Michał Łuszczuk

„High North”, czyli norweska wersja Dalekiej Północy Wprowadzenie1

Ewolucja sytuacji międzynarodowej w Arktyce2 na początku XXI wieku, w ocenie zdecydowanej większości badaczy i komentatorów, warunkowana niepokojącymi zmianami klimatycznymi oraz procesami globalizacji i modernizacji3, prowadzi do redefinicji pozycji tego regionu na arenie globalnej4. Z uwagi na swój bezprecedenso-wy charakter, jak też tempo i skalę obserwowanych w obszarach arktycznych wielo-wymiarowych zmian5, transformacja ta stanowi dla państw tego regionu istotne wy-zwanie zarówno na gruncie ich polityki wewnętrznej, jak i zagranicznej. Jednakże podczas, gdy dla Rosji, Stanów Zjednoczonych czy nawet Kanady zmieniająca się Daleka Północy to tylko jedna z wielu ważnych stref prowadzonej przez te państwa aktywności międzynarodowej, to dla państw nordyckich obszar ten ma znaczenie prio-rytetowe, gdyż stanowi źródło zarówno zagrożeń, jak i szans determinujących ich po-zycję oraz działalność na arenie międzynarodowej w nadchodzących latach. Analizy strategii i polityk państw nordyckich wobec Arktyki potwierdzają, iż państwa te są

                                                            1 Badania zostały sfinansowane ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych w ra-

mach finansowaniu stażu po uzyskaniu stopnia naukowego doktora na podstawie decyzji nu-mer DEC-2012/04/S/HS5/00172.

2 W rozważaniach dotyczących stosunków międzynarodowych przyjmuje się z reguły definicję, zgodnie z którą Arktyka jest to obszar położony na północ od granicy wyznaczonej kołem podbie-gunowym (66º30’39’’ szerokości geograficznej północnej). Oznacza to, iż obejmuje terytoria lą-dowe oraz morskie państw nadbrzeżnych Oceanu Arktycznego: Norwegii, Federacji Rosyjskiej, Stanów Zjednoczonych, Kanady, Danii (reprezentującej Grenlandię) oraz Islandii, a także terytoria lądowe Szwecji i Finlandii. Niekiedy w odniesieniu do Ameryki Północnej, Islandii i wschodniej Rosji dokonuje się rozszerzenia obszaru Arktyki do 60º szerokości geograficznej północnej, zob. C. Keskitalo, International Region-Building: Development of the Arctic as an International Region, “Cooperation and Conflict” 2007, vol. 42, s. 192-193. W prezentowanym opracowaniu pojęcie Arktyka będzie zastępowanie określeniami: Daleka Północ czy też obszary arktyczne.

3 P. Arbo et al., Arctic futures: conceptualizations and images of a changing Arctic, “Polar Geography” 2012, iFirst, s. 1-20. Szersza analiza tego zagadnienia zob. Climate Change and Globalization in the Arctic: An Integrated Approach to Vulnerability Assessment, C. Keskitalo (ed.), Earthscan, London 2008.

4 O. R. Young, Foreword – Arctic Futures: The Politics of Transformation, w: Arctic Security in an Age of Climate Change, J. Kraska (ed), Cambirdge Univeristy Press, New York 2011, s. xxii.

5 We wrześniu 2012 r. powierzchnia pokrywy lodowej na Oceanie Arktycznym wyniosła 4,1 mln km2 i tym samym został przekroczony wynik dotychczasowego rekordu minimalnego zasięgu pokrywy z 2007 r.. Aktualne dane i analizy dotyczące zmian pokrywy lodowej w Arktyce do-stępne są na stronie amerykańskiego Centrum Danych o Śniegu i Lodzie: http://nsidc.org/ [do-stęp: 18.12.2012].

Michał Łuszczuk 254

w pełni świadome nie tylko stale rosnącego znaczenia tego regionu w skali globalnej, lecz również wielopłaszczyznowych zależności zachodzących między Daleką Północą a resztą świata oraz tego, jak to wpływa na ich pozycję międzynarodową6.

