TÜRKİYE TEMSİLCİLİĞİ

İŞLETME BÖLÜMÜ

Hisse Senedi ve Tahvillerin

Karşılaştırılması

LİSANS PROGRAMI

SUNAN : Tarık MORGÜL

SUNULANSUNULAN: Doç. Dr. Murat AYAN: Doç. Dr. Murat AYAN

1

YALOVA, Ocak 2014

İÇİNDEKİLERİÇİNDEKİLER

GİRİŞGİRİŞ................................................................................................................44I. BÖLÜMI. BÖLÜM..........................................................................................................551. HİSSE SENETLERİ ...........................................5

1.1. HİSSE SENEDİ NEDİR ? ......................................51.2. Hisse Senedi Çıkarabilecek Kurumlar ....................51.3. Hisse Senetlerinin Sahiplerine Sağladığı Haklar, Getirileri ve Sorumlulukları ................................51.3.1. Kâr Payı (Temettü) Geliri ............................61.3.2. Rüçhan Hakkı (Yeni Pay Alma Hakkı) ...................71.3.3. Yönetime Katılma ve Oy Hakkı .........................71.3.4. Bilgi Alma Hakkı .....................................71.3.5. Sır Saklama Sorumluluğu ..............................81.3.6. Taahhütleri Yerine Getirme Sorumluluğu ...............81.3.7. Sözleşme Şartlarına Uyum Sorumluluğu .................81.3.8. Sermaye Kazancı ......................................81.4. Hisse Senedi Türleri ...................................91.4.1. Hamiline ve Nama Yazılı Hisse Senetleri ..............91.4.2. Adi ve İmtiyazlı Hisse Senetleri ....................101.4.3. Nakit Hisse Senedi ..................................111.4.4. Ayin Hisse Senedi ...................................111.4.5. Bedelli ve Bedelsiz Hisse Senetleri .................121.4.6. Primli-Primsiz Hisse Senetleri ......................131.4.7. Kurucu Payı (Hisse Senetleri) .......................131.4.8. İntifa Hisse Senedi .................................141.5. Hisse Senedi Türevleri ................................151.5.1. Katılma İntifa Senedi (KİS) .........................151.5.2. Oydan Yoksun Hisse Senetleri (OYHS) .................161.5.3. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri (KZOB) .............181.6. Hisse Senedinde Fiyat ve Değer ........................201.6.1. Nominal (İtibari) Fiyat .............................201.6.2. İhraç Fiyatı ........................................211.6.3. Piyasa Fiyatı .......................................211.6.4. Borsa Fiyatı ........................................21

2

1.6.5. Defter Değeri .......................................221.6.6. Tasfiye Değeri ......................................221.6.7. İşleyen Teşebbüs Değeri .............................231.6.8. Alternatif Gelir Değeri .............................231.6.9. Yeniden Tesis Etme Değeri ...........................231.6.10. Gerçek Değer .......................................241.7. Hisse Senedinin Şekli .................................241.8. Hisse Senetleri Piyasası ..............................251.8.1. Birincil Piyasa .....................................251.8.2. İkincil Piyasa ......................................251.8.3. Hisse Senetleri Piyasasında Pazarlar ................261.8.3.1. Ulusal Pazar ......................................261.8.3.2. İkinci Ulusal Pazar ...............................271.8.3.3. Gözaltı Pazarı ....................................281.8.3.4. Kurumsal Ürünler Pazarı ...........................301.8.3.5. Yeni Ekonomi Pazarı ...............................301.8.3.6. Toptan Satışlar Pazarı ............................311.8.3.7. Fon Pazarı ve Borsa Yatırım Fonları ...............311.8.3.8. Varant Pazarı (Aracı Kuruluş Varantı) .............321.8.4. Hisse Senetleri Piyasalarının İşleyişi ile İlgili Temel Kavramlar ..................................................33II. BÖLÜMII. BÖLÜM......................................................................................................36362. Tahviller................................................362.1. Tahvil Nedir? .........................................362.2. Tahvil Çıkarabilecek Kurumlar .........................362.3. Tahvilin Sahiplerine Sağladığı Haklar, Getirileri ve Sorumlulukları .............................................372.3.1. Tahvilin Alacaklısına Sağladığı Haklar ..............382.4. Tahvil Türleri ........................................392.4.1. Devlet Tahvilleri ...................................392.4.2. Özel Sektör Tahvilleri ..............................392.4.3. Başabaş Tahviller ...................................392.4.4. Primli Tahviller ....................................402.4.5. İkramiyeli Tahviller ................................402.4.6. Hamiline ve Nama Yazılı Tahviller ...................402.4.7. Paraya Çevrilme Kolaylığı Olan Tahviller ............402.4.8. Garantili Tahviller ve Garantisiz Tahviller .........412.4.9. Sabit Faizli ve Değişken Faizli Tahviller ...........412.4.10. İndeksli Tahviller .................................412.5. Tahvil Türevleri ......................................422.5.1. Rüçhan Haklı Tahviller ..............................422.5.2. Kâra İştirakli Tahviller ............................42

3

2.5.3. Hisse Senetleriyle Değiştirilebilir Tahviller .......432.6. Tahvilde Fiyat ve Değer ...............................442.6.1. Nominal (İtibari) Değer .............................442.6.2. İhraç Değeri ........................................442.6.3. Piyasa Değeri .......................................442.7. Tahvilin Şekli ........................................452.8. Tahvil Piyasası .......................................462.8.1. Tahvil Piyasasında Pazarlar ve İşleyişi .............472.8.1.1. Pazarlarda İşlem Görecek Menkul Kıymetler .........472.8.1.2. Kesin Alım Satım Pazarı ...........................482.8.1.3. Repo Ters Repo Pazarı .............................492.8.2. Tahvil Piyasalarının İşleyişi ile İlgili Temel Kavramlar............................................................49III. BÖLÜMIII. BÖLÜM....................................................................................................55553. Tahvil ve Hisse Senetlerinin Kıyaslaması ................553.1. Hukuki Açıdan Farklar .................................553.2. Ekonomik Açıdan Farklar ...............................56KAYNAKÇA KAYNAKÇA ......................................................................................................5858

TABLO ÇİZELGESİTABLO ÇİZELGESİ LİSTESİ LİSTESİ Tablo 1.1. Pazar Değeri Gerçek Değer Karşılaştırma-Sonuç-Eylem Tablosu ....................................................24

GİRİŞ

Tasarruf sahipleri, yatırım kararı alırken, yatırımlarını

çeşitli menkul kıymetler aracılığıyla farklı sektörlere

yöneltmektedirler. Farklı sektörlere yönelimdeki temel amaç

riskin minimizasyonudur. Yatırımcılar bu çeşitlendirme

sayesinde spesifik risklerini azaltma imkanına sahip

olmaktadırlar.

Kazandıklarımızın hepsini harcamıyorsak tasarruf ediyoruz

demektir. Doğal olarak tasarruflarımızı güvenli yerlerde

4

saklamak ve paramıza istediğimiz an ulaşmak isteriz. En kolayı

evde yastık altında veya kasada saklamak mı? Tabi ki değil.

Paramız enflasyon altında eriyip yok olacaktır. Daha da kötüsü,

çalınabilir. Hayat risklerle doludur.

Peki, paramızı ne yapmalıyız?

Paramızı gelir getiren güvenli bir yerde değerlendirmemiz

gerekli. Bir başka ifade ile yatırım yapmanız gerekli. Örneğin

paramızı bir bankada vadeli mevduat hesabına yatırabilir ve

faiz geliri elde edebiliriz. Paramızı bir bankaya yatırmak

dışında da çok çeşitli yatırım araçlarında değerlendirebiliriz.

Örneğin, arsa ve ev gibi gayrimenkuller de birer yatırım

aracıdır. Paramızla ev ve arsa alabileceğimiz gibi benzer

şekilde, döviz veya altın alarak da yatırım yapabiliriz.

Öte yandan, paramızı sermaye piyasalarında da

değerlendirerek, tasarruflarımızı farklı risk-getiri

bileşenleri olan araçlarda daha esnek bir şekilde yatırıma

yönlendirebiliriz.

Bunun için hisse senedi, özel sektör tahvili, devlet

tahvili, yatırım fonu katılma belgesi gibi pek çok yatırım

aracından birini veya birkaçını seçmemiz yeterli.

Bu projede Hisse Senetleri ve Tahvilleri tanıyıp, nasıl

bir yatırım aracı oldukları hakkında fikir sahibi olup

aralarındaki farkları göstermeye çalıştık.

5

I. BÖLÜM

1. HİSSE SENETLERİ

1.1. Hisse Senedi Nedir?

Hisse Senedi; sermayesi paylara bölünmüş şirketler

tarafından çıkarılan, ortaklık sermayesine katılma payını

temsil eden, payların dolaşımını sağlayan ve kanuni şekil

şartlarına uygun olarak hazırlanan kıymetli evrak olarak

tanımlanmaktadır. 1

Pay alan yatırımcı şirkete ortak olur. 2

Her sermaye şirketi hisse senedini çıkarma yetkisine sahip

değildir. Sermaye Piyasası Kurulundan izin alan sermaye

şirketleri hisse senedi çıkarabilir.

1.2. Hisse Senedi Çıkarabilecek Kurumlar

Anonim şirketler

Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler

1 (KAYGUSUZ, ASLAN, & KEPÇE, Mayıs-2013/ 2. Baskı), Genel Muhasebe, S.150.2 (BUDAK & FİKİRKOCA), Yatırım Yaparken Sorularla Türkiye Sermaye Piyasası, http://www.tspakb.org.tr/tr/Portals/0/KIM/KIM-BASIN/KIM-GUNDEM/TSPAKB%20SORULARLA%20YATIRIM%20BRO%200259890_tek%20sayfa_opt.pdf

6

Özel kanunla kurulmuş kurumlar (T.C. Merkez Bankası, Kamu

İktisadi Teşekkülleri, sigorta şirketleri, bağlı

ortaklıklar)

1.3. Hisse Senetlerinin Sahiplerine Sağladığı Haklar,

Getirileri ve Sorumlulukları

Yatırım aracı olarak hisse senedini seçen kişi ve

kuruluşlar kazanç sağlamak yanında

bazı sorumlulukları da yerine getirmelidirler. Bu hak ve

sorumluluklar aşağıdaki şekilde sıralanabilir. 3

Hisse senetleri sahiplerine,

Ortaklık hakkı, 4

Yönetime katılma (oy) hakkı (Şirket genel kurullarına

katılıp, alınacak kararlar için oy kullanma hakkı) 5

Kar payı (temettü) ve temettü avansı alma hakkı, 6

Rüçhan hakkı(Yeni pay alma hakkı) (Şirket’in

gerçekleştireceği sermaye artırımı nedeniyle ihraç

edeceği yeni payları öncelikli olarak alma hakkı),

Bedelsiz pay alma hakkı (Şirket’in içkaynaklardan

(yeniden değerleme fonu, olağanüstü yedek akçe v.b. )

yapacağı sermaye artırımlarında, sahip olduğu pay oranı

çerçevesinde katılma hakkı),3 (Hisse Senedi), http://www.muhasebedersleri.com/ticari-belgeler/hisse-senedi.html4 (Sermaye Piyasası Araçları), http://www.spk.gov.tr/displayfile.aspx?action=displayfile&pageid=76&fn=76.pdf&submenuheader=null5 (Hisse Senetleri), https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CD4QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.baskent.edu.tr%2F~gurayk%2Fislefinhissebonospktanimlari.doc&ei=oNXOUvCsA6LrygPr7YBw&usg=AFQjCNGBkYrvO_zJ2luQEclDJwydPSumzg&sig2=yePRFaxINIirGoG496 (Sermaye Piyasası Araçları)

7

Tasfiyeden pay alma hakkı,(Şirket’in tasfiye olması

durumunda tasfiye sonucuna payı oranında katılma hakkı)

Bilgi edinme hakkı,(Yönetim kurulunun düzenleyeceği

faaliyet raporu, denetim kurulunun düzenleyeceği denetim

kurulu raporu, bilanço, gelir tablosu ve kar dağıtım

tablosunu inceleme hakkı, genel kurulda soru sorma hakkı,

denetçilere şikayet etme hakkı v.b.)

1.3.1. Kâr Payı (Temettü) Geliri

Şirketlerin yıl sonunda elde ettikleri karın

dağıtılmasından elde edilen gelirdir. Hisse senedi Borsa'da

işlem gören şirketler kar dağıtıp, dağıtmamak konusunda

serbesttir. Borsa şirketleri karını nakden veya temettünün

sermayeye ilavesi suretiyle hisse senedi ihraç ederek

dağıtabilir. Hisse senetleri Borsa’da işlem görmeyen halka açık

şirketler ise dağıtılabilir karın yarısından az olmamak üzere

belirlenecek birinci temettüyü nakden dağıtmak zorundadır. 7

İşletme kâr ettiği zaman hisse senedi sahibi olan ortak bu

kâra hissesi oranında ortak olur. Ancak risk göz önüne alınırsa

işletmenin her zaman kâr etmeyeceği de bilinmelidir. İşletme

kârından kanunen ayrılması gereken tutarlar ayrılmadıkça

ortakların temettüleri dağıtılamaz. 8

1.3.2. Rüçhan Hakkı (Yeni Pay Alma Hakkı)

7 (Hisse Senetleri)8 (Hisse Senedi)

8

Pay sahibinin, şirketin bedelli sermaye artırımına

öncelikli katılma hakkıdır. Rüçhan hakkı kullanım süresi en az

15, en çok 60 gündür. 9

Ortağın mevcut sermayedeki payı oranında arttırılan

sermaye kısmından da aynı oranda pay alma hakkını ifade

etmektedir. Bu hak, şirketin Spk’nın belirlediği bir süre

içinde, eski hisse senetlerinin şirkete ibrazı yoluyla

kullanılır.

Rüçhan hakkı ortak yönünden kâr ve tasfiye payına katılma

ya da oy hakkı gibi kazanılmış bir hak değildir.

Rüçhan hakkı iki şekilde ortadan kaldırılabilmektedir.

Esas sermaye sisteminde genel kurul, kayıtlı sermaye sisteminde

esas sözleşmeyle yetkili kılınmış ise yönetim kurulu rüçhan

haklarının kullanımını kısıtlayabilir veya kaldırabilir. 10

1.3.3. Yönetime Katılma ve Oy Hakkı

Hisse senedi sahibi olan yatırımcı şirket yönetim kurulu

seçimlerinde seçmen ve aday olarak yönetime katılabilir. Ancak

oy kullanımı hisse ile orantılı olduğu için işletmede her zaman

fazla hissesi bulunan kişilerin söz hakkı daha fazladır. Her

hisse bir oyu ifade eder. Bu durumda %51 hisseyi elinde

bulunduranlar yönetime sahip olabilirler. 11

9 (Pay Sahibinin Hakları), http://borsaistanbul.com/urunler-ve-piyasalar/urunler/paylar/hisse-senedi-sahibinin-haklari10 (Rüçhan Hakkı Nedir?), http://www.paraborsa.net/i/ruchan-hakki-nedir/11 (Hisse Senedi)

9

Her pay, sahibine en az bir oy hakkı vermektedir. Buna

aykırı olmamak şartıyla payların sahiplerine vereceği oy

hakkının sayısı esas sözleşme ile belirlenebilmekte, bir payın

oy hakkı artırılabilmektedir. 12

1.3.4. Bilgi Alma Hakkı

Pay sahipleri istedikleri zaman şirket sırları dışındaki

genel bilgileri edinme hakkına sahiptirler. 13

Pay piyasalarında yatırımcının şirketle ilgili bilgilere

ulaşabilmesi esastır. Pay sahibinin bilgi alma hakkı, esas

sözleşme veya şirket kararı ile engellenemez veya

sınırlandırılamaz. Halka açık şirketler, şirketin durumuyla

ilgili önem arz eden her türlü bilgiyi/haberi en hızlı şekilde

kamuya açıklamakla yükümlüdür. Şirketler ayrıca bağımsız

denetimden geçmiş mali tablolarını da üçer aylık dönemlerle

kamuya açıklamaktadırlar. 14

1.3.5. Sır Saklama Sorumluluğu

Pay sahibi hem ortaklığın devamı sırasında hem de

ortaklıktan ayrıldıktan sonra şirket sırlarını saklamak ve

açıklamamakla mükelleftir. 15

6762 sayılı kanunun 363/2.maddesinde sır saklama

yükümlülüğü dar bir çerçevede düzenlenmişti. Buna göre, ortağın

bilgi alma hakkının sınırı, şirket sırlarıdır. Yeni Kanunda bu

12 (Pay Sahibinin Hakları)13 (Hisse Senedi)14 (Pay Sahibinin Hakları)15 (Hisse Senedi)

10

düzenleme yer almamakta olup 437/4.maddeye göre pay sahipleri

defter ve yazışmalardan öğrendiği şirket sırlarını

açıklamamakla yükümlüdür. Bu yükümlülüğe aykırı davrananlar,

şirketin maddi ve manevi zararlarını tazmin etmekle yükümlü

olup ayrıca 562. maddeye göre de adli para cezasıyla

cezalandırılırlar. 16

1.3.6. Taahhütleri Yerine Getirme Sorumluluğu

Pay sahibi işletme kuruluşunda ve sermaye artırımı

esnasında taahhüt ettiği tutarları zamanında ödemekle

sorumludur. Aksi halde cezai işleme maruz kalabilirler.

1.3.7. Sözleşme Şartlarına Uyma Sorumluluğu

Pay sahibi ortaklık sözleşmesinde belirtilen ve altına

imzasını attığı tüm kurallara uymak ve sorumluluklarını yerine

getirmek zorundadır. 17

1.3.8. Sermaye Kazancı

Zaman içinde hisse senedinin değerinde meydana gelen

artıştan elde edilen gelirdir. 18

16 (Anonim Şirketlerde Pay ve Pay Senetleri), http://www.agchukuk.com/dosyalar/6102_sayili_yeni_turk_ticaret_kanununda_anonim_sirketlerde_pay_kavrami_ve_menkul_kiymetler-19.PDF17 (Hisse Senedi)18 (Sermaye Piyasası Araçları)

11

1.4. Hisse Senedi Türleri

Hisse Senetleri çeşitli açılardan bölümlenebilir.

