

Eadem d ie , incepla fuitstructura eonclav is ad ordinationemRRmor nm . DD . camera r i i etsancti Mar c i ca rdinal ium in capella

majore , proutinfra latins dicetur ; qui duo ca rdinales , per colle

gium ad hoc ordinati , pr efeceruntstructure hujusmodi Falconemde Sin ibaldis sedis apostol ice protonotar ium ,

v icethesaurar ium ,et

dom inum Ludovicnm de Agnell is etiam ejusdem sedi s protonola r iam etcamere apostol ice cler icum , s i bene mem in i

Etquon iam castrum sancti Angel i adhuc er atin man ibus

com itis Il ieronymi , ngpotis fel . r ec . S ix l i pape qua rti , qui super ior ibus diebus bellum Columnensibus indixerat, nolueruntreverondiss im i dom in i de Sabellis , de Columna etsancti Petr i ad V incnlaca r dinales , etqui eorum pa rtem fovebant, ad m issas exequiales

predictas ven i re ,asserentes sibi tutnm non patere accessum

,n isi

castrum predictum collegio ca rdinal ium assignnretur ; quod tandem fuitcollegio assignatum , in quo posuitcastellanum reveron

dissimum in Chr i sto pa lr em dom inum episcopum Tudertinum .

Vener a ntdeinde pr efati RRm i . cardinales ad m issas exequia les ,

equitantestam ven iendo adm issas hujusmodi , quam r edeundo, per

viamtranstiber inam .

His diebus , Bmus . in Chr isto pater etdom inus Ascan ius M ar iasancti V iti etModesti ma rtyrum in M acello ,

d iaconus cardinal is

Sfortia v icecomes ex M ediolano ven itRomam solus cum un ico

fam il iar i , b rev i hab ita indutus , adeo quod potius la icus quamcler icus v ideretur . Nemo sibi obvi am ven it; ex M ediolano quatuordiebus

,vel c i rca , ven itRomam .

Super ior ibus diebus , v idel icetdom in ica 30 mensis man proximepr eter iti , ci rca horam xxn ,

dom inus Hieronymus de Riar io comes

etcapitaneus general is s . r omane Eccles ie , ac Gentil is V i rgin ius de Ur s in is , cum suis gentibus numero 3000 vel c i rca

,

1 . Voy . outro Infessura etle D i a r i o d i Roma del N ot. de l N a ntip . , les n“ 8 , 9 ,

1 0 , 1 1 , 1 2 , 1 3 de l’

Appendice .

[Aoùt1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII .

c ir cueruntdomam sol ite r esidentie r ever endiss im i in Chr istopatr is etdom in i D . Johann is sancte Mar ie in Aquiro diacon i ca rdinal is de Columna vulgar iter nuncupati , quam gentes cardinalis

intus ex istentes v ir iliter duabus bor is , vel c irca,defenderunt.

Tandem v ieti , i r ruentibus a r etro , etper Iater a gentibus com itisc i rca h oram xxn n ejusdem diei , i ll i dc domo aufugerunt; aluvero

intrantes , domum pen itus omn ibus bon is , etiam fenestr is etportis ,spolia runt; etn ihil pen itus in ea dim ittentes

, tandem igne in ea

apposito ,stabulnm , etcamer as ca rdinal is combusserunt, ac dom i

num Laurentium de Columna sedis apostol ice pr otonotar iumcum plur ibus al i i s in castrum sancti Angel i captivnm duxerunt,etusque ad obitum tenuerunt. Rodem sero, Petrus de Valle cum

omn i gente sua aufugitde dom ibus sui s , illi s vacui s rel icti s .

Fer ia tertia , 1 mensis jun i i R. P . D . protonota r ius de Albergatis de B onon ia , Urb is gubernator cum Johanne Franc isco ba r i

gello ,etmagna gente armorum ,

ac Lomba rdis ven itante domosVa llens ium

, supra quas,de mandato dicti gubernator is , a scen

deruntLombardi , etdetegentes tecta ,

°

success ive omnes,duobus

demptis , diruperunt, etal iquas quasi solo equa runt, al ias m inusleser nnt; nul la tamen ,

duabus predictis dempti s , illesa r emansit.Fei? a quarta

,ultima mensis jun i i , R. P . D . Laurentius de Co

lumna sedis apostolico protonota r ius , in sacr is ordin ibus con s

titutus, etquadragesimnm vel c ir ca sue etatis annum agen s , in

mano, in cur ia,intra pr imum murnm castr i sancti Angel i decol

latus est, com ites Hieronymo , etG entile V i rgin io de Ur sin i s ,supra logiam castr i , utdicebatur , stantibus etv identibus . B eindo

in quadam capsa l ignea discoperta , in qua sepel iendus erat, capites ibi r eposito , positus , ex castro predicto ad ecclesiam beate M a r iede Transpontina portatus est, ub i mensitusque ad horam xx :

vel c i r ca ejusdem dic i , ab omn ibus , qui eum videre volebant, perspic iendus . Deinde c i rca horam XX IV deportatus estad ecclesiam

duodec im apostolorum , etibidem ecclesie traditus sepultur eFer ia sexta

,2 mens is jnl i i prox imo preter iti in mane ,

Hier ony

1 . Mercurn , die juan secunda , demolir i suntcoaptaaVallensium mdes v ia pontific ia , magn ifica satis nstructze. Demolition is causam dicebant, quod ea fami lia

obstinate n imium etcoiîumaciter Columnensium partes contra Pontifi cem sectabatur .

Eodem die Cardinalis Senensis ab U rbe recessit, Senam propter testatem iturus pro

1 .-x. 2

JOHANN IS B URCHARDI, [Aout1 4831

mus comes etcapitaneus eccles ie cum gente sua eta rtella r ia ac

bomba rdis duabus magn is , etmulti s pa r vis , ex ivitU rbem , pos i

tnrus castra in ter r is Columnensium ad i llas obsidendum , quibusmagnum damnum intul it; tandem , re imper fecta , propter S ixtiob itum

, posti llum ,Romam ,

ntdicebatur , ven it, etex inde ver sus

Imolam se recepit.O b i itetiam h is diebus , ex n im ia fatigatione pro ruina domus

Vallen sium ,utdicebatur ,

hab ita ,D . Dom in icus de Albergati s pro

tonota r ius,B onon iensis , Urbi s gubernator , cujus exequie habite

suntin eccles ia beate M a r ie de Populo die sabbati 1 2 men sisjun i i , quibus inter fueruntplures fam i l ie RRmorum . DD . ca rdi

na l ium ad hoc invitate , proutin schedula in pr imo meo ceremo

n ial i folio r egistr ata continetur .

Fer ia tertia ,24 men sis angusti Bmus . D . cardinal is Neapol ita

nus in a ltar i beate M ar ie supr adi cto ,in dieta bas i lica s . Petr i cele

bravitm i ssam publ icam pr o an ima fel . record . Sixti pape IIII . Postm i ssam

,quatuor ex RRm is . DD . epi 50 0pi 5 cardinal ibus absolverunt

cum eo . Non fuitsermo al ia omn ia facta ,utin pr ima die . Nam

RRm i . DD . ca rdinales sibi proponentes c rastina die conclave

intra re pro electione futur i pontific is , statuerunthodie ultimnm

diem exequia rum pr edictarum peragere .

Fer ia qua rta , 25 dicti mensis angusti , cum RRmi . DD . ca rdinal es

cognovi ssentconclave per fectum non esse , pr 0pter ea i llud intr a renon posse ,

statueruntal iam m issam defunctorum pro an ima

prefati pontifici s hodie in capella sepulture sue celebra r i de

bere , pr outfactum est. Igitur Rmus . D . ca rdinali s Mati sconens iseelebrav itm issam hujusmodi in capella predicta more sol ito ;qua fin ita , ipse solus celeb rans absolvit.Cardinales sederuntin super ior ibus sedibus ib idem canon ico

rum videlicet, pr elati vero in ali is , videlicetbenefic iatorum etcler icorum hinc etinde ; jnxta sepulturam posita fueruntintortic iaxxn n

, vel c i rca , etdistr ibute intortic ia ca rd in al ibus , etprelatis etal i is facule mor e consueto ; lugubres non inter fuerunthuic mi sse .

P r ima etoctava die exequialibus predictis fueruntposita per

consuetudine sua ; sed asseruntquidam ita repente aba sse, nevic in0 rum :edium rui

nam inspiceret, quibus parc i , i lli antea Pontifex promisisset. Volaterranus (Murat. ,Iter . Ita l . S cr ipt) , t. XXIII, col . 1 96 .

[Aout1 1 81 1 RERUM URBANARUM CO MMENTARII.

c i r cuitam eccles ie supra columnas intortic ia numer o cr.x v r, vel

c ir ca ,a l supra dix imus , accensa ; supra castrum dolor is , candele

quotstare poter antnumero M .LXXX,vel c i rca . Al i is sex diebus in

termedi is , nullum pos itum fuitintortic ium supr a columnas prefa

tas,sedtantum novem supra castrum dolor is etcandele pro medie

tate ,ita quod inter s ingulas duas candelas locus vacuns pro al ia

candela haberetnr . Nona die ,castro dolor is non sumus us i ; sin

gul is diebus in ser o pulsate suntcampane ba s il ico prefato pr ooffic io mortuorum die c rastina habendo

, proutestde more ;ets ingul is diebus hora pr imordi i s ingul is cardinal ibus per cur

sores intimatum ,quis ca rdinal ium ernstina d ie offic ium factur a s

erat,quod per sacr istam nostrum ipsi s cursor ibus intimabatur .

Super ior ibus diebus RRm i . DD . ca rdina les volentes pro quatuorcustodi is palati i etcon clav is mor e sol ito per sonas condignas

deputa r e , mandarm i m ih i per Hmam . D . v icecancella r ium,utpre

latos in cur ia ex istentes , etorator es annota rem per nationes , ets ibi pr esentar em ,

utfac i lins , omn ibus cogn itis , possentex i ll is

quos vellentad custodiam hujusmodi deputar e , quod etfec i , acprolatos Rmo . D . v icecancella r io pr esentav i , cujus tenor registratns estinfra . Fuert igitur ad quatuor hujusmodi per RRmos . DD .

ca rdinales deputati etordinati infrascr ipti , videl icetAd pr imam custodiam

,sc il icetpor le palati i ub i eratpr ius epi

50 0pus Cerv ien sis ,deputatus fuitR. in Chr isto pater dom inus

Johannes ex com itibns Arm in iac i episcopus Castren s is in Fr anc ia ,

qui sub se habuitquinque pedites , vel c i r ca .

Ad secundam custodiam ,v idel icetporte pa latn , que eratin

capite scala rum, qua itur ad cameram apostol icam ,

sive in pede

scala rum,deputati fueruntconser vator es camere U rb is , etcapita

regionum ,v idel icetqual ibetdie unus con servator

,etduo capita

regionum cum quatuor c ivibus roman is nobil ibus per eos el igendis .

Ad tertiam custodiam, que eratin pede scala rum , quibus de

camera apostol ica a scenditur ad palatium , deputati fueruntD .

Masqua rdus B r isacher orator seren iss im i imperator is , D . Annellus

or ator regis Neapol itan i , D . Flor ius Roverella orator regis U nghar ie ; orator es tr es al i i

,unus duc is M ediolan i

,al ia s DD . Flor enti

norum,ettertius DD . Senens ium .

Etordinatum fuit,quod in s ingul i s custodus hujusmodi , ubi

JOHANN IS B URCHAHDI, [A…1 1 8 1 ]

porte sunt, fierentclaves O pportune ,tradende custodihus predictis .

Ad qua rtam custodiam , que eratin porta conclavis,deputati

fueruntpro antion e german ica D . Petrus Anton ius de Clappis pr epositus Wormac ien s i s or ator R. D . B ertoldi de Hemberg elcetiM oguntin i elector is imper i i ; D . Prosper Cam illus episc0pns Cathanensi s orator i llustr iss im i M ax im il ian i duc is ; et, pro natione ital icaD . Fr anc iscus , epi scopus Regiens is , orator duc is Fer ra r ie ; D . Raynal

dus de U r sin is a r chiepiscopus Florentinus ; D . Leona rdus G r iffius,

ar chiepis00pus B eneventanus ; D . Urbanus de Fl isco, episcopus

Forol iv ien s is ; D . Hieronymus de Com itibus , epis0 0pus M assanus ;D . Ludov icus de Gon z aga ,

admin i strator sive electa s M antuanus,

qui asser ens se infirmnm esse non acceptavitonus hujusmodi s i b icomm issum ; D . Franc iscus de Columna etJacobus de Sermonetasedis apostol ice protonota r i i . Pro a ntione gallica D . Eustachiusar ch iepiscopus Arelatens is , etD . Petrus episc0pns Nanneten si s .

Pro natione h ispan ica D . Gondisalvus electa s B a r chinonensi s ; etpr o natione angl icana D . Johannes epi sc0pns Dunelmens is oratorregi s Angl ic , ac pro regione rhodianense S . Johann is hierosolym itan i D . Johannes Kendal Vi rgil ia s , miles ordin is sancti Johann ispredicti ,thur copeller ius Rodien s

'

Eadem die,25 mens is angusti prefati , in basil ica sancti Petr i

,

ad ostium cance ll i fer rei per quem ad alta re majus intr atur ab

extra , paratum fuita lta re ex tabul is honesto pr 0portion is ad in sta ralta r is major is cum suis gr adibus ac plano ,

etsuper celo desuper

ex pa ramento rubeo c remesino pro dicenda missa spi r itus sanctidie c restina .

P rope corn a epistole parata fuitmensa pro c redentia antealta re ; hinc etinde ,

spatio competenti , ordinata fueruntbanchepro ca rdinal ibus episcopis etpresbyter is ad corna evangel i i , ad

corna epi stole pro diacon is juxta banchum diaconorum . B ancha

humi l ior a pro orator ibus la ic i s, etin fine scamnorum episcopornm

etpr esbyterorum ,scamna multiplicata pro pr elatis ,

quod procommoditate loc i actnm est

,l icetor atorum la icorum locus s it

postpresbyteros ca rd ina les, etprelatorum postdiaconos ; pulpi

tum pro or atur o stabatjnxta columnam Chr isti,ad quam demo

n iac i ducuntur,utoran s epis00pos etcardinales aspicer et.

Eadem d ie, de mandato B mus . D . cardinal is sancti M ar c i , dedi

https://www.forgottenbooks.com/join

JOHANN IS B UHCHARDI, [Aoutn.3 4]

qua l iter die c ra stina , que er itjovi s 26 presentis mens is angusti ,cor am RRm is . DD . ca rdin al ibus

, quampr imum conclave intr aver iat, se presententad exequendum ea que per eosdem RRmos .

DD . cardinales ips is committentur .

Eadem die RRm i . DD . cardinales sancti Ma rc i , etsancti Georgi i , quibus ordinatio conclav is per sacrum collegium comm issa fuit,distr ibueruntsorte cameras pr o ca rdina libus des ignatas hoc or

dine . S ignate fuerantomnes camere Iiter is alphabeti per ordinem,

quevi s camera una l iter a ; pr ima ad s in istram ,v idel icetcorn a

epistole alta r is capelle major is , in qua con clave erat,s ignata fuit

A ,secunda B ,

tertia C,etsic de ceter is . Tertia dec ima camera in

i llo latere fuitsignata N ,quam habuitRmus . D . cardinal is sancti

M a r c i ; fuitprox ima ad ostium capelle pr edicte ad dexteram in

trantis ; a liam in opposito illius etiam ostio prox im iorem , habuitca rdina l is Neapol itanus ad s in i str am intr antis ,

etilla fuits ignata0

, etsequen s P ; s ic de a l i is s igna l is omn ibus camer i s , quar amnumerus er atxxv r ,

una excepta ,sc il icetultima ad s in i stram

intranti s capelle , que er atprope ostium , quo intratur ad cameram

sac r iste in com a evangel i i alta r is ibidem Rmus . D . ca rdinal is san ctiGeorgi i fier i fec itxxv schedulaspa res , quaml ibetuna li lera alphabetis ignatam , eteas sungula r iter pl icates pon i in uno b ir reto , quemaltertenuit. Bmus . D .titul i sancti Georgi i nom inav itsuccess ive s ingulos ca rdinales , eti lle pro quol ibetnom inato unam schedulam , etquil ibetaccepiti llum camer am

, que ,l itera in schedula pos ita ,

s ignata erat. Facta hujusmodi distr ibutione , appos itum fuitatergocuil ibetschedule nomen ill ius ca rd inal is , et, ex parte sanctiGeorgi i etcamer a r i i pr ofeti , schedule ipse s ingul is ca rdinal ibus

in“

dom ibus ipsorum pr esentate ,ntser vitor es eorum cameras

ipsas jnxta canonum san ctiones pa ra re possent, eta l ias mun i re .

Fa itautem conclavis hce dispos itio pr ime aule major is, vide

l icetpalatl i , omnes porte , excepta i lla , qua de camera apostolicaad ipsam aulam intratur ex tr ibus a l i i s

,quibus ad majorem

, etminorem capellas , ac secundam aulam ingreditur ; porta pa rvesecunde aule r esponden s super cur iam bibl iothece ; etmagnaporta tertie aul e

, qua ita r ad camer am pa ramenti ; etfenestr eomnes ea rumdem anlerum

, murate fuerunt, dim iss is tantum in

super ior i parte fenestrarum spi racul is , per que luceretdies .

[Aoùt1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII .

Item pr ima auleta ,etcamera par va sac r istie , in qua paramenta

etl ibr i capelle suntrepos iti , dim i sse suntliber e pro conclav i ; etlatr ine in dieta camera ex i stentes , quas sac r i sta clauses teneresolebat

,aperte suntpro usa ca rdinal ium ; omnes al ie porte , et

fenestre ib idem fueruntmurate .

Item in angulo magne aule ad s in istram intrantis,r aptus est

murus pro introita per cameram ibidem, quam medieus Pape

inhab itar e solebatad latr inas in eamer is ibidem prope ex istentes ,al ia ostia ,

etfenestre hujusmodi eamera rum sim i l iter suntmurate . In parva capella r etro alta re majus in cor na evangeli i , estpar va sac r i stia haben s pa r vam fenestram

, que etiam mur ata fuit,tamen sine calc ina ,

utc reato pontifice posseteitius aper i r i , erux

ib idem expon i , etcreatio nov i pontific is p0pulo nunc ia r i . In pr ima

aula ante ostium per tr an sver sum , erecta fuitmagna etalta ere

dentia ex nov i stabul is con clavata , altitudin is sex palmor nm , longi

tudin is quindec im etlatitudin is decem ,vel ci rca

, pro ponendis

rebus ab extr a in conc lave dati s , etex inde exponendis . Postc r edentiam hujusmodi ver sus capellas fuitextensa s quidam pannus ex r a s

c ia intran sversum de uno muro ad al iam diete aule altus , ab alto inter ram usque dependens , ser viens ne ca rdinales per aulam deam

ba lantes a custodibus exter is videantnr . In capella major i ab una

parte erecte suntcellule xm pa res , a muro alta r is ad mur nm osti itotum compr ehendentes ,totidem ab alia parte , ex r egal is fortibus ,sive trabieell is pa r vi s compos ite . Inter cellulam etcellulam eratpalma s etsemi s vel m inus , etin medio deambulator ium latitudin isdua rum canna rnm ,

vel c i rca . Ab ostio capello usque ad alta r emajus porte cancell i intermedi i amote fuerunt, etsab las altar emajus ejusdem capelle r eposite . In qual ibetcamera c reola fuituna lectica ex tabul is novis con clavata ,

altitudin is quatuor palmorum ,

latitudin is septem , etlongitudin is undeeim ,vel c i r ca

, etunabancha . Cellulas hujusmodi , s ive camer as quampr imum ,

utsupradictum est, cardinal ibus di str ibutas , ser vitores singuloram s ingulas

ornaveruntab extra c i r cum c i r ca , etsupr a , ex sagia , quidamrubea

, al i i vi r idi , al i i a z ur ia ,al i i alba

,alum ixta , etin ei s , que pro

usa RRmorum . DD . cardinal ium snorum necessa r ia etO pportunaerant(juxta tenorem schedule r egistrate in pr imo l ibro coremo

n iarum manumea ser ipto fol . v ,quam plur ibus ex RRm is . DD.

JGRANN IS B URCHARDI, [Aout1 1 8 1 1

cardinal ibus dedi) portar i fecerunt. In capella minore pa rata fuituna mensa par va longitudin i s octo pa lmornm ,

vel c i rca , etlatitudin is pa lmor nm quatuor ; etdebebantesse spaller ie retro seamna

ca rdinal ium ex panno vir id i, que non fueruntpos ite . Sac r ista

porta r i fec itomn ia s ibi,etpro vestiendo futuro pontifiee ne

cessa r ia,etnos al ia pro offic io nostro , que etiam fo] . xm sunt

notata . Tres vero supradicto aule non fueruntaliter ornate ,

sed solum pro exer c itio etdeambulatione ca rdinal ium reservate .

Cellule autem ,s ive camere utsupra distr ibute , contiger nntatinfra

Reverendissimus dominus cardinal is vicecancellar ius habuitcameram Y etsuperflnamRmus . D . C . Neapolitanus h . e . 0

Rmus . D . C . s . Ma rci h . e .

Rmus . D . C . s . Petr i ad Vincula h . e . E

Rmus . D . C . s . Mar ie in Portion h . e . E

Rmus . D . C . Mediolanensis h . e . FRmus . D . C . Novar ieus is h . e . L

Rmus . D . C . Amalfitanen s ia h . e . D

Rmus . D . C . Matisconen sis h . e . T

Rmus . D . C . s . Angel i h . e . C

Rmus . D . C . U l ixbonensis h . e . M

Rmus . D . C . Rachanaten sis h . e . A

Rmus . D . C . Agr iensis h . e . B

Rmus . D . C . s . Clementi s h . e . K

Rmus . D . C . de Aragon ia h . e . R

Rmus . D . G . de Fosca ro h . e .

Rmus . D . C . de Com itibus h . e . PRmus . D . C . G erundens is h . e . H

Rmus . D . C . Pa rmensis h . e . Q

Rmus . D . C . 8 . Angel i h . e . URmus . D . C . s . Georguh . e . I

Rmus . D . G . de Columna h . e . XRmus . D . G . de Sabellis h . e . Z

Rmus . D . G . de Ur s in is h . e . S

VRmus . D . C . Ascan ius h . 0 .

etlocum cantorum .

1 . Voir plus haut, page 22 .

[Aoùt1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII .

Fer ia qua rta men sis angusti 25 ,Rmus . D. ca rdinal is sancti M a r c iin basilica sancti Petr i , etalta re ante cancellum

, utsupr a pa r ato ,

in ceterorum xxn n RRmorum . DD . ca rdinal ium presentia , etprelatorum , etor atorum in romana cur ia ex istentium , eelebravitm issamsolemnem de spi r itu sancto cum or atione conven ienti

,etprefa

tione , om issi s verb is hodiern a die , et, s i bene mem in i , dieta pr imaoratione sub sua conclusione ,

dix ita l iam,etbene ; debeten im

dic i pro electione futur i pontific is , sc i l icet S empl ici Domine,

humi l itate deposcimus , etc . D ix itC r edo , etal ia more sol ito . Qnm

i retante alta re de faldistor io pro diceada confessione,deposita

sib i mitra ,retento s ibi in capite bi r reto, fec itpr ofundam ca rdi

nalibus reverentiam , dicens in hac missa ita conven ire,cum card i

a alestune pontificem representent. Item fecitredeundo , etaccedendo ad alta r e , postofi

'

ertor ium . M issa fin ita ,ipse celebran s dedit

bendictionem cum mitra ,more sol ito

, (etnon fuer antdate indulgentio . Tune accessitad faldistor ium , ub i , depos itis pa ramentissacr is

,accessitad locum suum inter al ios ca rdinales . Inter im D .

Guill elmus de Per rer i is auditor rote,cappa sua con sueta et

rocheto induta s , proutin capella uti solentauditores , ven itantealtare , ubi genuflexa s al iquantulum oravit. Tum sur r ex it

,et

access itad pulpitum ,abi

, postquam ca rdina l is sancti M arc i adlocum suum ven issetac aliquantulum quievisset, incepitetprosecutus estorationem suam

In hac missa , etal i is octo exequial ibus , utsupra , celebratis ,prelati ca r ie inter fueruntsin e cappis , sed in eorum mantell is c amsuis cappuc i is c i rca collumtransver satis , mor e sol ito .

Sermone fin ito,ego accepi c rucem papale…cum suo baculo

a rgenteo jnxta alta re predictum prepa ratam ,etprocessi ver sus

portam ecclesie predictam ,etconclave precedebantscuti fer i

1 . Sermo hab itus Rome in bas i lica pr iacipis Apostolorum per Reverendum Pa

trem D. Gui llermum de Perer i is (s i c) Auditorem Apostolicum super electione futur iPontificia anno 1 481 die jovis xxv: angusti . P ièce i a—1 ° de 4 p. goth. , s . l . n . d . ,

reproduite par Martena d’

après un mss . dans son Thesaurus N ovus Anecdotor um,

1 717, t. I I, col . 1 760 .

Le Journal de Burchard relatif aupontificatd'

lnnocentVIII estconsacrò presqueexclusivementaucérémon ial ; c

’

estpourquoi je renvoie, pour l’

histor ique des fa i l s queBurchard a négligé de noter , auJournal d'Infessnra ; nn t. VII de la Stor i a d i Romanel med . evo , de Gregorovius (chap. IV, p. 3 17) etaux nombreuses depeches inéditespubliées l

‘

Appendice (n“ 9 a

JO HANN IS B URCHARDI, [Aouta sa

ca rdinal ium,etal i i compla r es ca rdinales me immediate seque

bantur ; pr im i v icecancella r ius etNeapol itanus , posteos al i i

episcopi , tum presbyter i , tandem diacon i ca rdinales,omnes bin i

etb in i , exceptis ultim i s pr esbyter is, quorum tr es s imul ibant.Cantores capello nostre , etcanon ic i ac clerus basi lico pr edictenon inter faeruntbuie procession i , nec al iquid fuitin ea cantatum ,

sed roman i c ives,etali i in numero copioso c i rcumdabantquisque

suum pr otector em ,am icum , etdom inum cardinalem ,

dantes eissuppl icati0 nes , etal ias petitiones pro offic i is , etal i is grati is a novopontifice in conclavi obtinendis

,etimpetrandi s . F iguram c ruc ifix i

portav i in r etro ad cardinales ver sam ,ex eo

,quod in hoc casu

collegium pontificem representat. Cum perven i ssem in pr imam

aulam conclavi s,in eo erantc im iter tr ia m ill ia hominum qui nos

preveneran l : nam vieecamerar ius ante introitum nostrum non

expuleratgentem ibidem ex i stentem , neque v iam pro card inal ibus

etsuis,conclave intrare debentibus, ordinaveratvel custodiverat,

proutex offic io sib i incumbit. Capellatamen major , in qua cellule

erantpa rate ,etcard inal ium mun itiones , etr es posite , clause

erat, eta serv itor ibus cardinal ium custodita , que ipsis aperta fa it.

Inter im vicecamera r ius Urb i s cum gente etpediti bus suis expnl itde conclav i omnes non habentes interesse ,

ca rdinales preces

seruntad alta re majus diete major i s capelle , quod nudum erat,

etn ihi l pen ita s desuper pos itum ,ub i absque al ia r everentia vel

genuflex ion e ipso alta r i facta , etmale ,debeten im fi er i etcanta r i

ver s iculus,etoratio per pr ior em epi scopor nm ,

feceruntc i rculamips i ca rdina les , etpostmodica verba , sive panca per vicecan

cella r ium dieta, que tamen non audivi vel intellex i , stans in

remoto,vocati suntomnes , qui ib idem in aula , vel c i rca reper i r i

potueruntad secundam , tertiam etqua rtam custodias conclavi

deputati , quibus comm ca rdinalibus , etcollegio predicto congr e

gatis , Rmus . D . vicecancellar ius ,tamquam pr ior ca rdinalium ,rec i

tav iteos ad custodiam conc lav is deputatos esse, pr 0pterea de

fidel iter custodiendo conclave ipsum , etcollegium ,etpalatium ,

etnon perm ittendo cardinal ibus al iqnam infer r i violentiam , ac

canonicas sanctiones obser vare velle super hoc disputantes , jurare0portere , S ic nos Deus adj ur et, etsancte Dei evangel ia ; etreceptoper eumdem v icecancellar ium brev iar io aperto , accesseruntante

[Aoùt1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII .

eum s inga li custodes,utsupra deputati ibidem pr esentes , et

genutlex i , tactis sc r iptur is ejusdem brevia r i i ambabus man ibus,

prom issa se obser vaturos jura veruut. Tum ad sua loca r edierunts inga l i etRRmi . DD . ca rdina les ad suas cameras se receperunt.Deinde Rmus . D . camer a r ius

,accepto intortic io ,

nobis cler ic i s

ceremon iarum ipsum com itantibus , totum conclave c ir cuitetiamper cam inum secunde aule ,

etin duobus loc i s pro necessar i i s

dimiss is,ne quis ib idem essetabscondita s qui conclavi non de

beretinteresse , et, nomine reperto , clause estconclavis portaduabus ser ratur is preter sportellum , qua r am ambamm clausa

rerum claves custodes ab extra mih i ass ignaveiunt. Habehatportaipsa c i r ca

,medium sportellum quasi quadrum duorum palmor nm

vel c i rca ,lpro m in istrandis c ibar i is etali is necessa r i i s , quod duabusclausur is ser r abatur , una ab extra , cujus clavem custodes pr edictiservabant; al ia ab intus

, cujus clavem ego r etina i . Quo facto ,

venera ntcornate ca rdinal ium extra ad aportellnm cum c iba r i is

eorum, que nos ibidem accepimus , ets ingul is ci adinal ium ser vi

tor ibus m in istrav imus eo ordine,quem infra dicemus ; etfecerunt

prandium RRmi . DD . ca rdinales ; deinde serv itores sui,etnos cum

ips is . B ranten im in(

conclav i RRm i . DD . ca rd inales x xv quorum

quil ibetduos ser vitores babahat, exceptis Mediolanensi etGer andensi ca rdinal ibus infirm is

, quorum qui sque tres habebat. Ultraquos interfuerantabbas sancti Sebastian i , sacr ista

,cum uno

famulo, quod tamen fuitpreter sol itum , etdeb itam quia solus

debebatinteresse ; accepitautem i llum ,uts ib i flascos etal ia

colligeretque de mun itione ca rdinal ium super esset; etduo nos

cler ic i ceremon iarum etduo medic i , quorum omn ium nomina etcognomina infer ia s annotabo .

Joannes Paulus de B oss is,abbas monastern s . Sebastian i extra

muros Urbis , sacr ista capelle S . -D . N . pope .

Ego Johannes Burchardus Argentinen si s etJohannes Mar ia dePodio c ler ic i ceremon ia rum capelle predicte .

Cum Rmo . D . ca rd inale v icecancella r io ,DD . Jacobus Casanova

etJohannes Lopez abbrev iatores de pa rco m inor i .Cum Rmo . D . ca rdina le Neapol itano , DD . Colathomas ius Ron

C&l lus sedis apostol ice protonota r ius , etMattheus Manaus literarumapostol icarum sc r iptor .

JO HANN IS B U B CHAB DI , [Aoùtt1 81 ]

Cum B rno . D . card inale sancti M ar c i , DD . Johannes Laur entiusde Veneti i s sc r iptor apostol ica s , etMattheus de Al iprandis cano

n ica s mantuanus , Paduanus .

Cum B rno . D . ca rdina le sancti Petr i ad V incula , DD . Franc iscusde V iterb io ,

etB a rtholomeus de Buer e scr iptor apostoli ca s .

Cum B rno . D . cardina le sancte Ma r ie in Porticu, DD . B althasar

de Cantagall is , etChr i stophorus de Puteo .

Cum B rno . D . cardinale M ediolanense , DD . Cecchns de Palum

ba r ia soll ic itator l iterarum apostol icarum ,Johannes Gualbes , et

L iberatus de B ertell is ; hor am unus , sc ilicetsecundus , fuitdeinderem issus per ca rdinalem , etaccepta s al ia s proutinfra dicetnr suoloco .

Cum B rno . D . cardinal e Novar iense; DD. Johannes Petrus deAr r ivaben i s secr etar ia s apostol ica s , etJohannes Phil ippus de

M ediolano .

Cum B rno . D . cardinale Melfitense , DD . Laurentius de Ma r icanon ica s basilice pr ìnc ipis apostolorum de Urbe

, etHieronymus Calagr anus .

Cum B rno . D . cardinale Matisconense , DD . Ph il ippus de Luca ,etHumbertus Croletti barb iton sor sua s .

Cum B rno . D . cardinale san cti Angeli , DD . B althasar de B landrate

,etThomas Probst.

Cum B rno . D . cardinale U lixbonen se ,DD . Gesualdus Alfonsi ,

etU gol inus de Florentia soll ic itator l iterarum apostol ica rum .

Cum B rno . D . ca rdinale B achanatense ,DD . Fr anc iscus B er

tella i pr imar ius ordinar ius bas il ico Sancti Petr i , etB ernar dina s deCapsis , de Montefalco scr iptor apostol ica s .

Cum B rno . D . cardinale Agr iense , DD . Geroldus de B ambagin is ,

et'Johannes Fr anc iscus de C remona .

Cum B rno . D . cardinal e sancti Clementis , DD . Johannes An

dreas de G rass is placentinus , etLucas de Dulc ibus florentinus .

Cum B rno . D . cardinale da Aragon ia , DD . Pac ificns Amer in ius ,

etabbas B ugius la ic i .Cum B rno . D . card inale de Fosca r a s

, DD . B artholomeus deChaxa etJacobus de Faustin ibus presbyter i .Cum B rno . D . ca rdinale de com itibns

,DD . Cherub inus Quar

qual ius , etCesar B osa .

https://www.forgottenbooks.com/join

'

.l0 HANS IS B CRCHARDI, [Aoùt1 1 81 ]

apostol icum . B althassa r rem de B landrate , Franc iscum B ertellaum ,

etme Johannem Burcha rdum ad rec ipiendum omn ia bona in con

c lave ex istentia futur i samm i pontifi c is ,il laque fidel iter di str i

buendam inter conclav ista s predictos . Conveneruntquoque i idemconclav iste , quod conc lav iste roman i pontific is futur i , etal i i ex

supradictis . qui eathedral ibus ecclesus s ive metropoliti c is prefi

c icatur in episcopos etpastores , ex promiss ione in dicto conclavieis forsaa fac ienda ,

vel intra mensem postcoronationem futur i

pontific i s , ante tamen div is ionem bonorum predictor am ,n ihil

habere debeantde spol i is supradictis , sed illa inter al ios tantumdiv idi . Deinde omnes , ets inga l i quinquaginta conclaviste supra

diel i eorumdem B Bmorum . DD . ca rdinal ium in conclavi ex istentium ,

lactis sc r iptur is sac rosanctis in man ibus prefati D . abbatissac r iste , ad sancta Dei evangel ia juraverunt, etquil ibeteorumja rav it, quod s i dom inus sua s pontifex el igetur , de fidel iter presentando omn ia ets ingula bona sua . hoc estejusdem dom in i sui ,que in conclav i habet, aur ea , argentea , Iapides pretiosos etqual iacumque îbona sa nt, n ib ile demplo , prefatis septem domin is

deputatis , vel alter i ex ips is . Al iud inter nos factum non esthodie.

F in ita congregatione, al iqui ex ips is redieruntin cameras suas ;

al i i cum al i is h inc inde deambulantes confabulahantur , al i i divi

num offi c ium per solvebant.Eadem die , c irca horam x xn redieruntser vitores ca rdinalium

ad ostium conclavis cum c ibar i is etpotu pr o cena , qui bus restituebantnr vasa argentea , que pro prandio apportaverant; deditune horam singul is , quod , conclave hujusmodi durante , deincepssingul is diebus c irca horam xun cum prandio etc ir ca xxn cum

cena ca rdinal ium adveui rent.Fer ia sexta mens is angusti summo mane Rmus . D . cardinal is

sancti Mar c i in altare major i parve capelle , eelebr av itmissam prodevotione sua

,min istrante s ibi uno ex sa is conclav istis . Idem fec it

posteum ca rdinal is Agr iens is et.) Iatisconens is , etquidam al i i , si

bene mem in i . Deinde c i rca horam or lavam abbas sancti Sebastian i sac r ista noster , nob is s ibi m in istr antibus , dix itm issam publicam ,

ia paramentis tamen sacerdotal ibus tantum . Inter fueruntomnes ca rdinales intluti super roclretam parv i s cappucc i is , colo

r is ipsis ca rdina l ibus magis placentis , etdesuper croci is color-is

[Aoùt1 1 8 1 ] RERUM URBANARU .VI CO MMENTARII.

violace i obscur i fimbr ias duorum palmor nm ,vel c i r ca , postse

trahentes ; staates ad scamna suo more consueto , epi scopi et

presbyter i in latere evangel i i , etdiacon i ab a l io later e ,sc il icet

epi stole ; dign iores ver sus a lta re . Dieta per celebr antem or a

tione Domine Jesu Chr iste, qui di r isti , etc ., obtul i instrumentum

pac is osculandum ips i celebranti ; de inde s ingul is ca rdinal i

bus , qui genuflex i orantin loc is suis . Pr imo dedi v icecancellar io , postea al i is per ordinem s ingul is dicen s P az tecum

, ill is

respondentibus Etcum spir ihc tuo . In fi ne m isse celebrans

stan s ver sus ad ca rdinales ,il l is benedicebat, eos s iganus ,

etdicens B enedicat, etc . Nonnull i tamen asserebantquod ipse cele

brans versus ad ca rdinales , gennflexus ill is benedicere debebat;quod m ihi tamen satis absurdum videbatur ; cum benedicens

semper major s itbenedicendo in eo acta . M issam dix itde Spi r itasaa elo cum or atione Deus qui corda fidel ium ,

etc .,etsua pr efa

tione ,in quibus om is itilla verba Hodierna die . P r imam oratio

nem dix itsab una conclus ione, deinde al iam pro electione , vide

l icetSupplici , Domine, hum i l itate deposcimus , etc ., etiam sub

sua conclus ione cum G lor ia in ex cels is Deo , etCredo etIte m issaest. In pa ramentis r abeis eelebrav itproutconve inebat super

a ltar i eratcrux in medio etquatuor candelabro h inc etindepos ita . Fin ita m issa , ca rdinal es omnes redieruntadtertiam aulam

conclav is, ub i , apportatis ips is per servitores suos scabell is , cousederuntin modum c i rcul i

,v icecancella r io campanellam penes se

habente in al io scabello ; ubi iterum tractaveruntsuper capita l isfiend is uther i fecemnt.F in ita collocatione , ca rdinal es r edieruntad cellules suas . et

feceruntprendiam , quidam sol i, al i i unus cum el io , etin al iqa ibus

plnres simul . Peracto prandio ,al iqui cardinales tractaruntcum

al i is de electione novi pontific is fienda,querentes etdantes

media . Postal iquam moram conveneruntiterum cardinales

in tertia aula predicte , ubi tandem concluseruntcapitula persingulos ipsos , etfuturum

i

pontificem prom ittenda ,juranda et

fovenda ; man seruntautem s imul in hac congregatione usque ad

noctem .

Sabbato 28 , mens is angusti , summo mane inc ipiente , pl rrres ex

RRmi s . DD . ca rdinal ibus celebr a runtm issas in capella pa r va pr e

roaxxxrs ar aeruram, [Aoutusa

dieta ,uther i ; deinde c i r ca horam duodec imam , sac r ista noster

eeleb rav itm i ssam publ icam omn ibus ca rdinal ibus presentavis im i l iter in strumentum pac is , uther i ; fin ita m issa

, locav imus

unam pan em men sam longitudin is c eto palmornm etlatitudin i squatuor , vel c i rca , consuete altitudin is

,inter pa rmm ostium ,

per quod itur ad secundam aulam paleti i predicti etmurnm ill i

oppos itum in medio ,eamque quodam panno rosa ico

,quasi duas

cannes habente cooper a imus ; desuper posuimus unum horolo

gium ,campanellam ,

calama re cum encausto, penn is s ive cal a

m is,etunum quinternum carte . Sac r ista jver o , depos itis vestibus ,

posa itin medio a l ler is cal icem con secratum vacuum cum patenadesuper pos ita . Ser vitor es ca rdinal ium pouchant, quisque antesuum dom inum ,

unum scabellum erectum in modum pulpiti , etdesuper calama re cum encausto

, penna s ive cal amo,unam can

delam pan em , etunum folium carte , in quo per capita scr iptaerantnom ina omnium ca rdinal ium in conclave ex istentium ,

hoc

modo etordine pr outsequitur .

[Ib i dim isse fuerunttr ia fol ia in albis , etconsecutive sequitur ( 1 ) z]Rmus . D . v icecancella r ius ; Rmus . D . Neapol itanus ; Rmus . D . 3 .

M a r c i , ets ic de al i is . Posuimus etiam jnxta mensam predictam , inteream etaltare ,

tr ia scabella ; unum in medio ,al ia duo hinc indeque ,

ita quod desuper sedentes r enes alta r i ver sos habebant, etintereadem scabella pennum pulcrum cum pom is aureis ex bruchatocr em isino ,

compositum pr o futuro pontifice in co locando . His sic

ordinatis , ill i ex conelav istis , qui capitale per ca rdinal es ordinatasc r ipser ant, v idel icetD. Johannes Lopez , D . Jo . Petrus de Ar r ivaben is , Jo . Laur entius de Venetrrs , etquidem alu

,i lla in sex quin

ter n is sc r ipta (nam in duobus quintern is capitale omn ia compr e

hensa ,tr ipl icata fueruntde verbo ad ver bum) B rno . D . vicecancel

lar io obtulerunt, qui ea , ad mensam pr edictam accedens , ib ide°

m

manupr 0pr ia subsc r ips itin s ingul is sex quintern is predictis . Idem

feceruntposteum al i i ca rdinales suo ordine . Rmus . D . cardinal is

de Fosca ro ,fin ita m issa

,iv itad cellulam suam

,etcum , tali modo ,

subcr ibendo capitale hujusmodi non accederet, Rmus . D . Vicecan

cella r ius m ihi dix it, utprefato B rno . D . de Fosca ro notificarem

I . Interpolation ducopiate.

[Amitusa RERUM U B BANAB UM CO MM ENTAB II .

quod ad subsc r ibendum ad capellam ven ire digna r etur quod etfec i . B esponditm ih i quod ,

dim isso pro sua subsc r iptione spatio ,

al i i omnes subscr iber ent, etomn ibus subsc r iptis ,idem etipse fec

turus essets ic en im omnes subscr ipserunt, dimrsso pro eo spatio .

Postquam al i i cardinales se , ntpr efertur , subsc r ipser ant, de mandato v icecancellaru portavi omnes sex quinternos pr edictosdom ino de Fosca ro subscr ibendos

, qui m ihi d ix itse numquamsubsc r ibere velle etquod quinter nos in capella supr a mensam

reponerem ,n ih il dicens . Sic fec i etnemo quid a me inter rogevit.

Tenor vero capitulorum cum suis subscr iption ibus de verbo ad

ver bum sequitur , etesttal isCum B Bm i . in Chr isto PP . etDD . sacrosancte romane Eccle

s ie ca rdin ales membr a sintsummorum pontificum , c isque ass is

tantcontinuo,etoneram omn ium etcons il iorum partic ipes s int

,

e@um censendum estetoffic io patr is in fil ios con sentaneum,

utampl ior i , quam ceter i , gaudeantprerogativa , etquo plur essustentande dign itatis causa habcnatm in istros

,eo ill is major ad

bene merendam prebeatur fecultas . Hinc estquod nos omnes ets inga l i 3 . r . E . ca rdinales infrasc r ipti , pro bono etfel ic i r egim ine ac quiete nostr a jurema s etvovemus Deo omn ipotenti etsanctis apostolis Petro etPaulo ,

ac omn ibus sanctis Ecclesiequesue sancte promittimus , quod s i el iquis ex nob is electus fuer itinPapam ,

i lle ,statim ante pabl icationem election is de se celebrate ,

jurabitetvoveb itpur e ,s impl ic iter ac bona fide ser va re facer e

etcum efi'

ectn adimplere omn ia ets ingnle capita le i nfrasc r ipta ;nec non tres schedules infr asc r ipta capita le continentes manupr 0pr ia signabit, sub forma verborurn subsequentium ,

v idel icetEgotal i s , electus in summum pontificem , pr em issa omn ia pr o

mitto , voveo etjuro obser va re etadimplere in omn ibus etperomn ia , pure etsimpl iciter , bona fide ,

realiter etcum effectu, ad

literam s ine al ique excusatione ettergiver satione etinterpr etationeverborum sub pena per jur i i etanathematis , a que nec me ipsum

absolvam, nec absolationem al ien i comm ittam s ic me Deus ad

juvetethce sancte Dei evangelia ; ac volo quod diete ceda le etcarum quel ibetv im decr etel is etconstitution is perpetue inv iolabiliter observande cum decr eto i r r itanti habeant. Ets i quidquamper me secns factum fuer it, etin al iquo contr aven ir e vel dispen

'

r . r. 3

JO HANN IS B URCHARDI, [Aout1 1 81 ]

sa r etentavero , id null ius sitrobor is vel momenti ; etn ihilominusipsa capita le etquodl ibetipsorum in suo robore etfirm itate permaneant; quodque cedulas pr edictas tenere etconservare apud

se debeanttr es cardinales cujusl ibetordin is pr iores , ad petitionem sacr i collegi i nulli unquam cas assignetur i s ine omnium

ca rdinal ium expr esso consensu; nccfnon infra tres di es postcor onationem meam debo tres ballas ejusdem tenor is ser vandas per

pr ier cs cujusl ibetordin is , utsupra .

Tenor vero capitulorum pr edictor am sequitur etesttalis , videl icet( I )Ego N .

, electus in papam vevce , promitto etjure omhipoten liDeo ctsanctis apostol is ejus Petro etPaulo ctomn ibus al i is sancti s ,ac Ecclesie sancte Dei prefate , facere , attender e etobservar e etef ficac iter ad impler e omn ia etsinga la infrascr ipta , sc il icet:In pr im is dc proventibus camere apostolice dar e etsolvere ,

seu da r i etsolvi facere centum florenos eur i de camer a omn i

men se cuilibetca rdinal i non habenti integre de proventihus ecclesiestic is ctcapital i (2) quatuor m ill ie flerenor am annua lim , queue

que c i prov isum s itde diete summa in r edditibus , etcardinalesomnes habentes queca rnquc benefic ia ecclesiastica etiam incompatibil ia in titulam vel in commendam manutenebe etdefendamin possessione (3) eorumdem .

Item, utmihi ab i i sdem cardinal ibus libera perven iant(1 ) con

sil ia , non appenera nec per qucmpiam appon i perm ittam manum

in persona vel bon is al icnjus ex eis nec aliquid in eorum statuetpr evisione mutabo quacumque r atione , causa (5) vel occasione ,

1 . Atantequam regarcntur da nevi Pontificia creatienc sententiae, card inales

non nullus leges partim ad sua augenda commode, partim ad rem Ecclesiastia mternperendam condidere

, quibus nevum Pentificem constr ictum velucre, quamvìs jam antoab Innocentie VI sanc itum vider imas (Ann . , tom. XVI, an . Cbr . 1 353 , num. 29 ) nullahumana a rte Pentrtic iam auctor itatem centrahi posse, nequeCardinales, Romana Eccles ia sue v iduate pastore, a lla alia potestate quam ad dandum orbi antistitem pallore .

Qua: vere leges inventa: s inta Cardina libus refertaccuratiss imo pre dictus Joanne:B urchardus, Argentinensis cler icus (Je . B urch . M es . a r ch . Vat. sig . , num. 37, p. 75 )saor ia ceremenìi s praefectus , in manuscr ipto codice TabularuVaticani (Ann . B ad .

,

1 . XXX, p. 66, n .

2 . Capita li . Manque dans Rinaldi .

3 . Perceptiene. Rinal.

1 . l ’reven iant. Rina l.

5 . Ratiene, causa vel auctor itate, vel occas ione. Rina l.

[Aoùtt1 81 ] RERUM U B BANAB UM CO MMENTAB II.

s ine expresso cons il io etconsen su dua rum partiam dom ine rum

cardinal ium ; nec al ique mode pr ocedam autprocedi mandabe ,

vel perm ittam contr a a liquem cx eis,n isi ass istentibus etconsen

tientibus tr i bus ca rdinal ibus, une v idel icetex quol ibetordine

eorum , per ipsos cardinales , seumajorem pa rtem eorum, ad id

depntendis ; nec damnabo al iquem ex e is n i s i conv ictum numero

testium expresso in con stitutione Silvestr i pepe facta in synode ,

que inc ipit P r esa ! non damnetur servaboque eos l iberos

etexemptes eh (2) omn i de lie etgabella prouttempore fel ic isrecordation is dom inerum (3) N icola i quinti etCal i i terti i romanorum pontificum predecessorum nostr orum factum fuit; nec eis

ecclesi is , monaster i is etal i is benefici is ecclesiastic is per eos protempore obtentis , a llam dec ime , subsidi i autalter ius onor is (1 ) quocumque nom ine nuncupeti (5) gravamen , quacumque r atione vel

causa imponam ,etab eisdem cardina l ibus pro eccles i is etmonas

ter i is , quibus eos prefec i , etbenefic i is quibuslihetecclesiastic is , dequibus eis protempore provider i in titulam vel commendam con

tinget, sub annata rum sen mediorum fruetuum minutorum,

ser vitiorum, seuelio quocumque nom ine , pen itas ex igem , autab

eis etiam spente oti'

crentibus etsolventibus , r ec ipi seuexi gi faciam ,

vel perm ittam quoque modo directa vel indir ette; pr ivi legiaqueeorum omnia etsingula illesa , qualiacumque sht;

'

conservabe , etsi al ique obl igationes in camera apostol ica , ratione predicta rumannata rum , reper iantur , eas in totum aboler i fac iam etcasser i .Item , cum cardinales sancte romane eccles ie assidue assistant

camme pontifici , etproinde debeantspec ial ibus prerogativ is etpr i vilegi i s gaudere ,

ex nunc concedo ips is cardinal ibus plena r inm

etl iberam dispositionem omn ium ets ingulorum monaster ier am ,

pr ioratuum ,dign itatum , personataum , adm in istrationum etoffi

c iornm , canon icatuum etprebendarum al iorumque beneficiorum

ecclesiasticerum cum cura etsine cur a ad collationem , provi

1 . Damna batur . Rina ] .

2 . Ex . Rinal .

3 . Demineram . Manque dans Rinal .

1 . Autalter ius nominis . Rinal . ; faute evidente.

5 . Nuncupat. Rinal .

6 . Annataorum . Rinal . , p. 67.

7 . Cura . Manque dans Rinal .

JO IIANN IS ar acaxnor, [Aoùt1 1 8 1 ]

s ion cm , presentatienc rn , clertionem , confi r rn a l ienem,in stitu

tioncm ,seu qua…vis a l ia…s im ile…vel diss im i le…dispos itio

nem ( i ) eorumdem ratione eccles iam…ettita lorum ca rdina lium

eorum etetiam eccles ia rum , rnonaster iorum , pr ioratunm ,dign i

tatum , per sonatuum , ad…in istrationurn etoffic ioram al iorumque

benefic iorum ecclesiasticorurn ,quibus presna l e l que obtin eut

cosque preesse etpro tempore obtinere contingetin titulam vel

commenda…(2) seual ias quocumque jure vel titulo quomodolibetspectantium ,

quodque expectativc grafie , spec iales r eservationes ,mandate de un iendo etquev is el io dispes itiones etrega le cancel

ler ie,d ign itatrrm major am etpr inc ipalium a l iorumque benefi

c iorum etfam il ia r iurn ca rdinal ium ,autr ornanorum pentificum ,

seu eorumdem autdiete sedi s offic ial i rrm , sen al ias quovi smodo

reservationes generales s ive spec iales continentes , s ive indu

centos constitutiones , etiam preeedentiurn innoventes ,autal ias

quomodol ibeteffectus fac ientes , ad d ieta monaster ia , pr ioratus ,

preposituras ,dign itates , persona les ,

adm in istr ationes etofficia ,

canon icatus etprobendes el iaque benefic ia nullatenus se extendont

,sed de ips is pro tempore qrremodelibetextra romana…

cur iam etiam cessaatibus cornmendis i llorumque commendateforent, vacantibus , ca rd inales ips i disponent, per inde ac s i gratiaexpectative spec iales etel io reser vationes , afi

’

ectiones , un iones ,

con stitutiones etmandata hujusmodi non appa rerent. Cum vero

illa in dieta cur ia vacar e continget, n is i de expresso consensu

ipsius ca rdina l is ordinar i i seuco……endatar i i in expeditione litererum desuper adlri bende , sine quo prov isioa es ipse nullius s intpen ita s robor is vel momenti . ccc lcs ias quoque , monaster ia , pre

pos ita ras , pr iora lus , digrritate3 , per sonetus ,adrn in istrationes vel

offic ia, canon icatus etprobendes rel iquave benefi c ia ecclesias

tica secula r ia etordinurn quorurn camquc regula r ia cum cura

ets ine ca ra , quel iaca rnqae , per obitum, pro…0 1 ionem seu quam

v is a l ia…dim iss ione…vel dispos itiunern fam il ia r ium ,con l inuorum

conun ensa l iurn ca rdinal ium eorumdem , pro tempore etiam apud

sede…prefatam vacan l ia , etiam s i farn i lia res ips i decedentes , i lle

I . Institutionem , sen quamv is a liam s imi le…vel dissimile…dispesitionem.

Manque dans Runa] .

2 . Vel commendam. Ic i s'

ar réte la c itatien de Burchard dans Rina] .

https://www.forgottenbooks.com/join

JO HANN IS B URCHARDI, [Aeùt1 1 8 1 ]

sentes , quos , protempore etqui protempore fuer int, quacamqueda causa e romana cur ia se absentare contiger it, ad eccles ias suas

vel quecumque loca etiam remota etextra Ital ia…cum l icentiamea vel verbo , vel scr iptis ( I ) , gaudeantomn ibus etsingulis pr ivilegi is consuetis ac si presentes ex isterentin omn ibus etperomn ia plen iss ime absque al ia interpretetione veltergiversatione .

Item,omnes etsingulas absolvendi , dispensandi etal ia ia

c icadi facnltates , pr ivi legia , concessiones etindulta que a folieis

r ecordetion is S ixte papa quarto , etquocumque elio predecessore

meo in favore…cardinal ium eorumdem in genere vel in spec ie ,

qu0modoli bethactenus emana r nnt(2) approbabo etconfirmabo,

manutenebe etobser vabo quemadmodum approbe etconfirmo ,

manuteneo etobser ve ; et, si id voluer int, de nove concede…in

a…pli ssima forma ita , utplenum debeantetpossintsorti r i efi‘

ec

tum .

Item,ca…in prefeta cur ia pre confluentium ad illa…celer ior i

expeditione dada…fuer intpro inde instituta"

cancellar ie apostolicoetpen itentia r ie ac camer a r iatus offic ia ,

smtque card inal ibus illa

pro tempore obtinentibus de antique stilo etinveterata consue

tudine prefate ca r ie,seu expressa concessione pr edecessorum

meor am certe concesse facnltates vel author itates etquedamattr ibuta emolumenta , etex ipsorum offic iorum alteratione poss intca r ie prefate var ia incommoda proven ir e , statua…etordinabo

,et

pro nunc statue etordino ac volo , quod venerabiles fratres meiRoder ica s episc0pns Portuen sis s . I

‘

. E . v icecancella r ius etJul ianus episcopus O stiens is qui pen itentia r ie prefate cura…ger itac

dilecta s fil ius Raphael sancti Georgi i ad Vela…Aurea…di aconus

cardinal is camer ar ius noster , etqui pro tempore crunt, majorpen itentiar ius , vicecancellar ius etcamerar ius , dieta eorum offic ia

jnxta antiquas etsol i las eis concedi facnltates con cessasque ei s

etcujuslibetcer a…e fel . rec . Calixto tertio etPie secunde etPaulo etiam secunde ,

nec non S ixte quarto roman is pontificiba spmdecessor ibus …eis , in literarum apostolicarum etpen itenti ar iesc r iptores , pbbreviatores , sollicitator es , al iesqae officiales cancel

ler ie, pen itentiar ie etcamer e eorumdem offic iaqne eorumdem ,

1 . In scripti s . Ri nal .

2 . etconfirmabe . B ian] .

[Aoùtusa RERUM U B BANAB UM CO MMENTARII .

super ior i…tem , potestatem ,dispositionem etqua…cumqrre facnl

tatem , author ita lem etl iteras absque al ique restr icl ioa e ,modifi

catione ,lim itatione etel io impedimento quocumque liber e per

seipsos , vel locum tenentes per ipsos deputandes exer cere etsoliti s emolumenti s potir i debeant; etquod eos

,auteorum al i

quem in eorumdem emolumentor am debita l ibera per ceptione ec

offic iorum suor a…collatione etexecutione pr ivi legiorum etfacnltatum eis

,utprefertur ,

concessorum etcompetentium ad

unguem jnxta litera rum eis desuper , utpr efertur , concesserumcontinentiam atque forma…per me , autquoscumque elios anther itate mea , nullatenus perturbabo ,

autalias quo…edel ibetimpediam entperturbar i vel i…pedi r i permittam ; imo literas ipsas eis

concessas , etin i ll is contente ,si voluer int, approbabo etconfir

mabo etp ro polior i cautela i lla omn ia eis de novo conceda…e l

etiam conceda…de expresso ipsi pen itentia r ie majer i in casibus

consuetistempore sancte memor ie summorum pontificum ,N icola i

quinti etCalixtiterti i ac Pi i , Paul i etSixti predecessorum moer am

predictorum .

Preteree , cum per i culosum sit, quod a qui summo pontific i in

executione pastoralis of fici i frequenter ass istant, a l ique casa ( I )excomun ication is , interdicti vel suspens ion is sententiam ineur r aat,statue , decem o etdeclar e quod ca rdinales pr efati , etsi contingeteosaliquibus constitution ibus , ordination ibus , sententi is , pr ecepti s autmanda li s , que a predecessor ibus meis hactenus emanassent, anteme in futura…emana rent, in genere vel in spec ie , in quibus etiamde ipsorum cardinal ium per son is expresse …entio fieret, di recte ,

vel indi recte , lec ite vel expresse , pala…vel (2) occulte , de celere

qu0modolibetcontroven i re censuras etpenes ecclesiesticas autalia intalia fac ientes in eisdem constitution ibns etordination ibussententi is , preceptis etmandatis forsaa ful…in atis etiam per l iteras que leguntur in cena Domin i , m in ime ineur r aat, n isi solum etdumtaxatin quibus pro hujusmodi contraventione etex al iqueconstitutione in corpore jur is clause consta ret, quodtalia pena ineosdem cardi nal es specialiter sitinflicta , etnon al ias , nec elio

modo etnon fulm inabo al iquas censur as adversus aliquem , vel

1 . Ne in alique .

2 . Autocculte .

J0HANN IS B URCHARDI, [Aoùtt1 81 l

al iquos cardinales , n isi de consensu duarum partiam eorumdem ,

cttunetenta…in casibus expressis in jureItem cu…jur i etequitati conven iat, quod i llis

'

qui r . Eccles ie

in sui s necessitati bus prompte voluntate subveneruat, de ejusdem

Ecclesie facnltatibus debi le satisfetio impendetnr , vevce , jure e l

prom i l le ,quod solvi fac ie…real iter eteu…etfectu cui libetex

ca rdinalibus la…presentibus quam etiam defunctis omne id , ettotum ,

in que constatetconstare poler itin futur a…eos esse

c reditor es fel . rec . Six l i pepe quarti predecessor i s mei seu apos

tol ice camere etsedi s , quacamque ratione vel causa ,etillos ex

ei s , quibus pro eorum c redi li s , ab code…predecessor e meo , loco

pignor is tradita hactenus forentetconcessa , castra , c ivitates etloca , jocalia al iaque r . Ecclesie , autpro recuperatiene eis debi le

quantitatis , al iqui redditus ass ignati , in hujusmodi pignorum etassignamentorum possessione manutenebe etconser vebo , conces

sasque eis desuper l iter as etscr iptures appr obabo etconfirmabo

meis Iiter is , cu…suppletione quorumcamque defectaum ob i llorum

uber iorem conserv ationem .

Item ,ca…sedi s

,

apostolice plur imum inter sitquod l itere apos

tol ice , que ad diver ses mundi pa rtes deferuata r , accurate etdi l igenter jnxta stila…romane c a r ie expedientur , etpr 0pterea incanceller ia apostol ica s intdada…plur ime offic ia institute ; et, a lfacti exper ientie de…onstret, l itere que alinnde , qua…per cancel

ler ia…expediun lur pro tempore , per sepe in sti le etal i is necessar i i s sintdefective ; inter s itquoque ejusdem sedis

,quod i llarum

s ic expedi lerum registra fidel iter ada otentur etconserveaturinsimul in uno eodemque loco ,

imo par i modo vole , jur e etpromi l le non expedi re autexpedi r i per…ittere al ias l iteras apostol ices al innde , qua…per canceller ia…prefatam etoffic iales ill ius

,

Iiter i s officior nm civitatum ctlocorum temporalis domin ii r omaneEcclesie etill ius temporalitatem concernentibus dn…taxatexecpl is ; fac iamque etmandabo illes omnes in regi stro general i

l iterarum apostol icarum du…laxatetnon al ibi r egistrar i ; n isi

essentlitere offic iorum ettemporal ita lis , quas in camer a apos

tolica , autal iquod negoc iam necessa r io secreto tenendum conti

1 . Rinaldi arréte ici la citatiea de Burchard .

[Aoùt1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII .

nerent, quas in uno libro sec r eto apud secr etar iam registr ar iperm ittam .

Item , cam e nonnull is essera lur quosdam 3 . r . E . ca rdinales,

timentes ne ro…anus pontifex eos sub colore al icnjus legation is .

compellate romana cur ia secedere,nonnumquam abstinuisse et

abstinere e libere consultando in con s istor io ce que eis v ideatur ,inter sitque r omane ecclesie etapostol ice sedis quod ipsorumcardinal ium an imus sitin consuleado liber etcessetin cons i

l iorum eorumdem exhibitione omn is form ido o…n isquètimer , pa r imode vevce , jure etpromitto non …i ltere al iquem cardinale…invita…in al iqua…legatioa em ,

n isi necessites m itteadi vera etnon fiele , sed dumtaxatvelentes etexpresse consentientes

,nec

eos indi recte ad volendam etconsentiendum per al ique mal a mediaquoque medo inducere

Etinsuper pur i lati consc ientia rum eorumdem cardinalium con

sulere volentes proutoportere videatur,eos etquemlibeteorum

a quibusvis cr im ia ibus , excessi bus etdel ictis quantumcumqueenormibus etgravi bus , per eos hactenus que…edol ibetcomm issisetperpetratis , quel iacumque s int

, etiam si talia forent, que in

generali expressions hujusmodi non comprehenderentur etrequirer entnuda…etspec ifica…confessionem, etad obtineadumeorum absolutionem ex quavis ordinatione i ndividua…expres

sione…indi gerent, essetque eorum absolutio spec ia liter a romanopentifice reservate ex quavi s causa necessa r io expr imenda , nec nona

, qui buscumque excommun ication is,suspen sion is etinterdicti ,

ali i sque ecclesiasticis sententii s , censur is etpen is a jure vel ab

homine quavis occasione vel causa latis etinfl ictis,seu promul

gatis , etiam tal iba s , quar am absolutio reserve…simpliciter feret,utprefertur , apostol ica author itate , plena r ie i n utroque foro

absolvo ettotal iter l ibero ; ac super quacamque i r regula r itete pereos antquemlibeteorum qu0modolibetcontracta s impliciterin utroque foro quoad omnes ordines , etillorum etiam in al ler i s

min ister io ad pontifical is officn executionem ,nec non presidendam

ecclesi is , monaster i is etali is locis ecclesiastic i s , i llaque etquevisbeneficia ecclesiastica ac quoscumque actus exerceadum plen is

sime di spense abeleoqa e etdeleo omne…i nhabi l itatis etinfamiemaculam ex premi ssis provenientem , qua que…odol ibetresper si

JO HANNIS B UB CHAB DI, [Aoùt1 1 81 1

forent. B e…itto quoque eis eteorum cui libet, omnes etsingulosfra ctus per eos for saa ex ecclesii s , monaster i is etbenefic ii s eccle

siastic is quelitercumque usque in hodie male perceptos , cosqueetquemlibeteorum ad pr i stinum innocentie stata…

, in que eranttempor e concession is sacr i baptismatis , plenar ie restituo , reponoetreintegro . Etsi qui eorum forent, qui spec ialius absolvi etseca…dispensar i aliaque prem i ssa fier i

,forsaa quovi s respecta ,

desidera reat, cuilibeteorum concedo ,utconfessor idonea s , quem

duxer itel igendum presbyter secular is vel rel igiosus cuja svis

ordin is , etiam mendicantium , erga per sonam eligentis in i nnovanda absolutione , dispensatione , abolitione etrestitutione predictis, etiam c r imin ibus etcen sur is specificatis , eadem pror sas

plen issime etabsolute potestate eteuthor itate fungentur , quafungor ego , utCh r i sti v icar ius Petr ique successor , n ihil pen itusin hoc reservando

Item , cu…romeni pontifices posteditas , in cr astina…assump

l ien is eorum ,rega les etcon stitutiones in quam…editione adh i

ber i con suevernntopportune diligentia etinterven i re , nonnull i deeisdem cardinalibus etali is romene ca r ie official i bus per se

consuever iatedera al ias regulas etconstitutiones , in quero…editione per sepe tante accurata di ligentia non adhibetur , vevce,jure etprom i l le in hi s , que per …e edi continget, clausuli s etconstitution i bus postpr ima…editione…solita…aunque…cardi

nales includere , n isi i lle eorumdem cardinalium favore…concer

nant, vel i lle de consil io eorumdem cardinalium seumajor is pa rti seorum ederentur (de quod constatper subscr iptionem tr ia…pr iora…ordi n a…eorumdem in con stitutione etregal a sic edita)etad cancell er ie…apostol ica…legende transm ittercntur in hoc

1 . Mais detous les articles , le plus singulier peut-etre, estcelui per lequel le Papefutur accordoitd’

avance atous les Cardinaux electeurs l’absolution entière , etsansreserve, de tous les cr imes qu

’

ils peurreieatavoi r commi s , quel le qu’

on mr l ’

énormité,etquand i ls sereieatde nature ne pouvoi r etre pardeanés qu

’

après une énonciatioaexpresso . U ne parei lle promesse se…bloitconten i r une avea tac ite etpeubonerableda besoin qu

’

i ls croyeieatea avoir . Cetarticle ne setrouve pointdans les Annalesde Raynaldi . De B requigny (N oti ce du Jour n a l de B ur cha r d , dans le 1 . I,p. 71 , des Notices etExtra its des manuscr its de la B ibliothèque da Roi .Par is ,

B ien que M . Geanarelli observe très justementque parei11e chose se reaonvela itchaque conclave (voy. Joh . Bur ch . D io r .

, p . 22,not. 2 , Florentia: la remarque

da M . de B requigny conservetente sa valeur mora le .

[Aoùta sa R ERUM UB BANAB UM CO MM ENTAB II.

quod ad subscr ibendum ad capellam ven i re digna r etur quod ctfec i . B esponditm ih i quod ,

dim isso pro sua subsc r iptione spatio ,

al i i omnes subscr iberen l , etomn ibus subsc r ipl is , idem etipse facturus essetsic en im omnes subscr ipserunt, dimisso pr o eo spatio .

Postquam al i i ca rdinales se,a l pr efertur , subsc r ipser ant, de man

dato vi cecancell ar i i portavi omnes sex quinternos pr edictosdom ino de Foscar o subscr ibendos , qui m ihi dix itse numquamsubscr ibere vell e etquod quinternos in capelle sapre mense…reponerem ,

n ih il dicens . S ic fec i etnemo quid e me in ler rogevit.Tenor vero capitulorum cum suis subscr iption ibus de verbo ad

verba…sequitur , ctesttal isCum RRm i . in Chr isto PP . etDD . sac rosancte romane Eccle

s ie ca rdinales membr a sintsummorum pontificum ,c isque assi s

tantcontinue,etonerum omn ium etcon sil iorum partic ipes s int

,

equa…censendum estetof fic io patr is in fil ios con sentaneumutampl ior i , quam celer i , gaudeantprerogativa , el que plur es

sustentande dign itatis causa habeantmin istros , eo ill is major ad

bene mer enda…prebeatur facnltas . Hinc estquod nos omnes ets inga l i 3 . r . E . cardinales infr ascr ipti , pro bono etfel ic i regim ine ac quiete nostr a jurema s el vovemus Deo omn ipotenti etsanctis apostolis Petro etPaulo ,

ac omn ibus sanctis Eccles iequesue sancte promittimus , quod s i el iqa is ex nob is electa s fuer itinPapam ,

i lle,statim ante pabl icationem election is de se celebrate ,

jur eb itetvovebitpur e , s implic iter ec bona fide servare facer e

ctcu…efi'

ectu adimplere omn ia ets ingula capita le infrasc r ipla ;nee non tres schedules infr asc r ipta capita le continentes manupr epr ie s ignab it, sub forma verborum subsequentium ,

v idel icetEgo talis , electus in summa…pontificem , pr em issa omn ia pro

m itto , vevce ctjuro obser va re etadimplere in omn ibus etperomn ia , pure etsimpl ic iter , bone fide , real iter eteu…effectu, adl itere…s ine al ique excusatione ettergiver satione etinterpr etatiorrcverborum sub pena perjur i i el anathemetis , a que nec me ipsa…absolvam

, nec absolutionem al ien i comm ittam s ic me Deus ad

ja vel etbee sancte Dei evangelia ; ec volo quod d iete cedule etearn…quol ibetv im decr etelis etconstitution is perpetue inv iolab iliter observande cum decr eto ir r itanti habeant. Ets i quidqa a rrr

per me secus factum fuer it, etin al ique contr aven ir e vel disp enT o

JO HANN IS B UB CHAB DI, [Aoùtr…]

sa r etentaver o , id null ius s itrobor is vel momenti ; etn ihilom inusipsa capita le etquodl ibetipsorum in suo robore etfirm itate permaneant; quodque cedulas predictas tener e etconservare apud

se debeanttres ca rdinales cujusl ibetordin is pr iores , ed petitionem sac r i collegi i , null i unque…eas assignetnr i sine omnium

cardinalium expresso consensu; nec'

non infr a tr es di es postcoronationem meam debo tres ballas ejusdem tenor i s servandas per

pr iores cujusl ibetord in is , utsupra .

Tenor vero capitulorum predictorum sequitur etesttalis , videl icet( I )Ego N .

, electa s in papa…vevce , prom i l le etjure om'

nipotentiDeo etsanctis apostol is ejus Petro etPaulo etomn ibus ali is sanctis

,

ac Eccles ie sancte Dei prefate ,facere ,

attendere etobservar e etef ficac iter adimpler e omn ia etsiagula infrascr ipta , sc ilicetIn pr imis de proventibus camere apostolice dar e etsolvere ,

seu da r i etsolvi facere centum llorones eur i de camer a omn i

mense cui libetca rdinal i non habenti integre de proventibus ecc les iastic is etcapital i (2) quatuor m ill ie florenor am annuatim , quous

que c i prov isum sitde diete summa in r edditibus , etcardinalesomnes habentes quecumque benefic ia ecclesiastica etiam in com

petibi l ia in titulum vel in commenda…manutenebe etdefendamin possessione (3) eorumdem .

Item,utmihi ab i isdem cardinal ibus l iber a perven iant(1 ) con

s il io, non appena…nec per quempiem appon i perm ittam menu…in per sone vel bon is al icnjus ex eis nec al iquid in eorum statu e l

pr evisione ma lebo quacamque r atione , causa (5) vel occasione ,

1 . Al antequam regarentur de nov i Peatific is creatioae sententim, cardina les

non nullus leges parti…ed sua augenda commode, pa rti…ed re…Ecc lesras l icam lem

perendam condidere, quibus nova…Pontiti cem con str ictum volucre, quamv is ja…ante

ab Innocentie VI sanc ita…v ider imus (An n . ,to…. XVI, an . Cbr . 1 353 , nn…. 29 ) nulla.

humaa a a rte Pontrfic iam auctor itate…contrahi posse, nequeCardinales , Romana Ecc lesia sue v iduate pastore, ulla a lia potestate quam ad daadum orb i antistitem pollere .

Quae vere leges inventa: s inta Cardia a liba s refertaccuratiss ime preadictus JeannesBurchardus

, Argentinensis c ler icus (Je . B omb . M ss . a r ch . Vat. s ig . , num. 37, p. 75 )sacr is ceremenìis praefectus , in …anuscr ipte codice Tabula… (An n . l i cei . ,t. XXX, p. 66

,n .

2 . Capita l i . Manque dans Rinaldi .

3 . Perceptiene. Rinal .

1 . Preven raat. Rina l .

5 . Ratiene, causa vel auctor itate, vel occasione. Rina l.

https://www.forgottenbooks.com/join

1 “ H L\'

N i r -:RDL M i l l 1 38 3 ?

sir rnem . pre sentatin nr m .

e lv etin uem . nti rmati nuem . in stitutimwm . « en quamv is a liam —im ri em v e l diss imi le-m «Haye s-iti.)npm por

-ami le…mtiuue ù

’

r' le fi itl fl l l l l v* l l itl lln l ‘tl l l l ca rdin a l ium

comm eti am memi .—te r iurum . pri umtrmm . dign i

tatnm . pen oaatmrm . mlm in istr atiunnm etotîi c iumm alio rum que

benefic i ar e…w r lw instien r am . quibus presentetque obtin eutpreass e etpro temp ore obtine r e co ntin getin titulam vel

camm in… wualias q uw umqa e jur e vel titulu «prornmb libetspee.tantium . q mulqrn

» expectativ e gr afie . sp mse n atinne s .

nuamhta de an i»…tn etopl e v is eli e dispe sitiones etregale cance l

h r ie . dign itatnm majo re…etpr im : ipnlium alio rumque benefi

ciom n etfam il ia r inm c antina lium . autmmamm rm p refifiem .

seu eorumdem eatdi ete sedi s offic ial ium . seu a lia s quov ism od e)

reser vatio'rnes gene ra les s iv e sp…: ia les «

re ntin e ntes . s

'

ve imb r

centes constitutiones . e l ia…prez‘

enlenti rrm inn o vantes . anta lia s

quomodo‘

ylibetefi‘

ectns fa r i»nte>x e d die' l .tmei ne-ite r…. pr io ratus .

pr e pf ps ita ras . pe rm netus . :nln ri n i stretione5 etc) flìtìl .

ca non icatus etpr e br nr la s a liaque benefic ia nullate nus se exten…

dea l .—ed de ips is pr o temp ore qunm mlo li betextra

cur iam etiam c essera 1ibu.< eo…mea-lis il bm rm que e:m menrhte

IO l 'fl l l . vacanti bns .c a r dina le . ip

s i dispmn nt. pe r inde ne si gr afie

er pr ctative spec ia les eta l le rese r v atio ns a lîev‘tinue s . un iones .

m a :—:titntiones etmandata hujusmo di no n appa re re nh Cum ve ro

i lla in dieta cur ia va r a re c o ntinuo-t. n i s i ele expres s o consensu

ips ius ca rdina l i s or—Iina r i i sen ewurnendat.r r i i in e\ peel itio ne Iitera rnm des npe r a dhibe nclo . s ia e quo ph ui ipse null ius s intpen ita s rob or i s w l i n f orm ati . ec c le s ia s quoque . …n na sten'

e . pre

pos i lnras . pr iomtus . d iga itate< . ad…in i stmtiunes vel

offic ia . canon icatus ctpr e lp ea ola s r o-q ua ve benefic ia eccles ias

l ica secula r ia etord in a…quor umcnmqw regula r…eum cur a

ets ine r a r a . qual iacumque . per obitum . pr sen quem\ is al iam dim iss ione…\ c l «l i spos i l ion e rn fa rn il ia r ium . con l inuorum

« un…ensa l iam ca rdina l ium m rua a lem . pro tempore etiam apud

w la n prefatam vacantia , etiam s i fa rn ilia r es ips i decedentes . i lle

hrstitutienern . seu quamv is a liam umile…vel d i ss imi le…disposrtione….

dans B ra a l.

\el w…endanr . Ic i s’

a r rète la c i letioa dc B urchard dans Rina ] .

[Aoùt1 1 8 1 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII.

intitulam ,vel utun ita alus beneficus ecclesiastic is per eos obtentis

ed eorum v ita…obtinuissent; eti lla obtinentes apostol ico sedis

notar i i , capellan i , cubicula r n,nunca

,l iter arum apostol ica rum

abbr ev iatores ,scr iptores ,

seu al ias ejusdem sedis offic iales,aut

quev is el ia qual itete aliquem a l ia…reser vations…gener a le…seu

spec iale…vel affectionem inducente qual ificati et,mei eatprede

cessorum meor am romanorum pontificum fam il ia res, continui

commensales antea fuissentetin posterum era nt,de consensu

cardinal is eorum ,in liter arum desuper expeditione , etnon al iter

conferem,autdi spone…de eisdem

,ita

,utsi secus eger e ,

idtotumnull ius sitrobor is vel momenti ; etsi benefic i a…al iquod vecare

que…odocumque contiger it, ejus collatio jure ordinar io ad al iquem

ex dom in is cardinal ibus spectaver itetpertinuer it, volo quodi ll ius collatio etpr ovi s io per ipsum domina…ca rdinale…collater em fi at, etiam s i i llud obtinen s alter ius ca rdinal is fam il ia r is con

tinuus commen sal is fuer it; dc quibus fietspec ial is r ega la in pleneforma etponetur in libro canceller ie etpabl icab itur in cedem

,

da…etquoties eisdem cardinal ibus v idebitnr etplaceb it; etultradieta…rega la…expedientur ba lle singule pr o quol ibetca rdinal ium .

Teneantur tamen i ll i , quibus per ca rd inales predictos contiger itprotempor e provider i de benefic i is eccles iasticis hujusmodi , dispos ition i apostol ice gener al iter r eser vatis vel affecti s etin quorumfavor e…alias contiager etper ipsos cardinales di spon i de eisdem

,

si illorum fr actus , r edditus etproventus annua…valore…v igintiquatuor florenorum eur i de camere secundum commune…ex istimetionem exceder ent, desuper nove…prev isione…vel a lia…di spositionem a sede profeta infra octo s i ultra etquatuor menses

,

si c itre montes consi sterent,beneficia ipse e die hab ite pac ifice

possess ion is eorumdem ,obtinere , etex toto ,

etiam quoad came

ram apostolicam ,jure prepr ia illi deb ite sol vendo ,

l iteras apostolices desuper expedi re . Al ioqa in benefic ia ipsa ,

dictis mens ibusrecur s i s , vacare censeantur eo ipso ,

n i s i legitimo desuper fuer intimpedimento detenti vel ipsis petentiba s hujusmodi nova…prov i

s ions…etpr otestantibus , quod per eos non stat, contiger itilla…deneger i . Quo casueh non obtentam nove…pr evisione…in nullo

eis prejudicet.Item ,

quod omnes etsinga li cardinales in electione mea pre

JOHANN IS B UB CHARDI, [Aoùt1 1 8 1 ]

sentes , quos , protempore etqui protempore fuer int, quacamqueda causa e romana cur ia se absenta re contiger it, ad ecclesias suas

vel quecumque loca etiam r emota etextra Ital ia…cum l icentiamea vel verbo ,

vel scr iptis gaudeantomn ibus etsingul ia pr ivilegi is consuetis ac si presentes ex isterentin omn ibus etpe romnia plen iss ime absque al ia interpretatione veltergivers atione .

Item , omnes etsingulas absolvendi,dispensandi etal ia fa

c icadi facnltates , pr ivilegia , concessiones et…da lle que a folie i s

recordetion is S ixte papa quarto , etquocumque elio predecessor e

meo in favore…cardinalium eorumdem in genere vel in spec ie ,

qu0modolibethactenus emanarnnt(2) approbabo etconfirmabo,

manutenebe etobservabo quemadmodum approbo etconfirmo,

mannteneo etobser ve ; et, si id voluer iat, de novo concede…in

amplissima forma ita , utplenum debeantetpossintsortir i effectum .

Item ,ca…in prefato cur ia pro con fluentiam ad illa…celer ior i

expeditione dada…fuer intpro inde institute”

caa cellar ie apostol icoetpen itentiar ie ac camer ar iatus offic i a

,srntque cardinal ibus illa

pro tempore obtinentibus de antique stilo etinveterata consue

tudine prefate ca r ie,seu expressa concessione pr edecessorum

meoram certe concesse facnltates vel author itates etquedamattr ibute—

emolumenta , ctex ipsorum offic iorum alter atione poss intca r ie prefate var ie incommoda proven ir e , statue…etordinabo ,

etpro nunc statue etordino ec volo , quod venerab iles fr atres meiRoder ica s epi3 0 0pus Portuen sis s . r . E . v icecancella r ius etJul ianus episc0pn s O stien s is qui pen itentia r ie prefate cura…ger itac

dilecta s filius Raphael sancti G eorgi i ad Vela…Aur ea…diaconus

cardinali s camer ar ius noster , etqui pro tempore er ant,major

pen itentiar ius , v icecancellar ius etcamerer ius , dieta eorum offi c ia

jnxta antiquas etsol itas eis concedi facnltates concessasque ei s

ctcujuslibetcer a…e fel . rec . Calixto tortio etPio secunde etPaulo etiam secunde

,nec non Sixte quarto roman i s pontific ibus

predecessor ibus mois , in l iterarum apostol icarum etpen itentiar iesc r iptores , abbreviatores , sollicitator es , el iosque offic iales cancel

ler ie , pen itentiar ie etcamer e eorumdem offic ieque eorumdem ,

1 . l a scriptis . Rinal .

2 . etconfirmabo . Rinal .

[Aoùt1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII.

super ior itatem , potestatem ,dispositionem etqua…camque facnl

tatem , author itatem etl iteras absque al ique restr ictiene,modifi

catione ,Ii…itetionè etel io impedimento quocumque l iber e per

seipsos , vel locum tenentes per ipsos deputandos exer cere etsol itis emolumenti s poti r i debeant; etquod eos

,auteorum al i

quem in eorumdem emolumentor am debite l iber a per ceptione ac

offic iorum suora…collatione etexecutione pr ivilegiorum etfacnltatum eis ,

atprefertur ,concessor am etcompetentium ad

nagnom jnxta literarum ei s desuper , utpr efertur , concessarumcontinentiam atque forma…per me , autquoscumque elios author itate mea , nullatenus perturbabo , autal ias qu0modol ibetimpediem autperturbar i vel impedi r i perm ittam ; imo liter as ipsas eis

concessas , etin ill is contente , si voluer int, approbabo etconfir

mabo etpro potior i cautela i lla omn ia eis de novo conceda…etetiam conceda…de expresso ipsi pen itentiar ie mejor i in casibus

consueti stempore sancte memor ie summorum pontificam ,N icola i

quinti etCa l ixtitertii ac Pi i , Paul i etSixti predecessorum meor am

predi ctorum .

Preterea , cu…per iculosum sit, quod a qui summo pontific i in

executione pastoral is offic i i fr equenter assi stant, alique casa ( 1 )

excomunication i s , interdicti vel suspens ion is sententiam incur rent,statue , decem o etdeclare quod ca rdinales prefati , etsi contingateosaliquibus constitution ibus , ordination ibus , sententi is , pr ecepti s autmandatis , que a predecessor ibus meis hactenus emanassent, anteme in futura…emanarent, in genere vel in spec ie ,

in quibus etiamde ipsorum cardinalium per son is expressa …entio fieret, di recte ,

vel indi recte , lec ite vel expresse , pala…vel (2) occulte , de celer e

qu0modolibetcontroven i re , censuras etpenes eccles iastices , autalia intal ia facientes in eisdem constitution ibus etordination ibus

,

sententi is , preceptis etmandatis for saa fulm in atis etiam per Iiteras que leguntur in cena Domin i , min ime ineur r aat, n isi solum etdumtaxatin quibus pro hujusmodi contraventione etex aliqueconstitutione in corpore jur is clause consta ret, quodtalis pena ineosdem cardinales specialiter sitinfilata , etnon al ias , nec el io

modo etnon fulm inabo al iquas censur as adversus aliquem ,vel

1 . No in alique .

2 . Antocculte .

[Aoùt1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 4 1

nerent, quas in uno libro secreto apud secretar iam registrar iperm ittam .

Item ,cam e nonnull is esseratur quosdam s . r . E . ca rdinal es

,

timentes ne romanus pontifex eos sub colore al icnjus legation is .

compellate romana cur ia secedere,nonnumquam abstinuisse et

abstinere e li bere consultando in cons istor io ee que eis v ideatur ,inter s itque romene ecclesie etapostol ico sedis quod ipsorumcardinal ium an imus sitin consulendo l iber etcessetin cons i

Iiorum eorumdem exhibitione omn is formido omn isquètimer , par imodo vevce , jure etprom i l le non mittere al iquem ca rdinale…invita…in al iquam legatioa em ,

n isi necessites m ittendi ver a etnon ficta , sed dumtaxatvolentes etexpresse consentientes

,nec

eos indi recte ed volendam etconsentiendum per al iquemal a mediaquoque modo inducereEtinsuper pur ita l i consc ientiarum eorumdem cardinal ium con

sulere velentes proutoportere videatur, eos etquemlibeteorum

a quibusvis cr im in ibus,excessibus etdel icti s quantumcumque

enormibus etgravibus , per eos hactenus qu0modol ibetcomm issi setperpetratis , qual iacumque sint

, etiam si tal ia forent, que in

general i expressi0 ne hujusmodi non comprehenderentur etrequir erentnude…etspec ifica…confess ionem , etad obtinendumeorum absolutionem ex quevi s ordinatione i ndividua…expres

sionem indigerent, essetque eorum absolutio spec ial iter a romanopontifice reser vate ex quevi s causa necessar io expr imenda , nec none

_ quibuscumque excommun ication is,suspen sion is etinterdicti

ali i sque ecclesiastici s sententii s ,censur is etpen i s a jure vel ab

homine quevi s occasione vel causa lati s etinflicti s,seupromul

gatis , etiam tal iba s , quam…absolutio reservate simpl iciter feret,utprefertur , apostol ica author itete , plenar ie in utroque foro

absolvo ettotal iter libero ; ac saper quacamque i r reguler itate pereos autquemlibeteorum qu0modol ibetcontracte simplic iterin utroque foro quoad omnes ordi nes , etillorum etiam in altar ism in ister io ad pontificalis officrr executionem ,

nec non presidendam

ecclesi is,monaster i is etali is loc is ecclesiasticis , i llaque etquevi s

beneficia ecclesiastica ac quoscumque actus exerceadum plen is

sime dispense abeleoqa e etdeleo omne…inhab i litatis etinfam iemaculam ex premissi s proven ientem , qua qu0modol ibetresper si

32 roaxrvxrs a r acaxaor, [Aoutm a

d ieta , uther i ; deinde c i r ca hora…duodec imam , sacr i sta nostereelebrav itm issa…publ ica… omn ibus ca rdinal ibus presentav is im il iter instrumentum pac is , uther i ; fin ite m issa , locavimus

una…pa rve…men sa…longitudin is octo palmornm etlatitudin i squatuor , vel c i rca , consuete altitudin i s

,inter parva…ostium ,

per quod itar ad secundam aule…pal atn predicti etmurnm ill i

oppositum in medio ,eamque quodam panno rosa ico ,

quas i duascannes habente , cooper a imus ; desuper posuimus una…hor olo

gio…, campanellam ,calama re cum encausto

, penn is sive cal a

mis , etuna…quinter num certe . Sac r ista jver o ,depos itis vestibus ,

posuitin medio al ler is ca l ice…consecr atum vacuum cum polena

desuper pos ita . Ser vi ler es cardinal ium ponebant, quisque antesnurn dom inum ,

unum scabellum erectum in modum pulpiti , etdesuper calamare cum encausto , penna s ive calamo

,una…cen

delam pervera , etuna…fol ium carte , in que per capita scr iptae rantnom ina omn ium ca rd ina l ium in conclave ex istentium , hoc

modo etor dine proutsequitur .

[Ibi dim isse fuerunttr ia fol io in albis etcon secutive sequitur (t) z]Burns . D . vicecancella r ius ; Rmus . D . Neapol itanus ; Rmus . D . s .

Ma rc i , ets ie de al i is . Posrrimus etiam jnxta men sa…pr edictam ,inter

ee…etalta re ,tr ia scabella ; una…in medio . alia due hi nc indeque ,

ita quod desuper sedentes r enes a lta r i ver ses habebant, etintereadem scabella penna…pulerum cu…pomis eur e is ex bruchatocremisino . compositum pro futuro pontitìce in eo locande . Hi s s i c

ordinatis , i ll i ex conclm istis . qui capita le per ca rdinales ordinatas r r ipser an l . \ ideli r c l D. Johannes Lopez , D . Jo . Petrus de Ar r ivaben is . Jo . Laur entius de Veneti i s . etquidem a l i i . illa in sex quintern is sc r ipta ma…in duobus quinte rn is capitale omn ia compr e

heusn .tr ipl icata fue runtde \ er bo ad \ er bamtBmo . D . v icecancel

la r io obtnlerun l . qui ea . ad mensa…pred ictam accedens , ib idemunum propr ia subsc r ips itin s ingulis se\ quintern is predictis . Idem

feceruntposteum a l i i r‘an l ina les suo ordine . Rmus . D . ca rd inali s

de Fosca ro . fin ita m issa . i\ i l ad cellula…sua…. ctcu…. ta l i modo .

subr r i lwudo capita le hujusmod i non a r eede rv l . Rmus . D . V icecan

r ellnr ius mihi dix it. n l per lato B rno . Il . de Fosca r o notifi ca re…

I . Intemflntion dumpiste.

[Aoùt1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 1 3

vicecancellar io etojus locumtenenti concedens utal iquam regu

lam otconstitutionem , in qua cardinales expresso nominarentur ,favore…eorum non concer nentem ,

in eadem canceller ia non

permittatpublicar i , nec in libro r ega lar e…ejus annota r i etdescr ibi , da…a l quoties de consensu ipsorum cardi nalium factanon fuer itetper tres pr iores ordin a…eorumdem non subsc r ipta .

Item ,cam ex concessione special ium reservationum quas ro

man i pentifices predecessores mei etpresertim fel . rec . S ixtuspapa qua rtus concesserunt, var ia incommode etscanda le per sepesuntexorta , c redaturque commua i O pinione omn ium cur ial ium

expedi re sedi apostol ico etromane ca r ie ab illarum concessione,

quas commun i s opin io damnat, abstinere , vevce etiam ac jure etpromi l le ,

nulli spec iales resorvetiones que per canceller ia…apostol ica…jnxta i ll ius stila…expedi r i sol ito non suntconceder e,etab earn…concessione penitus etomn iao abstinere , nec perm ittere quod aliquie, hactenus concessis etquas concedi contiageret,atal a r etex eis efi

'

ectum reportetquoque modo .

Item , cam provide consider ata…sit,quod castella etter re 3 . r .

E . que in locis propinquis ha ic aime Urbi suntin plene etstabil iobedientia sedi s apostolico eteu…mejor i subditorum satisfactioneetconsolatione gubernabuntur , si singulo singul is ca rdinal ibus

tenendoetpossidende cum ipserum ar c ibus etintegra ja r isdictione,etomn ibus redditibus assignabuntur ettraderentnr quesi conja netim sub gnbernetor ibus ejusdem Urb i s , etuthactenus factum estretinerentur ; unde magistra exper ientie , retroacti s tempor ibus ,adveniente sedis vacatione ,

etnunc notissima…estattontatumdefoction ie etrebellion is ipsam…tor ra r am proven isse cum

maximo r . E . dedocore etdetr imento ; idc i rc0 hujusmodi con sideratione moti , attendentes etiam quod al iastal ia per super iorespontifices , predecessores meos , excogitata fuer ant, l icetoxeention i minus demandata , jure etpromitto , quod un icuique dominoru…cardinal ium , qui nunc suntetpro tempore fuer int, una…ter ra…seu castella…in locis prepinquis , utsopra ,

.

cnm illius

aree, si eam habuer it,'

ao plana jur isdictione etsingul is reddi

tibus etproventibus i ll iustrade…etassigaabo ad vitam dumtaxatil lius cardinali s , regendum , tenendum etpossidendum ,

utetiamipsi domin i ca rdinales locum al iquem spec iale…habeant, in que…

https://www.forgottenbooks.com/join

[Aoùti 1 81 ] RERUM UB BANAB UM CO MMENTAB II . 45

s ia rum , eta l ia omn ia ets ingula benefic ia in dic l is bas il ic i s etecclesus etalus quibuscumque vacantia

,seu de in ceps vace lura ,

non conferem neque commendabo neque de ipsis al ique modo

providebo al i is quem c ivibus r oman is, el ia…s i monaster ia

, pr io

r atus etquevis alia benefic ia quorumcamque ordin a…regnla r ia

forent; etidem factur es se obtuleruntetobl iga runtdom in i ca rdinal es de benefic i is ad ipsorum collatione…spectantibus r ationetitalorum , autcommenderum sua rum

,quas in Urbe obtineutseu

pro tempore obtinebantets im il iter de offi cn s hujus elmo U rb is

consuetis da r i c ivibus roman i s non providebo , n is i ips is c ivibus ,

etiam de prothonotar iatuCapitol rr, non obstante ojus an ione fac iehospitali s . Spi r itus in Sax ia per fel . r ec . domina…S ix lum papa…quartu…predecessor e…nostrumItem ,

cum per sepe contingetca rdinales ad palatium apostol ica…se confer re va r i is ex caus is etpontificem protempore ex istenten roccupata… i ll ico eos andire non posso ,

detrahaturque non

modi ca…dign iteti eorum ,da…ca rdinales ipsi expectantes au

dientiam porm ixtim cum al i is non cardina l ibus in al ique locosta re contingit, proutnonnunquam factum fuitretroactis tempor ibus , uthujusmodi eba sus submoveetur , utdocet, ettante dign itati non detrahetnr . Per i modo vevce , jure otprom itto locumdebita…othonestum ei sdem card ina l ibus pro hujusmodi eXpectatiene in palatio apostol ico etloco r es identie ,

in que me esse

contiger it, essigna re , etsub grevissim is censur i s etpen i s cub icala r i is etal i is ed quos pertineb itinhibere ,

no alle pretexta in i llumal iquem introducant

,etiam oratore…imper ator i s ,

rega…etal iorum polentatuum, etiam cum ipsorum ca rdinal ium i ni bi pro

tempore ox isteatium expr esso con sensu, sed loca…ipsum l iber a…dimittantreception i etexpectation i ac collocation ibus ca rdina

lium prcd ictorum .

Item, pr omitto ,

vevce a l sapre, quod in spi r itual ibus ettemporal ibus

, que graviore suntetmagn i momenti , statu…Ecclesie quo

que modo concernentibus , nulla…jur isdictionem eatadm in istr ationem prom ittam autdebo , quev is ques ito colore , ca ique hom inum

1 . Ces engagements en faveur da people rema in ava ientdéjà été fa i ls quatre jour sauparavant, aux conserva leurs de la vi lle, par le Sacré Collège . Voy . le Journa l d

’

In

fessura dans Eccard,t. II, col. 1 91 6 .

1 6 serrarvrvrs B UB CHARDI, [Aoùtm a

la ico vel secul a r i , cujuscumque condition i s autdign itatis ox i stat.Item , prom i l le ,

vevce etja re ,quod s i contiger ital iquem ex poten

tatibus etpr inc ipibus secular ibus , occa sione fortassis displicentiocon cepto ex voto ali cnjus ca rdinal is in presenti electione roman i

pontific is a l iter quam voluissetdato , redditus beneficiorum ipsius

ca rdinal is occupa r e ,tune eteo casa de pr epr ns pecun i is etintroitibus romane E cclesie eidem ca rdinal itantum prov idebo etsatisfac iam

,quantum ex dieta occupati 0ne de introitiba s sa is e…iser it.

Item ,omn ia gesta etfacto sede vacante per ob itum profeti

domin i S ixti pepe qua rti predecessor i s mei per sacra…collegium

vel ejus pr iores s ive deputatos eb cedem sac ro collegio spec iales

comm issa r ies grato etfirma hehehe , tonebo etobservabo, proutnunc ten co ,

habeo etapprobo , cum facto fuer int, urgente neces

sitate l ibertatis election is .

Item ,quod supradicto capita le omn ia ots ingula ad nagnom

servabo sub pena anathemeti s , nec unque…sub eisdem pen is

requi re…cardina les a l in a l ique contr aven iantpredictis capital is .

Quod s i peter em,volo quod nullo pacto consentient, imo obser vent

omn ia sub di cti s pen is otmalediction i s eter ne otsi secus,

gratia vel timore fecer int, eteccedente author itate etdeterminationo mea obl igentur , sim il iter quicquid per me contra vel pr eterpr edicto quocumque ratione gesta…vel factum fuer it, sitipso jurei r r ita…etinane null iusquo momenti etrobor is el pro infectohabeotur ; etn ih ilom inus prem issa omn ia etquodl i betipsorum in

suo r igor e etobser vantia firma pormaa eant. In cujus fi de…ettestimon ia…nos omnes mon iba s proprus subsc r ipsimus

Ego Roder i ca s , episc0pns Portuensis , v icecancella r ius predictopr om is i , vev i , e l ja r av i , etad fide…menupr opr io me subsc r ipsi

Ego O l iver ius ,episcopus Sabin ensi s ca rdina l is Neapol itanus ,

predi cte prom isi , vevi otja ravi , etad fide…manuprepr ia me

subsc r ipsi .

Ego Marcus , epis00pus Prenestinus ca rdina li s s . Ma r c i , pr edicteprom is i , vevi etja r avi , etad fide…Ego Jul ianus , episc0pns , ca rdinali s sancti Petr i ad Vincula , pro

dicte prom isi , .

Ego B aptista , episc0pns Tnsculanus ca rdinal is sancte Ma r ie inPortieu

,…

[48 0 0 1 1 434] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 1 7

Ego Stephanus ca rdinal i s MediolanensisEgo Johannes ca rdina l is Nova r iens is , …

Ego Johannes B aptista ca rdinal is M elfitens is , …

Ego Phil ibertus titol i sanctorum Johann is etPaul i presbyterca rdinal is M eti sconensi s ,Ego Johannes ca rdinal is s . Angel i ,

Ego Georgius ca rdina li s

Ego Domin icus cardinal is s .

Ego Johannes cardin al i s de Aragon ia ,Ego Johannes cardinal is doEgo Johannes card inal is Gerundens is , …

Ego Johannes Jacobus ca rdinal is Pa rmens is , …

Ego Franc i scus ca rdinal is Senens is , …

Ego Raphael cardinal is s . Georgu, cemerer ius , …

Ego Johannes B aptista ca rdinal is deEgo Johannes ca rdinal is de Columna ,Ego Johannes B aptista ca rdina l is deEgo Ascanius Mor ia , ca rd ina l is Sfortia , vicecpmes , …

Nos omnes etsingol i 3 . r . E . ca rdinales i nfrasc r ipti , pro bonoetfel ic i regimino atque conse r vationo ( I ) status un iver sal is Ecc lesie jurema s etvovemus Deo omn ipotenti , sanctis apostoli s PetroetPaulo atque omn ibus sanctis Ecc les ie suo sancte promittimus ,quod s i ol iqui s ex nobi s electus fuer itin papam , postelectione…de se celebratom ,

statim jureb itotvovebitpure ,simpl ic iter et

bona fide ser vere etser vere facere , eteu…etfectu adimpler e

omn ia etsingola capitale infrascr ipta , nec non infra tres dies postcoronatioaem sua…dere tres bulles ejusdem tenor is secundum

capitale infr ascr ipta ad perpetua…r ei memor iam ,habentes v im

decrete lis etcon stitution is perpetuo inviolab il itor observando cumdec reto i r r itanti

,si quidquam secus factum fuer it, vel in al ique

contraven i re vol dispensa re , n i si proutinfra in s ingul is capitibusexpr imotur , othoc cam consi l io otassonsa major is parti s dominora…ca rdinal ium , qui in quol ibetcapitale declarabitur , de quoquidem consensuconstetper subscr iptionem dominerum cardin a

lium eosque bulles predictas tenere etconservare apud se

1 . Atque mode ratione . Dans Rinal .

Qui in quolibet. … De…inerum cardinalium. Maaque dans Rina l.

rs rea .xrvxrs B UB CHAB DI , [Aoùtwm

debeanttr es ca rdina les cujuslibetord in is pr iores , ad petitionemsac r i collega ,

etnull i unque…eas ass igner e sine omn ium ca rdi

nel la…expresso consen su.

In pr im is jurebitotprom ittetquod , adven iente casu nocessi

ta l is subven iendi fi delibus ch r i stion is ad eorum defensionem con

tre porfidos Turcas ,idem sanctiss imus dom inus pontifex omnes

alum ia i s ( 1 ) seu apud Tolfa…r edditus causa talis subvention i scarponetad usum subvcntion is pr edicte ; qui s i ed summa…quinquaginta m ill ium ducotorum non attingent, idem ponti fextantum de al i is redditibus E ccles ie romane deb itetexponetusquead diete…summa…in que tamen computa r i deboutprov i s ionesnob il ium pr ofugorum etexpulsorum ob infidel ibus ; que tamen

octo m ill ia excedere non debeant, ita ,utaunque…de di ctis a lu

m in i s redd itibus dispensa r i , auta l iter etin el ios a sus expon i

possitsab pena intorm ination is etana lhematis etsoc r ilegii ; quodque r edditus predicti per cler icos camere apostol ico etsac r icollegi i in s i rnul scr ibantur otcomputentur ctcomputo eorum

videan lur,deputandusque depos ita r ius teneata r predictas pecun ias

eXponere de mandato commun i eler icorum camere etcollegi i ,secundum determ inationem sammi pontific is cttr ia…cardinal ium

pr ior a…ex quol ibetordine etintal i casu ca rdinales do ipsorum

pecun i is oll'

eruntder e etsolvere protal i aux i l io deco…m il ia duca

torum solvendorum pro r ata pr o quol ibet, secundum rata…otpr oportionem r cddi luum suor a…quorumcumque . Cum vero Deus

eoncosser itgener a le…expeditione…va l ida rn e l suffi c ientem , con

cur su son ior is pa rtis po lentatuum , pr inc ipum ac populorum chr i s

tianorum ad offen s ionem ipsorum pe rfidorum Turca rurn fide i , ultr aa lum ia is r edditus

,effortbona fide etcorde puro ducatorum centum

m ill ia,modo quo supr a omnes in super eccles iam…dec imas

,

proutv ideb itnr expedi re ,indulgeul ias omnes , v iges imos ettr igc s i

mes etal ias quoscumque impos i l iones , que utiles ,necessa r ie et

supportab iles v idcentur ; ca rd ina lesque ips i v iginta m ill ia ducato

1 . Le découverte de l 'alua, qui futpendantplus detrois cents ans une source de

revenus cons idérables pour le Serat—S rège, estracoa lée par Gobellra i dans les mémoi resde Pie I l . Voy . P i l Seound i P on i . M a x . C omm enta r r i r er um memor a b i l ium qu…tempor i bus sui s con l igcrunt R. D . J oha n n e Gabel l i n o

, etc . I"rancofur l i , 1 6 1 1 ,

1 vol . ia -fol . , p. 1 85 -6 .

[Aoul i 1 a1 ] RERUM URBANAB UM CO MMENTAB II. ro

ru…causa expedition is general i s spente offerunt, prom ittentes efficac iter pro rata

,utsupr a , real iter eteu…efl

'

ectusolvere .

Item , quod cur ia…romanam , in capite etmemb r is reformab itimmediate posttr es mon ses postsua…coronationem secundum

cons il ium major i s pa rtis dom inerum cardinal ium, etdeinde conti

nuabitusque ad pleno…perfectionemItem , quod diete…cur ia…non educetde Urbe romana

,nec

transferetde loco ad locum,de provinc ia in prov inc ia…etde

patr ia ad patr iam ,intra Ital ie…quidem

,sine consen su etcons il io

major i s pa rtis cardinalium,extr a voro Ital ia…sine con sen su

duorum pa rtiam ,de quo quidem con sensu debeel consta re pe r

subsc r iptionem eorum ,utev itentur scandalo etper iculo .

Item , quod quam pr ima…commode fier i posse videb itnr concili a…generale celebrabitautcelebra r i fac ietsolemn iter secundumparma…ontiqaorum conc il iorum in locotuto etcommodo proute ijustum v ideb itnr , etconsulta…fuer itper majore…pa rte…ca rdi

nal ium ad conc itandos pr inc ipes etpepulos chr i stianos ad defen

sionem fidei etgenerale…contro infidoles expeditione…oc od

reformandum un iver se…Eccles ia…c i r ca fide… v itam etmor es , tam respecta eler icorum seca ler ium etr egnla r ia…quemreligiosorum m il itantium etle…respecta pr inc ipum quem com

munitatum ,in etsuper eo quod pertinebited judic ium etpro

visione…(3) Ecclesie .

Item ,quod non c reab itnec assumetal iquem cardinale…etiam

prec ibus quorumcumque , imperator is , r egum ,duc a…autpr in

cipum n isi oxcedattr igesimum annum si lque doctor vel in

sac ra pagina , vel in altero jur ium ,vel ed m inus , quoad filios vol

1 . Satisfactionem. Dans Rinaldi .

2 . F idem. Maaque dans Rinaldi . M . Gea narelli , qui a relevé les var iantes datexte donné per Rinaldi , s

’

estattirò de M . Cerr i , au sujetde ce met, une diatr ibe desplus véhémentes . Dopo le parole c i r ca fidem , il Geanarelli nota a pie di pagina

(p. Fide…desideratur in Raya a ldi . S i il Raya aldi non pose c i r ca {i dem ,vuol

di re che i l testo del Burcharde non l’

ho ; e se pur l'

ha , non doveva baver le , inchin

dendoei in quella parola fidem la più nera bestiemma contra Die , e i l più dec isivopretesto della Riforma Luterana etdel nosc imento di tutte le eresie, che in quel

miseretempo sbucaron dell’

inferno a lacerare la sposa di Cr isto, etc .,etc . ( B or g i a ,

oss ia Alessa nd r o VI papa e suoi contempor anei per M ons ignor Cer r i Domen ico da

Macello, Tor ino, 1 873 , vol . pr i . , p.

3. Romane ecclesie. Dans Rinaldi .

T . I .

se JO HAN NIS B URCHARDI , [Aoùta sa

nepotes regum ,competen l is l iterature ,

etde con s il io dua rum

pa r l……dom ine rum ca rdina l ium . De pa rentele etconsanguin itetesuo

,non pluros qua…non…dumtaxatquel ifi catom ,

otsuprapromoveb it, nec unque…excedetnumero…viginti quatuor ca rdi

nal ium ub icumquo etquendocumque etundecumque con sistenl i am ,

etal iter,vel ol io modo c reati postmorte…pontific i s , etiam

s i inter im exercuer intoffic iom ,s intinhab i les in electione ponti

fic is active etpa ssive , nec in poster o…habeontor pro cardinal ibus ;nec c reab itunque…al iquem ,

n is i pr ius redocator collegio…ad

numero…m inore…xx i v etea…non excedent, utpredictum est,ipsosque creendos sub ito pabl icab itnec eos teneb itsecreto ; inque eroetione eorum convocab itdom inos ca rdinales omnes qui

commode ven i r e poter antin Ital ia ex istentes , a B onon ia vel

Florentia oltre ,quodque exqui s itio domine rum cardi nal ium fiet

consistor iel iter etnon aur icola r i ler ; ethoc intell igatur in creationeca rdinal iumtantum .

Item,quod nulla…prev is ione…seo permutationem fac ietde

ecclesrrs cathedr al ibus , ebbeti is , pr i0 r a l ibos etmagistr atibus auta l i is quibuscumque in camere apostolico taxatis etnon toxotis ,etiam sub titolo commende ,

adm in istr ation is vel el io quocumquetitolo s ive modo

,n isi con s istor iel iter autinter ven iente con senso

salto…major is pa rtis ca rdinal ium , preterqoam de hi is que confereldom in is ca rdinal i bus etpreterquam de ebbeti is , quo non exceduntva lore…docentor am ducatorom , etn ihil oltretaxa…rec ipiet.Item

,quod nullo…facnltatem pr esentandi autno…inandi ad

ecclesias cathodales ctmonaster ie concedetpr inc ipibus secula

r ibus ao l prelatis ecclesiastic is cujuscumque condition is ,status

autqual itati s ex istent, s ive imper ial is , regal is , dacal is , ar chiepis

copali s , episc0pal is vel cujuscumque alter ius preeminentie ,n is i

de expresso con silio vel assen so major is pa rtis cardinal ium .

Item, quod nulla…bolla…unque…expedi r i perm ittatseo

al i en i concedet, per qua…se astr ingatpr inc ipibus vel alieni ipsorum

, outeos certificetquod nullas eccelesias cathedrales etmonaster ie conferet

,n isi de ipsorum beneplac ito autvolontato.

Item, quod non deponetautpr ivab ital iquem ad petitionem

alicnjus pr incìpi s n is i jor idice se in struatvel cr im ine s intnotor io etin r omene cur ia , partibus hinc dnde auditi s , plenar ie

[Aoùt1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 5 1

comprobate , nec eosdem prelatos invites transferet, n isi ex eisdemcausis , ac propter illa notor io cr im ine

, propter que de jure ven i

rentdoponendi ; etsi ex a lique necessitate,secundum constitu

tienes canon icas , dendus fuer itel ico i1erchiepisc0po episc0po vel

abbati coadjutor , non debit, n is i in'

forme jur is, omn i successione

pen itus remote .

Item , quod bona cardinal ium religiosorom al iorumque pre

later o…nec non omnium cur ia lium ( I ) seo cortesanorum in

romana cur ia decedentium nulle modo occupabit, vel occopa r i

facietquocumque ratione vel causa , sed prom ittet, jnxta jur isdi spositiea em vel consuetudine…etconcesse…facoltatem

, etpr ivilegia ac volontatem decedentium

, uti idem.

decedentes debon is ad eos quoque modo pertinentibus , proutei s placuer it,disponent, l iceatque eis , absque al ique licentia obtente , condere

testamento…libere etexpl icite ,non obstante ba lla al ias super

hoc in favorem'truc ia le edita ; alus religiosis vero non cardinal ibus ,

qui propr ia…facoltote…a se abdicaver ont, tontommodo exceptis ,quorum bona devolvi permittetad ill a…vel i llos ed quem vel

quos pertinentde jure , consuetudine vel pr ivi legio ,nec de pro

ventibus etjur ibus capelli cardina l ium decedentium aliquid occu

pabitvel occuper i facietentpermittet; imo volot, otsitl ibero…eisdem cardinalibus etiam rel igiosis de i isdem proventibus etjur ibus testor i etdi sponere ac facere prouteis videb itnr ; etsi eosintestatos decedere continget, perm ittetquod jure etproventoshujusmodi eisdem decodentibus debita tran seentad horedea

eorumdem ,ad quos de jure vel de consuetudine spectant, sublatis

controver sus omn ibus etabus ibus quibuscumque .

Item,quod nulla…infeudationem do regn is , c ivi latihus , ter r is

etcastr ie in signibus , etiam de rebus que consacverunti nfonder i ,soo al ienationom sub quocumquetitolo etiam vicor ietus , pignor is ,emphitheusis (2) vol alter ia s contractus fac iet, in quamcumque

personam ecclesiastica…vel secolare…autcommun i lotem de

rebus etjur ibus etbon is spectantibos ad patr imon io…Ecclesie out

1 . Cardiaaliom . Dans Rinaldi , tort(p.

Curtisanerum. Dans Rinaldi etquelques mss . , autre ferme. Voy . le Gloss . da

da Gange.

2 . Voy . Murat. Anti q. Ita l . , 1 . III, dissert. 36 .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Aout1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 53

efl'

ectu consistor ial iter vota fratrum super contentis in ea s intexquisite , etmajor par s consenser it, ethoc subscr iptione tr iumcardinal ium un ius ex quolibetordine constetItem , quod supradicta capitula omn ia etsingula fac ietlegi in

consistor io sec reto , presente sua sanctitate , seme] in omn i tr imestr i , videlicetin pr imo con si stor io cujusl ibettr imestr is ; etdomin i cardinales bi s in anno ,

videl icetkalendis nove…br is etma i isepte…etsi contrafecer int, congrega…debeantin unu…ad

vocationem etiamtr ium pr iorum cujusl ibetordin is sub pena exec

…un ication is si non convener int,n isi quis legitime i…peditus

fuer it, ad videndum , cogitandum etcommun icandum utrum omnia

etsingula supradicta serventur per pontificem ,etsi non ser ventur ,

ad…oneanteum car itative,etillum ad i llorum obsem tionem

exhortentur usque ad tertiam admon itionem ; ips ique cardinales

teneantur omnia obser vare sub pena excommun ication is , nec

unquam votuni contra supradicta da re , quodque si secus vel gratiavel timore fecer intultra vinculum

'

d'

fl comun ication is, quo seipsos

ex nunc accedente etiam author itate etdeterminatione futur i pontificie, obligant, s im il iter quidquid per ipsum summum ponti fi cemcontra , vel preter predicts quacumque ratione actnm vel gestum fuerit, sitipso jure i r r ita…etinane null iusque momenti etvalor is , etpro infecto habeatur . Pontifexque futurus numquam contra r ium ab

eis petet; quod s i petier it, ex nunc vultquod v ir iliter res istantnecteneantur in eo casuei obedi re .

Item ,quod de omn ibus rogetur nota r ius , qui stipuletomn ia

etsingula capitula nom ine s . r . E . etsacr i collegi i card inal ium ,

etde his in strumentum autin strumenta l'acero etpubl ica reteneatur , cedulaque pr esen s vel cedule sim iles fi onde , susbc r iptione etsigillo anular i futur i pontific is …un iende ,

habeantv im bulle in

casu quo adtr iduum postcoronationem non deder itsacro collegio

tres bullas secundum tenore…suprascr iptorum capitulorum ,

proutin capitulo pr imo ,s ive prem io continetur .

Item ,quod hec omn ia etsingula r atifi cab itetapprobab itante

publ icationem election is sue , mediante prov isione ,voto

,jur a

mento ac subscr iptione sua in hac forma Ego N . electus et

1 . U n ius . MaaquedansRinaldi etdanstous les mss . sauf le Chigi etle mss . 5521 .

2 . Rinalditermine ici son extraitde Burchard .

54 JO HAN l B U B CHARDI , [11 0 01 1 1 81 ]

assu…ptus in summum pontifi cem premissa omn ia etsingula

prom itto ,voveo etjuro observare etadimplere in omn ibus et

per omn ia pur e ets impl ic iter etbona fide,r eal iter etcu…

efi‘

ectu sub pena perjur i i etanathematis , quibus nec me ipsum

absolvam nec absolvi a l icui comm ittam . Ita me Deus adjuvetetbcc sancta Dei evangel ia .

Ego B oder icus episc0pus Portuensis vicecancella r ius predictaomn ia promi s i , vovi ac jurev i , etad fide…manupr 0pr ia me sub

sc r ipsi .

Ego O l iver ius episcopus Sabinens is cardinal is Neapol itanuspredicte ,Ego Ma r cus episc O pus Prenestinus , card inal is s . M ar c i

, etc .

Ego Jul ianus episc0pns O stiens is , cardinal is s . Petr i ad V incula

,

Ego B aptista epi scoms Tnsculanus, cardinal is s . M ar ie in

Portion ,.

Ego Stephanus ca rdina l is Med iolanens is….

Ego Johannes cardinal is Nova r ien sis , …

Ego Johannes B apti sta cardinal is Meltiten sisEgo Ph il ibertus titul i sanctorum Johann is etPaul i presbyter

cardinalis M ati sconens is ,Ego Johannes cardinal is s .

Ego Georgius cardinal is U lixbonens is

Ego Hieronymus cardinal is Rechanaten si s , …

Ego Gabr iel cardinal is

Ego Domin icus ca rdinal is s .

Ego Johannes cardinal is de

Ego Johannes ca rdinal is de

Ego Johannes cardi nal is Gerundensi s , …

Ego Johannes Jacobus cardinalis Pa r…ensis

Ego Fr anc iscus cardinal is Senensis , …

Ego Raphael ca rdinalis s . Georgi i , ca…er ar ius , …

Ego Johannes B aptista cardinal is deEgo Johannes cardinal is deEgo Johannes B aptista ca rdinal is deEgo Ascan ius M ar ia , ca rdinal is Sfortia , vicecomes , …

Inter im,du…

;his diebus capitula per BR…os . DD . ca rdi nales

[Aotlt1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 55

tmctar entur , ego ab al i is conclav i stis meis rogatus , fec i pro nobi s

omnibus r otulum per futurum pontificem nob is s ignandum quemhoc mane , mi ssa fi n ita ,

ante capitulorum pr efatorum ( 1 ) subsc r iptionem , RRmis . DD…ca rdinal ibus in dieta cappella in suis loc is

sedentibus , asc itis mihi tr ibus seu quatuor ex conclav istis,stans

c irca mensam,utsupra , pa ratam ,

su……a r ie pr 0posui verbo

omn ium nom ine suppl icans utca rdinales ipsi per nos pel itaadm ittere per futurum pontificem s ignanda etobservanda dignerentur . B esponditpr imo v icecancellar ius etsuccess ive omnes

al i i P lacet,

excepto Emo . D. cardinale s . M a r c i , qui r esponditDe bon estis placet. Qa ida…ex conclav istis volebanta me peter equod s ingul i cardinales in rotulo se subsc r iberent, sed cu…id m ihi

etplur ibus al i i s non v ider etur honestum quod verb is ca rdinal ium

non cr edere…us , verbo suo satisfacti fuimus . Tenor vero rotul iponetur infra postpontific is assu…ptionem .

Subsc r iptis igitur capitul is , utsupra dictum est, jussu meoomnes conclav i ste iveruntad magna…cappellam ,

s im i liter etsac r ista etcollega meus qui una mecum ostium diete cappelle

major i s servabantab intus . RRm i . DD . ca rdinales sol i omnes

man seruntin cappella minor e . Tum RRm i . DD . v icecancella r ius

episcomrum,Mediolanensis presbyter orum etSenens is diacono

rum cardin a lium pr iores , accesseruntad pa rva…tabula…antealta r e , utsupra , pa ratam ,

eti b i in i ll is tr ibus scabell i s couse

derunt, r enes altar i etfac ies alus ca rdinal ibus vertentes , v icecancella r ius medius , ad ojus dexter am M ediolanens is etad s in istra…Senensi s , ub i , ipsis ac a l i is omn ibus ca rdinal ibus in suis loc is

sedentibus in s ilentio ,Bmus . D . v icecancella r ius panc is verb is

exhortatus est. cardina les , cum pro electione summ i pontifi c iscongr egati essent, utquisque cogitare velleteligere magis ido

1 . Après avoir énuméré ces articles, Rinaldi ajoute Nonnul la ex us qua; pollicitussacramento estspectabantad retinendam imper ii ecc les iastic i majestatem etc . Alia

vero ab Innocentio pro…issa in cardinalium comoduun , detorta crunt, que cum contrafas com muta essent, in a liquibus infr ingendis religione se m in ime teneri putavit, utvidebimus . An na ! . E ccl . ,t. XXX , p. 70 .

Les cardi naux faiaaientd’

autantmoins difficulté de s igner ces artic les que chacund

’

en; se savaittoujours en droitde ne pas les exécuter , une fois élu Pape, en se

fondantsur la décision d’

InnocentVI, qui avaitdéclaré nulles etnon avenuestoutesles conventions ar rétées durantla vacance duSaintS iege quitenda ientà contra indreon diminuer l

’

autor ità duSouverain Pontife . (Voy . plus hautpag . 3 1 , note

56 JO HANNIS B URCHARDI , [A0 0t1 1 8 1 ]

neum ,juxta dictamen consc ientie sue Etquia per sepe pon

tifi c is hujusmodi electio per accessum perfecta fuisset, protca rdinal ibus an hoc mane , facto scrutin io ,

fier i deberetaccessi:vel non ,

etsuper hoc vota cardinal ium collegit, quorum major

pars fuitquod non llor etaccessus hodie . Hoc igitur concluso,

sur rexeruntde scabell is suis RRm i . DD . ca rdinales v icecancel

la r ius etSenen s is qui ad cornu epistole altar is se locavit; vi cecancella r ius autem ante alta r e genutlecten s , facta brev i secretaoratione sur rex itetvotum suum

,quod in pa rva schedula manu

sua pr 0pr ia sc r iptum etsuo s igillo s igillatum manuteuchat, antealta re acceden s , schedula pr ius deosculate , illa…obtul itduobusdigitis poll ice etindice dexter e manus in cal ice…super code…alta re positum , quo votum hujusmodi imponere volente , cardi

ual is Senen sis pa lenam de calice al iquantulum elevavit, etvotoimposito r ecooperuit. V icecancella r ius vero ,

voto oblato, accessit

ad comu dexterum alta r is v idel icetevangelu,ub i man situsque

ad omn ium votorum oblationem ; success itv icecancellar io cardi

na lis Neapol itanus , qui de loco suo ven iens , or avitante altare etobtul it, utsupr a ,

v i cecancella r io etSenens i pa lenam h inc etindeal iquantulum elevantibus etreponentibus ; etdeinde ad locum

suum redi itNeapol itanus ,cui successeruntsingul i cardinales

suo ordine . Cu…ordo M ediolanens is tangeret, quia ille infi rmus

se …overe non poter at, Nova r ien sis, qui e i succedebat, ambo votas imul obtulits igillata ,

utsupra . O mn ibus vol is in cal icem , utsupraoblatis

,v icecancella r ius etSenens is

, quisque cal ice…in suo latereacceperuntetrever enter super tabula…predictam r eposuerunt,ub i stantibus ipsis . utpr ius v icecancella r ius manudextra cal ice…per nodum acc ipien s ets in i stra pa lenam desuper firman s , r evertitcal ice…cum patena utschedulas intus revolveret, tum illum , utpr ius erat

,ante se locav it

,etelevata s in istra manu al iquantulum ,

patena dextra manu,una…schedula…que sibi pr imu

'

òccur r it

1 . Il n’

estpas moins vra i que le vice-chancelier Roder ic B orgia , qui éta itlo chef de

l’

une des deux factions qui partegenientle conclave, compla itreun i r les sull

'

rages deses collègues qui i l avaitotl

‘

ertdes charges , de l’

argent, des bénéti ces etson proprepala is pour gagner leurs voix , a insi que le relate l ‘

a…bassadeur Vespucci dans sadepeche du2 1 aoùt1 48 1 Laurentde Medic is . (App. , n° Voyantqu

'

i l ne pouva itréussi r

,le vice-chancelier . venditsa voix au cardina l de Melfe. (V oy . App.

,

n° 26 , dép. du26 aoùtde Ves;>ucc i a Laurentde Medicis . )

Aoùt1 1 8 1 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 57

utrù it, duobus tantum digitis adhibitis,utab omn ibus pala…

vìderi posset; quam schedula…deditSenensi, qui eam etiam

,

ed ensis apertis man ibus aper iens , publ ice legebatetretinebat.Extracta schedula , v icecancellar ius cal i cem

, utpr ius , patenacccper iebat, quousque i lla lecta esset, tum extrahebatal iam

,et

sic fecitusque ad fine…scrutin i i . E ratautem pr ior is pr esbyterorum cardinal ium offic ium cali ce…s

’

upra men sa…detegere ettegere . Tamen quia cardinal is Mediolanens is , eorum pr ior , infur

mitate gravatus , id facer e non poterat, v icecancella r ius ejus in hocvi ces supplevit. B rantautem schedule votorum hujusmoditenor i s ;sc il icet

Ego Jul . episcopus O stiens is , cardinal is s . Petr i ad V incula,

el igo in summum ponti fi cem Rmum . D . meu…D . Jo . tit. sancteCecilie presbyterum ca rdinale…M eltitensem ,

etRmum . D . meu…D . Raphaelem tit. s . Georgi i ad velum aureum , diaconum card i

nalem ,etRmum . D . meu…D . Jo . B aptista…beate Ma r ie in Dom .

etiam di aconum cardinal e…de Urs in is . Cum Bmus . D . ca rd inal is

Senensis singulas schedulas hujusmodi leger et, s inga l i RR…i DD .

cardinales in fol i is que ante se habebant,annotabantconti

nuando post, Bmus . D . cardina lis Melfitensis habetca rdinale…O stiensem . Idem fac iebantin nom ine ca rdinal is s . Georgi i etdeUrs in i s etsic de al i is leotis

,utsupra . S ingulorum votis comper

tum estnullum ex ca rdinal ibus ultra decem vota haber e ; imosolus ca rdinal is s . Ma r c i decem vota habuit. Cum autem necessa

ria essentfuturo pontific i vota xv n,videl icetduas partes extr ibus

cardinal ium pr esentium ,non fuithoc mane conclusum , sed votis

lectis , sur r exeruntomnes ca rdinales . Quidam iveruntad camerassuas ad prandium ,

al i i ad practicandum .

Her i cardinal i s Mediolanensis infirmus, qui tres servitores

habebatin conclav i,mihi dix itJohannem de Gualbis , unum ex i ll is

tr ibus, ìfl) i minus cportune ser vi re , pr 0pterea ipsum ex conclav i

emitterem etejus loco Justin ianum Amer inum intro…itter em .

Respondi , id mihi non l icere s ine collegn sc itu etmandato .

Curavitigitur quod Bmus . D . vicecancellar ius cum quibusdam ali i s

cardinalibus nomine collegi i i d mihi committeret, ad cujus mandatum prefatum Jo . de Gualbis e…i si etejus loco predictum Justinianum intromisi .

se JO HANN IS B L'

B CHARDI, [Aoùt1 18 1 ]

Fuithi s diebus a nonnull is dub itatum an Bmus . D . cardi nalis

Ascan ius , qui postobitum fel . rec . S ix l i pepe quarti , cardinal isad Urbe…ven it, etcui nondum os apertum erat, in elec

tione…futur i pontific is votum da r e deberet, cum non essetil laceremon ia de or i s aper itione , que in novis cardinal ibus obser vatur ,in eo consumata . Tandem fuitper EBmos . DD ca rdinal es conclusum

quod cum non s itpr efato ca rdinali Ascan io os clausum , possitl i bere election i interesse etin ea votum da re , etita fuisse obser

vatum tempore election is fel . r ec . Ur ban i V,

! apostol ica sede per

obitum tune Innocenti i VI vacante quo tempore interfuitbonememor ieAndroynus de B occa . Si autem prefato Ascan io cardinali

per fel . rec . S ixtum papa…qua rtu…os c lausum fuisset, ettemporeclausure antequam idem Sixtus eidem os aperuisset, ipse Sixtus ,diem extremum c laus isset

,quod tune

, propter or is hujusmodi

clausuram,non potuissetprefatus cardinal is Ascan ius in electione

predicta votum da re .

Qual iter autem in admin i stratione c ibar iorum etpotus RRmis .

DD . ca rdina libus actum s itetin al i i s quibusdam in conclavi

obser vatis , br eviter subjungemug . Pro RRmis . DD . cardinali bus,

antequam conclave intra rent,r ecepta fueruntetordinata loca

palatio conclav i s propinqua , v idel icetin s . Cather i ne , in s . M arcell i

palati is , in domo Rm i . D . cardin ali s s . Ma r ie in Porticu,in camera

thesaura r n,in al iquibus camer i s canon icorum bas il ice s . Petr i pro

decoquendis c iba r i i s pro ipsi s ERmi s . DD . cardinalibus . In loc is

hujusmodi er antmagistri aula rum etcoqui ipsorum cardi nal ium ,

singula pmparantes . Ci r ca autem horas pr andi i etcene ven iebantex domibus ca rdinal ium ad loca predicte magistr i domorumcaneva r i i cum vin is etal iqui ex cappellan is etscutifer is al i is ,

palatia ipsorum ca rdinal ium custodientibus . Hora deinde adve

n iente, precedentibus scutifer is b in is etbini s etcappellan is

code…ordine sequentibus , pa rafr ena r i i unus ante , alter retro , i nterse super spatuli s per baculum portabantcornutas in quibus c ibar iaetpotus cum pane inclusa erant. Cum essentin porta secunde

custodie palati i , scutifer i etcappellan i cum magistro domus ibidemremanebant, etib i parafrena r i i cum cornuta ascendebantperscala…ad tertiam usque etquarta…custodia s , ubi extra ostiumconclav is

,cor nutam firmabant. Cornuta hujusmodi una…clau

[Aout1 1 8 1 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 59

sura…cu…duabus clavibus par ibus habebat, quam…una……a

gister aule , altera…vero conclavi ste cum B rno . D . ca rdinale

ex istentes retinebant; ille ,cum ciba r ie etv inum in cornuta impo

sui sset, facta pr ius de s ingul is c redentia ,cornutam clavi ser r abat

,

et, utsupra dictum est, ad con clave mittebat; cornuta rum due

erant, quam…una m ittebatur , utsupra , etreportabatur , alteravero in conclavi erat, in qua…omn ia ex i lla ab extra ex istenteextr acta data in conclavi per sportellum ,

reponel mntur ; etadcamera…cardinal is cujus erantreponebantur . Ego vel soc ius

meus conclavi stas i ll ius ca rdinal is cujus eratcornuta vocav imus,

quibus cum sua cornuta vacua adven ientibus, aperui sportellum

osti i ab i ntus , eti ll i de quarta custodia ab extra , etconclaviste ips iab intra cor nutes custodibus por r igebant, qui , aperta cornuta ,

singula ex illatrahentes , ponebantsupr a parva…mensam,ibidem

juxta ostium conclav is prepa r atam ,ub i unus custodum

, per el ios

ad hoc deputatus , respic iebatsingula volvendo lessa pan i s etminestr as , aper iendo pullos , sc indendo carnes etpanes ettortas ,ubi ipsis videbatur , ac per spic iendo v itr a

,sive carati 'as v in i . Nam

vinum non in flasch is autin quocumque elio vaso ,sed in v itr is

disc0perti s m ittebatur , s ive portabatur . M inestre vero in pa r vis

olli s utplur imum dahantur . Singula per eos bene v isa,nob is

cler ic is cer emon ia rum custodes ipsi por r igebantper sportellumosti i . Nos vero i lla rec ipientes posuimus supra c redentia…nostra…magnam ,

ubi conclavi ste expe0tabantetilla rec ipiebant, ponentesin sua cornuta quam ibi tenebantparatem ,

cum qua omnia ad

cameras suas portabant; en…in sero c ibar ie ven i rentpro cena ,

con claviste exponebantvase a rgentea etv itr ea que in mane

acceperant, super c redentia…nostr a…in conc lav i,etego i lla

restituebam parafrena r i is ab extra expectanti bus vacua . Panesenim ètvine ac carnes salsas etal ia que poter antconserva r i ,nos cler ic i ceremon iarum in vase nostra que ad hoc in conclavi

portavimus , r eposuimus ; portavere…en im pa rvum buticellumpro vino coll igendo , etuna…capsam magna…pro pane ethujusmodi , quam reposui in camera medicorum , per quam ibatur ad

latr inas in angulo c i rca ostium conclavis . Al ia autem ,videli cet

…inestras , carnes s ive pisces recentes ets im i l ia extra dedimuscustodibus predictis ; idem fac iebam in mane de vas is in sero

https://www.forgottenbooks.com/join

iAoùt1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 6 1

Ego ed ostium pr ime aule custodiebam ita , quod inter aule…tertiam ,

in qua congregationes fiebant, etme , eratsecunde aula

media , etdu……e vocare volebant, campanella…pulsabatunusetalter ca rdinal ium , al iqui sol i in cellulis suis comedebant, al i i

cum al i is u,un vel plur es simul .

Pereoto prandio ,die sabbati pr edicte 28 augusti , facte sunt

diver se pr actice ( 1 ) ettandem x vu vel c irca , B Bmorum . DD .

cardinal ium vota adducta in favore…Rm i . D . ca rdinal i s M elfitens is ,qui in nocte sequenti , ante hora…sextam noctis , incepitin camera

sua s ignar e supplicati0 nes ad in stantiam quorumdem ca rdinalium ;

genuflexus super uno genu, supplicati0 nes super quodam forcer io

ante se posites signabat, cardinalibus al iqui bus c i r cumstantibus ,qui signatur es hujusmodi petebentetexpectebent; super ven itedbee Bmus . D . cardinali s Senensis , qui hujusmodi videns subr i dendo

dixit Questo va a r ever se,el papa va segnando in giuoco/z ione,

etnoi che domandiamo,sti amo r itti

Domini ca 29 augusti predicti , festo decollation is s . Jo . B aptiste ,

summo mane , Rmus . D . cardinal is s . Mer ci eelebravitm issa…pr i vata…pro devotione sua in parve cappella , proutetiam duobus

sequentibus fecera l ; deinde c i rca hora…dec imam , omn ibus ca rdi

nalibus in cappella parve predicte , in suis capuccn s etc roculis acher i

, ordine posito stanti bus,sacr i ste noster eelebravitm issa…

Spi r itus sancti cum commemoratione , uther i , qua fin ita preparevimus pa r ve…mense…etscebelle cum sui s ettinenti is , uther i , eteamdem cappelle…exi vimus omnes ,

ca rdin al ibus sol i s i bidem

dimi ssi s etomn ibus conclav istis in cappella majore reclusis . Qui

inter im res suas composuerunt, cameras demendaruntetomn iasua simul singul i collegerunt, exceptis conclavisti s M elfiten sis quicamer e…domin i sui cum bon is conclav istarum reliquerunt.Cardinales in cappella par ve feceruntscrutin ium , uther i , nullatamen de access ione mentione facta . Facto scrutin io ,

repertumestRmum . D . Johanne…tit. s . Cec il ie presbyterum cardinale…Melfitensem competentia vote habere , pr 0pterea idem ab omn ibus

1 . Ces pratiques que Burchard ne faitque mentionner sontmises en lumière per

Infessura (dans Ecca rd . ,t. 1 1 , col . 1 997) etconflrmées par les depeches des ambassa

deurs . (Voy . Petrucelli della Gattina , E in . d iplomat. des Can cia n“ . Par is, 1 861 ,

1 vol . in-8 , t. 1 , p. 297 etsuivantes, et l’

Appendice les no' 1 3 a

62 JO HANN IS B URCHARDI, [Aoùt1 1 81 ]

ca rdinalibus ec toto ipsorum ca rdinal ium collegio unan im iter,

nom ine discr epante in 5 . r . ac un iver sal is Ecclesie summum

pentificem es l assumptus etr eceptus , etin s ignum assumption ishujusmodi ca rdinales sibi deposueruntcr eoulas etinduerunteu…cappucc io supr a rochetum . Celleceverunteum in sede pulchra

cameral i pos ita inter altere etmensa…pa rve…supredictam , etimposueruntsibi anulum fel . rec . S ixti pepe quarti quem sacr istapa r a lum ad hoc hahebetipse essumpto ,

sic sedente , ipse i demelegitsibi nomen IN N O CEN T IUM PAPAM O cm vum. Que facto , sur rex itipse assumptus , etposita estsedes sua pr edicte ante mense…pre

dielem ; emotis inde tr ibus scabelli s , que pr ius eraul , apportatafueruntcepitula supredicte , per ca rdinales , Foscaro excepte ,

utsupra ente pr imum scrutin ium dictum est, subscr ipta , que postsubscr i ptionem ultimi ca rdinal is ,

v idelicetBmi . D . Ascen i i ,

Sanctitas sua subscr ipsitin s ingul i s sex quinter nis sub hi s verbis,

v idel icetEgo Innocentius O ctavus electus etassumptus in summum

pontifi cem pr emissa omn ia ets ingula prom itto ,vevce etjure

obser va re etadimplere in omn ibus etper omni a pur e etsimpl ic iter , etbona fi de , r eal iter eteu…efi

'

ectu sub pena perjur i ietanathemeti s , a quibus nec me ipsum absolvem nec absolu

tionem al icui comm ittam . Ita me Deus edjuvetetbee sancte Deievengel ia (2)Inter im Bmus . D . ca rdinalis Senensi s

,repesitis , ex fenestrelle

sacr istie parve juxta altere diete cappelle ex istentis, tegul is sive

matton is quibus obturate eratremotis , exposuitper ea…crucem

populo ibidem in cur ia pelati i congr egate , etvoce potenti exclamavitdicens Annuncio vobis gaudium magnum . P apam Izabe

1 . Voy. l’

Appendice (n° 29 ) la cur ieuse dépéche de Vespucci Lum nl de

Medicis sur l’

élection duca rdinal de Melfe, etles deta i ls sur la fami lle etle: enfantsdu nouveau Pontife que l

’

ambassadeur depeintseus des couleurs assez h vombles .

Voy . égalementla depeche de Leoti , no 30.

2 . InnocentVIII, la demande des conservateurs de la ville, a’

étaitepgagbaccorder cefla ins privilèges aux citoyens remains exclusivementa leur avantage.

Infessura affirme avoi r vula cèdule sur laquelle le Pape avaitconfirmé scs pre…esses .

Ce dern ier les fitme…e insérer dans une bulle pour leur donner un caractère plusgrand d

’

authenticité . Il estvra i d ’

ajeutcr qu’

il y intreduisitcertaines modifications quidétruisaientde faitles avanta ges toutd’

ebord reservés aux c itoyens remains . (Voy .

Infessura dans Becard, cel .

[Aeùtt1 81 ] RERUM URB ANARUM CO MMENTARII . 63

mus . Rmus . D . cardina lis M elfitensis electas estin summum

pontificem etelegits ibi nomen Innocentium VI I I His dicti s,

omn is populus acc lamavit, campane pelati i etbas il ico s . Petr i cummagna potentia pulsate sunt, etsceppetter i i custodie pelati i intr iumphum sine interm issiene sceppettes eneratos emiserunt,quousque electus pontifex ex bas il ica predicte ad palatiumredi isset.Subsc r iptis per dictum pontifi cem ,

utsupra ,capitul is , proposite

s ib i fueruntmulte suppl icati0nes per RRmos . DD . cardinales , quasomnes sua Sanctitas indifl

'

er enter absque i llerum inspectionesignavit. Tum Sanctita s sua intravitpa r ve…sac r istia…predictamin qua a diacon is ca rdinal ibus fuitomn ibus suis vestimentis exutusetvestibus predecessor i s sui S ix l i pepe qua rti indutus, que ib idemper sacr istam pa r ate erant, videl icetcam ice , diploide ex seten inealbo ,

veste ex sergie elba fina,une par i cal igarum rubearum

rosati , calceis ex penne rosato cum c ruc ibus desuper in modum

sandal iorum, c ingule cr emosine cum forn imentis ex euro mas

s iec ie , rechette,e…ictu, a lbe

,c ingule etstole ruhea pretiose

cum per l is ; sic pa ratus redi itad pa r ve…cappella…predi ctam , etsedena in sede supr adicta c i rca men sam ,

i bi iterum signavitsupplicati0 nes per ca rdina les etconc lavistes s ibi per rectas ac retulum conclavisterum per me si bi propos itum cujustener tali s eratMotu propr ie . Di lectis fil i is conclavisti s infr ascr iptis qui in

conclavi assumption is nostr e ed apice…summ i pentificetus seu

apostoletus interfuerunt, spec iale…gratia…facere volentes , ips isomne…supellectilem camere nostre conclavis , aurum ,

a rgentum ,

l ib ros ,vestes etquascumque res al ias etbona nostra ,

n ib ile

dempto , que ad dictum conclavi…apportata fuerant, denemusetspente elargimur . S im iliter etomn ia l ignem ina conclavis .

Item , sim i liter denemus cuil ibetex ipsis , etdar i velumus quinque cannas pann i r esac i i fin i , quibus se vestiant.Item ,

utsentientlaborum suerum prem ium al iquale etmer itumconsequentur , ipsis in commune spente , etex certa nostre sc ientiareservamus etreservate esse velumus etdecernimus due offic ia

sc r iptorum apestelicerum della grossa nuncupate , s i que vacantad presens , aliequin pr ime vacatura ,

cum omn ibus etsingul is suishener ibus etemolumentis consuetis omn ibus ,

ad electione…

JO HANN IS B URCHARDI, [Aeùtuso}

ipsorum l ibere absque alique solutione seu compesitiene cum

data r io suppl icatienum , per nos, seu de mandate nostro

, autinpresentia nostre signand , eru…autquocumque el io fac iende per

nos conferenda .

Item , ei sdem omn ibus etsingul i s a…plierem gratiam facere

volentes , motu sim il i , unum ,due vel tr ia benefi c ium seu bene

fic ia eccles ia'

sticum seu ecclesiastica , etiam si due ex ips is cu…cur a , autdignitates vel per senatus automn ia

, ad…in istretionesvel offic ia , canon icatus etprebendas , prestimen ia etprestimon ieles portiones , benefic ia ser vitor ia , perpetuas vicar ias , in

cathedral ibus etiam metrepol itan i s vel collegiatis ecclesii s fuer int,etad dign itates , per senatus , adm in istr ationes vel offic ia bujnemodi censuever intal iqui per electione…assum i

, ci sque cura

immineretan imarum ad collatione…quorumcumque colla

terum seu cellatr icum in confectione literarum eligenderum ,

etiam ratione dign itetum , comiter vel div is i…spectantes reser

vamus ,inhi bentes ac decer nentes . Etutceler iorem gra

tiarum hujusmodi consequentur efl'

ectum , ei sdem motu sim il i

concedi…us ,indulgemus ac velumus etdecern imus quod in

hujusmodi benefi c ierum essicuratione , omn ibus etsingul ia person is

,etiam antiquis fam il iar ibus nostr is descr iptis , seuper nos

autde mandate nostre desc r i bendis ,cujuscumque di gn itatis ,

status, gradus ,

ordin i s seu condition is fuer int, etiam si in

canen i cos creati etprecessi bus dil igentiores sintomn ine pre

fe r r i debeantetentefer r i ; non ebstanti bus quibuscumque , anteIetionem

, prerogativis decla ratien ibus , pr ivilegi is , gratus etindulti s ac un ion ibus , nominandi autconferendi fecultati bus ac

spec ial ibus vel gener al ibus r eservation ibus etpr imar i is prec ibus afami liar ibus nostr i s descr ipti s seu descr ibendi s ac quibusvis ali is

per nes etiam motusimil i etex certe sc ientia cu…quibusvis etiamder egativarum derogetor i is , etal i is fortior ibus etefficac iofibus ac

in sol itis clausulis , etiam motu etsc ienti a similibus,seuad que

rumcumque imper aterum ,regum , ducum , pr incìpum autprelato

ru…seu cujusvis alter ius instantia concessis seu concedendis .

Que omn ia etsingula , quoad hujusmodi beneficia per dictesconclavi stes infrascr iptos acceptanda etde quibus eis prov ider i

contiger it, velumus non extendi , etiamsi deprosentibus expresso…

(Aedt1 1 81 ] RERUM URBANAB UM CO MMENTARII . 65

mentione…fac iantcum i llorum de verbo ad verbum insertione acregula de idiomate per nos for sen fac ienda quam etiam ad con

clavistes infresc r iptes velumus non extendi etita per quoscumquejudices , auditores , judicar i debere ,

decernentes i r r itum ac

constitution ibus etordination ibus apostol ic i s , ecc les ia rum statutis,

juramento ,r eboratis ceter isque centra r i is quibuscumque non

ebstanti bus cu…c lausulis eppe rtun i s .

Item ,motu etsc ientia s im i l ibus

'

,omn ia etsingula benefi cia

eccles iastica cum cure ets ine cura, etiam s i canon icatus etpre

bende sint, dign itates , per senatus adm in i strationes etoffic ia ,

prestimen ia , presti…en iales portiones , servitor ia in cathedralibusetiam metropolitan i s vel

°

collegiatis eccles iis , etdign itates ipsein eisdem cathedral ibus etiam metrepolitan i s , postpontificalesmejores , seucollegiatis eccles i is hujusmodi , pr inc ipales , accurateetelective per ob itum cujuscumque in r omana cur ia vel extr a eam

nunc vacantia etvacatura ,etque per promotionem qua rumcumque

personam…ad cathedra les etiam …etrepol itanes ecc les ias pas

torum solutus destitutes vacentautvaca re ceper int, etspereturper precuratienem hujusmodi , autelection is confi rmationem autmuner is consec retion is i…pens ienem autIopsumtempor is , etquedeinceps ad coronationem nostra…vacabuntreser vamus

,sol is

conclavi stis conferenda'

, cuil ibetin sua pr ovinc ia ,diecesi vel

idiomate ,autsub code…pr inc ipe vel dom in io constituta , inb i

bentes ac decernentes etiam intentien is nostre esse null i alter ide hujusmodi benefi c i is velle providore , decla rantes cum clausulis

predictis , etal i is opportun is .

V elumus insuper , etmotus im il i , venerabil ibus fratr ibus nostr iss . r . E . v icecancellar io canceller ie…apostolica…regenti , secretar i is nostr is etdilectis fil i is rescr ibenda r i0 ,

computator i , depute l is etal i is quibuscumque offi c ial ibus nostr is etiam l itera rumapostol icarum soll icitator ibus etromane cur ie netar i is p ro tempo re ex istentibus sub excomun ication is Iate '

sexttentie pena ,

quatenus omnes etsingulas l iteras apostolicas super prein sertisdenation ibus , reservatien ibus , grati is , dispen sation ibus etiam ad

due veltr ia incompatibilia benefi c ia , auttertium ,ac quihu

‘

svis al i is

impetratien ibus etgrati is , gratiam vel justitiam con cern entibus ,ac pr evi sione…cardinal ium et…etrepolitauerum ecc lesiam…et

5

se JO HANN IS B URCHARDI, [Aout1 1 81 ]

menaster ie rum quorumcumque , etalus que ipsis tempe re pentificatus nostr i que…edel ibetfac iendas expediendes seuconfi c iendasoccur rent, gr atis ubique absque a l ique solutione in omn i bus

offi c i is , etiam abb rev iatorum , expedi entete1 pedi r i permittantetsignent, quibusvis mandatis nostr is in centrar ium fac ientibusnon ebstantibus .

Item , motus im il i , dilectis filus sacr i palatn apostol ic i ceusarumetal i is quibusvis romane cur ie neta r i is sub excemun ication is latesententie pena mandamus , quatenus omnes etsingulas causes

benefi c iales , c iviles , prephanas , cr iminales etmixtasl quas dicticonclaviste tempore pentifi catus nostr i in romena cur ia cora…quibusvis judi c ibus , commissa r i is , etdicti paleti i causam…audi

ter ibus habebunt, ec quas ips i alus etal i i ipsis mandabunt, eisdemconclavistis gratis etextraerdina r ie dont, ettanquam de extraerdinar i is causis , etnon alias , consuetum eb ipsi s acc ipientemolumentum ; notar i i s quoque romane cur ie simil i mode sub

eadem pena mandamus , quatenus pre c itatienum ,sequestromm

etexecuter ial ium Iiter is acceptienumque etpr evi sienum , etquibusvis al i i s instrumentis , precess ibus etIiter is n ihi l e…pliusex igentvel rec ipientnon ebstantibus fel . rec . S ixti pepe l l l ] predecessor is nostr i dicterum effic ierum erectien is etreductieuis , etquibusvis Iiter is apostol ic is ceter isque centrar i is quibuscumque.

F iatde omn ibus . Motupropr ie pre omn ibus . Johannes B aptista .

Etquod super pretoneta r iatu, pre quol ibetexpediendo , pro

co…pes itiene seu ali as n ih il ex igatur vel rec ipiatur ; ctcu…r eser vatiene duemm effic ierum scr ipt0mm , utprefertur ; etdeexpectative adtres collationes ettotidem benefi c ia ; etad canon i

catus etprebendas in cathedral ibus etiam metrepel itan is ecclesi isetad secundam ettertiam pr ebende…in ei sdem non obstanterega la ; etad dignitates in eisdem , etcollegiatis ecclesi is ; etetiam ad generaliter , ex quevis cause , etiam in corpore jur isclause , reservate eteu…concessione etdecreto prerogativemm ,

utprefertur non ebstantibus pr ivilegi is , neminatien ihus , pr ima r i isprec ibus , videl iceteu…eorum omn ium suffi cienti deregatione,r egula super idiomate ; eteu…reservatiene omn ium benefic io

rum vacantium etvacaturerum , etque per pre…etienem vacare

sperantur usque ad coronationem , ul prefertur . Etquod omn ium

[Aedt1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 67

cts ingulerum conclavista rum predicterum instantie habeantur preexpressi s ctcu…abselutiene a censur is ad etfectum presentiumpro omn ibus , etde causi s extreerdina rn s

, etIiter is , ins lmmentisac precessibus per notar ies pelati i etromane cur ie s ine aliquesolutione dandis , utprefertur ; etquod l itere super r eservation ibusdenationum , grati is etquibuscumque di spes itien ibus ac quibusvi sal i is grati i s ,

impetratien ibus etprevision ibus gr ati s , ub ique inomnibus offi c i i s etiam abbreviatemm expedientur , utprefertur etquod singulerum cognominum ,

diecesium , qual itatum etgreduumexpr essio fier i possit, etde omn ibus s imul pre omn ibus , utprefertur ; etquod l itere super s ingul is vel omn ibus simul pre omnibus

vel quol ibetpro se ,in quibus omn ibus major etamplier exmessie et

plene extensa in ampl ior i etdictis cenélev istis util ior i ferma , fiat,expedir i pessint; etquod singul is resewatien ibus etal i is grati i ssupradi ctis in gr atiam filierum ,

nepetum etal iomm per eos nem inandorum ques eorum loco subrogamus cedere pessint. Etcumcassatiene quarumcumque obl igatienum , pre annati s camere

solvendis per eos facterum etrem issione annatarum pro benefi c i is

nunc vacantibus etque vaca re sperantur , de quibus eis provider icontiger it, utprefertur , ad quorum solutione…al i is tenerentur .

No…ina conclavista rum sunthocJohannes Paulus de B ess is , sacr i sta ,

Johannes Bur chardus , argentinensis ,Johannes Mar ia de Podio ,

Jacobus Casanova ,

Johannes Lopez ,

Colathomasius Renchellus ,M attheus Mannus,Johannes Laurentius ,Mattheus de Al ipr andi s ,Franc i scus de V iterb io,B artholomeus de Ruere ,B althaz ar de Centagall is ,

Justin ianus Amor inos ,L iber atus de B ertell is ,

https://www.forgottenbooks.com/join

[Aout1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 69

B erna rdinus de Lunate ,Franc iscus de Curte ,

N icolaus Jacomin i ,Johannes Buble pr 0 _

Jecobe de 5 . Genesio ,

Johannes Lomber pr e Theedor ice de Ced eghein .

Item ,idem SS . D . N . s ignav itetpro mc al ia…suppl ieetionem

super prepositura Induer statextra muros B ambergenses per

promotionem D . Moguntin i veceturam .

Motu propr io . Dilecto fi l io Johann i Bur cha rdo canon ico ec

clesie sancti Th eme Argentinensis , cappelle nostr e cler ice cer e

mon iarum qui in conclav i assumption is nostre ed apice…summi

epostelatus nob i s astitit, spec iale…gratia…facere veloutes , depropositum ecclesie B eato M ar ie s . Genulfi

,utasser itur nunca

pate , extra , seuprope muros B ambergenses , que in ib i pr inc ipa l isdign itas exi stit, etiam si cur atus electus ac jur isdictional is s itcujus fructus videl icetxxx ma r ce a rgenti secundum commune…estimationem va ler is annui non excedunt, qua…, per electione…dilecti fil i i B . de Henneberg i lla…obtinentis

,ad ecclesia…M e

guntinam ,nuper paster i s seletie destitutam ,

factam , ex nunc

vacar e decern imus etdec laramus , etiamsi per dieta…election isconfirmationem autnova…per fectionem diete eccles ie per nos

fiendam ,autmuner is con sec ratien i s impensionem ,

seuper lap

sum tempor i s de con sec randi s episcopis autal ias quevis medo seu

ex a lter ius cujuscumque per sona , seuper l ibera…r es ignatienemdicti B . autcujusv is alter ius de ille in romana cur ia vel extra eam

etiam cora…netar ie publ ico ettestibus spente factam vel fi endam,

vacet, vel develutam , efi'

ectam spec ial iter vel al ias ex quev is causageneral iter r eser vate , l itigiesa , cujus l itis status ex istat, etiamsi

per con stitutione…E x ecr aòi lis , vel assecutienem benefic i i alter iusquev is author itate collatam vacet, eidem Johann i prev idemus ,cassantes omnes etsingulas prev is ienes seu mandatum de pr e

videndo si quod pre al i is sub eadem vel quevis al ia datum fier i

continger et non ebstantibus constitution ibus etordination ibusapostolic i s Ecclesie juramento , rebor atis , statutis ceter isque contr ar i is quibuscumque cu…clausulis opportun is .

Fiatmotuprepr ie . Je . B APT ISTA .

Etcum dec reto etdeclar atiene pr edictis , etcum clausula gene

70 JO HANN IS BURCHARDI, [Aehtuan

r ale…r eservatienem importante ; ctcu…abselutione a censur is

ad efi'

ectum presentium ; etquod in stantie beneficiales Johannis

habeantur pre express is ; e l quod major spec ificatio valomm dieteprepositure ac ill ins titulus etlocus etdiecesis in quibus ex i stit,etomn ium al iorum c i rca premissa necessar iorum

,quatenus epus

s it, fier i possit; eteu…cassatione quammcumque al iam…pro

visiona…etdeclaratiene quod idtantum locum Johannes behcet.Inter im dum electos pontifex supplicati0nes , utsupra , s ignaret,

cardinales , depositis croculis etcappucc i is , accepem ntsuascappas consuetas . Tune Sanctitas sua

, dim isse s ignature , esserende quod que hic non signaverat, hi s diebus signore vellet,sur r ex itde sede predicte , etimpos itum fuitsib i pluviale simplex

non do pretiosier ihus , eta cardinal ibus positus ad sedendum super

dictum altare in par va cappella , etee sic sedente , singul i cardinales venem ntad reverentiam . Pr ime vicecancellar ius , deinde

al i i suo ordine ,esculantes pr imo pede…dextmm

,tum manum

el es ipsius elceti ; facta r everentia , soc ius meus accepitcm cem ,

…e al iquantulum impedite , etproeessionaliter venimus ad basi

l ica…s . Petr i per i lla…v ia…qua ascendimus ad conclave ; sine

tamen par amentis facta estpr ecessie hoc . Cardinales sequebenturcrucem . Pr ime diacon i

, tum presbyter i etepiscopi . Duo seniores

diacon i assistentes , videl icetSenensis etsancti Georgi i pertaverunteur ifr igium pluvi al is pepe ,

unus a dextr is , alius a sin istr is ;fimb r ias sive cauda…pluvialis nullus pertabat; electus continuepepule benedicebat, campan is continuo pulsantibus ; tanta eratpopul i multitude in scal is etper totum , quod vix ambulare potn imus

, omn ibus acclamantibus Innocentie ! Innocentie ! Cumessemus extra portam aule conclav is

,quida…ex subdiecen i s

apostol ic is accepitcruce…eteam portavitante altare majusbasil ico sancti Petr i ; electus pontifex genutlexus in faldistor ioaliquantulum orav it. Tune , detecte capite , stans , incepitin cantuTe Deum laudamus

,etcantores suntusque ad fine…prosecuti .

Ineepte hymne positus fuitelectus ad sedendum super altarepredicte etaccessemntsingul i cardinales . Pr ime vicecancellar ius

deinde al i i omnes,etosculati suntpodem ,

manu…etos elceti cum

1 . Carmine. Dans Rinaldi , p. 7 1

[Aout1 1 81 ] RERUM URBANARL'

M CO MMENTARII . 71

consueta reverentia deinde pluros alupede…suntosculati . Quofacto ethymne finito , electos descenditde altere

, etstan s ver sus

ad illud dixit. E mittoSp ir itumtuum etcr eabuntur . lì . Etr enovabis

faciem ter re . O remus . Deus qui corda fidel ium s . Spir itus i llustr atione docuisti , da nobis in eadem sp ir itu r ecto sapor e etej us semperconsolatione gauder e . P er Cbr istum Dominum nostrum . lì) . Amen .

Etcantores dixeruntB enedicamus Domino. li). Deo gr atias . Sed

minus conven i re visa estbee eratie cum ver sicul is,etquod Papa

Te Deum inc ipereteti llos diceret, sed pr ius cardinal ium pr ior id

facere etconven iente…orationem facere debuisset. His dictis ,electus seditin sede perticulare que inter im parete est, in qua ,precedentibus cruce etca rdinalibus, portatus estad palatium ad

cameras predecessor is . Deditautem cardinalibus omn ibus licen

tia…sub portion basil ico predicts , de quo recesseruntomnes ets inguli ad suas demos reditur i , quida…tr istes , ceter i autem gaudentes ; excepto solo cardinale s . Petr i ad V incula , qui mansitinpalatio cum pontifice . Ego etiam pontificem secutus su…usquead camera…sec retem,

ubi cera…eo genutlexus suppl icav i Sanctitati sue ut…e in cubicular ium sua…extra camera…rec iperet,qui responditse super eo del iberaturum ; sed quia postea ampl ius

non soll icitavi , n ihil factum est. Inter im conclav iste manseruntincappella majore pei eos ab intus clause ne per armigeres etcustodes paleti i speliar etur etcamere dom inerum suor a…desola

r entur ; ac bona collegeruntad demos repertanda , demptis conclavisti s elceti pontific is qui nobis ceter i s conclavistis omn ia dim i

scrunt, que ad electum in conclavi spectabant; multata…en fueruntabstracta per particuleres que non fueruntnobis conclav i stisassignate . N am campanellum etpannum resaceum quibus cardinales in cappella parve utebantur , accepitabbas sacr ista noster ,invidia plenus , etea Pape cons ignav it, ultra ee que fueruntabstracte infrascr ipta .

Tasse argento Scutelle argento v . Tapec ia unum

habuitD. Colathomasius , etdue . D . S inulphus . Cendelabra

argentea n habuitRmus . Dominus cardinal i s s. Angel i .— Linthee

mina de curtina n habuitD . S inulphus . Cope'

rtam ex si r ico r

habuitD . B althassar de B landrate . Sergiam camere habuitD .

Sinulphus . Cappa…cardinal is habuitD B althassar de B landr ate .

