ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ [Σελ. 65 – 73]

Δημιουργία αλληλεπιδραστικών μαθησιακών δραστηριοτήτων με τη χρήση των νέων Τεχνολογιών: Το ολοκληρωμένο

εκπαιδευτικό πακέτο «Περιβάλλον - Η προστασία του δάσους»

Ν. Κολιός, Κ. Πλακίτση, Π. Παγγέ, Μ. Καλδρυμίδου, Ε. Σπυράτου, Β. Μανώλη, Π.

Ραπανάκης1

ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Βασικός στόχος του «ολοκληρωμένου εκπαιδευτικού πακέτου» είναι να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές/τριες για την ανάγκη προστασίας του δάσους όχι μέσα από ένα προκατασκευασμένο σύνολο κανόνων και απαγορεύσεων, αλλά αντίστροφα, οι όποιοι κανόνες και κώδικες συμπεριφοράς τους στο δάσος να προκύψουν ως φυσική συνέπεια των αλληλεπιδράσεων που συμβαίνουν σ’ αυτό. Επιδιώκεται συστηματικά οι μαθητές/τριες να μελετούν το δάσος ως ένα σύστημα με τις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις που επισυμβαίνουν συνεχώς ανάμεσα στους ενδογενείς παράγοντές που το συνδιαμορφώνουν. Επιπρόσθετα μελετούν και τις αλληλεπιδράσεις του δάσους με εξωγενείς παράγοντες και άλλα συστήματα (π.χ. πόλεις) ώστε να γενικευτεί και να κυριαρχήσει η έννοια της αλληλεπίδρασης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο προσδοκούμε ότι οι μαθητές/τριες να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που προκύπτουν από το σημερινό τρόπο διαχείρισης του δάσους ως αυθεντικά προβλήματα του περιβάλλοντος με το οποίο σχετίζονται και οι ίδιοι. Μια τέτοια μελέτη βοηθάει στην μακρά διαδικασία απόκτησης οικολογικών στάσεων των μελλοντικών πολιτών μιας και το δάσος αποτελεί ένα πλούσιο και αντιπροσωπευτικό δείγμα του περιβάλλοντος ως σύστημα. Ως καταλληλότερο λογισμικό για την προσέγγισή μας (μόνο στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού) αναδείχτηκε ο Δημιουργός Μοντέλων ΙΙ. Με αυτό το λογισμικό μπορούν οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές να δημιουργούν συνεργατικά και αλληλεπιδραστικά περιβάλλοντα μάθησης και, μέσω της μοντελοποίησης να μελετήσουν ποιοτικές και ημιποσοτικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις, τις οποίες με το συμβατικό τρόπο διδασκαλίας δύσκολα κατανοούν. Μέσω του ολοκληρωμένου εκπαιδευτικού πακέτου Περιβάλλον – Η προστασία του δάσους προσδοκούμε να συμβάλλουμε στην ενίσχυση, επέκταση και εμβάθυνση της τυπικής διδασκαλίας στο σχολείο. Σύμφωνα με τις σύγχρονες θεωρίες μάθησης, επιδιώκουμε η μαθησιακή διαδικασία να μετατοπισθεί προς νέες αλληλεπιδραστικές μορφές μέσα στο κοινωνικό-πολιτισμικό πλαίσιο των μαθητών. Παράλληλα, καλλιεργούνται ιδιαίτερα οι ερευνητικές δεξιότητες, καθώς επίσης και οι δεξιότητες διαλόγου, κριτικής ανάλυσης δεδομένων και επιχειρηματολογίας κατά την επίλυση των πραγματικών προβλημάτων του περιβάλλοντος. Διαφαίνεται πλέον ως αδιαφιλονίκητη αναγκαιότητα, ο σύγχρονος πολίτης να φροντίζει οι αλληλεπιδράσεις στο περιβάλλον στις οποίες εμπλέκεται άμεσα ή έμμεσα να διέπονται από ηθικούς κώδικες συμπεριφοράς και να προωθούν τη βιωσιμότητα και την αειφορία του πλανήτη. Ο σχεδιασμός των δραστηριοτήτων στηρίζεται στη διαθεματικότητα και προωθούνται οι στόχοι και οι αξίες της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης αλλά και της Μουσειοπαιδαγωγικής, καθώς το δάσος αντιμετωπίζεται ως ένα «ζωντανό» «ανοιχτό» μουσείο. Παράλληλα, μέσω των ΤΠΕ προωθείται η