Pomimo iż jak trafnie zauważa R.M. Czarny, silne zaangażowanie państw regionu nordyckiego w procesy kształtujące przyszłość Arktyki może być odbierane jako natu-ralne, ze względu że kraje te mają nie tylko oczywiste interesy, ale i długą historię wspólnego rozwiązywania problemów w swoim gronie7, to jednocześnie państwa te, będąc świadome własnego potencjału, dostrzegają, iż ich pozycja w regionie jest obecnie bardziej niż kiedykolwiek wcześniej zależna od wyników dość złożonej i jak na razie opartej na kooperacji wewnątrzregionalnej gry interesów8. Gry, w której swój udział jednak chcą brać również gracze pozaarktyczni, tacy jak: Unia Europejska, Chiny, Japo-nia, Korea Południowa czy nawet Singapur lub Indie. W takiej sytuacji zdobycie pewnej przewagi stanowi ważny element strategii państw nordyckich, które nadal poszukując we wzajemnej współpracy możliwości zwiększenia swego wpływu na rozwój sytuacji w Arktyce9, jednocześnie starają się wzmocnić swoje indywidualne pozycje w regionie. Czynią to między innymi poprzez uzyskanie swoistej „przewagi konkurencyjnej” wyni-kającej na przykład z dogodnego położenia na projektowanych transarktycznych szla-kach żeglugowych: Islandia, lub choćby promocji swojego know-how w zakresie budowy lodołamaczy (póki co niezbędnych) do żeglugi arktycznej: Finlandia. Wyjątkową pozy-cję wśród państw nordyckich (zaliczanych do grona państw arktycznych z racji ich poło-żenia geograficznego determinującego przynależności do Rady Arktycznej) zajmuje jednak Norwegia. Podczas gdy Dania uznawana jest za państwo arktyczne jedynie ze względu na jej relacje z Grenlandią (posiadającą status duńskiego autonomicznego tery-torium zależnego), Szwecja i Finlandia nie posiadają bezpośredniego dostępu do Oceanu Arktycznego, zaś Islandia znajduje się tuż poniżej koła podbiegunowego (często uzna-wanego za południową granicę Arktyki), to jedynie Norwegia spośród państw nordyc-kich w pełni i bez żadnych zastrzeżeń może prezentować się na arenie międzynarodowej jako państwo arktyczne. Argumenty natury geograficznej wsparte odwołaniami do kilku-setletniej tradycji eksploatacji zasobów obszarów podbiegunowych oraz eksploracji Da-                                                            6 L. Heininen, State of the Arctic Strategies and Policies - A Summary, „Arctic Yearbook” 2012,

vol. 1, nr 1, s. 2-3; M. Łuszczuk, Nordic Approach(es) towards the Arctic Affairs: between Convegence and Divergence, w: The Northern Spaces. Contemporary Issues, red. R.M. Czarny et al., Scandinavium, Warszawa –Kielce 2012, s. 65-82.

7 R.M. Czarny, Daleka Północ – High North. Między dialogiem i współpracą a emocjami i spo-rami międzynarodowymi”, w: Międzynarodowe wyzwania bezpieczeństwa, K. Budzowski (red.), Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne – Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2010, s. 60-61.

8 Jak zauważa J. Symonides, iż podczas gdy gwarancją współpracy w Arktyce są przede wszyst-kim wspólne lub przynajmniej zbieżne interesy ekonomiczne poszczególnych uczestników zain-teresowanych tym regionem, to jednocześnie wiele wskazuje na to, iż głównie to współpraca po-lityczna na poziomie globalnym może stworzyć stabilne i pokojowe warunki dla innych form kooperacji na niższych poziomach, zob.: J. Symonides, Arktyka – region współpracy czy konflik-tów, „Stosunki międzynarodowe-International Relations” 2011, t. 44, nr 3-4, s. 32.

9 P. Augustsson, Towards a common strategy for the Arctic: the Nordic countries can lead the way, http://transatlantic.saisjhu.edu/publications/articles/Per%20A%20Article% 20Arctic.pdf, [dostęp: 14.01.2012].

„High North”, czyli norweska wersja Dalekiej Północy 255

lekiej Północy, w znaczącym stopniu oddziałują na tożsamość społeczeństwa norweskie-go10. Są one również kluczową podstawą dla aktualnie rozwijanej przez rząd w Oslo polityki arktycznej, która określona została strategią wobec tzw. Obszarów Północnych (norw. Nordområdene, ang. the northern areas).

Analiza tej polityki, a szczególnie zaś próba wyjaśnienia sposobu rozumienia ter-minu Nordomårdene, który w oficjalnej, rządowej wersji strategii został przetłumaczo-ny jako High North11 i bardzo szybko rozpowszechnił się w międzynarodowej debacie na temat politycznego wymiaru regionu Arktyki, stanowi zasadniczy cel prezentowa-nego tu opracowania. Może ono w założeniu autora stanowić asumpt do podjęcia dys-kusji nad znaczeniem sposobów przedstawiania, definiowania, jak też interpretowania kluczowych zagadnień, a w tym przypadku nawet nazw obszarów, w ramach między-narodowego dyskursu zarówno politycznego, jak i naukowego poświęconego regiono-wi Arktyki. W pierwszej części rozdziału przedstawione zatem będzie tło dla dalszych rozważań, czyli zostanie zarysowana ewolucja polityki zagranicznej Norwegii po II wojnie światowej, ze szczególnym odniesieniem do problematyki północnego regio-nu tego państwa12 oraz obszarów arktycznych. Następnie pokrótce zostanie zreferowa-na norweska strategia wobec Dalekiej Północy, zaś w części końcowej podjęta zostanie próba wyjaśnienia, jakie znaczenie może mieć wprowadzenie przez Norwegię do mię-dzynarodowego dyskursu publicznego na temat Arktyki terminu High North. Daleka Północ w polityce Norwegii przed rokiem 2006

