ANKARA ÜNiVERSiTESi iLAHiYAT FAKÜLTESi İSLAM İ LİMLERİ ENSTİTÜSÜ YAYINLARI - SA YI : 4

"ATATÜRK'ÜN 100. DOGUM YILINA ARMAGAN"

iSLAM iLiMLERi ENSTiTÜSÜ DERGiSi

IV

~üdür

Prof. Dr. Neşet çAc;ATAY

ENSTİTÜ YÖNETİM KURULU

Müdür

Prof. Dr. Neşet ÇAGATAY

Genel Sekreter

Doç. Dr. Ethem Ruhi FIGLALI

Üyeler

Prof. Dr. Mehmet Altay KÖYMEN

Prof. D:r. Hüseyin ATAY

Prof. Dr. Mehmet S. HATİBOGLU

Dergide -yayımlanan yazıların bilim ve dil yönünden sorumluluğu yazariarına aittir.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ BASIMEVİ. ANK.ARA-1980

ASAF-N_M\iE-İ VEZİR LÜTFi PAŞA a*

. Doç. Dr. Ahmet UGUR

Bi' smi'llô.Jıi'r-Rahmani'r-Rahim.

Hamd-ü-ı;:ena ol perverdigar-ı bl- herotaya olsun ki, mukdddesün •ani' -ş şebihi ve'n-nazir dur ve bir sultan-ı bl-vez1rdur1 Ve şalevat-u-ta.J_uy­yat ol server-i Enbiya ve serdar-ı aşfiyaya2 olsun ki, beşir ve nazirdur. ve3 dahi al-ü- aşl;ıahına olsun ki, her biri il;ıya-yı d1n içün "(2)" sahib-i tedhirdur. Salla'lliihııcaleyhi ve alilıi4 ve aş!ıabilıi. Ma diimeti' s:.semaviitu ve'l-arazun.

Bacde ;r;allli.:, bu risaleı;ı.ün müellifi ezcaf-i cibadi>llah5, LÜTFİ PAŞA, ·İbn cAbdi'l-mucin6 va~taki l;ıarem-i l;ıaşş-ı sultanlde bu hakir, merl;ıum7

cennet-mekan, Sultan Bayezld Han8 zamanından herü perverde-i nic met-i sultan oluh, bu .asitane-i cosmaniyyeye (h)9 J:ıayn·- J:ıah oluh, vel;ıa­rem~i J:ıaşda iken niçe gün tal;ışll-i macarif idüh, ve cülus-i J:ıazret~i Sul­tan Selim Jjanda Çuhd3rlıktan elli a~ça müteferri~alık ile taşra çıl$:uh, ba'dehu çeşnl-glr haşılı~, bacdehu ~abucı başlı~. hacdehu mır-calemil}, hacdehu ~astamonı sancağı, andan sonra Karaman Beylerheyliği10 "(3)" vezaret cinayet olındı. Bu l;ıa~-i ke§irü't-ta:IF.şir taşra çı~tıkta:İı. şoiira

ııiçe 'ulema11 ve şucara ve :ımrafa ile muşal;ıabet idüh, c ala :IF.adri'd-talF.a tal;ışll-12İ 'i.ılum itmekle taltlf-i aJ:ıla~ itnıişdüm.

Hala padişalıımuz olan13 aczamu's-salatln ve ekremü'-1-J:ı.ava~, naşır-ı (ibadi'llah ve J.ıanıl-yi hiladi'llah, el-gazlfl~seblli~llah, hadimü'l­Harameyni>ş-Şerlfeyn, malikü'l-Ber~eyn ve'l-Ba.J.ıreyn, Sultan Süley­man Jjan, edama'llahzı tecala Cizzete/ıu, va:~F.takİ DU }.ıa~;:ire vezaret~İ 'u~­

ma manşıbın14 ferman İttÜgİ zamanda15 baczı adab-u-erkan ve :iF.anUn•l divan-ı ''(4)" hümayunı16 ev-vel gördüklerime mu}.ıalif ve perişan gör­digüm içün vezaret-i cu~ma J.ıi;r;metine gelen karındaşlarıma yadigar olmalF. içün vezaret-i (u~ma adalıını ve levazım-ı şadaret-i külıra mü­himmatını derç idüh17 bu risaleyi te'llf idüh, ismini ASAF-NAME

* Bu yazıya bailangıç mahiyetinde Lütfi Paşa'nın hayat1, eserleri ve Asaf-nılme'nin özetini içeren bir makalemiz Türk Kültürünü Araştırmaları, 1978-79, Yıl: XVI/l-2'de çıkmıştır,

244 AHMET UGUR

]j:odum, taki vezaret18 ile ricayet olunan ib-vanum19 na~ar ittükde bu J;ıa"Jp:re duca ideler. Ve bu risaleyi dört bab üzere itdüm.

Bab-ı evvel, atvar-ı ab-lii]j:; vezh-i ac~am ne resm olmak2'l gerektür, ve padişah ile nice mucamele21 gerektür, ve recaya ile nice mucamele gerektür22, am bildirir "(5)"

Bab-ı ııani, tedbh-i sefer beyanındadur.

Bab-ı ııaliıı, tedblr-i tı.azme beyanmdadur.

Bab-rabic, tedbir-i recaya beyanındadur.

Bu J;ıa]j:ir manşıb-ı vezarete geldükte23, al;ı.val-i dtvan-ı cali-şanı24

J;ıaylı perişan bulmuştum, Mümkün olan mertebe, yedi yıl tedbir25 ile :lıitizam vird:üm.'

Bacdehu sacadetlü padişahınıuza baczı munafı]j:lar ve elıl-i ğaraz,

ellezine fi kulfıbilıim marazun nifak idüb, baczı b-uşuşla cürmU:m.üze26

(c) mütecallik mağlfth-i nisa olmayub, anlaruii rnekcinden eı:ılln olma]j: içun27 sadaret-i cuzmadan28, (d) fariğ olub, Edirne'ye29 çiftliğime gidüb, kuşe-i inzivada ferağ~ı bal ile (6) Cenab-ı izzete30 .. lj:arin31 . olmuştum. Devlet-i dünya-ifani sed'ulz.zeval ve keııiru'l-irti:Q.al~ur. Akil-i ğayr-ı ğafiP2 istira];ı.atı, kuşe~i ferağat ve seyr-i bağ-u-rağda bulınak yegdur. Va)llalıii)l-müstecan ve Caleylıi)t-tiikliin hakka siiblıanelıu ve tecaza aym-u­erkan-ı Al-i cosmanı33 . rı1zgarun tı.avf-fr-1;ıatanndan ve a(danun. bed nazanndan emm ide. .Amin34•

Bab-ı evvel, atı.la]j: ve adab-ı vezir-i aczam nice olmak gerektür, ve padişah-ı caıem-penah35 ile A.şaf-ı aczam36 nice mu'amele itmek gerek­tür onun beyanındadur.