1 Νικόλαος Κολιός, Δάσκαλος 1ου Δημ. Σχολείου Ανατολής Ιωαννίνων, nikoskolios3@yahoo.gr Κατερίνα Πλακίτση, Επίκουρη Καθηγήτρια Π.Τ.Ν. Παν. Ιωαννίνων, kplakits@cc.uoi.gr Πολυξένη Παγγέ, Καθηγήτρια, Π.Τ.Ν. Παν. Ιωαννίνων, jpagge@cc.uoi.gr Μαρία Καλδρυμίδου, Καθηγήτρια, Π.Τ.Ν. Παν. Ιωαννίνων, mkaldrim@uoi.gr Ειρήνη Σπυράτου, Δασκάλα, eirinispyratou@yahoo.gr Βάια Μανώλη, Δασκάλα vamano@otenet.gr Παναγιώτης Ραπανάκης, Υποψ. Διδάκτορας Παν. Ιωαννίνων , perapana@yahoo.gr

Εκπαιδευτικό Λογισμικό Νηρηίδες «Περιβάλλον – Η Προστασία του Δάσους»

66 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΔΙΠΛΟ ΤΕΥΧΟΣ 32-33

μελέτη του θέματος «Περιβάλλον – Η προστασία του δάσους» στην τάξη, στο πεδίο, στα Μουσεία Φυσικής Ιστορίας, Ζωολογικά κ.ά., στα Κέντρα Πληροφόρησης και Προστασίας Άγριων Ζώων που έχουν οι οικολογικές οργανώσεις στα δάση, σε κρατικές υπηρεσίες όπως η Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας κ.ο.κ.

Integrated educational package "Environment - Protect the forest"

N. Kolios, K. Plakitsi, P. Pagge, M. Kaldrimidou E. Spyratou, B. Manoli, P. Rapanakis

The main goal of the "integrated educational package" is to promote forests protection. Systematically, students are been enhanced to consider the forest as a system of relations and interactions that occurs continuously between endogenous factors in shaping it. Additionally, students study the interactions between forest and other external systems (e.g., cities) to generalize and to master the scientific concept of “interaction”. This way we expect from students to tackle problems arising from the current administration of the forest as authentic environmental problems to which they do relate themselves. Such a study helps in a long process of obtaining environmental attitudes. The integrated package is been consisted of an e-book, and of a lot of interactive modules. We also use the software modeling creator II, with which teachers and students create collaborative and interactive learning environments and, study qualitative and semi-quantitative relations and interactions. According to modern theories of learning, we try a shift to new forms of interactive media into the socio-cultural background of students. Furthermore, basic research skills, dialogical skills, critical data analysis and argumentation in solving real environmental problems are been cultivated by this integrated package. Nowadays it appears as unassailable necessity for the modern citizen to ensure environmental interactions involving directly or indirectly regulated by ethical codes of conduct and promote the viability and sustainability of the planet.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΠΑΚΕΤΟΥ «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ – Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ» Το ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό πακέτο Περιβάλλον-Η προστασία του δάσους αποσκοπεί στο να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές και οι μαθήτριες για την ανάγκη προστασίας του δάσους όχι μέσα από ένα προκατασκευασμένο σύνολο κανόνων και απαγορεύσεων (up to down προσέγγιση), αλλά αντίστροφα, οι όποιοι κανόνες και κώδικες συμπεριφοράς τους στο δάσος να προκύψουν ως φυσική συνέπεια των αλληλεπιδράσεων που συμβαίνουν σ’ αυτό (bottom up προσέγγιση). Επιδιώκεται συστηματικά οι μαθητές και οι μαθήτριες να μελετούν το δάσος ως ένα σύστημα με τις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις που επισυμβαίνουν συνεχώς ανάμεσα στους ενδογενείς παράγοντές που το συνδιαμορφώνουν. Επιπρόσθετα μελετούν και τις αλληλεπιδράσεις του συστήματος – δάσος με εξωγενείς παράγοντες και άλλα συστήματα (π.χ. πόλεις) ώστε να γενικευτεί και να κυριαρχήσει η έννοια της αλληλεπίδρασης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο προσδοκούμε ότι οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που προκύπτουν από το σημερινό τρόπο διαχείρισης του δάσους ως αυθεντικά προβλήματα του περιβάλλοντος με το οποίο σχετίζονται και οι ίδιοι. Μια τέτοια μελέτη, κατά την άποψή μας, βοηθάει στην μακρά διαδικασία απόκτησης οικολογικών στάσεων των μελλοντικών πολιτών μιας και το δάσος αποτελεί ένα πλούσιο και αντιπροσωπευτικό δείγμα του περιβάλλοντος ως σύστημα.