Staranna analiza procesów zachodzących na Dalekiej Północy oraz adekwatna adap-tacja do nich stanowią niezmiernie ważne zadanie dla polityki zagranicznej Norwegii, która po zakończeniu zimnowojennej rywalizacji zyskała na swej autonomiczności w wymiarze podmiotowym13 i kreatywności w wymiarze przedmiotowym14. Warto

                                                            10 Ch.S. Browning, Branding Nordicity : Models, Identity and the Decline of Exceptionalism,

„Cooperation and Conflict” 2007, vol. 42, nr 1, s. 27-51. 11 Termin ten jak się wydaje odpowiada w zasadzie polskiemu określeniu „Daleka Północ”, które

jednak trudno uznać za nazwę geograficzną. Pojęcie te nie występuje w zastawieniu nazw geo-graficznych opracowanym przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju, zob.: Nazewnictwo Geograficzne Świata, Zeszyt 12 Europa, Część II, Główny Urząd Geodezji I Kartografii, Warszawa 2010.

12 Północna Norwegia czyli tzw. Nord-Norge obejmuje trzy okręgi administracyjne: Nordland, Troms i Finmark. Warto jednak zauważyć, iż Norwegia jest podzielona na pięć regionów (norw. landsdeler), których granice są wytyczone według kryteriów geograficzno-kulturowych, a jed-nocześnie pokrywają się z administracyjnymi granicami okręgów. Interesującą analizę kształto-wania (się) północnego regionu Norwegii począwszy od końca XVIII wieku przedstawia opra-cowanie: K. Zachariassen, Rethinking the Creation of North Norway as a Region, „Acta Bore-alia” 2008, vol. 25, nr 2, s. 113-137.

13 A. Kubka, Norweskie interesy w globalizującym się świecie, „Studia Humanistyczno-Społeczne” 2011, tom 5, R.M. Czarny (red.), s. 33-48; O. Tunander, The Two Nordens: The North and the South, or the East and the West?, „Security Dialogue” 1991, vol. 22 nr 1, s. 55-63.

Michał Łuszczuk 256

w tym kontekście przypomnieć, iż po zakończeniu II wojny światowej Norwegia zrezy-gnowała z wcześniej prowadzonej, a zakończonej fiaskiem, polityki naturalności i pod wpływem presji geopolitycznej wynikającej ze strategicznego położenia tuż przy granicy z ZSRR stała się niezłomnym członkiem Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO). Nale-ży jednak podkreślić, iż dla władz w Oslo członkostwo w NATO było poniekąd „jedy-nie” instrumentem służącym zapewnieniu bliskich relacji ze Stanami Zjednoczonymi, które przez cały czas trwania zimnej wojny traktowano jako strategicznego sojusznika roztaczającego parasol ochronny nad niezmiennie zagrożoną od wschodu Norwegią15. Zakończenie rywalizacji na linii Wschód–Zachód, prowadzące do reorientacji w polityce USA wobec ZSRR/Rosji oraz redefinicja roli NATO w Europie i poza nią w znacznym stopniu zmniejszyły poczucie bezpieczeństwa Norwegii16. Swoista demilitaryzacja i poli-tyczne „otwarcie się” północnej części kontynentu europejskiego na początku lat 90. paradoksalnie nie poprawiły tej sytuacji, gdyż na horyzoncie pojawiły się nowe problemy w dużej mierze dotyczące głównie możliwości eksploatacji na Dalekiej Północy boga-tych złóż surowców energetycznych: ropy naftowej i gazu ziemnego. Ograniczone zdol-ności do partnerskiej kooperacji z Rosją w tym zakresie oraz zagrożenia dla bezpieczeń-stwa ekologicznego i atomowego (odpady radioaktywne na Półwyspie Kolskim oraz w rosyjskich wodach Morza Barentsa) północnych regionów Norwegii stały się dodat-kowymi źródłami niepokoju władz w Oslo.