Evvela sadr-ı cazam olan37 kirnesnede (e) ğaraz olmamak gerektür. Her J;ıuşuşıı (7) li)llalıi ve fi)llalıi ve-li-veclıillliilıi itmek gerektur; zira anun38 fevkinde bir manşıb dahi yoktur ki, ana vasıl ola,, ve J;ıa]j:]j: sözP9

padişaha lıicab itmeyüb, söylemek gerektür ve erkanı Cenah-ı J;[a]j:lj:a işhad etmek gerekdur.

Ve vezir~i ac::z;amun padişaha olan40 esrarın J;ı.ariçden değil, sair vüzera bile va]j:ıf olmamak gerekdür. Bir kere41 Sultan Selim42 :n;ıerl;ı:u­

mun ki, salatinün43 'adl-ü-ğaza ile (f) ve ma'rifet-ü-sahavet ile müro­tazı ve meydan"ı44 salatanatun bebr-i45 serefrazıdur, Anun46 zaman-ı

·saitanatunda PM Paşa merl;ıfrm ki, defterdar-ı mal iken, ca~-ü-idraki­ne i'timad ve i]j:bal4~ olduğıçun lıimmet-i padişah48, (8) ile manşıb-ı sadaret·i 'uzma verilıııişti49 ma];ı.f15!l J;ıuşuş müşavere içün51 ikindi zamanın­da padişaha vardu]j:ta ol va]j:İt ferb-unde52 neşatda padişah ile nice mü-

ASAF~NAME-İ VEZİR LÜTFİ PAŞA 245

şavere itmişlerdi. Yüzeradan Mesİl]. Paşa "divanda dün53 ne söyleştü­nüz" diyü sorduğiçün Pir! Paşa54 'arzın şikest idüh, 'aziini tel]Jis itmişti. Nice55 şefi' ile gücle 'IJ.alaş olmuşdur.

Ve padişah nedimleri ile çok56 i]Jtilat itmernek gerekdür. Mülı1k (9) nedlınsiz ve müşahihsi2P olmaz. Emma nedim ve müşa];ı.ih58 ha'IJ­şışdan, ]Jilatdan helıre-dar oluh, meşali];ı.-i Jıall?:a kanşmamak gerekdür.

Ve padişah-ı alem·penalıı, vezir-i ekber ekııer59 'arz-ı dldar ittirüh60

pes-perdede i'IJ.tifa ittirni.emek61 gerekdür. ·

Ve padişaha vezir-i ekber 'arz ittigi umur dönmernek gerekdür62

V e vezir-i ekber gice tenhasında ma];ı.reınlerinden hi-ğarazlard~m menaşıha müstel;ı.il?: olup, fa~r ve na-tuvan olanları yol?:laşdıruh, rrienaşıh virüh, ayal?:landırmak gerekdür63 . Nitekim (9) ma'na-yı 64 vezir (10) ];ı.akim-i şahib-i tedhir gihidür.l\'Iaraz-ı fal?:r-u-fa~adan hi-mecal ve hi-ta· l?:a 65 olanları ayaklandırmak 66 gerekdür. 67 Bir sahib-i kudret kişi olup, mahall-i cengde İstilidama yaraya.

Vezir kendi tevahi'ine ze'amet virmemek gerekdür. Ademieri tirnar ile kana'at itmek gerekdür, verürse de az 68 gerekdür ve iki üç. kılıcı bir yerde biriktirmernek gerekdür. Meger defterdar yahud69

nişancı haslarından ola.

Olur olmaz yere ulak7~ içün hüküm virmemek gerek."(ll)" illak71

gibi memalik-i, Osmaniyede na-hemvar zulüm yokdur. illak hükmi kati mühim oluh, umfu-ı saltanata zarar ihtimali olan (h) yerde virmek gerekdür. Olur olmaz yerde ulak virmek (i) ca'iz degildur. Fukarayı halas içün sadaretim zamarnnda menzil-i had-girleri72 ha'zı kuşeler­de73 vaz' itdüm.

V e vezir padişahı74 . meyl-i maldan ve mal takarihi ile vehalden saklamak75 gerekdür76. Nice heytü'l-mal narnma akça'Z7 düşse

veresesi gelince Bab-ı Hümayftnda emanet vaz' olınmağı bu . hakir78

ittirdim ve padişalıımuz Sultan Süleyman Han-ı ,adalet ,unvan yedi "yıla dek Bab-ı Hfunayftnda emanet vaz' olınuh/9 yedi yıla dek " .. " nakl ile yahud sa'ir tarlk ile bir varis so zuhfu itmezse hazineye alın­

mak huyurmuşlar. Zira emval-i halk hi-vech dahil~i mal-i· padişahi olmak81 fena-yı devlete daldur.

Ve vezir-i a'zam olan kııl taifesine müdehhir ve zabıt kirnesneleri ağa82 ve elıl-i'al?:l veidral?:83 olanları katili itmege sa'y itmek gerekdür. ~ul mazhut olmayınca şadr-ı a'.'(lam84 istira];ı.atde olmaz.

246 AHMET UGUR

Vezir-i a'z,am padişaha85 umftr-ı din ve devlete lazım olanı tevai~­~uf itmeyüh86 söylemek gerekdür87 ve çendan'azlden vehm (13) itme­rnek gerekdur. Bir l]iı;met-i na-hemvar görmeden 'azi ile beyne'n·nas pesendide olma~ yegdur.

Vezir-i a'~am88 şalavat-ı l;ı.amseyi cema'at ile J;ı.anesinde eda idüb, ve ~apusı açık olub89, buluşması asan olmak gerekdür, ve 'arz şiken:90

olmayub, mümkün olan91 mertche taty1h·i92 lJatıra sa<y itmek gerek­dür. Ve l;iaram-zade ve }jırsızdan zuhftr ideni hedaya ile93 J;ıalaşdan94

l;ı.aı;ar itmek gerak. Aşl;ı.ab-ı devlete rüşvet95 maraz-ı bl-'ilacdur, ine· gerki ki~inün kendü dostlarından hedaya96 getürmege mu'tad ohınlar· dan ~treti olub, mul;ı.tac olmıyan (14) adenılerden97 alınmak ca)iz ola, yol;ısa rüşvetten el-hazere lıazere98, alliilıümme neccinii.

V ezaret-i 'uzma (j) ma~amıııda99 (k) olanlann on iki kere (1) yüz bin a~ça l,J.iişı vardur. bir buçu~ yazusun düzerse, yigirnıi yüke ~anb a~ça olur, ve iki üç yüklük etrafında olan ümera-yı Ekraddan ·ve kavi ümerfidan a~mışa ve attan dal;ı.i gelürse senede yiginni dört :;Tük a~ça olma~ lazım gelür. Bi-hamdi'lliilıi te'iila Devlet-i 'ܧmaniyede bu il;ı.­

san kafidur. Hele bu ha~1r on beş yük a~çasın yılda matbal;ı.ım ve ~u­lum100 mühimmatına ve lJeş yük (15) a~çasın taşaddu~ata şarf idüb, dört beş yük a~ças1. dalıi l;ıazinemde ~aluı·dı ve ğazalarda mal-ı ğana­yımdan ve beglerbegilerden101 halal i'tibar olan :rüslim-i a'şardan

niçe mahsul saklannnşdır, anı tasaddukat ve hasenata bezl iderdüm. Elhamdü li'lahil'llezi ekremena ve en'amena. Tama'bir kabili vadidur,102

gayeti yokdur. Kana'at bir kenz-i layefnfidur, menafi'i çok-dur. Allalıüme'r-zzıkna mine'l~kana'ati ve yessir lena nıine'şşefa'ati

Ve vezir-i a'~am olanlarun ev~atı, mühimmat-ı saltanata maŞrı1f gerekdür Talş:ay-yüd-i bağa103 ve saz·u-söz ve 'iş·u-'işret (16) münasib degildQr.1q4 ol malş:ama geldükten sonra münasib olan sülş:ut ve t~va­dur105. IYiümkün olan mert eb e nefsini şalal.ıa ve 'alemi işlal;ı.a sa'y i tmek gerekdür.