Η έννοια της σχέσης για τους μαθητές των μικρών τάξεων του Δημοτικού σχολείου και η έννοια της αλληλεπίδρασης κυριαρχούν στο σχεδιασμό των σεναρίων και των επιμέρους δραστηριοτήτων. Ως καταλληλότερο λογισμικό για τη ν προσέγγισή μας αναδείχτηκε ο Δημιουργός Μοντέλων ΙΙ (Dimitracopoulou and Komis, 2005). Με αυτό το λογισμικό μπορούν οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές να δημιουργούν συνεργατικά και αλληλεπιδραστικά περιβάλλοντα μάθησης και, μέσω της μοντελοποίησης να μελετήσουν ποιοτικές και ημιποσοτικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις, τις οποίες με το συμβατικό τρόπο διδασκαλίας δύσκολα κατανοούν. Σε ένα συμβατικό μαθησιακό περιβάλλον οι σχέσεις και οι

Ν. Κολιός et al.

ΔΙΠΛΟ ΤΕΥΧΟΣ 32-33 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ 67

αλληλεπιδράσεις θεωρούνται ιδιαίτερα δύσκολες έννοιες γιατί συνήθως δεν υπάρχει εποπτεία. Στην επιστημονική έρευνα στο πεδίο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και της Διδακτικής των Φυσικών Επιστημών σε αντίστοιχα θέματα αλληλεπιδράσεων, συνήθως, αναπτύσσονται διδακτικά εργαλεία όπως η δραματοποίηση, το θεατρικό παιχνίδι και το παιχνίδι ρόλων. Μέσω του ολοκληρωμένου εκπαιδευτικού πακέτου Περιβάλλον – Η προστασία του δάσους προσδοκούμε να συμβάλλουμε στην ενίσχυση, επέκταση και εμβάθυνση της τυπικής διδασκαλίας στο παραδοσιακό σχολείο. Σύμφωνα με τις σύγχρονες θεωρίες μάθησης, επιδιώκουμε η μαθησιακή διαδικασία να μετατοπισθεί προς νέες αλληλεπιδραστικές μορφές μέσα στο κοινωνικό-πολιτισμικό πλαίσιο των μαθητών. Έτσι η μάθηση γίνεται με φυσικό και λογικό τρόπο, στηρίζεται στις εμπειρίες και στη δράση του ίδιου του μαθητή και στην αλληλεπίδρασή του στην ομάδα των συμμαθητών και της τάξης. Η γνώση δεν προκαθορίζεται αυστηρά και σε διακριτά επιστημονικά πεδία αλλά οικοδομείται από τους ίδιους τους μαθητές μέσα από ευέλικτες διαδικασίες συνεργατικής διερεύνησης. Παράλληλα, καλλιεργούνται ιδιαίτερα οι ερευνητικές δεξιότητες, καθώς επίσης και οι δεξιότητες διαλόγου, κριτικής ανάλυσης δεδομένων και επιχειρηματολογίας κατά την επίλυση των πραγματικών προβλημάτων του περιβάλλοντος.

Όλα τα προηγούμενα, σε συνδυασμό με την απόκτηση στάσεων, ύστερα από μακρά και συστηματική εμπλοκή σε ανάλογα σχέδια εργασίας, μπορούν να συνθέσουν την προσωπικότητα του σύγχρονου πολίτη. Διαφαίνεται πλέον ως αδιαφιλονίκητη αναγκαιότητα, ο σύγχρονος πολίτης να φροντίζει οι αλληλεπιδράσεις στο περιβάλλον στις οποίες εμπλέκεται άμεσα ή έμμεσα να διέπονται από ηθικούς κώδικες συμπεριφοράς και να προωθούν τη βιωσιμότητα και την αειφορία του πλανήτη. Το ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό πακέτο Περιβάλλον-Η προστασία του δάσους σε συνδυασμό με τη μελέτη του δάσους μέσα από τις διαδικασίες των ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ για κάθε τάξη και ειδικότερα την προσαρμογή του στη μελέτη του δάσους που γνωρίζουμε και γειτονεύουμε μ’ αυτό (π.χ. ο εθνικός δρυμός Βίκου – Αώου για τους μαθητές της ευρύτερης περιοχής των Ιωαννίνων κ.ό.κ.) αποτελεί τη βάση μιας περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και διδακτικής των εννοιών των Φυσικών Επιστημών, όπως αναπτύχθηκε στη σύντομη περιγραφή του πακέτου.