Yazılı olduğu kişi açısından:

Taşıyana (hamiline) yazılı hisse senedi,

Nama yazılı hisse senedi,

Sahiplerine sağladığı haklar açısından:

Adi hisse senedi,

İmtiyazlı hisse senedi,

Temsil ettikleri sermayenin ödeniş biçimine göre:

Ayni hisse senedi,

Nakdi hisse senedi,

olarak bölümlenir. 19

İmtiyazlı hisse senetleri ABD başta olmak üzere gelişmiş

ülkelerde en çok işlem gören

hisse senedidir. Ama Türkiye’de mevzuatlar gereğinde imtiyazlı

hisse senedi türüne izin verilmemektedir. Ayrıca şirketler ve

yatırımcılar bu hisse senedini yatırım aracı olarak

kullanamamaktadır. 20

1.4.1. Hamiline ve Nama Yazılı Hisse Senetleri

19 (SEVİLENGÜL, 2005-12.Baskı), Genel Muhasebe, S.199.20 (Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası), http://www.borsapiyasasi1.com/hisse-senedi-ozellikleri-ve-piyasasi/

12

TTK’nın 409. maddesine göre, hisse senetleri hamiline ve

nama yazılı olabilir. Ana sözleşmede aksine hüküm bulunmadıkça

hisse senetlerinin nama yazılı olması gerekir.

Anonim şirketler, hisse senetlerinin bir kısmını hamiline,

bir kısmını da nama yazılı olarak ihraç edebilirler. İhraç

edilecek hisse senetlerinin ne kadarının nama, ne kadarının

hamiline yazılı olacağı ve bunların hangi ortaklara tahsis

edileceği ana sözleşmede açıkça gösterilir.

Nama yazılı hisse senetlerinde, hisse sahibinin adı,

soyadı ve adresinin, senet karşılığında ödemiş olduğu tutarın

yazılması zorunludur. Bu senetler, şirketin pay defterine

kaydedilir.21

Kıymetli evrak üzerinde sahibinin ismi belirtiliyorsa nama

yazılı, isim belirtilmiyor ve elinde bulunduran kişiye alacak

hakkı tanıyorsa hamiline yazılı hisse senedidir. 22

Nama yazılı hisse senedi sahipleri ortak sayısının

tespitinde, mal varlığının korunmasında, hisse senedinin

kaybolmasında diğerlerine göre üstünlüğe sahiptir. Hamiline

yazılı hisse senetlerinde ise gerçek anonimliği sağlama, devir

kolaylığı, tasarruf sahibi açısından gizlilik temin etme gibi

çeşitli üstünlüklere sahip olunur. 23

Hamiline yazılı hisse senetlerinde devir işlemi teslimle

tamamlanmış olmaktadır. Nama yazılı hisse senetlerinin devri

ciro edilmiş senedin devralana teslimi ile olur. Nama yazılı21 (YEŞİLKAYA), Tahvil, Bono ve Borsa Kazançlarının Vergilendirilmesi, https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=10&cad=rja&ved=0CHQQFjAJ&url=http%3A%2F%2Facikarsiv.atilim.edu.tr%2Fbrowse%2F264%2F277.pdf&ei=EBTPUvr3CcyThQe6woGgCA&usg=AFQjCNGhvmvhHc8eoCPzU_uVXS8rcyoQnw&sig2=e9UM2ec-vPYWHbbQl3laAQ&bvm=bv.59026428,d.bGE22 (Hisse Senedi)23 (Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası)

13

hisse senetlerinin Borsa’da işlem görebilmesi için, ihraçcı

yönetim kurulu nama yazılı payların devrinin beyaz ciro

yapılabilmesine dair karar almalıdır. 24

Nama yazılı kıymetli evraklar daha güvenlidir. Senet

kaybedilirse ya da kötü niyetle başka birinin eline geçerse

hamiline yazılı senet kolaylıkla elden çıkarılabilir. Çünkü

senedin hak sahibi onu elinde bulunduran kişidir. Hamiline

yazılı senetlerin devri teslim ile nama yazılı senetlerin devri

ciro ile olur. Kıymetli bir evrak üzerindeki hakkın başkasına

devredilmesi için yapılan işleme ciro denir. İki tür ciro

vardır.

o Tam Ciro: Devir edilen kişinin ad ve soyadı yazılarak

"ödeyiniz" yazılır ve devreden kişi tarafından

imzalanır.

o Beyaz Ciro: İsim belirtilmeden, sadece "ödeyiniz"

yazılır ve devreden kişi tarafından imzalanır. 25

1.4.2. Adi ve İmtiyazlı Hisse Senetleri

Hisse senetleri ana sözleşmede aksine bir hüküm yoksa

sahiplerine eşit haklar sağlarlar. Bu tip hisse senetlerine adi

hisse senetleri denir. Bir kısım hisse senetleri ise adi hisse

senetlerine göre kâra katılmada, yönetim ve denetim kuruluna

üye seçiminde, oy hakkında ve benzeri konularda ana sözleşmeye

dayanarak sahiplerine imtiyazlı haklar tanıyabilir.

Bir anonim ortaklıkla çeşitli imtiyazlara sahip hisse

senetleri bulunuyorsa bunlar farklı grup isimleriyle

24 (Hisse Senetleri)25 (Hisse Senedi)

14

adlandırılırlar (A grubu, B grubu, C grubu gibi) ve Borsa'da

farklı işlem sıralarında işlem görürler. 26

1.4.3. Nakit Hisse Senedi

Bedeli nakden ödenen hisse senedidir. Bu hisse

senetlerinin sahipleri her yıl dağıtılan kardan ellerindeki

senet miktarınca pay alırlar. Ortaklığın son bulması halinde

borçlar tamamen ödendiğinde, hisse senetlerinin nominal değeri

kendilerine geri verilir. Kalan aktif bakiye senet miktarıyla

orantılı olarak sahipleri arasında dağıtılır. Şayet ortaklığın

devamı sırasında kazançlardan ayrılan fonlarla sermaye

ödemesine gidilmişse, ellerinde bulundurdukları hisse senetleri

oranında bu ödemeye katılırlar.

Ortaklığın devamı sırasındaki bedava hisse senedi

dağıtımına katılmak ya da sermaye arttırılmasında hisse senedi

taahhüdünde kendilerine öncelik tanınması gibi avantajlara

sahiptirler. Senetleri sözleşmenin zorunlu kıldığı asgari

bedeli ödemeleri koşulu ile başkalarına devredebilirler.

Ortaklığın kuruluş, adi ve fevkalade hissedarlar toplantılarına

katılırlar ve kendilerine yasal yönden zorunlu belgelerin

gösterilmesini isteyebilirler.

1.4.4. Ayin Hisse Senedi

Ayın olarak getirilen değerlerin karşılığıdır. Ayın hisse

senetleri sahiplerine nakit hisse senetlerinin sahiplerine

tanınan hakları sağlar Ancak bu senetlerin ortaklığın kuruluşu26 (Sermaye Piyasası Araçları)

15

sırasında bedellerinin tamamen ödenmesi zorunlu olduğu halde

nakit hisse senetleri için dörtte bir ödeme ile yetinilebilir.

Ayrıca, aynı hisse senetlerinin ortaklığın kuruluşundan

itibaren iki yıl geçmedikçe devir ve temliki mümkün değildir.

Bundaki amaç sermaye olarak konan elemanların değerlerinin

takdirinde bir hata ya da hile yapılması halinde, sonuçtan

doğrudan doğruya aynî sermaye koyan hissedarların sorumlu

tutulmasıdır.

Ayın karşılığı hisse senetlerinin iki yıl süre ile nama

yazılı olması gerekir.27

1.4.5. Bedelli ve Bedelsiz Hisse Senetleri

Bazı hisse senetlerine sermaye artırımı yoluyla veya

üçüncü şahıslarca satın alınmak suretiyle sahip olunabilir. Bu

tür hisse senetleri bedelli hisse senetleridir. 28 Şirketlerin

sermaye artırımı karşılığında çıkardıkları hisse senetlerini

nominal değerinden veya daha yüksek bir fiyattan satmak

suretiyle gerçekleştirdikleri sermaye artırımına denir. Söz

konusu hisse senetleri ortaklara satılabileceği gibi (rüçhan

hakkının kullandırılması), ortaklar dışındaki yatırımcılara da

satılabilir (rüçhan haklarının kısıtlanması). Bedelli sermaye

artırımına katılım belli bir süre ile sınırlıdır. 29

27 (CANOĞLU), Hisse Senetleri, http://www.legalisplatform.net/Makale/Hisse%20Senetleri.pdf28 (YEŞİLKAYA)29 (Sermaye Sistemi), https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CE8QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.baskent.edu.tr%2F~gurayk

16

Öte yandan, uygulamada işletme fonlarının (kâr ve/veya

sermaye yedeklerinin) sermayeye ilave edilmesi suretiyle başka

bir deyişle şirket ortaklarınca herhangi bir ödeme veya

taahhütte bulunulmamasına rağmen hisse senedi edinilmesi

mümkündür. Buna göre şirket fonlarının sermayeye ilave edilmesi

sonucunda elde edilen hisse senetleri, bedelsiz hisse senedi

olarak adlandırılır. 30 Anonim ortaklıkların, iç kaynaklarından

yaptıkları sermaye artırımı karşılığı çıkardıkları hisse

senetlerini bir bedel almaksızın ortaklarına dağıtarak

gerçekleştirdikleri sermaye artırımlarıdır. Bedelsiz hisse

senedi alma hakkı bir süre ile sınırlandırılamaz.

Bedelsiz Sermaye Artırımı şirketlere ek bir finansman

kaynağı sağlamamaktadır. Ancak, Bedelsiz Sermaye Artırımının en

önemli avantajlarından biri emisyon primi ile iştirak ve duran

varlık satış karı kalemlerinden yapılan sermaye artırımlarının

şirketlere sağladığı vergi avantajıdır. Diğer bir avantaj ise

şirketlerin enflasyon karşısında erimiş olan sermayelerini

güncelleyebilmeleridir.

Bedelli Sermaye Artırımı esas olarak şirketlere ek bir

finansman kaynağı sağlar. Bedelli Sermaye Artırımı yoluyla

şirketler faaliyet hacimlerinin büyümesine paralel olarak

sermaye ihtiyaçlarını karşılarlar. Yeni yatırımlar sonucunda

şirketlerin fon ihtiyacı içinde olması ve ihtiyaç duyulan

fonlar şirketleri Bedelli Sermaye Artırımına iter. 31

%2Finvestsermaye1.doc&ei=PdfUUqrrNKyV7AaU5IGIAw&usg=AFQjCNFW4GWyzbRTzQtkR3md8_Sa6y_eCw&sig2=rzpcWb6R0d_CdCWDMI-0aw&bvm=bv.59378465,d.Yms30 (YEŞİLKAYA)31 (Sermaye Sistemi)

17

1.4.6. Primli – Primsiz Hisse Senetleri

TTK’ya göre, hisse senetleri, itibari değerlerinin altında

bir bedelle çıkarılamaz. Bununla beraber, şirket ana

sözleşmesinde açıkça belirtilmek suretiyle itibari değerinden

daha yüksek bir bedelle ihraç edilebilir. 32

Üzerinde yazılı değer ile diğer bir deyişle nominal

değerden ihraç edilen hisse senetlerine primsiz, nominal

değerlerinden yüksek bir bedelle ihraç edilen hisse senetlerine

primli hisse senedi denir. 33

 Senedin üzerinde yazılı olan değere nominal (itibari)

değer denir. 34

1.4.7. Kurucu Payı ( Hisse Senetleri)

TTK’nın “İntifa Senetleri” başlıklı 402. maddesi uyarınca

daimi kurucuların adlarına çıkarılan, belli bir sermaye payını

temsil etmeyen, şirketin yönetimine katılma hakkını vermeyen ve

sadece şirket kârına kısmen iştirak imkanı veren hisse

senetleri kurucu hisse senetleri olarak adlandırılır. 35

Kurucu pay bir ortaklığın kurulmasında başlangıç

çalışmalarını gerçekleştirmek amacıyla teşebbüs veya

harcamalarıyla katkıda bulunanlara bir karşılık olarak verilen

paydır. Kurucu payları bazen başlangıç risklerini telafi

amacıyla ilk hissedarlara da verilir.

32 (YEŞİLKAYA)33 (Sermaye Piyasası Araçları)34 (Hisse Senedi)35 (YEŞİLKAYA)

18

Kurucu payları ancak ortaklığın kuruluşunda veya sermaye

artırımlarında söz konusu olur. İleride sözleşme değişimi ile

kurucu payı ayrılamaz.

Kurucu payı şu hakları sağlar:

o Ortaklığın devamı süresince safi kardan belli bir pay,

o Sözleşmede öngörülmüş ise ortaklığın tasfiyesinde

borçlar ödendikten sonra ortaklık sermayesini aşan

kısımdan bir pay. Sermayeyi aşan fazla, hissedarlarla

kurucu payı sahipleri arasında, ancak hissedarlara daha

önce hisse senetlerinin nominal değerinin ödenmesiyle

dağıtılabilir.

Kurucu payları nominal değeri olmaksızın çıkarılır.

Kazançlarda ve bazen de tasfiye fazlasında hak doğuran muhtemel

bir alacağı temsil eder.

Kurucu payları sahipleri genellikle kanuni yedek akçelerin

ayrılmasından sonra safi kara katılırlar. Keza, hissedarlara

önce ödenmiş sermayeleri üzerinden kar payı ile yönetim kurulu

payları da ayrıldıktan sonra katılma söz konusu olur. Kurucu

payları sahipleri yıllık kazancın sadece belli bir kısmına

katılma hakkına sahip olup yedek akçelerle bir ilişkileri

yoktur. Ancak, ortaklığın dağıtım statüsünde yıllık kar deyimi

mevcut değilse, dağıtılmamış kârlardan oluşan yedek akçelerde

de hak sahibi oldukları kabul edilmektedir.

Kurucu payları ortaklık sermayesinin arttırılması

sırasında tahsil edilen çıkarma primlerinden yapılacak

dağıtımlara katılma hakkı vermez. 36

36 (CANOĞLU)19

TTK’nın 466. maddesine göre, safi kârdan kanuni yedek akçe

ayrılıp, hissedarlara %5 yedek akçe ayrılmadan kurucu ve intifa

hisse senedi sahiplerine temettü ödenemez. Ödenecek tutar da

kalan kârın %10’unu geçemez.

1.4.8. İntifa Senedi

İntifa hisse senetleri, şirket genel kurulunun alacağı

kararla bazı kimselere çeşitli hizmetler ve alacak karşılığı

olarak kuruluştan sonra verilen ve sermaye payını temsil

etmeyen hisse senetleridir. 37

Ortaklığın devamı sırasında hisse senetlerinin ödenmesi

yani bedelinin geri verilmesi halinde, senet sahibi senedin

nominal değerini geri alır ve kendisine intifa senedi adı ile

yeni bir senet verilir. İntifa senedi tıpkı sermayeyi temsil

eden hisse senedi gibi sahibine ortaklık genel kurul

toplantılarına katılma hakkı verir. Kendisine sermaye payı geri

verildiği için kar payı isteyemez. Ancak, safi karın miktarına

göre değişen temettü dağıtımında sahibidir. Ortaklığın

tasfiyesinde, sermayeyi temsil eden hisse senetleri

sahipleriyle birlikte, henüz ödenmemiş sermaye kısmını aşan

aktif fazlasının dağıtımına katılırlar.

Ticaret Kanunumuza göre intifa senedi sahiplerine ancak

safi kazanca veya tasfiye neticesine iştirak yahut yeni

çıkarılacak hisse senetlerini alma hakki tanınabilir.

Esas sözleşmede açıklık varsa, intifa senetleri satın

alınarak veya ödenerek (itfa) iptal edilebilir. Fakat her ne

amaçla olursa olsun intifa senedi ancak anonim ortaklığın37 (YEŞİLKAYA)

20

kârları veya serbest yedek akçelerden ayıracağı paralarla satın

alınabilir. İntifa senetlerinin intifa hakları sözleşme ile

belli bir sure tespit edilerek kısıtlanmış ise, bu sure

geçmekle intifa senetleri kendiliğinden hükümsüz olur.

Bir ortaklık hisse senetlerinin nominal değerini belli bir

oran üzerinden itfa usulünü seçtiği takdirde, ancak hisse

senetlerinin tüm bedeli geri verildiği zaman intifa senedi

çıkarılabilir. Bu takdirde hisse senedi sayısı kadar intifa

senedi çıkarılması söz konusu olur.

İntifa senetleri sermaye payını geri alan hissedarlardan

başka kuruculara, alacaklılara veya bunlara benzer bir nedenle

ortaklıkla ilgili olanlara da verilebilir.

Bu tür senetler nama yazılı olur.

1.5. Hisse Senedi Türevleri

1.5.1. Katılma İntifa Senedi (KİS)

Sermaye Piyasası kurulunun 13 Kasım 1983 gün ve 18220

sayılı Resmi Gazetede yayınlanan seri III Sayı 10 tebliğinde

nitelik ve çıkarma esasları belirlenmiştir. Sermaye piyasasında

işlem gören belgelerin çeşitlendirilmesi ihtiyacını karşılama

üzere, TTK'nda yer alan intifa senetleri hakkındaki hükümler ve

sözleşme serbestisi ilkesine dayanılarak, bir menkul kıymet

niteliğinde olan ve nakit karşılığı satılan "Katılma İntifa

Senetleri" düzenlenmiştir.

Ortaklıklar, nakit karşılığı satılmak üzere, ortaklık

haklarına sahip olmaksızın kardan pay alma, tasfiye

21

bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve Tebliğ'de belirlenen

olanakların bir bölümünden veya tamamından yararlanma haklarını

sağlayan KİS çıkarabilirler.

Bunun için kuruldan izin almak gerekir.

KİS, esas sözleşmede hüküm bulunmak koşulu ile, genel kurul

kararıyla ve süresiz olarak çıkarılabilir.

KİS, nama yazılı veya hamiline olarak düzenlenebilir.

Ortaklıkların çıkarabilecekleri KİS tutarı, ödenmiş

sermayeleri ve yedek akçeleri toplamından çok, bu toplamın

altıda birinden az olamaz; bu oranlar içinde kalmak koşuluyla

asgari ve azami oranların esas sözleşmede gösterilmesi

zorunludur.

KİS karşılığı sağlanan meblağ bilançoda, sermaye kaleminin

altında ayrıca gösterilir.

KİS, üzerinde nominal değer yazılı olarak çıkarılır.

KİS’in nominal değeri, 1000 lira ve katları şeklinde,

serbestçe belirlenir.

KİS, ana sözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla primli olarak

çıkarılabilir.

KİS'e tanınacak tüm haklarla, hisse senetleri ile KİS

arasındaki ilişkiler izah namede gösterilir.

Çıkarılan KİS tamamen satılmadıkça ve satılmayanlar iptal

edilmedikçe yeni KİS çıkarılamaz.

