TÜRKİYE TEMSİLCİLİĞİ

İŞLETME BÖLÜMÜ

Hisse Senetleri

LİSANS PROGRAMI

SUNAN : Melih KESER

SUNULANSUNULAN: Doç. Dr. Murat AYAN: Doç. Dr. Murat AYAN

1

İSTANBUL, Haziran 2015

İÇİNDEKİLERİÇİNDEKİLER

GİRİŞGİRİŞ................................................................................................................44I. BÖLÜMI. BÖLÜM..........................................................................................................551. HİSSE SENETLERİ ...........................................5

1.1. HİSSE SENEDİ NEDİR ?.......................................51.2. Hisse Senedi Çıkarabilecek Kurumlar.....................51.3. Hisse Senetlerinin Sahiplerine Sağladığı Haklar, Getirileri ve Sorumlulukları.................................61.3.1. Kâr Payı (Temettü) Geliri.............................61.3.2. Rüçhan Hakkı (Yeni Pay Alma Hakkı)....................71.3.3. Yönetime Katılma ve Oy Hakkı .........................81.3.4. Bilgi Alma Hakkı......................................91.3.5. Sır Saklama Sorumluluğu..............................101.3.6. Taahhütleri Yerine Getirme Sorumluluğu...............101.3.7. Sözleşme Şartlarına Uyum Sorumluluğu.................111.3.8. Sermaye Kazancı......................................111.4. Hisse Senedi Türleri...................................111.4.1. Hamiline ve Nama Yazılı Hisse Senetleri..............121.4.2. Adi ve İmtiyazlı Hisse Senetleri.....................131.4.3. Nakit Hisse Senedi...................................131.4.4. Ayin Hisse Senedi....................................141.4.5. Bedelli ve Bedelsiz Hisse Senetleri..................141.4.6. Primli-Primsiz Hisse Senetleri.......................151.4.7. Kurucu Payı (Hisse Senetleri)........................161.4.8. İntifa Hisse Senedi..................................171.5. Hisse Senedi Türevleri.................................181.5.1. Katılma İntifa Senedi (KİS)..........................181.5.2. Oydan Yoksun Hisse Senetleri (OYHS)..................191.5.3. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri (KZOB)..............211.6. Hisse Senedinde Fiyat ve Değer.........................221.6.1. Nominal (İtibari) Fiyat..............................231.6.2. İhraç Fiyatı.........................................231.6.3. Piyasa Fiyatı........................................241.6.4. Borsa Fiyatı.........................................24

2

1.6.5. Defter Değeri........................................241.6.6. Tasfiye Değeri.......................................251.6.7. İşleyen Teşebbüs Değeri..............................251.6.8. Alternatif Gelir Değeri..............................261.6.9. Yeniden Tesis Etme Değeri............................261.6.10. Gerçek Değer........................................261.7. Hisse Senedi Değerleme Yaklaşımları....................271.7.1.Kâr Payı İskonto Yaklaşımı............................271.7.2. Sabit Oranlı Kâr Payı İskonto Yaklaşımı .............281.7.3. Sabit Oranda Büyüyenler Kâr Payı İskonto Yaklaşımı. . .281.7.4. Fiyat / Kazanç Oranı.................................281.8. Hisse Senedinin Şekli..................................291.9. Hisse Senetleri Piyasası...............................291.9.1. Birincil Piyasa......................................301.9.2. İkincil Piyasa.......................................301.9.3. Hisse Senetleri Piyasasında Pazarlar.................301.9.3.1. Ulusal Pazar.......................................311.9.3.2. İkinci Ulusal Pazar................................321.9.3.3. Gözaltı Pazarı.....................................331.9.3.4. Kurumsal Ürünler Pazarı............................341.9.3.5. Yeni Ekonomi Pazarı................................351.9.3.6. Toptan Satışlar Pazarı.............................351.9.3.7. Fon Pazarı ve Borsa Yatırım Fonları................351.9.3.8. Varant Pazarı (Aracı Kuruluş Varantı)..............361.9.4. Hisse Senetleri Piyasalarının İşleyişi ile İlgili Temel Kavramlar...................................................371.10. Hisse Senetlerinin Ekonomik Önemi ve İşlemleri........40

KAYNAKÇAKAYNAKÇA........................................................................................................4242Tablo Listesi

Tablo 1.1. Pazar Değeri Gerçek Değer Karşılaştırma-Sonuç-Eylem Tablosu.....................................................27

3

GİRİŞ

Tasarruf sahipleri, yatırım kararı alırken, yatırımlarını

çeşitli menkul kıymetler aracılığıyla farklı sektörlere

yöneltmektedirler. Farklı sektörlere yönelimdeki temel amaç

riskin minimizasyonudur. Yatırımcılar bu çeşitlendirme

sayesinde spesifik risklerini azaltma imkanına sahip

olmaktadırlar.

Kazandıklarımızın hepsini harcamıyorsak tasarruf ediyoruz

demektir. Doğal olarak tasarruflarımızı güvenli yerlerde

saklamak ve paramıza istediğimiz an ulaşmak isteriz. En kolayı

evde yastık altında veya kasada saklamak mı? Tabi ki değil.

4

Paramız enflasyon altında eriyip yok olacaktır. Daha da kötüsü,

çalınabilir. Hayat risklerle doludur.

Peki, paramızı ne yapmalıyız?

Paramızı gelir getiren güvenli bir yerde

değerlendirmemizgerekli. Bir başka ifade ile yatırım yapmanız

gerekli. Örneğin paramızı bir bankada vadeli mevduat hesabına

yatırabilir ve faiz geliri elde edebiliriz. Paramızı bir

bankaya yatırmakdışında da çok çeşitli yatırım araçlarında

değerlendirebiliriz.Örneğin, arsa ve ev gibi gayrimenkuller de

birer yatırım aracıdır. Paramızla ev ve arsa alabileceğimiz

gibi benzer şekilde, döviz veya altın alarak da yatırım

yapabiliriz.

Öte yandan, paramızı sermaye piyasalarında da

değerlendirerek, tasarruflarımızı farklı risk-getiri

bileşenleri olanaraçlarda daha esnek bir şekilde yatırıma

yönlendirebiliriz.

Bunun için hisse senedi, özel sektör tahvili, devlet

tahvili, yatırım fonu katılma belgesi gibi pek çok yatırım

aracından birini veya birkaçını seçmemiz yeterli.

Bu projede Hisse Senedi anlatılmaya çalışılmıştır.

5

I. BÖLÜM

1. HİSSE SENETLERİ

1.1. Hisse Senedi Nedir?

Hisse Senedi; sermayesi paylara bölünmüş şirketler

tarafından çıkarılan, ortaklık sermayesine katılma payını

temsil eden, payların dolaşımını sağlayan ve kanuni şekil

şartlarına uygun olarak hazırlanan kıymetli evrak olarak

tanımlanmaktadır. 1

Hisse senetleri ortaklığın tescil edilmesinden sonra

çıkarılır. Daha önce çıkarılan hisse senetleri hükümsüzdür.

Ortaklığın sermaye artırımına gitmesi halinde de durum

aynıdır.

Ortaklar tarafından istenmedikçe hisse senedi çıkarılması

zorunlu değildir. Hisse senetlerinin çıkarılmamış olması,

hisselerin devir kabiliyetine tesir etmediği gibi, hisselerin

rehin ve haciz gibi işlemlere konu olmasını da engellemez.

Ancak menkul kıymetleri halka arzedilen anonim

ortaklıklarda satış sırasında verilen geçici ilmühaberlerin en

geç üç ay içinde hisse senetleriyle değiştirilmesi gerekir.

Ortak sayısının 100'den fazla olduğu herhangi bir şekilde

1(KAYGUSUZ, ASLAN, & KEPÇE, Mayıs-2013/ 2. Baskı), Genel Muhasebe, S.150.6

tesbit olunan anonim ortaklıkların hisse senetleri halka

arzolunmuş sayılır. 2

Pay alan yatırımcı şirkete ortak olur. 3

Her sermaye şirketi hisse senedini çıkarma yetkisine sahip

değildir. Sermaye Piyasası Kurulundan izin alan sermaye

şirketleri hisse senedi çıkarabilir.

1.2. Hisse Senedi Çıkarabilecek Kurumlar

Anonim şirketler

Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler

Özel kanunla kurulmuş kurumlar (T.C. Merkez Bankası, Kamu

İktisadi Teşekkülleri, sigorta şirketleri, bağlı

ortaklıklar)

1.3. Hisse Senetlerinin Sahiplerine Sağladığı Haklar,

Getirileri ve Sorumlulukları

Yatırım aracı olarak hisse senedini seçen kişi ve

kuruluşlar kazanç sağlamak yanında

bazı sorumlulukları da yerine getirmelidirler. Bu hak ve

sorumluluklar aşağıdaki şekilde sıralanabilir.4

Hisse senetleri sahiplerine,

Ortaklık hakkı,5

2(CANOĞLU, Hisse Senetleri), http://www.legalisplatform.net/Makale/Hisse%20Senetleri.pdf3(BUDAK & FİKİRKOCA), Yatırım Yaparken Sorularla Türkiye Sermaye Piyasası, http://www.tspakb.org.tr/tr/Portals/0/KIM/KIM-BASIN/KIM-GUNDEM/TSPAKB%20SORULARLA%20YATIRIM%20BRO%200259890_tek%20sayfa_opt.pdf4(Hisse Senedi), http://www.muhasebedersleri.com/ticari-belgeler/hisse-senedi.html5(Sermaye Piyasası Araçları), http://www.spk.gov.tr/displayfile.aspx?action=displayfile&pageid=76&fn=76.pdf&submenuheader=null

7

Yönetime katılma (oy) hakkı (Şirket genel kurullarına

katılıp, alınacak kararlar için oy kullanma hakkı)6

Kar payı (temettü) ve temettü avansı alma hakkı,7

Rüçhan hakkı(Yeni pay alma hakkı) (Şirket’in

gerçekleştireceği sermaye artırımı nedeniyle ihraç

edeceği yeni payları öncelikli olarak alma hakkı),

Bedelsiz pay alma hakkı (Şirket’in içkaynaklardan

(yeniden değerleme fonu, olağanüstü yedek akçe v.b. )

yapacağı sermaye artırımlarında, sahip olduğu pay oranı

çerçevesinde katılma hakkı),

Tasfiyeden pay alma hakkı,(Şirket’in tasfiye olması

durumunda tasfiye sonucuna payı oranında katılma hakkı)

Bilgi edinme hakkı,(Yönetim kurulunun düzenleyeceği

faaliyet raporu, denetim kurulunun düzenleyeceği denetim

kurulu raporu, bilanço, gelir tablosu ve kar dağıtım

tablosunu inceleme hakkı, genel kurulda soru sorma hakkı,

denetçilere şikayet etme hakkı v.b.)8

1.3.1. Kâr Payı (Temettü) Geliri

Elinde hisse senedi bulunduran kişilerin hisse senedinin

ait olduğu şirketten "kar payı"(temettü) isteme haklan vardır.

(Şirket faaliyet sonucu karlıysa.) 193 sayılı GVK söz konusu

6(Hisse Senetleri), https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CD4QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.baskent.edu.tr%2F~gurayk%2Fislefinhissebonospktanimlari.doc&ei=oNXOUvCsA6LrygPr7YBw&usg=AFQjCNGBkYrvO_zJ2luQEclDJwydPSumzg&sig2=yePRFaxINIirGoG497(Sermaye Piyasası Araçları)8(Hisse Senetleri)

8

kar paylarını elde edenler açısından "Menkul Kıymet

Geliri"olarak tanımlamıştır. (GVK. md. 75/ 1). 9

Şirketlerin yıl sonunda elde ettikleri karın

dağıtılmasından elde edilen gelirdir. Hisse senedi Borsa'da

işlem gören şirketler kar dağıtıp, dağıtmamak konusunda

serbesttir. Borsa şirketleri karını nakden veya temettünün

sermayeye ilavesi suretiyle hisse senedi ihraç ederek

dağıtabilir. Hisse senetleri Borsa’da işlem görmeyen halka açık

şirketler ise dağıtılabilir karın yarısından az olmamak üzere

belirlenecek birinci temettüyü nakden dağıtmak zorundadır.10

İşletme kâr ettiği zaman hisse senedi sahibi olan ortak bu

kâra hissesi oranında ortak olur. Ancak risk göz önüne alınırsa

işletmenin her zaman kâr etmeyeceği de bilinmelidir. İşletme

kârından kanunen ayrılması gereken tutarlar ayrılmadıkça

ortakların temettüleri dağıtılamaz.11

1.3.2. Rüçhan Hakkı (Yeni Pay Alma Hakkı)

Her pay sahibi, yeni çıkarılan payları, mevcut paylarının

sermayeye oranına göre, alma hakkını haizdir.12

9(ÇANKAYA), MENKUL KIYMET GELİRLERİNİN KAYITLANMASI-VERGİLENDİRİLMESİ- II, https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=12&cad=rja&uact=8&ved=0CDIQFjABOAo&url=http%3A%2F%2Farchive.ismmmo.org.tr%2Fdocs%2Fmalicozum%2F34MaliCozum%2F12-ISLAMCANKAYA48.doc&ei=bc5eU_jOH4rEPMvLgegF&usg=AFQjCNGePq1imCgDN-wNJ8DDmgkNUb-Ajw&sig2=YarNdxrLsFYhMe2qPbtCiA10(Hisse Senetleri)11(Hisse Senedi)12(TTK Madde 461. Rüçhan Hakkı), http://www.ticaretkanunu.net/ttk-madde-461/

9

Pay sahibinin, şirketin bedelli sermaye artırımına

öncelikli katılma hakkıdır. Rüçhan hakkı kullanım süresi en az

15, en çok 60 gündür.13

Ortağın mevcut sermayedeki payı oranında arttırılan

sermaye kısmından da aynı oranda pay alma hakkını ifade

etmektedir. Bu hak, şirketin Spk’nın belirlediği bir süre

içinde, eski hisse senetlerinin şirkete ibrazı yoluyla

kullanılır.