Ο σχεδιασμός των δραστηριοτήτων στηρίζεται στη διαθεματικότητα και προωθούνται οι στόχοι και οι αξίες της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης αλλά και της Μουσειοπαιδαγωγικής, καθώς το δάσος αντιμετωπίζεται ως ένα «ζωντανό» «ανοιχτό» μουσείο. Παράλληλα, μέσω των ΤΠΕ προωθείται η μελέτη του θέματος «Περιβάλλον – Η προστασία του δάσους» στην τάξη, στο πεδίο στα Μουσεία Φυσικής Ιστορίας, Ζωολογικά κ.ά., στα Κέντρα Πληροφόρησης και Προστασίας Άγριων Ζώων που έχουν οι οικολογικές οργανώσεις στα δάση σε κρατικές υπηρεσίες όπως η Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας κ.ο.κ. Λαμβάνονται υπόψη Το επίπεδο νοητικής ανάπτυξης του μαθητή. Οι προηγούμενες γνώσεις και εμπειρίες του. Οι ψυχοκοινωνικές και συναισθηματικές ανάγκες του. Το είδος και ο βαθμός δυσκολίας των αντικειμένων για μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Οι ιδιαιτερότητες του οικογενειακού και του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος. Η γνώση να έχει πάντα περιφερειακή βάση από το τοπικό προς το ευρύτερο. Να επιδιώκεται η ανάδειξη της συνεργασίας, της καλλιέργειας και της δημιουργίας νέων προτύπων, στάσεων και συμπεριφορών ατόμων, ομάδων και κοινωνίας απέναντι στο περιβάλλον

Μέσα από τις δραστηριότητες, προωθούνται:

Εκπαιδευτικό Λογισμικό Νηρηίδες «Περιβάλλον – Η Προστασία του Δάσους»

68 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΔΙΠΛΟ ΤΕΥΧΟΣ 32-33

Η ενεργητική μάθηση μέσα σε μια διαδικασία αλληλεπίδρασης Το ομαδοσυνεργατικό πνεύμα μέσα από κατάλληλες δραστηριότητες Η παρατήρηση, η έρευνα και ο πειραματισμός Η δημιουργική σκέψη και φαντασία μέσα από πρωτότυπες ιδέες Η ενεργοποίηση των δημιουργικών δυνάμεων του εαυτού τους (κλίσεις και δεξιότητες) Το αίσθημα ικανοποίησης και επιτυχίας Τα κίνητρα μάθησης, η ενθάρρυνση και η αυτοβελτίωση Η ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων Η άντληση γνώσεων και χρήσιμων πληροφοριών μέσα από εναλλακτικές μορφές

πληροφόρησης, από διάφορες πηγές και με διάφορους τρόπους. Η ενεργός συμμετοχή των μαθητών/ριών με συζήτηση-αντιπαράθεση απόψεων, έρευνα,

κριτική και δημιουργική επεξεργασία και δράση. ΔΟΜΙΚΑ-ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Έχει γίνει επεξεργασία του υλικού ώστε αυτό να μπορεί να δημοσιευτεί στο web και να έχει αρθρωτή μορφή (modulus). Δηλ. ο/η εκπαιδευτικός με τους μαθητές να συνδιαμορφώνουν το πρόγραμμα μελέτης τους ακολουθώντας τα «δικά τους μονοπάτια» μάθησης. Παράλληλα οι εκπαιδευτικοί της δημιουργικής ομάδας αξιολόγησαν πιλοτικά το «ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό πακέτο» κατά τη διάρκεια της κατασκευής του. ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ/ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

Η θεματολογία των εκπαιδευτικών σεναρίων /φύλλων εργασίας εξακτινώνεται σε πέντε θεματικές ενότητες οι οποίες αποτελούνται από τέσσερα επιμέρους θέματα η καθεμιά (20 + 3 διδακτικές ώρες κατά προσέγγιση). Στην αρχή μελετώνται τα οργανικά δεμένα υποσυστήματα βιοτικών παραγόντων (φυτά, ζώα, αποικοδομητές) καθώς επίσης και εκείνα των αβιοτικών παραγόντων (νερό, έδαφος, κλίμα, αέρας). Όλα αυτά τα υποσυστήματα συλλειτουργούν και συναπαρτίζουν το ευρύτερο δυναμικό σύστημα «δάσος».