KİS sahiplerine kâr dağıtımında aşağıdaki esaslara uyulur:

Önce, ödenmiş ortaklık sermayesi ile ödenmiş KİS

sermayesinin toplamı içinde KİS sermayesinin toplam sermayeye

olan oranı bulunur.

22

Vergi ve birinci kanuni yedek akçe düşüldükten sonra kalan

dağıtılabilir kar içinde, yukarıdaki orana göre KİS sahiplerine

düşen kâr payı saptanır.

KİS ortaklarına, bu şekilde ayrılan kârdan, Kurul'ca

saptanmış olan oran ve miktarda birinci temettü tutarında KİS

Kâr payı ödenir.

KİS ortağı olanlara birinci temettüye ek olarak

sağlanabilecek diğer menfaatler esas sözleşmede düzenlenir.

Bilançonun genel kurulca onaylanması, ortaklığı otomatik

olarak, KİS'ler açısından kârın dağıtımı yükümlülüğü altına

sokar. KİS kâr payının en geç, hesap dönemini izleyen 9 ay

içinde ödenmesi gerekir.

KİS'in tasfiye bakiyesine katılabileceği esas sözleşmede

gösterilir. Bu katılmanın esasları ve koşulları izah namede

belirlenir.

Ortaklıklar, Kurul tarafından verilen izinler üzerine

satışı yapılacak menkul kıymet niteliğindeki KİS'in ihraç

değerinin binde üçü tutarında bir ücreti izin belgesinin

verilmesinden önce T.C. Merkez Bankası Ankara Şubesi'nde Kurul

adına açılan Fon hesabına yatırmakla yükümlüdürler. 38

1.5.2. Oydan Yoksun Hisse Senetleri (OYHS)

Ortaklıkların esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla

sermaye artırımı ile ihraç edebilecekleri oy hakkı hariç,

sahibine kar payından ve istediğinde tasfiye bakiyesinden

38 (CANOĞLU)23

imtiyazlı olarak yararlanma hakkını ve diğer ortaklık haklarını

sağlayan hisse senetleridir. 39

OYHS’lerin nama yazılı olmaları zorunludur. OYHS ihraç

eden şirketin yönetim kurulu başkan ve üyeleri, denetçileri,

genel müdürleri ve yardımcıları, yetki ve sorumluluk bakımından

belirtilen görevlere benzer görevde bulunan kişilerle bu

kişiler veya ihraççıların yönetim veya denetim ya da sermaye

bakımından ilişkili bulunduğu diğer kişi ve kurumlar OYHS'leri

satın alamazlar. 40

Oydan yoksun hisse senedi sahiplerinin oy hakkı olmaksızın

genel kurula katılma ve bilgi alma hakları bulunmaktadır.

ihraççı şirket açısından alternatif kaynak yaratırken, şirketin

ortaklık yapısı ve yönetim düzeni korunmaktadır. Yatırımcılara

ise alternatif bir yatırım aracı sunulmaktadır. 41

OYHS ihraç eden şirketin üst üste 3 yıl kâr dağıtmaması

veya ilgili mevzuat izin verdiği halde herhangi bir nedenle 1

yıl kâr dağıtmaması halinde, OYHS sahipleri, bu durumun

kesinleştiği genel kurul toplantı tarihini izleyen yıl, esas

sermayeye katılmaları ile orantılı olarak oy hakkını elde

ederler ve buna bağlı olarak imtiyazlı bu paylar adi pay haline

dönüşür. 42 Ayrıca esas sözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla,

belirlenecek bir süre sonunda bu senetler adi hisse senedine

dönüşebilir. 43

Yönetimin başkalarınca ele geçirilmesi korkusuyla halka

açılmak istemeyen ortaklıklara imkan tanımak ve küçük

39 (Sermaye Piyasası Araçları)40 (YEŞİLKAYA)41 (Sermaye Piyasası Araçları)42 (YEŞİLKAYA)43 (Sermaye Piyasası Araçları)

24

yatırımcıların, yönetimde ağırlıklarını duyurmak değil, kâr

elde etmek için anonim ortaklığa katıldıkları düşüncesi ile bu

menkul kıymet türü yaratılmıştır. Ancak, kâr paylarından

imtiyaz verilmesi ve üç yıl kâr dağıtılmaması halinde bu hisse

senetlerinin adi ortaklığa dönüşebilmesi, oydan yoksun hisse

senetlerini piyasamızda görmeyi engelleyen unsurlardır.

OYHS sahiplerinin genel kurulda oy kullanma haklarının

bulunmamasına karşın, bunlar için ana sözleşmede belirtilen

oranda kâr payında imtiyaz tanınır. OYHS sahiplerine tanınan

imtiyazlı kâr payı ayrılmadıkça, başka yedek akçe ayrılmasına,

ertesi yıla kâr aktarılmasına ve yönetim kurulu üyeleri ile

memur, müstahdem ve işçilere kârdan pay dağıtılmasına karar

verilemez.

OYHS’lere ilişkin esaslar tebliğinin 18. maddesine göre,

OYHS sahipleri için genel kurul benzeri özel bir kurul

oluşturulması öngörülmüştür. OYHS sahiplerinin haklarında

değişiklik yaratan genel kurul kararları, toplantı tarihinden

itibaren en geç 1 ay içinde bu özel kurulca onanmadıkça hüküm

ifade etmez.

OYHS sahiplerinin haklarını değiştiren veya ortadan

kaldıran ya da ihlal eden genel kurul kararlarına karşın, özel

kurul toplantı tutanağına muhalefetini yazdıran pay sahibi,

gerektiğinde iptal davası açılması için, kararı yönetim kurulu

üyelerine ve denetçilere bildirir.

Anonim şirketlerin OYHS ihraç edebilmeleri için;

a) Ödenmiş veya çıkarılmış sermaye tutarının, kayıtlı

sermaye sistemine geçiş için mevzuatta öngörülen asgari ödenmiş

sermaye miktarından az olmaması,

25

b) Ana sözleşmelerinde OYHS ihracına ilişkin hüküm

bulunması,

c) OYHS ihracı için genel kurul tarafından karar alınması,

d) Ana sözleşmede OYHS'lere kâr payından ve istendiğinde

tasfiye bakiyesinden imtiyaz tanınması ve kâr payında imtiyaz

oranının gösterilmesi,

e) Şirketin, OYHS ihracı için başvuru tarihinden geriye

doğru üst üste 2 yıl, dönem kârı elde etmiş olması,

f) OYHS’ye ilişkin esaslar tebliğinin 9. maddesine göre

ihraç limiti ile ilgili ilkenin ana sözleşmede gösterilmesi

zorunludur.

Şirketlerin ihraç edebilecekleri OYHS’lerin itibari değer

toplam tutarı, ödenmiş veya çıkarılmış sermayenin yarısını

geçmemek üzere ana sözleşmelerinde gösterilir. Limitin

belirlenmesinde, daha önce ihraç edilmiş OYHS miktarı hesaba

katılır.

1.5.3. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri (KZOB)

İhraççılar, kâr ve zarara ortak olmak üzere, tüm

faaliyetlerin gerektirdiği finansman ihtiyacını karşılamak

için; yurt içinde satılmak üzere Türk Lirası üzerinden veya

yabancı paraya endeksli, yurt dışında satılmak üzere ise, Türk

Lirası veya yabancı para üzerinden ya da yabancı paraya

endeksli “Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgesi” adı altında menkul

kıymet ihraç edebilir. Menkul kıymet alım satımı ile iştigal

eden ortaklıklar KZOB ihraç edemezler. 44

44 (YEŞİLKAYA)26

KZOB ihracında aşağıdaki koşullara uyulması zorunludur:

a) SPK kaydına alınmadan KZOB ihraç edilemez.

b) İhraççı, bir tertip içindeki KZOB'ları bir defada ihraç

edebileceği gibi, seriler halinde de satışa sunabilir;

ancak bir tertibe ilişkin KZOB'ların tümünün satışının

ihraççının uyguladığı yıllık hesap dönemi içinde

bitirilmesi zorunludur.

c) KZOB'ların satış süresi her seri için en çok 30 gündür.

d) İhraç edilecek KZOB'ların üzerine, kara ve zarara

katılacağı ve bu belgelere kar garantisi verilemeyeceği

açıkça yazılır.

e) KZOB'lar hamiline veya nama yazılı şekilde ihraç

edilebilir.

f) KZOB'larda kar ve zarar payı ile vade, ihraççının

uyguladığı yıllık hesap döneminin son gününe gelecek

şekilde belirlenir.

KZOB'larda en kısa vade 1 ay, en uzun vade 7 yıldır. Vade

sonlarında KZOB bedelleri defaten ödenir. SPK'ya kayıt

başvurusunun, genel kurul kararının alındığı tarihten itibaren

1 yıl, yönetim kurulu kararının alındığı tarihten itibaren 1 ay

içinde yapılması zorunludur.

KZOB'lar halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin

satılabilirler. Halka arz edilerek satılmak üzere ihraç

edilecek KZOB'lann hamiline, halka arz edilmeksizin satılmak

üzere ihraç edilecek olanların ise nama yazılı olarak ihraç

edilmeleri şarttır. Halka arz yoluyla satılacak KZOB'ların SPK

kaydına alınmasından sonra ihraççı, Kurulca onaylanmış izah

27

nameyi kayıt belgesi tarihinden itibaren 15 gün içinde ticaret

siciline tescil ve TTSG'de ilan ettirir.

KZOB'ların ihraç sırasındaki satışı ancak, belgeyi çıkaran

ihraççı veya ihraççı tarafından yetkili kılınan aracı

kuruluşlarca yapılabilir. KZOB'ların halka arz yoluyla

satışında da, aracı kuruluş kullanılması zorunludur.

İhraççılar, bir yıldan uzun vadeli olup halka arz ettikleri

KZOB'ların satış süresinin sonundan itibaren 30 gün içinde,

kote edilmeleri isteğiyle bir menkul kıymetler borsasına

başvurabilirler. 45

KZOB ihraç eden ortaklığın zarar etmesi halinde, vadesi

ihraççının bir hesap dönemini aşmayan KZOB’larda zarar payı,

KZOB’un nominal değerinden düşülerek ödeme kalan tutar

üzerinden yapılır. Vadesi ihraççının bir hesap dönemini aşan

KZOB’larda ise zarar payı, bir önceki yıl zarar payı olarak

takip eden yıla devredilir ve takip eden yılda kâr edilmesi

halinde o yılın kârından mahsup edilir.

Zararın nominal değeri aşması durumunda, aradaki fark

belge sahibinden tahsil edilemez. Kâr ve zarar ortaklığı

belgesinin, kâra iştirakli tahvilde olduğu gibi, ihraç eden

açısından en büyük avantajı, hisse senedi gibi şirketin ancak

bilançoda kâr varsa kârdan pay vermesi, buna karşılık, verdiği

kâr payını faiz gibi masrafa yazıp kurumlar vergisi matrahından

düşebilmesidir. Hisse senedinde, ödenen kâr payının vergi

matrahından indirilmesi mümkün değildir. 46

45 (AKBULAK), Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgelerine İlişkin Esaslar, http://www.legalisplatform.net/makale-detay.asp?ID=5846 (YEŞİLKAYA)

28

1.6. Hisse Senedinde Fiyat ve Değer

Hisse senetlerine ilişkin farklı fiyat tanımlamaları ve

fiyat kavramları bulunmaktadır. 47 Yatırım alternatifi olarak

hisse senedi tercih edilmiş ise getirinin takibi için hisse

senedi fiyat ve değer tanımlarını bilmek gerekir. 48

Hisse senetleri çeşitli değerlere ve değer ölçülerine

sahiptir. Bunlardan en çok bilinenleri itibari veya nominal

değer, ihraç değeri, piyasa değeri, kupür değeri, ikame

değeridir. 49

1.6.1. Nominal (İtibari) Fiyat

Nominal değer; hisse senedinin yazılı olan değeridir.

Toplam sermayenin miktarını belirleyebilmek ve bununla ilgili

muhasebe kayıtlarını yapabilmek için hisse senedinin ilk

çıkarılışı sırasında ortaklık yönetimi tarafından verilen

değerdir. 50 TTK'ya göre ülkemizde pay senedinin nominal fiyatı

47 (Menkul Kıymet Değerlemesi), http://mukweb.mu.edu.tr/Icerik/abayrakdaroglu/Dokuman/B%C3%B6l%C3%BCm-4%20(K%C4%B1s%C4%B1m%201)%20Ders%20Notu.pdf48 (Hisse Senedi)49 (Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası)50 (ARSLAN), Hisse Senedi Değerlendirme Modeli ve Mali Tabloların Analizi, http://archive.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/59MaliCozum/29%20-%2059%20KAHRAMAN%20ASLAN.doc

29

en az 1 Kuruş olabilir ve bu değer, en az birer Kuruş olarak

yükseltilebilir. 51

Toplam sermayenin pay sayısına bölümü sonucunda bulunan,

sermaye hesabındaki ilk kayıtlara esas teşkil eden ve esas

sözleşmede belirtilen hisse değeridir. En küçük kupürlü hisse

senedinin üzerinde gösterilen değer olup, Türk Ticaret

Kanunu’na göre 500 TL’den az olamaz. Çeşitli şirketlerde

itibari değer 500 TL’nin katları halinde değişiklik

gösterebilir.

ABD başta olmak üzere bazı Anglo – Sakson ülkelerinde

hisse senetleri nominal veya itibari değer taşımaz. Hisseler

adet olarak ifade edilir ve hisse senetlerinin üzerinde yalnız

temsil ettiği hisse senedi adedi gösterilir. Hisse senetleri

ilk defa piyasaya sürülürken ihraç eden şirketin arz ve talebi

göz önünde bulundurulur ve kararlaştırdığı bir ihraç fiyatı ile

satışa sunulur. Satış sonunda elde edilen hasılattan masraflar

düşüldükten sonra kalan net meblağ şirketin sermayesi olarak

kabul edilir. 52

1.6.2. İhraç Fiyatı

Hisse senetlerinin, şirket tarafından çıkarılışı

aşamasında satışa sunulduğu fiyattır. Türkiye'de, nominal

fiyatın altında bir fiyatla hisse senetleri ihraç edilemez,

fakat nominal değerin üzerinde bir fiyatla satılabilir. 53

51 (Menkul Kıymet Değerlemesi)52 (Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası)53 (Menkul Kıymet Değerlemesi)

30

Anglo – Sakson ülkelerinde hisse senetlerinin itibari

değeri bulunsa bile, ilk ihraçta bunun altında veya üstünde bir

değerle satış yapılabilir. Türkiye’de uygulanan mevzuata göre

ilk ihraç en az nominal değer üzerinden yapılabilir ve buna

başa baş fiyat denilmektedir. Başa baş fiyatın altında satış

yapmak mümkün değildir. Başa baş fiyatın üstünde satış

yapıldığı zaman aradaki fark sermaye hesabına kaydedilmez.

Anglo – Sakson ülkelerinde belli bir ihraç fiyatı

üzerinden ihraç edilen hisse senetlerinin piyasa değeri ilk

ihracı takip eden günlerde arz ve talebe göre değişir ve

dalgalanır. Sermaye piyasası gelişmiş ülkelerde ilk ihraçlarda

çoğunlukla borsada yapıldığından, ilk ihracı takip eden

günlerde dalgalanma fiyatı ilk ihraç fiyatının altında veya

üstünde oluşabilmektedir. 54

1.6.3. Piyasa Fiyatı

Hisse senedinin arz ve talep piyasasında işlem gördüğü

fiyattır. Piyasa fiyatı işletmenin durumuna göre yüksek ya da

düşük olabilir. 55

Piyasa değeri, bir hisse senedinin arz ve talebe göre,

piyasada oluşan fiyatıdır. Hisse senedinin piyasa değeri ile

hisse senedi sayısı çarpılarak, işletmenin piyasa değeri

bulunur. Eğer hisse senedi bir borsaya kote olmuşsa, hisse

senedinin piyasa değeri, aynı zamanda borsa değeri olmaktadır.

Firma Değeri = Piyasa Fiyatı x Hisse Senedi Sayısı

54 (Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası)55 (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler), http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/muhasebe/moduller/menkul_kiymetler.pdf

31

1.6.4. Borsa Fiyatı

Menkul kıymet borsalarında işlem gören hisse senetlerinin,

borsadaki arz ve talep koşullarına göre oluşan fiyatıdır. Eğer

hisse senedi bir borsada işlem görüyorsa, hisse senedinin borsa

fiyatı, aynı zamanda hisse senedinin piyasa fiyatını

oluşturmaktadır. 56

Hisse senedine talep fazla ise senedin değeri artar. 57

1.6.5. Defter Değeri

Defter değeri, işletmelerin ortaklarından sağladığı tüm

kaynakları ve onlar adına elde ettiği tüm kazançları ifade

eder. Diğer bir ifadeyle, özsermaye toplamına, defter değeri

denilmektedir. Özsermaye tutarı; ödenmiş sermaye, yedek

akçeler, dağıtılmamış karlar, yeniden değerleme değer artış

fonu gibi kalemlerin toplamından oluşmaktadır. 58

Bir işletmenin öz sermaye toplamının hisse senetleri

sayısına bölünmesiyle bulunur. Bulunan değer hisse senedinin

gerçek değeri olup çoğu kez nominal değerden farklıdır. 59

Bir firmanın aktif toplamı ile borçları arasındaki fark,

özsermaye tutarını verir. Dolayısıyla, defter değeri, hisse

başına düşen net varlık tutarının ne olduğu konusunda

yatırımcıya bir fikir verebilir, fakat hisse senedi fiyatının

ne olması gerektiği konusunda pek belirleyici olduğu

56 (Menkul Kıymet Değerlemesi)57 (Hisse Senedi)58 (Menkul Kıymet Değerlemesi)59 (ARSLAN)

32

söylenemez. Çünkü bilanço, tarihi maliyet esasına göre

düzenlenmektedir. Hisse senetleri, genellikle, piyasada defter

değerinden daha yüksek bir fiyat üzerinden işlem görmektedir.

Defter Değeri = Toplam Varlıklar - Borçlar

Hisse Senedinin Defter Değeri = Özsermaye / hisse senedi sayısı 60

1.6.6. Tasfiye Değeri

Bir işletmenin varlıklarının teker teker satılması halinde

bulabileceği değer şeklinde tanımlanmaktadır. 61 Şirketin

dağılması halinde tüm varlıklardan borçlar düşüldükten sonra

kalan tutarın hisse senedi sayısına bölünmesi ile bulunan

tutardır. 62

Hisse senedinin tasfiye değeri, firmanın iflas etmesi

durumunda hisse senedi sahiplerine düşecek tutarı

göstermektedir.