Ve sadr-ı a'~am olan ehl-i divandan olan erbab-ı menaşıba, ve 'ulemadan olan erbab-ı ma'rifete106 ri'ayet ve iltifat ile müşarün bPl­benan idüb, istimalet virmek gerekdür ve ehl-i menaşılı ve ehl-i divfinı10~ kendüden ğayriye (m) ma.J;ıklim itmernek gerek. Müderrisin ve 'ulema108

taifesil09 birbirine ];ı.ased üzeredür. ·Anlaruii (17) birbirinüii halş:~da söyledügine inanmayub, . reis-i 'ulema olanlar ile müşavere110 idüb, menaşıb-ı 'ulemadam tal;ı.arri itmek gerek112 yo~lamak gerek. Ve me· naşıb-ı küttabı, eger rı1z·name ve eger mul;ı.asebe113 (n) ve sair114 l;ı.id-

~AF-NAME-İ VEZİR LÜTFi PAŞA 247

metlerdur, Jıaı:;er idüh115 al;ı.val-i kalemden hi-l;ı.aber olan na-ehle düşür­ınemek gerekdur.

Ve vez!r-i a'~am olan haftada iki gün mal.ışuşca Cenab-ı Risalet Penalı, 'aleyhi şalevatu)llfihi ve seliimuhu116 rı11;ı.-ı şerifiiçün ta'am idüb, şulel;ı.a ve 'u~aladan nice kimseyi çağırub, (18) ba'zı 'u~aladan ol taŞ:­rib ile nice al;ı.vale117 vaŞ:ıf olmaŞ: gereŞ:. Hele bu l;ı.aŞ:ir zaman-ı şadare­timde böyle etmiş idim.

Ve şadr-ı a'~am olan meclisinde meratili-i eiıl-i menaşıhı bilmek gerek. Her birinin maŞ:amı nedür118 anlayııh bilmek gerek119.

Evvela beglerbegiler vüzera altındadur, onlara kimse taşaddur itmez, ve mal defterdarlan sancak beglerine ve üzengi ağalanna taşad­dur ederuo ve üzengi ağalannda baş, Yeniçeri ağasıdur, onlardan şaiira mir-'alem dur, andan şoiira Ş:apucı başıdur, andan şoiira mir, (19) al;ı.urdur, andan, şoiira çaŞ:ırcı başıdur ve çaşni-gir başı ve bölük ağalan­dur, ve defterdarlar nişancıya taşaddur iderler, meger nişancı defter­darlardan121 eski ola, ve mal defterdarları ve nişancı tal;ı.t kadılanyle

beraberdur, cümle müderrislere, eger ellici ve eger altınışlıdur, taşad­dur iderler, ve baş defterdar Bilad-i ~ela§e Ş:açlılanyla beraberdur, ve defterdar kedlıüdası mütefeiTi~a ve çeşni-gire taşaddur ider122 ve san­ca~ beglerine şal;ı.n medreseleri taşaddur iderler. Dabil ve ]Jariç, san­ca~ beginün altındadur. (20) ve salatin mütevellisi (o) bidmetin idenler çeşııl-gir ve müteferri~adan ta"Ş::dim olınurlar, ve çavuşdan katib mu' azzczdur, katib ta"Ş::dim olınur. SuJı;aıi. Selim merl;ı. fun zamanında bir gün çavuş ile katili niza' ittiler123, sultan Selim :ijan hazrederine 'arz olundukda, "katib taŞ:dim olınınaŞ: gerekdur, katib esrar-ı saltanata bidmet ider, çavuş ~ahirde olan maşaliha lıidmet ider." (01) deyü buyurmuşdur. Ve katib içinde muŞ:addem Yeniçeri katihidur, ve ve ruz-namecidur (21)

Ve c;.ıııne müterri"Ş::alığı J;ı.ariçden alanlara verilmemek gerekdur. İlla124 Harem-i :ijaşşdan çıka, yal;ı.ud beglerbegi ve defterdar oğullan ola ve seksen bin125 aŞ:ça ze'ameti olmıyan sancağa müstel;ı.ik almaz, ve sancağun nihayeti dört yüz bin126 akçadur. Mal defterdan sancağa çı"Ş::sa, dört yüz binle çıŞ:ar, üzengi ağalan üç yüz elli binle çıkar, ve za'ime vüzera12< Ş:al]pnak l):anundur. Ve ze'ametün katihte'nilıayeti elli bin alF.ça, ve çavuşta Ş:ırlF. bin aŞ:ça nıi~tarı cem' olınak ca'izdur. Ziyada (22) biriktirmek kılıç azlığına sebeb olur. Biriktirmekden il;ı.tiraz gerek.

Ve vezir-i a'~am, padişalı-ı alem-panaha128 ek§er sözinde "padişa­lıum129 ben yüki boy-nıımdan giderdüm, toğıusm söyledüm, ruz-ı ceza­da şimden gerü cevabı sen vir" dimek gerekdür.

248 AHMET U:GUR

Ve divanda şaki istima'inda bi)ı;-ı;ad 130 mu~ayyed olma~ geredür. Ve atraf~u-eknafdan iJçi gese, ço~Iuk al:ıvale va~ıf ohnamak içün üs· tüne bekçi ~oyalar131 ve ışmarlam~ gerekdür ki, çokluk gezdirıniyeler., (23)

Ye aJ:ıvai-i narl,ı. umfu-ı mülıimme-i <aiemdur, anunla mul,ı.kem mu~ayyed olma~ gerek. Erbab-ı manşıhın kimi pirinç bezirganı ve kiıninün }J.anesi cattar dükkanı olmama~ gerek132, narlJ. meşaliJ.ı-i fu~a­radur.

Ve elıl-i menaşıhı bir iki şikayetçi sebebiyle 'azi itmernek gerek133

bir iki kere şikayetcisi olsa, eger üroeridur ve eger ~uzatdur; şadr-ı a<zam olan bir naşil,ı.at-müş'İr mcktub gönderüp naşil,ı.at itmek gerek. Anu:iila müteneşşil,ı. olmayub, şakileril34 üstelerse <azi olmmak gerek. (24) . .