Rüçhan hakkı ortak yönünden kâr ve tasfiye payına katılma

ya da oy hakkı gibi kazanılmış bir hak değildir.

Rüçhan hakkı iki şekilde ortadan kaldırılabilmektedir.

Esas sermaye sisteminde genel kurul, kayıtlı sermaye sisteminde

esas sözleşmeyle yetkili kılınmış ise yönetim kurulu rüçhan

haklarının kullanımını kısıtlayabilir veya kaldırabilir. 14

Genel kurulun, sermayenin artırımına ilişkin kararı ile

pay sahibinin rüçhan hakkı, ancak haklı sebepler bulunduğu

takdirde ve en az esas sermayenin yüzde altmışının olumlu oyu

ile sınırlandırılabilir veya kaldırılabilir. Özellikle, halka

arz, işletmelerin, işletme kısımlarının, iştiraklerin

devralınması ve işçilerin şirkete katılmaları haklı sebep kabul

olunur. Rüçhan hakkının sınırlandırılması ve kaldırılmasıyla,

hiç kimse haklı görülmeyecek şekilde, yararlandırılamaz veya

kayba uğratılamaz. Nisaba ilişkin şart dışında bu hüküm kayıtlı

sermaye sisteminde yönetim kurulu kararına da uygulanır.

Yönetim kurulu, rüçhan hakkının sınırlandırılmasının veya

kaldırılmasının gerekçelerini; yeni payların primli ve primsiz

13(Pay Sahibinin Hakları), http://borsaistanbul.com/urunler-ve-piyasalar/urunler/paylar/hisse-senedi-sahibinin-haklari14(Rüçhan Hakkı Nedir?), http://www.paraborsa.net/i/ruchan-hakki-nedir/

10

çıkarılmasının sebeplerini; primin nasıl hesaplandığını bir

rapor ile açıklar. Bu rapor da tescil ve ilan edilir.

Rüçhan hakkı devredilebilir.

Şirket, rüçhan hakkı tanıdığı pay sahiplerinin, bu

haklarını kullanmalarını, nama yazılı payların

devredilmelerinin esas sözleşmeyle sınırlandırılmış olduğunu

ileri sürerek engelleyemez.15

Örnek, 50 000 TL sermayeli bir anonim şirketin paylarının

her birinin itibari değeri 10 TL dir. Dolayısıyla sermayeyi

5000 adet senet temsil etmektedir.

Şirketin sermayesi 50000 TL den 100000 TL ye artırılması

halinde her pay sahibinin her bir payı için 1/5000 oranında

artırılan sermayeye iştirakte öncelik alım hakkı vardır.

Bir ortağın elinde 1000 hisse var ise şirketin

(1000*10=20000) %20 paylı ortağıdır. Bu ortak artan sermayeden

(50000 * %20) 1000 hisse alma hakkı vardır.

Dolayısıyla bu ortak rüçhan hakkını kullanması sonucu

10000 TL şirket sermayesine karşılık gelen yeni payı iktisap

etmesi sonucu şirkete 2000 adet hisse ile sermayenin 20000 TL

si bu ortağa ait olacaktır. Sonuçta sermaye artırımında bu

ortağın şirketteki payı itibari değer olarak artmış ancak oran

olarak %20 olup değişmemiştir. 16

1.3.3. Yönetime Katılma ve Oy Hakkı

15(TTK Madde 461. Rüçhan Hakkı)16(Yeni Pay Alma Hakkı (Rüçhan Hakkı)), http://huseyinust.com/konu-yeni-pay-alma-hakki-ruchan-hakki.html

11

Hisse senedi sahibi olan yatırımcı şirket yönetim kurulu

seçimlerinde seçmen ve aday olarak yönetime katılabilir. Ancak

oy kullanımı hisse ile orantılı olduğu için işletmede her zaman

fazla hissesi bulunan kişilerin söz hakkı daha fazladır. Her

hisse bir oyu ifade eder. Bu durumda %51 hisseyi elinde

bulunduranlar yönetime sahip olabilirler.17

Fakat, sermayenin geniş bir tabana yayılması halinde,

yönetim hakkı çoğu örneklerde ilginç bir görünüm almakta ve

bazı şirketlerde %10'luk oy ile yönetimin ele geçirilebildiği

görülmektedir. Gerek ana sözleşmeye konulacak özel hükümlerle,

gerek bazı hallerde yasal müdahalelerle azınlık paylarının

yönetimde seslerini duyurabilmeleri sağlanabilmektedir (TTK,

md. 341, 348, 349, 366, 367).

Öte yandan, TTK’nın 341, 348, 356, 359, 366, 367 ve 377

inci maddelerinde esas sermayenin en az onda birini temsil eden

pay sahiplerine tanınan haklar, SPK’nın 11. maddesi hükümlerine

göre halka açık anonim ortaklıklarda, ödenmiş sermayenin en az

yirmide birini (yani %5’ini) temsil eden pay sahipleri

tarafından kullanılabilmektedir. 18

Her pay, sahibine en az bir oy hakkı vermektedir. Buna

aykırı olmamak şartıyla payların sahiplerine vereceği oy

hakkının sayısı esas sözleşme ile belirlenebilmekte, bir payın

oy hakkı artırılabilmektedir.19 Ancak her pay sahibine ait

oyların sınırlandırılması mümkün değildir. Bununla birlikte

Sermaye Piyasası Kanunu ile getirilen düzenlemeyle anonim

ortaklıklar esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla, kar

17(Hisse Senedi)18(HİLAL), HİSSE SENEDİ SATIN ALMADA FİNANSAL BİLGİ SİSTEMİNİN ETKİSİNİN ANALİZİ, http://eprints.sdu.edu.tr/371/1/TS00531.pdf19(Pay Sahibinin Hakları)

12

payı imtiyazı sağlayarak, oydan yoksun paylar ihraç edebilir ve

bunları temsil eden hisse senetlerini halka arz edebilir (SPK,

md.14/A). 20

1.3.4. Bilgi Alma Hakkı

Pay sahipleri istedikleri zaman şirket sırları dışındaki

genel bilgileri edinme hakkına sahiptirler.21

Pay piyasalarında yatırımcının şirketle ilgili bilgilere

ulaşabilmesi esastır. Pay sahibinin bilgi alma hakkı, esas

sözleşme veya şirket kararı ile engellenemez veya

sınırlandırılamaz. Halka açık şirketler, şirketin durumuyla

ilgili önem arz eden her türlü bilgiyi/haberi en hızlı şekilde

kamuya açıklamakla yükümlüdür. Şirketler ayrıca bağımsız

denetimden geçmiş mali tablolarını da üçer aylık dönemlerle

kamuya açıklamaktadırlar. 22

1.3.5. Sır Saklama Sorumluluğu

Pay sahibi hem ortaklığın devamı sırasında hem de

ortaklıktan ayrıldıktan sonra şirket sırlarını saklamak ve

açıklamamakla mükelleftir.23

20(HİLAL)21(Hisse Senedi)22(Pay Sahibinin Hakları)23(Hisse Senedi)

13

6762 sayılı kanunun 363/2.maddesinde sır saklama

yükümlülüğü dar bir çerçevede düzenlenmişti. Buna göre, ortağın

bilgi alma hakkının sınırı, şirket sırlarıdır. Yeni Kanunda bu

düzenleme yer almamakta olup 437/4.maddeye göre pay sahipleri

defter ve yazışmalardan öğrendiği şirket sırlarını

açıklamamakla yükümlüdür. Bu yükümlülüğe aykırı davrananlar,

şirketin maddi ve manevi zararlarını tazmin etmekle yükümlü

olup ayrıca 562. maddeye göre de adli para cezasıyla

cezalandırılırlar. 24

1.3.6. Taahhütleri Yerine Getirme Sorumluluğu

Pay sahibi işletme kuruluşunda ve sermaye artırımı

esnasında taahhüt ettiği tutarları zamanında ödemekle

sorumludur. Aksi halde cezai işleme maruz kalabilirler.25

Hisse senetleri, bir ortaklık senedi olarak sahibine bazı

haklar sağlamakla beraber, bazı mali sorumlulukları da

beraberinde getirir. Gerek yeni kuruluşta, gerekse sermaye

artırımında, iştirak taahhüdünde bulunan bir ortak taahhüdünü

yerine getirmekle yükümlüdür. Taahhüt ettiği hisselerin

apellerini şirket yönetim kurulunun tespit ettiği tarihlerde

yatırmak zorundadır. Apel borçlarını zamanında ödemeyenlerden

temerrüt faizi talep edilebilir. Bu ortaklar ortaklıktan

çıkarılabilirler, yatırdıkları miktar üzerindeki haklarını

kaybedebilirler, cezai şartlara muhatap olabilirler, hatta

tazminat ödemek durumunda kalabilirler.

24(Anonim Şirketlerde Pay ve Pay Senetleri), http://www.agchukuk.com/dosyalar/6102_sayili_yeni_turk_ticaret_kanununda_anonim_sirketlerde_pay_kavrami_ve_menkul_kiymetler-19.PDF25(Hisse Senedi)

14

Sermayesi tamamen ödenmemiş bir şirket iflas eder veya

tasfiyeye tabi tutulursa, şirketin borçlarını ödeyebilmesi için

hisse sahiplerinden taahhütlerinin henüz ödemedikleri kısmı

talep edilebilir. Böylece, hisseleri devralan aynı taahhütleri

de devralmış olur.

Ancak, hisse senedi sahibinin mali sorumluluğu sadece

hisse senedi sahibi olmaktan ziyade kuruluşa veya sermaye

artırımına iştirak ederken imzaladığı taahhütnameden ileri

gelmektedir. Hiçbir taahhütname imzalanmadan portföy yatırımı

yapan bir kimsenin sahibi bulunduğu tamamı ödenmiş hisse

senetlerinden dolayı herhangi bir mali sorumluluğu söz konusu

değildir. Bedeli tamamen ödenmemiş nama yazılı hisse

senetlerini elinde tutan kimse, pay defterine kaydedilmekle

şirkete karşı geri kalan bedeli ödemekle yükümlü olur. Diğer

yandan, söz konusu, mali sorumluluk da, kuruluş veya sermaye

artırımı dolayısıyla iktisap edilen senetlerin nominal değeri

ile sınırlıdır. 26

1.3.7. Sözleşme Şartlarına Uyma Sorumluluğu

Pay sahibi ortaklık sözleşmesinde belirtilen ve altına

imzasını attığı tüm kurallara uymak ve sorumluluklarını yerine

getirmek zorundadır.27

1.3.8. Sermaye Kazancı

26(HİLAL)27(Hisse Senedi)

15

Zaman içinde hisse senedinin değerinde meydana gelen

artıştan elde edilen gelirdir. 28

Şirketin gelişmesine bağlı olarak zaman içinde hisse

senedinin değerinde ortaya çıkan artıştan kaynaklanan sermaye

kazancı gelişmiş sermaye pazarlarının bulunduğu ülkelerde kâr

payı gelirleri ile dengeli bir gelişme göstermektedir.

Türkiye’de ise kâr payı gelirleri çok düşük düzeylerde

kalmakta hisse senedi yatırımlarında sermaye kazancı beklentisi

ön plana çıkmaktadır. Şirketler dağıtacakları kâr payı

oranlarını açıklarken, dağıtılan kâr payının, hisse senedinin

nominal değerine oranını belirtmektedir. Örneğin, İMKB’de işlem

gören ve hisse senedinin nominal değeri 10 YTL, piyasa değeri

100 YTL olan bir şirket 5 YTL hisse başına kâr payı oranını %50

olarak ilan etmekte, oysaki senedin o andaki Pazar değerine

göre kâr payı verimi yalnızca %5 olmaktadır. 29

1.4. Hisse Senedi Türleri

Hisse Senetleri çeşitli açılardan bölümlenebilir.

Yazılı olduğu kişi açısından:

Taşıyana (hamiline) yazılı hisse senedi,

Nama yazılı hisse senedi,

Sahiplerine sağladığı haklar açısından:

Adi hisse senedi,

İmtiyazlı hisse senedi,

28(Sermaye Piyasası Araçları)29(HİLAL)

16

Temsil ettikleri sermayenin ödeniş biçimine göre:

Ayni hisse senedi,

Nakdi hisse senedi,

olarak bölümlenir. 30

İmtiyazlı hisse senetleri ABD başta olmak üzere gelişmiş

ülkelerde en çok işlem gören

hisse senedidir. Ama Türkiye’de mevzuatlar gereğinde imtiyazlı

hisse senedi türüne izin verilmemektedir. Ayrıca şirketler ve

yatırımcılar bu hisse senedini yatırım aracı olarak

kullanamamaktadır.31

1.4.1. Hamiline ve Nama Yazılı Hisse Senetleri

TTK’nın 409. maddesine göre, hisse senetleri hamiline ve

nama yazılıolabilir. Ana sözleşmede aksine hüküm bulunmadıkça

hisse senetlerinin nama yazılı olması gerekir.

Anonim şirketler, hisse senetlerinin bir kısmını hamiline,

bir kısmını da namayazılı olarak ihraç edebilirler. İhraç

edilecek hisse senetlerinin ne kadarınınnama, ne kadarının

hamiline yazılı olacağı ve bunların hangi ortaklara

tahsisedileceği ana sözleşmede açıkça gösterilir.