Tasfiye Değeri = Varlıkların Tasfiye Halinde Oluşan Değer – Borçlar

Hisse Senedinin Tasfiye Değeri= Tasfiye değeri / hisse senedi sayısı 63

1.6.7. İşleyen Teşebbüs Değeri

İşletmenin çalışır halde devri durumunda sağlayacağı gelir

hesaplanarak bulunan değerdir. 64

60 (Menkul Kıymet Değerlemesi)61 (ARSLAN)62 (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)63 (Menkul Kıymet Değerlemesi)64 (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)

33

Bu değer, tasfiye değerinde olduğu gibi, varlıkların

değerinden borçlar düşüldükten sonra kalan tutarın hisse senedi

sayısına bölünmesiyle bulunmaktadır. Tasfiye değeri ile işleyen

teşebbüs değeri arasındaki fark, varlıkların değerinin

hesaplanma şeklinden kaynaklanmaktadır. Tasfiye durumunda,

varlıkların değeri, iflas masasının belirleyeceği

bilirkişilerce belirleneceğinden ve zorunlu bir satış durumunu

ifade ettiğinden, piyasa değerinin çok altında olacaktır.

İşleyen teşebbüs değerinde, varlıkların cari piyasa değerleri

dikkate alınmakta ve bu değere, firmanın itibarını, pazar

payını, markasının piyasadaki imajını ifade eden peştamallık

(goodvuill) değeri de ilave edilmektedir. Dolayısıyla, tasfiye

değeri, hisse senedinin minimum değerini ifade ederken, işleyen

teşebbüs değeri de hisse senetlerinin maksimum değerini

göstermektedir.

1.6.8. Alternatif Gelir Değeri

Ortaklar tarafından işletmeye konan sermayenin işletme

içinde kullanılmayıp, başka bir yatırım alanında

değerlendirilmiş olması halinde elde edilecek alternatif

gelirden bir hisseye düşen gelir tutarıdır.

1.6.9. Yeniden Tesis Etme Değeri

Firmanın bugün kurulması halinde katlanılacak maliyetten,

firmanın borçları düşülmekte ve kalan tutar hisse senedi

sayısına bölünerek her bir hisse senedinin yeniden tesis etme

34

değeri bulunmaktadır. Bu yaklaşıma, "yerine koyma maliyetine

göre özsermaye değeri" de denilmektedir. 65

1.6.10. Gerçek Değer

Yatırımcının tüm koşulları dikkate alarak hisse senedi

için belirlediği değerdir. 66

Gerçek değer, yatırımcıların işletme için ödemeye razı

oldukları piyasa değeridir. Bir hisse senedinin gerçek değeri,

o işletmenin varlıkları, karlılık durumu, dağıtılan kar

payları, sermaye yapısı gibi değişkenlerin belirlediği değer

olarak tanımlanabilir. Hisse senedinin gerçek değerinin

belirlenmesinde, firmanın geçmiş yıllara ait performansı

dışında, geleceğe ait beklentiler ve bu beklentilerin hisse

başına getirilere nasıl yansıyacağı da dikkate alınmaktadır.

Gerçek Değer-Pazar Değeri

Hisse senetlerinin değerlemesi onun gerçek değerinin

bulunmasını amaçlamaktadır. Bir varlığın daima gerçek değeri

etrafında bir değere sahip olacağı ve eğer piyasa fiyatı gerçek

değerinden sapsa bile belirli bir zaman içinde tekrar gerçek

değerine geleceği kabul edilmektedir. Etkin pazarlarda ise

daima gerçek değer ile piyasa değeri birbirine eşittir. Hisse

senetlerinin değerlemesi sonucunda elde edilen değer piyasa

değeri ile karşılaştırılarak o senedin ucuz ya da pahalı olduğu

konusunda karar verilmekte ve yatırımcılar da buna göre

pozisyonlarını almaktadırlar.

65 (Menkul Kıymet Değerlemesi)66 (Hisse Senedi)

35

Karşılaştırma Sonuç Eylem

Pazar Değeri > Gerçek

Değer

Pahalı Sat

Pazar Değeri = Gerçek

Değer

Denge Pozisyonu koru

Pazar Değeri < Gerçek

Değer

Ucuz Satın al

Tablo 1.1. Pazar Değeri Gerçek Değer Karşılaştırma-Sonuç-

Eylem Tablosu 67

1.7. Hisse Senedinin Şekli

Her ülke mevzuatında ulusal mevzuatımızda da belirtildiği

gibi herhangi bir hisse senedi üzerinde ihraççı ve paydaşın hak

ve yükümlülüklerini ifade eden temel şekil şartları mevcuttur.

Ulusal mevzuatımızda bunlar aşağıdaki şekilde sıralanmıştır.

Türk Ticaret Kanununun 413. Madde hükmüne göre nama ve

hamiline yazılı hisse senetlerinde bulunması gerekli hususlar

şunlardır:

• Şirketin Ünvanı,

• Esas Sermaye Miktarı,

• Şirketin Tescil Tarihi,

• Senedin Türü (Nama, Hamiline, Adi kurucu vs.),

• Senedin İtibari Değeri.

67 (Menkul Kıymet Değerlemesi)36

Ancak kanunun önerdiği bu şekil şartlarından başka

seçimlik olarak, aşağıdaki bilgiler de hisse senetlerine

eklenebilir:

• Senedin ihraç tarihi,

• Esas sözleşmenin bazı önemli ve ilgili maddeleri,

• Senedin ihtiva ettiği pay adedi,

• Önceki sermaye artırımına ait bilgiler,

• Kuponlara ilişkin bilgiler,

• Kuruluşu veya sermaye artırımını onaylayan mahkame

kararının tarih ve numarası,

• Senetlerin tertip, grup ve serisi. 68

1.8. Hisse Senetleri Piyasası

Hisse Senetleri Piyasasında birincil ve ikincil piyasa

işlemleri gerçekleştirilir.

1.8.1.Birincil Piyasa

Hisse senetlerini halka arz eden şirketler ile alıcıların,

yani tasarruf sahiplerinin doğrudan doğruya karşılaştıkları

piyasadır. Birincil piyasada uzun vadeli fonların, tasarruf

sahibinden ihraççı şirkete akışı söz konusudur ve birincil

piyasada yapılan hisse senedi satışları sonucunda şirkete nakit

sermaye girer.

68 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR), Borsaların Yapısı ve İşleyişi, http://eogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/MSP203U.pdf

37

1.8.2.İkincil Piyasa

Menkul kıymetleri ihraçtan (menkul kıymeti çıkartan şirket

tarafından yapılan satıştan) alanlar, bunları tekrar paraya

çevirmek istediklerinde hisse senetlerinde hiçbir zaman,

tahvillerde ise vadeden önce bunları ihraç eden kuruluşa

müracaat edemezler. İkincil piyasa bu durumdaki menkul

kıymetlerin paraya çevrilmesini sağlayan piyasadır ve menkul

kıymet borsaları bu tür piyasalara en iyi örnektir. İkincil

piyasada el değiştiren menkul kıymetlerden sağlanan fonların

bunları çıkaran şirketle bir ilgisi yoktur. İkincil piyasa,

menkul kıymetlerin likiditesini artırarak birincil piyasaya

talep yaratmakta ve gelişmesini sağlamaktadır. 69

1.8.3. Hisse Senetleri Piyasasında Pazarlar

Şirketler halka açılmak ve İMKB’de işlem görmek suretiyle

daha uzun vadeli ve daha uygun maliyetli alternatif bir

finansman kaynağı sağlamanın yanı sıra kurumsallaşma, yurt içi

ve yurt dışında tanınma, ortaklara likidite sağlama ve

kredibilite gibi imkânlardan da yararlanmaktadırlar.

Şirketlerin sermaye piyasasının sunduğu imkânlardan

yararlanmasını sağlamak amacıyla İMKB bünyesinde farklı

nitelikteki şirketlerin menkul kıymetlerinin işlem görebileceği

çeşitli pazarlar oluşturulmuştur. Bu çerçevede, kotasyon

koşullarını sağlayan şirketlerin hisse senetlerinin işlem

görebileceği kot içi pazarların yanı sıra, kotasyon koşullarını

69 (Hisse Senetleri Piyasası), http://www.muhasebedersleri.com/finansal-yatirim/hisse-senetleri.html

38

sağlayamayan küçük ve orta ölçekli şirketlerin hisse

senetlerine de işlem görme imkânı veren kot dışı pazarlar

bulunmaktadır. 70

1.8.3.1. Ulusal Pazar

İMKB’nin temel pazarıdır. İstikrarlı şirketlerin işlem

gördüğü pazardır. 71 Ulusal Pazar, borsa kotunda bulunan ve

asgari tedavül ölçütlerine haiz şirketlerin hisse senetlerinin

güven ve istikrar içerisinde işlem gördüğü pazardır. Borsa

Ulusal Pazarında, 30.03.2007 tarihi itibariyle ülkemizin önde

gelen 265 kuruluşunun hisse senetleri işlem görmektedir. 72

Ulusal Pazar’da, kotasyon kriterlerini sağlayan şirketlerin

hisse senetleri işlem görmektedir.

İMKB Kotasyon Yönetmeliği’nin 13’üncü maddesinde

düzenlenen kotasyon kriterleri aşağıda özetlenmektedir:

Ortaklık haklarını temsil eden menkul kıymetlerin kotasyon

başvurusunun, başvuru tarihine kadar ihraç edilmiş bu tür

menkul kıymetlerin tamamını kapsayacak şekilde yapılmış olması

ve ortaklığın;

İzahnamede yer alacak mali tablolar ile bağımsız

denetim raporlarının Borsa’ya sunulmuş olması,

Kuruluşundan itibaren en az 3 yıl geçmiş olması,

Finansman yapısının sağlıklı olması,

Ortaklığın aşağıda yer alan koşullardan aynı grup

içerisinde yer alan koşulların tamamını sağlaması,

70 (Hisse Senetleri Piyasası), http://borsaistanbul.com/data/Brosurler/Hisse%20Senetleri%20Piyasas%C4%B1.pdf71 (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)72 (Hisse Senetleri Piyasası)

39

Esas sözleşmede menkul kıymetlerin devir ve

tedavülünü kısıtlayıcı veya senet sahibinin haklarını

kullanmasına engel olacak kayıtlar bulunmaması,

Ortaklığın üretim ve faaliyetlerini etkileyecek

önemli hukuki uyuşmazlıkların bulunmaması,

Son 1 yıl içinde ortaklığın faaliyetlerine 3 aydan

fazla ara vermemiş olması, tasfiye veya konkordato

istenmemiş olması,

Menkul kıymetlerin, piyasadaki mevcut ve muhtemel

tedavül hacmi bakımından Borsa yönetimince önceden

belirlenecek kriterlere uygun olması,

Kuruluş ve faaliyet bakımından hukuki durumu ile

hisse senetler inin hukuki durumunun tabi oldukları

mevzuata uygun olduğunun belgelenmesi.

1.8.3.2. İkinci Ulusal Pazar

Hisse Senetleri Piyasası’nda, Ulusal Pazar dışında,

kotasyon kriterlerini sağlayamayan şirketler ile Küçük ve Orta

Ölçekli İşletmeler’e (KOBİ) yönelik olarak İkinci Ulusal Pazar

faaliyet göstermektedir. İkinci Ulusal Pazar’da, Ulusal

Pazar’da aranan kârlılık ve özsermaye gibi kotasyon kriterleri

aranmamakta olup, bu pazarda işlem görme şartları

hafifletilmiştir. 73

Gelişmekte ve büyümekte olan küçük ve orta ölçekli işletmelerin

hisse senetlerinin işlem gördüğü pazarlardır. 74

73 (Hisse Senetleri Piyasası)74 (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)

40

İkinci Ulusal Pazar’ın amacı; Ulusal Pazar kotasyon

kriterlerini sağlayamayan şirketler ile gelişme ve büyüme

potansiyeli taşıyan KOBİ hisse senetlerinin Hisse Senetleri

Piyasası’nda işlem görmesine olanak sağlayarak bu şirketlerin,

Hisse senetlerinin fiyatlarının düzenli ve şeffaf bir

piyasada, rekabet koşulları içinde oluşmasını temin

etmek,

Hisse senetlerine likidite sağlamak ve böylece söz

konusu şirketlere sermaye piyasasından kaynak elde

etme imkânı tanıyarak ucuz finansman ve büyüme

olanağı yaratmaktır.

İkinci Ulusal Pazar’da işlem görmek için;

Başvurunun sermayeyi temsil eden menkul kıymetlerin

tamamını kapsayacak şekilde yapılmış olması,

Ortaklığın halka arz edilen hisse senetlerinin piyasa

değeri ile bu hisse senetlerinin ödenmiş veya

çıkarılmış sermayeye oranının sırasıyla en az,

5.500.000 TL ve %15 olması ya da 11.000.000 TL ve %5

olması,

Hisse senetlerinin tedavülünü engelleyici bir husus

bulunmaması kaydıyla, ortaklığın mali ve hukuki

durumu, faaliyetleri, hisse senetlerinin tedavül

hacmi göz önüne alınarak yapılan değerlendirme

sonucunda ortaklık hisse senetlerinin İkinci Ulusal

Pazar’da işlem görebilmesine ilişkin olarak Borsa

Yönetim Kurulu’nun olumlu karar vermesi,

41

Son 1 yıl içinde ortaklığın faaliyetlerine 3 aydan

fazla ara vermemiş olması, tasfiye veya konkordato

istenmemiş olması gerekmektedir.

Kot dışı pazarlarda işlem gören şirketlerin, kotasyon

şartlarını sağlamaları halinde kot içi pazarlara (Ulusal Pazar)

alınması mümkündür. 75

1.8.3.3. Gözaltı Pazarı

Bilgilendirme görevlerini yerine getirmeyen, düzenlemelere

uyum sağlamayan şirketlerin hisse senetlerinin işlem gördüğü

pazarlardır. 76

Gözaltı Pazarı’nın (GP) kuruluş amacı, hisse senetleri

Borsa’da işlem gören şirketler ve/veya hisse senetleri

işlemleri ile ilgili olarak olağandışı durumların ortaya

çıkması; hisse senetleri Borsa’da işlem gören şirketler

tarafından kamunun zamanında, tam ve sürekli olarak

aydınlatılmasına ve mevcut düzenlemelere uyum konusuna gerekli

özenin gösterilmemesi; yatırımcıların haklarının korunması ve

kamu yararı gereği hisse senetlerinin Borsa kotundan ve/veya

işlem gördüğü pazardan geçici ya da sürekli çıkarılması

sonucunu doğurabilecek gelişmelerin oluşması nedeniyle

şirketlerin izleme ve inceleme kapsamına alınması durumlarında

sürekli gözetim, denetim ve izleme ortamında, yatırımcıların

devamlı ve zamanında bilgilendirilmesini sağlayacak önlemlerle

birlikte, hisse senetlerinin İMKB bünyesinde işlem görebileceği

75 (Hisse Senetleri Piyasası)76 (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)

42

organize bir pazar oluşturmak ve söz konusu şirketlerin hisse

senetlerine yatırım yapmış tasarruf sahiplerine likidite

olanağı sunmaktır.

Gözaltı Pazarında hisseler aşağıdaki esaslar çerçevesinde

işlem görür. 77

İşlem Yöntemi: Gözaltı Pazarı’nda işlem gören menkul

kıymetler, SPK’nın 23 Temmuz 2010 tarih ve 21/657

sayılı kararı gereğince C grubunda yer aldığından tek

fiyat yöntemiyle işlem görmektedir. 78 Bu Pazarda

günde 1 seans yapılır. Bu yüzden bir günde biri

açılış olmak üzere iki kere emir toplama ve fiyat

belirleme gerçekleştirilir.

Endeks kapsamındaki hisseler en az 5 iş günü ve

üzerinde süre ile bu Pazara alındığında, ilgili dönem

boyunca ait olduğu endekslerden çıkarılır.

Takas işlemleri ile ilgili olarak; Pazarda işlem

görecek şirket hisse senetlerinin; nakit ve/veya

menkul kıymet bazında, işlemlerden önce Takasbank'a

depo edilmesi, pazar açık kaldığı sürece fiziki

kıymet hareketinin, fiziki teslim ile

sınırlandırılması ve menkul kıymet takasının

Takasbank bünyesinde kaydi olarak yürütülmesi

istenebilir.

Tarihli emirler; ilgili hissenin bir pazardan

diğerine geçiş ile ilgili Borsa Başkanlığı

77 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları), http://www.atb.org.tr/uploads/IMKB-HisseSenetleriPiyasasi.PDF78 (Hisse Senetleri Piyasası)

43

duyurusunun Günlük Bülten’de (ve/veya KAP’ta)

yayınlandığı tarihi izleyen gün silinir.

Diğer İşlem ve Takas Esasları; Ulusal Pazar İşlem

Esasları ile aynıdır.

Denetim raporları dikkate alınarak; Borsa Yönetim

Kurulu, hisse bazında farklı takas ve işlem esasları

belirleyebilir. 79

Baz Fiyat ve Fiyat Marjları; hisseler en son işlem

gördüğü pazarda hesaplanmış son baz fiyat ile işleme

açılacaktır. Borsa Başkanı, baz fiyatı farklı tespit

edebilir.80

1.8.3.4. Kurumsal Ürünler Pazarı

Kurumsal Ürünler Pazarı’nın amacı; menkul kıymet yatırım

ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları, girişim

sermayesi yatırım ortaklıkları hisse senetleri ve borsa yatırım

fonları katılma belgeleri ile varantların ayrı bölümler halinde

özel bir pazar bünyesinde işlem görmelerini sağlayarak söz

konusu menkul kıymetlerin fiyatlarının düzenli ve şeffaf bir

piyasada, rekabet koşulları içinde oluşmasını temin etmek ve

böylece Hisse Senetleri Piyasası bünyesindeki pazarların

etkinliğini arttırmaktır.

Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören Aracı Kuruluş

Varantları, Borsa Yatırım Fonları ile her 3 ayda bir yapılan

79 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)80 (Hisse Senedi Piyasaları), http://www.tim.com.tr/egitim/hisse-senedi-piyasalari.pdf

44

değerlendirme sonucunda halka açık piyasa değerinin art arda

iki kez 10 milyon TL’nin altında kaldığı belirlenen Menkul

Kıymet Yatırım Ortaklıkları zorunlu olarak “Piyasa Yapıcılı

Sürekli Müzayede Yöntemi” ile işlem görür.

Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede Yöntemi ile işlem görmesi

zorunlu olan menkul kıymetlerde (Varantlar haricinde), atanmış

bir piyasa yapıcı üye olmaması ya da atanmış olan piyasa yapıcı

üyenin faaliyetinin sona ermesi durumunda, ilgili menkul kıymet

“Tek Fiyat Yöntemi” ile işlem görür.