Sadr-ı a':ı;am olan ma~adir-şinas gerekm. Herkesün ~adrin eger lJaseb iledur, veeger ma'rifet ile, veeger l,ı.idmet iledür, bilmek gerek.136

Ana göre tevcife- itmek gerek.

Ve re'ayadan oluh, ata ve dededen sipahl-zade olmıyanı137 sipahl itmede tayanmak gerek. Ol ~apu açılınca herkes ra'iyetlikden. ~açup sipahl olma~ lazım gelür. Ra<tyet kalmayınca İrad-ı padişahl ~et138

üzre olma~ lazım gelür. Va)llahu a<[em, Tebiireke )l-lezi bi-yedih?l-mül­kü ve hüve <ala kiilli şeylin kadir "25"

Bab-ı §ani, tedbir-i sefer beyanındadur:

Evvela sefer lazım gelen yerlerde vüzeradan139 ve yal,ı.ud beglerbegiler­den birini serdar itmek gerek14q. Ba'zı yerde sanca~ begi dal,ı.i serdar olagelnıişdur. Ol sefere ne ~adar }J.azille ve nekad~ ı;a'IJ.ire lazımdur mu~addem tedarik idüh ba'dehu çıkmak gerek. Eger padişah141 ken· düsi kallı.:ma lazım gelürse sadr-ı a':ı;am olan, defterdarı ve sair erkan-ı ·aıva:nı cem< idüh ne ıni~tat }J.azine gerek, ve ne mi~dar 'asker gerek ve ne mal,ı.alde :ı;alfire 142 ~onulma~ gerek, tedarik idüh, ve padişaha lazım olan deve (26) ve ~atır ve at143 mühimmatını mir-a}J.ur ile görüh ve padişah içün yola144 bir <araba dalfi getürüb gitmek gerek.

Ve şadr·ı a<:ı;am olan ~onuld~da padişahdan bir ıni~dar ıracık ~onma~ gerek145• Ve padişah ortalıkta ~onma~ gerek. Etrafını 'asker il,ı.ata ide ve padişah l,ı.aymesinden lfal~ bir mil ıni~darı b acid. gerek. V e padişah ot ağı önüne lfazine146 çadırı ~urulub 147, defterdar olan anda divan etmek gerek. Ve padişah tarafından vüzeraya ve ~adı 'askerlere ve defterdiriara (27) ve ııişancıya ve defter eıniııine148 deve verilmek ~anundur. Sultan Selim Ş:an l,ı.azretlerinün Çaldıran seferinün defterin-

~SAF-NAME-İ VEZİR LÜTFİ PAŞA 249

de mestftrdur. Ve yollarda at üstünde istedügi zamanda vez!r-i a':ı;am yanaşma~ gerek. Ve sa'ir vüzere149 ve sair erkan-ı divan çağrıldu~da yanaşma~15~ ca(izdur. Ma(zul sancak heyleri da:Q.i yanaşmak caizdur.

Ve her gice bir sanca~ hegi ~aravol bekleme~ gerek. Ve uta~ önü­nü bir bölük ağası beklemek gerek. Sultan Selim151 merhlim zamanında bir kere feth-i Diyarbekre giderken uta~ önünde birkaç (28) casus harem-zadeler ki, Şah İsmail tarafından irsal olınmışlar, hayme-i padi· şahı ateşe uruh,152 gice ile padişahi bekleyüh (ö) taşraya çı~arsa han­çer ile urmak niyetine153 gelmiş imiş, tuyıluh, J.ıa~lanıidan gelinmiş idi154,

ol zamandan herü nevbet ile bir bölük ağası beklemek emrolınmışdır.

Ve padişah maJ.ıall-i cengde gayet geride turma~155 gerek. Padişa­hun önünde top ve zenc!r turma~156 gerek. Ve padişahun atı ayağına hu~ağı (p) urulmuşdur157, emma hu~ağıdan (29) murad istil.ıkam üzre turma~dur. Yanında bir 'aziz158 kimse turuh, ":Q.avf itme padişahum fırsat159 hizimdur" deyü ~uvvet ve t~viye160 virüh (r) ceng ile tefri~a-i :Q.atır itmernek gerekdür. Ve ceng içinde 'askere :Q.ilaf-ı ~anun vergi virilmemek gerekdür.

Ve 'askere bir müsta~ nüzül-emini gerekdür. Padişah, Yeni­çeri ve Sipahiye altı gün ~a:Q.!re bağışlamak ~anlindur. Üç gün serJ.ıad­de da:Q.il oldu~da üç gün çı~arken Sultan Selim Han virmişdür. (30) Fetih161 vaJ4 'olsa cıyd gihil62 el öpülür. Ve vüzera163 ve ~aı;lı 'askerler ve defterdarlar164 ~aftan giyerler, eger heylerhegileridur ve eger sancak heyleridür, taşrada menaşili şil.J.ıihi olanlar165 dahi. ~aftan giyerler. -

Ve cebelüde ~anun; elli hin166 a~ça timfin olan iki cebelü virür, on hinlü üç cebelü virür, y-igirmi hinlü ze'amet dört cebelü virür, em­ma cehelü olma~dan16~il.ıtiraz itmek gerek. (31) Sefere, saJ.ıih-i tirnar hP~·~fid gelmek gerek, me ger şahl ola, ya:Q.ud :Q.asta ola? V e sefe:re {).azine padişfihla iki kat gitmek, caiz ki, ha:Q.şiş168 lazım gele. Ve serJ.ıad­lari müdehhir J.ıakimlere ışmarlayuh hekletdürüb169 gitmek gerek. Ve serJ.ıadlare fütüJ.ıatı bildirmek gerek. Ve padişah çadırda iken 'arza girilmek lazım gelse, saray ~anlinu gibi girilmek gerek. (32) Ve ~ara aJ.ıvali tedariki nice mühim ise, derya aJ.ıvali170 andan ziyade mühim­dür. Bir gün merJ.ıupı sültfin Selim ]jfin ki, salfitinün 'akl-ü-i~'fin171 ye 'adl-ü-il.ısan ile ekremidür, ]jadimü)l-I;Iatameyn olmak sa'adetine vaşıl ve 'aziz-i Mışr olmağa nail olmuş şiiJ.ıih~andur, Kemal Paşa-zade

merJ.ıuma demişki, "Tersaneyi üç yüz aded yapma~ isterim, ta l):ala­ta172 Hişarmdan l):ağıt{J.ane'ye dek olma~ gerek.173 deyü huyurmuş174•

"Niyetim175 feth-i Efrencedür" deyü huyurdukda, Merhlim Monla da:Q.i"

250 AHMETUÖUR

Padişahum sız bir şehirde muklinsiz ki, anun veli-ni'ıneti hal;ırdur176

Bal.ır emin olmayınca gemi gelmez, gemi gelmeyince İstanbul ma­'mfır olmaz", (33) Deyü hu:y-ı.ı.rmuşlar. Merl;ıfım Sultan Sellınü:ii.

afitah-ı 'ümri zevale177 ~arih oluh, :IJ-atır-ı şerifinde olan niyetleı· müyes­ser olmadı. Emma l.ıala padişalunıuz olan, şahihü'l-'adlü ve)l-il;ısan,