72 JO IIANN IS B URCIIARDI, [Aout1 1 81 ]

C rocules habuitRmus . D . Cardinal is Metisconen sis . Ano

lo…aureo…ad s igillandum habuitD . B althassa r de B landrate .

Vendidimus autemtotum conclave ,hoc estlecticas , banchas et

l igne quibus camere divise orantcuidam magistre de Petrasanctacarpenter ie pro due. x 1 1 1 1

,sed solvittantum xn . Fueruntautem

consignata vase a rgentea infrescr ipta Quadr i V I . — Scutelle 1 .

Tasse 1 1 1 ponder is l ib . xv cum dimidio,valer is ad ratione…vn

cer lenorum cum dim idie pre unc ia intotum . B ocale 1 . Sco

tellin i 1 1 . Platell i por vi 1 1 . Duc . cxxx 1x cum dimidie ad

ratione…x cer lenorum pro quol ibetducat.B ac i le I . Platti magni 1 1 . Coclier ia Forcelle Sal er ie

Mochette . Ponder is l ib . X l due . valor . ad ratione…Vl cer le

norum etx quattren . pro un ica in toto…due . un……ba ioch .

1 .xv ad ratione…predictam .

Que omn ia pro pre l io predicto vendidimus ; etde bon is supra

dic l is, que D . Sinulphus habuitetD . Colathomasius, fuitetiam

nobis satisfactum ; de a lus auto…non oltre . Que tuerontetalia ,vestes , diploidi , calige , cam is ia etmulta al ia i n quodam el io

inventa r io contente omn ia D. Johannes Ma r ia soc ius meus pro

due . xxw ad ratione…vendiditpredictam ,ad quem somme…

bona ipsa fueruntexfimata .

Tenor cedole super deputatiene custodum conclavis , reveren

diss imo dom ino vicecancella r io per me date , de qua sopra fol io x lfitmentio de verbo ad verbum sequitur , etesttal is .

In palel le conclavis habende suntquatuor custodie . Pr ima i n

porta paleti i , que com…issa estB D . episcopo Cerviensi etMag.

D . de Com itibus .

Seconda er itin porta qua ascenditur ad camera…apostol ica…ethoc com…ittenda er itconser vate r ibus eta lus nobi l ibus romani s etba ron ibus ad numero…proutplacebitHmo . collegio cardinal ium .

Tertia er itin porta prepe camera…apostol ica…ethoc comm ittenda er itorator ibus la ici s pr inc ipum quatuor nationum in romana

cur ia ex istentibus, pa r i numero a Hmo . collegio cardinal ium usque

ad numer o…i i i i vel v i i i deputandi s vel majore… suntante…in

r . cur ia b i i , videlicetEx Ger…an is . O rator imper ial is , orator Sigismondi archiducis

Austr i c, orator electi Moguntin i .

Aoù'. 1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII .

Ex F ranc is . O rator ordin is s . Johann is Hierosolim itan i .E x Hispan is . Nullo…sc io .

Ex Ital icis . O rator regis S ic il ie , orator regis Hunga r ic , oratorduc is M ediolan i , orator Florentinus , orator Senens is .

Quarta custodia er itin porta conclavis , ethoccom…ittenda er itprelatis dignior ibus i n Urbe ex istentibus , quatuor nationum predicta rum per i numero,

s ive oratores s intsive non e RB . DI) . depu

tati s a collegio cardi nal ium usque ad numero…quatuor vel estoad majore…suntautem in romana cur ia hi i, videl icetEx German i s . Epismpus Dunelmens is orator regi s Angl ic .

Ex Francis . Arch iepi sc0pus Arelatensis , episc0pns Nannetens isepiscO pus Meur ienens is data r i os .

Ex Hispan is . Archiepis00pus Montisregal is , episc0pns B arch inonens is , episcopus Agr igenti nusEx Ital ic is . V icecamera r ius , a r ch iepi3mpos B eneventanus, epis

c0pns Spoletanus , electos M antuanus , episcO pus Regions , episcopusAlér iens is , episc0pus Forol iviensi s , epi scopus Comacliens is , epis

c0pns Glandatensis .

Tenor schedule sive inventero rerum pro RRmis . dom in is car

di nal ibus ad conclave portendar omtal is est.Paramentum de sergia v i r idi , autalter ius color is magis placentis

supra celo…tamen fier i potestetconven ientius ex tela elba ,ut

camera sitluci dior .

Lectum pro B rno . domino ca rdinale cum omnibus suis forn i

mentis :materatium cum l inteam in ibos etcoperta pro conclavisti s ,qui i llud in sero supratapete inter ra…ponentes , in camera dominisui ibidem dormiont.Tabula una sive mensa longitudinis v palmornm com sui str is

pedibus . Una sedes . U no…scabellum . U na sedes pro

beneficio ventr is cum suis cor reqoisitis . Duo ur inelia . U no…cabasi um . Due mappe parve pro mensa dom in i . Duodec im

mappolopar ve pro code…. Quatuor manutergia . Una cappa

pre conclavi stis . Due petie tele ad tergendum tassas .

Tapetia. Una capsa sive forcer io…pro vestibus dom in i , cem is isroccheti s

,tobali is ad extergendum vi so…etfaz z olettis . U no…

mantello…assistentis cum suo cappuccio . Quatuor scatole confectienum pro munitione. U na scutella pinocchiator om

74 JO HANN IS B UB CHARDI, [Aoùtt181 ]

Mar z epanes . Cannez ioni . B isc0telli . Unus pan is de

z ucca ro. Una parve scale . U no…martello…. Clavi .

Spicum . Acusium . Scr iptor ium cumtemper ino , fer sicibus ,penn is ,

calamis etcalamar io . Unus quintemus cherto ad

scr ibondum . Cera ruboa . U no…boccale . Un a pelvis .

Sextassee . Sex scutelle . Sox scutell ini . U no…saleorium .

‘

Coltell i ed scindendum . Coltell ini pro mensa domin i .Coclear ia . Forcelle . Disc i ad scindendum pro mensa domini

Duo pann i ad mundandum coltelles . Decretum . Docre

tales . Soxtus . Clementine etal i i libr i ed volontatom domini .Duo breviar io. Duo fiaschi malvasie . Duo fiaschi

aceti . Uno…vas elei . U na lucerna. Duo candolabra.

Deco…libre candelarum pro mensa domini . Duo li bre cande

la rum pa rvarum. Duo intorticia . Duo qii i nter ni cartestretio Duo fiasch i vacui . Due caraffe cr istalline .

B icher 1a . Doe aquar icie pleno pro munitiene. Una conche

pro lavandis rebus .

Toner voro schedule , sive inventar io…rom…per sacr istam porlanderum pro futuro pontifice ,

de qua sopra fel . xm fitmentio ,

tal is est, ultra mensa…cu…suis tr ipodibus etpanno rosaceo, de

quibus fitmentio .

Campanella argentea inaurata . Calamar ius cum calamis , pennis

temper atis , fersicibus ,temperator io etcora m boa . Unus quin

ternos charte ad scribondum . U no…horologium . Tr ia sca

bella . U na sedes papal is pulchra ,volute cremosine eeeperta ,

alias apta , quod pontifex cu…stangis i n oa portar i possit. U no…per cal igarum pann i rosacei s ive sergio rubeo. Uno…per

sandal iorum ejusdem pann i cum cruce aurea supertoxta . Una

cam isia alba nova . U na diploidis setonin i albi . Una vestisalbe panni fini seu sergio. U no…cingolo…cum fornimenti saureis . U no…rocchotum . Amictus . Alba . Cingulum.

Stele ruboa cum per li s sive sino, prouttempus ox igit. Plu

vielo rubeo…cum per l is vel sino, prouttempus roquir it. Pectoral e papale . Tr ia bi rotta rosacoa , sufi

‘

ultatetfota , si sitcatetiatempore , vol si hiemali s , or…el in is subducta . Uno…bi rottum deser ico album . M itra temper i convonions . Crux popoli s .

Anulus piscator ie pontificie defuncti . C ron ica pontificum .

[1 001 1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTAB U . 75

Liber pre oratione ante altare beati Petr i super electum pentificomdicenda . Faldister ium cum suo scabello etduobus cussin i s proelocto , utante altare predictum in co genufiectere possit.Tenor vero cedole sive invontar i i rerum per cler icos ceremon ia

rum pro suo etconclavis usupe rtandarum , de qua etiam supra fitmentio,talis est.Leotus cum l inteaminibos, ceperta etali is forn imentis . Tres

autquatuor lampades . Una aquar itia oloi quam ei s m inistrontcler ici camere quibus cura conclavis ostcommissa pro lampadibus .

Una capsa vel due pro roponondis panibus ethujusmodi queRRmis . DD . cardinalibus singulis prendi is etcon ie super sint.Una vel pluros parve botticelle ,

monde,vacuo pr e reponende

vino quod cardinalibus utsupr a superest. O rdinontquod due ve

tres famil iares eorum extra conclavem,bor is cene etprandi i

veniantpre rel iqui is carn ium etal iomm eo…esti bilium que

superman semntetconservar i non pessunt, ac extra conclave

porr iguntor .

Singnl is diebus postdiem dom in icam election is predicte , etante die…coronation is Pape ,

in mano etpostprandio…veneruntad palatium pluros ox RRmis . DD . cardinal ibus , quibus electossignavitsupplicati0nes efficiemm otal iomm pro suis

,otdistr ibuit

eistor res etcastr a nontamen omn ibus cardinal ibus juxtatenore…capitulorum sopradictorum ; sed null i supplication i fuithis diebusdata , sed in omn ibus postmodum a D . datar io presentati s , fuitposita data di ei coronation is . Sanctissimus dominus noster electos ,elegitotdeputavitin datar io…suum R. P . D . Anton iano…episco

pum V intimiliensem al ias caudatar ium suum .

Fueruntetiam deputati quinque ex ERmis . DD . cardinalibus

qui coronationem etpre oa necessar ia erdina rent, videl icetRRmi .D. s . Mar ci , s . Petr i ad Vincula , U l ixbonensis , Senensi s ets. Georgi i camerar ius , quorum consenso omn ia ordinata suntotper me sollicitata , proutinfer ia s annotator .

Pro coronatiene parenda suntDeco…octo pendones trombarum cum armis SS . D . nostr i

,

quem…dantur deco…octo pendones trombarum cum armi s

Ecclesie , quorum

https://www.forgottenbooks.com/join

[Aout1 18 1 ] RERUM URBANAB UM CO MMENTARII . 77

V iginti quatuor lanceo rubeo pro tr ibus baldachinis . Quinquelanceo pro quinque vex ill is magn i s .

V iginti quinque minores lanceo pro duodec im vexillis corser o…ottredec im capito…regionum albe date sunttantum duodec im precorsero…vex ill is , quia capuc ienos sibi ips is suas ordina runt, quiasic fier i consueto…esse dicebatur .

Due lanceo albo pro duobus cherubin is .

Quinque bacol i rubei pro docentibus equis scala…Pape portantibus , duodecim eques cu…muletta que tamen extraerdinar ie proornato procossion i s .

Doe bacoli inaurati pro lanterns que ante corpus Chr isti portantur .

Doce…bacol i pro parafrena rns , vel pluros , s i pa rafreoa rn plurossi nt

,cum a rmis de euro fino .

Lancea pro umbrella que pomo…aureo…vel in auratum in ejus

somm itato habeat,tr iginta vol quadraginta scabell i , autpluros cu…

arm is Ecclesie otPape pro capollaLPape etcons istor i is .

Equus albus pro pontifico qui e retro voluto cremos ine coepertussitcum freno de oodem voluto euro ornato .

Equus s im ilis pro corpore Chr isti , voluto c remosine coopertus ,utpr ius , cum sim ili freno .

Duedecim equi similes co…eoportis etfreni s , otpr edix i .Mola Pepe cum cooperta otfreno sim il i bus

, que ex nova consue

tudi ne duc itur .

Equus sim ili s pro corpore Chr isti , voluto c remosine coopertusutprius .

Equus sim il is qui scala…Pape scar lato coopertus cum freno etiamcondecenti .Yiginl i quatuor coeperte ox sca rlato cum fren is etfrontal ibus prototidem molis sal…as c iba r iorum deferentibus ad s . Joha nnem

Lateranen sem .

Pann i vi r ides pro choro basi l ico s . Petr i ; canne .

Quinque canne pann i resac i i pre soho Pape ibidem .

Panni vi r ides pro capella s . Georgi i in basi lica predicte canne .

Pann i vi r ides pro suggeste in plane supra grados autbasil ica…predictam preparando.

Panni vi ridespro choro basil icos . Johannis Lateranensis ; canne

73 JO HANN IS B URCHARDI , [1 0 11 1 1 1 81 ]

Pann i vi r ides pro capella s . S ilvestr i apud basi lica…s. Johann i s

predictam ;Suggestum fiatanto porta…porticus in pleno scol a ro…basil ico

s . Petr i predictam largitudinis .

B a ltresca fiatde porta pr incipali basi l ico s . Johann is Lateranonsi s usque ad altare majus etde code…altar i usque ad portamqua itur ad Sancta Sanctorum capellam , altitudin i s palmorum… etlongitudin i s canna rum .

Alia beltrosca fuitin pr ima aula palato s Johann i s Lateranensisde uno muro tran sver sali ad el io…muro…transversalem , altitudin is doom…pedum etlatitudin is pedum quindecim vel ci rca .

De officio sacr isteSacr ista palati i apostolic i providoatde omnibus paramentis

pentificel ibus offic io m isso coronatien is dicendo conven ientibus,

cui si conveni rentelia previdoatetiam de pa ramentis quibus , Papa ,missa fin ita , se parot, quia in albis pa ramentis duntaxatconvooitproeessional iter ad Lateranense…equita rede capsa pro corpore Chr isti etductere equi ,de duabus lanterni s etcandeli s etportitor ibusdo omn ibus que ad missa…papale…pertinent.Do diacono otsubdiacono grec isAviseto'…nes quibus sacras vestes mutuatubi in basilica Latera

nensi illes doponore debeantetsibi restituere, vel quod illo ad

palatium sibi remittantur etsingolorum nomina notet.De officio subdiecenomm apestel icerumO…nes subdiacon i apostol ici indoti ornattun icellis albis supra

rochettes, uno dompte qui epistole…dicturus estin m issa : ill otantum habchitamictum, albam

, c ingolo…etmanipolo…sob

tun icella , etin omn ibus offici is p0 rtabitcruce…ante Papa…etiamin processione ad Lateranom , otalia

'

facietproutin missa , Papacelebrante , estordinato….

Dicentlaudem .

Pr ior episc0porum inter im , dom tortia eratie per episcopum

cardinale…super Papa…dic itur , portabitpall io…ad altare etinill ins medio illud ordinabit.De palatio s . Johann i s L ateranensisPaletta…s . Johann is Lateranensis reaptetor etrefer…etur ubi

[Aeùt1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 79

repar atione ab intus indiget; etejus aule antica…ere etcamerepro pontifice pennis de rascie more sol ito ordineotur etornentur

,

cumtabul is , fenestr is , sedibos otscabell is .

Percata r etiam ibi dem omnes camere canon icorum etaliaquidem commode proRRm is . DD . cardinalibus etprelati s .

Aptontur , refermenta r seu reparontor i bidem omnia sola r ia

aularum etca…erarum Papo, etin ejus fiantlectice, scamma,

mense otalia necessar ia .

De credentia r i is PapoPa rentuna…c redentia…e capella s . Georgu, al ia…in choro

basilico s . Petr i prepe alta re majus in com a epistole.

De officio fer ror iorum PapeReboantparata…sede…Pape intra ultima…portam palatn supra

scalas quo omnes portes porticus basi lico s . Petr i respicit, tamensi pontifex in sede portator , poter itin illametsede in que portatoribidem sedere ;

Parentor natissimo capellam s . G regorn cum palla s etpenn isvir idibus inter ra , ac sede…Papo i n qua sacras vestes recepturusest, pall io albo ornentcum sui s scabellis duobus hinc otinde prodiaconis ass istentibus ; pa rentscamma si ve bancos in dieta capella

proRRmis . DD . cardinal ibus , orator ibus laici s juxta alta re e retrootepiscO pis assissentibos ad sin istra…Papo etomnia bancalibus

ornentmore solito ;Extra capellam predi ctam scamma sive bancos pre prelatis quo

similia bancal ibus coepor iant, chor o…altar is basil ico predictesimi liter ornentpali is ac sedes pontifici s ibidem etscamma pro cardinali bus etprelati sFaldi ster ium etscabellum cu…duobus cassinis consueti s , quod

ad omnia loca obi ponti fex habebitgeoufiectoro per ser viontosarmorum cora…eo pertentor ;Sede…bassa…

, pulch ram ,camerale…que inter alta…etaltare

in choro suotempore colloceturSuggestum sopra scalas bas il ico s . Petr i predicto ordinato…et

sode…emi nente…ibidem posita…ornentpal i i s , speler i i s etinter ra penn is vi r idibus , etpa rentdue scabella sol ita anto sede…pre

dictam . Do ali is duobus scabellis h inc etinde pre ca rdinalibus

assistentibus poni consuetis non estmagna cura quia ca r

80 JO HANN IS B URCHARDI, [Aoot1 1 81 ]

dinalos assistentes poter anti llo par ve tempore pedi bus stare ;Sede…eminente…etchor o…basilico s . Johann is Lateranensis

s imil iter ornentpal i is etin ter ra penn is vi r idibus eta…oveaturex eo alta re extabul is compositum quo canon ic i ibidem utontur ;O rnetor etiam altare majus solemn iter ;In capel lo s . Laureata que Sancta Sanctorum dic itur in palatio

Lateranensi prester nentur a l iquetopol ia inter ra ;Capella…s . S ilvestr i in eodem palatio ornentpelos etiam sede…

em inente…in eadem pro pentifiee , etinter ra , penn is vi r idibus ;

O rnentaliquem locum juxta portico…basil ico s . Petr i opto…profaeienda collatione pro pontifiee etca rdinalibus , antequam fiatprocossio ad Lateranom,

etal ia s ibidem locus pa rol a r pro prelatis etofficialibus .

De officio …agisl r i domus palato apostolic iProvideatquod in loc is ubi SS . D . N . eum cardinalibus etelio

ub i prelati etofficiales collatione…fac ient, s intmense etscammaae sedi l ia ad O pportun itatem ,

tabule otser vi leres , malvasia , marz apanes , pinocchieti , eanaz z ion i etal ia eppor luna .

Deputotduodec im farn i l iares Pape roseo penne vestitos qui duodeeim intorticia ante corpus dom in i portent, providoatde vino ota l iis necessa r i is pro prandio in palatio Lateranensi , roman is etoffic ial ibus ac omn ibus eur ial ibus dando.

De offic io pr ior is diaconorum ca rdinal ium

P r ior diaconorum ca rdinalium ,facto per ca rdina les in capello

s . Georgi i , in basi l ica s . Petr i , Papo reverentia, capitparamento

sua , v idel icetam ictum , albam ,c ingulum ,

stola…etdalmoticam,

etpontifiee omn ibus paramentis indo le , aeeipitmm1 ipulum .

Dietis terti is , paratpentifieom omn i bus pa ramentis pontifical ibus , pall io dempto, more sol ito . lodato pontifiee paramentisconsuetis etter l i is l in iti s , acc ipitferolam sive baculum album ,

etprocessione…ordinatad alta re majus per Vaticanum hoe ordinelmpr im is proeeduntscutifer i Papo,eubieular i i extra cameram ,

oratores la ic i etcler ic i , non prelati ae barones ,secretar i i etadvocati m ixtim ,

acolythi ,cler ici camere

[Aout1 1 81 ] RERUM URBANAB UM CO MMENTARII . 81

audistorooeolythus eumthor ibulo otnavicella ,septem vel ad minus due aeolyth i eerofera r nsubdiaconus cruce…portans eum eollegis sui s

due subdiecon i epistolas leetur i eo…liber is evangel iorum ,

diaconus evengel ium green…dietoros ,abbates foronses,episcopi ,

archiepise0pi

episcopi etarehiapiseopi Pape assi stentes ,abbates Urbis ,patr ia rche, si qui suntdiacon i

prdlbyter i cardinales

episcopi

diaconus evengel ium dietoros…edius inter duos draeon ies ass istentes qui tamen conven ientius eur ifr igium pluvial is h inc etindedefer r entn isi Papa in sede veheretur ,due cler ic i ceremon iarum quorum antiqo ior canna…longitudin i s

undeeim eannerum vel c irca , eum stoppa de super posite , el iosalla…canna…eum candela a rdente desuper optate deferent,Papa sob baldachino quod dign iores nobiles vel oratores Urbis

autcon servatores portent,deeanus auditorum rete eu…tobelea ad collo…pre m itra me

dius i nter duos eubieular ios seeretos pontifiei s ,prelati non pareti , si qui sint,protonota r i isequuntur etalutogati .Fin itis eration ibus , super pontifieem , per tres episcopes ca rdi

nales sen iores dietis , pr ior predictus eum sen iore diacono posteum acceditad altare majus , de quo ipsi ambo simul pall io…elo

vant, etpr ior ipse solus pontific i imponit, dioonsAccioepa ll ium ,

sci licetplen itudinempontifica lis officu, ad bonorem omn iuoten

’

tis Dei , glor iose virg in is M ar ie ej us genetr icis , beatorum apostolar am P etr i etP aul i , etsacr osancte romane E ccles ie .

Deinde i llud sibi eum tr ibus spina lis aptatante super humorum

sinistro…etretro.

T . I .

maxx.v1s B URCHARDI, e.

Aoù l l…]Fin itis or ation ibus ante epistolam , pr ior ipse ,

accepto feruleeum subdiecen is

,auditor ibos , seeretar i is etadvocatis , aeeeditinfra

ad a ltare s . Petr i inter cancello…porte etgrados ae alta re, etibidem ordinatsubdiecenos auditores , secreta r ios etadvocatesh inc etinde pa r iter , itatamen quod dign iores , videl icetsubdiecen i ,s intprox im iores a lta r i , illos sequantur al i i di gn iores . Quo ordine

da le ,ipse diaconus stans s ine m itra in medio inter pr imos subdie

cenos alta voce , quas i legende ,dic it

E x audi Chr isto terSubdi a eon i , auditores , seereta rn etadvocati simil i voce respon

dontDomino nostro Innocentie a Deo decreto summa pontifici etun i

ver sa l i P ape vita .

Etsieter dicetur per pr iore…diaconorum predictum , ettotiesper el ios predictos respondebitur subsequenter .

Idem pr ior dic it S a lvator mundi subdiecen i etal i i predictire5p0 ndebuntTu i llum adj uva , quod sim il iter tortio fiat

,deinde

dicotidem pr ior s . M ar ia . Respondeantill i Tu i llum adj uva , quodbis dic itur .

Postea dicotidem pr iorS an cte M ic/mel

,respondea nti lli Tu i llum adj uva , quod so…et

tantum fiet, eteontinuabitur utinfra

san cte G a br iel,

sancteRaphael,

san cte B aptista ,sancte P etr o,san cte P aulo

,

san cteAndr ea ,san cte Stop/cane,sancte L eo

, li, . Tu i llum adj uva .

sancte G r egor i ,sancte B en edicto,sancte B as i l i .sancte S aba

,

sanata Agn es,santa Cec il ia

,

san cto Lucia ,

[Aedt1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 83

Deinde pr ior predictus di cotsemel'tantum Ky r ie eleison , etill i

rospondebontKyr ie eleison . Tum dicotidem pr ior seme]tantu…Chr isto el eison

,etill i respondeantChr isto eleison .

Tum pr ior etal i i omnes eum oo simul dieent, seme] tantumKy r ie eleison

Laudibus hi s fin itis,quisque ad locum suum revertitur , diacono

precedente.

O mn ia al ia faciet, proutin m issa , Papa celebrante estordinato…. F in ita missa, Papa aseenditsuggestum supra scal as basi lico

s . Petr i ordinatq n sode em inenti ibidem sibi parata sedens , quo

sie sedente , diaconus a sin istr is sibi assi stons extreh itei m itra…etpr ior diaconorum i…pon itei r egnum , ei reun stantibus acclaman

tiba s Kyr ie eleison . Deinde publieetindulgentiam plenar ia…vel

aliam, proutPape placebit, vorbis latin is , etelios di aconus posteum verbis vulgor ibus .

O rdi natdeinde processione…ad sanctum Johannem Laterano…ethoc mode precedentfam ili ares omnes in brevibus cardinal ium otal iorum ,

barbitonsor etsart0 r Papenobi les ca r ie ,

nepotes etaf fines ca rdinal ium ,

equus cum scala Pape , postquam Pape aseender itequum ,

duodecim cursores eum duodec im vex ill is ,

tredecim capitaregionum eumtredec im vex i llis ,

due cur sores eum duobus vex illi s eherubinorom,

vexillum Popul i roman i ,vex i llum ordini s Theutonicorum ,

vex illum com armis Pape ,vexi llum cum a rmis Eccles ie ,

vex i llum s . Johann is Hierosolymitan i ,duodec im equi Pape etmula Pape ,quatuor nob iles seuti fer i honor is , quatuor piloes Papoportantes ,eubieula r i i extr a camera…Pape ,

oratores la ici etcler i ci non prelati ,subdiecenos cum croce,

duodecim fa…iliares Pape eumtotidem intortiens albis ,

eum duobus vali sa s ,

https://www.forgottenbooks.com/join

[Aout1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII .

scutifer i s suis bacile cu…bacoli etduobusmantilibus ad ebluendumextergondum manus pro se, otsubdieeono apostolico, missa fin ita ,ministraturoDe pr iore etcanon icis s . Petr iavi sentur pr ior , canonici , benofieiati etcler ici bassi lico s . Petro

quod bono mano, in die coronation is Pape, parati sintprocessionaliter , Papa…receptur i .De pr iore etCanen ieis basilico s . Johann is Lateranensi spr ior etcanon ici basilico Lateranensis eorum consueto habita

quo in ecclesia atonta r indoti , vol proeessional iter in porta pr inc ipali ipsorum basi lioorom eum cruce debentPapa…oxpeeta re, eteum , postquam de equo deseender it, ed sede…seder e faeiant, seucollocare . Precedente deinde Papa ad altare majus , contentTeDeum laudamus .

Do officio Rmi . D . cameram otthesaurarnRmus . D . camerar ius , seu generali s thesaurar ius SS . D . N .

Pape pr0 videatde pecun i is opportun is, v idel iceti lle qui jaetusfac ietpepulo de cerlen is , baieechis etdenar i is minotis ad suffi

cientiam .

Item habeantin gremio pro SS . D . nostro ante porta…, sive

hostium basi lico Lateranens is , in sede sedente , denar ios mi nutesad sufficientiam

,nen argenteos neque eureos protr i bus pugi lletis .

Item pro seconda sede perphyrea donar ios argenteos tantum ,

videl icetca r lonos , ba ioechos etsimi les ad sufficientiam protr ibuspugilleti s .

Item pro presbyter is in capello s. Si lvestr i docetestrecentos ottotidem ear lenes quod superer it, sor var i poterit.De offic io pr ior i s presbyterorum cardinal ium

cum D. noster fuer itapud Johannem Lateranense…in aula

conc il i i , pr ior presbyterorum cardinalium ferulam in meno habons,

ordinatversus lapide…qui …ensa ra Chr isti dicitur , subdiecenos,auditores , advocates etsecreta r ios hinc otinde par iter , ita utdign iores videlicetsubdieceni stentversus dictum lapidem ,

quibus sieordinati s , idempr ior stanl ,pine mitra in medio inter pr i…os sub

diecenos , alta voce, quasi legende , dicitEwaudi Chr isto.

Subdiaeon i,auditores , seeretarn etadvocati simi li vece respon

dentDomino nostro Innocentie a Deo decreto summa pontifici et

JO HANN IS BUB CHAB DI, [Aoutmn

un iver sal i P ape vita ethoctertio per pr iore…dicitur , ottoties peri lles respondetur . Subseqoenter i dem pr ior dic itS a lvator mundiRespondentsubdiecen i etali i predicti Tu i llum adj uva , quod

s imi litertortio fitper utrosque.

Deinde dicitidem pr ior Sancte M ichaelRespondentill i Tui llum odi a va , quod seme]tantum dicitur et

a l in fra eontinuatursancte Gabr iel ,sancteRaphaelsancteB aptista ,sancteP etro

,

°

sancte P aulo,san cteAndr ea ,sancte Stephane,sancte L ea

, lì . Tu i llum adj uva .

san cte G regor i ,san cteB enedicto

,

sancte B as i l i,

sancte S aba,

sancta Agnes ,sancta Cec i l ia

,

sancto Lucia ,deinde pr ior predictus dic itseme] tantum Ky r ie eleison . l lli

respondentKyr ie eleison .

Tum diciti de…pr ior etiam seme] tantu…Chr isto eleison, ot

i ll i respondentChr isto eleison .

Tu…pr ior etali i omnes co…co simul dicunt,seme] tantum

Ky r ie eleison .

De efficiel ibus palato Lateranensi sPapa in seconde sede porphyr ea sedente

,z ona eineto , omnes

officiales paleti i Lateranensi s veniuntad pedis oseulum .

De officio pr ior i s basilico s . Laurenti i in Laterano , que sanctesanctorum di citurPr ior basi l ico s. Laurentn , que sancte sanctorum dicitur

,suo

habita consueto induta s , quo in ecclesia uti selot, datPapo in pr imasede porphyreo sedenti in mano…ferulam etclaves illia s basilico etsacr i Lateranensis paleti i , quas Papa in olio sede simili sedone ei

[Aout1 1 8 1 ] RERUM UB BANARUM CO MMENTARII . 87

restituit; quibus receptis , ide…pr ior Pape adhoc sedenti cingitsupra planeta…z ona…de ser ico rubeo eu…bor sa purpurea illi

appendento in qua suntduodec im lapides preties i eum sigilli s etmusce .

De judei s

Papa , per monte…jordanumtranseonte ad s . Johannem Lateranensem

,oecur rontei judei in platea mentis jordan i , etei lego…

mosaica…ofi’

erunt, potentes i lla…confirmar i etapprobar i . Papatamen pro hoc vice concessitipsis judeis l icentia…quod super

moro infer ior i castr i s . Angeli inter merulas lego…hujusmodi

ofi‘

erent, ne a roman is , utal ias acta…est, eppr imantur , autal iqueinjur ie ipsis inferantur .

De eonservator ibus camere UrbisConservatores camere Urbis docentsive adextrentequo…Pape

per freno…a platea s . Petr i ad Laterano….

Doputentcento…etquatuor c ives pro baldacch ino corpor i s

Chr isti protredecim mutis etcui libetsua…consignont, etsuntcetopro quolibetvice. Item totidem el ios pro baldach ino Pape pretredecim muti s av i sentoffic iales pelati i Lateranensi s , ot, Papa inseconda sede porphyrea sedente , omnes ven iantad pedes oseulum.

Mute omnes per me ordinate fueruntin his loc is , videlicetpr imi porteronta platea s . Petr i usque ante domo…Aler iensis ;

secondi, ab inde usque ad angolo…castr i s . Angeli eitra portam ,

terti i,ab inde usque ad platea…mentis jordan i ,

qua rti, ab inde usque ab platea…par ien i s , videl icetanto domo…

D. Falcon i s,

quinti , ab inde usque ante ecclesia…s . Sebastian i ,sexti , ab inde usque ultra domo…G abr ieli s de Cesar in is ad introitum vie pellieiar ie ,

septimi , ab inde ad S . M arco…,

eetovi e platea s . M ar c i ad ecclesia…s . Adr ian i ,

non i,ab inde ante ecclesiam beate M ar ie nove ,

decim i , ab inde usque ed Coliseum ,

undec im i , ab. înde usque ad platea…s . Clementis,

duodec imi , ab inde ad medium iter s'

. Johann is Later anen sis,

terti i decimi , ab inde usque ad portam ecclesi s . Johann is Leteranensis .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Aout1 4841 RERUM URBANARUM,{CO MMENTARIL se

quiete ethabitatione dominerum snom…in dio coronationis Pepe .

Rmus . D . vicecancella r ius habetcamera… Y etsuperfluo…. (Ceter i cardin a les habentcamer as , utsupra , pag .

Detr i bus epi sc0pis cardinali bus quitres orationes dieentRmus . D .mrdinelis s . Marc i , pr ima…Deus gui adesso,

Penestr 1nosRmus . D . cardinal is Neapolitanus ,

epi scopi Sabinensis seeondo… Supplication i bus nostr is,Portuensis D eus omn ipotens etc .

_

Bmus . D . cardinalis vicecancellar ius

tertiam Deusgui apostalumtuum ,etc

De eapitanee perte palato apostolic icapitaneus perte paloti i apostolic i depoteteterd inetbono mane

pluros ex suis peditibus qui suggestum supr a scalas ante basili ca…s . Petr i ordinato…eustediantetnomine…illud ascendere permittant, ante tempus . Item , mittatelios deco…qui eostediantbaltr eschom etportam bas ilico s . Johann is Lateranensis , ets imil iternominen antetempus intr ar e perm ittant. Item ,

el ios qui eustodiantostia…chor i al ler is major is ejusdem bas il ico s . Petr i .De offic io eler icorum campana r iorum capello SS . D . N . pepe

clor ic i campana r i i capello SS . D . N . pepe provideantde septemfacol is sive candel is un ius libre quoli betpr e processione de palatioad capello…s . Gregorn ettotidem eandelabr is ,

Item de septem fecolis doom…li br a rum quol ibetpre alteremajer i ,Item de duobus faeulis sim il ibus pro c redentia sac r iste ,

item de intertiei is ceto pro elevatione sac ramenti eteva ngelico ,item de intertic i is duodecim pertandis ante sac ramentum ,

in pr ocess ione ad 3 . Johannem Lateranensem .

Dethor ibulo etnavicella pro process ione predictopenanto r due candelab ro supra alta re in capello s . Gregor neum

duobus focol is un ius l i br e quol ibet,faldi stor io…par entjeom scabello etcussin is oetapete pre ponti

fico que ipse diversis loc is utetur , v idel icetintra portam pa lati i s .

Petr i,in capello s . G regor i i ante alta re majus in ba si lica Latera

nensi,in aula coneil i i ante altare , in bas ilica s . Laurenti i , in

Lateranensi quo sancte sanctorum dic itur . Provideantetiam

90 JO HANN IS B URCHARDI,

Septemb re [1 484]

de pluvial i albe pro pentifiee in capello s . Selvestr i in Later ano .

Dio8 septemb r i s concorderontseereta r i i etadvocati saper precedentia proutin fra dicolor ; facto per me ordinatione sapraser iptas ingul i s diebus usque ad diem coronation is SS . D . nostr i soll ic itaviquod ordinata hujusmodi porficerentur .

De sabbati 1 1 septembri s , c i r ca hora…sextam nocti s , ebntBmus . in Ch r isto P . etD . Ph il ippus , titoli sanctomm Johann is etPaol i presbyter ca rdina l is M ati sconensis vulgar iter nuncupatus ,diem suo v itetemporal is elaus itextremum qui eadem nocte

,e fra

tr i bus conventos ecclesie beate M ar ia d o Pepolo eta sua famil ia

s ine pompa assoc iatus ad ecclesia…beate Mar ie predictam in

eadem sepulta s estante alta re majus , ita tamen etex sui ipsius

ordinatione quod nulla supra monumento suo hujusmodi memor ia

extol . Is , novo pontifiee dom in iea 29 augusti prox imo prefer iti adbas il ica…s . Petr i associate ,

ad demo…sua…rodion s ; etmale , seugravato…se sentiens , ad lectum se posuit, ex quo sanus non sur

r ex it. Inc idisse omn ine in ca infirm itate dic itur quod in conclavidiutor no etnoctur notempore continuo soll icitan s non quiov it.His diebus , SS . D . noster

,de assistentibus prelatis sib i prov idere

volens , infrescr iptes assumps it, quorum nomina notato in schedula

San ctitas sua m ihitr adì fecit, videlicetR. D . L . patr ia rcham Antioehenum ,

R. D . patr iarcham Hierosolym itanum ,

B . D . a rchiepisc0pum Arelatensem,

B . D . a rehiepiseepum B eneventanum,

R. D . Johannem episcopum Castrensom in Francia .

R . D . episc0pum Theanen sem ,

R. D . epi sc0pum Forol ivien sem ,

R. D . episc0pum Aler iensem,

R. D . episcopum N anneten sem ,

etR. D . Johannem epi sc0pum Donolmensem .

Dom in ica 1 2 men s is septembr is , omn ibus pro eoronath oe pentific is ordinatis , SS . D . N . lnnoeentius papa VIII am icto , alba

,

singolo ,stola

, pluviali , rubei s etm itra pretiosis , deseendens depal atio ad basili ca…s . Petr i sob baldach ino , quod per nobi l iores

ca r ie etoratores pertohatur , pr ecedente cruce , etposteam cordi

nal ibus in coro…eeppis etprelati s etiam in . suis eappi s pentificem

[Septemb re i 1m RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 9 1

sequentibus , official ibus quoque simi l iter in suis ordine etlocoeuntibus , otal ias , perven itadpr ima…porte…pelati i in sede in qua

pertohatur , dimissos intra dieta…perta…palati sedens , omnes canon ieos diete ba sil ico ed pedis escolom r ecepit.Deinde portatus estin sede pr edicteg r portam consueta…me

dia…,videli cetad basi lica…predictam usque ad secundum lapide…

magnum perphimum inter ra positum ,ubi in pa rato s ib i faldi stor io

cum suo scabello otca ssin is ac tapeto sobtus interr a…prostrato ,

deposita m itra , genufioxos , ad altar e majus oravit; faldi stor io…com scabello , ca ss in i s et% te , ser viontos armorum hinc etindequo epus erat, portaverunt.

"

Faeto oratione , imposita estmitra ponti fici qui reseditin sede

predicte in qua portatus estad capellam s . Gregor i i , ub i s imi l iterin faldistor io genufiexus

,sinem itra or afitmore sol ito ; faldistor io…

cum sui s attinenti is perta rontservi leres armorum,ut…er is est.

Faeto oratione , Papa accepto m itra seditin sede pontificali i bidemsibi parata , ub i accepitomnes ca rdi nal es otprelatos in coro…ceppis

ad r everentiam , pr imo cardinales , qui oscolabantor manum pepesob aor i fr igio eis per rectam . Prelati deinde, genufiexi

, podem dex

terum pepe osculabanto r . B everentia , utprefertur , prestito , deposita s ibi m itra

,sur rex it, etstan s detecte capite ver sus ad alta re

diete capello ,dix itsecreto P ater noster

,etc. Quo complete ,

voce

intell igibi l i dix itcantando , otse a facie ad pectus s ignando Deus

in adjutor ium meam intende , etc .

, protertiis sic manensusque dumcantores incepi ssentpsalmum L egem pone . Que in copto sedit

,

impositum estei bi r retum etm itra , etcantores prosecuti sonttertie….

Tum subdiecenos latinos accessitad altare ubi sacr i sta capello

nostre mappa le…ser iceam super brach ia , etetiam cal igas etsondalia in manos dedit, quas i lle, mon iba s ad fac ie…elevatis , portavitante pontificem ; eumdem sobdiocenum scenti suntaecolyti apostolici omnes quibus fimbr ias Pape extendentibus , retinentibusqoesubdiecen is

,ipse cum ono ex sec r etis eubieular i i s Pape de sobtus

intravitetcal igamenta co……un ia Pape extrahentes cal igas etM odella predicte c i i…pesoerunt. Inter im episcopi assistentes h incel inde cum pontifice dixeruntmore sol ito N e r emin iscar is

,etc .

Quam di lecta , etc .,ac al ia , proutin code…l i br o ordinatur .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Septemb re 1 1 81 ] RERUM URBANARUM COMMENTARII . 93

superpolieium etpluvial e , presbyter i am ictum etplanetam , di a

con i amictum etdalmoticam, etomnes m itras al bos , officiales vere

omnes etiam extra cappellam ,videlicetsubdiecen i , tun icellas

albos supra roechota ; ex ultimotamen D . Huge de Bon z ii s , qui

epistole…dietoros erat, accepitamictum ,

al be…etc ingulum ,

auditores rote , cler ic i camere etadbelyti superpell ic io super

roccheta secretar i i vero etadvocati pluv ial ia alba supra vestessuas communes aceipiebant, eporturas pluvial ium super humer is

dextr is habentes ; cub icular i i , seuti fer i Papo etal i i ineedebantinhab ita suo consuete .

O mn ibus paratis , min i strante Bmo . D . vicecancellar io ,navieole

Papa i…posuitincen so…pr o precessione , otmor is est.Tu…Rmus . dominus cardinal i s Senens is pr ior diaconorum ,

accepto ferula sive baculo albo longitudin is palmerum quatuor velcirca , ordi oov itprocessione…de cappella predicte ad altare majus ,quo ivimos per nove…sacre…que Vaticana dic itur ;di cto (cappelleeteu…perven issemus ad nave…transver salem ,

ivimos ad dexterom usque versus porta…pr incipale…qua ad chomm alta r isù jor is diete basil ico ascenditur hoc ordine.

Precesseruntpr im i seutifer i Pepe , deinde eobicular n extracamera…. O r atores laic i etnon prelati . B arenes . Sec re

tar ii etadvocati mixtim , qui 8 hojus mensis , quod supra dicer e

preterm isi ex oblivione , cor a…SS . D . N . super proeedentia con

tendendo ,eoncerdarunthoc mode ,

v idel icetQootintervener intsecr etar i i , tetcapianta r advocati dign iores ,

hoc estpr imo recepti utr iusque offic i i , s imul deinde posteosrecepti , postea al i i b in i etbin i m ixtim antiquier ibus , advocate etsecretar io dempti s , qui ultimo…etdign iorem locum habeant;etin omn ibus his loc isto…ultime quam pr ecedentibus , pr imorecepti , s ive secretar i i sintsive advocati , dign iorem locum videl icetdextre manus habeant. Advocoti vere qui a ltro numero…secretaf ierom er ant, ibuotb in i etbi n i immediate ante illos duos , secretar ium etadvocato…d ign iores , dign iorem locum habentes hac

tamen cenditione etpr e hac vice dumtaxathoc ordinato sunt,_

ut“

i …socr etar i is quam advocatis nullo…_jus attr ibuatetneutr i

Beru…prejudicet, dc consenso Cornati de B lanche , Franc isc i dePadua etal iorum sex ol vocatomm cera…SS . domino N . presen

oa JU IIANN IS B EB CHAB DI, [Septemb re 1 1 81 ]

tio…etacceptantium nom ine collega ,de sac ro collegio RBmomm .

dom inerum s . M a rc i,s . Angel i , de Aragon ia , ets. G eorgi i cardi

nal ium ib idem pr esentium .

Acelyti . Cler ic i camer e . Auditor es Acolytus eum

tho r ibulo etnav icella . Duo acolyti eerofera r n. Subdiaeonus

cum cruce ctomnes college sui c i r ca eum . Duo subdiecen i

epi steles leetur i co…l ib r is evengel ierom ante pectus . Diaconus

evengel ium gr eco…dieto ros . Abbates foren ses . Epi scopi .

Arch iepiseepi . Episcopi eta rchiepiscopi oratores . Ah

bates U rbis . Patr ia r che . Diacon i ca rdinales . Presbytca rdinales . Episcopi ca rdinales . Diaconos evangelium in

latino dietor os . Doo cler ic i ceremon iamm .

Ego una…canna…pr o stoppa , etJohannes M a r ia al ia…eu…candela pertantes . Papa . sub baldach ino quod nebil iores laici

Urbis portabant, inter duos diaconos ass istentes eur ifr igium

pluv ial is hinc etinde portantes , continuo pepulo benedicens .

Doeanus auditor am rote cum toboleo ad collum°

pr o mitr a ,modius

inter duos seeretos eubieular ios , videlicetdomino…Laurentiumde M a r i etHieronymom Celegranum . Prelati non parati '$ueorum eappis vel habita , s i s intrel igiosi . Protonoter i i etiam in

cor o…cappis . Sequebantur etal i i togati .Quampr imum Papa fuitextr a cappella…s . G regorn predictam,

imposa i parvum man ipolo…stoppe in somm ita le canne moe etgenofiex i

,cann a…ipsa…dexter a mano c r eola…tenens , quam

soc ius meus accendit, me inter im ad pentificem ver so etalta voce .

dicente P ater sancte s ic tr ans itglor ia mundi idem factum est,etdix i secondo eum essemus antoGo…Papa per ven isset(3) extra nave…Vaticani pr edictam , et

essetc i r ca medio…a lter ius navis (4) transver salis ecclesie , occurr er ootc i tr es jun ior es presbyter i cardinales , videl icetde Comitibus

,G er onden sis etPa rmen sis

, qui detoctis capitibus , Paper everentia…fecerunt

,esculantes eum pr imo in ore , deinde in

I . Moe. Maaque dans Rinaldi , p. 72 .

2 . Tous les mss .,sons excepter celui da Vatican que Ri naldi a suivi , présentent

cette lacune.

3 . Ven isset. Dans Rinaldi .

1 . C irca medium altare majus. Dans Rinaldi .

[Septembr e 1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 95

pectore juxta cruce…palla ,inc ipiente ca rdinale de Com itibus et

al ii s duobus idem posteum facientibos qui omnes , pontifice hocmodo r eeepto . ipsum usque ad alta re majus associarunt

,imme

diate ante cardinales diaconos incedentes .

Papa ante majus alta re con stitoto,r edieruntad sua loca dicti ( l )

tres presbyter i (cardinales ; etPapa , deposita m itra fec itreverentia…c roc i in alta r i posito ; deinde confess ione…ordine con

suete dix it.Facta confessione , Papa non escenditad altar e sed ad sede…

in plano s ibi pa rata…inter em inentem , etalta re juxta infimo…gr ado…sol i i ub i ad altare ver sus sedit

,m itr a…in capite tenen s ,

quam recepitfacto confessione antequam de loco confess ion is

r ecederet, etco…co ante recesso… croc i predicte in altar iposito fec itr ever entiam . Papa s ic in dieta sede sedente , acces

sem otante eumtres pr im i episcopi cardinales , videlicetv icecancella r ius , episcopus Portuens is , collegi i deeanus ; Neapol itanus ,episc0pns Sab in ens is , ets . Ma rc i , episcopus Prenestinos ; omn ibus

°prelatis ac al i i s in suis loc is re…anentibus . Hitr es ante pontificem

’ ter ipsius sede…pr edictam etaltere ,juxta tamen intimo…

grado…al ler i s , ad ipsum pentificem ver s i se loca runt, quisqueeorum suo…cappellano…de m itr a s ib i servientem postse haben s .

Omnes etiam al i i ca rdinales,videl icetepi scopi etpresbyter i ad

dexteram ,diacon i vero ed s in istra…pepe accesseruntinter solium

etalta re stantes , cappellanos suos de m itra ei ser viontos postseE bentes .

O mn ibus s ic stantibus, depositi s a Papa ,

ac omn ibus m itr i s,

sur rex itpontifex etca rdinalis s . Ma r c i tortios etultimus ex predi cti str ibus , stans in medio ante dictum grado…alta r is , fac ie ad

pentificem versa , ad dextera…sua…habens v icecancella r ium , etad s in istra…Noapol itauum ca rdinale…qui quas i sibi ips is fac iesvertobant, sicoti assistentes episcopi in consecratien i bus episc0pomm stare solent, magi stamen ad pontificem tendentes , dix ithancorationem ,

nullo…versicolum pre…itten s nequeDom inus vobiscum ,

absolute incepit, dioons , intono orationum solemn ium festivitatum

1 . Domin i . Dans Rinaldi .

2 . Etin altari pos ita . M aaque dans B inal .

3 . Inter sede…prefatam. Dans Rina] .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Septemb re 1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 97

quod Senensis pr ior diaconorum solus in ambos manos aperto…acc ipiens Pape i llud imposuitdicen s Accipe pa ll ium , plen i

tudinem sci l icetpontifi'

ca lis offici i , ad honorem omn ipotentis Dei ,glor iose virgin is M ar ie ej us gen itr ic is, boatar am apostolorum P etr ietP auli , ets . r . E . Tu…idem pr ior , adjovantibos ipsum al i is

diaconis etsubdiecen is , tres spi nolos ipsi pall io infix itmoreconsueto.

Dato pontific i pall io ,utprefertur , cantores inecper ontintroito…

pro M issa etKy ri e eley son ,etPapa ascenditad altare eti llud

,

detecte capito, in medio oseulatus est, deinde etl ibro…evangel io

rum per sobdiocenum ,more sol ite

, s ibi oblatum . Tum i bidem

imposuitincensam , pr iore di aconorum evengel ium dictum nevico

le…m ini strante , etineen savita lta re ; deinde per eumdem pr iore…incensatus fa itib idem ipse Papa in corno epistole cu…mitra stans .

Quo in censate ,non accepitdiaconos assistentes ad escolom

,ut

mor i s est, sed ascenditad sede…em inentem,obi cardinal es et

prelatos paratos omnes ad r everentia…ven ientes accepit, ca rdinalespedis , manus etor is , prelatos vero ed pedis etmanos oscu

lllm

Faeto reverentia , surgitpontifex ,deposita mitra , eteu…assis

tentibus cardi nal ibus dic itintroito…etKyr ie eley son , cantor ibusinter im continue Ky r ie eleyson deeantantibos . M issa dieta estdeoctavo nativitatis beate Mar ie virgin is .

Dictis per pentificem introito etKyr ie eleyson , cesser ontcanfi s , etPapa dix itG lor ia in ex cels is Dea , quod com suis assis

tentibus cemplev itmor e sol ito . Tum in dieta sede dix itP ao:vobis , otorationem de octavo

, qua sub sua conclusione com

pleta , dixital ia…or ationem etiam al la voce dicens Deus,

gui corda fidel ium etc . ; qua…etiam sub una conclus ione com

plev it(3) etee completa inter im quod cantores re3ponderentamen ,

dixitsec reto ol io…per se , stans utpr ius , v ideli cetAdestasuppl ication ibus amn ipotens Deus etquod bumi l itatis nostre ger e ndumestmin ister io,tue virtutis impleatur eflectu

, per Dominum ,etc .

1 . Recipiens . Rinal .

2 . Ubi cardinales etprelatos paratos omnes ad reverentia…venientes accep1t, cardinalos ad pedis etmanus escolom. B ina l.

3 . Texte …oditié dans Rinal . , p. 73 .

T . 'O

98 JO HANN IS B URCHARDI, [Septembre 1 1 81 ]

Fin iti s , otsupr a , oration ibus predictis , Papa seditin sede emi

nenti predicta ,impos ita sibi mitr a ; etpr ior diaconorum cardina

l ium,videlicetca rdinal is Senensis , ferulam in mano accipiens etpor

tons,sequentibus ipsum subdieceni s , aoditor ibus etsocretar i is,

utsupra dictum est, indutis (t) , descenditad portam can celli

ub i in plane ibidem inter altare etportam fecitduas lineas ab altariad porte…, ad dextera…ctsin istra…,

in quol ibetlinea do quolibetex di ctistr ibus ordin ibus , effic iol es celleeans pr imes (3 ) versus adaltare subdiecenos , to…auditores etsecretar ios , ita quod de l ineaad l inea…sibi inv icem facies vertent. Quibus sic ordinatis etomn ibus detectis capitibus ex istentibus , ca rdinal is Senens is stansetipse capite detecte medius inter pr imes duos subdiecenos ad

altare ver sus , dix italta voce quasi legende E x audi Chr isto ;subdiecen i , auditores etseer eter i i r csmnderuntsim ili voce , quasidicendo , suo ordine staates Domino nostro Innocentie a Deo

decreta summa pontifi ci etun iver sa li P ape , vita ; quodtortio dictumestper cardinale…predictum , ettoties ab alus predictis responsum .

Deinde ide…cardinal is Senensis dixitSa lvator mundi . Subdiocon i etal i i predicti responderuntTui llum adj uva . Quod s im il itertertie per pr iore…predicto…dictum est, ettoties per illos reepen.

sum . Deinde dix itidem pr ior S ancta M ar ia , i ll i responderuntTui llum adj uva , quod bis per pr iore…di ctum ettel ies per illos responsum . Subjunx itposthoc pr ior sancteM ichael etill i responderuntTu i llum adj uva . Eti d seme] per pr iore…estdictum etseme! peîi

'

illos responsum , sicque laudes continuate, proutinfra sancteGabr iel etc .

Deinde dixitpr ior eadem vece Kyr ie eleyson ,eti lli responderunt

Kyr ie eley son . Tandem omnes etpr ior , ac etiam ali i predicti cumin simul eadem voce dixeruntKyr ie eleyson .

Laudibus s ic explctis , que da…dicerentur , Papo seditin selle

suo, etcardinales oe prelati omnes in suis locis cum mitr i s

sedebant, pr ior etal i i predicti redieruntad loca sua ,videl icet

pr ior ed corno epistole al ler is in scabello suo sedit, al i i in ter ra

1 . Indutas . Rinal . , p. 71 .

2 1 Castelli . B ina l. etmss . 1 1 7 .

8 . Pr imus versus ad altare subdiecenos . Rinah

[Septemb re 1 1 8 1 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 99

ctsubdiecenos in loco sol ito , dix itepistole…latina…, etposteu…al ia s greeam , etcontinuata estm issa ordine consueto Papacelebrante , n ibile pen itus immutato . Qua fin ita , Papa in altar isine mitr a deditbenedictionem

, etnon indolgentiam .

Data in alta r i benodietiene ,Papa , retente pall io ae omn ibus

ali is paramentis , r eassumpsitm itra…pretiosam , chi rotecas etannulum pontifiealem ac el ios annolos , etaccess itsella portatus ,sub baldachino ad suggestum in loco benediction is preparatam ,

precedentibus ipsum omn ibus car dinal ibus , prelatis etal i is paretiin suis paramentis etmitr is ac ornamentis seu habitiba s , proutmisso inter fuerunt, proeessional iter , sine tamen lo…inar ihus etincenso . Papa i n suggeste constitute seditin sede em inenti ibidemsibi parata , ubi , expectato quod pepulos ecclesia ex iretetinplatea congregaretur , extracta per ca rdinale…s . Georgi i m itra ,

cardinalis Senens is , pr ior predictus . imposuitPape regnum ,nob is

circumstantibus acclamantibus , Ky r ie eleyson alta voce ,seme]

tantum .

Papa s ie coronato , idem Senensis denunc iav it( 1 ) plenar ias indulgentios pepq concessas verb is latin i s

, etposteum cardinal is

s. Georgi i verbis vulgar ibos , ed populo…versi stantes .

Indulgenti is hujusmodi pronunc iatis , deseenderuntomnes desuggeste , etPapa cam ca rdinalibus tantum etpauc is servitor iba sintr avitdomo…residentie Bmi . D . ca rdinal i s 3 . Mar io in Pertic aarchipresbyter i basi lico predicte ,

in cujus cur ia sive horte fuit(tarata collatio pre eisdem pontifice etcardi nali bus .

Prelati vero etoffic ia les ee olio digne persone intramntdomo…canon icalem domin i Celsi de M ellin is ejusdem basi lico canon ic i ,

prefato domui ca rdinali s contiguem,ubi etpre ill is collatio ordinata

erat, etib idem collatione…feeemnteum pinecch iatis , con foction ibus , malvasia , ethujusmodi , que pa rata fuerant. Ta…en pr idie

ordinatum , quod collatiobee fierel antequam Papa suggestum ascen

deretetcoronaretur ita quod postmodum eoronatus sine …ora

ad Laterano…equitaretquod etmagis conven isset. Sedhoc mane ,nobis de bas ilico

‘

exeuntibus , al iquibus v iso…estid magis pleeere ,

sicque orde pr ius datos perversos estetmale.

Faeto collatione , Popa , cardinales , prelati etalo omnes parati ,1 . Renunciavit. Rinal .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Septembre 1 1 81 ] RERUM UB BANAB UM CO MMENTARII. 101

Due alucur sores , vestibus rosaceis induti , equestres , ea…duebus vex ill is rubeis pr imis de xo major ibus , in quibus depieti erantdue Spir itell i quos ehem b ines vocant.Gabr iel de Cesar in is , eonfaloner ius Urbis , totus in arm is albis ,

cum mantellina s ive sopraveste detoilette rubeo , equo…bordato…equitans s imi li vestototal iter coopertum , hinc inde literas habensS . P . Q . R. , portans vex illum magno…armorum Popul i Romaniapud se habens quatuor farn il ia res pedestres , bocales albos longosdeferentes ,mantell in is de beccas ino rubeo indatos , similibus Iiter isintr ansver sum ante etretro ornatis .

D . B crnardus de B randeburg, tune costes etcanon ica s ecclesieMoguntinc qui in Urbe eratpro eonfirmatione B . D .

,D . B ertoldi

de Hennembcrg elceti Moguntincnsis , nunc deeanus ejusdemecclesie , loco preceptor i s sive procurator is ordinis beate M ar ieTheuton icorum ,

in a rmis utalter , mantellina…habens detoilettealbo cum cruce n igra ante etretro , equo…simi le…equitans desimilitoilette , cum magno pennone armorum ordin is predicti , apudse haben s quatuor fami lia res , utalter , mantell in is beccasin i albieum c ruce n igra ante etretr o indutes .

Johannes Franciscus de B a lneo comes in armis utalo due ,

mantell ina…habens detoilette alba…totem , etequo…bordato…dctafi

’

ctta simil itotal iter coopertum , apud se haben s quatuor familiares mantellin is de beccasino albe indatos , portons vex illum cum

armi s Pape .

Anton ius M i r andule comes in a rm i s,utalutres predicti man

tello…habens sive supraveste…ex ta ifetta rubeo etequo…bordato…in simili toilette coepertum , portans vex illum Ecclesie

apud se habens quatuor famil ia res mantell in is de boccas in is indutes .

Thurc0pellor ios B hodianus , magn i magistr i ordin is s . JohannisHierosolymitan i orator , in a rmis utal i i quatuor predicti , supraveste…habens detoilette mbeo cum cruce alba per medi a…,

ente etretro , portans vexillum ordin is predicti , v idelicettotum ruben…cum magna cruce elba per medium , equo…bordato…equitans ,supraveste…ex similitoilette cu…c ruce hahentcm ,

habens apud se

quatuor familia res pedestr es , mantell in is de beccasino rubeo cum

cruce alba ente etretro indutos .

Hi quinque , suo ordine predicto , v idel icetunus postel io…equi

102 JO HANNIS B URCHARDI, [Septemb re 1 1 81 ]

tabant, licetin va s a…pl is petuissentconven ienter pr im i due ,deinde ol i itres ins imul equitasse , v idel icetad dextre…Alemanno

rum, ed s in istra…pepul i romani , deinde io cr oc iate medio B he

dianus , cruce…ferens ,ad dextera…Eccles ie etad s inistra…

a rmer am Pape vex i lle deferentes .

Duedec im equi alb i com coeperti s de velluto c remesine ac sellisetfrea is deauratis or natissime ,

ques duodec im fami liares Pape

vestibus r esacei s iodati dueebantper fronum ,boca les r abeos euro

…ixto depictos longos in ol io manugestantes ; h i i unus postol io…or nate ineedebantQuatuor c ives romani , seutifer i honor is nuncupeti , c roatia vesti

bus indati , bini etbin i equitantes , quorum quilibetpertabatuomocappella…de velato c remos ine , aureo er letto c i rcumdatum etpendentibus ser iceis cremesin is euro …ixtis supra baculum longitudin is quatuor palmerum vel c i r ca

, velluto cremesine coopertum ,

eapothehentem larga…in modo…teller i i , utcappello…substinerct.Cubieular n extra camer a…eum cappucn s atin capello.

O ratores pr incipum non prelati , sed la ici , ac cum eis barence.

Subdiaeonus eum c ruce , eerofera r i is etthur ibulo , seco…habens

elios subdiecenos colleges suos .

Duedec im farn il iares Pape vestibus rosacei s induti , qui xn magnaintortic ia alba acconsa ante c orpus Chr isti ferebantpedestres .

Unus fam il ia ris sacr iste equester , s i recto memin i , superpellicioinduta s , qui super baculo inaurate lanterna…fer cbatcum candela

acconsa pre corpore Chr isti ; equus al bus bene do…itus etplacab il is velluto cremosine coeporta s com freno etsella inaurotis , que…ducebotfamiliar is sac r iste veste resacea indutas

, al ia manu

baculum ruben…utceler i xo portons , cum corpore Chr isti in capsadamasco seu brucehate albe coperta ; desuper portabatur baldach ino…per c ives re…anos

, qui xo vicibus se mater an i,hoc est

alias loco alter ius portavit, proutetali i ad baldachino…Papo

deputati fac iebant.Sacrista , pluvial i albe paratos etmitra si…pl ic i , equo…beccasino

albo sive fustagno cooperta…sub se habens , baculum album

longitudin is c i rc iter quatuor palmerum manudextre portabat.B aptista de Arcon iba s etStephanos Franc isci cives romani , qui

[Septembreuan RERUM UB BANAB UM CO MMENTAB II. 103

loco doom…prefecterum naval iam, qui antiquitus haber i selebant

ethoctempore non sunt, ordinati fuerantduobus plavialibus albisinduti , apertur as in spatola dextera habentes , cum bi r retis suis

consuetis ; sub plavial ibus etiam suos vestes sol itas habebantbene. .

rar ias ,tamen simul equestres ineedebant.Cantores cappelle nostre superpellici is induti . Secretarn et

advocati mixtim cum suis plavial ibus . Acolyti , cler ic i camere ,

auditores rote , omnes in albis . Subdiaeonus latinos, diaconus

etsubdiecenos grec i , sacr is vestibus induti , quorum …edios eratdiaconus , a dextcr is ejus latinos eta sin istr is grecus subdiecen i .

Abbates forenses . Episcopi . Arch iepiseepi . Episcopi

Pape assistentes . Abbates U rbis . Patr iarche . Diacon i

cardinales . Presbyter i cardinales . Episcopi cardinales

Duo diacon i cardinales Pape assi stentes , inter ques dominusSenensis pr ior eorum qui evengel ium in missa dixer atmediuserat, postquamprecessione…hanc ordi nav it. Papa , cujus equa…ducebmtscooter etconser vatores U rbis , quia laici dign iores ipsisnon interfoerunt, sub baldachino quod c ives roman i capita regionum etal ii nebi liores cives , qui continuo in satis eepieso numero

ante Papa…ineedebant, usque ad Laterano…pertabant.D . Philippus de Canonic is B onon iensis , scuti fer Pope etmares

callos , ca r ie soldanus nuncupatus , equester , duas seersellos sive

saccos monete videlicetcarlcn is , ba ioch is , quetren is ctdenari is

plen0s ad sella…equi ante se habens , pecun ios hujusmodi in loc is

depuiatis etali is , ubi oppress ione…videbat, populo prej ic iebat'

.

D . Anton ius de Grassis , deeanus rete , in superpell icio ,tobelea…ad collum habens pro mitra , medius inter DD . Laurentium de

l i ar i etHicronymum Calagranum sec retos eubieular ios Pape .

Unus serviens armomm , equester , umbreculum portone.

V icecamer ar ius , baculum in mano portone, utsac r ista .

Qa ida…prelati non pa rati .Protonar i i , in coro…cappis .

Auditor contiodictarom etcor rector litera rum apostol icarumhoc loco non ineedebant, cu…auditor essetar chiepi scopus etalias nno adesset.Omnestogati cur iales , qui volebant, sequebentur .

Hoc ordine ad Laterano…estper ventum .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Septembre 1 481 ] RERUM UB BANAB UM cennenr xon . 1 05

Pervcnto ad altare majus , Papo descenditde sede qua…soldativi mmpentes etlacerantes sibi veodicamnt( 1 ) etgena fiexus in

faldi stor io, deposito regno , orav it.Faeto oratione , accepto mitra , ascenditad sede…eminente…

marmorea…in tr ibuna sol ito parata…(2) ubi pr ior etcanon ic ilateranenses Papa…sedere feeemnt

, quod jocoro vi debaturQuo s ic s

‘

odcnte , cardinales omnes eu…honer ifice elevam ntdicentes (4) Sm citatdcpulver e egenum ,

etde ster oor e er igitpauper em ,

utsedeatcumpr incip ibus . etsol iumglor ietcncat. Quo facto , pontifexaccepitde gremio D . Falcon is thesaurar i i sui tres pugilletas quetrenorum etdenar iorum m inutorum successive etinter populo…pr ojec it, dioons Argentum etaurum non estmihi ; guod autemhabeo, hoc tibi da . Accepitdeinde pr iore…etcanon icos predictestantum etnon el ios benefic iates adpedis escolom Tom (7) stans ,deposita mitra , propter cruce…sua…que per sobdiocenum more

solito cera…ce rctinebatur , populo solemn iter benedix it, dioonsSitm en Domin i etc .

Eratautem o rdinata…quod , Papa ed Laterano…pon ente , per

scale…sua…que ibi parete erat, de equo descenderetetpr ior aecanon ic i Latcranenses , qui pr oeessional iter ibidem aderantinsuperpellic i ie etalmoti is , ipsum rec iper entetin sede marmor ee

stercomr ia ouncopato (8) eellocarent, utjocoropotius quam sedere

1 . Ces scènes de violence étaientdans les …murs etse reoeuvclaientgénérale…entaucoumnnemontde chaque Pontito nouveau. (Voy . Franc iscus Cancellier i , Stor i a ,

dei solen n i possess i de Somm i Pontefic i da Leone I I I a P io VI I . Roma , 1 802 ,

p. 1 0, 41 , 1 9 ct2. Atr ibanqooi ito parato…. Rinal . , p. 74.

3 . Quod facere videba atur . Rina l.

1 . Cardinales omnes cloverootvece…di centes . Rina] .

5 . B icone. Manque dans Rinal.

6 . Phrase légèrementmodifico dans Rina] .7. Tu…. Mauque dans Rinal .

8 . O n o era que la chaise stercorai re étaitdestinée vér ifier le sexe da Papa non

vellementèla , etla malignité etl ’

ignorance ontcontr ibué perpétuer cette legendeaussi fausse que l

’

ex istence de la Papesse Jeanneo laquelle oa l 'a rattachée.Lorsque le Pape a r rivaitsous le portique de S .

-Jean de Latran,le pr ieur etles

chanoinez de la B asi liqoo le faisa ientasseoir sur une chaise de …arbre appelée stercoraire, les ca rdinaux venaieutensuite le relever , en cbantantle versetSuscitatdepolver e egenum etde stor cer e er igitpauper em utsedoat, etc . (Voy . Mobillon , M use

Ita l i cum ,t. II, p. 2 1 1 , O rdo auetore Cencio . De B requigny (N ot. etE st. , 1 . I, p. 79 ct80 .

— M us . Ita l . , 1 . I] , p. cxx 1 etcxxu.— N otetE .ctr . des mss . de

la beh! . cheRai , 1 . II, p. 580 . FioravanteMartinell i , Rema Ri cer cato , Venetia , 1 57 1

we JO HANN IS BUB CHABDI, [Septembr e non

videretur ; ac deinde card inales ipsum cloveroot, dicentes Suscitatde pulver e etc. Etpontifex tres jaetus ibidem facerct, dicens ( 1 )Argentum etaurum etc . Tu…pr ior predi ctus cmeem qua…manu

gcstabat, cardinal i Mediolanensi orch ipresbytere Lateranens i , siinterossetac propter podogram offic io…hujusmodi peragere

posset al ioqo in pr ior i diaconorum cardinal ium ofl‘

er ret, quiea…pontifici per r igeretoscalonda…, etinde cam ipsi pr ior i restilacret. Posthoc pr iore ipse , etcanon ici s antiphenam E cce sacerdos magnus , deinde Te B eam laudamus

,decantantibus , preces

sionalitcr inceden libus , ad majus altar e pr ocederent, ub i Papa ,deposito regno , ora retin faldistor io genufiexus . Deinde, acceptomitra , in altar i populo benediceret, solemn iter dicens S itnomen etc .

,absque indulgentiarum publicatiene . B enedictione

data , Papa cu…m itra ad sede…marmoreo…eminente…predictamaccederet, etin ca sedens , pr iore…etcanon icos predictes ad pedisescolom rcciperet. Deinde ad palatium Lateranense doceretursed propter tumulto…predicto…hce sic ordinata observar i nonpotuemnt

, que utpr ius dieta…est, acta sunt.Benedictiene per pentificem , utsupr a , dota , ascenditper basili

cam predicto…ad palatium Lateranense , ctcu…perveni ssetadpr ima…aula…magna…que aula eencil i i nuncupatur , pos itum fuitfaldistor io…ante grados lapidis , super quatuor columnas positi ,qui monsura Chr isti appellotur (3) ubi Papa sedit, rcnibus ad dictumlapide…versis .

p. 1 51-8 . La Papesse Jeann e de Phi lo…neste Junior . B ruxe 880, ch . VII.

p. 87 De la cha ise probatoire etsurtoutl’excellentouvrage G iovini

E same cr iti co degl i atti e documenti r elati vi a l la fa vola della lava….

M i lano. 18 1 5 , ch . xx . p. 1 75 La Sede pertugiata , où je relève une légère er reur .

B ianchi G iovin i prétend que Mobi llon (p. 1 77) s'

esttrompe en disantque l’

usage de

la chaise stercorai re etdes deux autres chaises de porphy re de la chapelle de SaintSylvestre n

’

estpas …cotionné avantCencius , eti l c ite comme preuve son allégatiouletémoignage de Pandolphe de P iso sur la prise de possesso de Pascal II en 1 099 .

Mabi llon no l‘

ignoraitpas (Haro…sedia…qui …e…iner itlovoni nomine…ante Pandolphu…supra laudatum (p. cxxu) , etplus loin i l donne le texte meme de Pandolpbe,

auquel B ianchi G iovini renvoie le lecteur . Mab i llon ditseulement(t. II, p. em a ) que

Cencias estle premier qui aitdonné a la chaise de …arbre l’épithète de stereorl i c,

sede stercorar ia . quo nomine Censius primus asus invenitun1 . Texte modif. dans Rinal .2 . lnteresset, alioqoin . Rinal.

3 . Dic itur . Rinal.

È una pietra di mischie, lunga palmi 7 meno un'

oncia,e larga palmi c inque ,

[Septembre 1 1 81 ] RERUM UB BANAB UM CO MMENTAB II. 101

Inter im Bmw . Dominus cardinal is Novar iensis , subpr ior pres

byteremm cardinalium ,loco ca rdinal is Mediolanensis pr ior ia

eorumdem presbyteromm qui infirmus erat, sine femla , ordinatiscoro…pontifice ,

diete faldistor io cu…mitra sedente , etcordinol ibus hinc etinde oltre ipsum cu…m itr is stantibus , subdieceni s ,

aoditor ibus , socreta r i is etadvecotis eo ordine proutpr ior diaconom…in basil ica s . Petr i fecorat, ita quod inter pontificem eteosessetapati a…c irc iter tr ia…eannerum

,stans sine mitra inter

pri mes subdiecenos , eum al i is pred ictis , diseepertis cepitibustantibus , ad pontifieem versus , fec itlaude…alta voce quasilegende dicens E x audi Chr isto, i ll is respondentibus Domin a

nastro Innocentia etc . ,totvic ibus eteo ordine , ac de verbo ad ver

bum , voce cttono proutpr ior diaconorum supradictos in dietabasilica s . Petr i feeerat.Laudibus fin itis , Papa ductus estad portam cappelle sancti

Silvestr i juxta quam posito suntdue sedes porphi r ee nude ad

quorum pr ima…a dextr i s perte pos itam , Papo sedit, quasi jaeeret;quo s ic sedente , pr ior Lateranensis predictus deditPape ferulaminmanu in signa…regi…in is etcorroetioni s , etclaves ipsius basilico etLateranensis paleti i , in significatienem potestati s claudendietaper iendi , ligandi etselvendi .Pontifex , receptis , utsopra , ferula etclavibus , sur rex itde sede

predicto, ctaccessitad olio…e sinistr is diete porte posita…(2) inqua s imiliter seditquasi jaeeret; sicque sedens , fem lam etclavesprior i predicte restituit, qui pr ior deinde pontific i , adhoc utprofertor sedenti

,supra planeta…cinx itz ena…de ser ice rubeo

,com

borsa purp… il li appendente , in qua erantx o lapides pretiosimodic i valor is , cum xo sigill is etmuseo l icetantiqui l ibr i

oncia 1 e che posata sopra quattro colonne di marmo bianco, era chiamata m en

w a 0hr i sti , e misura d i Cr isto. e anche adesso si conserva nel c laustro Lateranense.

c rscus Cnncsnur—mx (oav . cite, p.

1 . Electus in i l l is duobus sed1bus s ic sedere debet, ac si videatur inter duoslectulos jocoro, id estutaccumbatinter Pr ia cìpis A

'

pestelorum pr imato…Petr i , etPauli doctor is gonfio…predicationem. O r do Roma nus , auct. Cann e . Mabi llon , Mus .

t.. II, p. 2 12 . Sur les deux choices de perphyre de la chapelle de S .—Sylvestre ,

voy . O nuphr ius Panvinius De pr a:c ipui s U î’bt8 Romae sa n cti or i busque ba si l ici s qua s

septem ecc les i a s vulgo vaca ntl iber . Roma ,1 570, p. 1 85 .

2 . Pos itam. M aaque dans Rinaldi , p. 75 .

3 . In z ona notator cont…entia castitati s , in borsa gaz oph i lac ium, quo paupores

Christi nub i antur etvidue. In duodec im sigil lis , xa apostolorum potestas designator

https://www.forgottenbooks.com/join

[O ctob re 1 1 81 ] RERUM URBANAB UM cosmonr xmr. 109

…io profeti thesaura rn sui . Cardinales , recepto presbyter io ,oscu

labentur manum Pope ,capite incl inato sta ates ; prelati vero genu

fiex i esculebantur pede…Pape postsubdiecenos inter auditores ,quia magna cenculcatio fuit. Access i etego ad pentifieem qui

mihi deditducato…una…otcar lea am una…papales cunei sa i .Dato presbyter io , Papa sie pa ratos ascendited palatium Late

ranense ad cameras sibi pa ratos abi quievitaliquantulum ctfecitprandio…sola s cum suis domestic is .

Cardinales i verunted camer as , in canon ica etalibi pro eis

par atos , etsimil iter feeem ntpr endiam .

Pre Roman is etoffic ial ibus ca r ie parato fueruntmultem en se

ctc ibar ie in abundantia in palatio Later anensi in infer ior i ejusparte , ub i omnes ca…magna confusione pransi sunt. Ego remans i

in prandio in camera Bmi . D . ca rdinal is s . Ma rc i .

Eodem dic , ci rca hor a…x xu SS . D. N . indutas amicto , alba ,

cingolo , stelo albo pr etiose , cappella…haben s cx velluto c reme

sino , pr ecedentibus cruce ctcardinal ibus , cquester redi ited pelatium apostolica…apud s . Petr a…eo ordine que felic is remin is

ceotie S ixtus papa l l l l in hujusmodi habita equita re solebat.Fer ia secondo, 27 mens is septembr is , ordinato castro dolor is et

ali is rebus opise0porum pre exequi is i n ecclesia beate M ar ie dePepule , celebr ata fuitpr ima missa exequia rum publico per un a…ex RRmis . DD . presbyter is cardi nalibus , in B Bmorum . cardinal ium

presentia etaliorum prelete rum dote candelo omn ibus in co…potenti numero ,

sed modic i pender is . Pestmissam ,hab itus est

sermo etdeinde per quinque cardinales facto absolutio , otaliaomn ia sontobservata more consueto .

Deinde singulis diebus mortis , merca ra , jovis , scilicetetlunemediate sequentibus , quida…episc0pos m issa…publ ica…cele

brevitetabsolvit, mi ssa fin ite ,more consueto .

Sabbato , 2 mens is ectobr i s B . i n Chr isto pater D . Laurentius…iseratione divina patr iarche Antiocheous Reme diem elaus itextremum , etcode…sere e fratr ibus conventos beate Mar ie super& 1crvam assoc iatus estad ecclesia…dicti conventus etibidemsine pompa solemn i sepulta s in pace reqo1esc it.Fer ietortie , 5 mensis octobr is in eccles ia beate Ma r ie de Pepole

celebrate tuer ontultime exequie pre an ima quondam cardinali s

1 1 0 JO HANNIS B UB CHAB DI, [O ctob re 1 1 81 ]

Metisconens is . M i ssa…eelebravitunus ex presbyter is cardinal ibusin cardinal ium etpresbyterorum presentia , etpostm issa…ccle

brons cum quatuor al i is ca rdinal i bus more sol ite absolvitHis diebus ven itad Urbe…B . in Chr isto pater D . N icolaus opi s

cepus Lueens is eum quodam collega suo ; ven itad Urbe…pro

obedientia prestando nomine Commun ita l i ls Lueensis ; qui fuitreceptus per fami l ies SS . D . N . etremenorum dominerumcardi

nal ium , etad doma…hospiti i sui assoc iatus qui deinde in tertiaaula paloti i in consistor io publ ico pr estititobedientia…predictamsancti ss ime D . N . ordine etmore consuete etordinate .

Sabbato 9 mens is octohr is habitum fa itgenerale capitolo…fratr a…ordin is predicatomm in convento beatoMa r ie supraM inerva…pre electione geoerel is eorum ,

etin votemm collectiene reperto…estmagistr a…Joanne…de Carte Papiensem ejusdem ordin is

professore…etque…dom ipsius ordin is professore…Veneta…par ia vota habere , cx quo embe per suos partiales in generalesreeepti sontetpublicati , etsuper altare ecclesie dicti conventuspositi successive ,

unde magnum scanda lo…inter fratres dictiordin is estexortum etmagna confusio

,edoc quod n isi guber

nator U rbis cu…gente sua occor r i sset,majore ineenven ientio

essentsubsecuto tamen SS . D . N ., ad instantiam Bmi . D.

ca rdinal is Neapol itan i dicti ordin is preteeter is , qui partes ill ia sVeneti fovebat, ita volente etmandante , Veoetus officio…ipsum

rctinuit, altero preter sua…volontatem acquiesccnte .

Dominica , 1 0 dicti mensi s octehr i s , para l is pre more omn ibus

epportun is pro exequi is in ecclesia beate Mar ie super M iner vam ,

habita estm isso publ ica exequal is pro an ima bone memori e

Lauronti i patr iarche Antiochen i , qua…eelebravit, si rectomemin i ,R. P . D . Stephanos ar chiepiscopus Antiba rensis , seu al ias epis

copus . InterfueruntRRmi . DD . s . Marc i , s . Angeli , Agr iensis , de

Foscaro , ets . Georgii cardinales , quibus data suntintortic iamagna ,

1 . Hier i nocte a ore 6 mer i el B rno. Card . M atisconense e innan z i di fal ito ; Dio abbia fatto verace perdono al l

’

anima sua . Depeche deVespucci da

tembre 1 1 81 . ( lo Ta bul . Ref. c la ss . X, Dist1 , n° Il futenseveli dane

de Sa inte—Mar ie da People .

C'

estdono tortque Fr i:on (G a l l i a Purpur ata , p. ei Palatina (Fasti Ga r d .

omn ium S . R. E etc. Veneti is, t. II, p. 866 7) disentqu’

i l mourutle 1 1 decembre 1 1 81 .

[O ctobr e 1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 1 1 1

atin exquns cardinal ium , etprelati compla res etalu. O mn ibus

date suntfoca le atin ehsequi is cardinal ium fier i selet.Postmissam , habitus estser…o , etdeinde per celebrante…et

el ios quatuor prelatos facto absolutio , etal ia more consueto funes

tium vestitorum eratnu…erustr inginta vel c i rca .

Fer ia quarta , 20 dicti mensis ectohr is c ir ca hor a…vigesimom

seconda…, venicnti ad U rbe…Ill . D . Alphonse Calabr ie duc i ,

sereni ssimi Ferdinandi Sic il ie regis pr imogen ito per porte…beateMar ie de Pepulo veneruntobviam usque ad ponte…Molle…ac

ultra etc itra RRmi . cardinales vicecancellar ius , Neapolitanus ,Parmensis, Aragon ia froter duc is ven ieotis , Senensis etunus al ia s ,quo…non bene consideravi , tamquam particolar es domieell i .Deinde per porta…predictam veneruntomnes ali i RRmi . DD.

cardinales in U rbe existentes collegialiter . Ah eo loco quo dux ah

illis sex cardinal ibus recepta s fa it, equitavitipse medina inter v ieecancella r ium etNeapol itanum ,

sequentibus ali is quatuor cardinal ibus bin is ctbinis ; sed cum prope portam se opprepi aqoaret, co

1 . Le roi da N aples, qui n’

igaoraitpas le haine que lui porta itInnocentVIII alorsqu

‘

i l n’

éta itque cardinal , lui envoya seo propre fils , pour le gagner per cette attenlion respectueuse. O n l itdans La Congiur a de

’

B a r on i del Regno di N apol i centr ai l Re Ferd inando P r imo, r a ccolta da l 8 . Cami l lo Portio .

— In Roma , 1565 , liv. I,

lol. Il verso et1 2 .

11 Dopo la pace di Lombardia . mor i S isto, e a lui successe Innocentie ottavo ,

primo cardinale di Molfetta . e nominato G iovan B attista C ibo, di nations Genovese,boemo piacevole e hu…ano, ma che in minor fortuna odiava i l Duca di Calavr ia e il

Re, si per esser nato di padre Angioino, che sotto i l re Rin iero …elt' anni aveva rottala città di Napoli , come per la loro crudeltà . e per li peci r ispetti , che ne

’tempi adietrohan n no portato a lla Chiesa ; della qua le, centra fa rmi de’

Franchesi e volontà da’

Bagnicoli , erano stati con serr ati . Acc resceva questa ma la dispositione la contumaciadi Ferd inando, in negar li i ltr ibuto, che chiasca no anno il Re di Napoli , in recogni

tioue del fondo, sono avez z i di pagare a lla Chiesa affermando il Re, esseri statorimesso da suoi predecessor i , e che si doveva per i l Regno di Napoli e di S ic i lia .

Queste erano le cagione publiche ; ma le pr ivate, scoperte dal tempo, padre dellaver ità, discendevano da piu alta radice. Fo costui i l primo di tutti i Pontefici che,

s'

hsbb ia memoria che nutr isse in Palese, e con r ichez z a , e stati honorasse li figliuol i

non legitimi , perche fino a que’ tempi , setto pia honoreveli nomi , gli haveaae coperti ,

e houestati ne beveva egli due l’

uno Fanceschette e l’altro Teodor ico si nominava ,

e perche amava molto Franceschelto, e bra…ava , chedi boemo pr ivato, mediante larn . fortum , divenenisse Princ ipe : non veggendo parte alcuna nell

’

Italia , dove…piuagiata…entc collocarlo, che nel Regno, havendone la predetta occasione,si dispose trarne Ferdinando e ponervi persona che r iconoscesse i l Regno da lui ,

etin compensa arri cchisce i l figliuole di honori e di s ignor ie messo e cioe dall’

esempio di Pio, che, sotto i l medesimo Ferdinando, con simi li arti beveva essaltatain qm ti paesi la sua famiglia .

https://www.forgottenbooks.com/join

1 1 01 1 B EB L'

M URBANARUM CO MMENTAB II. 1 1 3

inhoncstissimus fuitctmajor i pa rti ca rdinal ium displ ieuit. Debobotcui…dux inter duos sen iores diaconos in ultimo loco , utvenerat,equitantes , iter a…equita re, non inte r pr imes episcopes , quod sol iimperator i conveoit; tamen quia ito plocuitvicecancellar io , nonpetui al iter ordinar e .

Fer ia sexta prox imo preter ita 22 dicti mens is ectohr is c i rca

primum hora…noctis obi itRmus . in Chr isto P . etD . dom inus

Stephanos titoli s . Mar ie in Transtiber im presbyter ca rd inalis

Mediolanensis vulga r iter nuncupatus , Rome in palotie r es identiesue ; cujus cadaver circa dec ima…hora…ejusdem noctis s ine

pompa ad bas il ica…pr inc ipis apostolorum dc Urbe portatus est,etde ca in Vaticano juxta haptismalem capello…ed…or a…dopositum , cujus an ima requioscatin paceFer ia quarto, 27 dicti mensis ectohr is , veneruntad Urbe…R. in

Chr isto pater D. Adr ianos episcopus Senensi s et, si recto memin i ,due ali i c ives c ivitatis Senensis pro obedientia SS . D . N . prestandomissi ; a famul is SS . D. nostr i etromanomm de…inomm cardina

lium etorator ibns recepl i fuer ant, etusque ad hospitium Angel iprope cu pa…Flero, mere ethonore sol ito assoc iati .Sabbato 30 dic dicti mens is ectohr is Rome in palatio apostol ico

apud s . Petru…in publico consistor ie in tertia aula habite , profetioratores nomine c ivitatis suo ,

episcopo Senensi c reato, prestitoruntobedientia…su…mis pontificibus debita…prefato SS . D .

nostro mer e consuete .

Feria secondo, 8 mensis novembr i s , perato ex more castrodolor i s in Vaticano extra capello…sanctorum Andree etG rcgor i iin bas il ica s . Petr i cumtel is etarm is ac ali is epportun is dieta estmissa in capello predicto , pr ima m issa exequia l is pro an imo bone

memor ie Stephan i , titoli 3 . M ar io in Transti ber im presbyter i cordinali s Mediolanens is vulga r iter nuncupati , qua…in B Bmorum .

DD. cardina lium, preleterum etal iorum cur ialiom presentia

eelebravitunus ex RRm is . DD . presbyter is cardinalibus . Postmissam , habitus estsermo , etdeinde per celeb rante…etel iosquatuor ca rdinales facto absolutio etalia observato mere consueto .

lnfra novenam , singulis diebus , eelebravitpr ima…missa…quidem1 . O n attr ibua sa mortaudépitde n

’

avoi r pas succédé à S ixte IV . Voy . Gor im

berto, p. 162 .

“l'. I.

1 1 1 JO HANN IS B URCHARDI, [Novemb re 1 1 8 1 ]

episc0pos , etin fine absolvitmero sol ite . Dodi autem schedula…il lis qui cous habueruntprovideodi pr e exequi is hujusmodi de

rebus opportun is , hujusmoditeuc r iscere pr e cxequi is bone memor ie Stephan i Mediolanensis erdi

nando

pre pr ima dio

pre ca rdina l ibus etaltar i i ntortic ia sex li brarum quodl ibetnumerotr iginta l ib . cr…xxx ,

pre ei reumc ir ce penn i s , intortic ia quatuor l ibrarum quodl ibet,numero quinquaginta sex l ib . ccxxn n ,

pro benc is hinc etinde juxta castrum dolor i s , ejusdem ponder i sintortic ia numero v igin i i quatuor l ib . xnv1 ,

supra castrum dolor is etpro sepoltura , intorticia ejusdem pon

dor is ondec im . lib . x1. 1v,

candele duorum l ibra rum quol ibetpro oretor ibus prelati s etfunestis , numero docente l ib . ceco,

un ius l ibre quol ibetpro canon ic is , cubicularns , scutifer i s Papeetcapitaneis , numero trecento lib . ecc ,

medie l ibr e quol ibetpre official ibus , cur sor ibus , numero trecento .

quatuor unc ia rum quol ibetpro castro dolor is etpepulo distr ibuendo numero cento…etoc io .

parve pre m iss is de viginti quinque pro l ibra ,totidem pro die ultimaPro quolibetvere di c infr a novena…ordinentur intortic ia quatuor librarum quodl ibetsupra castrum dolor i s quinque, juxta ide…castro…v iginti , pro sepoltura due , pro celebrante uno…, c i pro

elevatione sac ramenti ceto . Fac iantin summa intorticia tr igintasex .

Candele duarum l ibrarum quol ibetnumero cento… lib . ce

un ius libro , conto…;medie l ibr e

,docente ; l ib .

quatuor anelaram, trecento ; l ib .

Perve pro miss is de v iginti quinque fpro l ib ra . l ib . x .

Deputentor due qui ecc ipiantcera…eb artifice ,teneantcompu

tum, custodientetpres intdistr ibution i ; b i i habeantduos famu

les qui ea…pertentquando distribuitur hoc estepus fidelitati s .

[Décomb re 1 1 81 ] RERUM URBANARUM GO MMENTARII. 1 1 5

Fer iatertia ,1 6 dicti men s is novemb r is

, dieta fuitultima m issapubl ica exequial is pro an imo profeti quondam ca rdinal is Mediola

nousis , qua…in dieta capello B Bmorum . DD . cardina l ium , prela

tomm etal iorum cur ial iom presentia eeleb ravitRmus . D . ca rdi

nali s U l ixbonensis eten…quatuor al i is cardinal ibus . F in ita missa,

absolv it, etal ia omn ia santobservato me re consueto . Executores

fuem nttestamenti profeti quondam ca rd inal is Mediolanensis

RRm i . DD . cardinales s . M arc i etSenens is .

Sabbato 20 dicti mens i s novembr is,in pal atio apostol ico apud

s. Petru…in pr ima aula magna habitam estconsi stor iom in que

prestanti ssimus D . F ranc iscus de Padua,advocatos cen s istor iali s ,

publico rec itavitvitam ctm i racolo beati Leopoldi , petens in fine

ipsum conen i z ar i ; cujus oratione fin ite, Popa , utfier i solet, perer ror e…non re3pendit, neque cardina les etprelatos or atos estadprendiam , otquod el io con s istor ie eorum vota…auditora sesset; sed absolute sur rex itctredi itin camer a…sua…Dom in ica 2 1 dicti mens is novembr is c i rco hora…x v 1 Rmus . i n

Christo P . etD . Johannes titol i 5 . B albi ne presbyter ca rdinal is

Gerandcosis vulgar iter nuncupatus , Rome ,in dome suo sol ito

res identie spir ito…reddiditc reato r i De inde c i rco hora…xx,

vouerontad doma…ejusdem cardinal i s defuncti RRmi . DD . v ice

cancella r ius , Neapol itanus , s . M a rc i , B eehanatensis , Agr ien sis ,Aragon ia , Senens is etde U r sin is . Fueruntdiete vigil ie mortuorumper conventus in aula defuncti eta l i i s predictis ca rdinal ibus more

solito , etibidem candele parve distr ibute c i rca hora…xx 1o ,fuit

perta i ns ad ecclesia…beate Ma r ie de Pepulo etibidem in capello

retro alta re imagin is beate M a r ie 1 1g in is depositam ,solo ca rd inale

1:Cc discours se trouve dans le 1 . I des Scr iptor es Rer um Austr i ca r um (L ips ia ,

1721,ed it. P . Per ) p. 577—592 , seus cctitre :

O r ati o dc Sa n cto L eopoldo Austr ia :.Ifa r ch i one , sedente I n n ocenti e octa vo Pon

tifice M a x imo , F r i der i co tertz o Imper ator e Suadente, a b F r a n ci sco appel lataPalace j ur ismn sulto atque a dvocato cons i stor i a l i etPa upcr um ,

equite etcom ito,orator e, ha b ita d i e duodec ima Ka l . Decem br i s , a n no sa luti s m i l les imo qua d r i n

gmtesimo octoges imo qua rto , publ i co con s i stor io .

Suitle sommai re de la canon isation de Léopeld (p. 592 e le bolle papa le de

canoa . (p. 671 les ora isons , les sequences etl’hy rnoe ca Phonoca r dc sa intLé0pold (p. 679

2 . Après une ex istence honoroble etdes plus remplics , i l mourutde la pierre ,Rome con dispiacer e danno ditutto la corte . Ga r imb . , oav . c ité, p. 1 66 .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Décembre 1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 1 17

Johannes electos Toroocensis palato apostol ic i magister domus ,deditmihi locum in tinello SS . D . N . in …cosa prelatornm postultimo…cub icular ium ibidem presente…Fer ia quarta , 1 5 mensis decembr i s , sex oratores dom ina Florentinorfrm, octavo hujus , r ecepti in eonsis lor io publ ico in lertio aulapelati i apostol ic i apud s . Petru…hab ite , egregio D . B artholomeeScala canceller ie Florentine inter eos tertium loco…obtinente ,croate , prestiteruntprefato SS . D . nostro nomine coro…obedien

tia…debita…etconsueto….

Fer ia quarta , 22 dicti mens is decembr is , ci rca hora…vigesimom

tertiam per porta…3 . Johann is Lateranensis intraveruntU rbe…sex

oratores illustr issimi Ferdinandi S ic il ie regis Neapol itaoi , videl icetillustr is Franc iscus ejusdem regis filius quartogen itus archiepiscopus Capuouenois , dux Melfitanus frater ger…aous Bmi . D . mei

cardinal is Senensis , comes M ercon i i , D . Anellus qui longetemporeejusdem regis orator in Urbe fuit, etcomes Alontegine . M issi

fueruntillustr i Franc isco r egis filio predicto obviam per collegio…BBmorum DD . cardinal ium etejus nomine , RRm i . DD . Johannes

deAragon ia ,titoli 3 . Sabine presbyter cardinali s cjusdem Franc isc ifrater germanus , etAscan ius M ar ia ,

s . Viti in M acello diaconusSfortia vicecomes ca rdinales ad ipsum honoraadum etrec ipiendum .

Cardinal is de Aragon ia ivitc i obviam per una…m il ia re vel ci rco,

extra porte…; ca rdinal is vere Ascan ius expec lav iteum immediatoextra porte…, ub i cam esset, prefatus Franciscus a ca rdina li Ascan iooseulatus estetab ambebus nomine collegi i recepta s veneron i

etiam c i obv iam fam il ie SS . dom in i nostr i etal iorum B Bmorum.

DD . cardinal ium , a quibus dictusDominus Franc iscus medins interdictes duos ca rdinales , ali i vero quinque s ingol i inter prelatospelati i etoratores aliorum pr inc ipum in U rbe ex istentes , qui c iipsis obviam veneront, mere sol ite usque ed doma…,

s ive palatiumUrs inorum in campo Floro pr e hab itatione ejusdem Francisci erdinatum ,

fuerunthonor ifice associati .Fer ia sexta , 2 1 decembr is v igil ia nativitatis Dom ini nostr i Jesu

Chr isti , SS . D. noster hab ita r a spostvesperas collatione…publ ica…in aula majore pelati i apostol ici apud s . Petrum ,

vesperas celebra r i

voluitrn capello majore dicti pelati i pro majore rei commoditate , no… ci recedendocx basil ica s . Petr i n imiumtempor is dispen

1 1 8 JO HANNIS B URCHAB DI , [Décomb re 1 1 81 1

sa retur ; s icque factum est. Vesperas hujusmodi eelebrav itsolemn ite r Sanctitas sua , ipso etcardinal ibus more sol ite antiphenas c l el iadiecotibus . Quibus

,de spec ia l i pentitieis l icentia ,

inter foeruntFr enc iscus de Ar agon ia etcollege sui , Seren iss im i regis S ic il ie oratorespredicti , l icetnondum obedientia…SS . D . N . prestitissent, propterquod al ias in publ ico…ven ire non l icuisset, etassigoavi eidem illotr i Franc isco locum ,

s i recto mem in i , supra ultimo…diacono…cardinalem ,

v idel icetRmum . D . cardinale…Ascan ium ,l icet

ipse Ascan ius postea dixer itprefatam D . Franc isca…postipsumca rdinale…locato…fui sse .

Antoqoam cardinales pontificem ad vesperas ex camera pappa

gall i assoc iorent, avìsev i s ingolos quod sibi duos scuti feros sive

servitores el igereot, qui ipsis de v ino etaqua in collatione servi rent.Pro collatione igitur postvesperas publ ico habendo, parato…fuithoc ord ine .

Aula pr ima , v idel icetmagna palato pred icti ordinata fuitsol ie etsede pentifical i etscamn is pro cardinali bus , oc vi r idibus penn is ac

s i in co publ ica…consistor ium celebrer i deberet, excepto quod

pall io sedis Pape , etdesuper , alba fuerunt, non rubeo etpreter i llainfra , juxta scemne cardinal ium in opposite osti i per quod postascensum , ex cur ia , ub i cardinales ex equis descendere solent,eamdem illa…ingreditur , parate fuituna c redentia alta etmagna ,

oc io grados habens , vasis a rgentc is innoratis oc c r istall is quibusdamopa lentismun ito , que etiam el iqnal iter in l ibropr imo meo ceremon iarum manumea scr ipto folio xv des ignata est.In seconda aula dicti paleti i , v idel icetprox ima juxta predictam ,

pa rata fuital ia c redentia consueto forma , que pro SS . D. nostroparer i selet, etnon longe ob i lla alia longo pro RRmis . DD. ca rd i

nal ibus , in quibus ordinata fuerantetvine parata , confcctioncs eteonfccter ia , bacil io, aqua etal ia opportuna . Premon iti etiam fuo

r ooteub ieula r i i etal i i quid essentactur i, quo ex infr a ser ibendis

intell igentur . Pr eterca ordinato…fuerat, quod s i SS . D . nostervesperas in s . Petro veluisseteelebrar i

, quod ill is fin itis revertercturad camera…papagall i ordine consueto , otibidem , deposito pluvial ietm itra accepto, ceppa de c remos ine ex i retad aula…predictams ine m itr a pro collatione fac iendo . Vesper is igitur in capello prc

fata fin itis , SS . D . N .

,depos itis pluv ial i ctm itra , eccepi i cappa…

[Décemb re 1 1 01 ] RERUM URBANARUM CO MMENTAB II . 1 19

de c remosine ctven itad aula…magna…predictam pro collationeparatam ,

uno ex episcopis a ss istentibus , timbr ios cappe ets im1d

collectas , deferente inter i…etiam , da…pentifex pluv ia le ctmitram deponeret, cardinales in scamn is suis etprelati ae subdieceni , auditores, cler ic i camere ctacolyti extra cancello…capello

sua or namento deposueruntetcappas acceperuotconsuetas etincis pontificem sol ite ordine ossoc iarunt.SS . Domine nostre in solio constitute '

etsedente , remanser ontapud eum Senensis cts . Georgi i diacon i cardinales , assistentesquousque pontifex sua…collatione…perfecissct. Tum access itdecredentia sol ium pontific ia Illus . D . Franciscus de Aragon ia S ici lieregis fil ius , aqua…pontifici daturus .

Hoc ordino procedebentpr ime due serviontos armorum,quos

sequcbar ipse magister ceremoniarum in meo superpell icio quodtamen , si recto judice, convenientius dimisissem cum essemus h ic

extra di vina sicuti etin publ ieis censi stor i is , in quibus recto superpell ic i is non utimur ; to…electos Toroocensis , magister domuspaleti i , man i chetantum induta s supra rechetom ,

baculum in mano

portaos . Posteum unus auditerum rete s ine mantili , etpostillo…alias auditor rote cum mantili , ambo in suis cappis . Illus . D . Franciscus , aqua…portons in bac ilibus , …edi os inter Andrea…de

Comitibus magistr a…hospiti i e dextr is etschalcum secreta…SS .

D. N . a sinistr is , eo ordine cum solitis etdeb i l is reverenti is veneruntad pontificcm ; quo manus levante, ca rdinales stabantcapitibuscoepertis , prelati vero stabantdetectis capitibas etal i i omnesdetectis capitibus gcnufiectebantedhanc lotienomnon fuitvocetus

,

neque dobuitvocer i pr ior episcopor nm vel presbyterorum cardina

lium ,sicutin missis fier i selet, seddue diacon i assistentes predicti ,

detectis capitibus , m iscentem adjovahant; loto pontificc , predictoordine redieruntad c redentia…conductis autem predictis usquead soli i Pape gradus , acceptis meco…duobus ali is ser vientibusarmorum , condux i ad c redentia…Papo secreta…Illus . D. Anton io…duce…Amalfitanum , Bmi . D . cardinal is Senens is germenum ,

olio…ex oretor ibus regis Neapol itan i supradicti , cui consignata…fuitpr ima…fercolo…pontific i portando…in una conven ienti cenfectera ,

mappa le ser ieea pr ius sib i ci rca collo…imposita .

Is , hoc ordine , accessitad pontificom .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Decemb re 1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 1 2 1

Quarto…potum , quod eratex ypocrate , portavitD . Anton iusorator Floic ntinus .

Postquam quartu…peto…pontific i portaas sol ium ascondisset,

vocavi ad credentia…predictam eub ieular ios Pape ,ahi

,singul is

cum suis cappucc i is ed col lo…stantibus,impos ita fuitmappata

mondo ad honorem i ll ia s , tantum demptis qui guardanoppas entecardinales servere debebant, qui sino mappul is ser vitor i erant.Descendente o pontifice D . Anton io

, qui quartu…peto…portav it,deseenderuntetiam i lli due diacon i cardinales assi stentes , qui adeorum boucham ad sua loca veneruntetsederuntomnes .

Interim,da…Papa collatione…faceretetbiberet, ca rdinales

omnes , etprelati etal i i conatobant, sed in suis locis firmi sedobant,demptis solis assistentibus supradictis , qui detectis eapitibusstaates son iobant.Ca rdi aalibas omn ibus eonsedentibus , accesseruntquinque cubi

calor i i cum duobus guardeooppia longis , quorum una…longiorem ,

tres ips0mm ante episcopes etpresbyteros cardinales a pr imo ed

ultima…extensom servabaot. Ali i due el ia…ante diaconos ca rdinales ; bos sequebentur singol i ali i cum duobus scutifer is cardinalium inlermixtis. Pr imus eubieular ios precedebatper lans finec

chiar iam cum pinecchi atis , quem sequebentur due seotifer i pr imicardi nal is , v idelicetvicecancella r i i , quorum pr imus mappa le…in

humor i s habens , portabeltesseam vin i,alter s ine mappa le boccale

cum aqua ; sequebatur ali a s eubieula r ios cum confector ie etea…due seoti fer i alter ius cardinal is vino ctaqua , etsie de al i is usquein fine…; singol i eub ieular i i per lahonts ingulas confector iaa cn…pinecchiatis , in medio habentes cr eola vex ille al le un ius palmi vol

fi ca , quod ad una…lotus hohobotdepicta arma SS . D . N . ctadbi rd lotus ill ius cardinalis , cui por labatur .

Cardinales sedentea capiebontde rebus apportatis etbibebentresiduo…quod oral in eonfccter ia , vel pa rte…i ll ia s debentcora…se aedentibus ; aliqui proj iciobantinter adstaotes ctsedentea interra . Deinde revertebantur predicti ad c redentia…oo ordine quo

venerunt, quinque i llis eubieular i is demptis , qui usque ad fine…collation is guarda noppas ante cardinales ser veruot; code…ord ine

redieruntad cardinales eubieular i i cu…al i is confector i is in quibuserantcor iondr i grossi , pers ico, ease per sicerum , nuces , pi ra et

1 22 JO HANN IS BURGHARDI, [Décemb re 1 1 8 1 ]

ol io etiam ex z ucchero ceofecta , etpineta…inz nccha retum etal iahujusmodi ; etseotifer i eum vine el aqua , etid quarto observato…estde rebus proutpontific i fuerat…in istratum .

F in ita collatione cardinal ium ,1111 quinque cubicularn

.

com

duobus guardenappis seco l i sunteubieular ios etscutiferos, qui

ultima…etqua rtu…fercolo…etpel a…portoverantusque ad

crcdontiam ,ubi omn ia ad…iserunt, etscutifer is Pepe impositc

sa ntmappa le super humer is , quorum ceto consignata sontcetobac il ia cn…piooechiatis pre collatione or atorum

, pr incipum etpreleterum ,

ali istassce cum vino etba ccal ie com aqua hoc ordine .

Pr ime venitscutifer cum bac i li de pinecchiatis, quem sequebenturtres seoti fer i cum tr i bus lasseis vin i , etunus cum boccol i eque .

Tu…al ia s scuti fer cum bac i li etpinecch iati s, otpostcu…tresseotifer i cumtr ibus lasseis vin i etunus cum boccal i eque, etsicdo ali is . Ha in aula magna divi sem ntse inter pr incipes , oratores ,prelatos etel ios ordinar ia loca in capello habentes melius quamfier i polui l ; el postquam pinocchiatas etvinum dispensarunt, quiosine ordine omn ia proj ic iebeotur , r edieruntad credentia…cl el ia

bac ilia cum ali is ceofectien ibus etvino portabant, proutpontific iotcardinal ibus fuer a l min istretnm ,

ctpostquani cieldooes otultimus pelos esset, utprefertur , cu…salto…magna confusione con

sumptua, facto si lentio , sur rex itponti fex , etad camera…redi itordine consueto .

Ego remansi hac nocte in palatio apostolico , una cu…domino

Augustine Patr ic io, s i recto memin i , otdor…ivimus in camera

pr ior is a . B alb ino bibl iothecar i i SS . D . N .

Ad matatinos hujus noctis ven itSS . D . N . amicto, al ba , cingolo

stele otcappe de c remesine paratos , c i rca hora…celava…sine m itra , cruce pendente , otcardinal ibus sequenti bus edla…majore…supradictam ,

ubi oravit. Ascenditad solium etincepitmatatinosmore sol ito . Ineepte respon sor ie quarto lectioo is ,condux i Illustr issimum D . Franc isco…de Aragon ia dictum…quinte…lectionem

,de loco suo retro pa lpitum ,

in que fier i soletsermoin capello ubi c i imposoi superpellic io…etcose…desuper i llum

c inx i, to…pluv ial i eum indui , utmor ia estetcapello…ex bi reto ,

ipsum cum pluv ial i , utmor ia est, indui , etcapello…ex b i retoî*oiimposa i , qui deinde , servati s ceremonus consuetis , dixitquinta…

[Décembre 1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 1 23

loctionem ; qua fin ita , juxta pulpito…predictum,dim iss is paro

montia predictis , rodi ll ad locum suum .

Pr ima…loctionem ha rum matol inarom dix i ego ,

seconda…, acolytus Pape ,tertiam . auditor rete ,qua rtam ,

jun ior presbyterorum cardinal ium,

quintam , i llos . Franc iscus de Aragon ia ,sextam ,

subdiecenos Pape ,septimam , cardinal is ass ialen s ,

octavam , B…us . D . cardinal is Senens is,

nona…dixitpontifex ad quam ass isteruotei due diacon i , etpr ior presbyterorum cardinalium tono itl ibr o…,

adjuvante ipsis

altere assistente.

Pr ima…missa…eelebravit, si recto memin i , Rmus . D . cardi

nalis B ccanalcoaia consuetis cercmooi ia . Qua finita SS . D . nosterrediitad camer a…cantores loger ontlaudes ; qui bus dictis , abbass. Sebastian i , aoer 1sto noster , dix itseconda…m issa…pontificaliter , pancia nobis prosentibus , etalia more sol ito suntobser vato .

AN N O M CCCC LXXXV .

Sabbato , 25 dicti mensis decembr is , inc ipiente anno nativitatisI) . N . J . Chr isti 1 1 85 feste nativitatis Salvate r is nostr i , SS . D . N .

1 . Burchard faitcommencer l'annéetontol au 25 décembre, tontòtun 1" janvier .

011 saitcambian éta itvar iab le, auxvc siècle, la fixation da premier jour de l’

année.

Eugène IV, pope de 1 1 3 1 a 1 1 17 , commencoitl'

annéetontol au l er j anvier ,tontolun 25 …ora, etquelquefoia Ptues . Cepondonti l avoitordonné per uno ba lle

de 1 1 10 que dans toute l’

Église en commencereitdéaerma is l’année 1 Paques . M a i s

ni loi—mérne ni scs succosaeurs ne furenttidèles à cette lei qui futadeptée en plus ieur spays . Artde vdr ifier les dates, 3. edit. , t. 1 , p. 321 .

Nicolas V , successeur d'

Eugène IV ,com…enqa itl ’

année au 25 …ora . Ains i,fa it

m arquer le savantbénédictin de S a int-M ann l ’en ne doitpas etre surpr is de voir

quelques-ones de ses bulles dotées de l’

an 1 1 16 . (M eme onor . p.

Calixto III, son successeur , com…cnqeìtl'année au25 …ora.

Pio II, sucesseur de Cal ixto l l l , commeneoitl’

annéetontol Noel, on un janvier

,tanlòtau25 mars. (Mem e ouvr . , p.

Paul Il com…encoitl’annéetontol aul °v janvier ,tontòtau25 …ora» (p.

Sixte IV com…engeitl’année comme son prédécesseur ; de meme InnocentVIII

« Alexandre VI eo…mengeitl'année de ses grandes bulles au 25 …ora (p.

Léon X,dans ses lettres , date le commencemeatde son Pentificatavantaon ceu

ronnement (p.

https://www.forgottenbooks.com/join

[M embre t1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 1 25

B ur i . D . ca rdinal is a . Petr i ad V incolo ; com itatos estordine pernoa in hujusmodi observa r i consueto .

Diehos super ior ibus in diver sis vic ibus SS . D . N . recepi i in

ass istentes , ac al i is prelatis ass istentibus aggregavil B B . in Chr istoPP . DD . Capuenum , Florentino…etAthen iensem ar ch iepisc0pos etLuconsem ,

Cerviensem , Velater ranum ,Ar imiaensem etTuderti

num episc0pos , ac de Columna etde Sermoneta pretonetar iosromanes , qui bus etiam jamdi a assoc iatos estabbas a. Sebastian i ,sacr ista capello pelatii etperpetuus ass istens alta r is , non l’ape .

Super ior i bus etiam d iebus , in secondo vel tortio secreto con

sistor ie ,vel c irca , SS . D . N . c reavitetpahl icavitquinque apos

tolico sedia legatos , v idelicetB Rmes . DD. Mediolanensem ,l icet

a consistor io absentem in domo suo i n infirm itate censtitutumin Avenione ,

Je . Gerundensem in Campan ia ,Jo . de Sabell is

in Bonon iensc , B . de Urs in is in M archio Ancon itano , Ascan io…in patr imon io , cardinales lega los constituit, etRmum . D . cardi

nale…Novar iensem in sua legatiooe Perugina , ed qua…a fel .

rec . Sixte papati lte rdinatus est, confirmevit; hor a…pr imus i n

demo eratinfirmus ; sextus vere ,videlicetNovar iens is , assoc ia r i

non debol i ; al i i vero quatuor fuerunta ceter is RRm is. DD. etiamNovar icose cardina li co…itanto, usque ad palatia suo residentieassociati hoc ordino Rmus . D . Gerundensis oquitavi l medina interIh res . DD . Senoosem a dexter ia eta . Georgi i a sin istr is in ultimoloco equitantes ; Rmus . D . de Sabel lis oquitavi l medina i nterRitmos DD. Pa rmense…a dexter ia etde Columna a s in istr is , inpenultimo loco equitantes ; Rmus . D. de Urs in is oquitavi l medinainter B B…os . DD. Foscar o…a dexter ia etde Comitibus a sin istr isin secundo loeo ante ultimo…locum equitantes ; Rmus . D . Ascan ius

oquitavi l medina inter B Bmos . DD . s . Clementis etde Aragon ia ,inter lio loco ante ultima…locum equitantes .

Etpr imoperven imus addomo…dc Ur sin is ,ubi ille ,juxta more…,

ceteris infra in via publ ico ante eseeosum graduam pelati i suiordine consueto stantibus , gratia rum actione peracto, postcolororum cardinalium recesso…c i preleterum , ascenditad pa latiumsuam

, etin ejus loco Rmus . D . Ascan ius, dim issis s . Clementis et

de Aragon ia ca rdinal ibus , oquitavi l medina inter Fosca ro…etdeComitibus cardinales predictes usque ad palatium san…,

ubi ipse

1 26 JO HANN IS B URCHARDI , [Decemb re 1 1 8 1 ]

s imil iter remansit. Perven imus deinde iadpalatium residentie Bm i .D . ca rdinal is Gerunden s is , qui sim iliter RRm is . DD . cardina l ibus

i bidem gratias agens demo…intravit. In ejus loco postmodum ,

Bmus . D . ca rdinal is de Sabel lis , dimiss is Pa rmen s i etde Columna

cardinalibus , oquitavi l medina inter Senensem ,eta . Georgii usque

ad suo…palatium peractis ca rdinali bus grati i s posteorum discessum ascenditad suo…palatium ; to…quisque ad sua divertit; quesopra suo loco per inadverten l iam adnotare pretermisi , estc ial iud quod sim il i inadvertentia adnota re supr a om isi .Die auto…20 mensi s decembr is , si recto memin i , pestprandium ,

ci r ca hora…vespererum in palatio apostol ico apud a . Petra…in

pr ima aule , supra portam pr ima…dicti pelati i hab itum estsecreta…consistor ium B Bmorum . DD . cardinal ium ctpreleterum in

romano cur ia ox isteatium ,SS . D . N . pluvial i stola , c ingolo , alba c i

amic io ec m itr a ex por l is s impl ice parete in sede sua eminentepres idente ,

in que D . Franc iscus de Padua advocatus consiator ial is,

br ev itor satis proposa itvite…a . Leopoldi , c i ejus …i racolorummajore…parte…r eeitavit, polena ipsum cathologo sanctorumadsc r ihi . Cujus prepesitione audito , SS . D. N a cardi nalibus pr ime

vota perscruiatus est. Deinde ei singol i prelati quid sib i viso…estdixerc.

E rantautem consiatom predicti loca sic ordinataIn capite aule addextre…intran i is in medio par iei is dieta…aulam

seconda solo dividentis , pos ita eratsedes pontific ia , etin ca

penti fex sedebat, etente ca…in modo…c ircoli super scabell i s suis

RRm i . DD. car dinales ordine consueto . Postca rdinales a mare adsin istra…intrantis dictam ,

ver sus pontificem intransversum positaerantscamno illi s similia ,

quibus in cappella utimur pro prelatis ,c ir c iter xm l incerum ita ordinata quod inter pr ima…scamnum , etul l imes ca rdinales essetspatio…c i rciter 1 1 1 cannarnm , c i scamno

in capite mur a…langehantosti i oppositum ,ac inter ea etostia…ac

mur o…osti i spatio…eratc i rciter un ius canoe pre passa intrautin1nc i exeuntium inter ipsa ; c i conven iens spatio…eratutprelaticommodepossentascendere vel descendere . Pr im i pr elati sedebantlo scamno cardinalibus etpontific i prox imiore . Deinde al i i suo

ordine , c i omnes c ran i in coppia sol itis quibus in capello prelatiutantur . Collectia omnium votis

, SS . D . N . exhertatua estomnes

[Décomb re 1 1 81 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 1 27

ad orandum ne Deus Ecclesia…suo…er rore permittat. Quo facto ,

cxivem ntomnes .

Erantante…in cens istor io secreto predicto congregati omneshitqui sequunturBmus . D . B oder icus opi se0pua Portuensis cardinal is vicecancel

lar ius .

Bmus . D . 0 . epi sc0pos Sabinensis cardina l is Neapol itanus .

Bmus . D. M . episc0pos Prenestiensis cardinal is s . Ma rc i .

Rmus . D . Jul ionus episc0pns O stiensis cardinalis s . Petr i adVincolo .

Bmus . D. B . episcopus Tnsculanus cardinal is a . Ma r io in Per

ticaBmus . D. Jo . titol i a . Marcell i presbyter cardinal is s . Angel i .

Bmus . D . G Jtitol i sanctemm Ma rcellini c i Petr i presbyter cardinali s U lixbonensis .

Bmus. D. H. titoli a . Cr isogeo i presbyter ca rdinalis Rcchano

tensi s .

Bmus . D. G .titoli sanctorum Sergn etB acchi presbyi c r cardinal isAgr iensis .

Rmus . D . De. titol i a . Clementis presbyter cardinal is Tarantasiensis .

Rmus . D. Jo .titol i a . Sabine presbyter ca rdinalis de Aragonia .

Bmus . D . Jo . titol i a . V italis presbyter ca rdinal is de Comi

tibus .

Rmus . D. Je .titol i a. Stephani in Cel iomontepresbyter cardinal isParmens is .

Rmus . D. F .titol i a . Eustachn diocenns cardinal is Senensis .

Bmus . D . B . S . Georgi i ad Vela…Aurea…diaconus cardinal is ,

D. Pape camera r ius .

Rmus . D . J . B . titoli a . N icola i in Carcere Tull iano diaconus ear

dinal is dc Sabell i s .

Bmus . D . Jo . s . Mar ie inAqoi r 0 diaconus ca rdinali sde Columna .

Bmus . D . Jo . B . a . Mar io in Domin ica diaconus ca rdinal is de

Ursinis .

Bmus . D . A. a. Mar io in Macello diaconus cardinal is SfortiaVicecomes .

B B . in Chr isto PP . DD . Jo . archiepisc0pus Ragnsinensi s .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Janv ier 1 1 85] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 1 29

r iel is . D . Anton ius de Eugubioprocura ior fiscal is D . Laurentiusde Mar i

,D . Hieronymus Calagranos cubicula rn sac r i . Etego

Johannes Burchardus Argentinens is cler icus ceremon ia rum .

Fer ia tertie , 28 dicti mens is decembr is , ven itad Urbe…B .

in Chr isto Pater D . Franc iscus episc0pos G ajetanus etor ator r egisNeapol itan i una cum alus oretor ibus ejusdem , qui 22 hajus rcceptifueruntad prestando…obedientia…ordina r ia…regie nomine ;

cui tamen nullus obv iam m issa s , sed a l pr ivato per sona Urbe…intravit.Fer ia qua rta , 29 ejusdem mensis decembr is , habitum estpubli

eum cons istor ium Rome in palel le apostol ico apud s . Petrum,in

pr ima c i majore aula in qua oratores Illm i . Ferdinandi S ic il ie regis ,ntsupra recepti , pres literuntsolita…obedientia…SS . D . nostre ;orationem fec itepisc0pos Gajetanus qui her i U rbe…intravit.Deinde i idem oratores

, panc ia ipsorum demptis , dic lune 3 mensisjanua r i i recesserontex U rbe ad regem sua…roditor i .Fer ia quinta , 6 mensis januar i i , feste Epiphan ic Domin i , SS . D .

noster paratos ex mere amic i o ,alba , c ingolo ,

stole , pluvial i rubeoetmitra processi l personal i ier sub baldach ino , prelatis c i cardinal ibus paratis ac offic ial ihos in superpellic i is precedentibus , etven it

'

ad basil ica…s . Petr i , ub i ascenditsuggestum , quod pr0pterea inmedio basil ico ordinata…eratib i ea forma ctquantita ie proutinlibro ceremon iarum mann meo consc r iple estdes ignata…cum em

a lbus ali is preper amentia code…l ibro fel . xxv r eam sequentibusdesignatis , rel igios is el clero U rb is infra juxta suggestum c ir cums

tantibus , qui bus de manda lo v icam U rbis her i id fac iendum fuer atintimatum . In aula magna pelati i juxta ostia…pa rve cappelle dial r ibute fuema i candele cardinal ibus , prelatis etomn ibus ali is , demptopontifice , cui in camera papagall i dote fueruntdue magno quasdue nob i les portorunt, etuna parve quam Popa manu prepr ia

portavit, ei s ingol i prelati etal i i infer iores suas condelas per iahantardentes ct, pre cardinal ibus

, eorum seotifer i . Que quidem cen

dele, in a retis eaps is in dieta cappella erantrepos ite .

Papa in suggeste eonstitutus fec itorationem in faldistor io .

Deinde ascenditsede…em inentem ,ubi eccepi i ca rd inales et

prelatos omnes paroles ad reverentia…facto reverentia , ven itadsede…parve…ex broehate eur i ante medium altar is s ibi parole…,

9

1 30 JO HANN IS B URCHARDI, [Jan v ier 1 583 ]

ubi sedens ad populum ver sus altare roo i bos ver s is , fec itpa r ve…oratione…seu sermonem ,

vita…c i pa rte…m i racolorum s . Leo

poldi referons . Quo facto Papa sur rex itde sede quam ad statimamov imus , etgenufiex itin faldistor io quod ex lune in pleno antesuper iore…grado…al ler is s ibi ordinavimus , m itra…retinens incapite etcantoro…due ante scabello…in medio chor i interbea ches presbyterum c i diaconorum cardinalium positum , super

quo l iber positos erat, genufiex i , ad altare ver s i,inecperontl ita

n ie…d icen les hy r ie eleison,al i is cantor i bus in suo loco gen ibus

ficx is r espondentibus , quam usque ad fine…suntproacquuti , nullatamen in ca de a. Leopoldo fac ie mentione .

F in ita letan ia ,Rmus D . ca rdinal is Senensis , e dexter ia Pope

assi stens , stans ver sus ad populo…dix it, detecte capite or ate .

Tum , depositi s Papa etca rdinal i bus ac prelatis omn ibus m itr ia ,geuufiex i omnes oraverunted spac ium duerum pater noster vel

c ir ca . Deinde Rmus . D . ca rdinal is s . Georgi i ad sin i stre…Papeassistens , stans ad populum ver sus , dix itsim ili vece levate. Etsur rexeruntomnes , c i Papa s ine m itra stans in cede…loco ad

altere ver sus dixitin canto Ven i cr eator sp i r itus , ex l ibro quamunus episc0porum ass istentium ,

non cardinalis,cora…eotenebet;

conven ientius etiam ipsum l ibr a…tenn issetpr ior pr esbyterommca rdinal ium ; cantores prosecuti suntetcompleverunttotumhymnum . Papa , ee incopto , genufiexit

,sedmanensusque ad fine…

pr imi versus . Quo diete ,accepto mitra , ascenditad sol ium ,

ubi

depos ito mitra stetitad fine…hymn i que complete cantoresdixeruntver so…E mitte spir itumtuum etc . Tum pontifex , abso

luto, dix itO r emus etorationem Deus gui corda fidel ium etc .

, pre

dicto episc0pe assistente non cardinali libro…tenente . Qua fin ita ,cantores responderuntAmen . Ub i facto estconclusio absqueDom inus vobiscum vel B en cdicamus Damina , c i Papa sedit, ac ceptom itra .

Tum D . Franci scus de Padua advocatoa consi stor iel is , nominecanon i z ationem hujusmedi soll ic itantis , qui id facere debobot, stan sin plano cappelle , ante infima…grado…sol i i Pape , peti itcanon iz ar i beato…Leopoldum , diaen a

B eati ssime Pater,ego Franc iscus do Padua , advocatua con sis

tor iel is, procurator io nomine seren1ssrm1 pr rnerprs etdomin i , D .

[Ja nv ier 1 185] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 1 3 1

Feder ic i roman i imper ator is semper angusti , in stanter , in stan l iusetinstantissime pole a sanctitatc vostra conen i z a r i , etin cathalogosanctorum Chr isti adsc r ibi sanctum Leopolda…con fessor cm , cx

illustr i Austr ic fam i l ia proc rea lu…( i ) . Cujus petitioo i SS . D . N .

satisfaeere velens , in pr imis protestatus estquod S . sua non intendebatper hanc actnm al iquid facere . quod essetcontra catholica…fide…seuEcclesia…authonorem Dei .

Deinde , adhoc sedens utpr ius cum mitra , in hoc verba pronun

ciavitAd honorem Dei patr ia o…n ipetentis , F i lo etSpir itus Sancti el

cxaltationem fidel atque ch r istiane rel igion is augmentum , auctor itate ips ius omn ipoten i is De i patr ia c i F il i i etSpi r itus San cti , beatorum Petr i otPaul i c i nostra , de vener abil ium fratrum nostrorumconsil io decern imus etdet'fin imus , bone memor ie I.eepoldnm . ex

illustr i domo Austr ic proc reatam ,sanctum esse ac sanctorum

cethaloge ascr ibimus . S lotuentes utab un iversal i E ccles ia , anno

quolibet, dic 1 5 oovemhr is festa…ipsius etoffic i ato ,s icutpro uno

confessore , devote etsolemn iter celebretur . In super eadem author itate omn ibus vero pen iten l ibus etconfess i s qui s ingul ia ann is edsepulchrum ejusdem in die fosti accessor iui , unum anno…c i

quadregin ia dies dc injunctis s ibi pen itenti is mi re in Dom ino

relaxamns .

Quo fac io D . Anton ius de Augubie procurator fisea l is stan s inloco supr adicto ante ultimnm grado…sol i i Pape ad pontificemversus dix it

Etego Anton ius de Augub io SS . D . N . proeurator fiseal is rogo

c i requi re vos omnes cts ingulos dom ine s prolonoia r ios , camereapostoli co cler icos

,ol iosque notor ios hic presentes n l de protes

tatione per SS . D . nostrum popo…prem issa , con i ic iatis non…c i

plura , publ ica…etpubl ica ,instrumentum etinstrumento .

Et, eo diete , D . Franc iscus dc Padua odvocatus,in code…lor o

ipso D . Anton io sedente , stans eorum ve r sus d ix itEtego Franciscus de Padua nom ino procurator io seren iss im i

pr incrp1s c i dom in i , D . Feder ic i roman i imperator is semper

angusti rogo c i requi re m a manca c i s ingulos BR. DD. proto

1 . Sur lo. conouisotiou de Leopold, voy . Rina ldi,Ann . E cclcs . , t. XXX, p. 1 05 ,

n°° 5 1—6 1 .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Janvter m s] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 433

sionem etprocessitin missa ordine consueto . M issa dieta estdeepiphan ia cum commemoratione de s . Leopoldo ; sub al ia etinconclusione , dum d icitur C r edo, otl'er lor ium ,

videlicetcandelas,

vinum , panes etalia ad ofl‘

erendum ordinata , que usquetunc inbasilica predicte conservata , fueruntportata a quibusdam scutiferis ad hoc per oratores canon i z ationem hanc sol ic itantes interpr imam etsecundam portas suggesti predicti ; etfin ito Cr edo

,

RRmi . DD. vieecamerer ius , Mediolanensis , qui pr ius Novar iensis

erat, etSenensi s ca rdinales commissa r i i in ca hujus canon i z a

tionis alias deputati , de suis loc is vouerontusque ad secundam

portam super iorem , v idelicetdicti suggesti ibidem tempus exp

°

e

ctantes . Etcum pontifex ,dicto ofl

'

ertor io , in sede sua eminenti ,solio v ir idi sederetin m itra , accesserunttres ca rdinales comm issar i i predicti cum scutifer is etoretor i bus

,ot'fertor ium portantes

hoc ordine .

Pr imo Bmus . vicecamerar ius quem sequebentur duo scutifer ipredictos duos magnos cercos cere albe portantes non accensos

,

quemlibetdecem l ibra rum . Posti llos magn ificus D . Marqua rdus

B r isaquer , doctor etmi les , pr imus orator hanc canon iz ationemsolicitans , qui in dextera unum cereum cere albe pondo sex libra

rum etiam non ardentem , etin sin istra unum can istrellum i nau

ratum cum tr ibus turtur ibus , si recte mem in i , v ivis , portabat,quem sequebatur Bmus . ca rdinal is Mediolanensis ; postscutifer iduo portantes duos magnos panes , duahus mapuli s c0 0pertos ,unum inaur atum , al ium ina rgentatum ,

quos sequebatur venera

bi lia vir D. Thomas Li se decanus monaster i i clansterorum Roam

burgensis , frater s . Augustini .Secundus orator dictam canon i z ationem procurans , qui in dex

tera similem cereum sex librarum etin s in istra unum can istrelluminargentatum cum duabus columbis albi s vivis , portabat. Ha ncBmus . cardinal is Senensis sequebatur , etposteum duo scutifer iduo bar ilia, unum inauratum etal iud inargentatum O ptimi vini plena

pofl antes , etpostipsos quidam alemauus orator , si recte dico, locumterti i orator i s supplens tanquam pro hujusmodi canon iz ationis negotio sol icitando mi ssus , qui dextre manucereum predictumduobus antedictis similem etsin istra manuunum can istrellum diversorum colorum cum sex vel cir ca aviculis parvis vivis portabat.

JO HANN IS B URCHARW, [JGDV ÎGP U SS]

l l i eum essentcoram pontifice , videl icetv icecamera r ius stan scapite incl inato ,

cereum de mann seutifer i acc ipiens , i llum pontifi c iobtul itetdexteram pr imo ,

de inde gen n dextrum pontifie is osculatus estreverenter . Ca rdinal is s . Georgi i si n istr is Pape a ss istensaccepita pontifiee cer eum oblatum , etm ihi eonsignavitpetenti,quem reposui in fine m isse . Tum idem V i cecamera r ius

,secundum

cereum acc ipien s illum s im il i modo eum manus etgenn deosculatione obtul itntpr imum . Tum ad suum locum ad elios cardinales

redi it, genutlex it: de inde comm pontifiee D. Marquardus , ete icereum pr imo ,

deinde ean i strum predictum obtul itetqueli bethujusmodi ; manum pr imo ,

deinde podem dextrum pontificis deosculans . Idem posteos respective feceruntMediolanensis el Senen sisca rdinales ac ali i duo oratores predicti ; lotam oblationem reposu

i

retro alta re majus , in quo m issa dieebatur . Admissam deb ito ordinedistr ibuendam , accepta oblatione , poutit

‘

ex lavitmanus, access it

de inde ad a lta re etprosecntus estm issam suoordineusque ad finem,

qua fin ita ,Papa stans ver sus ad c rucem suam quam subdiaconus

epi stole eoram eo more sol itotenebat, pontifiee ad alta re r cn ibus

a ltar i ver s is stante , populo more consueto benedix it, etplena r ia sindulgentias concess itinter ressentibns , quas predictus cardinal is

Senens is qui evangel ium dixeratetin missa Pape m inistra rerat,pronunc iavit.Ponti fex deinde redutin paramentis ad palatium etcameram

suam,dim i sso in ecclesia baldach ino expens is eanon iz atiouem

procurantinm facto etsuper alta re in quo pontifex eelebr avitextenso ,

quod capitulum diete bas il iee ex more retinn itpro bas i licaips ius decoro eteanon i z ation is hujusmodi perpetua memor ia conser vandum . Postpontifiei s discessum distr ibuita estper nos oblatiocujus mediam pa rtem accepitsacr i sta , al iam epis00pus Pientinusetego ac cler ic i ceremon ia rum equa portione inter nos div isimus ,

demptistr ibus can istrell is , quos D . Laurentius de Ma r i etHieronymus Calagranus ae B erna rdinus Gamber ius etB artholomeus

Montanus,sac r i eubieular i i , inter se distr ibnerunt.

Postquam autem protestatio faeta fuitper SS . D . N . ante actnmeanon iz ation is , quod non intendebatper illum actnm al iquid facerequod essetcontr a eatholicam i idem ,

utsupra , Bmus . D . ca rdina lis

s . M a rc i me ad se vocavitetpro hujusmodi protestatione faeta r e

[Jan v ier 1t85] RERUM URBANARUM CO MMENTARH. 1 35

pr ebendit, dicens eam hujusmodi acta i nullatenus conveni re,

maxime eum processus hab itus in hac mater ia siteum magna dil igentia B Bmorum . DD . cardinal ium etal iorum ad hoc deputatorumex aminatus , eteanon iz atiouem hanc ex actis etprobatis fier i de

buisse etdebere ; pr0pterea Ecclesiam non potuisse nee deberé in

ca er rare ; sed protestationem hujusmodi , al ia s factam fuisse opportune etconven ienter per fel . in in eanon i

z atione ad quam faeiendam idem pontifex absque legitimo processafuer atsemi00mpulsus , i llamque quasi metu feeisse que in pre

senti canon iz atioue non ofl'

endebant.Replicavi hanc protestationem fi er i debere per R. D . episc0pum

Pientinum offic i i nostr i ceremon iarum presidentem eta mefuisse ordinatam , ex eo quod in canon iz ation ibus sanctorum B er

nardin i ,V ineenti i , Cather ine de Sen is etB onaventure , nostr istempor ibus al ias ante celebratis , eam reper imus esse obser vatamtamquam conven ire videretnr , ex eo quod ets i acta etprobata procanon i z atione faeiant, possuntn ihilom inus esse falsa , sicque Ecclesiam in hoc posse er rare ; et, his dictis , cardinalem dimis i

1 . Ainsi danstous les mss .

2 . B ien qu’

i l eùtcédé sa charge Burchard (voy . p. 2 , note Patr in i resta néan

moins attaché l'

office des cérémonies de la chapelle papale en qual ité de président,fonction qui semble avoir été exceptionnellementc réée en sa fur eur , sans doute enraison de sa competence spec iale.

3. ln Epiphanic sequenti , v idelicet1 485 , pr imo anno ejus , Le0poldum canon i z av it,ex quo fertur recepisse ab Imperatore summam quindecim mi llium ducatorum.

(Infessura dans Beca rd , col .

Aureste le Pape, la vér ité , u’

nva i l pas été forcé à la canon isation de Leopold .mais il y avaitété fortementa l e ite, s

’

i l estvra i , comme l ’

insinue Infessura , que l’

Em

pereur lui ava itdonné quinz e m ille ducats pour l’

y (De B requigny , ouv .

cit. , p. O n peutc roire éga lementque cette somme, envoy ée après la canonisationde Leopold, étaitdestinée à payer une partie des fra is qu

’

elle ava itoccas ionnés .

Les dépenses cons iderables que nécess ita itune canon isation incomboicntpresqueentièrement celui on a ceux qui l

’

ava ientsoll ic itée. Le Sa int—S iege toléra itcesdépenses etmeme i l les enconragea itpour dégoùter des canonisations accordées sou

ventmoins aumer ite de celui qu’

on canon isa itqu’

eux sollicitations des pr inces , desvi lles etdes nations qui s

’

y intéressaient. La canonisation de Leopold conta 2 5 mi lleducale, comme nous l

'

apprcnd Par is de Grass is dans son journal (B ibl . nat. , mss .

lat. 5 165 . Pa r idi: de G r a ss i s d ia r ium , t. I l l , fol . 757(Anno Respondi (pape Leoni Xl similiter etiempore lnnoeentn octavi

v ìdisse etinterfuisse quando canon i z atus fuitB eatus Le0poldns cujus etiam pompa

fuitmax ima legisse autem in l ibr is Rabuli ( sic , pro Rebioli ) etAugustini Patr ic i itune magi strorum ceremon iarum pro B onaventura fuisse expos itos due . euri MXXVII

etpro Leopoldo MXXV ,s icutexpresse scr ips itidem Augustinus Patr ic ius ctJoannes

https://www.forgottenbooks.com/join

[Fév i er 1 1 88] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 1 37

Joann is Hierosolymitan i , quorum pr imus erattur copcller ins , altercan cellar ius prefati magistr i quibus obviam veneruntfam ilie SS .

D . N . etB Bmorum . cardinalium quamplur inm ,nontamen si recte

memin i omn ium, eteos more solito usque ad domum eorum habi

tationi s assoc iarnnt; quodtamen preter debitam etbonam consue

tudinem factum est, etmc inscio. Nam SS . D. N . etcardinales non

consuevcruntgeneraliter prelatis eccles iastic is ctregula r ibus adromanum cur iam ven ientibus famil ias suas obviam m ittere, cumsi ntmer i romane Ecclesie subditi ctsubjecti , excepti s dumtaxatMoguntino , Colon iensi , Trevi rcnsi archicpise0pis , sac r i roman i

imper i i elector ihus .

Fer ia quarta , 26 dicti mensis janna rn , prefati duo oratores cdm i ssi fueruntad secretum consistor ium in quo , cancella r io orantc ,prestiternntobedientiam SS . D . N . ntpostea intellex i , quia nullus

n ostr orum vel al ias , preter ca rdinales etoratores duos predic 10 s ,utd i ctum fuit, interfnit. Qnos quidem oratores ad palatium ven ien

tes c l inde ad domam suam redeuntes assoc iaruntcthonora rnntò ratores regis Neapol itan i etduc is Ferra r ie , ac quamplnres ordin ispre fati mi litesDie dominiea , 30 dicti mensis janua rn veneruntad U rbem per

portam v ir idar i i septem oratores l ll . duc is Sabaudie pro obedientiaSS . D . N . prestanda . Hornm pr imus eratR. in Chr isto presbyterD . episcO pus B elliecns is , secundus m iles ordin is sancti Johann isHierosolymitan i ali i hor am , quidam preceptor ordin is sanctiAnton ii , duo protonota ri i s ine habitutamen , al i i simplices eccle

sia stic i ; etpr idem intravitoctavus pr ivatim s ine pompa solemn i .

Hi septem recepti fuerunta famil i is SS . D. N . etcardinal ium extr aportam etusque ad domam hab itation is prefati episcopi B ell iecns is ,pr imi inter eos , honor ifi ee sol ito more omnes associati . In qua

1 . Hic . D. Johannes scr iptor non bene i ntellex itqua liter fuitfactum. Nam ego

Paris tune interfui etvidi non fuisse factum in aliquo cons istorio, sed hora xx,Papa

in sede sua consistor ia li cum stola stante presentibus cardinalibus in mantellis etd ns prelatis etfami lia Pape ; ipsa obedienti a prcstita fuitper oratormn qui elegantiss ime oravitproutvidi etaudivì, quia presens fui .Cette remarque se trouve dans letexte du mss . 5 158 (B ibl . nat. ) avec cette mon

cbette Adnatatio D. Pa r idis magistr i postmodum ceremon ia rum dans le mss . 1 47

(hib l. de Florence) avec le nom de t'antea r dans le texte méme, dans le mss . 5 1 59

( B ibl . nat. ) sans indication d’

auteur . Elle ne setrouve ni dans le mss . 552 1 que je suis

n i dans le mss . da la b ib l . Chigi

1 38 JO HANN IS B URCHARDI, [Fé'

f f îe l‘ 1 4851

omnes ipsi oratores deseenderuntcx equis etin sero qui eum eo

hospitar i noluc runt, ad al ia sua hospitia pr ivatim accesserunt.Fer ia sexta ,

mens is feb rua r i i , profeti noto oratores Il] . duc isSabaudie in publ ico consistor io intertia aula pelati i apostolic i apudPetrum habito , prestiteruntobedientiam sol itam , SS . D . N . ordine

consueto orantcs .

Fer iatertia , 8 dicti men s is februa rn ,fuitintima lnm dc mandato

SS . D . N . pepe Rm is . DD . cardinal ibus quod ven i rentobviamR. D . ca rdinal i Andegavensi ad U rbem redeunti qui alias a fol ieisrecordetion is S ixto Papa Il l ] legatus m issa s fueratin regnum

Frenc ie ,in quotamen ,

uttal is , r eceptus non fuit. Il eo autem intimatio facta estpreter bones ethonestas ccremon ias extr ibus eaus is ; pr ima , quia non fuitrecepta s tamquam legatus in sua lega

tionc ; secunda , quia cardinal is non debettamquam orator rec ipisolemn iter a collegio ;tertia , quia collegium non debetobvia rc vcn icnti cardinali n is i quando dueitur ad con sistor ium .

Igitur ci r ca horam xx n ejusdem dic i , ven itad U rbem dictus ca rdinali s , cui obv iam venerantci rc iter xn . ca rdinales ; quidem non

longe a ponte M ilvio , al i i eitra ipsum reeeperunt, ctusque ad conventum sive monaster ium beate Mar ie de Populo associarunt; nontamen mamini quo ordine equitaver int, eum res hce fuer itinsolita ,

etpreter bones mores ordinata . Cardinal is ipsemansitin dicto monasterio , qui venitmi ssa s a rege Franeie una cum ali is

‘

xn,ord i

n atis ad prestendam obedientiam SS . D . N .

, quorum quatuor manscruntper viam , al ii septem expeeta runtin B r acciano ,

quousquecardinal is Andegavens is suo ordine U rbem intraret.Fer ia qua rta , 9 dicti mensis februer i i , in mane , veneruntad

monaster ium beate Ma r ie de P0pnlo omnes cardinales etibidemprefatum ca rdinalem Andegavensem rec ipientes se eongregarunt.O mn ibus eongregatis , ipsum Andegavensem medium inter duospr imos diaconos cardinales in ultimo loco equitantes usque ad palatium ad cappellam sancti N icola i assoc ia runt, ubi , eo inter duosjun iores diaconos r clicto ,

al i i omnes intraruntad pontificcm , qui

deinde ad publ icum consistor ium ven itin tertia aula dicti pelati ieelebrandum ,

in quo ipse cardinal is Andegavensis r eeeptus estmore sol i lo .

‘

Eadem die, ci r ca horam xx: intra runtU rbem per portam V i r idar n

[Pentel-1 485] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 1 39

septem aluor atores Sereniss . regis Francia edprestendam obadica

tiam SS . D . N . m issi, quibus famil ia SS . D . N . ec B Bmorum . DD .

ca r dinal ium obviam vener anteteos associa runtmore sol ito sed

etB mus . D . ca rdinalis Andegavensis ven itpersona l iter usque extrapo rtam predi ctam Urb is , ubi oratores ipsos oxpeetav it, ac pr imusqui fuitcomes Delfi n i , recapitmore sol ito ae a dextr is ejusdemc om iti a equitavitusque ad domum suam ,

hoc estipsius ca rdinal i sa l i i sex cquitaruntsingul i inter duos prelatos paletii , a li i interpr el atum pelati i a dextr is etunum cx dictis oretor ibus in romana

cur ia residentibus s in i str is .

Hoe ordine cquitaruntusque ad domum ca rdinal isAndegavensis ,

ub i remans itcardinal is eum fami lia sua sen ill ins parte . Comes

ve r o etali i sex oratores prelati assoc iati fueruntordine sol ito e

pr e latis etal iis oretor ibus usque ad dommn pro hab itatione ejusdemcom itis preparatam , positam non longe M iner va

,ub i . netis gratii s ,

re c esseruntmore consueto oratores hujusmodi . P r imus fuitca rdin a l i s Andegavensis , ntprefertur ; secundus comes Delfin i ; tertiusR . D . episc0pns Aur a icensis ; qua rtus etquintus , commendator esduarum domorum r el igiosa rum o rdin is sancti Anton i i , s i rectem amin i ; sextus etseptimus eons il iar n de pa r lamento pa r i s iens i ,octavus secreta r ias regis Franc ia . Etnota quod ca rdinal is Andegavensi s cx pr 0pr ia author itate , pr eter sc itum etordinationem SS .

D . N . utpr efertur , obv iam ven itcom iti prefato ; de quo in co e

quemplur ihus non immer ito reprehensus fuit.Fer ia sexta ,

1 1 dicti mens is feb rua r n , in mane ante horam eon

s istor i i , comes Delfi n i cum al i is ex oretor ibus eollegis suis ven itad domam cardinal is Andegavens is , cum quo cquitaruntad palatium , comes a s in istr i s ca rdinal i s etposteos al i i oratores pro suo

ordine , assoc iati a prelatis quamplur ibns ipsos honorantibus ac

fami l ia SS . D . N . ac prelatis pelati i , qui , ad per suas ionem epi scopi

Tor naccns is seuelecti , possess ionem Eccles ia sue favor ibus hujus

modi asseqn i des iderantis , preter consuetudinem ac bones ceremo

n ias ad hoc veneruntdeseenderuntcx equis in pa latio in eo lor o

in quo cardinales descendera solent, eti ll ic eo ordine a l s imil i , utvenerunt, ascendentes ad pr imam majorem aulam pelati i ctab al iapa rte deseendcntcs ,

vene runtad aulam eamera rum ,s ive camere

epostol iee ,in que ,

dimiss is i ll is septem oretor i bus collegis suis ,

https://www.forgottenbooks.com/join

[M an 1 48 5] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 1 1 1

ca r di n ales ad locum suum. Alia omn ia acta suntmore solito , etproutsupra notantur .

F in ito consi stor io, etosculato per fam il ias oratorum pontifi c ispede , pontifex rediitad cameram suam

, comito Del fi n i fimbr ias

pluvi al i s Pape deferente ; orationem fec itepiscopus Aura icensis .

Fe r ia sexta , 1 8 dicti mens is fcbr na r i i , fuitpubl icum cons istor ium in pr ima aula majore , videl icetpelati i predicti , in quo RR.

in Ch r isto PP . DD. Thomas Mcnevcnsis etJohannes Dunelmens isepi scopi ettnr 6 0peller ins ll odianns oratores. regis Angl ia pres

tite runtobedientiam nom ine ejusdem per predecessores suos

pr e sta r i solitam SS . D . N ., prefato episcopo Dunelmensi , si recto

mam in i , oratore . Il i itres oratores non fuerunta fami l i is SS . D. N .

e l B B morum . DD . Ca rd inal ium publico recepl i etassociati utali i ,quia jam diuante fuerunti n U rbe pro negoei is ejusdem regis , in

qua l iteras regias aeceperuntpro hujusmodi obedientia prcstauda .

Etquia rex Angl ia in suis Iiter is nominebatse regem Francia ctAn gl ia , fi n ita oratione prestation is obedientia , ntprefertur facta ,etresponsionc per pontificem data . insur rex itunus cx regis Francorum oretor ibus , protestando ipsum r egem Angl ia non esse

Fr an cia ac de injurns videl icetad quod orator ipsius regis Anglia

quedam panca repl ieavit, s icque cons istor ium term inatum est,

SS . D . N . n ihi l ad hujusmodi oratorum eltercationem raspou

dente .

Domin ica , pr ima quadrages ime 20 dicti mens is februarn ,fuit

m issa publica i n capella major i pelati i Papa , in qua omn ia more

sol ito suntobservata. Scrmonem fec itprocurator ordin is predica

tomm .

Domin ica secunda , quadrages imc 27,d icti mens is februarn ,

R. P . D . Johannes opise0pns B ell iecnsis or ator duc is Sabaudiaeelebra v itm issam publ icam in cappella predicte , Papa presenta .

Etcum oratores daeum Sabaudia etM ediolan i in camer a papagalli

iterum super prceedentia ,s ive qui pr imus eorum missa interessct,

eontenderent, oratore ducia M ediolan i asse rente quod hac domin iea ipsumtangebat, utinteresse poss itjnxta ordinem da alternatis vic ibus ven iendoper SS . D . N . datum , eta l i is respondentibusquod eos interessa decerctpro co quod episc0pns B ell iecns is

ipsorum caputcelebra rct, SS . D . N . mandavitquod neutra pa rs

1 42 JO HAN l cuae1mam, [Ma r s

ad cappellam ven i rc i , quod etfuitobser vatum ctdictum pro ea

d ictantum .

Dom in ica tertia quadrages ime , 6 men s is martn ,fuitceleb rata

mi ssa publ ica in eapella predicte , Papa presente etomn ia, in ca ,

more con sueto obser vata . Sc rmonem fec itprocurator ordin is

her cm itarum s . Augustin i .Sabbato 1 2 mens is ma rti i in sero SS . D . N . in quaedam gravi s

s imam infirm itatem inc idit, qua pr inc ipalibus mensibus labo

rav it( l ) .Dom in ica qua rta quadragesime , 1 3 dicti mensis martu, B mus .

D . cardinalis Parmensi s eelebravitm issam publicam in capel la

predicte , Papa absente , consuetis ccremon i is .

Sermoncm fecitprocurator ordin is Ca rmelita rum, etsi rectememin i , non fuitportata rosa consueta , neque super alta r i eonsuelo posita .

Dom in ica , quinta quadragesimc 20 martn predicti , B . in Chr istopater D . Stephanus episc0pns M aur ianensis eelebravitm issampubl icam in cappella predicte , Papa absente , ethabitus estsermomore solito . M issa fin ita

,accesseruntad pontificcm in lecto i n

camera sua i n qua dormi re solat, jaeentcm ,infi rmnm

, quadam

sua veste super cam i s ia ad brachia tantum vestitnm omnes ca r

dinales ec comes Delfi ni orator regis Francia supradictus , JohannesMa r ia collega meus etego , ct, prctc r sec retos eubieula r ios , nullusal ius ; quibus coram se constitutis , pontifex manu sua dexterarosum teuens tradiditillum com iti Delfi n i predicto juxta laetumgenutlcxo , dicens cx l ibro verba Accipe Rosam etc .

, prouti ncercmon ial i . Quo facto, comes oseulatus estmanum Papa ,

non

pedem ,quia cooperti er antpedes Pape . Reeessitdeinde comes et

eum co ca rdina les omnes , qui etiam ipsum inter pr imos duosdiaconos cardinales in ultimo loco equitantcm more solito usquead domam sua hab itation is , v idel icetpalatium U r sinorum in campoFlora , associaruntDom inica palmarum que fuit27 mensis martn ,

Rmus . D…ca rdi

nalis Andegavensis pa ratus more sol ito in capelle majore pelati i

1 . Les Colonna mi rentà profitla ma ladie da Papa pea r se venger des O rs in i . Voy .

le journa l d‘

Infassura (Becard, t. Il , col . etle Di a r io del Nota i o del N am . d

Murat. , Rer . Ita l . S cr ipt,t. Il l , p. 1 1 , col .

[Av r i l 1483] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 1 13

pred icti , Papa absente,bencdix itpalmas quas deinde ca rdinal ibusd istr ibuitetal i is , more con sueto facta estdeinde processio peraul am mejorem usque ad lob iam . lhi

,idem celebrans , ass isten

tibus sibi diacon is ca rd inal ibus, projeeitpalmas populo , deinde ad

capellam reversus , eelebravitm issam solemnem . Celeb rans , in

processioni bus , usus estpluvia li suo v iolaceo ; diaconus vero etsubdiaconus dalmatica ettunicella pa ramenti B on ifaen Pape n igr i

flo r ibus vi r idibus pulchra intexti . Sed pro m issa idem diaconus etsubd iaconus , dimiss is predictis aeccperuntplanetas v iolaceas

anta pectus plicates ; celebrans vero planetam Bon ifac i i supradictiquam sacr ista more suo perver so ordinaverat.Fer ia quarta major is hebdomade diete , fueruntmatutinetene

b ra rum in capella mjore predicte more consueto , Papa absente,

RRmis . DD . ca rdi nal ibus prosentibus . Rmus . D . ca rdinal is vicecan

cella r ius die crastina eelebraturus dix itorationem O mn ipotens

Fer ia quinta ejusdem hebdomade ,jovis sancte nuncupate , Rmus .

D . ca rdinalis vicecancellar ius , pa ratus more sol ito,eelebravit

mi ssam solemnem , Papa absente , ca rdinal ibus presentibus , inespelle predicte qua fi n ita , portav itsaeramentnm pro die crastinaconservandum da dieta die ad m inorem capellam proeessional iter ,ca rdinalibus etprelatis ae al i is ipsum in eorum cappis assoc ian

tibus deinde in tertia aula , di 11 1 issis-

pa ra 1nentis m issa libus iucapello. pa rva predicte etibidem pluvia l i violaceo ac pr ius stolav iolacea acceptis ctm itra s impl ic i , lavitpedestredec im pauperumordine in eeremonial i dato . cui lotion i nullus al iorum ca rdinal ium

inter fuitquo facto , etipse in palatium suum redi it. Non fueruntleati processus , Papa presente , legi consueti . Postprandium ,

c irca horam vigesimam pr imam diete suntmatutinetencbrarumin dieta eapclla ,

Papa absente . cardinal i bus presentibus . In fi ne ,

Bmus . D . ca rdinal is s . Petr i ad V incula , major pen itentiar ius , quieres er ateelebraturus , dix itorationem I i espice, quesa /nus,

Domine,etc .

Fer ia sexta venar ia sancti , 1 mens is apr i lis , B mus . D . cardinalis

s. Petr i ad Vincula,major pen itentia r ius eelebr avitmissam solem

nam in capella predicte ,Papa absente , ca rdina libus presenti bus .

Sermonem fecitD . Johannes Laurentius , scriptor apostolicus ,

https://www.forgottenbooks.com/join

[31 11 1 1 485

] RERUM URBANARUM LIU .\IM IÈNTARIL 1 15

c i ati , utmor ia est. P r imus inter o ratores predictus e ratI) . Tho

m a s ius da Campo Fregoso , secun dus He ctor dc Fl isc0,doctor

,

profeti episcopi frate r , omnes la ic i .

Fe r ia qua rta . 20 mens i s apr i l is postpr a ndium per po rtamv i r ida r i i intr averunttres o rato res l llm i . duc is B r itann ia pr imus

fuitR . P . D . Rober lus episcopus Trccor ien s is : secundus I) .

G uil lelmus Foca l do'

c lor ctm iles : tc r l ius quidam pr esbyte rs ecula r i s ejusdem duc i s i n romana cur ia soll ir i la lor , qui a fam i l i is

S S . D . N . pupe etca rdina l ium suntrecepl i , c l usque ad ho spi

tium pr edicti episcopi hono r i li ce a ssoc iati o rdine consueto .

Fer ia quinta 2 1 dicti men s i s apr i li s postpr a ndium c i rca horam mm

pe r portam V ir ida r i i intra veruntL'

r bmn duo urete res lllm i . ma r

ch io n is Moutisfer rati . Pr imus 11 1 iles erat. secundus U . N . frater I) .

Guidon ia B onati sc r iptor ia apostol ic i , docto r , ambo la ic i . A fam il i i sSS . D. nostr i etca rdina lium rece-pl i sun l c l usque ad eorum hospi

tium ordine consueto as soc iati .Fer ia qua rta , 27 ejusdem me ns i s in tertia aula palatn aposto l ic i

apud s . Patrum ,habitum estpe r SS . I) . N . publ icam consi sto r ium

in quo xuorator es ca rdina l is duc is Januc n s i s . nom ine ejusdem cteommun itatia eorum , prestiteruntSS . I) . N . Innocentie papa

octavo obedientiam , pr outbone s ch r istianos docet. dom ino Hectore da Fl isco orante ( l ) .Fer ia quarta , 1 1 men s is ma i i . \ igil ia a scen s ion i s D. N . Ch r isti

,

Rmus . D . ca rdinal is Portuga lmns is a lia s L'

l i \ l lonc n s is . in capella

majore pel ati i predicti , pe rcgitsolcnme uffic ium vespertinum ,

Popa absente , ca rdi nal ibus presentibus , etdic scqucul i fastov idel icetascana iouia predicte . idem ca rdinal i s c cleb ra 1 itm issamsolamnem in basi lica s . Petr i

,Papa etiam absente

, ca rdina l ibus

presentibus . Sermonem fec itI) . magiste r s ive preceptor D . Lau

r anti i Cibo, al ias da M a r ia . eub ieula r i i sec reti SS . D nostr i .Fin ita m issa etvul ln sancto c a rdina l ibus eta lus estense , ca rdi

i . Voy . Chr i stian Lun ig O r ati o n es [ ‘

r a cur m n E ur o cor …n cl cm yuc M i n i str 0 r uma c Legator um ,

etc . L ips iw, 17 13 , t. 1 , pag . 77 . Ce discour s , qui n°

o lfre r ien dc rema r

quehle, contientuna phrase qui rcpond zutb ien au sentimentpubl ic en Ita lia Te vero

nunc cern imus , Innocenti octavo, omn ium quos a ntea tua patr ia cdid 1t. Ponti l icem d ign i ss imum , quam div ina bonnes cotempo re nob is deditquo Chr i stiana r cspubhca bono

r ectore, aur iga a l moderatore quam max ime md igebatetIta lia praesertim quer d iuturn isfluctibus agitata non emptins s ine ta li pastore quieseere posse v ideretur , etc . P . 8 11 .

r . 1 . 1 0

1 16 JO HANN IS B URCHARDI , (M…

nales in cappis suis ascenderuntad SS . nostrum in logia supr a

portam palatn ex istentem, qui pa ratus more sol ito , pe r ultimam

feuestram ver sus locum publica benediction is populo solemn iterbenedi x it.Sabbato 2 1 men sis man in mane c i rca horam 1…per portam

V i r ida r i i intraveruntU rbem R . P . D . Jo . episc0pns Wormaeian

sia a l magn ifieus D . B er na rdus cornea da E rbesteiu Pelatinus ,sac r i roman i imper i i elector is oratores , qui a fam i l ii s SS . D . N . ctca rdinal ium recepti suntetusqd

'

e ad domam Alemannorum retrocampum Flora in quo hospita r i volucrunt, more sol ito assoc iati .Eadem die ,

v igi l ia Pentecostes , fueruntvesperepapales in capellapelati i supradicti , Papa absente , ca rdinalibus prcscntibus. Rmus .

D . ca rdinal is s . Marc i , episc0pns Penestr inus fecitoffic ium qui a ldie sequenti , fasto videl icetPentecostes , in bas ili ca pr incipis apostolorum eelebravitmissam solemnem , Papa etiam absente , ca rdi

nal ibus prcscntibus . Sermonem fec itD . Fr anciscus da Burgo ,

capellenus Rm i D . ca rdinal i s de Sabell is . Fin ite m issa , celebran spublicavitindulgentias plenar ias per SS . D . nostrum populo con

cessa s .

Ha r i sero in vesper is ad pr imum ver sum hymn i , ethodie in mi ssa ,

per totum versum Alleluia quos cantores inceperuntetprosecutisunt

,celebrans in faldistor io , capite discoperto , cardinal es eta l i i

in loc is suis genuflecteruntmore solito'

.

Fer ia sexta , 27 dicti mensis ma i i postprandium ab extra pontemM ilvinm per prata ctportam V i r ida r i i intraveruntxn novi oratoresVenetorum ,

M cdiolanen sium etFer ra r iensium dueum ,quatuor

cujusl ibetduc i s eorumdem , ctcum ipsis unus antiquns oratorduci s M ediolani etal ius antiquns duc ia Fer rar iensis , qui ambo suo

ordine cum nov is cquita runtquibus obviam veneruntfami l ie SS .

D . nostr i etca rdinal ium fam i lia ; ctcardinal is M arci equitav itper m ilia re unum vel c irca ultra pontem predictum , ctfam i l iaca rdinal is Pa rmens is usque ad eumdem pontem alia fami l ia axpe

cta runtin prati s . Pr imum locum habueruntoratores Veneti ,medium videliceta dextr is habentes oratorem Mediolanens is etasin istr i s Fer rer ieusi s dueum . Cum reciperentur a fami l ia pr im i

card inalis eis obviam ven iente , r esponditpro omn i bus pr imus

or ator \'

auctorum ; cum a famil ia secundi cardinal is , pr imus orator

p mm a aucun URBANARUM connaur xnu. 1 1 7

M ed iolanens is ; cum a fam i lia terti 1 ca rdinal is , pr imus oratorFe r r ar iensis ; cum a fami l ia qua rti ca rdina lis , iterum pr imus oratorV enetas , ets ie continuando utpr ius , quia aluc r ate ra s non respon

de runtquicquem .