İMKB 100 Endeksi’nde yer alanlar hariç olmak üzere,

Kurumsal Ürünler Pazarı’nda sürekli müzayede yöntemi ile işlem

gören menkul kıymetler, talepte bulunan bir üyenin piyasa

yapıcısı olarak atanması halinde Piyasa Yapıcılı Sürekli

Müzayede Yöntemi ile işlem görür.

Piyasa yapıcının faaliyetinin sona ermesi durumunda,

alternatif işlem yöntemi olarak bu menkul kıymetlerde sürekli

müzayede işlem yöntemi uygulanır. 81

1.8.3.5. Yeni Ekonomi Pazarı

İMKB'de "Yeni Ekonomi Pazarı" (YEP)’nın oluşturulmasındaki

amaç telekomünikasyon, bilişim, elektronik, internet,

bilgisayar üretim, yazılım ve donanım, medya veya Borsa Yönetim

Kurulu’nca kabul edilecek benzeri alanlarda faaliyet gösteren

teknoloji şirketlerinin sermaye piyasasından kaynak elde

etmelerini sağlamak ve söz konusu şirketlerin hisse

senetlerinin Borsa'da güven ve şeffaflık ortamında, organize

81 (Hisse Senetleri Piyasası)45

ikincil piyasada işlem görmesini temin etmektir. 82 Ulusal

Pazarda işlem görme ve takas esasları Yeni Ekonomi Pazarı için

de geçerlidir. 83

1.8.3.6. Toptan Satışlar Pazarı

İMKB'nda Toptan Satışlar Pazarı’nın (TSP)

oluşturulmasındaki amaç, önceden alıcıları belirli olan veya

olmayan, belirli bir miktarın üzerindeki hisse senedi

işlemlerinin, Borsa'da güven ve şeffaflık ortamında, organize

bir piyasada gerçekleştirilmesini sağlamaktır. 84

Toptan Satışlar Pazarı hisse senetlerinin sürekli işlem

gördüğü bir pazar değildir. Toptan Satışlar Pazarı "LE" veya

“LY” özellik koduyla işleme açılır. 85

1.8.3.7. Fon Pazarı ve Borsa Yatırım Fonları

Fon Pazarında borsa yatırım fonlarının işlem görmesi

esastır. Sermaye Piyasası kurulunun "Yatırım Fonlarına İlişkin

Esaslar Tebliği"nin 37. maddesine dayanarak Borsa Yönetim

Kurulunca işlem görmesi uygun bulunan A tipi yatırım fonları

katılma belgeleri için de Fon Pazarı bünyesinde pazar

açılabilir. Borsa Yönetim Kurulu, Fon Pazarında işlem görecek A

tipi yatırım fonları katılma belgeleri için farklı emir ve

işlem kuralları belirleyebilir. 86

82 (Yeni Ekonomi Pazarı Kuruluş ve Çalışma Esasları), http://www.halkaarzseferberligi.com/download/yeniekonomipazariesaslari.pdf83 (Hisse Senetleri Piyasası)84 (Hisse Senedi Piyasaları)85 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)86 (Hisse Senetleri Piyasası)

46

Borsa Yatırım Fonu (BYF, Exchange Traded Fund (ETF)) bir

endeksi baz alan, baz aldığı endeksin performansını

yatırımcılara yansıtmayı amaçlayan ve katılma belgeleri

borsalarda işlem gören yatırım fonlardır.

Fonun içerisindeki hisse senetleri veya diğer enstrümanlar

(altın, bono, döviz vb.) baz alınan endeksin içeriğinin bire

bir kopya edilmesi ile oluşturulur. Borsa Yatırım Fonları aynı

zamanda hisse senetlerinin yüksek likidite ve kolaylıkla alınıp

satılabilme ile yatırım fonlarının riski dağıtma, yatırım

yaptığı piyasaların getirilerinden yatırımcıları yararlandırma

gibi özelliklerini birleştirir. Borsa Yatırım Fonu katılma

belgelerini, hisse senetlerinde olduğu gibi herhangi bir aracı

kurum vasıtası ile İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında (İMKB)

alıp satmak mümkündür.

Borsa Yatırım Fonlarının Borsamız Hisse Senetleri Piyasası

bünyesinde işlem görebilmesi için Kurumsal Ürünler Pazarı

başlığı altında “F” özellik kodu ile fon pazarı

oluşturulmuştur.

1.8.3.8. Varant Pazarı (Aracı Kuruluş Varantı)

Elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi

önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya

belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu

hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı

menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası aracını ifade

eder.

47

Aracı kuruluş varantlarının HSP bünyesinde işlem

görebilmesi için Kurumsal Ürünler Pazarı başlığı altında “V”

özellik kodu ile bir varant pazarı oluşturulmuştur ve

13/08/2010 tarihinden itibaren işlem görmektedir. 87

Varant satın alan yatırımcı ödediği bedel karşılığında bir

dayanak varlığı değil, o dayanak varlığı alma ya da satma

hakkını satın alır.

Varantlar;

Opsiyon sözleşmelerinin menkul kıymetleştirilmiş

halidir;

Borsaya kote edilir ve Pazar açılır.

İkinci el piyasada işlem görür.

Takası diğer menkul kıymetler gibi yapılır.

Yapılandırılmış ürünler sınıfından bir finansal

araçtır.

İhraçcının sermaye temin etmek amacı ile ihraç

edeceği bir ürün değildir.

Tamamen ihraççının şahsi sorumluluğu altındadır.

Yatırımcıya ödediği prim karşılığında bir menkul

kıymeti, bir menkul kıymet sepetini ya da

Bir endeksi, vade sonunda veya vadeden önce,

belirlenmiş olan bir fiyat seviyesinden

(İhraççıdan) alma ya da (ihraççıya) satma hakkı

verir.

Varantı satın alan yatırımcı yükümlülük değil, hak

satın almış durumdadır.

87 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)48

Varantlar yapılandırılmış ürünler sınıfında yer alan ve

menkul kıymetleştirilmiş opsiyon özelliklerini taşıyan

ürünlerdir. Varantlar, finansal bir varlığa ya da göstergeye

dayalı olarak çıkartılırlar. Varantların alım ya da satım hakkı

verdiği bu finansal araçlar “dayanak” olarak adlandırılır.

Varanta bağlı hakkın ilgili olduğu aracın, hisse

senedinden (bir ya da daha fazla sayıda) oluşması durumunda

“dayanak varlık” ifadesi kullanılırken hakkın ilgili olduğu

aracın endeks olması durumunda “dayanak gösterge” ifadesi

kullanılmaktadır.

Varantların alma ya da satma hakkı verdiği “dayanak

varlık” tek bir hisse senedi olabileceği gibi birden fazla

hisse senedinden oluşan bir sepet de olabilir. Bu senetler İMKB

Hisse Senetleri Piyasasında işlem gören ve İMKB 30 Endeksinde

yer alan hisse senetlerinden seçilebilir. 88

1.8.4. Hisse Senetleri Piyasalarının İşleyişi ile İlgili

Temel Kavramlar

Seans Kavramı

Bir menkul kıymetin, ilgili olduğu pazarda, işlemlerinin

başlatıldığı an ile bitirildiği an arasında geçen süre “Seans”

olarak adlandırılır.

Borsa'da işlem gören menkul kıymetler, her gün belirli

saatler arasında alınıp satılmaktadırlar. Bu işlem sürecine

"Borsa Seansı" adı verilmektedir. Aynı pazarda işlem gören tüm

88 (Hisse Senedi Piyasaları)49

menkul kıymetlerden işlem yöntemi aynı olanların seansı aynı

anda başlar ve biter. 89

İşlem Miktarı

Bir piyasada, bir seansta ya da belli bir dönemde alınıp

satılan (el değiştiren) menkul kıymet adedidir. 90

Borsa'da, her işlem günü, her iki seansın işlemleri için

ayrı ayrı hisse senedi bazında işlem miktarı yayınlanır. Farklı

pazarlarda işlem gören menkul kıymetlerin gerçekleşen işlem

miktarları toplandığında, İMKB'nin o günkü işlem miktarı ortaya

çıkar. 91

İşlem Hacmi

Gerçekleşen her sözleşmedeki işlem miktarı ile işlem

fiyatlarının çarpılması sonucu bulunan miktardır. Tüm hisse

senetlerinin işlem hacimleri toplamı, Hisse Senetleri

Piyasasının toplam işlem hacmini oluşturur. 92

Uluslararası borsa karşılaştırmalarında işlem hacmi önemli

bir veri ve başarı göstergesi olarak kabul edilmektedir. 93

İşlem Birimi

Bir sermaye piyasası aracının, kendisi ya da katları ile

işlem yapılabilecek asgari sayısını ya da değerini ifade eder.

Hisse senetleri piyasasında işlem birimi olarak lot kullanılır.

1 lot 1 adet hisse senedi veya 1 TL nominal değerli hisse

89 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)90 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)91 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)92 (Hisse Senedi Piyasaları)93 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)

50

senedine denktir. Rüçhan Hakkı kuponları için bu 1 TL norm

değerdeki hisse senedinin üzerindeki kuponu ifade etmektedir.

Borsa Yatırım Fonu işlem sıralarında ise işlem birimi bir adet

katılım payı ve katlarıdır. 94

Varantlarda bir lotta bir adet varant bulunmaktadır.

Örnek : 1 lotun 1 adet (1 TL nominal) olduğu hisse

senetlerinde miktar bölümüne; 1 hisse satılacaksa, 1 lot olarak

girilir. 95

Ağırlıklı Ortalama Fiyat

Bir sonraki hisse senedi alım satım seansında uygulanacak

baz fiyatın hesaplanmasına esas teşkil eden, hisse senedinin

miktar ağırlıklı ve küsuratız fiyatıdır. Hesaplamada fiyatı

tescil edilen normal emirler dikkate alınır, özel emirler

dikkate alınmaz. 96 Her hisse senedi için her seans öncesinde

bir önceki seans işlemleri dikkate alınarak ağırlıklı ortalama

fiyat hesaplanır.

İşlem günü sonunda, her hisse senedi için aşağıdaki formül

kullanılarak hesaplanır: 97

A.O.F. ¿∑ İ=1(Mİ∗Fİ)

∑İ=1(Mİ) = İŞLEMHACMİ

İŞLEMMİKTARI

Mİ = Gerçekleşen emrin içerdiği hisse senedi miktarı.

Fİ = Gerçekleşen emrin satış fiyatı. 98

94 (Hisse Senedi Piyasaları)95 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)96 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)97 (Hisse Senedi Piyasaları)98 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)

51

Baz Fiyat

Bir hisse senedinin seans içinde işlem görebileceği üst ve

alt fiyat sınırlarının ve hissede o seans geçerli olacak fiyat

adımının belirlenmesine esas teşkil eden fiyattır. Bu fiyat,

menkul kıymetin en son işlem gördüğü seans sonunda oluşan

ağırlıklı ortalama fiyatın, adım kuralına uygun olmaması

durumunda, alt ve üstündeki en yakın “adıma uygun” fiyatlar

değerlendirilerek, en yakın olana yuvarlanması ile elde edilir.

AOF olası her iki fiyata da eşit uzaklıkta ise yukarıya

yuvarlanır. 99

Temettü ödemeleri, sermaye artırımları ve şirketlerin bazı

devralma-devrolma birleşme vs. durumlarında, baz fiyat Borsa

tarafından belirlenerek sisteme girilir. Baz fiyatın

belirlenmesinde uygulanacak yöntem Borsa Yönetim Kurulu'nca

belirlenir ve günlük bültende yayınlanır. 100

Referans Fiyat

İşlem görülebilecek en üst ve en alt fiyat sınırlarının

belirlenmesinde esas teşkil etmeyen, rüçhan hakkı kuponlarının

ilk işlem gördüğü seansta işleme baz fiyatla açılmaması

nedeniyle, yatırımcılar açısından kuponun yaklaşık değerine

ilişkin olarak bir referans olarak kullanılmak üzere, eski

hisse senedinin bölünmeden önceki en son işlem gördüğü

99 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)100 (Hisse Senedi Piyasaları)

52

seanstaki ağırlıklı ortalama fiyatı ve bedelli artırım oranı

kullanılarak bulunan bir fiyat türüdür.

Bazı şirket birleşmelerinde de, şirketin sırasında tescil

edilen bir işlemin gerçekleştiği ilk seans sonuna kadar

kullanılmak üzere, Borsa tarafından bir referans fiyat ilan

edilmektedir. 101

Fiyat Adımı

Fiyat adımı, her hisse senedi fiyatı için bir defada

gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişimidir. Hisse

senetlerinin fiyat adımları, baz fiyatlarına göre belirlenir.

Emir girilirken bu fiyat adımlarına uymak zorunludur. 102

Fiyat Değişme Sınırları

Borsada işlem gören menkul kıymetler için teşekkül

ettirilen pazarlarda arz ve talebin karşılaştırılması, ancak

Borsa Yönetimi tarafından belirlenen yöntemle tespit edilen

fiyat aralıkları içinde yapılır. 103

Her hisse senedi için seans içinde işlem görebileceği en

düşük (taban) ve en yüksek (tavan) fiyatlar, o hisse senedi

için “fiyat aralığı”nı oluşturur. Bu sınırlar, o seansın baz

fiyatı temel alınarak hesaplanır.

Örneğin İMKB Hisse Senetleri Piyasasında lot, özel emir ve

küsürat işlemler için fiyat aralıkları, baz fiyatın % 10 altı

ve üstü ile sınırlıdır. Ama rüçhan hakkı kupon pazarında fiyat

değişme sınırları %25’tir. 104

101 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)102 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)103 (Hisse Senedi Piyasaları)104 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)

53

Genelde büyük miktarlı ve zaman zaman yönetim

değişikliğine dahi sebep olan ve bu yüzden çeşitli ön

incelemelere ve izne bağlı olan Toptan Satışlar Pazarı

işlemleri de bu %10’luk sınırlamaya tabi değildir. 105

II. BÖLÜM

2. Tahviller

2.1. Tahvil Nedir?

Şirketlerin fon ihtiyaçlarını karşılamak için çıkardıkları

borçlanma senetlerine tahvil denir. Anonim şirketler genel

kurul kararı ile tahvil çıkarabilir. Çıkarılan her tahvilin

değeri aynı olmalıdır. Ayrıca şirket ödenmiş sermayesinden

fazla tahvil çıkaramaz. Tahvil çıkarmak isteyen şirketler

SPK’den izin almak zorundadır. 106

Daha kapsamlı ve açık bir tanım yapmak gerekirse Tahvil;

devlet hazinelerinin ya da anonim şirketlerin kendilerine

kaynak bulabilmek amacıyla, gelecekte elde edecekleri gelirleri

teminat olarak göstererek çıkardıkları, 1 ila 10 yıl arasında 

vadesi olduğu için orta ve uzun vadeli, faiz getirili borç

senetleridir.

2.2. Tahvil Çıkarabilecek Kurumlar

105 (Hisse Senedi Piyasaları)106 (TAHVİL), http://www.muhasebedersleri.com/ticari-belgeler/tahvil.html

54

Devlet hazineleri tarafından çıkarılan tahviller Devlet

Tahvili olarak adlandırılır ve  vadeleri en az 1 yıldır.

Bankalar, tüketici finansmanı şirketleri ve anonim şirketler

tarafından çıkartılan tahvillere ise Özel Sektör Tahvilleri

denilmektedir ve vadeleri en az 2 yıldır.

Devlet Tahvilleri Özel Sektör Tahvillerine nazaran daha az

risk taşımaktadırlar. Çünkü nadir de olsa tahvili çıkaran

kuruluşlar tahvilin  bedelini ve vaat ettikleri faizi

ödeyemeyecek duruma düşebilirler. Ancak Devlet Tahvillerinde

böyle bir durum söz konusu değildir. Çünkü devlet paraya

ihtiyacı olduğunda vergiler vasıtasıyla rahatlıkla para temin

edebilir. 107

2.3. Tahvilin Sahiplerine Sağladığı Haklar, Getirileri ve

Sorumlulukları

Tahvil hamilinin bir şirkete kullandırdığı sermaye yabancı

sermayedir. Tahvil hamili, tahvili çıkaran kuruluşun uzun

vadeli alacaklısıdır. Tahvil hamili şirketi aktifi üzerinde

alacağından başka hiçbir hakka sahip değildir. Şirketin

yönetimine katılamaz. Buna karşılık şirketin brüt karından önce

tahvil sahiplerinin faizleri ödenir. Tahvil sahipleri

alacaklarım aldıktan sonra şirketin malvarlığı üzerinde hiçbir

hak iddia edemezler.

Tahvil hamili ile şirket arasındaki hukuki ilişki vade

sonunda sona erer. Tahvil hamili tahvili çıkaran şirketin kar-

zarar riskine katılmaz. Şirket kar da etse günü gelince belli

miktarda anapara ve faizlerini alır. Tahvil hamili için risk

107 (Tahvil Nedir?), http://www.tahvilnedir.com/55

ancak şirketin tahvil anapara ve faizlerini ödemeyecek duruma

gelmesi halinde söz konusudur. Tahvil bir borç senedi olduğuna

göre, borcun anapara ve faizleri gereğinde yargı yoluna

başvurmak suretiyle tahsil edilebilir. Şirketin iflası veya

tasfiyesi halinde de, tasfiyeden önce borçlar ödeneceği için,

tahvil hamilleri hisse senedi hamillerinden önce alacaklarını

alırlar. 108

Tahvillerin getirilerini etkileyen en önemli unsurlar

bunların likiditesi ve sahip oldukları risktir. Şirket

tahvilleri, şirketin iflas etmesi ve faiz, anapara ödemesinde

temerrüde düşmesi açısından devlet tahvillerine oranla daha

yüksek risk taşıdıklarından genellikle devlet tahvillerinden

daha yüksek faiz geliri sağlarlar. Tahvilin vade tarihine kadar

olan değeri faiz oranlarındaki değişikliklere paralel olarak

değişecektir. Başka bir deyişle, faiz oranları düştüğünde

tahvilin değeri yükselecek ve bunların vadesinden önce

satılması halinde artı kazanç sağlanacaktır. Tersi durumda faiz

oranları yükseldiğinde, tahvillerin fiyatı düşecektir. 109

Tahvil alacakları icra, iflas ve tasfiyede yeteri kadar

korunmuş değillerdir. Ticaret kanunumuz tahvili bono, çek ve

poliçe gibi mütalaa etmemiş, öncelik bakımından adi borç senedi

gibi ticari senetlerin gerisinde bırakmıştır.