Sultan Süleyman lHn 1; ezretleri d abi deryil mühimmatmda mül;ıkem mu~ayyed oluh, al;ıval-i haJ.ır munta~am oluh, her cehetle (sJ ğuzaJ,-ı178

hal;ıri kefereye ğalih olmağa himmet ve na?;arı ğa1ih (ş) dur. Hatta bu l;ıal):iı· sebeb olmuşdunı ki, deryaya müstakil hegler ve l):apudanlardan nice l;ıakim naşh olınuh, saltanat-u-devlet-i AI-i 'ܧmanu:ii. bir ce­nalııdur, macınur olsun deyü çok sa'y itn:ıişimdür179 . Ve benim dabi (34) Padişahuın Sultan Süleyman Han hazrederine 'arzım180 bu vec­hile olmışdı ki, "selatin-i selefde herre ma1ik181 çokdur, hal;ıre malik azdur ve bal;ır seferi tedhirinde kafir bizden artı~dur, biz ana ğalih gereküz" deyü (arz itdügimde cevabı, "sözün l;ıa~dur öyle gerekdür" deyü buyurmuşlar. Ve deryil maşrafına canib-i padişalıideiı. bir emin naşh itdürdüm. -

Sözümün sefer l;ıa~~nda neticesi ve kelamımu:ii. güzidesi budur ki182, eger mül;ıinımat-ı berr ve eger maşalil;ı-i bal;ırdüi" ve183 eger ni~am ve intiziim-ı viizera ve ümeradur, vezirün184 yüzi ağıdur ve ba'is-i 2;İkr-i lJ.ayridür185. Lazım (35) olan mertche sa'y186 itmek gerekdür. Alliihüm­me18~ tevekkeltii caleyke ve .fevvaztu emri ileyke inneke 'alii külli şeyin ka­dir.

Bab-ı §alݧ, tedhir-i l.J.azine beyanındadur: Evvela tedhir-i lJ_azine umfır-ı mühimmedendür188, Saltanat lJ_azine ile olur ve lJ_azine tedbir ile olur, zulm1&9 ile olmaz. Bu l;ıa~ir zaman-ı veziiretimde l;ıazineyi mü­şevveş ve no~san üzere buldum, Cülfıs-ı Sultan Süleyman ]Jiinda irad maşraf ile heraber ohnışdı190. Gah yetişmeyüh taşrada mevcud olan eski. lJ_azineden virilürdü. Bu sebeb-i il;ıtilaldur. Elbette irad maşrafa ğalib gerekdür. Ayin-i saltanata noksan gelmeyecek ~adar tedhir ·it­dim. (36)

Sadr-ı ac?am olan evvela191 iradı maşrafa ğiilib itdürme~ gerek192

Ve ~ul taifesin çoğaltma~dan };ıa2;er itmek gerek, 'asker az gerek, uz gerek. Cümle defteri mazhfıt ve kendüsü mevcud ve esiınıisi deftere muvafı~ gerek193. Ulı1feli onbeş bin 'asker çok 'askerdur. Hiç eksilme­yüh194 sal-besal on beş bin ademe mevacih yetişdirrnek (t) pehlevanh~­dur. Veeger irad-ı bazinedur veeger ~ul mevacihidur veeger mühim­mat-ı saraydur195 veya mathal.ı ve a:IJ-ur mülıinımatıdur, yetişüb,196 bir mH\:dar artma~ gerekdür. (37) Ve vezir-i ac?am olan divana197 müdebbir

AS_AF-NAME-i VEZİR LÜTFi PAŞA 251

ve 'a!P.l ve tal.ışil-i emval Ip.lmal):dan }J.aberdar198 ehl-i val):.a.r defterdar­lar199 getürmel):. gerek. Ve anlara istiklal virüb, ümfuu anlara tefviz it­rnek gerek. Emma anlar da}J.i kendü sevdasmda ve başı hevasında ol­mayub, mal-i padişahi (u) ile tal):ayyüd itme!):. gerekdür200. Padişahı­muz zamanında201 İbrahim Paşa ve İskcnde! Çelebi ki, iltifat ve 'un­van ile meşhur-ı zaman olub, Padişah bPz;-z;ad saraylarma ve bağçe­lerine vanıb cümle 'alemün 'ııylln.una diken olmışla:r202 idi, a}J.irü)l-emr feth-i Bağdad'da birisi serdar oldukda ba':p203 isnaddan ve biri "38" b-azine ve nüzülü (ü) l):.uşur üzere tedarikinden mazhar-ı ğaQ.ab olmış­lardur.

Tedbir-i }J.azinede sa'y· budur ki, çokluk mevacib izdiyadına sa'y itnıiyeler204 . Taka'ııd virmede ihtimam ideler2°5• Taka'ud lazım gelse beglerbegilere yüz altmış al):.ça, l):.aQ.ı 'askerlere yüz elli al):.ça, defterdar­lara seksen al):.ça, taJ:ıt l):.aQ.ılarına seksen al):.ça, vüzeraya iki yüz al):.ça:, sancak beglerine yetmiş al):.ça olmuşdur· Za'amet ile tal):.a'ud iderlerse, vüzera ya yüz yiğirmi bin ve beglerbegilere (39) seksen bin al):.ça206

ve defterdarlara altmış bin ve sancal):. beglerine elli bin al):.ça virilür. Bunlardan dahi emekdar olub bi-'ameF07 olan müstal;ıil):.lara olur. Ve mul):ata'atı iltizam ile virmekden203 emanet ile virmek evladur. Mal;ı­lül olanlara mukata'alan209 defterdar 'ar.Zitmel): gerek.

Ve Mışır }J.azinesi ki, senede yüz elli bin altun gelür, padişah-ı210

'alem-peniüıa bi'z;-z;ad ceb }J.arçhğı olma~):. içün ta'yin ohnmışdur. Ve bPl-cümle }Jazine alıvalinde sözüm211 İrad ile maşraf "4·0" lıer212

senede yo4:lanub ana göre 'amel itme4: gerek213, Allô.lıümme yessiri)l-214

berekete fi)s-seferi ve)l-lıazar, ilmin, bi-hakki215 seyyidi)l-miirselın.

Bab-ı rabi', re'aya alıvali beyanındadur216 :

Ev~ela lazım .olan budur ki217, re'ayadan eşkinci ve. ellinci218 ve akıncı lazımdur. Tatar taifesi gerçi 'atabe-i 'ܧmaniyeye münl):.addur, emma taği taifedür, ve onlara teklif-i sefer olmaz. Akıncı, zahire içün 'askere 4:aral):.ollul):.çu ta'yin olınmışdır (41) Ve re'ayanun defatiri def­terb-ane-i divanda219 mazbut gerekdür220 Otuz yılda bir tal;ırir olınub, mürde ve marizı çıl):anlub, cedidi221 (v) tekrar yazılmak gerek, (y) ve eski defter ile tatbik olıııub, re'aya eski defterden no4:san üzre olma­mal):. . gerek222 .