Jak wskazuje K. Zyśk, w tej nowej sytuacji, „przyciągniecie międzynarodowego zain-teresowania dla specyficznych problemów dalekiej Północy stało się jednym z głównych zadań norweskiej dyplomacji nie tylko ze względu na swą wagę, ale również dlatego że po zakończeniu zimnej wojny znacznie trudniej było zwrócić uwagę sojuszników na tę stabilną część Europy”17. Faktycznie Norwegia bardzo się starała, aby problemy regionu stały się przedmiotem współpracy wielostronnej organizowanej na forach Euroarktycznej Rady Morza Barentsa, Rady Arktycznej, jak też Rady Nordyckiej i Nordyckiej Rady Ministrów18. Jednocześnie w pierwszej połowie lat 90., z uwagi na ograniczone możli-wości wpływu na aktywność Unii Europejskiej, władze w Oslo wciąż tradycyjnie dążyły do kooperacji z wybranymi członkami NATO oraz do utrzymania partnerstwa ze Stana-mi Zjednoczonymi, które w ocenie Norwegów wspólnie równoważyły jej relacje z Rosją oraz wspierały jej starania na rzecz rozwiązywania najbardziej groźnych i pilnych pro-blemów występujących na Dalekiej Północy19. Dopiero nieco później, na przełomie XX

                                                                                                                                                       14 Ch. Ingebritsen, Norm Entrepreneurs. Scandinavia’s Role in World Politics, „Cooperation

and Conflict” 2002, vol. 37, nr 1, s. 11-23; Ø. Tunsjø, Geopolitical shifts, great power rela-tions and Norway's foreign Policy, „Cooperation and Conflict” 2011, vol. 46, nr 1, s. 60-77.

15 D.S. Zakheim, The United States and the Nordic Countries During the Cold War, „Coopera-tion and Conflict” 1998, vol. 33, nr 2, s. 115-129.

16 O. Waever, Nordic Nostalgia: Northern Europe after the Cold War, „International Affairs” 1992, vol. 68, nr 1, s. 77-102.

17 K. Zyśk, Norwegia wobec aktualnych tendencji w stosunkach transatlantykcih, „Polski Prze-gląd Dyplomatyczny” 2006, tom 32, nr 4, s. 128.

18 Zob. W. Anioł, Międzynarodowe kontrowersje wokół Arktyki i Spitsbergenu, „Stosunki Mię-dzynarodowe – International Relations” 2010, t. 41, nr 1-2, s. 92.

19 Ibidem.

„High North”, czyli norweska wersja Dalekiej Północy 257

i XXI wieku, Norwegowie podjęli działania na rzecz rewizji dotychczasowego podejścia i z jednej strony włączyli się aktywnie w proces adaptacji w wymiarze strategicznym i taktycznym Sojuszu Północnoatlantyckiego, z drugiej zaś – otworzyli się bardziej niż dotychczas na współpracę z Unią Europejską, szczególnie w zakresie jej polityki bezpie-czeństwa i obrony20. Przyjęte rozwiązanie nadal charakteryzuje politykę zagraniczną Norwegii i jako dość postępowe (szczególnie jak na to państwo) stanowi odważną próbę wspierania stałych i silnych relacji transatlantyckich, które nie są przecież wolne od wie-lu problemów i wyzwań, a czasem wręcz otwartych sporów między Europą a USA. Wy-daje się, że obecnie wyzwania dotyczące Arktyki – tak ważne dla Norwegii – nie stano-wią jednak takiego problemu w tych relacjach.

Poszukiwanie nowych kierunków w polityce zagranicznej prowadzonej przez Oslo, jak ocenia A. Kubka, przebiegało równocześnie ze zmianą formy i treści publicznego dyskursu politycznego poświęconego nowej pozycji Norwegii w świecie oraz jej „naro-dowych interesów” w obliczu procesów globalizacji21. Jak wyjaśnia dalej ten sam autor, dotychczas konsekwentnie wypierana z debaty publicznej „kategoria »norweskich inte-resów« znalazła w pierwszym dziesięcioleciu XXI w. swą konkretyzację. Norwegia wskazała w tym czasie szczególny obszar własnych interesów, tak zwany Obszar Pół-nocny […], określając działania tym obszarze jako strategiczne”22. Jakkolwiek obszary te już wcześniej były przynajmniej kilkakrotnie przedmiotem znacznego zainteresowa-nia władz w Oslo, szczególnie w związku z rozwojem od przełomu lat 60. i 70. sektora energetycznego oraz norweskiej polityki w zakresie eksploatacji złóż surowców energe-tycznych w strefach na Morzu Północnym i Morzu Norweskim23, to najnowsze działa-nia (czyli po roku 2006) rzeczywiście stanowią pod wieloma względami tzw. „nową jakość”. Tradycyjne podejście wobec północnego regionu Norwegii koncentrowało się bowiem na trzech zasadniczych kwestiach. Po pierwsze, na prowadzeniu odpowiedniej polityki z ZSRR/Rosją, po drugie, na egzekwowaniu suwerenności poprzez efektywne sprawowanie zwierzchnictwa terytorialnego nad wyspami archipelagu svalbardzkiego zgodnie z postanowieniami Traktatu Svalbardzkiego z 1920 roku24, po trzecie, na za-bezpieczeniu interesów gospodarczych związanych z eksploatacją zasobów morskich.