Intr ando U rbem etper eam equiteudo , pr imus orator equitavitmedina inter despotum impe ratorem constantinopolitanum a dextr ise l gubernatorem U rbis a sin i str is . Pr imus orator Dneis Mediolanenais equitavitmedina inter a rch iepisc0pum B eneventanum sec re

tar ium Papa a dextr is etl ll . D . Jo . de Aragon ia alma U rbis

prefectum romane Ecc lesia capitaneum geuerelem Rmi . D . ca rdi

nal is s . Petr i ad V ineula germenum , a s in istr is . P r imus oratorFer rar ianais equitav itmedina inter al ium pr edictum prelatumpelati i a dextr is etorator em regis Anglia a s in istri s. Secundusorator Venetiarum inter a l ium pr elatum palatn a dextr is etoratonem regalem a sin istr is . Deinde al ius orator Mediolanen s is etsieali i hoc ordine suntsecuti , assoc iati usque ad domum D. Petr i deRoma non longe ab eccles ia beate Ma r ia de M inerva pos itam ,

in

qua hospitatns estpr imus orator Venetus , ub i omnes oratores ex

equo deseenderunt. Deinde orator es duc is Mediolanensis qui hospitati fueruntin palatio ipsorum da sancte C ruce non longe a

campo Flora usque ad idem palatium etiam a Fer ra r iens ium oreton

'

bus fueruntassociati ;tum i idem oratores Fer r a r ieuses usque addomum cujnsdam Joachim i da Na rn ia advocati consi stor iel is iupellic ia r ia , in qua hospitati fue runt, assoc iati mor e sol ito .

. Sa bbato ,28 mensis ma i i , v igi lia s . tr in itatis , fueruntvespere

papa les in eapella major e supredicte , Papa absente , ca rdinal ibusprc scntibus . Bmus . D . ca rd ina l is Pa rmens is fa c itoffic ium ; etdietao ratione , ma ignorante , cantores dixeruntantiphonampr ime dom in iea ; ex quo oportuitea rdinalem or ationem conven ientem adderc ,

que ergo alias in espelle predicte . utquide m retuleruut, omitticon suevit.Dominica sequenti , fasto v idel icets . tr in itatis , idem B mus . D .

ca r dinalis Parmens is eelebr avitm issam solemnem in eadem

capella , Papa absente , ca rdinal ibus pr c scntibus . in qua nulle comm emoratio habita est. Sermonem fec itquidem B r ito ,

frute r ordinism inomm

, eapell anus lim i . I) . ca rdinal is s . Georgi i . Al ia observatosuntmore sol ito.

https://www.forgottenbooks.com/join

[Jui l let1 1 83] RERUM URBANARUM CO MMENTARH. 1 -1 9

M ediolanensis etFer rar iens is dueum ,27 mensis man prox ima

pmten'ti recepti , diutius publ icum consistor ium propter pastem in

U r be ingentem expecta r a nolentes,max ime cum pontifex propter

infim itatem in publ icum ven i re non posset, obedientiam sol itametconsuetum prestiterunttr ibus oration ibua , qua rum pr imam fec itor ator Venetus , secundam orator Mediolanen s is , tertium or atorFem r iensis sine intermedio , al iqual i pausa dampta . Tortia orationefacts , 88 . D . N . brevi oratione responditomn ibus in commun i

etr ecesseruntomnes .

Fer ia quarta , 29 mens is jua n ,vigilia apostolorum Petr i etPaul i ,

fueruntvespere papales in basil ica pr inc ipia apostolorum , Papa

absente , cardinal ibus prcscntibus . Bmus . D. cardinal is Andega

vensis fec itoffic ium , qui a l die sequenti , fasto v idelicetdictorumapostolorum ,

i bidem eelebravitmissam solemnem,Papa etiam

absente , cardinal ibus presentibus , etnon fuitsermo . Alia suntmoresolito obser vata .

Sabbato ,2 mens is julu, fasto v isitation is beateMa r ie vi rgin ia , SS .

D . N . , paratus am ictu, alba , c ingulo ,stola etcapucc ino , equitav it

sub capello da cremesiuo de palatio apostol ico ad ecclesiam beateM ar ia da Populo , cruce etca rdinal ibus ipsum precedentibus , factaper ipsum oratione ante a ltare . Cubicular ius , m i ssam dicturus , ven itad s in istram Papepostdiaconum a sin istr is Papeassistentem , etcumpontifice dix itconfess ionem , deinde missam more sol ito . E i ser vivital ius cubicula r ius superpellic iotantum induta s . Papa genuflex itinfaldistor io, ante medium alter ia etinfimum i ll ins gradum sibi

pa rato etposteum duo diacon i ca rdinales , s ibi , utpr ius , ass istentes ; postil los , h inc etinde , videl iceta dextr is Pape gcnutlex iepiscopi etpresbyter i , a sin istr is diacon i ca rdinales .

Fin ito evangel io ,cardinal is Neapol itanus , pr ior cardinal ium ,

propter vicar i itune absentiam , accepto l ib ro missa l i da manudictieubieular i i in m issa serv ientis jnxta dicti altar is infimum gradum

s ibi por recto i llum pontifi c i osculandum por rex itobtul ittum i llumin codam loco predicto serv ienti , restituit, dieta oratione Domine,

JesuChr iste,etc . Idem cardinal is Neapolitanus, accepto e man ibus

predicti eub ieular i i servientis apud gradum predictum pac i s instrumento

,i llud pontific i trediditosculandum , quod ego deinde a

man ibus ejusdem ca rdinal is acc ipien s , dicto ca rdinal i Ncapolitano

1 50 JO HANN IS B URCHARDI [1 0 11 1 1 1 35 ]

ad locum suum r ever so , pr imo deinde ceter is episcopia , pr esbyter isetdiacon is Pape ser v ientibus , pr imo deinde al i is cardin al ibus

tum pr elatis etceter is tradidi osculandum . F in ita m i ssa , ascenditante alta re ,

ubi stan s populo bencdix it, loco celebrantis dicen sS itnomen Dom in i , etc . Deinde ad palatium quo ven itestrever sus .

Sed uttutina agerem ,antequam m issa inc iperetur , inter rogav i

RRmos . DD . ca rd inales Neapol itanum , s . M ar c i,ad quem ex ips is

spectarctpontific i in hujusmodi m issa l ibrum etpacem por r igere ;qui m ih i responde runtid pr ior i presbyterorum ca rdinal ium couve

n ir e,Hmo . D . ca rdinale Sanea se

,diaconorum pr ior e , quod ad se

pertinebatasserente super qua Bmus . D . episcopus Pientinus inoffic io ceremon ia rum predecessor meus , inter rogatus , dix itid propr ia ad pr iorem episc0porum cardinalium s ive pr imum ca rdinalem

in pontific ia pr esentia constitutum pertinere ; cujus assc rtion idicti ca rdinales consentientes modum supradictum obser va runt.Fer ia secunda , mensis jul i i , fueruntindicte vacationes general es

ab hac die usque ad kalendas octobr is exclusive .

Fer ie quarta , 6 men sis jul i i , SS . D . N . in camer a sua juxtacameram papagalli , genuflexus intra ostium ,

audivitmissam ab

uno cx eubieular i is suis in camera papagall i eelebr atem ,cardine

l ibus quesi omn ibus in eadem papagall i pr cscntibus . Bmus . D . ca r

dinal is Senens is pr ior diaconorum etconsensutamen etvoluntateNeapol itan i , s . Ma rci etal iorum cardinal ium

, por r ex itPape l ibrumpostevengel ium etpacem osculandum more consueto . F in itamissa

, celebr ans benedix itomn i bus , etiam Pape, preter consuetudinem

,quod etiam Emo . D . cardinal i a . M ar c i diaplicuit. Dabchet

en im,diete oratione placeatPape, gennflexus per hoc, ab eo

l icentia accepts , alus a comuepistole etin medio alta r i s coram se

constitutis benedix isse ,deinde ver sus ad pontificem genuflexus eb

ec benedictionem eccepisse . Tum ponti fex , acceptis paramentisconsuetis , ven itad tertiam aulam ubi publicum consistor iumtenuitin quo R. P . D . Johannes episcopus Wormaciensis etillustr is D . B ernardus comes da E rbesteiuoratores , nomine i llmi . D .

comitia Pal atin i Rhen i , pr estiteruntSanetitati sua obedientiam etreverentiam consuetum , dicto domino episcopo orationem satisbarbar ica pronunc iante ( 11 . Ca discours setrouve dans Lunig, ouv . cìté, 1 . I". p. 01 .

num 1 1 115] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 1 5 1

Sabbato, 6 mensis angusti , SS . D . N . paratus amictu, alba,

c i ngulo , stola v iolacea , pluvial i rubeo etm itra s impl ice , preceden

ti bus c ruce etcardinal ibus , ven itad capellam majorem ub i interfn itmissa defunctorum pro ann iver sa r io S ix l i pepe l l l ] , predeces

sor i s sui , per R. P . D . Leona rdum,episc0pnm Albenganensem

v ica r ium U rbis , celebrate . Etin fine,ipsa ponti fex fec itabsolutio

n em more consueto . Inter fueruntsex ca rdinales tantum in Urbe

ex i stentes , v idelicetNeapol itanus , s . Petr i ad V incula , Andoga

ven sis , da Comitibus , Sabellis etColumna .

Albus sacr ista noster ordinaver atquod Papa ven i retin cappa dascaduto ;tamen ad ordinationem meam etquia , Papa inter rogante ,ca rdinal is N eapolitanus etAler ien s is ae T iburtinus episcopi etquidem al ii ib idem presentes affi rma ruutO pin ioucm etordinationem meam ,

Papa ven itin pluv ia l i , utsuper ius dictum est; sed ipsesacr ista non male dixeratquon iam in a rbitr io Pape estpluviale vel

cappa uti .Fer ia secunda , 1 5 mens is angusti , fasto assumption is beate

M ar ie vi rgin ia , SS . D. N . ,in manto super rochctnm , absque c ruce ,

s ine al iquo cardina le,ven itad capellam mejorem supradictam ,

ubi facta in faldi stor io oratione more sol ito,fecitconfess ionem

cum celebr ante ;tum ascend itsol ium , in que , amota sede majore ,

seditin quadam sede cameral i da brocato sibi pa rata ,faldistor io

coram se posito , etdesuper m issal i l ibro ; ub i cum prelatis suis

domestic is in eorum mantell is in loc is consuetis stanti bus , missamandivitquam R. P . D . Johannes episc0pns Strungulen s is , etiamprelatus suna domesticus , pontifical iter diacono etsubdiacono s ibiministm tibus

, cantav it. Non sum usus incenso in pr inc ipio mi sso

neque ad evengel ium , ad quod etiam lum inar ie non fec i deferr i

postevengel ium , pr imo episcopo ass istente min istrante l ibrumquem da man ibus ma is recapit. Papa evangel ium estoseulatusetab codam

,suo tempor e , accepitpacem per instrumentum ad

hoc peratum , quod da postea al i is prelatis por rex i osculandum .

F in ita missa,Papa stans in sede predicte , capite cooperto , dedit

benedictionem dicen s S itnomen ,etc . tum ad cameram rever

sus est, pr inc ipa l i pr elato fimb r ias manti s imul collectas defer entequi etiam i lles , pontificc ex camera ven iente , portavc r at. Pro offertor io min istr ante predicto ass istente nav iculam , Papa imposuit

https://www.forgottenbooks.com/join

{O ctob re 1 1 851 RERUM URBANARUM CO MMENTAR".

F er ia pr ima ,1 1 dicti mens is septembr is , ann iver sa r ium corona

tion i s SS . D . N . Innocenti i pepe \'

l l l Bmus. D . ca rd inal is M edio

lan en s is in capella supr adicte eelebrav itm issam solemnem

con suetis ceremon i is , Papa pr esente . Cantor es dixeruntprosam .

etal ia more sol ito . Postpr a ndium , cantores venera ntad pontific em qui cuil ibeteorum etetiam Johann i M a r ie soc io meo deditunum ducatum eur i da camer a novum pro jucundo secund i pontificatns sui introitu.

In nocte sequenti , die dom in iea 1 6 mens is ectohr is c i rca septimam horam nocti s R. in Chr isto

'

P . etD . Joannes de Aragon ia

titul i a. Sab ine presbyter regis Neapol itan i filius , Rome in palatiosuo ,

apud eccles iam sancti Laureati i in Luc ina diem elausitextromum , cujus an ima r equiescatin paceD ie igitur sequenti lin mane ad mandatum Rm i . D . ca rdinal is

Neapolitan i ordinav i pro l'

onere n ecessa r ia . Vocati fueruntcapitulas . Johann is Late ranens is at5 . Petr i , s . M a r ie M ajor is

,s . Cels i et

a . Eustachi i ccclcs ia rum ac s . Laur eata in Damaso , com itatus S .

M a r ia de M inerva , s . Sab ine ,sanctorum apostolorum , S . M a r ia

Am el i , a . Augustin i , S . Ma r ia da Populo ,s . M a rcell i ets . Ma rtin i

in monti bus , confratern itates Salvator is ctS . M a r ia Annunc iata ,cujus confrater ipse fui etcame ra r ius cler i Ur bis cum suis pres

byta r is quorum omnes vene runt. demptis capitul is s . Johann is

Lateranensis , s . Mar iemajor is ets . Eustachn ac conventn s . M a rtin ii n montibus , vocate etiam fueruntfam il ia omn ium ca rdina l ium ,

deinde,c i rca horam vesperorum defuncto ca rdinale in aula

magna dicti pelati i pos ito ,ctc i r ca ipsum v iginti intorticns ac al i is

ex more pa ratia , incepla suntctcantate v igil ia quibus interfueruntRRmi . DD . Neapol itanus , Andegaven s is ctdc Com itibus cardinales .

Fin itis vigil iis , cadaver portatum estad eccles iam s . Sabine in qua

depon i debuit. l loc ordine proeesseruntfratres M iner va ex eo quodin eorum eccles ia eratdeponendum ,

deinde a l i i suo ordine nullus

canon iea rum ccclcs ia rum supr a dicta rum inter fnit, sed pauc i

duntaxatex prebenda rn s ca rumdcm . Postomnes c ler icos , iucca

seruntporti !n res centum quadragin la unc i i s in lortic ia rum , prela r

i lla qua in aula fuerunt: postcos , confrater n itas Sa lvator is , cujus

1 . Suivantla plupartdes histor ien s , le cardinal d’

Aragon scra itmortempoisonné .

Voy Infessura dans Ecca rd , t. 1 1 , col . 1 950 .

154 JO HANNIS BURCHARDI, [Novembre 1 1 85 ]

confratrea defunctum in suo catalecto , pal lio ipsius confraternitatissuperposito , usque ad ecclesiam predictam portaverunt, fratr ibusda eadem ecclesia al iquantul ia adjuvautibns . Dicebanten im amba

rum confratern itatum predictarum confratres quod licetdefunctusquicunque de al ia vel predicte Annunc iata confraternitate predictarum esset, si confratres , salvator is interesscntipsum defunctumin suo catalecto ctpallio portare debent. Postfuuua cquitaruntprelati etal i i cur iales more solito . Cardinal isAndegavensi s recasaitde domo predicte ed suam rediturns , Neapol itanus vero al de

Comitibus non cum defuncto ,sed per aliam viam perveneruntad

ecclesiam a . Sabine , ci rca cujus'

medium postchorum positus fuitdefunctus saper feretro . Etib idem quatuor responsor ie dieta cumquatuor eration ibus , pr imum per fratres a. Sabine , secundum per

clerum romanum ,tertium per el ios fratres , quartum iterum per

fratres a . Sab ine sati stamen fa issetunum responsor ium cum sua

oratione dicere'

Fin ito quarto responsor io, ego da mandato cardiache Neapol i

tan i , agi gratias orator ibua etprelatis ibidem ex istentibus pro piaeorum soeictate ; deinde portatum fuitfunus retro altare majusibidem deponendum . Quo facto , ambo cardinales predicti ac ali iomnes rebasaerunt. Cera sive candele etpecun ia non fueruntfratr ibus distr ibute , proutfier i solet, quia nullus fueratsuper intendansad hoc ordinatus , etomn ia satis confuse etinordinate acta sunt.Vacationes generales aupa r , videlicet3 mensis juli i proxima

preter iti indicte usque ad kalendas octobr is , dic 23 mensis sep

tembr ia usque ad 20 diem mens is presentia mensi s octobr is , pr imodeinde dic 1 9 ejusdem usque per totum hunc mansam da mau

dato SS . D . N . propter pestem vigentcm fueruntprorogate.

Eadem die mer cur i i 1 9 mens is octobr is , Rome obi itR. in Chr i stoP . D . Alphonsus epi scopus Cantar ensis , hospital is Hispanor nmprovi sor de Urbe qui eadem dic ci r ca horam xx xad ecclesiam ejus

dem hospitalis portatus estetin ca houor ificc sepultus , cujus

an ima requieseatin pace . Hic xc sua etatis anno erateonstitutus .

Fer ia secunda , ultima octobr is , fuitmute l ic capparum , etvespere solemnes in majore espelle supr adicta diete sunt, Papapresente etoffic inm fac iente .

Die sequenti , 1 novembr is , fasto omn ium sanctor um , Rmus .

[Novembr e 1 185] RERUM URBANARUM CO MMENTARH. 1 55

ca rd inal is Neapol itanus eelebravitm issam fsolemucm in eadem

capel lo , Papa presente . Non fuitsermo , quia ille cui sermo datuse r at, non fuitin Urbe . O mn ia a l ia observata suntmore sol ito .

Eadem die , hora vespererum , Papa pa ratus amictu,alba

, c in

gn lo , stola violacea etcappa dc sca rtato . r ateato hi r ato etiam de

scaduto quo in camera uti sol itus est, c ruce etcardina libus perseqn0ntibus etpr ecedentibus . etca rdinal ibus da Sabellis etdeColumna assistentibus postomnes elios ca rdinales inceden l ibus

,

s ine m itra ven itad capellam predictam . R. D . episcopo Theanensi

assi stente ,fimbr ias cappe Pape s imul collectas posteum portante ,

ubi , omiss is vesper is fasti a cantor ibus dicte suntvespere pr odefunctis , etdieto r equiescantin pace, s ine pausa al ique , abeisdem incepte matutine eted l inem continuate : Papa tam in

vesper is quam in matutin is dix itorationem F idel ium Deus om

n ium,etc .

,sed omn ia a lia more sol ito suntobservata . Sed aupa

r in s plures er rores commiss i sunt pr imus , ca rdinalis acquidabchetPapam etnon precedere : secundus , duo diacon i ass isteresol iti , debebanti re postultimos pr esbyteros ca rdinales , quia Papemitram non habenti non fitass istentia ; tertius , quod inter vesper asetmatutinum dabchetbona pausa fier i ctper inchoationem matntinarum per Papam stantem pr ius P ater N oster soc r ate dic i

, que

omn ia, per er rorem ,

utprem ittitur . tran s ierunt; alta r e babahatpall ium n igrum ctsedes Pape v iolaceum .

Far ia qua rta , 2 mens is novembr is , eommemoratio omn ium fide

l ium defunctorum , SS . D . N . pa ratus am ictu,alba ,

c ingule , stolav iolacea , pluvial i ruben s impl ic i etm itra s impl ic0 , melius fuissetex damaschino s impl ic i ex per l i s , ven itad capellam supr adictamubi mi ssa publica inter fuitquam Bmus . D . ca rdina lis U l ixbonens is

eelebravitin pa ramentis n igr is d ix itunam orationemtantum ad

quam sancti ss imus Papa genutlexus faldistor io , ac a l i i omnes in

loc is suis g anuflexcrunt. F in ita m issa , celebran s , dim iss is juxtaaltare paramentis , accepta cappa . i vitad locum suum inter elios

ca rdinales, cantor ibus i nter im responsor ium L iber a me Dom ine ;

di centibna . Quo fin ito cum libro Papa absolvitmore sol ito, prout

in ceremon ial i ordinatum est.Fer ia secunda , 7 mens is novemb r is , habite suntexequie quon

dem U rban i de Fl isco episcopi Forol iv ien s is , in ecc les ia beate

https://www.forgottenbooks.com/join

[N ov emb re 1 1 85] RERUM URBANARU M CO MM ENTARII . 15 7

Epi scopo fratr i defuncti dantur canne v ,Cn i l ibetcapellano canne un ,

Cn i l ibatscutifero canne un ,

C n ilibetfamil iar i canne 1 1 1 stamati da fine ,

Pa ramentis omn ibus pontifieal ibus n igr is pro celebrante ,Da lmitica ettuuicella cum a li is pro diacono etsubdiacouo

,

Qui nque pluvial ibus etatol ia n igr is ultra al ias dua s ,C ruee argentea cum suo baculo ,

a bulo in navicella ,

V as aqua benedicte eum asper sor io ,

O cto candelab ra etfaldistor ium pro celebrante ,

L ib r is missali , evangel ista r io , epistola r io etpro absolutione .

Que omn ia predicte haber i potera ntex capel la Pape , etpr ovideatur de bajulo , qui omn ia ad eccles iam portetetr cportetabea dem .

Facti s exequns , solventurDD . cler ic is ceremon ia rum ducati xv i ,

°

D . Hieremie qui sermonem fec it, ducati v r ;Cantor ibus capelle ,

ducati v .

Cursores , ex pa rte executorum , intimentfamilns ca rdinalium

quod lune septima hujus vel intesse in ecclesia beate M a r ie dePopulo hora x 1v , ad interessendum exequi is .

Idem etiam intimenteelebraturo etquatuor episcopia absolutionem factur is, etD . Hierem ie sermonem habituro ,

Idem ordinantal iquos inter se qui cum bacul is suis a rgenta ispr ecedentfam il iam defuncti in ma ne exequia rum a domo usquead ecclesiam ,

et, fin ito offic io ,da ecc les ia ad domum eos r edu

ca nt;Quod cera summo mane panda lur ctad ecclesiam m ittatur ,Quod vestes pro funestis summo mane s intin domo defuncti ita

quod farn il ia r es hora in ecc les ia esse poss iut.O mn ia pr em issa fueruntordinata etobser vata , panc is mutatis .

M issa basse Lxxx fnor na l celeb rate,inter infrascr iptos distr ibute

conventus S . M a r ia da Populo eelebravit xun

conventus Ar acel i eelebravit vm

conventus s . Dom in ic i da M ine r va eelebr a v it xv

conventus s . Augustin i eelebrav it

1 58 JO HANN IS B URCHARDI, [Novemb r e 1 1 88 ]

conventus s . Salvator is etpresbyter i secula r es Lx xx v

etcuil ibetcelebranti dati fueruntba ioech i sex ,l iceto rdinatum

fuer atquod cuil ibetda rctur unus ca r lanus .

Fer ia quinta ,1 0 men si s novembr is ven itad U rbem per portam

sancte M ar ie de Populo M . D . Robertus da sancto Sever ino,futurus

eon faloner ius romane Eccles ia cui obviam veneruntfam ilia SS . D .

nostr i etca rdinal ium ac pr inc ipum orator es in romana cur ia ex is

tentes . D i Ma rqua rdus B r i saquc r impar ial is or ator accepiteumintra portam pr edictam ,

nomine imperator io , tamquam romane

Ecclesie advocate . De inde D . Joannes de E spasch etpr ior ordin is

predicatorum , oratores seren issim i Max im i lian i Romanorum r egi s ;

deinde fam il ia Pape que tandem veneratinter eumdem portam etbiv ium

, eumdem cur ial iter receperuntetipsum medium interguber natorem U rb is , qui , non cum fam i lia Pape sed posteamvener at, a dextr i s , etdictum M a rqua rdum or ator em imper ia lem

predictum a s in i str i s equitantem ,al i is prelatis etoretor ibus suo

ordine sequentibus , usque ad palatium apostolicum assoc ia runt,

ub i in aula camer e apostol ice , in quibus pr inc ipes rec ipi solent,hospitatns esttamen extra portam pelati i predicti , antequam illudingredc retur ad assoc iantes conve r sus , detecto capite , more sol ito ,

gratias egit.°

Fer ia sexta , 1 1 mens is novembr is , fasto s . Martini episcopi , inmane , ob i itprestantissimus vi r D . Antonius da Eugulo , romane

cur ia, eausarum ctfidei proc 11 rat0 r , :qui tandem di e

.

posthoramvespererum ad ecclesiam s . Laurenti i in Damaso paroehial cm suam

honor ificc portatus estetibidem sepulture traditus , cujus an ima

requieseatin pace .

Fa r ia quinta , 1 7 ejusdem mensis novembr is, R. in Chr isto P. D .

Achilles M aresch iotius Bonon iensis , episcopus Cerviens i s , qui diasabbati prox ima preter ita 1 2 hujus , sauna atlotus ad U rbem fuitreversa s , di e ma rtis etiam proxima preter ita 1 5 , pestem inc iditinnocte acquanti 1 7 hujus dici , diem elausitextremum , cteademnocte in basi lica s . Patr i sinepompatraditus estecclesiastica sepulture, cujus anima requieseatin pace.

Sabbato , 1 9 dicti men sis novembris , paratia ex more omn ibus ,inecpte suntexequie bone memor ie cardi nalis da Aragon ia in

ecclesia s . Sabine ; Bmus . D . cardinalisAgriensis eelebravitm issam

[Novembre 1 185] RERUM URBANARUM CO MMENTARH. 159

publicam . Sermonem fecitfrater Joannes da Fer rer ia , ordin is predi catorum . Quo fin ito

,una cum celebrante absolveruntdefunctum

RRmi . DD . NeapO litanus, s . M a rc i , episcopi ; Mediolanensis etU lixbonensi s presbyter i ca rdinales ultra quos , offic io predictointerfuaruntRRmi . DD. Andegaven s is, da Comitibus , Pa rmensis ,Sabelli s , Columna , Ascan ius ca rdinales , oratores regia FerdinandiatMediolanensi s ac Fer rar iensis ducum ac Florentinorum ,

lugu

br ibns vestibus induti cum al i is funestis sedentea pr imum inter eoslocum habueruntduo ab uno scammo ,

al i i duo ab el io ; fnnestorumomn ium fueruntccntum viginti vel c i rca ; etquia Rmus . D . ca rdi

nal is Neapol itanus curam exequia rum predicta rum sibi assumpsitetmihi commiaitnthonor i lice a l deb ito ordine omn iati ercut, schedalam pro rebus opportun is disponendis confec i hujusmodi continentieVestiatur fami l ia dicti defuncti more sol ito ,In ecclesia percata r c i rcum c i rca l igne pro intorticn s etsubtus

i llatele n igra cam a rm is defuncti , a a ll is demptis simi l iter c i rcumc i rca columnas a lter ia in super ior i pa rte ab extra ,Castrum dolor is pa rctur iumedio eccles ia in summ itate , ab intus

lela n igra subductum c rucem albam magnam per medium haben s ,

C i rca castrum dolor i s penantor scemne pro quindec im intorticnspro quolibetlatere , scemne pro funestis a tr ibus later ibus castr ipr o numero fnnestorum lectica sa b castro dolor is ,Saccuspala is plenus per magn itudinem diete lectica cum capiz olo

etiam palais repleto .

Pal lium aureum cum armis cardinal is defuncti ,Duo ca ssin i da taffctta n igra pala i s plen i cam armis ca rdinal is

defuncti ,Duo tapetia , unum magnum pro alta r i , al iad mediocre pro

fa ldistor io ,

Duo capelli rubei ca rdia cla rca ad pedes supra lecticam ponendi .Duo flahella extatfeta n igra cum a rmis ca rdinal is defuncti hinc

etinde depictis ,Depiagantn r a rma cardinali s defuncti in foina i ntegri s papyr i

numero qua per columnas c ircum c i rca in eccles ia etextra eam

juxta i ll ius introitum affigantur .

Scemne pro cardinal ibus, prelatis etoretor ibus ,

https://www.forgottenbooks.com/join

[Novem b re 1405] RERUM URBANARUM GO MMENTARII. 16 1

G ru: argentea cum suo baculo ,

Tur ibnlam cam navieula etcoehlear i ,V a s aqua benedicte cum asper sor io ,

Septem candelab ra argentea ,

M issale evangel istar nm etepistolarum ctl iber absolutionis ,Faldi sterium pro celebrante .

De domo ca rdinalis defuncti m ittentur quatuor sea l1clludepictada camera ad a . Sabinam .

Cera pro dic pr ima exequiarum ordinanda

Intortic ia sex l ibra rum quodl ibetpro cardinal ibus etaltar i ,numero . xxn

Intorticia quatuor l ibra rum quodl ibetpro ecclesia , i .x

Intorticia simi lia saper castrum dolor is etci rca , numero . xxxrx

Intortic ia simi l ia pro sepultura , sacr istia , Papa etorantc ,nu

mero . nu

Intorticia similia duo pro capella servientium a rmorum . rl

Facule daur am l ibrarum quel ibetpro oretor ibus pelati i etfunestis ; numero . cer.

Facule unius libre quelibctpro cubicula rus , offic ial ibus xx 1x ,

numero ceca

Focalemedie l ibrepro eur iali bus , offic ial ibus xx 1 x ,numero. cace

Faculc quatuor unc ia rum pro castro dolor is etdistr ibuende . M D

Candele parve viginti pro l ibra pro m iss is bassis l ibre v iginti .Deputatur aliquia [ idus qui sumatceram

°

per numerum etpondusa b aromator i is , singul is diebus rec ipiatetad eccles iam portar ifac ietac ibidem custodiat, cui addentur tres vel quatuor servitoresqui coram postmagistros ceremon ia rum portent, per illos opportune distr ibuendam .

O rdinetur etin eccles ia s . Sabine al iqua capella vel al ia s

locus conveniens etfortis in quo cera predicte singul ia diebus

rapon i etcustodi r i posait, ex inde porteada etopportune dialr ibncada .

U ltima die servab itur idem . quoadqualitatem etquantitatcm cere ,

proutsupra in pr ima die estnotatum .

Item pro custodia cere supradiete deputatus debitpr ima die offic ialibus infraser iptis seueorum thesaurar io vel offic iel i in scr iptamcere quantitatem

1 0 l o

JO HANN IS B URCHARDI, [Novemb re

Cantor ibus capelle SS . D . N . faeulas . xxn n

M agistr is ostia r i is , faeulas . x v i un ius l ibre

Sc rvitor ibus a rmorum ,faeulas . xv quel ibet.

Cur sor ibus SS . D . N .,faeulas x x

Porte fer rea , fac 1dns . vn

medi e hbreP r ime porte ,

faeulas 1 1

Ad hortam sec retnm ,faeulas 1 1

quol ibet.

Cuil ibctparafr cna r io SS . D . N . etca rdinal ium faeulam unam

medie l ibre que poter itetiam da r i un i pro omn ibus .

Totidem.debitetiam ultima die offic ial ibns supradictis etultra

premissa dahiteadem ultima die duo intorticia quatuor libr a rumquodl ibet, serv ientibus armor am pro eorum capella .

Cera pro qualibetex septem diebus infra novenam ordinanda

Intortic ia quatuor l ibra rum,videlicetpro castro dolor is .

Pro elevatioue sacramentiPro celebranteC i rca castrum dolor is .

Etsepultura

In summa nnmerus . xxxv i

Facule dua rum l ibrarum ,numero . cr.

un ius libre , numero . c r.

medie libre ,numero cr.

quatuor unc ia rum ,numero ecc

Pro missis bassis l ibre decem candelarum da v iginti pro l ibra .

Fer ia quinta ,24 mens is novembr is , R. in Chr isto P . D . Leoner

dus G r i fa s ( l ) , arch iepiscoma B eneventanus , SS . D . N . sec reta r ius,

qui die sabbati 1 2 hujus mens is vel c i rca infirmatus est, hoc manec irca auroram in camera sua

,in palatio apostol ico apud s . Petrum ,

diem elausitextr emum , qui , nocte acquanti , absque pompa , ad

ecclesiam beate Ma r ie virgin ia da Populo portei a s est, etibidemin capella retro alta re majus sepulta s , cujus an ima requieseatinpace . Reliquitexecutores testamenti sui RRmos . DD . é.. Ma rc i etU l ixbonensem ca rdinales .

Eadem die , in basi l ica pr incipia apostolorum da U rbe , habite suntexequie AchillisD . episcopi Cervian sia . M issam publicam eeleb ravit

l . Gr iphius dans Ughelli ,t. VIII col. 1 66 .

[Sa m b ro 1 1 85] RERUM URBANARUM CO MMENTARH. 1 63

R. P . D . Philippus archiepiscopus Antiba rensis , ad quam , hoc

man e , pr imum vocati sumus . Sed nul lus nostrum interfa it; pr0pterea quis orationem feccr itautabsolver it, ignoro.

l nfr a novenam exequiarum ca rdinal is da Aragon ia , s ingul ia

septem diebus eelebrav itunus episcopus missam publ ica , deinde

absolvitmore sol ito .

Di a domin iea , 20 novembr is , eelebrav itR. P . D Ludovicus epis

copus Aquileus is , ca rdinalis defuncti domeaticus ; die lune 2 1 , R.

P. D . episcopusCastertensis , ejusdem defuncti cardinal is etiamdomesticus , die martis 22 , idem Ludov icus Aquileusis episcopus ;

die mercurn 23 idem episcopus Casterteusis ; die jovis 24 idemepi sc 0pns Castertens is , die venar ia 25 idem episc0pns Cestertenais,d ie sabbati 26 simi l iter idem episcopus Cestertensis eelebravitmi ssam etabsolvit.Fer ia sexta , 25 dicti mens is novembr is , R. in Chr isto P . D.

Ludovicus (2) episcopus Aquileus is qui diebus dom iniea etmartisprox ima preter itis missam publ icam in exequi is bone memor ie

eudinal is da Aragonia in ecclesia s . Sab inapubl ice eelebravit;codam die quo spir itum reddiditDom ino c reator i ex paste, cujusan ima requieseatin pace .

Domin ica , pr ima adventus , 27 di ctimensis novembr is , fuitultimadi es . R. P. D. Leonardus Albanganenais , vica r ius U rbis , in capella

m ajore palatn apud a . Petrum , eelebravitmissam publ icam , Papa

presente . Sermonem fec itquidem frater ordin is prediceturum .

O mn ia observata suntproutin cer cmon ial i .Fer ia secunda

,28 ejusdem mens is novembr i s , fuitultima dies

exequiarum bone memor ie cardinal is de Aragon ia in eccles ia s .

Sab ine , in qua missam publ icam eelebrav itRmus . D . cardinal is

Neapol itanus , s i racte mem in i ; absolventes mente non retiuuiomnia observata suntmore consueto ,

excepto quod ex spec ia li

mandato etlicentia SS . D . N . papa fa ittenta rota etaudientia perDD. auditores

, exequi ia ha usn1 0di non ebstantibus .

Far ia quarta , 30 penultima men s is nove mbr is , Rmus . D . cardi

na lis Parmensis , fasto S . Andrea apostol i , eelebrav itm issam solem

nam in majore alta r i bas i l ica pr inc ipia apostolorum da U rbe , Pepe

1 . Achi lles Marescottus éta itmortle 2 1 novembre. Voy . Ughelli, 1 . Il , col . 476 .

2 . Ludovicus B ors ius . Voi r Ughelli , t. 1 , col . 39 1 .

https://www.forgottenbooks.com/join

[N ov em bre usa RERUM URBANARUM connawxau. 105

Premi asis lectis . pos itis embeba s man ibus super sc riptumevangeliorum ,

in l ibro in mani bus ss . x . ex istenti sc riptorum ,

si cutIegeratjur av it.Quo facto , oblatum fuitvex illum Ecclesie cum stsnga sua ponti

fi c i , qui illud dextretangens tradiditi llud diete D . Roberto coram

se ganuflexo etembeba s man ibus rec ipienti , dicana Accipe vex il

lumetc . Deinde per nostraditam fuitdi ctum vex illum i ll i ad hoc

ordin ato , etvex illum secundum , videl icetcum a rmi s Pape , pontific ioblatum etfactum proutda pr imo . Tum D. Robertua oseulatus eatpodem Pape qui sur rexit, etad palatium reversa s est, dicto D .

Roberto ante c rucem ipsum precedente. Papa deditsub porticadiete bas ilica licentism ca rdinali bus

, qui exinde domos suntreve r s i , pontificc pal atium ascendente , ctcum eo dicto D. Robertoqui , postquam Papam ad cameram conduxcrat, assoc iatus esta

prelati s paleti i , eubieular i is etscutifer is Papa , orator ibus c l fam il i ia ca rdinal ium per cardinales postreditam dim iss is , e palatiopr edictousque ad palatium SS . apostolorum quodRmus . D . cardi

nal i s sancti Petr i ad V inc a la inhabitat, cam quo idem D. B oher lus

pr andium factura s eratordine infraser ipto equi lantibus :Tub icine, gens armigc ra , infer ior ibus precedentibus , a lus sub

sequentibus , major iba s seu nobil ior ibus reservatis qui duos vex illi fa ros ante confaloner ium equitantes assoc ia runt. Scutifer ica rdinalium . Scutifer i Pape . Nob iles roman i non a rmati .O ratores laic i etcler ic i non prelati . Duo portitores vex i llorum

cum pancia nobi lior ibus armatis . D . Roberta s eonfaloner iusmedi na inter vicecamerar ium al ias gubernatorem Urb is a dextr isOtpr afectum Urbis capitaneum Ecclesia a sin istr is . Prelati pelati i a sin istr is habentes oratores prelatos . Al i i prelati postaoseubieular i i

, tum al i i capellan i . Ante portam pelati i sanctorumapostolo eonfaloner ius verti l se capita disc0 0perto, etpr elatisac orator ibus recadentibua gr atias cgi l .Advertendum quod prem issa da c reatione confaloneruuotavi seu

resc r ipsi dia postrem geatsm ex quodam rotulo diuad hoc antesper me concepto , quod conceptum in executionefueratimma

tatum , etpostpremissa sic rescr ipts , reper i notam veram eorum

que premissa acta fuerunt, consc r iptum hujusmodi tenor is .

Dia mercufi i,30 novembr is fasto a . Andrea apostol i , Rmus .

1 66 J0HANN IS B URCHARDI, [Novemb re 1 1 85

D . ca rdinal is Parmensis , rubeis pa ramentis peratus, eelebr avitmissam solemnem da fasto in alta r i majore basil ica s . Patr i , s ineba lla , per inadvertentiam s ive obl ivionam , quia premonitus non

fuer stquod bul lam scr ibi fec isset; nec potui hujusmodi defectum,

saltem apparenter , supplere , quis non reper i al iquam bullam quam

potuissem loco vere ba lle appendisse . Dix ittantum unam orationem de fasto videl icet, absque commemoratione adventus .

SS . D . N . venitad basilicam predictam etcum ca rdinal ibusmore

sol ito ; etper inadverten l iam D . Roberta s remansarei in camera

sua , eXpectans quod vocaretur ; qui postea per me vocatus ven itad bas il icam predictam ,

matantum in familiar ibus suis precedente ,a suis ser vientibus armorum ac nobil ibus suis as sociatua , etintravitad altare majus cum C r edo dieeretur . De mandato Pape dedi eilocum in gradu pr imo postsuper ior em soli i a dextr is Pape etfratr em Pape , qui ibidem stabat

, da mandato ad sin istram Papedux i ad eumdem gr adnm ,

ib idem ipsum locando . Idem D . Robertusvastitas eratmanto da broccato pleno fi chissimo longo, fimbr iss ad

duos digitos per lar r am trahente, aperto ad dexteram tantum ,

sull'

a lto z endato c remesine c i rcum collum duplicato , sive colla r iumhabente la rgitudinis un ius pa lmi eta dextre quatuor botonos magnos ex per lis ; da subtus habebatvestem longam usque adter r smde sim ili br accato z ebcll in is sufi

'

altam etin capite bi rretum suum

sol itum . F in ita mi ssa etper pontificem benedi ctione data , non fuer aul publicatc indulgentia quia ea die

, ex indulto felic ia recordation is Pi i papa Il , suntplenar ie perpetuistempor ibus durature .

Deinde portata fueruntcoram pontifice duo vex ille , que , pre

sente cardinale Mediolanensi presbyterorum pr iore , Papa benedix itproutin l ibro. Tum D. Roher las coram pontificc genutlexus juravitproutsuper ius estnotatum ; juramentumtamen legare ueseiv it,excusans se quia oeular ia sua non habebat, quod predictus cardinal is Mediolanensis per singula verba prelagit, etille eadem verbs

repl icavit. Itogatus fuitda hujusmodi juramenti prestationc D .

Hanichcta s camere apostolica nota r ia s ; quo prestito, Papa imposuits i bi bi r retum altitudin is unius palmi cum dimidio vel ci rca , ex

seton ino c remes ine i nfer ia s sb extr a habens c i rculam longitudin isun ius digiti eum dim idio vel c i rca da broccato argenteo cum ali

quibus pancia per l is etsuper ius in medio habuitquoddam rotundum

[Novembre “ l l l RERUM URBANARUM CO MMENTARi f. 1 67

etiam per lis recama lum la rgitudin is meda palmi , vel c i rca , cumnoto radi is aureis cx per li s deseendentibustortis , proutJesus sanctiB ernardin i depingitur , in medio rotundi predicti ; in summ itatebin ati eratcolamho cx per li s relavata ; deinde Papa deditsi bi inmana dextera quoddam baculum s ive v i rgem a rgentcam inau

ratum longitudin is un ius palm i cum dimidio , in modum abhen i

geisthalatiel ( 1 ) in summ itate habentem pavonem , comdem

n lavntam, c irculam tenentem ; cthce sibi tradendo Papa n ih il( i nit:postbcc Papa sub verbis in pontificali positis , tradiditc i* i llum cum arm is Ecclesia , deinde s liud eum a rmis suis . Papevexillum cum armi s Ecclesie consignatam fuitJohann i Franc iscoda Tolentino total iter armato , al iud cuidam alter i nobi l i

, codam

modo armato . Aliorum , etiam nob il issimi , nullus fuitarmatus .

Tum surrex itD . Roberta s, pede pontific ia non osculato

, ctprecessitimmediate crucem iter acceptam fuitper Vaticanam versus

cupellam a . Andrea , ubi cum Papa essetprope capellam , cub i

cula r i bus sociantibus , ostensum fuitcaputglor iosissimi apostolisancti Andree . Deinde ex ivcruntecclesia omnes

,etPapa sub

portion sancti Petr i deditlicentiam omn i bus cardinal ibus etetiamD . Roberto .

Cardinales iverunts imul omnes cum suis in una parte , a l D .

Robertus cum suis in ol io ; ctante scalas diete basi licatam ca rdi

nfl ea quam D . Robertus simul eques ascenderunt,ca rdinalestamen

eitius . Sima ] processcm ntad domos suas cum suis famil iar ibus

equitantes . Deinde D . Roberta s cquitavitcam gente . Precesseruntba listor i i ; postcos ali i se pauc i nobi les etcur ialcs . Tum fami l ia

Pape quamlscquebantur tubic incs ; postcos pauci nobi les deindeserviontos armorum ; tum duo armati portantes duo vex ille prc

dicta posteos D . Roberta s suo habita predicto ,baculum a rgenteum

hujusmodi dextre mana portan s , medina inter guber natorem Urb is

a dextr is ctprcfectum U rb is , sancte romane Ecclesie espitancum

1 . Tella estla lecca da mss . 5 1 59 , page 326 . qui semble rentrer le plus dans le sensgénéral da la phrase. O n pour ra itli re ebiagui (da sapin) Castell , Gestiel (colonne,tronc da sspin , ea allemand ) oueb iagui Gestellstiel (manche, fatda colonne da aapin ) .Le mss . 5521 , fol. 324 , verso,

donne in modum Dans les

autres mas . le passage est1eissé en blanc . Voy . Murator i ,Rer . Ita l . S cr ipt…1 . 1 11 , p. 1 1 .

Diar io del Notajo del Neat. , etc . ,col . 1090 , où i l estfaitella sion cette baguette

una bacchetta da scuotere, la qua le eratutto d’

oro con certo lavoro da capo .

https://www.forgottenbooks.com/join

m s; RERUM URBANARUM couuanr xnn. 09

Fer ia sexta , 9 mensis decemb r is fuitpublic am consistorium inpr ima aula pelati i apostol ic i apud s . Petrum ,

in qua D . Petrusnepos i llustr issimi Portagoll ie regis , magister ordin is s . Jacobi de

Spata , etquidam ali as collega sua s a ratores ejusdem regis SS . D .

N . prestiteruntobedientiam deb itam etconsuetum , etin eadem

publi co consistor io petitum etobtentam fuitpall ium pro electalapulunsi in dieta consistor io non intcrfuitaliquis domina r ampr otonotar ior am Pape , quorum propter absentiam dedi fimbr ias

nur iphrygi i Pape D . S inolfo , camere apostolica cler ico eas tom“ ' c onsiator ium ven iendo quam inde ad cameram redeundopor

tavit.Dominica tertia adventus , Gaudete nuncupata , 1 1 dicti mens is

ù cembris , Rmus . D . cardinal is a . Clementis eelebravitmissampublicam in capello supradicto , Papa presente, da cujus mandatodadi locum supr adicto D . Petro , orator i etnepoti regis Portugall ie ,

non obstante quod rel igiosus esset, in super ior i gradusoli i Pape

supra fratrem Pape, etfil io se gener i orator is ejusdem cx simi li

mandato dedi locum in infer ior i gradusoli i ejusdem . Inter im cor

dinalis celebrans ante pr imam orationem dixitP ax vobis , loco

M au: vobiscum , ex fatuitate Johannis Mar ie ,soa i i mei idem

etiam super ior i anno per er rorcm acc idit. Alis omnia observatofueruntmore sol ito . Sermonem fecitprocurator ordin is fratrumberemitar nm s . Augustin i .Fer ia quinto , 1 5 dicti mensis decembr is , Roma in eccles ia beate

M ar ie de Papalo, habite suntexequie bone memor ie D . Leona rdi

orchiepim pi B eueveutan i , SS . D . N . pope secreta r i i . M issam ma

jorem eelebravitR. P . D . Thomas episc0pns Ex incns is Sermo

nem fec itPompon iua in veste sua quotidiana , quia cappa more

espelle nostre uti noluitquo fin ito , una cum celebrante absolve

runtRR. PP . Ph ilippus archiepiscopus Antiba rensis , LeonardusAlbenganensis , Joannes Strungulensis etSi lvester C lugicnsis epis00pi . Interfuerunthujusmodi offic io RRmi . DD . s . Marc i , Andega

vensis etU l ixbonensis ca rdina les etfamilia SS . D . N . Pape

ac al iomm cardinalium , ctcur ial es in numero capioso fnnestorumtr iginta vel c ir ca quorum pr imus eratJoannes B aptista Gr ifus ,1 .

« Thomas Isi lerius c ivis , episcopus E s inus . (Voy. Ughelli , t. 1 , col . les i

ouGin i, dans le Marche d’

Ancòne .

170 JO HANN IS B URCHARDI , [Déeembro 1 1 85 ]

frater defuncti . O ffic ium da mandato ca rdinalium inceptum fuitantequam cera distr ibuendo ven isseteum qua etiam

'

erantintortic iaomn is que ven itpostdictum cpistolem , ettune acconsa fueruntintortic ia etposita in loc is ordinatis , c irca cotolectum posita fueruntintortic ia vigintitr ia , c irca sepulturam , duo ; pro elevatione sac ra

menti , acta ; pro celebra nte areata etcardinalibus , quinque ;omnia quatuor librarum quodlibet. Foca le duarum l ibrarum pro

funestis ctprelatis , centum quinquaginta ; unius l ibre pro cubica

lar i ia, trecento ; medie l ibr e pro officialibus , trecento, ctquamplurcs tr iam unciarum . Etser vientihus armar am data fueruntetiam duo intortic ia pro eorum capello pretar bonam consue

tudinem , quio in exequi is pr elotorum dor i non debout.Dominica qua rta adventus , 1 8 decembr i s , R. P. D . Johannes

episcopus Nucer inus eelebravitmissam publicam in capello sapra

dicta , Papa presente, in qua da mandato Sanctitati s sua dedi locuminter episc0pos assistentes It. P . D . Theme episcopo Dolonsi .

Sermonem fecitprocurator ordin is carmelitarum . Alia observatosuntmor e sol ito.

Fer ia quinta,22 dicti mensis decembris

,c i rco horam vigesimom ,

ob i itR. P . D . Johannes pr ior sacr i pelati i apostol ici etcur ia cou

aurum camere apostol ica auditor general i s , canon icas ecclesia

beate Mar ie major is da U rbe qui eadem saro, absquepompa , por

tatus fa itin nocte ad dictam ecclesiam beate Mar ie major is ctibidem sepulta s . Saquenti die , conveneruntin domo sua auditoresetprelati se fami l ia cardinalium , rel igiosi conventus predicti .Ex una portela s fuitcotalcctus sive feretrum ea solemnitatc , se si

cadaver i bi esset, ctab cs domo usque ad dictum ecclesiam

publica se honor ifice assoc iatum, cujus an ima requieseatin

pace .

Fer ia sexta , 23 ejusdem mens is decembr is , SS . D . N . in camera

sua secreta , in palatia suo apostol ico apud s . Patrum , subrogavitin officio cur ia camere apostol ico R. P . D . Petrum da Vincendontr iusquc jur is doctorem , advoeotnm consistor ialcm coram Sanctitato sua gcnnflcxum per impositioncm caputi i quod Sanctitas intransversum collo ha ic imposuitse ci justitiam commendavit, presentibus ibidem RRm is . DD . cardinalibus a . Petr i ad V inculo etdeColumns , DD . Laurentio C ibo a rchiepiscopo , electa B eneventano,

la… 1 1 1 1 ] RERUM URBANARUM CO MMENTAB II . 17 1

Antoniotto episcopo Ventim ill iano . data r io ; HieronymoColegrono ,

subdiacono apostolico, atme Johanna Bur chardo magistra cera

mon iarum .

Sabbato , 24 decembr is,vigil ia nativitatis D . N . J . Chr isti ,

fuerantvespere papales solemnes in basi lica s . Petr i . Cardinalesvenerantetprelati in eorum coppia usque ad dictam basil icam .

Ib i , facts reverentia , ca rdinales occcperuntparamento . Vicecan

eellar ins etNeapol itanus argueruntma da er rore , diccntesse in paramentis ven i re deberc etdebuisse etsic semper

observatum fuisse , qui tamen mos nunquam fuitobservatus ;super quo Rmus . D . ca rdinal is s . Marci inter rogatus respond itin… fuisse proeessionaliter se venturos pr 0pterea in para

mentis etPapam sub baldach ino veni re debuisse, qui s ino venerat,s i vero intimatum non fa issetse venturos proeess iona liter , hancordinem cum coppia sine paramentis ctPapam sub baldachino ve

n i re debuisse conven ienter fuisse obser vatum ; non consider aus ,

cum ven ia dicendo , quod in vesper is nunquam sitprocessio , sedpro missa tantum ,

etquod cursores nunquam quicqaom bene

intiment. D . Hieronymus Calagranus subdiaconus apostol icasfecitofficium ; qui , mea negl igentio, in daohua er ravit: intimavitPape pr imam antiphonam genatlexua quod stando fier i debuisset;etcardinal ibus antiphonis i ntimstis , antequam ipsi intonareut,recessitquorum i ntonationem expecta re debuisset. V icocancellar ius fecitoffic ium assistentis antequam Papa descandc retadvesperas , dix itJohann i Mar ie soc io moo se c i mandovitquodmotanquam pr imum in offic iam honororotneque portam emolumen

larum offici i s ib i imbursar etprouth is diebus feccmt; sed permitteretomnia emolumenta pro episcopo Pientinensi quem in locumRebiol i se subrogasse dix itatme r ec iperc ; atfin itis vesper is .

mondovitSanctitas sua R. P . D . Petro da Vinecntia ca r ie eausa rumcamere apostol icogeneral i auditor i quod dear restaretquinquagintaducatos per bono memor ie D . Johannem pr iorem predecessorem

suum , apud D . Petrum da Sevilla ad instantiam dicti Johann i sM ar ie arrestatoa .

Hoc sero, c i rca horam viges imom quartam ven itad U rbemFracassus fil ius D . Roberti da a . Sever ino eonfaloner i i , ea rn squo

dr i s xxx…gentis armar am . Noa le sequente , ante horam nonam ,

https://www.forgottenbooks.com/join

[DéeembroHU ] RERUM URBANARUM CO MMENTARI I. 1 73

ti… ; secundum nepoa etorator regis Portugallie ; tertiam D .

Robertus eonfaloner ius Ecclesia ; quartam Morqua rdus B r isach

o rator imper ial is : nepos etorator regis Portugallie statitin planosol i i supra dictum D . Robertum . de quo fa i per v icecancella r ium

etN eapolitauum ca rdi nales reprchenans , quod Pape significavi , qui

i nman noluital iter di sponere . Epi stolam latinam dix itD. Hierony

mus Calngronns , evengelium cardi na lis Senen s is ; epistolam grecomD . Demetr ius ; evengelium D. J . Laurentius , venetas sc r iptor apostol icas . Fin ita m issa . cardinales . preter voluntotem nostrum asso

c i a runtpontificem , etmale , in pa ramentis usque extra basil icampredictam , abi data eis a pontifice recedendi l icentia :deposueruntib idem pa ramento ctaccepem ntsuos cappas etad demos suntr eversi ensem cum capello in matutinis etmissa majore predictsportavitonta c rucem D . Gaspa r B londus camere apostolica cler i

cus etad cameram Pope reports vit, quio a lter i dato non fuerunt.Fer ia secunda , 26 mensis decembr is , festa a . Stephan i proto

ma rtyr ia , Rmus . D . ca rd inal is Mediolanensis eelebravitmissamsolemnem in capello majore cum pa ramentis rubei s ordine con

sueto sermonem fec itquidam h ispa na s capellanus Bmi . D .

ca rdinal is Andegavensis . Confo10 ner ius infra dictum m issam ven itin capellam predictam , cui dedi locum in solio Pape supra

nepotem etoratorem regis Portugalic ibidem censtitutum ctmale ,quia debuc r atesse in loco oratorum .

Feriatertia ,27 mens is decembr i s , feste 3 . Johann is , Rmus . D.

cardinal is Ulixbonens is eelebra vitm issam solemnem in capello

supradicto ; sermonem fecitquidem disc ipulus Pompon i i absque

omn ium laude. Fin ita m issa , D . B obc rtus eonfaloner ius fec itmonstram da gente sua in platea s . Petr i . Pr imo vener antpodites inpartesauis ,tum scapetter i i , posteos oli i podites cum lanceis longis ,

deinde D. Robertus armatus , dampta helmetta , quem sequebaturuna squadra scapetter iorum . posti llos duodec im squadre armigerorum inîqu0 rum pr ima eratJohannes Mar ia fi l ius D. Roberti , quassequebetar sex vex ille quorum tr ia insign ia non attendi ; quartumeratVenetor am , quintam cum arm is Papo, sextam cum armis

Ecclesia postvex illum , unus squad ronus gentium armigc ra rum

i nter quos pr imus er atFracassa s fil ius dicti D . Roberti ; etpostsexdec im al i i squadron i quos acquebantur due turme peditum

174 JO HANN IS BURCHARDI, [Févr ier 1 1 86 ]

numero 300 vel c i rca , quibus in platea predicts constitutis, recess itinde cum cardi nale Senen se , ctgentes prediate co ordine quo

venerantetiam optime recadebant.Sabbato, ultima decembr is , vigi lia c i rcumc ision is D . Nostr i ,

fueruntvcapcre papales in capello predicts , Papa presente , cui per

cr rorem sive negligentiam non feci assistere Rmum . D . cardina

lem Mcdiolanensem pr iorem presbyterorum , dequo per Rmum . D .

cardinalem s . Marci fui postmodum reprchensus . In mano

sequenti , festa c i rcumcision is , Rmus . D. cardinalis Agr igen s is

eelebravitin dieta capello, more sol ito , missam majorem ,Papo

pr esente . Sermonem fecitquidem frater minorum, affin is quondom cardinal is Mediolanensis cum omn ium assistentium laude .

Fer ia quinta , 5 mensis janua r i i , vigi l ia epiphan ic fueruntvcspercpapales in dieta capello, Papa pr esente , etin die acquanti , m issosolemn is in basilica s . Petr i quam eelebravitRmus . D. cardina lis

Andegavensis , Pape etiam presente . Appense fuituna bullo cclebrandi antique da anno pr ima D. N . Innocenti i propter defectumnove balla ; da quatamen fionda ba r i sero caudata rium dicti ca rdinalis celebrantis av iseram . Sermonem fec itquidem Romanus ,

disc ipulus Pomponi i ; n imia ar roganter chaque omn ium laude .

Fer ia quinta , 2 men sis fcbrnar i i , festa pur i i a tionis beate M a r ievi rgin ia, SS . D . N . pa ratus more sol ito , ven itad capellam maja remubi facto estsibi a cardi nal ibus in coppia reverentia ; ultimi duediaconi ass isteruntPape dum due pr imi assistentes diacon i pa romenta ecc iperent; qui bus paratia , redi eruntad ass istentiem etali idue ad loco sua . Tum Papa benedixitcandelas ad sin istram suam in

angulo ubi prelati assistentes seder e solentpos itus inter im cordi

nales omnes suapar amento receperuntin loc is suis . Finita benedictione , vicecancellar ius deditcondelas Pape , tum Popa sib i etal i ismore consueto . Postcardinales accessitimperator constentinopoIitanus cui Papa dare voluitunam candelem da cera ruben quam

assistentibus dare solet; sad ille dicen s albam si bi dehor i utca rdinal i , habuitalbam ordinor ism . O rdinavi quod cardinales genn

pr imum,deinde manum in receptiune candelarum oscula rentur

id cardinali s . Marci non plocuit, asserens manumtanquam diguinamembrum ctpr ima debc r i oscular i .Cardinal is a . Clementi s eelebraturus unam tantum candelem

[Hl l 'l ““ I RERUM URBANARUM CO MMENTARIL 75

ha buit; qua recepto, ivitad fa ldistor ium ubi , deposito planeta ,

ac cepitcappom ,tum sandal ia etparamento pro missa, more

consueto . D. B er na rdinus cubicular ius socrataa debobottcnuisscpa r vum candelem Pape accen sam ob evangel ia usque postclevationem , quod non fec it, sed super alta re extiuctsm posuitad

evangel ium autem etelevationcm sacr amenti Popa eam tonnitudentem , idem feceruntetiam ol i i ; celere , utmor ia est, santobservato.

Far ia quarta , 8 fabruaru, dic c inerum ,Papa i n capello predicts

benedi xitc inerea quas cardina lis s . Petr i ad V incula cclebraturnsPape pr imum imposuit, deinde Papo si bi ,tum ali is cardinal ibus etcetefiagmora sol ito. Sermonem fec itD. Johannes Franciscus Marascha , acolythua Papa ,

i n rocheto etcappa .

Dominica pr ima quadrages ime , R. P . D. Eustachius Archiepiseepus Arelatensis , ass istens Pepe , eelebravitm issam publ icam in

capello supradicto, Popa presente . Sermonem fec itquidem fraterpredicator am per procuratorom ejusdem ordin is . Al i a omn ia

observato santproutin cercmon ioli ordinetur . que suntdaodccimafebruar i i .

Domin ica secunda quadragesime , 1 8 fobr aaru, D . Thomas

episcopus Dolensia , assisten s Pape, celeb ravitm issam publ icam incapello supradicto, Papo presente , consuetis ceremon iis . Sermo

n em fecitprocurator ordin is m inorum .

Fer ia tertia , 2 1 fcbr nar i i , in eccles ia hospitalis Il ispan0 rumhabita santexequie bone memor ie D . Alphonsi , episcopi C ivitatensis . M issam publ icam eelebravitIl . P . D . Ph ilippus a rch iepisc0pus . Antibarens is qui salus , postsermonem quem fecitprocurator ordinis fratrum hcremita rum a . Augustin i , benedix it. Rmus .

D. ca rdinalis Senensis oc quamplurcs prelati ctquorumdam cordi

nal ium fam il ia interfac r ant. C i rco cotolectum pos ita fueruntxxnnintorticia , xxc i rca scpulchrum etv r data per sacramenti elevationcm prelatis ctfaneatis date suntcandeloun ius l ibre , al i is m inores ;

ca rdinali celebranti etoranti dato suntintortic ia . Arma defuncti incurtis depicta ma r is ctca lumn ia eccles ia af fixs fuerunt, prcterordinationem meam . Alia more solito acta sunt.Dominicater l ia quadrages ime , 26 fcbr nar i i , R. P . D . Leona rdus

episcopus Albengancnsia, vicar ius Pape, cclebrdi itmissam pu

https://www.forgottenbooks.com/join

[I m M U ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 1 77

nem angelicom non doposuitusque ad fincm sermonis etmalo, cumindulgentias pronaneis ret; in qua pronunc iat10no er revitquia pronnnci avitindulgentiss septem armorum cum Pops quinque anno

r nmtantum concessissct.Domin ica palmornm , 1 9 dicti mensis marti i , SS . D . N . peratus

more solito venitad capellam majorem ,ubi , ox ma re , per cardi

nales in eorum coppia reverentia facto, ctparamentis per cos deindereceptis , stona in sede sua , benedix itpalmas in angulo ed sin istramsuam positos etloco ass istentium preleterum paratos , inc ipiens :Dominus vobiscum . O remus Angefidem in Te sperantium ,

etc ., et

om in o prefatione , dixitO remus petimus , Dom ine, cum quinquesequentibus , deinde imposuitineensum ,

aspers itetincansavit, l icetord inar ium dicatquod ente orationem Deus qui fil iumtuum , etc .

,

debeantaapergi etincensar i . Id feci nctotmutationes florent, canven icotina tamen fuitordinatum et'

observatum . V ieecancella r i as

deditpalmas pontifici ; deinde pontifex , accepto grcmial i , dedits ib i ctal i is more consueto . Dadi ante benedi ctionem palmerum .

locum 111 . D . magno duc i Menapolensi qui nuper quodam die interdomin ieaa L etar e etde P assione ad U rbem devotion i s causa vene

r at, in super ior i greci a sol i i a dextr is Popa , etD . Mour itium Cibo

fr atrem Pape ad s in istram Papa in codam grodulocavi ; quibus Papadeditduas suas palmas magnastencndas etin processione portondas . Postcardinales accepitpolmsm imperator con stantinopol itenus , etpostcum dux predictus cumdiete D . Maur itia a sinistr is suisaccedente . M i ssam eelebravitRmus . D . cardinali s s . Clementis , cuiSS . D . N . deditpalmam unamtantum ; diaconus etsubdiaconuscapello, cx levitatc abbatis sacr iste nostr i , usi suntdalmatica ettun icella paramenti pope B on ifaci i . n igr i , flor ibus vi r idibus contexti ,etcantores paaaion ia olb ia ctstol is rubei s , n igr is etviolacc is , quodnon potui intempore repar are. Alia omn ia more sol ito acta sant.Fer ia quarta major is hebdomade que fuit22 mens is martli , hora

duodecima val c i rca , fueruntcantate matutine tencbra rum in

capello majore in palatia apostol ico , Rome , apud s . Petrum , quibusi ntc r fuitSS . D . N . qui venitda camera suo in qua induta s fuitperd iaconos ca rdinales sm iel a , alba , c ingule ,

stola violaceo etdesupercappa rosaceo sub qua retina itbi rctum r abeum , quis non portavitm itram , sed cum coppa , utca rdinal is sine mitra ,

ven itad capellam1 2

1 78 JO HANN IS B URCHARDI, [Mar s 1 1 86]

sino cruce,etsequentibus ipsum ca rdinalibus dignior ibus pr imo ,

deinde a li is . F imbr ias omnes s imul collectos portavitpostD .

nostrum R . P . D . Eustachius a rch iepi sc0pus Arclotcusi s dign iorex assistentibus tum prosentibus in capello gcnuflex itSanctitassua ctor av itmore consueto

,episcopis ass istentibus fimbr ios coppe

optontibus ; qui postquam al iquantulum orossetcum cardina l ibus ,

finita oratione , ascenditad sedem cminontcm por stsm pallid vio

lacco,more con sueto, ubi sedit, dictis episc0pi s assistentibus fim

br ios cappe sptontibus qui , postquam ol iq'

uontulum quievit, fec isignum Sanetitati suo genutl cx a s coram ce qui sur rex it, et, sem idetecto sibi ips i capite , semiver sus ad al lora , dixitsec reta P aternoster ; qua per ipsum sec reta completo ,

togitsi b i ipsi caputetsedit debobottamen sta re , quousque cantores , completo ontiphono , incepissentpsalmum . Cantores inceperuntantiphonam etprosecuti suntmatatinos proutin ordina r io . Ipsi cantores canta runtlamentatioucs etlectiones in loco eorum ,

ubi al ia content. Fin itisvc rsieul is pr imi , secundi otterti i nocturn i , fec i signum Papo genuflexa s cor am ce qui sur rex it, ctdetecto sib i ipsi capite , semiver susad a llora stans , dix itsecreta P ater noster , quo per ipsum secretocompleto ,

sedit,togits ibi ips i caput, episcopi ass istentes opta runt

sibi fimbr ios coppe , ctcantores contavcruntIcctionca . S imi li modo

sur rexitcum inc iper etur postB enedictus ; quo finito ,r eseditquena

quc inc iparctur antiphona Chr istus factus est, etc tune sur r ex itctdescenditad faldi stor ium

,ubi genuflax itdetecto capite , sie

manens , quousque fin i rctur C lu'

stus factus est,etc . etcantor es

dicc rentsec reto P ater noster,deinde intell igib il i voce M iser ere,

etc . ; quo completo ,Papa sic gcnuflexus , dix itorationem Ricespe

guesumus , Domine, etc . Sed nota quod omnes non debebantgenutlectere , n isi finita antiphona , Chr istus factus ( I ) .His matutin is

,interfac r antpauci cardinales , videlicetvicecan

cella r ius , Andegavensis , s . Petr i ad Vincula etcredo tres presbyter i etquatuor diacon i ca rdinales . Al ia facto suntproutincercmon ial i . Papa redi it, fin itis matutin is , ad cameram ,

ubi sac r a s

1 . Le mas . 1 47 al le mas . Chigi (L . 1 . 10 . f. immédiatementaprès Ch:i stus

fa ctor , dannent Hoc estfalsam, quoniam ad istad vinculum quod obedientia vincu

lum dix it(s i c) , Popa ctomnes in signum obedientia genatl actunt. Cotta remarque

manque dans lemss. 552 1 .

I nn H CG] RERUM URBANARUM CO MMENTARI I. 179

vestes deposnit. Rmus . D . ca rdinal is Senensis eratepin ioni s quodca rd inal es debebantprecedere Popam proutal ia s fac iunt. ex quopo rtabatstolam quodtamen non obser vatum quio Papa nunquamsola i i re in publ icam s ine stola .

Fer ia quinto majori s hebdomade que fuit23 mens is ma rtn .

Rmus . D . B oder icus episcopus Portuensis , s . romane Ecc lesia

vi cecancellar ius fec itoffic ium eelebrav itm issam in capellomajore

pelati i apud a . Petrum more consueto . Popa ven itad r epellam

induta s pluvi ali , albo pretiose etm itra pretioso , assoc iantibusipsum ca rdinal ibus , utmor ia est. Faeto commun ione per cele

b rantem ca rdinalem predictum , R. in Chr isto P . DD. Johannes

electus Tom scens ia , magi ster domus pelati i apostolic i qui antein choationem m isso capsam candela rum necessa r iam pa rtor ì fec itad cameram sacr iste , juxta altare distr ibuitcandelas pro procession ibus , videl icetca rdi nal ibus albos tr iam l ibra rum vel c i rca ,

pr elatis duorum libra rum da ca ra commun i : qui prelati omnes ,fa cts commun ione , ex iveruntcancellum capello etaccepemntpa ramento eis eonven ientia etrever si fueruntad capellam ad loca

sua , antequam candele distr ibuerentur . Inter im finita fuitm iss a, cta l ia ordinato suntde secunda cal ice pro sac ramento, etintortic iapro eadem ctal ia pr outin cc remon ial i novo . Fin ita m issa , Papain sede sua deditbenedictionem more consueto sine indulgentiaquo data , RRm i . DD . cardinales Senens is ets . Georgi i reccsser auta Papa , ipso solo dim isso , etjuxta boncum diaconorum ca rdinal ium

accepem ntparamento sua consueta : quibus receptis , redieruntadPapam , ctdepos itis sib i pluviali etstola olb ia , vestierunteumrubeis pretios is , m in istrontibus acolvthis ctsacr ista . Inter imomnes cardi nales sua pa ramento accepem ntin loc is suis stantesquibus omn ibus paratia , accesseruntad pontificom Rmus . D . ce r

diaol is Johannes Mediolanens is pr ior pr esbyterorum ca rdinal ium

etdue acolyth i cum da ohuathur ibul is ctnavicella una tantum , etPapa imposuitincensum in ambothur ibnla more consueto . Inter imordinato fuitprocessio pro sacramento ad capellam par vam per

tende , more sol ito . Deinde Papo ascenditad altare ub i depositos ibi mitra

, gcuutlexus in super ior i grodualta r i s , incon savitsacramentum in cal ice repositum ,

ter dacca sthur ibulum , que se genu

flexo manente , facto incanaetione , accessitRmus . D . cardinal is

https://www.forgottenbooks.com/join

{l ar s 1 1 86] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 1 8 1

consueto ; postea populo benedixitetredutad ior liam aulam pa

lati i sub baldach ino, in qua pauporestredec im lavondi parati erant.Redieruntetiam eum ponti fi cc quasi omnes cardinales in pa ra

mentis sui s ; c i sia parati , steteruntusque ad fincm mandati , quodtamen fier i consuetum non estneque honestum sed paramentis dimissis , iucappistantum possents i vollentPape assistentiam facere ,damptatamen una cardinale diacono evengel ium lecture etetiamsubdi acono qui bullam in logia legit, qui paratus omn i bus pa ra

menti s diseonal ibua i bidem adesso debet. In aula autem,in capito,

ante ultimam seuinfer iorcm grodum sola i bidem par ata eratsedesl ignea pro papa cum daohua scabell is more consueto , a i due sco

bclla hi nc etinde pro duobus ca rdinal ibus diacon ia assistentibus,

eta dextr is sedia Papo ibidem scamno al la longa pro tredecimpauper ibus lavandis qui illio sedebant, alte edoc quod ipsi pauporestenebantpedes supra boucham altitudin is i llius super quem ca rdi

nales sedere consucver int. C rodontia etiam par ata eratin anguloin apposito sedis Pope juxta mur nm otdesuper vaso due magna

inaurate etal ia poror nato ac oc io bac il ia etalia pro or nata , se actabac ilia ctsex ba cul is etal ia pr outin cercmon iali dicitur .

Papo cum essetib idem , cardinales ass istentes deposueruntsibipluviale otstolam pretiosam ctparar an i cum stola violaceo etpluviali rubeo simpl ic i s e peeloroli cum per lis etm itra simpl ice ;

ctal ia facto suntproutin cercmon ial i . Rmus . D . cardinal is de

Sabell i s cautev itevengelium . Papa , depos ito pr ius pluviali otr cmanens in alba etstola ctm itra genutlexus eum mitra lav itsingul is podem dextrum , oseulatus estcum etdedits ingul is suum

mentite ctduos ducatos cum daohua car lon is . B acile eum pecuni is

portavitD . Gaspar B londus cler icus camere , aluid bacile cum man

tilibus portavitD . F ranc iscus B rovina auditor rote , quio nullus al ia scler icus camere rbi erat. Illustr is D. maga ns dux Menapolcnsis

deditaquam pontific i . Alia omn is facts suntproutin coremon iol i

novo.

Notatamen quod Rmus . D . ca rdinal is s . Mar c i ma reprehcnditquod permi s i mutationem stole ctpluvial is Pape da albis in rabeia

fior i in capello majore postm issam ,antequam corpus Dom in i ad

por vam capellam ossoc ia r ctur . V isum en im fuitc i etoptime vi sum

quod in alb is pa ramentis debobotsac ramentum partorì etetiam in

1 82 J0HANNIS BURCHAB DI, [Mars 1 486]

eisdem alb is paramentis proeessional iter usque ad locum proces

sum i r e vel portar i utsua etomn ium ca rdinal ium paramenta con

veni rent, deinde antequam dicto loco reverentia fiat,muta r i Papa

pa ramenta predicta etimpon i ruhea que sign ificantjustitiam etsever itatem ; quod etm ih i magis conven i re videbatur .

Postprandium , nudata fuittota capell a Pape per for rer ios adeoquod neque in par ieti bus neque inter ra aliqui s pannus r emansitetsedes Pape super qua mansittantum unus cussinus violaceus ex

velluto . Alta re etiam per sacr istam fuittotal iter nudatum ante etsupra , etsex tantum candelahra cum cruce simpl ice velata inmedio super nudum scabellum super altar i s ine al ique tobalearepos ita fuerunt.Hoc sero , c i rca horam vigesimam secundam , cantate fueruntin

dieta majore capella matutine tenebrarum cum ceremon i is , uther i ; Papa interfuitcum plur i bus ca rdinal ibus .

Fin itis matutin i s , quia permiseram Pape qui ven itad faldi stor ium

,c irca finem antiphone postB enedictus etper totam anti

phonam Chri stus factus , etc .

,sed solum ea fin ita , in faldistor io

genuflectere , Bmus . D . cardinali s s . M arc i reprehenditme dicensquod non debebatfier i genuflex io infra antiphonam Chr istus factus

, etc . , sed solum ea fin ita . Pro P ater noster etM iser ere ac orationeRespice , etc .

,Papa ven itsine c ruce cardinalibus ipsum sequentibus ,

dict0 ar chiepiscopo Carthagin iens i dign iore episcopo ass istentiumfimbr ias portante eodem modo ; fin itis matutin is , redi itad came

ram .

O rdinatnm fuitinter RRmos . DD . cardinales vicecancellar ium

ets . Petr i ad Vincula , die domin iea palmarum prox ime preter ita ,quod hodie Bmus . D . vicecancellar ius etcras Bmus . D . s . Petr iad Vincula offi c ia mi ssoperagere deberent; etita fuither i ethodiein prandi is RRmis . DD. cardinal ibus intimatum .

Hoc mane autem circa vel ante diur nam lucem , Bmus . D . cardi

nal is s . Petr i ad Vincula equitavitad O stiem ,nemine

,vel Papa

tantum , autforte etiam Hmo . D . cardinale Andegavensi id

sc iente , iturus deinde seunav igaturus Januam etAvin ionem prorebus bellicis que inter romanum Eccles iam etregem Ferdinan

dum S ic il ie ac Genti lem Vi rgineum U rs inum l ige capitaneum ,

pa rtes regis Ferdinandi defendentem, aguntur ; etpr0pterea hodie ,

[I n . “ I l RERUM URBANAB Y .“ CO MMENTAB l l l&ì

prandio peracto , SS . D . avisa r i fec itetroga r i per D . abbatemSebastian i Rmum . D. Ca rdinalem v icecancella r ium qui etdie

c rastina propter absentiam prefati Bm i . D . ca rdi nal is s . Petr i adV in cula offlc ium misse perageretqui idem Rmus . D . vicecan

cellar ius ad evitandum scandalum etsanctissimo D . complacen

dum acceptavitFer ia sexta major i s hebdomade pa rasceve nuncupata , que fuit

dies 24 mensis marti i , Bmus . D . ca rdinal is vicecancellar ius epis

copus Portuens is eelebravitoffieium in capella majore palati iapud s. Petrum . Alta re pa ra lum fuitab inter ior i pa rte pa l lio n igro

de velluto, etsuper altare pos ita unatantum toba lea simplex . etscabellum desuper nudum

, super quo pos ita fuitc rux c0 0pertas implex in medio , ethinc etinde sex candelabra cum lum inar ibus

extinctis . Item in plano alta r is juxta dictum scabellum in medi o ,

ubi bum corporalium pon i solet. eratpos ita al ia c rux m inor etiam00 0perta ex auro etper l is ac lapidibuspretios is confecta pa rata proofficio dici peragendo . C redentia pa rata fuitc0 0perta s impl ic i

tohalea ab omnibus partibus rem isse ita quod a nullo latere dependebat, etsuper duo candelabra cum luminor ibus extiuctis , acbacil i cum bucal i s ine cantr is al i is autem rebus proutin ceremo

niali ordinatis . Super cancellum etiam capelle posita fueruntsexintortic ia non accensa

,more consueto. Bmus . D . vicecancellar ius

accepitomn ia pa ramenta pontifica l ia , demptis sandal is etchi rothec ia more consueto

,etnon di x itpsalmum Quam di lecta , etc .

Papa indutus in camera papagall i am ictu, alba , c ingulo , stolaviolacea , cappa de rosato

,m itram simpl ieem in capite tenens ,

precedentibus cruce etcardinal ibus ac al iis more consueto ,ven it

ad capellam magnam , pr imo ass istente fimbr ias cappe omnes

simul collectas portante . Papa orav itin faldistor io nudo ,un ico

tantum cussino v iolaceo desuper posito , etel io par vo cussino superscabello pro genibus pos ito a s in istr is Pape. \

'

en itvicecancellar iusgenutlectens in ter ra nuda , incl inatus super scabellum nudum

oraruntper spatium un ius M iser er e vel c i rca . Papa ascenditadsol ium nudum etseditin sede nuda , un icotantum cussino violaceo

desuper posito . Duo cardinales diacon i feceruntei ass istentiam etsedentes h inc etinde more consueto , etca rdinal is vicecancella r iuscelebrans ascenditad faldistor ium utmor is est. lnceptum fuit

https://www.forgottenbooks.com/join

[nm HBB] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . aes

proutin ceremon ial i . Circa finem autem Chr istus [ actus est, etc .,

Papa cum mitra descenditde soho ad faldistor ium , ubi finita ipsaantiphona , genuflex itusque ad finem , etl icetmale utsupra , etdixitorationem Resp ice quesumus , etc . tum accepta m itra , adi itin cameram, cruce etca rdinal i bus precedentibus , ac uno de episcopis assistente omnes fimbr ias simul collectas cappe portante .

Papa obtul itin adoratione cruc is viginti quinqueducatos aur i in euro .

Postprandium ,hora secunda vel c i rca , cantate fueruntin dieta

capella majore matutine tencbra rum cum ceremon i is consuetis ,Papa absente ; septem tantum ca rdinales interfuerunt. Rmus . D .

cardinali s Parmensis in crastinum etb is eelebraturus dix itorationem Hespi ce quesumus , etc .

, pro fine matutinarum ,in loco suo

genuflexus. Sedes pepe fuitomn ino nuda,solo cussino desuper ,

uthodie , violaceo jacente . Ante altare fuitpall ium panni de r asciapassione Chr isti laboratum etdesuper altare tobelea una tantums implex etscabellum nudum super quo eratcrux in medio etsexcandelabra h inc etinde cum certis cer is more consueto , ac super

cancellum sex i ntortic ia .

Sabbato sancto,v igilia resur rectioni s D . N . .I Chr isti que fuit

25 diesmarti i , altare capelle major i s paralum fuitfestinal iter :cruxpretiosior in medio , imagines sanctorum Petr i etPaul i apostolorumac sex candelab ra h inc etinde , pall ia duo ante altare , subtus albumetdesuper v iolaceum fuit. Sedes Pape duobus palli is ordinata fuit,credentia etiam parata fuitrebus ex more consueto , cer eus peschel is etpulpitum , proutin ceremon ial i dic itur . Bmus . D. Johannescardinal is Parmensis m issam etoffic ium celebraturus

, perven itadcapellam accepitsandal ia etparamenta omn ia pontificalia usquead dalmaticam inclusive , qua indutus , om issis chi rothec is etali is ,accepitpluviale violaceum , etaccessitad altare ,

ubi stans in comuepistole ver sus ad altare ex l ibro super alta r i posito , benedix itnovum ignem quem in quodam vase sibi obtul it

,dioons etfac iens

proutin ceremon ial i etmissal i continetur . Deinde ibidem eodem

modo benedix itthus in cereum ponendum etasper sitac incensavittum redi itad faldistor ium ubi

, deposito pluviali , accepitchi rothecas etal ia pa ramenta ac m itram simplicem mor e consueto. Quo

parato ,Papa indutus am ictu, alba , cingulo ,

stola violace is , pluvial irubeo etmitra s impl ic ibus , ven itad capellam , precedentibus c ruce ,

ma JO HANNIS B UB CHARDI, [M…1 4861

cardinalibus etalus more consueto : etaccedente cardinale Mediolanensi pr iore presbyterorum cardinal ium , accessitJohannes M ar iacumthur ibulo , etPapa imposuitincensum ; eti vimus ad par vam

capellam in qua candela eratex novo igne benedi cto accensa . Pro

cessionaliter ego processi etad sin istr ammeam ivitcapellanus celebrantis cumthur ibulo etnavicella ; postnos subdiaconus capelle ( i )in alba , s ine planeta etsinetun icella portans crucem Pape , ita quodimago cruc is ante eum etnon retro videbatur . Deinde diaconus ca

pelle indutus dalmatica , etposteum ipsi capellan i var i i qui anteceduntportantmin ister ia ; quatuor capellan i celebrantis b in i etb in i .In par va capella ,

diaconus accepita rundinem cum tr ibus candel is

paratum etego candelem cum novo igne accensam ; intravimus etperfecimus omn ia sicutin ceremon ial i ordinatur . Cum diaconus

canta retpr ima voce Lumen Chr isti , Papa etcelebrans sur rexeruntetdiaconus benedix itceram ,

etal ia omnia facta suntproutin ceremon ial i . Cantores cantaruntomnes prophetias , quia SS . D . N . itavoluit, qui noluitillas per cardinales cantar i , proutS ixtus al ias

ordinaverat. Loco dec ime oration is , postdec imam pr0phetiam , per

er rorem meum ,quia verti duo folia missal is , cardinalis celeb ra ns

cantavitundeeimam orationem ,sed deinde , loco undeeime , dix it

dec imam . Duo cantores qui l itan iam cantaveruntper er rorem , antequam perven i rentad Te rogamus audi nos , verteruntduo fol ia interque omnia i bidem scr ipta obmiserunt, cantantes Chr ista , audi nos ,etc .

, proutin fine l itan ie , ex quo scandalum even it. O portuiten imomnia suo loco facere , que inter ver sum P eccator es etfinem litanie cum ordine agenda erant. Item cantores etal iam er rorem com

miserunt, cessarunten im a cantuKy r ie eleison , antequam Papaincensaretur etsi rculus per cardinales fieretcoram Papa , ex quoal iud scandalum even it; nam cardinalis celebrans cum cantoresa cantu cessarunt, non expectato a me avi samento, antequamdiceretKy r ie eleison , cantav itG lor ia in excelsis . Papa noluitcanta re pr imum Alleluia , proutS ixtus solebatfacere , sed voluitquodceleb rans omnestres cantaret, pr outfecit. l ntrav ittamen sacr istamjuxta alta re majus D . Hieronymus Calagranus subdiaconus , cum

al male quoniam in planeta esse debuit. Cette remarque, vraisemblablementda P . de Grass is, qui manque dans le mss . Chigi etlemes . 5521 , estdonuée par lesautres mss .

[I nn cm ar am m s .xxsncu conum-x uan. :s:

unton'

hus dieeretur :Etinter m. etc ub i accepitparamenta alba .

ne s i epistolam essetdicturus :etfin ita epistola . ex ivit, etstans anteultimnm gradum soli i Pape , videlicetin plano espelle ante Papamcantav itP ater sancto. annuncio vobis gaudium magnum guod esta lleluia . Quo dicto,

sur rex it,etnon deosculato pede Pape ad se

em endam redi it. Ego fui ad ejus sini stram cum canta ret, se ineundo ac rodeando ipsum precess i ; debebattamen dictis prenotatisidem subdi aconus pedem Pape osculasse , quod per error em obmi si ,

quia in ceremon ial i D . Pientin i non inven i , sed postea i n ceremo

n ial i D . A. Rebioli .

Finito per cantores Etin ter r a , cum cardi nalis celebrans di

cere debebatP a: vobis,incepitdicere Dominus vobiscum sed in

pr ima syllaba cognovi etipsum premonui adstatim , etsic dixitDominuspaz vobis , uno anhelitn offic ium deinde continuatum fuit,proutin ordinar io etceremon ial i . Cum dieeretur antiphona Vesper ew k m

,etc .

, ante M agn ificat, Papa imposuitincensum etinceptoM agn ificat, cardi nal is celebr ans incensavitaltare , postea fuitincensatus ipse ,tum Papa etal i i omnes mor e solito .

Bmus . D . cardi nalis s . Ma rc i non fuithoc mane in capello.

ERmi . DD . ca rdinales vicecancellar ius , Neapol itanus etSenensisreprehendemntme de incensatione alta r is infra M agn ificatfactaper card inalem celebrantem ,

dicentes quod postquam pro vesper is

incepta eratAlleluia , etc ., celebrans debuissetin comu epi stole

dix isse submissa voce omn ia, etiam etorationem Sp ir itum nobis

Domine, etc .,ac deinde in faldistorio omn ia paramento. deposuisse

ac ivisse ad locum suum inter al ios cardinal es , ets ic incensationemaltar is etorationem predictam Sp ir itum nobis

,Domine

,etc .

, can

tandem pro vesper is SS . D . N . pape reser vasse , cujus essentvespere , ex eo quod c ras celebraturus essetSanctitas sua . Respondi

RRmis . DD. ca rdinalibus predictis quod predicts eo modo utdicebantfier i non possentneque deberent, sed eo modo proutfactaerant, quia vespere hujusmodi essentpa rs m isse etnon propr ie vespere sed loco postcommun ion is hujusmodi ordinatio que sub m issaconcluderetur cum postorationem di catur Ite m issa est, etnon B enedicamus proutin vesper is dic i solet, ex quo non posse hujusmodi

a missa dividi sed necessa r io per celebrantem compler i etper diaconum concludi , di centem Ite m issa est, O portetad quod Bmus.

https://www.forgottenbooks.com/join

[Ma rs 1 486] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 1 89

presbyteros ca rdinales suppler i quo per Rmum . D . cardinalem

Senensem etal ias ex me intellecto , acquiev itetaluhi duo cardi

nales steteruntin corn ibus altar is s ibi invicem fac ies vertentesquousque SS . D . N . commun icaturus de altar i ad sol ium ascende

ret Cum Papa confecturus eratsac ramentum di cturusque verbaconsecration is ,Hoc est

,etc . Bmus . D . ca rdinal is s . Georgii comme

moravitSanetitati sue quod de hosti is in cal ice pro communione

popul i ex iatentibus memor iam haberet, ad finem utconser varentur ad P er omn ia secula , ante , P ater noster , non fuitresponsumAmen ,

sed Papa continuavitO remuspreceptis , etc . Postquam SS .

D . N . se in soli0 commun icavitac diaconum etsubdiaconum non

se pur ificavit, sed pr imum postquam populum commun icavitsepur ificavit, sedmal e ; debebatenim se ad statim postcommunionemsuam etm inistrorum pur ificasse , non tamen tune , sed postcommun icationem popul i digitos abluere quia nullus diaconus

cardinalis, dempto illo qui min istravit, fuithoc mane a Papa communicatus , quia dixeruntse jam domibus commun ionem samp

sisse postmin istros Papa commun icavitillustr issimum D .

magnum ducem Mon0pol itanum ,deinde germauum suum videl icet

Pape postea omnes in capello ex istentes qui commun icar i voluerunt, nemine excepto pauc itamen fuerunt; pr0pterea multe hostiesupermanserunt. Diaconus capello stetitjuxta columnam in cor nu

epistole alta r is cum vino in cal ice quodam magno ad hoc parato etquedam mappula proutde more est, utse pur ificarentcommun icati etora extergerent. Commun icatis omn ibus , SS . D . N . pur i

ficavitse etabluitdigitos ac lavitmanus more consueto . Subdia

eonus qui calicem cum hosti is apud SS . D . N . tenuit, stetitadsin istram Pape debebattamen ad dexteram stetisse utPapacommodius sacramentum ex inde extr aher e potui sset, postquamcal ix cum hosti is pro communione popul i portatus fuitad pontificem . Papa sedit, detecto tamen capite , etposita fuitei supergremium quedam mappulla str icta aurotecta ,

quam duo auditores

1 . ll oc non fuitbene factum, quia sen ior debetin comu evangeli i in dextra el.

dignior i pa rte a ltar is etnon ad dexteram Pape, quia hodie in hoc actu ipsum alta retanquam sepulchrum Chr isti dixite sse in cons ideratione etcum persona Pape, ig itursenior diaconus in comuevangeli i etjunior est. Cette remarque, vra isemb lablementdeParis de Grass is , n

'

estdonnée que dans les mss . 1 47 , 5 158 , 5 1 59 . Elle manque dans

le mss . Ch igi etle mss . 552 1 .

490 JO HANN IS B URCHAB DI, [M ars use]

hinc etinde genufiex itenueruntusque ad commun ication is finem ;

qua fin ita ,deposita fuitmappula etsubdiaconus reportavitcali cem

eum hostus , etillum posuitsuper medium alta r i s ad locum ubi

pr ius steteratetibidem mansitad finem mi sse , etquousque Papaeccles iam ex ivit. Tum sacr ista Pape dediteas sacr i ste bas ilicos . Petr i qui eas pro commun ione fidel ium reposuit. Papa , loti sman ibus

,rever sus estad altare eum mitra , perfecitmissam et

deditbenedictionem s ine m itra , mor e consueto . Non deditindulgentias , quia in publica benedictione plenar ias daturus erat. Bmus .

D . cardinalis vi cecancella r ius qui assi stens eratetBmus . D . cardi

nali s Senensis dixeruntquod Papa non debebathic dar e benedictionem in altar i quia postea publicam daturus esset. Respondi quodpropter publ icam hce non deberetobmitti , quia essetconclus iomi sse etsie acquieveruntO pin ion i mee . Papa , data benedictione ,deposuitpall ium quod super alta r i dim isit, inter im dicens :Domi

nus vobiscum etproeessional iter portatus fuitad locum publ ice

benedictioni s , per navem ultimam sin istram eccles ie videl icetvultus sancti

, quitune fuitostensum in loco predicto . Papa deditbenedictionem publicam solemnem utmor is estetindulgentiamplena r iam quam ERmi . DD. de Sabell is in latino etde Columnadi acon i cardinales in vulgar i ital ico pronunciarunt; qua publ icata ,cardi nales deposueruntparamenta .

Omnes prelati etPapa ae ipsi cardinal es quisque reversus estadlocum suum ; Papa eundo ad basilicam etad benedi ctionem ae

benedicendo habuitregnum prec iosum in capite .

Die lune prox ima postfestum Pesche que fuit27mensis ma rtn ,

Bmus . D . cardinali s M ediolanensis eelebravitmi ssam in eapella

magn a , in pal atio apostolico apud s . Petrum,Papa presente , et

observato suntcer emon ie consuete proutin ali is missis etnon fuitsermo di eta fuitunatantum oratio,Die ma rtis Pasche que fuit28 mensis martu, non fuiteapella .

Celebratum fuitfestum annunciation is beate Mar ie vi rgini s in hnnodi emtranslatum etad supplicationem B Bmorum . DD . cardinal ium

etsoc ietatis ejusdem annunc iation is beate Mar ie , SS . D . N . deditlieentiam ERmis . DD . ca rdinal ibus interessendi officio in eccles ia

beate Ma r ie M inerve , etpr0pterea non fuitmissa solemnis etpublica in eapella palati i . Eodem mane, SS . D . N . lnnocentius

[fl m 1 486] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 1 9 1

papa VIII in secunda aula s ive camera super ior i supra portamintroitus palati i consec ravitin episc0pos RR. PP . DD . N ieolaum

m hiepis00pum Cusentinum ,Laurentium ar chiepiscopum B ene

ventanum etJohannem epi 300pum Tor naeen sem hujusmodi ordine :altare predi ctum paratum fuit

, crux in medio etsex eandelabra

hinc etinde posita etin medio omn ia paramenta pro Papa , etiampall ium ,

demplo solo fanone . Alta re hujusmodi positum fuitincapite diete aule in medio juxta murum ibidem eti n angulo in

comu epistole sacr ista pa rav iteredentiam suam,eum cal ice et

ali is r ebus pro sacr ific io necessa r i is . B eindo in eodem latere juxtamurum , per spatium sex autocto passuum a c redentia sacr isteparata fuital ia credentia pro lotione mannum Pape in qua orantpositi duo cantha r i magn i etduo seutr ia baci l ia eum sui s bucalibus

etmantilibus . Item extra di ctam anlam v idel icetin pr ima aula antepredictam prox ima juxta portam qua de ipsa pr ima ad hanc seenudam itur , videl icetin medio juxta murum inter alium murum etportam paratum fuitalta re pro dictis consecrandis etpr0pe idemalta re per spatium sex autoeto passuum credentia eum rebus

O pportun is , proutin consecrationibus parer i solet. Item quia SS .

D . N . hoc mane benedicturus etconsec raturus eratagnus Dei , exeo quod propter infirmitatem suam pr imo anno pontificatus sui

illos benedicere etconsecra re non potuerat, parate fueruntseptemmagne eapse albe agn is benedictis etconsecr andis plene , positajuxta murum in comu evangeli i per ordinem . Item parata fuitquedam magna coneha a rgentea aqua pur a plena ,

quam R. D .

Thomas epi s00pus Ex inus pluvial i etstola super rochetum ae

mitra s impl ic i pa ratus , antequam Papa ad dictam aulam introi ret,benedix itsimpl iciter cum sale , proutin par roehial ibus ecclesi i s

dom inieis diebus fier i solet. Item sacr ista pa ravitetiam unam

ampullam sancti ehr i smatis etal iam ampullam bal sami ; vas eque,

utprefertur , benediete positum fuitad partem super unam ex

dictis eapsis agnorum benedicendorum usque postmissam fin itam .

Deinde ven itad locum predictum SS . D . N . etseeum Bmus. D .

cardinal i s Andegavensis ae posteum Bmus . D . cardinal is s . M arci ,

juxta alta re in eornu epistole ; para lum fuitfaldistor ium in quo

sedens SS . D . N . in rocheto , accepitsandal ia ,dicens Quam

dilecta,etc .

,more consueto. L ibrum tonnitpredictus episcopus

https://www.forgottenbooks.com/join

[Mars 1 1 86] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 93

facta estquod in man i bus diacon i ca rdinalis prestetur . Hoe juramento. presta r i fec i in manibus Pape , quia illa nondum prestiterantin man ibus pr ior i s diaconorum cardinal ium proutfier i solet, etbene factum fuit. De quo prefatus epi500pus Aler iensi s multummi ratus fuit, tanquam hujusmodi ceremon ia rum etobsor vantioomnino ignarus etal ienus , dioons hujusmodi juramentum in cameraapostolica prosta r i debere ; deinde mutans dix itposteonseerationem foro prestandum , quia in antiquis pontifiealibus in fine

eonseeration is notatum esset. Bmus . D . ca rdinal is s . Ma rc i dix itseplur ies pluros . in cur ia eonseerasse , non tamen recorda r i se juramentum hujusmodi ab al iquo nunquam eccepisse . Respondi

juramentum predictum ante expeditionem bullarum etomn inoante eonseerationem in man ibus pr ior i s diaconorum cardinalium

presta r i solere etnon in man ibus eonseerator is , quando consecratio fier ei in romana cur ia ; sed quia hi duo consecr andi juramentumhujusmodi nondum prestiterant, illudmodo se ante eonseer ationempresta re O pportunum fuisse . Bmus . D . ca rdi nal is Andegavens is

dix itse pluros extra romanam cur iam eonseerasse epi sc0pos ex

comm issione Papo etsemper anto eonseerationem juxtatenoreml ittera rum apostol icarum emanatarum super hoc juramentumeccepisse , factum meum eonfirmans quia in rei ver itate sie fier i

debet, etbono fuit. Electus Tor naeens is nunc non prestitithujusmodi juramentum ,

quia illud diuantea prestiteratmoro consueto .

Prestiti s juramenti s , omnes sederuntin loc is suis more con sueto ,

etSS . D . N incepitetprosecutus estexamen seuscrutinum ,dioons

Antigua ,etc .

, etibi in scrutino hujusmodi pon itur singula r itervidel icetInter rogamus te, di lectiss ime fr ater , ae deinde in al i is

loc is Vis, etc .

, SS . D . Nestor protulitin plurali , dioons Interm

gamus Vos , dilectiss im i fr atr es , etc .,ae Vultis , etc .

,etelceti omnes

tres simul responderuntita .

Dix i scrutinum hujusmodi in singula r i fier i O portere , etiamsipluros casentconsecrandi ae unum postal ium distincte etintell igibi l iter respondere debere, quia l icetpluros essentcoram eonstituti ,interrogatiotamen ad unumquemque singularom se refer rot. Interrogatio Va l l is

,respon sum habere : Volumus . Sed quia unus pro

omn ibus respondere non posset, eum res queml ibetpartìeula r itertangeretideo in singular i inter rogar i etper quemlibetsucces

1 3

1 9 4 JO HAN l nuncnwm,1486]

s ive responder i intell igibi liter debere . SS . D. N . rem is itsententieB Bmorum . DD . s . M a rc i etAndegavens is qui dixeruntin pluralifier i posse inter rogationem etper omnes simul rospons ionom , etsic D. N . proutinceperatcontinuavit, etbene , immo O ptime .

F in ito scrutini o, elceti successi vo coram Papa genuflox i osculatisuntojus podem dextrum ; deinde sur rex itPapa ad confessionem

etad dextemm Pape steteruntCusentinus in pr imo loco etad ojusIatus Tornaeens is , etad sinistram Pape B eneventanus etcontinuatum fuitoffic ium per omn ia , proutin al i is consecration ibus , excoptis infraser iptis .

Cum Papa ,ci rca finem l itan ie benedicebatipsis eloetis , dicens

uthas presentes electos , etc non habebatin manusin i stra baculumpastoralem , quia Papa nunquam utitur baculo pastoral i . Addo quodnee Papa legebatl itan ias . Quando Papa Iavabatmanus , unus cubicular ius secretus dabats ibi aquam etal ius mappulam ad tergendum . O fl

‘

ertor io dicto , omn ium eonseeratorum ofl'

ertor ia suo ordinepreeedebant, deinde ipsi consocrati , ab assi stantibus assoc iati ; etCusentinus obtulitpr imo suum ,

deinde B eneventanus , tertio Tornaeensis , deosculantes ad quaml ibetmanum Papo , more consueto .

In alta r i illi stantes coneelebrabant, etego steli inter Papam eteosetserviv i Pape de pal la , patena , immiscui vinum etaquam in cal iceetalia fec i more consueto . Dieta oratione Domine Jesu Chr isto,consecr ati omnes acceperuntpacem a Papa , pr imo Cusentinus ,deinde B eneventanus , postmodum Tor naeensis.Qui l i beteorumdeditdeinde eam successivo ambobus episcopis ass istentibus .

Quo facto , D . Aur iensis , secundus episcopus assistons , deditpacemoro suo Rmo . D . ca rdinali s . Mar c i qui eam deditalter i cardinali ;sed hoc m ihi m inus conven iens visum est, quod Papa , data pace ,tr i bus consecratis

,oscular i debebatpacem quamego sibi por r igere

debebam etdeinde i llam predicto Hmo . cardinal i e. Marci defer re

sed quia instrumentum pac is in alta r i pos itum nO n fuerat, ita actnmest( 1 ) . In fine m isso, Papa deditbenedictionem cummitra , quia non

1 . B ene factum fuitquod Aur iens is s ic pacem deditproutdedit, quia pax eum

instrumento datur quando missa non estpontificalis ; hoc autem non pontificalis sed

papali s cum omnibus pa ramentis dieta . (PARIS . ) B ien que danstous les mss . cetteremarque de

_

Par is de Grassis fosse corps avec letexte, je crois devoi r la donner en'

note. (Mas . 1 1 7 , f. 201 , v . mss. Chigi , L . 1 . 10 . f. 265 , v . ) (Cette remarque manque

dans le mss . 5 2 1 , f .

[Mur 3 1 486] RERUM URBANARUM CO MMENTARII .

habebatante se c rucem nec er atibi haberida cum in loco sec retoesset(t) .Inter im quod Papa , missa fin ita

,consecratis mitras imponobat

etch i rothecas , ego ordinavi ad dexteram Pape duas etad sin istramunam sedes pulch ras voluto c0 0pertos , quibus Papa in camera utisolet; in quibus , prem issis factis , Papa in suo faldistor io sedens ,

adjuvantibus epi sc0pis ass istentibus , intron i z av itpredictos conseeratos , videl icetCusentinum dextr is otB eneventanum sin istr is ,etad dexteram Cusentini D. Tornaeen sem sed ista mala fuitordinatio quia ad dexter am medi i debuitesse B eneventanus . Quibus sicintron i z atis . assistentes dederuntin manu sin istra unicuique suumbaculum pastoralem , etmale , quia Papa debuitbos baculos dare .

Tune, deposita m itra , sur rex it, otstans versus ad altare ,incepit

intell igib il i voce dicendo Te Deum laudamus, etc . ,quodper assis

tentes prosecutum fuiteadem voce usque ad finem Inter im eonse

c rati simul procedentes per anlam cum mitr is in capitibus etpastoralibus in man ibus assoc iantibus ipsos assistentibus , episcopis etiamin mitram euntibus etal i is benedicebantmore consueto. InterimPapa (etmale quia debuitstare dum dieeretur hymnus) seditadsedem altiorom etvoluto c0 0pertam ,

scabellum sub pedibus habens

extra altare in comuevangel i i sibi pa ratum ,ita quod ad sin istram

suam alta re haberetetversus ad com uepistoleprospieeret, m itramin capitetenens . Item faldistor ium Papo ante medium al ler is startsamotum fuit, ettr es sedes in quibus consecrati fueruntintron i z atiibidem anto alta re per ordinem posito fuerunt, in quibus ipsi conscor ati , c i rcuituper anlammore consueto facto , sederuntCusentitinus , a dextr is ejus B eneventanus etsin istr i s Tornaeensis . F in itoTe Deum laudamus

,Papa in dieta [sede] (3) sua sedens cum mitra

1 . Male hoc fuitquia Papa omn ino cum c ruce ante se tenta ets ine mitra debuitbenedicere eam s ie faciunta li i episcopi consecrantes qui loco crucis pastorali baculoctsine eo non solentbenedicere solemn iter , nec obstats i dicatur quod fuitmissa se

creta , quia fa lsum est. Nam missa non dicitur secreta que per Papam omn ibus pa ra

mentis pontifica libus dic itur otmax ime m issa eonseeration is que sic in omni

solemn itate etin ejus missa dic itur pa x vobi s etin fine d ic itur dar i indulgentiam decemvel quindecim armorum… m a . Meme cbs . que précédemment, p. 1 94

,note 1 .

Cette pa renthèse, qui manque dans plus ieurs mss ., ostvra isembh b lemontde

Par is de G rass is .

3 . Tolle estla logon dumss . 5 2 1 f. 382 . Tous les autres mss . donnentPapa in do

minatione sua aedons . Chigi , L . 1 . 1 0 , f. 267 , mss . 147, f. 206 , etles mas 5 158 , 6159.

https://www.forgottenbooks.com/join

[Mar s 1 1 88] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 1 97

a cardinale presbyter0 ) usque ad stolam exclusive , etque substolatenebat, que omnia rotinuitconsecrati vero ab assistentibusepisc0pis ad pr imam aulam assoc iati more consueto juxta eorum

altare deposueruntsua paramento omn ia omnes . Inter im , Papa seextrahente anto altare suum predi ctum , ante medium per spatiumduorum seutr ium passuum posita fuituna ex supradicti s tr ibussedibus , ita quod Papa in i lla aedons renes altar i verterotetantesedem hujusmodi positum fuitunum scabellum ca rdinal ium etdesuper eoncha magna cum aqua , utsupra , benedicto paratumetiam fuitthur ibulum cum igne, navicella , choehlear i etthure.

Quibus sic paratis , Papa , paramentis usque ad stolam , utsupra ,exutis , ven itad sedem predictam ubi stairs , detecto capite, ver susad aquam ante se positam ,

dix itDominus vobiscum ,etc . O r emus .

Domine , Deus pater . Qua dieta , stans adhuc sine mitra , acceptsampulla balsami de manu sacr iste , infuditin modum crucis in

dictam aquam , dicens Consecr ar e, restituta dietaampul la sacr i ste etaccepts ab eo ampulla sancti chr ismatis , stanscodam modo ,

infuditin eamdem aquam,dioons Consecr ar e, etc .

,

qua dieta etrestituta ampulla sac r i ste, Papa stans , utsupra ,versus ad capsas agnorum eon seerandorum ; dix itDominus vobiscum . Deus omn ium

,etc . Qua finita

, Papa sedit, accepts. mitra , _

et, m in istrante episcopo Aler iensi naviculam etthur ibulum , Papa

imposuitincensum quo impos itc , Papa surgens cum mitra,incensavitsuper aquam predictam ,

ter ducens thur ibulum . Quo

facto, Papa sediteum m itra'

etc inetus mappula portati fueruntcoram eo ex eapsi s in bacil ibus ogn i consecrandi , pr imo majores ,deinde al i i , etPapa imposuitagnos ipsos in dictam

.

aquambapti z andos, etepiscopi ci rcum ass istentes quorum pluros erantdomestici , tamen omnes in eorum mantell is consuetis supra

rochetum induti , illos extrahebantde aqua etin bac il ibus portahautetsupra mensas ibidem pr0pe paratostobal eis mundis coopertas reponebant, et, utexsiecarontur , extendehant. Continuato hocopere per mediam horam vol ci rca , Papa fecitrepon i conchameum aqua consecrata , utsupra , ad angulum juxta altare , etdopositis pa ramenti s omn ibus etsandalia , consecrati supradi cti coram

1 . Cette p'

amnthèse manque dans le mss . 552 1 , 1. 383 .

1 98 JOHANN IS B URCHARDI, [Ma re 1 1 86 ]

eo gonuflex i egeruutei gr atias etdeosculati suntojus podem .

Ibidem non longe ab altar i pa rata fuitmensa pro Papa qui i bidemprandium fecitetcum eo s . M ar ci etAndegavens is cardinales

supradicti . Consecrati vero etcum eis al i i prelati palatn prandiumfecerunti n pr ima aula , ubi eorum altare pos itum fuer st. Sacr istahabuitomnes candelas , omn ia intorticia otbac il ia

, etomnespanes dedittamen de pan ibus aliquos ad mensam Pape simil iteretde vino ofl

'

ertor i i ; residuum nesc io cui pervener it. Patinasduas habuitD . Hieronymus etunam mappulam al iud postea eumduobus mappul is habuitD . Hugo subdiaconus apostol icus supra

dictus , etal iquas mappulas habui ego qui remansi etiam in

prandio ibidem in alia mensa postpredictam eonseerationem , una

eum secretar io Pape .

Papa , utsupra dix i , in hac con secratione quam extra ecclesiamin aula supradicto fec it, usus estpallio , quia oo uti potestin omn i

bus loc is ex singular i pr ivilegio proutBmus . D . cardinal is s . Marc i

mihi r etul it. Al i i autem quinque patr iarche, a rchiepisc0pi etepi sc0pi , ad hoc pr ivilegiati , pall io nequaquam uti possuntvel debentextra ecclesiam ,

sed intra ecclesiam tantum diebus ad hoc

oxmossis .

Nota quodmulti ex eubieula r i i s scutifer is Pape etalus offic ial ibusportaveruntetjuxta capsas agnorum supradictorum posueruntbacilia agn is consecrandi s plena ; sed Papa mandavitomn ia amo

ver i ettoll i etnoluitquocumque ex eis benedictis espero , dempti sduabus retibus tantum , quorum unum eratRmi . D . cardinal is

s . Petr i ad Vincula etal iud Rmi . D . cardinal is Andegavens is

supradicti .Hodie , posthoram vesperorum ,

SS . D . N . ex ivitde aula supra

dieta etcommi sitsacr iste quod , assumpt0 sibi D . Thoma diacono

capello otuno vel ambobus cler ic is campanar i is ejusdem capello,

intraretdictam aulam , etomnes agnos in eaps is ex istentes baptiz aret; deinde aquam lotam restantom ,

n ihil retento , proj ieeretinsac rar ium , otquod sub pena excommun ication is late sententie nonbaptiz aretal iquem agnum in retibus autcujusvi s per sone, demptisips ius Pape in eapsis , utsupr a , ex istentibns . Tum sacr ista supr a

dictus una cum D . Thoma etN icolao Jacomin i campanar io capello

palati i intravitdictam aulam in qua ogni etaqua orant, etclauso

14891 RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 1 99

postse ostio, omn ibus expulsis , executus estque sibi per SS . D.

N . utpr efertur , suntcommissa .

In m issa eonseeration is hodierno non fueruntincensata oblata ,

neque altare neque sacramentum in summa sine incenso missa

completa fuit, quis in missis que leguntur seu sine netis cele

brantur incenso non utimur .

In die s . Marci evangel iste fuitmissa solemn is in eccles ia ejusdemsancti de U rbe , quam eelebravitquidam episcopus . Dix ittantumunam orationem ,

C r edo etpmfationom de apostol is . InterfuitRmus . D . s . Marc i otpluros ali i ca rdinales etrel igiosi etclerus quiadproeessionem venera l , expectavitper ecclesiam etextra usquepostelevationcm sac ramenti . Pr imum inceperuntinei rcui re altaremajus proeess ional iter suo ordi ne . Al ia omn ia obser vata suntproutin al i is m issis papal ibus estconsuetum observa r i , excepto quodRmus. D. cardinal is s . Marc i stetitin ultimo loco postomnes etiamdiaconos ca rdinales , l icetipse sitepiscopus cardinalis etaccepitpacem ultimus a espellano ass istente etsingulia cardinali bus ad

ecclesiam predictam ven ientibus . accessitobviam usque ad ostiumecclesie ubi s ingulos accepitetusque ad loca sua in chorum asso

c iavit.Fer ia quarta , 3 mensis man ,

v igi l ia ascension is D . N . I . Chr isti ,fueruntvespere papales in capolla majore palati i , Papa etcardinalibus prosentibus . Papa incepitvesperas , etal ia more sol ito suntobservato.

In die , Rmus . D . cardinal is Agr iensis in basi l ica pri nc ipi s Apos

tolorum de U rbe fec itofficia in par amentis al bis , Papa presente .

Sermonem fec itquidam frater professus ordin is s . Augustin i . Quofin ito, dieta fuitper diaconum espelle confessio

, etper SS . D . N .

facts absolutio ,sedper sermoc inantem non pronunciata , neque per

ipsum ; posthabitam a Papa benedictionem , ante sermonem petitsfuitindulgentia , cum SS . D . N . plena r iam in publico loco sitdaturus . Facta in missa elevatione sacramenti , ostensus fuitp0pqvultus s ive facies Sal vator i s nostr i , ut, oo viso, i retad locum bono

diction is ad evitandum tumultum . Fin ita missa , Papa ven itperultimam navem basilico etiterum ostensa fuitdieta fac ies deindefuitad locum benediction i s consuetum , cardinalibus etprelatis acal i is in suis coppia precedentibus sine processione in loco predi cto .

https://www.forgottenbooks.com/join

um usa RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 99 1

Antlos la icus , orator es i llustr issimi Kaz imi r i Polon ie regis pro

obedientia SS . D. N . prestando, qui , equis de suis c i rco xxx a plu

r ibus eur ialibus Polon ia associati . Hi veneruntRomam die proximopreter ita in sero sine pompa ethospitio recepti suntin domo Bufalorum , ubi manseruntsecretousque in hodiernum diem , quo, ci rco

horam xvm ,cquitaruntper viam transtyber inam secretins cum

suis amic is ed domum de Spinell is extra portam V i r idor i i , ubi expectorunthoram eonventom pro introitusuo ; quo adven iente , equitarantusque ed ecclesiam s . Laz or i leprosorum . Super veneruntfam ilie cardinal ium successive , tandem famil ia Pope parum ultraecclesiam s . Peregr ini extra portam predictam , etoeceperunteosetusque ad dom predictam Bufalorum ,

in quo hospitoti sunt,associaruntutmor ia est.Sabbato

,20 moi i , vigilia Tri nitatis , fueruntvespere papales in

capello majore pal atu, Pops presente etoffic ium fac iente, utmor ieest, a quo antequam cardinal es sdven i rentin camera sua secreta

,

interrogavi si quid mihi mondare velletresponditi llam non esse

horam ven iendi , sed quod ente duos veltres di es , proutetiam nuper

mihi dixerat, ven i re debui repli cavi n i l esse dicendum out. faciendum pr eter unam orationem etcommemorationom que , utrecentior essetmemor ie , nunc nolui Sanetitati suo commemoror i .

Mandavittune Sanctitas sua quod die domin iea commemoratio nonfiereteo quod ipse cum fuitin minor ibus creatus , quatuor vicibushujus fosti officium celebrassetsine hujusmodi commemoratione .

SubjunxitD . Aler iensi s referendar ius secretus ibidem presens

quod in di e natal ie Chr isti , resur rection is etPentecostes que festasascutFili i tantum etSpi r itus sancti , nulle fieretcommemoratio ,

minus in hoc festo qui totius essettr in itatis videlicetPetr is etFili i etSpi r itus sancti , i llo fier i cportero. Avisavi pr0pterea con

toros espelle etnullo estfacto commemoratio .

Dominica 2 1 moi i , festum s . Tr in itatis , Rmus . D . Johannescardinalis Parmensis in capello major s pelati i eelebravitmissamsolemnem ,

Pope presente , etetiam nullam fecitcommemorationem .

Fin ite missa , Bmus . D . cardinalis s . Marci di x itm ihi quoddie domin iea debuitfier i commemor atio in vesper is etin missa .

Respondi illam de expresso mandato SS . D . N . Pepe fuisse chmis

202 JO HANN IS B UB CHARDI, [Mat1 1 86]

sam . Sermonem fecitquidem presbyter hispanus , Rmi . cardinal isAndegavens is capellanus .

Fer ia secunda , 22 ma i i inter rogav i SS . D . N . quem ordinem velletobser ver i inter offic ieles romane cur ie in process ione fosti corpor i sChri sti , quo semper solentcontendere super precedentia . Sanctitassua r emisitme ed R. D . Johannem episc0pnm Tornocensem magis

trum domus suo , eti lle ad Rmum . D . cardinalem s . Georgi i come

rar ium , uti ll i dicerem quod de mandato SS . D . N . pope offic iales

sd se revocareteteos concordoret; qui mihi r esponditse in offi

c ialos hujusmodi nullom jur i sdictionem habere , sed magis id conven i re Hmo . D . vicecancellar io qui in eos haberetjur isdictionem .

Responso dato a D. episcopo Tornocens i , SS . D . N . ordinav itquod RRmi . DD . vicecancella r ius etcamerar ius , pr 0pterea i idemRRm i . ca rdinales , dio xxnn moi i predicti etquid fac iendum , eteadie c i rca precedentiem predi ctam observandum decer ner ont.Accepi deinde formulam ordin is in dieta processione observandi a

predicto D . episcopo Tornocensi , continentem quod offic ia les

sequentem ordinem observerontinceder entpr imo notar i i auditorum rote

,deinde procur ator es pen itentiar ie , cler ici registr i suppl i

cationnm ,soll icitatores l itera rum apostol icarum , procuratores

eudientie contredictarum ,scr iptoros pen itentia r ie , abbreviatoros

de pa rco minor i , magistr i plumbi bullator es , secreta r i i etadvocatimixtim , procur atores ordinum mendi cantium , procuretor es pr inc ipum ,

eubieular i i extra comeram, oratores pr incipum , barones ,

cantores , acolyti sine cor ei s , eta l ii more solito . In process ione

hujusmodi , non inven i in aliquo libro locum habere autinterven ir e scr iptoros utriusque registr i , notor ios camer e apostol icoetnotor ios ca r ie eausarum camere apostoli co , l icethujusmodioffici a sintsatis anti que ; cujus rei causam ignoro .

Fer ia quarto, 24 ma ii , vigilia corpor i s Chr isti , fueruntvesperepapa les in capellomajore pa leti i , Popa presente etinc ipiente moresolito quibus fin iti s

,Bmus . D . cardinalis s . Georgi i camera r ius

etD . epi sc0pns Tornaeensis magister domus mandoruntvica r io etquatuor canon icis basil ico . s . Petr i ibidem cor am eis prosentibusnomine totius eapituli quod eros clerus s . Petr i basil ico predictenon deberetcum clero Urbi s onto officiales Pape , in processione velnon , interven i re.

[Ma i 1 486] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 203

Fer ie quinta , 25 man ,festum sac rotiss im i corpor is Chr isti c i r ca

hor am decimam , incepts fuitprocessio : clerus U rbis precess it,inter quos ultimus fuitclerus s . Petr i do mandato Pepe , deindeoffic ioles romane cur io , proutsupra fuitordinatum . Pepe , factoin pa r ve capello oratione in faldistor io sur rex it amotum estfaldi stor ium ; Papa stans imp0 suiti ncensum , genuflexus incensavitsacramentum ter dueensthur ibulum imposita s ibi fuitper duosdiaconos assistentes mappula pulchr a ad collum

, sur rexitetaccessited altar e cum alia pa r ve mappula , accepittobernaculumper podem cum sacramento et, detecto capite , portavitcitreper vom capellam pr edictam ; ibidem seditin sedem sub baldach ino

etaccepto b i reto tantum portavitusque ad cur iam pelati i , UDIaccepts mitra prec iosa , portavitper totem processionem ed altarebas il ico s . Petr i . Processio facto estper viam Novam ad castrums . Angel i , deinde. per Sanctam ed basi l icam predi ctam ubi Popadeposuitsac ramentum super altere stans

,imposuitincen sum ;

genuflexus incensavitsacramentum , dix itdeinde confessionem

etalia mor e sol ito suntobservato. M issam eelebravitBmus . D.

cardinal is s . Clementis qui non ven itad processionem ; sed, Papadescendente cum sac ramento depalatio , descenditipse ad basi l i

cam ubi accepitparod i ente pro missa dicendo . Non fuitsermo .

F in ito m issa ,Papa deditindulgentiam septem annorum ettotidem

quedragenarum quampronunc iavitpredictus ca rdinal is s . Clementiscelebrans .

Fer ia sexta , 26 men ,fuitpubl icum consistor ium 1 11 pr ima aula

pelati i apostol ici apud s . Petrum ,in quo D . Johannes otcollega

suus,orator es regi s Polon ie , prestaruntnomine regi s sui SS . D .

N . pepe obedientiam debitam ,asserentes Ka z imi rum ,

Polon ieregem , profiter i Innocentium cotavam verum Chr isti vicor ium

successorem Petr i . O rationcm fec itpredictus D . Johannes in habitacler ical i , non pr elati , cum electic capitul i non dethabitum ,

sed

electic Pepe tantum ,in habituetiam clerical itantum ,

utin adventusuo U rbem i ntravit. Finito publ ico consistor io , cardinales omnes

accesseruntad pontificem qui ibidem adstotim,de consilio cardi

nal ium, pronunciavitsec retotamen predictum D . Johannem elec

tum Prem isli ensem eteum ecclesie Prem isliens i profoc itinepiscopum etpastorem ,

ipso personaliter coram eo genutlexo ;

https://www.forgottenbooks.com/join

[Jutllstuse] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . sos

majorem , ubi audiv itm issam solemnem quam cantav itR. P . D .

episcopus Ex inus fimbr ias portavitD . Ardic iuus episc0pns

Aler iensis qui etiam una eum abbate s . Sebastian i , sacr iste capello,astititetser vi vitPape de m i ssal i ante se super fa ldistor io posito .

Non fuitdictum Credo in pr inc ipio misso non fuitincensatumaltare neque portato lum ina r ie etincensum ad Evangelium ; non

suntosculati podem Pope , eo quod non haberetpontifical is peramenta ad ofi

'

ertor ium . Fueruntincensata oblato , alta re, celebrans ,Papo etomnes de capello . D . Aler iensi s m ini stravitnavieulemPape eteum incensav itetpacem s ibi osculandam por rex i l , quamego , postquam celebrans deosculatus est, de alta r i s ibi ministravietdeinde sibi postea al i i s dedi , s ingulorum ordinum pr imotantumqui cum ore deditsoc i is . Fin ita m issa ,

Papa cooperto capite , deditbenedictionem solemnem quando eratcrux coram so

,nontamen

deditindulgentias tum redi ited cameram , prefato D . Aler iens i

fimbr ias deferente .

Fer ia quarta,28 mens is jua n ,

fueruntvespere papales solemnesin basil ica s . Petr i cardinales , facts reverentia in eorum cappis ,

aeceperuntpa ramento s imi liter etprelati . Cantores per er rorem

inceperunthymnum quem Papo debuissetintonasse . Cardinal is

s . Ma rc i dix itquod cardinales otprelati debebantven isse parati adecclesiam , etca rdinales in pa ramentis fec isse reverentiam ; sedor rovitquia in misso tantum hujusmodi fiant. O mn ia observatosuntmore solito .

Fer ia quinta 29 jua n ,festum apostolorum Petr i etPauli , SS . D.

N . paratus more solito proeessional iter ven itad basi licam pr incipisapostolorum , precedentibus offic ial ibus

,c ruce , prelatis otcardi

nalibus pa rati s , quos accepitad reverentiam ; etalia obser vato suntproutin ceremon ial i dic itur . Cantores dixeruntprosam ci rco

viginti ver sus habentem . Non fuitsermo . Papo ven iendo ad

ecclesiam otredeundo ed palatium portavitregnum pretiosum .

M isso fin ita , cardinales etprelati , dimissis pa ramentis , accepem ntcappas in quibus assoc iaruntPapom extra bas i l icam predictam ubiPapa dediteis lieentiom .

Domin ica 9 jul i i , Rome in ecclesia s . Jacobi de Col itis R. P . D .

Petrus episc0pns U ssellensis eelebravitm issam solemnem de octavov i sitation i s beato Ma ri e v irgini s propter v ietor iam quam habuit

suo JO HANN IS B UHCHARD'

I, LJui l lettteo ,

i llustr issimus D Fe dinandus r ex Il i span ie contra regem G r anatei nfidelem . Postorationem sol itam dix itorationem pro rogo sub unoper Dom inum ,

quod postea m ihi m inus conven i re visum est. Poluisseten im

, etmel ius , quol ibetoratio sub suo per Dom inum ,s ine sua

conclus ioneterm ina r i . Interfueruntm isseRRmi . DD . vicecancella

r ius cum xn ali is ca rdinal ibus, eti n sero factus fuitign is antepala

tia Pape etcardinal ium ac plur ibus al i i s loc is Urbis i ntr iumphum .

551 Fer iatertia , 25 jul i i , festum s . Jacobi apostol i , R. P . D . epi scopus

Ussellensis Rome in ecclesia s . Jacobi predicta , eelebr avitmi ssamsolemnem cui interfueruntRRmi . DD . vicecancella r ius Neapol itanus

,Andogaven sis , Agr iensis , de Comitibus , Parmensis , Senens i s ,

Camerar ius etde Sabell is de l icentia pr imorumtr ium cardinal ium .

Postorationem diei dieta fuitoratio pro rogo sub una conclus ione ,

quodtamen postmodum v isum estminus conven ir e , l icetin dietaecclesia consuetum sitomn ibus diebus in mi sso pr0pr iam orationempro rego interponere :al ie omn ia more sol ito suntobser vato . Intorfui etm in istrav i in hac m issa a capellano diete ecclesie spec ial iterrogatus .

Fer ia quinte , 27 jui n ,Rome in basil ico pr inc ipis apostolorum

ctaltar i beate M ar ie vi rgin is juxta sepulcrum Pauli Pope secundi ,R. P . D . Cesar episcopus Amer inus eelebravitmissam ann iver sa r i i

ohitus profeti Paul i in pontificoli bus dix ittamen unam orationemDeus gui inter apostolos , etc . Interfueruntcardinales s . M arc i etAndegavensi s , undec im prelati , videl icetnovem episcopi , unus

auditor rote otmagister sacr i pelati i . Postepi stolam ,distr ibute

fuitcera ,videlicetcardinal ibus intortic ia quinque vel sex librarum

quodlibet, prelatis un ius libre , caudator i is medie l ibro, fec a lecanon ic is s . Petr i etal i is pa rve candele. Super sepultur am positafuitcapsa alta magno suo pall io coeperte aureo etjuxta duodec imintorticia h inc etinde . Epistolam etevangel ium dixeruntduo conon ic i diete basil ico. F in ite m issa

,fuitcantatum responsor ium

Liber a me, Domine, etc . Cc lebran s stans ante faldistor ium quo in

missausus estquod eratquasi in capite sepulture aspersit, postquamincepitP ater noster

,etc .

,ibidem etiam men sitnon movendo se

de loco , etmalo quia debuitse girare , deinde dixit Etne nos

inducas in tentationem, etc ., etorationem pro absolutiono Deus

qui inter summas sacerdotes . Alia obser vato suntmore solito .

[Aont1 1 86] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 207

Fer ia sexta , 1 1 angusti , c irca horam leftism noctis , conclusa fuitpox inter SS . D . N . papam etFerdinandum S ici l ie regem , etdecapituli s factis rogatus fuitD . Phil ippus de Pontecur vo camere

apostolico notar ius .

Fer ia secunda , 1 4 mensi s angusti , fuitconsistor ium secretnmab hora duodecima usque ad dec imam quintam vol c i rca ; quo finito ,

cardinales veneruntad capellam majorem paleti i , in qua celebr atafuitmissa defunctorum ann iver sar i i obitus S ixti III! per R. P . D .

Johannem episcopum Calmensem, Papo absente , otRRmis . DD .

vicecancellar io ,s . Ma rc i , Andegavens i se al i is ca rdinal ibus pr e

sentibus . Absolutionem postmissam fec itpr efatus episc0pns

celebrans , etal ia , proutin ceremoniali ordinetur , suntobservato .

Fer ia tertia , 1 5 angusti , festum assumption is beate M ar ie vi rgin is, R. P . D. Johannesepiscopus Tor naeensis eelebravitmi ssampontificaliter , Pape etca rdinal ibus absentibus etpanc i s ex prelatispelati i in suo quotidiano habituprosentibus observato suntomn isproutin al i is missis solemn ibus , Papa absente , consueveruntobsorver i .

For iotertia ,29 angusti , festum decollation is s . Johann is Bop

l iste , anniversar ium assumption is SS . D . N . Innocenti i Pope V III ,Rmus . car l inal is Permen sia in paramentis rubeis eelebravitmissamsolemnem in capello majore pelati i , Papa etcardinal ibus presentibus . Papo venitad faldi stor ium ad genufioctendum pro ver su in

alta r i Ven i sancte Spi r itus , etc . . quem tamen non incepitnequedebuitinc ipere dieta fuitdeinde prosa etinter im impositum ineensum pro ovangol io , oc al ia omn ia observatomore solito . Esttamenadvertondum quod s i cantores nollentprosam dicere , quod incensum imponatur antequam Pape ven ia l ad genutlectendum minimeprotrahoretur s ivetradoretur . Hor i

,non fueruntvespere papales .

Fer ia quinte , 3 1 angusti , venitad U rbem per portam s . Laurenti iD. Anton ius de Alexandr i s or ator Ferdinandi S ici l ie regis , hora xnvel c i rco ; cui veneruntobviam fam ilie SS . D . N . pope , otomn iumB Bmorum . DD . cardinal ium exceptis Andegavensi , Mediolanens ique etde Columns , qui non mi seruntfam il ias suas ; fam il ie cordih al ium ,

juxta etintro portam prouteum reper ierunt, ipsum rece

perunt. Papa autem recepitillum juxta macellos inter palatias . B as iluets . Mar c i . Assoc iatus fuitmor e sol ito usque ad domum

https://www.forgottenbooks.com/join

[Septemb re 1 1 86] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 209°

ft] . Etabundantia in tur r ibustuis ,jr . Concede , guesumus , Domine, populo

unum

an ima un a ,

R} . In abser cotianemandotorumtuorum ,

jl . N on nobis, Domine, non nobis ,

lì . Sed nomin i tua da glor iam.

v. Dom ine,e.toudi or ationem meam ,

lì . Etclamor meus adte ven iat.,v. Dominus vobiscum ,

lì) . Etcum sp ir itutuo.

O remus .

Deus o gua sancta desider io , r ecto cons i l io eti usto suntaper a ,

da ser aistuis itlam quam mundos dar e non potestpacem ,utetcorda

nastro mandatistuis dedito et,hostium sub/ato [ arm idinc , tempor a

s inttuo pr atectianetr anqui llo . P er D . N . J . Chr istom li l iumtuum

gui tecum v i s itetregnotin un itateSpir itus sancti Deus . P er omn ia

seculo seculorum . Amen .

Fin ita or ations sine repetitione Dominus vobiscum ,etsino B ene

diouma s Damina, portato fuitcrux anto Papom qui dix itS itnomen

Dom in i benedictum, etbenedix itpopulo more consueto , otredi it

ad palati um .

Nota quod RRmi . DD. vicecancellar ius , Neapolitanus , Andogavensis ets . Angel i cardiuoles , data benedictione per Papam ,

mihi

dixeruntsuo judic io P ater noster cum ver s ieulis predictis proutsupr adicti suntbuie sctui non conven i re eum videatur ofti c iumm ortuorum ,

sed conven ientius quod fin ito Te Deum laudanus , duoex cantor ibus om issi s P ater otvor su Etne nos

,etc . ,

dicorentsequentes prodictos vol elios conven ien 1es , etin fine Popa conta retorationem predictam sub conclusione P er Chr istom Dominum

nostrum, etita al ias ,tempore Paul i Il etS ixti IIII , fuisse obser va

tum . Respondi sac r istam espelle nostre predicts ordinasse etitaSS . D . N . placui sse sed ca rdinal ium opin io m ihi magis placebatetconven ientior videbatur .

Eodem die 1 2 septembr is , inter xxnn etpr imam horam noctis ,redi itad U rbem Bmus . D . Jul ionus epis0 0pus O stiens is , cardi nal i ss . Petr i ad V incula nuncupatus, ex Janus , cui veneruntobviamERmi . DD. Andegavensis , Rochanotonsi s , s . Clementis , Pa rmensis ,

r .1 4

2 10 JO HANN IS B URCHARDI, [Septemb re 1 1 86 ]

do Sabelli s etde Columns , tamquam particular es am ici , qui eum

usque ad palatium apostol icum apud s . Petrum, quo pr im itus ed

SS . D . N . papam oquitavi l , ossoc ioverunt.Fer io qua rto

,1 3 men sis septembr i s , hora xm vel ci rca ,

veneruntad U rbem magn ificus D . Enecus Lopez de Mendoz a comes Tondi lle

etduo protonotar i i apostol ic i in mantellis longis cum capell is

n igr i s , protonota r i i sine copucus etcapuc in is , or atores i llustr issim iFerdinandi regis etE l isabeth regine Castello, Looni s , AregonumetSi c il ie, pro obedientia prestando missi . Fecoruntprandium ad

fontes Mall ionos ; veneruntei s obv iam fam il ie B Bmorum . DD .

cardinalium, etSS . D . N . pope more solito ; etquia comes nescio

bateXpedite loqui latinum , protonota r i i responderuntalternati svic i bus , rec ipientibus eos . l ntraver nntper portamV i r ida r i i etassociati suntad palatium U r sinorum in campo Floro pro eorum

hospitio preparato .

Sabbato 1 6 men si s septembr i s , oquitavi soletucausa Tiburtim etmecum Petrus etfam il iar is meus .

Redi i ex inde U rbem dom in iea 1 7 septembr is c i rca hor am vigesi

mem secundam .

Invon i in Urbe U l r icum B i rosth qui hoc mane c i rco hor am unamunte diem ad U rbem ven itpro impotractione capellan ie ad alta rebeate Mar ie v irgini s s i lum in pa roehioli eccles ie s . N icola i ultrafrustem Argontinam quam impotrovitetrecessitex Argentina die8 hujus men s is in mano .

Fer ia secunda ,1 8 mensis septembr is , in pr ima etmajor i aula

pelati i apostol ici apud s . Petrum fuitpublicum cons istor ium pro

oretor ibus regi s etr egi ne Hispan io, qui i is diebus veneruntproobedientia SS . D . N . prestando . Causam pr 0posuitsive comm issionem D. O etavianus ; inter im veneruntpredicti oratores qui a SS . D .

N . recepti suntad osculum pedis , manus etor is . O ratores presentoveruntdeinde dUplices l iteras , in h ispan ico videl icetotlatino sormono, etunum in strumentum pr0 curator ie ctiam lstinum . R. P . D .

Anton iottuS episcopus Aur ien sis datar ius legitl iteras hispan icas ,deindeHieronymus B olbonus sec retar ius , latinos otinstrumentumquibus lectis D . Anton ius de G ir aldin is protonota r ius apostoli cu9 ,in ordinem tertius orator , fecitor ationem ; qua fin ito SS . D . Ndeditresponsum , etalia more solito suntobservato .

[Septemb re 1 1 86] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 2 1 1

Fer ia sexta , 22 mensi s septembr is , ante horam consistorn inplano supra gradus ante basi l icam s . Petr i in suggesto ad hoc pre

pa rato per sonal iter eonstitutus , R. P . D . Titus episc0pns Castrens isin patr imon io , am i ctu, alba , c ingulo ,

stola , pluviali rubeo etm itr asimpl ic ibuspa r atus , in faldistor io seden s R. P . D Petrus deV ieentiacur ie eausarum camere apostolico auditor , N de Parma procuratorfiscal i

’

s, Johannes Franc i scus ba r igellus , Jacobus Quintinofi nota

r ius eausa rum eur ie predicte etpluros al i i se Freter Gabr iel deFonts r ia de Ploeentia professus ordin i s canon icorum regula r ium

S .A ngustin i omn ium ordinum usque ad prosbytorotum inclusivopa ramentis paratus ver sus populum ,

stans D . Jacobus notar iuslegitsummar ium processus contra predictum Gabr ielem habiti etsententiam contro cum latam ac comm issionem super degradationeI'

ac ienda . Quibus lectis , prefatus D . epi scopus eum degradevitjuxtaordinem in pontificali datum in v im commiss ion is date . Quo

degradato ,bor igellus redux iteum ad Tur r im Soldan i , etdie sabbati

1 8 septembr i s , ci rca horam dec imam tertiam,idem degr adatus ,

fuitsuspensus in campo Floro magna patientia etdevotione proutvidentes retuleruut

,mor iens . In capite cordo qua suspensus fuit

appensum fuitour ipollum in s ignum quod fuitexcellon s latro .

Eodem meno, in Compidol io su3ponsus fuitpro furto quidemjudeus , elias factus , chr i stianus qui crucem ante se etch r i stianumipsum i n fido Chr isti confortentem habere recusavit, sed in juda ismo mor i voluit

, proutmortuus estetsuspensus . Debobotetsoc iussuus al ius judeus etiam detentus secum suspendi qui se projecitineloacsm ex qua eodem die vi vus Initextractus etdeinde etiamsuspensus .

Fer ia tertia,26 mensis septembr is , R. P . D . episcopus Alben

ganen sis , SS . D . N . Pape in Urbe vica r ius eelebr avitm issam publicam in capello majore pelati i apostolici pro anima bone memor ie

Ph i l iberti tituli sanctorum Johann is etPaul i , presbyter i cardinali sMatisconensi s vulgar iter nuncupati , juxta consuetudinem capello

nostre,Popa absente , RRmi s . DD . vicecancellar io , s . Petr i ad

Vincula , Andegavensi , s . Clementis de Comitibus etSenen s i presentibus . Postm issam idem celebrans fec itabsolutionem etal iamore solito suntobservato.

Fer ia quarto, 27mensi s septembr is , c i rca horav xnn vel ut

https://www.forgottenbooks.com/join

[Septemb re 1 1 86 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 2 13

can a cardinal ium exocutorumtestamenti bone memorie cardinalisAgr iens is , intimetur famili is SS . D . N . Pape etB Bmorum . DD .

cardinal ium quod hodi e ,videl icetjovi s , vigesimo octavo septem

br i s , hora dec ima nono ,veni re velintad domum profeti quondam

cardinalis Agr iens is ad assoc iandum corpus suum ad ecclesiam

beato M a r io in Araceli ubi sepel ietur . Item intimetur omn i bus capitul is , conventibus eta l i is i nfraser ipti s pro hora inter decimamoctevam etdecimam nonam

,v idel icet

capitulo ecclesie boato Ma r ie major is ,° ”capitulo ecclesie beate Mar io in v ia lata ,camera r io cler i U rbi s quod ven iatcum alus presbyter is ,conventui beate M ar ie super M inervam ,

conventui s . Augustin i ,conventui 3 . M a r io de Populo ,conventui basil ico sanctorum apostolorum ,

conventui beate M a r ie in Aracel i ,conventui s . Franc isc i in Transtiber im

,

conventui s . Petr i,

conventui s . Francisc i juxta pontem S ixtum sive novum ,

conventui s . M a rtini in montibus ordinis carmelita rum ,

conventui s . Ma rcell i ordin is servorum beate Mar ie .

Eodem dio , c i rca horam decimam quintam, prefatus cardinal is

defunctus pa ratus fuitomn ibus pa ramenti s pontificol ibus v iolaceicolor is , excepta c ruce peelorol i quam non habuit; sed eo loco

posita fuits ibi stola in modum c ruc i s super pectus etplaneta quamJohannes M ar io ,

collego meus , sibi impon i fec it, me absente ,albam our ifr igiatam ,

otmole, quia debobotesse violata . Deinde

c irco horam dec imam octavam , positus fuitin aula magna supra

lectum ad hoc pa ra lum more consueto . Adiveruntdeinde fratresAracel i qui dixeruntof fic ium mortuorum

,legendo usque ed ad

vontum ca rdinal ium exocutorum ; postquorum edvontum,i idem

fratr es inceperuntvesperas otdixeruntilles etpr imum nocturnum v igil iarum sive matutinum in cantu. Secundum nocturnumdixeruntfr atr es con ventuum s . Augustin i el 8 . M a rcell i qui ibi

vener ant. Tertium , fratr es conventuum boato M a r ie supra M iner

vom ets . Martin i in montibus quitertio venerunt. Landes dixeruntc lerus 3 . Ma r io major is ct5 . M a r io in via lata quibus fin i l is

,

2 1 4 JO HANN IS B CRCHARDI , [O ctob re 1 1 86 ]

portatum fuitcorpus defuncti ed ecclesiam beate Mar io in Aracel iper fratr es ojus conventus c i rca horam v igesimom pr imam . O ffic io

inter fueruntRRmi . DD . cancella r ius , Neapol itanus , s . Clementi s,

de Comitibus , Senen sis etAscan ius ca rdinales . Nullus tameneorum assoc iavitcorpus ad ecclesiam ,

neque etiam al iquis eorum

venitpr 0pterea ad ecclesiam ea die , sed postquam corpus exportetum estex domo , omnes cardinales recossoruntquisque ad domumsuam . Fam il ie Pepe otcardinal ium equitovoruntpostcorpus ,pr imo prelati , deinde a l i i portato fueruntper famil is res stabul ietel ios paupores ante corpus defuncti centum intortic ia , do qui…viginti quatuor steterontc i rco lectum in aula , etundec im ad caputetpedes . Camera r ius cler i habuitunum intortic ium etunam foculam un ius l ibre dix itautem sibi dober i duas hujusmodi faeulas otunam l ibr am candelarum pa r varum . Item quil ibeteorum quatuorpresbyterorum qui secum in plur ial ibus venerunthabuitduas foculas medie l ibre quaml ibet; idem camerar ius habuitduos candelaspro se etdictis quatuor presbyter is , pluv ial i bus indutis , quia intellex i ite esse de more s ib i dandum . Item

,in aula cuil ibetroc itanti

offic ium ,dedi candelas pa rves etmajor ibus s ive pr incipal ior ibus

conventuum seu occlesiarum sex . Item ,intrando ecclesiam qui

libethabuitquatuor candelas ettres ba ioechos , etpr iores s ive

sac r i ste conventuum ultra i llos faeulas duas medie libre quaml ibetoffic io , cur sor ibus , utintellex i , debentur v iginti l ibr o candelarumpa rvarum ,

cum corpus essetin eccles ia pos itum . Fuitc i rca

medium eccles ie ubi clerus Urb is dix itsuum offic ium etill iquatuor pr esbyter i in pluvial ibus feceruntebsolutiones juxta ordi

nem suum . F in ito offic io ,fr atres Aracel i deposueruntdefuncto

planetam ,annulum pontificolem , que una cum pall io aureo quod

super cotalecto positum fuer stetmaterac io cum pulvina r i restitueruntad domum defuncti reportando .

Fer ie secunda ,2 octobr is , Ioele fueruntconstitutiones rote in

nove audientia apud bas il icam s . Petr i . Dom in i auditor es rote etlocumtenentes eorum resumpseruntcauses , etfueruntincoptosudiontie .

Fer iatertia , 3 mensis octobr is , R. in Chr isto P . Thomas epis

copus Ex inus in majore.

capello palatn apostol ici apud s . Petrumeelebr avitm issam publicam defunctorum juxta con suetudinem

[O ctob re 1 1 86] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 2 15

capello nostre , pro an imo bone memor ie Stophamtituli s . Ma r ie in

Transti ber im presbyter i cardin al is Mediolanensis vulga r iter nun

cupati , Papa etomni bus cardinal ibus absentibus , excepto tontum Rmo . D. Johanne Arcimboldo cardi nale qui inter fuitsolusuna cum Interamnensi , Pergamonsi etAlexandr ino episc0pis ,

abbate s . Sebastian i , D. Hugone B enc ic subdiacono apostolico ,

Alvisio Thora acolytho ,duobus eub ieularus otpancis scuti fer is

Pepe . Postmissam ,celebrans fec itabsolutionem ; etolio more

consueto suntobser vato .

Eadem die , c i r ca hor am xx n, veneruntad U rbem D . B randa de

Castigl ione episc0pns Cumonus , Jacobus de Tr ivultio etGuida sAnton ius Arc imboldus

,oratores illustr issim i duc i s Mediolan i ,

quibus , ad instantiam etpreces Bm i . D . cardinal i s Asceni i,vene

runtobviam al ique , pancetamen ,familie al iquorum B Bmorum . DD .

cardinalium que usque ad hospitium eorum more sol ito eos asso

c iarunt.Fer ia quarta , die 4 mensis octobr i s , festum s . Francisci , SS . D .

N . lnnoeentius Papo VIII in menoparatus am ictu, alba , eingulo otstola albe , capellum ex voluto cremesino habens in capite, precedente ipsum c ruce etcardinal ibus ipsum sequentibus , supr a mulomoquitavitper viamtranstiber inam ad 5 . Franc iscum de observantia ,me absente otid ignorante . Per aliam viam redi itad palatium , D .

Johanne Ma r ia hoc m ihi referente .

Die sabbati,7 mensi s octobr is , perotis omn i bus ex more pro

oxequi is ordina r i is consueti s in ecclesia beate Mar ie Aracel i deUrbe , videlicetcastro dolor is longitudin i s cum sui s column is

palmornm v iginti octo ,latitudin is viginti uno , etaltitudin is sine

tecto quatuordeeim mensure carpenter iorum ,eratautem tectum

a plano super castrum altum per di rectum palmornm sim il ium cetoquod fec itmagister Johannes Petrus Parmensis in teli s in tribuspa r ietibus , videl icetsupra portam ecclesie setr ine etindeusque adimaginem beate Mar io vi rgin is quam depinx itsanctus Lucas ;intortic i is supra armo quadroginta septem , candel i s supra castrumceto

,septuaginta quinque , quatuor unc iarum quol ibetetintortic i is

novem ec juxta castrum intortic i i s viginti ceto eta rm is in ehortisper mur os ecclesie etcolumnas marmoreas centum ac subtuscastro lecto etal i is more consueto ,

hab ite suntexequie bone

https://www.forgottenbooks.com/join

[O ctob re 1 1 86] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 2 17

quadraginta septem intortic ia,adhuc novem utin totum essent

sexoginto sex , quod statim factum est.B uchus diebus domin iei s intermodi is , v idel icetoctavo etdecima

quinta octobr i s , non fueruntdiete m isso pro defuncti s in cantu,ed ali que basse lecte ; al i is autem septem diebus intermeduseelebravitmissam majorem R. P . D . Titus episc0pns Cestrensns ,a l postm issam ,

absolv it, oc fal ia facts suntmore consueto : cero

eisdem diebus par ce satis dispensata est.Fer ia tertio, 1 0 mensis octobr i s , postprandium ,

ven itad U rbemR. I’ . D . opise0pus Puteolonensi s , orator Ferdinandi regis Neapol itan i

, qui ob al iqui bus fami l i is cardinal ium partieular ibus amici s

receptus fuitetusque ad domum habitation is sue,utmor is est,

ossociotus .

Eodem die novita s facts estin c ivitate Aqui lonensi quam rex

Ferdinandus sub suo dictione r ehabuit, que pr ius Ecclesie se

subm isorat; etinterfectus estD . Vespasionus de Gaglioffis archi

diaconus Aquileusi s , sedis apostol ico protonotar ius , caputun iusparti s , cum plur i bus sequoc ibus suis

, proutsequenti die Romer ecepto l itere docuerunt.Fer ia tortio, 1 7 mensis octobr i s , habite suntultime exequie

bone memor ie cardi nal i s Agr iensis Bmus . D . cardinalis Recha

noten si s eelebravitm issam . InterfueruntRRm i . DD . s . Clementis ,de Com itibus

,Senensi s , s . Georgi i , de Sabell is , de Columns , de

Ur sin is otAscan ius absolveruntpostm issam cum celebranteRR. DD . vicecancellar iusetAndegavensis epi scopi , s . Clementisetde Com itibus presbyter i cardinales . Al ia omn ia suntmore sol itoobser vato .

In espelle Sabollium , non longe a choro ca rdinal ium fuitrepositacera quo s ingulis diebus in eccles ia fuitdi str ibute .

Fer ia qua rta , 1 8 mensis octobr i s , in capello majorepalatn , qui

dom episc0pns eelebravitmissam publ icam pro an ima bonememor ie Johann is titul i s . Sabine pr esbyter i cardinalis Gerundensis vulga r iter nuncupati , secundum consuetudinem capello nostre , PapaetRR. DD . Rechanotensi etSenen si , s . Clementi s , de Com itibuscardinal ibus ac sex episcopis tantum etpeucissim is officialibus seeubieula r i is prosentibus .

Papo ven itin coppa etmitra ; sed postmissam , si bene mem in i ,

218 JO HANN IS B CRCHARDI, [Nov—Ir e 1 1 8 ]

non absolvit, sed permis itcelebrantem absolvere al'

m more solitosuntobservato .

Fer iotertia , 24 mensis octobr is , in capello majore pelati i apostol ic i , R. P . D . Titus episcopus Castrens is in patri monio , eelebravitmissam publicam pro an ima bono memor ie Petr i titul i s . N icolai

inter imagines ca rdinali s Paduan i ali as Fuscor i nuncupati , secundum morem espelle nostre , Papa absentc etRRmis . DD. Andoga

vensi , Rechanotens i ets . Clementi s cardi nal ibus prosenti bus .

Cclebrans , postmissam , absolvit, etalia observato suntmorosol ito.

Sabbato ,28 mens is octobr is , veneruntorator es regis Francorum

etDD . Florentinorum ad U rbem , qui a partieular ibus qui busdamamic is recepti fueruntetusque ad domum hospiti i sui , utmor isost, associati . Eodem die SS . D . N . signavitrotulum expectativerum , cum prerogativis pro conclavi stis ; quem tamen R. P . D.

episcopus Auriensis , data r ius , plur ibus di ébns sic signotnm apud

se rotinuit.Fer ia tortio, 3 1 mensis octobr is , vigil ia omn ium sanctorum

,

fueruntvespere papales in capello majore poleti i apostolici quibusPapo interfuitetfecitof fic ium more sol ito .

Die sequenti , festo omnium sanctorum,Bmus . D. cardinal is s .

Clementis cantavitmissam solemnem in basi l ica s . Petr i , Papapresente sermonem fecitD . Johannes Pusche , capellanus Bmi .

D . cardinalis s . Marci . Alia omnia mor e solito suntobservato .

Eodem die , circo horam vigesimom , SS . D . N .,indutus amictu,

alba , cingulo, stola violaceo etcappa sca rleti sinomitra , pr ecedentecruce etcardinalibus , orch iepiscopo Ar elatensi pr imo assistentefimhr ios portante , ven itad capellam majorem pa leti i , in qua dietesuntvespere etvigil ie pro defuncti s . Papo ente pr imam , qua rtametseptimem Iectionos dix itPater noster , alta voce etillud, secretavoce , cemplevit. Al ia omn ia more solito suntobser vato. Acolythiad orationem postM agn ificatetB enedictus ,tenueruntcandelobre ante Papom in cappis sine cottis .

Fer ia quinta,2 novembr is , Papa paratus amictu, alba , cingulo,

stola violaceo, pluviali rubeo etmitr a simpl ic ibus , precedente cruceetcardinal i bus , ven itad capellammajorem , ubi Bmus . D . cardinal is

Rochanatensis eelebravitmissam publicom .

‘

P0 stmissam ,Pontifex

[Novemb re 1 1 86] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 2 1 9

absolvitotacolyti in superpellicus min istroruntthur ibulum ,aquam

Sonetam etcandelabro , se al ia omn ia suntmoro solito obser vato .

Sabbato 4 novembr i s ci r ca horam 1 6 portatum fuitcorpus bonememor ie D . Luco Len i romani , camere apostol ico cler i c i se ipso

rum eler icorum deconi , qui her i c irca horam vesperorum diem

elausitextremum ,ed ecclesiam par r 0ch ialom ,

hoc ordine con

gregatis in eccles ia pa r r 0 ch iali s . N icola i pr 0pe domum de Cesa

r in is otpr0pe clero otreligiosis Urbis , ac confratern itatibus Salvotor is se Annunc iation i s beate Mar ie vi rgin is , veneruntprocessioneIiter rel igiosi etclerus suo ordine . Deinde contratros dictorumconfrater nitatum veneruntde ecclesia predicts usque ante ostiumdomus defuncti , tune rotrocesseruntver sus ad ecclesiam in que

debobotsepeli r i corpus eratin domo D. Petr i , fratr i s sui , in qua

defunctus ost, quod portornntad ecclesiam confrotros confrater nitoti s salvator i s secuti suntlugubres lugubr ibuspenn is vestiti , pr imosinguli s ingulos sequentes , non b in i ineedentos , secunde minores ,hoc estv il ior is condition is , deinde ali i duo sui nepotes etate mi nores

,quindecim vol ci rca etiam unus postalium , postea fr ater

'

suus

D . Petrus c ivis laicus romanus medius inter duos dign iores preletos ; posteum ,

novem sive decem ali i sui par entes , singuli inter duosprelatos , medi itamen al i i pr elati etlegati . Defuncto inter ecclesiamportato, manseruntextra portam ecclesie omnes lugubr i etprelatioc ol i i sequentes , etillis al iquantulum per ordinem stantibus .

Frater M a r ienus de V iterbio fecitsermonem in laudem defuncti ,utmor is est. Inter im r el igios i etclerus in ecclesia , clouso ostie ,cantaveruntoffic ium mortuorum in hujusmodi dici solitum .

Quidam romanus distr ibuitcandelas ad modum suum finitooffic io s ive sermone

,funesti associati fuerunted domum D . Petr i ,

fratr is defuncti etordine quo vener ant, ub i ante ostium domus

quidem juven i s scholar is etatis suo v iginti quatuor ar morum fec ita1ium sermonem

,astantibus lugubr ibus etprelatis quibus gratias

ogitpulchro satis , tamen longo sermone . Interfueruntpresentesetcler ic i camere apostolico etfamilie ci r ca quinque vel sox cardi

nalium etprelati quamplurcs etsuccessitin cler icatum frater suuspredictus sen ior la icus romanus . Exequie habite suntin ecclesia ,

sabbato ,1 1 novembr is prosenti s , more romeno .

Fer iatortia , 7 mensis novembr is , in majore capello palatn apos

https://www.forgottenbooks.com/join

[Novemb rc 1 1 86] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 22 1

c iavit 88 . D . N . volen s obvioro tumultibus etscandal i s ali as inexpeditione pr ima r am gretiarum expoctativs rum commi ss is ac

covi llation ibus que alias in prosecutione l iter a rum in vim eorumdem

gretiarum proven ientium evenerunt, comm is itmihi vi ve voei s

oroeulo quod omnes etsingul i processus super omn ibus expoctativis O stie expeditis , qui in sacr istia i stius capello sunt, (majoremib idem capellam manu demonstrons ,) ropositi moncaut, tam proabsentibus quam pro prosenti bus decer nondo etcensuras fulminondo ; etita de mandato Sanctitatis suo decorno otfulm ine . Idem

fac iuntomnes b i i DD . coopisc0pi mei hic presentes .

Juhetautem S . sua se decern itetordinotquod n ih ilominus

omnes etsinguli judices in singulis bulli s etIiter is gretiarum hujusmodi deputati possintdare processus in forma solita etconsueta ,super i isdem Iiter is

,sub eorum nomin i bus etcognominibus ec

proprus sigi ll i s se hodier ni dici data , qui valeant, ec suum etfectumsortiautur in omnibus se per omn ia oe si processus hujusmodi pe r

ipsos hic , hac hora , decreti extitissent. Super quibus omn ibus ets ingulis rogoti suntomnes otsingal i notar i i hic presentes , qui etiamhujusmodi processus subscr ibere possintetdebeantse si de

s ingul is spec ial iter etexpresso rogati extitissent. Do quo omnis

multitude acclamons Vivo P apa Innocenz o, satisfacfi recossoruntomnes .

Debobottamen multorum judic io inhibere quod nullus horam in

hujusmodi precess ibus apponeret, ne i lle qui horam opposuissetprejudica reta lter i , i n cujus processuhora non essetoppos ite . In

hoc pr ima expeditione conclaviste non potuerunthabere suorum

gretia rum expeditionom , l icetsuper hoc epportune factum etimportuno fuer itsoll ic itatum .

Fer ia sexta , 1 0 mensi s novembr is , c irca horam xu, expeditefueruntper cameram gratio expectetive pro conclavistis , etcedemsero plumbate , reportate fueruntad cameram D . Hic ronymi B al

bon i SS . D . N . pope secretor i i , qui eos deditconclavistis singul is

pro dec reto processus obtinendo . Etsequenti die fueruntsibirepor late .

Fer ia secunda , 1 3 mensi s novembr is , por selo pr andio, R. P . D .

Anton iottus episc0pns Aur iens is SS . D . N . popo datar ius mi sitadregi str am omnes rotules expoctativs rum per SS . D . N . papam si

222 JO HANN IS B URCHARDI [Novembre 1 1 86

gnotos , videl icet, imperator i s , v icocancollorn etomn ium ali omm

cardinal ium ,omn ium pr inc ipum etscr iptorum l iter arum apostol i

carum ; etomnes rotuli hujusmodi , qui codam dio in registro radempti fuorunt, eodem sero s imul portati ad canceller iam ,

exceptisrotulis fam i liar ium Rmi . D . v icecancellar i i etscr iptorum l itera rumapostol icarum , qui fueruntpr imo r egistrati eted canceller iam

missi ; ita quod unquam ali i rotul i , pr o pradiel is , ed canceller iam

mitterentur ; i ll i expedivoruntbullas suas ; nam abbreviatores doparco mejor i etal i i hodie c i rca horam xx veneruntad canceller iamatibidem manseruntusque ad qua rtam horam noctis vel c irca .

Temen expoctativsrum expeditione , oxpeditis bull is pro pradiel is ,

veneruntad canceller iam rotul i a l iorum cardi nal ium etpr i nc ipumsupradictorum ,

super quibus eXpedite fueruntbullo pro omn ibus

inditl'erenter in ipsis rotulis nom in atis , qui bullas suas par atos habuerunt; otmanseruntbullo hujusmodi (hoc estfam il ia v icecan

cellar i i etscr iptorum apestel icerum) expedito ,rotante etcustodite

fueruntin canceller ia pro custodiendo usque in diem cm tinum ,

s i bene mamin i . Eodem die c i rca horam xx m facts estsecundaexpeditio per cameram expoctativs rum fami liar ium Pope numerocce vel c irco ; omnes hac nocte plumbate fuerunt.Fer iatortia ,

1 4 novembr is, in mano c ir ca hor am xm: in palatio

apostolico apud s . Patrum,in aula anto cameram apostol icom por

sonal itor eonstitutus R. in Chr isto P . Dom inus A. episc0pns Tibur

tinus , da mandato SS . D . N . pope , utassoruit, decr evitpr ocessussuper omn ibus grati is expactati vis in secunda expeditione expedi rioodem modo proutsupra in pr ima eXpoditiono notatum ost,tampro absentibus quam pro prosentibus . Etsuper hujusmodi processuum docreto

,fuitfactoper SS . D. N . quodam constitutio, sua con

celler ie apostolico r ogulo , inter al ias rogulas suo ordine registrato.

Eodem dio, a mano usque adhor am xn etxx usque ad noctom ,

abbreviatoros de porco majore etal i i fueruntin canceller ia axpe

dientes gratias expoctativas super rotulis supradicti s etin omnibus

bull istem her i sero quam hodie expoditis , que hodie ad plumburr

misso sunt, sc r iptum fuiter pedito 1 8 Ka l . decembr is annotertio .

multi ex plumbo suos bullas habueruntfurtiva , al i i in plumbo procossus decorn i obtinueruntsecr eto . Temen etal i i , favor ibns magistrorum plumbi , bull as ex plumbo habuerunt, l icetair parte SS

[Novemb re 1 1 86] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 223

D . N . emonavor itmandatum quod in plumbodecern i processus nondeberent, otibidem dec reti , non voleront. Nontamen fuitobservatum in registro bulla rum , que pr imum soluta fuittaxa ; etscr iptor ibus . i dem pro registratum , car lon i quinque , inditl‘er enter omni

bus dati, bullo executor ie pro precessibus decernondis .

Fuitetiam eisdem scr iptor ibus per D . episc0pnm Aur iensem

mandatum expresso etsub pena pr ivati0n i s omn ium offic iorum

inhibitum neultra quinque cer lenos pro registratore unius expectative in duobus bull is reciper epresumor ent; quod etiam observorunt.Fuitmax imo confusio in plumbo in registr i s pro quatuor diebus ,edoc quod bullo magna difficultote reper iebantur , cum qui haberetgratiosam non mun iebatexecutor ia , eta converso. Vidi etiamunam bullam exocutor iam judicatem per B . de Ma lfeis ,taxotam ad

x,in qua non eratnomen scr iptor i s .

Eodem dio,1 4 novembr is , i n capello majore palatn apud s .

Patrum ,R. P . D . Thomas epi sc0pns Cer viensis eelebravitmissam

publ icam more capello nostre pro an ima bone memor ie Gabr iel is

tituli sanctorum Sergi i etB occhi pr esbyter i ca rdinal is Agr iensisvulga r iter nuncupafi a l postmissam hujusmodi que pro defunctiserat, absblvit, Papa presente , RR. DD. U lixbonens i , Rechanotensi ,s . Clementi s presbyter i s , Senensi etAscan io diacon is cardinalibusprosentibus .

Sabbato , 1 8 novembr is , dedicotio bosi l icarum apostolorum Petr ietPauli de Urbe ,

in mano,SS . D . N .