Ve bir yerün re'ayası223 zulümden 4:açub, bir al]ir yere gelse,224 ol yerün I;ı.akimi225 anı eski yerine gönderme4: gerekdür. Taki memleket226

Jı.arab olınıya.

Ve re'ayadan 'avanz alınma~):. dört, beş yılda bir yigirmişer (42) a4:ça ihdas olınub227, Sul!an Selim Jj:an zamanında bir kerre cem' oldı.

252 AHMET UGUR.

Ba'dehu228 dört, beş yılda bir yigirnıişer ~ça alıruruşdur. Mukalıele-i istiral].atlarında 'askere229 peksimad içün haha deyü ray itnıişler230, em- . ma m'~ül nesne degildür, ve her y-ıl almama~ gere231 • anlarda güç. gelnıiye.

V e kürekçi gemiler için ola gelmişdür232 yarar ve yegane233 yegit­lerden dört ltaneden bir kürekçi gönderüh23\ (43) :tıazlııeden, bir kaç ay iyi ltiı:ımet iderse, günde onar a~ça verilnıişdür.

V e re'ayadan bir külli ]Jiı:;metde huhnuh, mezid-i 'inayetden ti­mara müstehi~ ohnuh235, sipah:l olsa, a~rahasın236 ve hahasın ve anasın sıyanet itmernek gerek ve yahud danişmend olsa, kendü ra'iyetlügün· den kurtılur emma tevehi'i yine ra'iyetdür.

Ve cins-i Sadat-ı Kirarn ki, 'urf-i237 mutahhara-i :ijaşinıiyyedür, (z) anlara da]Ji ço~ ]Jariçden kanşmışdur. Anlara NAKİBÜ' (44) SA­DAn vaz olınmışdur ve defter-i ~adimleri ki, şecere-i tayyihe dirler; anda mevcud olmıyanı i]Jraç itmek gerekdur.

Ve ra'iyete çok yüz virmemek gerekdür238 Malı çok olu~sa kimes· neye ta'arruz itmeme~ gerek. Emma lihasda ve eshabda ve atda ve

,, emlakda239 sipahl gibi tezyi:n240 i~tirmemek gerekdür.

Bu 'ahd-i241 ke§irü't-ta~sir, salatlıı-i selef-i kirarn ki, her biri 'adl-ü­ta~va ile müçtelıid-i 'izam t~lidin iderlerdi, (45) anlardan gördügüm ve işitdügüm üzre bu risaleyi ta]].rir ettim.

Hak Süh]].anehu ve Te'ala müshilü's-sihah ve mülhimü'§·§avah· dur, her ~ulun hayra irşad ve a]Jla~-ı l].asene ile yad itdire. Bi-]Jurmeti Seyyidi'l-Mürselin Ve :ijatenıi-n-Nehiyylıı ve şalla'llahu 'ala Seyyidina ve Nehiyyina Mu]].ammedin ve Alilıl ve sal].hilıi ecma'in,, ve'l-]].amdü Ii-'llalıi Rahbi'l-'alemin.

A_SAF-NAME

(Nusha farkları) (Ali Emrn} II

1- dur, yok; 2- serdar-ı aşfıya, yok; 3-ve, yok; 4- salla 'llahu TE'ALA 'aleylıi ve sellem ve 'ala.

5- Vezir; 6 dur; 7- ınerl].ftm eksik; 8- veli; 9- de li'llalıi;

10- Ba'dehu Anatoh heglerbegligi, ha'dehu padişahımuz Sultan sü· leyman :ijan zamanında vezarete ve şadaret-i 'u:ı;ma.

ASAF-NAME-İ VEZİR LÜTFi PAŞA 253

ll- şuleha; 12- macarif-ü-<ulUm.; 13- olan; eksik; 14- manşıhını;

1S- zamanda, eksik; 16- hümayfinı, eksik; 17- "derç ve bu, idüb'' eksik;

18- cu~ma; 19- i]J.vanumuz; 20- olmak, eksik; 21- itmek; 22- "ve recaya. gerekdür" eksik; 23- geldiğimde; 24- ek§er süfeha ve mechUJ.i>n-neseh baczı mürtekibin ellerinde ..... ; 2S- ni~fun; 26-güya cürmümüze mütecallik baczı J.ıuşus ile; 27- :Q.üsn-i rİza ile; 28- ferağat evla görülmeğİn temenni ile; 29- Edirne'de; 30- Ba­riye; 31- ducada; 32- 'akil;

33- cosmaniyeyi; 34- bi-yedihi melekfiti)S•Semfivfitı Ve l[.Carazin!

3S:- J.ıa~eti; 36- olan; kat'a ğara'z-ı dünyevi; 38- anun, eksik; 39- ve heyne)n-nas ma'yfih ve ğayr-i müstaJ.ısen işleri; 40- ile ... mu'amele ve

41- bir kere, eksik; 42- :Q.an, 43- eşca' ve a'za; 44- meydan, eksik; 4S- pir;

46- anun; 47- il.d>al; eksik; 48- .:.....r~ıJ; 49- olmuş idi; SO- bir mu:Q.li J.ıuşftş;

S1- bir gün; S2- fal; S3- dünki gün padişah ile; S4- paşanufi; SS­nice kimesnelerün şefa'atı; S6- muşahahet; S7- ve müşa1}.ibsiz, eksik; S8- }.ıü§n-i :Q.ülJı;:dan hehre-dar; S9- ev:Jı;:atta; 60- ittirüh; 61- ittirmek; 62- ve ... gerekdür, aşağıya geçnıışdır; 63- ma'azal Ilah rüşvet ile kimseye manşıh vermemek gerekdür; 64- netekim, ma'na-y-ı, eksik; 6S- hl-taka, eksik;

66- :Q.alaş itmek; 67- bu rushada şu ibara yerleştirilmişdir ... zira lehü' l-hamdü ve'n-nime, devletde mehma enıken vus'at vardur ve cümle nas ve 'ale)l-.Q.uşuş ki, vüzera-i 'i~am-zadeler ve devlet-i 'Aliyye emekdarları ve zadeleri kayrılmak lazım ve 'adatdur, vezir-zade­leri isti'dadlarına göre kimseye mu}.ıtac ittirmeyüb, Devlet-i 'Aliyye onları }.ıallerine göre kayırmak gerekdür, zira babaları saye-i devletde ol ma:Jı;:am-ı vala-yı vezareti bulmuşlardur. ]Ji­yaneti ber-veçhile devlete idemeyub, ancak şadaJı;:at ,ile vakti güzeran ideceği, erbab-ı başirete ~ahirdur. Vüzerazadelerden biri isti'dadına göre vezaret ile kayırılsa, kirnesne istik§ar itmez. ı;Iuşuşa ki, can asil babaları ve ya:Q.ud akrabalarının devlet sa­yesinde nik-namları ola. Bunlar seferlere ma'mftr olsalar, haseb ve nesebini binelen :Q.al kendülere ziyade iıı:Jı;:ıyad iderler.