Nama yazılı hisse senetlerinde, hisse sahibinin adı,

soyadı ve adresinin,senet karşılığında ödemiş olduğu tutarın

30(SEVİLENGÜL, 2005-12.Baskı), Genel Muhasebe, S.199.31(Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası), http://www.borsapiyasasi1.com/hisse-senedi-ozellikleri-ve-piyasasi/

17

yazılması zorunludur. Bu senetler,şirketin pay defterine

kaydedilir.32

Kıymetli evrak üzerinde sahibinin ismi belirtiliyorsa nama

yazılı, isim belirtilmiyor ve elinde bulunduran kişiye alacak

hakkı tanıyorsa hamiline yazılı hisse senedidir.33

Nama yazılı hisse senedi sahipleri ortak sayısının

tespitinde, mal varlığının korunmasında, hisse senedinin

kaybolmasında diğerlerine göre üstünlüğe sahiptir. Hamiline

yazılı hisse senetlerinde ise gerçek anonimliği sağlama, devir

kolaylığı, tasarruf sahibi açısından gizlilik temin etme gibi

çeşitli üstünlüklere sahip olunur. 34

Hamiline yazılı hisse senetlerinde devir işlemi teslimle

tamamlanmış olmaktadır. Nama yazılı hisse senetlerinin devri

ciro edilmiş senedin devralana teslimi ile olur. Nama yazılı

hisse senetlerinin Borsa’da işlem görebilmesi için, ihraçcı

yönetim kurulu nama yazılı payların devrinin beyaz ciro

yapılabilmesine dair karar almalıdır. 35

Nama yazılı kıymetli evraklar daha güvenlidir. Senet

kaybedilirse ya da kötü niyetle başka birinin eline geçerse

hamiline yazılı senet kolaylıkla elden çıkarılabilir. Çünkü

senedin hak sahibi onu elinde bulunduran kişidir. Hamiline

yazılı senetlerin devri teslim ile nama yazılı senetlerin devri

ciro ile olur. Kıymetli bir evrak üzerindeki hakkın başkasına

32(YEŞİLKAYA), Tahvil, Bono ve Borsa Kazançlarının Vergilendirilmesi, https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=10&cad=rja&ved=0CHQQFjAJ&url=http%3A%2F%2Facikarsiv.atilim.edu.tr%2Fbrowse%2F264%2F277.pdf&ei=EBTPUvr3CcyThQe6woGgCA&usg=AFQjCNGhvmvhHc8eoCPzU_uVXS8rcyoQnw&sig2=e9UM2ec-vPYWHbbQl3laAQ&bvm=bv.59026428,d.bGE33(Hisse Senedi)34(Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası)35(Hisse Senetleri)

18

devredilmesi için yapılan işleme ciro denir. İki tür ciro

vardır.

o Tam Ciro: Devir edilen kişinin ad ve soyadı yazılarak

"ödeyiniz" yazılır ve devreden kişi tarafından

imzalanır.

o Beyaz Ciro: İsim belirtilmeden, sadece "ödeyiniz"

yazılır ve devreden kişi tarafından imzalanır.36

1.4.2. Adi ve İmtiyazlı Hisse Senetleri

Hisse senetleri ana sözleşmede aksine bir hüküm yoksa

sahiplerine eşit haklar sağlarlar. Bu tip hisse senetlerine adi

hisse senetleri denir. Bir kısım hisse senetleri ise adi hisse

senetlerine göre kâra katılmada, yönetim ve denetim kuruluna

üye seçiminde, oy hakkında ve benzeri konularda ana sözleşmeye

dayanarak sahiplerine imtiyazlı haklar tanıyabilir.

Bir anonim ortaklıkla çeşitli imtiyazlara sahip hisse

senetleri bulunuyorsa bunlar farklı grup isimleriyle

adlandırılırlar (A grubu, B grubu, C grubu gibi) ve Borsa'da

farklı işlem sıralarında işlem görürler.37

1.4.3. Nakit Hisse Senedi

Bedeli nakden ödenen hisse senedidir. Bu hisse

senetlerinin sahipleri her yıl dağıtılan kardan ellerindeki

senet miktarınca pay alırlar. Ortaklığın son bulması halinde

borçlar tamamen ödendiğinde, hisse senetlerinin nominal değeri

36(Hisse Senedi)37(Sermaye Piyasası Araçları)

19

kendilerine geri verilir. Kalan aktif bakiye senet miktarıyla

orantılı olarak sahipleri arasında dağıtılır. Şayet ortaklığın

devamı sırasında kazançlardan ayrılan fonlarla sermaye

ödemesine gidilmişse, ellerinde bulundurdukları hisse senetleri

oranında bu ödemeye katılırlar.

Ortaklığın devamı sırasındaki bedava hisse senedi

dağıtımına katılmak ya da sermaye arttırılmasında hisse senedi

taahhüdünde kendilerine öncelik tanınması gibi avantajlara

sahiptirler. Senetleri sözleşmenin zorunlu kıldığı asgari

bedeli ödemeleri koşulu ile başkalarına devredebilirler.

Ortaklığın kuruluş, adi ve fevkalade hissedarlar toplantılarına

katılırlar ve kendilerine yasal yönden zorunlu belgelerin

gösterilmesini isteyebilirler.

1.4.4. Ayin Hisse Senedi

Ayın olarak getirilen değerlerin karşılığıdır. Ayın hisse

senetleri sahiplerine nakit hisse senetlerinin sahiplerine

tanınan hakları sağlar Ancak bu senetlerin ortaklığın kuruluşu

sırasında bedellerinin tamamen ödenmesi zorunlu olduğu halde

nakit hisse senetleri için dörtte bir ödeme ile yetinilebilir.

Ayrıca, aynı hisse senetlerinin ortaklığın kuruluşundan

itibaren iki yıl geçmedikçe devir ve temliki mümkün değildir.

Bundaki amaç sermaye olarak konan elemanların değerlerinin

takdirinde bir hata ya da hile yapılması halinde, sonuçtan

doğrudan doğruya aynî sermaye koyan hissedarların sorumlu

tutulmasıdır.

20

Ayın karşılığı hisse senetlerinin iki yıl süre ile nama

yazılı olması gerekir.38

1.4.5. Bedelli ve Bedelsiz Hisse Senetleri

Bazı hisse senetlerine sermaye artırımı yoluyla veyaüçüncü

şahıslarca satın alınmak suretiyle sahip olunabilir. Bu tür

hissesenetleri bedelli hisse senetleridir.39Şirketlerin sermaye

artırımı karşılığında çıkardıkları hisse senetlerini nominal

değerinden veya daha yüksek bir fiyattan satmak suretiyle

gerçekleştirdikleri sermaye artırımına denir. Söz konusu hisse

senetleri ortaklara satılabileceği gibi (rüçhan hakkının

kullandırılması), ortaklar dışındaki yatırımcılara da

satılabilir (rüçhan haklarının kısıtlanması). Bedelli sermaye

artırımına katılım belli bir süre ile sınırlıdır.40

Öte yandan, uygulamada işletme fonlarının (kâr ve/veya

sermayeyedeklerinin) sermayeye ilave edilmesi suretiyle başka

bir deyişle şirketortaklarınca herhangi bir ödeme veya

taahhütte bulunulmamasına rağmenhisse senedi edinilmesi

mümkündür. Buna göre şirket fonlarının sermayeyeilave edilmesi

sonucunda elde edilen hisse senetleri, bedelsiz hisse

senediolarak adlandırılır.41Anonim ortaklıkların, iç

kaynaklarından yaptıkları sermaye artırımı karşılığı

38(CANOĞLU, Hisse Senetleri), Hisse Senetleri, http://www.legalisplatform.net/Makale/Hisse%20Senetleri.pdf39(YEŞİLKAYA)40(Sermaye Sistemi), https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CE8QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.baskent.edu.tr%2F~gurayk%2Finvestsermaye1.doc&ei=PdfUUqrrNKyV7AaU5IGIAw&usg=AFQjCNFW4GWyzbRTzQtkR3md8_Sa6y_eCw&sig2=rzpcWb6R0d_CdCWDMI-0aw&bvm=bv.59378465,d.Yms41(YEŞİLKAYA)

21

çıkardıkları hisse senetlerini bir bedel almaksızın ortaklarına

dağıtarak gerçekleştirdikleri sermaye artırımlarıdır.Bedelsiz

hisse senedi alma hakkı bir süre ile sınırlandırılamaz.

Bedelsiz Sermaye Artırımı şirketlere ek bir finansman

kaynağı sağlamamaktadır. Ancak, Bedelsiz Sermaye Artırımının en

önemli avantajlarından biri emisyon primi ile iştirak ve duran

varlık satış karı kalemlerinden yapılan sermaye artırımlarının

şirketlere sağladığı vergi avantajıdır. Diğer bir avantaj ise

şirketlerin enflasyon karşısında erimiş olan sermayelerini

güncelleyebilmeleridir.

Bedelli Sermaye Artırımı esas olarak şirketlere ek bir

finansman kaynağı sağlar. Bedelli Sermaye Artırımı yoluyla

şirketler faaliyet hacimlerinin büyümesine paralel olarak

sermaye ihtiyaçlarını karşılarlar. Yeni yatırımlar sonucunda

şirketlerin fon ihtiyacı içinde olması ve ihtiyaç duyulan

fonlar şirketleri Bedelli Sermaye Artırımına iter.42

1.4.6. Primli – Primsiz Hisse Senetleri

TTK’ya göre, hisse senetleri, itibari değerlerinin altında

bir bedelleçıkarılamaz.Bununla beraber, şirket ana

sözleşmesinde açıkça belirtilmeksuretiyle itibari değerinden

daha yüksek bir bedelle ihraç edilebilir.43

Üzerinde yazılı değer ile diğer bir deyişle nominal

değerden ihraç edilen hisse senetlerine primsiz, nominal

42(Sermaye Sistemi)43(YEŞİLKAYA)

22

değerlerinden yüksek bir bedelle ihraç edilen hisse senetlerine

primli hisse senedi denir.44

 Senedin üzerinde yazılı olan değere nominal (itibari)

değer denir.45

1.4.7. Kurucu Payı ( Hisse Senetleri)

TTK’nın “İntifa Senetleri” başlıklı 402. maddesi uyarınca

daimi kurucularınadlarına çıkarılan, belli bir sermaye payını

temsil etmeyen, şirketinyönetimine katılma hakkını vermeyen ve

sadece şirket kârına kısmen iştirakimkanı veren hisse senetleri

kurucu hisse senetleri olarak adlandırılır.46

Kurucu pay bir ortaklığın kurulmasında başlangıç

çalışmalarını gerçekleştirmek amacıyla teşebbüs veya

harcamalarıyla katkıda bulunanlara bir karşılık olarak verilen

paydır. Kurucu payları bazen başlangıç risklerini telafi

amacıyla ilk hissedarlara da verilir.

Kurucu payları ancak ortaklığın kuruluşunda veya sermaye

artırımlarında söz konusu olur. İleride sözleşme değişimi ile

kurucu payı ayrılamaz.

Kurucu payı şu hakları sağlar:

o Ortaklığın devamı süresince safi kardan belli bir pay,

o Sözleşmede öngörülmüş ise ortaklığın tasfiyesinde

borçlar ödendikten sonra ortaklık sermayesini aşan

kısımdan bir pay. Sermayeyi aşan fazla, hissedarlarla

kurucu payı sahipleri arasında, ancak hissedarlara daha

44(Sermaye Piyasası Araçları)45(Hisse Senedi)46(YEŞİLKAYA)

23

önce hisse senetlerinin nominal değerinin ödenmesiyle

dağıtılabilir.

Kurucu payları nominal değeri olmaksızın çıkarılır.

Kazançlarda ve bazen de tasfiye fazlasında hak doğuran muhtemel

bir alacağı temsil eder.

Kurucu payları sahipleri genellikle kanuni yedek akçelerin

ayrılmasından sonra safi kara katılırlar. Keza, hissedarlara

önce ödenmiş sermayeleri üzerinden kar payı ile yönetim kurulu

payları da ayrıldıktan sonra katılma söz konusu olur. Kurucu

payları sahipleri yıllık kazancın sadece belli bir kısmına

katılma hakkına sahip olup yedek akçelerle bir ilişkileri

yoktur. Ancak, ortaklığın dağıtım statüsünde yıllık kar deyimi

mevcut değilse, dağıtılmamış kârlardan oluşan yedek akçelerde

de hak sahibi oldukları kabul edilmektedir.

Kurucu payları ortaklık sermayesinin arttırılması

sırasında tahsil edilen çıkarma primlerinden yapılacak

dağıtımlara katılma hakkı vermez. 47

TTK’nın 466. maddesine göre, safi kârdan kanuni yedek akçe

ayrılıp,hissedarlara %5 yedek akçe ayrılmadan kurucu ve intifa

hisse senedisahiplerine temettü ödenemez. Ödenecek tutar da

kalan kârın %10’unugeçemez.

1.4.8. İntifa Senedi

İntifa hisse senetleri, şirket genel kurulunun alacağı

kararla bazı kimselere çeşitli hizmetler ve alacak karşılığı

47(CANOĞLU, Hisse Senetleri)24

olarak kuruluştan sonra verilen ve sermaye payını temsil

etmeyen hisse senetleridir.48

Ortaklığın devamı sırasında hisse senetlerinin ödenmesi

yani bedelinin geri verilmesi halinde, senet sahibi senedin

nominal değerini geri alır ve kendisine intifa senedi adı ile

yeni bir senet verilir. İntifa senedi tıpkı sermayeyi temsil

eden hisse senedi gibi sahibine ortaklık genel kurul

toplantılarına katılma hakkı verir. Kendisine sermaye payı geri

verildiği için kar payı isteyemez. Ancak, safi karın miktarına

göre değişen temettü dağıtımında sahibidir. Ortaklığın

tasfiyesinde, sermayeyi temsil eden hisse senetleri

sahipleriyle birlikte, henüz ödenmemiş sermaye kısmını aşan

aktif fazlasının dağıtımına katılırlar.