Στη συνέχεια μελετώνται οι αλληλεπιδράσεις μέσα στο σύστημα δάσος. Για το σκοπό αυτό επιλέχτηκαν τα θέματα τροφικές αλυσίδες, προσαρμογή, αποικοδόμηση και ροή ενέργειας. Όλα αυτά τα θέματα εμπεριέχουν την έννοια της συλλειτουργίας. Για τις ανάγκες του διδακτικού μετασχηματισμού του περιεχομένου στο γνωστικό επίπεδο των μαθητών, προτείνεται να προσφέρονται όχι τόσο με όρους «τι είναι» που επιζητούν ορισμό και έχουν αυξημένο βαθμό δυσκολίας για το Δημοτικό Σχολείο αλλά με όρους όπως «πώς είναι;» «τι κάνει;» «πώς λειτουργεί;» οι οποίοι παραπέμπουν σε μοντελοποίηση η οποία μπορεί να βοηθήσει τον αναλογικό συλλογισμό και τη μεταφορά της μάθησης.

Ακολουθεί η μελέτη των αλληλεπιδράσεων του συστήματος δάσος με τους εξωγενείς παράγοντες ή συστήματα. Έτσι προτείνονται για μελέτη τα θέματα της σχέσης και αλληλεπίδρασης του δάσους με τον αέρα των πόλεων, του δάσους με τη διάβρωση του εδάφους, του δάσους με τις ανθρώπινες δραστηριότητες (παροχή αγαθών, επαγγέλματα, αναψυχή), και τέλος, του δάσους με το κλίμα.

Δίνουμε έμφαση στους κινδύνους από τον τρόπο διαχείρισής του από τον άνθρωπο για να τονιστούν τα «ρήγματα» και οι «ασυνέχειες» ή «ανωμαλίες» στις ομαλές αλληλεπιδράσεις. Από τους κινδύνους προτείνονται για μελέτη οι πυρκαγιές, η υπέρμετρη υλοτομία, η υπερβόσκηση και η όξινη βροχή. Άλλοι κίνδυνοι όπως οι ενδογενείς κ.ά. δεν προτάσσονται στην πρότασή μας για το Δημοτικό Σχολείο. Η όξινη βροχή προτείνεται ως πρόβλημα του ευρύτερου φυσικού περιβάλλοντος, γιατί δεν είναι εκτεταμένη στα ελληνικά δάση που αποτελούν τον κύκλο εμπειριών των μαθητών.

Η τελευταία ενότητα αποτελεί την ενότητα της δράσης. Επιδιώκουμε η απόφαση για δράση με έναν κώδικά ηθικής και κανόνες συμπεριφοράς να έρθει ως απόρροια της μελέτης των αλληλεπιδράσεων με φυσικό τρόπο. Δηλαδή, μιας και το δάσος μας αφορά και μας

Ν. Κολιός et al.

ΔΙΠΛΟ ΤΕΥΧΟΣ 32-33 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ 69

επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα είναι φυσικό να αναλάβουμε δράση για μια υγιή αλληλεπίδραση μαζί του και να προσπαθήσουμε να αποκαταστήσουμε τις διαταραχές ή τις «ανωμαλίες», τα «ρήγματα» στις φυσικές αλληλεπιδράσεις. Η προτεινόμενη θεματολογία ακολουθεί την ακόλουθη διάρθρωση: Ενότητα 1: Δάσος-ένα σπίτι για όλους (βιοτικοί-αβιοτικοί παράγοντες) Φυτά του δάσους - Ζώα του δάσους - Αποικοδομητές - Νερό, έδαφος, κλίμα, αέρας Ενότητα 2: Το δάσος και ο κόσμος του (αλληλεπιδράσεις μέσα στο δάσος) Τροφικές αλυσίδες - Προσαρμογή – Αποικοδόμηση - Ροή ενέργειας Ενότητα 3: Το δάσος και ο έξω κόσμος (αλληλεπιδράσεις του δάσους με εξωτερικούς παράγοντες) Το δάσος επηρεάζει τον αέρα των πόλεων Το δάσος ρυθμίζει τον κύκλο του νερού Το δάσος προσφέρει πρώτες ύλες και αναψυχή στον άνθρωπο Το δάσος επηρεάζει το κλίμα Ενότητα 4: Το δάσος κινδυνεύει από εμάς (ετεροβαρείς αλληλεπιδράσεις) Πυρκαγιές - Υπερβόσκηση - Ανεξέλεγκτη - Υλοτομία - Όξινη βροχή Ενότητα 5: Προστατεύουμε το δάσος (εθελοντισμός) Η καφέ αρκούδα - Ζώα που κινδυνεύουν - Οι φτερωτοί μας φίλοι κινδυνεύουν - Στο κέντρο περίθαλψης ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Να γνωρίσουν οικοσυστήματα της περιοχής τους (π.χ. το κοντινότερο δάσος ή εθνικό