,indutus amictu, al bo, c in

gulo ,stole pretiosa alba , precedentibus c ruce etcardinal ibus ,

ven itad basilicam s . Petr i ub i oravital iquantulum ente altare infaldi stor io ,

in loco consueto posito ; deinde exivitecclesiam , etinplano supra scalas diete basil ica sub loco publico benediction isascenditmulom suam etprecedentibus cruce etcardinal ibus ,

cquitavited basilicam s . Pauli extra muros Urbis in hobitu prediete

,ubi eum extra porticum portorum pr inc ipal ium descendisset

do mula, ordinati ibidem er antabbas etdue fratres albis pluviol ibu

induti, quorum Unusthur ibulum cum incenso , alter vos equo hone

diete cum asper sor io tenebant, ac oli i fratres monaster i i cumcruce sua process ionali intrantibus porticum ca rdinalibus , accepi

crucem fr atrum da suo baculo , eam por rex i abbati qui pann icollumhabens , eam mundavìtetoseulatus estpann icollum . Crucem vero

https://www.forgottenbooks.com/join

[Novomb re 1 1 86] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 225

pauc i nob iles introitus in hunc locum er atin com uecclesia juxtaaltare ubi extra retro banchum diaconorum erantscamma prelatorum in capite quorum stabontcantores nostr i ; equitando vero ,

hic

o rde fuitobaervatus . P r im i erantvol is ia r n ca rdinal ium tum scutifer ieo rum c ives roman i , etalu la ic i scuti for i Papo quorum ultim i dueportabontduas mitras Pontific is . Acolythi , cler ic i camere , auditores , ersteres la ic i etba rones , capitaneus custodie palatu cum

gente suo ermatafvol isia r i i duo Pape cum fer ra r io , due equi albiPope , magistri ostia r i i , ego solus subdiaconus cum c ruce , modius

inter duos elios subdiecenos . omnes intogati erantin suis mantell iscum capuci is quotidian i s ; ca rdinales suo ordine sexdoc im ,

jun ioresdiacon i pr imo , deinde ol i i . Duo diacon i ass istoruntolius postal iumante Papam , omnes in sui s cappis ,tum Papa in stola , capellum de

c remes ine habens in capite , posteum auditor da m itra serv iens

modius inter duos eubieular ios soc rates ,tum sec reta r ius inter duosmedicos Pape modius , posteos prelati ass istentes , tum prelatioratores

,deinde a rchiepisc0pi , episcopi , protonota r i i , abbates

juxta etreliqui suo ordine ,ineedebant, tandem ol i i legati nole

banttamen epi scopi palatin i el ios prelatos procedere , quod ago

nolui adm ittere , sed quamquam secundum snom promotionemseuiorem precedere fec i , quia in hujusmodi equitationibus sorve

mus ordinem espelle .

Fer ia tertie , 2 1 mens is novembr is in capello majore palatnapostol ic i apud s . Patrum , R. P . D . Johannes episc0pns Ca lviens is

eelebravitm issam publ icam defunctorum pro an imo bone memor ieHel iotitul i sancti Nerei etAchillei presbyter i ca rdinal is Turonens isvulga r iter nuncupati , ordin is fratrum M inorum , qui ob i itin c i v itateTuronense anno MCCCCLXXX

'

IIII da mense ectohr is vel novembr isin c i rca etpostmissam absolvitmore capello nostre , Popaabsentc etomn ibus ca rdinal ibus absentibus usque

,ad profationem

qua incopto, ven itca rdinal is s . Clementis qui solus deinde inter fuitcum panc is prelatis .

Fer ia tortia , 28 mensis novembr i s , in capello predicts , R. in

Chr isto P . D . Titus episcopus Castrensis in patr imon io eelebravitmi ssam publi cam defunctorum pro an ima bone memor ie Thorne

tituli s . Cyr ioc i in Therm is presbyter i ca rdinal is Cantuar iensis , Popa1 . Vov . p. 9 de ce volume.

T e l o

sonxvxrs B CRCHARDI, [Novemb re 1 486]

absente . lulerfuitm issa ca rdi nali s s . C lementis c i rco prefationomveneruntU l ixbonensi s etReebonaton sis a l postelevationcmsac ramenti vicecancellar ius qui manseruntomnes usque ad finem

of fic ii cum panc is prelatis .

Fer ia quinta , ultimo mensi s novemb r is ,in capello sanctoruni

Andree etG regor i i basili co pr inc ipis apostolorum , feste 8 . Andrea

apostol i , R. in Chr i sto P . D . B artholomeus epi s00pus c ivitatisCastelli eeleb ravitm issam solemnem , Papo a l cardinal ibus presentibus , ordine con sueto . Non fuitsermo . Postmissam solemnem ,

Popa deditbenedictionem etindulgentios plena r ias quos pronunc iavitcelebrans , deinde pontifice in fa ldistor io ente alta re majus

,

tamen di stante ab alta r i , loco sol ito posito , ca non ic i diete basi l icaestenderuntcaputs . Andr ea apostol i pontific i etpopulo more

solito ; deinde pontifex redi itad palatium . Fuitautem capello

predicts hoc ordine prepa rata sedes Pope ad,murum in comu

epistole’

ad sini stram suam,a sede ad angulum sedil ia basso pro

episc0pis ass istentibus quadruplicato ; ab angulo ad ostium capel lo ,

scamma pro epi scopi s ca rdinal ibus ; ab al ia parte ostu usque ad

angulum etab angulo usque ad al ium ostium quod clausum fuit,scamma pro presbyter ia etdi acon is ca rdinal ibus , or nata penn is ,utmor is est; ad dextrom Pape sedil ia pro orator ibus

,oti bi prepe

ser viens cum sec reto cubicula r io etsec reta r io . In ter re inter cardinales sedebantsubdiacon i , auditores cler ic i camere , auditores cteubieular i i . Fa ldi ste r ium pro celebrante er atin comu evangeli i

etretro ipsum ,sua c redentia . Scabellum pro pr ior e presbyterorum

ca rdinalium eratad dexteram Pope extr a capellam intransver sumpositi e rantbanch i c0mplures pro pr elatis , its utfac iem ad altareverterentdign iores in prepinquiori banche espelle ,

success ive

ol i i,in ultimo protonota r i i etabbates . Sed non mih i plocuitorde

sedil ium pro ass istentibus etcardinal ibus ac or ator ibus in capello,nom ad dexter am Pape poter antpon i sedil ia pro assi stentibus etad s in istram pro ca rdin al ibus , episcopis etpr esbyter i s ,

etabangulo ad dextrom Papa in transversum pro orator ibus ; oo modoca rdinales petuissentcommodius ven isse ad c i rculum . Faetoelevatione sac ramenti , a scenderunti l l itres canon ic i basil ico supr adicto supratobernaculum alta r is ostensur i caputs . Andrea apostol i ,cum uno benefic iato qui intorticia accendit.

[Décombr c 1 1 86] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 227

Domin ica , 3 mensi s decemb r i s , pr ima dom in iea adventus , R.

in Chr isto P . D . Nicolaus C ibo ,arch iepisc0pus Cusentinus cele

b ra vitmi ssam solemnem pr im itia rum suorum in capello majore

pelati i apostolici apud s . Patrum . Pope presente . Sermonem fec itquidem frater ordin is prodicatorum . Coleb ran s dix ittamen tresorationes pr imam ordina r iam ,

secundam D eus gui sa lutis , etc . ,

tertiam,Deus omn ium fidelium poster , etc .

, proutsuper ior ibuduobus onn ismeo j assuobser vatum est. Sad D . epi scopus Pientinusdix itsuotempore semper fuisse additom qua rtam orationem contrapeganos , que essetquasi connexa nomin i pro pontifice etitaetiam dici debor a . Colebrans otm in i str i habueruntparamentoca rdinal itia ordinatione abbatis sac r iste , de quo pluros prelatimurmurabont.Fer ia quarto , 6 decembr i s, festum s . N icola i episcopi , Papa ,

indutus cucullo si ve monto supra stelam etrochetum suum

per ven itad capellam per vom pelati i apostol ic i in qua audivitm issam solemnem quam eelebravitR. P . D . Johannes episcopus

Calviensi s Bmus . D . Neapol itanus solus cardi nal is inter fuitcumprelatis pelati i otali is . Johannes Mar ia fec itoffic inm ceremon ia

rum , ordinavitincensa r i altar e ante intr oitum etportar ithur i bulumetincen sum ad evengelium,

otal ia omn ia proutin m issa solemn i ,

Papa pontifical itor pa rato , observantur cardinal is predictus m ini strav ituav iculam otincensavitPapom . Por rex itl ibrum osculandum

suotempore etpacem ded itcum instrumento pac i s ; diete sunttresorationes un a de feste ; secunda Deus gui sa lutis ottertia Deusomn ium ,

etc . Al ia omn ia obser vato suntmore consueto .

Ego autem rogatus a B rno . D cardinale da Sabellis ser viens in

offic io ceremon ia rum in eccles ias . N icola i in carcere Tulliano ,ubi

fuitmajor par s cantorum espelle nostre cumdiacono etsubdiacononostr is m issam eelebravitR. P . D . episcopus Aler inus . Inter fueruntRRm i . DD . s . Ma rc i , s . Angel i , 3 . Clementis . da Comiti bus , Ascen ius etde Sabell is cujus estecclesia . Dieta esttantum una eroticetC r edo

, quia Bmus . D . cardinal is s . Merci dix itantiquam esse

consuetudinem quod in patroc ini istitulorum ca rdinal ium dicaturCr edo . Fin ito autem evongol io , quidem puor schola r i s ante cordinales stans , incepitdicere qusmdam orationem ,

me non adver

tonte , quam tamen propter advantum al iorum schola r ium perfi

https://www.forgottenbooks.com/join

[Décombro 1 1 86] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 229

tector ordin is m inorum dix itmagistre pa latn procurotorom esse

hom inem approbatum , pr 0pterea non debora curare . Tandem SS .

D . N ma inter rogando dix itquodprocurotorom ad orandum admitter em access ittamen pr ius etiam ad idmagi ster predictus , intuituBm i . D . ca rdinali s predicti , l icetojus consentie non esset. Al iaomn ia observato suntmore sol ito .

Ex istimo autem procurotorom sermonem non ostendisse magistre per os quod dicturus erat; etdix itin i llo quod boatoMar ia v irgoconcepts essets inepeccatoor iginal i juxta epinionem Scotisterumquod ostcontro epin ionem Thom ists rum ox quibus ostmagisterpelati i .Dom in ica tortia adventus

,1 7 decembr i s

,in capello predicto,

Bmus . D . cardina li s Agr iens is eelebrav itm issam solemnem in

pa ramentis v iolacei s , Popa presente dix itquatuor orationes , ntsupra , in secunda dom in iea . Sermonem fec itprocurator ordin is

s . Augustin i herem itorum . Postm issam ,inter roga vi Sanetitatem

suam an dom in iea futura quo essetv igil ia natal ia Chr isti vellethan c m issam consuetom propter vespera s vol non ,

otquem ordinem

velletobser ver i in leetion ibus dicendis in matutin is i llins noctis .

Sanctitas sua , habita cum ca rdinal ibus super hoc del iberatione ,mandavitdomin iea futura missam do v igilia Dom in i , proutordinarodisposuit, dic i debora , etIectionos in matutini s proutsuper ior ibusonn is suo tempore fuitobser vatum . Colebrans in hoc m issa non

dix itPax vobis,sed Dominus vobiscum , proutid fier i debet.

Dom in ica qua rta adventus , v igi l ia nativitatis Salvator is nostr i ,24 decembr is , in capello supradicto, R. in Chr isto P . D . Anton iusepisc0pns Aur iens is data r ius eelebravitmissam solemnem in paro

mentis prelati s consuetis de vigil ia dix itquatuor orationes pr i

mom , da vigilia secundam ,de dom in iea ;tertiam, contro pagonos ;

otqua rtam , pro Papa , etpr efationem de adventu.

Papo ven ited capellam cum quatuortantum cardinalibus,vide

licetNoapol itano ettr ibus di acon is . Neapolitanus min istravitnaviculam pro incenso cum nullus essetpresbyter . Veneruntdeindepresbyter i etobser vato suntmore solito omn ia . Faeto eta ca rdinal ibus reverentia otmolo , cum hoc vespere illam s intfactur i etnon deboetbi s fior i in die ; inadvertenter tamen factum est. Nonfuitsormo . Fin ita m isso ,

me cum pace impedito ac soc i is mois non

230 JO HANN IS B URCHARDI , [Déeemb ro 1 1 86 ]

advertentibus , non fuitpatito neque per Papam data indulgentia ;nemo tamen ad hoc advertitpr 0pterea nulla fuitr eprehen sioneque scandalum al iquod . Subdiaeonus tun icella otdiaconus dolmatica par ati fuerunt.Eodem d ie , inter horas xx etXXI , SS . D . N .

, precedentibus cruceetpr elatis se cadinal ibus , omn ibus pa ratis , sub baldachino ven itad basi l icam s . Petr i proeessional iter , ex ordine vicecancella r i i

,

Neapol itan i a l S . Ma rc i cardinal ium contre bones ceremon ios etconsuetudinem hactenus observetam in basi lico pr edi cts . Soli

cardinales feceruntreverentiam Pape , l icetintentio suo assetquodetiam omnes pr elati pa r ati i llam faeerent;tamen quia Sanetitatesua super hoc epi n ionem a predictistr ibus ca rdinal ibus in reveron

tia fecto patente , eti ll is dissuadentibus , prelati illam non feceruntal ia omnia suntobservato more consueto , excepto quod cardinalespostvesper as associa runtPapam in pa ramentis usque extra eccle

s iam,etiam preter bonam con suetudinem . Comes Tondille , orator

regia Hispania rum etD . M aur itius C ibo ,frater germenus Papo ,

incensoti fueruntante episcopes ass istentes .

In nocte sequenti , inter horas rx a l X , SS . D . N . indutus cappade c remes ino supra rochetum s ine am ictu

, albo , eingq otstola ,quio sac r ista i llam non portoverot, ven itad capellam majorem

palatn sui,ub i facto omn ia in faldistor io , ascenditsol ium ctdix it

Poter noster etDomine labia , etc .,more sol ito . O mnes ebsolutiones

etbenedictionos deditex l ibro pr imam lectionem dix i ego ; seenudam

,P ius acolythus ; tertiam ,

Egordus Dur cop auditor ; qua rtam ,

ca rdinal is s . C lementi s ; quintam ,Comes Tendilla

, qui , incoptorespon sor io quatuor lectionum ,

ven itretro pulpitum supra quodsermones fier i solentub i

,accepte pluviali ctdesuper anso c ine

tus,copollum in capite tonen s , fin ito responsor io , accessitanto

pontificom , oxtrax itensem ,v ibrov itetal ia fec itproutin ceremo

n ial i ; dei nde dix itloctionem sextam D . Hieronymus Calagranus

subdiaconus ; septimam , ca rdinal is s . Georgi i ; octavom , ca rdinali s

Senensis , qui , etcum eis Rechanoten sis presbyter ca rdinal i s c i rcafinem octovi rosponsor i i accesseruntad pontificom qui d ix itnonam loctionem non tamen totem ,

sed ci r ca med ium dix itTu

autem,Domine

,m iser ere

,etc .

,ca rdinale Rechanoten si sen ior e

presbytere l ibrumtenente etdue acolythis in eorum cappis due

[Décemb re 1 186] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 23 1

luminar ie eum candelabr i s . Response a cantor ibus Dea gr atias ,

accessitD . Hieronymus Calagranus subdiaconus , etpreintonovitPapo Te Deum laudamus ; quopreintoneto , cantores suntprosecutiTe Deum ,

etc .,non expectentes quod Popa intona ret, per er rorem .

Fin ito B enedicamus Damina , Dea gr atias , Papa in sol io stan s accopit, deposito coppa ,

am ictum album ,c ingulum , stolam

, pluviale

etmitram pretiosam, etolio omn ia obser vato suntmore con sueto .

Vonitad confessionem etal ia obser vato suntmore solito. Interfueruntmatutin is etmisso usque ad evengelium novem cardinales

,

v idel icets . Petr i ed Vincula , Andegavens is , episcopi ; Rechanotensis , s . Clementis

, presbyter i ; Senensis, s . Georgii , de Sabell is ,

de Columns otAscan ius , diaconi . Rechanotensis dix ithanc m issam ,

s . Clementis osti l itpontifici . F in ito evangelio ,recessitAn doga

vensi s , etjussu meo da Sabell is , Columns etAscan ius diacon iveneruntad banchum s . Petr i ad Vincula , ne i lle solus essetusque ed prefotionom qua incopto, i lli redieruntad suum beachumets . Clementis statitcum i llo . Non fuitPape facto rever entia inhac m issa , etal ia omn ia suntmore solito observato. Intortic iaviginti quatuor albetenueruntscutifer i Pape stantes more con

sueto .

F in ito m issa , hora xm ,Papa , ca rdina les etprelati omnes reces

serunt: abbas s . Sebastian i sacr ista Pape dix itsecundam m issam

moro sol ito . Inter im for rer i i omovoruntomnes pannos etiam in

ter ra prostrates , quod m ihi v alde displieuit. Huic m isso nullus

cardinal is vel prelatus interfuit, sed sol i quidem paupores .

Fer ia secunda ,25 men s is decemb r i s

,festum nativitatis Dom in i

De i sa lvator is nostr i Jesu’

Chr isti,Papo proeessional iter ven itsub

baldachi no ed basi l icam s . Petr i, prelatis otca rdinal ibus post

crucem precedentibus . Dominus S inulphus cler icus camer e , ed

sini str am cruc i s , ensem cum pi leo portavitsuper altare majus incomuepistole , ubi pertotem missam mansit. Qua fin ite , SS . D . N .

sedan s in sede soli i , comiti Tondille ente se gonuflexo tradiditglodium cum capello , dicens s ine l ibro Accipe gladiam ,

ets isdefensar fidei etsancte romane ecclesie , in nomine P atr is etc . ; quemi lle acc ipien s oseulatus estmanum , deinde podem Pope , otdediteum un i ox suis m i l itibus qui eum continuo ante ipsum portavit.D . Hieronymus Calagranus dix itopistolam ; cardinal is O stiensis ,

https://www.forgottenbooks.com/join

[Déeemb rs 1 1 86] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 233

faldi stor io anto altere majus sub capitibus apostolorum ,ubi missa

debobotcelebrar i ;tum sur rex it, accepitpluviale ac fecitcon fessionem cum celebr ante ; deinde ascenditad sol ium sedens in sede

ibidem ma rmoreo, quia ommotum erataltar e ligneum intr ibunoi b idem pon i consuetum quo canon ic i utuntur . Ca rdinales hinc otinde more sol ito , presbyter i assi stentes ed dextr is Papa, prelatiomnes extra chorum ,

Papa a dextr is ojus inter chorum etaltaremajus , exceptis ass istentibus qui eranto sin i str is cum Papa ;oratores la ic i in banche humiliera postpresbyteros ca rdinales ,fac ies vertentes Pope otrenes alta r i . Colebr ans qui fuitBmus. D .

cardinal is s . Clementi s seditin fal distor io in comu epi stole extr acancellum al ler is fac iem Pope vertens . Crodontie stabatr etro eum .

Non fuitsermo de mandato Pape , quem fecisse debuitR. P . D .

Titus episc0pns Castrensis in patr imon io. Fin ito missa,Papa dedit

benedictionem etindulgentias plenar ias quas publ icavitcelebrans . Deinde Papo redi itsedem ordine ad palatium suum apud

s . Patrum ; eundo ven itper campum Floro , plsteam judeorumets . Ma r iam de consolatione redeundo autem , per s . Mor cum etv iam Pape . Sedtom eundo quam redeundo venitper Col isseumetrectam viam ,

vi del icetubi posita estimago popisse , utdic itur ,in s ignum quod Johannes VII angl icus puerum peper it; per quamomnes dicuntnon debora unquam oquitare. Fui pr 0pterea a D .

a rch iepisc0po Florentinorum,episcopo Mossano etHugone da

B enc ii s subdiacono o'

postolico , reprehen sus . Hobui super hoc

verbum eum D . epi sc0p0 P iantine , qui m ihi dix iti llam esse

fatuitatem oc har osim sapere quod Papa non debeatper illam viam

i re,cum non reper iatur al ique l ib ro authentico proh ibitum

'

vel

ex consuetudine contrar ium obser vatumHis diebus veneruntad U rbem RR. PP . DD . Wilelmus archiepis

1 . L’

ex istence da la Papesse Jeanne estaujourd’

hui reléguée parmi les legendss que

nous a transmises la foi nai ve dumoyen Age. Mais on ne saura itn ier que depuis lam"s ièc le jusqu’

à la fin duxvn ', cette legende n’

aitété admise comme vér itable etn

’

s itreneontré dans le clergémeme des partisans convaincus . Platino, dans son H i s

toir e des P apes écr ite per ordre de S ixte IV, contr ibua suma intien de cette croyance ,b ien qu

’

i l s itsoin da romarquer qu’

i l ne faitque rapporter l'

opin ion commune. (Dev itis a c gesti s Sum . Pant. , 1661 , p. Il foudroittoutun volume pour mentionnerles ouvrages qui ontété écr its pour oucontre l

'

ex istence da la Papesse sans entrerdans la discuss ion des a rguments produits da partetd

’

autre, je ma borneroi à citertrois documents qui par a isssnti rréfutables , renvrlyant, pour plus de deta i ls. la dis

234 sonmms B URCHARDI, [Déeemb rs 1m 1

copus s . Andree etRobortns spiac0pus Glasquensis or atores i llustr i ss im i Jacobi Scotorum regis pro obedientia SS . D . N . prestando ,

quibus veneruntobviam ex porta V i r ida r i i fam il ia cardinal ium etPape ; assoc ia runteos ed domum D . M ell in i de Nolo

,quam pro

habitatione sua conduxeruntmoro solito . Intram ntmantellos longoshabentes , otsubtus capuc io pa rve de z ambolotto etcapellos n igrosv i r idi sull

'

ultos , more romane curie ; sed cepucia da z ombelottonon fuerunthoneste.

MCCCCLXXXV II , mnrcr rons cum a

Die domin iea 3 1 decembr i s , in capello majore palatn apud s .

Petrum ,fueruntvespere papales , Papa pr esente etinc ipiente die

sequenti , feste c i rcumc ision i s salvator i s nostr i,in eadem capello,

fuitm issa solemn i s quam eelebravitBmus . D . cardinal i s U l ixbo

sertation ducardinal Gammpi , publiès en 1 71 9 De nummo a r gentea B ened i cti I I I ,Roma: ; l

’

excellonttrava il da B ianchi G iov in i cité plus bout(p. 90 , E same cr iti co,eta la Papesse J ea nn e da Philomneste Junior (Gustave B runel ) , 1 vol . in-1 2

,

B ruxel les , 1 880 . Anastase le B ibliothècai re, qui assiste a lo consécration da Léon IV ,

da B enoîtIII, d’

Adr ien II, da N icolas I etda Jean VIII, ne fa itaucune mention de laPapesse Jeanne, etdonne B enoîtIII comme successeur immédiatde Léon IV. Ce n

’

estque dans les mss . postér iours que la mention de la Papesse Jeanne setrouve interpolée.

Dans le Conci le remain tanuen 863,le Pape N icolas 1, qui le présida , par la de ses

prédéeesseurs B enoîtIII etLéon IV , sans r ien dire da la Papesse, n i fa i re suquei que

es soitallusion elle. (Voy . Murat. , B er . Ita l . S cr ipt…1 . II, p. n , col . Hincmar ,

archevéque da Reims , dans une lettre e N icolas I", mande que les députés envoyés aRoma pour demander la confirmation des dec isions dudeux ième synode da Soissons ,

appri renten route la mortda Léon IV etqu'

i lstrouverent, leur ar rivée oRoma , B e

noîtIII sur le tròne da saintPier re. (Voy . H i n cma r i Ar ch iep . Remem i s Oper a .

Par i s, 2 vol . ia -fol . , 161 5 , 1 . II, lett. XXVI, p. 298 , édit. da S irmondi . ) Enfin le

cardinal Gerampi , dans sa dissertstion c itée plus haut, démontre l’

impossib ilité matér ielle da l’ex istence da la Papesse Jeanne, dontl

’

histoire, comme le ditMurator i ,n

’estque ger rw etn ago: ba r ba r i ci m i . (Her . Ita l . S cr ipt. , 1 . III, col .1 O n appello indiction remains la maniera da compter dontse servoientles Remains ,

qui contientuna revolution da quin z e années , laquelle étantfinis , on r ev ienta l’un ite,eten continue toujours de mama . Cette supputation n

'

a aucune connex ité avec lesmouvements célostes… L

’

indiction remains , qui estcelle donton se sortdans les bullesdes Papas , commence su 1" janv ier . Les Papes ontcommencé a dolor leurs actesper l

’

année des indictions après que Char lemagne les outrendus souveroins . Aups ra

vont, ils les datoientpar les années des empereur s , stenfin i ls les ontdotés par les années de leur Pontificat, ce qui porettdans le synode de Rome tanu en 998 per le

Pape Joan XV . (Trevoux , D iet. un i ver s . fr a n a.-lat. Par is , 1 771 ,t. V , p. O n

[Janv ier 1 4871 RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 235

acus is,etiam Papa presente . Sermonem fec itquidam frater juven i s

ordin is predi catorum , prol ixum etfastidiosum .

Fer ia sexta , 5 men sis janua r i i , vigil ia epiphan ie Domin i , fueruntvespere solemnes in capella predi cta , Papa presente etincipiente.

In die sequenti , fuitmissa solemn is in basil ica s . Petr i quameeleb ravitBmus . D. ca rdinal is Andegavens is , Papa presents .

Sermonem fec itquidam frater ordin is servorum beats Mar ie .

Fer i a sexta ,1 2 men sis januaru, in pr ima etmajor s aula palatn

apostolici apud s . Patrum fuitpublicum consistor ium in que R. P .

D . arch iepis00pus s . Andree etepisc0pns Glasquensi s prestiteruntobedientiam SS . D . N . Pape , nomine regis Scotia . Archiepi sc0pus

fec itorationem . D . Johannes B apti sta Caccialupus preposuitcommi ssionem pre com itibns de Nassau qui ante quinquaginta annosinter i s runt, a rch iepi scopo Coloniense patente eos restituì honor i .Papa r esponditP lacetquod audiatca rdinal is s . M ar ci etr efer at

O rator dimiseratl iteras in domo quas epportuitexpectare ,

sed non s ine scandalo, quia D . Johannes B aptista preponens ,per

—

’

me advi satus,multipl icavitverba commission is sue uttempus

trans i retin que veneruntl iter s que erantpatentes , etaperte , sigilloregio appendenti signa ls ; per quas rex constituitprocuratoressuos ar chiepisc0pum etepisc0pum predictes , ettres alios quorumunus defunctus , al i i due infi rmi per viam manserunt, ad prestandam obedientiam cum clausula quod due possentomn ia facere ,

dum unus etpr imus esseta rchiepisc0pus. O mnia ohservata suntmore consueto .

Dom in ica 1 4 januaru proxima ante festum s. Antonu abbatis ,quod far ia quarta proxima 1 7 ejusdem celebratur , fuitostensusvultus sanctus in basi lica s . Petr i , utmor is est.Fer ia quinta , 25 mensis janua r i i , festum conver sion is s . Pauli

apostol i , in mane , SS . D . N . ,indutus amictu, alba , cingulo, stola

alba pretiosa , capellum habens ex cremesine , precedentibus ipsum

obtientl 'indictien en divi santpar 1 5 1’

année a laquelle en ajouts 3 . S i l'

année estentièrementdivi s ible par 1 5 , l

'

indictìen estla quinz ième ; s’

i l y e. un reste, cs reste estl

’

indictien cherchés .

Voy. la dissert. de Du Canon dans le G lossa ri um med i ae eti nf . lat. , au metI nd ictio ; l ’

Artde eéfi fier le: Dates , treis ième édit. t. I, p. 1 4 el 1 5 , etle D i ction .

d e stati sti que r el ig i euse, t. IX, col. 907 de la N ouvel le E n cyc . r el ig . pub liée sous

l a direct. ds M rens .

https://www.forgottenbooks.com/join

| Fév r ier 1 1 87 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 237

vicecancella r ius etAndegaven s is cardinales , qui tamen ,ration ibus

meis intellectis , acquieverunt. Mox sc iens quosdam dicere ms

SS . D . N . super hoc informare dehors , qui essetpro com ite ,dix i

S i Papa pro com ite , quis pro justitia er it? Equita runtinter iminordinate , ambo pr imi v idelicet; cum comes n ih ilom inus super io

rem locum retiner eti n ecclesia s . Paul i , SS . D . N . ,intellecta ra

tione mea ,manda r i jussitutr isque utneuter officio interesset, proutfactum est. Fin ita m issa ,

Papa , dimisso ante altare pluvia l i , instola intravitmonaster ium ,

ubi fec itprandium ,retentis secum

al iqui bus ca rdinal ibus . Peracto prandio SS . r estituitcastra s . Paul iin guer ra super iore capta , et. abbati l icentiam concess itilla rein

( randi . Deinde c i rca horam ma in eadem habituac sedem ordine

per eamdem viam red i itad palatium apud s . Petrum , precedentibusipsum c ruce etca rdinal ibus ac pr inc ipe Salern itancn se . Comes

vero Tendille non inter fuit c itra pontem s. Angel i , cardinales ,

l icentiati a Papa , demos redierunt.Sabbato ,

27 janua r i i , in ecclesia s . Salvator i s U rs inorum ,habite

suntexequie bone memor ie S ilvestr i episcopi Clugicnsis . M issam

celebrav itR. in Ch r isto P . D . Titus episc0pus Castrensis in patr imon io. Funesti fueruntsex

,v idel icet. D . Jacobus , frater defuncti

nepos suus etquatuor fa rn i l ia res juxta catal ectum h inc etinde .

Fueruntintortic ia duodec im,juxta sepulturam due ; celebranti

datum estunum etpro elevations sac ramenti sex quatuor librarum .

Interfueruntfam i l ie B B morum . s . Ma rc i , s . C lementis ets . Angel i

cardina l ium , episcopitres , electi due , unus protonota r ius etpauc ial ii cur iales . Hab ite suntcandele , octo l ibra rum cere , v iginti ;medie l ibre , tr iginta ; ettres seu quatuor unc iarum quinquagintavel sexaginta . Sermonem fec itpostm issam quidam frater M atthsuso rdin is predicatorum quo fi n ito , celebr ans fecitabsolutionem , etal ia more sol ito suntobservata .

Fer ia quinta , 1 mensis februa ru, per U rbem ,tabis r ssonan l ibus ,

proclamata estconfederatio inter summum pontifi cem etdom inosVenctia rum eteorum coherentes , subditos etc . , ad x xv annos , etde inde quamdiupa rtibus placebit.Fer ia sexta , 2 februar i i , festum pur ifi cation is beate M a r ie v i r

gin is , SS . D . N . cum in camera papagall i pa ramenta consuetaacciperet, mandavitm ihi quod di cerem a rchiepiscopos . Andree et

238 JO HANN IS B URCHARDI [Fer r i er

episcopo Glasquensi orator ibus regis Scotic quod cederentlocumetsupra se da rentepisc0po S i rmiens i orator i regis Hunga r ic , ex

s e quod tempore recordation is feli c is Pi i paps secundi dec isum

essetetdecla ratum quod rex L'

uga r ie Scotie r egem precedere

deberet. S im il iter etdomino Melchior i Truchstor ator i Illus .

ma rchion is B r andeburgensis , seufratr is sui , quod non ven i retadcapellam ad evitandum conten l ionem inter eum etoratoremdomin i i Venetorum qui propter confederationem publica ndam ,

hac mane , venturus essetad capellam . Dix i,utique D . M elchior

acquievit, sed ali i se opposuerunt. ,Nam Papa ad capellam majo

rem eunte predicti oratores Scotorum regis Sanctitati s sue graviterconquesti sunt, ca rdi nal e Andegavense eos adjuvante . Ex quo

Papa mandar i fec itetipsis etalter i regis Hunga r ic or ator i ne incappellam intrarent; quod etfec i .Deinde quamwimum Sanctitas sua

, facta ex more orations,

solium ascendisset, voca r i fec itomnes ca rdinales , qui bus antecum per c i r culum stantibus preposuitrem question is or atorumregum predicterum , eorum peteus consi lium ; sed , re non deci sa ,

ca rdinales ad sua loca redierunt; feceruntdeinde in cappis suis

reverentiam . Ca rdinales de Sabell i s etColumna manseruntapudpentificem , dum Senen sis el 8 . Georgi i cum al i is cardinalibus pa ra

menta acc iper snt; sedmal e debebaten imAscan ius cum Columnamansisse qui junior es erant. Inter im Papa mandav itmih i quod prohoc mane archiepisc0po s . Andree etepi scopo G lasquensi predicti slocum darem inter episcopes assistentes etepiscopo S i rm iensii nter ersteres predictes , quod S i reminen sis acceptavit; i lli verorecusantes , capellam exiverunt. Pa ratis ca rdin al ibus stprelati s ,sur rex itpontifex , ststans sine m itra , benedix itcandelas ad ejus

sin istram in ejus ac ie capelle ordinates,asper sitfetincensavit.

Tum distr ibuitduos magnos cereos ante se oblatos etdeditcom itiTendille a dextr is etD . M aur itio fratr i suo a s in i str i s stantibusquibus etdispoti Mor is candelas albas , utcardinal ibus . Deinde

facta estprocessio ex capella predicts usque ad altare majus basil ica s .. Petr i

, prelatis etal i is precedentibus ; crux ,cardinales et

episcopi manseruntin aula quousque ponti fex candelas populo

projec i sset, deinde suo ordine precesscruntad basil icam predic

tam, ub i , c i rca majus altare , dimissis par amentis , acceps runt

|_c r iet1 4871 RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 239

cappas , etPapa dimi sso pluvia li rubeo simpl ici accepitalbumpr otiosum . Facta estconfessi0 etm issa incepta more consueto .

M issam colebr avitBmus . D . cardinali s s . Clementis cui Papa dedittantum unam candelam ,

meo jussu. Cantores non dixeruntprosam .

Cum evengel ium dieeretur , R. P . D. Leonellus episcopus Tragu

r iens is , accepitprepe cancellum pluviale al bum ctm itr am , etosculate postevangel ium l ibro per Pontificem etse incensate , accum m itra sedente accessitad eum etgenutlexus osculatus es l ejusgenu dextrum ,

n ihil dicens ; tum venitad pulpitum in loco editopr cparatum ubi fec itbonam orationem de confederatione interpontificem etVenetos facta , deinde legitomn ia capitula questipulata suntVeneti is in ducal i palatio per Illus . Augustum ducemetdomin ium Venetorum ex una , etR. in Chr isto P . D . N icolaum

Fr an cum episcopum Trevi sen sem ,ac Julium Cesarem de Va rauo

camer a r ium nom ine pentiti c is , dic 29 mensis decembr is prox imepr eter iti , uccccr.xxxvu nativitate ; quibus lectis descenditdcpulpito , ctSS . D . N .

,stans sine m itra

,incepitTe Deum ,

etc .,

cantor ibus prosequentibus . Quo fin ito ,accesseruntdue acolythi

cum candel is,iu suis cappis , quia non habebantsuperpel l ic ia ,

etPapa , om isso P ater noster , dix it

F iatpax in virtutetua ; cantor ibus respondentibus Etabundantia in tur r ibus tuis ; concede, quesumus , Domine, populotuo uts itei cor unum etuna fides etan ima una .

ri) . In obser vatione mandatorum tuorum . N on nobis , Dom ine,

non nobis , sed nom in i tuo da glor iam . Dom ine e.mua’i or ationem

meam,E clamor meus ad Te ven iat. Dom inus vobiscum . Etcum

spir i lutuo . O remus Deus a quo sanata,etc sub conclusione ,

P er D om inum nostrum, Amen . Dominus vobiscum et

cum sp ir itutuo . Cantores B enedicamus Domino, Deo gr atias .

Inter im cardinales veneruntad c i rculum . Celeb rans dix itC r edo etalia more consueto .

In fi ne Papa deditbenedictionem etplena r ias indulgentias quascelebrans pronuntiavit; quo facto arch iepisc0pus s . Andree ctepiscopus Glasquensi s coram pontifice pr 0testati suntde injur i ahodie eorum regi facta , petentes ipsis justitiam m in istr a r i ; idemsupplica runte l protesta l i suntca rdina l is Andegavensis cum orator ibos regis Fr anc is , comito Tendille , regis Portugall ie etregis

https://www.forgottenbooks.com/join

[Fév r ier 1 l 8'

l ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 24 1

Campo Flore ad pal atium s . Petr i pro pall io dua rum eannerum

pann i celestis vel c i rca , satis fin i hina vice cucur r erunt, quiapr incipium pr imi cur sus non fuitbonum . Pall ium habuitas iuuscujusdam Pill icaroli prope Paradisum commorantis , fer ia sexta ,23 februa r i i

,quia secunda vice cucur rerunt.

Fer ia quinta,22 februa ru fuitpulcher r imum festum i n Agone

more romano . Interfueruntocto ca r ruche tr iumphales bene or

nate diver sa rum representationum . Hi s diebus utvulgo dicebatur ,cardinales s . Georgi i , Parmensis , Columna etAscan ius plur iescquitaruntla rvati , al iquando omnes simul

,al iquando al ius cum

al io ; etcum pr idem Columna cum equo,utsupra , caderet, al i i

tres lar va l i dicuntur interfuisseFer ia sexta , 23 men si s februa rucucur reruntpostprandium asin i

ethabueruntpall ium ,utsupra ; deinde cucur reruntetbufali a

Campo Flors ad palatium s . Petr i pro pallio duarum caunarum vel

c irca pann i v i r idis , hina vice nam pr imo cur so nullus seubufalus

seubufala ven itad pall ium , sed quidam manseruntc itra portamali i cum perven issentad plateam s . Petr i , quidam cucur reruntextra portam V i r idaru, al i i extra portam Pertusam ; nesc io quis pall ium habuer it.Sabbato ,

24 februaru,facta fuitin mano presentatio taurorum

in Campidol io mor s solito , etpluittota dis cum precedente etsequents noctibus .

Domin ica , 25 men sis februa ru fuitpulcher r imumhac etsequentibus ca rn ispr ivi i di ebus juxta montsm omn i ste r recucurreruntequi barba r i pro pallio b rucoati aur i sull

'

ulto quodhabuitba rbar os D . Hieronymi Calagran i subdiaconi apostol ic i ,SS . D . N . pape cubicular i i sec reti . Deinde cucur reruntequi propall io de velluto cremesinetatl'ettano vi r idi subducto , quod hodienullus habuitharbarus D . Hieronymi Calagran i subdiacon i apostolic i

,SS . D . N pape eubieula r i i sec reti . Deinde cucur reruntequi pro

pallio de velluto c remesinetatl'ettano vi r idi subducto , quod hodienullus habuit

,quia cur sus non fuitbonum pr inc ipium . Postea

cucur rerunteque pro pallio de velluto pavonaceo ta ll'

etlano rubeo

subducto quod habuitequa Ludovic i M atthei , c ivis roman i . Tan

dem taur i occ is i , plures hom ines vulnerati etquidam morta i ;nullatamen ibidem hodie fuitcontontio .

‘

l’

. l .

JO HANN IS B CRCHARDI, ll'èv i er itt

Feri a secunda , 26 februaru, in ca rn ispr ivio , in platea s . Pethastilusie more italico , etdi e sequenti ultimo ca rn ispr ivi i prounpallio bruceati a rgenti longitudi nis tr ium canna rum etultra v«

c i rca , subducto panter is va r i is, quod habuitquidam armiger d

Columna eadem die ma rtis in sero .

Fer ia qua rta , 28 stultima februa ru, dies c inerum , SS . D . N

indutus am ictu, alba , c ingule , stola violaceo. , pluvial i rube0 4

mitra de per l is s impl ice , ven itad capellam majorem pa lati i suapud s . Petrum , oravitin faldistor io , ascenditad solium . recepi

cardinales ad r everentiam more solito. Ultimi due ca rdina les , per

reverentiam factam assisteruntpontifi ci . Inter im , qui assistebantral i i omnes acceperuntparamenta consueta , quibus pa ratia , ascenderuntpr imi due ad pontificem , etali i due descendentes in locisuis etiam paramenta ceperunt. Omn ibus paratis , D . Hieronymu

Calagranus subdiaconus apostol icus , accepte ab altar i bac il i cinen'

bus pleno , illud ad dexteram pontifi c is tenuit. Papa seden s dixi

antiphonam cum mitra . Tum ,depos ita mitra , sur rex itetdix itilla

quatuor orationes , proutin ordina r io , cantor ibus inter im n ihi

cautantibus , quia sic justum est. Domino episcopo Piantine , fin itieration ibus , m in istrante presbytere cardinale naviculam , Papsedens sine mitra imposuitincensum. Detesto capite stans , aspersic ineres etincensavit; deinde access itds faldi stor io suo Rmus .

cardi nal is s . Petr i ad Vincula rem divinam peracturus , omn ibuparamentis , chi rothec is etannulo ponti ficali exceptis , indutus ;pontifi cem coram sine mitra sedentem stans , detecto capiteimposuitill i c ineres n ih il dicens . Tum ponti fex , accepts. mitra eimposi le sibi gr em ial i , imposuitc ineres omn ibus , pr imo celebran ldeinde ali is , cantor ibus interim cantautibus Immutemur , etc .

quo facto, Papa lavitmanus stdix itorationem sub conclus ione

P er Chr istum Dom inum nostrum. Tum depositis ah omn ibu

paramentis , Papa ven itad confess ionem etcontinuatum estofficinamore solito. Ineepte tracto , diaconus posuitl ibrum svangel ierun

super alta re , oseulatus s s l pedem Pape, dixitM undo , etc . etaccepitbenedictionem a ponti fi ce antequam ven i retad genutlex ionenpro versu Adj uva nos Deus

,etc. ; quo ver sufin ito

, quampr imun

Papa essetin sede supra sol ium ,incepitDominus nobiscum , pn

evangel io . Sermon em fec itquidam Aloysius Venetus , capellanu

|M…1 481 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 243

Rm i . D . ca rdinalis s . Petr i ad V incula . Al ia omnia observata suntmore solito .

Fer ia sexta ,2 mens is martn ,

in secreto consistor io Bmus . in

Chr isto P . etD . Jul ianus episc0pns O stiensi s , cardinalis S . Petr iad V incula vulgar iter nuncupatus , pronuntiatus estlegatus delatere ad Marchiam Ancon itanam etVenetias ; sed non fuitmoresol ito ad palatium suum a collegio ca rdinalium assoc iatus ; cujuscausam ignoro .

Dominica pr ima Quadragesims , 4 mensis martn ,in espelle

majors palati i predicti , R. in.

Chr i sto P . D . Eustachius archiepis

00pus Arelatensis , SS . D . N . assistens celebr avitmissam solem

nem , presente Papa . Dixitquinque orationes : pr imam , ordi nar ium

ds dom in iea hodierna sub sua conclusione ; secundam ,

tertiam , O mn ipotens semp iterneD eus qui v iver am dominar is simul

etmortuorum etc . qua rtam , contr a paganos ; quintam , pro pon

ti fi ce . Sermonem fecitquidam frater ordini s s . Dominici pro

procuratore ejusdem ordin is . Alia mors sol ito suntobservata .

Hoc mans , antequam SS . D . N . ex iretda camera , D . B ernar

dinus Gambara ,SS . D . N . papa cubicula rius secretus , deditR.

in Chr i sto P . D . episc0po Pientin ens i etmihi ecto libros ceremen iales antiques pro instructions nostra etfac il ior i compositionsnovi l ibr i ceremoniarum

Fer ia quarta , 7 mensis martn , festum s . Theme de Aquino ,

cardinal es in M iner va tenueruntconsistor ium solemne ubi R. in

Ch r isto P . D . Stephanus a rchiepiscopus Patracsn sis etepiscopusTorcellanus eelebravitmissam solemnem . Dix ittantum unam

orationem ac G lor ia in ex celesis etC r edo. Sermonem fecitpostEvangel ium Ma rtinus de N imi ra cler icus Albans diecesis , scutiferBmi . D. cardinali s Senensis . InterfueruntRRmi . DD . vicecancella

r ius , Neapolitanus , s . Mar c i , s. Mar ie in Porticu, Andegavensis ,

episcopi ; de Sabell is , presbyter ; s . Georgi i etde Sabell is , diacon icardinales .

Domin ica secunda Quadragesime , 1 1 ma rtn ,in capella majore

palati i , celebravitmi ssam R . in Chr isto P . D . Thomas epi scopus

Dolensi s assistens , Papa presente , missam solemnem cum quinque

1 . Maaque danstous les mss .

2 . Voy . la notice biegraphique de Burchard, t. l l l de cette édition .

https://www.forgottenbooks.com/join

[AV… RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 245

sacr ista super uno candelabro aptav i etin medio altar i s antec rucem ibidem pos itam locavi , pann icello ibidem prepe manente ,

Cclebr ans non dix itP ax vobis,sed Dominus vobiscum , etbene ,

etquinque or ationes, utin pr ima dom in ica Quadragesime . Non

fuitsermo , quia procurator ordin is carmelita rum qui sermonem

facturus eratinfirmum se dixit. Finita m issa,Papa deditbenedic

tionem solemnem etindulgentias septem annorum ettotidem quadragena rum quas celebran s publ icav it. Deinde sac r ista aptavitpann iculum c i rcum pedem rose quam con s ignavitD . S inelpho

qui omn ia ,facta per Papam oratione in faldistor io ,

deditcardinaliSenensi etille pontifi c i qui eam ,

utpr ius , portav itad cameram ,

quia eam daturus er atillustr iss imoD . magn ifico duc i Monopol iensi

in pa rtibus infidel ium ex istenti , qui super ior i anno Roms fuerst.Sabbato

, 3 1 ma rti i , c i rca hor am xxx, SS . D . N .,indutus am ictu,

a lba,c ingulo , stolaque v iolacea simpl ice , precedentibus ipsum

cruce etdecem cardinalibus, per v iam juxta flumen cquitavitad

ecclesiam beats Ma r ie de Popolo , ubi facts or ations ante altare ,tum per v iam r ectam ad eccles iam beateM ar ie in vi a Lata etcampumFlore redi itad palatium suum

,eo ordine quo ven it. C i rca pontem

s . Angel i , deditl icentiam cardinal ibus qui demos suas redie

runt.Domin ion quinta Quadrages ime ds Passions nun cupate , 1 apr il is ,

R. P . D . Titus epi sc0pns Castrensis in patr imon io eelebr av itm issampublicam in capella magna , Papa presente . Dix ittr es orationes utin ordina r io , etipsemetfec itsermonem hoc ordine . F in ito evangel io ,

depos ita casula ,accepitpluviale violaceum . r etentis omn ibus

al i is pa ramentis , etiam annule etchirothec is . Tum ponti fi cal il ibro osculato stincensate

,bi rstum stm itram ante se portan s ,

facti s in fer ram usque alta r i al Papa rsverentus , genutlexus antePapam ,

ejus genn dextrum oseulatus est,benedictionem peti itet

indulgentias ; quibus hab itis , factis utsupra reverenti is,ascenditad

pulpitum ,etmitram s ibi imponens , fec itsermonem

,etpostcon

“

fessionem pronunc iav itindulgentias ; etal ia mor s solito suntobservata .

Ego celebrantem ad pulpitum euntsm etinde ad alta re redeun

lem associavi .

Fer ia tertia , 3 mensis apr i l is , R. P . D . Johannes episc0pns

246 JO HANN IS B URCHARDI, [Av l-11 1 487]

Tornacens is de mandato Pape in presentia Aler iensis etAur iens isepisc0porum etHieronym i B albani secreta r i i , utasseruits ibi facto ,

mihi dix itquod mandare deber em omn ibus prelatis i n romana

cur ia sx istentibus quod deinceps s ingulis diebus capellan i ad

capellam ven i re debeantin hab itu condecenti etnon vaga r i per

ecclesiam s . Petr i vel al ib i setempore , et, fi n itis in capella effic i ie .

in suis cappi s Papam usque ad esmeram assoc ient; quod etpostea ,ubi polui , fec i .

Fer ia quinta , 5 apr ilis , c i r ca horam xx ,facts esttempestas

subita [grandin ia] altitudin is un ius palmi cec ids re grana grossitatisoverum columbe , devasta runthortum meum etvites pertotumsolum fuitin U rbe etnon extra .

Dis sequenti , c irca horam xvn,etalia tempestas venit, sed non

tam magna , uther i .Domin ica palma rum que fuit8 mensis apr ili s , SS . D . noster

ven itad capellam c ir ca horam XII, magnam ,

ub i,facts sib i a cardi

nal ibus reverentia , cardinales etprelati omnes acceperuntparsmenta , cardinales in bauchis sui s etprelati extra capellam ,

simi l iteretoffi ciales , excepto D . Mattheo C ibo subdiacono apostolico , quihodie pr imum ad capellam ven itetcrucem portav it. Hic amictum ,

albam ,c ingulum ,

man ipulum ettun icellam v iolacsam accepitincamera sac r iste , juxta a ltare espelle . Papa , omn ibus induti s ,deposita mitra , sur rex itstbenedixitpalmas , tam in angulo , ubi

assistentes episcopi stare solent, pos itas , quam al ias , quas pr i vateper sone in capella extra cancellum tenebant, versus quas cum

eration ibus etiam benedix it, etin fine aspers itetincensavit. lncepitbenedictionem ab orations Ange/idem in te sper antium Deus etc .

,

dix itcum prefatione etquinque ora l ion ibus ; deinde sedena sine

mitra , imposuitincensum ,tum stans asper sitetincensavit, deinde

dix ital iam orationem,videl icetDeus qui filiumtuum ; qua fin ita ,

sedit, accepitm itram etven itvicecancellar ius etdeditPape duaspalmas magnas more con sueto , quarum pr imam Papa deditcomitids Tendills orator i regis Hispan ic , secundam D . B lister s Souckdoctor i , orator i dictorum Ser . Freder ic i roman i imperator i s el

Max imilian i regis etejus fi l i i . lmpos itum fuitde inde grem iale Papequi distr ibuitpalmas more solite . Cantores non canta runtantiphonam Hosanna pro benedictionem palma rum sed quampr imum

[Avr lltt8‘

l ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 2 117

Papa postbenedictionem seditstmitram accepit, cantaruntP a er i hebr eorum ,

etc . Post, distr ibuitPapa , lavitmanus et

prefatus orator imper ator is deditaquam Pape , qui lotus , dix itorationem ,

imposuitincensum pro processione que facts est, etalia more consuete .

Bmus . D . cardinal is s . Clementis eelebr aturus , quampr imumaccepitpalmam suam ,

ivitad vestiendum se ad faldistor ium ,ubi

,

deposita sibi planeta , accepitcappam suam,sedit, accepitsandal ia

etdixitpsalmum more consueto ante pr imam orationem . Cclebrans

incepit, di sc0ps rto capito ,dicere P ax vobis

,ssd incautus . Pr in

c ipio ipsum emendav i , etdixitDominus vobiscum . Al ia omn ia

facts suntproutin ceremon ial i ordinatur .

Infr a passionem etinfr a ad elevationcm sacr amenti , SS . D. N .

tenuitpalmam suam par vam in manu cardinales autem etali iomnes infr a passionem etevangel iumtantum palmas suas de moretenuerunt. Inter im , dum passiodiceretur , intimavi domini sprelatisassi stentibus stal i is orator ibus etiam protonotar i is , qui in capellainterfuerunt, quorum numerus eratquinquaginta vel ci rca

,de

mandato SS . D . N . papa , quod in tonsura ethabituhoneatis ac

decentibus incedere . etsingul is diebus capellan i ad capellam

ven i r e, non per aulas stporticus ac basi l icam s . Petr i,vel alibi

deambula re etspatiare , stSS . D . N .,li n itis offici is , sx capella

usque ad esmeram papagall i in cappis suis , quibus in capella utuntur

,assoc iare , debeant.

Fer ia quartamajor is hebdomads ,1 1 apr i l is , c i rca horam inter xx

etXX I , incepts fueruntmatutine tencbr arum in capella majors .

SS . D . N . pa ratus am ictu, alba , c ingulo ,stola violacea stcappa ds

scar lato,sine mitra stsine cruce , sequentibus ipsum cardinalibus ,

pr imo episcO pis , deinde presbyter is , demum diaconi s omnibus , quianullus s ibi assistebat, posteos prelatis assistentibus etal i is . Ven itad capellam ,

orav itin faldistor io, ascenditad solium , sedit, surrex it

, dixitP ater noster, etc . O mn ia facts suntproutin ceremm

n ial i ordinantur .

C i rca fi nem autem ven itad faldistor ium , ubi , cum inc iper eturantiphona Chr istus factus , etc .

, gsnutlexit. S ic manens usque ad

finsm , dix itchorus Respice, etc. ; archiepiscO pus Florentinus ,assi stens , portavitfimbr ias omnes simul collecteatam sunde quam

https://www.forgottenbooks.com/join

(Av r i l 1 587] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 249

s impl ieem planam gestans ven itad capellam , orav itsuper faldistor io , cussino violaceo con sueto desuper posito . O rav itsimil iterv icecancellar ius rem div inam acturus , pa ratus omn ibus par amentis ,z anda lis stch i rothéci s dempti s per spatium un ius M iser er e, stal iafacts suntproutin ceremon ial i usque ad orationem cruc is ad quamvenerunthoc ordine . Papa assoc iatus a duobus ca rdinal ibus assistenti bus , depos ita in solio m itra , discoperto capite , ven it, anditor ibus vestem non elevanti bus quia di scalceatus non er at

,l icet

acolythi fimbr ias teuuer int, etcubicular ius sec retos eger it, ac s i

pontifici calceamenta extraheret, quod , si auditores vestem more

sol ito elevassent, visum esset. PostPapam ven itvicecancellar iusin dalmatica , a s in istr is haben s cardinalem Neapol itanum ; Andegavensis episcopus cardinal is cum M ediolanensi presbytere cardinal i ,Rechanatensis el 8 . Clementi s , de Comiti bus etParmensi s , Senens is c l s . Georgi i diacon i assi stentes , in quorum loco inter im steteruntSabell is etColumn s diacon i qui , postquam Senensis ets .

Georgii ad Papam venerunt, stipsi una cum Ascan io etiamd iacono qui solus superer stadora runtcrucem ,

tum assistentesetal i i episcopi omnes suo ordine bin i a l bin i . Postepi scopes , comesTendills , deinde protonotar ius de Columns assistens etprolonola r ius de N igr is , gubernator Urb is , posteos , er steres laici success ive

, protonotar i i nobiles ad scabellum,subdiacon i etal i i suo

ordine . Facts adoration s per Papam ,episcopi etacolyth i venerunt

ad fimb r ias . etD . B ernardinus cubicular ius sec retus ivitsubtus ,fac ien s se si Pape calceaments repeneret; deinde episcopi assis

tentes portaruntlibrum stcandelas , etPapa dix itP apa le meus ,

etal ia proutin ordina r io . Fin ita adorations,Papa ven itad capellam

pa r vam pro sac ramento , precedentibus offic ial ibus , cruce etca rdinalibus suo ordine. V icecancellar ius celebrans venit, omn i buspar amentis indutus , immediate ante Papam ,

medius inter Nsapol itanum etAndegavensem episcopes cardinales stante sacramentum . Deditclavem sacr iste qui aperuitcapsam . Papa imposuitincensum in duethur ibula

,incensavitsacramentum , quod

°

deinde

extraxitde capsa vicecancellar ius stm in i strav itPape qui i llud ,detecto capite , portavitad alta re espelle major is ordine quo

venera l . B aldachinum portaruntepiscopi assi stentes fuittameninter eosdem protonotar ius de Columns etiam assistens per socium

250 JO HANNIS B UB CIIAB DI, [Avr il wm

meum per insdvertentiam positus , quod fier i non debebat, cum idspectsthodie ad solos episcopes .

Ante altare majus , vicecancellar ius accepitsacramentum ex

manibus Pape etillud posuitsuper altare quod Papa , iterum impesito incenso ,

ministrante presbytere ca rdinale naviculam , incen

savitmere con sueto . Ascenditad solium sine mitra . Tum

vicecancellar ius continuavitoffic ium , proutin ceremonial i . O mnia

al ia facts suntmore consueto .

Papa , postM agnificatin faldi stor io , dix itorationem Res

pice, etc .

Hoc mane , antequam Papa exi retesmeram ,sac r ista posus rat

pallium de voluto n igro ad altare , etsuper altar etobaleam albam

simplieem more solito . S imil iter etsuper credentiam fuitsimplextehslsa in capitibus tantum modi cum dependens . M in i str i hahebantplanetas n igras ante pectus pl icatas . Sermonem fec itD.

Hieronymus Centregius canonicus Vulteranus , si recto memin i .In sero, c i rca horam xxx

, Papa indutus uther i etalio sero ,

a rch iepiscopo Arelatensi assistente , fimbr ias omnes portante ,

ven itad capellam . Sacr ista posus ratante pall ium de rascia cum

figuratione passion is Chr isti etsuper altare tobaleam mundam ,

que omni a D . episc0pns Pientinus , antequam Papa exi ret, fecitamover i . Sed mansitaltare nudum utin sero simi liter etsedesPape, etomnia uther i suntob servata .

Sabbato sancte , 1 4 apr il is , Bmus . D . cardinal is Parmensis fecitofficium c ir ca horam x n ; Papa ven itad capellam ,

oravit, ascenditin sol ium ,

facts sibi a cardi nal ibus reverentia mors consueto , etsedem more cantores di xeruntpr0phetias in loco consueto . Papanon legitpr0phetias sedtractus tantum suotempor e singulas ad

litan iam . Papa procubuitin faldi stor io quod m ihi inconveniensvidebatur , cum in omn ibus consecration ibus Pontifi ces mitrashabebant, sed D . Pientinus , salva reverentia , m ih i dixitid hodiepre tanta die satis conven i re quod Papa sine m itra pro hoc actuprocuinbat. Dicunttamen ceremon ialia antiqua quod cum m itraprocumbere deheatetita etiam m ihi videtur observandum . Finitaepi stola etper diaconum pede Pape oseulato , D. Mattheus C ibosubdiaconus apostolicus , indutus omn ibus pa ramentis subdi aconal ibus a lbis in camera sac r i ste , factis reverenti is altar i stPape , stans

[Av r i l 1 481 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 25 1

ante Papam dixitmere consueto P ater sancte, etc . ; quo diete ,

sur rex itPapa cum mitra etcelebrans cantavitAlleluia more

sol ito . Quo inchoate , redi itidem D . M attheus ad cameram sacr istead exuendum . Dehsha l autem idem subdiaconus

, postquam pr e

dieta dixit, ascendisse ad osculandum Pape pedem ,quod per

obl ivionem omissum est. Incepts antiphona M agn ificat, Papaimposuitincensum , etParmensis celebrans incensavitaltare ,incepto M agn ificatmore solito. Deinde fuitincensatua ipse Papaetal ii . V icecancellar io tamen videbatur quod Papa debuissetincensasse , quod cardinales debuissentfecisse reverentiam non i n

pr inc ipio offic i i , sed postconfessionem, antequam per eos ci rculusfieretetpro Kyr ie E leison . Sed in utroque err avit, quia optimefactum fuitetita fier i non debetaliter . Al ia omn ia acta suntproutin ceremon iali .

Domin ica , 1 5 apr i lis , Pascha resur rection is D . N . JesuChr isti ,SS . D . N in camer a papagal li indutus more con sueto , ci r ca horamxx proeessionaliter venitad bas ilicam s . Petr i . Pertatus a tertiaaula in sede sua , ante mediam portam bas ilice firmavitse, ubigenutlex i erantquatuor cives B onon ienses , nudi , cor r igias in

celle etbaculos seu v i rgulas in man ibus tenentes , quos presentePapa etex ejus speciali mandato , pen itentia r i i ci r ca eos stantesabsolverunt. Rerum unus , postdictum M iser er e super eos per

pen itentia r ios predictes , pro se etali is tr ibus sui s soci is publics

confessus est, ipsos pr0pterea hanc pen itentiam per agere , quiaunum presbyterum etunum fratrem suspendi fecerant. Fuerstenim quidam presbyter etreligiosus unus, nuper B onon ietanquammalefactores comprehensi , detenti stper capitulum simi literib idem condemnati ad mortem ; cujus sententie b ii quatuor executores fuerunt.Tum Papa intravitecclesiam , oravitante altare , accepitomnes

prelatos ad reverentiam etalia fecitmore consueto . Vestiendopentiti cem , imposita sibi fuitpr imo stola , deinde phanon ,

ssd male .

Dehsha l en im pr imo phanone deinde stola vestir i . Episc0pus ca rdinalis assistens qui fuitvicecancellar ius non imposuitPape ch i rothecas

,nec debebat, cum sitdiacon i ofticium . Cardinali s Medio

lanensis pr ior presbyterorummin istravitnaviculam pro impositioneincens i ad processionem ad altare pro confessione ibidem

https://www.forgottenbooks.com/join

[Av r i l 1 487] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 253

deinde Papa , detecto capite , ivitad sedem soin sd se commun i

candum qui ibidem etiam commun icav itcardinalem s . Georgi i etD . M attheum C ibo subdiaconum ,

deinde se pur i fi csvitsed digitesnon abluit, sumpta in altar i per diaconum de calice sac r ifi c i i pa r

ticula etsanguine ac pur ificatione per eos ib idem facts . Cardinal is

s. Georgi i ascenditsupra planum soli i Pape ; capite incl inato dixitConfiteor , etc .

,Papa etiam stante . Finita confessione , Papa dix it

more solito alte P r ecibus,etc .

,etindulgentiam , etc .

, proutD .

Pientinus dicebat. Inter im cardinal i s s . Georgi i descenditad alta reet, data benedictione per Papam , gyrav itcum cal ice c r i stall inoproutfecitpr ius de sacramento etcalice, deinde deditipsumcalicem subdiacono qui portav itipsum ad solium ad sin istram Papeubi stetit. Postsubdiaconum due auditores porta runtmappulampulchr am pr o gremio Pape . Papa seditpostadventum subdiacon i , etimpos itum fuitbi r stum tantum ,

non m itra ; etmappula gremio suo

super posita quam due auditor es predicti hi nc etinde genutlexitenuerunt. Papa ,pro commoditate sua , fec iten im genutlectere diaconum cum cal ice sacramenti ad ejus sin istram etcardinalis Senensisdix itm ih i quod portar em unam patenam ,

utPapa major i commoditatepossetcommuni ca re populum ,

quam , postquam apportassem ,

i lle superposuitplures hostias etpatenam tenendam deditcardinal i Senenei ad dexteram sibi astanti . Tum veneruntad commun icandum ca rdinal i s Senen sis deinde ca rdi nali s de Sabelli s . Antecommunionem Papa deditei s pacem etiveruntad altare ubi incomuepistole ca rdinal i s s . Georgi i presentavitei calicem cum vino

pro pur ificatione etmappulam pro extergendo ore :‘ i lli due cs r

dinales commun icati redieruntad Papsm ad assistendum s ibi ,

etca rdinal is s . Georgudeditcalicem D . Johanni de Venetii s quievangel ium in greco dixeratetmappulam D . Demetr io qui epistolam in greco legerat. l i due steteruntspedisti ad columnam antecomu epistole altar is pr o pur ificatiorie or ator ibus commun icati sdanda , etsac r ista teuchatsuper altar i caratl'am vin i in fundens in

calicem pro pur ificati0 ne quando opus erat. Ca rdinal is s . Georgii ,

accepte scabello,seditin comuepistole usque ad fi nem commu

n iemis more consueto . Veneruntautem ad commun ionem hoc

ordine postpredictes cardi nales , venitimperator constantinopolitanus qui manum Papetantum ante communionem oseulatus

25 3 JO HANN IS B URCHARDI. {Avr i l 1 487}

est. S imiliter etomnes ali i , deinde comes Tendil ls orator regis

l l i span ia rum , protonota r i i de Columns , assistentes Pape , senatorUrbis

, er ste res pr inc ipum la ici ; protonota r i i nobiles ad senhellumsuccessive multi ali i suo ordine ; etPapa communi cav itomnesquetquotveneruntetomnia al ia facts suntmore solito . Postelevationcm sac ramenti in altar i in m issa , ex mandato Pape , ntpopulusecclesiam ex i ret, ostensus fuitvultus sanctus . Papa , fi nita missa etdata benedi ctione per Papam sine indulgenti is , portatus fuitPapaprocessionaliter per ultimam navem ub i iterum ostensus fuitvultosDomini . Deinde ascenditad locum benediction is ubi , stantibusomn ibus ca rdinalibus etpr elati s paratie, Papa benedix itsolemniterpopulo more consueto etdeditplenar ias indulgentias quas ca rdinalis s . Georgi i qui evangel ium dixeratpublicavitin latino etcardinalis Senensis in vulga r i . Tum cardi nales etprelati omnesdeposueruntpa ramenta extr a locum benediction is , al iqui intus ,ctPapa deditlicentiam cardinalibus omn ibus , ascenditad palatium , exuitse in camera sec reta etcomeditde caprettia .

Fer ia secunda Pasche , 1 6 apr il is , Bmus . D . Johannes cardinali s

Mediolanensis fec itofficium in capella magna , in paramenti s albis ,Papa presente qui cum solo cardinal i Senense etmultis prelatisex ivitcameram suam paratus more solite . Antequamtamen intraretcapellam c i rca horam xx, oravitante altare ,

fecitconfessionemetomn ia al ia more consueto . D icta esttantum una oratio etnonfuitsermo . Al ia omn ia persels suntmore consueto .

Fer iatertia Pasche , 1 7 apr il is , Bmus . D . cardi nal is U l ixbonensis

seu Pertugaleusis in capella magna fec itofficium in pa ramentisal bi s , Papa pr esente qui iterum cum solo ca rdinali Senense exivitetven itin capellam uther i , di eta estin missa unatantum eratioetnon fuitsermo . Alia omn ia observata suntmore consueto .

Sabbato in albis,2 1 apr il is , R. P . D . ar chi epi sc0pus Ragusinus

fecitef ficium in capella magna in par amentis albis , Papa pr esente .

Dix itGlor ia in ex celsis,P ax vobis , tres or ationes :pr imam ,

de dio

sub sua conclusione ; secundam ,contr a paganes ; tertiam , pro

Papa . Sub al ia conclusione dix itC r edo etnon fuitsermo . O mnia

al ia more sol ito suntobser vata .

F inita missa,Papa in secreta camera sua

,stolam super reche

tum tenens , cr eavitin militem s . Petr i , spectab ilem vi rum B er

[Avr i l 1 587] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 255

nardinum more sol ite , proutin ordinar io interfueruntdueca rdinalestantum ,

videl icetde Sabell is etColumns , etdue epis

c0pi , videlicetAler iensis etAur iensis . D . Cola Ca ietanus , milesla icus , etD . turchopeller ius , miles sancti Johann is Hierosolymitan i , imposueruntcalcear i a novo mil iti , cui Papa postc reationemdonavitinsigne ante pectus pertandum valer is xv ducatorum vel

c i rca quo s ibi imposito osculatus pedem Pape , egi l sibi gr atias etrecessit.Fer ia qua rta , 25 mensi s apr ili s , festum s . M arc i evangeli ste ,

bono mane , c i rca horam x , Papa indutus am ictu, alba , c ingule ,

capuc io albo etstola alba cum per lis , descenditde palatio ,

ascenditmulam , et, precedentibus c ruce etcardinalibus ac al ii s

more consueto , equitavitad 3 . M arcum ,ubi descenditde mula

etintravitecclesiam etante altare in faldistor io oravitmore con

suete . Sur rexitetdeposita sibi stola alba etcapuc io, accepitstolam rubeam etpluviale rubsum pretiosum ac mitram cum perlis .

Procubuititerum super fal di stor ium , . etcantores retro Papamdue genutlexi coram se super scabello ibidem parato librum

tenentes , inceperuntlitan iam quam etbreviter continuaruntusquead finem , al i is cantor ibus ci rca c redentiam seuextra comuepistolea lter ius altar is genuflex is i ll is respondentibus , more consueto .

Papa , in pr inc ipio litane deposuit, preter meam voluntatem ,

mitram , etsic per totam litan iam permans it, licetomnes l itan ie[ier i consueveruntcum m itra . Fin ita l itan ia

,sur rex itPapa etfecit

confessionem more solito . Ascenditad sol ium etca rdinales

veneruntad reverentiam . Papa imposuitincensum . Incensatumfuitalta re etPapa more consueto . Ad dexteram Pape steteruntepiscopi etpar s presbyterorum ca rdinal ium ; alia pars presbytererum continuav itab al ia manuPape , diacon is cardinal ibus in capiteillins banci ad sin i stram stantibus . Auditor de mitra , secretar ius ‘

etcubicula r ius sec reti steteruntseu sederuntin angulo inter soliumPape etbancum diaconorum cardinalium inter ra positi . Subdi acon iPape sederuntin intimo gradu soli i Pape, renes Pape ver sus

altar e facies vertentes . Auditores cler ici camere ,acolyth i , cubicu

lar i i etsecreta r i i sederuntin ter ra siti hoc medo facies etunammanum altar i , al iam Pape vertentes , dim isso l iberotransitu interalta re etPapam . Prelati sederuntin bancis postti nem bsnc i

https://www.forgottenbooks.com/join

[M a i 1 487] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 257

ad palatium apud s . Petrum equitando breviore via versus M iner

vam rotundsm ante hospitium della Cerasa , domum ca rdinal is

M ediolanen sis , deinde rectsm viam ver sus s . Celsum . Ca rdinales

assoc ia runteum intra palatium usque ad locum ubi ipsi cardinal es

descenders solentde equis , ubi , data ipsis per Papam l icentia ,recesserunt.Fer ia tertia , 8 mensi s mau,

hor a xx vel ci rca , per portam Vi r idar i i intraruntdecem ersteres seren issim i regis Anglic (I ) ; pr imuseratR. P . D . Thomas episcopus Herfordiensis , secundus Johannes

episcoms Dunelmensis , tertius Johannes episcopus L i smorensis ,qua rtus N . pr ior s . Johann is Hierosolymitan i extra muros Lendinenses , quintus Gui llelmus pr ior ecclesie Cantuar iensis ordi ni s

s . B enedicti , qui ex pr ivi legio m itra etali is pontifical ibus insignusutitur , ascenduntque fructus pr ioratus sui ad ducatos vu mi liain c i rca ,

a l dicitur ; sextus diaconus ecclesie Sa lisbur iensis ,

septimus turchepeller ius mi les s . Johann is Hierosolymitan i , octavus etnonus due m ilites la ic i . etdecimus Ugo Spaldyng rector pa rrochi sl is eccles ie de Con inglton Eborscensi s di eces is , qui recepl ifueruntper fam ilias B Bmomm . DD:ca rdinal ium ,

etSS . D . N . pape ,

etassociati per campum Flore per viam G rotte , redeundo per

domum cardinal is Andegavensis usqueultra hospitale Anglicorum ,

ad quamdam domum i bidem, in qua epi scopus Herfordien sis

pr imus orator hospitatns est; ubi , am issi s ante ostium omn ibus

decem orator ibus , omnes prelati etfam il ie r ecesseruntmoreconsueto . Deinde er ste res

, ex predictis decem , qui in predictsI . Après la mortde Richard III a la bata ille de B eswforth Field (22 aoùt1 485) ,

Hen ry VII résolutd’

éteindre jamai s les dissensions des maisons d’

Yor ltetde Loncastre par sen mar iage avec sa cousins Eli sabeth, fille d

’

Édouard IV . Il fallaitune dispense qu

’

lnnocentVIII accorda sans difficulté . La cérémonie nuptiale sul lieu le

1 8 janv ier 1 486 , eta cette occasion ,InnocentV III envoya en Angleterre Giacomo

Pas sarelli (voy . Ughell i , t. Il , col . Par l'

appui eclatantque le Pape preteHen ry VII (voy . dans Rymer , Feeder a , t. XII, la bolle I nefl’

a bi l is Sedentis , pag . 294,

etla ba lle Roma nus memetome, pag . InnocentV III sn consacrantlanouvelle monarchie, partic ipa , comme le remarque justementM . B alz an i , à un des

plus mémorables événements de l’histoire d’

Angleterre. (Ar ch i v io del la Soci etàr oma n a d i Stor i a Patr ia

,1 879

,fasc . 1

, p. 1 75 , un'

ambasc iata inglese a Roma . )En rsconnaissance de cette faveur , Henry VII enveya à Reme l

’

ambassade so‘ennelle

dontpa r le ici B urchard, avec miss ion de remerc ier le Pape. Gui llaume Sel lyng , pr ieur

de l'

eglise de Canterbéry , pronom;a le discours d’

obédiencc , dontF . B acon a donné

l’

ana lyse (Hi stor y of King Hen r y VI I . London , 1 858 , t. VI , p. M . B alz an i l'

a

publié presque intégrd ement(p. 1 98 ) d’

après un mss . de la Cottonian library .‘

r . t. 17

258 JO HAS S IS B CRCHARDI , [M a i i i s-n

domo hospitati non fuerunt, ad sua hospitia soli cum suis famuli s

quitarunt.Episcopus Herfordiens is , qui religiosus estordin i s s . B enedicti

,

cquitavitin mantello de c iambellotto n igre longo s ine capuc io etcapucc ino , quia nullum capuc ium habebat; quem ipsum , cum de

novo ven i ret, porta re non perm is i . Habuitautem csppellum n igrum

in capite, utmor is est. Episcopi Dunelmensis etL ismorensis , quiajam antiqui in Urbe fuerunt, cquita runtin suis mantell is longisetcapuc i is transver si s etcapellis more solito . pr ior Cantua r iens i sin mantello n igre cum capuc io par ve etcappelle n igre . Al ios

omnes in suis ordi n i bus, pr imos duos inter quatuor prelatos pa lati i

a dexter ia eter steres Hispsn ie etJanuenses a s in istr i s , s ingulosal ios inter duos prelatos pa lati i , quia nullus ex ali is anti quis oratoribus in comitiva fuit, equita re fec i ; omn is alia facts suntmor esolito .

Fer ia sexta , 1 1 ma u, hora xx vel c i rca , per portam V i r ida r nintrarunttres ersteres seren iss im i regisWladisls i B ohem ie regis proobedientia SS . D . N . pepe prestanda . Pr imus eratmagn ificus D .

Putha de Ryz mbergD . in Ssvihovio , regn i B ohem ie supremus justitiar ius ; secundus magn ifi cus D . Johannes de Lobkwic z D . in Ha s

senstein tertius venerabi lis D . Paulus prepositus eccles ie Pragens isetejusdem eccles ie admini strator a sede apostolica deputatus ; quirecepl i sunta fam ili is B Bmorum . DD. ca rdinal ium etSS . D . N .

pape etassoc iati ad domum nevam retro M iner vam , juxta ecclesiam s . M ar c i , ubi hospita r i debebant, more consueto . Pr im i duecquitarunti nter quatuor prelatos palati i ,tertius inter unum prelatum palati i a dextr is , etersterem r egis Hungar ic a sin istr is . Al ia

omn ia mor e sol ito suntobservata .

Esdem dieR. in Chr isto P . D . Petrus de Vi ncentia cur ie causa

rum camer e apostol ice general is abbreviator per SS . D . N .

,de

consil io B Bmorum . DD . ca rdinal ium, ecclesie Cesenatensi nunc

paster is solatio destitute prefectus estin episcopum etpastorem .

Fer ia secunda, 1 4 ma i i in mane , hora consueta , in pr ima aula

palati i lentum estpublicum cons istor ium ,in que decem er ste res

seren i ssim i pr inc ipi s Henr ici Anglic etFr anc is r egis prestiteruntobedientiam debitamac sol itam etcon suetam SS . D. N . pepe,

more consueto. Feci eosdem ex sula secretar i i aule esmeram

Li i ..i 1 487] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 259

apostolicam assoc iare per novem prelatos palatn ,videl icet, quinque

a ssi stentes qui fueruntFlorentinus etArelatensi s a r chiepisc0pi ,

Aler iens is , Vulteranensi s , Dolensi s episcopi non ass istentesvero quatuor , a r ch iepiscoms Cusentinen si s ; Glandatensis , Cumanensis , Aur iensis episcopi ; al iorum novem singa l i habueruntasin istr is unum ex supr adictis . In introitu con si stor i i etali is loc is ,ub i due s imul i re non poterant, precedebata rchiepiscopus Florentinus , sequebatur ipsum episcopus Herfordiensis tum Arelatensisetposteum secundus or ator ; sic de al i is .

Perm iser am autem quod arch iepiscopus Cusentinensis , affi nisSS . D . N .

,secundum er sterem a ssocia ret; sed contr adix itepis

copus Aler iens is , dicens id esse officium ass istentium, pr 0pterea

assi stentes precedere deber e , etal ios , qui ob defectum assistentiumven i ssent, sequi proutetverum di cebat. S ic ‘

postass istentessupradictos habuitpr imum locum a rchi epi scopus Cusentinensi s ;sim il iter etepisc0pns Cumanensis postG landatensem ven it, l icetessetor ator duc is Mediolan i , quia ipsum ,

non uterste rem ,sed ut

episcowm tantum vocavi ; al i i veneruntsuo ordine , etobser vatasuntomn ia more consueto orationem fec itGui llelmus pr ior ecclesie Cantuar iensis , quintus in ordine oratorum presenta runtl iterasetmandatum regium sub pendenti sigillo ; l iter s pr ius , deindemandatum lectum fuit.Fer ia sexta , 1 8 ma i i in mane , in pr ima aula palatn fuitpubl icum

cons istor ium in quetres er steres i llustr issimi U ratislai regi s B ohem ie prestiteruntobedientiam solitam etdebitam proutantecessoressui B ohem ie reges prestiterantassoc iati fueruntdecem prelatisass istentibus more consueto ; presentaruntliteras regias creden

tiales etmandatum regium sub pendenti s igillo , que lecte fueruntpubl ics pr imo l itere , deindemandatum orationem fec itD. Paulus ,tertius orator , qui capucc ium in tr ansver sum portavittanquamsubdiaconus apost0 1icus , ex pr ivilegio eccles ie Pragensi s concesso

a sedes postol ica , cujus.

ecclesie prepositus omn ibus pontifical ibusins ign i is uti potest; facts responsione per SS . D . N . or ator i predicto ,

idem orator protestatus est, c itr a tamen prejudic ium cujus

cumque , quod election i roman i pontifi cie , seren i ss imus rex B ohea

mie inter esse deberetettamen pro elections Ser . Maxim il ian i

Romanorum regis non luissel vocatus suppl icabatpr0pterea quod

https://www.forgottenbooks.com/join

[M a l 1 487] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. se:

obviam , per medium millia re extra pontem ( I ) , senator cum

con servat0 r ibus etalus omn ibus offi c ial ibus etc ivibus r oman is ;

qui postquam i psum receperunt, antecesseruntextra ordinem ;

ord inatum en im er atquod sola fami lia duc i s suo ordine antecederetducem ,

in qua erantci rc iter cccnxxv ,omnes vestibus ad

genn ,ad dexteram pann i pavonati i obscur i quasi gr i sei , etad

sini stram n igr i , ante pectus formam bordon i etpanno rubeo

excisam habentes vestem . Ex sedem panno, sins forms , dux

vestem habebat.Inter pontem etportam predictam ,

receptus fuitdux a fami lus

B Bmorum . DD . cardinalium etor ator ibus regum Anglia , Hi s

pan ie , Neapol itan i , Hungar ic , Scotie etB ohem ie ac al iorum pr inc ipatuum , qui tum in Urbe erant, more consueto ; quorum al iqui

in latino ,alu in vulgar i ital ico suas oblationes fecerunt. S ingnl is

responditdux in ital ico h is verbis tantum dicens Gr an mercè a

M ons . m io Reverendiss imo. Etquia magna contentio eratinterHerfordiensem,

Dunelmensem etLismorensem episcopes ersteresi llustr issimi regis Anglic ex una etprotonotar ium de Medina oratorem regis Hispan iarum super prceedentia , SS . D . N . mandavitquod hodie pro receptions prefati duc is episcopi ven i rentetnonprotonota r ius predictus in vesper is autem ven i retprotonotar ius ,non epi scopi ; die ascension is epi scopi , non protonotar ius ; etsicdeinceps uno ven iente , al ia s remaneretextra capellam . Unde pre

dicti episcopi cum al i is suis collegis pr efatum ducem suo more

r sceperunt; postquos comes Tendills cum protonotar io de Medinapredicte ,

secum habentes ultr a centum podites hispanos armatos ,superveneruntregio nomine pro dicti ducis receptione ; quosvidentes prefati episcopi retrocesseruntpro scandalo evitandosic , ordine solito ad portam Popul i per ventum est, a qua non

longe famili a SS . D . N .,inter quos erantprelati xx im , eundem

ducem honor ifìce reeeperunt, protonota r io Medi olanense, Urbisgubernatore , pro omn ibus loquente .

Extra portam erantRRmi . DD . s . Angel i presbyter stAscan iusdiaconus

,ca rdinales , qui nomine collegi i dictum ducem receperhnt

hoc ordine . Appropinquante duce sd se , deposueruntpi leo et

1 . Voy . Muratori , Del le a nti ch ità E stens i . l . II, p. 253 .

2 52 JO RAXN IS B CRCHARDI,'

I n i HST

bi reta : dux etiam pileum deposuit. non bi rstum de velluto n igrequod habebatin capite ; quod eum cum repenere juberem respon

ditid facere non posso ex quo cardinales sua b ireta reponere

fec i :s ic etiam ca rdinales . bi retis cooperti . ducem ad or i s osculum

reeepe runt. Tum ,omn ibus tr ibus s ine csppellis stantibus . Bmus .

D. ca rdinal is s . Angel i expl ics v itse a collegio m i ssum esse pro

receptione v idelicet. ita l ico sermone lequene . Dux brevi ssimi:

verbis eodem sermone ipsisgratia s cgi l quo fac

'to . se cooper ientes ,medium ducem receperuntetusque ad pa latium associaverunt.Arch iepisc0pus vero B eneventanus etepimepus Cortonens is quicontinuo usque ad portam palati i sssoc is verantdur em etmediumtcnuerant, rotrocesserunt, etdepos itis mantell is etcappell is itineral ibus , accepem nthabitum condecentem etin suis loc is interalles prelatos Palati i cquita runt.Ven imus autem ad palatium equitantes a porta usque ad ec e

siam beste Ma r ie in V ia Iata rects via per pontem s . Angel i ad

pa latium hoc ordi ne pr imo fam i l ie ca rdina lium etcur ialium ,tumfam ilia duc is , postillas scutifer i Pape . deinde plures nobiles

magnates , quos dux de suis habebat, v idel icetAlbertus fraterduc is natural is , D . Cor r igi i , D . de Carpi , D . Theophi lus comes ,

Comes Joannes de B ojano etplures ali i , etcum e i s ersteres laic iregum , Francesch inus C i bo nepos Pape , ex fratr e soror is Papo

natus , senator,comes Tendills etomnes magnates ; ser vientes

armorum ,ca rdinales cum duce , gubernator Urb is cum al io prelato

palati i , arch iepi sc0pus B eneventanus cum al io pr elato pal ati i , asin istr is habens unum prelatum erste rem s ic deinceps , postprelatos erste res , iter continuaruntprelati palati i bin i etb in i , postillos a rchi episc0pi , episcopi , protonota r i i , abbates eubieulari i etal i itogati ersteres la ic i etcler ic i ; prelati cquita runtante ca rdinales ,utsupra d ix imus .

Hoc ordi ne perven imus ad palatium usque ad pa r vam cappellam

juxta cameram pa ramenti ubi expectavimus . Inter im SS . D . N . qui

in aula logis rum supra portam palatn cum cardinal i bus ducem

venientem viderat, ven itper hortum ad cameram par amenti cumca rdinali bus , ubi accepitstolam pulchram supra rochetum , sedens

in sede sua,etcardinales per c ir culum supra scabella sua se si

cons istor ium celebrarent. Vocatus estde inde dux , qui , pr eceden

[Mai 1 1 87] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 263

tibus nobis etc i rc iter octo or ator ibus legalibus la icis etca rdinales . Angeli , ac sequents ipsum cardinale Ascan io ,

tandem . ostiesecluse , ven itad esmeram papagall i , ubi , factis tr ibus in debitadistantia r everenti is , deposito cappello , bi reto tamen retente ,

accessitad pontifi cem cujus podem genuflexus , deinde manum ,

tum os oseulatus est, deinde iterum genuflexus se excusav itquodbirstum non deponeretquia non posset; volui etiam bujne rei

ver itatem perqui rere , etintellexi a suis, ipsum ducem in capitelesum ettonsum , quoddam c irottum habere valde deforme , ex quobi r stum deponere non posset. Jussitdeinde ponti fex ducam sur

gere etlocum ipsi da r i ; quem postRmum . D . Ascanium ultimumdiaconum cardinalem in scabello cardinalar i sedere fec i . Quam

pr imum dux camer am intraret, sur rexeruntomnes cardinales ,

stantes quousque duci locus datus essettuuc sederuntomnes cumduce etvocati suntnobiles duc is , qui sexaginta vel c irca fuerunt,omnes cathenas aureas ad collum habentes , qui singuli pedem

ponti fi ci s suntosculati ; quo facto ,sur rexeruntomnes cardinales

etSS . D . N . ordinavitquod RRmi . DD . s . Angel i etAscan ius predicti ipsum ducem usque ad esmeram suam s ibi in palatioparatam ,

que esse soletBmi camerar i i, assoc iarent, proutfactum est; ubi

in sec reta etultima , seu cubicular i parva camera , ipso duce

ib idem dimisso , soli cardinales sine duce ex ierunt, etad demossuas , una cum omn ibus al i is cardinal ibus , r edierunt. Sacr ista Papereprehensus fuita cardinal ibus quod pluviale etal ia paramentopontificis paraverat; c redo autem honestius fuisse , quod Papa i nstola ipsum receper itquam in pluvi ali , cum in consistor io non

vener itneque fuer itcons istor ium ,sed ca rdinales , tantum pro

honore pontificis , luer iul ibidem congregati , non pro consiator io

peragendo . O mnes aule pelati i ac ambo aule ante esmeram apos

tolicam etcamera ipsa cum ali is sequentibus tr ibus , perpulcrepar ate fueruntpana i s de ara z z o etali is pulch r is usque postrecessum duc is .

Die mer curu, seuqua rta ter ia ,23 man ,

vigi lia ascension is D.

N . JesuChr isti , hora consueta ,fueruntvespere papal es in capslla

magna palati i , Papa pr esente albi s pa ramentis ornato . Popa fecitoffi c iurn , proutin vesper is facer e consuev it; inter fuitetiam i llustr i ssimus Her cules Fer rar i s dux , qui sunde etredeundo ad cappel

https://www.forgottenbooks.com/join

[M a i 1 487] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 265

ub i Papa ascenditcathedram ,etportatus fuitad basil icam predic

tam more con sueto.

Ante ostium vero basi li co predicts genuflex i eraul nudi due c ivesB onon ienses , quorum alius ante plures menses eonfaloner ius

justitie c iv itati s B onon iensi s ex i stens , duos presbyteros , unumsecula rem ,

al iam r egularem ordin i s s . Francisc i capi fecitetproeorum del icto suspendi per suam sententiam ad hoc condemnatos .

SS . D . N ., pr0pterea cum da suo foro non fui ssent, ipsum officio

hujusmodi etomn i di gn itate pr ivavitetsuos offi c iales , quorumquatuor nuper pen itentiam in diete loco reeeperunt, excepto se

qui hoc mane secum erat, pen is condi gn is pun i ri fecit. Cir ca bosduos stabant, sacerdotalibus paramentis induti , omnes pen itentiar i ibasi l ica predicts , vi rgulas sive baculos in mani bustenentes , illospercutientes etpsalmum M iser er e mei Deus rec itantes usque ad

finem ; quo completo ,unus ex ipsi s pen itentiar i i s eos per verba

consueta admonuit;tum SS . D . N. prefato pen itenti pen itentiaminjunx itquod de bon i s sui s pr opr us fundare deberetin c ivitateBonon ie unam capellam etillam in unum beneficium etsufficienter pro uno presbytere dotare , qui singuli s diebus dominieis etfestivis in ipsa capella m issam celebraret; quam missam dictuspr imus c ivis a pr incipio usque ad finem genutlexus , candelem

ardentem in man ibus tenendo, audi re etill i interesse deberetacDeum pro an imsbus i llorum duorum presbyterorum quos , utprefertur , suspendi fecerat, rogare etorare ; quam pen itentiam idemacceptavit.Sur r exeruntambo etPapa , solito more, processi l ad majus

altare,ubi postfec itconfessionem ,

etal ia more solito suntehservata . Sermonem facturus eratD . Guillelmus JoestB rito , sc r iptorapostol icus ; tamen qui a non fuitintimatum cardinal ibus qui ser

monem facturus esset, Papa admi sitetvoluitquod non essetsermo,proutnon fuit. In fine m isse , non fueruntpubl icate indulgentie ,sed Papa cum regno in capite quem etiam hoc mane de camera adecclesiam portavit, processitper navem ultimam videl icetvultusSalvator i s nostr i qui ostensus est, deinde usque ad locum publ ics

benediction is ; Ca rdinales etprelati omnes fueruntin cappis sol iti ssine pa ramentis . Papa deditbenedi ctionem more sol ito

, etRRmi .DD . cardinales Senensi s in lati no sts . Georgi i in italicopublics runt

sea JO HANNIS B URCHARDI, [Jn 1n um_

plenar ias indulgentias per SS . D . N . populo concessas . SS . D . N .

hoc mandavitmihi quod candam pluv ial i s sui darem portandampr ior i ordini s s . Johann i s Hierosolymitan i , orator i regis Angl ie ,l icetconsuetum non essetquod mi l ites dicti vel cujusvi s ordinis ,sed laici tantum digui i llam portarent. Dedi igitur eidem candam

ejusmodi cum Papa ad pedes scalarum pelati i descendissetetadlocum benediction is predicts i ret.His diebus Illus . dux Fer rar iensis visitavitsingulos RRmos . DD.

cardinales in domibus habitationum snarum ; deinde RRmi . DD .

cardinales ali is diebus visitaruntipsum D . ducem .

Die jovis , 3 1 stultima ma i i , Bmus . D . cardinalis Ascan ius invi

la…vitprefatum Illus . ducem ad palatium Magl ioni tr ans Tiber imper quinque mil iar ia ab U rbe distans , stordinata fuitvenatio cer

verum in campo Merulo, ubi max ima multitude cur ialium conven it;interfueruntetiam pluros ex RRmi s . DD . cardinal ibus , videl icetParmensis , ds Sabell is , Columns etAscanius ; fuittamen un icus etsolus cervus captus etunus capr iolus .

Sabbato, 2 juni i , vigil ia Pentecostes , fueruntvespere papales i ncapello magna paleti i , Papa presents etparamenti s pretiosisornato . lnterfuitetiam i llustr i ssimus dux prefatus ; Papa fec itofficium etomn ia al ia facts suntmore consueto .

Domin ica,3 jun i i , festum Pentecostes , SS . D . N . , paratus par a

mentis rubeis pretiosis , ven itad basil icum s . Petr i more sol ito ;Bmus . D . cardinal is Andegavensi s fec itoffic ium etiam in pa ra

mentis rubeis . Cum cantores incepi ssentsecundum Alleluia , Papa ,

inter rupta lectur a Alleluia etevangc lu, ven itad faldistor ium ub i

geuutlex it, depos ita m itra ,etcantores inceperuntver sum Ve ni

san cte sp i r itus , quia Papa noluitipsum ver sum inc ipere prouther isero hymnum incepit, l icetin pr inc ipio vesperorum super eo

ipsum inter rogassem . Sermonem fec itR. P . D . Stephanus a rch iepisc0pus Patracen s is etpublicavitindulgentias septem armorum ettotidem quadragen arum quas Papa concess itpresentibus . Al ia

omn ia more consueto suntobser va la .

Fer ia secunda,4 jua n . etfar iatc rtia , 5 junu, non fuitcapello ;

sed eademter ia tertia,ante diem

,c i rca horam vu prefatus i llus

tr issimus dux recessitab Urbe , Fer r ar iam r editurus per Ma rchiametRomandiolam ; ipsum assoc ia runt

,da mandato Pape , R. P . D .

[Juîn 1 1 87] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 267

Laurentius a rchiepisc0pus B eneventanus etChr istophorus epi sco

pus Cortonens is etB a rtholomeus ar chipr esbyter V ignole cubicu

lar ius Pape ad prepa randa hospitia etprovidendum de expensis .

Nullus cardinal is ipsum ducem in recessa suo assoc iavit.Sabbato , 9 juni i , vigil ia Tr in itatis , fueruntvesper e papales in

capella magna , Papa albis parato etpresente , qui fecitoffic iummore consueto , et, da mandato Pape, non fuitfacts commemoratiods domin iea .

Domin ica ,1 0 junn , festum sacratissime Tr in itati s , Rmus . D.

ca rdinal is Pa rmensis fecitoffic ium in capella magna , Papa presente etalbis paramenti s or nato . Dicta tantum fuituna oratio

,et

nulla facts commemoratio de domin iea . Sermonem fec itfraterAdam B arbatius ordin is heremitarum s . Augustin i . Al ia omnia

obser vats suntmore consueto.

Remansi hoc mane in prandio cum cubicular ius secretis SS . D .

N . , quo pereoto , SS . D . N . voluita me intelliger s ordinem ehser

y a lum in precedenti anno inter offic iales etprocess ionem corpor is

Ch‘

r isti . Quo si bi lecto ,mandav ituts imul essem cum RR. Aler iens i

etTor nacensi epi scopis a l D . Falcone protonotar io de S in ibaldis ,qui arcessitis sd se official ibus contendentibus , uti llorum causes

intelligerentetconcordarent; feci igitur schedulam quam magi str ecur sorum dedi offic ialibus intimandam , que registrata estl ibro Aceremon iarum ,

Fer ia secunda ,1 1 junu

,hor a xv…in palatio apostol ico

apud s . Petrum in camera sol ite residentie R. P . D . episcopi

Tornaeensis ejusdem palati i magistr i domus , coram s edem etAler iensi epi sc0p0 ac pr otonotar io de S in ibaldis , comparueruntA. de Urbino etL . de

i

San cto Geminiano abbreviatores de par comajor i

,nom ine abbrev iatorum de diete par co Antonius audi

tor,B . de B runo etG .

”de Condulmar io scr ipt0 r s s pen itentia

r ie, nomine scr iptorum pen itentiar ie , N . Salmeron , Johannes

Ma rtell i etJohannes U r lhega , procurator es audientie contradictarum ,

nomine procuratorum ejusdem audientie , Vincentiusde G iochi s

,Johannes Fer rera etJohannes Coppi s sol ic itatores

l iterarum apostol icarum , nomine sol ic itatorum earumdem l iter arum

,Johannes N . Pugnolus de Castil ions etPaulus de Regio

notar i i rote , nomine offici i notar iorum rote ,etJohannes Gul

https://www.forgottenbooks.com/join

[Juin 148'

l ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. . 269

pr iv ilegiatum se ipsos suas l iter as etiam al iqualem gratiam con

cernentes s ine stipulationo expedi re posse , quod i ll is non l iceret,etpluros al ias rationes indux it. Item D . Pugnolus pro offic io

i mtar iorum di xitcontr a sol ic itatores , ipsorum no lar iorum offic ium

non vile sed digh i ssimum esse etper omn ia necessa r ium , pr 0ptereaprefer r i dehors etsol ic itator ibus etprocurator ihus pen itentiar ie ;etistorum etsol icitatorum officium nul lius rsputation i s ex istere ;nam officium dignum etreputatum solum dati v i r is approhatis ,idoneis , sed inter ipsos sol ic itatores esse infantes , pueros , la icos ,mechan icos , fahros , sa rtores , collatar ios etplur ium a rtium mechan icarum artificos , ex quo dign itas offici i pereptimo cognosc i posset.Ex adver se J . Guillermin i procurator penitentia r ie dixitoffic inm

procuraterum pen itentiar ie antiquius otdignius esse officio notar iorum rote otpr ius institutum ; pr 0pterea preferendum . Etproduxitunum instrumentum mandati super precedentia factiper D . B . episc0pnm C ivitatis Castell i , quod registrav i in l ibroA ceremon iarum , Contentio enim eratinter officia scr iptorumapestel icerum otabbrev iatorum do par co major s ; item interabbreviatores do parco majors etscriptores pen itentiar ie, interprocuratores etsol ic itatores l itera rum apostol ica rum ; item interprocuratores penitentia r ie nota r iosquo rote etsol ic itatores prédictos hos offic iales , collectores plumbi , etcler icos r egistr i supplicationum

, sive al iquos ex predictis , preceder e pr etendobant, sed

non compa ruerunt, l icetfuer intvocati omnes supradicti perpr efatos commissa r ies .

Auditis omn ibus , responderuntips i commissaru se audita SS .

D . N r efer re vol le etpartes ipsos de voluntate SS . D. N . postmodumcertifica re sic recossoruntomnes .

Fer iatertia , 1 2 jun i i , SS . D . N . decrev itquod in processionecorpor is Chr isti proximo futur i officiales romane cur ie etSanctitatis suo i re dehor s juxtatempus insti lutioni s officiorum snorum ,

v idel icetqui pr imo instituti in dignior i loco vadantquod voluitD .

Aler iensi s s ingul ia officiorum prelatis intimare . Sed cum intellex issetex hujusmodi intimstione SS . D . N . molestias etquer elasmultas eventuras , acquievitquod non intima retur usque ad mane

procession is , cum processio ipsa per Rmum . D . camera r ium ordi

naretur si e factum ost.

270 JO HANN IS B URCHARDI, [Joinwm

Fer ia quarta , 1 3 junu,v igilia corpor is Chr isti , in mano, dedi

schedulam magistre cur sorum intimstion is fionde offic ial ihus

romane cur ie quod c ras ven iantad processionem sub pena ethorsproutin illa continetur que r egistrata estin l ibro pr imo ceremo

n iarum manumea scr ipt0 ,

Eodem die,fueruntvesper e papales in capello magna pa latn

apud s . Petrum, Papa presente etofficium fac iente moro consueto .

Fer ia quinta,festum corpor is Chr isti , 1 4 juni i , in mano, hora rx

vel c i rca , SS . D . N . paratus omn ibus paramenti s albi s , ven itadpa r vam espollam ,

ubi super alta r i para lum eratsacramentum perpa r vam portam videl icetque ad secundam aulam r espondet. Antealta re , depos ita m itra ,

orav itin faldi stor io , sur rexitetstan s s inem itr a imposuitincensum in ambo thur ibulo, m in istrante B rno . D .

ca rdinale Mediolanen s i pr iore presbyterorum ca rdina l ium novion

lam cum gen ibus Ilex is . In gradualta r is incen savitsacr amentum ;quo incensate ,

impos ita fuitper diaconos cardinales ad collum

pontifiei s mappula eta l is pa r va mappula pedi tabernacul i in quesacr amentum eratc i rcumvolutum per Rmum . D . cardinalem

Senensem qui statim pontifici genuflexo deditsacramentum quodPapa portavit, detecto capite , usque extr a espollam ubi eccepi i

b i r stum etascenditsedem suam in qua porta r i soletinfer ius ad

pedes scalarum ub i ca rdinales equitare solentimposita fuitmitrapontific i . Inter im ordinata fuitprocess io extra portam pr imam

palati i per Rmum . D . ca rdinalem camerar ium etme etRmam .

dom inationem suam,seu me suo nom ine mandatum utqui sque

suo loco incederetsub pena quinque ducatorum .

Hoe autem ordine ineedebantP r imo

,collector es plumbi sol ic itarum l iterarum apostol icarum ,

notar i i auditorum r ote, procuratores pen itentia r ie , procuratores

eontr adieta rum,scr iptores pen itentiar ie , abbreviatores de pr ima

v isura etpar co m inor i , scr iptores apostol ic i , magistr i utr iusqueregistr i , abbreviatores de parco major s ,

bullatores ,magistr i

plumbi , procuratores ordinum , procuratores pr incipum ,sec retar i i

etadvocati m ixtim, eub ieula r i i extra camer am ,

ersteres pr inc ipumetbarones , cantor es , acolythi s ine coreis , cler ici camer e ,

auditoresrote

,due acol yth i cum eandelabr is

,diacon i cum c ruce quam

medius ipsorum portet, pen itentiar i i , abbates , episcopi , a r chi epis

[Jui 0 1 4371 RERUM URBANARUM CO MMENT-AR“. 271

cepi , oratores prelati pa rati , a ssistentes Pape parati , di aconi ,presbyter i , episcopi ca rdinales ,

due cardinales diacon i Papeass istentes , scuti fer i Pape cum intortic i i s , due acolythi cum duobuseandelab r is , Papa sub baldach ino, auditor de mitra inter sec retar ium etcubicula r ium sec retum , protonota r i i , generales ordinum ,

lega l i omnes , etl ieetex decreto SS . D . N . abbreviatores de pr imav is ione etpar co m inor i nota r ios auditorum rote pr ecedere debebant

, cum nota r i is pr ius instituti s int; tamen quia B mus . D .

camera rius , cui pr imum hoc mane schedulam ordination is hujusmodi dedi , cum si bi indeeens videretur tanti offic i i v i ros in infimo

i re dehors , ex eo quis i nter notar ios ipsos etomnes sequentesnulla essetcontentio , obtinuita SS . D . N . grati am quod abb revia

tores hujusmodi v ientproutiverunt, immediateposteontradieta rumprocur atores etsc r iptores pen itentiar ie.

Processio hujusmodi venitusque ad castrum s . Angel i per v iam

la rgam etper al iam ,v idel icetviam sonetam rever ss estusque

ad bas il icam s . Petr i . Inter im do mandato SS . DD . N .,man

davi s ingulorum offi c iorum official ibus pr imulibus infraser iptisvidel icetquod sub pena quinquaginta ducatorum debeantpertotum diem erastinum consignasse Rmo . D . camerar io schedulam

omn ium per sona rum seu official ium sui offici i in processiohehujusmodi presentium etqui ab i lla absentes fuerunt, videl icetD .

N icolao B rogeon , pro pa r co major s D . Augustine de Urbino rescr ihendar io , pro sc r iptor ihus apostolic is ; D . Goro Seraph ine , pr o

sc r iptor ihus pen itentiar ie ; D . N icolao , de pr ima visione etpa rcominor i D . N icolao Salmeron pro procurator ihus eontradieta rum ,

D . Joh . de M adi i s pro abbr eviator i bus de pr ima v is ione etparcomajor i D . Johann i Vendersa , pro procurator ihus pen itentiar ie ;D . Johann i Hagencher , pro nota r i is palati i sive auditorum rote ;D . Vincentia de G iochi s , pro solicitator ibus literarum apostol icarum ; etD . Dom in ico de Attavanti i

, pro collector ibus plumbi inbasil ica s . Petr i .SS . D . N .

,ante alta re majus

,dedittaber naculum cum sacra

‘

mento B rno . D . cardinal i Senens i qui i llud posuitin medium alta r issopra grads llum per sac r istam ad hoc ordi natum tum imposuitincensum SS . D . N . in uno ex thur ibul is , m in i strante naviculam

Rmo . D . ca rdinal e s . Angoli , etgenutlexus in pr imo gradualta r is

https://www.forgottenbooks.com/join

[O ctob re 1 487] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 273

Ca rola C ipr ì regina , cujus corpus eadem die c i r ca horam xxu

assoc iatum fuitper prelatos etfam il ias SS . D . N . etB Bmorum .

DD. cardinal ium ,ex domo predicts usque ad bas il icam s . Petr i in

qua non longo capello sanctorum Andree etGr egor ii in Vaticanosepulturetr aditum . Requiescatin pace an imo ojus .

Fer iatertia , 3 1 etultima juln , parotis pr ius pro exequn s neces

sar i is etfacto castro dolor i s in forma consueta latitudin is pedumxvur etlongitudin is pedum x x nn , affix is a rm i s per naves Vatican i ,in capellos . Georgi i , in basil ica s . Petr i celebrata fuitm issa proexequi is bone memor ie Carole Cipr ì regine ; interfus runtRRmi .DD . ca rdinales vicecancellar ius , M ediolanensi s , Portugalen sis ,Rechanotensi s , de Comitibus , Pa rmensis, s . Georgi i , de Sabelli s ,

Columns , de Ursin is etAscanius ; dota fueruntintortic ia cardina

l ibus ; prelatis etal i is facnle satis grosse, moro consueto . M issam

colebravitR. P . D . Leonollus epi s00pus Tragur iens is , v icar ius

diete basil ico. Sermonem fecitquidam frater ordin i s predicotorum .

Absolutionem postmissam feceruntRR. PP . DD . Thomas , N .

Ch r istophorus Cortonensi s , Franc iscus Vultcr ronus etJohannesTornaeensis episcopi una cum Tragur iensi qui celebraver at. Castrum dolor is cum lecto subtus more solito parato positum fuitextra espollam s . Georgi i predicti , non longe ob ea , cann istr i busvel quatuor in Vaticano, ethac diotantum facto suntexequie. Al ia

facto suntmore consueto . Ad elevationcm sac ramenti pro mi ssadata suntintorticia oc io .

Fer ia quinta ,4 octobr is , festum s . Franc isc i , SS . D . N . equitavit

ad ecclesiam s . Francisci in Transtiber im an autem ibidem m issointer fuit, uescio .

Fer ia quinta,1 1 octobr is , SS . D. N . in mano cquitavitad eccle

siam beate Mar ie de Populo , in qua R. P . D . Petrus episcopus

U rgellensis colebrav itm issam in laudem Dei pro v ictor iaper regemHispan ie habita contra Grana lom .

M isso interfuitSS . D . N . pontifical itor indutus etRRmi . DD .

obsèques solen.nelles . Ses restes furenttransportés dans une des cryptes duVatican ,

sur le c intrs de laquelle se litl’

inseription suivante

IIIC HUM ] EXISTUNT SEPULCHRA CARD. STEPHAN ] NARNI

E l‘

CARO L:E REG lN/E HIERUSALEM CIPRI E l‘

ARMEN IAB.

Voy . dans Rinaldi ,t. XXX . p. 144, la note da Man si .T o

JO HANN IS B L'

RCHARDI , 1 8 7

ca rdi na les . Fin ita m i ssa . SS . D . incepitTc Drum lauda»…quo d cantores prosecuti suntad finem . B eindo SS . D . N . dixi !

vers ieulos etin fi ne orationem . qua lem autem etquam n esc io , quia

soc ius meus qui interfuitr efer re uese iv it. Quibus di ctis , r edi itadpa latium suum apud s . Petrum .

Fer ia quarta etultima ectohri s . c i rca horam n m de Argentinaredi i ad E rbow.

Ha rlem die fuem ntmutatio cappa rum etvespere papa les incapello pa lati i apud s . Petrum ,

quibus SS . D. N . interfuitetfecitoffic ium more consueto . Fuitv igil ia O mn ium Sanctorum .

Fer ia quinta . I novembr i s , festum omn ium sanctorum , SS . D.

N ven itad ba si licam apostolomm ubi a lta r i majors misso etsermon i intc rfuit. M i ssam colebravitB mus . D . Johannes ca rdinalis

Mediola nensis , sermonem fec it…Eodem di e , c i rca horam xx x. SS . D . precedentibus c ruce et

ca rdina libus , indutus cappa rosacea s ine m itra , ven itad espollam .

Epi scopi a ss i stentes prctor consuetudinem ethonas ceremon ias ac

contra voluntatem meam ad per suasionem epi scopi Aler iensis

eorum diacon i,veneruntad espollam in mantelli s cum candis ,

a liqui ex eis longi s etper ter ram postsetrahentibus ad quatuorvel quinque polm0 s , capuc io inversa non in modum cubicula r io

rum sed in capite cum corn i bus , utponti fex aliquando hoctemporeetin matutin is tencbra rum porta re solet, habentes . Ar chiepis

copus Florentinus pr imus assistons , utprefertur , indutus , portavitomnes fimbr ia s cappe pontific is a retro simul collectos . Dietesuntin capello vespe re , deinde vigil ie mortuorum ,

moro solito .

In l ina vesper orum , pontifex dix itP ater , ver sieulos etor ationemF idelium Deus omn ium etc . ; quo dieta , per er rorem meum ,

ubi

di ceredebobotRequiem eter n am etc ., dix itDom inus vobiscum . Quod

even itm ih i ex eo quod in l ibro Pape n ihil de hoc notatum est,etiam quia propter fatuitatem episcopi Aler iensis predicti commotus omn ino fui . In fine vero matul in i

, precavi omn ia al ia

obser va i s suntmore con sueto .

Fer i a sexta , 2 novembr i s , commemoratio omn ium defunctorum ,

SS . D . N . indutus am ictu, alba , cingule , stola violaceo ,cappa de

sca r lato, uther i sero , ven itad espollam magoam ubi inter fuitte l i

mi sso. Non fuitfacts reverentia a cardinali bus . Ca rdinales assi ste

[Novembre 1 487] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 275

runt, ° duo diacon i tantum . P r ior ver o presbyterorum ca rdinal ium

vocatus ad min i str sndam naviculam pro impositione incensi proincensatione oblation i s

, postoffertor ium min i strav itnavi culampontific i tum redi itad locum suum i nter al ios et, i ncen sato altar ietcelebrante , iterum vocatus incensavitpontificem etse insensatoad locum suum inter al ios ca rdinales redi it. Bmus . D . Georgius

ca rdinal is U lixbonensis colebravitmissam . Di aconus ad evange

l ium peti itbenedictionem a pontifico etobtinuitper er rorem

meum ,quam non debobotpotere . Nullus tamen hunc er rorem

notav it. SS . D . N . postm issam ,in coppa predicts , fecitabsolutio

nem consuetom . Assistentes qui her i sero postvesper i s etmatutinisin mantell is etcopucus utsupra venerant, impudenter hoc manefatuo redi eruntin e isdem sedem modo

,ejusdem Aler ien s is veno

rahi li s patr is jussi ons , qui pontificem in mantello etcapucio inver sogr adientem se numquam vidisse dix iteta Pi i pope secunditemporecur ialem ceremon ia rum longe nobis per itiorem magistrum fere

fimb r ias omnes cappe Pontific is a retro s imul collectos intrandoespollam stredeundo ex eadem portav itarchiepi300pus Florentinus

, pr imus assistons , monstruoso, utsupra , indutus . O mn ia al ia

acts suntordine consueto .

Sabbato , 1 0 mensis novembr is , fuitfacto pr oclamatiopubl ico perU rbem quod deinceps grossi fiorentin i pondus non habentes nonrec ipiantur vel oxpondantur ; pondus autem habentes quatuorquatrenos cum dim idio etnon magis valcaul etplura al ia .

Fer iatertia mens is novembr is , hora xxuvel c irca , per portamV i r ida r ii intravitU rbem M agdalena fil ia Laurenti i de M edic is civisFlorentiui , que al ias nupta estFranc i sco Cibo SS . D . N . pope fil iti ;#rnepoti nuncupato cum matre sua etmultis mul ier i bus etfami-ìlia r ibus , que extra portam per medicos passus recepto fuitpertresseu quatuor prelatos palati i etal iquos ox orator ibus , associatausque ad domum prefati Franc isc i in Burgo s . Petr i pos itam ,

quam al ias inhab itavitD . Anton ius de Forol ivio camere apostol icoclor ions , hoc ordine pr imum cquitaruntfam il ie prelatorum otoratorum predicterum ,

deinde familia spense . Tum Franci scusC ibo spon sus , medius inter Petrum Laurenti i fratrem spense a

1 . Per égard pour le sa int-Père . O n connait. l’adage F i l i i pr esbyter orum n epotesvoca ntur . Voy . Mar ini , G l i a r chiatr i Pontifici i ,t. I , p. 22 1

https://www.forgottenbooks.com/join

[Décsmhrc 1M’I] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 277

Pape , in hujusmodi oratorum receptione ets imil i squitatione , debentprecedere e rsteres novos intrantes etnon assoc ia re vel non

s ssociar i . Item orator regis Ferdinandi , cum portam U rbis essemusintratur i , recessitetnoluitampl ius in comitiva hujusmodi equita re .

Sabbato , die 24 mensis novembr is , hora xx vol c i rca , omnes

ca rdinales in Urbe presentes , de mandato SS . D . N . pope ,vene

runtpalatium ; quibus una cum SS . D . N . in camera papaga ll i

congregatis , veneruntdue ersteres predicti , qui i bidem a SS . D .

N . consist0 r ial iter , secreto tamen ,recepti suntet, propter quod

missi essent, general iter exposuerunt; quo facto , r ecossoruntomnes ca rdinales in U rbe presentes de mandato SS . D . N . pops ,

dimissis ibidem orator ibuspredictis . Hujusmodi roceptio,utaudivi ,multis displ ieuit, cum inhoncstum etinconven iens videretur etesset, nullum nostrum ad r eceptionem hujusmodi advocatumfuisse sul intor fuisse ; sed sine nobis facto est.Fer ia sexta , 30 novembr is , foste s . Andre apostol i , SS . D . N .

par atus or namentis rubeis ven itad basilicam s . Petr i , ubi cumcardinalibus , in capello s . Georgi i inter fuitm isso solemn i quamcoleb rav itR. P . D . Petrus Paulus epi sc0pns s . Agate dieta fuittantum una oratio ; postm issam , non suntdate neque publicateindulgentie , l iceti llos a Papa peti issem . Visum en im estita fier i

Hmo . D . ca rdinali Senensi ; non fuitsermo. Sed , m issa fin ita ,ascenditsupr a alta re si ve c ibor ium qui coleb ravora l et

, dotabenedictione per Papam ,

ostenditcaputs . Andree apostol i deindePapa r edi itad cameram .

Dom in ica pr ima adventus , 2 decembr i s , SS . D : N .,

suola , ven itad espollam majorem ubi interfuitm isso qbravitRmus . D . Rsynaldus a rch iepisc0pus Florentinuepisc0porum assistentium Pape . Dixitquatuor er stion ss pr imam ,

de dom in iea sub sua conclusione secundam, Deus gui de beate

M ar ie,etc . ; tertiam , contra paganes ; quartam , pro Popa . Sermo

nem fec itfrate. r Mar ianus de V iterbio ordin is predicatorum . Al ia

omn ia obser vato suntmore sol ito .

Fer ia quinta , 6 decembr is , festum s . N icolai episcopi , SS . D . N .

ven itad parvam espol lam in cucul lo sive manto rubeo supra

rochetum fimhr ias simul col lectos portav itepisc0pns Aler iensi spr imus assistentium , missam publ icam auditurus , quam celebr a

273 JO HANN IS B URCHARDI, … ne usa

vitD . Thomas diaconus capello. Evangel ium dix itD . Anton iusTrehianus subdiaconus capello etepistolam Demetr ius , omnes

sacr is vestibus parati . Inter fueruntdue cardinales,

v idelicetU lixbonensis etRechanotensis etprelati quampluros . Papa , postquam intravitespollam , genuflexus in faldistor io , ante med iumalta r i s oravit, tum sur rex it, stD . Thema a s in istr is s ibi assi s

tente , fec itconfessionem ; qua cum eo usque ad finem dieta ,

Papa reseditin sede ad dexteram altar is sibi par ata . D . Thomas

ascenditad alta re : non fuitincensatum altare in pr incipio m isso,ad evangel ium non fueruntportato lumina r ia , neque incensum .

Subdiaeonus etdiaconus pro epistola etevangelio non fueruntpodem pontific is esentati . Fin ito evangel io , por rox i librum evan

gel iorum ca rdinal i U l ixbonensi , qui eum portav itosculandumpontific i . Postoblationem fuiti ncen satum alta re , Papa etal i iomnes . Ad impositioncm incensi , prefatus cardinal is m in istravitnoviculam ,

incensavitPapo ; deinde ,cum D. Thomas incensa

rotur , seme] fuitductum thur ibulum ad elevationcm fuitincensatum sacramentum etsubdiaconustenuitpa lenam more sol ito .

PostAgnus Dei , accepi pacem in instrumento a D . Thema etpor rex i predicto ca rdinali qui eam deditpontific i , deinde dedica rdi nal ibus cum al i is omn ibus non singillatim , sed cujuslibetordini s dignior i qui postea ore deditsoc i is . Papa per totem m i ssam

habuitanto se librum‘

missa lem super faldi stor io anto ipsum pa rato ,

in que in sedem loco genutlex itad elevationem , propositotamensibi pr ius scabello ,

etmansitgenutlexus usque ad Agnus D ei .

_ ,

Epi 800pus Aler iensis otprotonota r ius do Sermoneta ass istentes

*manseruntad sin istr am Pape sedendo supra par vum gradum interaltare etpontificem (super iorem tamen gradum ,

si due sunt) .Aler iensi stantumtempore opportuno m in istrabstPape candelam

,

cum dixerati ntroitum etal ia : postm issam , Pops deditbenedictionem more sol ito etnon indulgentias . Cum Papa bonodiceret,Al er iensi s a dextr is etprotonota r ius a sin istr is elevaruntman lumsuper brach ia pontific is , pro quo eos roprehondi , cum non siteorumofficium man lum vol pluvialetangero n isi a fimbr i i s i llud autemoffic ium estcardinalium assistentium sedman lum non estepus eleva re neque con suetum cum s itlevis pender is , secus estin pluv ial i .Antequam Papa dar etbenedictionem ,

socius meus amovitfaldisto

[Déeemb ro 1487] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 279

r ium etr eposuiti llud anto medium alta r i s . deinde r cdntad cameram , portantefimhr ias epi sc0poAl er iensi utsupra . Ante evangel iumdiaconus accepitbenedictionem a Papa more sol ito otante orationem Deus gui Immune , etc .

,Papa benedix itaquam more consueto.

Sabbato ,8 decembr is , festum Conception is beate Ma r ie vi rgin is ,

paratus mor s sol ito ,utsuma , Papa ven itad magoam espollam ubi

inter fuitm i sso solemn i quam coleb ravitR. P . D . Johannes episco

pus Tor nacensis cum diacono etsubdiacono etassistente , sacr isvsstibus pa rotis . In hac m i ssa , omn ia fueruntobser va i s utsupr a indio s . N icola i , exceplo quod altare fuiti ncensatum in pr inc ipio

m isso etcelebrans etPapa more consueto. Ad evangelium paratasuntluminar ia etincensum . Papatamen postevangelium non fuitincensatus er rore meo

,quia i llo capellanus thur ibulum tenens

recesse ratantetempus cumthur ibulo .

PostAgnus Dei , ca rdinal is non accepitpacem a celebr ante portandam pontifici de altar i , sed per instrumentum dedite i utsupra ,

quia hoc magi s v idetur conven i re , cum Papa non s itin eminentisede etnon habeatassi stentes quibus pacem commun icetutinm iss is solemnibus etpontificaliter parato fier i solet. Alia observatosuntutsupra , except0 quod ad benedi ctionem ass istentes non

tenueruntmantum pontifici ; qui etiam ,data benedictione , non

deditindulgentias .

Dominica secunda adventus , 9 decembr is , R . P . D . ar ch iepis

c0pus Arelatensi s ass istens Pape dix itm i ssam solemnem in magna

capello , Papa presente . Dix itpostorationem dici tres al ias , utinpr ima dom in iea , etal ia omn ia more sol ito suntobservato. Sermo

nem fec itprocurator ordin is minorum .

Dominica ter l ia adventus , 1 6 decembr is , Bmus . D. JohannesJacobus cardinalis Parmen sis eelebr avitmi ssam in magno capello ,Papa pr esento. Dix itquatuor orationes utin al i i s precedenti busduobus dom in ieis . M in istr i us i suntdalmatiea ettunicella . Sermo

nem fec itfrater Ma r isnus de Gonnaz z ano ordin i s heremitarum s .

Augustin i qui ex inde , quia optime dix it, ab omn ibus landsm repor

lavit. Al ia omn ia observato suntmore consueto .

Dom in ica quarta adventus , 23 decembr is , R. P . D . Hen r icus

episc0pns Csmeracons is , qui elaps is panc is diebus ven itsive redi itde Hierusslem , coleb ravitm issam solemnem in magna capello

https://www.forgottenbooks.com/join

[Déeemb ro 1 487] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 281

solito suntobservats . Pr imam loctionem dixi ego ; secundam , D .

Apollon ius de Valontin is acolythus ;tertiam , D. Egora rdus Durcop

auditor rote ; quartam ,Bmus . D . presbyter cardinal is ; D . J .

Gerenes cler icus camere ; sextam , D . Mattheus C ibo subdiaconus

Pape ; septimam , cardinalis s . Georgi i ; octavom , cardinal is Senen

s is ; nonam ,Papa , qui deinde, prointonante s ibi D . Mattheo Cibo

subdiacono in coppa , intonavitTe Deum laudamus quo fin ito etdieta per eum orations , descenditdo sede ad planum sol ii , ubi ,

deposita cappa , accepitpluviale etmitram etdescenditad locumconsuetum ubi cum card inale Rechanotense eelebraturo dix itconfessionem ; etal ia omn ia more sol ito suntobservato proutinceremonial i . Interfuerunthi s offici i s novem cardinales , videlicetAndegavensis , s . Clementi s , Rechanotensis , Parmensis , Senensis ,s . Georgii , Sabell is , Columns , Ur sin i s . Finito missa , Papa deditbenedictionem etnon indulgentias , deinde redi itad cameram .

Secundam m issam colebravitsacr ista ceremon i is consuetis incantu. Non habuitassistentes neque capellanos , preter cler icos

campanar ios duos etD . Augustinum Fer rer ium . Bmus . D . cor

dinalis do Sabellis interfuithuic misso, stans in loco diaconorumcardinalium qui postoblata etcelebrantem solus fuitincensatus etpostAgnus Dei solus habuitpacem , por r igente illam sibi diacono

cum ore , qui in locum sive ob defectum assistentis i llam a cele

brante accepitomn ia alia suntcelebrata proutin ceremon iali

ordinantur .

Tertiam m issam eelebr avitSS . D . N .

°

in basi l ica s. Petr i quoven itpr oeessionaliter , prelatis etca rdinal ibus pa rotis otpresentihus more sol ito . Cum prelati sanctitati suo reverentiam faeer ent,Sanctitas sua manumtenens sub pluviali illudprohuitprelati s osculoadum ,

quod notaruntcardinales s . Mar c i ets . Mar ie in Portionetmo pr 0pterea reprehenderunt, dicendo quod cardinal ibus tantum Papa por r igere debeatmanum dextram osculandam , prelativero oscular i debeantpluviale super genn dextrum , absque eo

quod Papa i llud eis por r igat, quod estverum : respondi autem pontifici placuisse i la facere . Per ord inationem meam aquam pro

lavandis man ibus Papemin istrorunt, pr imo , orator Florentinorum ;secundo , orator Venetorum ; tertio , orator regis Ferdinandi ;quarto

,dispotus Mor se ol im imperator constantin0pol itanus .

282 JO HANN IS B URCHARDI, [Déeembro un ]

F in ita mi ssa , Papa deditbenedictionem etindulgentiam plenar iamquam publ icavitca rdinal is Senens is , qui evangelium cantaveratinm issa ,

quia v icar ius qui osti l itpontific i in m issa etpr 0pterea illampublica re dehuerat, noluiteam publ icare. Deinde Papa dixitevangel ium s . Johann is In pr incipio er atVer bum ,

etc ., etmal o, cum

dictum fuer itin m issa ; sed dehuitdicere evangelium secunde

mi sso . Inter im ca rdinales etprelati deposueruntparamento etacceporuntcappas . Postea ostensus fuitvultus sanctus pretercon suetudinem . Quo viso

,Papa redi itad pal atium . Al ia omn ia

ordinata etobser vats suntjuxta ordinationem coremon iol is pre

terea i idem due ca rdinales supradicti videntestres ultimos presbyteros cardinales qui SS . D . N . ad confessionem euntem r eceperunteteum pr imo in ore deinde i n pectore oscular i

,me iterum repro

henderuntdicentes quod pr ius debebantoscular i crucem pal l i i in

pectore pendentem ,deinde Papam in ore ; respondi quod non

c rucem pall i i , sed pectus , juxta omn ium ceremon iarum nostroruml ibrorum ordinationem oscula r i ; que es s itdign ius , pr0ptereapr imo osculandum . Cardinales vero i n sua epin ione persistentes ,dixeruntlibros non ad litoram sed ad sen sum intell igi dehore ,pr0pterea c rucem palli i que ante pectus est

, potins quam pectus ,esse osculandam .

Hor i , in vesper i s , SS . D . N . assumpsitin assistentes suos ac alusassistentibus aggregavi l RR. PP . Hen r icum de B orgis epi sc0pnm

Camoracen sem ,otHieronymum de Comitibus episcopum M as

sensem , quibus ad statim tum de mandato Sanctitatis suo interal ios assistentes in eisdem vesper i s locum dedi .

Fer ia quarta , 26 decembr is , festum s . Stephan i protomartyr is ,Bmus . D. ca rdinal is Mediolanensi s colebr avitm i ssam solemnem

in capello major s , Papa etcardinal ibus prosentibus , more solito .

Sermonem fec itD . Petrus M a rtins , caudata r ius Bmi . D . cardina li s

s . Georgi i .

Fer ia quinta,27 decembr i s , festum s . Johann is evangel iste ,

Bmus . D . cardinalis s . Clementis par otis ornamentis alb is . cele

bravitmissam solemnem in capello. majors palati i , Papa etca rdinal ibus prosentibus mor e consueto . Sermonem fec itquidamh ispanus presbyter secula r i s .

l . Voy . Ughelli , t. Il l , col . 725 .

[Janv ier 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 283

Fer ia secunda , 3 1 decembr is , fueruntvespere solemnes in

capello major s palati i , quibus SS . D. N . or namentis a lb is paratuscum ca rdinal ibus inter fuitetincepitvesper as , ac a lis observatosuntmore consueto . Quibus fin iti s

,officiales novi Urbis publ icati

suntqui prestiteruntjuramento fidelitatis moro solito .

’

Deinde SS .

D . N . rediitad cameram .

MCCCCLXXXV III .

Fer iatertia ,1 mensis januarn ,

Bmus . D . ca rdinal is U l ixbonensis

sive Pe rtugaleusi s colebravitmissam solemnem in capello major s

palati i in paramentis a lbi s,cui inter fuitSS . D . N . etcardinales

moro sol ito . Sermonem fec itR. P . D . Titus episcopus Castrensisi n patr imon io .

Sabbato , 5 januarn ,fueruntvespere papales in capello majors

palati i , Papa albis pa rato presento etca rdinal ibus . Papa incepitvesperas etal ia more sol ito suntobser vato . Intimatum fuitca rdinal ibus quod D. Carolus de Cessna eros essetfacturus sermonem

i nter m issa rum solemn is ; quo non obstante , Bmus . D . cardinalis

s . Angeli protector ordin i s ser vorum beatoMar ie , asserens sermonem diei crostino ad rel igiosum ordin is predicti spocta re , obtinuito SS . D . N . quod i llum quidam frater ejusdem ordi n is faceret.Domin ica

,6 janua r i i , festum Epiphan ic , R. P . D . Johannes

episc0pnsAlbanen s i s ca rdinal isAndegavensi s colebr avitsolemn iterin basi lica pr inc ipis apostolorum ,

Papa etca rdinali bus prosentibus .

Sermonem fec iti dem fr ater ordinis servorum beate M ar ie contraordinationem magistr i pal ati i qui sermonem hujusmodi disposueratD . Ca role de Cesena l itera rum apostol icarum ahbreviator i etsoll icitator i . Al ia omn ia observato suntmoro sol ito .

Cum i n consi stor io secreto dic i 23 mensis januaru,per SS . D . N .

papam verba haber entur do adventuetreceptione Rmi . D . cardi

nal is de Fuxo, qui a fol ieis recordation i s Sixte IIII, una cum Rmo .

D . cardinale U l ixbonensi , Tyrasonensi , U rbinatensi otol io quedamc reatus estca rdinal is otpostsuam creationem hujusmodi ad

U rbem nunquam advenor it, dieta suntquedam in mano, prosertimquod dio consi stor i i publi c i recoption is suo iturus esset, etnonantes , a RRmis . omn ibus DD . cardinalibus , in claustro beate M ar ie

https://www.forgottenbooks.com/join

[Janv ier 1 4881 RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 285

tione sua de Francia redi issetin sero , pluros RRmi . DD . cardinales

ipsum sb extra usque ad sonetam Mar iam de Populo conduxerunt.Idem , utintellex i do plur ibus al i is , videl icettempore Pi i secundi,

in adventuAtrehotensis etde Li breto , qui simul ex Franc ia vene

runt, et, utomnes reges Francis , in publ ica aula retro banchumpresbyterorum cardinal ium stantes in publ ico consistor io, ora

tionem habueruntetpragmatico sanction i renunc iarunt; deinde ,stante cons ister io, a prefato Pio pi leati fuerunt; idem in adventuConstantisnsi ex eisdem pa rtibus fuitobser vatum etde plur ibusali is

, etiamtempore Nicolai quinti , proutR. D . cardinal is s . Marc i

nobis retulit.Quibus per SS . D . N . intellectis , plocuitSanetitati suo

, quod

pr ime otantique ceremon ie ebsorvarentur voluittamen Sanctitassua quod mentem suam in premissis RRmis . v icecancella rio, Nea

politano, s . Marc i , Andegavensi , Mediolanensi . U lixbonensi etdeSabellis cardinalibus significaremus eteorum sententiam Sanetitatisu

’

e deinde refer rsmus . Placuitigitur omn ibus prelatis RRmi s . DD .

ecto cardinal ibus SS . D . N . pope del iberétio , quam etacceptaruntetSanetitati suo, pr 0pterea quod hujusmodi rei curam habuer it,gr atias egerunt. Adjec ittamen Bmus. DD. cardinali s Andegavensis

diete suo quod in pleno consistor io del iberatum fuissetipsum so

lum,tamquam compatr iotam prefati cardinal is de Fuxo, obviam i re

dehors ; pr 0pterea mi rar i sanctissimum D . N . ita de faci li deliberationom cons istor ialom revocare etalia plura .

Igitur de mandato SS . D . N . intimatum fuitsingul i s RRm is . DD.

cardinal i bus per cur sores die domin iea , 27mensisjanuar i i predicti ,quod nul lus eorum vel vadatvel suam familiam mittal obviam Rmo .

D . cardinali de Fuxe ,i llo sero ven iente ad claustrum sancte Mar ie

de Populo , quia estcontra antiquas ethonas ceremon ias ; sed se

quenti dio , bone mane vadantomnes ad di ctum claustrum sancteMar ie de Populo otibi recipiantpredictum Rmum. D . cardinalem

de Fuxo etdeducsntad consistor ium publicum , utmor is est.Eodem dio, domin iea , 27 januar i i , hora xxn n ,

vel c i rca , pre

fatus Bmus . D. ca rdinal is de Fuxo intravitU rbem in coppa etcapello cardinalar ibus per portam sancte Ma r ie de Pepulo etibidescenditad gradus ante eccles iam ; intravitpr imo ecclesiam etgenui lexua anto alta re oravit, deinde oseulatus estaltare etobtulit

286 JO HANN IS B URCHARDI, [Janvi er 1 488]

unum scutum aureum ; i ntravitclaustrum ,deposuitcappam etivit

ad cameras s ibi ordinatas otparatos . [ veruntautem obviam Rme.

D . suo extra portam Em i liam per unum al iqui , per due m il iar ia

multi prelati , Arelatens is etMessinen sis a rchiepi sc0pi ac pluros

episcopi , protonota r ius do Medina orator regis etali i compluresego etiam pertr ia milliar ia vel ci rca obviam veni extra U rbem . Cum

essetintra pontem Emi l ium per medium m ilia re vel c i rca , dimisso

mantello itinerali rosaceo , capello de hivoro etcapuc ino , accepitcappam etcapellum ca rdinalares , i n quibus intravitU rhom ,

utprefertur ; montellum autem etcapuc inum ego accepi etpro meetsoc i is rotinui juxta con suetudinem hactenus introductam . Duo

episcopi , v idel icetSegurbicon sis etU rgellenensis, Hispan i ex domoRRmorum . DD . ca rdinal is v icar i i obvia runtprefato Rmo . D . ca r

dinal i Fuxo usque extra portam predictam , ubi predictum Rmum .

D . receperunt; sed su suo pr 0pr io an v icecancellar i i nom ine non

intel lex i ; al iorum B Bmorum . DD . ca rdina l ium nullus ven it.Dio lune ,

28 janua r i i , c i rca horam x 1 v, ca rdinales inceperunt

ven i re ad claustrum pr edictum ad recipiendum profatum Rmum .

ca rdinalem de Fuxo .

Pa rata fuitpro ca rdinalibus par va capello, ad quam i lur per capitulorem locum dicti claustr i in ambitu

,constitutis spaler i is supra

banchos ; sed inter ra non fueruntstratatapetia , quod malo fuit.Pr imo veneruntca rdinal es de Sabellis etde Columns , deinde

Andegavens is solus , posteum vicecancella r ius , s . M a rc i , s . Angeli ,

U l ixbonens is , Rechanotensi s , etparum posteum ,de Comitibus ;

tum Senen s is , s . Georgi i etU r sinus . Quibus congregatis in locumsuo capello predicte exiveruntomnes etascenderunteques i la r iad palatium ; cum essentextra claustrum predictum equestres veneruntcardinales Mediolanensis etParmensis simul

,deinde

Neapolitanus solus , tandem s . M a r io i n Perticu ets . Clementi s ,qui successive omnes per v iam manus , equestres , dederuntprefatoca rdinali de Fuxo eteum osculati sunt.Equita runtautem ad palatium hoc ordine pr imo v icecancella r ius

etNeapolitanus ; posteos al i i episcopi simul , v idel icets . M arc i ,

8 . M ar io in Portion etAndegavensi s ; tum M ediolanensis ots . An

geli , deinde U l ixbonen sis etRechanotensis , postea s . Clementi s ,etde Com itibus ; tum Parmensis , jun ior presbyter a sini str is ha

[Janv ier 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 287

bons Ur sinum jun iorem diaconum ,deinde de Sabell is etColumns

,

tandem Senensi s ets . Georgi i medium habentes cardinalem de

Fuxo ; posteos prelati , ersteres arch iepi sc0pi , episcopi moro

sol ito ; er steres laic i etcler ici non prelati preibantetven imusrecto via juxta flumon ver sus castrum s . Angel i . Cum pertransissemus pontem ,

cardinales Senensis el 8 . Georgi i medium habentesca rdinalem de Fuxo locum cesserunt, etcardinales do Columnsetde Ur s in is , jun iores diacon i , medium r eeeperunt, sicque ad Pa

latium pervenorunt, ubi cum essentin aula magna ante ostiumpa r ve capello, omnes ca rdinal es intra runtver sus pontificem , ex

copti s ca rdinal ibus de Columns etde Ur sin is jun ior ibus diacon is ,qui ambo cum cardinale doFuxo intra runtparvam espollam in qua ,

banche ad sini stram intr antis posito , pa rata eratspaler ia etbanchata , tapeto etiam magno per tor ram prostr ato , ibidem eXpec

toutes . SS . D . N postquam cardinales advenerunt,par atus ven itadtertiam aulam pro cons istor io parolam , ubi omnes cardinales rece

pitad reverentiam more sol ito ; fuitcontentio inter R. P . D . U lr i

cum Frundi sps rger , electum Tr identinum ,er sterem i llustr issim i

S igismundi arch iduci s Austr ie etduos ersteres ducis etdom in i iVenetia rum , se con servatores camere Urbis. N am erste res Venetielectum ersterem a rchiduc is nogabantetconser vatores utr ique cedere nolebant; sed SS . D . N . D . Venetis fidem fec itelectum a rchi

duc is ersterem ex istere , cui pr 0pterea hoc intellecto Veneti liberecesseruntotei pr imum locum dederunt; oteonservator ibus utetipsi pro hac vice coderontmandavitcujusmandati s con servatorespa rere nolentes cons istor ium exiverunt.Facts reverentia a cardinalibus , sederuntomnes etadvocatus

Perusiuus proposa itquamdam causam contra processum in sa in

par lamento par i sien si habitum qua finita,D. Justinianus advocatus

fisci preposuital ium sim ilem processum ,in cujus propositioni s

pr inc ipio ex iveruntde consistor io RRmi . DD . Senensis etcamerar ius

, pr imi diacon i cardinales , confoctis reverenti is , caudam cap

pa rum suorum postsetraboules , usque extra portam consistor iali saule eti ntraruntparvam espollam ad i llostres ca rdinales , ubi cumessent

, ca rdinal is de Columns e ldoUr sin i s iveruntad consi stor ium ,

feceruntreverentiam Papo etsederuntad loca sua ; quibus in loci ssuis sedentibus , sino mora intraruntSenensi s etcamerarius cum

https://www.forgottenbooks.com/join

[Féwier 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 289

solito , precedentibus offic ialihus in al bi s etcruce , otcardinal ibusin cappis ac sequentibus prelatis s im il iter in cappis , ven itad capollam majorem pelati i , ubi facts or ations in faldi stor io ,

ascenditinsolium . RRm i . DD . cardinales veneruntad reverentiam . Ultimi duediacon i , vi del icetde Columns etde U r sin is , facto reverentia , astiteruntpontifi ci etpr imi ass istentes in loc is suis simil iter etal i icardinales omnes acceperuntparamento. Idem feceruntprelatiomnes extra cancellum capello , parotis pr im is assi stentibus cardinal ibus , redieruntad assistendum pontifici etpr im i ass istentesi n loci s suis simi liter etal i i cardinales omnes acceperuntpar amenta . Idem feceruntprelati omnes extra cancellum capello,

pa rotis pr im is assistentibus ca rdinal ibus , redieruntad assistendumpontifici , etali i due non pa rati iveruntad loca sua ubi etipsiparamento accepemnt. O mn ibus paroti s , SS . D . N . stans , detectocapite, benedi x itcandelas in angulo ad sin istram suam pa ratos ,proutin ordina r io . Imposuitincensum stans sine mitra ,

m in istrantenaviculam pr iore presbyterorum ca rdinal ium . asper sitetincensavit

,deinde seditcum mitra etvicecancellar ius ante eum genu

flexus quitamen stare debebatdeditPapotres cereos , duosmagnosetunum par vum . Duos parves Papa deditol im duci Sore a dextr issuis etmajor i natu fil io pr inc ipis B isignan i a sin istr is suistenendos ; tum pontifex , accepte pluvial i , distr ibuitcereos moro con

sueto ; pr imo ,vicecancellar io , deinde al i i s cantor ibus contantibus

Lumen ad r eve!ationem . Deinde facts estprocessio usque ad angulum aule magno ubi Papa do Iobia projecitpopulo candelas , otrever sus estad dielom espollam proeessionaliter sub baldachi no

quod portornntersteres ante altar is gradus , Papa , dim issis paramentis rubeis s impli cibus , accepitalba pretiosa fecitconfossionem . M issam colebrav itcardinal is s . Clementis

,cui Papa dedit

duos cereos : ad evangel ium Papa , celebrans stca rdinales se

prelati omnes tenueruntcereos suos accensos usque ad finem

ill ins ; dei nde restitueruntservitor ibus cardinales , prelati vero suosextinxorunt ad elevationcm,

Papa etomnes predicti , exceptocelebrante , accensos cereostenueruntotardere dim iseruntusquepostcommunionem . Alia omn ia obser vats suntmore solito . Non

fuitsermo .

Domin ica , 3 februaru, magn ificius D .

T . I .

290 JO HANNIS B URCHARDI, [Fév r ier 1 488]

posthoram vesperorum electus olmo U rbis senator intr aturussenatus offic i i ven itad palatium ad SS . D . N . in camer a papagalli

in sede bassa s ive scabello sedente , pr elatis palati i otv icecomeran o cnrcumstantibus , cui SS . D. N . coram se genuflexo dix itohvirtutes suas offic ium hujusmodi s i committer s , etei baculumoffic i i cons ignavitetjustitiam commendavit. Illo, accepte baculo ,

responditse sc i re quam dign itatem etpreeminentiam baculus sivesceptrum i n se contineret, ogitgratias SS . D . N . etjustitiam se

m in istr aturum poll icitus est. Prestititdeinde juramentum fidel itati scon suetum quod notar ius camere D . Franc iscus Lendus legit;oseulatus estpodem pontific is , ctr ecess itFer ia secunda , 4 februar i i , fuitpublicum consistor ium in pr ima

aula major s ,videl icetpalati i apostol ic i , in que ersteres supradi cti

quatuor seren issimi regis Max imil ian i prestiteruntobedientiam etreverentiam SS . D . N: , nomine regis etPh ili ppi sui fili i rationeducatuum Austr ie etBurgundie etal iorum pr inc ipatuum etdomin iorum snorum .

Prepos ite fueruntdue comissionos , pr ima per D . Franciscum de

Padua advocatum pauperum, ol io per D . Johannem B aptistam do

Cacc ialupis do 8 . Sever ino , qui ducem Monopolensem in causa eroe

tioni s collegia le diecesis ci rca cujus medium intrarunte rsteres consistor ium , qui assoc iati suntah ceto prelatis , videlicetFlorentino etAr elatens i ar ch iepisc0pis , Aler iens i , Dolens i ,Massen si , Lymer ieensi , assistentibus , Tornacensi etAur iens i opiscopi s ; etfueruntrecepl i ad pedi s , manus etori s osculum . Pape

presentaruntpatentes l iteras eti veruntpostscamnum presbytererum ca rdinal ium

, locum consuetum ; ubi facto com iss ione etD . Justin ian i

, advocati li sc i,eppositione , ac predicti D . Johann is

B apti ste repl ica pulcher r ima , etsignatura per Papam , S i rmiensis

fecitor ationem more sol ito ; cui postquam SS . D . N . r espondi ssot,procurator fiscali s N . da Pa rma requi sivitomnes protonota r ios , n lde obedientia per ersteres , nomine il lustr i ssimi M ax im il ian i electiin Romanorum r egem , prestito, conficerentinstrumentum sic

en im, SS . D . N . jubente , ul eum electum regem appellarot, pr ius

s ign ificavi .

1 . C2 paragraphs manque dans les mss . Chigi et51 58-5 159 .

2 . Meme lacune danstous lesmss .

(Fév r ier 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 29 1

O ne facto , due diacon i cardinales veneruntad assistondum SS .

D . N . , omn ibus al i is ca rdinalibus etprelatis fi rmi s in loc is suis

manentihus . Tune intra runtper consistor ium , ad secundam aulam

divertentes , c i r citer centum M aur i , singul i singulos annulos

grossos fer roos ad collum habentes , longa catena etfune simul

l igati , pa r i habitu omnes indul i , quos secutus estquidam oratorregis Hispan ia etregine , qui coram SS . D . N . genutlexns , oseulatusestojus podem tantum etpresentavitl iteras prefatorum regi s otregine , vulga r i hispano scr iptas , quas R. P . D . Anton iottus episcopus Aur ien sis , datar ius , publico legit, continentes quod prefatir ex etregina m ittebantSanetitati suo centum M auros , inter aliaspol ia estate preter ita in victor ia , quam contra regem G ranatahabuerunt

,captos , quos Sanctitatis suo dono dabantetpluros al ios ,

quatenus Sanetitati suo placeret, daturos ofi'

erehantLactis Iiter ie, orator illo aliqua verba genuflexus coram pontifice

exposuitpontifex respondit. Veneruntdeinde fami l ia oratorumpredicterum ,

Romanorum etHi span ia regum ,ad osculum pedis

Pape , qui deinde sur rex itetredi itad camer am , diete B erna rdo daPelha im oratore caudam pluvial is Pape more sol ito deferente .

Hoc mane R. P . D . Johannes epi scopus Tornaeensis , magisterdomus palati i apostolic i , da mandato SS . D . N pope, cum al iquibus

eubieula r i is otscutifer i s Pape , assoc iav itpredictes ersteres ex

domo eorum res identieusque ad palatium ad cameram apostolicomubi expecta runt; idem etiam feceruntsuper ior i bus ann is er steresregis Fr anc ia pro obedientia prestando m issi , preter antiquamcon suetudinem ; c redo tamen id actum esse ad prefati epi scopiTorn aeen sis instantiam, qui hismedi is placare studuitRomanorumetFr ancorum regibus , in quorum dom ini is ecclesia etdieces isTornaeensis sito sunt, cujus ecclesia possessionem idem D . Tor

nacensis nondum habere potuit.Pr ima domin iea saxagesime, que fuit1 0 februa ru usque ad

carn is pr ivium , SS . D . N . ex camer a U rb is exposuitpallio diversorum sortium pro volentibus cur rere , videl icetpro Judeis .

1 . Le papa fitfa i re plusieur s lets da ces malheureux etles dis l r ihua en cadeaux aux

cardinaux et. aux premiers c itoyens da la v ille. Rinaldi , t. XXX , p. 1 38 , n° 1 5 ,

etle D ia r io d i Roma del N otaj o, etc . ,dans Murat. , Rer . Ita l . Scr ipt. ,t. l l l , 2° part. ,

col . 1 1 06 .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Mars 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 293

Thomas epi sc0pns Dolensis , SS . D . N . popo assistons, colebr avitin capello majors palati i cardinal ibus prosentibus a l Papa absente .

Dix itquinque orationes . Al ia obser vats suntmora sol ito . Sermo

nem fec itprocurator ordin i s s . Augustin i herem ita rum .

Fer ia quarta , 1 2 ma rti i , festum s . Gregor i i pope , S . D . N . in

mano indutus amictu, alba , c ingule ,stola v iolaceo etdesuper

capuccino albo , precedentibus ipsum offic ial ibus etc ruce , etsequentibus ipsum cardinal ibus , epi sc0pis assistentibus

,deinde

al i is prelatis , more sol ito cquitavitad monaster ium san cti Gr egornc i rca Septisol ium ,

ubi audi vitmissam ,quam in altar i majors legit

abbas di cti monaster i i . V icecancellar ius portavitPapo l ibrum oscu

loadum postevangel ium et, postAgnus Dei , pacem quam ego

deinde portavi sibi etal i is cardinalibus se epi sc0pis assi stentibustantum

,quia al ii omnes stabontsuo ordine . F in ita m issa

,abbas

qui eelebravit, per insdvertentiam benedix itpopulo etPapo ; quonon obstante, Papa accessitadmedium alta r is etver sus ad crucemsuam qua per subdiaconum coram se portata fuit, stans , benedix itin cantupopulo , dioons S itnomen , etc . Data benedictione , Paparedi itad palatium eo ordine quo venerat, etcum essetjuxta eccles iam .s . Celsi deditl icentiam ca rdinal ibus propter inundationemflum in is

, utqui sque domum suam redi ret; Papa voro cquitavitadcastrum sancti Angel i etibi se dio reman sit.Nam hoc mane cum ad palatium equita remus , assoc iatur i Papam

ad sanctum G rogor ium ,non erataqua in al ique loco per viam

,et

cum da palatio cum pontifica equita remus , aqua eratsuma viamci rca hospitale s . M ichael is in Burgo , quasi ad genn equi . Cum voro

redissemus de S . G regor io , aqua tlum in is er atc i rca eccles iam s .

Celsi alta quas i usque ad corpus equi , ethodie crevitper totamdiem ita quod prata undique coeperuor it, etper lotam U rbem

,

juxta castrum predictum cum magno impetu lluctustransvomandocr evitadeo quod ad unum palmum cum dimidio vel c ir ca ven itusque ad s ignum ad quod al ias

,anna jubi lei prox im i , efflux itet

venerat, quod, dom ibus Bmus . D . ca rdinal is Pa rmensi s (tunePapiensi s) intra murum pos itum estetin spatio divisum ; noctevero sequenti decrevit, ita quod dic 1 3 hujus omnes vi a l ibera

fuerunt, utpr ius .

Dom in i ca , 1 6 martn ,quarta quadragesime , SS . D . N . indutus

29 , sea.:ixxi s am ca xnnr, [Mar s un ]

am ictu, alba , c ingule , stola , pluvial i etm itra pretios is , access itdeIoe le pa ramenti ad parvammeasom prope illud pa rolam , ubi stans ,depos ita mitra , benedix itresam supra mensam stantom proutinordinar io qua benedicta , cum museum etbalsamum suppone retBmus . D . cardinal is Senens is , pr imus assistonstenuitrosam dextramanucoram Papa quam deinde ipse Papa portavitmanus in i stra adespollam magnam , a l postmi ssam da eadem capello reporta vitaddictam cameram ,

ub i eam accepitD . B ernardinus secretus cubicula r ius el ad sec retam cameram portavit. M issam eelebravitBmus .

Hieronymus cardina lis Rechanotensis qui dix itquinque orationesetante pr imam Dominus vobiscum

,non Pas: vobis . Al ia omn ia

observats suntmore consueto .

Ven ithodie ad espollam quidam la icus Neapol itanus orator regi sFranc is qui s olebatstare sub orator ibus [regis] Romanorum , sed

peti itper me a SS . D . N . s ibi al iam locum dar i , cui da mandatoSS . D . N . dedi locum in secunde gradusol i i supr a comi lem Altamura fili nm pr inc ipi s B iss ignan i , ubi statitper hanc missam .

Domin ica ,23 marti i , quinta quadragesime qua da passione di

c itur , SS . D . N . paratus more solito venitad espollam majorem

i n qua , se a l cardinal ibus prosentibus , colebravitmissam R. P . D .

Ardic inus della Porta epi scopus Aler iensis , assistens Pape , qui dix ittr es orationes etal ia , utmor is est. Sermonem fec itquidam fraterordin is , ser vorum beata Ma r ia .

Fer iatertia , 25 mens ismartn ,festum Annunc iationi s beateM ar io

v i rginis , SS . D . N . in mano i ndutus am ictu, alba,c ingule , stola ,

alba pretiosa a l capucc ino albo , precedente ipsum cruce al sequenti bus ca rdinal ibus episcopis assistantibus , prelatis orator ibus otal i is prelatis , oquitavi l ad 8 . Ma r iam supra M iner vam , ubi cor am

altar i genutloxus in fa ldistor io orav it,tum :sur rex ita l deposito sibicopuceino ,

retenta stola , accepitpluvial e album protiosum al fecitconfessionem cum celeb rantemora consueto . Cantores retro altarestaates dixeruntintroitum , cardinales deinde feceruntreverentiamPapa in selle seden l i R. P . D . Stephanus arch iepi scopus Patracans is colebravitm issam . Dix itG lor ia in e.r celsis

,P ar vobis , C r edo, et

al ia moro consueto,etnon fuitsermo . Solium Pape fuitordinatum

in comu evangeli i alta r is! quasi i n oppos ite ipsius comu. Ad ojuss inistram par ato fueruntsedes pro episc0pis etpresbyter is cardina

[Mm 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 295

li bus usquead ostium introitus intra dictum cancellum in eppositoautem pa rate erantsedes pro diacon is ca rd inal ibus , eta fine sodium

di sòonor rim ca rdinal ium usque ad ostium introitus predicti , —orantsedes humi li era s pro orator ibus la ic is ; ad s in istram Papo erantseamus bassa pro epi scopie ass istentibus etextra cancel lum in

plano a can cello usque ad chorum fratrum erantsedes s iva banch i

pro prelatis , bancbial ibus cooperti . Subdiaeon i , auditores cler ic icamere , acolyti , eub ieula r i i sacra l i , advocati sederuntintra can

cellum in tor ram . Cardinales tenueruntad c i r culnm more sol ito ;sedpr ior epi scopor nm cardina l ium non seditin loco suo as s istentis

,

sed mansitin loco suo inter ca rdinales a l intempo re ven itad sorviendnm

,utmor is est. F inita m issa etdata bened ictione per ponti

ficem ,non fueruntpubl ica indulgentia quia per bullam publicato

erantplenar ie . SS . D. N . sedit, otfa ldistor ium celebrantis fuitpos itum

'

in plano capello , quas i ante med ium alta r is, magistamen

versus comuepistole ubi reseditcelebr ans ; coram quo quidam offi

c ial is soc ietatis Annunc iato obtulitunum bac ile cum decem burs iacarleni s plan is , pro mer itandis puell i s : quorum una bor sa fuitape rta a l ca rlen i in bac ile spa rs i utviderentur , deinde reposui in

bur ssm . Tum accesseruntpuella mar itando ,s ingula inter duas ma

tro°

uas albi s vesti bus incinte,a l gonn ll axa coram celebrante , capia

bantox suis man ibus burssm etmanum suam osculabantur ; accedebantdeinde adpontificom etosculabantur ojus podemtam puel laquam matrona Quo facto , pontifex oo ordino quo i lluc veneratoquitavi l ad ecc les iam 8 . M a r io de Populo , v idel icetda platea M inerva ub i equum ascenditad 8 . M arcol lum

,deinde ad s in istram

recto v ia ad eccles iam da Popolo predictam ,ubi , facto oratione

anto altare,codam ordi ne oquitav i l per viam flumin is ad palatium

suum apud s . Patrum . Ii cenciav itautem ca rd inales Omnes juxta a lintra pontem s . Angol i , unde recossorunta pontifico a l ad demossuas redierunt.Domin ica

,30 marti i , dom in iea pa lma rum , SS . D. N . pa ratus

more sol ito ven itad espollam , oravitin faldistor io . Ascenditadsol ium ubi s ibi facts esta ca rdin ali bus in coppia reverentia con

sc a la ; etcum ultim i due d iacon i , v idel icetde Columns etdeUrs in is ei reverentiam fec issent, ma nseruntad ass istentiam a l

pr imi ass istentes ac omnes'

ali i cardina les accepornntpa ramento

https://www.forgottenbooks.com/join

(Avr i l 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 297

unam orationemtantum , Cr edo, etal ia proutin ordi nar io . Conse

cravitduas hostias quorum alteram postcommun ionem suam

reposuitin cal ice pro c rosti no reservandam . Deinde , in capitocorna epistole stans versus ad populum ,

lavitmanus . Inter imdistr ibute suntcauda le Papo, card inal ibus etprelatis per soc ium

moum ; ot, fin ita mi ssa , a l benedictione per pontificem dato ,cardi nales accepemntpa ramento presbyteri otprelati . Colebransetiam ,

depos itis apud faldistor ium sac r is vesti bus , accepitsuperpell icenm atpluviale , a l ordinata ostprocessio ad pa rvam espollam .

Colebrans mansitapud altare utmin i straretsac ramentum Papo

qui portavitil lud, postquam incensavitusque ad pa rvam espollam

sub baldachino quod portor nntass istentes Pape ; discoperto capiteerantPapa etomnes ali i fimbr ias an r ifr igi i pluvi al is Pape

portornntcardinales assi stentes, caudam vero dispotus Morse

imper ator constantinopol itanns in pa r va capello juxta al lora

vicecancella r ius qui colebravit, accepitcal icem cum sac ramentode ma nu Pape a l r eposuitin capsettam ad hoc ordinatam , a l

Papa incensavititerum , de inde clauso ostcapsel la per sac r istametcla vi s sss igna la prefato vicecancella ri o in erastinum eelebraturo ;a l Papa , dim issi s pluvi ali a l stola albis , accepitrubeo pretiosa a l

proeessiona l iter cum mitr ia omnes exi eruntdielom espol lam eti veruntad locum processionum etbenediction is ub i in pr imi s factoestreverentia Papa per ca rdina les . Deinde Papa ivitad locum ubi

a populo videratnr , atibi stetitpedes usque ad finem stnoluitsedere . Lacto bullo s ino procosàhns , Papa deditbenedictionemsolemnem etindul gentias plenar ias . Bullam legitin lati no D . Mattheus C ibo subdiaconus apostolicas , in vulgar i autem Bmus .

D . cardinali s da Columns . Indulgentias publicavitin latino Bmus.D . cardina li s Sensuais

, in vulga r i autem , Rmus . D . cardinalis

s .

,

Georgi i camera r ius . His fin itis , RRm i . DD . cardinales omnes ,

dimissi s ib idem paramenti s , oxceplo ca rdinale de Columns qui

cantaturus eratevangelium pre mandato rotinuitparamento cum

snhdiacono prefato, assoc iaruntPapam ad locum mandati , videl icettertiam aulam pelati i ubi pa rata erantomn ia pro mandatoneces sar ia a l tredecim poupares lavandi , quibus 88 . D . N . lavitpedes more consueto . Evangelium dix itprefatus cardi nal is da

Columns . Sedes Papo pa rata eratpall io violaceo , pulpitum pre

293 JO HANNIS B URCHARDI , [Av r i l im

evangel io pall io albo aureo , a l bene ; credenti a habuitultr a con

suola due magna vaso argentea quo super flua erantetin hujusmodioctu non suntutenda . Magister domus etal ii prelati ha lmomntcappas suas , utmor ia est, simil iter etauditores , sed duo c le r ic i

camere erantin albis minus conven ienter , tolerandi tam en , utessentexpeditiores . Fin ito mandato , ca rdinales recossorunta l

Papa intravitcameram suam .

Eodem die , c i rca horam xx i , SS . D . N . indutus amictu, alba ,

c ingule , stola violaceo etcappa da scartato s ine cruce etsequentibus ipsum ca rdinal ibus , ven itad matatinos ad espollam majoremubi observats suntomnia proutin ordinar io . Fimbr ias po rtavitepisc0pns Aler iensis qui a l omnes al i i ass istentes induli erantcappis etnon mantell is , uther i sere , proutin ceremon iali ordi

natur .

Fer ia sexta major is hebdomads , 4 mensis apr i lis , c ir ca horam

inter x i a l xu,SS . D . N . indutus amictu, alba , c ingule , stola

v iolaceo, cappa rosacea etm itra s impl ice sine per l is ven itadcapellam ,

oravitin faldistor io , ascenditsol ium etseditin sede

nuda , cussino violaceotantum si bi suppesite . Duo diacon i assisteruntsibi al inceptum estse pross cutum officium mere solite .

Bmus. D . vicecancellar ius episc0pns Portuens is eelebravitoffic ium .

Poss ionsmtres cantaveruntcontatores parati albis a l stol is violaceis , quis non er anttotnigra in capello . Diaconus etsubdiaconushabueruntplanelas n igras ante pectus pl icatas in adorationecruc is SS . D. N .

,facto adoratione , cum sur rex issetotad solium

redi re vellet, genutlectendo fec itreverentiam c ruc i,sed cardinales

poetsuam reverentiam capite tantum i ll i incl ina runt, a l male ,

quia debebantipsi illi hac die godutlectera , l icetalus tempor ibus caputilli tantum s intsoliti incl ina re. SS . D . N . obtulitduca les v iginti in sure ex ordinatione D . B erna rdini camerar i i ,

sed postfi nem effici i , D . data r ius,da mandato Pape , deditnobis

ad hoc quinque , utconsuetum nostrum implere l . Deinde SS . D . N .

ven itad espollam pro sacramento, precedente ipsum vicecancel

lar io celebrante inter duos ultimos cardinales episcopes ; qui Papaesticam cum sac ramento in parva capellom inistrav ital i llum ab se

in magna juxta alta re accepit. R. P . D . protonota r ius da Columnsassistons Papo portavitfimbr ias cappe Pape simul collectos sunde

[Avr 11 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 299

ad espollam etinde redeundo , a l bene , quia ipse eratpr imusass istons . Alia omn ia ordinata suntproutin ordinar io .