Ticaret Kanunumuza göre intifa senedi sahiplerine ancak

safi kazanca veya tasfiye neticesine iştirak yahut yeni

çıkarılacak hisse senetlerini alma hakki tanınabilir.

Esas sözleşmede açıklık varsa, intifa senetleri satın

alınarak veya ödenerek (itfa) iptal edilebilir. Fakat her ne

amaçla olursa olsun intifa senedi ancak anonim ortaklığın

kârları veya serbest yedek akçelerden ayıracağı paralarla satın

alınabilir. İntifa senetlerinin intifa hakları sözleşme ile

belli bir sure tespit edilerek kısıtlanmış ise, bu sure

geçmekle intifa senetleri kendiliğinden hükümsüz olur.

Bir ortaklık hisse senetlerinin nominal değerini belli bir

oran üzerinden itfa usulünü seçtiği takdirde, ancak hisse

senetlerinin tüm bedeli geri verildiği zaman intifa senedi

çıkarılabilir. Bu takdirde hisse senedi sayısı kadar intifa

senedi çıkarılması söz konusu olur.48(YEŞİLKAYA)

25

İntifa senetleri sermaye payını geri alan hissedarlardan

başka kuruculara, alacaklılara veya bunlara benzer bir nedenle

ortaklıkla ilgili olanlara da verilebilir.

Bu tür senetler nama yazılı olur.

1.5. Hisse Senedi Türevleri

1.5.1. Katılma İntifa Senedi (KİS)

Sermaye Piyasası kurulunun 13 Kasım 1983 gün ve 18220

sayılı Resmi Gazetede yayınlanan seri III Sayı 10 tebliğinde

nitelik ve çıkarma esasları belirlenmiştir. Sermaye piyasasında

işlem gören belgelerin çeşitlendirilmesi ihtiyacını karşılama

üzere, TTK'nda yer alan intifa senetleri hakkındaki hükümler ve

sözleşme serbestisi ilkesine dayanılarak, bir menkul kıymet

niteliğinde olan ve nakit karşılığı satılan "Katılma İntifa

Senetleri" düzenlenmiştir.

Ortaklıklar, nakit karşılığı satılmak üzere, ortaklık

haklarına sahip olmaksızın kardan pay alma, tasfiye

bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve Tebliğ'de belirlenen

olanakların bir bölümünden veya tamamından yararlanma haklarını

sağlayan KİS çıkarabilirler.

Bunun için kuruldan izin almak gerekir.

KİS, esas sözleşmede hüküm bulunmak koşulu ile, genel kurul

kararıyla ve süresiz olarak çıkarılabilir.

KİS, nama yazılı veya hamiline olarak düzenlenebilir.

26

Ortaklıkların çıkarabilecekleri KİS tutarı, ödenmiş

sermayeleri ve yedek akçeleri toplamından çok, bu toplamın

altıda birinden az olamaz; bu oranlar içinde kalmak koşuluyla

asgari ve azami oranların esas sözleşmede gösterilmesi

zorunludur.

KİS karşılığı sağlanan meblağ bilançoda, sermaye kaleminin

altında ayrıca gösterilir.

KİS, üzerinde nominal değer yazılı olarak çıkarılır.

KİS’innominal değeri, 1000 lira ve katları şeklinde,

serbestçe belirlenir.

KİS, ana sözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla primli olarak

çıkarılabilir.

KİS'e tanınacak tüm haklarla, hisse senetleri ile KİS

arasındaki ilişkiler izah namede gösterilir.

Çıkarılan KİS tamamen satılmadıkça ve satılmayanlar iptal

edilmedikçe yeni KİS çıkarılamaz.

KİS sahiplerine kâr dağıtımında aşağıdaki esaslara uyulur:

Önce, ödenmiş ortaklık sermayesi ile ödenmiş KİS

sermayesinin toplamı içinde KİS sermayesinin toplam sermayeye

olan oranı bulunur.

Vergi ve birinci kanuni yedek akçe düşüldükten sonra kalan

dağıtılabilir kar içinde, yukarıdaki orana göre KİS sahiplerine

düşen kâr payı saptanır.

KİS ortaklarına, bu şekilde ayrılan kârdan, Kurul'ca

saptanmış olan oran ve miktarda birinci temettü tutarında KİS

Kâr payı ödenir.

KİS ortağı olanlara birinci temettüye ek olarak

sağlanabilecek diğer menfaatler esas sözleşmede düzenlenir.

27

Bilançonun genel kurulca onaylanması, ortaklığı otomatik

olarak, KİS'ler açısından kârın dağıtımı yükümlülüğü altına

sokar. KİS kâr payının en geç, hesap dönemini izleyen 9 ay

içinde ödenmesi gerekir.

KİS'in tasfiye bakiyesine katılabileceği esas sözleşmede

gösterilir. Bu katılmanın esasları ve koşulları izah namede

belirlenir.

Ortaklıklar, Kurul tarafından verilen izinler üzerine

satışı yapılacak menkul kıymet niteliğindeki KİS'in ihraç

değerinin binde üçü tutarında bir ücreti izin belgesinin

verilmesinden önce T.C. Merkez Bankası Ankara Şubesi'nde Kurul

adına açılan Fon hesabına yatırmakla yükümlüdürler.49

1.5.2. Oydan Yoksun Hisse Senetleri (OYHS)

Ortaklıkların esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla

sermaye artırımı ile ihraç edebilecekleri oy hakkı hariç,

sahibine kar payından ve istediğinde tasfiye bakiyesinden

imtiyazlı olarak yararlanma hakkını ve diğer ortaklık haklarını

sağlayan hisse senetleridir.50

OYHS’lerin nama yazılı olmaları zorunludur. OYHS ihraç

eden şirketinyönetim kurulu başkan ve üyeleri, denetçileri,

genel müdürleri ve yardımcıları,yetki ve sorumluluk bakımından

belirtilen görevlere benzer görevde bulunankişilerle bu kişiler

veya ihraççıların yönetim veya denetim ya da sermayebakımından

49(CANOĞLU, Hisse Senetleri)50(Sermaye Piyasası Araçları)

28

ilişkili bulunduğu diğer kişi ve kurumlar OYHS'leri

satınalamazlar.51

Oydan yoksun hisse senedi sahiplerinin oy hakkı olmaksızın

genel kurula katılma ve bilgi alma hakları bulunmaktadır.

ihraççışirket açısından alternatif kaynak yaratırken, şirketin

ortaklık yapısı ve yönetim düzeni korunmaktadır. Yatırımcılara

ise alternatif bir yatırım aracı sunulmaktadır.52

OYHS ihraç eden şirketin üst üste 3 yıl kâr dağıtmaması

veya ilgili mevzuatizin verdiği halde herhangi bir nedenle 1

yıl kâr dağıtmaması halinde, OYHSsahipleri, bu durumun

kesinleştiği genel kurul toplantı tarihini izleyen yıl,

esassermayeye katılmaları ile orantılı olarak oy hakkını elde

ederler ve buna bağlıolarak imtiyazlı bu paylar adi pay haline

dönüşür.53Ayrıca esas sözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla,

belirlenecek bir süre sonunda bu senetler adi hisse senedine

dönüşebilir.54

Yönetimin başkalarınca ele geçirilmesi korkusuyla halka

açılmak istemeyenortaklıklara imkan tanımak ve küçük

yatırımcıların, yönetimde ağırlıklarınıduyurmak değil, kâr elde

etmek için anonim ortaklığa katıldıkları düşüncesi ilebu menkul

kıymet türü yaratılmıştır. Ancak, kâr paylarından

imtiyazverilmesi ve üç yıl kâr dağıtılmaması halinde bu hisse

senetlerinin adiortaklığa dönüşebilmesi, oydan yoksun hisse

senetlerini piyasamızdagörmeyi engelleyen unsurlardır.

OYHS sahiplerinin genel kurulda oy kullanma haklarının

bulunmamasınakarşın, bunlar için ana sözleşmede belirtilen

51(YEŞİLKAYA)52(Sermaye Piyasası Araçları)53(YEŞİLKAYA)54(Sermaye Piyasası Araçları)

29

oranda kâr payında imtiyaztanınır. OYHS sahiplerine tanınan

imtiyazlı kâr payı ayrılmadıkça, başkayedek akçe ayrılmasına,

ertesi yıla kâr aktarılmasına ve yönetim kuruluüyeleri ile

memur, müstahdem ve işçilere kârdan pay dağıtılmasına

kararverilemez.

OYHS’lere ilişkin esaslar tebliğinin 18. maddesine göre,

OYHS sahipleri içingenel kurul benzeri özel bir kurul

oluşturulması öngörülmüştür. OYHSsahiplerinin haklarında

değişiklik yaratan genel kurul kararları, toplantıtarihinden

itibaren en geç 1 ay içinde bu özel kurulca onanmadıkça

hükümifade etmez.

OYHS sahiplerinin haklarını değiştiren veya ortadan

kaldıran yada ihlal eden genel kurul kararlarına karşın, özel

kurul toplantı tutanağınamuhalefetini yazdıran pay sahibi,

gerektiğinde iptal davası açılması için,kararı yönetim kurulu

üyelerine ve denetçilere bildirir.

Anonim şirketlerin OYHS ihraç edebilmeleri için;

a) Ödenmiş veya çıkarılmış sermaye tutarının, kayıtlı

sermaye sisteminegeçiş için mevzuatta öngörülen asgari ödenmiş

sermaye miktarından azolmaması,

b) Ana sözleşmelerinde OYHS ihracına ilişkin hüküm

bulunması,

c) OYHS ihracı için genel kurul tarafından karar alınması,

d) Ana sözleşmede OYHS'lere kâr payından ve istendiğinde

tasfiyebakiyesinden imtiyaz tanınması ve kâr payında imtiyaz

oranının gösterilmesi,

e) Şirketin, OYHS ihracı için başvuru tarihinden geriye

doğru üst üste 2 yıl,dönem kârı elde etmiş olması,

30

f) OYHS’ye ilişkin esaslar tebliğinin 9. maddesine göre

ihraç limiti ile ilgiliilkenin ana sözleşmede gösterilmesi

zorunludur.

Şirketlerin ihraç edebilecekleri OYHS’lerin itibari değer

toplam tutarı, ödenmişveya çıkarılmış sermayenin yarısını

geçmemek üzere ana sözleşmelerindegösterilir. Limitin

belirlenmesinde, daha önce ihraç edilmiş OYHS miktarıhesaba

katılır.

1.5.3. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri (KZOB)

İhraççılar, kâr ve zarara ortak olmak üzere, tüm

faaliyetlerin gerektirdiğifinansman ihtiyacını karşılamak için;

yurt içinde satılmak üzere Türk Lirasıüzerinden veya yabancı

paraya endeksli, yurt dışında satılmak üzere ise,Türk Lirası

veya yabancı para üzerinden ya da yabancı paraya endeksli

“Kârve Zarar Ortaklığı Belgesi” adı altında menkul kıymet ihraç

edebilir. Menkulkıymet alım satımı ile iştigal eden ortaklıklar

KZOB ihraç edemezler.55

KZOB ihracında aşağıdaki koşullara uyulması zorunludur:

a) SPK kaydına alınmadan KZOB ihraç edilemez.

b) İhraççı, bir tertip içindeki KZOB'ları bir defada ihraç

edebileceği gibi, seriler halinde de satışa sunabilir;

ancak bir tertibe ilişkin KZOB'ların tümünün satışının

ihraççının uyguladığı yıllık hesap dönemi içinde

bitirilmesi zorunludur.

c) KZOB'ların satış süresi her seri için en çok 30 gündür.55(YEŞİLKAYA)

31

d) İhraç edilecek KZOB'ların üzerine, kara ve zarara

katılacağı ve bu belgelere kar garantisi verilemeyeceği

açıkça yazılır.

e) KZOB'lar hamiline veya nama yazılı şekilde ihraç

edilebilir.

f) KZOB'larda kar ve zarar payı ile vade, ihraççının

uyguladığı yıllık hesap döneminin son gününe gelecek

şekilde belirlenir.

KZOB'larda en kısa vade 1 ay, en uzun vade 7 yıldır. Vade

sonlarında KZOB bedelleri defaten ödenir. SPK'ya kayıt

başvurusunun, genel kurul kararının alındığı tarihten itibaren

1 yıl, yönetim kurulu kararının alındığı tarihten itibaren 1 ay

içinde yapılması zorunludur.

KZOB'lar halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin

satılabilirler. Halka arz edilerek satılmak üzere ihraç

edilecek KZOB'lann hamiline, halka arz edilmeksizin satılmak

üzere ihraç edilecek olanların ise nama yazılı olarak ihraç

edilmeleri şarttır. Halka arz yoluyla satılacak KZOB'ların SPK

kaydına alınmasından sonra ihraççı, Kurulca onaylanmış izah

nameyi kayıt belgesi tarihinden itibaren 15 gün içinde ticaret

siciline tescil ve TTSG'de ilan ettirir.

KZOB'ların ihraç sırasındaki satışı ancak, belgeyi çıkaran

ihraççı veya ihraççı tarafından yetkili kılınan aracı

kuruluşlarca yapılabilir. KZOB'ların halka arz yoluyla

satışında da, aracı kuruluş kullanılması zorunludur.

İhraççılar, bir yıldan uzun vadeli olup halka arz ettikleri

KZOB'ların satış süresinin sonundan itibaren 30 gün içinde,

32

kote edilmeleri isteğiyle bir menkul kıymetler borsasına

başvurabilirler.56

KZOB ihraç eden ortaklığın zarar etmesi halinde, vadesi

ihraççının bir hesapdönemini aşmayan KZOB’larda zarar payı,

KZOB’unnominal değerindendüşülerek ödeme kalan tutar üzerinden

yapılır. Vadesi ihraççının bir hesapdönemini aşan KZOB’larda

ise zarar payı, bir önceki yıl zarar payı olaraktakip eden yıla

devredilir ve takip eden yılda kâr edilmesi halinde o

yılınkârından mahsup edilir.