Tahviller sabit getirili menkul kıymettir. Tahvil sahibi

enflasyonun kendisinden alıp götürdüğü değerden daha fazla faiz

aldığında kar elde etmiş olur. Elde edilen gelir enflasyonun

108 (GÜNAYDIN), Tahvillerin Sağladığı Haklar ve Sorumlulukları, http://borsahakkindahersey.blogspot.com/2012/06/tahvillerin-sagladg-haklar-ve-mali.html109 (Hisse Senetleri)

56

altında kaldığında ise tahvilin gerçek geliri "0" olabilir veya

negatif gelir haline de gelebilir. 110

2.3.1. Tahvilin Alacaklısına Sağladığı Haklar

Kuruluştaki vesikaların doğru olmaması (TTK md. 305), esas

sermaye hakkında yanlış beyanlarda bulunulması (TTK md.

306), ayın nev'inden sermayeye değer biçilmesinde hile

yapılması (TTK md. 307) gibi hususlarda, kurucular ile

kurucuların fiillerine iştirak edenler aleyhine yahut bu

hususta ihmalleri görülen ilk idare meclisi ve denetçiler

aleyhine (TTK md. 308) dava açmak;

Yönetim Kurulu'nun ve dışarıdan atanan müdürlerin

sorumluluğunu gerektiren hallerde (TTK md. 336 ve 342)

buna ilişkin dava açmak;

Ortaklık alacaklısı sıfatlarından dolayı, ortaklık esas

sermayesinin azaltılması halinde, alacaklarının ödenmesini

veya teminat gösterilmesini istemek (TTK md. 397),

Ortaklık pay sahipleri sayısının beşten aşağı düşmesi,

ortaklığın kanunen gerekli organlarından birinin mevcut

olmaması veya genel kurulun toplanmaması hallerinde

durumun düzeltilmesini istemek; aksi takdirde “ortaklığın

feshi” için mahkemeye başvurmak (TTK md. 435),

Ortaklık alacaklısı sıfatıyla, esas sermayenin üçte

ikisini kaybeden ortaklığın feshini dava etmek (TTK md.

436),

110 (GÜNAYDIN), Tahvillerin Sağladığı Haklar ve Sorumlulukları, http://borsahakkindahersey.blogspot.com/2012/06/tahvillerin-sagladg-haklar-ve-mali.html

57

Anonim ortaklığın nev'i değiştirmesi, yani limited

ortaklığa çevrilmesi halinde alacaklarının ödenmesini veya

teminat gösterilmesini talep etmek (TTK md. 555) haklarına

sahiptirler. TTK 429 ve 430. madde hükümleri uyarınca

tahvil sahiplerine, bir heyet olarak hareket etmek koşulu

ile de bazı haklar tanınmaktadır: Tahvil sahipleri heyet

halinde aşağıdaki hususlarda müzakere yaparak karar

alabilirler :

* Tahvil sahiplerine ait özel teminatların azaltılması

veya kaldırılması,

* Faiz vadelerinden bir veya birkaçının uzatılması,

faiz miktarının indirilmesi veya ödeme şartlarının

değiştirilmesi,

* İtfa (ödeme) müddetinin uzatılması ve itfa

şartlarının değiştirilmesi,

* Tahvil sahiplerinin alacaklarına karşılık olarak

hisse senedi almalarının kabul edilmesi,

* Yukarıda belirtilen hususların icrasına ve

gayrimenkul teminatının azaltılmasına veya kaldırılmasına

dair işlemlerde tahvil sahiplerini temsil etmek üzere bir

veya birden fazla temsilci tayin edilmesi. 111

2.4. Tahvil Türleri

Tahvilin sahibine sağladığı hak, imkan ve güvenceye göre

farklı çeşitleri bulunmaktadır; 112 Tahviller, Kuponsuz

111 (Sermaye Piyasası Araçları), http://borsaistanbul.com/data/egitimklavuzlari/KLVZ10SPA.PDF112 (Tahvil Nedir?)

58

Tahviller, Kuponlu Tahviller ve Dövize endeksli tahviller

olarak sınıflandırılabilirler. 113

2.4.1. Devlet Tahvilleri

Hazine Müsteşarlığı tarafından çıkarılan iç borçlanma

senetleridir. Belediye ve kamu kuruluşlarının çıkardıkları

tahvillerde Devlet tahvilleri kapsamında değerlendirilmektedir.

2.4.2. Özel Sektör Tahvilleri

Özel şirketler tarafından finansman ihtiyacını karşılamak

için ve  uzun vadeli  yabancı sermaye temin etmek amacıyla

çıkarılan tahvillerdir.

2.4.3. Başabaş Tahviller

İhraç edilen yani çıkarılan tahvil nominal değeri ile

satışa sunuluyorsa bu  Başabaş Tahvildir. 114

2.4.4. Primli Tahviller

113 (Faiz Oranları), https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=5&cad=rja&ved=0CE4QFjAE&url=http%3A%2F%2Fwww.acikders.org.tr%2Fpluginfile.php%2F2305%2Fmod_resource%2Fcontent%2F3%2Fbolum02-faizler.pdf%3Fforcedownload%3D1&ei=xATPUo_ZM4SzhAec8oG4Cg&usg=AFQjCNG7thsGucHhl2xrRD64iKW7S-MQlQ&sig2=nXkDSaF_-NojARj_Kl0VIQ&bvm=bv.59026428,d.bGE114 (Tahvil Nedir?)

59

Tahvil üzerinde yazılı değerden daha aşağı bir tutarda

piyasaya çıkarılıyorsa primli tahvil denir. Tahvil en çok

nominal değerin % 5’i kadar düşük değerle çıkarılabilir.

2.4.5. İkramiyeli Tahviller

 Daha çok tahvil satışı yapabilmek için tahvil sahibine ek

menfaatler sağlayan tahvillerdir. 115 Tahvillerde uygulanan faiz

ya da erken satış primi gibi ekstra avantajlar, tahvil satışını

teşvik etmek için uygulanır. Ancak ülkemizde tahvil sahiplerine

faiz haricinde herhangi bir ekstra menfaat sağlanmamaktadır. 116

2.4.6. Hamiline ve Nama Yazılı Tahviller

Kıymetli evrak üzerinde sahibinin ismi belirtiliyorsa nama

yazılı, isim belirtilmiyor ve elinde bulunduran kişiye alacak

hakkı tanıyorsa hamiline yazılı tahvillerdir. Ancak uygulamada

hamiline yazılı tahviller daha yaygın kullanılmaktadır. 117

Ülkemizdeki  tahvillerin hamiline olarak ihraç edilmesi

alışkanlık haline gelmiş olmasına rağmen tahvillerde diğer

menkul kıymetler gibi nama yazılı olarak da ihraç

edilebilirler. 118

2.4.7. Paraya Çevrilme Kolaylığı Olan Tahviller

115 (TAHVİL)116 (Tahvil Nedir?)117 (TAHVİL)118 (Tahvil Nedir?)

60

Tahvillerin üzerinde yazılı vadeleri vardır. Vade sonunu

beklemeden istendiği zaman işleyen faizi ile nakde çevrilebilen

tahvillere paraya çevrilme kolaylığı olan tahviller denir. 119

Ancak bazı tahvillerde bu işlem her zaman yapılabilirken

bazılarında ise, tahvil sahibinin tahvili çıkaran şirketten

talepte bulunması durumunda tahvil itfaya dahil edilebilir. 120

Tahvillerin geri ödemesine itfa adı verilir.

2.4.8. Garantili Tahviller ve Garantisiz Tahviller

Satışı arttırmak için tahvile bir banka ya da şirket

garantisi veriliyorsa garantili, tahvil normal şekilde

çıkarılıyorsa garantisiz tahvil denir. Garantili tahviller

insanlara daha fazla güven verdiği için ve riski daha düşük

olduğu için daha çok tercih edilir. 121

İsminden de anlaşılacağı gibi bir holdingin  ya da bir

bankanın  güvencesi altında olan tahvillerdir. Bu garanti  söz

konusu tahvilin  bedelinin ve faizlerinin geri ödenmesi ile

sınırlıdır. 122

2.4.9. Sabit Faizli ve Değişken Faizli Tahviller

Tahvil faizleri piyasadaki tahvil talebine ve arzına göre

piyasalar tarafından günlük

belirleniyorsa buna değişken faizli tahvil denir. SPK

tarafından yapılan son düzenleme ile değişken faizli tahvil

119 (TAHVİL)120 (Tahvil Nedir?)121 (TAHVİL)122 (Tahvil Nedir?)

61

yerine 3, 6 aylık veya 1 yıllık dönemli sabit faiz uygulamasına

geçilmiştir.123

Tahviller vade sonuna kadar elde tutulması durumunda

sözleşmede yer alan faizi ve tahvil bedelini garanti

etmektedir. Sabit faizli tahvilde ise vade sonunda elde

edilecek Tahvilde ise vade sonunda tahvil sahibinin alacağı

toplam miktar vade başlangıcında belirlenmiştir. Enflasyon ve

Finansal Kriz dönemlerinde piyasalarda oluşabilecek ani  ve

dengesiz hareketlere karşı tahvil sahibini korumak amacıyla,

piyasa koşullarına göre faiz oranı değişen tahvil, faiz riskini

azaltarak ihraççısına da uzun vadeli borçlanma imkanı

vermektedir.

2.4.10. İndeksli Tahviller

Tahviller vade sonuna kadar elde tutulması durumunda

sözleşmede yer alan faizi ve tahvil bedelini garanti

etmektedir. Sabit faizli tahvilde ise vade sonunda elde

edilecek Tahvilde ise vade sonunda tahvil sahibinin alacağı

toplam miktar vade başlangıcında belirlenmiştir. 124

Enflasyonist dönemlerde borç verenleri enflasyonun

etkilerine karşı korumak için başvurulan bir yol. Enflasyon,

ödünç verilen fonların reel değerini azaltır. O bakımdan

tasarruf sahiplerini enflasyonun doğuracağı zararlara karşı

korumak gerekir. Bunun için Değişken Faizli Tahviller yanında

başvurulan bir yol da indeksli tahvillerdir. İndeksli Tahviller

durumunda tahvilin anaparası belli bir dövize veya altına

123 (TAHVİL)124 (Tahvil Nedir?)

62

bağlanır. Böylece anapara geri ödenirken, bağlı olduğu altın

veya dövizlerin değerindeki artışa paralel

olarak, tahvil sahibine ödeme yapılır. Bu ise tasarrufçu

açısından önemli bir güvencedir. Dövizin beklenenin üzerinde

değer kazandığı durumlarda da tahvil ihraç eden kurum bundan

zarara uğrar.

Ülkemizde 1988 başlarında ihraç edilen PTT tahvilleri ilk

çıkartılan dövize indeksli tahviller olmuştur. 125

2.5. Tahvil Türevleri

2.5.1. Rüçhan Haklı Tahviller

Bazı şirketlerin, çıkardıkları tahvillerin satışını

kolaylaştırmak için, tahvillerin tümüne veya kura ile

belirlenecek bir bölümüne, belli bir yüzdesine ya da belli bir

limitin üstünde kalan kısmına ileride yapılacak ilk sermaye

artırımından rüçhan hakkı tanıdıkları görülür. 126

2.5.2. Kâra İştirakli Tahviller

Kâra İştirakli Tahvil, sahibine faiz yerine, oranı

belirtilen tutarda, ihraççı anonim ortaklığın kârını isteme

hakkı veren bir katılma senedidir. 127

125 (İndeksli Tahviller Nedir?), http://indekslitahviller.nedir.com/126 (Sermaye Piyasası Araçları)127 (ŞEN), Menkul Kıymet Gelirlerinin Tam Mükellef Gerçek ve Tüzel Kişiler Yönünden Vergilendirilmesi ve Bu Gelirler Üzerindeki Vergi Yükünün Karşılaştırılması, http://www.tcmb.gov.tr/kutuphane/TURKCE/tezler/ismihansen.pdf

63

Seri II No. 16 numaralı Tebliğ, ortakların esas

sözleşmelerinde hüküm bulunmak şartıyla, TTK'nun 422. veya

Sermaye Piyasası Kanunu'nun 13. maddesinin 1. fıkrasında belli

edilen sınırlar içinde kâra iştirakli tahvil

çıkarılabileceğini, nama veya hamiline olarak çıkarılabilen bu

tahvillere her yıl verilecek kâr payının hesap şekli ve ödeme

zamanının izahnamede gösterilmesini ve tahvilin ön yüzünde kâra

iştirakli olduğunun yazılması gerektiğini belirtmiştir.

Kâra iştirakli tahviller vade sonu anapara ödemeli olarak

çıkarılırlar. Bunların anapara ödenmesi yıllara dağıtılamaz.

İhraççılar, tahvillerde verilecek dönem kâr payının

belirlenmesinde aşağıdaki esaslardan birini seçebilirler:

Faiz ve buna ek olarak tahvil tertibi için belli

edilen kar payı yüzdesine göre hesaplanan tutardan

tahvile düşecek payın ödenmesi,

Kâr payının faizden daha az olması halinde faiz

ödenmesi; faiz getirisine eşit veya daha fazla kar

payı tahakkuk etmişse, kar payının ödenmesi, 128

Söz konusu faiz dikkate alınmadan Tahvil sahibi için

belirlenen kar payı yüzdesine göre hesaplanan

tutardan tahvile düşen payın ödenmesi. 129

2.5.3. Hisse Senetleriyle Değiştirilebilir Tahviller (HDT)

Hisse senedi ile değiştirilebilir tahviller, sahiplerine,

anaparanın (borcun) ödenmesi yerine, verilen yetkinin içeriğine

göre, ya itfa tarihinde ya da belirlenen bir tarihte, ihraççı

128 (Sermaye Piyasası Araçları)129 (Tahvil Nedir?)

64

anonim ortaklığın hisse senedini elde etmeye ilişkin beklenen

hakkında hamilidir. Tahvilin içerdiği hak, alacaklının yedek

edim yetkisi olup, bu yetki tahvil sahibi tarafından kullanılan

bir yenilik doğurucu hak niteliği taşımaktadır. 130

İhraç sırasında izahname ve sirkülerde belirlenen esaslar

dahilinde, ihraççı ortaklıkça HDT ile değiştirilmek üzere

artırılan sermayeyi temsil eden hisse senetleri ile değiştirme

hakkı veren menkul kıymetlerdir (Seri: II, Tebliğ No: 15). 131

Anonim ortaklıklar, esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak,

SP Kanununda ve TTK’da miktar yönünden belirlenen sınırlar

içinde kalmak ve halka arz etmek suretiyle, HDT ihraç etme

yetkisine sahiptirler. Bu tür tahviller, ancak halka arz

yoluyla çıkarılabilirler.132

HDT’lerin vadesi 2 yıldan az 7 yıldan çok olamaz.

Değiştirilmesi, vadenin başlangıç tarihinden itibaren en erken

2 yıl sonra yapılabilir. Tahvilin hisse senediyle

değiştirilmesi, ortaklık talebine ve tasarruf sahibinin

talebine bağlı olarak yapılır. Değiştirme süresi sonunda, hisse

senetleriyle değiştirilmeyen HDT’ler nedeniyle ortaklığın

elinde kalan hisse senetleri Hisse Senetlerinin Kurul Kaydına

Alınmasına İlişkin Esaslar Tebliğ'ine uygun olarak halka arz

edilir. Tasarruf sahibinin talebine bağlı olarak değiştirilme

durumunda, değiştirme hakkını kullanmayan HDT sahiplerinin

değiştirme hakkı ortadan kalkar. İtfada HDT’lerin ibrazı ve

tevdii karşılığında yalnız anapara ve işlemiş faizleri

alabilirler. Ortaklığın talebine bağlı değiştirme durumunda

130 (ŞEN)131 (Sermaye Piyasası Araçları)132 (ŞEN)

65

değiştirme tarihinden en az 1 ay önce ortaklık tarafından en az

iki gazetenin Türkiye baskısında ikişer kez yapılacak ilan

yoluyla HDT sahiplerine duyuru yapılır. 133

2.6. Tahvilde Fiyat ve Değer

2.6.1. Nominal (İtibari) Değer

Tahvilin üzerindeki yazılı değere nominal değer denir.

Vade sonunda tahvil sahibinin eline geçecek anapara tutarıdır.134 Bu değer sabit olup, hiçbir zaman değişmez. Muhasebe

kayıtlarına ve itfa planına esas teşkil eder. 135

2.6.2. İhraç Değeri

Tahvil şirket tarafından satışa çıkarıldığında gelen

talebe göre belirlenen satış bedelidir. Genellikle nominal

değerin altında olur. 136

İhraç değeri nominal değerin altında olursa iskontolu

satış, nominal değerin üstünde olursa primli satış, nominal

değere eşitse başa baş satış yapılmış demektir. 137

Primli olarak ihraç edilen ve/veya erken alanlara faiz

oranı içinde indirim uygulanan tahvillerde;

İhraç değeri = (Nominal değer - %5 Kanuni indirim + Erken

satış primi) olur.

133 (Sermaye Piyasası Araçları)134 (TAHVİL)135 (Sermaye Piyasası Araçları)136 (TAHVİL)137 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)

66

Bu şekilde hesaplanan ihraç değeri satışın son günü

yaklaştıkça nominal değere doğru yaklaşır ve son gün (nominal

değer - %5) olur. Ertesi gün de faiz işlemeye başlar. 138

2.6.3. Piyasa Değeri

Tahvilin piyasalarda işlem gördüğü değerdir. 139 Menkul

kıymetin, piyasada o gün itibarı ile geçerli olan vadeye kadar

getirisine göre hesaplanan fiyatıdır. Bu değer piyasa

şartlarına göre değişiklik gösterebilir. 140

Tahvillerin piyasa değeri önce de belirttiğimiz gibi

nominal değerden çok farklı olmasa da, şartlara göre inip

çıkabilir. 141Menkul kıymetin getirisi ile piyasa değeri

birbirleriyle ters orantılıdır. Getiri yükselirse daha önce

ihraç edilmiş menkul kıymetin piyasa değeri düşer, getiri

düşerse daha önce ihraç edilmiş menkul kıymetin piyasa değeri

yükselir. 142

Tahvillerin piyasa değeri şu faktörlerden etkilenir:

Paraya çevrilebilir olmasa dahi, her tahvilin piyasada her

an için bir değeri vardır. Bu değer (anapara + son faiz

ödemesinden beri işlemiş günlük faiz) toplamı

civarındadır. Tahvilin net yıllık faizi 365 ile bölünüp

geçen gün sayısı ile çarpıldığında işlemiş net faizi

bulunur.