Ve malılul olan ze'funetlerüii her birlerini birer şaJ.ıih-i Jı;:ud­ret ve şeci' ve cemr olan kişilere vireler. Mal;ıall-i cengde Liva-yı

254 AHiVI.ET UGUR

RasUllu'llah civarında ve sa)ir cumfuda istil).dfuna ıaj-ış olub yara ya;

68- seyrek virmek; 69- ve; 70- ula}f. Şük.mi; 72- bar-giri;

' 73- yollara;

74- Bu nushada, ... bi-la-vecih edna bahane. ile vezirlerün ve sa)ir merl).fun olan ve ha}f.]f.-ı eytan tereddüh iden mali a:IJ;ı; sev~asına götürmeye;

75- ğayet sakınma]f.; 76- netice-i kelam, beytü'l-mal; 77- eşya dü­şerse;

78- şadaretimde böyle; 79- burada takdim telıir vatdır; 80- şercisi;

81- itmek necuzii bi'llah; 82- naşb; 83- ve hl-tamac;-ve devlet-i cA~y" · ye ricali; 85- padişah-ı calem-penah ]iazretlerine; 86-= ha}f.]f.ı;

87- Bu nushada geniş bir ilave vardır. "12" ve na§ devleti ta'yib idüh, beyne n-nas güft-ii-şenid ile devleti dillendirecek işleri ittürm,e­yüb, veeh-i müstal.ısen ile refc itmek lazımdur. cAbes yere vüze~a veyal}.ud sa)ir rical-i Devlet-i cAli-y-yeyi müsadere ittirmed~n ğayet ihtiraz gerckd ür. V e taşra vüzerası :IJ.aiaratınun birinden teşekki olundukda birden i'timad ile tekdir itmeyü]) cürnıi vaıpc ise itmemesini müş(ir evamir-i (aliyye ile cürmüne göre müca:!Jazc eyliye. Peki~tiza iderse, bir ]f.ıtca l).aı:t-ı hümayı1n irsal idüh, (böy­le hareketten keff-i yed idesiz, sonra ceza tertib olıınursuz) dey-ü te:!Jvif eyliye, Yo}f.sa ğaraza benaen ya:!Jud la- an- Şeyin bir ve­zirden edna cürüm şudihiyle cazl ya:!Jud nıa,'aza'llah icdaın gibi, refc-i vezaret gibi böyle hareket itmeden be-ğayet il).tiraz lazım­dur. zira, men lıafara bilran ti-a!Jihi va[i,a'afihi olduğtmdan ğayri

1 bu taŞrili ile zabt-ı memalik casir olub, bu keyfiyeti böyle gör­dügi gibi rec§.ya e dna şey içün teşekki ile İstanbulıto lduruh lf.a"Q.t-ı asitaneye sebeb ve tezal).uma ba)i§dur. Ve Carz-ı devleti şikest itmege badidur. Vezir-i ac~aınlar çendan cazlinden vehnı itmernek gerekdür.

Bir :IJ.e:?;met-i na-hemvar görüh dastan olınadan Cazlini ihti­yar idüb beyne-n-nas (şöyle bir yolsuz iş itmedi cazlini il,ı.tiyar

itdi) dimek pesendide olm-aŞ yegdur., ve evladur. Encam-ıdünya fani ve bunda !Jayr iden elbette dünyada ve al;ıirette bulsa gerek­dür. Nitekim Naşş-ı Kerimde §abitdür. Ve men yacrnel mis[i,ale ze~retin !Jay-ran yaralı. Ve men yacmel nıis[ı:{ile -zerretin şerren ya­ra/ı;

As.AF-NAME-i VEZİR LÜTFi PAŞA 255;

88- ve sa):ir vüzera-i (i~am behemehal; 89- (ibadu'Ilah ile; .90- şikest;'

91- olan, eksik, 92- tib; 93- şaJ;ı.ib çıkub; 94- J;ıalaş itmekdeiı; 95-ma:i:az-ı kebair ve meıcfın bir. ille~-i bi-'ilacdur ve devletün iJ;ıtila­line bai§diir;

96- hedaya, eksik; 97- adenılerden, eksik; 98- Kitabu'Ilalda rüşvet J;ıaramdur, caiz degildur; 99- cuzmildan olanlarun; 100-nanıında olanlara; 101- beglerbegiligimizde; 102- hiç ğayeti; 103- bina; 104- müdebbir bunları ittilgi vakitte sair nasun ~abn güç olur; 105.:._ erbab-ı l.ıukfunete sukılt Jş:adar bir büyük va]ş:ar olıiıaz; 106-ve sair menasıba ehl olaıılarun eyülerine ve mucıemedlerine; 107- divan olalll; 108- ve ]ş:uzad; 109- ekserise; 110- ve taJ;ıarri;

lll- ğayet yo:Jş:lı:ıma.k gerek; 112- tal;ıarri etmek gerek, eksik; 113-mu]ş:abele ve baş muJ;ıasebe ve caıe)l-J;ıuşılş baş defterdarlık; 114-bu mi§illi; 115- ehl-i Jş:alem olmıyan; 116- salavtitu'llfihi 'aleyhi vesellem

ll 7- ve ııiçe l,ı.uşılşa 118- i]ş:ranıı ne tarzdu:r; 119.,. Evvela vezirler, vezir-i ac~am altunda duralar, ve beglerbegiler vüzera-yı ci~am l.ıazeratınun altındadur. Onlara kimse taşaddur itmez. Sal;ıib-i san cal?: olub erbab-ı cihatdan olduklardçün ve .Jş:adicaskerler heg-lerhegilirün alnndadur; ·

120- eylemezler; 121- defterdarlardan, eksik 122- Ve sança.J?: heglerine ... altındadur bu aradaki ibare burada yakdiır; 123- sultan ... iderler, eksik ve farklı ifade; 124:.. meger kim; 125- ·:bin, eksik; 126- yüz bin alı:çadur; 127- vüzera-yı ci~am; 128- l.ıavretlerine;

129- sacadetlü padişahum; 130- kendüler; 131- Jş:onulanlara

ğayet ısmarlamak;

132~ ba]ş:Jş:alluk ve necuzii billlfihi tecaza sarraflık eylemek gibi; 133-salpnuh birden Caz} İtnıiyeler; 134~ bir ]ş:aç kere vakCi ise; 135-olub gerek 136- ve her kişi kangı manşıha münasib bilmek gerek; 137- olmıyanları ibtidaden sİpahi ğayet dayanmak gerekdür; macazalllah;

138- killet bulur, üzre olmak lazım gelür, ibaresi yokdur; 139- vüzera­yı ci~amdan; 140- ve lakin mümkün oldukça vüzeradan gayrını sereasker itnıiyeler; heglebegilerine itacat cendan vüzera-yı ci~am gibi olmaz;

141- J;ıazretleri bi'z-zad haniket-i hümayun va]ş:İ( olur ise; 142- tedari­ki lazım; 143- esh, eşter, ester; 144- yolda bir caraha dal,ı.i hile;

256 AHMET.UGUR

145- burada mana aynı ifade ayrı; 146- ~aı:;ine-i hümayun; 147- mal defter darı; 148- dek tacyinat virmek .. , 149- vüzera, eksik; ISO­yanlarına varınakda bais yokdur; 151- ~an; 152- altına varuh; 153- bir kaç fedali;