Zararın nominal değeri aşması durumunda, aradaki fark

belge sahibindentahsil edilemez.Kâr ve zarar ortaklığı

belgesinin, kâra iştirakli tahvilde olduğu gibi, ihraç

edenaçısından en büyük avantajı, hisse senedi gibi şirketin

ancak bilançoda kârvarsa kârdan pay vermesi, buna karşılık,

verdiği kâr payını faiz gibi masrafayazıp kurumlar vergisi

matrahından düşebilmesidir. Hisse senedinde, ödenenkâr payının

vergi matrahından indirilmesi mümkün değildir. 57

1.6. Hisse Senedinde Fiyat ve Değer

Hisse senetlerine ilişkin farklı fiyat tanımlamaları ve

fiyat kavramları bulunmaktadır.58Yatırım alternatifi olarak

hisse senedi tercih edilmiş ise getirinin takibi için hisse

senedi fiyat ve değer tanımlarını bilmek gerekir.59

56(AKBULAK), Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgelerine İlişkin Esaslar, http://www.legalisplatform.net/makale-detay.asp?ID=5857(YEŞİLKAYA)58(Menkul Kıymet Değerlemesi), http://mukweb.mu.edu.tr/Icerik/abayrakdaroglu/Dokuman/B%C3%B6l%C3%BCm-4%20(K%C4%B1s%C4%B1m%201)%20Ders%20Notu.pdf59(Hisse Senedi)

33

Hisse senetleri çeşitli değerlere ve değer ölçülerine

sahiptir. Bunlardan en çok bilinenleri itibari veya nominal

değer, ihraç değeri, piyasa değeri, kupür değeri, ikame

değeridir.60

1.6.1. Nominal (İtibari) Fiyat

Nominal değer; hisse senedinin yazılı olan değeridir.

Toplam sermayenin miktarını belirleyebilmek ve bununla ilgili

muhasebe kayıtlarını yapabilmek için hisse senedinin ilk

çıkarılışı sırasında ortaklık yönetimi tarafından verilen

değerdir.61TTK'ya göre ülkemizde pay senedinin nominal fiyatı

en az 1 Kuruş olabilir ve bu değer, en az birer Kuruş olarak

yükseltilebilir. 62

Toplam sermayenin pay sayısına bölümü sonucunda bulunan,

sermaye hesabındaki ilk kayıtlara esas teşkil eden ve esas

sözleşmede belirtilen hisse değeridir. En küçük kupürlü hisse

senedinin üzerinde gösterilen değer olup, Türk Ticaret

Kanunu’na göre 500 TL’den az olamaz. Çeşitli şirketlerde

itibari değer 500 TL’nin katları halinde değişiklik

gösterebilir.

ABD başta olmak üzere bazı Anglo – Sakson ülkelerinde

hisse senetleri nominal veya itibari değer taşımaz. Hisseler

adet olarak ifade edilir ve hisse senetlerinin üzerinde yalnız

60(Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası)61(ARSLAN), Hisse Senedi Değerlendirme Modeli ve Mali Tabloların Analizi, http://archive.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/59MaliCozum/29%20-%2059%20KAHRAMAN%20ASLAN.doc62(Menkul Kıymet Değerlemesi)

34

temsil ettiği hisse senedi adedi gösterilir. Hisse senetleri

ilk defa piyasaya sürülürken ihraç eden şirketin arz ve talebi

göz önünde bulundurulur ve kararlaştırdığı bir ihraç fiyatı ile

satışa sunulur. Satış sonunda elde edilen hasılattan masraflar

düşüldükten sonra kalan net meblağ şirketin sermayesi olarak

kabul edilir.63

1.6.2. İhraç Fiyatı

Hisse senetlerinin, şirket tarafından çıkarılışı

aşamasında satışa sunulduğu fiyattır. Türkiye'de, nominal

fiyatın altında bir fiyatla hisse senetleri ihraç edilemez,

fakat nominal değerin üzerinde bir fiyatla satılabilir.64

Anglo – Sakson ülkelerinde hisse senetlerinin itibari

değeri bulunsa bile, ilk ihraçta bunun altında veya üstünde bir

değerle satış yapılabilir. Türkiye’de uygulanan mevzuata göre

ilk ihraç en az nominal değer üzerinden yapılabilir ve buna

başa baş fiyat denilmektedir. Başa baş fiyatın altında satış

yapmak mümkün değildir. Başa baş fiyatın üstünde satış

yapıldığı zaman aradaki fark sermaye hesabına kaydedilmez.

Anglo – Sakson ülkelerinde belli bir ihraç fiyatı

üzerinden ihraç edilen hisse senetlerinin piyasa değeri ilk

ihracı takip eden günlerde arz ve talebe göre değişir ve

dalgalanır.Sermaye piyasası gelişmiş ülkelerde ilk ihraçlarda

çoğunlukla borsada yapıldığından, ilk ihracı takip eden

63(Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası)64(Menkul Kıymet Değerlemesi)

35

günlerde dalgalanma fiyatı ilk ihraç fiyatının altında veya

üstünde oluşabilmektedir.65

1.6.3. Piyasa Fiyatı

Hisse senedinin arz ve talep piyasasında işlem gördüğü

fiyattır. Piyasa fiyatıişletmenin durumuna göre yüksek ya da

düşük olabilir.66

Piyasa değeri, bir hisse senedinin arz ve talebe göre,

piyasada oluşan fiyatıdır. Hisse senedinin piyasa değeri ile

hisse senedi sayısı çarpılarak, işletmenin piyasa değeri

bulunur. Eğer hisse senedi bir borsaya kote olmuşsa, hisse

senedinin piyasa değeri, aynı zamanda borsa değeri olmaktadır.

Firma Değeri = Piyasa Fiyatı x Hisse Senedi Sayısı

1.6.4. Borsa Fiyatı

Menkul kıymet borsalarında işlem gören hisse senetlerinin,

borsadaki arz ve talep koşullarına göre oluşan fiyatıdır. Eğer

hisse senedi bir borsada işlem görüyorsa, hisse senedinin borsa

fiyatı, aynı zamanda hisse senedinin piyasa fiyatını

oluşturmaktadır. 67

Hisse senedine talep fazla ise senedin değeri artar.68

1.6.5. Defter Değeri65(Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası)66(Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler), http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/muhasebe/moduller/menkul_kiymetler.pdf67(Menkul Kıymet Değerlemesi)68(Hisse Senedi)

36

Defter değeri, işletmelerin ortaklarından sağladığı tüm

kaynakları ve onlar adına elde ettiği tüm kazançları ifade

eder. Diğer bir ifadeyle, özsermaye toplamına, defter değeri

denilmektedir. Özsermaye tutarı; ödenmiş sermaye, yedek

akçeler, dağıtılmamış karlar, yeniden değerleme değer artış

fonu gibi kalemlerin toplamından oluşmaktadır.69

Bir işletmenin öz sermaye toplamının hisse senetleri

sayısına bölünmesiyle bulunur. Bulunan değer hisse senedinin

gerçek değeri olup çoğu kez nominal değerden farklıdır.70

Bir firmanın aktif toplamı ile borçları arasındaki fark,

özsermaye tutarını verir. Dolayısıyla, defter değeri, hisse

başına düşen net varlık tutarının ne olduğu konusunda

yatırımcıya bir fikir verebilir, fakat hisse senedi fiyatının

ne olması gerektiği konusunda pek belirleyici olduğu

söylenemez. Çünkü bilanço, tarihi maliyet esasına göre

düzenlenmektedir. Hisse senetleri, genellikle, piyasada defter

değerinden daha yüksek bir fiyat üzerinden işlem görmektedir.

Defter Değeri = Toplam Varlıklar - Borçlar

Hisse Senedinin Defter Değeri = Özsermaye / hisse senedi sayısı71

1.6.6. Tasfiye Değeri

Bir işletmenin varlıklarının teker teker satılması halinde

bulabileceği değer şeklinde tanımlanmaktadır.72Şirketin

69(Menkul Kıymet Değerlemesi)70(ARSLAN)71(Menkul Kıymet Değerlemesi)72(ARSLAN)

37

dağılması halinde tüm varlıklardan borçlar düşüldükten sonra

kalan tutarın hisse senedi sayısına bölünmesi ile bulunan

tutardır. 73

Hisse senedinin tasfiye değeri, firmanın iflas etmesi

durumunda hisse senedi sahiplerine düşecek tutarı

göstermektedir.

Tasfiye Değeri = Varlıkların Tasfiye Halinde Oluşan Değer – Borçlar

Hisse Senedinin Tasfiye Değeri= Tasfiye değeri / hisse senedi sayısı74

1.6.7. İşleyen Teşebbüs Değeri

İşletmenin çalışır halde devri durumunda sağlayacağı gelir

hesaplanarak bulunandeğerdir.75

Bu değer, tasfiye değerinde olduğu gibi, varlıkların

değerinden borçlar düşüldükten sonra kalan tutarın hisse senedi

sayısına bölünmesiyle bulunmaktadır. Tasfiye değeri ile işleyen

teşebbüs değeri arasındaki fark, varlıkların değerinin

hesaplanma şeklinden kaynaklanmaktadır. Tasfiye durumunda,

varlıkların değeri, iflas masasının belirleyeceği

bilirkişilerce belirleneceğinden ve zorunlu bir satış durumunu

ifade ettiğinden, piyasa değerinin çok altında olacaktır.

İşleyen teşebbüs değerinde, varlıkların cari piyasa değerleri

dikkate alınmakta ve bu değere, firmanın itibarını, pazar

payını, markasının piyasadaki imajını ifade eden peştamallık

(goodvuill) değeri de ilave edilmektedir. Dolayısıyla, tasfiye

73(Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)74(Menkul Kıymet Değerlemesi)75(Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)

38

değeri, hisse senedinin minimum değerini ifade ederken, işleyen

teşebbüs değeri de hisse senetlerinin maksimum değerini

göstermektedir.

1.6.8. Alternatif Gelir Değeri

Ortaklar tarafından işletmeye konan sermayenin işletme

içinde kullanılmayıp, başka bir yatırım alanında

değerlendirilmiş olması halinde elde edilecek alternatif

gelirden bir hisseye düşen gelir tutarıdır.

1.6.9. Yeniden Tesis Etme Değeri

Firmanın bugün kurulması halinde katlanılacak maliyetten,

firmanın borçları düşülmekte ve kalan tutar hisse senedi

sayısına bölünerek her bir hisse senedinin yeniden tesis etme

değeri bulunmaktadır. Bu yaklaşıma, "yerine koyma maliyetine

göre özsermaye değeri" de denilmektedir.76

1.6.10. Gerçek Değer

Yatırımcının tüm koşulları dikkate alarak hisse senedi

için belirlediği değerdir.77

Gerçek değer, yatırımcıların işletme için ödemeye razı

oldukları piyasa değeridir. Bir hisse senedinin gerçek değeri,

o işletmenin varlıkları, karlılık durumu, dağıtılan kar

76(Menkul Kıymet Değerlemesi)77(Hisse Senedi)

39

payları, sermaye yapısı gibi değişkenlerin belirlediği değer

olarak tanımlanabilir. Hisse senedinin gerçek değerinin

belirlenmesinde, firmanın geçmiş yıllara ait performansı

dışında, geleceğe ait beklentiler ve bu beklentilerin hisse

başına getirilere nasıl yansıyacağı da dikkate alınmaktadır.

Gerçek Değer-Pazar Değeri

Hisse senetlerinin değerlemesi onun gerçek değerinin

bulunmasını amaçlamaktadır. Bir varlığın daima gerçek değeri

etrafında bir değere sahip olacağı ve eğer piyasa fiyatı gerçek

değerinden sapsa bile belirli bir zaman içinde tekrar gerçek

değerine geleceği kabul edilmektedir. Etkin pazarlarda ise

daima gerçek değer ile piyasa değeri birbirine eşittir. Hisse

senetlerinin değerlemesi sonucunda elde edilen değer piyasa

değeri ile karşılaştırılarak o senedin ucuz ya da pahalı olduğu

konusunda karar verilmekte ve yatırımcılar da buna göre

pozisyonlarını almaktadırlar.

Karşılaştırma Sonuç Eylem

Pazar Değeri > Gerçek

Değer

Pahalı Sat

Pazar Değeri = Gerçek

Değer

Denge Pozisyonu koru

Pazar Değeri < Gerçek

Değer

Ucuz Satın al

Tablo 1.1. Pazar Değeri Gerçek Değer Karşılaştırma-Sonuç-

Eylem Tablosu78

1.7. Hisse Senedi Değerleme Yaklaşımları

78(Menkul Kıymet Değerlemesi)40

1.7.1. Kâr Payı İskonto Yaklaşımı

Hisse senedi değerinin gelecekte beklenen tüm kâr

paylarının bugünkü değerine eşit olduğunu saptamasıyla hisse

senedinin bugünkü fiyatının hesaplandığı yaklaşımdır.

Hisse senedinin sağlayacağı gelirler ise,senedin elde

tutulduğu süre içerisinde sağlanması beklenen temettü gelirleri

ve gelecekte hisse senedinin devredilmesi durumunda, onun satış

fiyatı ile rüçhan hakkı nedeniyle piyasaya göre daha düşük bir

fiyattan bedelli veya bedelsiz yeni hisse satın alma hakkından

oluşur.