δρυμό) Να γνωρίσουν τα είδη των δασών, τα είδη της χλωρίδας και της πανίδας των

μεσογειακών δασών κλπ. Και να μπορούν να τα ταξινομούν Να αναγνωρίσουν τη σημασία της χλωρίδας και της πανίδας της δάσους της περιοχής

τους στη ζωή (επαγγελματική κ.λπ.) των ανθρώπων Να γνωρίσουν τους εθνικούς δρυμούς που βρίσκονται υπό προστασία καθώς και τα

απειλούμενα είδη ζώων που ενδημούν σε αυτούς Να αναπτύξουν ικανότητες ώστε να είναι σε θέση:

- να αξιολογούν τα δεδομένα σχετικά με τους κινδύνους που διατρέχουν τα δάση (πυρκαγιές, υπερυλοτόμηση, καταπάτηση, υπερβόσκηση, κλπ) - να προτείνουν λύσεις σχετικά με την προστασία των δασών (αναδάσωση κλπ). - να προτείνουν και να αξιολογούν (πχ. ως προς την αποτελεσματικότητά τους), δράσεις που μπορούν να αναπτύξουν ώστε να προστατέψουν το περιβάλλον και το δάσος

Να γνωρίσουν και να είναι σε θέση να περιγράψουν τις ανθρώπινες παρεμβάσεις στα δάση.

Να ευαισθητοποιηθούν και να καλλιεργήσουν την ευθύνη για την προστασία του δάσους και την αειφόρο διαχείρισή του.

Να αναπτύξουν τον εθελοντισμό ως παράγοντα συμμετοχικότητας του πολίτη στην προστασία του περιβάλλοντος.

ΕΡΓΑΛΕΙΑ/ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΕ Το ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό πακέτο μπορεί να δημοσιευτεί στο web και έχει

αρθρωτή μορφή (modulus). Δηλ. ο/η εκπαιδευτικός με τους μαθητές μπορούν να συνδιαμορφώνουν το πρόγραμμα μελέτης τους ακολουθώντας τα «δικά τους μονοπάτια»

Εκπαιδευτικό Λογισμικό Νηρηίδες «Περιβάλλον – Η Προστασία του Δάσους»

70 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΔΙΠΛΟ ΤΕΥΧΟΣ 32-33

μάθησης. Παράλληλα οι εκπαιδευτικοί της εκπαιδευτικής-παιδαγωγικής ομάδας αξιολόγησαν πιλοτικά το «ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό πακέτο» κατά τη διάρκεια της κατασκευής του.

Λογισμικά: Δημιουργός Μοντέλων II, CmapTools Version 3.1 (Εργαλεία κατασκευής εννοιολογικών χαρτών).

Εργαλεία: Word, Excel, Power Point, Paint, Internet Explorer ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΠΑΚΕΤΟΥ «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ- Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ»

Το ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό πακέτο είναι αποτέλεσμα ερευνών μας στο πεδίο της Διδακτικής των Φυσικών (Θετικών) Επιστημών σε συνάρτηση με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και τη χρήση των νέων Τεχνολογιών (Πλακίτση 2003, Κολιός & Πλακίτση 2007, Πλακίτση κ.ά. 2007, Παγγέ, 2000). Οριοθετώντας τις επιλογές σχεδιασμού του ολοκληρωμένου εκπαιδευτικού πακέτου «Περιβάλλον-Η προστασία του δάσους» αναφορικά με τα γενικότερα ρεύματα των θεωριών μάθησης υποστηρίζουμε ότι διατρέχει τα τρία βασικά ρεύματα. Για τα πολύ μικρά παιδιά περιλαμβάνει και συμπεριφοριστικά πρότυπα, αλλά κυρίως επιδιώκει να προσφέρει συνεχώς ευκαιρίες και προκλήσεις για διερεύνηση. Εκείνο, όμως που τελικά πραγματώνεται στο επίπεδο της σχολικής εφαρμογής του πακέτου εμπίπτει στο ευρύτερο εποικοδομητικό ρεύμα και μπορεί πρακτικά να αναλυθεί με βάση το μοντέλο ανάλυσης του Engestrom (1987) για τη δραστηριότητα.