F in ito offic io ,vicecancella r ius depos itis apud faldistor ium par a

mentis , accepts cappa , caudam ill ins postsetrahente , ivitad locumsuum ad alios cardinales cum ropl icarolur antiphona postM agn i

ficat, Papa ven itad faldistor ium ubi genutlexus in fine dix itorationem Resp i0e, etc .

, al redi itad cameram . Sermonem fec itD. Hiero

nymus Scottus Senensis , SS . D. N . papa scutifer .Eodem die , ci rca finem offici i

,tanta ven itpluvio vehemsns quod

cardinales nelehantad demos redi re ; et‘

cum Papa invitassotomnesel ipsi romanere noluissenti n prandio secum ,

dediteis l icentiamutin sero ad ma lutinas non redi ren l . Manseruntautem in palatioin camer a apostol ica RRmi . DD . camerar ius

, da Columns etdeU r sinis ca rdinales etde Sabellis in Paradisio in camera D . Evange

l ista de Sutr io eubieular i i , qui quatuor cardinales in sero c i rco

horam xx: veno'

runtcum SS . D . N . ad matutinas ad espollam

majorom etibi steteruntin scammo suo videl icetdiaconorum ;deinde cum fine pr imi nocturn i ven issetBmus . D . cardinali s s .

Clementis presbyter , predicti quatuor diacon i venor im l ad oliudscommum v idelicetepi sc0porum a l presbyterorum cardinal ium etibi manseruntper totas matatinos in coppa , utbar i presbyter etepiscopi assistentes .

Sabbato sancte,v igilia Pascha , 5mens is apr ilis , hora X I vel c irca ,

SS . D. N paratus amictu, alba , ci ngule ,stola violaceo etpluvial i

rubeo ac mitr a simplic ibus ven itad espollam majorem ,oravit,

ascenditad sol ium. Facts ests ib i reverentia a RRmis . DD . ca rdi

nal ibus , a l al ia more sol ito suntobservato. Bmus . D . cardinalis

Pa rmensis colebravitoffic ium . Fin ita epistola , D . Hieronymus

Calagranus sedis apostolica subdiaconus , amictu, alba , c ingule ,

man ipulo ettun icella albis paratus , stans ante pontificom , sunun

c iavits i gaudium magnum quod estAlleluia ; deinde oseulatus estpodem etin camera abbatis dimisitparamento al reassumpsitcappam . Popa autem noluitinc ipere Alleluia , sed sur rexitcomm itra a l celebrans dixitAlleluia successive tr ibus vic i bus , otal iaproutin ordinar io . Cantores dixeruntundec im pr 0phetias a l cele

brans ad M agn ificatincensavitalta re . O mn ia al ia more con suetosuntobser vats .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Avr i l 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 301

Rmus . D. cardinal is Senens is vidithoc ox simpl ic itote se pur i lateprefato senator i even isso, obtinuitdesuper per SS . D . N . oroeulo

v ive voei s eum eo di spensar i eteum ,hauslupredicto non obstante ,

communica r i , omnes quetquotvenerunt. Deinde descenditadallora al per fecitoffic ium inter im quod Papa populum commun i

carol mandavitpopulo ostendi vullum sanctum ,ut, illo vise , pepu

Ius ecclesiam ex iret, proutfactum est. Papa , in fine misso deditbenedi ctionem etnon indulgentias , atrotante pallio acceptoqueregno proeessional iter sub baldachino, prelatis al cardinalibus

parotis precedentibus , per novem vultus sancti qui iterum fuitostensus ; se v i so , ascenditad benedictionem ubi populo salamn iter benedix iteratautem populus in numero cepiose . B enedic

tione data , rsdutad palatium ,licentiatis in curia cardinalibus .

Fer ia secunda , 7 mens is apr i lis , SS . D . N . paratus , utmor isest,

'

ven i l ad capellam magnam ,ubi Bmus . D . cardinal is Mediola

nous is colebravitmissa'

m, proutin ordinar ie ; etnon fuitsermo.

Hoc anno, cum per astronomes facts essetcalculatio, otrepartnm mal e festum Pascha 6 hujus celebrar i dehors , alii dicentes peri sles er ratum ,

noluer iint, juxta debitum cursum lune, festum hujusmodi 30marti i celebra r i oporter e al ita prepon i feceruntquidamSS . D . N quod propter er rorem calcul i , festum predictum 30marti icelebr a r i mandaret. Sed quia da er rore hujusmodi , si er ror fuit,SS . D . N . ta rde fuitavisa lus , videl icetc i rca medium quadrage

s imo , visum estpotins tollerare quod Pascha 6 colsbrerotur ,quum er ror , panc is netus , essetdemum omnibus , quam illud anticipare etquadr ages imam pr0pterea abbreviare ; qui error tamenomn ibus fuitman ifastusFer iater lia Pasche, 8 mensis apr ilis , SS . D . N . more consueto

paratus ven itad espollam majorem , ub i Bmus . D. cardinalis U l ix

bonens is colebr avitoffic ium moro consueto etnon fuitsermo ; alquia Bmus . D . cardinal is s . Petr i ad Vincula scr ipsithodie ex

O stiense c i vitate se Romam roditurum , pluros ex RRmis . DD. car

dinalibus, peracto prandio, cquitaruntei obviam . Nam RRmi . DD .

vicecancellar ius , Neapolitanus , s . Marci , s . Angeli etde Fuxo car

1 . Las astronemes sstrempa ient, Paquestombaitsualfetta 6 avr il . Voy . lestablesde l

’

Artde cér ifier les dates, t. I , p. 22 el 5 1 ; etles observations d’

Arage sur la

fixation da Péques. Astronom i a popula i r e,t. IV, p. 702.

392 JO HANN IS B URCHARDI, rm s un ;

diustes expecta runtipsum in monaster ie s . Paul i extr a U rbemab hora xx vel c irca . RRmi . DD . ca rdinales U lixbonens i s , Recha

notens is , s . Clementis , da Sabell is , da Columns al U r s inus oquitaruntprefato ca rdinal i obviam ,

ver sus O stiam , per plura m i ll ion s .

Rmus . D . ca rdinalis Andegavensis , qui non bene dispositns erat,volens n ihilominus eumdem cardinalem venientem honoror o, oquitavi l ad domum |psius ca rdinal is s . Petr i ad Vincula , eti b i eum ve

n ientem expectavit. RRmi . DD . al i i cardinales in U rbe presentes ,videlicetS . M a r ia in Porticu, Mediolanensis , de Comitibus , Par

mensis , Senens is el 8 . Georgi i esmerar ias non veneruntei obviam.

Igitur c i rca horam xxnn predictus cardinal is ven itad 8 . Pan

lum cum ill is cardinalibus qui obv iam iverunt, etfuitibi ah al iis

quoque cardinal ibus, qui ipsum in monaster io expectaverant, re

esplus , etab omn ibususque ad domum suo habitation is ad Uthomassoc iatus , equitans in loco suo cum Rmo. D . ca rdinale s . M arci

postcardinalem vicecancellar ium etNeapolitanum al i i cardinales

ordine suo posteum , cum perven i ssentante domum predi cti ca rdinal is ven ientis , juxta basilicam xuapostolorum locaruntse ordinatesinguli etcardinal is ven iens oquitavi l ad s ingulos , singul is gratiasagen s ; recossoruntdeinde omnes , etipso i ntravitdomum suam in

qua fui l ahAndegavensi ibidem ex istente etiam receptus , qui etiampostpaucum recessit, etad domum suam redi it; pr0pterea venaruntobviam etiam prefato ca rdinali er steres Ser . M ax imi liani

Romanorum Regis etRegis Francorum . Etcum episcopus Las

cur rens is orator regis Fr ancis , postcardinales aqui lano, pr imumlocum habere vellet

,D . Gregor ius de Tur ro , orator Max im i liani ,

illum verbis admonuitutcodereti llo nolente , tandem cum equo

in eum i r ruit; quo adhuc cedere nolente ,tandem per capucc ium a l

montellum or r ipieus Lascurr ensem , usque extra ordinem secum

trox i l , a l locum pro se a l episc0po S i rmiensi ac ali is suis soc i i s

regis Romanorum orator ibus rotinuitusque ad domum prelati cardinal is ven ientis . Ceterum , cum hoc mano in missa in capello

major s pelati i incensum darotur , s ingul ia ordi no con sueto ordi navidi str ibuì. V icecamerar ius absous erat, q uod incensum daroturprimo orator ibus regis Romanorum in loco la icorum stantibus ,postea orator ibus regum Fr ancorum etHispan ia in locisprelatorumstantibus

,tamquam minus dign i s .

[Avr i l 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 303

Idem ago in distr ibutione pac is ohser vsvi , quod ersteres predi ctiregum Francorum a l Hispania agrotoler a nt, asserentes regem Romanum non esse approba lum a l pr0pterea non hahendum pro

rage ; ac postmissam sancti ss imo D . N . da ma conquesti sant; sedpro ea vice SS . D . N . n ihil mihi dixit.Fer ia sexta , 1 1 mens is apr il is , SS . D . N . dix itmihi pluros ex

RRm is . DD. ca rdinal ibus mc inculpasse pro oo quod verum ordinem

in dando incenso etpace hactenus non obser vavar im atoratdr ibusregis Romanorum il la pr ius deder im quam Francorum ,

l icetordecapello sitquod pr ius detur prelatis orator ibus quam la ic is. Ras

pondi Sa netitati suo ordinem capello osso a ltantotempore fuisse ,

quod vicoeamera r io in capello ex istente ,cum i lle pr imus inter

omnes ersteres habeotur , quod i ll i pr ius incensum domus etpacem ,

deinde ali is prelatis posteam stantibus , orator ibus , etiam s i info

r ior is pri nc ipis vel commun itatis s inte rsteres , tum la ic is orolo

r ibus . S i vero vicacamera r ius absous s it, proutnuper fuit, quod

tun e a dign ior is regis vel pr inc ipia oratore incensum etpacem da reinc ipiamns a l omni bus in suo ordine stanti bus oratihus domus , nototies per es pollam vaga re videomur ; de inde al i is orator ibus inolio ordino stantibus : etpr0pterea quia predi cta s vicacamera r ius

in capello presen s non erat, incopisso dare pr ius ab or ator ibusregi s Romanorum tamquam magi s diga is . MandavitSanctitas suaquod deinceps incensum etpacem da re debeam orator ibus prelatisante e rste res la icos

,asserena ersteres r egum Fronc io el Hispan ia

Max im ilianam pro regoRomanorum habere non volle, cum dicant

ipsum ab Ecclesia romano non esso approbatnm .

Sabbato in albis,1 2 men s is apr i l is SS . D . N . pa ratus moro con

sueto ven itad espollam majorem ,ubi interfuitm isso solemn i , quam

colebravitR. P . D . Chr is leph0 rus episc0pns Cortonensis magi stercapello. etnon fuitsermo.

In hac missa , postquam SS . D. N . ascenderatsolium ,Rmus . D.

ca rdi na l is de Faxo ass istens , ad instantiam episcopi N . conquestusSS . D. N . estquod G rogor ius de Tur ro orator M ax im ilian i , qui incapello erat, essetcxcommun icatus , ex eo quod injec issetmanus

violontas in episcopum Lascur ren sam e rsterem regis F ranc ia a l

pr0pterea ej lc iondue . SS . D . N . dix itm ih i quod pro hac m issa suspendebatexcemmna icati0 nem hujusmodi , ita quod D. G regor ius

https://www.forgottenbooks.com/join

[ÀV PÌÌ 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 305

epportnno vocatus, accessitad pontificem ad m in is

°

trandam navi

culam etdandom s ibi pacem . Etnota quod, postquam ipso M edio

la nensis postofi'

ertor ium inconsavoratpontificem ,rcdntad locum

pr imum ahi stans fuitpr imo incen satus ipse deinde al i i due dia

con i ca rdina les ass istentes ; inter im omnes aluca rdinales supr a etinfr a sedentes a l posteum sedebantotipse solus inter eos stabat.Deinde , incen satis i stis duobus cardinalibus assistentibus , sederuntipsi tres etal i i omnes ca rdinal es sur rexeruntetsteteruntusquead finem incensation is . Etsalus Mediolan ensi s sedebat, a l bene

a l conven ienter,de quo ips i a ssistentes tres inter se plur imum

v idehant.R. P . D . epi sc0pns Amer iensis colebr avitmi ssam . Dix itunam

or ationem tantum , Cr edo , etpr efotionom da apostol is . Factselevatione sacramenti vener antr eligiosi etclerus Urb is cum pro

cession ibus more consueto . Episcopi pa rati cum v iderontPapametessentprope alta re ,

depositis m itr i s ,venerati sunta l lora a l

Papam pr ima ad quem factam vertobautdeinde altar e,quod cum

per lrans issent, reassumpseruntm itras . F in ita m issa , Papa deditbenedictionem solemnem

,utmor is est, etindulgentias plena r ias

quas publ icavitcelebrans ; deinde redi itad sacr i stiam ub i dimi sitsac ras vestes Papa vero expectav itfinem pr 0cessi0 n i s in sol io suo

sedens a l in m issa ; cardinales etiam etali i omnes sederuntproutin anno preler ito dictum es l . Facts con fess ioneper Papam ,

senatoretconservator es cum suis c i rcuieruntal lora a l ohtuleruntintortic iam si ve cereum unum magnum more consueto . F in ita process ione , SS . D . N depositis apud alta repluvial i etmitr a , pertinellosascenditad palatium . Fec itprandium ibidem in super iore tediohorti a l cum se RRm i . DD . vicecancella r ius , s . Petr i ad V incula ,

Andegavens is etSenensis ca rdinales Rmus . D . ca rdinali s s . M ar c i

fecitprandium cum prelati s aluca rdinales omnes recossorunt.In sero c i rco horam xxn SS . D . N . pa ratus uthoc mane , prece

dente cruce etsequentibus ipsum cardinalibus per viam Pell ic ia r ie

ante domum da M ax im is per viam campi Floro di vertons per Rectam

, deinde redi itad palatium etdeditlicentiam card in al ibus c i rca

ecclesiam s . Celsi .

Hoc mane autem ven itper al iam viam ,nam ci rca ecclesiam s .

Celsi divertitad sin istram a l ci rcotur r im Sanguineam ad dexteram20

soo JOHAN NIS suacnxam, [m a m ai

versus hospita Alomanornm ad pa ri onem al per Pel li c i ar iam

Recta via ad 8 . Ma rcum ,ahi man s it

,a l supra dix imns .

Sahhato ,26 mens is apr ili s , hora xx r , vel ci rco i llustr i ss ima D .

Dorothea Dac ia regina intravitU rbem cum equi s ( I) vel c ima ,

da sua fam i lia exi stenti bus . Fa itsupra montem Mo r i nm pe r

senatorem a l tres conservatores camera U rb is recepto, de indejuxta secundum pontem ah U rbe , prope vineom R. P . D . Fa lcon ioda Sini baldi s protonota ri i apostol ic i , a prelatis paluti i a l fami liasanctiss imi D . N . honor ifico suscepta , ettandem extr a po rtamV ir idari i a collegio RRmoram . DD . card inal ium . Pro r egina om ni

bus r esponditmagi ster curia sua,la icus m iles , homo me r iba a et

Iiter is ca rens , lotus rusti conna . Inter fueruntRRm i . DD. ca rdi na les

v icecancellar ius,s. Mar c i , Andegavens is , U lixbonensis , Pa rmen s is ,

Senens is,da Faxo , da Sabell is etColumns . Rmas . D. vicecance lla

r ia s locutus es l pro omni bus ; qui etal i i omnes deposuerunttantum retenti s bi rrells ; a l quia regina , qua sopr a

nde val ben igne ostendit,cardinales adststim capello capitibus suis roimposuezruu1 ; de indeIoanni s es l vicec ancella r ius quod rei conven iebst, eti lle postearesponditm al i sano, a l s ibi desnper datum erat. Equitavitdeindepostresponsum Rmus . D . vicecancella rius

,a dextr is haben s

s . Ma rci , eta s in istr is Andegavensem ; posteos U l ixbonen s is etParmens is ; tum Sabellus etColumna

,tandem regina , a dextr i s

haben s Senen sem , a s in i str i s da Fa xo ca rdinales ; posteam

quatuor mul ier es suo pedissequa ; hinc otjuxta eas interprespredictus ; a lia autem fami l ia regine oquitavi l ante fam i l iam Papaetinter eam non er atal icujus condition i s v i r . Regina hospitataestin domo bono memor ie D . Anton i i da Forol ivio ,

in qua idem D .

Anton ius obi it; otcum RRm i . DD . ca rdina les essentante domumpredictam in v ia non Sancta , sed in ol io

, per quam ipsi commu

n i ler ad palatium ven i re solent, firma runtse , a l ego dix i regine ulespollam deponereta l iquantulum etantecederets ingul is ca rd i

natiha s al gratias aga rol sed cum i lla ma intelligers nollel , nequeex disc retione se humanam estendere , dix i , utauto domus suo

ostium equita rota l ibidem cardinal ibus gratias ageret. Illa equi1 . Msme lacune dans tous les mss .

[M a i 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 307

lavitante ostium , descenditda equo, etintravitad domum absqueeo quod cardinal ium al iquem i nspiceret. Cardinales deinde r eces

sa r na l etdemos redierunt. Ven itautem hoc regina Romam

peregr ination is causa , deinde sepulch rum Salvator is nostr i inHieruss lem v isitatura .

Cam autem pr idem intellexer im ,in cons istor io conclusum esso

quod regina hoc rec ipi deberetoe honore quo al ias fa i l recepto ;proposa i hoc SS . D . N .

, cum apud s . M arcum esset, que ha ic rei

conven i re videbantur , sub h is verbi s B eatissime pater , al ias

Sanctitas vostr a mandavitdom ino episcopo P iantine utceremon iasin bon am ordinem reducerot, in cujus r eductiono reper itur regemotreginam pa r i honore rec ipi dehors . Pro adventu regina Dac ia

intellex i ordinatum quod rocipiatur eo ordine quo al ias fuitrecepto ; fuitautem lune a RRmis . DD . ca rdinal i bus collegialiterextra portam U r bi s

°

expectata , etdeinde ad bone memor ie cardi

nal is M antuan i domum apud quem hospitata est,associata ; quod

statui , honor i etdign itati collegi i cardinal ium nunquam conven i re

v idetur,sed potius quod , postquam a collegio r ecepto fuitextra

portam , s ssoc iatur ab ipso adpalatium apost0 ] icam ad caputsuum ,

quod estSanctitas vostra , etlocum sui collegi i ; etquia per egr ination is causa ven it

, ipsom pr ius ad ecclesiam ducere , deinde ad

Sanetitatem vestrom, proutin nove cer emon ial i estordinatum ,

videtur rei eptime conveni re ; ac volui Sanetitati vostre , tamquamceremon ia rum min ister , pr 0posuisse , utilla que fi er i voluer itmandet.SS . D . N .

,habite cum al iquibus ex RRm is . DD. cardinalibus

con si l io ,m ihi responditipsom reginam extra portam Urbis a ca r

dinalibus rec ipi etad domumtantum ass0 c ia ri debora ; quod dixitad per suasionem ca rdinal is s . Ma rc i qui osseruitIllus . Leonor am

seren i ssim i imperator is nostr i Freder ic i terti i conjugam , cum ad

U rbem ven i sset, eo ordina fuisse receptam ; sed mole dix it, quiaeadem imperatr ix cum imperator e venitotcum eo recepto fa iti llohonore

, proutin ceremon ial i ordinotur .

Fer ia qui nta , 1 mati , festum apostolorum Ph il ippi otJacobi ,RRmi . DD . cardinales v icecancellar ius , s . M a rc i , Andegaven s is ,

Medi olanensi s , s . Angel i , U lixbonensis , Rechanoten si s , da Com itibus , Pa rmensis

,Senensis , da Faxo , esmera r ias , Sabelli s a l

https://www.forgottenbooks.com/join

[Ma i RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 309

SS . D . N . , paratus mors sol ito ,ven itad espollam majeram palatn

ol fec itoffic ium proutestcon suetum .

Fer ia quinta ,1 5 mens is mal i , festum ascens ion is Domin i

,SS .

D . N . paratos utmor is est, ven itad basi licam pr inc ipis apostolorumubi cum cardinal ibus m isso setama i inter fuit, quam eelebr av itRmus . D . cardinal is s . Clementis in pa ramentis alb is . Sermonem

fec itHieronymus Tragur iensis ( 1 ) Bm i . D. data…capellanus. F in itosermone ,

non publicavitindulgentias sed facts confessione,Papa

statim deditabsolutionem etbenedictionem . Faeto elevationesacramenti in alta r i , SS . D . N .

,ad supplicationem meam

, deditl icentiam quod vultus Domin i papa le oslanderetur ul populusdeinde eccles iam ex i retpro publica benedictione habendo , proutfactum est. Finita missa el benedictione per pontificem data

,

pontifex per novem Salvator is , in qua vultum sanctum s ibi ostensumv idit, ascenditad locum pro benedictione publica pepate dandopreparatam ,

ub i stan s , pepate solemn iter benedix itetplenar iamomn ium peccs10 r am remissionem dedit, quam pahlicavitRmus . D .

ca rdi nalis Senensi s in latino etde Columns ca rdinal is i n vulgari .

B eindo,dimiss is in cur ia cardinal ibus , Papa ascenditad cameram ,

ethoc mane Papo loro da camera ad eccles iam quam da ecclesia

ad locum publics benedictionis ven itsub baldachino , utmor is esl .Alia omn ia me re solito suntobservato .

Sabbato ,24 mai i , vigil ia Pentecostes , SS . D . N . paratos more

solito ven itad espollam majorem pal atn sui pro vesper i s etfec itoffic ium moro consueto etnon incepithymnum .

Dom in ica , 25 ma i i , festum Pentecostes , SS . D . N . paratus , utmor i s est

,ad bas il icam s . Petr i ven itsine baldachi no

,ub i inter fuit

m i sso solemn i quam colebrav itRmus . D . ca rdinal is s . Marc i epis

copa s Prenestinus in paramentis rubeis . Sermonem (2) etSS . D . N . concess itindulgentiam plenar iam quam pronunc iavitquifec itsermonem . Al ia obser vato suntmor e solito .

Sabbato,3 1 ma i i , vigil ia s. Tr i nitatis , SS . D. N paratus , utmen s

est, ven itad espollam major em paloti i pro vesper is etfec itof fic iam

mors con sueto . M andavitetiam Sanctitas sua,ma i nter rogante su

commemorationem fier i velletda domin iea juxta ordinationem1 . Tran , en Da lmatie .

2 . M éme lacune danstous les mss .

3 10 Joax.\x i s ar acm am,

un]

brev ia r i i . quod hujusmodi commemoratio non essetsolita fieri el

quo non fie rets ic factum esl.

Domin ica 1 jun i i . festum sancte Tr initatis , SS . D . N . pa ratus , ntma r is est. ven itad espollam majorem predictam , ub i interfuitm isso solemn i quam colebravitBmus . D . cardina l is Pa rm ens is in

pa ramenti s a lbis . C i rca finem confessionis venitad capel lam D.

G regor ios da Tor re orator seren iss imi pr inc ipis Maxim il ia n i Romsnor om regis , etposuitse ad pr imum locum inter orato res la icosetnon prelatos . quod non videntes D . B ernardi nus da C a r vajol

l l i—pan is eta l ia s Neapol itan i regum oratores , qui pr ius e rantincapello etgenollox i , noleban l sorgere ne v iderento r sub illo

sta re ; sed mih i conquesti sontquod D . G regor ios super eos stnretindebite , pr0pterea quod ipsum facerem espollam ex i re ; quod

tanquam ill ic itom facere recusavi . Rogaverunttune quod iddiceramRmo . D . ca rdinali vicecancella r io , quod fec i ; sed Rmus . D . vice

cancella r ius responditse non posse quidquam c i rca han c rem

del ibera re . V identes igitur predicti due ersteres , quod ei s non

dsbsm respon sum ,surrexeruntetexi veruntespollam . Preteraa

quis soc i i mei , l icetcamera r ius non essetin capello , dederuntpr imo incensum etpacem orator ibus prelatis quorum pr imus eratepisc0pns Lascur rensis orator F ranc ie ,

etsecundus protonota r iusde Medina orator Hispan ie regum , juxta ordinationem SS . D . N .

pope factam die 1 1 apr il is , proutsupra dictum est, deinde prefatoD . G regor io orator i regis Romanorum ; idem D . G regor ius id agro

lul i l a l nota itpacem acc ipere , di cens SS . D . N . super hoc conquer i

vello. D. Stephanos , nunc ius R. D . a r chi episc0pi Coloniensis foc

toros eratsermonem expectabatin aula magna sevoca r i ; sed soc i ime i ques iveruntipsum extra cancellum espelle ubi sermoc inatur isolentexpecta ro quem cum non reper i r i retul issent, Bmus . D .

cardinal is Parmensis celebrans , evangelio fi n ito , otsermoc inatoroaliquantulum expectato , absque eo quod SS . D . N . vel al iquis

nostrum id sibi committeret, dix itCr edo quo incopto etal iquantulum continuato ,

intravitespollam prefatus D . Stephanos sermonem facturus

,etl icetRRmis . DD . ca rdinalibus vicecancella r io a l

8 . Marci videbatur quod postC r edo vel postmissam sermo fioret,

tamen SS . D . N . mandavitnon fier i eti llum l icentia r i , di cen ssibi non vider i quod orde capello perverti debeat; sic i lle re

[Jo in 1488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 3 1 1

cessit. Dieta esttantum una erotic etnon facto oratio da dom in ica .

Fer ia qua rta , 4 mensis juan , v igilia corpor i s Chr i sti , Papaparatus more con sueto ven itad espollam majorem palati i ubiinterfuitvesper is otfac itoffic ium more sol ito . Finitis vesper is ,

intravi cum gubernatoro Urbis cameram sec retam SS . D . N . ad

intell igendum ordinem proeession is c rosti no die inter offic iales

suo san ctitati s observandum . Sanctitas sua mandavitnobis quodille orde obser vetur qui in anno protor ito in hujusmodi processionefuitobser vatum mandatum factum hoc mane offi c ial ihus etinl ib ro ceremon iarum manumea ser iplo ,

fot.Fer ia quinta , 5 jun i i , festum sacratiss im i corpor is Chr isti , hora

c i r ca x vel ultra , SS . D.

°

N pa ratus , utmor is est, ven itad pa r vamespollam ubi oravit, sur rex it, imposuitincensum ,

incensavitsac ramentum

, accepiti llud, et, detecto capite , portavitusque adcur iam palati i ubi ca rdinales solentascendere , ib i accepitm itram .

Inter im Bmus . D . cardinal is de Faxo sub pr ima porta pa lati i unacum vicocamera r io ordin av itprocess ionem juxtatenorem schedule

quamtune sibi dedi, etvicacamer a r ius mandavitsingul is offic ial i

bus sub pena cèntum ducatorum uti rontjuxta ordinem predic

tam qui eratil le qui anta annum fuitobservatus , n ihil mutato ; sicfactum est. Sed in platea s . Petr i qui pro respons ione stabontomnes ca rdinales , ordines rel igiosor om Urbis etc lerus etiambasil ico s . Petr i qui processionem nostr am impedi re a l ta rda revidebantur , cum etips i nondum essentordinati , etitl i da 8 . Petrovolebanti re immediate ante c rucem Pape ,

ordinavi igitur otjuss iquod ill i da S . Petro retrocederenta l processionem nostram non

impedi rentneque ven i rentnobiscum . Rel igiosos autem omnes fec i

fi rma re per viam etstare quousque Popa pertransi retcum sac ra

mento ,quod non fuitbene factum debebanten im ill i processionem

nostram pre ivi sse per modicum spatium ,quod factum non est, quia

vicar ius Papa non fa itde hoc avisatus utill is sic mandassetprov ideatur igitur anni s futur is etin vigil ia premonaatur vicar ius quodprocessionem eter i Ur bi s ordina r i fac ia l pro hora ante hor am procession is Pape . V ia Recta a l via Sancta fueruntpann is da rasc ia

per ser vi le res B B morum . DD . cardinal ium quas i pertotum ordinatea l in plur ibus loc is coeperte ex novo ordinatione per abbatem

https://www.forgottenbooks.com/join

[Aoùt1488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII .

men , etc .,cum sacr amento populo benedix it; pr ius autem

,v ide

l icet, fin ita m isso etiam pepulo benedixerats ine m itra , sad stsinosac r amento .

la v igi l ia etfeste nativitatis s . Johann is B aptiste non fuitcapello,sed Papa fuiti llo die in castro s . Angel i .

Sabbato ,28 jun i i , v igi l ia apostolorum Petr i a l Paul i , fuerunt

vesper e papa les solemnes in bas il ica s . Petr i da Ur be , ad quas Papaven itpar atus more sol ito . Ca rdinales in cappis suis faceruntrever antism ,

deinde accoperuntpa ramento etPapa incepitvesperasquibus fin itis

,cardinales etprelati , dim issis par amentis , assoc ia

runtPapam ad palatium utmor is est.Dom in ica

,29 jun i i , festum apostolorum Petr i al Pauli , SS . D . N.

pa r atus , a l mor is est, precedenti bus c ruce , prelatis , ca rdinal ibusetal i is , ven itad eccles iam proeessional iter sub baldachino factsomn ia so lo al lora , accepitin sede consueta ad rever entiam cardi

nales a l prelatos pa roles . Deinde capittertiam ,etal ia obser vato

suntproutin ceremon ial i . F in ita m issa , Papa redi itad palatiumubi

,in aula pontificum ,

oseulatus sum podem Sanctitatis suo, etobtinui r opatr iandi al redeundi (per totum men sem ectohr isprox ima futurum) l icentiam .

Fer ia secondo,30 jun i i , ci rca horam xxn n ex ivi U rbem , pa lr iam

v isitaturus , Dei gr atia .

mens is jul i i , Bmus . in Chr isto P . D . dominus Petrus sanctorum Cosmo a l Dam ian i , diaconus ca rdinal is da Faxo vulga r iternuncupatus , r ecessitex Urbe iturus Nespelim v is itaturus regem

Neapol itanum pro spec iali am ic itia .

Fer ia qua rta , 1 3 mensis angusti , R . D . Petrus Paulus episc0pnss . Agathe , Roma , in ma jore capello palati i apostolic i colebravitm issam ann iver sa rn ob i la s fol ieis recordation is S ix li papa 1 11 1 ,papa presente a l cardinal ibus . Papa absolvitpostm issam utmar isest, sed in coppa , proutin missa fuit, non in pluvial i .Fer ia sexta , 1 5 men sis angusti , festum assumption is beatoMar ie

vi rgin is . R. P . D . Johannes episc0pos Tornaeens is fecitoffic ium i ncapellomajor s pelati i apostolici , Papa presente ,

non tamen pontifical i1er sed mantotantum parato .

Fer ia sexta , 29 mens is angusti , festum decollation is s . Johannis

B aptiste, anniver sar ium assumption is SS . D . N . papa , Rmus . D .

5

3 1 4 JO HANN IS B URCHARDI, [O cto bre 1 4831

cardinali s Parmensis colebrav itefficium in capotta major s ,Papa

etca rdinal ibus prosentibus , more consueto .

Fer ia secondo, 8 septembr is , festum nativitati s beate M a r ie v i r

gin is , R. P . D . Chr i s10phorus episc0pos Cortonensis eeleb r a v itm issam solemnem in capello majors palati i apostol ic i , Papa a l ca r

dina l ibus absentibus , s i bene intellex i .Fer ia sexta , 1 2 men sis septembr i s , ann iver sa r ium coron ation is

SS . D. N . Innocentii pope VIII , in capello majore palati i apostol ic i ,Rmus . D . Johannes cardinal is Andegavensis eelebravitm issamsolemnem ,

Papa a l cardinal ibus prosentibus , moro consueto .

R. in Chr isto P . D. M a litia,episcopus Rapollanus , Bm i .

D . cardinalis Neapol itan i nepos etmagi ster domus , Romo v itafunctus est

, cujus lcorpus in ecclesia beato Ma r ie supra M iner vam

per fami l ias SS . D . N . popo a l B Bmorum . DD . ca rdinalium ac pr e

toler am ca r ie honor ifi ce associatum est, eteadem ecclesiatradi lumsepolture , cujus an ima requiescatin pace .

Die jovi s,2 mens is octobr i s , Bmus . in Chr isto P . a l D . dom inus

Johannes Ar c imboldus titol i sancte Praxedi s presbyter ca rdi nal i sM ediolanensis vulgar iter nuncupatus , Rome in domibus suo solitoresidentie c i rca horam qua rtam noctis spi r itum reddiditC reator i

,

cujus corpus , vener i s sequenti s c i rca horam vigesimom secundam,

ad ecclesiam sancti Augustini honor ifìce assoc iatum , precedentibusreligiosis a l cler o U rbi s , dictis pr ius in aula domus . fonera pre

sente , vigil i is , ca rdinalibus prosenti bus , a l al i i s da more obser

vatis ( 1 ) .De mense septembr is prox imo protor ito , proutpostea ad U rbem

sc r iptum est, obi itin F ranc ia Rma s . in Chr isto P . a l D . dominus

1 . Jean Arc imboldo de M ilan attira pa r ses talents l’

attention da Galéas Sforz a . De

vena vent‘, i l futnemmé preteneta i ra apostolique, ensuite évéque da Novore, ctfotcharged

’

importantes négociatiens par son suz erain qui le recommanda S ixte IV pourle chapean da cardinal . La cra inte da perdre un s i préc ieox ser viteur tithientòtregretter sudue la domanda qu

’

i l avaitfa i ls en lavoor de son protégé . Ma is lo Pape, sou

tono par Jérome Riar io, qu’

Arc imbelde ava itgagné pr ix d'

or , ns tintnutcompte deslettres que Ga léas loi adressa ce sujet, Arc imboldo fotnommé . Il v int Roma al

obtintla légatien da Pérouse où i l se di stingua pa rticulièrement. A la mortda S ixte IVi l se tronva ao conclave où son nom figura parmi les concurrents la papauté, a ins1qu

’

i l ressortda la dépéche da 20 aeùt1 484 da B rando di Castiglione sudue da M i lanet'

de cello adressée sudue da Fer ra ra per l'

eveque da Reggio, son ambassadeur

Reme. (Voy . Petruccetli della Gattino, H i sto i r e d ip lomati que des Con cla ves . Par is ,

1864, l . I, p . 304, 306 , al la depeche da Leal i , à l

’

App endice n°

[O ctobre 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 3 15

Carolus m iseratione divinatitol i 8 . M artin i i n Mon l ibus presbyterca rdinal is Lugdnnonsis vulgar iter nuncupatus , cujus anima requieseatia paceDio mercur i i

,8 mensis octobr i s , Rmus . in Chr isto P . a l D . domi

nus Ascan ius sancti Viti in M acello diaconus cardinalis Sfortiav icecomes redi itad U rbem ex pa rtibus Lombardia a l legatione suaB onon iensi cum magna comitiva ; receptus fuita RRm is . DD . car

dinalibustune in Urbe ex istentibus extra portam i n divers i s loc is,

particola r iter tamen ,non collegialiter . Honor ifice estad domum

suam assoc iatus ipse ,dic 1 0 mensis novemb r i s MCCCCLXXXVII

c i rca horam X I ante diem ,recessitex Urbe , Mediolanum iturus .

Fer ia qua rto, 1 5 mensis ectohr is , Bmus . in Chr isto P . al D . domi

n a s sanctorum Cosmo etDamian i diaconus ca rdinal is da Faxovulga r iter nuncupatus , ex regno Neapolitono ad U rbem rever sos

est,a r everendissimis DD . ca rdinal ibus qui in Urbe erantal iqui

bus,ultra alia s vero extra portam , partic olar iter tamen non colle

gial iter , receptus a l usque ad domum suam honor ifico associatus .

Fer ia quinta,23 mensi s octobr is , c i r ca horam xx i ex Argentina

redi i ad U rbem ; fel ix sitreditus meus ethora .

Dom in ica ,26 men sis octobr is , Rmus . D . in Chr isto Pater al D .

dom inus Raphael s . Georgi i ad vatum aureum diaconus cardinal is ,

D . popo camerar ius , ex Imola otForol iv io redi itad U rbem , cui

nullus ca rdi nal is obviam ven it.Fer ia qua rta ,

29 mensis octobr is , pa rotis ex more in ecclesia s .

Augustin i da U rbe consuetis,castro dolor is , longitudin is pedum

moeram viginti quinque etlargitudin is novemdocim bonemea sure ,etaltitudin is decem vetcir ca , lectum habens n imi splanam intotuma l juxta dispositionem ecclesia , misero etdispar escen l i , armis inteli s i n quatuor pa r ietibustotius navis media a l sopra al lora majus

per corn icem ,intortici is per c ir cuitam supra armis centumtr ibus ,

candeli s supra castrum c i rc iter sex medie libro vel ci rca a l intor

1 . Char les de B ourbon fatarchevéqoe da Lyon etadmi nistrateur da l’Eglise da B ordeaux nemmé cardinal en 1 476 , puis legal d

’

Avignen etduComtatVenaiss in , i l meurata Lyon la 1 3 sept. 1 488 , al futenter ré ent’église cathédra le, laquelle, ayantétécommencée de son v ivant, futdepuis achsvés par les ordres da Pier re de B ourbon ,

son frère. (Aubéry . H i st. gen . des Ca r d . , 2 vol . in Par is 1 642 , l . II, p. 470 ;

Severt, Ar ch id . Lugd . , n° 1 1 4 , parag . En 1 470 i l avaitdonné a Char les V III lo

sacramentdubaptéme.

https://www.forgottenbooks.com/join

[N ovemb re 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 3 17

vota . Do cera camer e presidentibns dando a l nostr is sala ros

notabo in secondo lator e sequentis folti .Fer ia sexta

,ultima octobr is , fueruntmutatio cappa rum et

vespere papales in capello majors patati i , Papa presente inc ipiente .

Sabbato sequenti , 1 novembr i s , feste omn ium sanctorum,fuit

m issa popol is in basi lica s . Petr i quam coleb ravitRmus . D . ca rdi

nol is U l ixbonensis , Papa presente . Sermonem fec itquidam fraterordin is S . M a r ia da Monte Carmelo . O mn ia alia suntobser vatomoro consuete .

Dom in ica , 2 novembr is , commemoratio omn ium fidal ium defunc

torum que proutin brevia r ioordi nator , in fer iam secundam sequentemtransla la ost. Papa indutus manto a l capuc io inverso ven itadvesperas a l matatinos defunctorum que hahite suntin capello major s palati i fimbr ios simul collectos portavita rchiepisc0pus Florentinus pr imus ass istons .

Fer ia seconda sequenti , 3 novombr i s , habita estin eadem capello

m issa pro defunctis quam eelebr av itRmus . D . Jul ius s . Patr i adV incolo cardinal is etepiscopus O stiensis D . Pape major pen itentia r ius cui Papa inter fuitpa ratus cappa etm itra desuhtus habensam ietum*

album , c ingulum ets lolsm violaceam ,

'

proutetiam bar i

sero habueruntmantellos suos assistentes etin celle capucio in

modum cub icula r iorum , ethoc mane cappas suas caudam etfimbr ias cappe portavitetiam hoc mane a rch iepiscopus Florentinus ;Papa , postm issam , absolvitin coppa . Al ia omn ia suntobservatoproutin ceremon ial i ordinator .

Fer ia qua rta , novembr is , fuitconsistor ium secretum in queRmus . P . D . Franci scus sancti Eustachi i diaconus cardinalis Se

nousis vulga r iter nuncupatus , dictus fuitlegatus ad Perusiam da

latere . F in ito eon si stor io,ab omn ibus RRmis . cardinal ibus qui

consistor io inter fa c rant, videl icetvicecancellar io , Noapotitano s .

Petr i ad Vincolo,Andegavensi , episc0pis , s . Angel i , U l ixbonens i

da Comitibus,Pa rmensi

, presbyter is , da Faxo,Sancti Georgi i ,

da Sabell is , Column s , da Ur sin is etAscan io, diaconis ca rdinal ibusassociatus , oquitavi l medius i nter da Faxo etsancti Georgi icardi nales in ultimo loco equitantes usque ad demam suo sol itohabitation is con sistor iel iter . Ante domum , contra ostium ,

ver sus

tamen domum da Cofi'

arall i s firmaruutse epi scopi etpros

3 1 8 JO HANN IS B URGHARDI [Novembre 1 488]

byter i , diacon i vero ab al ia pa rte inter ostium etac iem domus

ver sus campum Floro. Vicecancella r ius fuitpr imus ver sus domom

da Cafi'

a rell is a l de Faxo pr imus ver sus ostium domus , al posteosahi suo ordine . Rmus . D . ca rdinal is Senensis cgi l singul is gratias ,utmor is est; recossoruntomnes etipse intravitdomum .

Eodem die , c i rca horam v igesimom pr imam ,intrav itU rbem ma

gn ificusmi les Domin icus Trevisanus orator Venetia rum por pe rtamV i r ida r i i etvoueronts i obviam fam ilia SS . D . N . papa otal iorumcardinal ium particula r iom am ieorum , etmulti prelati cur ia etoratores pr incipum ,

a quibus medius inter a rch iepi sc0pum Cusen

tinum etepisc0pnm Cortonen sem fuitassociatus usque ad domumsuo habitation i s sive hospiti i sui , more sol ito. Non fuitintimatumca rdina l ibus quod mitterontfamil ias suas

, quia etiam non deba i l

intimor i ; osten im orator ibus pro obedientia prestando ven ienti bustantum

,etnon al i is publica obviandum

Fer iatertia , 1 1 mensis novembr is , Bmus . D . cardinal is Senens is

ad legationem Parusinam iturus , recess itex Urbe c i rca horam xuu

a sui stantum domestic is , nullo ca rdinale , associatus . Deus dir igatgrossos suos in viam pac is .

Dodi his diebus , videl icet29 ectohr is prox imo protor iti , sche

dulam D . Chr istophoro da Lotus auditor i Bm i . D . cardinalis As

can i i , pro cera Rmo . D . camerar io etpresidentibns camere apos

lolico,teuc r is subsequenti sCandele cere ordinando pro dom in is da camera apostol ica

pro D . camerar io l ib . xx

pro D . v icacamera r io l ib . x

prothesaurar io l ib . x

pro quolibetcler ico camere quorum septem sunt,I. vm l ib . L V I

pro auditore camer e . l ib . v m

pro advocate fiscal i l ib . iv

pro procuratoreti scal i l ib . IV

pro advocate pauper a li b . i v

pro quolibetnotor io camere quorum 1x sunt, l i b . lib . xxvu

pro quolibeteler ieo collegi quorum due sunt,l ib . v i l ib . xo

lib . cr.v

Etomnes candele hujusmodi deboutesse ex i ll is qua per RRmos .

[Novemb re 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 3 1 9

DD . cardinales in mensateneri solent,etomnes s imul mitti debout

R. P . D. S inelpho , diete camer e cter ico , qui eas modo supradictodistr ibuet.Dodi deinde etal iam schedulam RRmi s . da Sabell is etAscan io

ca rdinalibus,Hmo D . da Sabell is rec ipi ente , hujusmoditenor is

lnfrasc r ipte debentur pecun ia ratione exequiarum bene ma

mor ia ca rdinal is Mediolanen sis ex loudab ili obser vantia hactenusin l roductaMagistr is ceremon ia rum capello SS . D . N . papa ducati in

sure da camera xx v

Diacono etsubdiacono dieta capello, s im iles ducatiCantor ibus ejusdem capello, sim iles ducati x

'

Cursor ibus SS . D. N . P . s imi les ducati . x

Fer ia qua rta ,1 2 mensis novembr i s , i n capello beate M a r ia da

Febr ihus basi lico pr inc ipis apostolorum da Urbe ,hora xv 1 vol c ir ca ,

habite suntexequie bone memor ie D . B a rtholomei M a r aschoM antoan i C iv itatis Castell i episcopi qui in guber nationo episcopa lnsPerusi i diem elaus itextremum cujus cadaver sive ossa da spec iali

licentia D . N . Papa per R. P . D . episc0pnm Aler iensem nuper , ma

presente , ohtenta oracolo vive voei s , cum absque hujusmodi l icentia corpora mortuorum non pessiatde suis sepultor is amover i ,

ill inc adductnm fuita l Romam appl icuitper portam beate M a r ie dePepulo , die sabbati prox imo pr etar iti 8 hujus mensis , obi in

eccles ia beate M a r ie predicts repos itum fuitusque ad noctom s ine

al iquis pompa . In sero codam, precedentibus pauci ss im is intortic i is

ets ino pompa fuitportatum ad bas il icam predictam s . Petr i a l incapello beate M ar io predicts sepultam ub i ejus memor ia videtur .

M issam colebravitR. P . D . Petrus Paulus episcopus 8 . Agatha .

Interfueruntguber nator Urbi s , Al er iens is , Tornaeens is , Melfitanusetpluros al i i episcopi palatin i , cubicula ru a l scuti fer i Papa , contores capello nostro ac diacon i etsubdi acon i . Sermonem postmissam fec itGaspa r quo fin ito , celebrans absolvitsolos moresol ito . Supra sepulta ram posita fuitcapsa magna al la cum pallio

ca rdinal is Constantisns is, ethinc inde covolloti cum intortic i is

quatuordeeim . A capito ad pedes nullum positum fuitquia non

erantcandelab ro neque locus erdinatus . Fueruntintortic ia no

vemdec im pro sepoltura , alta r i etcelebrante , foca le unius l ibre

https://www.forgottenbooks.com/join

[Novemb re 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 321

In pr ima seditSS . D . N . cum dictis duobus ca rdinal ibus , i n

seconda prelati predicti eta l i i , ac D . M attheus Cibo subdiaco

nus aposlolicus , D . l l ilar ius Gentil is etquidam al i i ; in ter i is ,

quas i in eppos ito hujus , seu in transver sum ips ius , sederuntpr imus Franc i scus filius Pape etiam basta rdos ( I ) proutdom ina Theo

1 . Cette assertion formelle d’

un témein tel que B urchard détrni l l’

opin ion da ceux

qui ontsupposé que les enfants d'

l nnoceutpouva ientpreven i r d'

un mar iage légìtimocontracté avantson pontifica l , (da B requigny , oav . c ité , 1 . I , pag . a l colle da

C iaccon ius , qui prétend qu’

ils éta ientissus d’

une un ion régatiére, sans toutefois c iterda preuve à l

'

appui de son a llégation . Vitas etRes gesta: Pont. Rom . ,t. l l l col .

Raphael Volter ran éc r it

,ao sujetde css enfants que le Pape ava itcus dans sa

jeunesse, a lor s qu’

i l n’

étaitpas encore dans les ordresPontific am etiam pr imus qui novam etipse exemplum intreducerel palam l ibe r

os

n othos jactandi , ac soluta omn i antiqua disciplina diviti is eos cumulandi nam eta lter i Franc isco oppido nonnulla U rbi v ic ina dedit, Lauranti 1qne M edic is fi liam matr imon io locavo. Alteram Theodor inam Gerardo U suma r i Genuens i noplam opibus porquam

magn is d itav i l . (H i st. de qua l . Rom . Pont. Veneti is , 1 5 1 1 , f. 1 65 ,v . )

De meme G iovann i StellaQuis autem parentibus stagnatis ahquid benefico s ignum (n is i Franc isco et

Theodor ine ( i bis) estendere min ime poluit. Ante en im Pontificatum a l CardinatatomS i catel diva s Augustinus dum minor ibus esset, duos ex da mn ato coitu susceperatfihos , v idel icetFranci scum fi liam etTheodor inam fmminam, quibus n imio afficiehoturamore

,ambos en im pro v i r i li sua en itehatur magnos efficere. U eda in pr imis fil iam

honora lo eti l lustr i vi ro matr imon io cum ingenti dote collocav it. Franci sco autem fi lio

di lectiss imo illustr is Laa renti i M edicei Florentini fitiam conjugem dedit, eidemque

dum moretetur max imos thesauros da consenso ca rdinal ium d imis it, ques n ihi lominusipse, dom adhoc Pontifex pater super viveret, fortim abstulìtetFIorentiam ad pa l r em

Medicom soror iumtransmisit. Vite ducentor . ettr ig i nta summer . pontificum a

beato Petr o apostolo usque a d J ul ium secun dum m oder n um Pontificem . B as i lea ,

anno Domin i 1 507,X kat. M arci i . )

Pa latius , qui c ite ce passage (G esta Pont. Rom . , tIII, col . l’

oltr ihue à lortoPhi l ippe da B ergamo, car il ne setrouve pas dans l

’

édi l ion de Ven ise, 1 486, i a-fol.

(F r atr i s J a cob i Ph i l ipp i supplementum cr on ica r am ) .Gar imberto ins iste sur le nombre des enfants da Papa etsur la natura da leur nais

sauce

Franceschette e Teodor ico suoi un i c i figl iuol i n atur a l i . (Dov . cité , p. 202 .

Voy . auss i la depeche de Vespucc i , app. n°

SuivantInfessura (dans B ecard , col . le Pape aura itsu septenfants . D'

apres

l’

épìgramme altrihoée à Marolla, iten aura itsusei z e

Quid quz r i s ( estes s i l mas a n {lem ina C i bo ;Hosp ice natorum . p ignor a certa , gr egem

O ci o nocens puer os goua i l lotzdemque pus l la s ,Hunc mer ito poter i l d i cer e Roma patr em .

Le cardina l Egidius da Viterbo parte da plus ieurs enfa nts , sans toolefois en indiquer le nombre . (Dans G regorov ius , Stor i a d i Rom a

, 1 . V II , p. 32 1 , noteDe mème V 1an i Ebbe questo Pontefice nel fiore della sua gioventù e pres isa

mente neltempo della sua dimora a lla corte d i N apoli , da l iber a un i on e con una den

z olla va r i i fig li , due soli dei qua li nel tempo del suo Pontificato cieèi

Francesco e

T . l s 2 l

JO HANS IS B CRCHARDI , (Novo-hn 1 488]

dor-ina mater sponse predicte ; deinde sponsa , lum sponsus , posteum domi na Theodor ina mater sponso predicte , success ive a li i .

Inter fueruntautem in hac tertia mensa inter a lios , postprodictos ,Leona rdus C ibo commi ssa r ius Pape , uxor sua etfrater suos uxo r

Fran c ischetti fil i i Papo ,D . Dom in icus Aurea otuxor sua soro r

a rch iepiscopi B eueveutan i , so r0 r D . Gullielm i camerar i i sec r eti

SS . D . N nepo l is D . Hieronymi Calagran i subdiacon i apostoli c i oteubieula r i i sec reti ejusdem D . nostr i otpluros al i i .Prandi o peracto, postal iquam dimoram

,recossoruntmoli eres

cum plur ibus ex suis,deinde etiam ali i ; res hoc sec reta non fuit

,

Teodor ina , consorte d i Ghera rdo U sodimare c ittadin genovese. (Le memor ie d el la

fam i l ia C i bo , 1 808 , p. 1 8 ct76 ,Les témoignages de B urcha rd , duVoltorran , de Stella etde Ga r imberto setrouvent

confi rmés pa r la tab le généa logiquo de la fami lle C ibo ,dresséo en 1 5 56 etconser vée

la b ibliothèque nationa le do Florence ( fonds M agliabecchi , cl . XXVI, n°

Aron V i ce- Ite d i N apol i .

Maur i z io . B ia n chmetta .

nz o ca rd i na le.

Teodor inamar ito d i mogli e d i

Madda lena de’

M ed ic i . Gherar do U sod imar e .

lnz a , Lorenz o , Cater i na , Ippo l ita , G io . B att. , Pietro . (n o . B attFrancesco , B atisti na , An n i no

,

i n . conte e duches . contes . vescovo . vescovo .

mar chese.

O n voitque s i les écr iva ins contempora ins ditférentsur le nombre des enfants duPape, i ls s

’

accordentsur l’ i llégitimité de leur na issance .

Il importotoutefois de rolevor l'

erreur de B requigny , qui attr ibue faussementà InnocentVIII la patern ité do deux autres fi lles , Martino otPerotto ( E xt. etN oti ces , etc . ,t. 1 ,p. Colle-c i éta itfi lle de Theodor ine, etpar suite petite-fi lle duPape.

QuantMa rtine, de B requigny n’en par lo que sur la foi dumss . 552 1 (t. III, f. 1 67 )

qui soul on faitmention ma is c’

estlà une faute du copi ste, co nom de M artine ne

figurantdans aucun des autres mss . non plus que dans les documents préc ités .

En outro il fautremarquer qu’

on temps de B urchard le motbdta r d éta itlo ind

’

avoir le sens défavorablo qu’

i l a aujourd’

hui , comme lo remarque Phi lippe de Co

mines , auliv . VII,chop. II de ses M émoi r es « i ls n e fontpoi ntgr a nde d iffér ence

aupa î: d'

Ita l i e d '

un enfa ntbata r d ci un lég itime . Voy . DuGange, G lossa r i um ,

oumotbastardas .

[Novemb re 1 1 88] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 323

sed pertolom Urbem divulgata otprosc ita . Ego non inter fui,sed

fratre prefati Gullielmi camera r i i secreti , qui i nter fuit, hoc m ihir eferente, notavi , l icetcontr a normam ceremon ia rum nostr arumacta s int, quo expresso prohibentmul ieros esse in conv ivio cum

Pontifico.

Fer ia tertia , 1 8 novemb r is , in capella majore palatu apud s .

Petrum pro fasto dedication i s basil icarum apostolorum Petr i etPauli , R . P . D . Stefanus archiepi sc0pus Patracensis etepi sc0pnsTorcellanensis colebravitm issam solemnem , Papa etca rdi nal ibusprosentibus . Dicta osttantum una or atio etC r edo ; non fuitsormo .

Facts r ever entia per cardinales , etdi cto G lor ia in ex celsis D eo,

Papa mandavitm ihi , utin gradibus soli i locum da rom cuidam

orator i regi s Russie , ad suam Sanetitatem pro obedi entia prestandom isso ,

quod otfec i etill i locum ass ignavi sub senatore , supra

conservatores camere Urbi s . O mn ia alia facto suntmore con sueto .

Fer ia qua rta, 1 9 novembr is . ante horam otlocum audientie ,

supra paloum in plano supra gradus prepa r atum , per R. in Chr i stoP . D. Petrum episc0pum Cesonatonsom auditorem camer e , lectaconfessione etinquisitiono contr a Jacobum Petr i Romero presbyterum l lerdons is ( 1 ) dieces is in Hispan ia , professum canon icum

regula rem ordin is s . Augustin i facta , habita etlata , ac commissionesuper actual i degradationo fac iends , eumdem Jacobum actual iterdegradavitjuxta formam pontifical is , oteum degradatum Ambrosino ba r igello con s ignavit; et, presente D . Justino advocato , N .

do Pa rma procuratore fiscal i, ettoto populo astante etvidento, fuit

otex inde per bar igellum ad tur r im Soldan i reductus . Bmus . D .

vicecancella r ius obtinuitpro eo a SS . D. N gratiam vite .

Fer ia quinta , 20 novembr is, Bmus . D . cardi nal i s Ascan ius fec it

pr andium cum SS . D . N . ; postprandium venati suntin v inca ,

etin nocte sequenti Sanctitas sua in gravem (infi rmitatom incidit,ex quaîdeinde de ojus obituplur ibus suspicio venit.In nocte sequenti , die jovis 20 novembr i s , cum rumor do Pape

obitu esset, Bmus . D . ca rdinali s camerar ius etde Ur sin is , utpostea dictum est

,in dom ibus sui s familiam totem i ll ico a rma

verunt, providendo, si casus even isset, rebus epportun is ; posthoc ,

1 . l lerdonsis, Lérida , en Cata logue.

https://www.forgottenbooks.com/join

[Déceunb r e 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 25

ex irets ine spec ial i etexpresso l icentia SS . D . N . pope , que sibi

postmodum elapsi s quatuor seu quinque diebus data fuit. Hocponti fi c i s in fi rm itate durante , solos episcopus Aur iensi s data r iusintroitum liberum habuitad pontificem postDom i num Hierony

mum Calagranum etD . B erna rdinum Gomba r am sec retos cubicola r i0 s ac D. Gull ielmum etiam Ca lagr anom etmodicos , etiam D . N .

epis00pos Aler ien s is , qui r aro von iebat.Dom in ica seconda adventos

,7 decemb r is

,R. in Chr i sto P. D .

Johannes episc 0pns Tornaeens is , magister domus pope ,quia nullus

ass istentiom celebrar e voluit,coleb ravitsolemn iter in capello

major e predicto m issam publ icam ,Popa absente

,quindecim ca r

dina l ibus prosenti bus ; s . Petr i ad V incula,s . Angol i , s . Clementis

ca rdinal ibus absentibus . D ix itquatuor orationes consuetas pr i

m am,de dom in iea ; secundam ,

Deus qui de beate M ar ie ; tertiam ,

contra paganos ; quartam , pro Papa . Alia omn ia more solito sontobser vato. Sermonem fec itprocur ator ordin is m inorum .

Eadem die , ci rca horam xxx intrav itU r bem per portam V i r ida r nIll . D . Phi l ippus ex duc ibus C l iven sibus ecclesie Argentino cum

equis ex suis,cui obviam ven i ego etultra centum cu

r ia les Alamann i,epi scopus Alatr inus nom ine cardina lis de Sabell is

de inde nepos etpauc i ex fam i l ia ejusdem cardina l is nom ine ipsius

vouer ontetiam eidem obv iam etipsum usque ad domum c i r ca

Ponthecas obscoras quam pro sua habitatione condoxorat, assoc ia runt.Fer ia seconda , 8 mens is decembr is , R. in Chr isto P . etD . do

m inus Paulus m ise ratione div ina titol i 5 . Anastas io pr esbyter ca rd inal is

,Genuons is vulga r iter nun cupatus . ven itad U rbem per por

tam beate M a r i e de Popolo . RRm i . PP . DD . Neapol itanus ets .

Petr i ad V incolo , episcopi ; U l ixbonensi s , Rechanotensis , doCom itibus , presbyter i ; de Sabellis etde Columna ; diacon i cardi

nales,vouer ontei obviam extra portam per unum m il lia re vel

c i rca ; intra portam ven itB mus . D . ca rd ina l i s s . Clementis , etc i rca ecclesiam vouerontRRm i . DD . cardinales v icecancella r ius

,

Parmensis , s . G eorgu etAscan ius . S ingoli cum ipsum viderontcapite denudatum ,

etips i di sc 0 0pertis capitibus se mutuo rec ipie

bant. Assoc iatus fuitab omn i bus pr edictis ca rdinal ibus usque ad

domum pr inc ipa lem juxta basi l icam duodec im apostolorum quam

see JO HANN IS suacnmm, im ]

Rmus . D . card inalis s . Petr i ad V incolo pro habitatione personeprefati Bmi . D . ca rdinal is Genuonsis paravorat; idem ca rdinali s

Genuons is equitav itin loco suo promotion is, al iquando a dextr is

ca rdinal is de Comitibus al iquando a sin istr is cardinali s s . Clementissecundum quod ordo expostulabatbin i etbin i equitabantca rdinales usque ad ultimum locum in quo tres equitahant, modius

ca rdinal is de Sabell is a dextr is do Columna eta sini str i s Ascan iumca rdinales habens cum essentanto domum prefatam ,

omnes

ca rdina les per ordinem ob uno latere contra ostium domus se

firma runt; tune cardinal is Genuon s is , detecto capite , ante sin

golos oquitavi l ; eis gratias agens , singuli s por rex itmanum otsingul is iterum oseulatus preter in structionem meam ; dixeram en im

sibi quod gratias agorotsingul is , pauc issimis verbis pr imo , tumali is

,caputincl inando ,

agorot; quo facto ante portam suam se

fi rmans , detecto capite ,singulorum r ecossum expectavit;tandem

intravitdomom predictam . Forte iste Ca rdinal is pr ius in Urbe fuit,al ioqoin i sta obviatio non eratta li modo habendoFer ia quinta , 1 1 men si s decembr i s , R. P . D . Gabr iel Zepi 300pus

Adjacensis celehravitm issam publicam pro an ima bone memor ie

Johann istitol i 5 . P raxedis pr esbyter i ca rdinal is M ediolanensi s juxtamorem capello nostre in capello majore pelati i apostol ic i apud s.

Petrum ,etpostm issam absolvitmoro sol ito , Papa absente , RRm i s .

DD . Neapol itano 3 . Mar io in Portico ,Andegavensi , epism pis ; Re

chanotensi , de Comitibus , Pa rmensi , presbyter is de Fuxo, s . Geor

gi i , de Sabelli s , de Columna , de Ur s in is etAscanio diacon i s cardinalibus prosentibus. Postepi stolam ,

inter rogavi pr edict0 s RRmos .

DD . cardinales de mandato SS . D. N . pope per D . A. episc0pnm

Aur iensem datar ium mihi facto , quando placeretRRm is . DD .

quod m issa s im il is exequial i s pro an ima pio memor ie Jacobi Sco

torum regis illustr is defuncti estate protor ito in capello predictscolobretur . Responderuntomnes se Sanetitati suo rem ittentos quodcum Sanctitas sua hujusmodi missam celebr ar i debero ipsis facerotintimor i ; i ll i , utdebent, l ibenter i nter erunt; quod deinde ad statimD . episcopo Aur iensi datar io etsac r iste capello nostro rotol i .Dom in icatertia adventos Dom in i , 1 4 mensis decemb r is, Rmos .

1 . Cette dernière phrase estcertd nementone remarque que Par is de G rass is aura

fatte en marge domanuscr itoriginal etqu'

on scribe aura intorpolée dans letexte.

[Décomb re 1 488] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 327

D . cardinalis s . Clementis colebr avitm issam publ icam in capellomajor e pelati i apostol ici apud s . Petrum

,Papa absente ,

quindec imex RRm is . DD . ca rdinal ibus prosentibus . Dix itquatuor orationespr imam ,

do dom in ica ; deinde Deus qui de beate M a r ie,etc .

, Deus

omn ium fidel ium etE ccles ie tue,quam dix itcontra voluntotem

meam dix itautem quod juxta morem capello nostre contra paganosdicerettertiam , quartam pro ponti fi ce . Sed sibi ita dicere plocuit.Sermonem fecitprocurator ordin is s . Augustin i er em itarum . O mn ia

al ia observato sontmoro con sueto .

Dom in ica quarto adventos , 2 1 men sis decembr is , festum s .

Thomo apostol i , R. P . D . T iber ius a r ch iepi smpus S ipontinus celobravitm issam publ icam in capello predicto de dominica cum qua

tuor oration ihus proutin ceremon ial i , Papa absente ,ettredec im

ox cardinal ibus prosentibus . Sermonem fec itfr ater ordin i s beateM a r io de M onte Ca rmelo . Al ia omn ia suntmore solito obser vato .

Eodem die,in ecclesia s . Jac

'

obi hospital is Hispanorum . Bmus .

D . ca rdinal is Andegavens is de mandato SS . D . N . popo, vivo voeis

oracolo sibi facto,assistentibus sibi rover endis in Chr i sto patr ibos

DD . Ardic ino Al er iensi , etAnton iotto Aur iensi epi scopis Rmo . D .

vicecancella r io presente , consec ravitR. in Chr i sto P . D . Hornor

d inum Ca rvajal episc0pnm Astor icen som seren issimi regi s Hi s

pan ie in U rbe or atorem etoi munus consec ration is imponditmoresolito . M is sam dix itin cantoFer ia qua rta ,

24 decemb r i s , v igil ia nativitatis D . N . J . Chr isti ,Rmus . D . vicecancella r ius , par atus am ictu, a lba ,

c ingolo , c ruce

pectoral i , stola , pluv ial i pastoral i ox perl is , mitra etannolo pontifica li

,in bas i l ica s . Petr i , Papa absente ,

ca rdinal i bus prosentibus ,fec itoffi c ium vespertinom ordine con sueto .

In nocte sequenti , Rmus . D . cardinal is Rechanotensis in coppa

suo cardinalar i , in faldistor io consueto in corno epi stole a lta r ispos ito , perogitoffi c ium matutinale

,Papa absente, RRm is . DD .

Pa rmensi prosbytoro , de Faxo,s . Georgi i diacon i s cardinal ibus

prosentibus . Cantores stantes in choro co'

rdinal ium dixeruntoctoIectionos quibus ca rdinal is Rechanotensis benedix it; nonam dix itipseReci ianatensi s in loco juxta suum faldistor ium predictum ,

cui

benedix itca rdinal is Parmensis in loco suo in banco cardinal ium

stans . F in ita nono lectione , idem Rechanotensis stan s eodem

https://www.forgottenbooks.com/join

[Janv ier 1 589] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 329

Die sequenti , festum Epiphan ie , idem cardinal is in basi lica

s . Petr i,Papa absente , ca rdinal ibus prosentibus , colebr av itmissam

solemnem . Sermonem fec itquidam frater ordin is servorum beatoM a r ie , etal ia , utmor is ost, suntobser vato .

Dom in ica ,1 8 mens is januar i i , conveneruntin camer a major e

etpr ima postaulam domus Aciajoli s borgi san cti Petr i , quamal ias inhab ita re solebatbono memor ie D . Anton ius de Foroliv iocamer e apostol ico cler icus , c i rca horam x 1x

, pr elati palati iapostol ic i , etfamil ie SS . D . N . pope , etsex B B morum . DD .

ca rdinal ium benefic ia in Domin io Flor entino obtinentium ad

a ssociandom fonus Ur sin i de Lanfredin is , fil i i Johann is Lanfre

din i , c ivis etor ator is Fiorentin i pr imogeniti , i n xv vol c i rca suo

etatis anno con stituti, qui ex n im io coito

,c i rca diem 22 mensis

novembr is prox imo protor iti , per cossus febro, diem elausitextromum . Nam , utquidam asserebant, idem quamdam jovenculam

septics una hora , ali i quod undoc ios una nocte cognovit.Congr egati fueruntin ol io camera postpredictam cum potro

defun cti oratores regi s Ferdinandi , Venetorum etduc is Fer rar io ;in medio aule predicte supr a mensam ibidem positos defunctusindutus habitusocietati s B attutorum n igrorum discalceotorum , a

capito ad pedes . Duo scuti fer i stabont, duas faculas , duoruml ibrarum quamlibet, a rdentes ,man ibustenentes , deinde , parotis exmoro intorti c i i s etcandel is

, pr ecedentibus fr atr ibus Ar aceli , s .

Augustin i , sancte Mar ie de Populo etquibusdam ali is pr 0ptereavocati s ac benefic ioti s otcler ic i s bas i lico s . Petr i , portatum fuitfunus ad bas il icam pr edictam ,

in qua debobotsepel i r i . Clerumprecodebantpaupores viginti intortic ia portantes ; postillos sollic itotoros l iter arum apostol ica rum ,

de collegio quorum defunctuserat, defunctum portabantsex ex societatepredicto B attutorum ,

etquatuor ex sollic itator ibos predictis , etiam manos feretro apponebant

,sex ex soc ietate ox suomore fonos soqui volebant, ego autem

juss i eos precedere deber e ; etimmediate postfonos cquitaruntoratores pr edicti , inter quos super el ios pr imum locum obtinuitFranci scus Ci bo fil ius Pope ; posteos etcum eis prelati palatn etal i i inord inate quia ploohat, etvia b revis er at: in porta basi l icodistr i bute fueruntcandele fratr ibus etcloro more solito funus por

tatum fuitper qua rtam portam ,v idel iceti l lam que estinter me

medh ecc lesie , pedi bus ad p d am ven ix , otcapite ad a ltarm ni n o

r is a t. 8ed cler ic os basîl ice predicte c rucem po rta ns Elam tenuitad capùtdefuncti , quam ad pedes tenere debobotmo r e consueto.

Inledm omto res otprelati predicti sederuntin ba nc is a llar is

beate Maf iavi rgin is , chor i videl icetecclesie predicte , e l fraterMar iano -

s de V ile rhio ordinis predi cato rum , sim s in in fim 0 gr ado.

ad atta re predictum ,ver sus ad dietos or atores etprelatos ,

fecitfuochi-em orationem,utmo r is est; qua fin ita rec esso:

-untomn es , etqui sque ad suam hahitationmn revers os . Inte r im dum

serm0 fie ret, fi n iti s a clero responm r io etorationihus, defm ctu

portatus estad capellam sancte Mar ie de Febr ihus , i n qua , in

angolo ad s in istram intrantihus , sepoltus es l. O pin io eratquo rumdam mercatorum Florentinornm roma nam cur iam sequentium ,

quod etiam poter defuncti (uno s as soc iar e debobotad ecc les iam,

pann is v ioloti is obscnris vestitos , quod mihi di ssonum v id ebatur ,cum esseti n publi co offi cio ; idque pater s imil iter reputan s proptereo non assoc iavit.Fer ia seconda . quo fuit2 dies febroam ,

festum pur ification i sbeste M ar ie vi rgini s , paratis ex more in capel lo majorepalotii apostoli c i apud s . Petrum candel is juxta ostium man s ion is sacr iste , SS ,

D. noster paratus , utmor ia est, ven itad dictam capellam , cruce

otcardinalibus precedentibus , etfacto oratione in faldistor i o a c

cardina l ibus ad reverentiam sol itam r eceptis , accepem ntom nes

pa ramento, utfior i solet;tum Papa , depos ita m itr a , sedens pr opte rdebi litatom ,

benedix itcandelas, proutin o rdina r io , asper s itetin

censavit. Tum v icecancella r ius d istr i buitPape duos magnos ce r eosquorum unum a dextr is tenuitFr anc iscus C ibo fil ius Pope ,

al ium

a s in istr is pr imogen itus Pr incipis B iss ignan i . Deinde Papa ,accepto

gremial i , distr ibuital i is more con sueto . Posta ss i stentes e l omn es

pr olatos pa ratos etpen itentia r ios etde Columna etSe rmoneta ass i stentes ac de V ignolo gubernator em U rbi s protonota r ium , prefotiDD. Fr anciscus C ibo etpr imogen itus accepem ntsua s candela s

,

turn alu,otfier i solet. B eindoPapa dix itorationem ,

imposuitincensum etfacto estprocessio per aulam magnam . Papa projec itadlohiam candelas por va s populo ,

tum rever sos estproeess ional iter adcapellam predictam , ubi deposuitpa ramento eti ncopta estm issa .

[Mars 1 489] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 331

Noto quod pauc issime dato sontcandele per pontificem etjuxtamedie parti persona rum que postscutiferos Pope accesserunt, prorecipiendi s candel is , candele date suntquibus dati s , D . Johannes

de Staden doctor etmiles prestantissimus'

or ator magno nove

lege Al aman ice deditaquam pontific i pro lavandi s man ibus , Rmo .

vicecancella r io ipsum adjuvante ad evangel ium Papo etca rdinales

,celeb rans etprelati omnes tonner ontcandelas accensos

,

quas,

fin ito evangel io ,servitor es extinxoruntetpr o elevatione

reaccenderontetaccen sos serv itores r etinueruntusque postcommun ionem . Papa solos suam tenuitin fra elevationcm sac ra

menti ,tum eamtenuitD . B er na rdinus secretus . cubiculor ius suos

usque ad postcommun ionem . M i ssam colebravitRmus . D . Hiero

nymus ca rdinali s Rechanotensis etnon fuitsermo. Alia omn ia

observato sontmore sol ito .

Fer ia quarto ,4 men s is morto ,

die c inerum ,SS . D . N . par atus

more solito ven itad capellam majorem palati i sui predicti , ubifacto sib i per cardinales r everentia consueta in cappis , cardinales

in loc is suis etpr elati extra capellam occoporuntparamento, utmor is esttum D . Hieronymo Calogmno subdiacono apostol icoparato bac ile cinerum ad dexteram Pope genuflexotenente , Papasedens propter deb i litotem benedix itc iner es , cantor ibus inter imcontantibus E x audz' etc .

,quibus benedicti s , aspor si s etincensatis ,

Bmus . D . cardinal i s s . Petr i ad V incolo ,major pen itentia r ius

eelebraturus , omn ibus vestibus sacr is pa ratus , onulo pontificol i ,ch i rotheci s etm itra demptis , disc0 0perto capite , accessitad pontificem , etstans coram eo

,Papa imposuitc ineres n ihi l dioons ; deinde

imposita m itra etgrem ial i pontifici deditipse cineres pr imo celo

br anti postea vicecancellar io etal i i s omn ibus mor e consuetoqui bus dotis , Papa lavitmanus , oratore Venetorum aquam fun

dente etB rn o . D. cardinale s . Angol i presbyterorum cardinal ium

pr iore assi stente etipsum adjuvante deinde Papa stans sine mitradix itorationem consuetom ; tum fec itconfessionem cum celo

b rante etcontinuatum estoffic ium . M i ssam colebr avitRmus . D .

cardinal i s s . Petr i ad V incolo, etnon fuitsermo ex eo,ottone

asserebatur,quod magi ster sacr i paloti i sermonem hodierno diei

commi seratD . Petro caudata r io Rmi . D . car dinal is s . M a rc i etdeinde oh eo revocoverotetalter i capellano Bmi . D . cardi nalis s .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Mor s 1 4891 RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 333

Gonti lem Aur iensem epi sc0pos , etPetrum Paulum magistrumordin is s . Johann is Hierosolym itan i (2) quorum pr imus etquintusab U rbe aberont

,ali i tres , videl icetB eneventanus , Aler iensis et

Aur ien sis , fueruntin camera ipsius Aur iens is in palatic apostolicocongr egati boatam spem expectantes ; qui bus , utprefertur , c reati s

Corvin etI’empereur M ax imi lien , tentativo dans laquelle beaucoup ava ientéchoué .

Deux an s s’

otoientà peine écoulés depuis son élévation ao cardinalat, qu’

Ardicmo

dégoùté de la vie du s iècle résolutdo quitter Rome etde se fa i re moins . (Ga r imh . ,

p. Après avoi r obtenu, non sans diffi culté,l

’

autor isation do Pape, Ardic ino se

renditchez les O livetoins (voy . Infessura dans Eccard,t. 1 1 , col . 2001 ) etnon ao monas

tère de Cama ldoli comme le prétond Petrus Delphinus (epist. 92 , lit. que Mansi a

réfuté . (Rinaldi , An n . E ccl . , t. XXX, p. 1 92 , noteLes ca rdinaux représentèrentauPape qu

’

un ca rdinal ne pouvaitse retranchor duSacré Collège sans le consentementde ses collègues . Le Pontife cédo etroppola Ard ic ino, qo i lui écr ivituno lettre remarquable (Append . , n

° 3 1 ) par les sentiments s incèresdo piété qu

’

elle respiro etles idées émises par son autour sur les droits do Pope etdesca rdmaux en pareillo matière. Ardic ino revintà Rome, otse soomit la censore du

S acré Collège. Il mourutpeudetemps après , en 1 493 , comme on le ver ra par la suite .

1 . Anton iotto Polavic ino common<; a o se fa ire connaître dans l’officode data i re, qu’

il

exer9a avec tantde modestie etde mér ite qu'

i l s’

ottira les sympothies de la coor de

Rome . Son remorquab le talentdo concil iotion l’ava itfa itsurnommer l’enchanteur .

InnocentVIII ava itsuppr imé la garde des stradiots etles ava itlicenc iés sons indomn ité . Geox -c i remplissa ientla v ille de leur s pla intes etfatiguoientde leurs doléancesles cardinaux etle Papo. Ce dern ier les adressa audatoi re Pa lavicino qui con la sol itasua dolce m a n i er a gl i r i ceve in m odo che ; a cquetati com e bestie i nca ntate, er a nofor z ati pa rti r si da lui . (Ga r imh. , p. 246 ) Voy . Gardella ,t. III, p. 233 .

2 . P ier re d’

Aubusson , grandmaître det’ordredoSaint-Joan de Jerusalem. Cha rles VIII

lo fitnommer ca rdinal pour lui avoir l ivré Z i z im,lo frère du sultan B aj a z etIl O utro

ces c inq ca rdinaux créés on cons i stoire sec ret, InnocentVIII en créa trois autres i npetto M a ffeo Gherardo, Vénitien ; Feder ico Sansever ino, M i lonais ; G iovanni de

'

M €d lC i , Florenti n .

A cetto l iste de ca rdinaux,i l conv ientd’

ajoutor , sur letémoignage de Vialard (oav.

c ité , p. 7 1 , 72 ) Freder ic Jagellon , I’archeveque de Str igon io otPantaleo Cibo . (Voy .

auss i Ciaccon ius, t. III col . 1 44 , etGardella , t. III, p. 244 etsuiv . )

Le mémo jour , lo cardinal d’

Anjouécr iva it Laurentde Médic is (E x or ig . in Ar ch .

pub . Heip . F lor ent. )

M a gn ifico a c potenti v i r o Laur enti a de M ed i ci s , tanquam fr atr i nostr oca r i ss imo .

Magn ifico ac potoos frater noster car issime, salotem .

Quod bonum,felix etfaustum sitreverendissimo filio vostro, Magni fi contie vostre

etc iv itati Florentino ! Hoc hora c reatus fuitin ca rdina lem filius vester reverendis

s imos D . Joannes de Medic is , quod nob is tante voloptoti est, quante olla res esse

potuisset, etc .

Totus vester .

Jo . cardinali s Andegavensis .

Romo, VIIII morto 1 489 .

(Lettre c itéo par Roscoe The l ife a nd Pontificato of L eo thetenth , 1 828 , 4 vol.in t. III

, app., p. 393 , n

° V III . )

334 JO HANNIS BURGHARDI, [I lm 1 40 ]

ipsitres fuerunta SS . D. N . ad consistor iom '

vocati , ubi Sanctitassua dix iteos in cardinales c reasse extr a communionem . Deinde

fueruntcollegialiter assoc iati per omnes cardinal es ex cons istor ioad cameram predictam ,

cardinalibus bin is etbin is incedentibus .

B eneventanus fuitinter do Faxo etsancti Georgi i in ultimo locomanontibus ; Al er iensi s i nter de Sabell is etColumna in penultimoloco ; otAur ien s is in ultimo loco inter U rsinum etAscan ium cardi

nales incosserontautem predicti c reati ca rdinales in eorum

mantell is quotid ian is etbi r retis violatns obscur is , utpr ius incederesolebant.Cum autem

,utprefertur , SS . D . N . c reationem predictam ipsis

c roati s nuntiasset, fuitper Rmum . D . ca rdinalem sancti M a rci etalios cardinales dictum quod n ihil rospondorent, etdeinde etiamadditum quod anulos ad s igi llandum etal ios ob eorum digiti sdeponerent, etnon dé fer r entquousque SS . D . N . anulos suos ottitulos in cons istor iotraderetmore consueto . Associafis predictisnov is ca rdinalibus ad comer am predictam ,

r ecossoruntantiqui ,ipsi novi eos usque ad ostium assoc ia runtetin eadem camera

manseruntetibidem leti simul pran si sunt.Prandio per acto ,

eis me inter rogantibus , dix i quod b irreto , etobitum suum non muta rentquousque essentad publicum cous is

tor ium pro receptione capelli itur i , etquod inter im domos suas

non ox i rentetquia dixeruntse ex tone ituros ad SS . D . N

commemorav i ipsis quod in mantell is quotidian is etb ir reti s pr edictis incederentetsibi caudam defer r i non permittorontusque adreceptionem capell i , utprefertur , ethanc meam sententiamlaudavitBmus . D . ca rdina l is s . M a rc i cum illam postmodum ex

me intel lex isset; ordinav i etiam quod in receptione capellorum

in cappis de c iambellotto sim il iter etin visitatione incederent,tumpropter tempus quodrages imale , tum etiam

,quia magis conven it

quod in hoc pr inc ipio hom il ius incedant coopertos tamen etfrenos mola rum suorum vel ex rosoc io vel rosocio, proutipsismagi s placebi l , ordinare possent, predicto Emo . domino cardinale

s . M a rc i solumm0do etsim i l i modo laudante etasserente quodfol ieis recordation is Paulus papa secundus postquam ipsum cardi

nalem poblicaverot, eum per pluros menses ab sque val isio per

U rbem equita re etquasi per bienn ium ,antequam sibi l icentiam

[Ma rs 1 489] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 3 35

deforendi cappam rosoc iam daret, incedere voluitatque permi sit.For iotortia

,1 0 ma rti i

, R. D . Johannes episcopus Albanensis ,ca rdinal is Andegavensis qui practicavitcum a l i i s quod Gem sul

than frater germanus magni Tur c i qui alias furorem fratr is sui

etper secotionem fugiens de anno M CCCCLXXX vel c i rca ven itsubsalvo conducto magistr i m ilitie s . Johann i s Hierosolymitani adin solam Rhodi , ox qua , pro major i secur itato ips ius Gem ,

quemfrater suos neca r i plur ibus medi is quesivoratetqueroba l in dios ,m issus fuerati n Fronc iam per R. D . Petrum Gan sen (2 ) magistrummi litie predicto ad B occolom ium pr imo , dei nde B orgonovum ,

castra sua paterne suo hereditatis , sub custodia tamen magn ific iD . Guidon is B lan c i forte (3) pr ior i s Alvorn ie nepotis sui , Romamven i ret(4) qui quidem utpr idem per ma re ad Civitatem Veterem (5 )1 . Z i z im,

fi ls puîné de MahometII, fotva incupar son frère qu’

i l voula itdéposséderdutròno otchercha un refoge dans l

’

île des Chevalier s deRhodes . B ajoz etIl omployotour i l tour les promesses etles menaces pour qu

’

on lui livràtle fug iti f. Colui-c i , pourplus de sùroté, possa en France sous bonne escorte, otd’

Aubosson s’

ongagea moyon

nantune pens ion de ducats d’

or payables le pr emier aoutde chaque année, àdéfr ayer le prince detoutes sos dépenses età I

’

empécher do fui r etde recommencer la

lutto contre son frère. Contro la loi promise, d’

Auhusson traits le jeune pr ince non on

hòto,ma is on pr isonn ier , otcette perfi die estune tache itso mémoire si glor ieuse

jusqo’

olors. (Per fi die nos yeux , mais qui ne futnullementjugée ainsi ouxv°siècle ,

où le pr inc ipe de lo raison d’

État, qui compte encore aujourd’

huitantdo partisans ,éta ittout-puissant. Mochiavel , qui no 6 1 quo réduire enthéor ie la politique mise en

pratique par son sièc le, écr itau chop. XVIII duP r in ce Non può per tanto uns ignore prudente né debbo osservare la fede quandota le osser vanz ia g li torni controe che sono spente le cagion i che lo fec iono promettere. Voy . toutce chop. XVIII

I n che m odo i P r i n c ip i debbi a n o osser va r e la fede. )Les pr inces do l

’

Europe demandérentavec instance qu’

on romttZ i z im entre leursmoms

,etsurtoutM athias de Hongr io, qui voulaitle fa ire ser vi r à ses desseins contre

B ajaz etII . Le grand-maître refuso, s

’

excusantde no pouvoi r Iivrer Z i z im, qu’

i l détenontao nom duPape . (Voy . Rina ldi , An n . ecc l . , t. XXX , p. 1 48 , note 1 de Mansi . )Sur les instances d ’

InnocontVIII, le roi de Franco permitque lo prince futemmenéà Rome. S or ces ontrel'oites , une ambassade torque vint Par is (jusqu’

à Rio: , en

Provence , suivantComines , M émoi r es , l iv . VI, chop. x ) , etfita Char les VIII les offresles plus séduisantes s

’

i l voula its ’

engagor garder Z iz im prisonnier . Le roi ne voulutpointreven ir sur sa parole , les ambassadeurstoros se reti rèrent. (Voy . G . de Jaligny ,H i stoi r e de Cha r les VI I I , dans Godefroy , p. 69 1 ; Hammer , H i stoi r e de l

’

emyoi r e

ottoma n, liv . XIX, etl ’

elode de M . de B ougy , dans la Revue contempor a ine , 1 862(juin ) , p. 762 U n pr éten da nttur e auxv

°s iècle, écr ite en partie d

’

après la relationdo vico-chancelier do Rhodes , Gui llaume Caour sin , publiée l

’

appendice, no

Voy . plus haut, page 1 36 , note 1 de cette édition .

3 . Voy . a l’

appendice n° 33 .

4 . Il y a danstous les mss . one lacune de quelques mots que M . Gea narelli a rem

plocés par voluit (J oh . Dur ch . Di a n , p.

5 . Voy . l’

appendice no 34.

https://www.forgottenbooks.com/join

[Mar s 1 4891 RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 337

felix otfaustus s it,ex coque ta l is froctus , qualem bon i omnes

ex0ptant, etad b one finem etSeren itati vostre de prospero adventogr atolatur , ete idem se etsua omn ia l ibera litor ofi

‘

ert.Torens predictus ante etpostreceptionem predictam equitavit

inter Franc i scom C ibo sancti ss im i D . N . popo fil ium o dextr is , otpr iorem Alvern ie nepotem magistr i novi cardinal is a sin istr is etl icetsenator Urb is otpluros oratores la ic i , videlicetregi s Ferdinandi

,Dom in i i Venetorum etal i i etiam pontificis affines

, predic

tum Turcom receper i nt, tamen ,quia predictus pr ior Alvern ie ,

asserens se oratorem regis Fr ancorum esse etcuram dicti Turcis ib i commi ssam esse ,

senator i etal i is orator ibus locum da re noluit,excepto senatore qui ante nos oquitavi l , omnes recossorunt.Ven imos hoc ordine ad pa latium apostol icom apud sanctum

Petrum,in que ,

i n camer is apostol ici s , quibus imperator ac reges

eta li i magn i pr i nc ipes rec ipi solent, hospitatns est, per pontemsancti B ortholomei s ive Insule , plateam Judeorum ,

campum Floro

recto via ad palatium predictum ,magna moltitudine p0pulorum

undique stantium etintroitum hujusmodi conspiciontium . In pr imis

equitabantfam il ie ca rdina lium,dei nde fam il ie m ilitum etm il ites

qui Turcom ex Franc ia condoxerant; fam i lia Turc i,quorum do

cem orantvel c i rca ,dempti s illis qui

'

l‘

urcum sequebantur , quorumdign ior a dextr is hohobotoratorem Soldan i de quo infra dicemus

scutifer i Pape , senator cum certis nobi libus , ser viontos a rmorum ,

heraldus regis Fr anc ie ,c ler ic i ceremon ia rum . A sin istr is mois erat

intorpres Turc i , etTurons inter Franc iscom C ibo otpr iorempredictes ,tur chopeller ius rhodianus

,quatuor ex nobi libus fami lie

Turc i,cub icula r i i Pape , Rhodian i omnes postcub icula r ios . Turcus

in pa latio descenditin cur ia ub i ca rdinales equita re solent, unde

ascendend0 per aulam magoam ad cameras predictorum fuitdeductus

,ubi hospitatus est, eta m i l itibus predictis custoditus .

Mens i bos supradictis ven itad U rbem orator grandis Soldan i adsummum pontificom m issus propter Turcom hodie receptum . Is

cum hodie intellex issetTurcom U rbem ingressurum ,ven itetiam

obv iam eques cum fam ilia pedestr i , quorum decem er antvol c i rcaextra portam Portes iam . Nam Tur cos juxta muros U rb is etfiumen ,

extra dictam portam , eques horam expectabatintroitus ; huicorator i extra dielom portam expectanti obv iam vouerontpr ior el

7 . I .

338 JO HANN IS B URCHAB DI, [l ar s 1 4891

torchopoller ius predicti pr ohibentes ne Turcom accedat; sed cumFranci scus C ibo intellex issotoratorem Turcom adi re volle , jussitutadm itteretur quo facto , mandoruntpr ior etturcopcller iuspredicti utfam i lia orator is que arcus tensos s ine tamen sagitti s tenebant, cordos sive sennas deponerent, otsic inermes

accedorents ic factum . Tono accesseruntil le eques , i sti pedestres ver sus Turcom ,

quem cum videro cepi ssetac prope eum

ci rc iter quadraginta passibus ex isterot, orator descenditex equo ,

otvalde honesto passo access itusque prope i llum ci rciter passibus quindec im . Tum per passus quinque vel ci rco, amb iens ,

se inter ram super dextrum lotus etiam capite prostravit, etmoxsorgen s tr ibus pass ibus seo quatuor a li i s amb iens , super gono

dexterom genuflexum se habens etterromtangens dextera manu,

i llam mcx osculatus . Tom iterum sorgens ettantis passibus ambien s usque ad Turcom ,

coram quo genotlexos , i llins equum per

podem dextrum sive sin istrum etTur c i podem dextrum amploxus

ost, s imul etpodem ips ius Turc i oseulatus est. Tum sorgens gono

dextrum i ll ins ter h inc etinde osculatus est, cui Tur cus manumdexteram ad collum por r igen s , i lle vestes s imi liter oseulatus est;que omn ia ipse orator adeo cordialitor facere vi sus est

,quod quas i

flor e ob omn ibus visus est. Turcus autem nullum signum i lli facie

bot, sed utpr inceps firmus i llum expectabatetnullus alter i quicquam dicebat, sed factis per oratorem reverenti i s , Turcus i lli cor amse stanti un ico verbo onnuebat, utequum ascenderet, qui il l i propr ius adductus estuteum ascender etrecessiti gitur plano passoa Turco

,utequum suum ascenderet, eteques ante Turcom redi it.

Inter im ven itunos ex fam i lia Tur c i otfamil ia res singulos

orator is amplexus est. Tum singol i ante Tur com genoflectentes ,ter ram dexter atangebantotdexteram osculabantur ;tum genutlex i ,ejus equi otpodem dexterum Turc i amplectentes , podem pr imo ,dei nde gono i lli ns sontosculati . Pauc issimi s verb i s Turcus etorator se absolverunt

,s icque Turcus U rbem postea ostingressos

ordine supr adicto

1 . M atthews B ossus confirme Ie réc itde B urchard . Voy . a l’

Appendice, n° 33

,la

lettre où i l décritl ’

entrée solennelle Rome dupr ince ottoman , donti ltrace un portra itpr is sur le vi i . Letexte si préc is de B urchard, do B ossus , de Petrus B eneficiams(ces deux derniers a I

’

Appendice, n°‘ 33 , intim e l

’

assertion de J . Bosio (Dell'

(M a r s 1 489] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 339

Sabbato ,1 4 ma rtn

,fuitpublicum consi stor ium in pr ima aula

magna , videl icetpalati i apostolic i apud s . Petrum pro xm hora

intimatum . B mus . B eneventanus ex castro s . Angel i per cur r itor iom ven itbono mano ad palatium predictum ad comeram Bmi .

D . Aur iens is ; sim iliter etBmus . D . Aler iensis ex domo sua ad

eamdem comer am ven it, in qua se congrega runtexpectanteshor am qua consi stor ium essentingresso r i ; ub i cum simul essentcongregati , dim issi s bi r retis suis quotidian i s , acceperontpr imumrosoc io ca rdinalibus conven ientia .

Inter im veneruntad palatium ca rdinales antiqui,etSS . D . N .

pa r atus more consueto ven itad locum cons istor i i , ubi ca rdinalesomnes antiquos accepitad rever entiam , utmor is est. Tum , omn i

bus conseden l ibus , D . Dom in icus Romanus advocatus consistor ial is pr 0posuitquamdam causam , qua etadm issa

,SS . D . N . fecit

unam modicam o rationem na r rons causam ob quam ca rdinales

c reavitetpubl icans quos assumps itodmonitionem tamen fior i

consuetom novi s ca rdinalibus facere noluit,dicen s in secreto

cons i stor io i llam fier i dehore , RRm is . DD . v icecancella r io etcamerar io asserentibus , Rmo . D . sancti M arc i etme contror iuma lleganti bus . Inter im RRm i . DD . de Puxo ets . Georgi i B eneven

tanum , postillos de Sabell is etColumna Aler iensem , etUr s inusetAscan ius , Aur iensem in ultimo loco assoc iaruntad consistor ium .

Cum essentin introito consistor i i , Papa fin ivitsermonem suum,

s icque s ine mora accesseruntad pontificem cum reverentia consuola , quam pontific i ante grados solo fecerunt.Accessitpr imus pontificem B eneventanus cum suis conducto

r i bos , quem Papa ad pedis , man os etor i s osculum accepiti ll is

i n sol io remanentibus, accessitetiam Aler ien sis cum sui s conduc

tor ibos , qui oodom modo receptus est,s im i liter etAur iensis ;

I stor ia del la S a cr a Rel igion e etI l lustr is . M i l itia d i Sa n G iova n i G er osa l a'n z ita na,

2 vol . in-fol . in Roma 1 594 , liv . XIV , p. qui prétend que Z i z im ba isa le pied

duPape, otcelle de Spende, qui assoro que Ziz im ba isa le pied duPape, mais a vec

une sorte d’

indignation . (Continuot. des Ann . de B a ron ius , on . 1 489,n°

Aussi peo fondéo ostl ’

epin ion de ceux qui ontvuZ iz im dans la méda i lle représontantun homme agenoo il lé devantlo Pape. Voy . Palatins , G esta Pontificum ,t. III , col . 698 ,otBonann i , N um ismata P onti/. Rom .

,2 vol . in fot. , 1 699 , t, p. 1 08 , eta l

’

Appen

dice lo relation de Caour s in (n° B oloz o, dans ses M i scel la nea , t. p. 5 17 et5 1 8 , o donné one lettre duG rand Tore ao Pope relativo a Z i z im, etla réponse du

souvera in Pontile .

https://www.forgottenbooks.com/join

[M…1 4891 RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 341

antiquis sederuntad loca sua , exceptis de Puxo etetiam s . Georgu,

qui man seruntcum pontifico in sua ass istentia ,expectantes introi

tum Turc i ad con s istor ium eti ll ius receptionem ; inter im Franc iscos C ibo ox latere pontificis de ips ius mandato ,

cum orator ibusla ic is ivitad assoc iandom Turcom ex camer is habitation is suo ; quis ic assoc iatus medium inter Franc iscom etpr iorem Alvern ie

,

precedentibus ser vientihus armorum etsequenti bus ipsum suis

quatuordoc im ser vitor ibus etm il iti bus,ven itper consi stor ium

coram pontifice ; etl icetdiceretur ipsum Turcom reverentiampontific i facturum ,

more Tur corum ,manuter ramtongendo , deinde

manum deosculando ,tamen i llud facere recusavit; sed in introito

consistor i i in medio etante grados sol i i ubi genuflectere solent,

genuflecter e noluit, immo juxta etvalde pa rum caputcoepertumpontifi c i i nc l inavit, adeo quod diffic ile hujusmodi incl inatio co

gnosc i potuitseo vider i ; ascenditad pontificem quem ,stans

erectus,amploxus estetsuper brach ium dexterum pa rum deos

culatus , caputsuum semper tenens coopertum . Quo facto , stanscoram pontifi ce ,

i lli expl ica r i fec itper suum inte rpretem gaudere

se pontific is presontiom afl igisse , ipsumque roga re quod factimomor esse veliteteum habere commendatom

,et

, cumtempusdab itur etlocus , in sec reto al ia eXpl icaturum . Pontifex respondit,jamdiufec isse , per que Nohil ita s suo pro suo stato etbono Romamduceretur

,etquod sua Nohi l itas in nullo dubita re debeat, sed loto

v ivere ,quia omn ia i n bonum finem suntordinata . Pro quibus

Turcos,ita se confidere asseren s , Sanetitati suo gratias ogit

Tom recessita pontifice Turcos , etomnes ca rdinales in suis loc is

stantes ostomplexus , etsuper s ive c i rca spotulom dexteram s in

gulos oseulatus ; inter im al i i Turc i predicti fa rn il ia res , coram pontifice vouer ont, etsingol i , unus videl icetpostalium ,

super sol ium

genuflectentes , ter ram manu dextera tangentes , i llam ,deinde

pontifi c is pedes cum pluviali etvesti bus amplexantes genuflexi ,suntosculati , etTurcom patronum suum secuti

, qui , amplexatis

( I ) Suntqui dicont, ethoc verum est, quod ipse voluer itoscula r i Papam in fac ie,

etPapa r etroces s it, ettamen ipse tantum spotulom oseulatus est. I nfessur a dans

B eca rd, col . 1 987 ) cor dans le texto de Murator i,B er . Ita l . S cr ipt. , t. 1 1 1 , p. o ,

col . 1 229 , on ht Sunt, qui dicunt, sed non sc io. Voy . à l’

Appendice, n°' 34 et36 ,

lo relot. de Caours in etcolle de P . B enefi c iatus quo B onann i o insérée dans let. I ,p. 109 de son ouvr . N umi smata P ont. Rom .

342 JO HANN IS B URCRARDI, [N on «me;

omnibus cardinal ibus , demptis il lis duobus qui apud pontifi cemin ass istentia perman serunt, absque eo quod aliter se fi rm a retantal iter pontifi c i reverentiam loceret, red i itad cameras sua s ab i lll is ,

utpr ius, as soc iatus .

Tum pontifex sorgen s , ad cameram more solito redi it; de quo .

par amentis depos itis , ca rdinales peti eruntl icentiam ,etobtin nernnt

novi cardinales de vis itando postprandium anti ques ca rd inales

supplicantes Sanetitati suo quod di gnoretur se habere pro v i s itata ,quo in pr im is vis itando esset—s ic factum est. lntrav itponti fexcomeram secretam etposteum omnes ca rdi nales antiqui etnovi ,et

,facto ibidem al iqua mora

, exi eruntomnes,etantiqui [ IO V0 8

usque ad castrum s . Angeli assoc iaruntin quo s imul tr es omnes

novi prandium fecerunt. Equitaruntautem hoc ordine pr imo ,

epi scopi deinde presbyter i ca rdi nales,Parmensi s presbyter a

os diaconos a s in istri ss . Georgi i

inter se h

ca rdinales

ntis e

ibos,

more sol ito . Recesseruntpostrecessum omn ium pr elatorum etcur ial ium

,

‘

descendentes ex

mul is , intraveruntad castrum predictum ,in quo super ius in aul a

majore prand ium fecerunt. In capite men se sed itAl er ien s i s,ad

ejus dextram Aur iens is etposteum B eneventanus , ad s in i stramvero nullus er at

,sed stabontservitores . PostB eneventanum erant

epi scopus Imolcusi s , protonota r ios dc Pinell is , D . G er a rdos Us i sma r i s gubernator U rb is , Dom in icus Aur ia etego .

P r andio peracto ,c i rca horam xx

, prefati tres cardinales nov i

assoc iati a pr elati s palati i , fam il ia Pape etsua , cquita runtv i sitato r iERmos . DD . ca rdinales antique s , etpr imo v is ita runtRmum . D .

vicecancella r ium qui , postdescensum ex mul is voluitantequamgrados oscenderentutcappas deponer ents i c factum ost, etm a le .

V is itaruntde inde Neapolitanum ,s . M a r c i

,s . Petr i ad V incula .

Jauuensem,s . Angel i etde Columna .

Domin ica seconda quadrages ime , 1 3 men s is ma rtli , R. P . D .

Thomas , episcopus Dolens is assiston s Pape ,eelebravitm is sam

[Mars 1 489] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 343

publ icam in capello majore palatn apostol ic i apud s . Petrum,Papa

absente,RRmi s . DD . cardinal ibus etiam tr ibus novis prosentibus.

O mn ia observato suntproutin ordina r io . Sermonem fec itprocur ator ordin is m inorum qui fuitdeputatus . Postpr andium , profetitres cardinales n ovi assoc iati , utsupra , vi siter ontel ios cardinales

anti quos her i non v isitatos , inter quos non invener ontin suis dom ibus RRmos . DD . U l ixbonen sem ,

camerar ium ,doSabellis , Urs inum

etAscanium ; pr 0pterea eos non v isiteront.Fer iatertio

,1 7 marti i , RRm i . DD . cardinales antiqui inceperunt

v is itar e novos,otpr im i hoc mene vi siterontRRmos . DD . de Sabell is

etde Puxo deinde vouerontetiam al i i antiqui etdata estin domibus novorum cardinal ium collatio famil i is ontiqa orum cardinal ium

,

utmor is est.Sabbato

,2 1 martu

,Bmus . D . cardinal i s Aur iensis dix itmihi

,do

diver s is mecum loquons , inter al ia , quod jam per octo dies scr ipsi ssetse titul i sancte Anastas ie pr esbyterum ,

de expresso l icentiaSS . D . N . pepe sib i data , pro eo quod titulum motore non intendebat, etse scr iber s Aur iens is non plocebat, tum latinum cum

vulga r i i ll ins non conven iebat.Dom in ica tertia quadr agesime , 22 martn ,

R. P . D . Stephanosa rch iepisc0pos Patracen si s colebravitmi ssam publicam in capellopredicto , Papa absente

,com ceremon i is con suetis . Sermonem

fec itprocurator ordin is s . Augustin i er em itorum .

Fer ia secondo , 23 marti i , fuitpr imum consistor ium postpubl icationem novorum ca rdinal ium supradictorum , in quo SS . D . N .

in pr inc ipio consi stor i i oleositora nov is ca rdinalibus in fine autemejusdem consi stor i i aperuitora eisdem ca rdinal ibus novi s etdediteis anulos etipsi s ec etiam absentibus duobus , titulos , videlicetHmo. D . Lugdonensi titulum sancti M a rtin i in M on l ibus ; Rmo . D .

B eneventano san cte Susanne, Rmo . D . Aler iens i sanctorum J oann is etP aul i

,Rmo. D . Aur iensi sancte Anastasio, Rmo . D . Rhodio

nen s i sancti Adr ian i .Fer ia qua rto , 25 men sis martn ,

festum annunciation i s beateMar io v i rgin is , in mano, SS . D . noster paratus am ictu

,alba ,

c ingolo ,stola rubeo ex per l is etcapuc ino a lbo otdesuper capello

rubeo, precedentibus ipsum c ruce etca rdinal ibus duobus diacon i s

postultimos episc0pos ca rdinales immediate ante Papom oquitoa

https://www.forgottenbooks.com/join

[Av r i l 1 489] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 345

Fi n ite missa , Papa reportavitrosam in mano s in istra ,dextera

benedi cens usque ad comeram papagall i , ub i dim isitpa ramento,etin camera secreta deliberavitcum RRmis . DD . car dinal i bus

super rosa dando , etdecreviti llam m ittere 111 . D . Johann i duc i

Cl iv ien s i postea , peractis diebus , deditrosam Ill . D . Philippe ,

propos ito Argentin ensi dicti duc i s germano i n Urbe ex istenti,ut

eam mittoretfr atr i suo predicte qui D . Phil ippus denovitcub icolorns secretis duobus SS . D . N . centum , etcamerar i is Bm i . D .

B eneventan i c irc iter xxx ducatorum , proutpostea sui m ihi retulerunt.Domin ica quinta de passione nuncupate , 5 apr i l is , R. in Chr isto

P . D . B erna rdinus episc0pos Pacensis , i llustr issim i regis Hi span iarum in U rbe orator colebravitmi ssam publicam in capello supra

dicto , Papa absente , ca rdinal ibus prosentibus , etobservato suntomn ia mere sol ite . Sermonem fec itgeneral is ordin is ser vorum

beate Ma r ie .

Fer ia qua rta,8 apr i l is , SS . D . N . i n suo sec reto consistor io , ut

me r is est, prefoc itR. D . Eggerdum Doorkeep dec reterum decterem ,

sac r i pelati i apostol ici eausarum auditorem , ecc lesie Slesvicens i

tuuc paste r is selatie destitute , ad quam due electi erant, quorumunus habuitconsensum regi s De l io etl iteras cemmendatiti as adSS . D . N . in favorem suum ; etquidamtertius , essorons electionemlocum non habere , etecclesiam predi ctam sub cencerdatis nal ien is Germanie non comprehoudi , instahatse ad sedem ecclesie

prefic i hujusmodi autem prefectionem D. Hen r icus Meyer SS . D .

N . pope cubicula r ius ex censistor ie m issus , D . Eggerde etal i isceaoditor ibos suis etlecumtenentibos in rete eonsedentibus , demandato SS . D . N . popo nuntiovit.F in ita de inde audientia

,idem D . Eggerdus , dimi sse rocheto,

i n hab ito suo consuete,utauditor , ad demum suam redi it

,as se

c iatostamen atr ibus alus ceauditer ibus,videlicetFranc isco B revio ,

Fel ino etPetro de Accelytis , inter ques medium etpr imum locum

tenebat. Ante demum suam ogiteis etm ihi , ac al iis eur ia li bus quiipsum assoc iarunt

, gratias , etintrav it.Peracto pr andio ,

vocatus a predicte domine electo ven i, qui o

me petlitquid agendum r espondi quod in pr imis deber etfior i

corona,etrochetum episc0palem a ssumere dehore ,

deinde c ras

346 JO HANN IS B URCHARDI, [Av r i l 1 489]

tina vel a l ia , si bi placenta , die , SS . D . N . papam in coppa ca rdina

la r i ao RRmos . DD . cardinales vi sitare , otpremere gratias agereque intellecte , Patern itas Sua essorons promotionem suam non

i ntell igore , pr 0pterea assumere non volle,regavitme utRmum .

D . v icecancel la r ium accederem ejus nom ine , etordinem suo pre

motien is intell igerem , etsibi quid fac iendum .

Intellex i a B rno . D . vicecancella r io SS . D . N ., predi ctum domi

num eloctum motupropr io ad ecclesiam predictam elegisse , ac

s ibi simpl ic iter omn ia sua beneficia reserva sse etlocum auditer atus usque ad hahitam diete ecclesie possessionem pac ificam

pr or sus Sanctitatom suam dix isse,litem esse inter D . electum et

quemdam cub icular ium Sanctitatis suo supe r quodam prepositure ,quam l item sua Sanctitas opta re vellet; tamen sibi l icentiam de

disse, quod in schedula super promotions hujusmodi confic ienda

,

prepes ituram hujusmodi non oxc iperet, sed simpliciter omn ia bonefic ia re serveret. Il i s deinde dom ine electe r elati s , idem dominus

electos,sibi fior i permi s it.

Fer ia quinta , 9 men si s apr i l is , c i rca horam vigesimom , per

portam V i r ida rn intraruntU rbem due la ic i, oratores seren issimi

r egis Hispan ie , unus m iles , el ios doctor , ad regem Neapolitanum ,

ad instantiam Pape , otd icebatur , pr e concordiatractanda, etnebi

li bus docentis l iberandi s m iss i qui recepl i suntper famil ias SS . D .

N . pope , etB Bmorum . DD . ca rdinalium, ee mero ac si pro ebo

dicntia Sanetitati suo prestando ven ir entfam il ie B Bmorum . DD .

cardinal ium Andegavensi s , B eueveutan i , v icecamorar i i etde Comitibus cquitaruntultra mentem M a r ium

,a lle c itra

,utfami l ia Pape .

A palatio de Spinell i s assoc iati suntusque ad demum de Cr oce

ultra campum Flero in qua hospitati sunt, ante quam gratias°

oge

runtmere consuete ; equitaruntautem ,m iles inter duos prelatos

pelati i , deinde D . Aster icen sis otoratores dicti r egis in Urbe r esidentes a sinistr is alter ius prelati pelati i , successivo ol i i , utmor isest.Dom in ica palmarum ,

1 2 mensis apr i l is , Bmus . D . cardinal is

Aler iensis colebraturus perven itad capellam majorem ubi , antequam SS . D . N . veui ret, accepitomn ia par amento , excepti s ch irethec i s etanule pentifical i , deinde ven itponti fex qui , facto or atione ,r ecepitca rdinales ad r everentiam in cappi s ex istentes . Faeto reve

[Av r il 1 489] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 347

rentia,cardinales etprelati omnes accoporuntparamento ,

etPapasodoms s ine m itra propter debil itatom , ca rdinal i bus etal i is stantibus , benedix itpalmas in angolo capel lo ad ejus s in istram pa ratos ,deinde asper sitetincensavitquibus i ncensatis

,dix itsubmissa

voce , utpr ius , orationem Deus qui fil ium tuum , proutin erdi

na r ie . Tum sedit, accepto m itra , etv icecancellar ius di str ibuitPopetres palmas , duas magnos etunam pervom pr imam deditPapapr imo orator i regis Hispan ic qui nona hujus ven it, secundam ,

nepoti cuidam Rmi . D . cardinal is Neapol itan i a sin istr istenendasottertiam D . B er na rdino suo sec reto cubicular io . Tum

,accepte

grem ial i distr ibuitomn ibus proutin ordinar ie ceremon ial i . Postdistr ibutieuom ,

min istravitaquam orator regis Neapolitan i , Rme .

D. v icecancella r io adjuvante . Ad benedictionem palmarum ean

tores n ihi l cantaruntsed ad d istr ibutieuem tantum . Pass ionem

canta runttres cantores par ati albis man ipul is etstel is albis n igr i s

etfuheis mere suo , ex sacr ista bestial i qui vinc i noluit. Ad passionem , e mugel ium otelevationem ,

SS . D . N . tenuitpalmum suam

i dem feceruntRRm i . DD . cardinales etprelati pro majore parte .

O mn ia alia facto suntmere solito ; non fuitserme .

Fer ia quarta,1 5 apr il is major is hebdomads , ante horam xx

,

SS . D . N . pa ratus amictu, albo , c ingolo , stola violaceo etcappa descar lato sino cruce , sequenti bus ipsum cardinalibus

,ven itad ca

pellam major em pelati i apostol ic i predicti ubi matutinetencbraruminter fuitmere consuete . F imbr ias sunde etredeundo portavitpr imus epi scopornm assistentium ,

r epetito antiphona postbenedictus . Antequam dieeretur ver sus Chr istuspr o nobis , etc .

,Papa , me

signante , ven itad faldistor ium genutloctenspertotum illum vor sum,

pr o quo Bmus . D . ca rdinal is s . M arci postea me reprehendit, dicensbrev iar ium ordina re quod diete ver so hujusmodi deboetflex is gen ibus dici P ater noster . Ego respondi ital

'

somper fuisse meotempe re obser vatum etin nove ceremon ial i ordinatum ; videtur tamensatis conven iens

,quod , diete verso etnon ante vor sum

, gonutlectentor

,l icetcontror ium sithuc usque in capello obser vatum .

Fer ia quinta major is hebdomads . 1 6 apr il is i n mano, ci rcohoram

xn,SS . D . N . paratus ,utme r is ost, ven itad capellammajorem pre

dictam ,ohi facto orations fec itconfessionem cum celebrante

,mor e

solite . Ascenditsol ium etimposuitincensum etnon facto ests i b i

https://www.forgottenbooks.com/join

,m a use] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 349

visum estquod magis conven issetquod postrever entiam , non ante ,

Papa matassetpluviale etstelom . Deinde lecti suntprocessus perD . Hieronymum Calagronam subdiaconum latine etRmam . D .

cardinalem de Columna in vulgar i . Postea data benedictio solemn is

per pentificom otinda lgentieplena r ie quas RRmi . DD . de Columna

latine etU rs inos in volga r i diacon i ca rdi na les prena nc ia r a ntquibus pronunciatis , omnes ca rdinales , excepti s de Faxo etS . Georgi i

diacon is assi stenti bus qui sua retinaoruntparamento deposueruntetin cappis assoc ia runtPapom usque ad cur iam a bi eis licentiamdedit. Ascenditdeinde pontifex adtertiam aulam a bi parati eranttredecim paupor es , albis indoti , in loco , atmor i s ost, sedentes , etc redentia cum bac il ibus ac alus parata more consuete , oxceptoquod due vaso saper ea posita erantmagno pomposa , contra debitam ordi nem , cam hic actus fer ialis esse deboet, non pempesa s .

Ibidem Papa , dim isse pluvial i pretiose , accepitroboam simplex ;

dictum estevangel ium . Pape lav itpedes pauperum otdix itorationem proutin ceremoniali ordinotur . RRmi . DD. Pa rmens is . B ene

ventanus,Aler ien si s ets . Anastas io presbyter i , do Sabell is Columna

etU rsinos diacon i in sa is cappis inter fuora ntstantes a ltra cordinales de Faxo ets . Georgi i assistentes otAscan ium paroles qui

dix itevangel ium . Rmus . D . Pa rmen sis m in istravitnaviculam proimpos itione incen si , evangel ium etpostevangelium Popa incensavit; postlotionem pedum D . Johannes Fa schsmagensis imper iol is

orator deditaquam mon iba s Pape , predicto D . Pa rmens i adjuvante.

Dieta oratione per pentificom ,deditbened ictionem populo n ihi l

dioons , redutad cameram abi par amento deposuitmore consueto .

Eadem die, c i rca horam xx

,fuer a ntmatutine tencbrarum in

capello majore predicto ,Papo absente , ca rdina l ibus quamplur iba s

prosentibus . Rmus . D . ca rdinal is s . Petr i ed V iuc '

a lo,crastina die

colebr aturus,d ix itin fine orationem :Respice, etc . ,

more sol ito .

Fer ia sexta,vener i s sancte

,1 7 mensis apr il is , SS . D . N . paratus

amicto,a lba

, c ingolo ,stola v iolaceo , cappe de scarlate etm itra

s impl ic i ven itad capel lam ,orav itmore sol ito ,

B rno . D . ca rd ina le

s . Petr i ad V incolo celebrante ad eja s s in istrom gena flexo etinceptum estetcontinuatum effic i am proutin ordinar io . Colebrans

d ix itorationes festival iter etmale . T res cantores qui pass ionemdixeruntpa rati erantalbis etstel is ac man ipa l is albis , nigr i s et

:5 0 JO HANN IS B URCHARDI. lÀ' l i l “”i

rube is ad modum abbati s sac r iste nostr i qui suas bestia litates nondim ittit. Sermonem fec itD . M attheus Can a li s Fer ra r iens is servitoretpreceptor D . M atthe i C ibo subdiaconi apostoli c i sine magnal aude . Colebrans non ven itcum pontifice ad pe r vom capellam pro

sac ramento . sed mihi deditelevem copse in qua cal ix cam sac ra

mento inclusa s eratetipse in magna capello apud faldistor iumexpectavit, etpontifice sacr amentum apportante , ipso celebrans

sac ramentum demoni ba s Pape ante alta re majus genaflexi accepitetsupe r altero posuit; etal ia omn ia mor e consueto suntobservato .

Eodem die , posthoram xx . fueruntdi ete matutinetencb rarum ,

Papa presente ,consuetis ceremon i is . Papa interfuitin coppa rosa

cea proutin qua rta feri e etnon in mente .

Bodom die , postprendi am ,ven itad U rbem R. in Chr isto P . D.

M athias episcopus Secov iensis ( I seren iss imi D . nostr i imperator isorator a sui s tantum assoc iatus habuitse r vi leres quindecim ,

equestres era ntomn es .

Sabbato , 1 8 apr il is , v igil ia Pesche , Rmus . D . ca rdi na li s Pa r

mens i s fec itoffic ium in capello majore predicte ,Papa presente .

qui , facto oratione in faldistori o accepitca rdi nales ad reverentiammore solito . Diceba nten im RRm i . DD . vicecancella r ius , N eapoli

tanus , s . Petr i ad V incula quod reverentia non deboboth ic fier i sed

postKyr ie eleison orantes . Sed cum ego dicerem hic fier i debui sse

etin meo prepes ite pe rs everar em ,di x itRmus . D . 5 . Petri ad

V incolo quod sta re volebatsententie Bm i . D . ca rdin al i s s . Marc i

quita ne absens a capello erat. C am di eeretur per diaconum capello

E r a/tetj am Angel ica ,etc ven itRmus . D . ca rdinal i s 5 . M ar io in

Pe rti ca propter cujus deb ilitatom etinfirm itatem Papa seditaccepto m itra , etr ecepiteumdem ca rdi nalem ad reverentiam . tum ,

depos ita m itra ,resur rexitstan s . utpr ius , di acono inter im ni hi lo

m inus ca ntum suam continua nte . Fin ita epistole , D . Hieromm us

Calagra nus subdiaconus apostolica s pa ratus moro solito predix itPape Alleluia ,

an nunc io,etc . . sed Papa noluitdicere Alleluia . sed

commi s itcelebranti qui illud dixit, etad M agn i/i ca ! idem celebran s

alta r e incen savitetali a more sol ito suntobser vato . Cantor es di xeruntomnes duodec im pr0pheti as .

Dom inica Pesche resur rection is , 1 9 apr ili s , SS . D . N pa ratus in1 . Seca w, euStyr ia .

[Av r i l 1 489] RERUM URBANARUM CO MMENTARI I. 35 1

camere papagalli mere sol ito proeessional iter venitad basi licams . Petr i sab ba ldach ino ,

effic i am peracta ras . Aqaam min istravitpr ime quidem nepos Rmi . D . ca rdinalis N eapolitan i ; seconde ,orator Veneter am ; tortie ,

orator r egis Hispan ie ; qua rto, D . Jo

hannes Fa schsmagen sis or ator imper ial is . Evangelium latinamdix itRma s . D . ca rdinal is de Faxo etepi stolam D . Hieronymus

Calagranus , quam in greco dixitD . Demetr i a s etevengelium D .

Hieronymus Scotta s electus S aenen sis qui enfoquem M undo diceret

, pedem non genn Pape , me ordi nante , oseulatus estex eo quod

non eratconsecratus . Faeto elevatione sac ramenti , de mandatopontificis vultus sanctus osten sus estatpopulus faeil ius ad locumbenedi ction i s i vet. Papa commun icav itquetquotad eam accesse

runtnom ine postpesite ,etiam DD . Jocobam Creafi

'

ral , Ce rnoli am

etl ehennem Aable , farn i lia res meos . Postmissam , Papa proeess iona liter portatus ested locum benediction is per ultimam novem

abi viditvoltam Dom ini in loco sol ite deditbenedictionem solem

nem p0pulo in cepiesissime etmax imo numero astanti quamunquamtempore pontificis hujus nostr i Innocenti i aflaer it. Gemsultan frater M agni Turc i stetitin fenestr is lebior am super iorum

supra portam pr incipalem introitus pelati i utetipse populumv ideretotejus devotionem erge Chr isti vicar ium eerneret. Datobenedictione per pentificem RRm i . DD. s . Georgi i in latino etColumna diaconi cardinales in vulga r i pren a nc iaruntpepa lo indulgentios plena r ias per Papom cencessas . Rmus . D . vicecancella r ius

fec iti n missa , etpentifice se pa rente , offic i am as sistentis .

Inter im dum ettertia dieeretur , de mandate SS . D . N . dedi

locum inter assi stentes RR. DD . archiepiscepo Ca sentino etN . de

B i rago protonota r io apostol ico . Alia omn ia mere sol ito santobservato . Cam profotie inc iperetur , RRm i . DD . de Ur sin is in epi stoleetAscan ius diacon i ca rdinales in evangel i i corn ibus al ler is assi s

toruntsibi invicem facies vertentes,duos i lles angeles represou

tantes . Sapor faera ntpluros hostie consec rato quas saper alta re incalice dimis ima s . Papo ven itcam pall io ad locum benediction is ottiara quam etiam de camer a paramenti portavitad ecclesi am .

Fer iatertia Pesche , 2 1 apr il is , Rmus . D . ca rd ina l is s . Clementi scolebra vitm issam solemnem in capello predicto, Papo presente ,simi liter eam una oratione etal i is ceremon i is consuetis . Rmas . D .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Ma i 1 489] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 353

juxta M inervam , etc . Faeto oratione onto altare , dimisse copuc ino ,

accepitpluviale , fec itconfessionem , accessitad solium , accepitcardinales ad rever entiam ,

etal ia mor e sol ite santobser vato.

M issam colebravitR. P . D . Hieronymus episcepus Ch iensis ( 1 )dix itunam orationem tantum etprefotionom de apostol is , etnonfa itserme . Prelati omnes archiepi sc0pi etepi scopi , protonotar i i ,subdiacon i , auditores , cler ici camere etacolythi inter facr a ntincappi s etali i in habita consuete que quisque in capello a l i la r .

Cardinales episcopi etpresbyter i sedebantin seamm is ma raliba s

ad dextrom soli i Papo , quod ad sinistram cher i intrantis paratamer at, inter quos mansitpr ior presbyte rorum qui deinde ad min is

trandum vocatus ven iebat. Diacon i autem sedebantad sinistramPope subtr ibuno alta r is in eisdem sedibas ma ralibas retro ass is

tentes prope prelatos qui sedebantin seamm is bassi s ad sin istramPape , in plane capello ad dextram intr antis chorum predictam .

Intransversum positi orantbanci l ignei pro pr elatis , in quorum

pr ime videl icetanter iore sederuntprotonotar ii digniores vero

prelati videlicetoratores etali i sederuntin ultimo murali banco ;deinde ali i ante eos prouti n capello nostra . Subdiaeon i , auditores ,cler ic i camere , acolyth i , eubieular i i extra cameram otprocaìatores sederunti n ter ra inter solium Pape otbancos prelatorum

,facies Pape vertentes oratores voro laici sederuntin

banco mural i juxta ostium ad dextram intrantis quorum facies

vertentes alter i, caputeratjuxta ostium . Cardinales vener a ntad

ci r culam suo tempore . Scutifer i Pape non habueruntlocum ,sed

steteruntextra chorum . In fine mi sso, Papa deditbenedictionemetindulgentias plena r ias quas publicavitcelebran s ; deinde Sanctitas sua c reaviti n mil item , Sixtum Rmi . D . ca rdinal is sanctiPetr i ad V incolo ex serere sua nepotem cui in fine habitam s .

Johann is Hierosolym itan i imposuit; deinde , dim issis ante altaremitra , pluvial i otstele , accepte capaccine etal ia stola , pertata s ostad palatium cardinal is predicti juxta bas il icam predictam ,

ubi fec itprendiam etpluros cardinales cum eo .

Eodem die , ci rca hor am xx,episcopus qui hodie colebrav it, os

tenditreliquias in basi lica pr edicte ex istentes , Papa etca rdinal ibusin opposite organor am ecclesie ubi cantores hoc mane effi c iam

t. Ile de Chio.

T . I .

JO HANN IS B URCHARD1 , [ ital sa:,

decantarontsedente etstantibus ac pepalo quibus O stensis,

Papa redi itad palatium apud s. Petrum ee ordi n e quo hoc mane

venit,quia plocuitita cardi nal ibus i re ante Papom etnon posteam

proutdebebantoquitavi l autem pe r campum Flo ro redeundo e—tauto cas s . Angeli seo juxta illud postquam pontem pe rtraws ivit, deditca rdinalibus licentiam , qui inde

Fer ia quarta , 6 mai i , l ll . pr inceps Othosancte prox imo prefer ito Romam ven it, a

las , patriam redita ra s ; is frater estR. D . mei

genti aens is , of h is diebus quibus Reme fa itcapellam ; sed SS . D . N . qui credebatipsumcapellam ventaram ,

verbum fec itcardinal ibusdare in

diaconum ; sed ego , vocatus a

mandai .

Forio quarta , 27 man , in vigi lia ascens ion is D . N . J . Ch r isti,

fuerantvespere papales in capellomajore predicto, Papo presentectinc ipiente , etdie sequenti m i ssa solemn is in basi lica s . Petr iquam colebravitRmus . D . L . presbyter ca rdinal is B eneventa nus

,

Papa presento, consuetis ceremon i is . Non fa itsorme quia D…

Alexander de Certesns ad hoc ordinatas infi rma s erat. Fin ito m i ssa,

Papa deditbenedictionem etnon indulgentias deinde Papa eundoversus locum benediction is per quintam novem bas ilico prefatovidelicetvultus Salvator i s nostr i

, quampr imum intrav itnovem,

ostensus estvultus profeta s per episeepam Agatensem ( 1 ) sjusdembas ilico v ica r ium ; de que tempere reprehensus fuitetbene , qui adebebatrcportasse quousque Papa ad mediam nav is vel a ltre pe rven isset. Ascenditdeinde pontifex ad locum predictam abi Papasolemniter benedix itin m itra penti fi cali , non in rogue ,

ca rdina

l ibus etprelatis in cappis non pa ratis sibi assistentibus,utmer i s

1 . Agde, sull'

. de Narbonne.

[Join 1 489] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 355

ost; etpostbenedictionem deditindulgentias plena r ias quas inlatino de Faxo etin volga r i de Columna RRmi . diacon i ca rdinal es

more sol ite pahl icara nt.Sabbato 6 jun i i , v igil ia Pentecostes , fuerantvespere papales in

capello majore predicto, Papa presente etinc ipiente , etin diosequenti que fa itfestum Pentecostes fa itmi ssa solemn i s in basil icasupradicto quam eelebrav itRmus . D . cardinalis Andegavensis opis

cepus Albanens is , Papa presento . SS . D . noster noluither i hymnumethodie in m issa ver sum Alleluia , Ven i sancte Sp ir itus , inciperesed utrumqoe cantores inceperuntotprosecuti suntmore sol ite .

Sermonem fec itR. in Ch r isto P . D . Titus episcopus Castrens is quipronunc iavitindulgentias plena r ias per Papom interossentibusconcessas .

Eadem die Pentecostes , in sero , SS . D . N . inc iditi n infirmitatemflaxus satis per icolosi .Sabbato ,

1 3 jun i i , v igi l ia s . Tr in itatis,fueruntvespere solemnes

in capellomajors pr edicts , Papa absente , ca rdinal ibus prosentibus.Rmus . D . cardinali s Parmen sis paratus mor e sol ito fecitoffici am ,

cui dix i quod prov ideretorationem pre commemoratione domin iee .

B espondithujusmodi commemorationem jam per bienuium vel

tr ienn ium factam non esse , pr 0pter ea etmedo eam facere non

volle . Repl icovi quod de eXpresse mandate illa alias obm issa esset,etnon cam essetordina r ia etPapa absente eam fier i debere n ihi

lom inus tamen ipse suo O pin ione cedere nolens,obmisitcommo

morationem hujusmodiDomin ica 1 4 ejusdem , festum Tr in itatis

,fa itm issa solemn is in

dieta capello quam idem cardinal is eelebravitetiam Papa absente .

Sermonem fec itD . Hieronymus Scottus Senensis electus Saanens is . Idem ca rdinal is celebran s per er rorem suam dix itante orationem onte epistolam Dominus vobiscum quo diete , adstotim antequam cantores respondemnt, Subjunx itPax vobis .

Fer ia secondo , 1 5 jun i i , festum sanctorum Viti etModesti ,R. P . D . Carolus episcopus O stien si s eeleb ravitm issam solemnem

in ecclesia s . Viti in M acello que estBmi . D . ca rdinalis Ascani i

Interfueruntomnes RRmi . DD . ca rdinal es i n U rbe presentesnumero novemdeeim ,

demptò ca rd inale Andegavense infirmo ;

omn ia dieta sontordine con sueto etdictum ostC redo propter

https://www.forgottenbooks.com/join

[Jo in 1 489] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 357

Sc r iptor ibus apostol ic i s ,Abbrev iator ibus de parcomajor i ,Abbreviator ibus depa rcominor i etpr ima visione ,Soll icitetor ihus literarum apostol ica rum ,

Notar ii s aaditorum rete,

Scr iptor ibus pen itentiar ie ,

Procurator ibus pen itentiar ie .

Fer ia quinto, 1 8 men sis jana festum sacrati ssimi corpor is

Chr i sti , in mono, Rmus . D . cardinal is s . Anastasio colebr aturus ,accepitin parve capello pelati i sandal ia , amictum, albam ,

Ci ngulum,

crucem pectoralem ,stelom etpluviale . Quibus pa ratus , expectavit

odventam B Bmorum . DD . cardinal ium qui in camera papagall i

convenerunt, deinde expectorantpa ramento i n camera paramentietveneruntad pervom capellam ex qua preeessiones inceperunt.Rmus . D . ca rdinalis s . Anastasio ,

imposite sine m itra incenso,gen a flexa s in eo , incensavitsacramentum , que accepte illud subbaldachino sine bi reto in capite portavitusque ad cur iam pr imampelati i abi cardinales ex equo descender s solent, ibidem bir stumaccepitetmitram ; boldachinam porterontdign iores nobiles pre

sentes . Juxta cardinalem ibatcapellanus suos assi stons in pluvial ia dextr i s etdiaconus capello in dalmatica a sini str is , aa r ifr ignampluvialis elovantes due capellan i sa i , in superpell ic i is anto eum incedentes continuo ineensabontottertius naviculam portabat. Dueetiam alucapellan i anto eos ineedebantcum luminor ibus postduodec im scutiferos Papo, duodecim intortic ia alba portantes . P recess io hujusmodi incopto estci r ca horam undocimam , licetpro nonaintimata essetothabita per plateam s . Petr i duntaxatv ia recto expalatio versus s . Martinellam ante cujus ecclesiam sive palatiumdivortitetante tabernos ad bas il icam s . Petr i divertit. Hoc ordine

incosser ontpr imi , soll ic itoteres litera rum apostolicarum ,deinde

notar i i aaditorum rote , procuratores pen itentiar ie , scr iptores apostol ic i , magistr i utr iusque registr i , abbreviatores de pa rco major i ,ba llotores plumb i , magistr i plumbi etabb reviatores de pa rco minor i , procuratores ordinum etali i suo ordine. Celloctores plumbi etpr ima visione non interfoerunt, sed mandatum ipsis factum de

ven iendo contempserunt; etlicether i erdinassem quod clerus Urbissuam processionem agorotante nostram , idtamen factum non est;

JO HAS S IS BL'

RCHARDI, [ i ù 1 D ]

sed cum nostra incepla esset. i lli etiam immediate ante nos inces

sc runtetnos impedi veruntpauc itamen conventuale: etex d eminte l-fuerant. Ritmi . DD. ca rdina les Neapolitanus etde Com itibusrum interfuoruntprocession i z ed in cappis suis expecta runtinchoro bas ilico predicte odventam process ion is et… ti . CumRmus . D. ca rdina lis s . Anastas io perven issetente al loro majus,deposuitsaper i llud sacramentum quod ox monibas suis awq itsacr ista . Cum mitra imposuitincensum et, deposita i lla, genullexm sac ramentum incensavit. Accessitdeinde sine mitra ad

faldistor ium abi , dimisso pluvial i , accepittun icellam , dalmaticam ,

chi rothecas , casulam , mitram etanulum etobleute per me a cardinal ibus licentia , access itad alta re , fec itconfess ionem ; oteliamore consuete non fa itserm0 . In fine, publicavitcelebransindulgentiam septem anneram ettotidem quadr agenarum per

Papom interossentibus concossom . l a processione , subdiaconus

capello omn ibus paramentis , man ipolo dempto , paratus , portavitcrucem , imagine illia s anto se verse , medios inter duos eeroferar ien capellones celebrantis superpell ic i is indutes .

Fer ia quarta , 24 mensis jun i i , festum nativitatis s . Johanni sB aptiste in quo non fuitcapello neque SS . D. N . exivitin publ icamnisi ad castrum s . Angel i , RRmi . DD. cardinales tam hor i in

vesper is quam hodie in missa interfusruntin basili ca ejusdemJohannis Lateranensis .

Sabbato, 27 mensis jana , magn ifica s N icolaus U r sinos , Pitilion i ,Suono etNelo comes , fata ra s capitaneus general is sancte romanoEcclesie , U rbem ingressa ra s cum sua famil ia dumtaxatetpartieular ibus amic is , non tamen famil i is cardinal ium , ingressus estper vir ida r ium pelati i apostol ici ad sanctissimum dom inum nostrumque benigne recepta s est; deinde idem comes , ex astr i s opinio

nem secam habens quod hodie bono auguram signo insign ia

r apitaueata s casentcopionda , petntetobtinuita SS . D . N . insignia

hujusmodi sibi dar i hoc ordine . Sonctissima s D . N . in aula pentiflcam,

recepto pluvial i supra stelom otrochetum,benedix it

ambo vex ille . proutin ordinar io . Ta n ieom ill i successivo coram

se genaflexo tradidit, dicens proutin oodom l ibro continetur,et

ta ndem baculum sab ol l is verbis , prouti nfra dicam ; qui , posthocsuccessive recepto, oseulatus estpodem pontific is quo tamen

[Jato 1 4891 RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 359

omn ia , vex ille etbaculus apud SS . D . N . remanseront. Femi liacomitis, dimisso comito in palatio, ven itad domam do Martell i scur ialem , positam supr a ( lumen juxta viam beato Mar io de Pepulo,pre ipso com ito ordina lem .

Domin ica , 28 jun i i , bene mane comes predicta s oquitavi l camfami lia secum ad mentem Mar iam ,

unde ven iens ci rca horam

duodec imam , a fami li is RRmorum . DD . ca rdinal ium etSS . D. N . ,

do mandate Sanctitatis suo, ordine consuete receptas est, etaddomam habitation i s suo supradictam honor ifico associatus intravitper portam Urbis juxta vi ridar ium Pape . Famil ia Pape expectaviteum juxta ecclesiam sancti Pelogr i ni extra portam predictam ,

fam ilie cardinalium a ltre pontem , juxta palatium de Spinell is

ven itetiam oi obviam D . Mathias episc0pos Socoviensis impor ialisorator , oteum moro solito excepit, quem equitare feci e dextr i scomitis, quia ad ejusdem comitis sin istram eratFranc iscus C ibonepos Postquam fami lia Pape ipsum excepit, mansitad ejus

sin istram F ranci scus predictus , cujus ad dexteram posui R. D .

N icelaam C ibo ar chiepisc0pum Arelatensem pr imum ex prelatispaleti i , posteos a dextr is episc0pnm Cortonensem , etad sinistramepi sc0pnm Secoviensem predictum, deinde el ios prelatos pelati i , etel ios bines etblues hoc ordine venimos via Romadore (2) ad com

pum Floromajorem per domum de Max imis ante domam ca rdinalis

Neapol itan i ; ho'

spitaleAlemannorum juxta domam cardinalis Asca

n i i, ex qua , ad dexteram vertentes , ad domum residentie comitis

predictam , ante quam dictus comes singulis mere consuete gratiasogit, etpostomn ium prelatorum recessum

, domam ipsom intravitnon inter fus runtfam il ie RRmorum . DD . ca rdinal ium Neapolitani ,do Comiti bus , otquorumdom aliorum

, neque al iqui s , dompteepiscopo Socovion si supradicto , orator inter fuit.Eadem die , vi gilia apostolorum Petr i etPauli ,tuerontvespere

papales in basil ica s . Petr i , Papa absente, quas Rmus . D . cordi

nal is s . Petr i ad Vincolo colebravitde expresso l icentia Papoperbullam sibi datom in loco consueto celamno in corna epistole ,

1 . Voy . précédemmentpage 275 , note 1 .

2 Tous les mss . donnentv i a Rema dor a mss . 5 1 58 , fel . 1 52 : 5 1 59 , p. 788 . Vi a

Romodor i , Chigi , f. 503 , v . ; Gennerelli , p. 1 23 . Sea l le mss . 552 1, t. Il , fel . 280, v . ,

donne v i a commod i or i .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Aeùt1489 l RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 36 1

tion is in ter rorem omn ium in imicorum Chr isti etsonate r oma ne

E ccles ie,in nomine P atr is etF i li i etSp ir itus sancti ; Amen oti llo

oseulatus estpodem Pope . Sed benedictis vex illis , enfoquem i llo

sib i °traderonta r , ipse cor am p0 ntifice gena flexus prestititjuromontum fidolitatis in forma in meo l ibello scr ipta factum ; posthoc , dim isse in capello cum suis Papa , eam cardinal ibus ex ivitecclesiam ,

ub i sub portam deditlicentiam cardinal ibus etascenditpalatium . Cardinales ante scalas s . Petr i ascenderuntbestios otcam sui s famili is radierontad demos suas .

Inter im comes, precedentibus famil i is , tambur ini s atalus sa is ,

etprox ima onto ipsum incedenl ibus scutifer is cum arm is Ecclesia

vex i lle deferentibus , onto scalas predictas ascenditaquam suum,

etassoc iatus o famil ia SS . D . N ., a predictis eubieular i is atscuti

fer is ordine consueto , etper nes , servatis in hujusmodi observa r isolitis , medius inter epi sc0pnm Arelatensem a sinistr is etD . Fronc iscam C ibo filium Papa a dextr is , qui contra dehitum atvoluntotém oostrem illum locum super arch iepise0pum predictumtenerevola it, per viam

, quam etiam observavimus , aquitovitad domumsua habitation is , onto quam gratias ogitmero consuete

,deinde

intravit. Sedmagna inter nobiles ermotos atme fuitcontentio ex eoquod , ma ratinenta . ill i vex ille inter sehabere volebant, ae si eorumcustodia ips is , pr outin campo fier i solet, domandata essetdix i

vex ille hic in honorem atsignum edeptien is effic i i defer r i etnonad debellondam , pr0pterea sic dafer r i eperter a atipsi onta vex illeatvex ille immediata ente copitaneum dafer anta r ; qui tandemacquiescantes ordination i mae , equitar antproutvolui etordinavi .Die Jovi s , 1 3 mensis angusti , SS . D. N . paratus am ictu, alba ,

cingolo, stola violaceo etpluviali simplici rubeo ac mitra simpl ice

cam perlis , precedentibus cruce etcardinal ibus , ven itad capellammajeram pelati i , et, facto oratione , dixitorationem mere consueto .

M issam colebravitD . P . Paulus epis00pa s s . Agatha pro animo

folieis recordationis Six l i popo [ l l l dix ittantum unam orationemconsuetom . Inter fueruntseptem cardinales etdue diacon i assistentes , vicecancellar ius , B eneventanus , da Com itibus Aler ien sis etS . Anastasia . Postquam da Com itibus postofl

‘

artor iam incensavitpontificam ,

redi itad bancam inter el ios cardinales etnon ad

scabellum assistenti s quia non veniebotincensandas . Postmissam ,

362 JO HANN IS B URCHARDI, [Aoùt1 489 ]

Papa fec itabsolutionem more consuete , otpostquam predictuscardinalis da Comitibus min istravitPape naviculam etthur ibulumetasper sor ium pre absolutione

,etiam estreversa s ad sedem

inter elios cardinales etnon mensitusque ad finom absolution is insolio Pape . F imbr ias pluvial is Papa , ipso ex camere ed capellam

ven iente , portavitR. D . N . a rchiepiscopus Arelatensis , pr imusassi stons presens , quia nullus nob i li s intar arot. Sed da capello adcameram , pentifice rodoante , portav iteas D. Par is , nepos san

consanguineus Pope . Alia omn ia observato suntmera consueto .

His diebus pretor itis , videl icetdic 2 1 mensis jul i i prox imo pretor iti , R. P . D . Raymundos Par iordi prenotar ius apostol ica s scr ipsit,etFranc iscus Sfortia , SS . D . nostre , quod bar i 20 jul i i ci rco horampr imam noctis pax conclusa sitotstipulata ex juramento ,

in mani

bus sa is tamquam nunti i apostol ici per seren i ssimum regem

Romanorum Maximi lionum etoratores regis Francorum , prefatosinter reges ipsos perpetuo observanda ; cujus capitolo quanto eitiusmittenda pollicentur L ita re hujusmodi , die jovis , 30 mensisjul i i SS . D . N . presentate fuer antante prendiam ; quibus receptisSanctitas suo pre hora decima septima ejusdem di ai convocati

fecitomnes cardinales in Urbe ex i stentes otregum oratores etpr inc ipum ; at, habite al iquanta collegio cum ca rdinalibus

,vocati

fueruntad presontiom pentificis omnes c rateras“

,v idelicetimpe

rator is,Francorum

,Hispan iarum ,

Neapol itan i , Hungar ie r egumMediolan i otFer rar io dacum ac Comman itatis Florentinorumquibus in cardinalium per ci rculam sedentiumpresentia gonufiax is

,

Sanctitas sua exposa itnetam pacis , utipsi possentea singulia

domin i s suis notificare ; sad ipsis petenti ba s cepiam l itterarumpredicta rum , astdanogàta .

‘

In sore deinde i n pal atio apostol ico accastro sancti Angol i , etanto demos pr incipal ium cardi nal ium atetiam cur ialium facti santignes in signum letitie. Deus dignetursua pietate omn ia fel ic itor dir igere .

Sabbato ,1 5 augusti , festumAssumption is beata Ma r ie vi rgin is ,

SS . D . N . mentum super rochetum habens sine c roce ven itadcapellam majorem pelati i ubi facto ex more in faldi stor io or atione ,accessitad eum R. P . D . episcopus s . Agathe colebr aturus etcam1 . Les articles de ce traité a ins i que toutes les c irceustances qui s

’

y rattachoutsetreaveutdans l’Hist. deCha r les VI I I , da G . de Jaligny , publ . per Godefroy , p. 78-89 .

[Aout1 489] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 363

co fecitconfessionemtotem qua fin ito, Papa ascenditad sol ium

atseditin sede camerali ex br a cotto aureo i bidem loco eminentis ibi pa rata , etcoram eam positum fuitfaldistor ium cam suo sco

belle etsaper faldistor io liber m issal is . Celabrator a s cam diaconoatsubdiacono ascenditad alta re i bidem expoctans ; postdeosculationem aller i s etl ibr i evangel iorum , Papa min istr ante a rch ie

pi scopo Aralatino dign ior i assi stenti naviculam , Papa imposuitincensum etceleb rans incensavitaltare deinde fa itincensatusipse etPopa more solito per prefatam a rchi episc0pum in infimo

grado soli i ad dextram Pape gena flexam, etcontinuatam fuitefficiam ,

utmor is est. Subdiaeonus , dieta epistole , non estosculotus podem Papa nec diaconus anto evangelium . Diete evongelio ,ago eccepi librum evengelierom a mon iba s subdiaconi eteampor rex i or chiepi smpe predicte qui eum deditpontifici osculandumad ejus dextram stans. Ad elevationcm pontifex gena flex itad feldister i am in eolie librum sab eabitibus ratinons etmansitganotlexususque postcommun ionem postAgnus Dei ago eccepi instrumentum pac is cum pann icello , ateam eo pace ipso extensa genuflexus ad dexter am celebranti s , expactavi finam oration is DomineJ esu Chr isto quo finita , pacem oseulatus ost, dioons P ax tecumcui r espondi Etcum sp ir itutuo. M in istravi eidem in strumentumprefato a rch iepisc0po qui i llud deditpontifici osculandum dioonsP ar locum . Instrumento ipso pr ius per eum cam pann icello pro

c redentia deosculato,reaccepi pacem e mon iba s ar chiepisc0pi , at

a i , postquam ad locum suum redi it, deosculandum dedi , deindepr imo ex ali is ex quolibetordino dedi pr imo orator i , pr ime prolate , pr ime subdiacono etsic da ali is qui postea ordine sequentibus debentmore consueto . Cum Papa diceretintroitum etaliaomn ia , semper sedit, etad ejus sinistr am ganotlexus predictusa rch iepi sc0pos a i m in istrabstpervom candelem more consueto .

Ad evangelium portata suntluminar ie etincensum atdeinde incensata oblata etaltare, celebrans , Papa etali i omnes more consuetopredicto ar ch iepi scopo semper naviculam min istrante al Papa suotempore incensante . Postmi ssam Papa capite coeperte stans insol io deditbenedictionem in conto ,

dicens : S itnomen , etc .,ut

mor i s ast. Non dediti ndulgentias neque ah eo data benedictio perpontificem . Redi itad cameram

,ar chiepisc0po predicto fimbr ios

https://www.forgottenbooks.com/join

(Septemb re 1 489] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 365

Sabbato , 1 2 mensis septembr is , ann iver sa r ium coronation isPapo , SS . D . N . pa ratus mera solito ven itad capellam predictam ,

in qua officio publ ico otsolemn i inter fuitquod colebravitRmus .

D . ca rdinal is B eneventanus ad ver sum Alleluia predictum , Popaven itad faldistor ium etcantores dixeruntdeinde prosam ; etolioetiam atsupra suntobser vato. Huic missa interfuitD . Antoniusorator Neapolitan i regis in loco suo sol ito stan s , sententie centradominum suam regem , utsopra , non obstante .

Dominica , 1 3 mensis septembr is , hora vigesimo, vel ci rca , per

portam vi r ida r i i intraruntU rbem magn ificus D. Guliolmus da

Pictavia mi les , orator seren i ssim i Francorum regis , cui veneruntobviam fami lia RRmorum . dominerum Neapol itan i , Andegavensi s ,da Faxo , etde Sabell is cardinal ium , otSS . D . N . papa ; se ora

tores regum Francia , Hispan ia , Neapolitani , ducum Mediolan i otFer ra r io, ac ma rchionis Monfer r atonsis ; atipsum recepa r antacmedium ,

inter arch iepisc0pum Arolatensem a l episc0pum Torna

censem ad hospitium sua habitation is , videlicetad Sel is tabernamjuxta campum Flora , associa runtmore consueto .

For io secondo, 1 4 dicti mensi s septembr is , dictus Franciscus daRosie magister reg.str i l iter arum apostolicarum ae eorumdem

l iterarum sc r iptor etrascr ibandar ia s qui nocte protor ito spi r itumreddiditCreator i c i rca horam mx ad bas il icam s . Petr i pr inc ipisapostolorum da U rbe o scr iptor ihus otali is assoc iatos portatus ostse in eadem bas i l ica non longe ab alta r i beate M ar io poupa ramsepulta s . Eodem diete Franc isco in infirmitata constitute , D .

Antonius da M amacoll is facitpre eo officium rescr ibendar iatustaxando etsignando bullas

.

mere sol ito, qui postobitum ejusdem

absque al ia dapatotiene offic ium hujusmodi usque ad finem hujusmen s is septembr is continuavit.His diebus , v idel icetnocte sequente dominiea hujus mensis

septembr is , Domin icus magister Genti lis da V iterbio scriptorapostol ica s , Frouc iseps M aldento canon icas Ferol iviens is etConr ada s etdeinde B apti sta de Spel lo notar ius camera apostolica ,Laurentius S ignorettus scr iptor in registro bulla rum atB artholomeus Budellus procurator pen itentiar ie success ive capti tueronta l in castro sancti Angel i dolenti pro fal sificationa l iter arum opes

tolica rum que ipsi s impatabata r . D . Dominicus predictus confessus

366 JGRANN IS B URCHARDI, [S eptemb r e 1 489 ]

astse ci rc iter quinquaginta l iteras sive bullas apostoli cas ,m ator ias

diversos continentas , falsificatione falsifieassa hoc modo ,v idel icet:

D . Franci scus parqui robatnegotia axpedianda , etcam pa rtibus dapretio conven iebat, quod dator i essentpostliterarum exped itionem ; conventione facto etdate per portam sibi banco da solvendo

conventum axpeditis Iiter i s etbanco presentatis , deinde expedie

hatunam axpectativam ,vel al iam ram fac ilem v ia regia per omn ia

officia ; qua axpedita ,D . Dominicus predictus cam ce rta aqua

lavabotomnam ser ipta rem bullo vel i l lam portam quam n o lobatetreappa rabatca rtam cam fa r ina otiterum r igabateam ,

otsc r ibebotin ea postea i llam materi am ,

da qua D . Fr anc iscus cum pa rteconveniebat, dimi ssis in ba llo nom in ibus resc r ibendarn computateram etal iorum offic ial iam ; sed toxam sepia s matabat, atponebatal iam ,

secundum mater ia qua l itatem ; habebatetiam d ive r sum

incaustum ; i llud cum quo pr imam matar iam via regia expadian dam

scr ibebat, eratfactum gumm i vel cum al ia mater ia , sad certeincorporatam ; sed ol iud

, cum quo bullam abrosam scr ibobat, erat

bon am s icque bulles falsificatas pa rtibus debent. Expadiveruntautem

,o duobus ann is c i rca , diver sos mator ias , videl icetdi spen

sationos ad unum vol due benefic ia pro fratr ibus ordinum mandi

cantium ; un ionea multorum benefi c ie rum mensibus abbatial ibuscam indulto da ragendo se per vices ad natum amovibi les ; di spon

sationam pro quodam presbytere Rothomagen sis diecesis , quiuxorem duxerat, quod posseteam r etinaro l ic ita ; etmolta a l ia

pre quibus al iquando etiam c , cc , con, etdue mil ia da catorum

reeeperont, proutin processo contro eos in stitute continetur . Idem

etiam confessa s estpredicta s D . Franciscus, qui embe , die dom i

n ica dec ima octavo octobr is, c i rca horam v igesimom pr imam , ex

castro predicto daoti suntad tur r im Soldan i , atusque in i llum

locum eredideruntse ad ultimam suppl ic ium essa ordinates . Nam

auditor camere , opi se0pa s Casonatans ia , al D . B artholomeusDeolpitus protonota r ius apostolica s U rb is gubernator , qui ex

officio contra eos precesscrunt, Franci sco predicte dixeruntquodsl el ios complices accusaret, SS . D . noster sibi velletof fic ium

abbreviator is donare etipsum l iberam dimittare quod ille facturam«tradidit, etsupradictos etpluros el ios accusavitetpro D . Dom i

nico, pater ejus qui SS . D . nostrum in pr ima ejus infirm itate in

lO ctebrs 1 4891 RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 367

pontificato curavit, otfratres due sui apud cardinales etel iospotentes in Urbe pro vita sua instanti ssime inta rcassa runt. Sadnullus SS . D . nostrum potuitdoctors . E ls , postquam in tor r ipredicte constituti fuerunt, nantiotum fa itquod dia c rastina mor ita r i essent; pr 0pterea sibi da an imar am soluto provideront; etimmiss i fueruntqui eorum confessionem aadi rentoteos in fide

confortarentFar ia secondo, 1 9 mensi s octobr is , fuitconsistorium , atprodi

ctus auditor camere cum gubernatoro veneruntadta r r im Soldani ,ubi contra dictes Domin icam otFranci scomtoler antsententiamdiffinitivam , degradantes eos , pr ivantes of ficio atbonofici is , otca r iesecola r i tradentos : deinde celeb rato fuitin dieta tor r i missa , cuii idem Domin icus etFr anc iscus inter foer antet, oa fin ita

,da mani

bus celabrantis sanctom commun ionem sumpsar a nt; quo habita ,daoti tuerontad plateam sancti Patr i supra suggestum ibidem in

plano non longe oh infer ior i grado scalarum paratam , longitudin isquatuor la rgitudin i s tr iam etaltitudinis un ius eannerum vol

c i rca ,ubi dictus Franciscus

, qui sacerdes erat, omn ibus par amenti s fa itinduta s more solite deinde lectum summar ium processus

per nota r i am videlicetAnton iam da Polepan ibus ; quo lecto , degredatos fa itipse F ranc iscus , otca r ie secolar i in mon iba s Ambrosin i

bar igellitraditus quotradito , D . Dom in icus qui pr imamtonsa romtantum hohobot

,induta s fuitsuperpell icio, eteo ordine etiam

degradatus per R. P . D . Patrum Paulum episcopum sancte Agatha ,qui in suggeste predicto stola pluvial i otantea albo plana supra

rochetum se paravit, etca r ie ac bar igello predicto traditus fa it.Non fuer a ntcapita tons i aliter quam pr ius essentneque ax

sa is vestibus,in quibus ex tor r i venerunt, exati , propter eorum

1 . A propos da ces faasses bulles , da B requigny fa itla remarque suivanteB urcord

, qui recente aa longtoute cotte ofloi re, ne neos ditpoint. qu’

on s itfaitrapporter tous les actes qu

’

ils aveientfabr iqaés , etqu’

i l éteitimportantda détruire.

Cembien da cas semblables , où cette saga précaatien a pa étre négligée, etper censéquantcombien da faux ej ea entda passar à la postéritétCe n

’

estdonc pas sous

ra ison que les diplomatistes senten garde contre les char les qu’

on leur présente,puisque indepeudammentda celles que les faassoi res mederues centinaentde fabriquer ,on a lieude seopqennar qu

’

i l subs iste un grand nombre da celles quo leurs predecessoa rs entfergéos . N oti ces etextr a its des mss . duRoi , t. I, p. 89 , 90.

Getévénementastrapperté dans Infessura . Le nem das coapablos , incer rectementdonné dans latexte d’

Eccard (cel . ostcorr igé dans celui da M a ratHer . Ita l .S cr ipt. , t. l l l , p . 1 1

,col . 1 229 .

https://www.forgottenbooks.com/join

[0 040 1137 3 1 489] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 3 69

sec iatatom ed ecclesiam ad hoc ordinatam sepolti [sant] ( 1Epise0pus degradotor vola itpostfinom dagrodationis fa r ro i llamsententiam dicendo P r onuntiamus , etc .

,dioon s id e sommo pon

tifice sibi non essa comm i ssum cujus loco dix itDomine j udex ,

etc ., etquia R. P. D . Cosonatan si s auditor camere atguber nator

Urbis h ic presentes pronuntiaronthos paupores secolar i cur ia

tradendos essa , rogamus vos,etc . dehuittamen etpota i l i lla

verba in pontificali posita pr0nuntiore , quia per pontificem id sibifaeratexpresso comm issum , proutin comm i ssione s ibi factoplenius continetur .

Fer ia quinto , 1 5 mensis octobr is , here x 1x vel c irca , ven itadU rbem 111 . D . Jacobus ex ma rchion ibas B edensibus , Ill . D . Ch r i s

lephor i ma rchionis B adoosis pr imogen itus , cui obviam ven imos

magister Johannes Longer litera rum apostol ica rum ahbraviatoretago usque ad vinaam R. D . Falcon is vel c i rca , ab i ipsum

accepimus reverenter etusque ad hospitium Campano juxta campum Floro ub i hospitatns ost, inter nos medium a ssoc iatos ven itcum equisEodem die , ci rca horam vigesimom pr imam ,

intravitetin offi

c ium senator i s recepta s astM agn ificus D . Augustinus U n ighoTar visinus , doctor atmiles , usque ad Capitolium pompa , more

solito , assoc iatus

1 . Mémes Iacaoes dans tous les mss .

2 . Les mss . dennantinexaotemoutce uom 5521 , 5 158 , 5 1 59 , Unigho ; Chigi ,

Un igho ; 1 47 , O mgia . Voy . V ita le, Stor i a d ip lomati ca de’

Senator i d i Rom a da l la

deca den z a da l l’

imper io d i Roma s i n o o n ostr i temp i . Roma, 1 79 1 , 2 vol . ih

t. II , p. 477 Fo da lui (Andreas Alatrinus Veralanas ) successore nel modo

sime anno ( 1 489 ) Agostino d’

onige da Tr ivigi . S i randette pregiato in opere

d i Armi e di Lettere , massime nella Sc ienz e p. 479 .

P . 480 Che in serv igio della 8 . Sede s i adoperasse ez iandio egregiamente, nonce ne lascia dubita re la B ella , cello qua le Innocen z o VIII, il destinò senatore di Roma ,dichiarando aver a quel car ico alette lui , l itter a rum cla r a p r udenti a i nsign itum ,

r ec

titud i n is a c j ustitie: amator em ,eta l i i s magn i s eta r dui s Apostol i ca: Sedis n egoti i s

ta nd iu compr obatum .

O ra quantunque la indicata B ella porti l’

anno 1 487,X VI I I kat. Julu Pontifi

catus n ostr i a n n o I ] ! innan z i a ll’

1 489 , non entrò i l Cav . Agostino d i O nigo a ll’

U ffi z io, con quale confer itegli ; sotto di esso trovandos i la seguente nota Die dec ima

quinta O ctobr is 1 489 , juravitcoram S . D. D . da Atlavoutis Canc . Apostolic .

Net. Aquesta B ella s i aggiungeun B ravo, segnate d ieX VI I Augusti M CCCCLXXXIX ,

Pontificatus nostr i qui nto .

Sette l 'anno istesso a 24 di settembre, i l Veneto governo col nome di AgostinoB arba r igo, a llora Doge, indi r iz z a un ampio passaporto un i ver s—i s ets i ngul i s tam

T . I .

370 JO HANN IS B URCIIARDI, [N ovem bre 1489]

Fer ia sexta , 30 dicti men s is octobr i s , Ill . D . Jacobus ex mer

chien ibus B adensiba s onto horam prenda habuitaudienti am 8 SS .

D . nostro , RRmis . DD . Andegavensi etB eneventano c a rd in a libus,

ac D . Johanna Mel itino decano, Adam Fry cantore ecclesia

B adensis , Jo . da Per r ovagen s i nob il i la ico atme prosentibus , inqua fecitpervom or ationem, atben igna a sanctissimo D . N . recep

tus ast.Sabbato , 3 1 atultima mensis octobr is , SS . D . N . pa ratus more

solite ven itad capellam majorem pelati i apostolici apud sanctumPatrum ,

abi interfuitvesper is pabl ieis quas sua Sanctita s i ncepitmer e consueto . In eisdem vesper is dedi locum predicto m a rchi oni

B adensi etin hab ita cler ical i incedenti , in scommo caudata r iorumcardinalium in capite , supra omnes caudatar ios eorumdem diaco

norum ca rdinalium etmedicos ; al ibi s ibi tanquam ecclesi astico atnullum grodom bobooti locus conven ienter dar i non potuit, sacoss i in habita non cler ical i incedi ssat.Domin ica

,1 men s is novembr is , Rmas . D . ca rdinal is s . An asta sia

colebrav itm i ssam publ icam in bas il ica pr inc ipis apostolorum cui

SS . D . N .,moroconsueto paratus , interfuit; da cujusmandato dedi

am ic is quam fidel ibus , pregando gli amici a comandando a i sudditi che sonde des i

gnatas Alma: U rbis Senator spect. doctor eteques , ac di lectus civis noster D . Acos

ruvcs ns Vemce , qui in prosentiorum profic iscitar ad dictum ejus magi stratum gli

prestino aj ato a

P . 48 1 Da i qua li documenti che serbo or iginali Mons ig . Vincen z o de

Conti d i O n ige a r ch i d i a cono della Cathed r a le d i Tr i v ig i , discossc del detto sena

tore, abbastanz a r esulta che questi vesti la Toga Sanatoria verso i l Pr inc ipio di N o

vemb re del anno 1 489 .

II mouruton 1 490 sen corps , rapporto a Trévisa , fatenseveli dans l’

ég lise des

PP . Préchoa rs , où on la i élova un monumentavec cette inscription

Duo Man no .

Accusn xe Vos 1ce V . C . P 1 1. 1:1 F . Jcmsc . Beam

Cemm o. C r ocus Is Runes Cassa Ixr sonuocs

vansxr o

Ds PATRIA Drum»: Mumm Qu Quem. Hosen .

S UMMAM Iur 1. ssssr

AN N . Aer o-n s LXIII . M ans . 1x . D . XXII .

Sonar . Momsr nx r a Fuxc sxs V 1 1 °A11 Queens 1 PSA1 1

Tsauuvovn Anne G ram os MCCCCXC . Pesrm . Sex .