Bu yaklaşım göre hisse senedinin bugünkü değerini formülle

gösterirsek;

Po = [D1/(1+r)]+[D2/(1+r)²]+…….+[Da/(1+r)ª]+[Pa/(1+r)ª]

Formülde Po hisse senedinin bugünkü değerini, D hisse

başına yıllık temettü tutarlarını, a hisse senedinin elde

tutulmak istenen yıl sayısını, r hisse senedi yatırımından

beklenen getiri oranını ifade eder, gelecekte beklenen

gelirlere ilişkin riskler de r’nin içinde bulunmaktadır. Bu

yaklaşımda hisse senedinin bugünkü değeri, temettü gelirlerinin

bugünkü değerleri ile senedin gelecekteki fiyatının bugünkü

değerinin toplamı biçiminde ifade edilir.

1.7.2. Sabit Oranlı Kâr Payı İskonto Yaklaşımı

41

Bilanço incelemelerinden her yıl sağlanacak hisse başına

kâr paylarının sabit bir miktar olacağı sonucu çıkartılırsa,

hisse senedi değerini hesaplamada kullanılacak formül şu şekle

dönüşür:

Po = Da{[1/(1+r)]+[1/(1+r)²]+……..+[1/(1+r)ª]

O halde, beklenen yıllık temettülerin sabit olması

halinde, hisse senedinin bugünkü değerini gösteren formül şu

şekli almaktadır:

Po = Da/r

1.7.3. Sabit Oranda Büyüyen Kâr Payı İskonto Yaklaşımı

Bu yaklaşım, yıldan yıla bir sapmanın olmamasını değil,

aksine, temettülerin ortalama olarak sabit bir hızla artmasını

ifade eder. Bu aynı zamanda beklenen temettülerin belirli bir

bölümünün firma tarafından tutulacağı ve yatırım

faaliyetlerinde kullanılacağı anlamına gelir.

Eğer yıllık temettü artış oranının g olduğunu ve bu

durumun sonsuza kadar süreceği varsayılırsa hisse senedinin

değeri aşağıdaki gibi olur:

Po = D1/r-g

1.7.4. Fiyat/Kazanç Oranı

42

Hisse senedinin fiyatı temettü gelirinde beklenen artış

oranına bağlıdır. Temettü ise hisse başına kazanç (HBK) –

dağıtılmayan kârlardan oluşmaktadır. Firma tarafından

dağıtılmayan hisse başına kazanç oranı s ile gösterildiğinde

hisse başına kazanç HBK(1-s) dağıtılan kâr payına ya da

temettüye eşittir. Buna göre denklem aşağıdaki gibi olur:

Po = HBK(1-s)/r-g79

1.8. Hisse Senedinin Şekli

Her ülke mevzuatında ulusal mevzuatımızda da belirtildiği

gibi herhangi bir hisse senedi üzerinde ihraççıve paydaşın hak

ve yükümlülüklerini ifade eden temel şekil şartları mevcuttur.

Ulusal mevzuatımızdabunlar aşağıdaki şekilde sıralanmıştır.

Türk Ticaret Kanununun 413. Madde hükmüne göre nama ve

hamiline yazılı hisse senetlerindebulunması gerekli hususlar

şunlardır:

• Şirketin Ünvanı,

• Esas Sermaye Miktarı,

• Şirketin Tescil Tarihi,

• Senedin Türü (Nama, Hamiline, Adi kurucu vs.),

• Senedin İtibari Değeri.

Ancak kanunun önerdiği bu şekil şartlarından başka

seçimlik olarak, aşağıdaki bilgiler de hissesenetlerine

eklenebilir:79(HİLAL)

43

• Senedin ihraç tarihi,

• Esas sözleşmenin bazı önemli ve ilgili maddeleri,

• Senedin ihtiva ettiği pay adedi,

• Önceki sermaye artırımına ait bilgiler,

• Kuponlara ilişkin bilgiler,

• Kuruluşu veya sermaye artırımını onaylayan mahkame

kararının tarih ve numarası,

• Senetlerin tertip, grup ve serisi.80

1.9. Hisse Senetleri Piyasası

Hisse Senetleri Piyasasında birincil ve ikincil piyasa

işlemleri gerçekleştirilir.

1.9.1.Birincil Piyasa

Hisse senetlerini halka arz eden şirketler ile alıcıların,

yani tasarruf sahiplerinin doğrudan doğruya karşılaştıkları

piyasadır. Birincil piyasada uzun vadeli fonların, tasarruf

sahibinden ihraççı şirkete akışı söz konusudur ve birincil

piyasada yapılan hisse senedi satışları sonucunda şirkete nakit

sermaye girer.

80(AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR), Borsaların Yapısı ve İşleyişi,http://eogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/MSP203U.pdf

44

1.9.2.İkincil Piyasa

Menkul kıymetleri ihraçtan (menkul kıymeti çıkartan şirket

tarafından yapılan satıştan) alanlar, bunları tekrar paraya

çevirmek istediklerinde hisse senetlerinde hiçbir zaman,

tahvillerde ise vadeden önce bunları ihraç eden kuruluşa

müracaat edemezler. İkincil piyasa bu durumdaki menkul

kıymetlerin paraya çevrilmesini sağlayan piyasadır ve menkul

kıymet borsaları bu tür piyasalara en iyi örnektir. İkincil

piyasada el değiştiren menkul kıymetlerden sağlanan fonların

bunları çıkaran şirketle bir ilgisi yoktur. İkincil piyasa,

menkul kıymetlerin likiditesini artırarak birincil piyasaya

talep yaratmakta ve gelişmesini sağlamaktadır.81

1.9.3. Hisse Senetleri Piyasasında Pazarlar

Şirketler halka açılmak ve İMKB’de işlem görmek suretiyle

daha uzun vadeli ve daha uygun maliyetli alternatif bir

finansman kaynağı sağlamanın yanı sıra kurumsallaşma, yurt içi

ve yurt dışında tanınma, ortaklara likidite sağlama ve

kredibilite gibi imkânlardan da yararlanmaktadırlar.

Şirketlerin sermaye piyasasının sunduğu imkânlardan

yararlanmasını sağlamak amacıyla İMKB bünyesinde farklı

nitelikteki şirketlerin menkul kıymetlerinin işlem görebileceği

çeşitli pazarlar oluşturulmuştur. Bu çerçevede, kotasyon

koşullarını sağlayan şirketlerin hisse senetlerinin işlem

görebileceği kot içi pazarların yanı sıra, kotasyon koşullarını

81 (Hisse Senetleri Piyasası), http://www.muhasebedersleri.com/finansal-yatirim/hisse-senetleri.html

45

sağlayamayan küçük ve orta ölçekli şirketlerin hisse

senetlerine de işlem görme imkânı veren kot dışı pazarlar

bulunmaktadır. 82

1.9.3.1. Ulusal Pazar

İMKB’nin temel pazarıdır. İstikrarlışirketlerin işlem

gördüğü pazardır.83Ulusal Pazar, borsa kotunda bulunan ve

asgari tedavül ölçütlerine haiz şirketlerin hisse senetlerinin

güven ve istikrar içerisinde işlem gördüğü pazardır. Borsa

Ulusal Pazarında, 30.03.2007 tarihi itibariyle ülkemizin önde

gelen 265 kuruluşunun hisse senetleri işlem

görmektedir.84Ulusal Pazar’da,kotasyon kriterlerini sağlayan

şirketlerin hissesenetleri işlem görmektedir.

İMKB Kotasyon Yönetmeliği’nin 13’üncümaddesinde düzenlenen

kotasyon kriterleriaşağıda özetlenmektedir:

Ortaklık haklarını temsil eden menkul kıymetlerinkotasyon

başvurusunun, başvuru tarihine kadarihraç edilmiş bu tür menkul

kıymetlerin tamamınıkapsayacak şekilde yapılmış olması ve

ortaklığın;

İzahnamede yer alacak mali tablolar ile

bağımsızdenetim raporlarının Borsa’ya sunulmuş

olması,

Kuruluşundan itibaren en az 3 yıl geçmiş olması,

Finansman yapısının sağlıklı olması,

82(Hisse Senetleri Piyasası), http://borsaistanbul.com/data/Brosurler/Hisse%20Senetleri%20Piyasas%C4%B1.pdf83(Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)84(Hisse Senetleri Piyasası)

46

Ortaklığın aşağıda yer alan koşullardan aynı

grupiçerisinde yer alan koşulların tamamını

sağlaması,

Esas sözleşmede menkul kıymetlerin devir ve

tedavülünü kısıtlayıcı veya senet sahibinin haklarını

kullanmasına engel olacak kayıtlar bulunmaması,

Ortaklığın üretim ve faaliyetlerini etkileyecek

önemli hukuki uyuşmazlıkların bulunmaması,

Son 1 yıl içinde ortaklığın faaliyetlerine 3 aydan

fazla ara vermemiş olması, tasfiye veya konkordato

istenmemiş olması,

Menkul kıymetlerin, piyasadaki mevcut ve muhtemel

tedavül hacmi bakımından Borsa yönetimince önceden

belirlenecek kriterlere uygun olması,

Kuruluş ve faaliyet bakımından hukuki durumu ile

hisse senetler inin hukuki durumunun tabi oldukları

mevzuata uygun olduğunun belgelenmesi.

1.9.3.2. İkinci Ulusal Pazar

Hisse Senetleri Piyasası’nda, Ulusal Pazar

dışında,kotasyon kriterlerini sağlayamayan şirketler ileKüçük

ve Orta Ölçekli İşletmeler’e (KOBİ) yönelikolarak İkinci Ulusal

Pazar faaliyet göstermektedir.İkinci Ulusal Pazar’da, Ulusal

Pazar’da aranankârlılık ve özsermaye gibi kotasyon

47

kriterleriaranmamakta olup, bu pazarda işlem görmeşartları

hafifletilmiştir.85

Gelişmekte ve büyümekte olan küçük ve orta ölçekli işletmelerin

hisse senetlerininişlem gördüğü pazarlardır.86

İkinci Ulusal Pazar’ın amacı; Ulusal Pazarkotasyon

kriterlerini sağlayamayan şirketler ilegelişme ve büyüme

potansiyeli taşıyan KOBİ hissesenetlerinin Hisse Senetleri

Piyasası’nda işlemgörmesine olanak sağlayarak bu şirketlerin,

Hisse senetlerinin fiyatlarının düzenli ve şeffafbir

piyasada, rekabet koşulları içinde oluşmasınıtemin

etmek,

Hisse senetlerine likidite sağlamak ve böylece söz

konusu şirketlere sermaye piyasasından kaynak elde

etme imkânı tanıyarak ucuz finansman vebüyüme olanağı

yaratmaktır.

İkinci Ulusal Pazar’da işlem görmek için;

Başvurunun sermayeyi temsil eden menkulkıymetlerin

tamamını kapsayacak şekilde yapılmışolması,

Ortaklığın halka arz edilen hisse senetlerininpiyasa

değeri ile bu hisse senetlerinin ödenmişveya

çıkarılmış sermayeye oranının sırasıyla en

az,5.500.000 TL ve %15 olması ya da 11.000.000 TLve

%5 olması,

Hisse senetlerinin tedavülünü engelleyicibir husus

bulunmaması kaydıyla, ortaklığınmali ve hukuki

85(Hisse Senetleri Piyasası)86(Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)

48

durumu, faaliyetleri, hissesenetlerinin tedavül hacmi

göz önüne alınarakyapılan değerlendirme sonucunda

ortaklıkhisse senetlerinin İkinci Ulusal Pazar’da

işlemgörebilmesine ilişkin olarak Borsa

YönetimKurulu’nun olumlu karar vermesi,

Son 1 yıl içinde ortaklığın faaliyetlerine 3

aydanfazla ara vermemiş olması, tasfiye veya

konkordatoistenmemiş olması gerekmektedir.

Kot dışı pazarlarda işlem gören şirketlerin,kotasyon

şartlarını sağlamaları halinde kot içipazarlara (Ulusal Pazar)

alınması mümkündür.87

1.9.3.3. Gözaltı Pazarı

Bilgilendirme görevlerini yerine getirmeyen, düzenlemelere

uyum sağlamayanşirketlerin hisse senetlerinin işlem gördüğü

pazarlardır.88

Gözaltı Pazarı’nın (GP) kuruluş amacı, hisse senetleri

Borsa’da işlem gören şirketler ve/veya hisse senetleri

işlemleri ile ilgili olarak olağandışı durumların ortaya

çıkması; hisse senetleri Borsa’da işlem gören şirketler

tarafından kamunun zamanında, tam ve sürekli olarak

aydınlatılmasına ve mevcut düzenlemelere uyum konusuna gerekli

özenin gösterilmemesi; yatırımcıların haklarının korunması ve

kamu yararı gereği hisse senetlerinin Borsa kotundan ve/veya

işlem gördüğü pazardan geçici ya da sürekli çıkarılması

87(Hisse Senetleri Piyasası)88(Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)

49

sonucunu doğurabilecek gelişmelerin oluşması nedeniyle

şirketlerin izleme ve inceleme kapsamına alınması durumlarında

sürekli gözetim, denetim ve izleme ortamında, yatırımcıların

devamlı ve zamanında bilgilendirilmesini sağlayacak önlemlerle

birlikte, hisse senetlerinin İMKB bünyesinde işlem görebileceği

organize bir pazar oluşturmak ve söz konusu şirketlerin hisse

senetlerine yatırım yapmış tasarruf sahiplerine likidite

olanağı sunmaktır.

Gözaltı Pazarında hisseler aşağıdaki esaslar çerçevesinde

işlem görür.89

İşlem Yöntemi: Gözaltı Pazarı’nda işlem gören menkul

kıymetler,SPK’nın 23 Temmuz 2010 tarih ve 21/657

sayılıkararı gereğince C grubunda yer aldığından

tekfiyat yöntemiyle işlem görmektedir.90Bu Pazarda

günde 1 seans yapılır. Bu yüzden bir günde biri

açılış olmak üzere iki kere emir toplama ve fiyat

belirleme gerçekleştirilir.