Σύμφωνα με τη θεωρία της δραστηριότητας η βασική μονάδα ανάλυσης είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα. Μια δραστηριότητα αντλεί την ενότητά της από το γεγονός ότι όλες οι ενέργειες τείνουν προς την επίτευξη ενός στόχου/αντικειμένου. Ο Vygotsky, (2000) αρχικά υπογράμμισε το ρόλο της ομιλίας στη μεσολάβηση κατά την εκτέλεση των δραστηριοτήτων για να αναδειχθεί στη συνέχεια η σημασία και άλλων παραγόντων που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα την πορεία εκτέλεσης των δραστηριοτήτων (Engestrom, 1999).

Το μοντέλο περιγραφής δραστηριότητας είναι κατάλληλο για αποτύπωση παρατηρούμενων δραστηριοτήτων στα πλαίσια εθνογραφικών μελετών. Για το σκοπό αυτό δεν περιλαμβάνει τελεστές ή δείκτες που αφορούν γνωστικές ή νοητικές παραμέτρους των υποκειμένων με μια τυπική χρήση του μοντέλου την αποτύπωση και καταγραφή παραμέτρων και συμβάντων κατά την ανάλυση ενός βίντεο ή ενός ιστορικού αρχείου συμβάντων που παράγεται κατά τη διάρκεια εκτέλεσης δραστηριοτήτων. Οι διαφορετικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη δραστηριότητα παρουσιάζονται στο σχήμα 1 (Engestrom, 1999, Barab et al, 1999, Mwanza, 2000), είναι το Υποκείμενο, το Εργαλείο (το πακέτο «Περιβάλλον-Η προστασία του δάσους), το Αντικείμενο (Γνώσεις, Δεξιότητες, Στάσεις που επιδιώκουμε να αποκτήσουν μαθητές και δάσκαλοι), οι Κανόνες, η Κοινότητα και ο Καταμερισμός εργασίας.

Σχήμα 1

Ν. Κολιός et al.

ΔΙΠΛΟ ΤΕΥΧΟΣ 32-33 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ 71

Αλληλεπιδραστικές δραστηριότητες στο «Περιβάλλον-Η προστασία του δάσους»

Η κεντρική ιστοσελίδα παραπέμπει σε ξεχωριστά μενού-εισόδους για τους δασκάλους και τους μαθητές των μικρών και των μεγάλων τάξεων του Δημοτικού. Αμέσως μετά την είσοδο παρουσιάζονται με εικόνες flash οι δεξιότητες της επιστημονικής μεθόδου (παρατηρούμε, ταξινομούμε, μετράμε, συζητάμε-εκφράζουμε τις απόψεις μας κ.ο.κ.).

Παράδειγμα χρήσης ενός από τα εγκεκριμένα από το ΥΠ.Ε.Π.Θ. λογισμικά που διευκολύνουν τις λειτουργίες της αλληλεπίδρασης είναι το ακόλουθο:

Ενότητα 2: Το δάσος και ο κόσμος του

(αλληλεπιδράσεις μέσα στο δάσος)

Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το λογισμικό Δημιουργός μοντέλων 2 και να θέσουμε σε λειτουργία το μοντέλο «Ροή ενέργειας».

Βήμα 1ο: Ξεκινάμε το πρόγραμμα

«Δημιουργός Μοντέλων» Στο μενού του προγράμματος επιλέγουμε Μοντέλα/Άνοιγμα

Βήμα 2

ο: Στο παράθυρο διαλόγου που θα εμφανιστεί επιλέγουμε “Εισαγωγή μοντέλου”

Modelscreator v2.03.lnk

Εκπαιδευτικό Λογισμικό Νηρηίδες «Περιβάλλον – Η Προστασία του Δάσους»

72 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΔΙΠΛΟ ΤΕΥΧΟΣ 32-33

Βήμα 3ο: Στο επόμενο παράθυρο διαλόγου, αναζητούμε το φάκελο «Μοντέλα». Για το σκοπό αυτό κάνουμε Αποθήκευση σε: C:\Program Files\ModelsCreator v2.03/Μοντέλα. Από τον κατάλογο διαλέγουμε το μοντέλο «Ροή ενέργειας» και πατάμε το κουμπί Αποθήκευση.