                                                            20 P. Rieker, The Europeanisation of Norway’s Security Identity, NUPI Working Paper nr 619, De-

cember 2001, mer-cury.ethz.ch/serviceengine/Files/ISN/27355/ipublicationdocument_singledocument/6703e957-8f37-45a5-8d8d-7c93342a6386/en/619.pdf [dostęp: 28.11.2012].

21 A. Kubka, op. cit., s. 33 22 Ibidem. 23 R. M. Czarny, Dylematy energetyczne państw regionu nordyckiego, Scandinavium, Kielce

2009 , s. 157 i nast. 24 Szerzej zob. K. Kubiak, Interesy i spory pastw w Arktyce w pierwszych dekadach XXI wieku,

Wydawnictwo Trio, Warszawa 2012, s. 133-147. O sporze dotyczącym statusu wód wokół ar-chipelagu piszą: W. Anioł, op. cit., M.J. Filipek, Prawnomiędzynarodowe kontrowersje odnośnie do statusu obszarów morskich wokół archipelagu Svalbard, „Stosunki Międzynarodowe – Inter-national Relations” 2012, t. 46, nr 2, s. 131-154; J. Oystein, S.V. Rottem, The politics of security and international law in Norway’s Arctic waters, „Polar Record” 2010, vol. 46, nr 236, p. 79-81; R. Churchill, G. Ulfstein, The Disputed Maritime Zones around Svalbard , Changes in the Arctic

Michał Łuszczuk 258

Daleka Północ w polityce Norwegii po roku 2006

Jak wskazuje R. Tamnes, dopiero na początku XX wieku, gdy pojawiły się pełniej-sze prognozy dotyczące potencjału energetycznego obszarów arktycznych oraz wyniki badań określających zakres zachodzących zmian klimatycznych, zainteresowane Ark-tyką władze w Oslo ponownie zwróciły swoją i opinii publicznej uwagę na północne rubieże kraju25. Obserwacja ta wydaje się nie do końca pełna, gdyż – jak wskazują L. Jensen i G. Hønneland – dokładna analiza debaty publicznej prowadzonej w Norwegii w latach 90. XX i w pierwszej dekadzie XXI wieku pozwala uznać, iż tak naprawdę Daleka Północ stale stanowiła ważny obszar aktywności rządu norweskiego, jednak traktowany z nierównym zaangażowaniem i eksponowany ze zmiennym natężeniem.

Jak już wspomniano w latach 90.norweskie zaangażowanie na Obszarach Północy było skoncentrowane głównie na relacjach z Rosją oraz rozwijaniu tzw. współpracy Barentsa26. Niestety po kilku latach, przy braku spodziewanych przez opinię publiczną osiągnięć w zakresie zdecydowanego ograniczenia zagrożeń mogących pochodzić ze strony północno-zachodnich obszarów Rosji, aktywność ta osłabła. Pewnym podsu-mowaniem tej sytuacji, a zarazem próbą odwrócenia negatywnego trendu, był raport przygotowany w grudniu 2003 roku dla Ministerstwa Spraw Zagranicznych przez ze-spół pod kierownictwem dyrektora Instytut Polarnego prof. O. Orheima pt Mot nord! Utfordringer og muligheter i nordområdene (Na Północ. Wyzwania i możliwości na Obszarach Północnych)27, w którym krytycznie odniesiono się do dotychczasowej polityki i wskazano na nowe wyzwania dotyczące tytułowych obszarów28. Niestety, raport nie spotkał się z jakimkolwiek szerszym oddźwiękiem, przez co rząd kierowany przez J. Bondevika podjął niemrawe prace nad swoim stanowiskiem w tej sprawie29. Fundamentalna zmiana w podejściu do polityki wobec Obszarów Północnych zaistnia-ła dopiero prawie dwóch latach wraz ze zmianą większości parlamentarnej jesienią 2005 roku, kiedy to w umowie koalicyjnej – tzw. Deklaracji z Soria Moria z 13.10.2005 r. – wskazano, iż nowy rząd, pod kierownictwem J. Stoltenberga, jako strategiczny i główny obszar swych działań uznaje właśnie Daleką Północ. Potwier-dzeniem i rozwinięciem tego oświadczenia były działania rządu oparte na dwóch do-                                                                                                                                                       

Environment and the Law of the Sea, Panel IX, Martinus Nijhoff Publishers, 2010, available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1937583 [dostęp: 18.09.2012].

25 R. Tamnes, Arctic security and Norway, w: Arctic Security in an Age, op. cit., s. 58. 26 R.S. Czarny, The Barents Cooperation: Progress in the Making, w: The Northern Spaces, op.

cit., s. 46. 27 NOU 2003: 32, Mot nord! Utfordringer og muligheter i nordområdene Ekspertutvalg for nordom-

rådene nedsatt av Regjeringen 3. mars 2003. Avgitt til Utenriksdepartementet 8. desember 2003, http://www.regjeringen.no/Rpub/NOU/20032003/032/PDFS/NOU200320030032000DDDPDFS.pdf [dostęp: 16.12.2012].