Endeks kapsamındaki hisseler en az 5 iş günü ve

üzerinde süre ile bu Pazara alındığında, ilgili dönem

boyunca ait olduğu endekslerden çıkarılır.

Takas işlemleri ile ilgili olarak; Pazarda işlem

görecek şirket hisse senetlerinin; nakit ve/veya

menkul kıymet bazında, işlemlerden önce Takasbank'a

depo edilmesi, pazar açık kaldığı sürece fiziki

kıymet hareketinin, fiziki teslim ile

sınırlandırılması ve menkul kıymet takasının

89(İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları), http://www.atb.org.tr/uploads/IMKB-HisseSenetleriPiyasasi.PDF90(Hisse Senetleri Piyasası)

50

Takasbank bünyesinde kaydi olarak yürütülmesi

istenebilir.

Tarihli emirler; ilgili hissenin bir pazardan

diğerine geçiş ile ilgili Borsa Başkanlığı

duyurusunun Günlük Bülten’de (ve/veya KAP’ta)

yayınlandığı tarihi izleyen gün silinir.

Diğer İşlem ve Takas Esasları; Ulusal Pazar İşlem

Esasları ile aynıdır.

Denetim raporları dikkate alınarak; Borsa Yönetim

Kurulu, hisse bazında farklı takas ve işlem esasları

belirleyebilir.91

Baz Fiyat ve Fiyat Marjları;hisseler en son işlem

gördüğü pazarda hesaplanmış sonbaz fiyat ile işleme

açılacaktır. Borsa Başkanı, baz fiyatı farklı tespit

edebilir.92

1.9.3.4. Kurumsal Ürünler Pazarı

Kurumsal Ürünler Pazarı’nın amacı; menkulkıymet yatırım

ortaklıkları, gayrimenkul yatırımortaklıkları, girişim

sermayesi yatırım ortaklıklarıhisse senetleri ve borsa yatırım

fonları katılmabelgeleri ile varantların ayrı bölümler halinde

özelbir pazar bünyesinde işlem görmelerini sağlayaraksöz konusu

menkul kıymetlerin fiyatlarının düzenlive şeffaf bir piyasada,

rekabet koşulları içindeoluşmasını temin etmek ve böylece Hisse

91(İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)92(Hisse Senedi Piyasaları), http://www.tim.com.tr/egitim/hisse-senedi-piyasalari.pdf

51

SenetleriPiyasası bünyesindeki pazarların

etkinliğiniarttırmaktır.

Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören AracıKuruluş

Varantları, Borsa Yatırım Fonları ile her3 ayda bir yapılan

değerlendirme sonucunda halkaaçık piyasa değerinin art arda iki

kez 10 milyon TL’ninaltında kaldığı belirlenen Menkul Kıymet

YatırımOrtaklıkları zorunlu olarak “Piyasa Yapıcılı

SürekliMüzayede Yöntemi” ile işlem görür.

Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede Yöntemi ileişlem görmesi

zorunlu olan menkul kıymetlerde(Varantlar haricinde), atanmış

bir piyasa yapıcı üyeolmaması ya da atanmış olan piyasa yapıcı

üyeninfaaliyetinin sona ermesi durumunda, ilgili menkulkıymet

“Tek Fiyat Yöntemi” ile işlem görür.

İMKB 100 Endeksi’nde yer alanlar hariç olmaküzere,

Kurumsal Ürünler Pazarı’nda süreklimüzayede yöntemi ile işlem

gören menkulkıymetler, talepte bulunan bir üyenin

piyasayapıcısı olarak atanması halinde Piyasa YapıcılıSürekli

Müzayede Yöntemi ile işlem görür.

Piyasa yapıcının faaliyetinin sona ermesidurumunda,

alternatif işlem yöntemi olarak bumenkul kıymetlerde sürekli

müzayede işlemyöntemi uygulanır.93

1.9.3.5. Yeni Ekonomi Pazarı

İMKB'de "Yeni Ekonomi Pazarı" (YEP)’nın oluşturulmasındaki

amaç telekomünikasyon, bilişim, elektronik, internet,

bilgisayar üretim, yazılım ve donanım, medya veya Borsa Yönetim

Kurulu’nca kabul edilecek benzeri alanlarda faaliyet gösteren93(Hisse Senetleri Piyasası)

52

teknoloji şirketlerinin sermaye piyasasından kaynak elde

etmelerini sağlamak ve söz konusu şirketlerin hisse

senetlerinin Borsa'da güven ve şeffaflık ortamında, organize

ikincil piyasada işlem görmesini temin etmektir.94Ulusal

Pazarda işlem görme ve takas esasları Yeni Ekonomi Pazarı için

de geçerlidir.95

1.9.3.6. Toptan Satışlar Pazarı

İMKB'nda Toptan Satışlar Pazarı’nın (TSP)

oluşturulmasındaki amaç, önceden alıcıları belirliolan veya

olmayan, belirli bir miktarın üzerindeki hisse senedi

işlemlerinin, Borsa'da güvenve şeffaflık ortamında, organize

bir piyasada gerçekleştirilmesini sağlamaktır.96

Toptan Satışlar Pazarı hisse senetlerinin sürekli işlem

gördüğü bir pazar değildir. Toptan Satışlar Pazarı "LE" veya

“LY” özellik koduyla işleme açılır.97

1.9.3.7. Fon Pazarı ve Borsa Yatırım Fonları

Fon Pazarında borsa yatırım fonlarının işlem görmesi

esastır. Sermaye Piyasası kurulunun "Yatırım Fonlarına İlişkin

Esaslar Tebliği"nin 37. maddesine dayanarak Borsa Yönetim

Kurulunca işlem görmesi uygun bulunan A tipi yatırım fonları

katılma belgeleri için de Fon Pazarı bünyesinde pazar

94(Yeni Ekonomi Pazarı Kuruluş ve Çalışma Esasları), http://www.halkaarzseferberligi.com/download/yeniekonomipazariesaslari.pdf95(Hisse Senetleri Piyasası)96(Hisse Senedi Piyasaları)97(İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)

53

açılabilir. Borsa Yönetim Kurulu, Fon Pazarında işlem görecek A

tipi yatırım fonları katılma belgeleri için farklı emir ve

işlem kuralları belirleyebilir.98

Borsa Yatırım Fonu (BYF, Exchange TradedFund (ETF)) bir

endeksi baz alan, baz aldığı endeksin performansını

yatırımcılara yansıtmayı amaçlayan ve katılma belgeleri

borsalarda işlem gören yatırım fonlardır.

Fonun içerisindeki hisse senetleri veya diğer enstrümanlar

(altın, bono, döviz vb.) baz alınan endeksin içeriğinin bire

bir kopya edilmesi ile oluşturulur. Borsa Yatırım Fonları aynı

zamanda hisse senetlerinin yüksek likidite ve kolaylıkla alınıp

satılabilme ile yatırım fonlarının riski dağıtma, yatırım

yaptığı piyasaların getirilerinden yatırımcıları yararlandırma

gibi özelliklerini birleştirir. Borsa Yatırım Fonu katılma

belgelerini, hisse senetlerinde olduğu gibi herhangi bir aracı

kurum vasıtası ile İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında (İMKB)

alıp satmak mümkündür.

Borsa Yatırım Fonlarının Borsamız Hisse Senetleri Piyasası

bünyesinde işlem görebilmesi için Kurumsal Ürünler Pazarı

başlığı altında “F” özellik kodu ile fon pazarı

oluşturulmuştur.

1.9.3.8. Varant Pazarı (Aracı Kuruluş Varantı)

Elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi

önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya

belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu

hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı98(Hisse Senetleri Piyasası)

54

menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası aracını ifade

eder.

Aracı kuruluş varantlarının HSP bünyesinde işlem

görebilmesi için Kurumsal Ürünler Pazarı başlığı altında “V”

özellik kodu ile bir varant pazarı oluşturulmuştur ve

13/08/2010 tarihinden itibaren işlem görmektedir.99

Varant satın alan yatırımcı ödediği bedel karşılığında bir

dayanak varlığı değil, o dayanakvarlığı alma ya da satma

hakkını satın alır.

Varantlar;

Opsiyon sözleşmelerinin menkul kıymetleştirilmiş

halidir;

Borsaya kote edilir ve Pazar açılır.

İkinci el piyasada işlem görür.

Takası diğer menkul kıymetler gibi yapılır.

Yapılandırılmış ürünler sınıfından bir finansal

araçtır.

İhraçcının sermaye temin etmek amacı ile ihraç

edeceği bir ürün değildir.

Tamamen ihraççının şahsi sorumluluğu altındadır.

Yatırımcıya ödediği prim karşılığında bir menkul

kıymeti, bir menkul kıymet sepetini ya da

Bir endeksi, vade sonunda veya vadeden önce,

belirlenmiş olan bir fiyat seviyesinden

(İhraççıdan) alma ya da (ihraççıya) satma hakkı

verir.

Varantı satın alan yatırımcı yükümlülük değil, hak

satın almış durumdadır.99(İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)

55

Varantlar yapılandırılmış ürünler sınıfında yer alan ve

menkul kıymetleştirilmiş opsiyonözelliklerini taşıyan

ürünlerdir. Varantlar, finansal bir varlığa ya da göstergeye

dayalı olarakçıkartılırlar. Varantların alım ya da satım hakkı

verdiği bu finansal araçlar “dayanak” olarakadlandırılır.

Varanta bağlı hakkın ilgili olduğu aracın, hisse

senedinden (bir ya da daha fazla sayıda)oluşması durumunda

“dayanak varlık” ifadesi kullanılırken hakkın ilgili olduğu

aracın endeksolması durumunda “dayanak gösterge” ifadesi

kullanılmaktadır.

Varantların alma ya da satma hakkı verdiği “dayanak

varlık” tek bir hisse senedi olabileceğigibi birden fazla hisse

senedinden oluşan bir sepet de olabilir. Bu senetler İMKB

HisseSenetleri Piyasasında işlem gören ve İMKB 30 Endeksinde

yer alan hisse senetlerindenseçilebilir.100

1.9.4. Hisse Senetleri Piyasalarının İşleyişi ile İlgili

Temel Kavramlar

Seans Kavramı

Bir menkul kıymetin, ilgili olduğu pazarda, işlemlerinin

başlatıldığı an ile bitirildiği an arasında geçen süre “Seans”

olarak adlandırılır.

Borsa'da işlem gören menkul kıymetler, her gün belirli

saatler arasında alınıp satılmaktadırlar. Bu işlem sürecine

"Borsa Seansı" adı verilmektedir. Aynı pazarda işlem gören tüm

100(Hisse Senedi Piyasaları)56

menkul kıymetlerden işlem yöntemi aynı olanların seansı aynı

anda başlar ve biter.101

İşlem Miktarı

Bir piyasada, bir seansta ya da belli bir dönemde alınıp

satılan (el değiştiren) menkul kıymet adedidir.102

Borsa'da, her işlem günü, her iki seansın işlemleri için

ayrı ayrı hisse senedi bazında işlem miktarı yayınlanır. Farklı

pazarlarda işlem gören menkul kıymetlerin gerçekleşen işlem

miktarları toplandığında, İMKB'nin o günkü işlem miktarı ortaya

çıkar.103

İşlem Hacmi

Gerçekleşen her sözleşmedeki işlem miktarı ile işlem

fiyatlarının çarpılması sonucu bulunanmiktardır. Tüm hisse

senetlerinin işlem hacimleri toplamı, Hisse Senetleri

Piyasasının toplamişlem hacmini oluşturur.104

Uluslararası borsa karşılaştırmalarında işlem hacmiönemli

bir veri ve başarı göstergesi olarak kabul edilmektedir.105

İşlem Birimi

Bir sermaye piyasası aracının, kendisi ya da katları ile

işlem yapılabilecek asgari sayısını yada değerini ifade eder.

Hisse senetleri piyasasında işlem birimi olarak lot kullanılır.

1 lot 1adet hisse senedi veya 1 TL nominal değerli hisse

101(İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)102(AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)103(İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)104(Hisse Senedi Piyasaları)105(AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)

57

senedine denktir. Rüçhan Hakkı kuponlarıiçin bu 1 TL norm

değerdeki hisse senedinin üzerindeki kuponu ifade etmektedir.

BorsaYatırım Fonu işlem sıralarında ise işlem birimi bir adet

katılım payı ve katlarıdır.106

Varantlarda bir lotta bir adet varant bulunmaktadır.

Örnek : 1 lotun 1 adet (1 TL nominal) olduğu hisse

senetlerinde miktar bölümüne; 1 hisse satılacaksa, 1 lot olarak

girilir.107

Ağırlıklı Ortalama Fiyat

Bir sonraki hisse senedi alım satım seansında uygulanacak

baz fiyatın hesaplanmasına esas teşkil eden,hisse senedinin

miktar ağırlıklı ve küsuratız fiyatıdır. Hesaplamada fiyatı

tescil edilen normal emirlerdikkate alınır, özel emirler

dikkate alınmaz.108Her hisse senedi için her seans öncesinde bir

öncekiseans işlemleri dikkate alınarak ağırlıklı ortalama fiyat

hesaplanır.

İşlem günü sonunda, her hisse senedi için aşağıdaki

formülkullanılarak hesaplanır:109

A.O.F.¿∑ İ=1(Mİ∗Fİ)

∑İ=1(Mİ)= İŞLEMHACMİİŞLEMMİKTARI

Mİ = Gerçekleşen emrin içerdiği hisse senedi miktarı.

Fİ = Gerçekleşen emrin satış fiyatı. 110

106(Hisse Senedi Piyasaları)107(İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)108(AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)109(Hisse Senedi Piyasaları)110(AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)

58

Baz Fiyat

Bir hisse senedinin seans içinde işlem görebileceği üst ve

alt fiyat sınırlarının ve hissede o seans geçerli olacak fiyat

adımının belirlenmesine esas teşkil eden fiyattır. Bu fiyat,

menkul kıymetin en son işlem gördüğü seans sonunda oluşan

ağırlıklı ortalama fiyatın, adım kuralına uygun olmaması

durumunda, alt ve üstündeki en yakın “adıma uygun” fiyatlar

değerlendirilerek, en yakın olana yuvarlanması ile elde edilir.