138 (Sermaye Piyasası Araçları)139 (TAHVİL)140 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)141 (Sermaye Piyasası Araçları)142 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)

67

Tahvilin nominal faiz oranı cari faiz oranının altında

ise, piyasada borsa değeri başabaş (nominal) değerinin

altındadır (below par value). Bu durumda "iskontolu işlem

görüyor" denilir (trading at a discount). Normal olarak

tahvillerin üzerinde bir miktar işlemiş faiz bulunduğu

için, işlemiş faizle birlikte genellikle başabaşın üstünde

(above par) fiyat bulur. Tahvilin nominal faiz oranı cari

piyasa faiz oranının (current market rate) üstünde ise,

piyasa ya da borsa değeri (işlemiş faiz hariç) nominal

değerin üstünde oluşur. Bu durumda da tahvilin "primli

işlem gördüğü" söylenir (trading at a premium).

Normal ekonomik şartlar altında, büyük ve tanınmış

şirketlerin tahvilleri ile büyük banka ve holdinglerin

garantisine sahip tahviller diğerlerine oranla ikincil

piyasada daha yüksek değer bulurlar. 143

2.7. Tahvilin Şekli

Türk Ticaret Kanunu 425–427. maddelerine göre tahvilde

bulunması gereken şekil şartları şöyledir:

Şirket unvanı, konusu, merkezi, süresi;

Ticaret sicili tescil numarası;

Esas sermaye miktarı;

Ana sözleşme tarihi ve varsa değişiklik tarihleri;

Tasdik edilmiş son bilânçoya şirket durumu;

Önceden çıkarılmış ve yeni çıkarılacak tahvillerin nominal

değerler, itfa şekli, faiz oran ve vadesi;

143 (Sermaye Piyasası Araçları)68

Tahvil çıkarmaya dair genel kurul kararının tescil ve ilan

tarihi;

Şirket menkul ve gayrimenkullerinin herhangi bir sebepten

dolayı rehin veya teminat gösterilmiş olup olmadığı;

Şirketi temsile yetkili en az iki imza. 144

2.8. Tahvil Piyasası

Tahvil piyasaları, anonim şirketlerin doğrudan doğruya

borç para sağladıkları

piyasalardır. Riski sevmeyen bazı yatırımcılar için, tahvile

yatırım çekici olabilir. İşletmeler açısından ise, tahvil ihraç

etmek tercih edilebilir. Çünkü tahvil maliyeti, hisse senedi

maliyetine göre daha düşüktür. Bu nedenle, işletmenin ortalama

sermaye maliyeti de düşer. Türkiye’de tahvil piyasalarının

işleyişi de hisse senetleri piyasasının işleyişine

benzemektedir. 145

Tahvil piyasasında T.C. Merkez Bankası, borsa üyeleri ve

SPK’den yetki belgesi alan bankalar işlem yapabilir.

Yatırımcılar borsada şahsen işlem yapamaz. Yetki belgesine

sahip aracı kuruluş yardımı ile işlem yaparlar. Aracı

kuruluşların verdikleri hizmetler şunlardır:

Halka arza aracılık,

Alım satıma aracılık,

Yatırım danışmanlığı,

Portföy yöneticiliği,

144 (TAHVİL)145 (03.Tahvil Piyasaları), http://notoku.com/03-tahvil-piyasalari/

69

Menkul kıymetleri geri alma ve satma (repo-ters repo)

taahhüdü ile alım-satım

İşlem yapacak aracı kuruluş tahvil ve bono piyasası

müdürlüğünü arayarak emirlerini iletir. Aracı kurum yetkilisi

kendisine verilen kodu piyasa eksperine söyledikten sonra kesin

alım satım pazarında işlem yapmak için işlem türü, müşteri

hesap kodu, nominal tutar, fiyat ve emir tipini bildirir.

Verilen bilgileri eksperler sisteme girer. Pazardaki

benzer tüm emirler piyasa izleme ekranından takip edilebilir.

En iyi teklif en üstte yer alır ve o işlem gördükten sonra

sıradaki en iyi teklif ekrana gelir.

Piyasada işlem yapan taraflar birbirini tanımaz. Emir

gerçekleşirse işleme ait dökümler her iki tarafa da fakslanır.

Karşılanmamış emirler iptal edilir. Karşılanmayan emirler

değiştirilebilir. Yapılan işlemler sonucu kaydedilen fiyat ve

oranlar sonraki gün borsa bülteninde ilan edilir.

Sermaye piyasasının önemli yatırım araçlarından olan

tahvil için vadenin uzun olması yatırımcı açısından sorun

yaratır. Bu nedenle yatırımcı daha kısa vadeli, benzer

getirili, riski düşük başka yatırım alternatiflerini tercih

edebilir. Bu nedenle günümüzde tahvil vadeleri giderek

kısalmaktadır. 146

2.8.1. Tahvil Piyasasında Pazarlar

Kesin Alım Satım Pazarı, sabit getirili menkul kıymetlerin

şeffaf ve rekabete açık bir ortamda işlem görmelerini

146 (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)70

sağlayarak bu menkul kıymetlerin likiditesini artırmak,

enformasyon akışını hızlandırmak amacıyla kurulmuştur.

Repo Ters Repo Pazarı sabit getirili menkul kıymetlerin

geri alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile alımını

organize piyasa koşulları içinde güvenli bir şekilde

gerçekleştirmek amacıyla açılmıştır.

2.8.1.1. Pazarlarda İşlem Görecek Menkul Kıymetler

Kesin Alım Satım Pazarı’nda Türk Lirası ve döviz ödemeli

Devlet İç Borçlanma Senetleri, Gelir Ortaklığı Senetleri,

Gayrimenkul Sertifikaları ve Özel Sektör Tahvilleri ile TCMB

tarafından ihraç edilen Likidite Senetleri işlem görür.

Repo Ters Repo Pazarı’nda ise devlet tahvilleri ve hazine

bonoları ile TCMB likidite senetleri işlemlere konu edilir.

Pazarda özelliklerine göre gruplandırılmış menkul kıymetler

üzerinde işlem yapılır. Emir girişi sırasında repo karşılığı

teslim edilmek istenen ya da ters repo işlemi karşılığı teslim

alınmak istenen menkul kıymet grubu belirtilir ancak menkul

kıymet belirtme imkanı yoktur.

Bu menkul kıymet grupları ve içerecekleri menkul kıymetler

aşağıdaki gibi belirlenmiştir:

S: TL ödemeli devlet iç borçlanma senetleri ve TCMB

likidite senetleri

K: döviz ödemeli devlet iç borçlanma senetleri

Yönetim Kurulu bu grupların sayısını ve gruba dahil edilen

menkul kıymetlerin özelliklerini değiştirebilir. 147

147 (Tahvil ve Bono Piyasaları), http://akademikpersonel.kocaeli.edu.tr/nimet.cakir/ders/nimet.cakir22.06.2010_11.35.01ders.pdf

71

Tahvil ve Bono Piyasası'nda, Türk Lirası ve döviz ödemeli

ihraç edilmiş; devlet iç borçlanma senetleri, gelir ortaklığı

senetleri ile T. C. Merkez Bankası tarafından ihraç edilen

likidite senetleri ihraç edildikleri günden itibaren; özel

sektör, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, Toplu Konut İdaresi

Başkanlığı, mahalli idarelerce Türk Lirası ve döviz ödemeli

ihraç edilen borçlanma senetleri ile Borsa Yönetim Kurulu

tarafından işlem görmesine karar verilen diğer menkul kıymetler

Kamuyu Aydınlatma Platformu’nda duyurulmalarını izleyen ikinci

işgünü işlem görmeye başlar.

2.8.1.2. Kesin Alım Satım Pazarı

Kesin Alım-Satım Pazarı’nın amacı sabit getirili menkul

kıymetlerin şeffaf ve rekabete açık bir ortamda işlem

görmelerini sağlayarak bu menkul kıymetlerin likiditesini

artırmak, enformasyon akışını hızlandırmaktır. 148

Kesin Alım Satım Pazarı sabit getirili menkul kıymetlerin

aynı gün veya ileri valörlü olarak doğrudan alım/doğrudan satım

işlemlerinin yapıldığı pazardır.

Kabul edilebilir en az ve en fazla ileri valör tarihi

menkul kıymet türü bazında Borsa Yönetim Kurulu tarafından

belirlenir. Üye kodu piyasa ekranlarında ve sorgu ekranlarında

gösterilmez. İşlem gerçekleştiren taraflara, işlem

gerçekleşmesini takiben, işlem bilgileri ile birlikte karşı üye

bilgisi de verilir. Üye merkez ofislerinde müşteri bazında emir

girme ve yine müşteri bazında borç-alacak takibi yapılabilir.

Bu tip işlemlerde adına işlem yapılacak müşteri hesap kodları

148 (18. Tahvil ve Bono Piyasası), http://borsaistanbul.com/data/egitimklavuzlari/KLVZ18TBP.pdf

72

ile müşteri kimlik bilgileri işlemlere başlanmasından en az bir

gün önce Tahvil ve Bono Piyasası Müdürlüğü’ne iletilmelidir. 149

En iyi alım/satım emirleri ve son işleme ait

fiyat/getiri/nominal tutar bilgileri piyasa ekranlarında eşanlı

olarak gösterilir. Gerçek zamanlı olarak piyasa, emir ve işlem

bazında sorgulama yapılır ve pozisyon bilgisi alınabilir.

Piyasa izleme ekranlarından en iyi talep ve teklifler ile

birlikte emir ve fiyat bazında derinlik bilgisine de

ulaşılabilir.

Pazarda yetkili üyeler tarafından ihraç edilmiş menkul

kıymetler üzerinde yapılacak işlemlerin erken itfa ya da yeni

ihraca yol açmaması üyelerin sorumluluğundadır.

Yönetim Kurulu tarafından belirlenen menkul kıymetlerde

emir büyüklüğü bazında Küçük Emirler veya Normal Emirler

Pazar’ında işlem yapılır.

2.8.1.3. Repo Ters Repo Pazarı

Repo-Ters Repo Pazarı’nın amacı sabit getirili menkul

kıymetlerin geri alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile

alımı işlemlerinin organize piyasa koşulları içinde güvenli bir

şekilde gerçekleşmesini sağlamaktır. 150

Repo Ters Repo Pazarı’nda devlet tahvilleri ve hazine

bonolarının ile TCMB likidite senetlerinin geri alım vaadi ile

satım ve geri satım vaadi ile alım işlemleri yapılır. Üye kodu

piyasa ekranlarında ve sorgu ekranlarında gösterilmez. İşlem

149 (Tahvil ve Bono Piyasaları)150 (18. Tahvil ve Bono Piyasası)

73

gerçekleştiren taraflara, işlem gerçekleşmesini takiben, işlem

bilgileri ile birlikte karşı üye bilgisi de verilir.

Pazar’da aynı gün ve ileri başlangıç valörlü işlemler

yapılabilir. Tutar, repo oranı, başlangıç ve bitiş valörleri

ile işlem yapılmak istenen menkul kıymet cinsi (repo işlemleri

için teslim edilecek, ters repo işlemleri için teslim alınacak)

belirtilerek iletilen repo ve ters repo emirleri oran ve zaman

önceliğine göre sistemde sıraya konulur. Repo emirleri arasında

en yüksek, ters repo emirleri arasında en düşük oranlı olanlar

önceliklidir. 151

En iyi repo/ters repo emirleri ve gerçekleşen son işleme

ait oran/tutar bilgileri piyasa ekranlarında eşanlı olarak

gösterilir. Gerçek zamanlı olarak, emir ve gerçekleşen işlem

bazında sorgulama yapılır ve pozisyon bilgisi alınır. Pazar

izleme ekranlarından en iyi talep ve teklifler ile birlikte

emir ve fiyat bazında derinlik bilgisine de ulaşılabilir.

Yönetim Kurulu tarafından belirlenen menkul kıymetlerde

emir büyüklüğü bazında Küçük Emirler veya Normal Emirler

Pazar’ında işlem yapılır. 152

2.8.2. Tahvil Piyasalarının İşleyişi ile İlgili Temel

Kavramlar

Basit Getiri

Yapılan yatırımdan elde edilen faiz gelirinin vade sonunda

tekrar yatırıma dönüştürülmediği durumdaki yıllık getiriye

basit getiri denir.

151 (Tahvil ve Bono Piyasaları)152 (18. Tahvil ve Bono Piyasası)

74

Bileşik Getiri

Elde edilen faiz gelirinin dönem sonunda aynı oranla

tekrar yatırıma dönüştürüldüğü varsayımı ile hesaplanan

getiriye bileşik getiri denir.

Birincil Piyasalar

Menkul kıymetleri ihraç eden şirketler ile tasarruf

sahiplerinin doğrudan doğruya karşılaştıkları piyasalardır.

Diğer bir anlatımla, menkul kıymetlerin ihraçcı kuruluşlarca

tasarruf sahiplerine ilk kez satışa sunulduğu piyasalardır. 153

Borsa Payı

Borsa üyelerinin, Borsa’da gerçekleştirdiği işlem hacmine

göre hesaplanarak Borsa’ya ödenen meblağ olup Borsa Yönetim

Kurulu’nca belirlenir.

Borsa ÜyeleriSermaye Piyasası Kurulu’ndan yetki belgesi ve Borsa’dan

üyelik belgesi almış aracı kuruluşlardır.

Çok Fiyat-Sürekli Müzayede Sistemi

Çok fiyat yöntemi; bir menkul değer için verilen alım

satım emirlerinin fiyat ve zaman önceliği kurallarına uygun

olarak teker teker karşılaştırılması sonucunda oluşan

fiyatlarla alım satım işleminin gerçekleştirilmesidir.

153 (Tahvil Bono Piyasasında Temel Kavramlar), http://www.turkborsa.net/bono_genelbilgi.php

75

Devlet İç Borçlanma Senetleri

Devletin cari yıl bütçe kanununa dayanarak, bütçe

açıklarının finansmanı amacıyla çıkarmış olduğu borçlanma

senetlerinin genel adıdır.

Devlet İç Borçlanma Senetleri Endeksleri

Bu tür menkul kıymetlere yatırım yapanlarının kıymetleri

fiyat ve getirilerindeki gelişmeleri basit ve anlaşılabilir

göstergeler yardımıyla izleyebilmelerini sağlamak amacıyla

oluşturulmuşlardır. Ayrıca yatırımcıların sabit getirili menkul

kıymetlere yaptıkları yatırımlar ile diğer yatırım seçenekleri

arasında kolay karşılaştırma yapabilmelerini sağlar.

Fiyat Önceliği

Daha düşük fiyatlı satım emirlerinin, daha yüksek fiyatlı

satım emirlerinden; daha yüksek fiyatlı alım emirlerinin, daha

düşük fiyatlı alım emirlerinden önce karşılanmasını ifade eder.

Hazine Bonosu

Hazine tarafından vadesi bir yıldan kısa süreli olarak

çıkarılan ve iskontolu olarak işlem gören borçlanma

senetleridir.

İhraç Değeri

Menkul kıymetin ilk ihraçtaki fiyatıdır. İhraç değeri

nominal değerin altında olursa iskontolu satış, nominal değerin

76

üstünde olursa primli satış, nominal değere eşitse başabaş

satış yapılmış demektir.

İkincil Piyasalar

Daha önce ihraç edilmiş sermaye piyasası araçlarının işlem

gördüğü piyasalardır.

İtfa

Sabit getirili menkul kıymetin vade bitiminde anapara ve

(varsa) kupon faizinin ihraççı tarafından sabit getirili menkul

kıymetin sahibine ödenmesidir.

Kalanını İptal Et (KİE)

Fiyat ve miktarın girildiği ancak işlem kısmen veya

tamamen gerçekleşmezse işlem görmeyen kısmın ekranda pasif

olarak görünmeyerek sistem tarafından otomatik olarak iptal

edildiği emir türüdür.

Kupon Faizi

Sabit getirili menkul kıymetin üzerinde yazılı olan ve

belirli dönemler itibarı ile (6 ay da bir, yılda bir vs) ödenen

faizdir. Tahvillerin üzerinde her bir dönem için ayrı bir kupon

bulunur. İlgili dönemde o döneme ait kupon yatırımcı tarafından

kesilerek kupon faizi tahsil edilir.

Kupür

77

Para, tahvil ve hisse senetlerinin, üzerlerinde yazılı

değere göre, her birimine verilen isimdir.

Likidite

Menkul kıymetin piyasa fiyatından veya bu fiyata çok yakın

bir fiyattan en kısa sürede ve kolayca nakde çevrilebilmesidir.

Limitli Emir

Fiyat ve miktarın girildiği emirlerdir. İşlem kısmen veya

tamamen olmazsa, gerçekleşmeyen kısım sistemde pasif olarak

görünür.

Nominal Değer

Menkul kıymetin üzerinde yazılı olan ve vade sonunda

ödenecek anapara tutarıdır.

Nominal Getiri

Herhangi bir yatırım aracının enflasyon dikkate alınmadığı

durumdaki getirisine nominal getiri denir. Örneğin, 1 yıllık

bir devlet tahvilinin ilk ihraçta % 40 yıllık getiri ile alınıp

vade sonuna kadar elde tutulması durumunda bu tahvilin vadeye

kadar getirisi nominal % 40 olur.

Piyasa Değeri

Menkul kıymetin, piyasada o gün itibarı ile geçerli olan

vadeye kadar getirisine göre hesaplanan fiyatıdır. Bu değer

piyasa şartlarına göre değişiklik gösterebilir. Menkul kıymetin

getirisi ile piyasa değeri birbirleriyle ters orantılıdır.

78

Getiri yükselirse daha önce ihraç edilmiş menkul kıymetin

piyasa değeri düşer, getiri düşerse daha önce ihraç edilmiş

menkul kıymetin piyasa değeri yükselir.

Piyasa Emri

Menkul kıymet alım satımında en iyi piyasa fiyatından

işlemin gerçekleştirileceği emir türüdür. Bu tür emrin en büyük

avantajı, emrin hemen yerine getirilebilme olanağıdır.

Piyasa Yapıcı

Piyasanın dürüst, düzenli ve etkin çalışmasını sağlamak ve

görevli olduğu sermaye piyasası araçlarında likit ve sürekli

bir piyasanın oluşmasını sağlamak için kendi nam ve hesabına

çift taraflı kotasyon vermekle yükümlü olan aracı kuruluştur.

Reel Getiri

Herhangi bir yatırım aracının enflasyondan arındırılmış

getirisidir.

Repo

Bir menkul kıymetin işlemin başlangıç valöründe satılıp,

bitiş valöründe geri alınmasıdır (Menkul kıymetin geri alma

vaadiyle satımı).