28 L. Jensen, G. Hønneland, Framing the High North: Public Discourses in Norway after 2000, „Acta Borealia” 2011, vol. 28, nr 1, s. 43.

29 Efektem tych prac stało się sprawozdanie MSZ dla norweskiego parlamentu pt. Opportunities and Challenges in the North. Report No. 30 (2004–2005) to the Storting, http://www.regjeringen.no/upload/kilde/ud/stm/ 20042005/0001/ddd/pdts/stm200420050001ud_dddpdts.pdf [dostęp: 16.12.2012]

„High North”, czyli norweska wersja Dalekiej Północy 259

kumentach programowych pod tytułami: Strategia rządu na Dalekiej Północy (z 1.12.2006 r.)30 oraz Nowy budulec na Północy – następny etap strategii rządu na Ob-szarach Północy (z 12.03.2009 r.)31.

Wedle postanowień zaprezentowanych w strategii z 2006 roku do priorytetów rządu w Oslo należały: (1) egzekwowanie suwerennych praw Norwegii w regionie; (2) rozwój potencjału naukowo-badawczego; (3) ochrona środowiska i zasobów naturalnych; (4) rozwój sektora energetycznego; (5) wzmocnienie współpracy z Rosją32. Z kolei drugi dokument wskazał na główne dziedziny zainteresowania rządu norweskiego w perspek-tywie kolejnych 10–15 lat. Należą do nich: (1) rozwijanie wiedzy na temat klimatu oraz środowiska na Dalekiej Północy; (2) poprawa monitorowania, reagowania kryzysowego oraz morskich systemów bezpieczeństwa na wodach północnych; (3) promowanie zrów-noważonego rozwoju w zakresie eksploatacji z ropy naftowej i gazu ziemnego z dna morskiego oraz odnawialnych zasobów morskich; (4) promowanie rozwoju gospo-darczego na lądzie; (5) dalszy rozwój infrastruktury na Północy; (6) ciągłe i zdecydowa-ne egzekwowanie suwerennych praw oraz wzmocnienie współpracy transgranicznej na Północy; (7) ochrona kultury i środków do życia ludności rdzennej33.

Dokonania dwóch gabinetów pod kierownictwem J. Stoltenberga (2005–2009 i od 2009) w realizacji strategii dla Dalekiej Północy zostały zawarte w tzw. białej księdze pt. Daleka Północ. Wizje i strategie, przedstawionej w Stortingu jesienią 2011 roku34. Dokument ten zawiera również zadania i cele dla Norwegii na kolejne dwa dziesięcio-lecia (2011–2030), które koncentrują się wokół trzech głównych haseł: wiedza – ak-tywność – obecność. Ambicją rządu w Oslo jest zatem, aby Norwegia stała się liderem w zakresie wiedzy w regionie i o regionie Obszarów Północy (wiedza jest postrzegana wręcz jako rdzeń polityki norweskiej na obszarach arktycznych). Zamiarem Norwegii jest również, aby zajmować czołowe miejsce, jeśli chodzi o rozwój działalności gospo-darczej oraz ochrony środowiska i zasobów naturalnych na Północy, co jednak wyma-ga ścisłej współpracy między władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi, a także firmami i środowiskami naukowo-badawczymi. Wreszcie rząd norweski deklaruje, iż jego priorytetem będzie obecność we wszystkich częściach terytorium Norwegii oraz norweskich obszarów morskich na Dalekiej Północy poprzez politykę zmierzającą do zachęcania do osiedlania się, wytworzenia poczucia przynależności i łączności, zarzą-dzania przyrodą, zatrudnienia i kultury w Północnej Norwegii, zarówno przy użyciu

                                                            30 The Norwegian Government's High North Strategy (abstract),

http://www.regjeringen.no/upload/kilde /ud/rap/2006/0185/ddd/pdfv/302929-nstrategi06en.pdf [dostęp: 16.12.2012].

31 New Building Blocks in the North - The next step in the Government’s High North Strategy, http://www.regjeringen.no /upload/UD/Vedlegg/Nordomr%C3%A5dene/new_building_blocks_in_the_north.pdf [dostęp: 16.12.2013]. Tłumaczenie tytułu dokumentu na język polski za A. Kubka, op. cit., s. 44.