Is s ecsnr . VIII. Pox r . Mox .

Pumas Avnsuws l l luuexvut' s F . Pussun

Rsvucr o In Por no…Conr onx

H. M . H. N . S .

[Novembre 1 489] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 37 1

locum in capita bens i caudatar iorom episc0porum cardinal ium

canceller ie regis Polonia , vi ro ecclesiastico , qui ba r i sero ox Hiero

solymis Romam ven itper egr in as .

In eadem m issa, centender anb pr 0 loco oratores mar ch ion is at

domin i i Senens is quam contentionam ,antequam SS . D . nostro

sign ifica rem ,ambo ipsi pre etota v icetollentes capellam ax ieront.

Sermonem fecitR. P . D . Hieronymus electus Saenensi s pluv ial i etmitra simpl ice paratos qui podem Papa ante receptionem benedi ction is oseulatus est, non gano , quia nondum consec ratus . O rdinava

rom quod s ine m itra sermonem facoret,super quotamen consilio

RRmorum . vicecomer a r i i etNeapol itan i cardinal ium a sus sum ;

quibus visum ostquod postquam alecti in pobl ieis precassien ibusda spec iali Pope li centia , prefatus electus ipsis uti debeatetsi c factum astin hac misso, omn ia fueramoro con sueto obser vato . Postejus finem o pontifico ad cameram papagall i rever sus intell igerevolui in que hahituhoc vesper e agere velletin publ ico, etdec revitin coppa da scar lato sol ite .

Reman si de spec iali mandato p0utific is in prandio com suis se

ora l is eubieular i i s otin pr andio suo e pr incipio ad finem odstiti,ad

inter rogata Sanctitati s suo respondens .

Eodem die, circa horam xx 1

,SS . D . N . paratos amictu, alba , cin

golo ,stole violocea etcappa da scor lote , precedente cruce otcordi

nal i ba s subsoqaentiba s , ven itad capellam majorem predictam ub iinter fuitvesper is etmatutin is pro defuncti s suo ordine dictis etdix itP ater noster etal ia ac orationem mere solito . Avisavi cantores anteinchoationem vesperorum quod ill i non incipiantinvitotor ium n isi

per pontificem P ater noster secr eto diete etper eos a mo da inci

piendo signo recepto ; quodtamen illi non ohsa rvaruntsed pon

tifice Reguiescantin pace pro vesper is diete sedente , invitotor iumprotelam inceperuntatcontinuar out. Papa in vcr sieul is otorationepostB enedictus in duobus er r avitquia locoReguiescantin pace anteor ationem dix itRequiem eter nam da eis Domine ; etin fin e e ra

tion is dixit: Qui c ivis etr egn as , Sp ir itus sancti Deus , etc . omiss is

verbis cum Deopatre alia omn ia mera sol ito suntobservato. Fim

br ias cappe pentifie is simul collectos tam ad capellam ven iendo

quam inde ad cameram papagall i rodeando portavitR. D . a rchie

piscepus Arelatensis pr imus assistons inter presentes .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Novemb re 1 1 89] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 373

clas ie vicocancella ru nomine ejusdem Bmi . D . cardinal is castr iSor ian i profectus etcastellanos , Patrum Foulum da N ardinis , cc

mitem Ja lionell i etc .,benememor ietitoli S . M ar ia in Tr an styber im

pr esbyter i cardinal is M ediolanens is vulgar iter n oncupati nepotem ,

causa solor i i petentam , in ar cam Sur ian i intromisi ssatetdictus Petros Paulus certis honestis medi istres ax suis famil iar ibus ad hoc

ordinatis ad se vecates immitti obtinuisset, mi ss is castellan i servitor ibas pre vino, pro collatione al cane parauda , idem Petrus Paulusetsui farn il iares in castellanum predictum i r r aontas eum uaqui laroccidaruut; quod homines castr i predicti intoll igantes sine moro

pervener ontad dictam arcam etPatrum Paulum cumtr ibus suis

famil ia r ibus per mores ejusdem orcis projeccrunt; quartum vere

ejusdem famil iarem qui arcam ipsom nondum introveratexauntemcomprehendaruntetca rcer ibus manc iparuntutab ac forte i ntell igeranthujus rei processam . Arcam r ehaba itRmus. D . cardi

Fer ia qua rta , 1 1 dicti mensis novembr is val c i rca , redntad U rbem Rma s . D . cardinal is s . Ma rci ex Prenestina civitate in quapostracessum suum

, ostatoprotor ito , ax Urbe recessit.Sabbato, 1 4 dicti mensis novembr is RR. PP . DD . B artholomeus

Merensi s sedis apostolica protonotar ius Urbi s gubernator etLoeuas da Vincentia epi scopi Cosonatansis cur ia causar am camere

general is auditor in castro s . Angeli toler antdiffiuitivam sententiam , condamnoter iam , pr ivate r iom offic ieram ,

etc . , contra B aptistam da Spello camere apostol ico notar iam etLaurentinm da

S ignorettis romanum in r egistro bullarum scr iptorem nuper da

mense septembr is prox ima protor ito in diete castro incarceratoscujus sententie cepiam habere non peta i pre se quod notor io ettesti bus fa itsab excommunication is late sententie pena inventa neejustenorem cuicauque revela rent.Domin ica , 1 5 dicti mensis novembr is , in mano SS . D . N . equitovit, etcam ee Rmus . D . ca rdinal i s s . Anastasia etal ii usque adflaminis r ipem traustihar iuom ,

ub i navim ascendititurus ad

O stiemtiber inam causa solati i .Eodem dia , hor a vigesimotertio,

Rmus . D . cardinal is Senensis ,

1 . Cetragique événementostrapperté per Infossa re à la date da 8 septemb re 1 489 .

(Ma r . , p. 1 1 , col.

374 JO HANNIS BURCHARDI , [N ovembr e 1489 ]

qui die anteecti novembri s anni pr ox ima prefer iti ax U rbe r ec es sit,Parusi am iturus

,ubi legatus eonstitutus erat, ati nde da mensa

augusti vel c irca proximo pratarito eb feri as ven itRom am ; r odiitcum pauc is sa is , quia al ias omn ibus premi sarat; etnon fuita quoqaam recepta s vol assoc iatus , cum nullus ejus reditus di em pr osci

verat; quem fa r ia secondo, 1 6 ejusdem mensi s, postprend iam

visita rantpr imoAler iensis , deinde Neapolitanus .

Fer ietertia , die 1 7 , etiam postprendiam , Sahellus , Januan sis , do

Faxo etB eneventanus qui successivo veneruntatin simul omnesrecossorunt, ali i s diebus vi sitarontipsum , etal i i quidem ca rdi na les ,

intor ques atcardinali s s . Mar ci venit. Cardinalis Senens is sin gulisobviam ven itin mantello brevi saper recheiam etdesupe r capoc

c ino etomnes depenara facitcappas cam ox equo desoendarentvel cam pr imum illes reciperet, excepto cord ina s . M a r c i qui

cappam d imittare noluitusque in cameram

«

pr imum ,deposuit, rotante continuo mantello

Fer ia quarta ,1 8 dicti mensis novomhr ie, 8 8 . D .

at3 . Anastasi o etprelati quamplur cs ; prendi amgl iene , atdeinde in novi eadem ven itusque ad r ipemtranstiber in amahi descenditex novo , ascenditaquam otredi itad palatium suum

apud s . Petrum .

Fer ia sexta , 20 dicti mens is novembr i s , Rmus . D . cardin al is

Senensis ante hor am consister a ven itad palatium utSS . D . n os

tr am v aner a reta r (t) .Eadem d ie etmano R. in Chr isto P . D . Tiber ius arch iepi sc0pos

S ipontinus olim Petr i Paul i da Nardin is de quo supra die 7 pr a

santis mensi s dix i , vocatus da mandato SS . D . N . ven itad palatiumubi in camer i s magi str i domus datentus fuitdiebus quamplur im i spro ao, quod a nonnullis asserebatur , quod ipse vaso argentea di ctiPetr i Paul i ad valorom c i rc iter quinque mi ll ium ducatorum ascen

dentia apud ipsum ex istentia SS . D . N . qui i llo ad se specta r etanquam bona fisc i dicohot, consigna re rec a sahat faeratautem

1 . Tous les mss . dennantvener a r etur, sea l la mss . de Florence donne i n ven i r et.

[Novembre 1 489] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 375

gens custodie palatn etgubernater i s hoc mano armata quod si ipsoa rchiepi scopus ad palatium ven i re raca sa rot, ipsum armata menudacer entcustodie manc ipandum .

Domin ica pr ima adventos , 29 novembr is, R . P . D . N icolausCibo a rch iepisc0pos Arelatensis assistons colebravitmi ssam pu

bl icam in capello majore pelati i apostolic i apud s . Patrum,Papa

presento . Dix itquatuor orationes etal ia omn ia mere sol ito suntobser vato. Sermonem fac itprocurator ordinis predicator am .

Fer ia secondo, 30 dicti mensis novembr i s , festum s . Andree ,

R. P . D . Johannes episc0pos Tornaeensis colahravitm issam solem

nem in capello sanctorum Grager i i etAndrea in basi lica s . Petr i ,Papa pr esente atcardinal ibus dix ittantum unam orationem etol io more solito. Non fuitsa rme . M i ssa fin ita , tras canon ic i dietebasil ico qui postcommun ionem sopra ed pinacolam altar is ascender ant

, benedictione per Papom data , estenderuntcaput8 . Andrea ,

Papa in faldi stor io intra dictam capellam ante ostium posito .

Non pa l i i a Papa indulgentias pro oo quod plena r ia sa ntper foliei srecordation is Plum papam secundum visitantiba s concesse , SS .

D . nostro id mihi dicente . O steosis rel iqui i s predictis , SS . D .

noster redi itin sella sedans ad pa latium ,licenciatis sub portico

diete basil ico ca rdinali bus . Capella predicto fuitordinata proutal ias , excapte quod scamma pre assistentibus pontific i ad dexteramPape inter eam etaltare majus tamen supr a sea retro altare , etretro ass istentes erantscamma pro orator i bus ma r i s contigua .

Rma s . D . U l ixbonens is vi ce pr ior presbyterorum cardinal ium

ass istons noluitassistere in scabello sol ito quod ad dexteram Papecollecavor am

, sed inter el ios presbyteros in sol ito loco suo sedit,ex inde ven iens ad min istrondum naviculam pontifici quandotempus eratatincensondum . Episc0pus etpresbyter i cardinales quiin pr imo banco erantoltre ostium capello non venerunt, ad c i rcalum

,sed solum da banc is deseenderunt, atpresbyter i qui in

sequenti banco er antcam diacon is venerunt, atc i rculam cam i llis

da pr imo banco feceruntmore sol ito . Subdiaeon i , auditores etacolyth i sederuntin ter ra in banco cardinal ium juxta mediumcapello ; etcam cardinales veneruntad c i rca lum ,

rotrocesseruntextra ci rca lum . Cubicular ius secretos , auditor da m itra , certiacolythi atsec retar i i quidem sederuntad dexteram Pape c i rco

https://www.forgottenbooks.com/join

[Décomhre 1 489 1 RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 77

septimam etel ia s diaconus a dextr is Pape assistons cotavam ;

nenam pontifex [diceret] . O rdinati igitur fueruntad horam hujus

modi ege pro pr ima , D . Johannes B otentos V iterbian sis acolytuspr o seconda , D . Felina s auditor pre _

tertia , ca rdinal is S . Anastas iapro quarto , D . Johan nes Garoua cler icus camere pre quinto , D . Mattheus C ibo subdiaconus pro sexta

,RRmi DD . cardinales da Foix

pro septima atSenen s is pro octavo nenam pontifex dicturus er at.Fer ia quinta ,

24 dicti mensis decembr is,v igil ia nativitati s Salva

tor is nostr i , SS . D . noster paratus more sol ito ven itad basil icams . Petr i , precedentibus ca rdinal ibus otprelatis sequentibus ineorum cappis . Faeto reverentia ,

da Urs ini s etAscan ius diacon icardinales ostiter ontpontific i . Inter im alu cardinales omnes

accepera ntparamento ,simi liter etprelati qui illa pr ius non

acceper antparati , Senen si etde Faxo cardinal ibus assistenti bus ,iveruntad ass istondum pontific i moro sol ito

,a l U r sinos cum

Ascan io ad sua loca euntes atacceper antparamento suo. Tum

surr ex itpontifex atincepitvesperas , a l oha moro solito suntobservato . Dom inus M attheus Cibo subdiaconus apostol ica s fec itoffic i ampm intenando ; SS . D . N . intonav itpr imam antiphonam athymnumquam si bi prointonavitD . Franc iscus B ravius auditor rote ac antiphonam ad M agn ificat; secundam antiphonam Senen si s

,tertiam

vicecancellar ius assi stentes , quartam s . Angeli pr ior presbyterorumcardinal ium etquintam da Foxo ca rdinales colore , a l al ias , obser

vavima s .

Eodem ser e postvesper as , oa sis in matutini s hujus nocti s coramSS . D . N . portor i solitus , secreto m issa s fuitad camer am sacr iste ,

a l m ihi per D . B em ardinum Gamba ra secr etam cubicular ium ,

dictum SS . D. N . non venta r am hoc nocte ad matutinum ; quodtamen m ih i sec retam ratinara deberem remans i eadem nocte i npalatio apostol ico in camera juxta scalas ex camera paramenti adhortam sec r etam descendentes , solos .

Postpa lsam ( 1 ) here none , pontifica absente , Rmus . D . ca rdi

nal is Rechanotensi s , sua coppa induta s , in fa ldistor io in corna

epistole , loco consueto juxta altare in capello majore pelati i parato ,

stans ad a llora versus , dix itP ater noster , deinde Domine labia , etc . ,

Deus in adj utor ium ,etc .

,etal la mera sol ito capellanus sua s cam

1 . Postpr a nd ium . Chigi ,tel. 528 .

JO HANl B URCHARDI , [Déeembro 1 4901

certis suis assistentibus . O cto Iactiones dixeruntcantores in chorocardi nalium , nenam dix itipse cardinal is celebrans mor e sol ite,qui , a l incopto nocturno sedans

, accepitsanda lia , dicen s Quam

di lecta , etc . ; benedix itcantor ibus lectionom atin ordina r io . S ibi

autem pre nona lectiene benedixitRma s . ca rdinalis B eneventanuspr imus presbyter ca rdi nal is ex ill is qui interfacrant. Fin ita nona

leetione , ipso celebrans incepitTe Deum laudamus, cantor ibus

prosaquentiba s . Quo incopto sedit, lavitmanus etaccepitomniapa ramento ordino consuete ita quod paratus essetantequam Te

Deum fiui rata r . Quo finito, dix itDominus vobiscum otor ationem,

duobus sa is capellauis due candelabro cam luminor ibus juxtaipsum taneutihus . Diaconi etsubdiacon i capello acceper a ntsuapa ramento dam nona lectio dieeretur . Duedec im scutifer i Papetenueruntduodecim intorticia alba ,

sex retro bancam presbytererum cardinal iam a l sex in capite etretro in bancam diaconorum

cardinal ium . Profer celebrantem interfac r antceto cardinales ,

videl icet B eneventanus , Aler iens is at3 . Anastasio pr esbyter i ;Senens is , da Faxo ,

s . Georgii , Columna al Ascan ius diacon i , qui

omnes , preter Aler iensem in palatio hoc nocte quieverunt. In hacmissa , omn ia sa ntmoro solite observato, que finito estinter duodec imam otdecimamtertiam horas . Quo fin ita , cardinales predi ctieta li i omnes exiveruntcapellam ,

cantores dixeruntloudes sub

missa vece legende . Secundam m issam dix itabbas s . Sebastian i ,sacr i sta pelati i , cui i n offic io ceremon iarum Johannes Mar ia collegamaa s solosm in istravitquia D . Aldella s etego , postpr imammi ssam ,

domum r edi ima s . Ferer i i , antequam seconda m i ssa inciperetur ,deposueruntetomovoruntpanuos vi r ides ex capello utchorumbas ilico s . Patr i pa rerontal male quia petuissenti d postfinem

misso fec isse .

Festum nativitatis Salvator is N . J . C .,far ia sexta , 25 dicti mensis

decembr is incipiente a nativitote ejusdem MCCCCLXXXX in mano,

SS . D. N . paratus more sol ito, proeessionaliter sub baldach ino

ven itad basilicam pri ncipis apostolorum da Urbe ub i , fable in fa]distor io ex more oratione , ascenditsedem bossam pr e recipiendisparamenti s ordinalem ubi cardinales etomnes prelatos paratosad reverentiam recapit. lncepitdeindetertiam , atalia moro con

suolo sa ntobservato . Rmus . vi cecancella r ius fec itofficium as sis

]Jauv ier 1 1 90] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 379

toutia etRmus . cardinal is Senensis dix itevangelium,epistolam

varo latinam D . Mattheus Cibo subdiaconus apostolica s , even

galium breve dix itR. in Chr i sto P . al D . Alexander episcopus

Ar chodiensi s epistelam vero D . Johannes Laurentina s da Veneti issecreta rios apostolica s . Aquam dederunt: pr ime , Sfortius nepossive gormana s Bm i . D . ca rdinal is Ascen i i , seconde , orator Venoter am fortic , D. Johannes da Stoden miles etdoctor orator Lighers . Georgii alomenna s , quondam senator Urbi s. Fi nita mi ssa

, car

dinal is Sernensi s publ icavitplenar ias indulgentias per pontificeminterossentibus concessas . Tum pontifex , dimisse in alta r i pallio ,

redi itad palatium ,assoc iatos o cardinalibus in eorum cappis usque

ad portam s . Petr i ahi cardinalibus omn ibus, palatin is demptis ,

deditl icentiam .

Sabbato ,26 decembr is , festum s . Stephan i pretomartyr is , D .

cardinal is S . Anastasia colebravitmi ssam publ icam in capello

majore palatn apostolici supradicti , Papa presenta ; etetiam omn ia

mer e sol ite suntobservato. Non fa itserme quia D . Domi nicus

Calva s B r ix ionsis qui ad hoc ordinata s faera l non eratin Urbe sedB r ix ia .

Dom in ica , 27 dicti mensis decembr is , Rmus . D. cardinali s B aue

ventana s colebr avitmissam publ icam solemnem in capello pre

dicte, Papo presente in qua omn ia observato santmore consuete .

Non fa itsormo , l icetintimatum assetR. in Chr isto P . D . B argium

epi scopum Coll icon sem sermonem habiturum nam idem episcopus

da intimotione hujusmodi plur imum admi ror i dix itetse , orgeRRmos . DD. ca rdinales qui super hoc sibi verbum fecerunt, excusavit, dioons sermonem ipsum pr idem pr imum sibi fuisse distr ibutom etpr 0pterea ipsum nolui sse accepta ra .

MCCCCLXXXX . Ìndictiona octavo, die vener is 1 mensis jonuoru,

festum c ir cumc is ion is , D . N Innocenti i pepeVIII anne sexte , Rmus .

D . cardinal is Aler iensi s in capello pr edicts colebr av itm i ssam pu

bl icam solemnem ,SS . D . N . pr esenta dix ittantum unam oratio

nem , etal ia mor e sol ito . Non fa itsarmo quia quidem h ispanus cuidistr ibutus er atabsens .

Hor i fueruntvesper e solemnes in eadem capello, Papa pr esentea l offic iam agente ,

mor e consueto ; quibus fin itis, SS . D . N . dix it

https://www.forgottenbooks.com/join

382 sou.uxns scacamm, [Janv ier m s]

Eadem die , 1 janua r i i , fec i prandium cum cubicula r i is sec re

tis ; etperacto prandio , ostens i versus predi ctus cum orationibusSS . D . N qui ex versibus elegitpr imum videlicetmagna ctmi r abi l ia etc .

,tertium , dec imum ,

undeeimum ,dec imum qua rtum et

secundam orationem ,n

°

deli catomn ipotcn s sempiter ne Deus in cuj us

manu,etc .

, dicenda utsupra ; etquia D . B ernardinus , episc0pns

Pacens i s , regis Hispan ic orator mi ssam dieta di e eelebraturus,

notificavitmihi SS . D . N . concessisse quod in dicta m issa quam deoctava sancti Johann is evangeli ste celebrar i deberc , ordinav i cumcommemoratione Innocentii octavi etoratione Deus qui sa lutiseter ne , proutin ordina r io , dieeretur quarta oratio pro ipso pontifice etqui nta pro rage etregina Hispan ia dix i SS . D . N . in capella

inconsuetum omni no esse etpreter bonam rationem , pr o quo

cumque rege , etiam imperatore autquocumque alia , per specialem

orationem deprecar i , dempto offic io dic i vener is sancti pr0 ptereainconven iens esse quod predicta or atiopro Hispan iarum r ege dica

tur . B esponditSanctitas sua idem sibi vider i , etnon concess isse

quod dicatur , sed orator i commi sisse quod super hoc mecum

des Maures , ar r ive la pr ise de B au , inutilementassiégée par les Espagnols , maisbientbtréduite à la soumission par l

’

arr ivee de la reine amenantde nouveaux rent'orts :Ne isti , inquit, retardarentv ictoriam ,

de Ferdinandi regis Chr istian iss imi cons ilioetassensu,

occurrere decrev itseren issima domina reg ina E l isabeth descendens ex

Gienn io cum novo mi lite, applicuitque ad castra octava Novembris , que adventu suo

etnostris patientia: hyemalis fac i le an imum dedit, bostibus vero omnem spem lavanda:

obsidiouis sub qua tuebantur , ademitquo fit, utstatim adventu suo consteruati etstupidi hostium an imi non de armis , sed de induc i is etpactis cogitarent, inceperuutque deditioni s tractatum die Novembr is XI, tertia videlicetpostips ius Reg ina:adventum, concluserunt, viginti datis etiam obsidi bns , ac quarta Decembr is die feliciasima Natal is Chr isti MCDLXXXIX c ivitauem B aa s , ol im pugnacem etferocem, libe

ram etexpeditam Regia: d1tioui reliquerunt. Concessittamen regia d ementia c ivibus

Bacans ihus libertatem incolendi ethabitandi , sub regia tamen servitute, vi llas etagrosin propinquis planis consistentes cupientibns vero Afr icam vel alia loca petere eum

his solum bonis quae humer is asporta re petui ssent, armisque dimi ss is , l ibere lacul

tatem permisit. C ivita s quoque Purchenze duorum mi llium civium. civitas Tahomarum

mille, ac celebre Oppidum Seron , antiquum Granatensium gymnasium, omnia montanade Vacarcs etde Fi labres ac un iucr sa r ipa tlumin is Alman z orsa cum multi s 0ppldl8 ,castr is etarc ibus adjacentibus omn ia haec , qua: numero etextermiuatiouc multa etmagna , uno etmax ima sunt, a pr ima Decembr is usque ad octavam in regiam ditionempervenerunt. (Rsynaldi , t. XXX . p.

1 . B ernardin de Carjaval , né Placentia en 1 456, éta itvenutoutjeune à Home il

tutcamér ier de S ixte IV. Ambitieux etactit', i l futnommé par son souvera in ambassa

deur d’

Espagne près la cour de Rome. Plus ta rd, Alexandre V I le nomma ca rdinal ,en 1 493 .

[Janv ier m o] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 383

essetetconcordare vellet, tum quod consuetudo capelle obser

va retur eti lla non exc ideretur ; de quibus n ihil dix it. Postquama sanutissimo D. N . di scessi , veneruntad Sanetitatem suam cardi

ual is s . Anastasie etepisc0pns or ator predictus , qui obtinuerunta Sanetitate sua quod mi ssa de domin ica preter ita dicatur deSpi r itusancto sine al ique commemoratione quod eum mihi inconven ienti ssimum videretur etcoram vicecancellar io etpredictocardinale s . Anastasieme opponer em aedicerem hujusmodi missam

etactnm propter quem dieeretur minime conven i re , cardi nal is s .

Anastasie dixitSS . D . N . posse novam missam ordinar e ; etquarenon per hunc actum missa de spi r itu sancto dicatur commisitetv icecancellar ius predicto epi sc0po quod missam de spi r ituseneteomn ino etnon al iam celebraret, ordinavit.Domin ica

, 3 dicti mensis januar i i , SS . D . N . c i rca horam xv:

pa ratus am ictu, alba , cingule , stola ruhea pretiose ascenditequumsub portion sub camer a apostol ica cumtempus essetpluviosum , etprecedentibus cruce etcardi nal ibus ac duobus cardinalibus di acon i sassistentibus in suo loco postomnes cardinales equitantibus ,tamenpreter meam voluntatem . V01ebam en im utdebitum fa issetquodcardinales omnes postPapam equitarentquod facere r enuerunt.Equitavitpontifex ordine consueto usque ad ecclesiam beateMa r iede Populo via recta juxta flumen anteturtim None , domum cardi

nal is Parmen sis . Pontifex , cum intrareteccles iam non fuitei porr ecta crux osculanda , l icetfratres premonuissem . O ravitin faldi stor io antemedium altare , accepitdeinde pluviale r abeum pretiosum ,

dim isso capueeinotantum , etfecitconfessionem cum celebrantefacta confessione, ascenditsol ium ,

accepitcardinales ad reverentiam ; etal ia omn ia suntobservata more solito . Cardinali s s . Angeli

pr ior presbyterorum non fecitassistentiam propter loci angustiam ,

sed ex eo loco inter al ias cardinales veniens mini stravitnaviculametdeditpontifici pacem . Interfueruntomnes cardinales in Urbe

presentes , dempto solo Andegavense infirmo . Papa ven itad feldistor ium in quo genuflexitad ver sum Ven i sancte spir itus quemtamencantores ips i inceperunt. Dieta estprosa , diete per diaconum Itemissa estetper cantores responso D eo gr atias cantor es ipsi inceperuntetetiam prosecuti suntusque in finem Te Deum lauda

mus , etc .,celebrante inter im in comu epistole par ato stante ad

https://www.forgottenbooks.com/join

[JM V ÎO P 44901 RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 385

M a r ie in Portion ; duodecim presbyter i , videlicets . Angeli , U lix

bonensi s , Rechanatensis , s . Clementis , Januen s is , de Com itibus ,Pa rmensis , B eneventanus , Aler iensis , s . Anastasia ; etseptemdiacon i , videlicetSenensi s , de Fuxo , camera r ius , de Sabelli s deColumna

,de Urs inis etAscan ius postbancam diaconorum etillo

rum quatuor presbyterorum cardi inal ium eratscammum sine gradu

pro orator ibus la ic is . A sin istr is Pape erantduo bassa scamma pro

prelatis assistentibus , retro quo stabantD . B erna rdus secretuscubicular ius cum sec retar io . Subdiaeon i

,auditor es , cler ic i camere

etacolyti sedebantextra gradum etpr imum rubrum sol i i Pape etcum c i rcul i fier entper ca rdinales r etro sedebantver sus altar e extrac i rculum ubi eranteubieula r i i extra eumdem eum secreta r i is e ladvocatis . Ab alia parte al ler is c i rca sacr i stam etalta re erantsexbanchi longi pro prelatis pr imus alta r i pr0pr ior fuitpro dign ior ibusprelatis , videl icetorator ibus , etc . Cantor es stabantin capella

retr o altare . Scutifer i stabantin plano infer ior i in comuevangel i i

al ler is,juxta eubieula r ios inter quos etiam stabatsoldanus capel

lum Pape per totem mi ssam manudexter a ser van sFer ia secunda , 4 mensis januar i i , Rome in ecclesia s . Salvator is

prope mentem Jordanum rel igiosorum habitum celestinum defe

rentium , bapti z ata fuitfil ia Franc isc i C ibo SS . D . N . pape fili i ex

uxor e sua , die domin iea 1 3 decembr isprox ima preter iti Rome nata ,per Rmum . D . ca rdinalem vicecancellar ium etin duodec im al io

rum cardinalium ,videl icetNeapol itan i , s . M arci , s . Petr i ad

Vincula,s . Ma r ie i n Portion , s . Angel i , Pertugaleusis si ve U l ixbo

nensis , B eueveutan i , s . Anastasia , de Fuxo ,s . Georgu, de U r sin is

etAscan i i presentia , quorum complures compatres fuerunt, ali i , utaffines , vic in i astiteruntnon potn i tamen compatres pro coutusione ab al ii s discernere ; c redotamen omnes , pr eter B eneventenum etUr s inum ,

ad eompatern itatem vocatos esse .

Pr ior —monaster i i diete eccles ie , pluvial i indutus , in duorumal iorum fratrum ejusdem ordini s pluvial ibus super cottis indutorum s ibi ass istentiam presentia , peregittotum of fic ium baptismiextr a portam etjuxta locum pro basptimo ordinatum , qui fuitinmedio chor i usque ad illa verba

,vis bapti z ar i , que dix itvicecancel

lar ius ; etdeinde puellam baptiz avitetdeinde offi cium usque ad

finem peregit, proutin nova compositions de verbo etintegro ,

25

ass 1 0u.uvms ecacnsnm, J an v ier uso;

manumea sc r ipsi nam pater voluitquod ego officium hujusmodiusque ad baptismum peragerem ; pr0pterea offic ium ipsum bene

revidi el cla r ins ordinavi , sed fratr es ips i idper Rmum . D . ca rdina

lem de U r s in i s s ibi injunctum dixerant; me apponer e volui ul

etiam offi c ium hujusmodi debite pe rageretur . Bmus . D . ca rdinal is

s . M a rc i quam dam schedulam confec itmanusua propr ia sc r iptum,

inc ipientem De cant. de 1…R .,etc .

, qua continetur quod baptiz andus debetinungi etqua re ; quam schedulam i n futurammemor iam in ejusdem Emi . D . ca rdinal is honorem in l ib ro ojusdem

, per integrum con sc r ipsi . Filie fuitLucre l i e nomen

impositum ; eratautem hoc modo ordi natumIn sac r istia pa rate fuerunth i nc etinde xm sedes ex velluto

diver si color i s pro ca rdinal ibus , ubi se congregaruntin mediochor i

,magistamen ad alta re majus ver sus . Tabula sive c redentia

parva , longitudine un ius canne vel c i rca , desuper concha a rgenteamagn a ex c redentia Pape pro puero bapti z ando flor ibus aspcm .

in angulo ecc les ie extra chorum ad dexteram intrantium eccle

s iam . C reden l ia cum duobus bocal ibus ettotidem bac il ibus pro

s ingul is ca rdinalibus eompatr ibus , ettotidem mappule pro man i buslavandis etextergeudis , ac unum pa r baci lium inaur atorum etal ia quedam va sa a rgentea inaurata ,

medulla pan is etvas salis ,

que omn ia unus ex c redentia r i is Pape ordinaveratetcustodiedat.Item etpar amenta pro vicecancella r io baptiz ante , videl icetsuperpell ic ium ,

stola, pluviale a lbum etm itra s implex , que omn ia sibi

in hoc actu conven i re v idebantur , B rn o. D. s . Ma rc i m ihi assen

tiente , i n a rb itr io tamen B m i . D . v icecancellar i i , utinter se in

hujusmod i agere solet,rel inquente . B apti z andam ca rdinalibus

omn ibus congregatis portavitusque ad fores ecclesie quedamvetula , quam ibidem accepitin br ach ia dom ina N . ,

uxor pr in c ipis

B isignan i eteam continuo tenuitusque postbaptismum ; iterumextra ecclesiam eidem pr inc ipisse astititdomina Theodor ina fil ia

Pape etcomplures al ie nobiles mul ieres .

Bmus . D . vicecancella r ius pro offic io peragendo in choro pre

diete stans,accepitsul) er rochetum superpell icium etstolam al bam

tantum, pluvial i etm i l ra dim iss i s , in quo hab itubaptiz avit; de inde

ibidem eum duobus boca l ibus manus lavit, etdim i sso hab ituhujusmodi ad sac r istiam cum ali is bocal ibus etbacil ibus singulis

[Jan v ier 1 490] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 387

pro eis , utprefertur , ordinatis , vicecancella r ius bapti z ando , seme]

tantum cum aqua c rucem fec itsuper cervieem bapti z ande , inter imdicens in nom ine P etr is , etc .

Fin ito offic io,bapti z ata ad domum patr is reportata est, etcardi

nales omnes ad sua palatia redierunt,tr ibus , B eneventano , Ur sino

e l s . Anastasie dempti s , qui , s i recte memin i ,'

pr iusquam ad sua

palatia redi rent, predictum Franc i scum Cibo , cujus filia bapti z ataest

,in palatio suo v isitaverunt.

Fer ia tertia , 5 dicti men sis janua ru, v igil ia epiphan ie Domin i ,

fueruntvespere papa les in capella majore palati i apostol ic i apuds . Patrum

,Papa presente ; etdie sequenti , feste ejusdem ,

m issa

solemn is in basilica s . Petr i quam eelebravitRmus . D . cardinal is

N eapol itanus , Papa presente sermonem fec itquidam fraterordin is servorum beate M ar ie . SS . D . N . antequam ex i retesmerampa r amenti , postquam omn ia paramenta acceperatm ihi mandav itutRR. PP . DD . B enedictum ar ch iepisc0pum N icosiensem ,

Anton ium de G r assi s epi scopum Ti burtinum , Sanctitatis sue referen

da r ium sec retum etun ius ex sac r i palati i apostol ic i eausa rumauditor ibus locumtenentem etHibletum de Fl isco sedis apostol icaprotonota r ium ,

quos in suos assi stentes ordinaveratinter elios

assistentes ducerem ac ipsos in ass istentes rec ipi mandarem per

al ios a ssi stentes ; quod , incepta epistola , fec i .Festo epiphan ie , 6 janua r i i , c i rca horam vigesimam , portatum

estad ba s ilicam s . Petr i , cadaver s i ve corpus Johann is de Lanfre

din is orato r i s Commun itatis Florentinorum ,ad SS . D. N . dudum

destinati , qui her i postpra ndium diem elausitextremum . Exhuma

tum fuitcorpus ejus etv i scere sepulta ; corpus vero postquam ineccles iam portatum fuit

,etoffic ium ac sermo completa , deposi

tum t'uitin quadam capsa tela n igra c ircumdate etcapsa ipsa i ncapella s . M ar ie de Flor ibus sive prope eam reposits , quia infrapencos dies Florentiam pertandum erat, proutetiam fuitportatum .

Interfueruntfami l ie SS . D . N . etRRmorum . DD . cardinal ium ac

oratores i n romana cur ia presentes prelati etor atores congregaruntse in pr ima camera postaulam ,

in qua etiam sedebanttres funesti

, filius, mar itus fil ie etfr ater uxor is sue ; corpus

jacebatin aula supra mensam more sol ito , etci r ca h inc inde sedebantfarn il ia res sui funesti c i rc iter decem ,

funeral ibus penn is

https://www.forgottenbooks.com/join

[Janv ier 1 490] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 389

susc ipere , sed dix i rem SS . D . nostro velle proponere etejusmandatum dei nde valle exequi ; ips i n ihilom inus pro ea die , qua

bee m ihi dixerunt, eoncerda runtquod D . Johannes precederetsine prejudi c io ,

deinde alia die preceder etD . Petrus sineprejudiciodom in i Johann is hec inter se plur ies ohsarvaruntin capella , Papa

presente . Fuitautem bee inter eos causaDìctus D . Johannes nuntius eratsive orator l ige S . Georguper

seren iss imos imperatorem etregem Romanorum confirmate etstab i lite , institute pro defensioneter ra rum German ic sacro romano

imper io subjectarum . de qua quidem l igatione suntma r ch io

B adensis comes de V irtemberg etal i i complures com ites , ba rones ,

m ilites etnobi les , O ppida Utìnensi s etal ia complura . Esteteidemcollegiatus R. D . a rch iepis0 0pus Moguntineusis , Illus . Sigismundus

Austr ie a r chidux etali i pr incipes ; etcum ipse D . Johannes non

solum orator l ige predicte esset,sed etiam pr efatorum a rchiepi s

c0pi Moguntineusis etar chiduc is, qui pro expeditione sua suos

or atores m in istr atur in eum locum in quo ipse ad U rbem oratorfuer atdestinatus , etuna cum liga ipsum ordinaveratutMoguntinensem palatinum precedere deberet, ita ips i orator i palatin i prefer r i deberc etantepon i . D . Petrus inn itebatur R. D . M oguntineusem comitem palatinum dom inum suum precedere ; tamen cum

ipse D . Johannes non esseti n Urbe orator utpalatinus , sedutl iga ,allegabatpr imum locum s ibi fere debitum .

Habui super hoc judic ium Rm i . D . ca rdinali s Senens is , cui dix i

m ih i vider i quod D . Johannes essetpreferendus responditR.

Dom inatio sua se credere me er ra re etD . Patrum fe re anteponendum , eum D . M oguntineusis non essetin l iga tanquam Mogun

tinens is elector imper i i , sed utprelatus etpr i nceps ; n ihilominus sibi videretur quod con si l ium haberem duorum auditorumrote autaliorum pr elatorum doctorum ,

ne quiquam ex duobus

pradiel i s deter ior fier et. Consului super hoc D . Felinum San

deum auditorem rote,cui visum est, postquam liga ex juste

causa institute , etper super iorem ,videl icetimper atorem , pr o

bata non conventicula , eti n ea suntplures , etiam s i nullus s it

palatino major , s ibi vider i quod or ator l ige el comitis , palatin iorator i de jur e preferendus , cum m ajor d ign itas etpreem inentias i l plur ibus in uno ; deinde idem conclus itD. Johannes episc0pns

390 JO HANN IS er acnsnm, [Janv i er um

Alexandr inus unus ex sacr i palatu eausarum aùd ito r i bus locumtenens , sed causam m ihi non a llegavitdix ittamen ,

s i vellem,in

domo m ih i causam a llega r et: B etul i ha rum judic ium B rn o . D.

ca rdinal i Senensi , qui dix itD . Johannem esse in brevi rec essurum,

pr0pterea rem s ic in suspense dimitterem ; sic factum est, s i rectememin i ; c redo tamen utr ique eorum oratorum que pr efati s D .

episcopo Alexandr ino etFelino vi sa suntexpl icasse .

Fer ia secunda , 1 1 dicti men s is janua r i i , ven itad U rbem D . B er

na rdus Stich B aden s is , heraldus seren i ss im i imper ator i s D . Fr i

der ic i Romanorum imperator is semper angusti , qui di e sequentima rtis 1 2 mens is janua r i i ante prendiam assoc iatus estab Il lus . D .

Jacobo ,Illus . D . Chr istcphor i marchion is B adensìs pr imogen ito ,

ac ejus fam il ia ctme eqqitavitad palatium ad SS . D . nostruma quo habuitaudientiam adststim

, predicto ma rchi one etmapresentibus ; cum SS . D . N . fueruntca rdinal is B eneventanus ,Tornaeens i s , Cortonen s is etde Tiburtino

,epi scopi ; Hieronymus

B albanus etJohannes Petrus Ar r ivabenus , sec reta r i i . Her a lduspresentav itl iteras seren i ssim i M ax im ilian i Romanorum r egi s SS .

D . nostr o, qui eas tradiditD . Johann i Ar r ivabeno ibidem presenti

legendas , qui adstatim eas legitcontinebatur in Iiter is se semper

an imum habui sse utch r istianum r egem decet, in defen sionem fidei

cathol ica etromane Ecc lesie ; i n lellex isse Turcum magnam c las

sem pa ra re contra r omanum pontificem ad l iber andum fr atremsuum apud SS . D . nostrum ex istentem ; pr 0pterea in adjutor iumromane Ecclesie quampr imum veuta rum

,quod si fier i posset,

eitius dictam celebrasseti n O ppld0 ,l icetub i de concordia inter

seren i ss imum imperatorem Romanorum gen itorem suum etregemHunga r ietracta retur ; qua hab ita , expeditam in Ital iam se oper am

daturum ; sc r ipsisse pr 0pterea potentatibus Ital ie , quod genti suel iberum passum da rentetv ictui necessa r ia ei m in i stra rent, prouti n cepia l itere allegate contineretur rogabatpr 0pterea p0ntificemutconcordiam i nter imper atorem etregem Hunga r ie facere vellet.Cepia predicte eratad ducem Venetia rum ,

etejus continentia quas iin l itera pontific is , excepto quod ab eo favorem non petebatetm an

dabats ibi quod contingenti bus suis passum da retetnecessa r ia m in istraret. Leotis Iiter i s , SS . D . N . dix itheraldo l iteras intellex isse ,desuper velle delibera re etpr inc ipi respondere me verba pontific i s

[Jenvter 1t90] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 39 1

interpretante, quia l ingnam latinam etital icam non babahat. Her aldus deinde peti itunam gr atiam expectativam pro M attheofilio suo

,

quam ponti fex s ibi gr atiose edduxit. S ic a pontifice recessimus et,quia literas habebatimperator is etregis ad collegium cardinal ium

,

episc0pns Tornaeensis retul itheraldo da mandato SS . D . N . quoddie vener is futur i essetconsi stor ium ed quod Sanctitas sua ven i renon velletn i si postquam ipse harelda s pr edictas l iteras collegio cardina lium presentasset, eta collegio l itere ipse lecta assent. O btul itquoque heraldo cameram in palatio etexpenses , pro quo heraldusSS . D . N . etibi me dicente , gratias cgil , dicens se apud Illus .

ma rch ionem B adensem bene hospitatum s ic domam r ever si

samus . Her aldus ven itad U rbem cum uno fema le equestre .

Fer ie qua rte , 1 3 dicti mensis janua r i i , D . Hen r icus M eyer SS .

D. N . cubicula r ius , nom ine Sanetitati ! sue, presentavitpr edi cto

heraldo in domo D . Jacob i ma rch ion is predi cti unam buttam vin i

ca r sic i , decem rubra spelte , unum vitulum sex vel septem men

s ium,viginti cappones , v iginti duo pipiones , quatuor fasanos , octo

per n ices , quatuor lepores , sex intortic ia , duos fasc iculos candelarum , ci r c iter librarum sex etquatuor scettules confectionum , que

omn ia fa rn il ia res pelati i portaverunt. Vinum etspelte desc r ipta inequis etcarucc is apportata sunta fam i liar i bus predi ctis , qui busdedither aldus unum ducatum sed nullo pacto illum rec ipere voluerunt.Fer ia sexta , 1 5 dicti mensi s januar i i , predictus hera ldus , vocatus ,

intrav itad consistor ium sec retnm etcum eo pr edictus marchio etcum eo ego . In con s i stor io pontifex sedebatetca rdinales ordinecon sueto . Fecta pontifici , extra sedi l ia ca rdinal ium ,

reverentia ,m in ime retro cardinales , processitusque ad vicecancellar ium

eorum pr iorem , cui heraldus presentavitl iter as imper iales etr egales ; tune r ecessimus etusque inter ostium etsedil ia ca rdi

nal ium rever si sumus,ub i ad ponti fi cem versus genntlex imus .

V icecancellar ius accepitliteras eteas deditNeepol itano legendas ,Neapolitanus s . M arc i , etsic per ordinem date suntquousque ad

manus Senens is ; qui , caputetpr ior diaconorum ca rdinal ium ,i lles

l iteras aperuit, etcoeperte capite sedens legit,‘

nob is continuousque ad finem lecture genuflectenti bus .

Leotis Iiter is,SS . D . N nobi s dixitquod super continentia l itera

rum cum fratr ibus suis ca rdinali bus deliberaturus essetetraspou

https://www.forgottenbooks.com/join

[Jauv ier 1 490] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 393

habite cum r age G r anate , qui c ivitati ettoto r egno Gr anate cessitr egi Hispan ic ,

r eservato sib i quodam com itatu in Hispan ia ;

que n ave her i vesper e fueruntper a r ator es r egis nuntiata Sanctiteti sue ; fuitpr 0pter ea ib idem in congregatione deer etum quodfer ie secunde immediate sequenti , que er itfestum conver s ion is

SS . Paul i apostol i , m issa solemn i s in bas i l i ca s . Petr i extr a muros Urbis de Spi r itusancto , per a l iquem pr elatum ,

Papa etcardina l ibus pr esentibus , in honor em Dei celebr er etur ad in star hujusalter ius m isse parve in eccles ia beate M ar ie de Papa le celebr atecum e isdem ver s ieul is etal i is in fine m issatune dictis fuitpropter ee dieta basi l ica s . Paul i or dinata etparete , proutel ias quandoSS . D . N in ca m i ssa publ ice inter fuit, excepta quod solium pontific is ampl iar i etmel ius r eformar i fec iFer ia secunde , 25 dicti mens is januaru,

festum conver s ion is

s . Paul i apostol i qua die fuitmax ima pluv ia ab auror e usque ad

mer idiem ac nebule etventus vehemens, pr 0pter ea SS . D . N . qui

ad basi l icam s . Paul i equitar e decr ever et, non cquitavit, sed par ate fuitcepella sanctorum Andr ee etG rega r i i in basi l ica s . Petr ietloca pr a cardinal ibus etloca pro al i i s affic ia l ibus etorator ibuspr in c ipum etextr a i llam capellam benc i pr a pr elatis , eta l ia mor esol ito . Quibus per atis , SS . D . N . cum cardina l ibus ven itad eam

dem cepellam etinter fuitm i sse pr edicte par atus ma r e consuetoquam m issam eelebrav itR. P . D . Petrus episcapus U rgellens is deSpi r itu sancto sine a l iqua commemor atione ; etpostm issam can

tor es inceperuntTe Deum laudamus etprosecuti suntusque ad

finem . Quo fin ito , Papa dix itP ater noster etver sieulos ac or ationem eodem modo pr outsupr a die 3 pr esentis mensis estannotatum ,

etin fine,deditbenedictionem solemnem etindulgentias

quinque armorum ettotidem quadr agenarum quas publicav itcelebr an s ; qui inter im , dum pr edicte dicer entur , par atusuter at, expec

1 . Les succès de Ferdinand ir r itèrentetinquiétèrenttout la fois les pr inces meba

métans de l'Afrique etde I'

Asie. Le plus puissantd’

autre aux ,le Soudan d

’

Égypte, envoya un ambassadeur Ferdi nand pour le préven ir que s

’

i l n’

abandanna itle siège deG renada etla guer re qu

’

i l ava itentrepr ise contre les M aures , i l donneraitI’ardre demassacrer tous les chrétiens , fortnombreux , d

'

Égypte etde Sy r ie ; i l feraitabattreles temples etruiner de fond en cambia le S a int-S épulcre da Jérusa lem . Ferdinand ne

céda pas etl'

année suivante Grenade tomba itsu sua pouvoir . Voy . Mar iana , De r ebus

b i sp . , l . XXV , ch . x v .

ss: .:ann s rs acnensnar, [l'en

-ia m q

ta v itin a lta r i in com u epistole . Tum pontifex red i itad pa latiummore sol ito .

Fe r iatertia . 2 mens is februa r i i . festum pur ification is beate M ar iev irgin is . SS . D . N pa ratus . utma r is est. ven itad r epellam majo

rem pa latli . etcum eo cardina les etprelati in cappis sui s so liti s .

Facts pe r ca rdina le . rever entia . omnes acceper antpar amenta v iolacea ; tum Papa stan s bened ix itcandelas ad sin istr am .

suam in

angulo capello pos itus ac a l ia s omnes que ad dictam capellamtamextra quam intr a cancellum apportata fuerunt, fac iens s ingul is v i

c ibus in bened ictione s igna l is , s ignum c ruc is, pr ima ver sus ca n

delas capello,de inde ver sus a l ias extra ca ncellum . F in ita bene

dictione ,v icecancella r ius dedittres candelas Papa . duas m agnus

etunam par vam . Tune Pepe distr ibuitca ndelas ipsi v icecancellar ioduas ata l i is more con sueto celebranti deditunamtantum . F initadistr ibutione , lav itmanus , D . Alexandr o da Alexandr ia or ator eregie Neapol itan i aquam in fundente ac v icecancellar io adjuvante .

Inter im Rmus . ca rdina l is Rechanatens is eelebr aturus i vitad faldistor ium pro r ec ipiendis par amentis consuetis . Tune faeta estprocess io usque ostium extr a aulam magnam pelati i , ub i pontifexprojec itcandelas populo ; quibus projectis , r ever sus estad capel

lam ,ub i

,depos itis per cardinales etpr elatos par amentis , dieta ast

m issa mor e sol ito , etnon fuitsen n o candelas duas magnustenuitFr anc iscus C ibo supr adictus , fil ius Papa a dextr is ctAnton iusM ir andula comes e s in i str is . Ad evangel ium Papa ,

cardinales eta li i tenueruntcandelas suas ; s im il iter etad elevationcm sacr a

menti ; inter im temen er r a r e scutifer orum fueruntextin cte ; sedab elevatione usque. postcomun ionem celebr antis , scuti fer itenueruntcandelas ipsus a rdentc s tune eas extinxerunt.Fin ite benedictione candela rum , hac mene dedi locum ven era

bil i dom ino E roaldo da Senenb rader , pr eposito ecclesia B la s io

nausis , orator i ser en issim i r egis Dac ia in cepella pred icte postoratorem r egis Polon ia ,

da mandato SS . D . N . papa , ex cons i l io

RRmorum . DD . v icecancellar i i,N eapol itan i , s . M arc i ca rdinal ium

,

m ihi facto ; quam locum ipse dom inus E raaldus acceptavit, l icetpr ius mihi dix issetetlocum suum asse immediata pastoratoremregis Francia .

Far iatertia , 9 februa ru, dia martis , ven itad U rbem D . Rabartus

[Févr ier 1 4901 RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 395

B lasus doctor atm iles Colon iensis , orator seren i ssm r :mparu

nostr i per D . Raymundum Pa r ierdi protonota r ium apastol icum etnuntium apud eumdem imper atorem ex istentam subordinatus quiintr av itc i rca horam decimam nenam per portam V i r idar i i , medinainter epi scopum Tornacen sam magistrum domus pelati i apostol ic ia dexter is atIllus . D . Jacabum mar chionem B adensem a sin istr is

,

pr inc ipal ibus eur ial ibus Alamann i s , assoc iatus usque ad hospitiums . Angel i pr apa campum Flora ,

in qua hospitatns ast.Die sequenti SS . D . N . a i honestam prapinam ax vino

,spalta ,

confection ibus , cepponis a l r ebus: al i is ; etdie jovi s , 1 1 hujus ,habuitaudientiam ab eadem SS . D . nostro .

Dom in ica , 1 4 dicti mensis februa r i i , in platea s . Petr i expositumfuitpallium si ve bravium rubeam ax cana is duobus val ci rca , pann i

rosec i i , pro quo cucur reruntv i r i habrai i lluc a campa Flor a ; atfar ia Secunde , 1 5 ejusdem , pall ium ex velluto siva satan ino v i r idi

eannerum duarum ,vel c i rca , pr a puer is , qui cucur r erunta pa rte

3 . Angel i usque ad plateam predictam . Fer ia tartia 1 6 ejusdem ,

pallium etsatan inum calafor i eannerum dua rum val c i rca, pra

juven i bus tr iginta a r morum vel c i rca , qui cucur rerunta campo

Flor a ad plateam predictam . Fer ia qua rte,1 7 ejusdem , pall ium ex

scer leto eannerum duarum vel c i rca , pr a sen ibus . Far ia secunda,

22 ejusdem qua fuitcern ispr ivium pro bufelis , qui cucurreruntadieta campo ad plateam predictam 1 )

Fer ie quarta , 24 dicti mensis februarufestum s . M atlhie apostol i ,dia cinerum ,

tran slatum fuitafficium fasti ad diam erastinum . Pepe

1 . Le br a vium éta itle pr ix décerné aux va inquaurs i l consistaitgénéralemanten unapièce d

’

étati 'e . (Voy . plus'

hautpage La Ca rnava l, qui n’

exi sta plus aujourd’

hui qu'

à

l’

étatda souven ir , autaumoyen age etjusqu'à la fin du xvm° siècle un éclatincamparable qui rappelaiten partie les saturnales da la Roma paienne. O n peut. voir dansMurator i quelques deta i ls relatit's a cas fétes Rer . Ita l . S cr ipt, t. XII : An na l i d iLudov i co M on a ldeschi

, col . 535 ,t. XXIII, Volater r a n i D i a r ium , col . 1 63 ;t. III, p. 11 ,

D i a r i o del N ata j a del N a ntiporto , col . 1 093 et1 104 ; m6met. , I nfessur a D i a r ium ,

ca l. 1 236,etla 29° dissartatian du mame autaur dans sas Antiguitates M ed i i E v i

,

t. II, da spactaculis atludis publiai s med ii :evì », page 830, etca ] . 850 , où setrouveuna bonne défin ition dupallium. Consulta: égalementlasStatuta etn ova: r eformatwn esU r bi s Romae Rome:, fa !. 1 558 liv . III, ful . 36 atsuiv. , chap. 209 à 2 19 , relatifs auxjeux de l’Agone etdumontTestaccio . La chenoina B assus fa ita llusion aux réjauisseneca dontpa r la ic i Burcha rd dans sa lettra XXX III ad Sever inum Ca lchum PetremetCanon icum, etc De fwd i s lawati om bus Ca r n iepr i oi i . Rame ,

idibus Fabrua r i is .

(Fam i l i a r es etsecunda M atthaei B oss i ep istola .

https://www.forgottenbooks.com/join

{M a r s 1 490J RERUM URBANARUM COMMENTARII . 397

Dom in ica pr ima quadrages ime ,28 atultime mens is februa ru,

R. P . D . Thames epis00pus Dolen s is ass istens Pape eeleb rav itm issam publicam i n capalle majore pelati i , Papa absente , RRm is .

DD . ca rdina l ibus prcscntibus dix itquinque orationes consueta s .

Sermonem fac itfrater B a rtholomeus v icapracn rata r ordin is predicatoram ; etal ia omn ia mor a sol ito suntobser veta .

Dom in ica secunda quadrages ime , 7 men s is marti i , R. P . D .

U r sus , episcopus Theanen s is , ass istens Papa ,eeleb rav itm issam

publ icam in capella predicte ,Papa

.presenta . Sermonem fac itqui

dam frater da Fr anc ia ordin is m inorum da O bser vantia a l ia omn ia

suntobserveta mor a con sueto . F in ita m i ssa , ad suppl icationemB m i . D . ca rdinal is N eapol itan i pr atector is ordin is predicatorum ,

da mandato SS . D . N . Pape intimatum estRR. PP . DD . sac r i pa

leti i eausa rum anditor ibus quod dia c rastina nontancenteausa rumaudientiam proptertr anslationem fasti seuoffic i i fasti s . Thoma da

Aquino da hodie rno i n er astinum diam .

Fer ia secunda ,6 dicti mens is marti i , da mandato SS . D . N . Papa

non fuittenta rata neque audientia propter tr an slationem offic i i s .

Theme da Aquino in diem eteadem dia fuitpar actum oftìc iumsolemn iter beate M a r ia supr a M iner vam da dieta festa cui inter fuitmajor par s RRmorum . DD . cardinal ium in Urbe presentium . M is

sam eeleb r av itR. P . D . Titus episc0pns Castren s is in patr imon io ;D . Aldella soc ia mea m in istrante . Sermonem fac itquidem schola r is

romenus .

Fer ia sexta ,festum s . G regorn pepe ,

SS . D . noster in mana ,pa ratus am ictu, c ingula ,

stola , albe pretiose etcapel lo ex valutac rames ino , precedentibus ipsum ca rdinal ibus atc ruce per v iam

campi Flor a , S . Anastasia , cquitavited eccles iam s . G rega r i i ubi da

equo ipso descendente , oblata fuitei c rux per fratres quam oscu

latus estetmann Rm i . D . cardinalis Senensis pr imi diaconi assis

tantis eum . Ascenditad ecclesiam , oravitin fa ldistor io ante altares ibi pa rata , tum sur rex itatcum R. P . D . Petro Paula episcopo

s . Agatha sacerdotal ibus pa ramenti s tantum induto dix itconfessianam . Qua fin ita , ivited al ind faldistor ium in ca rn n evangel i i ,

juxta moram s ibi pa ratam ,ubi gennflex itper totem m issam etiam

dum evangel ium m issa dicaratur . Retro eum ganutlex i steteruntSenensis etde Fuxa diacon i ca rdina les assi stentes ad Pape

sas :anux rs am a unnr, ps…m a;

dexteram fuitv icecance llar ius etante vi cecancella rium ca rdi nali

Andegavens is a li i omnes ca rdi nales se levam ntex alia pa rte chor i

videlicetin com uepi stole . s ine ordine . Episcopi as sistentes , ora

tores etali i omn es man seruntextra capellam si ve cho rum pre

di ctum . Dieta evangeli a ,Bmus . v icecancella rius por rex itlibrum

m issa lem pontific i osculandum quem ipse vicecancella r ius da

manu D . Ar nulphi cubicula ru. celebra nte m in istra nte . accepitetsib i restituit. Dieta Agnus Dc i . idem v icecan cellarius accepitdamanu ejusdem D. Ar nulphi instrumentum pa c i s etdeditpontificiosculandum . quam ego da manuejusdem vi ceca ncella ri i eccepi etmin istrav i pr ima ips i vi cecancella r io tum s . Angeli presbyî ero rum

etSenens i diaconorum ca rdinalium pr ia r ibus ali i diacon i ca rdi

nales qui erantin choro presbyte rorum reeeperuntpacem ab istispresbyter i s prapter loc i a ngustiam . qui a non potui ad eo scommadeaccedere ac min i stra v i etiam pacem ipsorum archiepisc0po Fla

renti na pr ior i a ss istentiam etuni ex orator ibus extra chorum

propinquior i , aliomm nem in i . Ad elevationcm sac ramenti tenn imus duo intortic ia , D . Aldellus etego . retro celebrantem ,

anteostium introitus ad dielem capella ganutlexi . M issa dieta estdesa ncto G rega r io s ine netis cum commemo ratione fer ie etorationepro pontifice Deus omn iumfidel ium . etc . qua fin ita , celebran s me

s ibi id commemorante non deditbenedictionem sed secessitdealta r i ad quod access itpontifex qui stans ad populum ver sus ,

crucem suam d icto dom ino Hieranvmo subdiacono coram ao

tenente , detecto capita . in cantu ma re solito dixitS itnomenDomin i , ctr . etp0 pulo solemn iter benedixit: null is tamen indulgenti is datis vel publicati s . Tum facts iterum ante a lta re ore l iana ,

ascenditequum a l pe r a l iam viam ad Coliseum ver sus ante ecclesias8 . Ma r ia

,Cosma etDamian i . Adr ian i ca rcernm s . Petr i . s . M arc i .

pa r-ian is sive v ia Papa ad palatium r ever sa s esteo ordi na quo

ven it. Cum pertr an s issetpontem s . Angel i . deditl icentiam ca rdi

nal ibus in U rbe commorantibns qui inde adpalatia sua suntrevers i ;al i i in burgo etpa latia res identes Sanetitatem suam usque ad

pa latium assoc ia runt.Dom in ica tertia quadr ages ime , I l dicti mens is ma rtn R. in

Chr isto P . D . N icolaus C ibo a rch iepisc0pus Arelaten s is assi stenseelebravitm issam publi cam in capelle major e pelati i apud s .

[Ma r s 1 490] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 399

Patrum,Papa presente . Sarmanam fac itprocur ator ordini s er am i

ta rum s . Augustin i alle omn ia observeta suntmore sol ito .

Dom in ica qua rta quadragesime , 2 1 ejusdem men si s martu,

B mus . D . ca rdinalis U l ixbonensis alias Pertugaleusis eelebr avitm issam publ icam in capa lla predicts ,

Papa pr esente . Sermonem

fac itprocur ator or din is beata M ar ia da Monte Ca rmela .

Hoc mane , SS . D . noster , indutusbmn ihus par amentis in camerepapaga ll i , dampta m itr a , benedix itrosam quem cor am Sanetitatesua ganutlexns tenebatD . C asper B londus camer a apostol ica cla

r icus ente per n as incen sam in loco sa lita par atem consuetisca r emon i i s . Tum rosam in s in istra portan s , dexter s populo benedicen s , ven itin capellam major em dicti pelati i ub i m issa interfuitque fin ita

,atbenedictione per suam Sanetitatem date , sua Sanctitas

ed se mandar i vacavitmagn ificum D . Alphan sum seren issi

ma rum pr inc ipum Ferdinandi r egis atE l isebata r egina Hi span ia

apud Sanetitatem suam oratorem , cui con s ignav itrasam pr edictamser en issima dom ina prediate nom ina Sanctitatis sua presentandam . M ihi v idebatur ram deber c fier i in camer e papagall i ; sed

postquam Sanctitas sua ed i llam redi isset, atcum Rma . D . v ica

can callar io Cathelano,r egi Hispan ia levante , suspic ianta ram

hujusmodi , cum major e glor ie , in papul i con spactu in dietacapella fier i daliba ratum atfactum est.His facti s , Pepe redi itad cameram ordina consueta . D . Alphan

sus or ator pr edictus cum r osa in cess itanta c rucem in’

loca sua

inter el ios a r ator es . Postquam Pepe , dim i ssi s in camer a papagall i

par amentis , ad cameras suas r edi isset,recassa runtcardinales

omnes atpredictus D . Alphonsus a fam i l ia , eubieular i is etpr elati spelati i ac quibusdam al iquorum car dinalium fam ilia r ibus asao

c ietus astusque ed domum sua resi dentie , medius inter gubernator em U rb is a dexter is atar chi episc0pum Ar elatensem a s in istr isequitan s .

SS . D . N . intandans etiam pr inc ipes scr ipsisse , classam pa rar e

Tur cum , jam multi s mensibus elapsis , per l iteras coha rtatus estpr inc ipes G erman ia utpro fasto annunc iation i s beate M a r ia

v i rgin is pr ox ima futura ,a rator es suos m ittar antad tr actandem

expeditionem contra Tur cum pro cujus r ei axacutiona faci litar

prov ider i possa spar ar atnr , madia Tur c i apud Sanetitatem suam

https://www.forgottenbooks.com/join

…m aun ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. un

dietatr actandis fntur ns er at, etiam hujusmodi sermonem postmi ssam debara ordinar i . F in ito sermone , SS . D . noster deditbenedictionem con suetam dicana S itnomen etc . , etepi 500pns qui sermonem feceratpublicavitindulgentias per pontificam concessas ;

tum descenditda pulpito etr acessernntomnes . Cclebrans vero ,

quampr imum dictum estIte missa est, Deo gr atias , dix itP laccat,

evangel ium s . Johann is . Deposuitvestes sacr as , accepitcappam atreseditinter el ios cardinales in loco suo nec i lla sermonem suum

incepit, quousque idem cardinal is celebr ans ad locum suum interel ios cardinales r edi i sset.Postpr andium ejusdem ,

SS . D . noster cquitav itad ecclesiam

beata M ar ia ad M iner vam ubi quadr aginta ducatos obtul itpr opuall is mar itendis soc ietati Annunc iata deinde ad beate M ar ia da Popula tum r edi itad palatium , cardinalibus postc rucem anta Papamequitantibus quibus c itr a pontem deditl icentiam domos redannd iproutfactum est.Dom in ica quinta quadr agesima qua da passione dic itur , 28 dicti

men sis marti i , R. P . D . Johannes episc0pns Tor naeensis cela

b r av itm issam publicam in capalla pr edicte , Pape presente . Ser

monem fec itquidam fr ater procur ator ordin i s servorum beataM ar ie .

Fer ia sexta , 2 apr il is , hora c 1 rca v igesimam , per pr ata atportamV ir idar i i ven itad U rbem Il] . D . Guido dux Urb in i eum c ir c iter duccntis atquinquaginta equitibus atfam i l iar ibus

, qui a fam il i is

ca rdinal ium etSS . D . N . ac or atorum r egum ac pr inc ipum in

U rbe ex istentium honor ifica r eceptus ast, atven ited pedes sanctissim i domin i nostr i papa in secunda camer e snpar 10b i i s super

portam intr oitus pelati i sedentis ; qui eum ad pedis , manus ator isosculum ben ign a recepit, audivitetad propos itum respondit; dainda ad palatium Bm i . D . cardin al is S . Patr i ad Vincula ,

juxta basi l icam duodec im apostolorum , ub i h0 3pitatus ast, assoc iatus , madins inter D . M eur itium C ibo fr atr em SS . D . N . papa dexter is atguber natorem Urb i s a sin i str i s , equitans sequentibus al i i s ordineconsueto . Pr ccedebentautem fam i l ia ca rdinal ium , atin ultimoloco erat, postPapa a i duci s nobi lam fami l iam ,

dux Sor e medina

equitans inter Franc iscom C ibo fil ium Papa a dexter i s etcomitemAnton inm fratrem i llegitimum duc is Urb in i a sin istr is ; quos pr a

°

r . 26

402 JO HANN IS B URGHARDI, [Av r i l

cadabantcomes M ir andnle etal i i compla res com ites atdominibaronas Roman i suo ordine equitantes .

Sabbato , 3 dicti men s is apr i l is , d ix i SS . D . N . his diebus em i

of fic inm un ius ax magistr is registr i snppl icationum L . da B ertinsupplicando Sanetitati sua obtul i hoc expedir i atplumber i mand:

vellet, etcompos ition em qua cum data r io pro quatuor ducatis fi

solet, m ih i ben igne r em itter at. L iteras ipsus gratiosa expedi r i

plumber i mandav it, etcompos itionam hujusmodi m ihi l iber e da:vitnon solum sad etsecreta r io ,

utl iteras ipsas axpedi r etquiladhuc ab hod ie ma ad of fic i i hujusmodi exar c itinm adm itterdi l igentar comm i s it.Eadem die ,

dom inus L . da B artin is ras ignatiohi hujusmodi intmar a consansit, ed cujus exar c itium ago ,

dia martis 6 dicti mas is per D . Gabr ielam da Phano in eadem of fic io sen iorem mag

trum ,dom in is Johanna Laur entia da Veneti is etAlexandro

Cortes i is collegis suis, potius tamen per me per sonal iter r equi

tis atcon san s is , adm issus fui in nom ina Dom in i .

Dia domin iea sexta quadr ages ima qua palmarum dic itur , 4 di .mens is apr i li s , SS . D . noster paratus more sol ito ven itad cap4

lam predictam ub i benedix itpa lmas mora sol ito . Inter fueruoffic io Urb in i atSor a ddees ac D . M aur itius C ibo frater Pape , q lbus Papa deditpalmas postca rdina les prelatos ass istentes . Du

pa lmas Papa tenueruntU rb in i e dextr is etSor a dnces a s in i s i 1

Papa in sol io etaules quas v icecancella r ius deditpontific i . Aquapro man ibus Papa , postpalmarum distr ibutionem ,

deditD . .Robe

tus orator imper ia li s , Rmo D . v icecancellar io ipsum adjuvante .

process ione D . M aur itius C ibo ,fr ater Papa , portav itcaudam pl

v ia l is Papa . Accapta aqua per pontificem , Bmus . D . cardinal is

Clementis coleb r aturus access itad fa ldistor ium ubi,dim isse pl

nata , eccepi i cappam suam ctsandal ia ; tum ,dim isse cappa , al

pur amente , latis pr ius man ibus mor a sol ito . Papa deditcelebr ex:unam pa lmamtantum . Tr es cantor es qui canta runtpassionem prati fuerunta lbi s sta l is atman ipul is v iolacei s magna di l igentmae ; sacr ista se opponente ac volente quod alb is n igr is etrubapar amentis proutin vi lla sua fier i soletatal ias in capalla nostr .contr atamen meam etpredecessorum ac soc iornm maarum v |

luntatcm , fuitobservatum etma la . Fin ita m issa , SS . D . N . per :

[Av r i l 1 490] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 403

menta dim ittante ,inter rogav i Sanetitatem Snam in qno

'

hebitu ad

matutinas tencbra rum ex i ra vellet. B mus D . ca rdina l is Senensis

respond itpr 0pterea quod in cappa ,da qua ass istentes av isav i . Ad

pass ionem atevangel ium SS . D . noster ata lu omnestenueruntpa lmas suas , ad elevationcm sacramenti Papatantum . Alia omn ia

mora sol ito suntobsé r vate .

His d iebus pr atar iti s , RRm i . DD . ca rdinales Pa rmen si s , s .

Georgu, U rs inus atAscan ius simul ex istentes in domo Bm i . D .

ca rdina l is s . Georgi i , ma ad se vocetum intar rogavaruntda locoUrb in i duc i dando quibus r espondi , omn ibus judic io salvo ,

quodin plano sal i i papa , cum assetmodica potentia dux atecclesiavessal lns

,l icetpetr i suo , per sancte memor ia S ixtum papain l l l ]

postultimum diaconum cardina lem in eorum banco datus fuissetlocus

,al iquibus ca rdinal ibus da hoc conquer entibus id tamen

magis conven iebatcum fuissetsancte r omana E ccles ia eonfa loner ius san gener a l is capitaneus intanta dign itata eonstitutus , in rebusbell ic is axpertiss imns atapud omnes Itali a pr inc ipes etpatentatnsmagna auctor itatis atprudentia habitus . Placuite isdem cardi

nal ibus mea apin io ; a l de inde , cum in con s istor io hac da re verbumhaberetur , decr etum fuitquod e idem duc i locus in plano sal i i

dar atur juxta meam opin ionam ; quod ctfactum ast.Far ia qua rta major is hebdomade ,

7 dicti men s is apr il is , habitesuntmatutinetencb ra rum c ir ca hor am in capella pr afata , Papapresente in cappa s ine m itr a cujus fimb r ias s imul collactas tamenndo ad r epel lam quam redeundo portav itR. P. D . B enedictusa rch iepi scopus N icos ien s is ass istens . Ad antiphonam Chr istus

factus , Pape ganutlex itin fald istor io etin fine d ix itor ationemomn ia a l ia etiam obser veta suntmor e sol ito . Into rtic ia etcandele…

saper cancellum atcandelab r a fueruntcx cera commun i .

Fa r ia quinta ,in cena Dom in i , 8 dicti men s i s apr i l is , Bmus . D .

v icecancella r ius eeleb rav itm issam solemnem in capello predicte ,

Papa presente . M issa fin ita , date benedictione per pontificam ,

ca rdina les acceper antpa ramante s ibi convan iantia , non axpec

tantas quod v icecancella r ius celebr ans pa ramenta sua deponeretm issa lia . Idem

,d im iss is apud fa ldistor ium vestibus sacr is , accepit

superpellic ium etpluvia le , retenta am ic i o . Papa in sol io sedans

imposuitincensum in duo thur ibu‘

la et, deposita sibi m itra ,

https://www.forgottenbooks.com/join

[Av r i l 1 4901 RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 405

se raddar at. Que pon i non debebantcum offic ium hoc fer iale sit,non solemne val pomposum .

Eadem die, hora consueta,diete suntmatutinetencbrarum in

capella supredicta quibus SS . D . noster non interfuit. Bmus . D.

cardinali s s . Petr i ad Vin cula , Pape major pen itentiar ius , diecr astina officium peracturus, in fine of fic i i

,in loco suo sol ito genu

tlaxus , dix itorationem Resp ice, etc . ; atalia mora sol ito .

Diabus pr atar itis veneruntad U rbem nove da ob itu bonamemor ia Caroli Sabaudia duc is qui in xxn n val c ir ca etatis annumeonstitutus , dia 1 3 mens is marti i proxima pr eter iti , diam elausitextremum

,ral icta postse filia pr imogenita atCa rola Joanna

Amadeo in septima atetia sua mensa vel c irca constituto, qui ci inducatuatin omnibus domini is successit.Far ia sexta hebdomade sancte , 9 apr il is , Bmus . D . cardinali s

s . Patr i ed V incula major penitentiar ius in espelle majore pelati isupredicta , Papa presenta , eelebrav itoffic ium . Altare ax ordina

tione sacr ista habuitpallium n igrum quod non feci amover i , quiatarda vani . Cantores qui passionem cantaveruntomnestras habueruntparamenta n igra ; quod , magna difficultata , sacr i sta omniumbona rum ordinationum in im ico se apponenta ; obtinui sermonem

fac itprocurator ordi n i s m inorum . Papa , postadorationam cruc is ,

obtul itducatos in auro.xxvper manus B er nardini eubieular i i secr eti .D . M aur itius Cibo ,

fr ater germanus Pepe , ador av itpostepi scoposcum protonota r i is assi stantibus quorum pr imum a sin istr is suis

habuit. Cclebrans non ven itcum pontifice ad capellam pa rvam

cum sacr amento , sad deditclavem capac ita D . Aldallo soc iomao .

Papa in majore espelle anta sacramentum stans imposuitincansum in duo thur ibula incensav itsacr amentum, tum illud ax

man ibus ca rdinal is Senensis pr im i assistentis acc ipiens portav itad capellam major em ub i cor am altar i celebrans i llud da man ibusPape acc ipiens posuitsuper altare ; quod Papa , incenso imposita ,iterum incensavital ia omn ia mor a solito suntobser veta . O ffertor ium ascenditad ducatos in euro ,

inter largos etda camer a , quinquaginta duos etseptem in monetis vel c i rca . Habui in partummeam tres largos , quinque da camer a etcar lenos v iginti duos .

Papa , ma commamorante ,tam ven iendo da camera quam ad i llam

redeundo , populo non benedix it.

ar. :ouxxx:s acncuxnu, [An i m q

B aden: d ic . hor a consueta . in dieta capel la . diete suntmatutinetencbra rum qui bus SS . D . noste r cum l l i“ ! presbyter i is pah l in isa l sax diacon is ca rdina l ibus inter fuit, cappa indutas . cujus fim

br ia s portav itar chiepiscopus Arelatens is pr imus ass istens .

Sabbato sam-ta . IU apr i l is . Bmus . D . Pa rmens is presbyte r ca rdina lis in r:apella pred i rte . Papa presente . eelebravitoffic ium ; ca n

tores dixeruntpr 0phetia s . I) . Hie ron ymus Calag ranus subd iaconus

apostulicua pa r atus more s ol ito . dix itPape Annunc io , etc . ; cele

brano d ix itomn ia tr ia a llaluia ctad JI agn i/i'

catidem celebr ans

incensa vita lta re , fuitincensatus ipse cum m itra . Papa s ine m itraetal i i omnes mo re consueta .

FestoPascha r esur rection is D . N . J . Chr i sti . SS . D . noster in ba silica pr inc ipis aposto lorum da E rba ad quam proeess ional iter ven it,eelebravitofli c iurn solemne epistolam D . Hieronvmus Ca lagranus

dix itatevangel ium Rmus . I) . ca rd inal is da Fuxo . Dum epistolecanta ratur , dc mandato SS . D . N . papa , dedi locum inter episc0posass istentes D. Johann i Anton io episcopo Alexandr ino qui ex tunea l: eisdem in ass istentem astreceptus . Epistolam grecam dix itDematr iua etevangel ium grecam episcopus Suanensis . D . Hieronymus

Scottus Senens is ad prefationem Bm i . D . da Urs in is etepistole atAscan ius d iacon i ca rdinales

,in evangel i i comu representantas

angelos sepulchr i , astiteruntin a lta r i . Facta elevatione sacr amentiper pantiticem , da mandato Sanctitatis sua , ostensa astVeron icap0pulo . Sanctitas sua commun icav itomnes diaconos cardina les

quorum numero septem fuerunt, postaos ducam U rb in i etfr atremPapa Il . Maur itium , de inde protonota r ios ass istentes , tum al ias

omnes quetquotvenerunt, ordina consueto . F in ita m issa ,Papa

retab lo pa ll io , v isa Veron ica, proeess iona liter ascenditad locum

publ ic a benediction is etplenar ias indulgentia s deditquas RRm i .DD . s . Georg i i in latino etde Columna diacon i cardina les i n vulgar iprouunr ia ruut. Aquam pro man ibus Papa in m issa m in istraruntpr ima , D. Alphon sus orator regis Hispan ia ; secunda ,

D . Robertusorator ta rtio , dux Sora atqua rto , dux Urb in i ; Rma .

D. episcopo Portuens i ca rdina le v icar ancalla r io assistente . Al ia

omn ia mora consueto suntobserveta .

Far ia secunda Pasche , 1 2 apr il is , Bmus . D . ca rdinal is s . Anas

tasia eelebrav itmissam solemnem in espelle majore palatli apos

[Av ri l RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 407

tol ic i apud s . Patrum , Papa presente omn ia observeta suntmoraconsueto .

Far ia tartia Pesche , 1 3 apr il ia , Bmus . D . cardinal is Aler iensi s

eeleb ravitm issam solemnem in cepella predicts , Pape presente ,consuetis ca remon i is .

Die sabbato in Alb is , 1 7 dicti mens is apr il is , R. in Chr isto P . D .

episcopus Volta r ranus SS . D . N . Papa ass istens etr eferendar iusdomesticus eelebrav itm issam solemnem in espelle supr ed icta ,Papa presente , in qua omn ia obser veta suntmore consueto athacfuitpr ima m issa quam optime dix it.Dia luna

,1 9 mens is apr il is , Illust. D. Guido Urbin i dux recasait

ax U rbe , assoc iatus e prelatis atfami li is Papa etcardina lium, extraportam beate M ar ia da P0pulo . In Da i nom ina . Amen .

Dom in ica ,25 apr i l is ,tastum s . Marc i evangel i sta , R. P . D . Cesa r

Amar inua episcopus eeleb rav itm issam solemnem in ecclesia s .

Marc i da U rbe ,ca rdinale s . M arc i presente , qui pr idie r ogaverst

omnes card inales quod nullus ven i ret, proutfactum ast, damptaquod ca rdinales B eneventanus ats . Anastesie veneruntetremanscruntusque postelevationcm sacramenti quo elevato ,

r acesse

runt. Dieta fuittantum una oratio absque commemoratione dom in iea , prafatio da apostol is . Dieta epi stole , veneruntfacchin i etbastar i i cum cerea magnoquad ohtuleruntepiscopo celeb ranti atracessernntomnes postaos ven itsenator cum eonservator ibus etc ivibus roman is qui omnes , fac i e alta r i r everentia , etiam racesse

r nntpercepts commun ione per celeb rantem ,incepitprocess io ad

a lta re . F in ita m issa,celebr ans deditbenedictionem s ine indul

genti is ; ivitad sac r i stiam ubi sacras vestes deposuit; process ionei nter im cur sum suum prosaqu9nte .

Fer ia quinta,29 apr il i s , R. P . D . Petrus Paulus episc0pns 3 .

Agatha , celab r av itm issam publ icam defunctorum in capalla supra

dicta , Papa presenta in cappa da sca r lato etm itr a s impl ice . Cele

br ans in ore l iana Incl ina Domine etc . , expressitsolum nomen

M atthie, obm i ssa r eg is etma la ; pro qua re Bmus . D . cardinal is

s . Ma rc i postea ma repr ehendit. Fin ita m issa , celebr ans absolv it,non Papa , atdix itultimum Absolve pr o absolutione . Antequam88 . D . noster ex i retcameram suam sema lam , inter rogavitma andeberet, postm issam ,

absolvera cui respondi quod s i missa vellet

https://www.forgottenbooks.com/join

[Ma i 1490] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 409

omnes , ordine predicto dato non obstante , sine ordine cquitaruntomnes .

Jov is 1 3 mau, per portamV ir idaru intraveruntU r bem a ratoresser en i ssim i imperator is nostr i Guillelmus da B ibra mi les , atEbar ardus da Rabestein canon icus B emba rgansi s , Chr istophorusSacehiar B littar z anch doctor atm i les , qui duo ultimi , l icetperpluros dias fuerantin Urbe , n ihi lom inus ac si da novo ven i rentfueruntassoc iati , sad intartio etquarto loco assoc iati cquitarunt,el ios duos da novo ven ientes in hoc honorantes ; venerunta isobv iam fam il ia Papa a i RRmorum . DD . cardinal ium in U rbe ax i stentium , ata ratores regum atpr incipum ,

v idel icetregis Francia ,duo a ratores r egis Hispan iarum ,

a ratores quatuor regis Neapol itan i , orator unus domin i i Venetorum ,

duc is Mediolan i unus , duc is

Fer ra r ia orator unus , marchioni s Mantua orator unus etAlbertiduc is B ava r ia orator unus .

Equita runtautem hoc ordina D Guillelmus da B ibra iutar gubernator em Urbi s a dexter i s , eta rchiepisc0pum Arelatensam a sin is

tr i s,D . Eberardus inter epi sc0pnm Cortonensemprelatum pel ati i a

dexter is , etepisc0pnm N amn rtensem oratorem regis Franc ia a

sin istr is , D . Robertus inter epi sc0pnm Tornacensam a dexter is , etepi sc0pnm Pacensam pr imum or atorem regis Hispan ia a sin istr 1sdeinde unus prelatus pelati i a dexter i s atunus or ator regum va l

pr inc ipum a sin i str is usque ad oratorem mar ch ion is M antuan i , quicquitav ita dexter is ejusdem archiepisc0pi non palatin i , atoratorduc is Alberti posteum a dexter is episcopi Asculanens is , quia noner antprelati palatini ; posthas cquitaruntal i i prelati bini etb in iordine consueto usque ad domum Alemannorum retro campum

Flora , qua predictus D . Gui llelmus pr imus orator hospitatns estdeinde quisque ad domum suam astrever sus , atmala . V anitetiamcum pr edictis orator ibus D . N icolaus Hesuluas , canonicus Colon ian sis R. D . ar ch iepisc0pi Colon iensis orator sad non fuit, utal i ia ratores , honor atus , ipso non curante .

Ha r i,1 2 hujus , fui cum Rma . D . cardinale s . M ar ci ad intelli

gandum a R. dom inatione sua sententiam ,an ar atores scr ipti

essentordina con sueto rec ipiendi athonor andi retul itm ihi Dom inatio sue ram se v idissetempora fel ic is recordation is N icolai papaquinti

,cum Sanctitas sua vocasseta ratores domin i i Venetorum at

410 JO HANN IS B URCHARDI , [un m o]

duc is M ediolanensi s adtractandum inter aos pro pace , m is isse ips isorator ibus obv iam suam atRRmorum . DD . ca rdinal ium fami l ias

extra U rbem mora consueto s im i liter cum predictuspontifex N icolaus quintus in i issetfadus cum Alphonso S ic i l ie rega ad decem

annos , vocav itSanctitas sua a ratores potentetuum Ita l ia pro quibusdam causis ; quibus edvan iantibns m is itobv iam fam i l iam suam atcardinal ium ; da a lustempor ibus d ix itse non recordar i ; v idar i igi

tur s ib i , quod , cum pontifex s ic fec issetpro orator ibus supr adictisata l i is , cum id equipa ratur obedientia , deber i ips is obv iam m ittiin al i is autem casibus , n isi pro obedientia ,

ven ientibus m itti nondebar i ax quo ordinatum astquod r ac ipar antur or dina supradicto .

Fa r ia quarta , 1 9 mal i , vigil ia ascen s ion is D . N . J esuChr i sti ,fueruntvespere papa les in capalla major e pelati i apostol ic i apudsanctum Patrum , Papa pr esenta etoffic ium agente ; cui cum

cardinales ax mor a reverentiam faeer ent, fecta estcontentio intera ratores regum Naapol itan i atScotierum , Vanatorum ,

Mediolan i etdom in i i Florantin i qui d icebantse ab or atore duc is Mediolan idividi vel sepa r ar i non deberc

,ata ratores Othon is , Alberti

atGeorgii B ava r ia dueum , qui se supr a a ratores Venatos locavar nnt; ax quo indignati Veneti edstatim atFior entin i a r atoresr acesser nnt. Ferdinand i Neapol is atScotia regum orator ibus , incontentione par s istantibus , ex special i mandato Papa mandav iquod ambo capellam ax i rant, quod etiam s ine mora fecerunt.Fin iti s vesper i s , Sanctitas sua habuitverbum in dieta capal la

cum cardinal ibus in c i rculnm ad se vocatis super precedentia predicta rum tum mandavitm ih i quod orator ibus regis Scotia atB avar ia intimar am quod dia c rastina non ven i rentad capellam ,

atquod dia vener i s prox ima Sanctitas sua feature assetverbum inconsistor io super hujusmodi pr ecedentia , quod eteadem saro

fac it; etquod in Pentecoste ven i re deber etor ator regis Scotia ,

etiam sibi da spec ia l i comm iss iona Papa intimav i .Far ia quinta , 20 ma i i , festum ascen s ion is D . N . J . Chr i sti , Rmus .

D . ca rdinal is B eneventanus eelebr av itm i ssam solemnem in basi

l ica s . Patr i , Papa presenta . N on fuitsermo vultus Domin i fuitostensus postelevationcm sac ramenti ax spec ial i comm iss ione

Pape atpostm issam ; deinde Pape ascenditad locum publi ca

benedi ction i s ub i , data benedictione solemn i , s . Georgi i in lati no

[31a 1 1 190] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. su

etde Columna diacon i ca rdinales pr 0nunc ia rnntpopulo plena r iasindulgentias per Papam concassas . Interfueruntoffic io atbenediction i hujusmodi a ratores regis Ferdinandi , Venetorum etMediolan iducnm etdom in i i Florantin i etnon al i i .Fa r ia sexta , 28 ma i i , SS . D . N . , intellecta quod orator r egi s N aa

pol iten i per a rata rma pro ven iendo ad vesperas in v igil ia Pantacostes atarmata mann locum suum acc ipiando , comm is itm ihi quodhoc RRm is . DD . v icecancella r io , Andegavens i , U l ixbonens i , s .

Angel i , Senen s i , cardinal ibus s ign ificar am utcogitar antquid c i rcaillud ata ratores nostr a s super pr ecedentia fac iendum eteres antavesperas in camera cor am Sanetitate sua conveni rentad dal ibarandnm s ic etfoc i . Igitur dia sabbati , 29 ma li , v igi l ia Pentecostesfac i e a stcor am pontifica in camera sua secr eta ca rdina l ium con

vacatio ab hor a anta v igas imam usque ed vigas imam pr imam , ettandem rogeti per episc0pnm Tor nacensam , ax comm iss iona Papa

in d ictak ongr agationa ib i facta , a r atores regis Scotia atducumB ava r ia quod pro hoc sero r eceder e vallantetel ios a r atores quietosdim itta re ,

quia eres i n m issa Papa :ps | s locum daturus assetipsivero a rator es Scotia etB avar ia id accaptar a amo ina r acusarunt,n is i eta l i i a rator es cum a is r acada rant, proutfactum ast; etr ecessar nntomnes ,tam c itra quam nltr amontan i ac omn ibus mandatumastutdia c r astina a capalle se absenta rant; quod atomnes absarvarunt. Posthor am xxu, RRm i . DD. ca r dinales veneruntad capellam mejorem supr adictam in qua Bmus . ca rdinal is Andegavens is ,

die c r astina eelebr aturus , pa ratus mora sol ito fac itoffic inm atobser veta suntomn ia mora consueto .

Domi n ica , 30 man ,festum Pentecostes Bmus . D . Cardinal is An

degevan s is eelebrav itm i ssam solemnem , Papa absente, atautaquam par amanta acc iperetidem comm iss itm ih i quod sua nomina

SS . I) . suppl icarem quod comm itta ratne fieratsermo propter col icam que ipsa ca rdinal is se pati atpr 0pter ea medicamenta ra

capisse nocte pr atar ita etnon dormn isse etin ecclesia diutiusexpecta ra non possa dicebat; quibus per me SS . D . N . axpos itis ,r esponditSanctitas sua omn ino sermonem fier i deber c et, si al itercardinal i s fiuem offic i i expectar a non passat, quod facar atcollationam ente m issam

, super quo Sanctitas sua dispensabat. Retnl i hacpr edicto cardinal i qui mihi replicav itse l ibenter cohetionam fa

https://www.forgottenbooks.com/join

[a mm a] RERUM URBANARUM CO MMENTARII.

aggr ad ianda forat, quam jnxta l iterarum suarumtenorem ad pr in

c ipes datarum an imum axp0 nans .

Respondar nnta ratores se vocatos essa ed audiendam voluntatam Sanctitatis sua ati llam pr inc ipibus suis r aferendam , ad quod

par ati essent, nec se mandata habere ad concludandum . Duo ora

tores regis atr agn i Hispan iarum , qui cum nostr is locum habueruntuna cum domino Roberto da B l ittar z anch oratore imper ial i , dixaruntD . nostro quod Sanctitas sua singul ia sua loca da ra velletetnon eos se in partes dividere sad s imul panara mor a sol ito , aliaquin deinceps in congragation ibue hujusmodi compar are non val

laut; jam varo a ratores suppl icaruntSanetitati sua quod eitius eosaxpediret, utante caloras estivales ad patr iam passantredi re ; atastcongragatio sic dissoluta, in qua a ratores habentes mandata,quibus pr ius illa non viderent, pr asantarnnt.Fer ia sexta , 4 mensi s juni i , SS . D . N . m ihi ad se vocato atcoram

Sanetitate sua in harta secreto sa lus cum solo constituto , commisitquatenus eres in vesper is Sanetitate sua in capellam intr anta , daratur locus ad gr adus sal i i Sanctitatis sua orator i regi s Scotorumpostducam Sora , etpostillumtr ibus or ator ibus ducum B avar ia ;

respondi Sanetitati sua inconven iens vider i, panar a cler icos in

locum secular ium qui estin sol io sua Sanctitatis , ubi al ia contentiointer i llos atducam predictum ac con ser vatores Urbis , quibus ipsiaratores cedere nollent, passatexor i r i ; preteres bone memor ieJohann i duc i B avar ia preposito ecc les ia Argentinens is , al ias in

U rbe constitut0 utPhil ippa duc i C lavansi etJacobo mar chian i B adens i nunc in U rbe ex istenti , in gr adibus pr adiel is locum non asse

datum quia essentcler ic i . Rapl icavitm ihi Sanctitas sua ma , prami ssi s non obstantibfi , dictis or ator ibus , ntsupra commisit, insoho predicto locum dara debor a atsic fier i modo oportere ad

scandale ev itanda ; etquod Sanctitas sua dacarnar a statuissatquod deinceps ad capellam nullus or ator van istn isi vocatus ac

ranovar a valle bullam fel ic is recordation is Pi i papa secundi , qua

continetur quod ar atores postsax menses habeantur procuratores ,non ar ator es . Acqn ievi voluntati Sanctitatis sua ac pal i i obtinuiqua licentiam ropatr iandi ad ax igandas pacun ias postfestum apos

tolorum Patr i etPaul i usque ad festum Omn ium Sanctorumprox ima futurum exclusive .

JO HANN IS B URCHARDI. Juin m r,

Sabbato , 5 junu, v igi lia Tr in itatis, SS . D . noster in came r a papagall i , cum acc ipa r etpa r amenta , m ih i dix itquod deinceps non fieretcommemor atio in presenti s dic i vesper is da dom in iea , pr outpr iussuo tempore facts essetpropter fa sti solemn itatem

, ac c omm i s itorator ibus ultramontan is contendentibus s ign ificar i debe r c quod

hoc saro pro vesper is eteres pro m issa ad capellam non ven iant,cum h i dies c itramontan is s intconcess i ; qui , pro vesper is etm issasolamn itatis sanctiss im i corpor is , capalla se debeantabstiner e etnltramontan i tum ven ire

, proutfactum est; a l Papa de in de ven itad capellam predictam ad vesperas , fecitof fic ium etali a omn ia

mor a solito suntobser vats .

Dom in ica 6 jun i i , tastum s . Tr in itatis , cardinal is Pa rmens is

eelebr av itm issam solemnem in r apolla predicte ,Papa presenta

dix itunam orationem tantum ata l ia more sol ito . Non fuitsermo ,

l icetintimatum fuissetquod ar chiepisc0pns Patracens is sermonemfacturus assetqui non ven itad capellam . Hoc mane , antequamSS . D . noster ven i retad capellam , dum paramenta capa r at, dix itm ih i quod assetcum Rma . D . cardina le s . Georgi i camar ar io ad

ord inandum process ionem pro dia corpor is Chr isti hora X l , in qua

offic ia las inceder e deberentordina super ior ibus duobus ann is

observato , etquod per cardina lium for ra r ia s poneretur panuos darasc ia per plateam s . Patr i , s . M a r c i prope s . M a rtinellnm etB anavantan i ca rdinal is prapa s . Catha r inam a l i is cardinal ibus distr ibuìdeberetper cannes a for rer i is platea s . Cathar ina usque ad

castrum s . Angel i , utsi ngul i suam pa rte…or nerentpro proeess ion is dia predicta s ic fuitobser vatum .

Har i sero iuvesper is , ax comm iss iona SS . D . N . receptus fuitinmagistrum sacr i palatn , etao loco a ss ignatus estmagister PaulusJanuan s is ordin i s pradir ator nm in locum magistr i Ma rc i qui hod iein secr eto cons istor io per SS . D . N eccles ia Theatina , quatenusAlphonsus electus '

l‘

haatinus , r egis Ferdinandi fil ius , ax Eccles ia

Rhagi i Neapol itan i ad quam in eadem con s istor io fuittranslatus ,infra prafactns ast; al ioquin ex nunc proutax tune eadem

magistr a M ar co regimen atadm in istrationam ecc les ia B hagina

predicte comm isit.Far ia qua rta , 9 mensis jua n , vigil ia corpor is sacratissimi Chr isti ,

SS . D . noster paratus more sol ito ven itad capellam majorem

[Amit1 1 9 1 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 4 15

predictam etfac itoffic ium (mora sol ito) vespartinum, in qua da

mandato Sanctitati s sua ad instantiam cardinal is Neapol itan i m ihifacto ,

dadi locum in espelle…

M CCCCLXXXXI .

Super ior ibus diebus [angusti] quidem ax hab itator ibus castr i ,O ffida nuncupati , pr ov inc ia mar ch io pretarea postmulta s tractatus super hoc habitos , consistor iel iter decretum estRmum . D . cardinalem Andegavensem mar chio Ancon itano lagatum i lluc transm ittendum ; qui Bmus . D . cardinal is Andegavensi s ,

luna 8 men s is angusti , c i r ca hor am vesper erum suis domestic isassoc iatus recessitex U rbe iturus ed pr ov inc iam supr adictam ,

lagation is sua occas ioni: supredicta , atutr am pac ificar atDie luna 8 mens is angusti , R. P . D . Petrus episcopus 3 . Agatha ,in capello major e pelati i apostol ic i , colebrav itm issam ann iver sar i i

ob itus fol ieis recordation i s S ixti papa III] , Papa presenta , pluv ial irubeo s impl ic i par ato super am ictu. F in ita m issa ,

Papa absolv itmora sol ito. Interfueruntduntaxatseptem ax RRm i s . DD . car

d inal ibus , videl icet: N aapol itanus , s . Clementis , B eneventanus ,Aler ien s i s . s . Anastas ia ,

camerar ius etAscan ius . Nullus ax sub

diacon is apostol ic is inter fuit, dafic iantibns subdiacon is qui ferun i

crucem . O rdinavi igitur , Papa ann ie ad ecc les iam quod pr im icar insVanetiarum sedis apostol ica pr otonota r ius portar etc rucem etbenecor am ao

, proutatma le fac itusque ad dielem capellam in qua D .

Falcon i atpr otonota r io atgeneral i thesaur a r io v isum estpotius , insubdiaconor nm absentie , ad unum ax aoditor ibus rote spactarequam ad protonota r ium l icetnon consuava r imns per infer iores sive

m inor es sed mejores supplar a v ices , tamen ad sibi complocendum ,

potius quem al iter,ordinav i quod D . F ranc iscus B r av ins pr imus

auditor r otatune in capello presens c rucem anta pontificam defar ratad cameram r adauntam proutfac it.

1 . B urcha rd ava itobtenuda Papa un congé da quatre mois , du29 juin au 1" no

vembre, pour se rendra dan s son pays . J ignora pour qualle ra i son son journa l présenteuna lacuna da quator z emois , dumer credi 9 juin 1 490 inc lusivement, an lundi 8 a0 01 1 49 1 ,lacune qui ex | sta dans tous les mss . , Cod i ce Vati ca n o n on ex cepta (Dur ch . D io r . ,

p. 1 45 , n° 2

,da Gea narelli ) . Voy . l

’

obsarvation da M . da B requigny , dans les E .ctr a itsetN oti ces , etc .

, t. I , p. 96 .

2 . Vov . Infessura (dans Ecca rd) , t. Il , col . 2001 .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Aoùt1 49 1 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 4 17

teruntigitur immediate postcorpus , etarch iepi scopus Arelatens isprelatus pelati i dextr is etepiscopus Pacen s is orator r egis Hispan i esin i str is ; deinde al i i palatin i b in i , posteos , eadem or dine , ali i pre

lati executores testamenti fueruntAgatens is etU rb inatens i s epi sc0pi . Ante corpus incesseruntfr atres conventuum Aracel i , M inerve ,de Populo, s . Cr i sogon i , s . M ar ie transpontine etbenefic iati aca l i i cler ic i bas i l ico pr inc ipis apostolorum de Urbe canon ic i ver o

ejusdem ecc les ie usque ad quatuor vel c i rca veneruntextr a processionem s ine habita etquestor es usque ad ecclesiam beate Ma r iede Populo quoper ven ientes accepem ntsuperpell ic ioetassoc iaruntintrantem eccles iam defunctum in loco suo . Portata fueruntanteipsum quadraginta intortic ia per v iginti farn il ia res pelati i fam i

l ia ros defun cti non assoc ia runtipsum ,quia vestes eorum lugubr es

nondum ordinate er ant. In porta ecclesie distr ibute suntcandele rel igios is , mor e sol ito ; etal ia omn ia observeta suntordine consueto .

Dom in ica , 2 1 mensi s augusti , c i r ca horam vesperorum , portatum estcadaver D . Petr i Altissensis sepel iendum in ecclesia beateM ar ie de pace de Urbe per con fratres soc ietatis Salvator is , assoc iatus cum offic ial ibus

,sec retar i i s

,sc r iptor ihus apostol ic i s , ebbr e

viator ibus etsoll ic itator ibus l iterarum apostol ica rum ,collecto

r ibus plumbi etsc r iptor ihus r egistr i bulla rum (nam etipsesecreta r ius , sc r iptor apostol icus , abbrev iator de pr ima vis ione ,

soll ic ita lor l iter a rum apostol ica rum , collector plamb i etmagi sterregi str i bulla rum fuit

, que omn ia sex offi c ia per obitum suum

vaca runt) , etper fam il ias al iquorum ca rdinal ium scr iptores apostol ic i nolueruntferetro manum apponere , pr outal ias consueve

runt, dicentes id non conven ir e, postquam confratres soc ietatisSa lvator is ipsum porta rent. Ad pedes s ibi pos iti fueruntduo l ibr ietunum ad caput, quia doctor ; caputium habebatinvolutum ,

utsec reta r ius , supr a mautellum v iolaceum . Quadraginta intortic iaprecessc runtcorpus quod secuti suntundec im funesti quorumdecem erantfami l iares , undec imus nepos suus qui incessitmediusinter duos pr imos prelatos sec retar ios , omn ibus pedestr ibuseuntibus . Interfueruntfr atres conventuum s . Augusti n i , Ar acel i ets . M a r ie supra M inervam ac pr inc ipales presbyter i ex clero Urb is ,quibus omnibus extra portam eccles ie s . M ar ie de pace candele

mor e sol ito distr ibute sunt.T o l o

418 JOHANN IS B URCHARDI, [Aoùtmn

Sabbato , 27 mens is augusti predicti , celebrate suntexequiebone memor ie Johann i s episcopi Tornaeensis in ec c les i a s . M ar ie

de Populo . M i ssam eelebr av itR. P . D . Petrus Paulus ep i s copus s .

Agathe ; sermonem fec itpostm issam frater B artholom eus de V i

terb io ordin is pr edicatorum ,sua magna laude . In o r ati o n e m isse ,

episc0pns expr essitnomen defuncti preter sol itum etm eam ordi

nationem ,quia in exequi is infer iorum a cardinali bus n on solet

expr im i . Postm issam etsermonem absolveruntmore s o l ito, RR.

in Chr isto PP . etDD . Arelatensis etJohannes Ragus i nus a r chie

piscopi , Cortonens is etAgaten s is episcopi . Inter fueruntfam ilieSS . D . N . pape etal iquorum ca rdina l ium juxta fer etrum positasuntintortic ia v iginti , sepultur am duo ; pro elevation s sa c r amentim isse major i s data intortic ia quatuor ; pro pa r va rum s ive b assarum

m isserum que hodie diete suntintortic ia quatuor ; pro c eleb ranteunum etunum pro sermoc inante . Prela l is date suntfa c n le un iusl ibre

,cub icula r i is medie l ibr e etscutifer is quatuor unc ia rum . Se

pul lus estin capella retro alta re majus ad si n istram ca rd i na l is Tor

nacens is sui antecessor is , proutintestamento ordinaverat. Funestarum fueruntsexdoc im et, die vener is 1 9 dicti mens is angusti , commendata esteccles iaT0 r nacens isper obitum dicti Johann i s pastor issolatio destitute , per SS . D . N . papam in secr eto con sistor io , B rno .

D . Anton iotitul i s . Anastas ie presbytero cardinal i . Prelati pa latin iin ecc les ia 3 . M a r io de Populo , i n exequi is pr edictis , habueruntexsupradicti s pr imum locum ,

nem ine contradicente, l icetipsi s ne roo rdine non deberelur ex causa suprad icta in dieobitus per me notata .

Lune , 29 angusti , fes lo decollation is s . Johann is B aptiste , ann iversa r io a ssumption is SS . nostr i Innocenti i Pape VIII ad apicemsamm i apostolatus , Rmus . D . ca rdina l is Aler iens is eelebrav itm issam solemncm in capello major e palati i apostol ic i apud s . Petrum

,

Papa pr esente , cui osti l ita dextr is ca rdinal is de Sabellis, un icus

diaconus, eta s in istr is ca rdina l is s . Anastasie , jun ior presbytero rum

ca rd ina l ium , qui etsuo tempore deposuitPape m itr am ,indeb ite

tamen , per er rorem nostrum , quia de Sabell is debuissete l potui ssetdeposuisse . Inter fueruntqui nque a l i i ca rdinales , v icecancella r ius ,Neapol itanus , U l ixbonensi s , de Com itibus etB eneventanus . Papaven itad genutl ex ionem pro ver sa Alleluia ; cantores dixeruntprosam ; eta l ia mor e solito .

[Septemb re 1 49 1 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 419

Lune , 5 septembr is , R. P . D . Gabr iel epis00pus Adjacen s is ,eelebrav itm issam solemnem publ icam Rome ,

in ecclesia beateM a r ie de pace , pro exequns quondam D . Petr i Altissensis . Dix itorationem Deus qui inter apostol icas sacerdotes [ annulum tuumsacerdota l i fecisti dign itate , etc .

,quia fuitsacerdos , l icetnunquam

celebr aver itm issam ; sermonem fec itfrater B a rtholomeus de V iterb io ordin is predicatorum ,

s ine magna gr atia . l nter fuitepi 3 00pusAstor iensis , orator r egis Hispan ie , Johannes episc0pns Ragus inus ,

Johannes episcopus Alexandr inus etpauc i al i i prelati , sec r eta r i i ,scr iptores apostol ic i , abbrev iatores etiam pauc iss im i quibus omn ibus etcuncti s di str ibute suntcandele un ius l ib re cuil ibet, D .

Guillelmo de Per rer i is auditore etexecutor e s ic volente etordinante . Funestorum fueruntquatuordec im c i rca feretrum positafueruntintortic iatr iginta , duo pro elevatione sac ramenti etquatuor pro sepultura ; duo pro celebr ante etsermoc inante data sunt.Sepultus estin dieta eccles ia beate Ma r ie de pace ante alta re s .

Sebastian i .Dom in ica 1 1 mensis septembr i s , hora v igesima vel c irca , portatum

estcadaver bone memor ie Alphonsi episcopi Pampilonen sis de

domo sue habitation is per confrotros fr atres confr atern itati s Salvator i s ad eccles iam beate Ma r ie de Populo etibidem in capella retroaltaremajus juxta murum etmemor iam quondam U rban i episcopi

Forojul iens is ad sin istram intrantis sepulture traditum ,associa

tum a fam il i is ca rdinal ium etmultis prelati s ac fr atr ibus conventuum beate M a r ie de Populo ,

s . Augustin i , Aracel i ets . Dom in ic i

supra M inervam ac quadragiuta intortion s que portornntcertifarn i l iares . Fam i lia defuncti mensitin domo ; fam il ia U l ixbonens is ,demptis prelatis , secuta estcadaver pedestr is etpr elati omnes secutisunti llos

, equestres ; adpedes defuncti in feretropos iti fueruntduocapell i sui episcopales per socium meum Johannem M a r iam .

Item die domin iea prox imo preter ita ,4 hujus , infi rma r i ince

pit, etc ir ca hor am secundam ettertiam noctis pr ox ime pr eter itespir itum reddiditCreator i ; requiescatin pace . Infi rm itas omn ibusmedic is

, qui eum v isita runt, qui multi fuerunt, incogn ita fuit;pr eter quam , utsui asseruerunt, nullam unquam passus est. Clero

1 . Gabr iel de Franchis . Voy . Ughell i , t. III, col . 495 .

https://www.forgottenbooks.com/join

{Septembre 1t9t] RERUM URBANARUM CO MMENTARII.

die sequenti hujus , 1 0 , sib i cor onam fier i perm is itetrocchetouti incepit, ac postpr andium Rmum . D . sancte Anastas ie promotor em suum pr imo

,de inde B eneventanum cardina les v is itav it;

SS . D . nostrum v is ita re non potuitpropter ejus infirm itatem quasv is itationes fec itin mantel lo non in cappa ,

quia s ic visum estpr edicto cardinal i sancte Anastasie promotor i suo . V i s itav itautemS . D . N . lune 1 2 b ajus , ante hor am misse ,

in lcolo jacentem , a

quo l icentiam habuitquod Rmus . D. cardina l is U l ixbonens is

ipsum consecr et de inde ven itad capellam idem D . electa s incappa pontifica l i con sueta

,in qua locum or ator is imper ator is

obser vavit.Dom in ica 1 8 mensis septembr is pr ox im i pr eter iti , R. P . D .

G abr iel episcopus Adjacen s is consecr aviteccles iam sancti Jul ian ihospital is Flandr en si s de Urbe , cum tr ibus a lta r ibus

,v idelicet

major e etin honorem sancti Juhan i,in quo r eposuitr el iquias

sancti G r egor i i pepe etP raxedis vi rgin is ; a l io,ad s in istr am

intrantis dictam ecc les iam ,in honor em apostolorum Petr i etPaul i,

in quo r eposuitr el iquias S . Urban i pepe etmarti r is etsancteAgnetis ;tertio oppos ito secundo in honor em beate Mar ie v i rgin is ,in quo r eposuitr el iquias s . Valentin i etHermola i presbyterorum ,

me pr esente etm in i str ante , etobser vavitin hujusmodi con secr atione omn ia proutin pontifica l i ; etea fin ita celebr av itmissamsolemnem pontificalem de consecr atione , proutin pontifical i demor e ordinatum . SS . D . N . concess itindulgentiam plenar iam

omn ibus eamdem ecclesiam eadem die v is itantibus , in forma

eccles ie consueta,usque ad occasum sol is ejusdem diei duratur am .

Jovis , 22 mensis septembr is , in eccles ia beate M ar ie de Populo ,

R. P . D . Gab r iel epi300pus Adjacens i s eelebr avitmi ssam publ icampro exequi is bone memor ie Alphonsi , episcopi Pampi lonens is , in

Bm i . D . cardinal is U l ixbonensi s etmultorum prelatorum etfam iliar ium ca rdina lium pr esentia . Funestorum fueruntnumerotr iginta ; ci r ca cotolectum posita suntintortic ia viginti , v idel icetinquol ibetlatere decem ,

c ir ca sepulturam quatuor , pr edicto cardina le s ic volente pro elevatione sacr amenti quatuor , cardinali

predicto datum unum celebr anti etunum Fr anc isco B artholomeoordin is predi catorum , qui fecitsermonem . Prelatis etfunesti s datesuntfacnle duarum l ibr arum ,

quar am centum viginti ordinate

422 JO HAN NIS B URCHARDI, (o… n on

er antetcentum un ius l ibr e ac medie libre ac par ve cande le in

numero competenti . Scamma pr o pr elatis pos ita fuerunta dextr i scomua lta r i s . v idel icetevangel i i , inter ipsum a lta r e etmemor iam

bone memor ie a r ch iepiscopi Sa lern itan i , pr edicto cardina le s ic

volente qui seditin sede ba ssa in angulo juxta altare ,ad s in i str am

intranti s sacr i stiam diete eccles ie pos ita ,ante idem altar e juxta

mur nm s ibi pa rata ,ante se haben s pulpitum bassum super quo

suo tempor e genuflectebat, cappa sua cardinalar i par atus ; a d

sin istr am suam stabatfam i l ia sua . Pulpitum pr o sermoc inantestetitjuxta columnam ante cor na evangel i i altar i s major is ubi a liasin s im il i offic io sta re con suev it. F in ito sermone

,R. P . D . N icolaus

a r chiepi scopus Dosanens is etAngelus Venefranen sis , PetrusB ar ch ionens is etB erna rdinus B estianen si s ( 1 ) epi scopi una cum

celebr ante feceruntabsolutionem ordine con sueto .

Fer ia sexta , 7 men si s octob r is , veneruntcerte nove ad U rbem,

bone memor ie epi 5 00pum Pr enestinum ,sancte r . Ecclesie cardin a

lem Andegavensem vulga r iter nuncupatum ,mar chie Ancon itano

legatum ,c i r ca hor am secundam noctis , intrante die mer cur i i ,

5 hujusdem ,diem c laus isse extremum , cujus an ima r equiescat

in pace . 0b i itautem predictus cardinal is M a rchio Ancon itane ,

legatione sua ,in castro Ripatr ansone

Dom in ica , 9 octobr is , celebr ate suntnuptie D . Petr i Paul i deCesa r in is filn D . Gabr iel is Cesa r in i , qui dux itin uxorem fil iam

magn ific i D . B run i de Com itibus , B alla rdam nom inatam,ad quam

honor andam inv itati veneruntD . Franc i scus C ibo fil ius Pape ,

orator Venetorum ,Stephanus de Taberna orator Mediolanen s is ,

D . Petrus Alemanus orator Florentinorum,D . Gera rdus U sa sma r i s

depos ita r ius , qui fil iam Pape in uxorem duxerat, D . Domin icus

Aurea capitanus porte pelati i Pape , D . Par i s P inella s consobr inusPape etD . Guillelmus Cibo cubicula r ius secreta s , qui ordine supra

1 . Viesti , dans la Capitanato ( roy . de N aples) . Ughelli l’

appelle B ernardus . T . VII,col. 867 .

2 . Jean de la B a lue futun des hommes les plus mépr isables de son temps . Voy .

outre les b iograph . des Ca rdinaux , Ca r d . Papi en s i s Ep i st. etComm ent. 1 506 , liv . l l,

les M ém oi r es de Comun e.: pass im , 4 vol . ia les remarques de Godefroy , noto C ,

dans les Preuves de ces Mémoires , t. 1 1 , p. 621 ; l’

Hermite de Soliera, le Cab i netduRoy Loui s X l , mémetome, p. 23 1 , etla relation de l’ambassade de Gui llaume Cousinotau Pape Paul I l , touchantle procès de .I . B a lue, per Gui lla rd. N otice: etE xtr a :“ des ma nuscr its duRoi , 1 . IV, page 9 .

[O ctobre 1 1 9 1 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 423

dicto in novem loc is s inguli s s ingulos consanguineos sponsi

s in istr is habentes , ad honorandam sp0nsam cquita runt.Fer ia secunda , 1 0 octobr is , Bmus . D . Georgiustunetitul i sancte

Ma r ie in Transtiber im presbyter cardinal is , pr esbyterorum ca rdi

nal ium pr ior , prefectus esteccles ie Albanens i per tr anslationemRm i . D . ca rdinal is s . Angel i de i lla ad Prenestinam per obitumbone memor ie Andegavensis pastore ca rentem ,

hodie in secretocons istor io factam ets ic factus episc0pns ca rdinal is ; etfin itoconsistor io ab omn ibus ca rdinal ibus ad palatium habitation is sue

juxta eccles iam s . Laurenti i in Luc ina con stitutum ,inter predictos

dom inos diaconos cardinales in ultimo loco equitantes positus ,more sol ito a ssoc iatus est; ubi , illis ex more grati is actis recess isque , domum intravit. Cardinales qui ipsum assoc ia runtfueruntv icecancellar ius , Neapolitanus ,

s . Petr i ad Vincula ,s . Angel i ,

episcopi ; Januan s is , De Com itibus , Pa rmensis ,B eneventanus ,

Aler ien s is , s . Anastasie , presbyter i ; Ur s inus , Columna , Sabellus

ets . Georgi i , diacon i cardinales .

Sabbato ,1 5 men s is octobr is , in eccles ia hospital is Angl icorum

celebrate suntexequie quondam D . Dav idis Villan i a r chidiaoon iMen iensi s , Illust. D . Henr ic i Anglorum regis apud SS . D . N . ora

tor is qui h uper in romana cur ia d iem elaus itextremum in

ecclesia s . C r i sogon i in Tr anstyber im sepultus fuitethumatus .

M issam publ icam colebravitR. P . D . Gabr iel episc0pns Adjacen

s is orationem seu sermonem postm issam fec itP inda rus Romanus in cappa ,

juxta ordinem espelle nostr e . Fueruntfnnestorumnumero novem

,intortic ia c i rca catalectum fueruntduodec im , pro

elevatione sac ramenti quatuor , etduo pro celebrante etfac ienteorationem . Exequi is hujusmodi interfuitfam il ia Pape que posttinem mi ssa ven it, episcopus Con stantien sis , orator imper ial is ;episcopus Treeor en sis , orator duc is B r itann ia D . Johannes Gerona ,cler icus camere ; D . Coronatus de Planca etFranciscus de Anan ia ,advocati consistor iales . Prelatis etfunestis date suntfacule un iusl ibre , al i is medie l ibre ettr ium unc ia rum .

Fer iatertia,1 8 mensis octobr is , antehoram prandi i , c i rca horam

tertiam , per portam s . Mar ie de Populo portatum fuitcadaver bonememor ie Johann is episcopi Pr enestinen s is ca rdinal is mar ch ie Ancon itane ab ali i s suis scutifer is etcapellan i s pedibus suis inceden

https://www.forgottenbooks.com/join

[Novemb re 1 1 91 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 1 25

Al ipr andis doctor , ol im v icar ius episcopatus Papiens i s . O mn ia al ia

obser veta suntmore sol ito .

Eadem die , c i rca hor am xxx in capella major e supr adicto ,diete

suntvesper e etmatutine defunctorum , Papa absente . Bmus .

D . ca rdin al is s . Petr i ad Vin cula ,major pen itentiar ius , indutus

am ictu,alba

,c ingulo ,

c ruce pector a l i , stola etpluv ial i n igr is acm itr a s impl ice , absque pector al i , in faldi stor io juxta a lta re lococonsueto sib i pa rato ,

fec itoffic ium mor e sol ito . Inter vesper as etmatatinos cantores per nos av isati paululum gemuerunt, car dinalepredi cto inter im in dicto fa ldi stor io sedente ; quo surgente ,

quam

pr imum m itram deposuisset, antequam P ater noster dicer et,ips i

cantor es inceperuntI n vitator ium ,r egem etc . ; al ia observats sunt

mor e sol ito .

Fer ia quarta ,2 novembr is , SS . D . N . par atus am ictu, al ba , c in

gulo ,stola v iolacea , pluv ia l i rubeo simpl ic i etm itr a ex per li s ven it

ad capellam pr edictam in qua pr edictus cardinal i s eelebr av itmi ssam publ icam . Qua fi n ita , SS . D . N . absolv it, etal ia omn ia

,utmor is

est, suntobser veta . Duo acolythi de thur ibulo etvase eque bene

di cte ser v ientes superpell ic i i s induti er ant. Ali i vero duo candela

br a , Papa absolution is or ationem dicente ,in cappi s sui stenuerunt.

Fer ia quinta,de comm i ssione R. P . D . Falcon is de Sin i baldi

SS . D . N . papathesaur ar i i general i s , comm issar i i exequiarum car

dinal i s Andegavens is , dedi cursor ibus Fer nando del Pollo a Jo

hanno Auble i llam r ec ipiente , schedulam exequia rum cardinal i s

Andegaven s is intimandi RRm is . DD . ca rdinal ibus videl icetinchoationem exequia rum bone memor ie cardina li s Andegavensi s , cujus

scheduletenor tal is er atDemandato SS . D . N . pepe intimetur omn ibus RRm is . DD . car

dinal i bus , or ator ibus , auditor ibus r ote ac al i is prelatis romane

cur ie ac fam i lie Sanctitatis sue quod crastina die 4 hujus er itpr imadies exequiarum bone memor ie ca rdinali sAndegavens is in ecclesia

s . Praxedis hor a xv vel c i rca :m i ssam celebr abitBmus . D . car di

ua li s U l ixbonens is,or ationem facietD . Domin icus Cr i spus , scu

tifer Rm i . cardinal i s Aler iensis .

Nota quod hi s diebus,RRm i . DD . vi cecancellar ius , N eapolitanus ,

s . Petr i ad Vincula ,s . Mar ie in Porti cu,

s . Angel i etU lixbonensi sepiscopi cardinal es sepins per D . thesaurar ium commissar ium

1 26 JO HANN IS B URCHARDI , [Novembr e 1 49 1 }

pred ictum etde mandato SS . D . N . pepe per sacr i stam capello

nostr e rogati fueruntutinter se erd ina r ent, qui s eorum pr imam etquis nonam s i ve ultimam m i ssas exequia rum dicti quondam ca rd i

na l isAndegavens is celeb r a r et; etnullus eorum de hoc se introm ittere vola it, sed s ingul i hujusmodi m i ssas celebr ar e r ecusa runt.Tandem predictus Rmus . D . U l ixbonen s is hoc mane , v idel i cetjov is 4 novembr is , a predicto SS . D . nostro v iva voce r ogatusacceptav itse pr imam m i sserum hujusmodi celebr aturum .

Fer ia sexta , 4 men s is novembr is,fuitpr ima dies exquia rum

bone memor ie ca rdinal is Andegaven s is in ecc les ia s . Pr axedi s deUr be . Bmus . D . cardina l is U l ixbonen s is c ir ca horam xv 1 ven itadeccles iam ,

ub i omn ibus ex mor e per ati s accepitpa ramento etcelebr av itm issam ordine con sueto qua fi n ita , D . Domin icus Cr i spus

Pistor iensi s,scutifer B m i . D . ca rdinal i s Aler ien si s , fec itoratiom

ab omn ibus commendatam ; qua fi n ita , RRm i . DD . v ican cella r ius ,

N eapol itanus , s . Petr i ad V incula ets . Angel i epi scopi ca r di

nales una cum celebr ante absolverunt. U ltra quos offi c io hujusmodi

inter fuerunteta l i i ca rdinales,v idel icets . C lementis

, Januen s is , de

Com itibus , B eneventan a s , Aler ien s is ets . Anastas ìe pr esbyter i ets . Georgu, Sabell is etAscan ius , diacon i . Episcopi etpr esbyter ica rdina les sederuntin corn a evangel i i quia in fi ne banch i mur atiappon i fecer am banchum l igneum ejusdem altitudin is usque ad

gradum pr esbyter i i occupatum a later e episcopi d iacon i . Celebr ans

seditin faldistor io , fac ie ca rdinal ibus etr cn ibus populo ver s i s,

proutin choro bas il ice s . Petr i obser vamus . In fine banch i epi sco

porum etpr esbyterorum ca rdinal imn,infra gr adus pr esbyter i i , pos i

tum fuitpulpitum pro or aturo . Chorus indique tabul i s clausus fuitexcepto ill ius pr inc ipal i intr oitu etangulo soho ub i pulpitum pro

oratur o locatum er at. In choro pr eter or dina r ias sedes in quol ibetlater e addita fueruntduplic ia

'

scamma ad longitudinem chor i in

quibus sederuntpr elati . In ordinar i is sedibus ad dexter am intr antis sederuntpr elati pa latin i etad sin i str am pr elati or ator es caputfac ientes ver sus alta re . O r ator es pr elati banchum habueruntpostsedes diaconorum ca rdina l ium ubi locati fuerunt. Cub icula r i i Papenon sederuntper angustiam loc i ; pr 0pterea indignati , r eces

sc runtomnes . Castrum dolor is con structum fuitc i r ca mediumecclesie longum inter columnas pa lmarum xxxn etlargam pa l

[Novembre 1 49 1 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 427

marum xxx h (quia exclusa earum gross itudine mensur av i) altumpalmerum tredec im usque ad trabes tran sver sa les ethec fuitcompeten s pr 0porti0 sedtectum fuitdesuper valde bassum etindispositum quia juxta altitudinem quinque vel sex palmerum etlonge mel ius fuissetdecem vel duodèc im . Fueru

'

ntposita scamma

intr ibus later i bus c i r ca castrum pro funesti s , etver sus portam in

tr ansver sum quadruplicatis . Supr a columnas in fine presbyter i is ive chor i fuittr ansversata una trabes etpos ite desuper capsettenovem pro intortic i i s , pec i istabularum subtus positis ne cer a dif

tluen s pr elatos subtus ex istentes molestaret. Supr a portam pr incipal i s introitus ad ecclesiam posita fuerunttotidem capsette etaquol ibetlatere viginti quinque . Sub castro dolor is posita fuitlectica longa pa lmornmtredec im , larga novem etalta quinque , etfuitcastro proportionate ; sed pall ium desuper pos itum , l icetessetexpec i is quinque brucati aurei , sati stantum pa rvum eratquia a later ibus etad pedes , quasi duos palmos, v ix ter r amtangehat. Juxtacastrum pos iti fuerunthi nc etinde cavaletti pro intortic i is quadr aginta , v idel icetviginti pro quol ibetlater etele cum arm i s que con

tigua creat, ita quod quel ibetchorde dependentes duobus capellisdeser v irentdepictis ; c i r cum c i rca per ecclesiam etiam per tr ibunam chor i ca rdinal ium etsubtustrabemtransver salem super pres

byter ium ,dupl icate v idel icetver sus eccles iam una etal ia ver sus

chorum ca rdinal ium etc i r cum c ir ca altare majus supr a columnas

i ll ius ac intus c ircum c ir ca espollam columne Chr isti appen se fuerunt. Numerus vero armorum in tel is depictorum eratvidel icetc i r cum c i r ca per ecclesiam cum tr ibuna chor i ducenta nonagintaquatuor , quorum sexdoc im orantdepicta in tela s . Gall i , al ia om

n ia in tela grossa ; sub trabetransversal i supra presbyter ium a rma

quinquagita tr ia , cir cum c ir ca supra castrum dolori s in ter ragrossa a rma septuaginta ,

supra columnas alta r is major i s c i rcum

c i rca demedia tela s . Gall i a rma tr iginta sex, intra capellam co

lumua Chr i sti de media tela s . Gall i arma quadraginta duo ; inchartis arma depicta affixa fueruntper eccles iam etextra ub iqueper muros etper plateas numero trecento proutpictores retulerunt, quia i lla non numer av i sedal ia tantum tel is depicta . Funestorum fueruntnumero c i rciter centum sexaginta , quorum pr imus

fuitquidam abbas generali s nuncupatus magister domus , poeteum

https://www.forgottenbooks.com/join

[Novembr e 1 49 1 ] RERUM W ANARUM CO MMENTARII. 429

candele parve v iginti pro l ibr a , pro m issis bass is , l ibre . x

Item servabitur ultima die exequiarum quoad qual itatem etquantitatem cer e que supr a pro pr ima die ordinata est.Cer a distr ibuenda offi c ia l ibus pro pr ima die

r egenti cancellar ie ,intortic ium unum

,

custodi ejusdem,intortic ium unum ,

pr o capella serv ientium armorum ,intortic ium unum

,

pr o cantor ibus espelle SS . D . N . pepe facnle un ius l ibr e numero

octodec immagistr i s ostiarns facnle ejusdem ponder i xv:

servientibus armorum ,facule ejusdem pender i s . xv1

cur sor i bus SS . D . N . pepe facnle s im i les numero . xxx

custodibus porte fer ree facnle s im iles , numero . vu

custodibus pr ime porte facule s im i les , numero . n

custodibus horti secr eti facule s im i les , numero . n

cui l ibetpa r afrenar io SS . D . nostr i etcardinal ium facula mediel ib r e

parafr ena r i is SS . D . N . dantur pro numero quotquotsunt, etcujusl ibetca rdina lis pro tr ibus par afr enar i is , que poteruntda r iomnes eorum decano

, ceter i s distr ibutis .

Qua l ibetdie infr a novenam

Intortic ia quatuor l ibra rum quodl ibetpro altar i , videl icetelevatione sacramenti m issa major is .

m issa rum bassa rum .

c i r ca ca strum dolor is .

supr a castrum dolor is .

pro celebr atione .

etpro sepultur a .

Facts numero .

facn le duarum l ibra rum quel ibetnumero .

facule medie l ibr e quel ibet, numero .

facn le quatuor unc iarum numero e ,candele de viginti

pro l i br a , pro m i ssi s bass is l ib re .

Pro custodia cer e deputata fuitcamer a angular is in amb itumonaster i i , in opposite r efector i i , s ingul i s septem diebus infra

novenam ,etiam dom in iea ac dedication i s bas il ice Salvator is et

430 JO HANN IS BURCHA_BDI, [No… un ]

festo s . Martin i epi scopi . Celebr av itm issam publ icam etabsolvitposteam R. in Chr isto P . D . Josue episc0pns Esculanus . Quibus

diebus inter fueruntcentum autcentum etdecem c i r c iter funesti ,ac nullus pr elatus inter fuit.Fer ia sexta ,

1 1 novembr is,festo s . M artin i episcopi , l icetper

cur sor es intimatum fuissetpr o hor a v igesima , tamen postv igesimam i quartam ntraveruntU rbem per portam Vi r idar i i , decem

or ator es regi s Franc ie , v idelicetR. P . D. episcopus Lomba r ien sis

abbas monaster i i s . Dion i si i Pa r i s iens is , Anton ius abbas monas

ter i i s . Anton i i de Vienna , Petrus pr ior Alver n ia , Carolus de Altobasce de par lamento par i siensi , B enedictus Adam de pa r lamento ,

Anton ius de Flor es ar chidiaconus Metisconensis , Johannes B r i ssonet, Johannes de Candida ,

Johannes de L ich ans deeanns Pisontinus etGui llelmus B ougier r egali s secretar ius cum per son i s ci r cacr…

, qui a fam il i is SS . D . N . pepe etca rdinalium in Urbe exi stentiummore sol ito r ecepti fueruntetusque ad domum de Fl isco , in qua _

pr imus or ator , v i del icetepi sc0pns , hospitar i vola it, assoc iati .Fam i l ie cardina li s s . Petr i ad Vin cula etB eneventan i equitara ntlonge ultr a montem Mar ium ,

al i i usque ad solita loca . Epi scopus

Lombar iens i s, pr imus orator , equitavitinter Fr anc iscum C ibo

fil ium Pape , qui s ic voluit, a dextr i s etgubernator em Urb is a

s in i str i s ; abbas s . Anton i i (cum quosuper precedentia contendehatpr ior Alvern ie , pro eo quod etipse pr ior feceratse in Iiter i sregal ibus ipsi abbati pr epon i ) equitav itinter ipsum pr ior em

dextr is eta r ch iepiscopum Ar elaten sem a s in i str i s ; quartus oratorinter electum Thebanum etAndegaven sem dextr i s etar chi epi scopum Con stantien sem ,

or ator em imper ialem , a sin i str i s quintus ,inter a r ch iepi scopum Ragus inum a dextr is etepisc0pnm Pacen

sem ,or ator em r egis Hi span ie . a s in istr is ; sextus inter epi scopum

Astor icensem a dextr is etoratorem r egis Hispan i c a s in i str i s ;septimus , inter episcopum Cortonensem a dextr i s etoratoremVenetia rum a s in istr is ; octavus inter episcopum Volater ranen semdextr is etepi scopum Terdonensem ,

orator em duc isMediolani, a

s in istr i s nonus inter episc0pnm Ser viensem a dextr is etor ator emFlorentinum a sin i str is . Hos sequebantur al i i prelati b in i etb in i ,deinde eub ieular i i etal i i more sol ito ; etcum ultimi s prelatispelati i equitaruntD . Mattheus C ibo

,subdi aconus apostolicus , nepos

[Nov emb re 1 49 1 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 43 1

Pape , preter voluntatem meam ,non s ine multorum collusione .

Eadem die , de mane , m is i cur sor ibus de comm issione DD . ar

ch iepiscopi Ar elatens is , episcopi U r binatis etFalcon isthesaura rncomm issa ru exequiarum bone memor ie ca rdinal is Andegavens is

per JohannemAuble schedulam r etro subsequentem ,utjuxta i llam

intimar entDe mandato 88 . D . N . pepe intimetur omn i bus RRm i s . DD . car

dinal ibus,or ator ibus etprelati s romane cur ie ac fam i l ie Sanctitati s

sue quod c rastina die duodec ima hujus er itultima dies exequia rum

bone memor ie ca rdina lis Andegavens is in eccles ia s . Pr axedi s ,hora xv vel c i rca m issam celebrabitD . cardinali s B eneventanus .

Sabbato, 1 2 novembr is , in ecclesia sancte Praxedi s fuitultimadies exequiarum bone memor ie ca rdinal is Andegavens is . Bmus .

D . car dina l i s B eneventanus eelebr avitm issam publ icam etposteam absolvit, etcum eo RRm i . DD . car dinales vicecancellar ius etU l ixbonens i s epi scopi ac s . C lementis presbyter cardinal is ; assi stebantJanuen 3i s , de Com iti bus , Pa rmensi s , Aler iensis etS .

Anastas ia pr esbyter i ac de Sabell is , diaconus cardinal i s ; etal iaomn ia observats suntmor e consueto ; etproutin pr ima die annotav i

,fam i lia ca rdinali s defuncti ,tam i sta quam pr ima diebus , bene ,

ma le , precedentibus cur sor i bus,ven itde domo defuncti retro

campum Flore in funeb r ibus vestibus , usque ad dielem eccles iam

sancte P raxedis . P r imus fuitabbas magister domus , medius interduos nepotes defuncti , lquos tres serv itores eorum etiam funestisequentes fimb r ia s eorum vestium s imul collectas portabanta l i i fam i l iar es eorum secuti suntb in i etb in i ; sed ,

fin itis m issis ,non sunteo ordine ad dictam domum r ever si ; sed , dim i ssi s extraecc les iam [imbr i is c x vestibus

,qui sque s ine ordine r ever sus est;

a l i is vero septem diebus intra novenam,dicti funesti accepem nt

vestes suas in pa latio juxta ecclesiam s . Praxedi s et, fin ita m issapub l ica , etiam i lles i bi dem dim iserunt.Die mercur i i

,1 6 dicti mens is novembr i s

,fuitsecretnm consi s

tor ium,in que R. P . dom inus Didacus epi scopus Salamantinus

cess iteccles ie B aldinaten s i , que s ine pastor is snlatio erat(quitamen ill ins possess ionem numquam assequi potuit, l icetante x 1xannos per fel ic is recordation i s S ixtum papam qua rtum i lli prefec1us fuer it, r ege etr egina Hispan ie se e i opponentihus que s ic

https://www.forgottenbooks.com/join

[Novemb re 1 49 1 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 433

Postdeosculationem pedum ,ultimus orator , secreta r ius regis ,

deditl iteras regales pr imo orator i , videlicetepi 500po Lomba r iensi ,presentea das Pape ; quas i lle rec ipien s , deosculatus pr ius , pontific itr adidit

, qui illes episcopo Perusino sec reta r io suo deditpubliceibi dem legendas ; tum dicti decem oratores r ecesseruntextrascabello ca rdinalium etibi , quasi inter ultimum dextr is etpr imumpr esbyteros cardina les a s in istr is pupe ascendentes , genuflexerunt,epi scO pus Lomba r iensi s juxta ultimum ca rdinalem a dextr is Pape ,posteum P r ior ,tum abbas s . Anton i i , deinde al i i suo ordine , etposteos quidam ex eorum fam il ia ; quibus sic genuflex is , predictusepi 3 00pus Perusiuus legitlitera s r egias pontific i presentatas , pr imosupr ascr iptionem que er atSS . D . N . summo pontifici deinde

subscr iptionem , que er atr e.r F r an cie Char les, tum data que eratTur on is , die etc . ; deinde capite l itera rum incipiendo , que cr e

dentiales erant. continentes quod r ex m ittebatad Sanetitatem suam

ex urgentissimi s causis predictes decem oratores , etquosdam alios

iu ipsis Iiter i s nominatos qui nondum appl icuer ant; qui bus eteorum singuli s , dummodo epis0 0pus Lomba r iens is unus esset,rex ipse precabatur in eXponendi s plenam l i dem exh iber i

Leotis liter i s , epismpus Lomba r iensis fecitpa rvam orationem ,

i n qua br eviter na r ravitcul lum qui semper fuitin summos pontifices apud reges Fr ancie quos , inter secula res pr inc ipes , pr imatumtenere di cebat;tum gaudium s ign ificavitde fel ic i statuSan ctitatissue , laudavitdi l igentiam ets0 1ertiam episcopi Concordien sis etD .

Anton i i Flores referenda r iorum apostol ice sedis,in Fr anc ia nuper

oratorum, eteorum operam commendavit. Pr epter ea regem multa

a rdua etmagne importantie negotia ipsi s comm i ssa esse Sanetitatisue exponenda quemodo etiam summar ie expl ica re valde prolixum

esset: rogabatproinde tempus alind ei s statui , quo vel coram

Sanetitate sua vel quocunque al is per Sanetitatem suam forsan ad

1 . Instructions à Monsieur l ’

Evesque de Lombez , Abbé de Sa intDenys, à Mons ieur le Grand—Pr ieur d

’

Auvergne, Mons ieur l’

Abbé Sa intAntboine deV iennois , auSeigneur de Faucen , à. M a istre Jean Robot, Char les de Hautbois , B enoistAdam ,

M ichel B iquet, Antboine Detleurs , Jean de Candida , Jean B r iqonnet, Jean Lienans ,tousConsei llers et Gui llaume B ougier , Secréta im duRoy , tenebantce qu

’

ils aurontàbesogner de par icelui Seigneur envers nostre SaintPère le Pape . Voy . à l

'

Append .,

n° 37, ce documentreproduitici a cause de son importance ,

bien qu’

i l a itdéjà étépub lié par Godefroy, Hi st. de Cha r les VI I I , p. 617 , etpa r de Pastoretdans les O r donn a n ces des B oi s de F r a n ce, t. XX, p. 290 .

T . 1 .

434 JO HANN IS B URCHARDI, {N ov em b re 1 49 1 ]

hoc deputato possentad plenum exequi ipsis man data ,agendo

gratia s Sanetitati sue pro honore in eorum introitu ips i s im pen so etse eidem Sanetitati commendando ; ad que omn ia S an ctita s sua

pertinenter br evibus verb is respondit. Tum dictus epi scopus L omba r iensis l iteras , quas ad collegium habebat, vicecan cella r io presentav it, qui successive presentav itNeapolitano, quousque ad

ca rdina lem sancti Georgi i pr imum diaconum perven issent; qui , adverbum v icecancella r i i , eas tradiditpredicto episcopo Perus ino

sec reta r io Pape legendas , qui eas legitpubl ice etpr imo super

ser iptionem ,deinde subsc r iptionem que eratChar les , de i nde

datam Turon is etc . . postea pr inc ipium l iterarum quod er atC arolus r ea: F r ancie etc . Per litteras r ex ipse commendabatca rdi nal ibus oratores pr edictes etsua negotia , eteistam am ice sc r i bebatappellando eos amicos di lectos ac si essentcapellani sui , denotandoeos per vos etnon per patr es vel Dominationes oestr es .

Lectis h is Iiter is non fuitdictum quodcumque a liud verbum , sed

sur rexerunto'

ratores predicti etcameram consistor i i ex ive runt,quos secuti sunta l i i or atores etprelati pelati i qui intus c reat; ets ine mor a i idem oratores Franc ie eo ordine proutvener antetabeisdem prelatis assoc iati ad domam de Fl isco, in qua epi s0 0 pus

Lomba r ien s is hospitatns est, suntr ever s i , hoc solo demplo quod

abbas s . Anton i i continuo inter pr iorem Alver n ia a dextr is etepisc0pnm Concordiensem a sin istr i s medius ibatin dicto loco .

Feria sexta , 1 8 mens is novembr is , feste dedication is bas i l ica rumbeati Petr i etPaul i

,non fuitcapel la . Eadem die posthoram v igesi

mam, per portam V i r ida r i i intravitR. D . Roberta s epi 500pus G hi s

quens is , orator Illus . Jacobi Scotorum r egis , qui a famil ii s SS . D .

nostr i pepe etcardina lium ac orator ibus regum etpr incipum extr aportam receptus est, etusque ad hospitium suum inter PuteumAlbum etpalatium de Fl isce ,

secus more sol ito assoc iatus , cquitav itinter gubernatorem Urb is eta rch iepiscopum Thebanum electumAndegaven sem .

Domin ica,27 novembr is , pr ima domin ica adventus Dom i n i ,

lt. I’ . I) . Johannes archiepisc0pns Ragusinus datar ius eelebr avitmissam solemnem in espelle supredicts , Papa presente dix itquatuor orationes solitas etalia omn ia more consueto .

Fer ia secunda , 28 dicti mensis , in auIa pr ima majore , videl icet

N ovemb r e 1 49 1 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARH. 435

palatuapostolic i , fuitcon sistor ium publ icum in quo R. P . D . Ro

bertus episcopus Glasquen s i s orator Illus . dom in i Jacob i Scotorumregis assoc iatus fuita famil ia cardinal is Ascan i i etorator ibus regi sFr anc ie ab hospitia suousque ad cameram apostol icam ubi expactavi l ; deinde ab eadem camer a ad con s istor ium per a rch iepisco

pum Aralatansem etepisc0pnm Vultar ranen sam ,sequentibus ora

tor ibus r egi s Fran c ia , coram SS . D . nostro . Postdeosculationemsolitam presentavitganuflaxus patentes l iteras regias mandatumsuum continentes , sigill i magn i ragi i appensione mun itas atmanuregis subscr iptas , quas suo tempor e legitepisc0pns Perusiuussec retar ius . Due commissionas fueruntproposita , pr ima per D .

Punlum da Planca pro quodam paupera presbytere Cam inansidiecesi s Spoletaua depredato etincarcerato , l iberatotamen, contrasuos spoliatores quibus juraveratse non vendicare neque absolutionem valle obtinere ; atfidajussoras dederatqui idem juraveruntetse obligaverunttol ias quoties per eosdem r aquirerentur valle

eumdem oratorem ips is r epresenta re postcujus Ii nem iv imus prooratore . Secundam pr 0posuitD . Angelus da Ces is satis mala , cujusmata r iam non intellex i ; episc0pns Glasquens is sub cappa sua ha

buitvestem databi cramesino ,quod inhonestissimum fuit; av i savi

pr 0pterea ipsum ne deinceps cum ea in pnbl ieum ven i retalia

omn ia acta suntmora sol ito .

Fer ia qua rta , ultima mens is novembr i s , SS . D . N . ven itad basil icam sancti Petr i ubi in capella sanctorum Andree etG regor i i audivitm issam solemnem ,

quam ibidem pontifical iter eeleb ravitR.

P . D . Petrus Paulus episcopus sancte Agatha . Capella pa r ata fuit,etaluomnes in as. sederuntproutsuper ius i n al ia feste ejusdemsancti . Dieta estuna tantum oratio ,

videlicetda fasto Domin i ;

etSS . D . N . in soho suo sedans viditcaputsan cti Andreapubl ica ostensum ,

cum non passatpropter doloremtibie commodeganuflactar a .

In pr ima dom in iea adventus , SS . D . N . receptis in camer a papa

ga ll i paramenti s , pr ior e Alvern ia una ex orator ibus regi s Franciaasserente Illus . D . Jacobum

,ex marchion ibus B adan s ibus , Sa ran i s .

dominorum imper ator is atregi s Romanorum orator em ,ejusdem

registantum etnon imperator is e rster em essa , pr 0pterea ipsumpr iorem pr ecedere non deberc , cum id Sanetitati sua retul issam ,

https://www.forgottenbooks.com/join

Décemhre 1 49 1 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 437

Far ia tertia , 6 decembr is , fasto s . N icola i , R. in Chr isto P . D .

Par is episc0pns Aux imanensi s eelebr av itm issam solemnem in

ecclesia s . N icola i in carcere Tull iano ,cui inter fueruntduodec im

cardinales , v idel icetv icecan cella r ius , s . Petr i ad Vincula,S . M ar ia

in Porticu,s . Angel i , episcopi , s . Clementis , Januan si s , B eneven

tanus,Aler iensi s , s . Anastas ia , presbyter i , Senen sis , da Columna et

de Sabell is (qui ultimnm locum occupabat, cum essetsui ca rdinaletus ecclesia) diacon i . Dieta estunatantum or atio atC r edo etnullada adventu commemoratio habita ,

cum al ia m issa de Adoenta ineadem ecclesia di ete assent. In fine , ma patente , ca rdinales concessaruntindulgentiam centum dierum cuil ibet, quam pronunciavisub h is verb is RRmi . in Chr i sto patres etDD . Domin i ca rdi

nales hic presentes, v idel icetqui l ibeteorum ,datetconceditem

n iba s hi c pr esentibus centum dies indulgentia in forma Ecclesiaconsueta orata Deum pro fel ic i statuEccles ia romane . Al ia ob

servata suntmore sol ito . Cardinales sederuntin parte Ecclesia incomuevangeli i , pr elati in al ia parte i ll i opposite v idel icetin comuepistole . Celabrans seditfac ie ad populum ver sa in comu sub

tr ibun a . Cantor es capelle nostre buie m issa interfueruntmoresolito canentes .

Dom in ica tertia adventus , 1 1 decembr i s , Bmus . D . cardinali s s .

Clementis eelebravitm issam solemnem in capella predicts ,Papa

presente . Sermonem fec itpr ior ordin is s . Augustin i er am itarum .

Dom in ica quarta adventus , 1 8 decembr i s , R. D . frater epi 3 00pusVulter ranus eelebr av itm issam solemnem in capel la pr edicts , Papapr esente ; sermonem fec itprocurator ordin is carmel itarum sine

honor e . Antequam SS . D . N . ex i r etcamer am par amenti , inter rogavi Sanetitatem suam quem or dinem velletin decantatione lectionum matutinalium noctis fastiv itatis Salvator i s nostr i prox ima future , Sanetitate sua matutin is inter essante , observa r i , atr espondit

dans son Journal , da donner la duchessa le titre da r ein e des Roma in s ; etdans laTable des matières ,

ce fa itestindiqué sous cette qualification odieuse adulter iwnn ota bi leReg is Fr a n c ia:. Le somma i re marginal porte De n ov itati bus aduher i i RegisF r a n ci a e . (Da B requigny , env . cité, pag .

S ansovino écr it. 1 l’année 1 485 , dans sa Cr on olog i a del mondo ( in Venetia , 1 580 .

ia Ca rlo VIII re di Franc ia rapisce Anna duchessa di B ertagna sposata Mas

s imiliano fig . dell’

Imp. e la prende per moglie Voy . sur ce mer inga Dam , H i s

toi r e de B r etagne, 1 . III, p. 1 76 ; Le Roux da Liney , H i st. d’

Ann e de B r etagn e, 1 . I ,cbap . 1 at2 ; da Cher rier , Hist. da Cha r les VI I I , 1 . I . ch . v , etc .

,etc .

438 JO HANN IS B URCHARDI , [Déeemb r o 1 49 1 ]

Sanctitas sua i llum ordinem obser var i valle ,si interesset, qui su

per ior ibus ann is pontificatus suitempore fuitobservatus quod i n

m issa predicta s ingul is juxta ordinem eamdem lectionam legar e

debentibus intimav i , v idel icetJohann i da Viterbio decano acolyterum , magistre da U ba ldis auditor i ca rdinal is s . Anastas ia ,

G . B londe

atJohann i Gar oua c ler ic is camere,B . subdiacono

, Senen s i at3 .

Georgi i cardina l ibus Papa a ss i stentibus .

Sabbato,24 decembr is , v igi l ia nativ itati s D . N . JesuChr isti , SS .

D . N . pa ratus in camer a papaga lli more sol ito ,ven itad bas il icam

s . Petr i , ca rdinal ibus cum eorum cappis precedentibus atpr elati setiam in cappis ipsum sequentibus , ub i , donec sta rat, vesper e papales solemnes diete sunt. RR. DD . Senensi s secundam

,vicecancel la

r ius ass istentestertiam ,Rechanaten s is quartam at3 . Georgi i anti

phonem quintam incoha runt, al ias pontifex mora sol ito . Dadi da

mandato Sanctitatis sua in eisdem vesper is locum Illus . LantgravioB essie qui , luna 1 9 hujus , Romam ven iti n plano sol i i supra D .

Fran c iscum C ibo fi lium ad dexteram Pape atSora ducam in

aodem plano ad si n istram Pape da spec ia li commissione Sanctitati ssua al ia omn ia obser vata suntmor a solito .

Fin itis vesper is , av isavi Rmum . D . ca rdinalem Al er ien sem SS .

D . nostrum nocte futura admatutinas non vanturum pr 0pterea ,or

dinera l capellanos novem qui pro matutin is etpr ima missa s i b i assisterentetmore solito ser virentipseque nonam lectionam atban adictionem etalia per eum dicanda pr ovider et.O btinui l icentiam hodie a SS . D . nostro non ven iendi ad matuti

nas nocte futura sed in domo parmanendi utc ras mana , Dao vo

lente , possamtr es m issas celebra re .

In nocte sequenti , c i rca horam matutina rum octavam etnonam :

val c i rca ,incepte suntmatutine in capella major e pelati i supra dicti

Papa absente , RRm is . DD . B eneventano,s . Anastasia

, Senensi , s .

Georgi i , Columna a l Ascan io Ca rdinal ibus presentibus offic ium fa

c itRmus . D . ca rdina lis Aler iens is in cappa sua i n faldistor io propealta re sedan s mora sol ito

, qui , incapto tertio nocturno, accepitsandal ia dicens Quam di lecta , etc .

, dix itnonam lectionam ad quamcardinali s B eneventanus a i benedixit; i ncapto per eum Te Deum

laudamus,accepitomn ia paramanta pontifical ia pro m issa et, cum

Te D eum fin itum esset, omn ibus paramentis usque ad planetam

[Déeembro 1 492] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 439

inclus iva paratus er at, in qua dix itorationem a l mal e ,quia dabchet

loco planeta pluviale pro oratione per eum d icanda hujusmodi recepissa . O mn ia al ia more solito suntobservata , D . Aldello soc io meo

referente , qui interfuit. Secundam m issam eelebr avitabbas s . Se

bastian i sacr i sta .

Domin ica , 25 dicti mens is decembr is , SS . D . N . par atus ex

mor e solito,da camer a papagall i pr oeess iona liter , r egnum sive

tiar am sub ba ldach ino haben s in capite ,ven itad basi li cam

supr adi ctam ,m i ssam solemnem eelebr aturus . Pr imum baculum

baldachin i portavitlantgr avius B ess ie ,a lind dux Sor e , a l ia al i i

mor e sol ito .

Bmus . D . cardinal is Aler iensi s ad basi l icam pr edictam ven iendo

dix itm ihi duc i Sor e i njur iam fi er i pro eo quod lantgr avius ipsumpr ecederet, cum dux dign ior assetlantgr av io ; r espondi ipsum

ducam titular em esse etquas i in patr ia sua,lantgr av ium vero

pr inc ipem forensam , atquod SS . D . N . ita fier i mandavi sset.Repl icavitcardina l is Sanetitatem suam super hoc forte non fuisse

bene informatam etquod maum essetoffi c ium Sanetitatem suam

in hujusmodi di ligenter informar e, deinde exequi qua mandaret.Pr imam aquam deditor ator duc i s M ediolan i , secundam or atorVenetiarum ,tertiam dar e debuitFr anc iscus Cibo fi l ius Papa quia ,

D . Aldello soc io meo si c placenta ,ad hoc per nos fuer atnom i

natus , sed ipse Fr anc iscus r ecusav it; sic ejus loco deditmar chioF ina l i s ; quartam deditlantgrav ius B essie supr adictus . V icecan

cellar ius fuita ss isten s ; Senens i s dix itevangelium ; fil ius com iti sPitihan i subdiaconus epi stolam ; qui etiam imposuitchi rotecamin sin istr a manu pontific is , cum par amenta acc iperet. Epi sc0pusPerus inus secr etar ius Papa dix itevangel ium grecum etD . Lau

r entius etiam secr eta r ius dix itepi stolam gr ecam .

F in ita m issa,Papa deditbenedictionem antequam dicer et

P laccat, v icecancellar io sic ordi riante etmal e , qui voluntatem

meam etr omane E cclesia obser var e noluit; tamen vic i, pr o eo

quod i n l ibro m issali, per obitum quondam cardinal i s Andega

ven si s espelle nostre per dictum D . N . donato , ex quo Ponti fexmi ssam dixer at, sic r eper i annotatum . Data benedictione etindulgenti is plenar i i s per Rmum . D . car dinalem Senen sem (vi cecan

cellar io i d facer e nolente) publ icati s , sancti ssimus D . N . tune

https://www.forgottenbooks.com/join

[Janv ier 1 492] RERUM URB ANARUM CO MMENTARII . 441

eelebravitBmus . D . ca rdinalis Rechanatensis , Papa presente .

Sermonem fec itD . Domin icus C r ispus Pistor iens is scutifer Bm i .D . ca rdinal i s Aler iensi s cum magno honore . Iterum dum a cantor ibus Etin ter r a decantaretur , da mandato SS . D . nostr i ded ilocum inter assistentes prelatos Sanctitati s sua R. in Chr i sto patr iFi lia a liter Fi l iasio , a rch iepisc0po Ravenaten s i . Al ia , utmar i s est,observeta fuera .

Fer ia secunda , 2 mensis januaru, Illus . dominus Gui llelmus lantgr avins B essie recessitax Urbe

,ad patr iam suam rediturus in

nomine Domin i .

Far ia qui nta , 5 januarn , v igi lia epiphanie Domin i , fueruntvespere papales solemnes in capella prediate , SS . D . nostro presente ,

offic ium mor a sol ito faciente .

Far ia sexta sequente , 6 januarn fasto Epiphan ic , SS . D . N .

indutus am ictu, alba , c ingule etstola ex perl is supra eapuei num

album contra voluntatem meam cum deberetesse eapueinum

rubeam quia sabbato senete usque ad sahbatum in albistantuminclusive Papa capucine albo uti consuevit, precedente cruce etcardi nal ibus , in sidens sella , ad basilicam Later anensam duobus

equi s portatus est, omnibus ali is suo ord ine incedentibus . Antefor es ecclesia descenditex sede prediate etseditin al iam in qua

ad ecclesiam portatus est; quam eo intraute , Rmus . D . cardinal is

s . Petr i ad Vincula ejusdem basi lica a rchipresbyter por rex iteicrucem da altar i majore per unum ex fratr ibus ejusdem bas i lica

s i b i apportatam osculandam quam Papa oseulatus est, cantor ibusejusdem basil ica inter im Te Deum laudamus cautantibus

, etcanon ici s etbenefic iati s bas i lica pr edicte proeessionaliter usque ad

alta remajus incedentibus,ub i Papa ganutlectens oravit. Tum , depo

sitis stola etcapucine accepital iam stolam atpluviale , fac itconfessionem cum eelebraturo tum ascenditsolium , accepitca rdinalesad reverentiam etal ia omn ia observeta suntmora sol ito. Altare etsolium ac chorus prelatorum etca rdinahum pa r atum fuit, proutsuper ius in feste 3 . Johann is evangel i sta MCCCCLXXXV II notatumast, pancis his additi s . O r ator es prelati sederuntin choro in banco

hum il ior itr ansversal i juxta cancellum postfinem banch i diacono

rum cardinal ium . Pr elatis par ata fueruntscamma longa sex , videl icetduo inter cancellum chor i Pape etalta r e majus ad sin istram

41 2 JO HANNIS sr acnmm, [Janv ier m z ]

intrantis dictum chorum proutal ias pro omn ibus ibi dem pa rataerant, etal ia quatuor ab alta r i majore extra i ll ins cancellum in

comuevangel ii recta l inea ver sus portam ibidem sedtotum pla numalta r is usque ad pr imum gradum in eccles ia descendentem l igua i s

fol i is mun itis a l ornatis c lausum e ratetab altar i eadem usque ad

chorum Papa pann i v i r ides strati atpa rtotum chorum Papa ,in quo

sederuntsubdiacon i , auditores , cler ic i camere ,acolyth i , cub icu

ler i i , advocati , secreta r i i , procuratores ordi num . Ad sol ium Pape

steteruntdux Sor a , Fr anci scus C ibo filius Pape , senator etalunobi les more sol ito . M issam cantav itB mus . epi sc0pns Prenesti nusca rdinali s s . Angel i etfuitsua pr ima m issa in cantu qua fin ita

,

publicavitplena r ias indulgentias per Papam per pr im itias‘suas

hujusmodi populo concassas . Sermonem facere debuitprocur ato rordinis ser vorum beate M ar ie v irgin is ; sed non fec itex mandatoPapa quiata rda hor a er at. Cantor es steteruntsupr a voltam ‘

s ive

tr i bunam pr 0pa organum ex i stentem ,data benedictioneper Papam

atindulgenti is publi catis . Celabran s etm in istr i sui deposueruntsacras vestes ex bruchato aur eo c rames ino r ichi ssime contextes etconfectas quas omnes cum am ictis

,a lb i s

,stel is

,man ipul is , n ib ile

dempto , cler ic i cum pr imatis capelle nostr e posueruntsupr a altar eutsuper gradum ante i llud que omn ia obtul itSS . ponti fex etdonòavitetdim isitbas ili ce pr edicte ; deinde facta iterum or ationeante altar e atdimi ssi s i bidem pluviali atstola , accepitcapucc inumalbum etdasuper stolam ax per l is , etad palatium apud s . Patrumrever sus estper viam ver sus s . Johannem etPaulum

,s . Gr egor ium ,

S . Mar ia in Portion, stratem Judeorum etcampum Flor a extr a por

tam castr i s . Angel i , hoc estinter castrum etpalatium ,Papa dedit

l icentiam cardinal ibus . Vener atautem Papa per viam da M ax im i s,

s . M ar cum ,s . Adr ianum ,

Col iseum ad s in istr am dim ittan s, per v iam

ubi papissa imago collocata est, ad basi licam portandus ad quam

per portam pr 0pa alta re majus introi vitpallium alta r i s (eti am er atda bruchato) , quod simi liter pontifex eidem eccles ia donavit.Fer ia sexta , 27 men sis januar i i , in secr eto con s istor io

, publ icataetconclusa fuitpax inter sanhti ss imum dom inum nostrum papametIllus . Fardinandum regem Neapol itanum .

Far ia quinta , 2 mensis februar i i , feste pur ification i s beata M a r iavi rgin is , SS . D . N . par atus more sol ito ven itad capellam majo

[Fév r ier 1 492] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 43

rem,ubi benedix itcandelas a populo hinc inde tantas ; tum distr i

buitmor e sol ito . Candalas magnas Sanctitatis sua tenueruntD .

F ranc iscus C ibo fil ius suus a dextr is atAlphon sus da Car retoma r ch io F inal is

, qui fi liam dom ine Theodor ine fil ia Papa habetin uxorem s in i str is Aquam postdistr ibutionem deditduxSore

,Papa pr oeess ional iter capellam magnum exeunte ; in medio

aula magna ganutlex i fueruntdecem c ives Asculan i, quorum

quidam m i l ites etdoctores , omnes nudi , detectis capitibus , etdisca lc iati , da cam is i is tantum postumbi1icum cinetus habentesetbaculos s ive v i rgas singulas s inga l i in man ibus ac cingulos ad

colla ; qui estate pr ater ita contra SS . D . N . rebellarunt,ven iam

del ictorum snorum etpena rum atcensuraram in utroque forousque in i llum diem ,

uno eorum pro omn ibus loquente , patentes ;quo facto , pen itentiar i i s m inor ibus basi lica sancti Petr i c i rcumstantibus , eorum deeanus peti itD . N . , an Sanctitas sua velleteosabsolver a ,

auteorum absolutionem comm ittere ; cui Sanctitas suaabsolutionem hujusmodi comm is it, atpropan itentia eistr iduar iumjejun ium ,

non in pane a l aqua , sad communetr ium continuatorumdierum jejun ium per dictes decem , etdictum populum utr iusquesexus c ivitatisAsculane observandum injungerat, proutfactum est,quoad absolutionem etpr imam mentionem , ca rdinalibus etal i i somn ibus i bidem presentibus . Tum pontifex ven itad locum solitum ,

populo candelas proj ic ien s ; redi itdeinde ad m issam ad dictamcapellam majorem quam eelebravitBmus . cardinal is Parmensi s

,

cui Papa unam tantum candelem dedit; al ia omn ia servata suntmore sol ito . Antequam D . noster camer am papaga ll i ex i ret, D .

B erna rdo B r andeburgh decano Moguntino etJohanna Hesborumpreposito ecclesia sancti Andree Colon iens i

,a rch iepisc0porum

orator ibus super precedentia contendentibus , Sanctitas sua com

m isitm ihi utdictis D . orator ibus injungerem , utval concordarentl item autambo non intrarantcapellam ; quod ipsis in dietacamera s ign ificavi . Ipsi n ih ilominus veneruntad capellam insimul ,ibidem pro loco contendentes quod ego videns , da mandato SS . D .

li lium D. Theodor ine filia Tel estletexte dumss . Chigi (L . 1 , 1 0 ,10 1. qui estreproduitdans tous les autres mss . sauf lemss . 552 1

,t. 1 1 1 , fel. 1 67 ,

où on lit £i lium D . M a rti ne filia Pape ma is c'

estla una faute de captate. Voy .

plus haut, pag . 322 , note 1 .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Fév rier m a] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 445

judice , etindulgentias quas SS . D . N . concessitplena r i as ascen

ditpulpitum atpostultimum gradum capelle sub tr ibuna a ltar is addexteram intranti s sibi para lum etfecitsermonem , non tamenexpectatum quod astimatum estpropter tempor is ad componen

dum brevitatem avan iase. Fin ito sermone cantores inceperuntetprosecuti sunthymnum Te Deum laudamus deinde Papa dixitP ater noster alta voce quod sec reta implevit, deinde Etne nos , etc .

cum al i is versicuhs proutsupra etiam fuitobservatum , eamdem

o‘

rationem ibidem pos itam subjungens ; qua dieta , subjunx itS itnomen Domin i

,etc .