Sabit Getirili Menkul Kıymetler

79

Alacaklılık hakkı sağlayan, belirli bir meblağı temsil

eden, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte seri halinde

çıkarılan, ibareleri aynı olan ve yatırım aracı olarak

kullanılan borçlanma senetleridir. İhraç eden kuruluşların

niteliğine göre kamu ve özel sektör menkul kıymetleri olarak

ikiye ayrılırlar. Sabit getirili menkul kıymetler vade sonuna

kadar elde tutulmaları halinde belirli bir getiriyi garanti

eder.

Tahvil

Devletin 1 yıl, anonim ortaklıkların en az 2 yıl ve daha

uzun vadeyle, ödünç para bulmak amacıyla, itibari kıymetleri

eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç

senetleridir.

Takas

Borsa’da gerçekleştirilen işlemler sonucunda oluşan borç

ve alacakların karşılıklı olarak tasfiye edilmesidir.

Temerrüt

Borsa’da yapılan işlemler sonucunda, taahhütlerin

gerektirdiği ödeme veya menkul kıymet teslimatlarının

belirlenen süreler içinde gerçekleştirilmemesi sonucu oluşan

durumdur.

Teminat

80

Borsa üyelerinin, borsa işlemleri dolayısı ile

müşterilerine ve/veya borsaya verebilecekleri zararlara

karşılık olmak üzere, Borsa tüzel kişiliği adına yatırdıkları

meblağa denir.

Ters Repo

Bir menkul kıymetin işlemin başlangıç valöründe alınıp,

bitiş valöründe geri satılmasıdır (Menkul kıymetin geri satım

vaadiyle alımı).

Tescil

Borsa’da gerçekleştirilen işlemlerin fiyatlarının

doğrudan, Borsa dışında gerçekleştirilen işlemlerin

fiyatlarının ise bu işlemlerin Borsa’ya bildirimi sonrasında

Borsa kaydına alınması işlemidir.

Tranş

Tahvil ve Bono Piyasası’nda işlem yapabilme limiti

içerisindeki her bir kademedir.

Vadeye Kalan Gün

Menkul kıymetin valör tarihinden itfasına kalan gün

sayısıdır.

Valör Tarihi

İşleme ait menkul kıymet ve nakit yükümlülüklerinin yerine

getirileceği, başka bir ifadeyle menkul kıymet ve nakit

takasının yapılacağı tarih.

81

Zaman Önceliği

Fiyat eşitliği halinde, sisteme zaman açısından daha önce

kaydedilen emirlerin öncelikli olarak karşılanmasıdır. 154

III. BÖLÜM

3. Tahvil ve Hisse Senetlerinin Kıyaslaması

3.1. Hukuki Açıdan Farklar

Tahvil bir borç senedidir.

Hisse senedi ise, bir mülkiyet senedidir.

Tahvil sahibi, tahvil çıkaran kuruluşun uzun vadeli

alacaklısıdır.

Hisse senedi sahibi, hisse senedini çıkaran kuruluşun

ortağıdır.

Tahvil sahibinin bir şirkete sağladığı sermaye yabancı

sermayedir.

Hisse senedi sahibi, şirkete belli bir oranda sahiptir.

Kullandırdığı sermaye özsermayedir.

154 (Tahvil ve Bono Piyasaları)82

Tahvil sahibi, şirketin aktifi üzerindeki alacağından

başka hiçbir hakka sahip değildir. Şirketin yönetimine

katılamaz. Buna karşılık, şirketin brüt kârından, önce

tahvil sahiplerine faiz ödenir. Bundan sonra, bilanço kâr

gösterirse, hisse senetlerine temettü ödenir. Tahvil

sahipleri alacaklarını aldıktan sonra, şirketin mal

varlığı üzerinde hiçbir hak iddia edemezler.

Hisse senedi satın alarak şirketin ortağı olan hak

sahipleri, kendilerine tanınan tüm ortaklık haklarından

yararlanabilirler.

Tahvilde kesin bir vade vardır, bu vade sonunda tahvil

sahibi ile şirket arasındaki hukuki ilişki sona erer.

Hisse senedinde vade olmadığı gibi, hisse senedi sahibi

ile şirket arasındaki ilişki ebedidir, sadece hisse

senedinin sahibi değişebilir.

Tahvilin getirisi belli ve sabittir. (değişken faizli

tahvillerde faiz oranları ancak iktisadi şartlar

değiştiğinde mevzuat değişikliği ile değişebilir.)

Hisse senedinin getirisi, hisse senedi değerinde meydana

gelen artış ve şirketin dağıtacağı kar payıdır. Ancak

senet sahibinin hangi yıl ne kadar gelir elde edeceği,

hatta gelir elde edip edemeyeceği, belli değildir.

Tahviller, mevzuatta itibari değerinin altında bir değerle

(iskontolu olarak) ihraç edilebilir.

Hisse senetleri itibari değerin altında bir fiyatla

satılamazlar.

83

Tahviller, şirketler dışında devlet ve belediyeler gibi

tüzel kişiliğe sahip kamu kuruluşları tarafından da

çıkarılabilir.

Birer katılma payını ifade eden hisse senetleri anonim

şirketler tarafından ihraç edilebilirler. (sermayesi

paylara bölünmüş komandit şirketler de hisse senedi

çıkarabilmekte ancak bunlar halka arz yoluyla

satılamamaktadır.)

Tahviller, bir itfa planı dahilinde itfa edilir.

Hisse setlerinde prensip itibariyle itfa söz konusu

değildir. Ancak isteğe bağlı olarak, hisse senetlerinin

bir bölümü itfa edilebilir ki, bunun anlamı sermaye

azaltımıdır. Hisse senetlerinin tamamen itfası ise,

şirketin tasfiyesi demektir. 155

İşletmelerin çıkarabileceği tahvil miktarı sınırlıdır.

İşletmeler istediği kadar HS ihraç edebilirler ( halka

açık A.Ş. de SPK’dan izin almak koşuluyla ).

Bir şirket tarafından ihraç edilen tahvillerin bedelleri

ödenmedikçe ikinci tertip tahvil ihracı mümkün değildir.

Buna karşın HS’lerine ilişkin taahhütler henüz yerine

getirilmemişse ikinci tertip HS’lerinin ihracı mümkündür.

Tahviller A.Ş. dışında devlet ve bazı kamu kuruluşları

tarafından ihraç edilebilirken HS’leri anonim şirket,

anonim şirket statüsündeki kuruluşlar yada özel kanunla

kurulan kuruluşlar tarafından ihraç edilebilir. 156

155 (Hisse Senedi ile Tahvil Arasındaki Farklar), http://www.yatirimyapiyorum.gov.tr/yatirim-ara%C3%A7lari/hisse-senedi-ile-tahvil-aras%C4%B1ndaki-farklar.aspx156 (Tahvil ile Hisse Senedinin Farkları), http://www.biraz.gen.tr/ekonomi/tahvil-ile-hisse-senedinin-farklari

84

3.2. Ekonomik Açıdan Farklar

Tahvil ile hisse senedi arasındaki en önemli ekonomik fark

risk konusudur. Tahvil sahibi tahvil ihraç eden şirketin kâr-

zarar riskine katılmaz. Tahvil sahibi için risk, ancak şirketin

tahvil anapara ve faizlerini ödeyemeyecek duruma gelmesi

halinde söz konusudur. Bu durumda da, hisse senedine karşı

avantajlıdır. Tahvil bir borç senedi olduğuna göre, borcun

anapara ve faizleri gereğinde yargı yollarına başvurmak

suretiyle tahsil edilebilir. Şirketin iflası veya tasfiyesi

halinde de, tasfiyeden öncelikle borçlar ödeneceği için, tahvil

sahipleri hisse senedi sahibinden önce alacaklarını alır. Hisse

senedi sahipleri ise, ancak şirketin mal varlığından bütün

borçlar ödendikten ve tasfiye masrafları çıktıktan sonra,

kalanı, hisseleri oranında paylaşırlar.

Yalnız, tahvil alacaklıları icra, iflas ve tasfiyede

yeterince korunmuş değillerdir. TTK, tahvili kıymetli evrak

saydığı halde, İcra İflas Kanunu tahvili bono, çek ve poliçe

gibi mütalaa etmemiş, öncelik bakımından adi borç senedi gibi

ticari senetlerin gerisinde bırakmıştır.

Türkiye'de Kurulca kayda alınan, satışı yapılacak sermaye

piyasası araçlarının ihraç değerinin binde üçü tutarında bir

ücret Kurul nezdindeki bir “özel hesaba yatırılmaktadır. Bu

kapsamda tahvil ihraçları için de bu ücret yatırılmaktadır.

Özel hesap Sermaye Piyasası Kurulu'nun giderlerini karşılamak

amacıyla oluşturulmuştur. Batı ülkelerinde ise, kamu otoritesi

tarafından oluşturulan fonlara/hesaplara, her tahvil ihracı

85

dolayısıyla ihraç eden şirketlerce belli bir oranda prim

yatırılmakta, tahvil ihraç eden bir şirket tahvillerinin

anapara veya faizlerini ödeyemediği takdirde, tahvil

sahiplerinin alacakları tamamen veya belli bir oranda bu

sigorta fonundan ödenmektedir.

Hisse senedi sahipleri ise tamamen risk altındadır. Bu

risklerden biri temettü alıp almama riskidir. Hisse senedi

yatırımı tahvillere nazaran daha riskli bir yatırım konusudur.

Tahvil ve hisse senetlerinin önemli bir ekonomik farkı da,

tahvillerin sabit gelirli, hisse senetlerinin de değişken

gelirli olmasıdır. Tahvillerde faiz oranlarını devlet tayin

eder. Faiz oranlarının enflasyonun altında tutulduğu çok

görülmüştür. Bu durumda tahvilin gerçek geliri sıfır

olabileceği gibi, 1978-1980 yılları arasındaki dönemde

görüldüğü gibi negatif hale de gelebilir. 157

157 (Sermaye Piyasası Araçları)86

Kaynakça03.Tahvil Piyasaları. (tarih yok). 01 20, 2014 tarihinde

http://notoku.com/03-tahvil-piyasalari/ adresinden alındı18. Tahvil ve Bono Piyasası. (tarih yok). 01 21, 2014 tarihinde

http://borsaistanbul.com/data/egitimklavuzlari/KLVZ18TBP.pdf adresinden alındı

AKBULAK, Y. (tarih yok). Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgelerine İlişkin Esaslar. 01 14, 2014 tarihinde http://www.legalisplatform.net/makale-detay.asp?ID=58 adresinden alındı

Anonim Şirketlerde Pay ve Pay Senetleri. (tarih yok). 01 15, 2014 tarihinde http://www.agchukuk.com/dosyalar/6102_sayili_yeni_turk_ticaret_kanununda_anonim_sirketlerde_pay_kavrami_ve_menkul_kiymetler-19.PDF adresinden alındı

ARSLAN, K. (tarih yok). HİSSE SENEDİ DEĞERLENDİRME MODELLERİ VE MALİ TABLOLARIN ÖNEMİ. 01 11, 2014 tarihinde http://archive.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/59MaliCozum/29%20-%2059%20KAHRAMAN%20ASLAN.doc adresinden alındı

AYDIN, N., KAYACAN, M., SAYILIR, Ö., TAYLAN, A. S., & AFŞAR, A.(tarih yok). Borsaların Yapısı ve İşleyişi. 01 15, 2014 tarihinde http://eogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/MSP203U.pdf adresinden alındı

BUDAK, A., & FİKİRKOCA, E. (tarih yok). Yatırım Yaparken Sorularla Türkiye Sermaye Piyasası. 01 13, 2014 tarihinde http://www.tspakb.org.tr/tr/Portals/0/KIM/KIM-BASIN/KIM-GUNDEM/TSPAKB%20SORULARLA%20YATIRIM%20BRO%200259890_tek%20sayfa_opt.pdf adresinden alındı

CANOĞLU, M. A. (tarih yok). Hisse Senetleri. 01 13, 2014 tarihinde http://www.legalisplatform.net/Makale/Hisse%20Senetleri.pdf adresinden alındı

Faiz Oranları. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=5&cad=rja&ved=0CE4QFjAE&url=http%3A%2F%2Fwww.acikders.org.tr%2Fpluginfile.php%2F2305%2Fmod_resource%2Fcontent%2F3%2Fbolum02-faizler.pdf%3Fforcedownload%3D1&ei=xATPUo_ZM4SzhAec8oG4Cg&usg=AFQj adresinden alındı

GÜNAYDIN, M. (tarih yok). Tahvillerin Sağladığı Haklar ve Sorumlulukları. 01 19, 2014 tarihinde http://borsahakkindahersey.blogspot.com/2012/06/tahvillerin-sagladg-haklar-ve-mali.html adresinden alındı

87

Hisse Senedi. (tarih yok). 01 13, 2014 tarihinde http://www.muhasebedersleri.com/ticari-belgeler/hisse-senedi.html adresinden alındı

Hisse Senedi ile Tahvil Arasındaki Farklar. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde http://www.yatirimyapiyorum.gov.tr/yatirim-ara%C3%A7lari/hisse-senedi-ile-tahvil-aras%C4%B1ndaki-farklar.aspx adresinden alındı

Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası. (tarih yok). 01 13, 2014 tarihinde http://www.borsapiyasasi1.com/hisse-senedi-ozellikleri-ve-piyasasi/ adresinden alındı

Hisse Senedi Piyasaları. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde http://www.tim.com.tr/egitim/hisse-senedi-piyasalari.pdf adresinden alındı

Hisse Senetleri. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CD4QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.baskent.edu.tr%2F~gurayk%2Fislefinhissebonospktanimlari.doc&ei=oNXOUvCsA6LrygPr7YBw&usg=AFQjCNGBkYrvO_zJ2luQEclDJwydPSumzg&sig2=yePRFaxINIirGoG49 adresinden alındı

Hisse Senetleri Piyasası. (tarih yok). 01 14, 2014 tarihinde http://borsaistanbul.com/data/Brosurler/Hisse%20Senetleri%20Piyasas%C4%B1.pdf adresinden alındı

Hisse Senetleri Piyasası. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde http://www.muhasebedersleri.com/finansal-yatirim/hisse-senetleri.html adresinden alındı

İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları. (tarih yok). 01 16, 2014 tarihinde http://www.atb.org.tr/uploads/IMKB-HisseSenetleriPiyasasi.PDF adresinden alındı

İndeksli Tahviller Nedir? (tarih yok). 01 19, 2014 tarihinde http://indekslitahviller.nedir.com/ adresinden alındı

KAYGUSUZ, S. Y., ASLAN, Ü., & KEPÇE, N. (Mayıs-2013/ 2. Baskı).Genel Muhasebe-1. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.

Menkul Kıymet Değerlemesi. (tarih yok). 01 15, 2014 tarihinde http://mukweb.mu.edu.tr/Icerik/abayrakdaroglu/Dokuman/B%C3%B6l%C3%BCm-4%20(K%C4%B1s%C4%B1m%201)%20Ders%20Notu.pdfadresinden alındı

Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler. (tarih yok). 01 15, 2014 tarihinde http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/muhasebe/moduller/menkul_kiymetler.pdf adresinden alındı

88

Pay Sahibinin Hakları. (tarih yok). 01 14, 2014 tarihinde http://borsaistanbul.com/urunler-ve-piyasalar/urunler/paylar/hisse-senedi-sahibinin-haklari adresinden alındı

Rüçhan Hakkı Nedir? (tarih yok). 01 15, 2014 tarihinde http://www.paraborsa.net/i/ruchan-hakki-nedir/ adresinden alındı

Sermaye Piyasası Araçları. (tarih yok). 01 13, 2014 tarihinde http://www.spk.gov.tr/displayfile.aspx?action=displayfile&pageid=76&fn=76.pdf&submenuheader=null adresinden alındı

Sermaye Piyasası Araçları. (tarih yok). 01 20, 2014 tarihinde http://borsaistanbul.com/data/egitimklavuzlari/KLVZ10SPA.PDF adresinden alındı

Sermaye Sistemi. (tarih yok). 01 14, 2014 tarihinde https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CE8QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.baskent.edu.tr%2F~gurayk%2Finvestsermaye1.doc&ei=PdfUUqrrNKyV7AaU5IGIAw&usg=AFQjCNFW4GWyzbRTzQtkR3md8_Sa6y_eCw&sig2=rzpcWb6R0d_CdCWDMI-0aw&bvm=bv adresinden alındı

SEVİLENGÜL, O. (2005-12.Baskı). Genel Muhasebe. Ankara: Gazi Kitabevi.

ŞEN, İ. (tarih yok). Menkul Kıymet GelirlerininTam Mükellef Gerçek ve Tüzel KişilerYönünden Vergilendirilmesi ve Bu Gelirler Üzerindeki Vergi Yükünün Karşılaştırılması. 01 11, 2014 tarihinde http://www.tcmb.gov.tr/kutuphane/TURKCE/tezler/ismihansen.pdf adresinden alındı

TAHVİL. (tarih yok). 01 18, 2014 tarihinde http://www.muhasebedersleri.com/ticari-belgeler/tahvil.html adresinden alındı

Tahvil ve Bono Piyasaları. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde http://akademikpersonel.kocaeli.edu.tr/nimet.cakir/ders/nimet.cakir22.06.2010_11.35.01ders.pdf adresinden alındı

Tahvil Bono Piyasasında Temel Kavramlar. (tarih yok). 01 21, 2014 tarihinde http://www.turkborsa.net/bono_genelbilgi.php adresinden alındı

Tahvil ile Hisse Senedinin Farkları. (tarih yok). 01 21, 2014 tarihinde http://www.biraz.gen.tr/ekonomi/tahvil-ile-hisse-senedinin-farklari adresinden alındı

Tahvil Nedir? (tarih yok). 01 18, 2014 tarihinde http://www.tahvilnedir.com/ adresinden alındı

89

Yeni Ekonomi Pazarı Kuruluş ve Çalışma Esasları. (tarih yok). 01 18, 201 tarihinde http://www.halkaarzseferberligi.com/download/yeniekonomipazariesaslari.pdf adresinden alındı

YEŞİLKAYA, S. C. (tarih yok). Tahvil, Bono ve Borsa Kazançlarının Vergilendirilmesi. 01 13, 2014 tarihinde https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=10&cad=rja&ved=0CHQQFjAJ&url=http%3A%2F%2Facikarsiv.atilim.edu.tr%2Fbrowse%2F264%2F277.pdf&ei=EBTPUvr3CcyThQe6woGgCA&usg=AFQjCNGhvmvhHc8eoCPzU_uVXS8rcyoQnw&sig2=e9UM2ec-vPYWHbbQl3laAQ&bvm=bvadresinden alındı

90