32 The Norwegian Government's High North Strategy, op. cit., passim. 33 Building Blocks in the North, op. cit., passim. 34 The High North. Visions and strategies, Meld. St. 7 (2011–2012) Report to the Storting (white

paper) http://www.regjeringen.no/pages/38005979/PDFS/STM201120120007000EN_PDFS.pdf [dostęp: 16.12.2012]

Michał Łuszczuk 260

zdolności cywilnych, jak i przez utrzymywanie obecności wojskowej. Osiągnięcie tych celów będzie możliwe poprzez skoncentrowanie się na następujących zadaniach: (1) zapewnieniu pokoju, stabilności oraz przewidywalności; (2) zapewnieniu zintegro-wanego reżimu zarządzania opartego na ekosystemie, który chroni różnorodności bio-logiczną oraz stanowi podstawę dla zrównoważonego wykorzystania zasobów; (3) wzmocnieniu współpracy międzynarodowej i międzynarodowego porządku praw-nego; (4) wzmocnieniu podstaw dla zwiększenia zatrudnienia, tworzenia wartości i do-brobytu w całym kraju za pośrednictwem regionalnych i krajowych działań podejmo-wanych we współpracy z partnerami z innych krajów oraz ludów rdzennych35.

W ocenie R.M. Czarnego obecna aktywność międzynarodowa Norwegii skoncen-trowana jest zatem na głównych wyzwaniach, jakie niesie ze sobą globalizacja, do których zaliczyć należy: (1) kwestie energetyczne, (2) ochronę środowiska oraz (3) problematykę zmian klimatycznych36. Nie podejmując się jednak w tym miejscu pełniejszego przedstawienia oraz dokładniejszej analizy wskazanych założeń i celów polityki Norwegii wobec Dalekiej Północy, warto zwrócić uwagę na dwie kwestie. Po pierwsze, za słuszną należy uznać ocenę, iż przedstawione przez rząd w Oslo strate-giczne cele i zadania wyraźnie wskazują na duży poziom autonomiczności i ambicji w formułowaniu polityki na tym obszarze. Dążenie do odgrywania na wielu płaszczy-znach roli lidera lub przynajmniej pełnoprawnego partnera wyraźnie wskazuje, jak duże znaczenie dla Norwegii odgrywa region Arktyki. Po drugie, dokonując przeglądu wskazanych priorytetów nie trudno dostrzec, iż mimo zmieniającego się ich układu, to niezmiennie odznaczają się one silną współzależnością między komponentami we-wnątrzkrajowymi i międzynarodowymi. Internacjonalizacja wielu zagadnień, z jakimi zamierzają zmierzyć się władze norweskie w regionie Arktyki sprawia, iż wcześniej podkreślona samodzielność musi być uzupełniania przez postawę kooperacyjną, otwar-cie na współpracę międzynarodową37.

Kwestia ta wiąże się ściśle z jeszcze jedną bardzo interesującą właściwością norwe-skiego podejścia do spraw arktycznych, a mianowicie wprowadzeniem do międzyna-rodowej debaty pojęcia „High North” (Daleka Północ) jako dość swobodnego tłuma-czenia norweskiego terminu Nordområdene (Obszary Północne). Próba analizy tej kwestii stanowi treść ostatniej części tego opracowania. Norweska wizja Dalekiej Północy i jej implikacje

Jak wskazuje w swym opracowaniu O. Skagestad, pojęcie nordområdene pojawiło się w norweskim dyskursie politycznym w latach 70., zaś jego angielskie tłumaczenie „High North” zostało zaproponowane w połowie lat 80. Dopiero jednak w połowie pierwszej dekady XXI wieku termin w wersji angielskiej trafił na sztandary norweskiej polityki za-granicznej i od razu spotkał się życzliwym przyjęciem opinii publicznej, między innymi ze

                                                            35 Ibidem, passim. 36 R.M. Czarny, Energy Security: Position of the Kingdom of Norway in the Energy Balance of

the Region, w: Northern Spaces, op. cit., s. 183-198. 37 Por. A. Kubka, op, cit., s. 44-45.

„High North”, czyli norweska wersja Dalekiej Północy 261

względu na swój niedookreślony lub też inaczej patrząc, wieloznaczny charakter38. Zastą-pienie norweskiego określenia nordområdene jako „High North” w polityce zagranicznej Norwegii dotyczącej Arktyki nie jest przypadkiem, a jak się wydaje celowym zabiegiem, którego znaczenie trudno jednoznacznie określić. Arktyka, obszary subarktyczne lub oko-łobiegunowe, Daleka Północ to terminy, które na pierwszy rzut oka nie niosą za sobą żad-nej treści politycznej. W przypadku terminu High North jest jednak inaczej.

Warto przypomnieć, że w dokumencie z 2006 roku rząd norweski podjął próbę okre-ślenia swojej wizji czy też interpretacji wskazanego terminu, i zapisał, iż „Daleka Północ jest to szerokie pojęcie zarówno geograficznie, jak i politycznie. W ujęciu geograficznym obejmuje ono obszary morskie i lądowe, w tym wyspy i archipelagi, rozciągające się na północ od południowej granicy okręgu Nordland w Norwegii i na wschód od Morza Grenlandzkiego do Morza Barentsa i Morze Peczorskiego. W ujęciu politycznym obej-muje te jednostki administracyjne w Norwegii, Szwecji, Finlandii i Rosji, które są czę-ścią Morza Barentsa. Ponadto norweska polityka wobec High North pokrywa się ze współpracą nordycką, naszymi stosunkami z USA i Kanadą na forum Rady Arktycznej oraz naszymi relacjami z Unią Europejską poprzez Wymiar Północny”39.