Μόλις εμφανιστεί το μοντέλο στην οθόνη μας, συζητάμε στην ομάδα μας για τις εικόνες/οντότητες που παρατηρούμε και πατάμε το κουμπί της έναρξης. Συζητάμε:

Πώς η ενέργεια του ήλιου επηρεάζει τα φυτά; Πώς η ενέργεια των φυτών μεταφέρεται στα φυτοφάγα ζώα; Τι συμβαίνει σε αυτά; Πώς η ενέργεια των φυτοφάγων ζώων μεταφέρεται στα σαρκοφάγα; Τι συμβαίνει σ’ αυτά; Πώς, λοιπόν, ρέει η ενέργεια στο δάσος; Ανανεώνεται η ενέργεια; Αν ναι πώς; Φτιάχνουμε μοντέλα:

Κατασκευάζουμε στην ομάδα μας ένα μοντέλο για τη ροή ενέργειας. Όπου χρειάζεται ζητάμε τη βοήθεια του δασκάλου ή της δασκάλας μας. Καταγράφουμε όσα χρειαζόμαστε; Θέμα μελέτης, Βιβλιοθήκη, Οντότητες, Ιδιότητες, Σχέσεις.

Θέτουμε σε λειτουργία το μοντέλο μας. Λειτουργεί όπως προβλέψαμε; Αν όχι, κάνουμε τις απαραίτητες διορθώσεις; Πώς λειτουργεί τώρα; Σε ποια συμπεράσματα μας

Ν. Κολιός et al.

ΔΙΠΛΟ ΤΕΥΧΟΣ 32-33 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ 73

βοηθάει να καταλήξουμε; Κατασκευάζουμε μια αφίσα με το μοντέλο μας και την αναρτούμε στον τοίχο. Αξιολογούμε όσα κάναμε τοποθετώντας τις κατάλληλες λέξεις και εικόνες στο παρακάτω:

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Barab, S. A., Barnett, M., Yamagata-Lynch, L., Squire, K., Keating, T. (1999. Running Head:

Technologically-Rich Activity Systems, Using Activity Theory to Understand The Contradictions Characterizing a Technology-Rich Introductory Astronomy Course, To appear in Mind, Culture, & Activity, A version of this manuscript was presented at the 1999 Annual Meeting of the American Educational Research Association.

Dimitracopoulou, A. and Komis, V. (2005). Design principles for the support of modelling and collaboration in a technology based learning environment, International Journal of Continuing Engineering Education and Lifelong Learning, Vol. 15, No 1/2, pp.30-55.

Engestrom, Y. (1999). Activity Theory and Individual and Social transformation, in Engestrom, Y., Miettinen, R., Punamaki, R., 1999, Perspectives on Activity Theory, Cambridge University Press, NY.

Mwanza, D. (2000). Mind the Gap: Activity Theory and design, CSCW 2000 Conference in Philadelphia, Pennsylvania, USA, December 2-6.

Καλδρυμίδου, Μ., Σακονίδης, Χ. & Τζεκάκη, Μ. (2001). Χαρακτηριστικά αλληλεπίδρασης στην τάξη των Μαθηματικών στο Μ. Τζεκάκη (επιμ.) Πρακτικά του 5ου

Πανελλήνιου Συνέδριου Διδακτικής Μαθηματικών και Πληροφορικής στην Εκπαίδευση 103-105.

Κολιός, Ν., Πλακίτση, Κ. (2007). Έρευνα δράσης για τη βελτίωση των διαλόγων των μαθητών του Δημοτικού Σχολείου στο πλαίσιο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Υπό δημοσίευση στο περιοδικό «Διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών – Έρευνα και Πράξη».

Παγγέ, Τζ. & Μακρής, Π. (2000). Πληροφορική για Νηπιαγωγούς. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Πλακίτση, Κ. (2003). Διαθεματικό Πλαίσιο Προγράμματος σπουδών για τη διδασκαλία του χρόνου

στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση. Διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών – Έρευνα και Πράξη, τ. 1, Άνοιξη, 2002, σ. 52-59.

Πλακίτση, Κ., Σπυράτου, Ε., Μανώλη, Β., & Κοντογιάννη, Α. (2007). Η Μελέτη του Περιβάλλοντος στην Α΄ Δημοτικού ως κοινή τομή του τρίπτυχου Φύση -Κοινωνία – Πολιτισμός. Η περίπτωση των νέων σχολικών εγχειριδίων. Πρακτικά του 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου της Ένωσης για τη Διδακτική των Φυσικών Επιστημών, Βόλος.