, ac populo solemniter benedix it. Quo facto ,

predictus D . Petrus qui usquetune in pulpito cum cappa sua more

capello expectaveratpronunc iaviti ndulgentias plenar ias populocum debita devotione interessanti concessas tum ponti fex ,

dim isso pluvial i etm itra , capuc io al bo resumpto , per pa r ionem ad

palatium astrever sus . Ultra pontem juxta castrum s . Angeli deditlicentiam ca rdinal ibus domos revertendi . Venerataulam ad dictamecclesiam per viam rectam ver sus Tur r im Sangui neam , etin a rea

domus Rechanatens is di vertitrecta v ia ad eccles iam hospital is predictam que parata fuithoc ordine sedes Papa cum soho in com a

evangel i i locata fuitcum sedibus bassis ad sin istram pro assistantibus

, ad dexteram vero, sedes pro episcopia etpresbyter ia cardinal ibus , in apposito pro diacon is cardinal ibus . U na banchehumilier

juxta baucum presbyterorum in tran sver sum pro orator ibus la ic is .

Infer ius autem in pl ano ecclesia gradibus capello predicte usquead secundam columnam ad medium tertia pa rate fuerunthinc atindetr iplic ia scamma pro prelatis eti lla ci rca columnas pos ita actran sversa l iguis a retro confixa etin altum r aparata fueruntnepopulus r idere possetin prelatos , atab illis c i rca columnas duo

scamma transver sa in capite bebautes , ad insta r porte custodi am,

pro ex ituetintroito Pape , ca rdinal ium etpr elatorum . Subdiaeoni ,

auditores , cler ic i camere , acolythi , eubieula r i i , etc . ,sederuntin

terr a in capella pann i s vi ridibus coeperte . M issam eelebr avitar chiepiscopus Arelatensis da Spi r ito sancto cum una oratione tantumabsque al ique .

G ratia predicte suntomn ipotenti Deo r eddite pro victor ia con

tr a infideles obtenta ; veneruntenim nove nuper , videhcatquod rexHispania habuaratvictor iam contra c ivitatem G ranate , at2 janua

446 JO HANN IS B URCHARDI, [Févr ier 1 4921

ru predicti gentes sua i ntrom isse fuissentad rec ipiendum omn ia

arma ab infidalibus etcastrum pro r age ipso pa randum , etquodrex ipse cum regina , castrum ipsum die 7 ejusdem men sis fel ic iterintrassent Fuitpr idem per bannum omn ibus mandatum quodomnes strata pro die predicta munda rentur , eta sero extreme usque per hodier nam diem magna campana Capitol i i sepius etiter atis vic ibus pulsa retur , quemadmodum in ann i ver sa r io assumption is etcoronationis Pape fier i consuev it, etin sero utr iusque dic imulti ignes per U rbem facti , sim il iter in palatio apostolico etcastrosancti Angel i ; item ordinatum quod omn is clerus etomnes rehgion is i n basil ica sancti Petr i se congregarentetc ir ca hor am dec imamquartum diete domin iea , pr 0 cassion ahter ab eadem basil ica usque

1 . La pr ise da G renada , qui autun résultatimmense pour l’

avenir de l’

Espagne, futannoncée le jour meme au doge de Ven ise par la m i Ferdinand, dans la lettre sui

vantaAl S er e ni ss imo Doge d i Venetia .

Seren iss imo Doge, etmolto amato compare etamico, Noi i l Re di Castiglia, di Leon ,

d’

Aragon , di S ici lia , di Granata , etc .

V i mandiamo molto a sa luta re. come quel lo che molto amiamo, etestimiamo etperche vog liamo, che Dio v i desse tanta v ita , sa lute ethonore , quanto voi medes imo

desiderate ; v i facc iamo sapere, che è piac iuto a nostro S ignore Idd io di da rc i compiutav ittor ia del Re, etde mor i del Regno di G ranata etde n imic i della nostra fede catholica , etche dopo molto moltitravagli , spese , morti . etspa rgimento di sangue da nostr isudditi , etnatura li begg i due di di Genna io di questo presente anno del 92

,c i è stata

consegnata la c ittà di G ranata , la Alhambra , etcon le a ltre for z e del contado etg lialtr i ca stelli , che ci restavano per acquisto di questo regno. etletegn iamo tutto innostro potere . etbalia ; la qua le ess i tenevano etpossedevano piu seicento ottantaann i , habb iamo deliberato d i fa rvelo sapere , per i l piacere che d i c iò bevete come Catholìco per esser con servigio d i Dio nostro S ignore, etin assa ltamento della nostra fedecatholica . Etcosi , sereniss . Doge nostro molto caro. etamato compar e, pr eghero Dio

nostro S ignore , che v’

hab ia d’

ogni tempo in sua spec ia l guardia etrecommendations .

Della C ittà di Granata . Adue di di Genna io . MCCCCXCII.

IL RE m CAST IG LIA,etc .

(L etter e d i Pr i n cip i ( egua l i s i scr i von o da P r i n cipi o‘

a P r in c ip i , o r ag iona no

d i P r i n cipi . In Venetia , 3 vol in 1 562-77 ,tome 1 1,to] .L

’

autrec Grenada du roi etde la reine d’

Espagne se trouve relatée, avec toutesles c i rconstnnces qui s

'

y rattachent, dans la cnr ieusa lettre da B er na rdino delRoi (Letter e d i P r in c ip i , etc t. Il , foi . etreproduite à l

’

Appendice, n° 38 Voy . Luc ius

MAamsus , De Rebus h i sp . , liv . XX,dans Rina ldi . t. XXX, p. 1 77 no 1

, etsurtoutP ierre M an ly r d

'

Anghiera Opus Ep i stola r um P etr i M a rty r i s Ang ler i i M ed i ola

men s i s , in—fol. CID IO CLXX . (E z ev i r ) , lib . V . Epist. 92 , sur la pr ise da G renada , etles lettres précédentes (26 à 9 1 ) sur la campagna de Ferd inand contre les Maures .

Pier re M artyr avaitpr is du ser v ice dans I’

armée roya le ; auss i sa cor respondance,écr ite sur letheatre des événements , est-elle des plus pi écieuses etdes plus intéressautes .

[M ar s 1 492] RERUM URBANARUM CO MM ENTARII . 447

ad ecclesiam pred ictam ven i rent, v icar io U rbis processionem ipsumin pontifical i habitu sequente . Postprandium v icecancella r ius in

terhei fec it,in cur ia sua ante domum suam ,

in v ia publ ica ,quam

magnistr ab ibus undique elausit,quinquetauros

, qui pluros homi

nes leseruntatocc idaruntantequam ipsi intar imerantur . Episcopi

Pacen sis etAstor ieensns , oratores regis etregine Hispan ia rum , pa

ra r i feceruntetconstrui postmedium Agon ia , ettrabibus ettabulis castrum unum em inens cum tur r i , cui nomen dederuntG r anata

, ata r etro posteccles iam hospital is preta rea al iam tur r imsimil iter ex tabul is , representa ra volentes expugnationem atv ietor iam contra G r anatam habitam etpr imis G ranatam intr antibuscerta dona pa rarunt; qui quidem jocus dom in iea 1 2 simil iter fier i

dabchet, sed propter pluv iam fuitea die preterm issus . Facts igituromn ia in domin iea 1 9 ajusdem men s is .

In mane ejusdem dic i 1 9 predictus episcO pus Pacensis eelebravitm issam publ icam solemn iter in eadem ecclesia , etdeinde facts estper n ationem eamdem solemn i s processio ; deinde postprandiumludos supradictos , etibidem in Agone quatuor taur i mua lati , a quibus

,uno equo dempto, nemo [asus fuit. Plures etiam prelati His

pane nation is diebus diver s is successive taur os dona runtpubl icaocc idendos etquidam ex ei stota dia una panem atv inum in pla

tea omn ibus volentibus fec itm in istra r i . Bmus . D . ca rdina lis sanctiGeorgi i deditquoddam pall ium siva brav ium etgaleam argentaampr o hasta ludentibus in Agone , c i r c iter valer is ducatorum dueen

tum , pro quibus multis diebus fuiti n agone hasta lusum , attandemvener is 2 marti i cuidam M ascoletto contestabi l i guber nator is Urb isadjudicata , Columnen sibus pr0pterea multum conquer entibus . Fes

tum in Agone eta lia consueta romana fueruntmagn ifica peracto. acdiver sa brav ia pro sen ibus

, juvan ibus , puer i s , Judeia atasini s acbuti 'al is

,ad insta r ann i super ior is donata .

Fer ia qua rta c inerum , 7 marti i , SS . D . noster ven itad capellammajorem, benedix itc ineres etrecepti s ill is a ca rdinale s . Petr i adVincula eeleb raturo ,

deditpr imo eidem eelebraturo , de inde a li is

ca rdinal ibus,tum ceter is more sol ito . Comes Pitihan i , qui estcapi

taneus Eccles ia , etdux Sore accepem ntc inerespostomnes pa ratosetiam postpr ima r ios . F in ita da l ioua , idem comes capitaneus deditaquam man ibus , pr ior e pr esbyterorum ca rdinal ium adjuvante . Car

https://www.forgottenbooks.com/join

(M a rs 1 492] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 449

eelebr av itm issam in capalla supr edicta ,Papa absente , etfuitsua

pr ima m issa in cantu,in qua omn ia obser vata suntmore solito .

Sermonem fec itprocurator ordinis predicatorum .

Fer ia secunda , 1 2 ma rti l , fasto s . G regor i i pape , .ss . O . N ., pa

ratus more sol ito etcapuc ino albo sub stola ,ven itadmonaster ium

s . G regor i i , c ruce etca rdinal ibus precedentibus , ubi audivitm issam bassam quam celebrav itabbas dicti monastern . Dixittr esorationes pr imam , da fasto ; secundam , da far ia ; tertiam , pro

Papa , qui a pr inc ipio missa usque ad finam , etiam dum evangel ium

dieeretur , in faldistor io i n corno evangel i i s i b i pa ratomensitgenutlexus etretro eum due diacon i assistentes etad ajua sin istram al i i

diacon i ca rdinales . V icecancella r ius portavitmissa lem l ibrum pontifici postevangel ium osculandum sim il iter etpacem , quam ago ,

deinde e man ibus suis recipiens , dedi sib i pr imo , deinde Recha

natens i, tum Senensi etde Sabell is cardi nal ibus etpatr i a r che

Aquilanen s ipr imoassistenti deinde eam soper altare reposui etal iaomn ia obser vato. suntproutsuper ius eadem die ann i . annotatum .

Fin ita m issa predicto atbenedictione per pontificem in cantudata , per ecclesiam sanctorum Johann is etPaul i etbas ilicam Lateranensem ven itpontifex ad eccles iam sancte cruc is in B ierusalem ,

in qua super ior ibus diebus , cum ecclesia ipsa restaur a ratur perRmum . D . Toletanum ejusdemtitul i cardinalem atperpulchre ornaretur , reparta estin sommita le ejusdem a rcus supra chorum ,

in

quadam capsalla plumbea latere coeperta , cedula c i rcuml igata ettr ibus s igilli s, ejusdem tamen impression is , s igillata ,

in quibussigill is sc r ipta erantverba Ger ar dus Ca rdina l is san cte crucis , etinmedio imago quedam medi e figur a cum capello ,

in forma rotonda ,

magn itudin i s aliquantulum major is ( 1 ) ca rl inorum felic is recor

dation is Paul i papa secundi . In latere vero dielom capsam coope

r iente ,a pa rte que ab intus pos ita fuerat, sculpta eranthac verba

titulus crucis . In capsa varo predicte posita eratquodamtabulaantiquissima , semicensumpta , l ignea , longitudin is un ius palmi etgrossa plusquam duorum digitorum in quatabula sculpte arantordine retrogrado ,

Judaorum more , l itera habr a ice , grace etlatina : J esus N a z ar ena s residuum titul i ajua , v idel icetRex Ju

l . Al iqua ntulum maj or i s . Le resta da la phrase manque dans Rina ldi , p. 1 84 .

'

r . 1 . 29

450 JO BANN IS B URCHARDl , [l a r s un ;

deorum defic iebat, ettabula ipsa ab uno capite ostendebatsc r iptur am etquod sem idivi sa fuisset; ex istimabatur pr0pterea in alia

parte ejusdem tabula defic iente ,r esiduum l iterarum hujusmodi

sculptum fuisse . Scr ipture l itera rum hujusmodi fuitsatis concavaetsatis bon is char acter ibus facta , ad quorum characterum insta rfec i infrescr ipta ( 1 ) quam tabulam SS . D . N . ed manus rec ipiens

undique c i r cumspax it, ma a l iam v idente attangente , ca rdin ali busc ircumstantibus etsim i liter v identibus . Deinde per Lateranum ,

Cohseum ,M a rfor eum ,

s . M ar cum ,da M ax imi s , cu pum Flora

ed palatium sancti Petr i redi itet, transito ponte ca str i sanctiAngel i , ca rdinal ibus l icentiam dedit.Forme vero l iterarum super ius des ignata rum sunthacDom in ica s ecunda quedragesime que fuit1 8 mensis marti i , B .

in Chr isto P . D . Johannes Petrus episcopus U rbinatensi s , SS . D .

N . pepe secretar ius , eelebravitm issam in capel la supredicta ,

Papa absente , etfuitajos pr ima m issa in cantu, in qua omn ia

mor e sol ito suntobser veta . Sermonem fec itprocurator ordin is

m inorum .

Cum noper da adventu B m i . D . ca rdinal is da Medic is , dec imam

octavum atetia sua annum agentis , ad U rbem ager etur , SS . D . N .

comm is itm ihi ut, in die quo ad conventum beate M ar ie de Populoventurus esset, Dominationem suam accederam etde s inguli s ,

cum novus essetjuven i s eum in struarem,etiam reverentias

1 . Ad quorum characterorum instar fec i infresc r ipta . Manque dans Rinaldi , p. 1 84 .

2 . La forma da ces lettres estcertainementfigurée dans lemss . or iginal de B urchard .

Infessura mentionne cette découverte avec des detai ls que Burchard a negligé da

notar . Voy . Murat. , Her . Ita l . Scr ipt. , t. l l l , p . 1 1,col . 1 238 ( le d

'

Ecca rd,t. II, col. 2003 , estfautif etinintelligible a cetendroit) , etO nuphr ius Panvinius , Dep r aec ipui s U r bis Romea S an cti or i busque B as i l i ci s , etc . , page 2 17 .

3 . G iovann i de'

M edic i éta itle second fils da Laurent. Il nequità Florence le1 1 décembre 1 475 . A septans , i l reoutla tonsura etfutdéc laré capable d

’

obten i runa promotion ecclésiastique . Sur la demande faite par son pera au roi Louis XI,celui-c i promitaujeune G iovann i la premier béuéfice vacant. L ’

annéo suivante , en 1 483 ,

fidèla a se pa role, la roi le nomma abbé da Fonte Dolce. B ientòtaprès , S ixte IV luidonna l

’

investitura du r iche monastère da Pass ignano ets’

etl ’

orqa , comme le remarque

justemantRoscoe (The l ife a nd Pontificato of L eothetenth . ,I, p. partes fi veur a

qu’

i l répanditsur les Mèdicis, da leur fa ire oublier le souven ir de son ancienne hostilité. Laurentsouha ite pour son tits , comblé da dignités ecclésiastiques ( voyez —euI

’

énu

mération dans Roscoe d‘

après Fabron i ) , le chapeau da cardinal .

Sixte IV éta itmort, le nouveau Pape InnocentVIII éta ittoutdévoué aux Médicis

auxquels i l vena itda s’

a llier per le mar iage de son fi ls avec la bella M adeleine, una des

filles da Laurent. G iovanni n '

attenditpas longtemps. En 1 488 , agé seulementda

[M ar s 1 492 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 45 1

per eum fac iendas sibi estendendo etomnia s ib i na r rando que

introitum suum concer nerentec per eum fac ienda ac di canda

essent; quod atfeci . Rogavi etiam Sanctitatom suam utdigner eturmanda re in adventudicti ca rdinalis deb ites ceremon ies obser va r i ,vi delic

'

etquod nullus ca rdinal ium ea die , qua ad dictum conventumventurus esset, s ibi obv iam ven i retvel fam i liam m itteret, sed omnesin mane , com consistor ium essetintroiturus , ipsum pr imum visi

tarantetessocia rentordina solito .

Placuitigitur Sanetitati sua maum propositum etmihi commisitquod i llud cardinal ibus pr0ponerem , ax offic io meo non ex man

dato suo ; quod etfeci a liquibustantum ,v idel icatv icacancellar io ,

B eneventano, s . Anastasia , Senensi , camer ar io ,Ur sino etAscan io ;

quibus omn ibus placuitmea sententia ; vicecancellar io addentaal ias in advento bone memor ie cardinalis da Faxd idem fuisse intereos statutum etordinatum attune etiam obser vatum ; habi l is pr 0pterea per me duobus al i is soc i is pro hac r e , h inc atinde per suasumid estad el ios cardinales , pluribus v ic ibus equitando non mo

dioi s labor ibua,cum al ias ca rdina l is da Ur sin istamquam affin is et

Ascan ius tamquam singular i s am icus omn ino interesse diete dieadventos sui 8 . M a r ia da P0pulo ets ibi obv iam ven i re ordinassent;obtinui tandem omn ium pr edictorum consansum ,

quod nullus a i

obv iam i retpr ima die pr edicte , quod etiam fuitper eos laudahi litarob servatum . Utetiam hujus cardinal i s , cujus nomen eratJoannesLeur enti i da Medi c i s c iv i s Florantin i fil ius secundogen itus , al iquidhabeatur

,ejus creationam da qua , cum sec reta fuer itdin ,

n ih il

dix i , breviter racitebo .

Is,die inne , 9 marti i , anno nativ itateDomin i MCCCCXXCV IIII ,

quia in decimo quinto atetia sua anno eonstitutus eratcum quinqueal i is ca rdinal ibustune publ icatis in cardinalem assumptus etareatusfuit

,cum prohibitionetamen expresso ne intra tr iennium ex tune

quinz e ans , grace aux démarches incessantes de son père, Giovanni futélevé la

dignité da ca rdinal , avec défense,toutefois , de prendre les insignes de son rang avanttrois années révolues , qu

’

i l devaitemployer à compléter ses études . Il fautr econnaître qua si Laurentfutinfatigable a trava i ller l

’

élévatiou de son fils , il ne né

gligea r ien d’

autre partpour le rendra digne des dign ités dontou l’accabla . Voy .

Roscoe The l ife of Lor en z o de’

M ed i ci , 1 825 , l.. II , p. 148 etappend . n”54 at

suivante du méme ouvrage The l ife a nd Pontificate of Leothe tenth, 1 828 , l.. I,p. 15 atsuiv . , etappend. t. III, a “ 1 -17 .

https://www.forgottenbooks.com/join

[\ta r s 1 1 92] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 453

habitucardinala r i intravitFlorentiam atante ecclesiam conventusAnnunciata e mula descendens i ntraviteamdem eccles iam beateM a r ie vi rgin is , pro benefi c io gratias egens . Ascansa deinde mula ,

cquitav itad palatium vax ill ifer i justitia etpr iorum p0puh Florentiui

,ubi descendens etad illos ascendens , etiam ipsis pro favor ibus

gr atias retulit;tum ad domum Laurentupatr i s sui equitavit.Domin ica sequenti , 1 1 dicti men si s ma rti i , ca rdinal ismemoratus ,

assoc iatus a cepiesissime numero c ivium Florentinorum , mantell isrosacais etsubtus vestitis ex ser ica v iolatio pr0pterea da novo

factis indutorum ,ven ited eccles iam sancte Rapa r ate metropoli

tane Florentine , ub i interfuitm issa solemn i per episc 0pnm R.

in Ch r isto patr ia D . Arch iepiseepi Florentini in p0ntificahbusvica r ium celebrate, cui etiam interfuarunteonfaloner ius etprioresp0puh supr adicti ; qua fin ita ca rdinal is v isitav itpr imo sancti Laurenti i ecclesiam , tum ad domum patr iam r ever sus est

,ubi

pr andium pa ra lum eratpro confaloner io , pr ior ihus supradictis , etc iv ibus da regimento ,

numero quinquaginta vel c i rca .

Pr andio completo ,vel etiam inter im projecta fueruntextr a stan

tibus p0pul is confectiones success ive i lla die l ibre c i rc iter 1 0500 etcardina l is in quedam gelosia stans , dejec itetiam quibusdam cano

n ic is sui s b i rate nova rosaceae etal iquotanulos aureas valor is

duorum veltr ium ducatorum cui libetax eis ; fuitetiam par ata cenapro consanguineis ca rdinal i s die .

Fer ie quinta , 22 dicti mensis ma rtn ,s ign ificato advento B m i .

in Chr i sto P . D . dom in i Johenn is , sancte M ar ia in dom in iea diacon ica rd inalis , daMedicis vulga r iter nuncupeti SS . D . nostro

, da special i

commi ssione Sanctitatis sua intima r i fec i i llum . RRmis. DD . ca rdi

nal ibus etorator ibus pr i nc ipum ac potantatuum in Urbe ex istentium

, per cursores quibus dadi cedulastenor is subsequenti sDe mandato SS . D . N . pepe intimetur omn ibus RRmi s . DD .

cardinal ibus , quod eres mana , anta horam cons istor i i consuetum,

equitaba ntad claustrum ecclesia beate M ar ia da P0pulo da Urbead rec ipiendum ibidem Rmum . D . ca rdinalem da M edic is , etindeusque ad pa latium apostol icom conducendum ,

ubi er itpubl icumcons istor ium ; quofin ito , associabitur idem ca rd inal is usque ad palatium sua habitation is in campo Flora , more atordine con sueto .

B oe sero proposueruntor atores pr incipum potantatuum in Urbe

JO HANN IS B URCBARDI , [1 1m nq

ex istentium eumdem Rmum . D. ca rdinalem da M edi c i s ad dictumclaustrum ven ientem r ec ipere etassociare , pr outa l ia s fieri oon

suevit(t) .Esdem die , c i rce hora vigasimam pr imam ,

B mus . D . cordia li:

da Medic is suprasc r iptus per Pontem M ilvium i n m antello suo

pann i rosette etcapuc ine ac capello cardinal a r i pr opter tempuspluv iosum ,

receptus a D . Franci sco filio Papa etsoc io suo comitoPitilien i capitaneo pelati i apostol ic i etmultis al i i s ba ron ibus vicini:ec al i is orator ibus quoque quamplur ibus , ven itad ec c les iam batoMa r ie de Pepulo ub i , facts ax mor e oratione ante alta r e etanoducato desuper oblata ,

intravitper par vum ostium juxta sacri:

tiem ambitum d icti monaster i i , ub i exuimus a i m aute llum etcapucc inum ,

quibus adhoc indutus erat, que nobi s r ati one officii

nostr i ceremon ia rum r eser vevimus ven itin codam am b ita sibi

obviam B mus . D . ca rdina l is U l ixbonens is , qui pr a santa r i feciteidem ca rdinal i de Medic is confcctioncs , mar z apan es , c ompod

tiones in alber ell is , pome , pi ra atdiver sa al ia , etiam vin o. in ca

r affis , que omn ia c i rc iter v iginti quinque scutifer i suc cess ive incadentes portaruntin basi l ica ,

scetul is, alberallis atca raffi s . Mansi

cum eadem ca rdinale da M edic i s usque ad noctem , se a i co ronam

ampl iar i fec i ; reverentias per eum fac iendas pontific i ostendi seda omn ibus eius i nformavi etinstrux i quemadmodum a SS . D . N .

habueram in mandatis .

Fer ia sexta ,23 ma rtn fuitcontinuata pluv ia usque ad pr endiam .

B mus . D . cardina l is da M edic is aud ivitmissam in capitulo daPopulo ,

videlicetin loco in que cardinales conventur i erant, quipa ratus fuitspa ler i is c i rcum c i rca ettapetibus undique tem m

stratis atbanche eb extra dictum locum etiam fueruntspal er i is atbancal ibus ornate ; qua fin ita venerunti lluc more sohto RRmi .DD . ca rdina les pr imo U l ixbonensis , deinde Rechanotensi s , tumSenens is , posteum Pa rmens is , camera r ius , Ascan ius atU r sinus ,simul success ive

, sancti Petr i adVincula , sancti Angeli , Januansis ,da Sabell is etColumns attandem vicecancel lar ius etNeapolitanus ,

1 . Voy . l’

Append . , n° 38

,l

’

interessante relation duvoyage etde la réception daJean de Médicis Roma da Petrus Delphùms, n

° 40, atdans Roscoe, The l ife andPontifica l e, etc . , 1 . 11 1 , p. 406 , append. n

° 1 7,le réc itsuccinctda l ’

arr ivée da J . da

M édic is Roma,adresse son pere.

[Mar s 1 492 ] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 455

simul quibus ordine consueto receptis etcongregatis , ex ive

runtomnes s imul cum da Medici s ad palatium , aqui lante ordine

sol ito da Medic is in ultimo loco inter Senensem etcamera r ium .

Cum per ven i ssemus ad angulum domus epi scopi Co rtonens i s ,

venerunteidem cardi nal i da M edic is obviam sancti Clementi s, B e

neventanus , Aler iens i s , sancte Anastas ia cardinales ; qui , detecti scapitibus , i llum etiam capite detecto in suo loco inter ca rdina les

pr edictes stantes r eeeperunt, deinde ad loca sua cquitarunt. Transito ponte sancti Angali preces

'

seruntSenensi s etSancti Georgi icamerar i i cardinales , sanctiss imum dom inum nostrum indutur i ;etde Medic is incessitinter Sabehnm etColumnam cardinales

usque ed pa latium ,ad pr imam aulam , ub i cum Ur sino etAscan io

cardinalibus intrav itpar vam capellam in qua una banche c i rca

alind ostium prope altare etbenebele or nata er at, tapele inter remstr ato ,

in qua sederuntca rdinal es pr edicti , tempus expectentes .

Papa ven itad consi stor ium edtertiam aulam ad hoc par atem ,ub i

per ca rdina les facts reverentia , postal iquam mor am veneruntadcardinalem de M edic is Senensis etcamerar ius sen iores diacon i ; etUrs inus cum Ascan io intr aruntconsistor ium ,

feceruntr ever entiam atsederunti n loci s suis .

Inter im D . Aldellus ai lere fec itadvocatum pr oponentam ,dum

duo ca rdinales predicti ultimi reverentiam Pape fecerunt, quousque sadissent; quodtamen non estde mor e neque necesse

,cum

i llorum introitus atrever entia non impedietpontificem quom inus

possitintell igere preponentam qui , solum in i ntroito novi cardina

l is etquousque i lle in loco suo seder it,si lere consuevit; suotam

pora intravitnovus ca rdinalis , precedente Senensi , sequente os

merar io ; facitreverentias consuetas , pr imam ante ingressum

consi storium ,secundam ante solium tum ascenso soho , genuflex it

,

oseulatus estpadam ,deindemanum ; tum surgens , os Pape , deinde

eb omn ibus cardinahbus ed osculum recepta s eta i tandem locus

postRmum . D . cardi nalem Ascan ium per me assignatus ; in quoillo constituto ,

sederuntcardinales omnes atadvocatus proseoutus estcausam suam qua finita atsignature per Papam concesse ,

ascend itad pontificam ,ma precedente absque cardinal ibus assi s

tantibus , predictus cardinal is da Medic is etsecute estipsum fam i

l ia sua , quetota a SS . D . N . ad osculum pedis racepte ester rav i

https://www.forgottenbooks.com/join

[Mar s 1 492] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 457

l i lo . P relati sederuntin choro fratrum er steres sederuntpostfinembanchi diaconorum ca rdinalium in banchotransver so usque ad ostium chor i eter steres la ici in sim il i banche eta fine banche apl sco

porum etpr elatorum posite . Alia omn ia mora sol ito suntobservats .

Eadem die , prefatus Bmus . D . ca rdinal is da M edic i s ci rca horam

vigesimem s ib i deputatam vis itav itSS . D . N . atRRmos . DD . ca rdi

na les sancte Anastasia etsancti Clementis ven itper domum ca rdi

nalis sancte Mar ia in Portion ,quem voluitvisita re ; sed non fuitre

pertus in domo . O mnes cardinales predicti vi sitati , cum pr imumcerdinahs da M edici s aulam dascendissatetipsi obviam ven issent,fecerunta i cappam ca rdinala ram extreh i

, excepto v icecancaher io

qui eum usque ad cameram suam i n cappa condux it.Fer ia secunda , 26 dicti men si s marti i , fuitconsistor ium secre

tnm,in que fuitclausum os Kme . D . ca rdinal i da M edic is . Post

pr andium idem ca rdinali s , transeundo juxta domum car dinalis da

Ur s in is,uteum vi s ita ret, non reper iteum in domo v isitavitdeinde

Senensem,Neapol itanum , Rechenatensem ,

Ascan ium , Pa rmen sem

etcamera r ium, cum quo r eper itetiam cardinalem Ur s inum ( l ) .

Fa ria quinta , 29 ejusdem mensis ma rti i , c i rca horam vigesimam

pr imam ,venerunted U rbem RR. in Ch ri sto patres domin i

oratores i llustr i ssimi regis Polon ia pro rebus magna importantie ,utasser ebant, ad rampubl icem chr istianum ,

causam concarner e

SS . D . N . papam , m iss i , anta quorum adventum Rmus . D . cardi

nal is v icecancellar ius ed quem rex Polon ia pro r ebus majestati ssua etajos regnum concernenti bus recursum habuit

,inter rogavit

ma an fami l ia omn ium ca rdinahum etSS . D . N . pepe eis obviam

m ittenda essent, vel non ; etcum reverendi ssimo Domination i suodecla rassem quod non , etquero non essentm ittenda , commisitmihi utSS . D . N . suppl icarem quod saltem duobus prelatis domestic is Sanctitas sua comitteratpr ivato nomine ipsis obviam va

1 . O n n’

a pas de documents préc is sur l’

entravua das deux cardinaux Jean de

Mèdic is al. R. Riar io . Selontoute vraisamblanoe, alle dutetre pour chacun d’

eux pleina

da gene etde résarva . Jean de Médicis setrouvaitan présence d’

un das conjurés quiavaientassassine son oncle Jul ian ettanté datuar son pèra, lequel ava iteupourtantlo.magnanimité da protéger ce méme Riar io contre le fureur da la fouls qui voulaitlemettre an pièces . Ce souven i r seuglantsetrouva itravivé per cette c irconstanca, a l. i lestvra isemblable que la présence du cardinal O rs ino, a llié aux M édic is , n

’

éta itpasfortuite ma is ava itpour butda rendra moins pén ible le v is iteobligatoire que le nouveaucardinal étaittanuda fai re son col lègue Riar io .

458 JO HANN IS B URCBARDI , [Av r i l 1 4921

n i re ; quodtamen SS . D . N . facere non plocuit. Vene runtigituroratores predicti ed U rbem ,

a famil ia Bm i . domin i v ice can cellari i

dumtaxat, eteur ial ibus regn i Polon ia associati , ad domam pro

ipsorum hab itatione par atam ,ordina consueto .

Fer ia sexta , 30 ejusdem mens is marti i , Bmus . D . ca rdina l is de

Medic is in mane ante prandium visitav itRRmos . DD . ca rd inales

U l ixbonensem ,quem reper itin ecclesia sancti Laurenti i in Lucina

titolo sibi commendato , Januansem ,da Columns , da Com itibus al

de Sabelhs , etpertranseundo palatia ca rdinahum sancti Angeh al

sancti Petri ad Vincula,utaos quoque vi sitar et, r eper iteos in

domibus eorum non esse ; retardevi autem hujusmodi vi s itationeausque modo , pro eo quod e dia 26 dicti mensis citra , propter Is hores quos in v isitando elios RRmos . DD . cardinales habuit, fuitaliquantulum alter atus . Postprandium ven itextra portam ecc lesi a

sancte Mar ia in Dom in ica si bi commi sse , uteam vi sitaret, sed re

per i l Jeunes clauses .

Domin ica latere , qua rta quadragesime , 1 mensis apri l is , SS . D .

noster in camere sua,juxta cameram papagall i in sede camerali

sedens ac stelom supra eapueinum atrochetum habens , benedixitrosam quam D . N icolaus Fer r a r iens is acolythus apostolica s , proeo quod nullus cler icus camere i bidem presene er at, ganutlexuscoram eotenebatin RRmorum . DD . s . Anastas i a etSenensis cor

dinal ium presentia . Qua benedicta , super veneruntetRRm i . DD .

B eneventanus , camera r ius etde Medicis . Tum vocatus D . S inulphus

protonotar ius apostolicus etcamere apostol ica cler icus , jussus esta SS . D . nostro rosam ad capellam porta re quod etfec it, sequentibus ipsum RRm is . DD . quinque ca rdinal ibus super ius nominatis .

Inter im ven itetiam ed capellam supr adictam ca rdinahs s . Clemen

tis eelebraturus etaccepitpa r amento consueta etfec itoffic iummor e sohto sermonem fec itprocurator ordin is carmel itarum .

F in ita m issa , dimisse in altar i rosa , r acesser nntomnes cardinales

postquorum r acessum rosa ipsa fuitad camer am SS . D . nostr i reporteta absque ceremon i is quam deinde Sanctitas sua misitillos .

D . Alberto , ex ducibus Saxon ie , M ax imil ian i Romanorum regia in

Flandr ia capitauao generali per D . Hen r icum Meier cubicular ium

suum qui recess itax U rbe cum tr ibus famil iar ibus dia sabbati ,7 ejusdem mens i s apr il i s .

[Av r i l 1 492] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 459

Eodem die , domin iea postprandium , Bmus . D . ca rdinalis da

Medic is RRmos . DD . s . Petr i ad Vin cula at8 . Angeli ca rdinales

v isitavit, etdie lune , 2 ajusdem ,in mene , idem visitavitRRmos . DD .

U lixbonenaem in claustro da P0pulo ,etsancte Ma r ia in Portico in

palatio suo ,apud s . Patrum ; quorumtres , licetpr ius in domibus

eorum vi sitandi causa quesivoratetnon raperaratse U lixbonensamin eccles ia sancti Laur anti i juxta palatium r esidentie r aperaratetse pro visitatis haber i debebant,tamen , quia aliqui bus visum estv isitationem hujusmodi quater repati deberc , sic factum est.Eodem dic , 2 apr i l is , RRmi . DD. ca rdinales s . Petr i ad V incolo,

s . Angeli , Januans is etde Columns , simul visita runtpredictumca rdinalem da M edic is .

Die morti s , 3 apr ilis , postprandium ,RRm i . DD . cardinales s .

Angel i etpredicti ah i visitaverunteundem in pluvio ; Senensis ,

Neapol itanus etvicecancella r ius , l icetsuccessive medio intervalloven issent, man serunttamen simul cum ao circ iter bor is duobus , eteo die non veneruntahi .Die sequenti postprandium,

videhcat4 apr ili s , vi sitaviteumdemBmus . D . cardinal is Senensis etAscanius

,intempore pluvioso .

Jovi s , 5 apr ihs , v isitarunteumdem s . Clementis , Parmensis ,B eneventanus , Aler iensis , s . Anastasia etde Comitibus

, etdievener is , 6 apr i l is , cardinahs Ur sinus ; da ohis deinde non adverti .Domic ico quinte quadragesima da passione , 8 dicti mensis

apr i lis R. in Chr i sto P . D . Fi l ias al ias Fil ias ius, archiepi sc0pus

Ravenatan sis,SS . D . N . pepe assistens

, eelebravitm issam publ icam

,Pape absente , in capello supradicto. Sermonem fecitprocu

r ator ordin is servorum basta Mar ie , ehss s . Marcelli ; etomn iaacta suntmore consueto.

Fa riatertia , 1 0 dicti mensi s apr il is , anta diem , caballa r ius ax

Florentia ad Rmum . D . cardinalem da Medi cis ven itcum Iiter i sPetr i funesta annuntiantibus , quod die dominion proxima pretarhac irco horam quartam noctis , in Ceragio, possessione Laurenti iMedic is civ is Fiorentin i

,dicti cardinal is petri s , e c ivitate Flor entia

per duodecim m i lliar io vel ci rca di stante , idem Laur entius di emelausitextr emum ( I ) ; propter que , idem cardinal is , ed informa

1 . Le mortda Laurentde Médicis fut. una ca lamita pubhqne, etavec lui disparut

https://www.forgottenbooks.com/join

[Avr i l 1 492] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 46 1

enjus sim il is in multis ann ie i bidem non fuitviso , cumton itrutamhorr ibil i quod pineculum templ i predicti percussitetedeo devastsvitquod ex ejus ruina etiam quamplurcs domos c i rcum v in

0 1antas damnabi litar lese fueruntex lapidum ruentium per cuss ione .

Ex istimatum preta r ea fuitdevastationam templ i predictam cum

20000 ducatorum repar or i non possa . Duos etiam leonas in pal atioFlorentia ad hoc or dinatos ex istentes in simul pugnasse eti co

ac r itar , quod ambo ib idem mortui permen ser int, r elatum estB ujus Laur entupr imus medicus fuitmagister Petrus Leon i Narn iansis

,v ir docti ssimus etphilos0phus divin issimus , qui , utPetrus

M edicea, predicti ca rdinal is frater , deinde Romam s ibi sc r ips it

propter ejusdem magi str i Petr i Leon ie erga Laurentium supr a

dictum gen itorem eorum etejus infi rmitatis incur iam , in posses

sione c iv ium de M artell is , ed quem postobitum Laurenti i pr edicticodam saro equitaverat, die lune 9 dicti mensis in mona in quedamputeo repertus estmortuus ; etpotius quod jugulatus fuer itetinputaum de inde projectus , quam quod ipsa se vivus in illum prejacer it

,o plur ibus judicerunt

1 . Il n’

estpas jusqu’

ausceptique Macbiavel qui n’

aitvu (ou feintda voi r ) dans cefuneste événement, l ’

intervention duciel (Le [ stor i e F ior enti no, liv . VIII) .2 . O n ne sauraitaffi rmer si P ierlione setua ou s

’

i l futassas s iué . Sannaz or croyaità l

’

assass iuat. Politico, sucontra i re (Append ., n

°afflrme que Pier lione se jets vo

lontai remantdan s un pui ls . De méme, Petrus C r initus , dans son tra ité De honostod i scipl ina , écr it, au chop. 1x

,l iv . III, Ds hom i n i bus qui seipsos i n puteum i a

c ia nt quod noper acc iditin P ietro Leon io mir ifìcum certe vi sum ast, qua 1ido is atin phll0 80phÌ8 v i r excallens ac prudentia prope egreg ia , in putaum se Florentino immarait. Valer iauus , dans son De i nfel i c itate l itter atorum , l iv. I , présente le faitda la méme man iere. D

’

apres una relatio'n anonyme qui se trouve a la bibliothèquenationa le da Florence, Pier lione se som itdonné la mortpour écbapper a la vengeance

des ser viteurs da Laurentqui l’

accusa iautd’

avoir empoisonné leur maître.

A di 8 . d’

apr ile 1 492 . in Domen ica c irca ore 6 di notte morì i l Magn ifico Lorenz odi Piero di Cos imo dei Medic i , a Careggi , d

’

età d’

ann i 44. non finiti , i l quale era

stato ma lato ci rca e mesi due d’

una strana infermità , con grandissimi dolor i di stomaco e di capo, che ma i potattono i medici conoscere la sua malattia . Dubitoss i diveleno, e massima perchè un Mess . P ier lione da Spulcti siugolarissimo medico, cheera stato alla cura sua in tutta la ma llettia , la mattina seguente dopo la sua morte,futrovato essere stato gittata in un poz z o e S . Cervagio alla Villa di Francasso di

Ruberto Ma rtelli , dove era statotrafugato, perché certi famigli di Lorenz o avevano

voluto ammaz z are, per sospetto che non avess i avvelenato Lorenz o, ma non se ne

vedde segno alcuno

(Cité per Fabron i , Laur enti : M ed i cis v ita , t. 1 1 , p. 3 1 7, n° 220. Voy . aussi dans

Mur . , Her . Ita l . St:r ipt. , t. XXIII , col . 825 le D i a r i o di Al legr etto Al legr etti . )

rea JO HANNIS B URCHARDI, [Av r i l 1 1 921

Fer ia sexta , 1 3 dicti mens is apr i l is , ci rca horam v iges imom

pr imam , per portam V i r idar i i Ill . Her cules dux Fer r a ri o ven itadU rbem ; cujus adventum SS . D . N . nuper intell igens , m is iteiobv iam usque Florentiam a l c ir co RR. PP . DD . N icolaum a r chie

piscopum Arelatensem,N icolaum Agatheusem ,

atGa laum da

Mell in is Feretronum epi scopes , qui r acessernntex U rbe d ie mer

cur i i , 4 hujus ; quos deinde postpluros di es secutus estD . B a rtbolomeus Mor ann s , protonota r ius apostolica s , Urb is guber n ator , exsingolar i affectione , non per SS . D . N . spec ial iter m i ssus , sed

tamquam sub dom in io dicti duc is netus . Huic duci obvi am ven e r antmore sol ito fami lia ca rdina lium etSS . D . N . pepe atsac r i ca rdinalium collegi i . Receparuntpr imo ad or is osculum dein de verba

axponantes , cum ipsum inter semedium conduxeruntad SS . D . N .

papa , qui supra lob iam pelati i supra portam er at, presentium .

Papa in sede suo basso cr emesine , in rocheto seden s , recapitducam anta se ganutlexum pr imo ad pedis osculum

,de inde ad

manus , sancte Anastas io etUr sino cardinal ibus prosenti bus , quicum pontifice er antuna cum B eneventano etAscan io cardi nal ibus ,qui ibidem eumdem ducam ven ientem capite detectum etipsidetectis capitibus assoc iarunt. M andato SS . D . N . locum dedi duci

in scabello cardinala r i,ubi sedit; tum Papa r ecapitad pedi s oscu

lum fam i l iam duc i s ; quo facto sur rex itdux , atcum ao car din ales

omnes predicti , quorum duo ,v idelicetB eneventanus atAscan ius

ipsum ob ill inc usque ed palatium san cti M erc i , in quo hospitarivelabat, inter se medium a ssoc iarunt, a li is duobus ca rdinali bus

cum sanctiss imo dom ino nostro remanentibus .

Equi lavimus per pontem s . Angel i , campum Flora , domum da

M ax im is ad plateam pr inc i pa l is introitus ad ec clesiam s . M a r c i .

Pr ecesseruntfam ilia cardinahum ,deinde fam il ia duc is , scutife r i

Pape atcom iti s , omnes la ic i etnon prelati , etbarones roman i etducis

,inter quos ultim i er antcomes Pitil iaui capitaneus Eccles ia a

dextr i s etFr anc iscus C ibo e sin i str is . Postducam atcardina lesaquita runtpr aleti palatin i a l oratores ; tum ali i mora sol ito . Dux

nullum prelatum secum dux it. Episcopus Mutinens is orator suus inUrbe equitavitin ordine suo , utor ator , cum al i is orator ibus prelatis . Extra portam palatn sancti M a rc i , antequam cur iam intr aret

,

vertitse atdetecto capite ca rdinalibus gratias ogit; qui racesse

[Avr i l 1 492 1 RERUM URBANARUM conusnmmr. 463

runt, sequentibus ipsos prelatis omn ibus , quorum omn ium

r acessum dux ,bi rr atumtantum in capite haben s etin manucapel

lum suum,i bidem expectav it; deinde intravitpal atium predictum .

Eundo ed pontificem etinde redeundo , ac etiam per vins str ictnsequitando , ca rdinal is B eneventanus precedebat, quem sequebaturdux

, atducam cardinal is Ascan ius . Dux ven itad U r bem cum

salm is xxxm, equestr ibus c i r c iter cc

,inter quos er antcom ites ,

ba rones , dom ini etm il ites c i r c iter quadraginta .

Die sa bbati , 1 4 dicti mensis apr il is , in ecclesia conventos beataM ar ia da M iner va , parotis ei reumc i rce per chorum intortic i is etcatalecto , pa ll io desuper posit0 , se al i i s more consueto, habitesuntexequie predi cti Laurentii , quibus interfacra ntl ll . D . N icolaus da Ur sin i s Pitihan i comes capitaneus gener alis , Franc iscusC ibo fil ius Pape , qui hliem dicti Laur enti i habetin uxorem , etmulti alu dom in i etprelati ca rdinal i s autem da Medici s etal i icardinal es non inta rfuarunt. M i ssam colebravitR. pater dominusTitus , episc0pns Castrensis in patr imon io , qui etiam postm issamabsolvitper unam orationem more solito di str ibute fueruntcandela inter assentium cuil i bet, secundum gradum suum ; has fier i

fec itB onufr ius Tornabonus banci di cti Leurantii in cur ia romana

curam haben s nullus interfuitfunestis vestibus indutus capitaneustamen Ecc lesia etFranc i scus Cibo indoti fueruntmantelli s longisn igr is da panno gr osso usque adter rem ,

ab anter ior i pa rte apertis

,qui bus i llo mane tantum usi sunt; deinde Franc iscus pre

dictus vasta v iolaceo obscur a usque ed genus vel ultra vestitusest.Dom in ica pa lma rum ,

1 5 dicti mensis apr il is , Rmus . D . cardi

nal is Aler iensi s , mi ssam solemn iter eelebraturus , pervenitadcapellam majorem supradictam pr etar bonam consuetudi nem , etaccepitparamento omn ia consuete ; inter im quia palme benedicendo nondum ax domo magistr i Flor entiui , qui illos nptavernt,apportate fuerant, pro eo quod idem magister volabetsibi pr ius dadecem ducati s pr 0pterea dabitis satisfier i , SS . D . N . accer sitis sdse omn ibus RRmis . DD . cardinalibus ibidem prosentibus in camerasua secr eta

, creavitatpubl icav it, da car dina lium eorumdem con

s i l io cardinalem da M edicis , legatum Patr imon i i s . Petr i , quemvoluit, m issa fin ita , uttolem eb omn ibus RRmis . DD . cardinot

https://www.forgottenbooks.com/join

[Avr nl 1 492] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. ass

Dux Fer ra r io quem pr ius eviseveram quod, mi ssa fin ita ,vellet

eitius recedere a l ca rdinales non expecta ra , qui omnes assoc iatur iessentcardinalem da Medic is lagetum ,

inter quos locus sibi i n hujusmodi actucon ven iens non esset, non rever sos ested c apellam

postprocess ionem ,sad descendited bas ilicam sancti Petr i eti nde

ad domum redi it. Dictur i passionem habueruntomnes pa ramentoviolec ie ordina debito , atdieconus ac subdiaconus planets s pl icates .

Dum passio dieer etur , cardinal is da M edici s al iquantulum deb i li

letus sedit; deinde , cum diutius permanere non posset, ex i vitcapellam ,

i vitad cameram ca rdinal i s sancte Anastas io ubi audivitm i ssam etfec itmodicam collationem in fine m i sso

,cum da rotur

benedictio ,r edi itad capellam , ax qua usque ad palatium in campo

Flora habitation is sua nb omn ibus cardinal ibus etprelatis more atordine solito assoc iatus ast. M a rchio B adensis , orator imper ator isetregis Roman i ac oratores regi s F rancorum cquitaruntpostcerdi a sles cum ali is prelatis per insdvertentiam meam debebanten im ante ca rdinales aquitassa ;toler avi tamen , propter dominummar ch ionem atquiatarda vidi

, eos in illo loco equitare .

Fa r ia quarte major is hebdomade, 1 8 dicti mensi s apr il is , c i rca

horam xxx,incoptotuerontmatutine tencbr a rum in capello pre

dicts ,Pape absente . In fine , cardinalis s . Patr i ad Vincula die

crastina eelebraturus dix itorationem ; nem quia SS . D . noster indie Pesche m issam publ icam eelebr aturus non er it, ordi nevaruntinter se ca rdinal is predictus atv icecancellar ius quod predictus erosetposteres calabra ratquia vicecancella r ius in di e Pesche m issampubl icam eeleb ravit.Fer ia quinta majori s hebdomade

,B mus . D. cardinal is s . Patr i

ad Vincula colebrav itm issam solemnem publicam in capello pra

dicte , ordine sol ito, Pape absenteLFin ite m issa , ca rdinales omnes

etprelati ecceperuntpa ramento etproeessional iter assoc ia runtsacramentum usque ed pervom capellam ,

quod portavitcelebransin baldach ino. Aperui ostium pa r ve capello c itra altere ex istons utprelati proutven iebant, inde ox i rentad Papom itur i , etiam antaquam sacr amentum r apositum fui ssetin locum prepa ratum . Tamen

quia in facto vidi etcognovi minus conven i re etconven ientius r e

pos itionem sac ramenti expacter i , om issis panc is , al i is in capello

remanentibus , n is i r epos ito sac ramento etincensata . C ler ic i ca .

1 . 30

w; J O IL\NS IS B CRCBARDI , Arr“

.

pelle , depos ita c ruce process ionah Pape de b a culo suo . pom

i llam i n pa ramentis quo vene runt. ca r d i n a l e s etpre lati p:omne Ibi l’ape accepitpa ramento etproce s ionnliter vei nlocum proce etpubl i ca benediction i s ub i . fa ct: sibi peru

dina la reverentia eon—:ueta . lecti fueruntproce s sus per D. JÙnem da B er na rdi sub l iacouum apostol icum latin e deindecl ina lem de Columna in vulga r i . in quibus add itum fuitimpediantes imp«:trationes benefic iorum & c les i a stico rum eh

sede apostolica . Fin iti s precessibus . Papa ded itbenedid iu

solemnem a l plena ri a s i ndulgentias : deinde . d im i s s i s a cari

l ibus etprelatis pa ramentis . Papa per aula s so lita s ven itelmia d camera s sua s . Ca rdina l is vero 5 . Petr i ad "i n cula veni1 i

pluv ia l i suo albo cum Papa ad tertiam aulam ub i . li centiatasal’ape , deposuitpluviale a lbum . accepits la lom v io la ceum

cem , pluviale v iolaceum s implicem etmitram pla n am , impou

incen sum ,benedix itdiacono qui dix itevange lium . Cardin i

deinde . a ccepto l inteo . lav itpedes tredec im paupe rum al III

observeta suntmore sol ito . Interfueruntquinque ca rdinales'

l

eorum cappis. continuo stantes . v idel icetJanua n s i s, B enem

tanus , Aler iens is , s . Anasta s ia etde Columna . C r ed entia pan ifuiteo ordine per cr adentia r ios Papa , se si Papa fui s setpedes fit

loturua . B ac il ie cum pecun i is etmontihbus m in i str a runtlll) .Gaspar B londus atJohannes Ga roua , cler ic i camer a apostolica, dD . Falco thesaurar ius Pape m in istravitmon iba s ca rdi n a li s unp

pulas atpecun ias ; al ia omn ia more sohto suntobse r veta .

Eodem dia , c i rca horam xxn,incepla suntin capello supradicti

matutinetencbra rum , Papa absente. In fine , Bmus . D . c a rdinalis

s . Patr i ed Vincula , crastina dia divina natur ns , dix ito r ationeiaVenere sancte ,

20 dicti mensi s apr i lis , Bmus . D . ca r di nahs

Petr i ad Vincula in capello predicts pa regitdivinum officiata .

Papa absente . Dictur i pass ionem paramento n igr a , s im il iter dinconus etsubdiaconus capello planetas n igras ante pectus plicatashabuerunt. Dux Fer ra r io non fuitin capello nec ahqui s ad grados

sol i i inter fuit. Papa mis itcelebr anti per sacr istam xxv ducatosc ruc i otferandos ; sermonem fec ita rchiepis00pus Patra cen s is sinemagna lauda . Celebraturus ven it

'

ad magnam capellam pro sacra

mento , otal ia omn ia mora solito suntobser vato.

[m a 1 1 92] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 467

Ca rdinal is Rechanotensis obtul ittantum duos grossos florentinos ,cardinal is atAscan ius ducatos quinque , Medic istres, al i i unum vel

a lphon sum . Ott'ertor ium ascenditad duca les in euro tr iginta no

vem , alphon sostres etin moneta ad car lenos nonoginte vel c ir ca .

Eodem die c i rca ho ram xx 1,incopto fueruntmatutinetenebr a

rum in capello predicts , Papa absente . Bmus D . cerdinshs Pa r

mens is die cr astina eelebr aturus dix itorationem .

Sabbato 2 1 apr i l is , Bmus . D . ca rdinal is Parmens is, Papo absente ,

colebravitofficium in capello sepedicte , in qua omn ia mor a con

sueto suntobser vats . Cantores , huitis propheti is eteration ibus ,s ine ma re , non expectentes quod celebrans planetam deponeretetad scabellum ven i r et, inceperuntl itan ies ; quod facer e non debe

bant, sad omnes expectar e .

Dom in ica Pesche resur r ection i s salvator is nostr i J . Chr isti , SS .

D . N . pa ratus more sol ito par amentis ettia ra sive regno , sub balda

ch ino , absque process ione , tamen ven ited bas il icam s . Petr i ubiBmus . D . vicecancella r ius colebr av itm issam solemnem c raden

tier i i paraveruntunum per bac i l ium atduas mappulas pro lavandisettergendis man ibus Papa etaliam mappulam pro partitore ac

tez z eem pro credentia a l sacr i sta cal icem c rystall inum cum hosti ispro commun ione p0puh , mappulam pulchr am pr o subdiacono etaliam subtilem pro grem io Papa in commun ione predicts mappulam cum par ve taz z ae pro ablutione digitorum Pepe . Pro com

muo iono , dicto Ethomo [ actus est, diaconus espelle portavitadaltere cal icem c rystal l inum cum hosti is pro commun ion e popul i

a l desuper corpornl ia in oblatione hostie . Ego commemorav i cela

brenti hostias in cal ice pro papa le paratos simil iter in consecre

tione , qui cahx hostierum locatus fuitpostal iam cal icem ,utal ias .

Celabr ans , facto commun ione pur ificatione etablutione , lavitmanusin comu epistole , sine mitra stans , r en iba s populo etfacie Papaver sis qui bus lati s ascenditad altar e in eadem com uexpectan a ,fac ie a lta r i ver sa . Tum diaconus capello stans ante infimum gredum

sol i i , a l sem iver sus , dix itConfiteor , utalias , etPepe ex l ibr o quampr ior assistantiumtouabet, cruce sua in solito loco dim isse a l nonapportata , dixitM iser eatur , etc .

,etindulgentiam ,

etc ., etpr eter

mi ss is verb is etbenedictionem ,etc n ih il dicendo , populobenedix it.

Tum sedit, accepts m itra , atlav itmenus ordin a sohto, capitaneo

https://www.forgottenbooks.com/join

[Av r i l 1 1 92] RERUM URBANARUM CO MM ENTARII. aoo

episc0porum cardinal ium ipsum adjuvante mor o sol ito . Factscommunione per celebrantem , c radantia r i i Pope posueruntSUpraalta re

,in corno evangel i i , due bacil ia Pape cummappulis ettaz z ee ,

morasolito atille ibidem r atinueruntusque ad secundam lotionemPape . Saar isto vero posuittaz z eem suam cum ampulla vini etpur ificator ib super alta re , postdictam commun ionem celebrantis

, in

comuepistole ubi cum i ll is expectavit, etincopto popul i commun ione , ostensum fuitsudar ium Dom in i etpopulo ibidem ostensumetdictum quod i reted locum publ ica benediction i s . Loti s Pepeman ibus , cantores dixeruntP ostcommun ionem etfin ite estmissaPape deditbenedictionem absque indulgenti is . Tum accepto r egno

sub baldach ino , ven itad locum publica benediction is per viam

suder i i predicti quod sibi fuitostensum,ca rdina l ibus etpr elati s in

cappis suis assoc ientibus . In loco predicto , Papa publ ica populumbenedix itatplena r ias indulgentias concessitquas pronunc iavits .

Georgu in latino etde Columns diacon i ca rdinales in vulga r i ; non

fuitsermo DD . subdiecen is apostolic is v idebatur ad eos pertinereportationem cal icis cum sac ramento pro commun ione p0puh sed

D . P iantine atme contror ium sentiantibus , habueruntpetientiam .

Fer ia secunde Pesche , 23 apr i l is , Bmus . D . cardinal is sancteAnastasia colebr avitmissam publ icam in eadem capello , Pape ehsante , atobservato suntomn ia more sol ito .

Fer ia tertie Pesche ,24 apr i l i s , B mus . D . ca rdinali s B eneven

tanus eeleb ravitm issam publ icam in eadem capello ,Papa absente ,

etobservats suntomn ia mor e sol ito . F in ita m issa,ca rdinales feca

runtc i r culum sive congr agationem pr opter adventum Ill . pr inc ipis

Capua , primogen iti duc is Calab r ia , pr omodo etordine reception issua se loco sibi dendo , etpostquam al iquondiu inter eos disceptstum est, vocatus , ven i ad c ir culum in medio eorum ganuflexus

,ub i

B rno . D . v icecancella r io collegn inter rogstus quid m ih i v idereturda or dine r ecipiendi pr inc ipem Capua duc is Ca lab r ia pr imogen i

tum ed U rbem vanturum , etloco in capel lo sibi dando , r espond i ,

judic iomeo ipsum per duos cardinales , v idel icetunum presbyterumetunum diaconum

,nom ina pontific is etcollegn ,

ac fami l ia s caterorum omn ium cardi nahum ac or atores atprelatos romana cur ia

rec ipiendum esse , ac locum postRmum . D . cardinalem Senensem

pr imum diaconum s ibi dandum ; etpro r atione judic i i mei allagavi

470 JO HANNIS B URCBARDI, [Av r il usa]

singul is regum filns , secondo ,tortio atoltre gon itis , inter di ac onoscar dinales locum deber i pr 0pter ea quod ed minus per unum car

dina lem foretrec ipiendus , conven ientiustamen per duos , cum h ic

sitmajor regis Neapol itan i fil ius , eo quod regnum Neapol itanumexpectet, de quo etiam investitur em habere dic itur ; etF r i der icusac F ran c iscus dicti regis filo , cum al ias in Urbe essentetlocumhabuer i ntinter ultimum otpenoltimom di aconos cardinal e s , buiepostpr imum diaconum locum conven ire ; addux i etiam qua in

antiquis ceremon ial ibos observato logi otinfer ius , in modum

extracti,annotabo .

Repl ica runtm ih i Aler iens is etAscan ius nc quidem alu cordi

neles , Franc iscom etFr ider icum non inter ca rdinales sed postultimum ca rdina lem sedi ssa ; de quo ipse car dinali s Ascan ius re

cordobatur quod Franc iscus postipsum sedit, etaptime mem in isseetannotasse . Dix itetquod Fr ider icus in advento suo ad U rbem

per unum cardinalem tantum ,v idel icetvicecancehor ium qui a

dextr is ejusdem Fr ider ic i cquitavit, r eceptus fuitproteron cum

el ias tempore fol ieis recor dation is Pi i pepe secondi in conventoMantoeno fuissentsuccess ive S igismundus arch idux Austr ia , Franc i scos dux Mediolanensi s etdux Clevens i s , ipsis s ingul i s locum in

bancho ca rdinal ium postomnes car dinales adsignetum fuisse a l

cummagna reverentia erga ca rdinales stetisse etfuisse qui , duces .

a ltitolo a l dign itate mejores essentpr inc ipe Capua :qoi etiam s i

adessant, numquam cederent. Dix i ma ante vidisse etito etiamennotsase quod F ranc i scus locum habuer itanta ipsum D . Ascon 1um

cardinalem ; per hoc tamen nolle Domination i sua contradicara .

sed cedere ; da Fr ider ico non bene mem in isse in convento M an

tuono non fuisse, nec ceremon ia lia nostra da hoc quicquam pen are ;pr incipem Capua doce Mediolan i etar chiduce Austr ia etCalvensem longe majorem esse , non ratione pr inc ipatus sed expactativeetinvestitur e r egn i . Ad pr imum ,

v idel icetquod locum Fr an c isci,

Bmus . D . ca rdinal i s Ascan ius dix itpr0pterea ma male annotasseaterrorem maum cor r igera debora ac dictum maum al ias sibi

extraneum vider i . Subjunx itBmus . v icecancellar ius quod super

hac r e melius del iberare deberem ,ateum cartum deinde r adda re .

Compa rto vero in antiquis l ib r i s cer emon iarum,da quibus supra

fitmentio , sonthujusmoditenor i s , vi delicet

[Av r i l 1 1 92] RERUM URBANARUM CO MMENTARII .

E rtr actus ex libro cer emon iarum ,tempor e dom in i B enedicti XI I

Ferdinandos r ex Aragon ia ven itad cur iam,a l secondo die in

tr av itr egina com pr imogen ito r egis etejus fratre D . Petr o infante .

Recepl i fuerunte ca rdinal ibus extra portam in mensa autem etineccles ia sedebanthoc ordine in pr im is D. ca rdinal is o itenos ,pr ior cardinalium ,

deinde rex cum postergali etcoss ino aureo ,

deinde cardi nal i s Tolosanos , posteum pr imogen itus r egis , deindecardinal is Montis Aregonum ; in ol io bancho sedebatpr imus cardinal i s s . Georgi i , deinde D . Petrus , in fine etdomom cardinal i s s .

Eustachi i .E x ol io l ibro, in titulo de ven ienti bus ad cur iam r egi bus

etpr incipibus .

Imperator i latino etgreco , regibus etfilus legitim is , la ic istamenetnon ecclesiastic is eorumdem , ac r egibus atfil isbus eorumdem

omnes cardinales in Urbe ex istentes debeantir e obviam extr avi llam per magnum spac ium . Item rex debetsedere in cathedraqua ed dextrum lotus Pape ordinatur

,s ine scabello ; etsi adar it

fil ius autfr ater r egis debatsedere inter duos pr imos cardinales

episc0pos, athoc s i rex max ime s itpotentia atdign itatis , nonautem da minor ibus , quia teli s debetsedere inter duos pr imoscardinales diaconos ; ats i fuer intpluros , s i er itrex , sadabitincathedra posita ed sin istrum lotus Papa ; si autem is non fuer itrex ,

sadebitinter el ios secondos ca rdinales episc0pos vel diaconos ,

pro sua qual itate ,tertius inter tertios ets ic deinceps .

E a: ol io capita le ej usdem libr i ettituli

Item vidi servor i in doce B orbon ia comito Sabaudia eta liquibusal i is in conv ivi is in quibus DD . cardinales comedontcollegial itercor am Pepe tales DD . ponuntur qo idam inter duos ca rdinales diaconos

,quidem postultimum , etquidem etiam inter pr esbyteros

cardina les, proutax igitconditio etstatus persone .

E .r ol io l ibro

Sciandum quod si r ex essetpr esen s , rec ipitc ineres postpr ioremepisc0porum cardinal ium

, proutdi ctum est; sad fili i regum s i

inter sint, eadem modo quo sedentinter ca rdi nales r ec ipiantc iII O I

‘

C S

https://www.forgottenbooks.com/join

[Ma i 1 492] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 473

autemmajora vota quod vel postomnes cardinales vel ante ultimnmcardinalem diaconum loearetur , sententia n ih ilom inus SS . D . nostroreservata .

Nota quod hodie offic ium non estdictum de 5 . M a rco sed octavaPascha etoffieium s . M a rci ad diem lune prox ime translatummissa lantummodo de s . M a rco celebr ata etprocess io habita est.Sabbato in albi s , 28 apr ilis , R. P . D . Thomas epis0 0pus Cer

viensi s in capello. majore pelati i apostol ici , eelebr avitmissam publicam ,

Papa absente, ubi omn ia acta suntproutin ceremon iali

ordinatur .

Fer ia sexta ,4 mensis man ,

in camera papagall i palatn apostolic iapud sanctum Petrum ,

Papa absente ab i lla camera (erattamen ineodem palatio) congregati fueruntHRm i . DD . v icecancellar ius ,

s . Petr i ad V incula , U l ixbonensis , B eneventanus , Aler iensis , s .

Anastasie , Senensis etde Ur sin is cardina les ; qui tamen in fine

congregation is veneruntad del iberandum quibus ceremon i i s etordine fer rum lancee Chr isti quo latus salvator is nostr i JesuCh r istiin cruce pendentis apertum fuisse dic itur ; quod fer rum magnusTurcus ex Constantinepol i per or atorem suum (qui huper Anconam

pr 0pterea venit) m ittebatrec ipiendum esset,etid sanetissimo

domino nostro referendum ( I ) . In qua congr egatione var ia c i rca

hanc rem fueruntdieta etintroducta . Nam quibusdam sentientibus ,

cum omn i solemn itate etveneratione , eteo ordine , quo caputS .Andree apostol i a fel ieis recordation is Piopapa secundo receptumfuerat, etmajore si fier i posset, r ec ipi debere ali is vero se fer rum

lancee predi cte in Nuremberga , ubi hodie si ngul is ann i s , quo diesesl lancee ejusdem ,

ostenditur ; etali is i n c ivitatibus , utPa r i si is ,ubi in capella regis fer rum hujusmodi conservatur , vidisse asserentibus pr0pterea ab oratore fer rum ipsum afferente , absquesolemn itate al iqua , per SS . D . N .

,in RRmorum . DD . cardinalium

vel al iquorum eorum presentia , in camera sua rec ipiendum ; e l

m ittendum Nurembergam ,Par i sios ac al ibi pro ver itate indaganda

I . Joanni Maiori Eremi .

Expectatur hic ad dies paucos ferrum Ianceaa quotranstìxum fuitin cruceIatusredempton s nostr i . M 1ttiti llud dono summo Pont1 lìc i magnus Turons , etjam Anchonam per latum dic1tur . Exc ipietur (utaud io) s ingula r i veneratione, etc .

Roma:, die V ma n 1 492 .

Petrus Delphinus, li v . l l l , lett. XXXIII .

474 JO HANN IS B URCHARDI , [M a i 1 41121

etul perserutentur documenta apud Pa r isios , nec non N ur em ber

gam ,si que forte apud i llos l itere apostol ica essent

,ex quibus

intell igi possetrei ver itas , a l i is ex etconstare fer rum ipsum per [B alduinum n] ( I ) tune imper atoremconstantinopol itanum Veneti s impignoratum , etde ejusdem con

sensu[ad] Francorum regem [Ludovi cnm 1x] [missum] ; al i i s , quodex quadam vetustiss ima c ron ica appa reretipsum fer rum in Cons

tantinopol i delatum etib idem usque ad hectempora con ser vatumfui sse , etpubl ice ab omn ibus honoratum atque vener atum ; ac

testes plur es extar e vivos etiam , qui illud ib idem , ante ejus expugnationem a Turco hab itam etpost, vidernnt; etsc iantVenetos m agna

di l igentia apud quemdam civem Con stantinopolitanum qui idem

fer rum in diete c ivitatis expugnatione ad.

se r eceperat, ete i pr 0pter ea xv m ill ia ducatorum sibi obtul isse etdeinde apud M agnum

Tur cum qui dicto c ive illud r eceper atfui sse ,ae ei Lxx m i ll ia du

catorum pro eo exhibuisse ,i lludtamen habere non potui sse . Al ii

vero dicebantin receptione hujusmodi tr ia esse consider anda,

videl icet,quid acc ipitur , ad quem ,

eta quo m ittitur qui capital isin imicus estfidei nostr e , etpotins ex istimandum esse ,

id per eum

fier i in der isum etder isionem ,quam a l iter .

His igitur omn ibus etplur ibus a l i istune dictis considerati s , eonclusum fuitper KRmos . DD . ca rdinales memoratos

,r em hanc et

predicte nar rata ad sancti ssimum dominum nostrum per cardin a lemB eneventanum refer r i debere , utpossetquod si bi magis placeretstatuere etordinar e . Etl icetmajor pa r s ca rdinal ium presbyterorum

'

in sententiam tenderetquod fer rum pr edictum r ec ipi de

beret SS . D . N . ab or atore Tur chi absque solemn itate al ique, et

deinde ver itas per sc rutar i an hoc vel al ind ex Nuremberga autPar i si i s verum essetfer rum ettune , s i hoc compertum esse pos set,tune id publ icar i eteum omn i veneratione etsolemn itate ad a l i

quam eccles iam proeessiona liter , pr outSS . D . N . placeret, conduci ete converso, forte hoc fer r o modo solemn iter recepto etpostea eomperto al ib i i llud verum fer rum esse , sedes apostol i car eda rgui possetautconfundi . Tamen SS . D . N . voluitetordinav itfer rum hoc solemn iter r ecipi debere etdeputav itpr 0pter ea R. P .

I . Les nome de B owdoi n I I etde Loui s IX sontla issés en b lanc dans tous lesmss . Voy . Hi st. F r a ncor . S cr ipt, t. V , p. 333 . Edit. de Duchesne.

[Ma i 1 492] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 475

D . N icolaum C ibo ar chiepi s00pum Arelatensem etepi 50 0pumFulginatensem prelatos suos domesticos , qui Anconam i r enteti bidem fer rum ipsum rec iperentex man i bus orator i s M agn i Tur c i ,etinde cum processione ,

ex s ingul is civitatibus etter r is perviam ex i stentibus faciendis , Romam conducerentad quod com

modius fac iendum datum fuiteis quoddamtabernaculum cr i stall inum ex sacr i stia Pape , etequus cum capsa cooperta etal i is or namenti s in quibus sacr amentum , Papa pontifical iter equitante ,defer r i solet, etlanterna pro lum ine continuo ante ipsum portando .

Recesseruntigitur ex Urbe ob causam predictam DD. ar chiepis

00pus e l epi scopus pr edicti An conam itur i , die lune 7 mensis mai ipr edicti , etcum eis D . Aldell a s de Piccolominibus eanon icus

Senens is , decretorum doctor , in officio ceremon iarum collega

meus, processiones in loc is conven ienti bus ordinaturus ac ceremo

n ias debitas c i rca premissa omn ia di recturus .

Fer ia sexta , l l dicti men s is ma i i , Rmus . D . Joannes cardinal is deM edic i s in secreto consistor io creatus estlegatus de latere Tusc ieetFlorentia ; etconsistor io fin ito , publ icatus etab omnibus ca rdi

nal ibus usque extra portam V i r idar i i assoc iatus more sol ito , qui

fec itprandium in vinea R. D . Falcon is Sin ibaldi protonotar i i apostol ici etthesaur a r i i gener al is ; deinde r ecessiteadem die , iterver sus Florentiam ar r ipiens (t) .His diebus , intelleeto per SS . D . nostrum adventuIllus . D . Fer

dinandi de Ar agon ia pr inc ipi s Capuan i , duc is Calabr ie fil i i, ex

Neapoli ad U rbem , deputavitD . F ranc i scum C ibo fil ium suum etR. D . Cortonensem etFa lconensem Protonota r ium prelatumapostol icum , pr elates palati i ; eteis commisitutad confinester rarum Ecclesie romanepredicto pr inc ipi Capue obviam ir enteamquepontific is nom i ne reciper ent. Recesseruntigitur ex Urbe prelatiprediei i die jov is 1 7 ejusdem mensis ex causa predicts .

Fer ia secunda , 2 1 dicti mens is mai i , SS . D . N . in camer a sua

secreta comm isitRRmi s . DD . ca rdinal ibus s . Petr i ad Vi ncula etPe rtugaleusi , utrel iquie fer r i lancea Domini usque ad c ivitatemNarn iensem obv iam i rentetob efl'ectum predi ctum sive causam

Après la mortde son père, le cardina l Jean de Medicis , rappelé Florence par

ses a lfai res de fami lle, futnommé légatde Toscane etde Florence, pour augmenterencore son prestige auprès de ses conc itoyens .

https://www.forgottenbooks.com/join

RERUM URBANARUM C O MMENTARII .

De mandato SS . D . N . pepe intimetur RRm is . DD . cardina li

bus quod die c rastina i nter x v…etx 1x hor am intrabitU rbem per

portam Lateranensem i llustr is pr inceps Capue , cui ibnutobviamextra eamdem portam RRm i . DD. ca rdinales B eneventanus etSenen sis ; al i i omnes m ittentfam il ias suas etipsi ca rdinales ibnutadpalatium utreception i dicti pr i nc ipi s inter s int; poter antpreteresERm i . DD . ca rdin ales fam i li is sui s committere ut, pr inc ipe honor ato , prelati s eum pr inc ipe remanenti bus , ceter i domum redean l

ad ca rdinales suos , ad palatium apostolicum associatur i eos vel , s imagis placcat, poter a ntcar dinales pr ius ad palatium predictumi re ,

deinde fam i l iam pro honorando pr inc ipe predicto m ittere .

Intimetur etiam capitaneo Eccles ie , senator i Urbis etorator ibuspr incipum etpotentatuum in U rbe ex istentibus adventus pr inc ipispredicti etquod ei honore debito obv iam cant. S imi liter etD .

Raphaeli de Sena expeditor i SS . D . N . pape, vice-magistro domus

quod m ittetob causam predictam pr inc ipi obviam prelatos pelati ietfamiliam Pape more solito .

Domin ica , 27 dicti mensis man ,de mandato SS . D . N . pape per

Johannem Pavon i s her i sero secunde mihi facto ,hora nona vel

c i rca ,reversus ex Urbe M a r inum ubi illustr i s pr inceps Capue erat,

ad sign ificandum ei quo ordine etquibus cer emon i i s ad U rbem etSS . D . N . essetaccessurus ; utm ih i commissum erat. Illus . Domi

nation i sue GXPO SU Î , ac cum suis de omn ibus ordinem dedi , l icetnon fuer itobservatus recessitinde Domi natio sua ci rca horam dec imam quintam . Precesseruntmuliones cum psalmi s numero cxxxm ;de inde servitores minores , successive majores gradafim , proutpersuos offic iales ad hoc deputatos fuitordinatum . P r imus ex nobi l ibus

pr inc ipibus fuitD . Alphonsus deAragon ia , march io G i racensi s , fra

ter consobr inus pr incipi s , secundus i llustr is dux Amalphitanus frater Rm i . D . cardinalis Senensis

,tertius magnificus D . marchio

Pi sca r ie etal i i, proutin l i sta infer ius registratum videbitnr :per sex

millia r ia vel c i rca extra U rbem veneruntobviam pr inc ipi comes

Pi l il ian i capitaneus Ecclesie ,Franc i scus C ibo fil ius Pape etAl

phon sus de Ca r retto ma rchio Finar i i etD . Domi nicus Dor ia capitaneus pelati i Pape , cum eorum gente pr im itres non deseenderuntex equis , sed D . Dom in icus Dor iatantum .

P r inceps recepita dextr is capitaneum Ecclesie eta s inistr is

578 JO HANN IS B C B CHARDI, [l ai m i

fil ium Pape , inter quos cquitav itusque ad adventum c a r di nalium:

postpredictes vene runtobv iam e idem pr inc i pi RB . D D . episc0p'

Pacens is etAstor icens is . or atores r egis etregin e H i spa n i a rum , qui

etiam non deseenderunt. etaptime : «:pisc0pus ve r o C o rtonensis.

qui pa rum postoratores predictos ven it, descendite x equo , quod

indebite fec itetincon ven iwter in episcopal is dign itati s dedecusetv ilipendium . Per quatuor m i ll ia r ia vel c i rca extr a U r bem vene

runtpr inc ipi predicto obv iam RRm i . DD . ca rdinale s N e apolitanusetAscan ius non ad hoc deputati sed ex se ,

utpr in c ipi conjuncli .caputpr inc ipi , etipse e is , detegentes ; qui inter se pr in c i pem me

dium duxerunt, qua s i ad unum m i ll ia re ,videl icetad locum ub i vic

sepa rantur , una ver sus portam Latinam , etal ia ver sus As ina r iam

portam iter prebentes ib idem pr inc ipem dimiserunt, qui versus

Asina r iam portam etLateranensem que dic itur v i am a cc epit.ipsi vero versus Latinam . Inter im a ssoc iav i nostrus n ob i les cum

illis,nam capitaneo Ecclesie locum dedi a s in istr is ma r chi on i s C i

r acen s i s , fi l io Pape a s in istr i s duc is Ama lfitan i , etma r ch io n i Finar i i a s in istr is ma rch ion is Pi sca r ie , deinde al i is mel ius quod potniequitaveruntautem pr ius nostr i satis confuse ,

nam filius Pape lo

cum acceper atsupr a capitaneum Eccles ie a dextr is ma r chion is Ciracen s i s , etad ojus dexteram equitabatma rchio Fina r n , capitaneusvero ad sini stram mar chion is G iracens is . Ven imus hoc or d in e usquead portam As ina r iam ,

extra quam B eneventanus etSenen s is ca rdinales eXpec labantjuxta Tur r imRotundam i n loco solito ; fam il ie autem ca rdina lium ,

quia intimatio fuiteis per cursores ma le facta velipsi al ias negl igentia us i sunt, non veneruntextra portam , sola

ca rdinalis de V ice-com itibns fam ilia excepta , que ven itc i r c iterunum m i l iare extr a portam etpr inc ipem verbis consuetis accepitquem deinde dicti due ultim i nom inati ca rdina les etextra portamsol itis verbis etceremon i i s reeeperunt, etmedium inter se dueentes duxeruntad pa latium apostolicum apud sanctum Patrum etassocia runtintrando portam predictam . Ca rdina l is B eneventanusprecess it, qui eum secutus estpr inceps eti llum Senen s is ; sed , ha

bita deinde ca rdinal is Senens is sententia,continuo feceruntin loc is

str ictis pr inc ipem pr ecedere etipsum B eneventanus pr imo ,dei nde

Senens is suntsecuti ; cum essemus ante bas il icam Lateranen semin platea equi , inceperuntven i re fam il ie ca rdinalium ; famil ia Pape

[Ma i 1 492] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 479

ven itin platea ante eccles iam monaster n sancte M a r ie ; inde perpell ic ia r iam , per Angelum de M ax im is ad campum Flete divertentes , deinde via r ecta ad palatium apostol ic am ,

ubi in camera. pr in

ceps extrax itex ornamenti s ensem quo c inetus erateti llum m ih i

deditconser vandum ; quem cum , pr opter ceremon ias quibus lutender e dehui , retiner a non possem ,

assignav i com iti Anton io M i randule qui cust0div it.Ven itdeinde pr inceps ad cameram papaga ll i ub i pontifex

am ictu, a lba , c ingule etstola pretiosa par atus , in sede major e se

den s,c i rcumsedentibus mor e consi stor ia li ca rdina libus , r er epit

pr inc ipem ad pedi s , manus etor is osculum ; quibus deosculatis ,pr inceps quas i genuflexus sed ter r am non tangens , r egem etpatrem suum ac se Sanetitati sue commendav itpanc is verbis ; quibusetPapa responditbreviter . Accessitdeinde pr inceps , a v icecancellar io i nc ipiens , etab omn ibus ca rdina li bus ad or i s osculum aceeptusest; quo facto ei , de mandato Pape , postRmum . D . ca rdinalem

Senensem ,diaconorum pr iorem , locum dedi . ubi sedit; etcum eo

omnes ca rdinales accesserunt. Deinde ad osculum pedis Papema rch io G ir acen s is , dux Ama lph itanus etal i i omnes barones m il ites , etomnes ba rones nob iles in pr inc ipi s comitiva ex istentes accesserunt; quo facto rever sus estad pontificem pr inceps quemfec itponti fex per B eneventanum etSenensem ca rdinales predictos ,ad cameras Rm i . D . ca rdinal is camera r i i juxta cameram apostol icam ex istentes , que pro eo cum omn ibus pr ior ihus aul is peroptimeetornati ss ime pa rate erant, assoc ia r i .Fer ia secunda , 28 men si s ma i i , de mandato RRmorum . DD. B e

neventan i etsancte Anastasie car dinal ium , intimavi R. in Chr istoP . D . Jacobo Terdonen s i v icar io Urb is , quod mandar etomn i cleroetr el igios is Ur bis , etiam sancti Paul i , ac omn ibus a l i is , sub pen a

que s ib i v ideretur , quatenus hora nona , ultimi diei pr esenti s mensis que er itfestum ascen sion i s Salvator is nostr i , esse curentcumsui s pa r amentis juxta ecclesiam beate M ar ie de Populo ,

inde pro

eess ional iter itur i pro veneratione sac rati ssim i fer r i laneee Chr i stiusque ad basi l icam sancti Petr i .Tenor cedularum intimationum facta rum offic ialihus utproces

s ion i r eception is lancee Ch r isti inter essent.De mandato SS . D . N . pape intimetur etmandetur offic ialibus

https://www.forgottenbooks.com/join

[Ma i 1 492] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 19 1

de Populo ,intrabitU rbem or ator magn i Tur c i pr 0pter ea scutifer os

suos tantum ,non prelatos neque capellanus , e i obviam m i ltant

qui eum extr a portam pr edictam expectentet, com ite Pitil ian isancte romane E ccles ie capitaneo gener al i pro omn ibus loquenteetofferente

,ipsum r ec ipiantetinde asso

'

c ientmore sol ito .

Item intimetur capitaneo Ecclesie , Franc i sco C i bo fil io Pape ,

magistr a domus sanctitatis sue etsenator i Urb is ac omn ibus or ator ibustantum pr inc ipum etpotentatuum in Urbe ex istentibus , quodipsi ei obv iam ven iantetassoc ientipsum , utprefertur .

Exequuta per cur sores , d ie martis x 1x ma i i MCCCCLXXXXII,

hor a pr andi i .

Eadem die 29 ma i i , c ir ca hor am vesper erum , comes Pitil ian icapitaneus Ecclesie ,

Fr anci scus C ibo ,fi l ius Pape , cum nobil ibus

Roman is ex iveruntper portam V i r ida rn ,iter ar r ipientes per pr ata

versus pontem M i lv ium orator i Turc i obviam , qui inter im ven itper pontem predictum ver sus portam de Populo equitans . Ego .

intellecto capitanei er rore ,fec i expecta r e oratorem predictum

c i rca medium v ie inter pontem etportam predictam super vene

runta tergo capitaneus etFran c iscus pr edictus cum eorum nob i

l ibus,etdictum or atorem reeeperunt, capitaneo dicente S iate ben

venuto nostro S ignor e , etl i ca rdina l i ci mandano le loro fam igl iea fa r vi honor e. S iate i l ben venuto. Fam il ie cardinal ium erantalonge h in c etinde di sper se ,

ita quod tune orator eas v idere non

poterat; super ven iente ad eastamen orator e , pr ocesseruntsingul i ,n ihi l al iud e i dicentes . O rator habuitser vitor es quinque tantum ,

etcum eo eratD . Georgius Bucc ia rdus , con sobr inus episcopi

Arelaten sis , etiam interpr es suus cum servitor ibus duobus . Hic

Georgius verba capitanei or ator i exposuit, etejus nomine deinderespon sum dedit. O rator ven itmedius i nter capitaneum a dextr isetfil ium Pape a sin istr is a loco pred icto usque ad domum hospiti idicti orator i s veneruntetiam extra portam pr edictam ohviam

or ator i predicto oratores la ic i r egis Polon ie , domin i i Venetorum ,

duc is M ediolan i , Florentin i etSenens is . Ven imus autem hoc

ordine pr ecessitquidam caballer ius Pape in continuo dicti orator isTurci ex i sten s , quem sequebantur fam i lie cardinal ium etillosfami lia orator is predicti ;tum ipse inter capitaneum etFr anciseum ,

quos sequebantur orator es ali i supradicti , etal i i nobi les eosdem

1 . 3 1

482 JO HANN IS B URCHARDI , [M a i 1 492]

sequebantur ; ethoc ordine usque ad sanctam M ar iam in V ia L ata ,etinde juxta domum de M ax im is ad campum Flora etvi a r ecta ad

plateam sancti Petr i , inde per v iam juxta stabulum Pa n i . ca rdin a lis

sancteMar ie in Porticuad domum D . B artholomei M entin i SS .

D . N . papa olim eubieula r i i sec reti , que olim fuitepiscopi Cer v iensis

, pro hospitio dicti orator i s deputata , per ven imus , ub i , acti s peror atorem predictum ex more omn ibus grati is , recesseruntomnes .

Schedula per me faeta abbati sancti Sebastian i , sac r i ste Papesuper intimatione RRm is . DD . ca rdinalibus fac ienda , de r ecep

tione fer r i lancee .

Intimetur omn ibus RRm is . DD . cardinal ibus quod in v igi lia

Ascension i s eruntvespere in capella majore palatu in die autemSS . D. N . bono mane equitabitad portam Urb is , juxta ecc les iam

beate M a r ie de Populo per quam i ntrab itsacr atiss imum fer rum

lancee , quo latus D . N . Jesu Chr isti , in c ruce pro salute nostrapendenti s apertum est, etibidem ipsam lanceam e man ibus lega

torum acc ipietetproeessional iter portabit; inde , v ia r ecta , juxtafiumen ad ca strum s . Angel i , etpe r v iam stantem usque ad bas ilicam s . Petr i , ubi deinde dicetur m i ssa solemn is de festo ,

quamcelebr abitBmus . D . cardina l is s . Clementis ; qua fin ita SS . D . N .

dahitpubl icam etsolemnem bened ictionem in loco con sueto . Pr o

cess io fietin par amenti s albi s , etcum intortic i is , benedictio autemsine par amentis , etnon er itsermo

Av i sav i pr 0pterea sacr istam Pape ,c ler icos campanar ios , for re

r ios Pape ,quod ad eccles iam beate M a r ie de Populo m itter entpro

dieta die pluv iale a lbum etm itr am pr ec iosam etplanam , duas

mappula s pulch r as , unam pro collo eta l iam pro man ibus Pape,

candelabra duo ,thur ibulum cum navieula etincenso etbalda

chinum .

Super ior ibus diebus vocatus ven i ad RRmos . DD . B eneventanumets . Anasta s ie ca rdina les pr o ordinatione r eception is fer r i predicti fac ienda ,

cum quibus etiam eratR. in Ch r isto P . D . JoannesPetrus epi 50 0pus U rb inatens is ; etib idem multa di eta suntr eiconven ientia , etinter a l ia , quod propter SS . D . N . etejus infi rmi

tatem,fer rum ipsum possetper pr ata ad pa latiolum de Spinellis

1 . B artholomai Antin i, mss . 5 158-9 . O xtini , 1 49 ; dans V ialard, ouv . citò , p. 48 ,B . E rti no.

[Ma i 1 492] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 483

extr a portam V i r idar i i conduc i etinde eum process ione porta r iper predictam vel per castrum , quod etpropter tempus nunc

cal idiss imum ,vel s i forte plueretea d ie , proutjam multi s diebus

fec it, propter lutum , process ion i plur imum conven ir et; vel quodprocess io fuer itde P0pulo usque ad bas il icam s . Petr i in paramenti s

, per c lerum Ur b is pedes , etper omnes de capella Papeeques , pr outin eoronatione pontificum fier i solet, coepertis dumtaxatexcepti s quibus uter entur commun ibus

,non de boccac ino

albo ,conven i re etv ider i quod sanguis Chr isti in ecclesia Latera

neuse , ettitulus in eccles ia s . cruc is in Hierusalem ex istentesobv iam dicto fer ro proeess ion a l iter porta rentur . Ego etiam ips is admemor iam r edux i ea que nuper , v idel icetqua rta hujus , in ca rdi

nal ium ad hoc deputatorum congregatione , dieta fuerant, v idel icetquod propter famam que in Alemann ie partibus v idel icetNur imberga etGall ia essetde fer ro hujusmodi apud eos ex istente , etobinti rm itatem SS . D . N .

,fer rum hoc in Na r n ia vel in ecclesia beate

Ma r ie de Populo dim itti autsecreto san ctitati sue reportar i deberet,etpenes eum r etiner i ; inter im dil igentia fier i utver itas haber eturquale verum essetfer rum etub i ques itum , si hoc esse posset;tune i llud omn i vener atione ethonor e absque cujuspiam detre0tatione rec ipi etconser var i deber e . HRm i . DD . pr edicti , s ingul isintellectis ,

dixeruntomn ia SS . D . N . expos itur os , qui deindestatuer itquod sibi v ider etur . Dixeruntetiam SS . D . nostro con

ven ir e quod in v igi l ia ascen s ion is prox ime tolus populus propterr eceptionem hujusmodi fer r i jejunar e deber et; respondi recep

tionem predictam cum letitia popul i fier i debere, etcum inter

Pa scha etPascha non s intjejun ia , possentforte plures propterjejun ium hujusmodi commover i etloco devotion i s blasphema r e ;majorem letitiam affer ra judicabam ,

si , loco jejun i i , SS . D . N . in

a l iquibus platei s ubi processiotr ans itura esset, fontes v in i pertr anseuntium r ecreation i fier i mandaret, quam si jejun ium eo die

induceret, quod etsanctitati sue se exposituros dixerunt; quide inde , omn ibus intellectis , om isso jejunandi mandato , mandavitomn ia fier i , que ex tenore eedular nm super ius registratarumvidentur .

Fer ia qua rta , 30 dicti mensis man ,fueruntvesper e papales in

capella majore pelati i apostol ic i apud s . Patrum ,Papa absente .

https://www.forgottenbooks.com/join

[Ma i 1 1 92] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 485

nale ipsis quod vel r eeeder entvel pr oceder entsub pena mandante ,

processeruntetseonti suntnostr i ordine infradicto .

Clerus U rbis suo ordine . Collector es plamb i . Soll ic itator esl iter arum apostol icarum . Nota r i i auditores camere . Nota r i iauditores rote. Procurator es pen itentia r ie . Pr ocurator eseontr adictarum Abb rev iatores de pr ima visione etde pa r com inor i . Sc r iptores pen itentia r ie . Scr iptores apostol ic i .M agistr i utr iusque registr i . Abbrev iatores de par co major i .

Bullatores . M agistr i plumbi . Procur ator es ordinum . Pr o

curator es pr inc ipum . Sec retar n etadvocati . Cubicula r i i .

Camer ar i i . O rator es pr inc ipum la ic i etbarones . CantoresPape . Accol iti . Cler ic i camere . Auditores r ote . Accol iticum candelabr is etthur ibulo . Subdiaeon i cum cruce etsoc i i s .

Pen itentia ru. Abbates . Episcopi , a rch iepiscopi etprelati .O r ator es pr elati ass istentes Pape , parati . Diacon i cardina les

non assi stentes , (in dign ior es duos er atmed ius pr inceps Capue) .Pr esbyter i cardinales etepiscopi . Duo diacon i Pape assi stentes .

Scutifer i Pape cum intortic ii s . Duo accol iti cum candelabr is .

Duo accol iti cum thur ibul is . Papa sub baldachino . Aud i

tor de m itra serv iens , medius . Pr otonotar i i ass istentes . Pr elatinon parati . Al i i proton0tar n . Gener a les ordinum. Togatiaul ic i .

B a ldach inum portaruntbarones etnob i les qui cum pr inc ipe

Capue Romam vener ant, una cum al i is nostr is nobil ibus ; s ic

eorum fuitmagnus numerus . Nostr is eonservator ibus locum dedi

ibidem ante ba ldach inum , propter scanda lum evitandum , de man

dato SS . D . N . pepe . SS . D . N . statueratdie predicta pr esbyterumad eccles iam ibidem cum fer r o r edi re quodtamen , cum super fluum

etsine causa factum fa isset, om i ssum ; tamen pr opter tumultumetpopulum max imum , pr opter quem cum magna confusione pro

cess io hec or dinata incepts fuit, conven ienter tamen pr osecute .

( lmn i s v ia a palatio de Martell is usque ad bas ilicam s . Petr i benemundata fuit, ac pann is ornata ; etante predictas domos , videl icetcardinalis Parmen sis etal iorum pann is cooperta , etab ecclesia

beate M ar ie in Tr anspontina usque ad bas il icam pr edictam h inc etinde pann is car dinalium or nata ; quibus v ia ipsa per Johannem

M ar iam soc ium meum ipsa fuitper cannas divi sa . Ven imus per eam

486 JO HANN IS B URCHARDI , [ l i n i 1 l 92l

v iam hoc ordine ad dictam ba s i l icam cognov i ib i S S . D . N . gr ava

tum ac debi lem esse ; pr 0pter ea ,non longe domo c a r di n al i s s . Cle

mentis , dix i sue S . commodius futurum s i recta v i a b e n ed i ctionispublice locum a scenderet, populo ibidem solemn ite r b en edi c eretetinde ad cameram etquietem suam rediret, c a r d i n a l ibus ad

m issam ven ientibus in basi l ica pr edicta celebr andam ; quod S anc

titati sue placuit. D im issa igitur pr ocess ione sub porti on ba s i l ica

pr edicte, pr elati etcar dinales par ati postcrucem po ntifi c a lcmlocum pr ed ictum ascenderunt, ub i pontifex populo s o lem n itermanu sua more sol ito benedix it(v iceca ncellar io tab e r n a culumcum fer ro inter im apud pontificemtenente) etplena r ia s i n dulgentias i bidem etin eccles ia ex i stentibus qui process ion i inta r fua runt,concessit; quas RRm i . DD . esmer a r ia s latine etde Co lum n a ca r

dinales vulgar iter pub l icaruntquibus leotis, pontifex cum taber

naculo fer r oque s ignum c ruc is super populumpr odux it.Access itdeinde pontificem Cham isbuer ch or ator magn i Turc i ,

per quem Turcus fer rum ipsum pr edictum m i ser at, etSan etitati suequasdam l iter as presentavitetper Georgium Buec ia rdum interpretem suum exposuitpr inc ipem suum fer rum hujusmod i s i bi

m isse etrogav itutfratrem pr inc ipi s visitare posset, etquod S anctitas sua ipsum c ito expeditum rem itter et. Sanctitas sua r esponditse l iter as vi surum ,

deinde s ib i r esponsum daturum ; l iter a str a diditar chiepi sc0poAr elaten si conservandas , que tune aperte non fue

runt; di cebatur en im dictum or atorem quadr aginta m i l l ie ducatospontific i attuli sse in Iiter i s speeiticati s , pr 0pter ea lectas non fui sse .

Pontifex a scenditinde ad palatium ,dim i ssi s in cur ia ca rd in a

l ibus qui ad bas i l icam pr edi ctam iverunt, in qua Bmus . D . c a r di

ua lis s . Clementis eeleb rav itm i ssam publ icam ,etomn ia more

sol ito suntobser vata . Illus . pr inceps Capue m i sse inter fuitac postHmam . D . car dinalem Senen sem diaconorum pr iorem sedit

, qui a

me peti itquo or dine pr inc ipi pax danda esset, pro eo quod intercardinales staret

,secus s i posteos voluitn ihilom inus quod

Rm i . D . cardinal is v icecancellar i i super hoc judi cium haberem ;

cui s imil iter etdomino meo episcopo Pientino , cui i dem tunecommun icavi

, placuitmea sententia que etper Rmum . D . Se

h ensem prefatum fuitobservata , qui pacem pr incipi dedit, etpr inceps camerar io . C i r ca finem m i sse, Ritm i . DD . B eneventanus

[Juin 1 1 92] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 487

etsancte Ahastas ie cardinales , asser entes contingere posse quodpr inceps Papam ad palatium a ssoc iar et; et, eo casu, quem locum

pr inc ipi dandum a me sc ire voluerunt. Respondi pr i nc ipem me

dium inter ipsos fe re r ec ipiendum , quod ips is sim i l iter etcardinal i Aler iens i , qui medius inter eos erat, visum estnequaquamcon ven ir e . Volueruntigitur quod RRmorum . DD . v icecancellar i i

,

Neapolitan i etSenen sis sententias super hoc coll igerem,quod

etiam fec i ; quibus omn ibus judic ium meum placuit; quo intellecto ,

volueruntetiam Rm i . D . cardinal is s . M a r ie in Porticusuper hochaber e ; qui r esponditi ll is hujus rei di ffin itionem rel inquere qui

pr inc ipi locum postpr imum d iaconum ass ignandum sens issent.D ix i predictis ca rdinal ibus B en eventano ,

etc ., e is novum esse

non deber e pr in c ipem inter se r ec ipi endum esse,forte quia cum

locus ei in collegio ante omnes el ios diaconos, pr imo presente

dempto , datus s itetipse pr 0pter ea in collegio pr esentes ca rdi

nales precedat, conven i r e quod extra collegium omnes cardinales ,

hoc est, singula rem singul i ipsum honor ent; unde si ca rdinal i s

unus vel quinque , pr esbyter i vel diacon i , per U rbem cum pr inc ipe

equita rent, conven i re quod ipsum pr inc ipem inter se medium r eci

perent, longe magi s in palatio apostolico in que ipsi ca rdinalesr esiderent; an autem episcO pus ca rdi nali s ipsum pr inc ipem super

eo per viam poner e deberet, judicio RRmorum . DD . epi scopor nm

ca rdinal ium r el iqui .

Dom in ica,3 men s1 s Junu, 1 11 pr ima camer a postaulam pontifi

cum ,super hortum , parata fuitsedes bassa ex b rnccato aureo super

unum gradum juxta murum,etdesuper superc i l ium aur eum

extensum ac , juxta sedem ipsam ,h inc etinde multa scabella

velato cooperta pos ita pro sponsalibus neptis Pape ib idem cele

b r andi s . Hor a deinde adven iente c i r ca duodec imam,ex comm i s

sione SS . D . N . veneruntRRm i . DD . B eneventanus ets . Anastasie'

cardinales ad pr in c ipem Capue , quem ex esmer is suis medium

inter se adduxeruntad pontificem , pr inc ipibus etba ron ibus suis

ipsum comitantibus . Pervento ad pontificem ,èxpectate sunt

mul ier es , postquar am adventum ex iv itponti fex ad camer am

predictam etin dieta sede sedit; etad aj a s dexteram RRm i . DD .

s . Petr i ad Vincula ets . Anastasie , ad sin istr am vero B eneven

tanus car dinal is , etposteum pr inceps Capue . Post5 . Anastas ie ,

https://www.forgottenbooks.com/join

[Join 1 492] RERUM URBANARUM CO MMENTARII. 489

Fer ia qua rta ,6 dicti mensi s junn ,

hor a dec ima octava vel c i rca,

Illus . pr inc eps Capua medius inter RRmos . DD . cardina les Senen

sem a s in istr is etB eneventanum a dextr i s , qui usque ad cameramapostol icam equitans , in que etextra omnes fam i lia Pape etcardinal ium equites ipsum expectabant, r ecessit, Neapol im rediturus ,

assoc iatus a predictis RRm i s . DD . cardinal ibus etpr elatis ac fam ili is Pape etomn ium ca rdinal ium usque extr a portam Lateranensem s iva Asinar iam . In loc is str icti s precedebatpr inceps ;sequebatur B eneventanus pr imo , dei nde Senensi s cquitavitpereamdem viamper U rbem per quam veneratper noctav itin M ar ino ,

sed cenam fec itin Grotta Fer rata , ub i Bmus . D . ca r dina l is s . Petr iad Vincula ( 1 )Sabbato 9 junu, vigil ia Pentecostes fueruntvespere papales , in

capella majore palati i , Papa pr esente . O ffic ium fec itRmus . D .

ca rdinal is Pa rmensis .

In die sequenti , fuitm i ssa solemn is in bas il ica s . Petr i quampredictus cardinal i s eelebravit, Papa etiam absente. Sermonem

fec itquidam fr ater ordin is carmel itarum etin fine publ i cav itplenar ias indulgentias per SS . D . N . papam pr o dicto ca rdinale Parmensi concessas ; etquia fuitin Urbe etin ecclesia beate M ar ieTranspontine capitulum gener a le fratrum dicti ordin i s cermeli

tarum pro electione novi general is ejusdem ordin is vel alter iusconfirmatione

,facta estper fr atres ejusdem ordin is gener al is pro

cess io , que , sermone incepto ,inchoata est, etven itusque ad

cancellos capelle major i s Pape , v idel icetquos non intrav it, sed peral iam navem ecclesiam ex iv it; confirmatus fuitin hoc capitulogeneral is antiquns .

Fer ia quinta , 1 4 dicti mensi s jun i i , hora dec ima nona vel c ir ca,

per portam Vi r ida r i i intr av itU rbem R. in Chr isto P . D . Johannes

episc0pns Dunelmen s is , orator r egis Angl ia , fami l i is SS . D . N .

ayantdéc laré en consistoi re public du mois da novembre 1 489 la m i Ferdinand dé

possédé de son royaume qui retournaità I’

Église romaine. Voy. Infessura dans Beca rd,

col . 1 99 1 etRayneldi , Ar m. E ccl . , t. XXX, p. 1 58 , n° 8 al. p. 1 80, no 1 0 atn° 1 1 la

bullo d’

investiture Dudum fel i c i : r ecor dati on is , publiée par Lun ig , Codex Ita l i a:d ip lomaticus

,t. Il

,n° 1 28 , col . 1 295 .

Le roi da Franca protesta per la personne de ses ambassadeurs contre l 1nvestitureduroyaume da N aples ; la ra i Ferdinand envoya à ce sujetdes instructions à G iovann iB attista Coppola . Voy . Tr inchara , Cod i ce Ar agon ese, vol . II, n° CXXXIV, p. 1 15 .

l . Meme lacune dans tous les mss .

JO BAS S IS"I-’

n

pupe ac omn ium RRmorum . DD . ca rdina l ium etpr i n c ipum in E rbe

exi stentium recepta s . etusque ad domum quo ndam dom ini

Jacobi B igneti pr o ejus hab itatione o rd inata ord i ne co n sueto as o

c iatus : etquia inte r orator es regis Hi span ia rum . vi de l i c etPacensem . et.k stor icensem episc 0 pos . ex nna . etdomi num Joh ann em

Gi l inm da Luca etiam oratorem antiquum r egi s'

e supe r pre

cedentia contentio erat. dicti s episcopis id persuade nti bus . dedi

locum Johann i archiepisc 0po Ragus ino pr imo pr e lato pa l ati idextr is Dunelmens is . etpredi cto domino Johann i G i l io a s i n istri s{ejusdem . licetpreter

°

I

1 . Hr s . 552 1 , t. III, I. 30 1 . ej usdem , l ied pr efer . estéc r itd'

une autr e m a in ,et

a été ajouté plus tanti . L i ca per I ) . J a cobus» B ign d un fuer-it… i d l l l

,

m s . Chigi , 689 , V . Le 1 . l c'

a r r réte ici : suitune table des mati—tra e. L i cd p r d a

a r d zncm,ainsi setermine le mss . M agl iaber chi 149 , foL 385 etles mas . 5 158 , fel.

224 ct page 1 0 70 . Quantan mss . 562 1 , t. II I, il eonticntencore «L? ligucs d’

nnc

ed ita re peu serrée , qui dannentmotpour motle texte d'

lnl’

a sun . .l e le: r eproduis

uniqucmentpour me conformer aums . que j'

a i suivi .

Lc journal dc B ur char d offre una lacune da cinq mois etdemi , ca r i l ne repn nd

a vr ai dire qu‘

à la date du premier d imanche de l'

.

—\vent, au 2 décembr e 1 49 2 . C’

estprobab lementpour combler cette lacune qu

'

on aura interpolé le texte d'

Infes snra .

C’

a b pour la meme raison que je public l'

Appendiee la suite des dèpéc ba inéd itesda ambas sadeurs fiorenti ne depuis le 1 5 jui llet1 492 juequ

'

à l’

èlection du vice chan

ce1ier Boder ic Borgia, qui succeda à InnocentVIII sous le nom d'

Alem dre V l . (App. ,

n“ 44

Dans la nuitdu 20 au 2 1 novembre 1 488 , InnocentVIII avaitcn una attaqued'

apeplexie . Au mois de mars 1 490, 1 1 avaitfadli mour i r , etdepuis ce moment, i l nen

’

éta itjama is ccmplètement1 établi . (Voy . Infessura da ns Beca rd, col . Sa santéchancelaute lui fa isa itpréférer le repos toute chose etéviter toutes les occas ions

qui ann icutpu le troub lcr . Malade da la fièv re depuis quelquetemps , son états '

eta i laggravé pa r des accès de tou: etune a ffection da la vess ie ; les médec in s d&espé

raientde sa guér i son etava ientprévenu sa fami lle de sa fin procha ine . Voy . les deo

pec hes de Vespucc i la Seigneur ie, dans lesquelles I’

ambassadeur florentin relatajour par jour l ’étatdu Sa int-Père, la s ituation de Rome, les ag issements des partispolitiques etles pratiques des ca rdi naux en vue da l

’

election du nouveau ponti le.

(Appendice, n°° 44 a

[Jui llet1 492] RERUM URBANARUM CO MMENTARII . 49 1

[In die sequenti , Papa capitagroter a , etob ejus mortistimoremProsper Columna etJohannes Jordanus fil ius

,V i rginei U rsin i , qui

apud cardinalem s . Petr i adVincula di vertebantur , cum multi s al i i sba ron ibus etc iv ibus roman is accesseruntad palatium conserva

torum etib i eos allocuti sunt, cum quibus non er antcapita r egio

num,dixeruntque etnotifica runtdictis of fic ial i bus etcivi bus se

ba rones asse concordes etdil igere quam plur imum populum roma

num . Ac proinde se eorumque castra etbona omn ia oti 'erebantpopulo r omano pr o ejus bono etconcordia ,

rogabantque eos , utsiven i retcasus mortis pqntific is , utips i junger entse aux il io eorum ;

eta conver so conser vatores etc ives ohtulerunteis quicquid possetoffer r i . Qual is autem sithac salutatio ( 1 ) hu0usque nasc itur

Die 25 jul i i , in di c 8 . Jacobi , sexta vel septima hor a noctis , mortuus estlnnoeentius papa octavus , cujus an ima requiescatinpace

1 ,S a lutati o , munus , donum. Voy . DuGange, G lossa r ium , aumotSa lutatio, 3 .

2 . Voy . a l’

Append1ce n° 50 la depeche da Valor i aux Otto d i p r ati ca , en date da

23 juillet.3 . Le papa mort, Valor i adressa a la S eignem ie la depeche suivante

M agn ific i Domin i mei obser vandissimi etc .

Le S . Vostre per più mie hanno inteso la grave infirmità. del Papa , etin quantopericolo è stato già. VIII di del la morte. E piac iuto a Dio in questa bora , 8 ett/2 i nc i rca

,chiama re ad se la sua benedicta an ima , che veramente la C ittà nostr a si ha

da dotare della perdita d’

uno tanto padre. La sua S anctità è morta come buono Pon

tefice, con tuoti e S ac ramenti etcon buone sentimento finché Ii durò lo spir ito. La

Ter ra per questa morte ètucta in arme,nè in a ltre particular ità. mi extenderò per non

perdere tempo, che mi pare servi ad Ogn i buono propos ito s i gn ificar con prestez aquesta morte a lle S . V° le quali giorno per g iornoter rò di ligentemente raguagliate datutte le cose di quà. etc .

Rome dic 26 Juln 1 492 hora nona .

S '”Puvur . Vasomus orator .

Audos .— ì l agn ificis Dom in io O cto V i r i s P r a cti ce Keip . F lor . Dom i n i: moi:

obser va n d i ss im i s . F lor entia .

(Ar ch iv i o F i or enti n o , class . X , dist. VI, filz a 8 , n°

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE

L e Papa a eu des douleurs d’

entra i lles etuna fièvr e da mauvaise na

ture . Les astrologues ontpréditsa mortpour lemois da juin .

Al M agn ifico Lor en z o dei Medici a F i r en z e .

M agn i/ice v i r , etc . Questa solo per advi sa rvi come a Nostro Signorepr esa domen i che uno dolore col iche , con feb re di ma la natura , la qua lenon lo ha anchora la sciato. Di ca sa di nostro S ignore esce, sua B eatitudine essere mi lglorata . Li effecti dimostr ano al contrar io, per chè al Castal lano di castel Sant’ Agnolo ha r iforn ito al Castello di far ina etgenti ,Questi O r s in i hanno pr eso non so che ponti a lor prepos ito non s i stasan z a qua lche dubb io del la v ita , max ime per ché questi astrologi moltohanno pronosticato sua B eatitudi ne debba mor i re di questo mese, etperlo Ecl i psi che deb ba esse beggi . Dio provegha a l b i sognio del popol suo .

Rome, die 1 6 Jun i i 1 484 .

Gnmaur omns s r neci .

(Ar chiv io Med iceo i nnanz i i l Pr in c ipato. Fi l z a XXXIX . )

L etatda Papa a empire. Sa langue enflée ne peutplus formuler dasons . Concur rents à la papauté .

Magn ifico Lam i a?»de Med icis . F lor entia.

M agn i/ice v i r , etc . E s’

intende nostro S ignore essere peggiorato, etper al catar ro essergli ingrossato la l ingua in modo che quasi non può

ferma re la pa rola . Credesi la vita sua non passerà due di . Cr edo sia ben e

pensa re di uno successore che sia più neutrale si può etpm amicho della

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE . 497

secondo che ho i nteso di luogo fide degne , che questo sia cattive am

ba sc iader e ; etche a manche d i dua s im i li acc identi , sua B eatitudi nepotr ebbe r endere I

’

an ima a Dio . Di che m’

è par so da r e notitia a Vostr aMagn ificentie . Reme codam die b era XV I

(Ar ch . F i er ent. Letter e a i X . d i Da l ia . C la ss . X . Di st. 4 . N .

Le papa estmort. Ascan io, en dépitda I’

eppesitien da quelques ca r dinaux , sera adm is au conclave .

Magn ifico Laur enti o, etc . F lor enti a.

Magn i/ice v i r , ele. Etda altr i etda ma intendesti la morte del Papa .

Etper una m ia vi di ss i , questo s i adi r i z ava ad Agr i etMolfetta , etcosì vir epli che . E l b i sogn io sa rebbe fuss i e uno amici ss ime del la Comun ità , alqua le ma le si può iudi cha re ciene babb iame alcbun0 qual ificate daesser e, e uno più neutra le si potess i , e come m i pa r eva che N apol i fussî

eptime ne è da dub ita re…… donde e per chè la famigl ia sua non è ben sa

ti sfacta da l Re, e lui ne èma l iss imo contente , etle eflecte se ne vede per

la pugna s i fa a lui . Per questo etsim i l ia v i scr issi di U l is al quale

crede sareb be am iche vostre etdel la C ittà , autsa ltem neutr a le.

Qui si ebevuto qua lche r agionamento tra questi Cardinali che mens ignore Ascban ie non pessi havere vece nec acti ve, nec pa ss ive in crea re

i l Pontefice per v igore di una B el la face Eugen io nel la quale si conti enequod nul lus qui non fuitreceptus pr ius in consister ie possitadmitti .EtCrede questa b r iga gl i s ia data dal l i sua m l i (s ic) per esser più l i ber ine voti ma per quanto io i ntende al Vice Cancelli ere etaltr i sono dipar ere che sia admesse .

Del le a ltre cose successe di qua deppe la morte del Pontefice intenderete per la lettera da Dieci

Reme, d ic 1 4Augusti 1 484 .

Guxnxur euws Vespucc i , O rator .

(Ar ch . M edic . innanz i i l P r inc ipato. Fi l z a XXXIX . )

Le Pape mort, les ca rdinaux se sentrendus auPalai s etentdéléguéquelques-uns des leur s pour fa i re I

‘

inventa i re des a ll’

eta. La populace a'

saccagé la ma i son ducomte Riar io, Jéròme da la Rovère. Messer JacopoCenti estdéputé à la garde duPa la i s .

1 . Cette lettre n'

estpas si gnée, ma is el le est. de la ma in de Vespucci .2 . Les mets en ita l iques salt

man chtl r es sur l

’

or igine] . Meme remarque pour les

498 APPENDICE .

Magn ifici Domin i Pal r es honor and i, commen dati onc p r em issa etc .

Doppo la morte del la Sanctit‘

a del Papa è succe s so ch e questi Signofiltaverendi ssim i Ca rd ina l itutti andorene ad Pa la z e la n otte m edesima, etdeputer ene per fa re inventa r io del le rebbe etgua r d i e d i quell e che sono

in Pelez e, e Reverendissimi Ca rdina l i Nova ra , M ati scon e , Ma lfatta etAgr i . Demum i l magn ifico mess . Joann ’

Angelo eti l Rev er endo oratoreFer ra rese etio, andammo ad condolerci con Ii pr e fati C a r d i na l i , representanti tutte al Col legio, del la morte del Pontefice , etofl er i re e nastriS ignor i ad ogni honore etcomodo della Sede aposto l i ca etdel SagreCollegio. Il sim ile facemmo s ingula r iter a l i Rever en d i s s im i Ca rdinali

San Piero in V incula a l Camar l inge etPa rma , e qua l i tutti mostraronohaver gratiss ima la nostra v i sitatiene etr i spes0 n o r ing r atiamlo etel erende secondo che si r ichiede in s im i li v isitation i . V er o è che i l B everen

di ssimo Camar l inge strectamente rachemandò al conte , e r m ostrò star difranche an imo, etmax ime perché quel Sacro Col leg io m olto se lì era

offerto.

Tornando da Pala z e vedemmo uno grande tum ulto d i g ente intornoal la ca sa del Conte, la qua le la metteva ad saccoma nn o n on era perciò

gente se non plebeia , nè v i era ch i contradicess i . In ca sa n on e ra a ltro dapoter saccomanna re se non legnam i etvectovagl ie ettucto quelle èstatotolto, etportatenetutti gli usc i etle finestre , etun a g r a n pa rte dellefinestre fer rate d ivelti gl i a rber i etbarbe erano nel l

’

o rto, etuna fonte

di ma rmo che era in dacte orto, al piombo del la docc i a , l e tr a mez e della

sta lla , etle ra strel l iere dell egname etle mang iatoia eter a n o tutte d itravertino murate eta lcun i conoidi cam ini etdi finestr e g ittati i n ter ra , etinfine a una pa rte del le r ose dorate del pa lche che ma i s i v i d d a ta l vilipendio etstrage etanchora non s i cessa di gua sta re etca va r e infine

agl i a rpion i etaguti di decta ca sa , che veramente s i può d i r e es ser e po

che meglio decta ca sa che quel la da Colennesi .Qui è la Ter ratutta i n arme, etbar i fumesso ad sacchoxn a n no certi

fondach i etba r che d i Genoves i a Ripa el fendecho de Centur i en i sar ebbe ite ad sacco, se non che si r icompare per Ducati XXX . T utt’buemosta a buona guardi a , etla natione Genovese s i lascia poche veder e .

EI s ignor Jacopo Conte è deputato a l la gua rdia del Pe lez e con a l

cbune fanter ie : ets imi l iter questi Capor ien i , che sono come a n o i G en

falenier i d i compagn ia , a l la guard ia del la Ter ra .

La Excel lentia del Conte sitrovava hier i mattina ancbera i n campo,

perchè hier sera ci i n lettere nel magn ifico oratore Duca le da X I II per laqual i mostrava non havere ancbera haute la nuova della morte del Pentefice.

E ReverendissimtCard ina l i Colonna etSavel lo, a questhora , che

siamo a bere XII, non erano anchora venuti , ch ’io sappi .

Questi signor i Reverendi ss im i Ca rdina l i , secondo il loro costume , ognidi s i ragunone due volte i n casa al camar lingo. Cr edesi habb ino electequesto lueghe, perchè ch i li volesse nuocere perda l

’

ardire ; nò .l l po

APPENDICE . 499

trebb e com in c iare ad saccomannare la ca sa sua , che le a ltre non porta ssino grandi ssimo per icolo.

A xv: di si comincerà ad fare le exequie, eta xxv si stima enterrannoquesti signor i Reverendi ssimi in Conclavi . Nè

Rome, xm: Augusti 1 484 .

E . V . M .

Servitor Guroanr omus Vssruccws , O rator .

(Lettere a i X . di B al ìa . Class . X . Di st. 4 , N .

Hier soi r le comte Jerome de la ltovère s’

estétabli avec sestroupes auPonteMolle, suivantla volonté duSacré Collège. Le chateauS .

—Angetientpour lui . Il y 3 deux factions qui ontpour chefs Borgia etJul ien de laRovère .

Magn i/ico Laur entia de M ed ic is Flor entia .

M agn ifica Vi r , etc . Hier sera el conte con lo Exercito chiamato dal collegio giunse a Ponte Molle, etquivi sta accampato secondo la volontà didecto Collegio . El castello si tiene per lui ; eth iersera la contessatornatacol conte entr ò in castel lo accompagnata das Signor Paulo O rsino . La sua

Eccell entia sta molto an imosa , etdice voler sta r insino al la nuova crea

tione. La sue animos ità si funda nello exercito, nella parte O rs ina etnell’havere i l castel lo ad sua devotione : etpresumes i havere alchuni cardina l i a sua di segn i , tra i quali è i l V ice Cancell iere, che non so come gli

r iusciranno.

Qui è dua capi usque nunc : el V ice Cancelliere etSan Piero in V incula . Questi v incules i hanno proposto nel le ultime congr egationi duecose : la pr ima , che el col leg io facc i ogn i cosa di bavere el castel lo nel leman i ; l

’

altra , che le congregation i non si faccinopiù in ca sa el Cama r l ingo .

Per anche ne’

del l’

una cosa ne’

del l’

a ltra si sono r i soluti , come più diffusamente scr ivo a i Dieci .

Roggi andrò a vi citare el conte, condorr 0mm i del la morte , etofler i

rommi , etc . , etcredo sia bene con l i effecti fare ogni for z a nel suo statonon sia novità, perchè ogn i novità potr ebbe esser causa far ven i re quellostato nel le man i dei Vinitian i . Etdi questo parere è i l Magnifico O ratorDuchale, atteso la reputatione hanno acqui stata in questa pace.

Rome, die 1 5 Augusti 4484.

E ca rdinal i Savello, Colompna e V‘(s i c) ( i ) non sono ancora nella

ter ra .

Gnrou r ourus Vsspuccr.

(Ar ch . M edi . i nnan z i i l P r in cipato. Fi l z a XXX lX. )

V in iti an i . Voy . les depeches suivantee n°. 8 et9 .

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDEGE.

S . Pi ero in Vincula dell’anima verso dl lui . che è -S . E x a . verse

/ Sua

Revenendiu£SW . perchètceme a N ipote etdel la ca r ne d i Pa pa Sixte,nen h reb he se non pi acere ; e_

tdifendembheto da qualun ch e lo volessi

offendere ma bene sapeva che sua s ignor ia non è d i que l l’

a n imo verso

di h1 i , etnea potrebbe S . Ex . patir detr imento nello stato suo , ch e le Statodi Mi lano e V° Magnificentie, nelle qua li r ip

'

ose ogn i sua s i curtà , non nesantisfi no. tidee era da fa re ogni cosa che s i fugg i ss i tutte questepitioni che in efletle sena pubbli che . Etchestcon molte pa r o l e h inc indeci pa rtimo di Campo da la S . S ignor ia .

Adi xv: perchè quel la gente d’

a rm del wmpo facev a no g r an danno

a lle vigne di questi Romani , s i per levar via qua lche susp itie n e g ener ataa qualcuno di questi S ignor i Reverendis simi, a l Campo s i d i sceptò , daRoma ci rca sei migla , etito ad un luogo si chiama l ’

i sola .

Cominciorons i le exequie del Pontefice adi xvn i n S . P i e r o , a le quali

non è m uto S . Piero in Vincula , nè Savane , nè Colon na , n è Ha i fa….

al legando non potere securamen'

te veni re, essendo Ca stel lo 8 . Angnelo

nellemani del Conta , ethavendo loro passare pertma de ll e po rte di destoCastello :etcosi dicono non volere anda re in concla vi a d S P i e ro , se nan

della Terra dove sta nno quelli da S . Croce partigiani dagl i O r s i n i , s i eralevato remore, perchè certi pa rtigiani Colonnesi gli voleva n o m ettere al

sacche . Sens i di fes i , etnel la anna è morto tre persone . A quest’ hora èsedutoquesto remore, etl iansi per certo che li Revendi s . Car d i na l i C ol onna

etSeve non ne sapessino cosa a lchuna .

Questi Colonnes i etSavelli atSan Piero in Vincula debb ono ha vere difa nti venuti di fuor i , delle loro Ter r a , delle persone ci rca tr em i la , etqualche numero d

’

huem ini d’

a rme, etcontinuo ingrossane . Sta nn o le lorocase, etancora le a ltre d i questi Ca rd ina l i ,tutte previste , come se a spwtassino al Campo . Ets imi le fanno l i O rs in i . Etse questa m ate r i a non sia ccorda per qua lche verse , io fo gran duh io questa ter ra non va dis adsacche , etfa cc is s i due Papi . Tutte le botteghe pr i ncipa l i stan no se r n te , nèi n pi a z z a v ie

ne nè b i

ada nò g rano da vendere per paur a del sa cch e :etè

per sone d i ch i è qui , che non s i potrebbe extima re .

Regg i senog iunti questi S ignor i Reverendis . Ven itiani eti l Ca r d i…e di

Rome,xv…Augusti 4484 .

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE . 05

Perchè se costor qui s i un ischone . I. ( 1 ) vadinotutti in consistor ie iodub ito forte San Ma r co non habb i questo pal io, che stasera mi sonotrevato i n luogo non vulgare ethabb iamol i facte 1 3 voci carta . B isogna

molte apr i r ci gl i echi .

Reme, die 1 8 Augusti 1 484 .

B asta 1 6 o 1 7 voci ad 0ptauara al done, perchè sono 25 con mens i

gnore Aschanio, atbi sogna aGumaur omus Vespuccrus .

(Ar ch . Med . i nnan z i i l P r incipato. Fi l z a XXXIX . )

Réflex ions da I’

ambassadeur sur certa ins concur‘rents à la papauté .

Le V ica-chancelier B ergia offra da l’

argent, des charges , son pala is , sas

bénéfices , ma is i l estr egar dé comma s i super be etda s i mauva isefoi qu’

on

n'

en a pa s pea r .

M agn i/ice Laur entio de Medi ci: F lorentia.

M agm/i ce vi r , etc . Alla vostra da 1 7 farò r isposta a lle parti necessar ie.

Voi m i dite lo Stato di Mi lano desiderare Noam , atcredo per loro s ia das ider io molto rag ionevole, etintendo farebbe molto favorevole al le particular ità vostr a eta lla Città per quanto ho compreso sino a hora , ma nonm i pa re subiecto r iuscib i le per dua r ispecti : l

'

uno per essere etparertroppo g iov ine : l

’

altro , perchè ha figluele (2) legittimo che quantofuss i honesto che fuss i Papa con figl iuolo legittimo, examinatale per voimades imo. San z a che questi Reverendi Padri tuol i cons ideraranno che

questa potrebbe esser la causa di ruinara Ita l ia per voler pei dar loro

Stato, come vedete d i costui , non essendo questo sub ietto r iusci b i le perla ragione s ntadetta , ferma rs i i n lui solo sa rebbe una prec ipitar questapratiche in uno di questi Marcheschi , che quanto fuss i al prepesito. Dio

l o sa . Etcredetemi Loren z o che sel la Lega non si uni sce con l i sua , non

solamente a l la exclusiona dei Marcheschi atdalli n ltramontani , masi , accez ano a faver i r da loro amici chi habbi manche eppositione , voivedrete cos i San Marche per esser tenuto huome grava etdabbane o

G i runda , o U l isbona Papa , per esser vechi , etper presta r loro questopapato per dua ann i come Dio a Dio le veci ; etla paur a di questi chetendono a l papato ètutta di S . Marche perchè si tiene habb i aver tuctia Genuesi in favore ettucti e Marcheschi , etparte delli ultramontan i ata lcune di quel li della Lega per la pa rticulare am icitia ha con loro .

I . E ca r d i na l i ?

S ac . Au-dassus etentre les deux mots ha figluole estécr it fratello.

506 APPENDICE .

Intendo la mia v i sitat10na dal Conteessere stata n otata cesti etda voinon b ias imata . Advi sovi che chi ha dato advi se che i o solo l e andassi

vi sitare ha scr itto al falso, perchè vi andai con l 'O rste r a Duca le etdi Farbrara , etpr ima vi er a stato quello del re :ma qui è stato b en n otato che laS habb ia dato beveraggio a chi portò la morte del Pontefi ce , perchè in

qua lunche parte s’

incl ini le anime dalla Città ver so la E x ce l l . deI—Coste,è bene dissimulare , parchè facendo cosi emalghe per r iusc i r ogn i dise

gn io. La vendetta s i vuol far grande etnon si scopr i r per fr a sche , perd i!

quelli sono can i da pagli aio : advi saudevi che lo Stato d i M i la no non po

trebbe far maggior demonstratiena che fa verso di Sua S ig n or i a , atquasiogn i due di lo O ratore Duca le va in campo con sua S ig n or ia , atio noncr edo poter er ra re seguita r lo sti le suo attesa la commun i one etdallaC ittà etvostra con lo Stato di M i lano etcol Signor Lede v i ch e .

l i ar i

E capi della setta sono dua come vi sor ipai , etess i fa cto due punte.

L'

una chenon si vadi alle exequie se non si mette al ca stel lo i n m a n o al Col

leg io eta questa San Piero in Vincula è stato seguitate solum d a M al fa…etSsvello atColonna . Questi dua ultimi , perchè s i passe trul l i O r s i n i , havavano iusts causa . L

’altra si è ch

’

al concla vi non s i fa cc i i n Pa la z e se al

Castello non si mette in mano del Collegio. Questo è seguitate da tuttiquel l i vedrete puntati come San Piero in V incula . Queste s etta n on credo

tengh ine a l fermo per ci ò a fa re al Papa , perchè in sono molti concorrenti ,etvar ia

La venuta dal Conte è vero è stata an imosa , ma prudente generosa etnecessar ia a l sacrati ssime come ho a ltre volte scr itto, etn on p iù essere

appuntato che vaughn contre alle Chiesa perchè è venuto ch iamato dalCollegio atcon lor lettere, atcontinuo ha obedite a quante sè a ccordatola magg ior pa rte, nè mi pare hora s iano in termin i da ou'en d er la Chiesa.

Non è stata scr itto bolla sopra la creations dal Papa nuov e , quanto altempo, ma è di r agion comune li absenti debbonoessere eXpettati di dal

di dalla morte, atpiù secondo per loro. Etcosi aspetteran no s ino a 25 di

questo, se non si muta no.

Chi ha scr itto a M i lano che io fotr appa dimenstrsti ene pe r N apol i etper U li sbona mi fa uno grande honore, perchè scr ivendo pa r del l

’

opera

mia facci astims ma io non credo havere fatto cosa pess i n è a r r achar

cha r ice a lla Città nè a lla persona vostra , perchè in quella poch e d’

opera

che io ho fatta non usato ma i nè nome del la città nè vostr e , nè cr edo a

ma , se gis non fussi r iprese di non far per quell i dus Signor i qua nto vich iederehba l

’

affectionemi di smostrano.

L’

opera mia è stata in questo solo pr ima in fa r tale inte l l igentia fnquell i dua Signor i che siano certi che segui ranno l

’

uno l’

a ltre ; etquestomodo harà all

‘

atto l’

a ltra opera è suta in persuadere a lle O rator Ducalela natura loro, exortsndolo che non volendo lo Stato di M i lano , Gen ovese,

per chè non si può chadare se non in Ma lfatta volandole Genovese , b i se

guava per for z a chader o in Noa r a e Napol i e U li sbona ; etche a fida rsisopra uno solo era pa z z ia . Non s i nominò M i lano perchè non g li pia cevaa lui mostrande ie la difficoltà che havea Noam , egl i mi acconsenti , men

APPENDICE . 507

trancio quas i era necessa r io shader in Napoli , perchè se difettavatutti gl in ltramontan i , e Marcheschi etSavello, etio difecta vo ragiona ndo con luiSiena , ma i con a ltr i dis imi l mater ia ho rag ionato. È vero che per condur re

questa pratica per uno di questi S ignori , io ho r ichordato loro quelle mipa re, ettutto ho confer ito con lo O rator Duca le : etvolessi Dio in servigio

della Città nostra , vostro etm io, r iusci ssi ; etbasti . Etcredetemi se non

si va san z a fi ctiona a N apoli , che mi par U li sbona altutto la Lega le excluda atDio se quo iure questo Papato bal z a in uno Ma rchescho o in ul

tramontano che io non posso creder facci la Lega quello che vruole r iesca

per Noara o per Mi lano, perchè non ci s i potranno ma i aver le voci purio con ogn i m io fervore , che crede poter volger qua lche voce, andrò

sempre dove andran l i a ltr i del la Lega , omesse omn i mio inter esse.

Io v i mandotutti e Ca rdi na li . Quell i che hanno la voce sono di qua l itàche non cor rono al palio per esser troppo g iovani .

E l vicecancelliere fa grande for z a per se con prometter dana r i , ufic1 1 ,

la ca sa sua,banafici i , ma ètenuto si superbo etdi mala fede che non se

ne ha

Die 21 Augusti .

Pregov i di quanto vi scr ivo da ra notitia a i Dieci per chè in questopuntoho lettere d i loro che des iderano di Sapere di questa particula r ità . Scr ive

a voi etper fretta non posso scr iver loro a l. vader la lettera loro, etfatemiaexcuse .

Gumaxr ronws Vaaruccrus , O rator .

(Ar ch . M ed. i nnanz i i l P r incipato. Fi l z a XXXIX . )

Les ca rdinaux Savello etO r sini se sontréunis chez la ca rdinal da No

var e . Réselution qu’

i ls ontpr i se.

Magn ific i , etc .

Per le advisai V . M . la di scordia eratra questi S ignor i Reverondi ssimi perché alcuni dicerno non volere andare in conclavi in Palaz e ,s

’

el Ca stello non era nel la mani dal Collegio, etcome Savel lo atO rsinesi haveveno s coz are insieme in casa al Reverendissime mons ignore di

Neara etcosi si accez evene a di xvnn , etcapitulorum che i l Castel lanoche v

’

è al presente, al quale è i l vescovo di Rodi , maestro d i casa al Cardisele di Santo G iorgie , r imanga Castellano, etchetutto la gente che v i

sono al pr esente alla guardia , si r imuovino, etS . Giorg io vi metta a ltraguardia . Ma che tutti giur ino in mano del Col leg io di tenere al castelloal loro patìtiene, atdi dar le a l futuro Pontefice canon ica electe. Item ,

ch’

al s ignor Jacopo Conte, al quale era deputato alla guardia del Pala z e ,

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE . 509

Rimovera ssi dalla gua rd ia d i dacto Pelez e Jecepo Conte, eser l i da rà unoCol lege , ettutti questi s ignor i ltavarendi ss imi anderanne i n Cenclev i .Quemvi s si possa ma l g iudi ca re di ch i habbia essere future Pontefice ,

pur a e ma pare che se l i ca rdi na l i dell i quel i ver i simi lmente può di Spor r ele ma està del Re, etla Excellentie del Duca di Mi lano, saranno fideli ,faranno une Pontefice al loro modo ; non perchè loro s iano bastanti adfa r lo, ma sono bastanti ed tener lo : etcia schuno di quel l i nominatidelleMaestà dal Re etde lo Il lmo Duca di Mi lano, ha da favor i da ll i a ltr ietper quanto s i vede hora d i questi nominati in favore del la Lega , e piùfavor iti sono Napol i , S iena , Noare etGerenda . Etpetrabb ’

essare che le

di scordia di ch i le affa r e, fa rebbe bal z a re le cose in Mi lano per prestergl iele per qua lcha mesa . Da non nom inati , e più favor iti sono Sen Ma rcheetU l i sbona . A Die piaccia si facci tale electi one che sia ad honore suo ,augmente della Rel igione chr i stiane , etmanten imento della pace Ital i ca .

"oggi s i espac io al Revarendiss ime monsignore Aschan io. Sa g iu

gnerà innan z i si spacci la presente chevalchate ne darò noti z ie e V . M . i n

gr atia delle qua li sempre mi raccomando. Rome, xx…Augusti 1 484 .

E . V . M . servitor .

Gurom r osws Vsspucu1us, O rator .

(Letter e a i X . d i B a l in . Clas . X , Di st. 4 , n .

L’

évèque franca is da Castras estcharge da le ga rde dupala i s . B al i ba

rations divarses . Dema i n entrée auConclave.

Magn ific i Domin i patres honor andi , commendationepr emissa, etc .

Pel le mia da XXIII dacti notitia a Vostra Megn ificentia delle concor

dia facta tra questi Colomnesi etO rs in i , eti l modo come si beveva ad

lasciare i l ca stello le qua l i cose per tucto quel di habbono executioneetdoppo des inera a Rever endiss imi Ca rdinali S . Piero in Vincula etSavel lositroverono a lle congregatione con l i a ltr i in Pelez e, deve mai pr ima nons i erano volutitrovare.

Dal ibeross i h ier i nella congregatione, che al Veschevo di Cervia , i l

quale era deputato sepre la fanter ia che stanno ordinar iamente a lla

guardia della porta del Pelez e , eti l s ignor Iacopo Centa , al qua le, comevi scr ips i , era deputato a l la gua rd ia d i tutto i l resto del Pele z e , s i r imovessine , atin luogho loro fu posto al Rever endo Epi scop0 di Cestr is , i lqua le è fran z ese etnob i le atquesto solo hanno facto per esser e lui

neutra le.

Deli berossi enchore ch'

al signor Jacepo Conta togl iess i VII squadradi quelle che ha la E xcel lentie dal Conte etandossi con epsa verse Ron

6 10 APPENDIC E

cigl ione, etquella Ter ra che furono d i Dei ph eb o a 4 ne rina-'

i

Conte volendele per sua compagnia .

Anchors si del iberò che la Excellentia del C ome si parti H H

dove è al loggiate , per tutto di d’

hogg i , eta l l n i fns i lnu'to otilu' 1V iterbo usque ad crastionam nov i Ponti fi ci a , o a nda re di lungo"Domin io . Con lui va in compagn ia s i Y a d rov o d i … Mid ices i , al s ignor V i rgn io ; e stima ei andr à a l suo v iagg io m umV iter bo . La v ia che habbis affa re non li

’

inten de . C hi d ice fi nì lam.

per le Marche , atch i la dir itta da Città d i Ca ste l lo .

Domani omnine antrono questi S ignor i Rever en d i ss imi Cz rdini'

:

conclav i per creare i l futuro Pontefice. Lo S pi r ito Sa nto i ll d i

ta le electione, etc .

Il ier i sera e bere xxnn in ci rca , entr ò al Revm n d iuimomonitiAschan io scognoscuito in Roma

Reme , xxnn 1 484.

Gomm os Vm uca us , O r ator .

(La m a i .t' . di B a l ia . Cles . x, Dist. 4, n .

Pratiques des ca rd inaux .

Magn i/Ic i , etc .

Per la m ia da xx…adv isa i V . Il . come al Rev . M on s ig . Aschaniom

entrato in Rome scognosc iuto . Queste solo per a d v i sa r v i come qnd l

mattina al V icer encel liare, Savalle atColomne , etb en s epte a ltr i Ca rdin i .l

’

uno non seppiando da ll'

a ltro, s itrovorone in casa sua Rev . Signorini!

vis ita r le . Dipoi tutti ins ieme lo a ccompagnorouo a lla cong r egatione sifaces in Pelez e , atquivi fu honorevole etben ignam ente r icevuto. Il

questa mattina solum l i tocca i la meno. Iloggi l’

ho a ccompagnato atnelm va lchere mi ha facto molta amorevole eta ll'ectionate pa ro le per mdi V . Magn ificentie . Pa rmi la sua Signora sia volto a d fa r e uno Ponteficeche non sia sospeeto a lla nostra sa nctissime etseren iss ima Lega : etveramente iudice che se la sua Rev . S ignor ia etil Rev . Ca r d i na le di Room

anderanne di r itti ad uno segno come dimostrano vole r fa r e , loro non

solamente sono basta nti ad excluder e e sospacti , ma ad fa re ob i vogliono:

perchè in questo pr incipio sè dimostro monsignore Ascha n io havere

una grandi ssima r iputstione etmer ito, perchè quando solum ha vessi le

voce mi lanese che sono quattro, etpotessi la manegg ia r e a suo modo,

1 . Dans un post-scr iptum d'

une autre dépècha dumama jour , Indiquée dan s I; fl :l

sous le h o 50, on l it La Excel leutia del Conte s'

è mutato di prepes ito , etin luogo delv aschovo di Tarcuta s io , meus secho al vescovo d i Nola etdi Cs is z o .

APPENDICE . 51 1

comme s i presume, è pr esta da extimar e una gr an chose i n questo nu

mero. Di che m’

è pa r so da r notitia a V . M .

Per le v i s itatione a ssa i facte a l Rev . etl llmo Mons ign . Aschan io, non

sono potuto essere con sua S ignor ia i n modo ch’

io possa intender e i n ch i

sua S ignor ia s i r i solva per esser Pontefice .

Rome, xxnn Augusti 1 484 .

Goxom r onms Vaspoccn m, O rator .

(Ar ch . F ior an i . Letter e d i X . di B a l ia . C las . X . Di st. 4 . N °

Pratiques des ca r dinaux .

Magn i/Zeo Laurenti a de M edi c is . F lor entia .

M agn i/Zee v i r, etc . A D iec i scr ivo l

’

onor che è stato questa mattinafatto a l Rever end i ss imo etl llustr i ss imo monsignore Aschan io. Hoggi fe

cendo compagn ia a Sua Rever endi ssi xm S ignor ia usque ad casa el V ice

Cancel l ier e com inci ammo cosi in sul genera le a rag iona re del la creationedel futuro Pontefice . Monstrossi S . Signor ia esser volta a excludere e

M a r ches a—h i con d ir che S a vel lo etColonn a lo seguiber ebbono i n questo eti n a ltro

, d i che dub ito forte . Io non posso intender e dove Sua Signor i a etmons ignor d i Ragona s i r i solvano : vi del icet, in chi : per D io io dub itoch

‘

ci Vi cecancel l ier e non g l i cor r ompa tutti dua , etManello ( i ) n e s ia sen

sate per chè molti s i str ingono con lui ; etla causa d i tale strechez a , v ide

l icet, quel la dicono a me, non vegho succeder ne l i efietti . Etpur per lec

tere d ’

uno che sta col Conte nel pa ssa r e suo di ce Sua Signor ia monstr ò a lConte ha ver e qua lche des ider io le lectre furono scr ipte per parte del Contea S a n G iorgio etl ’

atta ccho non r i spia rmer ebhe nul la per ag iungner ethavere el pa l io el sa rebbe una cattiva electione . E m i è par so di dovervene adv i sar e .

Rome, die 24 Augusti 1 484 .

Guxnanr omvs Vespucci , O rator .

(Ar ch. M ed . i nnan z i i l P r inc ipato, Fi l z a XXX IX . )

Pratiques des Cardinaux .

Magn ifico Laur entio de M edi c is , etc . Flor entie.

Magn ifica v i r , etc. E l Reverendi ss imo etl llustr i ss imoMons ignor Ascha

l . Voy . plus haut( app. n° 1 0) la note 1 de la page 503.

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE. . 5 13

voi vedercte per la i nclusa copia , acciocchè non possendo voi a bocca

pa r la re , ips i s ignor i Card ina li abb ia no a leggere d icte lettere i n col leg io,

e conforta re da nostra pa rte loro RR. S ignor ie a proceder e per lemaner ie

cathol ice consuete , deponendo v ia le suspi z ion i e dub i i de v iolen z ie, per

le qua l i s i avessi a ven i re a confusione delle cose spi r itua l i etempor a l i ,come voi man i festamente cognoscete che aver la a segui re.

Ed a cc ioche le suspi z ion i e cause di v iolen z ia se abb inatanto pm a rec i

dere , volemo facciate intendere a l la Excellen z ia del Conte ed a l s ignor V i rgin io, che come ne piace sommamente i l r ipa ra re ed ob si stere che la crea z ionenon abbia a segui re in a lcune d i quel l i quattro Ca rdina l i , c ioè U l ix bon a ,

M olfetta , S auc llo e S . Ma r co, così ne di spiace che se abb ia a dare dimos

tra z ione a lcuna di for z a perché non sa r ia a ltro che indur re l i inconven ientiqua l i scr ivcmo in detta lettera , e sa r ia imposs ib i le segui rne a ltro. E per

tanto conforterete i predetti a proceder e destramente e sen z a da re alcuna

d imostra z ione d i for z a , tanto nel proib i re i predetti quattr o dal la elez ione,quanto i n fa vor i re quel l i sei a lla a ssun z ione, attesochecon destrez z a e consagac i là si possono fare quel li medesimi effetti ; e còsi è a l proposito diSanta Chiesa , del li confederati e anco in particular i de epso signor Contes i che i n ci rca a questa pa rte con i pr edetti fa rete la deb ita i stan z a e la

i sta n z a sia ta le che facciate bene intender e noi e voi , e pa r lateta lmentechia ro che non s i possess i a l lega re oscur ità nè dub ietà a lcuna . Voi

M . Jo . Angelo ne avete fatto i ntender e qua nto s ia stato a l pr oposito lavenuta de Mons . De Ar agona , e i n qua nta esmtta z ione iuss i quel la deMons . de V i sconti . Per suademoce che quanto s ieno stati i nsi eme a vr annofatto maggese atte ad ogni bona sementa , e che ba steranno a di r i z z a re

ed a ssetta re l i pesi , e che per v ia e per r icordi loro, sa r anno state fatte a lConte le s imi li ammon i z ion i che noi facemo per la pr esente .

E perchè s iete nel fatto, d i r ete e r icorderete più e meno a questieffetti , si come a voi pa r cr à esped iente , ti ra ndo tuttav ia e i n ogn i occor

ren z ia una corda ; per chè, facendosi a ltr imenti , non sa rà a ltro che man

da r e questa nave intra ver so . C i rca i modi « la serva r s i col V ice-Cancelliere

già per a ltr e foste a vv i sati ; e tanto più è da governar si con cautela ,

qua nto l i sono state r i fer ite quel le pa role che ne fa ceste i ntendere . S ichè

e col pr edetto e contro a l i i quattro in favore del li sei e col Conte e s ignorV i rgi n io ve governerete secondo vedrete esser e lo desi der io nostro ,

usa ndo quel li modi che l i tempi e i progress i delle cose r ichiederanno.

Al r i cevere d i questa è ragionevole che l i RR . S ignor i Ca rdina l i s ieno

i n corpo i n concla ve e per ò , non possendo dare la lettera a ll i Ca rdi na l i

predetti , procurate s ia data i n Consistor io, facendo intendere che detlalettera è

°

a pr opos ito del Col legio e del la conserva z ione e della dignità diSa nta Chiesa , l icets ia d i retta a l l i doi Cardina l i come a fratell i e cognati ,ma usando ogn i di ligen z a che s i abb ia a leggere i n cons i stor io (t) .

(Ar ch . F ior ent. C la ss . X , D ist. 4 , n .

1 . Le mème jour les duca de Ca lab ro etde B ar i écr iv a ientaux ca rd inaux d’

Ar agon et“ sconti , en leur nom eten celui de la L igue , de r appeler au Sacr é Col lege qu

'

i ls éta ienta mème d

'

empècher que la d iscorde duraitplus longtemps pa rm i les ca rd iuaux etqu'

on

élùtun pupe hosti le à la L igue ( n °

T .

5 1 4 APPENDICE.

20

Aupremier tour de scrutin , Sa int-Marc ava itréun i le p lus g r a nd nomb re de voix . S i l

'

accès sui va it, i l a l la itètre pape . Jul i en de la Rovère etRoder ic Borg ia ,

ses adversa i res décla rés , trava i llèr e ntl eur s collègues

penda ntla nuittand is que les pa rti sans de Sa int—M a r c d on n a ia etcréèrentpape le Ca rdina l C i bo . (Voy . da ns Infessur a , ( B ea rd , col . 1 947,

le réc itde cette intr igue . »C'

estdurantces pratiques que V e spucc i adres»sa ità Laurentde Médi c i s età la Seigneur ie de Flor en ce l es dépècbes

qui suiventtn °° 20 etqui tradui sentfidèlementles pé r i péties de cettelutte ci rconscr ite entre les m rdinaux de Sa int—Marc etde M o lfetta etqui sedénoua fina lementen faveur de ce dern ier , le lendem a i n d ima nche,29 aoùt, ver s lestrei z e heures .

M agn ifico Laur entio de M edi ci: , etc . F lor en l i e .

Magn ifice Laurenti . In questo punto che siamo a bere c i r ca xm è statopronuntiato etdec la rato Pontefice el Reverendi ssimo Ca rd i n al e d i M a lfetta.

D i che v i ho voluto da re quam pr imum notitia .

Rome , d ie xxv…Augusti 1 484.

Ch iamasi Innocentio l l l l , overo vm .

Gum xr osms Vssr occms, O r ator .

A110 stesso, etc .

Magn ifica v i r , etc . In questo punto è stato pronuntiato etdecla ratoPontefice el Rev . Ca rd ina le di Santo Ma rcho. Di quanto s egui r à n e darò

notitia ad V . Magn ificenti a Que bene valeat.Rome , xxvm Augusti 1 484, hora xxx .

Vester Goxoxxr os Vespuccws , O r ator .

(Ar ch . Med. i nna n z i i l Pr i nc ipato . Fi l z a XXX lX . )

22

Magn i/i c i Domi n i , I’atr ca honor a nd i , commendatioue p r em i:—is a , etc .

In questo punto è stato pronuntiato etdecla rato Pontefice e ] Rev . Ca r

d ina le d i Ma lfetta . Di che ho voluto da re notitia a Vostr e M ag n ifi centiea lle qua li m i r accomando .

Rome die xxvuuhora c irciter xm Augusti 1 484 .

Chiama s i i nnocentie Quarto .

« E . M .

Serv itor ,G cmxxr os Vssr occms, O rator .

Au dos

Magn ifici s Dom in is Decemvi r is Ba li e. Civitati s Florentie etc.

APPENDICE . 545

M agn i/i ci Domin i Pa lms honor a nd i , commendatione premissa , etc .

(Copie de la depeche précédente . Aupostscr iptum on lit: Chiamasi

lnnoeentio l l l .l Cette depeche porte éga lementla date xxvuu, c’

est- '

a

d i re qu’

i l y ava itd'

abord xxvm , anque] Vespucci a ajouté ensuite un

Magn ific i Domin i P a l r ea honor and i , commenda /ionepremissa , etc .

In questo punto è stato pronuntiato etdecla rato Pontefice i l Rev . Car

d ina le di Ma lfetta ( ‘l ) di che mi è par so da r notitia a V . Mag . al le qual i

sempre m i r accomando.

Rome, d ie xxv…( s i c) bora ci rciter (s ic) Augusti 1 484 .

Innocentio vv . : (sic) .E . V . M .

Serv itor ,Gonoa rrroxms Vssr ocmos , O rator .

M agn ific i Domi n i Patres honor andi , comm ndationepr em issa .

In questo punto che s iamo a here (s ic) è stato pronuntiato è pu

b l icato per Pontefice i l Rev . Ca rdinale di Sancto Marche Di che m i è

parso dore notitia a V . M . a l le qua l i mi raccomando.

Rome, xxv…Augusti 1 484 .

i nnocentie V II .E . V . M .

Serv itor ,Gmnxur os Vssr occms, O rator .

( l r ch . M or en i , etc . Clas . X , Di st. 4, n . 33 Ai X . di Ba lìa . )

Déta i ls sur l election dunouveauPontife . Portraitde ce dern ier .

Magn i/ic i , etc .

Se l‘

adv iso m io della creatione del nuovo Pontefice sa rà stato pmtardi che non si conven iva , pr ego V . M . m i babb ino per i schusato, perchè

Sur l’

o r igine! S . M ar cho estba r ré etnu—dessus estéc r it Molfetta .

2 . Au-dessus de Sancto Mar cho estécr itMol fetta Aucun des deux nome n'

estba r r é.

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE . 51 7

Conclav i s i fè che c iascuno dei Card ina l i havess i uno Ca stello. l l a au

chor a S . Piero in V i ncula renuntiato certe B addie , le qua l i non so come

s ieno d istr ibuite. Questo è quanto intendo delle cosa a dtor no per questaelectione.

La qua l ità di S . B eatitud ine èta le hoeme più che mez ano d‘

a ltc z a ;di mediocre l itteratura ; piacevole ethuma aa qua nd

‘

era Ca rdina le , oltrache r ichiedess i la d ign ità del Ca r dina lato mostra essere nuome pac ifico,ma dubito la d ign ità coltempo non l i faccia muta r pensi ero . l la figl iuolo

meschio basta rdo, i l qua le s i truova hora a Napol i , i l qua le è di età’

di

più di xx ann i , etfigl iuole mer itate qui , se qual i hanno figl iuoli ha fra

tel lo etn ipoti di più fratel l i , del l i qua l i ve n’

è uno prete, Canonico d iS . Piero, chiama s i m . Lorenz o, etstimas i lo fa rà de pr imi Cardina l i .Fi l ippo di Nerone ha per donna una sua n ipote cugina , la qua le fumogliedi StoldoAltoviti , etmolto ha facto stima di lui , quando era Cardina le , el

Pontefice . È di natura grassetto . etdi età di un i n c inquantaquattroann i , etassa i prosperoso, eta ssa i amatore degl i huomin i docti . Dio l imecta in quore di fa r etale opere che s ieno grate a Dio , degne di Pontefice etad conservatione del la pace ita lica . È i l Pontefice genti lhuomoGénovese, ctdel la Casa de’ Zibo ( i ) .

E Rev . S . Piero in V incula , mons ignor de V i sconti , potranno assa i inS B eatitudina etParma anchora con quel la harà buona gratia .

E l S ig . Deiphebo, o che le cose sue non succedess ino ad votum , o,

succedendo, dub itassi non le poter mantenere, autche s i s ia confidatonel la d ementia del Colleg io sotto le Spa lle di S . Piero in V incula , questamattina è venuto qui , etr imessos i nel le man i del Pontefice. Etstimas isarà d

‘

accordo con Sua B eatitudine.

Rome xx…Augusti 1 484 .

E . V . M .

Serv itorGomxm owus Vssr cccws , O rator .

( Letter e a i X di B a l i a . C las . X , Dist. 4, n .

Le Cardina l de Molfetta estélu. Son caractère . Déta i ls sur 1 election .

Récompenses accordées pa r le Pape à ceux qui lui ontdonné leur vote .

Magn i/IcoLaur entia deMed icis . F lor entia .

Magn ifice V i r

Di questo Pontefice v i d ire quanto ne intendo . La natura sua quandoera Cardinale era molto humaa a etben igna eta ciascuno faceva ca rez z e

1 . Compa r er ce portra itdn pupe avec celui qu'

en trace Loeti dans sa depeche du30 aoùt, app. n ° 23

,

5 18 APPENDICE .

assa i etba ciava qua lunche pm che chi voi sapete ; è n on m o lto d i sper ienz a del l i Stati d i non molta letteratura , ma pur non è i n tutto ing no

rante. E ratutto d i S an Pier in V incula , etLui lo fece fa r C a r di na le . Pieno

in v iso, eta ssa i g ra nde : d i età d i ei rena 55 ann i a ssa i r obusto ha uno

fratel lo ha fi lg l iuol i g randi basta rd i , credo a lmeno un o , etfi lg l iunle

fem ina mar itate qui Ca rdina le, non andava bene co l C onte S a n Pier in

V incula s i può d i r esser Papa , etpiù potrà che con Pa pa S i xo se se lo

saprà mantener e ha uno fratel lo genuese che s i di ce h a don na natur almente guelfo etè del la Ca sa Z ibo ha qui uno n ipote p r ete , e pa rente diFi li ppo di S erena che ha per donna una mona Clemen z a che fumogl ie di

SoldoAltov iti . E l Capitano vechio de fanti he per donna una sua pa r ente.

Ess i mostro huome più per esser cons ig liato che con s ig l i a r e a ltr i .La electione sua è stata in questa forma che li Rev e r en d i s s im i mon

s ignor i di Ragona etde V i sconti veduto non poter fa re el V i ce ca ncell iere,

etveduto el V iceca ncell iere cerchava far G i ronda , s’

ingeg nor ono ti r a r quiel V icecancell iere etfar el fatto loro etante omn ia a cc o r dorono el

Camar lingo etU rs ino con San Pier in V incula , e qua li i n com inc iavano

ad incl inar , etper ciò ass icurass ino con promessete cose d el C onte etdelCama r l i ngo,

eta molti babb ino satisfatto di cose pr ima a l C a rd i na le di

Ragona la Casa sua , è monsignor deV isconti la casa del C onte , la qua l si

paga al Conte per sua ctta nto, che a scende ultr a a l la ca s a a dod i c im i la

Ducati etla Iegatione del Patr imon io ; a Noara non so che ca stel lo ; alSavel lo la Legatione di B ologna a Milano la Legatione d i V i ngnone Le

qua ltutte decte Legatione havea S an Pier in Vincula ; eta tutto ha con

sentito per condur r e questa opera . Vme ha renuntiato ad a lcun e B a di a persatisfare ad a ltr i che io non se . Colompna non dubito s a r à a n chor satisfacto e

'

l V icccance i l iem anchor si è a ss icurato d i certe sue cose diSpagna , Noar a ha navuto non so che ca stel lo non intendo m a extimatecn ne assa i s imi le.

Conchiudov i che questa electione s i detutta a ll’

O pe r a d i mon s ignorde V isconti , etpa r r ebbemi g l i dovesse serv i re, che ha vend o i o b i songniodel l

’

O pera sua nelle fa ccende vostre , e voglia a iuta re . Ets e v edete , unabuona lettera a San Pier i n V incula , perchè del caso dei fa nti de l Re , nondubito se non d i lui etlui è Papa etplusquam Papa .

Etcredatis che m . Roana ci Visconti hanno in ogni el ection a metter e asacco questa corte

,etsono e magg ior r ibatd i del mondo .

Rome, 29 Augusti

(Ar ch . Med . inna nz i i l P r inc ipato. Fi l z a XXXIX . )

1 . Cette lettre n'

estpas s ignéc ,ma is el le esttoutentièr e de la ma in de V e spuc c i .

APPENDICE . 5 19

Nouveaux déta i ls sur l ’

élection duPape etsur le car actère de ce dernier .

M agn i/ico Dna . meo obser vand ias imo L aur entio de M ed i ci s . F lor entie .

Magn ifico Loren z o . Questa nocte passata a lle 7, o 8 here , meo ind icio ,

dovè ar r iva re ad V . Magn ificentia la creatione del nuovo Pontefice Car

d ina l di Ma lfetta , G enovese , ch iamata innocentia octavo. N on v i s ign ifica i

decta cr eatione per chè Anton io etin eravamo in Pa la z z o con le letterepreparate , etbastava che lui lo facess i . Al Ca r dina le d i San Piero in V in

cula s i da questa creatione , etlui m i pare che a l presente govern i etdi sponga molto el Papa è d i sua natura homomiti s , com i s etmansuetus , etadmodumtrac lab itis così era Cardina le, etcredo se in gubernando etr agendo utetur ingen io suo etnon al ieno, sarà bono Pontefice etquieto,etprocul ab omn i a rmorum motione, etfarà buona la ca rte per chè s i

stima sa rà g ratioso. Ila figl iuol i etfig l iuole etn ipoti etmolti parenti , etèGenti luomo di Genova di ca sa Z ibo . Et, secondo intende , per natura , èguelfa . D ices i etiam essere in imico delle Stato che regge al presenteG enova ha fatto Depos ita r io Genera le G iovan Francesco Frang iotti lucchese, a l qua le ha per mogl ie la sorel la di S . Pier o in V incula . Dicesi ha

dato la ca sa sua al Card ina le di Ragona , etle ma sser itie a quel lo d i

Colonna . Al Ca rdina le Sfor z esco Ascan io la Legatione del Patr imon io ; alCardinale di N ava r ia confermato la Legatione di Perug ia etaggiunto certeC ittà oltr e a l consueto :Al Ca rd ina le O r s ina la Legatione della Ma rcaquella di B ologna a l Savella . Al Cardinale di M i lano, o for se, che megl io

di r ò , a l Mati scone , quel la d i V ignone etad a ltr i ,Badie etbenefi z i i a ssa i ,

etmolti di quell i che er ano di S . Piero in V incula . Al S ignor Paulo O r s ina

ha dato la guardia del Pa le z a . Queste cose s i sono decte etetiam affir

mate non so se cosi sequi ranno . Dices i encora , ma questo non ho potutoi ntender e troppo bene che i l S ignor Prosyrer a fratel lo del Cardinale Colonna è facto Prefecto, etel Prefecto,

fratel lo di S . Piero in V incula , factoCapitano d i S . Chiesa . È la cosa ancora s i fresca , che non s i può a ffirma re

ca s i ad unguem quello s i scr ive. Fumessa a sacche una casa d’

una

genovese, genere del Papa : intesa la novella , non fuperò , grande preda ;pure dicono essere stati trovati ci r ca 400 ducati di denar i . Le cose qui

tra Colonnesi etO r s in i sono pacifiche , etcos i credo leSecundo si pa r la , pochi Cardina l i hanno havuto assa i voce. S .

Ma rco, dicono, excepta etPontefice, havere havato più voce che a lcum

a ltro . E l V icecancel liere non si fa mentione ne bevessi etpure , credendos i essere Papa , haveva facto fa re due B astia a lle porte del la Casa sua

per d ifender la dal sacco se fuss i stato Papa non b isogna. Mi lano non

ha havuto voce cosi aftlrmano e più etl i sua . Nova ra etNapoli s i dicehaverne havuta qua lcuna . La coronatione, credo, s i fa rà Domen ica a acta( Il

Rome , d ie xxx Augusti 1 484 .

V . M Serv itor , Latsms Ananas Laeti ,

https://www.forgottenbooks.com/join

522 APPENDICE .

seco ,ettemendo loro del le propr ie per sone per quel lo l ì e r a ogni di

r i fer ito ,che l i velea fare pigliare, etanche per l ibera re l a patr i a loro da

ta nta mi ser ia , venneno i n del i bera z ione di amma z z a r la . Dov e Checho

trovò Ludovico etdi ssegl i compare, se io havessi pur e un campagna

delle an ime m io , ti fa r ei r idere. Ludov ico pa r e l i dicess i ogn i voltachetuvor ra i , ne havera i due , cheti segui ranno di buone g amb e , etiosa r ò una , etIacopo da l Ilenche l ’ a ltro ; etfacta conclus ion e r esta ronod

’

a ccordo d’

anda re a ca sa Checho, etli si m i sero le cora z z i ne , con ordine

che Cheche andass i in pa lagio pr ima , etloreto segui r iana , etcosi feceno,ettrovarono el Conte , che havea cenato . Deve Cheche entr ò dentro, a l lorodue r esta rono d i fuor i a l l ’

uscie del la camera , dicendo Sua S ignor ia

Checho ,che va i cerca ndo ? Iler a le i ntender ete, Signor e dette

queste pa role lui l i men ò con una squa r cina havea sette i n su la fa cc ia .