AOF olası her iki fiyata da eşit uzaklıkta ise yukarıya

yuvarlanır.111

Temettü ödemeleri, sermaye artırımları ve şirketlerin bazı

devralma-devrolma birleşme vs.durumlarında, baz fiyat Borsa

tarafından belirlenerek sisteme girilir. Baz

fiyatınbelirlenmesinde uygulanacak yöntem Borsa Yönetim

Kurulu'nca belirlenir ve günlük bültende yayınlanır.112

Referans Fiyat

İşlem görülebilecek en üst ve en alt fiyat sınırlarının

belirlenmesinde esas teşkil etmeyen, rüçhan hakkı kuponlarının

ilk işlem gördüğü seansta işleme baz fiyatla açılmaması

nedeniyle, yatırımcılar açısından kuponun yaklaşık değerine

ilişkin olarak bir referans olarak kullanılmak üzere, eski

hisse senedinin bölünmeden önceki en son işlem gördüğü

111(İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)112(Hisse Senedi Piyasaları)

59

seanstaki ağırlıklı ortalama fiyatı ve bedelli artırım oranı

kullanılarak bulunan bir fiyat türüdür.

Bazı şirket birleşmelerinde de, şirketin sırasında tescil

edilen bir işlemin gerçekleştiği ilk seans sonuna kadar

kullanılmak üzere, Borsa tarafından bir referans fiyat ilan

edilmektedir.113

Fiyat Adımı

Fiyat adımı, her hisse senedi fiyatı için bir defada

gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişimidir. Hissesenetlerinin

fiyat adımları, baz fiyatlarına göre belirlenir. Emir

girilirken bu fiyat adımlarına uymakzorunludur.114

Fiyat Değişme Sınırları

Borsada işlem gören menkul kıymetler için teşekkül

ettirilen pazarlarda arz ve talebinkarşılaştırılması, ancak

Borsa Yönetimi tarafından belirlenen yöntemle tespit edilen

fiyataralıkları içinde yapılır.115

Her hisse senedi için seans içinde işlem görebileceği en

düşük (taban) ve en yüksek (tavan) fiyatlar, ohisse senedi için

“fiyat aralığı”nı oluşturur. Bu sınırlar, o seansın baz fiyatı

temel alınarak hesaplanır.

Örneğin İMKB Hisse Senetleri Piyasasında lot, özel emir ve

küsürat işlemler için fiyat aralıkları, bazfiyatın % 10 altı ve

üstü ile sınırlıdır. Ama rüçhan hakkı kupon pazarında fiyat

değişme sınırları %25’tir.116

113(İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)114(AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)115(Hisse Senedi Piyasaları)116(AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)

60

Genelde büyük miktarlı ve zaman zaman yönetim

değişikliğine dahi sebep olan ve buyüzden çeşitli ön

incelemelere ve izne bağlı olan Toptan Satışlar Pazarı

işlemleri de bu%10’luk sınırlamaya tabi değildir.117

1.10. Hisse Senetlerinin Ekonomik Önemi ve İşlevleri

Hisse senetlerinin ekonomik işlevleri aşağıdaki gibi

özetlenebilir.

Hisse senetleri, geniş halk kitlelerinin küçük

tasarruflarını büyük işletmeler içinde bir araya getirerek

hızlı bir kalkınma için gerekli sermaye birikimini sağlar.

Hisse senetleri, üretim araçlarının ve iktisadi

işletmelerin mülkiyetini geniş halk topluluklarına

dağıtmak suretiyle iktisadi refahı geniş bir tabana

yayarlar, daha dengeli bir gelir dağılımı sağlarlar.

Hisse senetleri, halkı, ekonomik kararlarda az çok söz

sahibi yaparak demokrasinin iktisadi yanını tamamlar.

Hisse senetleri, halkın tasarruflarına ek gelir sağlarken

bunu faiz yoluyla değil, enflasyona karşı dayanıklı,

enflasyonla birlikte değerlenen bir yatırım yoluyla

sağlar, hem yatırım, hem de gelirinin değerini enflasyona

karşı korur.

Hisse senedi, aracıyı ortadan kaldıran bir finansman

aracıdır. Bir şirket, yatırım veya işletme sermayesi

olarak büyük meblağlı fonlara ihtiyaç duyduğu zaman, bu

fonları hisse senedi ihracından başka hangi yoldan117(Hisse Senedi Piyasaları)

61

sağlasa, bunun bir aracılık maliyeti vardır ve aracılık

maliyetinin en yüksek olduğu finansman türü de banka

kredisidir. Bankalar kredi işlemlerinden, mevduat

toplarken mevduat sahibine verdikleri mevduat faizinin çok

üstünde bir faiz alırlar. Çünkü bankacılık sektörü

karakter itibariyle masraflı çalışan bir sektördür. 118

Hisse senedi, teşebbüs faktörü ile sermaye faktörünü öz

kaynak esası içinde bir araya getiren tek mekanizma hisse

senedi piyasası ve mülkiyet hakkı sağlayan menkul

kıymettir. Sonuçta; hisse senetleri ekonomide sermaye

akışını sağlarken iki büyük avantaj sağlıyor. Bunlar;

ihtiyaç duyulan sermayeyi öz kaynak olarak sağlamak ve

ucuza sağlamaktır. Gerçekten hisse senedi ihracı yoluyla

sağlanan sermayenin aracılık maliyeti, iyi çalışan bir

borsa olduğu takdirde sıfıra yakındır.

Hisse senetleri sermaye piyasası içinde işletmelere öz

kaynak sağlayan tek sermaye piyasası aracıdır. Hisse

senedi dışındaki araçlar yabancı kaynak sağlarlar. Hisse

senedinin sağladığı öz kaynak sayesinde işletmelerin öz

kaynak/yabancı kaynak dengesi sağlanır ya da bozukluk

varsa giderilir. 119

118(Sermaye Piyasası Araçları)119(HİLAL)

62

KaynakçaAKBULAK, Y. (tarih yok). Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgelerine İlişkin Esaslar.

01 14, 2014 tarihinde http://www.legalisplatform.net/makale-detay.asp?ID=58 adresinden alındı

Anonim Şirketlerde Pay ve Pay Senetleri. (tarih yok). 01 15, 2014 tarihinde http://www.agchukuk.com/dosyalar/6102_sayili_yeni_turk_ticaret_kanununda_anonim_sirketlerde_pay_kavrami_ve_menkul_kiymetler-19.PDF adresinden alındı

ARSLAN, K. (tarih yok). HİSSE SENEDİ DEĞERLENDİRME MODELLERİ VE MALİ TABLOLARIN ÖNEMİ. 01 11, 2014 tarihinde http://archive.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/59MaliCozum/29%20-%2059%20KAHRAMAN%20ASLAN.doc adresinden alındı

AYDIN, N., KAYACAN, M., SAYILIR, Ö., TAYLAN, A. S., & AFŞAR, A.(tarih yok). Borsaların Yapısı ve İşleyişi. 01 15, 2014 tarihinde http://eogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/MSP203U.pdf adresinden alındı

BUDAK, A., & FİKİRKOCA, E. (tarih yok). Yatırım Yaparken Sorularla Türkiye Sermaye Piyasası. 01 13, 2014 tarihinde http://www.tspakb.org.tr/tr/Portals/0/KIM/KIM-BASIN/KIM-GUNDEM/TSPAKB%20SORULARLA%20YATIRIM%20BRO%200259890_tek%20sayfa_opt.pdf adresinden alındı

CANOĞLU, M. A. (tarih yok). Hisse Senetleri. 01 13, 2014 tarihinde http://www.legalisplatform.net/Makale/Hisse%20Senetleri.pdf adresinden alındı

CANOĞLU, M. A. (tarih yok). Hisse Senetleri. 04 28, 2014 tarihinde http://www.legalisplatform.net/Makale/Hisse%20Senetleri.pdf adresinden alındı

ÇANKAYA, İ. (tarih yok). MENKUL KIYMET GELİRLERİNİN KAYITLANMASI-VERGİLENDİRİLMESİ- II. 04 29, 2014 tarihinde https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=12&cad=rja&uact=8&ved=0CDIQFjABOAo&url=http%3A%2F%2Farchive.ismmmo.org.tr%2Fdocs%2Fmalicozum%2F34MaliCozum%2F12-ISLAMCANKAYA48.doc&ei=bc5eU_jOH4rEPMvLgegF&usg=AFQjCNGePq1imCgDN-wNJ8DDmgkNUb- adresinden alındı

HİLAL, H. (tarih yok). HİSSE SENEDİ SATIN ALMADA FİNANSAL BİLGİ SİSTEMİNİN ETKİSİNİN ANALİZİ. 04 29, 2014 tarihinde

63

http://eprints.sdu.edu.tr/371/1/TS00531.pdf adresinden alındı

Hisse Senedi. (tarih yok). 01 13, 2014 tarihinde http://www.muhasebedersleri.com/ticari-belgeler/hisse-senedi.html adresinden alındı

Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası. (tarih yok). 01 13, 2014 tarihinde http://www.borsapiyasasi1.com/hisse-senedi-ozellikleri-ve-piyasasi/ adresinden alındı

Hisse Senedi Piyasaları. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde http://www.tim.com.tr/egitim/hisse-senedi-piyasalari.pdf adresinden alındı

Hisse Senetleri. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CD4QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.baskent.edu.tr%2F~gurayk%2Fislefinhissebonospktanimlari.doc&ei=oNXOUvCsA6LrygPr7YBw&usg=AFQjCNGBkYrvO_zJ2luQEclDJwydPSumzg&sig2=yePRFaxINIirGoG49 adresinden alındı

Hisse Senetleri Piyasası. (tarih yok). 01 14, 2014 tarihinde http://borsaistanbul.com/data/Brosurler/Hisse%20Senetleri%20Piyasas%C4%B1.pdf adresinden alındı

Hisse Senetleri Piyasası. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde http://www.muhasebedersleri.com/finansal-yatirim/hisse-senetleri.html adresinden alındı

İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları. (tarih yok). 01 16, 2014 tarihinde http://www.atb.org.tr/uploads/IMKB-HisseSenetleriPiyasasi.PDF adresinden alındı

KAYGUSUZ, S. Y., ASLAN, Ü., & KEPÇE, N. (Mayıs-2013/ 2. Baskı).Genel Muhasebe-1. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.

Menkul Kıymet Değerlemesi. (tarih yok). 01 15, 2014 tarihinde http://mukweb.mu.edu.tr/Icerik/abayrakdaroglu/Dokuman/B%C3%B6l%C3%BCm-4%20(K%C4%B1s%C4%B1m%201)%20Ders%20Notu.pdfadresinden alındı

Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler. (tarih yok). 01 15, 2014 tarihinde http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/muhasebe/moduller/menkul_kiymetler.pdf adresinden alındı

Pay Sahibinin Hakları. (tarih yok). 01 14, 2014 tarihinde http://borsaistanbul.com/urunler-ve-piyasalar/urunler/paylar/hisse-senedi-sahibinin-haklari adresinden alındı

Rüçhan Hakkı Nedir? (tarih yok). 01 15, 2014 tarihinde http://www.paraborsa.net/i/ruchan-hakki-nedir/ adresinden

64

alındıSermaye Piyasası Araçları. (tarih yok). 01 13, 2014 tarihinde

http://www.spk.gov.tr/displayfile.aspx?action=displayfile&pageid=76&fn=76.pdf&submenuheader=null adresinden alındı

Sermaye Piyasası Araçları. (tarih yok). 01 20, 2014 tarihinde http://borsaistanbul.com/data/egitimklavuzlari/KLVZ10SPA.PDF adresinden alındı

Sermaye Sistemi. (tarih yok). 01 14, 2014 tarihinde https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CE8QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.baskent.edu.tr%2F~gurayk%2Finvestsermaye1.doc&ei=PdfUUqrrNKyV7AaU5IGIAw&usg=AFQjCNFW4GWyzbRTzQtkR3md8_Sa6y_eCw&sig2=rzpcWb6R0d_CdCWDMI-0aw&bvm=bv adresinden alındı

SEVİLENGÜL, O. (2005-12.Baskı). Genel Muhasebe. Ankara: Gazi Kitabevi.

TTK Madde 461. Rüçhan Hakkı. (tarih yok). 04 29, 2014 tarihinde http://www.ticaretkanunu.net/ttk-madde-461/ adresinden alındı

Yeni Ekonomi Pazarı Kuruluş ve Çalışma Esasları. (tarih yok). 01 18, 201 tarihinde http://www.halkaarzseferberligi.com/download/yeniekonomipazariesaslari.pdf adresinden alındı

Yeni Pay Alma Hakkı (Rüçhan Hakkı). (tarih yok). 04 29, 2014 tarihindehttp://huseyinust.com/konu-yeni-pay-alma-hakki-ruchan-hakki.html adresinden alındı

YEŞİLKAYA, S. C. (tarih yok). Tahvil, Bono ve Borsa Kazançlarının Vergilendirilmesi. 01 13, 2014 tarihinde https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=10&cad=rja&ved=0CHQQFjAJ&url=http%3A%2F%2Facikarsiv.atilim.edu.tr%2Fbrowse%2F264%2F277.pdf&ei=EBTPUvr3CcyThQe6woGgCA&usg=AFQjCNGhvmvhHc8eoCPzU_uVXS8rcyoQnw&sig2=e9UM2ec-vPYWHbbQl3laAQ&bvm=bvadresinden alındı

65

66