154- tutuluh ~atlolunmağla; 155- bacid durmak gerekdur; 156- tur· mak, eksik; ·

157- urmak gerek; 158- müdebbir; 159- ve nusret; 160- ~uvvet ve .. ta~viye iç ün; tatyili-i ~apritmek gerek; 161-ve nusret; 162- müba· · _ rek bayram gibi; 163- ser-a-ser sarnur kürk giyerler; 164- defter· dar yalnz ~aftan giyerler; 165- beglerbegiler ve sancak begleri ve taşra ve menaşıh şal;ı.ibi olanlar; 166- altı bin; 167- vüzera gayet J.ıaııer itmek gerekdür;

168- ziyade; 169- ğayet pekiştirüb; 170- tedariki; 171- izcanla; 172-~alata, eksik; 173- gerekdür ve böyle olması münasihdür; 174-"deyü buyurmuş" ibaresi aşağıya geçmişdur; 175- inşaa)llah,

176- ve bal;ı.r feth olma)'1nca ve gemi gelmeyince İstanbul mac mill olmaz; 177- seri'ulzeval olub; 178- ğazevat-ı berr ve baJ.ıri lPllalıi'l-J.ıamd; 179- ve padişahınıriz dahi böylece olmasun mü­sacade ve istiJ.ısan idüb böyle ittirdi_ler; 180- carz ve inha eyle­dügim, 181- padişah; 182- SÖZÜIDÜU ••• ki, eksik; 183- CaÜ·m~am; 184- vezir-i ac:ı;amun; 185- cemildur;

186- kuşes; 187- jnni; 188- mühinımedür; 189- ve sitem ile olmaz; burada takdim tehir vardur; 191- yo~laşturub; 192- ğalib idüb; 193- deftere muvaf~ gerek, eksik; 194- on beş ... sal-be-sal, ek­

sik; 195- ve derya;

196- bunlara yetişüb; 197- divan-ı hümayunda; 198- ve ehl-i kalem· 4en ~aberdar; 199- bulub istiJ.ıdam itmek gerek, 200-. böyle ol­mayanlara müsacade olunmuya, böyle ider ise isti~laline müsac ade gerekdür; 201- vezir;

202'- cümle caıemün·na:ı;ar kerdesi, ya'ni cümle calemün gözine batan diken olmışlardı; 203- baczı isnad sebebiyle biraz ~aııine ve ııa~ire ~uşur üzre. tedarikinden; 204- ~uşuşan ki; 205- idüb virıniye; 206- beglerbegilere .... a~ça, ibaresi eksik; 207- pir :ve camel-man· da; 208- virmekden, eksik; 209- evvel vezir ile defterdar müşa· vere idüb, defterdar;

210.,.- padişaha; 211- elzem olur ki; 212- her sene, eksik; 213- ziyade ta~ayyüd lazımdur; 214- lenii; 215- bi-hıırmeti; 216- tedbir-i

/

. AS~-NAME-İ VEZİR LÜTFi PAŞA 257

re'aya b~yanındadur; 217~ budur ki,· eksik; 218:- ellici, eksik; 219- defter-i divanda; 220- gerekdüı·; eksik; 221- cedidi, eksik; 222- bu nushada ibare eksikdır. (Emma eski defter no~şan üzre olmamak gerek); 223- ne'uzübi)llahi te'ala; 224- gitseler yine; 225- onları eski ma~amlanna irca' itdirüb; 226- re'ayasuz; 227-ahndı, mer}:ıfun; 228~ ha'dehu, eksik;

229- mu~abele-i ... 'askere; 230 emma; 231- ta~; 232- gemiler içün kürekçi olagelmişdür; 233- yarar tüvan; 234- götürdüb, kaç ay ];;ıi?;met eder ise; 235- olub; 236- *ahasına sıya~et itmernek gerek; 237- 'ırk-ı 238- ve ra'iyete ... gerekdür, yok; 239- esbahda ve emla~da, eksik; 240- tertih; 241-'- }:ıa~iri.

ASAF-NAME

(Nusha farkları, Dr. Rudolf Tschudi'ye göre)

Metinde gösterilen numaralerdan önce gelen kelime ve ye kelime­ler veya cüınleler, Dr. R. Tschudi'nin dip not halinde, farklı nushalar­dan vermiş olduklandır. Biz metne daha uygun gördüğümüz alıp me­tinde geçeııi dip not gibi verdik. (bu açıklama l. dip nottan hemen önce verilecekdir).

a- Nushalarda başlıklar çeşitlidir, Dr. R. Tschudi'nin (B) ile gösterdi­ği nushada, "Hft?;a kitab-ı Aşaf-name-i Lütfi PaŞa el-mer}:ıfun şadr-ı 'a:ı;am-ı Sultan Süleyman ]Jan, 'aleyhi)r-rahme ve'r-ridvan"; (C) de, "Aşaf-name-i ve:ı;ir-i a':ı;am lütfi Paşa, el-mer}:ıfun" (D) de, "Risale-i Aşaf-name-i Lütfi Paşa mer}:ıfun";

h- metinde, 'ܧmaniyye; c- hürmümüze; d- .:ı~; e- olanda; f­ile kelimesi metinde yok; g- metin, ııiteki; h- metin, olur; j- ula~

virmek, metinde yok; j- metin, 'uzmada; k- ma~anıında, metinde yok; I- kere, metinde yok; m- metin, ğarı; n- metin, mu~ahele; o- metin, tevliyeti; 0-1 (D) den, Sultan Selim mer}:ıfun zaman-ı şerifinde bir gün çavuş ile katih ııiza' iderler, Sultan Selim ]Jan hazrederine 'arz iderler. 'Arz olundu~da "katib ta~dim olunmak gerekdür" deyü huyurmuşlardur. Ve ümenadan baş, şehir emiııi­dür. Andan şonra defter emiııidür. Andan şonra Arpa eıniııidür.

Şehir emiııi üzengi ağası hiikmindedur. Ri'ayet ohnsa, defterdar olur, katib eşrar-ı saltanata ];;ıi?;met ider, katih içinde mu~addem Yeııiçeri katibidur. Ve rftz-namecidur;

258 AHMET UGUR

ö- metin padişah; p- metin, butağı; r- metin, takviyet içün;

s- metin:, vecile; ş- metin, :iıa~arıdur; t- nietin, yetjşmesi; u- (c) pa­dişah

ü- _,J) ; v- w~r; y- (D) de, vilayet mıılJ_arrirlerjne lazım olan budur ki, tal;ı.r!r itdükleri defter-İ cedidii eski defter ile tatbik ey­leyüh, re'ayaya eski defterden noJı:şan üzre ta]Jrir olınmadan il;ı.­tiraz gerek; z- (D) de, ta"Q.lis-ı nefs içün "Q.ariçden çoJı: kirnesneler Jı:arışmış dur. Sa'irden anları temiz içün NAKİB-İ EŞREF vaz' ohnmışdur, anda mevcud olınayanı i"Q.raç itmek gerek.