A. Kubka pisze, iż tzw. Obszary Północne to „termin szczególny i w specyficzny sposób używany w norweskim dyskursie politycznym. „«Obszary Północne» to teryto-rium, którego granice terytorialne nie muszą być ściśle określone”. Autor ten, wskazu-jąc na przykład potwierdzający jego interpretację, cytuje wypowiedź norweskiego ministra spraw zagranicznych J. Gahra, który podczas wykładu na Uniwersytecie w Tromso w kwietniu 2010 roku, powiedział: „Nie daliśmy Obszarom Północy całko-wicie precyzyjnej definicji geograficznej. Dla mnie chodzi tu przede wszystkim o po-jęcie polityczne, polityczną definicję ambicji”. I dalej: „Objęliśmy międzynarodowe przewodnictwo. The High North jest teraz kojarzony z Norwegią”40. „High North”, jak wskazuje z kolei W. Anioł, „to geograficzno-polityczne pojęcie [które] w dominują-cym w Norwegii rozumieniu obejmuje tereny lądowe położone powyżej koła podbie-gunowego (nie tylko norweskie, ale i szwedzkie, fińskie oraz rosyjskie), wraz z przyle-gającymi doń obszarami morskimi, ze szczególnym uwzględnieniem Morza Barentsa” Podobnie tę kwestię rozstrzyga R.M. Czarny, który uważa, iż „ze ściśle geograficznego punktu widzenia termin „Daleka Północ” oddaje norweskie spojrzenie na wielkość subregionu i dotyczy obszaru rozciągającego się na północ od 60. równoleżnika”. Au-tor ten jednocześnie podkreśla, iż „Daleka Północ – High North, jak i pojęcia pokrewne są otwarte dla interpretacji. Ich geograficzne określanie może podlegać zmianom w za-leżności od kraju i zamiarów użytkownika”.

Jak widać z powyższych interpretacji dorobek badań z zakresu onomastyki, a szcze-gólnie nauki o nazwach części świata, czyli choronimii, wydaje się być nieadekwatny do próby wyjaśnienia, co kryje się za norweskim rozumieniem terminu Daleka Północ. Jednocześnie jednak pewna wieloznaczność tego pojęcia implikuje możliwość dość

                                                            38 O. Skagestad, The ‘High North. An Elastic Concept in Norwegian Arctic Policy, FNI Report

10/2010, http://www.fni.no/doc&pdf/FNI-R1010.pdf [dostęp: 20.09.2012]. 39 High North STrategy, op. cit. ,s. 13. 40 Cyt. Za: A. Kubka., op. cit., s. 43.

Michał Łuszczuk 262

dowolnych interpretacji. Dość powszechnie politycy, dyplomacji, opinia publiczna, a nawet badacze akceptują ten stan rzeczy, a tym samym podzielają stanowisko czy też argumentację prezentowaną przez władze norweskie i autorów koncepcji „High Nor-th”, które dość trafnie oddają słowa ministra J. Støre: „należy zauważyć, że High North ma szczególne miejsce w norweskich sercach”41. Takie podejście to kwestii terminolo-gicznych sprawia wrażenie celowego zabiegu, który pozwala na rezygnację z pojęcia geograficznego (choć przecież nie jednoznacznego – zob. ryc. 1) Arktyka i zastąpienia go dość luźno zdefiniowaną Daleką Północą. Krok ten wydaje się być wręcz pewną formą oddziaływania na międzynarodową debatę poświęconą politycznemu wymiaro-wi transformacji dokonującej się w Arktyce, którą być może warto rozważać na grun-cie koncepcji agenda-settting. To, iż strategiczny obszar zainteresowania i oddziały-wania Norwegii w Arktyce nie został jednoznacznie określony, natomiast w zasadzie większość zainteresowanych Arktyką graczy przyjęła do swojego słownika termin „High North” i to jest już dużym sukcesem Norwegii i wyraz jej soft power. To jak duże może być jego znaczenia dla rozwoju sytuacji międzynarodowej na Dalekiej Pół-nocy wymagać będzie dalszych badań.

Ryc. 1. Region Arktyki – definicje zasięgu

Źródło: http://maps.grida.no/go/graphic/definitions_of_the_arctic [dostęp: 12.08.2010]. Autor: Phi-lippe Rekacewicz, UNEP/GRID-Arendal.

                                                            41 J. Store, The High North and the Arctic: The Norwegian Perspective, „The Arctic Herald”

2012, vol. 2, s. 8 (tłumaczenie własne).