Ludov ico etel compagne statim sa lta r ene dentro , dove c i Conte fuggi

sotto una tavola . Ludov ico le prese per i capel l i , trassinandola a mez z o

la camer a , a l le pa ssò con una squa rcina da un canto a l l ’

a ltr o ettr ovandesel i presenti sette del l i suoi , com incia rono a difender la in modo fuggi

s ine a l l’

usc ie del la camera cosi fer ite ,etuna figl iuolo di Checha lo spaccio,

che era a l la gua rdia , etfina lmente v i cor sero certi prov ig ioneti , che eranoi n sa la , etpoi i l ba rgel lo, de

’

qua l i ne furono fer iti ventidue etlui cona lcun i a ltr i morte , etd icono essere stato pr 0pr ie ind icio d i Dio, etnonopera humana , che lorotre babb ino facto questo centr atanta gente . Morteche le heb bono

,le spogl iorono , etsub ito le fec iono gitta re da l le fi nestr e

,

etuna tractotutto ci popolo si levò i n loro favore, etsaccheggi a r no el

palag io , dove non s i ètr ovato dana r i se non gioie eta rgenti per sassa ntami la Ducati in c ircha , che tutte sono ite a sacche , etloro dicono , che

hebbene i n mano ogn i cosa , e nul la hanno volutoter re. Questo è appuntoquanto ho r itr aete c irca mortem . Ma Cheche d ice le ha facto, consc i a Pantefice, con fa r l i a ltra volta intendere , che non potevano più toler ara laS ignor ia del Conte per esseretr oppo impia etLudovico asser ì

,che nulla

huome del mondo ma i inteseta l cosa se non lorotre , etpoi in sul factol i pa renti suoi . È veramente stata cosa adm i ra nda , etda Dio permessa , nèv i potrei di re quanto ognuno ne iub i l i , eti l popolo etcontado è un iti ssimead va lere la Chiesa , ettr i ste a colui , che par la ssi de O rdelaffi , o d i a ltr iS ignor i pa rti cola r i . Costui ha con l i suoi ma l i tractamenti etv iolatione difede in romper e exemptiene etfar e rapina saciate quel le pepula , che sonodi an ime , che ma i accensentitanne di da r s i ad a ltr i , etl i prenomi nati mihanno decte venhga e M i lano, e chiunque da a ltro Patentato s i va le , che

nui piuttosto sta remo pacte d i essere squartati a una a una , che c i

settemettiame ati ranno . Ilabb iame fede nel Papa ci sovvengha ; quando

pur e fussi a ltr imenti , noi c i metter emo a tenta r e la fortuna di anda re tuttiun itamente a trova re ch i ci ven isse a campo , e venendo Messer Giovann i ,

come mostra , ne vedrete la exper ientia ; dicendom i , che sperava no d i

acqui sta re per tutte di domani la fortez z a di Schiavan ia , a lla qua le ti ranodi continue . E l Ca stel lo d i Rava ldi no mostrano, che l i sa rà faci le a sss icur ar s i , che non l i possa essere dato soccor so con velta r l i appresso al fium e ,

etfar l i una argine , che le metta dentro , etpiovendo due otre d i , sono d i

APPENDICE . 523

opin ione di guastar l i le far ina con al lagar le dentro hora non se come l i

sa rà così fac i le . A ma pare, che quel la s ia una del le bel le etpiù forte fertez z a che io habb i v i ste , etintende , che è mun ita per d iec i a nn i . Le a ltr efortez z a e luogh i stanno a vedere, atsecondo loro a devotione del laCh iesa excepta Fronpepe l i . D i quel le d

’

Imola non v i d ico, per chè se ne

har ete noti z ia da l Commissa r io di Pianca ldeli . B ene è ver o, che Cheche

m i ha detto haver e ogg i havuto una messa da Tes ignano ,come s i vogl iono

da re a Ma rg ieche , etcosi a lcune a ltre b icecche c i rcumv icine . D iccm i

ancora ,che Imola sta a devotione del figl iuele del Conte , etadimandatele

io quel lo sa ranno di questi suoi figl iuol i , m i disse che erano i n luogo,

che ma i più sa r ebbone v isti . lo credo che l i babb ino facto la festa , per chè

Income dal Ronche m i ha decto , che huome morte non fece ma i guer ra a

questo propos ito, atmostrano di esser cantanti , che Madonna se ne s ia

ita in reccha , etd i havere una gr ande speran z a d i ebtenere v ittor ia , etmax ime inteseuna B r ieve, che N . S . scr i sse hier i a l Governatore, oommendandole del la possess ione presa , etpr emettendo di essere cel Col leg io,etdi fa reta le pr ev is ione al la conservatione loro , che sa ranno contenti atconsolati pr este . Il Gover natore i l pr imo di la detta medes ima spera n z a

con pa role molte amorevol i ; d i poi l i ha per suas i a l la constantia , etsecondo loro è va lente huome , etpa rtesi vi r i lmente . Staman i , stando a

’

r ipa r i , una bomba rde l i levò la b ar retta d i testa . In ultimo ma adamanderene quelle faranno e

’

Fiorentini . I li d iss i — lere ba l leranno secondo

che a ltr i senerà mostrarono l i piacess i , etdi neve Cheche con parole

efficac iss ime m i d isse ra ccomandatemi a l Magn . Loren z o, e d ital i chevogl ia favor i re le parti nostre appresso a l Pontefice , etche non habb iamoa entra re sette nuevo Signore . la l i r i sposi , che la V . Magn . era per

presta r l i ogn i favore etsuffrag io a questo loro i ntento, nè haveane da

dub itare del S ignor Francesco, perchè la M . V . non havea pelo addosso

v i pensass i , nè era per volare entra r e i n nuovo travag lio, ma i ntendevav iver e in piùtr anqui l l ità etpace, che l i fa ss i poss ibi le questo r este dell

’

età ec . Dissemi d ipei io sono sch iavo del Magn . Loren z o contutta lacasa m ia , etse io non avess i ma i facto a ltr e ,

sono contento di haverevendicato quelle sangue i nnocente del fratello , nè ho a ltro des ider io, senon di essere chia ro, che io s ia in gra z ia de

’

ser vitor i suoi , etbaster iami ,che per una sua poli z a ma le facessi intendere l i repl ica i , che san z a

a ltra testificatiene lo poteva credere , etio ne le accertavo, subgiugnendemi poi , quando la Chiesa hav i rà questater ra , ne potrà la M . di Loren z o

disporne come a lei suddita . Le addimanda i poi , chegente havea mandatela Chiesa mi disse che v i era venuta tra capi , c ioè G ian Fr ancesco da

B agnano, el Centa Car le da Meleto, etHectore da For lì con c ir ca due

squadre, eta lcun i cavagl i legger i , eter av i venute parecchie centina ra d ifanti , etven ivano di conti nue . Di Venetiani dicono non intendere cosa

a lcuna , etio ho da una fante, che v iene da Ravenna , come hanno pure

facto prohibitiene, che nul la suo home possa ven i re For l i . Mestrane ,

che quando i l Papa vogli , etdi costi l i s ia facto qualche spa lla di ebtenerequesta impr esa contr e , eta d ispecte d i ogn i a ltro etdel S ignore di Faen z ahanno qua l che embr az z a non permetta i l passo a chi veni sse in nome

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE . 525

quae cordatissima est; verum utintell iger9t, q uod a l iqui da ma s ini stresuspicantur , ma non repente, non praeci pitanter , non lev iter motumfui sse . N ec debetmirar i quisquam , nec novum , auttemer ar ium i d ax istima re , quum etiam inter Remanos Pontifiees a b Ecclesia Canen i z atesr eper iatur , qui idem fecc r itCaelesti nus V . qui Sanctus Petrus da M a ronenuncupatur , leg itur etiam a d pr ivatam , etr el ig iosam v itam tran s i isse ;etSanctus Hieronymus S . R. E . Presbyter , quem for a ntCar dina lemfuisse :De Petro Dam ian i , qui l icetnon s itinter Sanctos r elata s , tamenpro Sancto honeratur , habetur ex l ib r i s per eum aditi s , quos ipse leg i ,ipsum ex Ca rdina le, et, n i fa l lor , etiam Episcepo O stiens i , factum Mena

chum fuisse, da Sammi Pontifici s l icentia . An vero hujusmodi l icentiama Sacro Col legio habuer it, non mamin i . Ego ab ea dem Colleg io hanc Ii

centiam non pal i i , etnon sum ratus adeo imb aci llam , eti nfi rmam V i ca

r i i Chr i sti potestatem , utnon possitpra eb era , ac per r igere manum volentisa luti an imae suae, honesti ss ime modo consulare . Ego enim , quod i n a r

dui s Collegiumteneatur Ponti fex consolare, non inficior , tamen patentis ib i , n i s i quod ad sa lutem animi spoctat, credo sol iti s Pontifici s auctor ?tatem sufficere . Quid esten im , B eatissime Pater , ingred i , etprofiter i rel ig ionem , n is i humiharc , etax inan i re sematipsum , etformam servi acci

piendo , se usque ad mortem obadientem facere, exemple Sa lvator i snostr i , qui dum id fecit, exemplum nob is praebuit. G regor ios Na z ian z enus Episcopus , utscientiae . atcontamplation i vaca r et, Episcopatum dimis it. Qua r e qui ma pr operantem ad r el ig ionem accusa nt, etiam ha s accu

sent; s i ips i paccarunt, fateer ma del iqui sse, l icetforsantenta r am Patrumtestimon ia , etadducta s rationes ma execusab i lem reddere pess int. Quodautem d imi sso Cardinalatus hab ita , d iss imulato habitu, ma itiner i comm i ser im ,

non opiner pr 0pterea ma notam ul lam apud gr aves , etprudentas v i ros contr ahare potuisse. N am quam vel lem , quod hactenus erat,sacratiss imum esse , idque propr io fratr i m ih i fidissimo occulta ssem , ax i s

timev i mel ius , etiam in d i ss imulato hab itu inter ignotos , quam cum vero

hab itu i ncedere atpr 0pter ea a poena , eta culpa , etab omn ia a l ia nota ,me immunem esse ex istimo . S itamen er ratum ast, qaum i d humanum

s it, suppl ico Sanetitati Vestraa , utquae m ih i grav iere peccata di misit,etiam hoc dimittat; poen itantiam , quam m ih i pre hoc peccato i njunxer it.non m inus devota , quam humi l iter suscipiam . B eatiss ime Pater , Sanctita s Vestra , quae sempertamtener a personam meam ditex it, ettantoper e ,ac multifa r iam honeravit, d ignetur opus suum , atfacturam suam in sancteproposito confover e, memor , Chr isti V icar io n ih i l pecul iar ius esse quam

eum da an imarum sa lute sol licitum esse . Il ie da an imae mene sa luteagitur ; quae sola anta oculos ver satur ; l iceten im exploratum ha

baam, Ca rdinal i am Episcoporumque statum , quevis a lia r el igione per

fectiorem essa , ex istimavi tamen ad infer ior em rel igionem transitum ,

fragi l itatis meae tutierem esse . N on esti nscia Sanctita s Vostr a , se

a n imae meae r ationem ,in distr icto judi cio, r eddituram , quam longe

mal iorem r eddet, s i hum i l itati meae hoc i ndulser it, quam s i ab meo

va lor i , atsancte proposito ma r evocaver it. In hoc annuatSanctita s Vostrahum il l imis

,etlacrymos is pracibus ma is , nec vel itin ama r itudine an imae

526 APPENDICE .

maaa , ma morte acerb iorem v itam ager e . Adee enimtur b ata est, utquodscr iba , v ix satis i pse perpendam . M i ser ere an imae mca e , P ater pienti ss ima , qui m ih i semper i n omn i bus afi

’

ab i l is , ben ignus , etm i s e r i cor s fui sti ,etcum i neffab i l i d ementia

,mea s inepties totann i s te ler a sti , etpatere

ob secro ,utimportunus petiter s im anta oculos pietati s tua e . C onv ertera

Dom ine a l iqua ntulum , etvide affl ictionem meam , etcon s i de r a etiam,

quemado consulatur honor i meo . Si j am , utita d ixer im , a d a r atrum manu

pos ita , r etro aspic iam , non ne ocul i omn ium in ma convertentur , ex i stimantes , ma lev iter di scessi sse, etlev ius redi i sse ? Qui bus om n i bus per

Sanetitatem Vestram sapientissime cons ider ati s , dignetur m a sua aman

ti ss ime, etm ihi des ider atissimo response consolar i , etr av a cata s g r ati as,pr iustamen ben igne concessa s , i n pr istinum statum r estitue r a ,

sc itum ,

ma nul la pr etios iore dono, hoctempore dena r i posse . Quam v i s en im ipsa

peccator s im , etindigna s , cujus preces a Deo exaudia ntur , i d tamen si

impetravero a Sanctitate Vestra , prota nto muner a , cena b a r a s s i dui s apud

Deum oration ibus multipl icatatenore r ecompensar a . Quocum que in locoma voluer itesse , Sanetitati Vestraa acquiescam , etquidqui d m a n daver it,exequar , Chr istique V ica r io tanquam Chr i sto, ebtempar ab o , eta b i l liusobedientia di sceder e, nefa s esse ex i stimabo . Fel ix va leatS a n ctita s"astra ,cuius sacrati ss im i s pedibus ma humi liter commando. Ex Ron c i l ione d

"c

1 2 . Jun i i, anno 1 49 1 .

(Plaquette i a - 4,s . I. n . d . , car . goth .

, précédée da Pa r a i son funebre

d'

Ardicino del la Porta , fa lta etprononcée par F. Cardulus . )

Z i z im asta r r ivé à Civ ita -Vecchia . Premi ere création da ca r d inaux .

O cto v i r i s Pratice, Excel se Iteipub l ice Florentine. vuum a rtn 1 488 ( 1 )

Tre di fa g iunse ad Civ ita Vecch ia i l fratello del Turche a d sa lva

mcn lo per con segna r s i da questi Ilyerosol im ita n i a lla Santità del Papa ,quando la Santità sua conceda loro i l G ran mastro Car dina le come fuloro

promesso fa r e sub ito che g iunto fuss i . Etper questo r i specto stamanicol nome d i Spir ito Sancte sè facto cons istor io etessi concluso etpub l icata tucti Ii infraser ipti Ca rdi nal i v idel icet:Mess . Loren z o Cibo da

G enova Ar ch iepi scopo B eneventano, Castellano di Castel S . Agnolo;

mess . Arduino da l la Porta da Neara , episcopo Aler iense :mess . Anton ietta Gentile da G enova episcopo Aur iense, Data r io ; lo Ar ch iepisc0pod i B a rdaos francioso ; Il g ran ma stro di Rodi , francioso ; un

'

a ltro se ne

è facto secreto, fior entino, ad honor e e contentamento dal la nostraRepubb l ica , che per buona cagione non sè potuto publ icare hora ; pu

I . 1 488 suivantla style fiot*eutin . O u sa ltque dans le système fiorenti n on commence

l’

année deux moi s et\ i l l gl-Cl lltl i l‘ 8 jour s après le le' ja nv ier .

APPENDICE. 527

b l icherass i , un’

a ltra volta , perchè ha a star e secreto. Ethora m i dever rascusa r e chè m

'

haccess i b ia s imato ; perchè io non ho a scr i ver e le cose

che non s i hanno a d ire, etche possono fa re cha r i co etdanno in pu

b l ico eti n pr i vato san z a uti le. l ngegneremm i fa r e l’

uficio m io r ettamente come sono costumato, ettemere pocho dove non ho colpo. Mess .

Cesa reo è pa rtito per P itigl iano per advi sa re Pier Fi l ippo ; eti l Cardi naleO r s ina v i ha mandato questa mattina per fa re i l medes imo Velate .

Jan ua r-:s Lxxr asmuus , O rator .

(C la s . X . Di st. 5 . N . 1 5 . Agl i otto di Pratica . )

Entrée da Z i z im à Rome. Portra itduPr ince . Le re i da N aples cherche à

la fa i re a ssassiner par un sica i re qui , m is à latortura , avena son desseincr iminal .

Ad l l luminatum Abbatianum concanon icum da mutua consuetud ine,deque imgressuin urbem fratr is Imperator isturcerum , ejusdem Matthae iEpi st. XXX .

Sed ne modo etiamte latestquae in urb e geruntur ; hoc vel unumv idetur m ihi cogn itudignam fratr i s imperator i s magni turcorum acces

sus, qua solemn i pompa accepta s esttota urbe spectante. Incessitnam

per spec iosiores via s i ns ign i insidens equo, mediusque inter Francescha lum Pape fi l ium atg randi s mag i str i Ithediorum equitumtretr am ;

den ique in sacrum Pa latium invectus est, i b ique honor ifice hab itus . N on

multas postdies pub l icam in cons istor ium deductus ad Pontifici s Max imiconspactum con spicuo in throne sedenti s neque flecti ante i llum neque

deescula r i ex more vestig ium utqui pr zesuntsa cr is r itibus etcer imon i i si llum edocebantul lo pa ssus estmodo utdolore eti ndignationa permoti chr istian i qui spectaculo adorant, rab idam omnes b ilem despume

r entetin a ltcrutr os fr emerent:quod non v i incurvar etur a stipator ibusarmatis autba rba raptaretur ad sacr as Pontifici s pedes , ne impune

chr i stianam dign itatem etdi v inam r em nostram contemner eti s qui subpatre Mahumetotantum beati sanguin is nostr i profuder itsaevus etimpius , quantum quasi lacum efflcer etautquantum vix r ivus egereret. Dei ll ius adventus causa multa var iaque fabulantur noiosi : sad omnium vul

gatiss ima ha ec opin io astuttradatur Sultano armanda s in Fr atrem regnan

tem , qui Legatos Romam nuper r ime mi siti l lum depescentes . Pre quo

Sultanum a iuntmagnam vim aur i Sanctamque Hierosolumam papac poll icar i ; al per fratrem s i imperatorem Turcorum v icer it, Imper io r agnisquei l l ins dev i cti potitus fuer it, se omn ia Cr i stian i s er epta pr i stini s bel l is restiturum . Aspectus barba r i di rus ettruculentus , corpus compressum etva l idum , Cer vix la la , Pectus va stum etprmminens , Statura ultra quam

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE . 529

norum non medica cenducunt. Fratrum quidem dissi dium , ciuium d iscar

dia Populorumque bel la pr acla ras sepius ur bas r egna etimper ia ma ximasubuartunt. Exemplaramplana estvetusta s nec en im presens eta s hac labeca ruit. Sens itol im hoc pesti l

‘

erum vulnus Athena rum urb s sapienti ssima .

B agya z itetZy z ymy Regum Contr a r ia factiones .

Mahumetesthurcorum pr inceps acta etquinquaginta annos nactus .

Postquamtr iginta impera ssetannos , quotemporeurbas , r egna , ditienaspetenti ss imas subeg itPestremo rhodierum armi s cedens , an imo igne

min ia a il'

ecto, consternatus v ita r epènta excessit. Il ie en im l iberos superstites rel iquitduos Bagya z itatZy z ymy reges . Qui , utex apheb i s

excessere, v iuo patre prouinci is prefecti , loco d is iuncti , quietam ducuntv itam nec imper io impl iciti , nec pub li ci s cur i s intenti pr iuata prouincia .

Dum v iueretpater , uterque contentus fuit. Jussupatr i s (fraternas insi dia sform idanti s) non plus quam semel sese conspexera ; mutui sque usi suntfratr es amplexibus . V i r quippe ba rbarus vasto coniectatingen io Germanorum di ssidium ; quod B a rba ras gentes (utpecul ia re venenum) in pr incipatus adeptione plerumque afficit. B agya z it, quam y ldr imy vacantquodfulgur latine sonat, ma ior quidem nata in paphlagon ia , ad eux ini ma r i sl itterata rpans , Sa rdanapal i mer as imitatus , mollem ducitv itam. Zy z ymy

qui amor interpretatur , ycon ie antique quidem urb is l ica en ie sedem

habuitmodo venation i , modothermis . modo fluuia l is aqua immer s ion i

bus exarcendis , modo commessation ibus intendens , iuuen i l iterque Iasc iuien s , enum agitlubr icam . Patr is autem repentine excessu pa ssim

vulgata , loco sese raptim uterque mouita rb itratus qui Constantinopolimpr ior vendicet, imper ia l i sel io ac regia ga z a potiturum . Apud Constantinopol im , sub i d tempus , commi l itonum facl ia h ina nascitur . Bagya z itqui dam ,

Zy z ymy a l i i in r egem acca rsunt, vaca ntpetuntqua . Dum ba sia

rum pr imatumque studia ac satell itum montes in va r ias scindunturfactiones , patern i era r i i partie prede patuit. Fluctuante quidem regno

cruentis sese per saquuntur gladi i s , atex bas i i s unus occi ditur . IntereaAchmatbas ia , ydronti expugnator , a rtam m i l itarem ca l lans , magno an imo

v ir manuque promptus , mentem ad cla r iora voluens , contempla preda ,

Bagya z iticam factionam sequitur . Is quippe ca l l ido fretus ingen io ad

seditionas erta s sedanda s atturbulentum r erum statum paca ndum audax ,

i ra r am mina rumque planus , in propatulo eonstitutus , va l ida Bagy a z i

ta rum manusuccinctus , unum ex B agya z itl i ber i s (nam ai pluros‘

suntnati ) octauum etdecimam agantem annum , ignob i l i vulgo ostentano etpreferens , patrem r egem appel lat. Reg iotr ibuna l i adolescentem loeat;denac vener itgen itor qui dyademati s gubernacula teneat. Dum bea

aguntur , b isanciorumqua man les (utrerum turbolento statu contingit)sol icite anx iaqua pendantBagya z itper euximum mare panc istr i ramibusad hoc pa ratis vectus , Constantinopolim appul it; ubi cum ingenti B agy az ita rum plausuexcabtus , Rex atimperator constatatatur , Regieque ga z epotituro Zy z ym ite vero atton iti , stupidi etpauidi s i lent, ac doloremd issimulant, conceptum v ictor i a seuum quidem gladium formidantes . Rex

'

r . 34

vero Zygymy, cui per l im onium b ithi niamq ae ten *e str e fad omdnm Iter,

estpaululum moratus ; adectate frustr atu'

r pî i nci patu. A llectus iammsua factioni s clandestino hortatu, spe potiundi r eg n i prus iam veleno:

quidem Regiam areato animo i re pergit; exercitn que pa cte , germ ano:

in certamen o vomt; Con iectaten im nondum fr atr ia fi rm ata m '

esse ìmpc»

r iom , ac imbed l les animes i n adversam portam m a ner a fac i le pom .

Dum ga rmanosturbo lenta fatigatsedi li a , a l i a s B a g y a z itfi l ius qualora

decem annos nactus , fugatn anime destimat. Is aste leg anti farma…

val i do exercito succi nctum iam1 am sibi imminentem n e per i nfl diasaat

(dum d e regno contenditur ) pa reer a nasc it. M ente pmpa n itade le-ccm,

petr a apostolo di catum estin ha l ica rnnso qui ca r ie pa rti e estsitum]

tamnenda partie , fratr i pa rast. Aclimatbasis consi l io pa l l ens , pri ncipis

exercitum in a s iam per propontidem tra i iciens , Zy z ym y copi îs vimoppen it. Prestantior quippe estac robustior tr actus as iati co es ercito :nam europe incola etanimo audatiores, etcorpore va li di a res a d an beunda

per icula putantur . As iatic i enim mollas etimbec i lli a n ima semper habitisunt, quamuis pauxi llum frati eos dis iungat. Duci s etiam AchtnatArtismi l ita r is peri cia magnanimita s etfortitudoterra ri fuit.

Zi z im se randità Jerusa lem , puis en Égypte auprès du S audan Kamaldonti l demanda l ’

appui . Cata i -c i préféra reprendr e las n ég a c iati ons ava !Baja z etIl ,tandi s que Z i z im fa isa itun pèler i nage

'

a la M aaq a s età Mediae.El ias n

’

abouti rentpa s . Z IZ ÎIII tenta una derni ère fois la fortun e da s a rmesqui lui futcontra ire etrefuso da répondre a da nouvel le s pr opos ition:qua lui fitBaja setIl . Après avoi r errequelquetemps da ns l es rocher-s quibordentla mer , le prince fugitif ne vitb ientòtd’

autre espoi r da m iu!

qu‘

on se j etantdans les b ra s des Cheva liers da Rhodes .

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE . 533

l ittora paululum elonga retur , perbr euem quidem epi stolam Zy z ymy conscr ipsi sse, etad fratrem ded isse, quam sag itte inuoluitnexuitqua , ets iti cea rcuinter r am conter s it. Exceptam asse fa r a ntepi stolam a fratr i s mi l itibus qui r ag ium iuuenem per saquuti sunt, etfratr i r edd itam . Quam ub igormana s per legit, pa rumper lacr imatus est, an imoque consternatus , dius i luitetad ituproh ibito papi lione se continuitagro certo tul it, quodfrater mahumeta leg i s cutter (quod permax imnm cr imen mahumetei ducunt) ad chr istianos confuger it, ad eos presertim qui othumannidumfami lia infensi ss im i fuera , etgen itorem gran ier i afi

'

eceruntignomin iaquodque fratrem chr i stiane adherantam nomin i lege mahumetee gran iss imum atter ra passatdedacus quorum se cansc ium prefitetur qui tantaatrocitate s iteum per sequutus . Ser ies epistole fuit.

E pistola Zy z ymy ad B agya z it.

Zy z ymy Rex : S . D B agya z itregi seuissimo fratr i . Quia pal i i quod

iustum , equum atque decens erat, Tu, iur i s humani par iter atdin ini v iolater , mahumetee legi s contemptor , fratrem ad chr istianum nomen urges

acceder e, a l ad has poti ssimum qui cruce s ignati nostra semper incl iti ss ime fami l i a infens i fuera . Tuta nti cr imini s conscius as vitam saruaturus inuitus accedo. Si quod iure aptimom ihi vendica dedisses , intra regn il imites ma continerem ; nec regina mahumeteus frater etstr ictiss imesanguina tib i iunctus , hereratchr i stian is inter ques leges , char imon ias ,mores ac cultum serva re nequaam . Tanto quidem enormitati s deum ulterem inuoco, ac mahumetem prophetam v indicam imploro, qui pro demer i

ti stib i penes reddant. Si genitor hac preuid isset, te (non amb ige ) vel

tox ico vel gladio enaca sset. Ipse en im othumann idumaucter fuit,tudesl ructor cupi s v ider i . Spero prefecto non diuturnum fere tuum imper ium

tanta crudel itate, tanta seuicia tantaque ty rann ide pa rtum . Cum en im

bas i s non r ecte fi rma sit, adific ium diuturnum nec firmum quidem asse

peter it; negantque sapientes violentum d iuturnum esse . Contra en im iurahumana par iter etd iuina german i sanguinem per .:equer is . B r itinauditidel icti a lter , qui a l la dei i ndiciotuum caputconterata l iquando, quod inma l iberosque meas moli r is al ius aqua lance in tetuosque natos machinab itur . Va leetr es ipi sce na estr ema cladestetuosque natos pardat, exterm inct, daverat. Zy z ymy autem imbeci ll i nauigie mar i iaclatus , classe

conspacta , in pr apinquum l itta s quod sora affer ratoper ians sese axcipit,iam en im aduersa r i i mi lites , citato gradu, fratr is fugam nnnciatur i adBagya z itvalurenta rb itratus quisque qui pr imus nuncium da retpremiumconsequuturum . Rhodiernm certe decretum nondum acceperat. Quarasubdub itans ne in pi ratarum manus incideret, pelago non estansus sec0mittare, dance etgentem etclassam agnouer it.

Rea: Zy z ymy Rhodiorum classam conscend it.

U b i nunciatum estrhodios sui causa aduenta sse, firmatus an imo ,

nauim conscendi l eth ierosol imorum equitum fidel sese cred it. N ams

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE . 539

s imaw gemtem a rmis perturb a i ; fortes quidem h ispani pace fruuntur ;tempus ocioterentes assiduoque cog itantes quo paolo ba rba ram gentemb etice imper itantem , fretum gaditanumtra i icere etpatr ios la res remearecogan i . Theutonum natio inc lita , que incola rum frequentia ceter i s faci leprestat; pr incipum plura l itate suaque magn itud ine laboratetpr iuata…ditionemtula r i qui sque vel augere n ititur . Angl ia str enuis v i r i s referta ,

etdota le a scotorum r ege repetitsponseque contemptum V indicar e pro

perat. Quo fitutb ell icosi ssimi v i r i acr i b el lo impl icantur ; m i ra certemorum insania , pa ce omn ium ( z elo fidei impulsus ) d ixer im . G ens ch r isticola que sui redemptor i s ignom in iam V indica re debet, pr iuatis obcecataaffectibus , in pr0pha rms usus sua s verti l v i r es . utinam sena hec arma ,

bee fortia pectore , he v i res, hi census thurc is ob icerentur utsa ltem grecia etimper ia l is sedes (tempestate nostra ) cathol ica cultui ab lata ,

chr i stor edintegaretur , etquod nostr i patr es nosque fi li i perdid imus , nostrocultui vendicemus , mi ssas fac iamus querelas deus s ine cujus nutun i lr ecte ag itur , qui ex a lta specula vagas hom inum mentes prospicit,graticam mentibus infi mdat; qua i l luminati cathol ici de nephandaty rann ide , v ind ictam quandoque suman i . N ec inter bos quidem a rmorum

fremitus ettruculentiss imas fidei hostium v i res hor r idaque a rma . Cla

r i ss ima rhodus m inor i a s ia (quethurco pa ret) adiacens quieta per s istit.lpsa certemulta detr imenta , multa per icula , multa i nsuper tormenta estexperts . Quibus l icetoppugnata affl ictaque pressa fuitnon tamenexpugnata v ieta vel distraete extitit. Sed chr i stianorum cultum fortitertutata est, ac iuvante deo, r etinuitutin pus i l lo pr inci patuetpaucorumc ruce s ignatorum cetu, machabeorum insta r div i na v i rtus eluceret, etthurcorumtetras mentes perter reret, qui (deo posthab ito) sua ferocitateconfiduntetpropr i i s Vi r ibus inmtuntur .

Thur corum Rex Rhodiorum pacem a ffectons quosdam submi l l itqui adfoedus per cucc

'

endum magistrum hortentur .

lmpulsus itaque B agya z itthurcorum imperator , dum fratrem perse

quitur etregno spol iat, rhodiorum generos itate pacem ini re all'

ectatutfratr i con iugo spes auflerat. Sed bar barus pr inceps , g rav itate seruata neimper iosum othumannidum ledatan imum, clandestin is cons i l i is foeduspetit. Quosdam quippe submitl itqui negociorum pretextuva i ro ingen iocxcog itatorum pacem mi re bortentur . Rhodiorum vero precellens mag i sterpetrus daubusson , consi l io perspica ci pr editus , tegnes horam v itans ,parumper surda aura mon ita pr eter it, actempusterens, di ssidui fratrumoper itex itum. B agya z ithuiusce negoci i sua rores non sati s habere

ponder i s con iecta ns clam Sank iakbei l icie pres idem, rhodiorum fines

incolentem (uta rte pacem suadeat; seque med iatorem offerat) inducit.Mag ister aures parumper accomodat, quod g r aui s v i r essetpreses . S ic

semestres induc ie pacte quo de pace tuc ius tr actetur . Nec mag ister magn0pere ii dem ba rba r i fa llac i i ngen io adh ibet; sed uti nduci arum pre

tex lu commeatus vend icet, more ba rbaro ger it. Atq uanto mag is paxd iffertur , B agya z ita rdentior tanto r edd itur . itaqua d issidio flagrante

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE . 5 31

ramdam fur ibundas mentes adeo inuas it, utnec qui escere sciunt, neca l ios i n pacato esse permittant. S i pax quam suadas , h i s condition ibusimitatur quas amplecti l iceat, s i tutus ad itus pateat, foedus expetitumnon paruipendimus . Res estquippe que pub li co comodo conducit. N ecnob i s ceteros proponas ; unusqui sque aggreditur quod sib i propiciam

a rb itratur . N ec en im deus nec natura i psa , nec homines expetuntn is iquod humana subm in istratfacn ltas ultra quod immane ingen io n il rel ietum patet. Va le . Dum l itere de percutiendo foedere m iss itantur , nunciorumque frequentia ultro citroque intercedit, exercita s di ss identiumfratrum i n asia m i l itant. Zy z ymy quoque V i r ibus i nfer ior , Asia d isce

dens ad Rhodies sub id tempus confug it. B agya z itautem de fratr i sprofugio solicitus nunc ios etl iteras prepere ad dition is l im ites m ittit.Licia autem preses caui l loso ingen io v i r , submi ss i s quibusdam ex vulgo

a s iatici s , a ccurate percontatur si Zy z ymy a d Rhod ies prefuger it. U b iautem Rhodxeum versa r i accepit, rem B agya z itceler r imo aper itnunc io ,qui l iteras propere ad nostrum pr incipem dedit; Pr es idi mandans utprotempor i s qua l itate his utatur . L itera rum autem sententia hec est.

E pi stola thur co rum Reg is ad magi strum, utadhibeat[ idem Li c ia pres id i .

Imperator Bagya z itCha n ( id estmax imus max imorum) G racie atquea s ie Rex inuictus Colendi ssimo ac precel lentiss imo pr incipi Petro Daubusson Rhodiorum magistre S . P . D . Pres idi qui mea v ice li c iam reg it,quedam credidi tibi exponenda ; qui etmentem prefecto detegetmeam,

da ita que fidem nec a l iter verba andias quam s i me coram loquentemintell igas vel im ex intimo namque afiectumanant. Quicquid certetecumpepeger it, gratum m ih i fere tenete va le . L icie preses (ca l lida mente)epi stolam non r edditnam legatos propediem ventures con iectan s oper itur

, quorum prefectionem ne preped iretl iteras adtempus occultat.

Rhodi orum legati i n as iam tr a i zc z 'unt, ad pa cemtr a ctandum .

Per i dtempus legantur in as iam cla r i equites , Guido monta rna ldus etleona rdus pratus , qui de pace tractent. Mandatum estlegati s utomnevectigal i s genus rei ic iant; nec ignomin iose pactioni (ordin i hierosolim itano non decenti ) a ssenc iant. Turpe namque eti ndecorum estqui pr ofi de m i litantinceleb re pa ctum cum mahumeteo in i re . Quo d ie a Rhode

Zy z ymy decessitad ga l lias transm igr ans legati rhodiorum in l ic iamtra i ic iunt. Prouincie pr eses ( v i r quidem fa llax etastutus) B agya z itadmodum fam i l ia r i s fidusque, leta h i la r ique fac ie orator es exc ipi l , quoscante per contatur , etfa l ler e ambag ibus n ittitur . Expetitmagnoper emandatorum summam etZy z ymy progressus intell iger e : legati veroprudentes etgraues v ir i , modo b landa , modo m i nanc ia verba pres idis

floccipendentes , sob r ie respondent; nec deteguntque comm issa sunt.Per l itig itur pres idis fal lacia que oratorum per spicax ingenium fa l lere

nequit, plures d ies apud eum h is caus is mor ati tandem cum pres idi s

gracia (quem ar duum quidem negoc ium legationi s ius pr incipis formidoinoleuerat,temperaratquoque) l icia discedunt, ac r egistr ibuna l petunt.

https://www.forgottenbooks.com/join

546 APPENDICE .

pontificem max imum ex industr ia adi it, aduentum denun c iaturus uturbem una introi retquod ca rd ina latus d ignitati non con ced er etpr i ncepsZy z ymy ub i pa latium apostol icum appli cuitab ca r d i n a li perhumano

exceptus estan imo, othumann idemqne pr incipem a d de stin ata s edes

perdux it, quas iamdudnm incoluitclemens papa a pud qua s PetrusRaymundus sacosta Rhodiorum Mag ister paulo Il ponti fi ce sedente genera le capitulum celeb ra n it. i l is compositis , Guido pr ior etRhodi i m i litespontificem max imum adeunt, quos ben igne excepiteiusque ius supa latioresident. Pr id ie autem idus ma rc ias sacer senatus fr equen s ha beturquo regum legati mandata exponunt, pontifice pro tr i buna l i sedente ass istentibus ca rdina l ibus a rchiepiscopis episc0pi s pa lati n i s i n s ign i busqnev i r i s . Access itGuido ac dom inus de Fa lcone qui Zy z ym y fi d i comitesmahumetenm pr incipem i nnocentie V III obtulere . l s qui ppe dextrumpontifici s feruntsacr is vestibus ornatum etmax ime i n d ig n a n s quamuispremonuitosculatnr , per panca verba interpretis commer c i o h a buitquefuer inthand m ihi suntcomperta . Tum Zy z ymy ad ca r d i n a le s con ner sus

s ingulos veneratur etquoque offitium reddidere , nec m i nus quidem

exhihuit. Mahumetes feroci quidem animo estetothuma nn i dum gentemcunctis antepon ithi s ab solutis , di scessitZyz ymy etad edes pe r r ex itlaudauitadmodnm mahumetes pontific is etsacr i senatus cuitum , pompam

etobser nantiam ; solatioque s ib i fuithec aspex isse .

Letitr e de l ’

ouv rage porte Gui llelmi Caonr sin Rhodi orum V icecan

cellar i i , O b s idion is Rhodie urbis descr iptio.

( ln-fel . gothique contenant9 opuscules formantensemb le 60 3 . à 47

lignes pa r page, et36 gravures sur boi s fortcur ieuses , porte en son scr iption : Impr esswu U lma p . ionne. Rey er . Anno Domin i no. M C C C CX CW,

dic XX I V O ctobr is) ( I ) .

Comm ission duRoy au s ien r de B lanchefortetà Anthoine G imel pourla conduite de Sultan Z i z im és Ter res de l ’

Egl ise .

Cha r les pa r la grace de Dieu Roy de France A nos amez etl'eau:Anthoine de B lanche/b r i , chena lier , nostre Chambellan , etAnthoine Seignen r de G imel , Marescha l de nos leg i s , S a l za etd i lection . Comme pa r nes .

tre commiss ion , congé etl icence, Z i z im Sulta n /rer e da Gr and Ta r e , entesté amené en nostre Royaume pa r ceux de la Religion de Rhodes poury estre plus seurementga rdé , ce qui a esté fa itpa r certa in temps , pendantlequel nostre Sa int-Pèr e le Pape, etauss i le G rand-Ma i str e , etceuxde ladite Rel igion de Rhodes auroientenuoyé deuer s nous à ce que [editZi z im fustti ré hor s nostr e ditltoyaume pour estre mene' ès Ter r es de

Letexte de cette éd ition a été fidèlementr eproduitic i , sant' la ponctuatien , composée

de po ints etde deux poi nts qui détrui sentsouventle sens etrendentla lecture des plusfatiguntes .

APPENDICE . 547

l’

Egl i se, eten fa i re quelque bon etgrand seruice à la Chrestienté , commeles Amba ssadeurs de nostre ditSa int-Père etde la dite Rel igion de Rhodes qui en auroientesté chargez l

’

ontaffi rmé en leurs consciences pa r

quey anons volontiers consentì etaccordé que leditZ i z im soitemmenéés d ites Terr es de l ’

Egl i se à la fin dessusdite, moyennanttoutesfoi s quelesdits Ambassadeur s à ce comm i s etdeputez de par nostre ditS ai ntPère etd’

i cel lo Rel ig ion ontprom i s etse sontobl igez que leditZ i z im di

r ac lementou indi rectementen man ière quelconque ne sera mi s en ma ind

‘

aucnns nos ennemi s ouha ineux etma lnei l lans , etque auss i iama i s n’

en

aduiendra aucun dommage à nous , à nostre Royaume, n i à la dite Chrestientea ins i que pa r Lettres etséellez desdites promesses à nous b a i llez ,

ces choses etautres appa roi ssentplus à plein . En en suiuantlequel nostreconsentementles Amba ssadeur s comm i s etdeputez que dessus ontintention

, etpr étendentmener -etcondui re és d ites Terr es de l ’Égl ise iceluyZ i z im , pour laquel le chose fa ire estb esoin commettre etdéputer aucunesper sonnes à nous scures etféales . Sgauoi r vous fa isons , que nous voulonsiceluy Z i z im estre seur ementmené sans destourb ier , etpour la bonnegrande etentière confiance qu

’

anens de vos per sonnes etde vous ; pources causes etautres à ce Nous mouuans , vous ou l

’

un de vous en l’

ab

sence de l‘

autre, avons comm i s etdéputez , etpar ces présentes commet

tons etdéputons pour mener etcondui re leditZ i z im és Ter res de l ’Égl i se .

Commandons etexpr essementen ioignons àtous nos Mareschaux , Admira l , V ice—Admi ra l , Seneschaux , B a i ll is , Préuosts , Capita ines de Gensda rmes etdetrait, Commandeur s , Consuls etlur és de bonnes V i l les , Chasteaux , Forteresses , Fonts , Ports , Pa ssages , lnr idictions etdétroits , etatous nos lusticier s , on a leur s Lieutenants ouComm is , età chacun d

’

eux

endroitsoy , que leditZ i z im etceux de sa compagn ie etnation etautresqui a vec vous le menerontetcondui rontiusques an nomb re de quatrecens per sonnes etautantde cheuaux etaudessus , i ls souffrent, la i ssentetpermettenta ller , ven i r , demeur er , seionr ner , pa ssar etrepasser pareau, mer etter re de ionr etde nuit, etenteltemps etman ière que aduiser ez , par tous etchacuns les l ieux de leur pouuoir , passages etiur i dictions , sans donner , ny soufi

'

r i r oupermettre estr e fa itetdonné aucun

a rrest, destourb ier on empeschementen quelque man ièr e que ce soit;ma is si fa itaua itesté le repa rentetremettentsans déla i à pleine del iurance , etvous donnentforce, conforteteyde car a ins i nous pla ist-i letvoulons estro fa it, dontvous donnons plein pouuoi r , author ité, comm iss ion etmandement

(B ib l . nat. Par i s , mss . frane. , 1 5541 , fel . 287. C ité par Godefroy , dansson H istoi r e duRoy Cha r les VI II , p.

Entrée de Z i z im a Rome .

Fi l ippo de C li vi s B agl ino del la marca e Gugl ielmo Caor si no V icecan

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE. 549

c iò convenevole a l la dignità Ca rdinal itià guinto Z i z imo al Papa l Pa la z z o

fù dal detto Ca rdi na le accolto e condotto a lle stan z e di Papa Clemente ,

ove sotto Polo l i . i l G ran Mastro Frà Pietro Ra imondo Zagosta celeb rò i l

Capitolo Genera le . i ntanto i l Pr ior Guido, e i l Cava l ier di Rod i andornoa bacia r l i piedi a l Papa . Il di seguente al l i 1 4 . Ma r z o 1 489 , i l Papa tennepubl ico Conc istoro, ove i l Pr ior Guido eti l s ignor Fa lcone presero inmez z o Z i z imo, e lo condussero innan z i al Papa vestito Pontifica lmente .

Lui r icuso bag ia r l i piedi , poi s i dice, che si indusse a Car lo, per suaso da

quei che l’

accompagavanno, e per interperte d i s se alcune pa role ; fece

po i r iveren z a a Cardinal i , che resero i l sa luto, e fù condotto a lle stanz esue, ove lodò la Maesta Pontificia .

(Cité par B onann i , Num ismata t. i , p.

Instructi ons a M . l’

euesgue de Lombez , etc . (Voy . p. 433 , note

Le Roy or donne à ses enuoye: etcommissa i r es de fa i r e avec le P ape de

nouueaux Concor dats touchantles a/Î a i r es bene/ia'

a les eteccles ia stigues . De

iustifier ses pr étentz'

ons sur Tour ney etses dr oits sur la B r etagne. Detr a iterdes dr oits que le S a int-S iege pr étend sur les Comte: de B iois etde Va lentinois . De fa i r e exe

'

cuter les pr omesses fa ites par le Pape auRoy etun Gr andMa istr e de M a lte, touchentZ i z im fr èr e du G r

and S eigneur . D’

empesclzer que

nuls E str anger s netiennentB enefices en F r ance sans permi ssion du Roy etsans Lettr es de natur a l ite' . De fa i r e que le Pape donne les ba i llages etCommander ies de Rhodes , suiuantla di sposition etteneur des Bulles . De r ecomma n

der Antoine duB oispour estr e fa itCa r dina l . De fa i r e que fr èr e Louis P otnesoitpas tr ouble en la possess ion de l

’

Euesché de Tour nay . De soll iciter lacanon isation de Pier r e B er land, ar cheuesque de B or deaux . D

‘

a npescher gue

Gui llaume de Cambr ay , doyen de B eauua i s, n’

y soittr ouble, etdefa i r e r éuoquerles citations qui lui onteste

'

fa ites à Rome .

Paxnxèas nsur , après que les r ecommendations fil ia les duRoy aurontesté fa ites a nostr editS a intPèr e, pa r les Ambassadeur s dessnsnommez ,i ls remonstr erontcomme le Roy etson Royaume ontdetres excellentesprérogatiues etprééminences , etnon sans cause ca r les feus B oys de

France, prédecessen rs etprogéniteurs d’

iceluy Seigneur , ontfaittantetde s i gr andes choses pour l

’

Égli se etgénéralementpour toute la Chrestiente, qu

’

i l seroitlong etdi ffici le a les réciter pa r le menu. Ma is les

h i stoi r es etchroniqnes en sontpleines , etpour ce n’

estpas meruei lle s’

i l

a esté permis l’Égl ise Ga lli cane user de s ingulier s pr iui lèges, dontel le est

en bonne possess ion etionssance, en laquelle possess ion etioussanceelle doitb ien estre entreten ii e ,tantpour l ’

honneur etr euerence dn d in insern ice qui s

’

y fa itcontinnel lement, qu’

en faneur etcontemplation duRoy etde sondi l Royaume, etauss i destres notab les U n iuer sitez qui sontauditRoyaume etde leur s sa intes Doctr ines .

https://www.forgottenbooks.com/join

554 APPENDICE .

considération la natura desditas mat:eres etdes li eux etaussi deschoses qui sontsurnenuès .

Fa ita Tours ce sa i z i esme ion r da Septembre, l ’an m i l quatre cans

quatre-v ingts-on z e.

S igné Casarsa.

Etplus bas ,B ouma

Entrée a Granada duroi atda la reine d’

Espagne .

B anche s iano l i fatti detti nostr i , Seren iss . Re a l Reg ina tanto glor iesi , che secondo la lor gr andez z a poco pelame con lettere, a l pochi

espr imer e io nondimeno come verotestimonio ditutta questa cosa , che

mi sonotr ovato presenta , desidero come al la son passata, s ign ifica r le aV . S . Li Mor i d i G ranata da for z a d ’

arme etda fama constretti a l detto ReetRegina s i r enderemo a due di d i Genna io, 1 492 . Etacciò i l detto Re,etReg ina potessero con sien rtà entra r in G ranata , l i predetti Mor i mandarono i l figl iuol dal Re con ca va l ier i seicento, etl i pr imi due d i dattaC ittà per ostagg i a detti Re, etRegina ; i qua l i furono spartiti per li pr inc ipi dal l

’

essercito . l l sequente g iorno a l l’

a lba i l Commendator maggiordi Lion con c inquecento cava ll i atquattrocento pedon i , andò dal Re , colquale er a un Moro figl iuol dal gover nator del la detta C ittà , etdue a ltr ipr incipal i . Vannal i incontra uno ch iamate Zab i , i l qua l l i condusse infine

al Castello ; dovatrovarono una porta d i ferro fer rata ,tolte la chiave daldetto Zab i , l ’

apr i reno, a l lhor a i l detto Commendator spa rti le sua gentiin due parti per l i più forti luoghi del detto Castel lo, dapoi andò a l pa la z z orega le, dove trovò i l Re, con suoi a rmati , i qua l i sentito l ’

ingresso da l

Commendatore usc i rne fuera del detto Castello per una porta secreta . Fu

di sub ito di r i z z ate un ’

a lta re sunel pa la z z o, dove fucelebr ata una Messa .

Quel pala z z o è cos ì gr ande , che la m inor sua parte è maggior , chetuttoquel di S ib i l ia . N el pr imo entra r furono spiegiati 1 7 stenda rdi Ch r istian i ;tra qual i ne era uno vecchio di più 1 50. ann i per so da Chr i stian i insiemecon gli a ltr i . Fin ita la Messa , e sa cr i ficato a Chr i sto in quel loco, che giàper anni 800. era stato offeso. Il Re , etla Regi na con cava ll i diecemi ll ia

etpedoni cinquantami llia fecero buono etpacifico ingresso ; atsub ito fuordinato che l i pr ig ion i , che erano i n man da Mor i , ven issero fuera ; etvennero i n processione con la Croce, etcon la Imagine della beata Vergine, la qua l teneano con loro in pr igione, etio li condussi , dove i l Re

1 . Ces Instructions , comme l ’

obsar vetrès b ian M . Isambert, sontimportantes, pa rcequ

’

elles sontuna protestatien contre les concess ions da Louis Xl etcontre le concordatpostér ieur de Francois I". (Nota c itée per M . da Pastouret, p. 290,t. XX des O rdonna ncas des Re i s de Fr a nce de la troisième r a ce, où cette pièce estdonnée . )

APPE NDICE . 555

come cathol ico pr inc ipe l i r icavè ben ignamante ; etm i commando, che ioa spetass i la Reg ina , la qua l ven ia con l ’

a ltra gente, etcon lei era i l Card ina l di Spagna : etla detta Regina l i r icevette con gran r i verentia ; etcommando che fossano manati a l Castel di Santa Fede. Atutta questacosc i e m i trova i , peroche ie era col datto commendatore. N el pr imo

ingr esso di detta fortez z a , appropinquata le genti a l Ca stel lo un fr ate disanto ordine,tolto una Croce sal i nel la più a lta ter ra dal datto Ca stello,nel la quale er a l

’

Ar c ivescovo di Ca lor , i l Vescovo d’

Ag i la , i l Vescovo di

Candi se, i l Vescovo di Ma lagr i , etmolti a ltr i Capel lan i , eta l z ata la Crocetutti ad una voce comi ncierno a cantar 0 m a a ve spes un ica ; l ì era lo

stendardo d i San Jacobo e lo stendardo rega le ; l i qua li per i l fratel lo delConte di Sciphoante er an tenuti in man i , attre volte i datti stendardifurono incl inati a detta Croce . F in ite le hymne a sceso uno a rmato i n persona del Re sopr a la dettater r a , tre volte com inciò a gr idare San Jacobo ,G ranata atca stiglia . Questa c ittà per tuo a iutor io sono sotto l ’

imper io

dal Re atRegina ; etquesta C ittà d i G r anata etcasta l l i contutto lo Regnocon for z a d

’

a rma a lla Fade Catholica hanno r edutti con l ’

a iuto di Dio, atdel la Vergine Mar ia , etdi San Jacobo atd’

Innocentie Ottavo, con l i suoipr elati , con le genti etCittà atpopol i d i detto Ra atRegi na etdel li suoiRagn i . Fatto questo, furon sonata letrombe etdesserate le bombarde incon spetto del Re atReg ina i qual i fecero condur re i l figl iuol del Re

predetto, che era stato dato hostagg io e fu restituito a lla madre. Eti lCommendator magg iore eti l Conte di T inti l in sono r imasti in detto Castello con ca vall i duem i l ia a pedon i c inquem i ll ia nel qual Castello sono

stata messa seme d i fa r ina 30000 atd’

or z o 20000, nel Castel di SantaFede Don G iovann i d i Santo Magg iore , atDon Alcan z ale maggior domocon la sua genti . Il di seguente i l Re etReg ina tor narono nel la ler stag ione, l

’

a ltro giorno fufatta la process ione da l Ca stello fino a l la Città diSanta Fade, nella qual era i l Re etReg ina con frati cler ici 400 etv i vennero li pr ig ion i numero 700. l i qua l i furono vestiti etdonati da l Re etRegi na ; etatutta questa cosa m i sontrovato presenta . Data in G ranada ,

A di 7. di G enere 1 492 .

B ERNARDO nm. Rox.

(Cette lettre setrouve dans let. Il , fel . 3 duprécieux recuei l Letter ed i P r inc ip i (egua li s i scr i vono e da P r inc ip i e a Pr i ncip i e r agiona no d i

Pr i ncipi . In Veneti a , 1 575 . E11a setrouve reproduite presque intégra lement, tr aduite an dia lacte vén itien , dans les Anna les da Ma lipiero.

Voy . l’

Ar chiv io Veneto, t. V II, première partie, p . Stl . )

39

Jean de Méd icis recoi l l mvestiture duca rdinalat.Ad Ar changelum Vi centinum Patr em etConcanon i cum .

Quanto ordina Joannes MedicasCa rdina latus accepitinsign ia . Epistola C . X .

Max imus annus vi der i tib i potest, ex quo ad te n il scr ipsi , PaterArchangala atme qui dem negl igentiae atque torpor i s etiam accuso, nt

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE . 557

ita peractis hymnum , Ven i Cr eator Spi r itus , canor is vecibus anta AramFratr es cecinere . Pestremo quantam Cardina li s s ingula s potest, i ndulgentiam ela rg itus a stantibus , eteandem v i s itantibus a lta re codam die quotann is , r ed i itnob i scum in «!omum . Paulo postprendiam Petrus frater cumpancis en afi

'

uit, delata s son ipeda m i rae ferocitati s ,ac magn itudin i s ,

anratis bractei s quaqua fulgente. A porta intar an Sancti Ga ll i qua iturFaesulas , ta nta att‘usa equitum ac peditum manus , utplana undique v ia ,nulli contra in urbem ana l i tr ans itam cedaret. Quae omni s multitudes istare iussa estad Mun ioni s pontem , nec datum ull i quidem cis pontemamnemqua trans i ra . Atvero rebus ceter is ex constitute dispes itis , dascend iti lle cum fratretra iectoquati amina excepta s estmedius inter Pontifici s Prothonotar ies , a l ios prac latos , ac pr imor es urb i s cinas , etambitiosi ss ima pompa deductus in urbem per v iam ma ior am , quae ad aedas

ducitsuas . Qui cum peruan i ssatad V i rgin is Nuntiata e B a s i li cam ,mula

descendens , ad i llius hum i liter se constrauita ram , pre se orans voce

summi ssa . Inde ad Diuae Reparatae templum profectus , par i modo s ic

estepem gratiamque precatus . Den ique in lares se recapitquos hab itatsuos . U b i fermatota i n unum conspacta estciuitas itatraquea s utnonv ia modo, sed fenestrae ettecta ipsa vix caparentpr ospectantes . In sa

quantem vero noctem ingi s in platei s , inque tur r i bus etpiauis ignecollucantes i l lumin a runtvaluti d iem , atconclamantium vecibus omn ifa

r i i squetinn itibus , atque crepiti bus aether semper i nsonuit, utobliti s inthom ines somnos hactanta laetitia , in spectumque sitquanti facietReipub licae seruatorem etcelumen gratiss ima ciuitas . Ilaec dix i sse extemporesitm i hi sati s ser iam a lia s cepies ius ornatiusqua conscr ipser it. Va leatque era uti sta sintfausta . Faesul i s pr idie idus Ma rtia s .

( S igna l . zv.

Quae hoc velumine babanta r var ia diuer saqua etlonga ex di

spar sione col lecta quo bran i subtitulo sub i i cianta r a c nomine r acu

perationes fasulanas lector agneseito.

Volume i a-fol .très r a re impr imé a B ologna en 1 493 , comma en la voitpar la sonscr iption

RECUPERATIO NES Fesulas ha s alagantissimas O pus quidem aureum

etpenitus Din inum quod castigatiss ime impressitomn i solartia PLATOde B enedi cti s B onon iensi s In alma C iuitate B O N O N IZE . Anno Sa luti sMCCCCLXXXXIIJ Dec imo tertio Kal lenda s Augustas .

Sur le voyage aRoma da J . da Médi ci s , a l sur la réception qui lui futfa ite .

P etrus Delphinus Gui don i pr ior i Angelorunt.

Persuadeo mih i non daasse i sthic , qui di l igenti ss imetib i renuncient,quae da die in diem ci rca nos gerantur . Ex quo en im Florentia prefect

553 APPENDICE .

sumus , s ign ificatum fuisse quoti dian i s nunc i i s atcursor ibus sc io magni

fico Laurentio pregr essum itiner i s fi li i sui , unde attu i dentidem cartierfier i potui sti . Qnameb rem factum ast, utta rdius hac da re ad le scr ibam.

Quon iam vero quae nob is gr ata sunt, etiam sa epius r epetita non d ispli

cent, atago in perpetuo fer a comitatuatque obsequio colandi ss im i Cardina l is ad hanc usque diam fui , complecta r summatim . quae r elata dignam ihi succn rr ar int, na defui sse pen ita s atofficio meo atdes ider iotuo videar . Igitur duodecima , utnosti , marti i mens i s d ia , hora , s icutedictumfuer at, sextadec ima , conscens is inmanti s agres sn s estFlorentia dominusr everendi ss imus cum fami li a sua praecedentibns i llum ci vibus spactabi l ipompa , qui ad due m i l l ia passuum ipsum deduxarunt; red ire in urbemiuss i s , postsa lutationem mutuam; Car di na l i s eo die cum ma ior e pa rtefami liae ad abbatiam suam Pass ignan i diuertit. Nos varo eta l i i Podibontium peruen imus . Sequenti di a remorante i llo an im i gratia in suo monaster ie , pr aecess imus Sena s , mon i l i , utib idem praestola ramur adventumeius . Hora c i rc iter v iges ima occur imus ai ad secundum extra urbem lapidem . S i h ic refa r re pa rticula l im volucre , quo fuer ithonore a SenensibusCa rdina l i s noster excepte s , qua totia s urb i s congratulationa , quibus del ici i s , non sufficitd ies . O ccur r itextra urbem c iuium pr imar iorum turba ,occur r itatomni s populus . Etne ca ique praesto assetocca sio continendise dom i , pub l ico edicte imperatnm ast, utun iuar saeur bi stabernae occluder antnr . Adven isse Pontificam summum credares ita commote estun iver sa c iuita s . l laac sane Ca rdina l i exhib ita reuerentia , pietas , fides adao

satis omn ibus fec it, utnemo Sen is non contentus ab ier it. Sexta decimadia inde mouimus omnes , pransique ad B onconuantum , vesper i ad S .

Quir icum peruen imus . Die insaquanti ad Pa leam accapti ad pr andiumsumus ; ethncusque Senensium sumptibus semper hospitati , ad AquamPendantem Ecclesiae oppidum nocte r equiauimus . Mana profecti complur as praalati , nosque itidem V itarbium appl icuimus , ratanto in med io itiner e ab U rsin is prepinqui s sui s Cardinal i colandi ss imo . Inuan imus V itarb iiPentific is fi l ium soror i s Ca rdina l is mer itum , i psius aduentum praestolantem . Postera dia Cardina l i occur r imus , atcum eo Vitarb ium i ngressi sumus . Inde d iscendantes sequenti dia , vesper i , B ratianum U r s inorum

O ppi dum diuertimus . Excepti ib i dem samus appa rata r eg io in pa latiumV i rg in i i com iti s , qui magna equitumturma veneratobuiam nob is ad ectomi ll ie passuum Alter am diem B ratian i peragimus , etquidem maximo

omn ium commode . Tandem nouiss imo itiner i s nostr i die, undecime sci l icetkalendis apr i l i s , Romam ingr ess i sumus , occur r enti bus nun c hi s nunci l li s in v ia ad deducendum Cardina lem , nulla pluuiarum v i

, quae magna

tune ernmpabat, i llos morante, quin officiose munar i sati sfacer ent. Adpr imam U rbi s portam secess itCa rdina l i s cum panc is in monaster ium S .

Ma r iae in Pepulo ; mane sequenti s dici conuenerunteo Ca rdina les omnesetn imbeso quidem coele , deduxaruntque i llum ad Pontificem in concis

tor ium pnb l ieum . Exceptes estad osculum a Pontifice, atque ab omni busdeinceps Ca rdina l ibus , s icuti etnos facere consuauimus , cum a l iquam ad

r el igionem admittimus . S ingel i quoque da Cardina l i s fami lia deosculatii b idem sammi Pontificia pedes . Radauntam domum un iuar sa i l lum comi

APPENDICE .

”

9

tante cur ia , s icul i mor i s est, perpetua non desaruitatque ingan s pluuia .

V ix en im egressi aramus pa latium Pontifici s , cum sub ito adao la rgam

ob ducta e ceelo nubes excussere imbrem, uttor r entis mora efi'

usns non

modo nos madefecer it, verum pene totos ob ruar it. Saquentibus d iebusv i sitauitCa r dina l i s Pontificem ; v i sitauitCardina les s inge los domi . Hoc

peracto v i sitationi s officio, v i sitatus esta l ipse v i cissim domi a Cardinal ibus omn ibus , s icul i mor i s ast. Absoluta es l bar i demum haec mutuav i s itatio . Ceterum , utda ipso Cardina l i a l iquid tib i gratia s conscr ibam ,

scia s eum sati sfeci sse omn i bus praeter multorum expacta l ionem , qui se,

puerulum v i sur os pntanerant, nontam praesentia corpora l i etprocar ior equam pro aetate, statura , quam morum in pr imi s grauitate , etsermonein omn ibus max ime accomodato. Caer imon i i s Ca rdina latus , quantum ego

an imaduer lere etdomi atfer i s pote i , adao aple atdecantar utitur , a l ini i s per annos multos ver satum fui sse faci le credaras . Human itate quoquea l a ffab i l itata praedi lnm , quotidie pa lam expar imur ; verum da hoc a l ias .

Quanti te facia l colandiss imus protector noster , etquam grate andiar i l

secum da le loquentem , ips ius adta l itterae i nd icabunt; etego coram , ub i

perm i sar itdominus , plenius referam . Commandotibi nostra i s lhic negotia , quae nosti . Samus h ic in ob sequio reuerend iss imi Cardina l is M edicis

m inus certe apti etidonei , sed voluntar i i , sed fideles . O ra pro fel ici a l in

columi tum ipsius , tum nostro reditu etnos , cum epportunumtibi fuer it, cla r i ss imo v i ro Laurentio commenda . Tumultuar io sti lo , ac cur renticalamo haec modo adta conscr ips i , quon iam renara pa rum nobi s ol i i su

perest. Si quid barba r e dictum inuen ies , excusationem admitles . Va la .

Ex U rbe d ia V II apr i l i s , 1 492 .

(Petr i Delphin i Ep ist. l iv . III, lettre

Relation da la mortda Laurentde Méd ici s .

! a cobus Antigua r im Angelo Pol iti anoS . D .

Ad quintam i dus Apr i li s facesseram T icinum . Pestr idie eius d ic i , cumoffici i causa praefectum arci s , human issimum v i rum Iacobum Puster lamconuen i ssem , perben igne ma oseulatus , secunda inqui l ,

'

nocti s v igi l ia daLaurenti i Medi cis ob itupraanolansta bal lar ius ad pr incipam contend it. Hocnuncio atton itus , oculos cum intar r am defix issam , estua , inquam ,

nob i s

i ratus Deus , utin i llo omn ium sapienti ss imo vi ro, totspes , te l v i rtutumimagines etsigna ,tanquam ad vase conclamans sustuler it‘tsad da Ita l iaecalamitatibus mex . Quae en im ab en inenti ssimis loc is ma la ingruunt,n iui bus , cum in montium cacumin ibus l iqu

'

ascentes i ngentia afficiuntfiumina , s im i l l ima essa solent. B iduo postMed iolanum regressus onand i

sermonem var iam ea namque da moestissima re iam populus eratcertior , Ah i da coalo eadem L iberataa paulo antequam Laurentius decedera l

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE . 56 1

l l itemetsi neminem sua qui dem v i iugulant, quon iam tamen acutiss imisunt, etiam iure molasti s s imi perh ibentur . Sed en im in Laurentio, feton a d ixer im , en inscitia , incur iaque medentium id evan it, utdum curatiodolor ibus adb ibetur , feb r i s una omn ium insidi osi ss ima contrecte sit,quae sens im i l lapse, non quidem in a rter ies , autvanes , s icul i cetaraesolent, sed in a rtus

, in v i scere , in naruos , i n essa quoque, etmedul lesincubuer it. Ea vero quod subti litar ac latenter , quas i que len ibus vestigii si r repserat, pa rum pr ime en imedner sa , dein varo cum sati s magnam sui

s ign ificationem dedisset, non tamen pro ao ac debuitdi l igenter curata ,

s ic hom inem deb i litaueratpror sa s atque effl ixerat, utnon vi r i bus modo,

sed corpore etiam pena omn i am isse etconsumpte di lab escer et. Querepr i di e quam naturae satisfecar at, cum qui dem in v i lla Ca regia cubereteager , i la repente concid ittotus , nul lam utiam suae sa lutis spam reli

quam ostenderel . Quod homo, utsemper ceuti ssimus , intell igens , n ihi lpr ius habuit, quem utan imae medicam accer ser et, cui da contrectistotav ita nox i i s Chr istiano r ita confiteretn r . Quem ego hominem postea mi rebundum , s ic prope aud iv i ner r antam , n ihi l sib i unquam neque ma ins , ne

que incredib i lius v i sum , quem quemodo Laur entius con stans , paratusquaaduar sus mortem , atque imperter r itus , etpreetar itorum mem in i sset; etpraesentia di spansesset; etde futur i s item rel igios i ssime prudenti ss imaque ceui sset. N octe dein medie quiescan l i , meditantique, sacerdes edessecum sacramento nunciatur . Ib i vero excussus , Proen l

,inqui l , a ma hoc

abs itpetia r utIasum maum , qui ma finx it, qui ma r edimet, ed usque

cub iculum hoc ven i re tell ite h inc obsecro ma quampr imum , lol lite , utDomino occur ram . Etcum dicto sub lauens ipse se quantum pel arat,atque an imo corpor i s imbecil l itetem sustentans , inter fami l iar ium menusobui am Sen ior i ad aulam usque procedit, cuius ad genna prorepens , supplexque ac lacrymens Tune i nqui l , m itissima Iesu, tua aquissimamha nc saruum tuum digner i s inui sere ? At, quid dix i , seruum ? immo verohostem potins, etquidem ingreti ss imum , qui tenti s ab te cumulatusbeneficns , nec tib i dicto unquam audiens fuer im , al te amtoties ma iestatem leeser im . Quod ago l e per itlam , que genus omne hom inum cemple

c lar i s , char itatem , queeque le cael itus ad nos inter rem dedux it, nostraaque human itatis induitinuolucr i s , quae famam , quae sitim , quae fr igns ,

aestum ,labores , i r r isus , contumel ias , fiegella etver bera , quae postremo

etiam mortem , crucemqua sub i re le compul i l ; per bene ego te salutiferIesuquease , ob lastorque, auartes fac iem e peccatis ma i s , utcum entetr ibune] tuum constituero, que me iamdudnm citar i plane santio, nonmea freus , non culpa plactetur , sedtuaa cruci s mar i l is condonetur . Va leat,velaatin causa mea sa ngui s i l le tuus , Iesu, pretiosi ssimus , quem pro

esserendi s in l ibertatem hom in ibus,in era i lla sub l im i nostraa r edemp

tion i s efi'

udisti . Rea atque a l ia cum diceretlacrymens i pse , Iacrymantibusque qui aderantun iuar si s , iubeteum tandem sacerdes attol l i , atquein lectulnm suum , quo sacramentum commod ius edmin i strer etur , referr i .Quod i lla , cum a l i quandiufactur am negesset, tamen ne sen ior i suo foratm inus ob sequens , exora r i se pa ssus , iterati s eiusdam ferme sententiaeverb i s, corpus ec sanguinem domin icum planus iam sanctitatis , etdiuine

‘

r . 1 . 36

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE . 565

natus obuer seretur . Ita uterque, ccrtatim v im facere effectibus suis , ec

dissimula re pi a letam pietati s studio n i l ebetur . Utautem L aur entius e v itadecess it, d ici v ix potest, quanta ethuman itate, a l gren itete cin as omnessuos Petrus noster

, ad se domum conti nentes exccper i l , quam ctappos ita , a l ver ie ctb la nda eti am dolenti bus consolan l ibusque, pro tempore ,suamque operam pol licentibus r espondcr it. Quentam deinde, al quam

solertem r ei constituendec fami l iar i curam impcndcr it, ul necess i ludinessua s omnai s gran i ssimo ca su par culs a s sub lcuar it, la val m inuti ssimumquemqua cx fami l iar i bus da icctum , d iffidentemqua sib i aduer s is rebus

col legar it, er exer it, en imeuer it, utin obeunde quoque Repub l ica nul l i

unquam , autloco, auttempor i , autmunar i , enthom in i defuer it, nul ladan igue in parte ccsseuer it. S ic utcem plane ins l itissc iam v iam , atqueite pleno gradu iter ingressa s v ideatur , b ran i utputetur parantem quoque ipsum vestig i i s consecuturus . De funer a autem n ih i l estquod dicam .

Tantum ad eui exemplum ex preescr iplo celeb retum est, quemadmodumipse, utdix i , mor iens mendeuer et. Tem magno autem omn i s gener i s

morta l ium concur su, quem magnum numquam antea maminer imus . Pro

d igia ver o mortem ferme haec antecesserunt, quamquam el ia quoque

vulgo feruntur . Non i s epr i l ibus , hora ferme di c i tertia , tr i duo antequaman imam ediditLaurentius , mul ier , uescio quae, dum i n aedc sacre Mar iaeNovel lae, quae di citur , daclam ita nti a pulpito del eperem ,

r cpcnte interconfartem popul i multitudinem expeuefacta consternetequa consurgit,lymphatoquc cur su

, etter r ifici s clamor ibus , Haus han s , i nqui l , eines ,an ha nc non cer n i l is ferociantemtaurum , qui templum hoc ingans flam

mati s corn ibus ed l ar r am dc i icittPr ime por ro v igi lia , cum caelum nu

b i bus dc improuiso foadar ctur , continuo B es i licee ipsius max imec festigium , quod opere mi ro singular cm toto terr arum erbe testudinemsupereminet, lectum da caelo est, ite utvestae queepiam dei ccer cnturmolcs , atque i n cam peti ssimum pertem , qua Med icee conui suntur acdcs ,v i quedam hor r cnda , al impetu, ma rmora immen ietorqucr cntur . In que

i l lud etiam praescito non ceruit, quod inaur ate una pi la , queles a l ieaqn ci n codam fastigio conspiciun lur , excusse fulm ine est, nc non ax ipso quo

que insign i propr ium eius fami l iae detr imentum portcnderetur . Sed a l

i llud memorab i le , quod utpr imum datonuit, statim quoque seren itesreddite . Que autem nocte ob i itLaurentius , stella solito cler ior , ac gren

dior , suburbano imminens , in quos an imam egchel , i llo i pso tempor i sa rticulo deci dere, extingui que v i sa , quo compartam deinde esteum v i le

dem igr esse. Quin excur r i ssa etiam faces tr inoctio perpetuo da Faesulen i smontibus , supr aquc idtemplum , quo r el iquia c conduntur Medicee gcnti s . sci nti l lassc nonnih i l , moa c euenuissc feruntur . Quid ? quod etleonum quoque nob i li ssimum per , ipse que pub l ica continentur cauee , si c i npugnam feroc iter concur r it, uta lter pess ime accepta s , a lter etiam lato s itdatus . Ar r ati i quoque supr a ar cam ipsam , gem inae perdiuar si sse flam

mae, quasi Ces lorcs feruntur , ec lupa identidem sub moen ibus ululetustar r ificos cdi disse . Quidam i l lud etiam (utsuntingan i a) pro monstro i nterpr etantur , quod excellenti ssimus ( i le en im habebatur ) huius ectati smedi cus , quando ar s cum praesciteque fefcllerent, en imum despondcr it,

A…

multa , etm ;;m ne in spec iem ad ah t. z«a îs . n c i i a nem .

longius te n .-e:. pmuectem . quam pri nc ipio ind ita —ara m Quo—i utfa ce

rc1 n , partita c upidita s ipsa o bse-qu—: z di . obtampera a d ìqa : t:b i optime,

dffl i ssiteo , pm deatisé mo-qna h om ini . mi hique am i c is s imo . cuius quidem

studio setisfa r ere ,b raxfita s ipse in tra nscur sunon potere ! pa rtim eti am

ama ra qua edam dulcedo , quash i etìtîllatie impuli l , m elenda e frequen

tanda eque eius v i r i mem or ia e . ( lui s i pa ram s im i lamqua nostr a a ctesunum forte atque a lterum tul it, potestaudactar iam da splendor e nom i

ni : al glor ia , cum vetustate quoque ipsa contendere . Val a 1 5 . Ra l . Inn ias

MO O CCLXXXXII. ln Faesulano in Buscate .

(Petit. Oper a . Ep ist. , lib . I", p.

Sur le mème suj et.

l'

attur ae Abbati S ancti M ichael is .llur an i .

Quae per bos dies acc ider intFlorentine, panc is accipc : qaemad

modum multorum sermone ac l itter i s plen ius Roma e s ign ifieata sunt.Pr imum quidem octa n a s h ic estdies quam sub ito exortetampastes c i rca

tertiam noctis horam plur imum aquerum etgrandin i s cxcuss it. M ica reund ique coeperuntfulgn re : venti furere mugi raton itrua cum ingentiCoel i fragore . Tandem icla fulm ine [eterna quae in a cumi na testudin isspher icae templ i Sa nctae Repa rata e s ita erat: ingentie saxe marmoree

deieoi l , adao ul non modo templ i i psius lectum complur i bus in loci s

eperuer in l atque perfreger int, verum etiam maximo impetu impulsuquein praeceps rucul ia ,

ad demos quae e regione aedi s constituta a suntdeletefuer int. Inter quae sexum quoddam gr an ia s supertegules cuiusdam domusdcuolnlnm , non solum lectum quod sub dino erat, verum etiam a l ia inter iore ettestud inate etiam , quae infer ius construi solentpenctreuit, ulinfixum solo v ix a l ique cx pa rte cxter et. Magno sumptn r egar eicndum

templum effirmant, neque m i nor e quam quinque ec vig inti m i l l i bus nummorum eureorum refic i possa . Mana eiusdam dici quo haec vesper i

ecc idc runt, cum frater quidem da more i n suggeste conciona r ctur apudFanum Sanctae Ma r iae Novel lae, i n med ia conc iona mulier quaedam rali

glesne ethonestae v itae , ex i is , qua s pi z oce ra s vocant, exclama sse vocemagna dicitur V idere se taurum ingentem n iger r imum atque ex era

ocul is ner ibusquc igacos globos efflantcm qui assettemplum demol itarus . Cuius vox cum repr im i c l coh iber i non posset, interm itti oportuitconcionem. Ainatquoque Iecnem per aos dies in Leonem unum da ma io

r ibus qui Fiorentiec aluntur i r ruissc ac suffocetum necesse . Que l r iduo

postLaurentius Medicas , homo (sicutnosti ) tanti nomin is a l femec , horaci rciter quinta noctis non i dici mens is huius , in pa latio suoquod Cereg ium

vocantextra urbem s itum, longo affl ic latus morbo ec multi s diuvexetus

APPENDICE . 567

dolor i bus , concessitnaturae. Eo defuncto , audi m i raculam a l i nd . PetrusLao quem Veneti nostr i b ienn io ente Pateui i conduxerantsa la r io pub li cocum fa i ssetproccipuus in . infirmiteta Laurenti i Mcdicus ingressa s cuiusdam ciuis da Ma rtell i s domum i n putaum se ipsum preac ipi lnsse na r retur ,ec mane ibidem suffocetus equi s r epertus est. Per b iann ium totum faraconcionelores quidem etex hi s unus pra ccipue vita a l doctr ina insigni spraedicer e non desti leruntmulte Florentine eucntura asse aduer sa . Eos

aud io in presentia longe grauiore i ll is ve l iciner i comm ina r ique quae haecprox ima eeslete ib idem s intfuture . Ter r itos a iunti cc ir co plur imosqaum max ime practer itorum exhib itio essa consueuer itfuturorum certitudo . O rebis dominum cum fami lia omn i ctpro defuncti Laur enti i requiactpro Florentiae statu. V ele . Romae .

D ie XII apr i l is 1 492 .

( Pat. Dolph . Ep ist. , l iv . Il l , Lett. xxvn 1 . )

L’életda Papa estdéscspéré . La v i l la estca lme . Les Ca rdinaux sont

hors da Roma , ma i s i ls n’en sontpas si éloignés qu

’

i ls nc pui ssenty r antrer cn quelques heur es .

M agn ific i Domi n i mei obser eand iss im i .Per le m ia di h icr sere scr ips i a l le S . V . in che term ine si trovava i l

Papa . Di poi questa mattina 3 è masse e S . Santità un poco di catar ro, diche si dub ita forte . E . medici hanno del le e par enti d i . S . Sa ncti là che nonè più d

’

bevcr c speran z e a lcune nella v ita sua al sono i n ferme opi nione

che sua B eatitudine habb ia e mancha re in questa luna , parchè veghono

tucti segni morta l i in lui . Reggi s è confessato etdomattina si chommun icherà . Qui per ancora non si fa molta d imostra z ione ; ctbenchè per later r a s ia assa i nota che i l Papa non può v iver molto, ogn i homo ste vo

lentier i nei term i ni suoi . La magg ior pa rte di questi Ca rdina l i sono fuordi Roma , ma non tanto lontano che in poche hor a non fa ssino

Rome, xv Jul i i 1 492 .

Ser v . Pa rur e . V .n .oams , O rator .

(Ar ch . Fier ant. Letter a agl i Otto d i Pr atica . C lass . X . , Dist. 6, Fi l z a

Les médecin s désespèrentda le v ie duPepe etnc lui dennantplusaucun remède. Les Ca rdinaux sontda r etour eRoma . Les Ambassadeurs

mettcntele disposition duSacré Col lège les for ces da leur Gouvarnement.

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE . 569

Les ca rdinaux lui ontapporté h ier le fer de la lance duChr ist. Le papea répondupar de bonnes pa roles eta r ecommandé l ‘Égl i se . ll a demande

aux ca rdi naux la permi ss ion , qui lui a été accordée, de di str ibuer aux

siens ducats qu’

i l posséde.

M agn ific i etc .

Hyer sera

D ipoi i l Papa s ino a quest’ hor a è manchato assa i etal continuo lav i rtù s i va resolvendo ha cominciato a vomita re i l cibo, etpigl ia poco on iente . D icono pure i medi ci che, non ob sta nte questo, v i verà ancora i n

o un di , tanta v i rtù trovano in lui . Sua Santità ha buono sentimento etconoscie etpa r la bene .

Hoggi tucti e Ca rdinal i sono stati a Pa la z o ethanno portato i l fer rodel la lanc ia , che era nelle studio del Papa , in San Piero. V i sitorno Lor8 0 . pr ima i l Papa , a qua l i sua S

a. usò molta tenere etbuone pa role in

ra chomanda re la Chiesa etch i r imaneva di lui . Appresso notifici a l Collegio come s itrovava 48 m i la Ducati dequa li domandò di gr a z ia l i fussil icito distr i bui r l i ne suoi . 11 Col leg io lo consentì molto l iberamente, etcosi ha di str ibuiti e predecti denar i nel S ig . Francesco figlio di madonna

Teoder ina eta ltr i suoi n ipoti etpa r enti etuna buona somma deputatiper la sepultura sua

Rome , di xvujulu1 492 .

Serv . Ps v . Vuomus, O rator .

(Ar ch . F ior en l . Letter e agl i Otto d i P r atica , C lass . X , Dist. 6 , Fi l z a

Le pape estauplus mal . Sa fin estlouab le etédifiante. La populationesttranqui lle . LeCol lège semble un i .

Magn ifici , etc .

i l Papa dipoi , quantunche s ia manchato assa i , si mantiene pure v ivo,ctda h ier i in quà s ino a questi hor a si stà ne medesimi termin i in lui

non s i vede nè m igl ioramento nè Speran z a a lcuna , etess i consumato inmodo che non gl i è r imasto a ltro che lo spi r ito . Per ancora ha buono

sentimento , etode etr i sponde bene è a iutato forte da pi ctime sti l latieta ltre cose : non di mancho e medici gl i danno poco spatio a l più

lungho si no a lla luna , per chè truovono ogn i di più manchare la v i rtù inlui . [ l ier i la S . Santità fece domandar e e parenti etcamer ier i suoi , etatuol i donò ci ò che haveva :cose per ò di non mol la va luta in modo che

non gl i è r imasto più nulla etver amente la fine sua è laudab i le etcongratia come s i a spetta ad ogn i buono Pontefice .

La Ter ra ètutta in quiete, etsta sera ci si a specta i l conte di Pitigl ianoal quate ne sa rà dato la cura . Il Popolo di Roma si mostra molto prompto

570 APPENDICE .

a l la conservatione della Chiesa , etin questo , dicono, non voler e essere

d i parte a lcuna hanno ordi nato x a Capor ioni con gran numero d i per

sone per gua rdia etconser vatione del la Ter ra ; di che i l Col leg io fa capita le grande. Etper questi proved imenti nel le cose di qua non s i conosc ie

per icolo etse i l Col legio s a rà un ito , d i che è da dub ita re per a lchuneemulation i sonotrà loro, ogn i cosa procederà quietamente etper l

'

ordine

Rome, die 1 9 ju11 1 1 492 .

S ' . Par . Vanonms , O r .

(Ar ch . F ior cn l . Letter e agl i O l lo d i Pr atica , C lass . X , Dist. 6 , Fil z a

La nuitdupepe a été mei lleure, toutefois les médecins n ’

en augur entpas m ieux . Les ca rdi naux se sontréun is ce matin etontpr i s les mesurespropres à assurer l

’

ordre .

Magn ific i , Ctc .

Il Papa questa nocte ha megl io posato, etstato con mancho

i nquietud ine che 1’

usato . Etstaman i sino a questa hora è stato qua lcosamegl io i med ici per questo però non ne hanno migl iore

Staman i s è facto congregatione di Cardinal i , ethanno or dinato che

tucta la cura di questo Chovermo, mentre che Nostro Sig . v ive s ia ne

duoi Ca rdina l i pa latini eti n San G iorgio, a qua l i i l Col legio ha dato auctor ità ampli ssima d i poter di sponer e d i qua lunche cosa . Del ib erorono

appr esso, che, dove era ord inato che le gente d’

arme ven i sseno in pr ati ,sieno facta soprasedere, nè qui vengha altro che 1 00 B alestr ier i , e qualisa r anno ad obedientia del Conte di Patigl iano che tor no h ier ser a , etvogl iono che questi Ba lestr ier i babb ino cura ditenere le strade s icur e quiintorno a Roma . O ltre questo hanno ordinato di fare 200 fanti per gua rdarle porti et

Rome, xx julu 1 492 .

S ' . Pavup . Vanoams , O r .

(Ar ch . F iormt. Letter e ag l i O l lo di Pr ati ca , Class . X , Dist. 6 , Fi lz a

Le pape estmourant. Aupa la i s etaudehor s on s ’

approvi sionne comme

8 i l éta itmort.Magn i/lei , etc .

Hyer i quanto questi s ig . Cardina l i havevono ordinato pergua rdia del la Ter ra , etcome nel Papa s’

ero dimostro qua lche poco di mi

APPENDICE. 57 1

gl ioramento . Dipoi questa nocte sua Santità ha havuto a ffanno a ssa i ,

etin lui s i d imostra per quanto r itragho da medi c i tucti segn i morta l i ,che ad ogn i hora credono debb i manchare eti n Pa la z o ctfuor i s ’

è factotuete le prov i s ione non a ltr imenti che se fusse

Rome 2 1 Lug . 1 492 .

S ' . a n r r us Vu omus , O r .

(Ar ch . F ior an i . Letter e agl i O l lo d i P r atica , C lass . X, Di st. 6 , Fi lz a

50

Le pape està toute extrémité . Il atété un peude la itde femme . l l ne

saura itpasser le lendema in . Les ca r di naux av i sentaux moyens à prendre pour assur er la pa ix pub l i que . Hier les Colonna etles O r sin i ontoffertleur s b iens etleurs per sonnes aux conservateur s du Capitole . Les

pratiques deviennentplus serrées .

Magn ifici , ele.

Le S ignor ie vostre havanno inteso i l successo del ma le del Papa sino

a i xxx. Da poi è seguito che le due nocte pa ssate sempr e S . Santità èpeggiorata assa i etess i r iducto che piglia poco altro che latte di donna .

La voce g li è manchata qua si tucta , eth icr i a xx hor e se li messe i l s ing

hoz o che va continuamente crescendo, né da per lui s i può volta r per lettonè valer si di nul la . Nond imancho egl i ha buon conoscimento . E medici

per questo s inghoz o etper molti a ltr i segn i confermano quel lo che hannodecto sempre , che S . Santità non possi passar doman i , etnon r estanose non con admi r atione grande che s ia duratotanto .

Questi S ign . Cardina l i , veduto sta r e i l Papatanto grave , boggi hannocom inciato a fa r Fanti , el di segnano solda rne sino in 500 de qua l i per

hora 1 00 ne mecheranno a l la gua rdia del Tur cho in Pa la z o, et400 ne sta r àa guard ia del later ra , ad obedientia del Conte di Pitigl ia no . Questa prov i s ione dicono havere facto per obv ia r c a l l i inconven ienti che potrebbononascer e per la Ter r a , etancora per torr e an imo a chi havess i intentione dimachinare in queste cose .

flyer mattina i l Sig . Jo . G iordano O r s ino etProspero Colonna , qua l isi truovono qui , andorno di compagni a i n Campidogl io a conservator idov

’

erano raunati , tutti e Capor ioni etoffi cti i di Roma . Par lorono a tuttisign ificando lo ( sic) come erano venuti qui per esser e con loro insieme

a l la obedienti a del Col leg io eta l la conservatione del la patr ia . Eta questoeffecto offer sono le facultaetper sone loro . Questoacto è statomolto comendato, etper ò se i l Colleg io sarà unito ogni cosa procederà per l ’ordine suo.

E l Ca rdinale nostro questa sera è a r r ivato qui a salvamento contuttie suo:

Rome, d ie xx…Julu 1 492, horaServ . Pa r . Vn oams , O r .

(Ar ch . F lor ent. Lettere agl i O l io di P r ati ca , Class . X , Di st. 6 , Fi lz a

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE . 73

diois dicono non a r r iverà a mez a notté . Le Ter ra per questo ètucta i na rme etogni homo sta a gua rdia delle cose sue. Fa ss i bene de lle ques

tione assa i per qua lche vendecta tra questi Romani , come i n s imi letempoè consueto ( i ) .

Rome, die xv uln 1 492.

S ' . Pa r . Vuoams , O rator .

(Ar ch . F iorent. Letter e ag l i O l lo di P r ati ca , Class . X , Dist. 6 , Fi l z a

Le pape estmort. Mesures pr i ses pa r les cardinaux offres des ambas

sadeur s . Le Col lège s‘

estmontré un i etdi sposé à agi r de concert:toutfa itespérer que les choses se ferontrégulièr ement. Leter r itoire de Romaesten a rmes , ma is ca lme. Les patroui l les pa rcour entla v i l le . Les ob sè

ques dupapa commencerontsamedi . Le 1 0, on entrera en conclave.

M agn ifi c i , etc .

Questa mattina ad hora vm: san z a intrare in a ltr i partichular i sign ifichai a lle S . V . la morte della sancta memor ia di Innocentio. Da poi in

medi ate i l sacr o collegio de Revmi Cardina l i si transfer i ad Pa la z o ,

etcome è consueto tutti e Cardina l i creati da Papa Innocentio accom

pagnorono i l corpo suo in San Pier o con tutto i l Clero . Dipoi r istrettosi i l Col leg io, pr imo etante omn ia fu del iberato che i l Rev . Vescovo

Malleacense , per v igore delle B olle che haveva , pigiasse le insegne da Ca r

dinale, etfusse admesso in Col legio come Cardina le, etcosi e B everendissim i Cardinali Colonna etAscan io andorono per i l prefato Ma lleacen seetcon lo habito lo condussero a Pa la z o, dove in mediate fu r icevuto da lCollegio in numer o fratrum con dimonstratione etca r ità non pichola .

Preterea i l collegio fe comanda re a l Castellano di sanoto Angnolo che

subb ito si tr ansfer i sse a l Pa la z o al qua le, havuto i l comandamento, i nmediate obedi etgiunto, fu admesso da S ignor i Ca rd inali , e qua l i ,

secondo s i costuma in ob ituPonti fici s , li comandorono cheg iurasse fedeltàa l Collegio. l l Ca stel lano san z a a ltr a contraditione g iurò in mani bus Collegii di esser fedele ettenere i l Castello ad ogn i beneplacito del Collegio ,etquello consegni a re tante volte quanto ne fusse v icer cho da l Col leg io .

Il Ca rdinale di B enevento per magg iore sati sfactione entr ò fideiussor e

per i l Ca stellano, promettendo a l Col legio sub pena pr ivati 0 ni s Cappel l ietseparationi s a Col legio , che con efiecto observerebbe quanto havevagiurato etpar imente S . S ignor ia Reverendi ssima pr ese i l g iuramento d iobservare come i l Ca stellano etcosi i n mediate i l Castellano ne fur imandato a lle gua rdia del Castello . Questo acto ha a l legger ito assa i l i an imi

di molti S ignor i Cardina l i perchè non stavano san z a qua lche suspitionedel la fede di questo Castella no, apresso i l Pr ior e di Langho, qua le è a l la

1 . Voy . Infessura dans Ecca rd , t. l l , col . 2006 , etle Conclave d'

Alexaudr e V i da ns les

Concla vi de’

Pontefici Roman i p. 1 3 .

573 APPENDICE

gua rd ia del Turcho g iurò medes imamente di custodi re etcon se r va re ilTur cho a stan z a del Collegio. L

'

lter ius ord inorono che due ca r di na l i Pa la

tìn i s i r esta ss ino a l la gua rd ia del Pa la z o eta mess . Domen i co D’

b or-ia ,

che è pur capita no a lla Gua rd ia preposono el lteverend iss im o Ar c i ves

covo d i Ter racona a l qua le dec lo mess . Domen ico ha ad obed i r e come a l

Collegio . Di tuol i questi giuramenti etde l iberatione ne fur on o r ogatinota r i d i Camer a con quel la solenn ità che s i costuma . Confi rmo rono di

pa r i auctor ità a l Cama r l ingho di ordi na re la Ter r a etdeput0 r ong l i dena r iche potess i spendere .

Facte queste ord inatione , i l magn ifico oratore veneto fuadm es so in

Collegio etpresentò Letter e del suo l l lutr i ssmo Dom in io , contenenteofferte ,

etc . Lui d i poi più la rghamente a voce v iva s i condolse della mortedel Papa , etoffer 3 etucle le for z e di quel la S ignori a esser e prompte ad

ogn i beneplac ito del Collegio . Da poi i magnifici or ator i Dum 1i etiofummo admess i etpr ima le loro magn ificenti e pr esentorono lettere delloro S ignore , etio medes imamente le lettere delle S ignor ie Vostr e , chene di passati m i manda sti le qua l i , lecte che furono per i l vescovo di

Tortona ,fu subg iunto molto accomodatamente che l i Stati etfor z e dei

nostr i l llm i etExcels i s ignor i era no pa rati fa re ogn i etqua lunche cosa

per la conservatione d i questa Sancta Sede, exortando loro Revme

S ignor ie a fa r e electione d ita l Pontefice che babb ia ad essere etsa lute,conservatione etqui ete d i tutta la Rel ig ione Xr ipstiana . Io con quella

pa r ola m i pa rvono conven ienti conferma i quanto s’

era exposto per il

Veschovo, non usc iendo d i cose genera l i , come m i commettono le S . V .

per più loro letter e . Per i l V iceca ncel l iere ci fu r isposto conven ientemente acceptando le offerte, r ingratiandoci , etcommendando e S ignor i

nostr i d i fede , d i devotione etdi amor e ver so questa Sancta Sede . Questofulo effec lo del la expos itione etr isposta , come anco più pa rtìcula rmentele S . V . intender anno per una lettera comune che s iamo r estati fa re noi

Amba sc iador i .

Il Col leg io in questa pr ime prov is ione s è dimostrota nto un ito etd isposto a procedere in ogn i acto un itamente, che più non s i potrebbedes idera r e . Etper questo etper le buone prov is ione s i sono fa cte è da

spera re che ogn i cose habb i a procedere con quiete etordina r iamente .

N el la Ter ra , per questa morte , non si è facto mutatione a lcuna , etbenché s ia sollevata etin a rme, ogn i homo si sta neiterm in i suoi . E proved imenti facti nel Pa la z o , nel B orgho etnel la Terr a sono quel l i medesim iv i scr ips i per la m ia d i hier i , e qua li .tucti s i sono eseguiti ; etle gented

’

a rme continuamente compar i schono nel B orgho, dove sta rà s in’

in

1 00 hom in i d’

a rme con la persona del Conte . L’

a ltre sa ranno a lloggiatequi intorno a Roma a 11 m igl ia .

Questi B a ron i di Roma , O r s in i etColonnesi , sonotuol i compa r iti qui ,etquesta sera , o stanotte, ci aspecta i l S ig . V i rg in io con 200 Cava ll i , che

d i cono essere la fam iglia Sua : non s i stima per essere la S ignor ia sua

sav ia etchatol ica , che vogli muta r natura in a ltera r e queste cose . La

S ignor ia Sua , etcosi questi Colonnes i , d icono per la l ibertà eccles ia sticavoler e mectere l i Stati etla v ita quando b isogn iasse puretuctavolta

APPENDICE . 575

a lchuno S ig . Cardinale della venuta di V i rg in io hanno preso ombra non

picchola . N ondimancho, sta ndo i l Col legio un ito , non vegho in questacose s i possi fare molto a lteratione .

Le exequie del Papa s è dato ordi ne si comi ncino sabbato, etdureranno vm: di , eti l X . enter ranno i n Conclav i . Questo è quanto s

'

è fattoRome di e xx v: Jul i i 1 492 .

S r r v'. Puvup . VALO B IUS , O r .

(Ar ch . F ior ent. Lettere ag l i O l lo d i P r atica , Class . X , Dist. 6, Fi l z a

Depui s la mortdupape, i l ne s’

estr ien produitd’

extraordi na i re. Les

ba ronstrava i l lentles cardinaux pour qu‘

i ls él isentun papa qui leur soitb ienvei llant. Les obsèques ontcommencé etdureronthuitj our s . Pen

dantcetemps , les pratiques i rontleur tra i n . Les favor is sontles ca rd inaux de N aples etde Santa Ma r ia in Porticu; ma i s i l n '

y a pas gra nd

fondementà fa i re sur ces cer vel lcs qui changentàtoute heur e .

M agn ific i Dom in i , etc .

Poichè segui la morte del Papa qui non è stato alchuna nov ità . Anco

la Ter ra piùtosto è stata in maggior quiete, etcia schuno attende a sta rea bottega a l lo exer citio suo. Le provis ione faete per la Ter ra etpertuol ie luoghi sono buone , come per a ltr i havete inteso etquesti S ignor iB aroni dimostra no un buone an imo in queste cose, nè qui fanno a ltr oche pratichar e Ca rd ina l i a fa re un papa loro ben ivolo

Staman i s i cominciorono le exequie le qua li si continuer anno s ino a

wm di , eti l Xmo . questi Signor i Ca rd i na l i enter ranno in Conclav i . In questotempo qui non s i attende ad a ltro che a prati che , le qua li per quello r itragho sono molto più favor evol i per i l Ca rdi na le di N apol i , etd i Sa Ma r iain Porticho che d i nesun

’

a ltro . N ondimancho perché questi cer vell i s imutano ad ogni hora , non è da fa rci molto fondamento.

Rome, d ie xxvm juln 1 492 .

ServitorPur . Vanoaws , O rator .

(Ar ch . F ior cn l . Letter e ag l i O l lo di P r ati ca , C lass . X, Di st. 6 , Fi l z a

Pratiques des ca rdinaux .

M agn ific i Dom i n i , etc .

Staman i s e fatto congregatione , eti l Signor V irgi n io è stato dinan z i

https://www.forgottenbooks.com/join

APPENDICE . 577

M agn ific i , etc .

Il Patr ia r eha di V ineg ia è entr ato boggi . Domattina pigl ia le insegneetsarà admesso nel numero de Ca rdina li con quel l

’

ordine medesimo che

fu i l Sansever ino. C i rca le pratiche del fa r Papa , per quanto r itr agho, m ipare che la maggior pa rte di questi Cardina l i s i adi r i z ino a N apol i

a lchun i v i sono vorr ebbono Lisbona , a lchun i a ltr i i l Cardina le d i S . Ma r ia

i n Porticho e d i Aler ia . Etsecondo le pr ati che vanno atorno s i qui crederela sorte v er rà in uno de quattro. io, per veder e tanta van ità ogni di in

questi cer vel l i , non posso di re al le S ignor ia Vostre affermati ve, è saràcreato Papa pi ù uno Ca rdina le che un

’

a ltro :trnovo ben questo, che alCa rdina le di N apol i ci ha più parte che nexuno per i l secondo, Aler ia ; i l

Porticho etLi sbona per li ter z i . N ostro S ignora Dio lass i segui re quel lo èi l megl io.

Rome, m Augnsti 1 492 , hora vx.

Ser v'. Parur e . VALO RIU S , O rator .

(Ar ch . F ior enl . Letter e agl i O l io d i P r a l ica , C lass . X , Dist. . 6, Fi l z a

Di spositions pr i ses pa r le conclave . Les ca rdinaux de Naples etdeL i sbonne semb lentetre les deux concur rents . La v i lle estca lme.

M agn ific i , el c .

Con la g ratia di Dio etdel lo Spi r ito Sancto , staman i , dec lo la messaetdesinato in Pa la z o, e S ignor i Ca rdina l i sono intrati etser rati in Conclavicon due serv itor i per uno come è consueto ; etal la guar dia del Conclav isono diputati , pr ima Il ab s istenti del Papa , etprelati B a ron i , chetuttisono huomin i di auctor ità . Al la seconda Guardia tutti li orator i de Potentati che s itruovono qui . Allater z a porta , B a ron i etGentihuom ini Roman i ,come sempre è costume far s i

Per bogg i non faranno nulla . Doman i actenderanno a Capitol i del Conclav i , d i chia r i r l i , o vedere se nessuno non ne b isognerà aggiungnere, etmercholed i mattina cominc ieranno i l loro pr imo squitti n io.

Per quello ho possulo intender e per le pratiche sono ita a torno, sequesti cervel l i non s i mutono , come i l più delle vosta soglono fare, eg li èda sper a r e d i haver Papa i ll everendi ss im i Ca rdina l i d i Napoli o di Lisbona

che, s ia decto con pace di tutti , etper la età , etper lo exemplo danno

questi due S ignor i della v ita loro, s i g iudica per e saviè d i quà che n issun '

a ltra m igl ior e electione s i potr ebb e fa re . .

La Ter ra , i l Pa la z o eti l B orgho sono ben guardati etogn i cosa è i nT . I .

APPENDICE . 579

ganniti bus deplor atus , demum contemplatus est; fel ix vel hoc uno Cada

ver quod sedem B eati Augustin i sortitum est, quod ca suan hoc dignitateaccider itin certum estub i en im sepulchrum effossum fuitejus divi rel iquie reperte fuerunt.PostCa rd ina les r el iqui palatin i consequebantur obtr iti s ocul i s , lasso

singultu, mod ici s lacr im i s etejulatunul lo, ub i , affines ub i ami ci n i si quosspes deceperatetcensus augebatdefutura perceptio qui an imotorquebantur . En qui i nexor a b i l i custodia jurgiosa s popul i l ites submovebatquitam recenter popul i querelas ceter i sque negoti i s expediendis operamdabat, nunc omn ium clamorum incur sui expositus est; cui candicantiaaurea atr ia ampli ssimi Vati can i angusta v idebantur , nunc lur ida occultatumba putrescens b revi ca rm ine b revius exci suro contentus est. Quishujus di ci gaudia , luctus , m ixtumque Spe rerum mutation i s metum r ecen

seb it? l llos florentis status ruina torquebat, etn im ium opulenti denudata0pum felicitate ,

in apertam necem rapì formidabant. Ali i factios i gladiatores cogebantsimi lique ( 1 ) rabie urbem pervagabantur ac si magistratuum omn ium cum Pontifice essetdefuncta potestas .

Hi s itaque summi s p er icul i s prospiciendum cum sacr i apostol ici senatusconc i l ium putasset, duos v iros el iger e sanx it, quorum a lterum Pa lati neCustodie a lterum ad r el ique urb is gubernationem pr eficerent. Pa latinemi l itia curam , vel recusans , suscepitGundi slaus a rchiepi sc0pus Ta rra

conensi s , v i r ex Hi span ia , tum magno prudenti a ,tum antique nob il itatis ,qui jam antea Aragonum Regem etInnocentium V l l l in concordiam pel

lexerat, Asculanos tumultus r epresseratetita se gess it, uteum postearenunciatus Ponti fex Alexander , U rb i s Gubernatorem creavit.Postera die que ad funus novemdiale necessa r ia erantetextructa sunt

etpostr idie cepte celebrar i exequie denique ub i supremum declamatumestva le ! ad communem Eccles ie Pastor em del igendum Cardina les an imumi ntendere . O ctavo itaque idus sexti l i s in Sanctum Petrum ad mysticaSancti Spi r itus sacra audi enda pr o optata pontifici s electione omnes

convenere.

Proinde, sacr is peractis , ad orationem aures mentemque adh i buere

nam veter es imitatur patres sacra senatus apostol ici corona , seufestivadies occur r itceleb randa seuamb igua ratio urgetdisertissimos adh ibet,audivitque orator es .

Erantduo Regi s l l ispan iorum in U rbe O ratores B ernardi nus Carvaj al ,cathagin iensi s Epi scopus etJoannes epi scopus olim Astor icens is .

Carthagin iensi Episcopo, orandi delata prov inc ia , edita ejus or atio estetab eruditione etelegantia laudata . Joann i Hi spanorum in U rbemin i ster iaetHispan i optimi orator i s luculenta or atio, bonum a l iquod Provincia l i

bus portendere dicebantur oratione audita , in Conclav i setres ac v igintiCardina les quostuuc adesse contig itoccluserunt; hi fuerunt

Car di na les E piscopi

Roder ion s B orgia , Epi scopus Portuens i s , V i cecancel la r ius .

O li ver ius Ca raffa ,Epi sc0pus Sab inens i s , N eapol itanus .

l . Dan s letexto ci nnl ique.

https://www.forgottenbooks.com/join

TABLE

1 483 . Décexaae . B urchard estraguclerc des cérémon ies par Ardic inodella Porta

,eveque d

’

Aler ia Il remplace Agostino Patr i z i Piccolomini etn ’

entre en fonctions qu’

un mois da janv ier suivantÉnumération des ca rdinaux etdes c lercs des cérémonies

1 1 84 . Mans . Messe des trépassés on l’

honneur de Jean Rolin,card i

nal pretre dutitre da Saint—Étienne S ixte IV préconìse Ascan ioM ar ia , v icomte S for z a , ca rdinal dis ere Messe destrépassés enl

‘

honneur de Francoi s , cardinal da M entone Le cardina l da

L isbonne partpour Ven i se Messe destrépassés en l’

honneur de

Théodore Paléologue, cardinal da MontferratAvan … Cérémon ies da la Sema ine Sainte etde P.i ques .

Jmum . Mortd’

Élie dc B ourdeille, ditle cardinal da Tours (s . d

Aour . Mortdupapa S ixte IV Nomination ducapita ineduCapitole, dupala is , etc . Ensevelissementducadavre ; son expo

s ition dans la basi lique Sa int-P ierre ( 1 3 ) prépa rati l'

s pour les ob

seques compte des c ierges ettorches messe des morts à l ’

autel da laV ierge ( 1 7) messes semb lab les jusqu

'

au23 ; construction duconclavet’oppos ition de Jerome Riar io, neveude S ixte IV ,

empéche les cardinaux

Colonna. etS a int-Pier re aux Liens de veni r aux masses susd ite s ; I’

eveque

«l e Todi estnommé chzltela in du chateauSa int-Ange ; ar r ivée duca rdinal Ascan io Mar ia , v icomte S for z a (s . 9 1 6

Retour sur les événements da mai , juin etjui llet; le 30 mai ,Jéròme Riar io, capita ine

“

général de l’

Églìsa etGenti le V irginio O rsiniass iègentavec hommes la demeure ducardinal Colonna ; le protonota i re LaurentColonna estpr is , P ierre de Va lle s

'

enfuit; mais sa

maison estdémolie par Albergati , gouverneur da la v i lla ( 1" juin) .

LaurentColonna. estdécapìté en présence da Ria r io etd’

O r sinì etenter ré à Sa inte-Ma r ie Transpontine (30 jui n ) . Ria r io sortda Romaavec des gens d

’

armes et. de l 'a rti ller ie pour a ller atta quer Colonna sur

sester res (2 jui llet) la mortde S ixte IV I’

oblige à gagner Imola .

Mortd’

Albergati ( 1 2 juin) . 1 6 1 8

1 . Il a puru prélér ah le , pour la lectur e du Jour na l da Burcha rd , da sub stituer a laTab le nlphabétique fortsomma i re qui està la suite detous les manuscr its ( sauf les 5521 ,1 41 at cette Tab le ana lytique , etde renv oyer , pour les po ints moins importa nts ouplus spéc iaux qui ne sontpas meufiounés i c i

,a l

'

ludex qui termi nera le dern i er volume .

TAB LE AN .

Aor r . .\lessc s de r equi em en l'

honneur du pupe ; or n em en

ta l lon da l'

égl ise ,lum ina i re , cata falque . Nomination pa r les c a rd i

naux de quatre ga rdiens pour le pa la is etle conc lave Jea n d’

Arm a gn ao ,

eveque de Ca stres les conse rvateurs «le la Chambre de Rome etle schefs de qua rtiers ) l asquard B r isa cher , ambas sadeur de l

'

empe reur

Anello ,ambassadeur du roi de N aples : Flor io Roverella , ambas sadeur

dum i da Hongr ie ; les ambas sa deurs de M i lan ,Florence , S ien na à la

quatr ième porte , celle duconc lave , sontdes représenta nts de l’

.-\ llemagne ,

de l'

Ita lie , de la France . de l'

Angleter re . Preparatifs pour la mes seduS aint» Espr it. Cédules adressées aux ca rdinaux etaux ambas sa

deurs des punces chrétiens . Distr i bution des chamb res duconc lave ,

pa r le sort,à l

’

a ide des lettres de l 'alphabet. Plan du conc lave

1 48 1 . Aoc r . Messe du Saint-Espr it: process ion ; ouverture du con

c lave , v ingt-c inq cardinaux y prennentpa rt: chacun deux serv i

teurs ; les car dinaux de M i lan etde Gi rone en onttrois ; i l y fautajouter deux médec ins etdeux c leros des cérémon ies , dontB urchardénumération de ces ser v iteurs . Réun ion dans la trois ième cour duconclave nomination d’

une comm i ssion pour recevoi r les bien s dupon

ti le défuntetles d istr ibuer entre les conc lav istes ; les ser viteurs dufutur ponti le n

’

y aurontpointpartetdev rontnemettre aux memb resde la susdite commi ssiontoutce qui appaflc naità leur maître . Dispos i

tions pour les repas des ca rdi naux

Aou-r . Cérémon ial pendantles messes célébrées en ce jourPrépm ti fs etcérémon ial à la réunìon du 28 . Le ca rdina l

Foscaro se refuse de signer les a rtic les imposés pa r les cardinaux à

celui d’

autre eux qui semitélu papé . Rédaction des a rtic les à

signor pa r le futur ponti le sermentqui les précède chaque ca rdina l

n’

ayantpas un revenuda ilor ins recevra centnor ia s par mois ; ilsga rderontleurs bénéi i ces titulai res eten commande lors méme qu

'

i ls

serai entincompatib les avec leurs fonctions r ien ne sera fa itcontre unca rdinal, s i les deuxtiers des membres duSacré Col lège n

’

y aurontconsentì on ne procédera contre l 'un d '

entre aux, sans l

'

ass istance etleconsentement«letrois autres , un pour chaque ordre i ls ne serontpa ssoumis aux nides , gabel les , déc imes , annates : ils aurontl’entiera d ispos ition des bénél i ces ecclés iastiques en leur absence età l’etranger ,i ls aurontmémes pr iv i lèges qu

’

à Rome toutes absolutions , dispenses ,concessions données par S ixte IV etses prédécesseurs sontma intenuesles offi ces à. la. dispos ition des ca rdinaux v ice-chancel ier etcamér ierserontma intenus ; les cardinaux ne serontpas soumi s aux excommu

n ications,n i aux censuras de I

’

Église toutes les créances contractéespa r S ixte IV envers les ca rdinaux , tous les dons à aux faits par cememe pupe serontconfirmés toutes les lettres apostoliques serontrédigées en chanceller ie eten registrées sur le registra général ; le registrasec retne serv i re. qu

’

aux lettres d’

oll i ce etaux a ll'

ai res tempor el les ;aucun cardina l ne sera envoyé en légation sans son consentement; lescardinaux ne serontpas poursuiv is pour les c r imes etdélits passés ,absolution spéc iale leur estaccordée le lendema in de son assomptionle nouveau papa n

°

instituera lrègles n i constitutions nouvelles , s i elles

ne sontfavorables aux ca rdinaux ; i l s’

interditles reserves spéc iales les

ca rdinaux conserverontleurs terres , chateaux , revenus , jur idictionsdans les Etats Ponti fi caux : les bénéfi ces , évéchés , monastères rés ignés

1 8— 24

24—30

TABLE ANALYTlQUE .

rev iendront ceux qui les aurontdi str ibués ; ceux qui leur ontétéenlevés leurs serontrestitués ; les bénéfices etprébm des de Sa intPier re, de Sa int-Jean de Latran etde Sa inte-Ma r ie M ajeure ne serontdonnés qu

’

à des c itoyens rema ins les cardinaux auronttoujours accèsauprès dupepe ; dans toutes les cérémonies , on tiendra compte de leurrang ; aucun laîque ne pour ra admin istrer ni juger les all

'

ai res eccles ias

tiques s i un potentatouun pr ince chrétien fa itsa isi r les biens d’

un

ca rdina l cause de la présente élection , i l sera dédommagé pa r lesouvera in ponti le, qui approuve a l

'

avance toutce qui aura été fa itpendantla vacance du s iège etne demandera pas aux cardinaux de

reven ir sur les presents capitulai res ; s ignatures des cardinaux ; troisjours après son election ,

lepepe lanceratroi s bulles déclarantnul etnonavenu ce qui contredi ra itles présentes capitulations i l emploiera les

revenue de l’

alun extra itde Tolfa fa i re la guer re aux Tures :pour les

chasser , on distr ibuera des indulgences, on percev ra des dimes dans

lestrois moi s qui suivrontson couronnement, la cour romaine sera ré

formée, elle ne pour ra etre transportée ni dans une prov ince n i

l’

etranger le papa réuni ra auplustòtun conc i le général pour an imer

les pri nces chrétiens la defense de la foi ; le pape ne nommera pointun ca rdinal la prière de l

'

empereur oud’

un roi , s’

i l n'

estdocteur enthéologie on sera moins sévère pour les fils etles neveux des rois un

seul de ses pa rents pour ra fa i re partie duSac ré Collège qui sera ramenéà 2 4 memb res ; i l ne sera fa itprov is ion n i mutation dans les évéchés ,abbayes , pr ieurés , sinon en cons istoire ; l’empereur etles rois n

'

aurontpas la [aculté de présente r oude nommer aux évèchés n i

_

aux monas

teres ; le pepe n’

expédiera pointde bulles à ce sujet, sans le bon vou

loi r des cardinaux ; il ne déposera aucun ecclés iastique, a la demanded

’

un pr ince la'

ique, sans faire instrui re son preces en cour de Rome ; les

coadjuteurs des évéques etdes a rchevèques ne pour rontleur succéder ;lestestaments des ca rdinaux , religieux etprélats rema ins serontrespectés s

'

i ls meurentintestats , leurs hér itier s ne serontpas dépoui llésle pape n

’

inféodera n i n’

al iénera aucune parcel le duterritoi re ecclésias

tique ; i l en sera de meme pour les nouvelles acquisitions en Étrur ie ,dans la M a rche d

’

Ancòne etla Romagne il ne conclum aucune a lliance,

i l n’

engagera aucune guerre sans le consentementde deux tiers descar dinaux ; tous les offi ciare qu

'

i l investi re de nouveaupréte rontsermentd'

obé issanee a “É

glise Romaine età ses successeum ; en la

vacance du s iège, les capita ines etofficiers se soumettrontl‘

assemblée

des cardinaux ; ses parents ne pour rontcommander dans le chateauS aint-Ange, dans Civita Vecchia , dans Tivol i , dans Spolète on nepourra

etre a la fois gouver neur etchatela in dans la meme vi lle ; dans les placesd

‘

importance, le gouverneur sera ecclés iastique ; le capitaine généra ldc l

’

Église ne pour ra etre pa rentdupapa le papa ne pourra introduiredans une bulle la mention de cons i l i o fr atr um n ostr orum s

’

i l n’

a

réellementconsulté le conclave les présentes capitulations serontInesen consistoi re secrettous les trois mois ; au novemb re etau7 ma i les cardinaux se rassemblerontpour vér i fìer leur Observationl

’

acte rédigé sur les présentes stipulations pa r le nota ire aura force de

bulle , s i le souvera in ponti fe, trois jours après son couronnement, n ’

a

donné lestrois bulles c i—dessus mentionnées formule dusermentqu’

i l

prètera après son election ausujetdes susdites capitulations ; s ignatures30 54

https://www.forgottenbooks.com/join

TAB LE ANALYTIQUE . 585

traversera le montJordano près S a intJ ean da Latran , les Juifs luiprésenterontla loi da Moi

'

se sur le mur infér ieur du chateauSa intAnge pour qu

’

ils ne soientpas éc rasés ou injur iés par la foule . Les

con servateurs da la Chamb re de Rome enver rontcentquatre c itoyenspour porter le ba ldaquin duCorps duChr ist; i ls se relayerontà trei z eendroits déte rminés . O rdres aux porte-enseignes ; commentserontcapa raqonnés leurs chevaux , ceux des cardinaux etdes prélats di str ibution des chambres cardinalices dans Saint-Jean da Latran .

— O rdres au

capita ine da la porta dupa lai s apostolique, aux c lercs sonneurs da la

chapelle papale 75 90

S ser suane . Mortda Philippe, ca rdinal da M ai con , malade depuis

le 29 se lit Nomination pa r le papa des prélats qui l'

ass i s

teront. Couronnementdu papa dans la bas ilique Sa int—Pierreprocession de Sa int-Pier re au Vatican ; cérémon ies dans cette dernière église ; le papa recoitle pallium ,

donne la bénédiction a l ’

auteletaccorda indulgence plén ière au peuple ; l

'

assemblée se dissoutetle papa va prendre collation dans la demeure du chanoine Celsa

Mellini . P rocession jusqu'à Sa int-J ean de Latran ; on y voitfigurer

Gab riel Cesa r in i , gonfalon ier de la v i lla B erna rd de B randebourg,

chanoine da M ayence, venu Rome pour fa i re confi rmer B ertold daHenneberg électeur de Mayence : Jean Francois de B alneo Antoine,comte da la M i randola ,

leturcopl ier da Rhodes . Discours des Juifs

aupapa près duchateauSai nt-Ange . DevantSa int-Jean da Latran ,les Rema ins se d isputentle cheval dupapa etle baldaquin pontifi ca l lessoldats l'emportentavec tantde prec ipitation que la b retèche manqueda s

'

éc rouler : pui s i ls b r isent, an se le disputant, le siège que vientd

’

abandonner InnocentV III . Le pape lance de l’

a rgentaupeuple ;le précédantdésordre amp6che qu

’

on ne l’

asseoie sur la cha ise stercora i re .

— Aupa la i s da Latran , dan s la cour duconci le, i l s’

asseoitsurla pierre dite m ensur a Chr i sti ; da la i l estmené à. la porta da lachapelle Sa int—Sy lvestre où i l s atend sur les deux cha ises da per

phy re . l l read au pr ieur da Latran le halten etles clefs ; celui-c i

lui attache aux reine une ceinture de soia rouge una bourse da cou

leur pourpre y estsuspendue . De la bas ilique Sa int—Laurent, lepapa revientà la chapel le Sa int-Sylvestre il déjeune, puis rev ientaSaint-Pier re Première messa célébrée pour les obsèques de

S ixte IV 90 109

1 484 . Gor os ns . Mortda Laurent, patria rche d’

AntiocheM esse en mémoi re du cardinal da Macon L

’

eveque de

Lucques , N icolas ,vientpréter sermentd’

obédience au nom de ses

ouai lles . Election pour un général de l’

ordre des frères précheurs

le sortse parta ge entre Jean de Ca rte, da Pavia, etun professeur da Venise le Vén itien l’emporte, gr àce la protection du ca r

dina l da N aples . Massa an mémoire dupatriarche d’

AntiocheEntrée dan s Rome d’

Alphonse, due da Calabra, fi ls a îné du roi

da Naples Ferdinand Il sortde Rome pour retoumer

Naples Mortduca rdinal da M i lan Adr ien , eveque da

S ienna , v ientprater hommage au nom de sa v i lle Cons istoi republ ic (30) l09 1 1 3

Nova res e. Masses en mémoi re duca rdinal de M i lan ; c ire et

TAB LE ANALYTIQUE . 587

1 485 . Févmen . Récapticn duca rdina l d‘

Anjcu, P ier re la B a luai l estaccompagna pa r les ca rdinaux à. cheval ducouventde Sa inteMar ia duPeuple a la chapelleSa int-N icolas Entrée de septambassadeurs dum i da France , le comes Delfin i l evéque d

’

O range, deux

commendata i res de l ’

ord re da Sa int-Antoine,deux consei llers dupa r

lemantde Par is , un secréta ire dum i da Franca ; i ls sontragus par lesusditca rdinal Ces ambassadeurs sontregus en audience etprétentsermentd

'

cbédienca En consistoi re public , les évéquas da l

’

île da Man etde Durham,leturcoplier da Rhodes , ambassa

deurs duroi d'

Anglaterra , prétentsermentd’

cbédienca, etengagentuna altercation avec les ambassadeurs franca is Discussion da

préséance entre les ambassadeurs duduc da Savoie atceux dudue daM i lan 1 38—1 42

1 485 . Mm s . La papatombe malade i l racc itdans sa chamb re

le comes Delfi n i etlui remetla rosa Le dimanche das Ra

meaux ,la bénédicticn des palmas estdonnée par le cardina l d

’

An

jcu La Jeudi Sa int, la messa astcélébrée par le ca rdinal viceChancelier o o o o o o o 0 0 o o o o o o o 0 o o 1 42— 1 43

1 485 . Avan… Le jour da Paques le papa donne la bénédicticn d'

une

fenetre de son palai s Entrée des ambassadeurs génc is le

premier d'

autre aux , Thomas da Campafourgouse , descend chez U rba in

da Ffisco, eveque da Forlì ; le second, Hector da Fl iscc , éta itfrèra dal

’

évéque. Entrée datroi s ambassadeurs duduc da B retagne (20)Robert, évéque da Treguier , Guillaume Fccetetun sollieitataur en

ccur Romaine. Entrée da deux ambassadeurs duma rquis da Montfarrat En cons i stoi re public , les ambas sadeurs da Génas prétentsermentd ’

cbédiance 1 43 145

MAI . Entrée das ambassadeurs duSaintEmpi re Roma in German ique, Jean , eveque da Worms , etBernard , comte d’

E rbstainLas Vén itians , les duce da M i lan etde Ferrara envoientchacun quatreorateurs Dégradaticn publique da frèra N icolas Cola de S ia i la,profès da l

'

ordre des M ineur s, pour fausse monnaie i l estpendu

dans la Tour du Soudan 1 45— 1 48

1 485 . Juni . Les ambassadeurs da due da B retagne prétentsermentd

’

cbédience Les ambassadeurs dumarquis da Montferratleprétenta leur tour Les ambassadeurs da Ven ise, de M ilan ,da Fer ra ra , veulenthàter leur dépa rt causa da la peste etprétentserment(28 ) 1 48— 1 49

1 485 . Junurr . Le papa se rend à. cheva l en l‘

église da Sa inteM a r ie duPeuple ; cérémcn ia l da la massa dite an cetta occas ionCons istoira public où Jean , eveque daWorms

,etB arnard

, comte d ’

Erb

stein , prétentle sermentaccoutumé d’

cbédience au nom du comtepalatin duR hin 1 49—1 50

1 485 . Acer . Ann iversa i re da S ixte IV ; la papa donne l’

abscutedans la grande chapelle : six ca rdinaux seule éta ientpresentsLa messa estdite par Jaan , évéque da Strongoli Le méma jourmortda P ierre Foscaro, Vén itien , évéqua da Padcue, ca rdinal pretredutitre da Sa int-N icolas . Ann iversa ire de l

’

asscmpticn dusouvera inpontife, la messa estdite par le ca rdinal d

’

Anjcu 1 5 1 1 52

https://www.forgottenbooks.com/join

TAB LE ANALYTIQUE . 589

discussions ce propos . Ar r ivée da Fracasso, fi ls dugonfa lon ier

Robertde S an Sever ino , avectrenta-trois escad rons Fétas da

Noel Robertde San Sever ino, gonfalon ier , passe an revue sur

la place S a int—Pier re l’

infanterie etla cavaler ie pcnti fìcales

1 4 8 6

v um. Au jour da l'Épiphan ie, cn suppléa la bulla da

céléb raticn qui manquait, pa r una bulla anc ienne etdatée da la premièreannée dupontifi catd

’

l nnocentV III

1 486 . Févmsa . L'

empereur da Ccnstantincple as s iste a la fata da laPur i fi caticn O bsèques d

’

Alphcnse, évéque da C iv itateMc rtde Laz ar i Aur is , ambassadeur da Génes

1 486 . Mm s . La corps du susditestaccompagné jusqu’

à la basilique

da Sa int—Pierre pa r la ma ison du papa Messe céléb rée

par la neveuduca rdinal da Sa int—P ierre aux Liens , C lément, evequeda Mende La dimanche des Rameaux M aur iz io C ibo, frèra

dupapa , estplacé sa gauche . Cérémon ies da la Sema ine Sa inte ;lavamentdes piede par le papa ; la féte da l

’

Anncnc iation , quitombaitla Samed i S a int, 25 , estr amise au28 ; modifi cations apportées au céré

mon ial ; longuas d iscuss ions a ca propos . Féte da PaquesConséc raticn da N icolas , archavéqua da Cosen z a , da Laurent, archevéque da B énévant, da Jean , évéque da Tourney ; aménagementda lachamb re supér ieure au

-dessus da la porta d’

entrée ; cérémcn ial adopté ;sermentda fidélité prété pa r les trois évéquas ; suitleur examen etlaurintron isation pa r le Souvera in Pontifa ; consécration etbaptémed

’

Agnus

les offic iare, chambellans , écuyer s vaulenten fai re bén i r un trop grandnombre ; la papa s

’

y refuse

MAI . O stens ion duSa int-c lt L’

ambaeaadeur da l'

ar

chiduc M ax imilien veutavoir la préséance sur ses confrères, parce

que son maître a été élu roi des Roma ins le 1 6 fév rier . O n

n’

accc rde pas au roi da Hongr ie la sauf- conduitqu’

i l réclame pour

ses ambassadeurs . Arr ivée des ambassadeurs da Cas imir , roi da

Pologne Jean , eveque éluda I’rémislav , etAntlas Ils prétant

sermentd'cbéissance auSa int-S iege le 26 : l’

évéque da Prémislav esttonsuré etravétl’habitda prélat. O n annonce la mortda ThomasB curchier , archavéqua da Cantorbéry , ca rdina l pretre du titre daS .

-C i r i a c i i n Ther m is (s . d . )

Jum . La ca rd ina l da Sa int—Ange estnommé Iégata later epour commander aux gens d

’

armes du Sa int-S iege

1 486 . Jen ner . L’

eveque d’

U rgal célèbre una messe en l’

églisa Sai ntJacques de C a lice pour la v ictoire remportée par Ferd inand le Catholique sur le roi da G renada Ann iversai re dupapa Paul Il

Acer . Conc lusion da la pa ix entre InnocentVIII etFerdinand,roi da S icile Ann iversa i re de S ixte IV Entréed ’

Anton iod

’

Alexandr ic , ambassadeur du roi da S ic i la (3 1 )

S s r r susns . Publ ication de la pa ix entre le papa etle roi da

Naples ; le due da Génas na l'

ayantpas encore rati fiée, cn ometla lecture des a rtic les dutra ité . Jul ien de la Rovere, évéque d

'

O stie, cardi

1 68—1 73

1 73— 17 1

174 —1 75

1 75— 199

1 99 20 4

204— 20 6

206— 207

TAB LE ANALYTIQUE. 59 1

1 4 8 7

1 487 . .l xxvxsa . Les ambassadeurs du roi d‘

Ecosse pr étentsermentd

’

obédience en consistoi re public . A la demanda da l’

s rchevéque da

Cologne, .I . B . Caec ialup0 propose una commiss ion pour les évéquas de

Nassaumorts depuis c inquante ans — O stens ion duS a int-c lt.Ar r ivée du pr ince da S alerno ; i l y 8. una querel le de préséance avec

le comte da Tendi lla , ambassadeur du roi d’

Espagne . Le papa rend

a l'

abbé da Sa int-Paul les chilteaux pr is dans la dernière guer re etluidonne l

’

sutor isstion da las occuper O bsèques da Svlvestre,eveque da Capo d

'

Istr ia 235 237

1 187 . Fizvmen . I’roclamsticn d '

una a lliance da v ingt-c inq ans entrele papa etles Vén itiens Querellea da préséance entre les ambassadeurs du roi d

'

Ecosse etl'évéqua de S inn ich, ambassadeur du roi

de Hongrie : entre Melchior Truchst, ambassadeur du margrave da

B randebourg etcelui das Vén itiens : discours da Leonello, évéque daTran , susujetdutra ité concluentre le papa etles Vén itiens , la 29 décembre précédent, par N icolas Franco, évéqua da Trevise, etle csmér ierJules César da Va rano . Les ambassadeurs anglais se pla ignantsupapa de l

‘

injura fs ite leur roi , à propos da la préséance , etdemandantjustice ; protestations das ambassadeurs das rois da Franca , d’

Es

pagne, de Portugal etdes Rema ins . Le papa répond qu’

i l leur fera

vc lcntiers justice Fétes du carnaval courses da Jui fs n‘

ayantpas v ingtans ; courses da v iei llards ayantplus de c inquanta ans

courses da jeune gens entre v ingtettrenta ans courses d'

anfantsn

’

aysntpss encore quin z a ans : r ixe entre les gens da Frédér ic daLucques etles ga rdes duchateauSaint-Ange, propos dnpa l l ium (20)courses d

'

itnes prcmenades da cha rs datriomphe las cardinaux

da S a int-Georges , da Pa rma , Colonna etAscanio se masquentatsepromènenta cheval courses d

'

ànes etde buffles présentetion des taureaux selon la coutuma courses da chevsux barbes :

combsts da taureaux joùtes la lance 237—242

1 487 Mans . Le ca rdina l da Saint-P ier re aux Liens , Jul ien , eveque

d'

O stie, estproclamé légatda la Ma rche d'

Ancòna B erna rd in

Gambara , camériar secret. dupapa , donne Burchard et l’

évéque da

P ienz a huitanc iens livres des cérémcn ies pour la composition d'

un

nouveaucérémcnial 2 12— 2 13

Avan… Violantetempete da gréle Le dimanche des

Rameaux distr ibution des palmas la première estdonnée aucomte daTendil la , ambassadeur duroi d

'

Espagna , la seconda a B lieters Sonek ,ambassadeur da l

'

Empereur etdu roi des Roma ine. Cérémon is l

pendantla Semaine Sainte C réation d’

un cheva lier de S aint.Pier re cé rémcuia l da la féte dc S a int—Marc 243 257

MAI . Entrée des ambassadeurs du roi d’

Angletc r re Thomas ,

évéque d'

Hed'

ord Jean , évéque da Durham ; Jean , eveque de Lismore ; la prieur da S a int-Jean da Jérusa1em hors les murs da Londres ;Guillaume

, prieur da l’

église da Csntc rbéry , da l’

ordre da Sa int-B enoît;un disere da l

’

église da Sal isbury : leturc0pliar da Saint-Jean da Jerusalam ; Hugues Spaldyng, recteur da l

’

églisa de Con ington , dudiocèsed

'

Yc rk Entrée des ambassadeurs du roi da Bohème Wlad islas

https://www.forgottenbooks.com/join

TAB LE ANALYTIQUE . 593

1 488 . Févmsn . Introduction etréception d’

un sénateur rema inEn cons istoi re public , les ambassadeurs da Max imi lien prétcntsermentd

’

cbéd ience en son nom etsunom de son fils Ph i lippa la B eau. Pré

sentation supapa da centM aures pr isonn iers dontle roi Ferdinand le

Catholique fa itprésent InnocentV III Fétas du ca r nava l

course da Jui fs à la suite d’

une querelle da préséance entrel

’

eveque da Lasca r . Robertd '

Epins y , ambassadeur du roi da Franca , etl

’

eveque da S i rmich, ambassadeur da M ax imilien , ca dern ier estc rééass istantetprend a ins i le pas sur le prélatfranca is 283 292

1 488 . M ans . C rue duTib ra dans le B orgo, autour da l’

hòpita l S a intMichel , les chevaux ontda l ’eaujusqu

’

sux genoux autour de S a intCalse, i ls onttoutle corps dan s l

'

eau: le fleuva monte sa ss i hautqu’

en

l’

année dudernier jubilé , l’

échalle plscéa dans la ma ison duca rdina l

da Pa rma Quarelle da préséance entra un ambassadeur du

roi da Naples atcelui du roi de France Cérémcn is l sujourda l

'

Annonc iaticn Au dimanche des Rameaux les deux

grandes palmas dupapa sonttenuas par le comte d‘

Altamura , fils du

prince da B isignano, etpa r le comte da la M i randola 292 295

1 488 . Avan . Le Jeudi S a int, MathieuC ibo, sous-disere apostolique atparentdupapa , litla bullo d

'

indulgence en latin . Ce méma jour ,pluietor rentialle Le dimanche da Paques l

'

évsngi le grec estditpar Jean Laurentde Ven ise, secréta i re du papa ; l

’

épître grecqua , pa rDimitr i , bénéli c iar da Sa int-P ier re rò lc da B ernard de

'

Pc lhs im , ambas

sadeur da Max imilien . Ca lculs astronomiques sur le jour de Paques (6 )Le ca rdinal da S a i nt-Pier re aux L iens v ientd’

O stie a Roma

querelle da préséance entre l ’

eveque da Lesea r etG régoi re de la Tour ,ambassadeur da Max imi lien méccntantementda celui d

’

Espagne

G régoi re da la Tour estexcommun ié pour v iolences contre l’

eveque (8 )levée de cette excommun icaticn Jéròme Ria r io, comte d ’

Imc la

etde For li , estpoignardé Entrée da Dc rcthée, reine da Dac iadevantles ca rdinaux découverts , alla ga rde le chapeauqu

'

elle porta itsur son vc ile ; on se reports , pour la réception , à l

’

autrec dans Romada Lécnc ra , femme da l

'

empereur Frédér ic III (26 ) 295— 307

1 488 . MAI . Messa céléb rée pa r 1 eveque da Kc lccz a Dépa rtdala reine Dorothea ; à la demande de son fi ls Jean , la papa la relèva du

pèlar inaga da Jerusalem Aldallo da Piccolomin i astragu c iare

des cérémcn ias 307— 309

1 488 . Jem . G régoi re da la Tour susc ita da nouvel les querelles da

préséance i l frc isse B er na rdin'

da Carvaja l, ambassadeur cl’

Espagne,

la protonota i ra da Médina atl’eveque da Lesca r B urcha rd pa rtpour Strasbourg 309—3 13

Juan-:r . La ca rdina l da Foix pa rtda Roma pour a ller v is ita r leroi da Naples (s. .

1 488 . S er r sunns . Mortda M a litia , évéque da Rapallo, neveuctmajordome du ca rdinal da Naples ; i l estenter ré cn l

’

église da Sa inteMar ia sur M inerva (s . Mortda Char les de B ourbon , archavéqua

3 13 3 14

G ar onna . Mortda Jean Arc imboldo, ca rdina l da M ilanLa cardinal Ascan io Sfor z a revientda Lombardia etde sa légation da

T . I .

594 TAB LE ANALYTIQL'

E .

B ologna , avec una suite nomb reuse i l repa rtpour M i lanLa ca rdina l da Foix rev ientda N aples a Roma B urcha rd

rev ientda Strasbourg La ca rd inal de S aint-Georges , camér ierdupapa , rev ientd

’

lmc la etde For li O bsèques duca rdinal da

M ilan (29 )

1 488 . c sus ns . Le ca rdina l da S ienna estenvoyé à Pérouse, commelégata later e ; entrée da Domen ico T revisan , ambassadeur des Ven i

tiens La ca rdinal de S ienna pa rtpour Pérouse O bsè

ques de B a rthélemy Ma rs scha da l\lantcue, eveque da C ittà di Castello ;son corps estamené da Pérouse qu

’

i l ava itgouverné , etenter ré à.Sa inte—M a r ia duPeuple Ma r iage da Théodor i na , fi lle d

’

Inno

centVIII, avec Ghera rdo U scd imare, marchand da Genes ; parmi lasass istants fi gurentM athieuC ibo , sous—dise re, etFrancois , fi ls natural dupapa , comme l

’

éta itd ’

a i lleurs Théodor ina ; des femmes s’

s ssac ientà la table du souvera in pontife contre les règles ducérémon ia l

Dégradation da Iago Petro Romero , dudiccèse da Lér ida etde l’ordredes Augustins Le papa chasse avec le cardinal Ascan io

la nuitsuivante, i l a una grave indispos ition ; la bruitde sa mortserépand ; la camérier etle ca rdinal O rs ini a rmentleurs gens .

L’

évéque d’

Alér ia a la s ignature , pour le papa , des supplication sCon férence entre les cardinaux da Sa int-Pier re aux L iens, Savelli ,

Ascan io Sforz a etColonna Francoi s C ibo fa itcons ignar

a la porta la médec in dupapa , l’

eveque da Capacc io ; InnocentV III nereqc itplus que l

’

évéqua data i re, l’

évéque d’

Alér ia , Jéròme etGui llaume Calagranc , B erna rdino Gambara , ses chambellans sec rets

Décsus as . Entrée da Philippa , due da Clèves Entréeducardinal da Génes

1 4 8 9

1 489 .— Janvlsn . O bsèques d

’

O rs in i Lanfredin i , fils da l’

ambassa

deur da Florence qui ax n imio cc itu, c i rca diem 22 novembr is prox imapreter iti , percussus febre, diem elausitextremum . Nam ,

utquidamasserebant, idem quamdam juvenculam septies una hora , a li i quod

undec ias una nocte cognov it. La défuntrevètuda l ’

hab itdas Flagellants noi rs atdéchaussés , estenter ré dans la chapelle S a inte—M a r ie

Mans . Cons istoira secretaaquel ass istantdix—huitcardinaux ;les ca rdinaux da Benevent

,d

’

Alér is , d'

oreuse, créés hors commun ion ,

sontasscc iés suS ac ré Collège Le cardina l d’

Anjcutraite dal

’

antréa dansRoma daDjem (Z iz im) , frère da B aja z et, que P ier re d’

Aubus

son ava itretenupr isonn ier Rhodes , puis en Franco ; i l éta ita lors aC iv ita Vecchia Entrée da Djem ; Burcha rd rev ientsur une am

bassada duG rand Turc B aja z etrelative a son frèra etregue quelquesmois aupa ravantcommentella entra dans Rome, commentDjem l ’

ac

euai llit Las nouveaux ca rdinaux reoc iventle chapeaudans unconsistoi re où Djem estragu per la papa en audience Le

papa décide d’

envoyar la rosa a Jean,due da Clèves , etla remet son

frèra Phi lippe, qui séjourna itdans RomaAva n… Edva rd Duerkcc estncmmé eveque duS leswig

Entrée da deux ambassadeurs&nols qui , sur les instances dupapa ,

Pages

3 1 4—3 1 7

3 1 7 328

328 329

329—345

TAB LE ANALYTIQL'

E . 595

se rendenta Naples pour tra iter da la pa ix Entrée da I'évéqueda S eccsw,

ambassadeur da l’

Empereur Mortda I’archevéqued

’

Ar las i l estenterré S a inte-M ar ie M ajeure N icola s

C ibo , a rchavéqua da Cosenz a , astnommé l'

archevéché d'

Ar le3 °

l’

eveque da S eccawestraguen aud ience particulière 3 45—352 e

1 489 . MAI . Dépa rtd'

Othon , due da B awere : i l éta itàllé Naples

pour tra iter d’

a lfa ires avec le roi , du27 avr il su3 ma i 352— 354

1489 . Jum . Le papa a una v iolenta diar rhéa Process ion du

S s int-S ac rament Entrée da N icolas O rs in i , futur capita ine général de l

’

Eglisa Rcms ine, comte da P itigliano, da Sunno etde Nola (27)i l esta rmesugrande pompa : cérémcn ia l suivi à ce propos

Jmau-:r . Condus ion de la pa ix entra le roi des Roma ins M ax imilian etle roi da France la papa l

'

apprend le lendema in i l

le notiti a sucorps diplomatiqua : des faux da joie sonts llumés 360— 362

1 489 . S spr en ans .— Excommun icstion da Ferdinand

,roi da S ic i la ( 1t) .

Entrée da Guillaume da Poitiers , ambassadeur du roi da France

Mortda Francois da Husio, ma ître dn registra des lettres apostol iquas . Domin ique Gentile daV iterbe , éc r iva in apostolique, FrancescoM a ldenta , chanoine da For li , etc . ,

sonta r retes etenfermés auchateauSa int-Ange pour fa ls ifi caticn da lettres apostol iques i ntéressants déta i lssur la manièra donti ls lava ientl ’éc r iture, b lanchissa ientle parcheminla far ina etle régla ientda nouveau Les deux pr incipaux

coupab les sontdégradés, promanés an chs r rette par la v i lla , pendus

etbrùlés après strangulation le 19 octob re suivant.\

362 369

O c r ca ns . Arr ivée da Jacques , fi ls a îné dumargrave da B adaAgostino d

’

0 n igc da Trev ise, créé sénateur , entre en possession de sa

cha rge— Le chancelier duroi de Pologne passa par Roma a son

retour da Jéruss lam 369—370

1 489 . Nova res e . M c rtda Jean d’

Auretheme, chantra de S a intFlc rentd’

Hass lsch, dudiocèseda Stra sbourg i l posséda iten bénéficesla chantrer ie d'

Hasslaeh etla chapellen ie da B al le qua demande B ur

cha rd :ma is le papa les ava itdéjà ass ignés à d'

autres ( l ) . A Sur ia ,

le chattelain,nommé da Ca rvaja l , asttué pa r Pier re Paul Na rdi n i ,

comte da Julisnelli , neveudu cardina l da M i lan , qui esta son tourprécipité dans les fossés da la place par les chùtela ins da Ca rvaja lLe cardinal da Sa int-Marc revientda Preneste a Roma

Scntence défi n itiva atcondamnstoi re portée contra B aptiste da SpelloatLaurentS ignoretti , empr isc nnés depuis septembre pour fa ls ification da bulles Le papa monte cheva l jusqu’

au Tibra etvaen bs rqua jusqu

’

à O stia ; le ca rdinal da S ienna rev ientde PérouseLa papa rev ientd’

ostie en bs rqua L’

archevéque da S ipontaestretenu supa la i s apostoliquepour avoi r refusé da cons ignar l

’

a rgen

ter ie de P ierre-Paul N a rdin i , qua le S a intPère disa itappa rten i r su370—379

1 4 9 0

— Jaxvnen . Burchard réd ige das ora i sons introdui ra dans lamassa d

’

acticns da gràceà céléb réa la 3 pour la pr ise da B ascspc lena ,Ias Tavernas etS arca B sptéme de% fi lle da Francois C ibo,

https://www.forgottenbooks.com/join

TAB LE ANA 597

Tour na y ,mortle 1 1 acùt, cstpc rté a S a inte-M a r ie duPeuple : descr ip

tion de ses obsèques Enter rementda P ie r re Altissens a

S a inte-M a r ie da la Pa ix O bsèques da Jean M on issa rt, S a inteM a r ic duPeuple (27) 4 15— 418

S er r smnns . Serv ice pour l’

alma da P ier re Altis sans Al

phonsa , évèque da Pampelune , estenter ré S a inte-Ma r ie duPeuple ; i léta itmo rtla '

r,d

'

une ma lad i e inconnue ( l f) 41 8— 419

O ur oaa s . M c rtda Jean de la B a lua , ca rdina l d’

Aujou, dans la

M a rche d'

Ancona,Ripatransone ( Ii ) . M a n age dc P . P . da Casa

r in i avec B a lla rda , li lle da B runo d a Com iti bus Le ca rdina l da

Sa inte-Ma r ie du T ranstévère estcréé eveque pa rce que le

ca rd ina l da S a int-Ange passa a la d i rection da cel le da P renesteO bsèques da Dav id V i llan i , a rch id iac re da l

’

île da M an ,amba ssadeur

d’

Hen r i V II d’

Anglater ra ; i l estente r ré Sa int—Chryscgone duTranslèvera Le cadav re da Jean da la B a lua astamené d’

Ancòne à

Ss int—Praxède pour y étra enter ré ( 1 8 ) 4 1 9 523

Nov:-ma as . O bsèques du ca rdina l la B alua ; desc ription daspréparatifs , énumératicn des offices (4 etjours suivante) . Entréeda d ix ambassadeurs duroi de France l

’

eveque da Lombez , l’

abbe da

Sa int-Den is , l'

abbé da Saint-Anto ine da V ienna , le pr ieur d'

Auvargna ,

Cha r les de l lautbc is , B enoîtAdam ,dupa r lemantde Pa r is , Antoine

Dall eurs , a rchid iac rc de Mai con ,Jean B r is scnet, Jean de Candida , Jean

de Lienans , dcyen da B esancon , ctGui llaume B cug ier ( 1 1 ) . Der n ier

jour das obsèques duca rd ina l la B a lua En cons istoi re sec retDidaco pa ssa da l

'

église da Sa lamanqua ca lla da ma is

le ron etla reine d'

Espagne l’

empéehentd’

en prendre possess ion .

Première audience des ambassadeurs franca is , lectura da leurs lettresda c réance Entrée da l ’

eveque de G lasgow,ambassadeur du

roi d'

Ecc sse i l estraguen audience publique ; cons istoi re où sontdéposées des commi ss ions contre ce rta ins personnages 423 434

Décsus ns . O n apprend lc ma r iage duroi da Franca avec Anna ,

duchessa da B retagne Le papa donne l epéa etla chapasu su

landgrave da Hesse , due da Sora 43 4— 440

1 4 9 2

1 492 . .lxxvuz n . La landgrave da Hesse quitte Roma pour retournerdans son pays Conc lus ion da la pa ix entre le papa etle roi da

Naples 440—442

Févnraa . Féta da la Pur ifi cation da la sa inta Vierge . Amanda

honorable da dix c itoyens ( l’

Ascoli ; i ls damsndantpa rdon pour leurr (-volte da la précédentc année , en chemise etla corda suecu; pén i

tenca qui leur estimposée Phi libertN aturalli , ambassadeur daPhi l ippe la B eau, ass iste a la féta de la Pur ifi c aticn . Actions da gracespour la pr ise da G renada Las évéquas da B ass etdes Astur ias

,

ambassadeurs du roi d'

Espagna , inv itentlas gens dupeuple una pr ise

s imulée da G renada conquisa ; las réjoui ssances se prolongentjusqu’

au

d imanche 442 447

1 492 . M ans . Découverte dutitre de la S a inte C roix dans l 'égliseS a inte-C roix da Jéruss lam,

a lors que le ca rdinal da Tc lède la fa isa it

see TAB LE ANALY’

HQU E .

repa rer— Arr ivée ducardinal Jean de Medi cis : comma i l n '

avaitque di x

-huitans , i l apprend da Burchard ce qu’

i l do itdira etfa i re a sonintroduction ; pa rti da Florence le 9 , i l ar r iva a Fiesole le 10 , rev ientaFlorence le 1 1 atassiste a da grandes ceremonias dans l

’

église da SantaReparata ; i l jotta de l

’

argentsu peuple, des bar rettes roses etdesannaaux d

'

or ses cbanoines ; i l entre dans Rome ; passa le pontM ilvio et, accompagné da Frati cesco Ci bo, se read a Sa inte—Mafie du

Peuple. ; B urcha rd lui faitagrandir sa tonsura Jean de Medic is se

read supa la is ponti fica l ; commenti l estragupar le papa an cous is

toire on lui farme la bouche Entr ée des ambassadeurs du

1 492 . Avan… Bénédictiori de la rosa ; alle astenvoyée Albert, dueda Saxa , capita ine général da M aximi lien , en Fiandre, par la chambel lanMeie r Ar rivée d

’

un cavalier de Florence annonqantla mo rtdaLaurentde Médi cis , Caragio ; présages qui annoncèrentsa fi n ; lemédecin da Laurent, Pierre Léon da Narn i , esttrouvemortdans unpuits Entrée d'

Hercula , due da Ferra ra O bsèques da

Laurentde Medic i s , auxquelles as s ista son gendre Francesco Ci bo ,

qui éta itan memetemps fi ls da papa Di scussions entre les ca rd inaux etBurchard su sujetdumoda da réception duprince de Capone,fi ls a îné dudue d i Calabra . Extra its da cérémcnimu anciens sur les

quels Burcha rd appa ia son opinion

1 492. MM . Conférence entre les cardinaux pour déc ider avec quel les

cé rémcn ies recèvoi r le far da la lance qui avaitparce le fiano da .I .-C

etqui étaitenvoyé da C . P . par Bajaz et: i ls bésitent, car Nuremberga l Pa ri s possedentuna semblable relique ; commenta été découvertcetroi siéme ex ampla i re l

'

arcbevèqua d'

Arles , Nicolas C ibo, etl’

év6que da

Foligno se rendentAncò ne pour le recevoi r des mains da l'

ambas sa

Zléur ture La cardina l Jean de Médic i s estncmmé legata later eda Florence etde la Toscana ; la meme jour , i l pa rtpour FlorenceFrancesco C ibo sortde Rome pour a ller s i i -devantdu pr ince de

Capone Las ca rd inaux de Portuga l etde S a int—P ie r re aux

Liens pertentpour Na r n i etvontaudevantda la Sa inte LanceEntrée das frères Capel lo , patn eiens «le Ven ise ; l

’

un reste auprès du

papa , l'

antro se rend &U Il l‘t“b duI‘O l da N aples . P roc lamation aupeuplei nstruction aux ca rd i naux ,

su su.]etde la S a inte l .anee E ntrée du

pr i nce da Capone De'

i

pa rtdu comte da P itig l i a no etda Fra n co iC ib0 ; i ls se rendentauprùs da l

’

ambassadaurture q…dascand e lwz unchambel lan sec retdupapa Fem da etprocess ion .

‘

i

l'

oc caS i on da la venue de la S a i nte Lance . L’

ambassadeur ture C ham i sbuerch a stragu pa r le papa etlui fa itpeut-étra présentde

ducats (B l ) .

J i i x . Ceremon ie s d i i man age da Loui s d'

Aragon ,fr i r ra dupr i nc e

da C apone , avec B aph stme C ibo, petite-fi lle dupapa . L e

pr inc e

Capcua racc itl’

i nvestitura du roy aume da Smi le Dépa rtde cepr i nce pour N aples Entrée da l’ i 'i véqua da Durham ,

ambassadeur

d i i ro i «l’

Ang lata r ra Lacuna de jui i i .

‘

i dacc i i i b ra da ns le jour na l ..\lo rtd '

lnnoa antV III, 25 j i i i llet

457—473

TAB LE ANALYTIQUE .

APPE N DIC E

Depeche da Vespucc i Laurentde M édic is , 16 juin 1 48 4 .

La Papa a eudas douleurs d’

entraìllas etuna fi èvre da mauva ise nature .

Les astrologues ontpréditsa mortpour le mois da jui

Dépècha da Vespucc i à Laurentde Méd ic is , 12 aoùt1 48 4 .

L'

etatduPapa a empi ré . S s langue enflée na peutplus formuler dasons . Concur rents a la papanté

Depeche da Vespucc i à Laurentde Médìc is , 1 2 acùt1 48 4 .

La Papa estsuplus mal

Dépèche da Vespucc i aux X . da B a lìa , 1 2 scùt1 48 4 .

La Papa a euuna synccpe. Son étatastdéscspéré .

Depeche da Vespucc i à Laurentda M éd ic is , 1 4 aoùt1 48 4 .

La papa estmort. Ascan io, an dépitda I’

cppcs iticn da quelques ca rdinaux , sera admis su conclave

Depeche da Vespucc i aux X . da B a lìa , 1 4 aoùt1 48 4.

Le Papa mort, las cardinaux se sontrendus su Pa la is atontdeléguéquelques

—uns des leurs pour fa i re l’

invents i re des effets . La populace a

saccagé la ma ison ducomte Riar io, Jéròme da la Rovere . Toute la v i lle esten armes . Messer Jacopo Conti estdéputé la garde duPala is

Depeche da Vespucc i Laurentde Médìcìs , 1 5 aoùt1 484 .

Hier soi r , le comte Jéròma da la Rcvère s’

estéta bli avec sas troupes suPonte M ol le

,suivantla volonté duS acré Collège . La chateauS a int—Ange

tientpour lui . Il y a deux factions qui ontpour chefs B orgia atJulien dala Rovèra .

Depeche da Vespucc i aux X . da B alìa , 1 5 scùt1 484 .

Après la mortduPape, la Sacré Collège a éc r itsu comte Jaroma da leverle camp da Pa liano etd’

a ller s’

étab lìr près duP onte M ol le. Hier le comtes

’

y astrendu avec ses troupes etavec lui la seigneur O rs in i . La comtesse ,quì étaitsucamp avec son ma r i , entra ità la meme haure suchateauSa intAnge.

Depeche da Vespucci aux X . da B alìa , 18 aoùt1 484 .

La comte estplei n d'

cbéissance pour les ordres duS acré Collège . Il na

songa nullement fa i r . Les obsèques ontccmmencé . La Rovere, Savelli ,

Columns, Molfetta n

’

y sontpointa llés pour le danger qu'

i ls redoutentta ntque le chatea uS a int—Ange sera aux ms ins ducomte . Las c itoyens roma insc ra ignentque ce ne soitla causa d

’

un grand scandale etqu’

i l n'

y s iteffusìcn da sang atschismc . La v i lla esten a rmes , les pala is des ca rdinaux

sontba rr ieadés . Les Colonna ontrepr is las tor res qu'

i ls ava ientperdues .

Depeche da Vespucci à Laurantde Médic is , 1 8 scùt1 48 4.

Pratiques das cardinaux . B orgia cherche cor rompra ses collògues , qui

per de l’

argent, quì par des amplois etdes bénéficas . Le comte esthostileà Saint—M aro

, a S avelli , su cardina l da Lisbonne atau cardinal da Mol

fetta . Le comte etla ca r a O rs ina sontensemble.

599

https://www.forgottenbooks.com/join

TAB LE ANALYT IQUE .

Depeche de Vespucci Laurentde Médic is , 29 aoùt1 484 .

Le cardinal de Molfetta estélu. Son caractère . Déta i ls sur l’électìon .

Récompenses accordées par le Pape a ceux qui lui ontdonné leur voto.

Depeche de Loeti à Laurentde M édic is , 30 aoùt1 484 .

Nouveaux deta i ls sur l ’

élection duPape etsur le caractère de ce dern ier .

Depeche de Ludov ico etFrancesco U r so ; 1 9 av ri l 1 488 .

Relation de l ’assassinatducomte Jerome Riario .

Depeche de Stefano de Castrocaro à Laurentde Medic is , 2 1 avr i l 1 488 .

Autre relation de l ’

assass inatdu comte Jerome Riar io .

Lettre d’

Ardìc ino della Porta au Pape InnocentVIII sur son rappel

Home, 1 2 juin 1 49 1Depeche de Lanfredin i aux 8 . de Pratica , 9 marsZ iz im estar r ivé à. Civ ita-Vecchia . P remière création de cardinaux .

Lettre du chanoine B ossus a un ami (3 .

Entrée de Z iz im Rome. Portra itdupr ince. Le roi de Naples cherche

le fa i re assass iner par un s ica ire qui , mis la torture, avoue son desseincriminel .

Relation de Gui llaume Caours in sur Zi z im. (E ach

Commi sìon duRoy auS ieur de B lanchefortetà Anthoine G imel pourla conduite duSultan Z i z im ès Ter res de l

’

È glìse.

Relation de Petrus B enefi c iatus sur l ’

entrée de Z i z im Rome (3 .

Instructions aMon sieur l ’

Evesque de Lombez , Ab bé de S aintDenys ,à Monsieur le G rand-P r ieur d

’

Auvergne, à M on s ieur l’

Abhé S aintAnthoinede V iennois , auSeigneur de Faucon , à Ma istra Jean Rabot, Char les deHautbois , B enoistAdam , M ichel B iquet, Anthoìne Defleur s

, Jean de Can

dida, Jean B r i90nnet, Jean L ienans , tous Conseil ler s et Gui llaume

B ougier , Secrétaìre du Roy , touchantce qu’

i ls aurontà besogner da pari celui S eigneur envers nostre SaintPère le Pape . 1 6 septembre 1 49 1

Lettre de B ernardo del Roi , 7 janv ier 1 492 .

Entrée à. G renada du roi etde la reine d’

Espagne .

Lettre duchanoine B ossus à. Arcangelo V icentio, 1 4 mars 1 492 .

Jean de M édic is reqoitl’

investitura du cardinalat.

Lettre da P ier re Dauphin a Guido, prieur des Anges , 7 avri l 1 492 .

Sur le voyage a Home de Jean de Médicis , etsur la réception qui luifutfa iteLettre de Jacobus Antiquar ius Politica , 1 8 avri l 1 492 .

Relation de la mortde Laurentde Medic isRépon se de Pol itien aumeme, 1 5 juin 1 492 .

Lettre de P ier re Dauphin Ventura,1 2 avr i l 1 492 .

Depeche de Valor i aux 8 . de Pratica , 15 jui llet1 492 .

L’

etatdupape estdésespéré . La v ille estcalme . Les cardinaux sonthors deRome, ma is i ls n

’

en sontpas s i éloignés qu’

i ls ne puissenty rentreren quelques heures

T .

602 TAB LE ANALYTIQUE.

Pa ges .

Dépéche de Valor i aux 8 . de Pratica , 1 6 juillet1 492 .

Les médecins désespèrentde la v ie dupape etne lui donnentplus aucunremède . Les cardinaux sontde retour a Home . Les ambassadeurs mettentà la disposition duSacré Col lège les forces de leur gouvernement

Depeche de Valor i aux 8 . de Pratica , 1 7 juil let1 492 .

Le pepe peutvivre encore deux outrois jours audi re des médec ins . Les

cardinaux lui ontapp0 rté hier le fer de la lance du Chr i st. Le pepe a

répondupar de bonnes paroles etrecommandé l’

Église . l l a demandé aux

cardinaux la permiss ion de donner aux s iens ducats qu'

i l posséde .

Depeche de Valor i aux 8 . de Pratica , 1 9 jui llet1 492 .

Le pepe estau plus mal . S a fin estlouab le etédifìante. La populationesttranqui lle . Le Collège semb le un i .

Dépéche de Valor i aux 8 . de Pratica , 20 jui llet1 492 .

La nuitdupapa a été mei lleure ,toutefois les médecin s n’

en augurentpasmieux . Les cardinaux se sontréun is ce matin etontpr is les mesurespropres assurer l

’

ordre

Depeche de Va lori aux 8 . de P ratica ,2 1 jui llet1 492 .

Le pepe estmourant. Aupalais eta udehors on s’

approv is ionne comme

s’

il éta itmort50 . Depeche de Va lor i aux 8 . de Pratica , 23 juillet1 492 .

Le pepe estatoute extrémité . Il tété un peu de la itde femme . Il ne

sauraitpassar le lendemain . Les cardinaux av isentaux moyens prendre

pour assurer la pa ix publique . Hier les Colonna etles O r s in i ontoffertleursb iens etleurs personnes aux conservateurs duCapitole . Les pratiques deviennentplus ser rées

Depeche de Valori aux 8 . de Pratica , 25 juillet1 492 .

Hier , congrégation des cardinaux qui ontdélégué toute leur autor ité au

cardinal de Sa int-Georges . L’

abbede Sa int—Den i s,ambassadeur de France

,

estnommé gouverneur de Rome . O n a transporté Z i z im eu-dessus de la

chapelle de S ixte IV où i l sera aussi en sùreté qu’

au chàteau Sa int-Ange .

Les pratiques se resserrent. La vi lle esten a rmes . Il se commetdes actesde vengeancetr a questi Rom a n i

,comme c

’

estl’usage en pareille ci rcons

tance52 .

—Depeche de Valor i aux 8 . de Pratica , 26 jui llet1492 .

Le pepe estmort. M esures pr ises pa r les ca rdinaux offres des ambas

sadeur s . Le Collège s’

estmontré un i etdisposé à agi r de concerttoutfaitespérer que les choses i rontrégulièrement. Leterr itoi re de Rome esten armes

,ma i s calme. Les patroui lles pa rcourentla v i lle . Les obsèques du

pepe commencerontsamedi . Le 10, on entrera en conc lave

53 . Dépéche de Valor i aux 8 . de Pratica , 28 juillet1 492 .

Depuis la mortdu pepe, i l ne s’

estr ien produitd’

extraordinai re . Les

ba rons travai llentles cardinaux pour qu’

ils élisentun pepe qui leur soitb ienvei llant. Les obsèques ontcommencé etdureronthuitjours . Pendantcetemps , les pratiques i rontleur;tra in . Les favor is sontles cardinaux daNaples etde Santa M aria in Portion . M a is i l n

’

y a pas grand fondementafai re sur ces cen

-el les qui changentatoute heure

Dépéche de Valori aux 8 . de Pratica , aout1 492 .

Pratiques des cardinaux

TAB LE ANALYTIQUE .

Depeche de Valor i aux 8 . de Pratica . 3 aoùt1 492 .

La major ité des cardinaux estfavorable au cardinal de Naples , ma is on

ne sauraitr ien affirmer .

56 . Depeche de Valor i aux 8 . de Pratica , 6 aoùt1 492 .

Di sposition s pr ises per le conclave. Les cardinaux de Naples etde Li sbonne semblentetre les deux concur rents . La v ille estcalme .

Conc lave d’

Alexandre VI par M ichel Ferno de M i lan .

Relation de la mortetdes obsèques d’

InnocentVIII, etde l ’

entrée descardinaux au conclave .

603

https://www.forgottenbooks.com/join