Health promotion and ecology - Promocja Zdrowia i Ekologia

Wydawca: Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia

ISSN: 2449–7118Promocja zdrowiai ekologia

PÓŁROCZNIK • ROK 2021 • NR 2

Health promotion and ecology

PROMOCJA ZDROWIA I EKOLOGIA – półrocznik

Wydawca: Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowiaz siedzibą w Krakowie

31-158 Kraków, ul. Krowoderska 73

Adres redakcji:Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia

30-035 Kraków, al. A. Grottgera 1/5

e-mail: [email protected]

Tel./Fax: 12 423 38 40

Kolegium Redakcyjne

Redaktor Naczelny:

dr hab. Adam Kula, prof.

mail: [email protected]

Z-ca Redaktora Naczelnego:

prof. dr hab. inż. Tadeusz Tuszyński

Sekretarz, redakcja techniczna:

mgr Urszula Dulęba-Zgała

mail: [email protected]

Kierownicy działów

Dietetyka: dr inż. Mirosław Pysz

Ekologia: dr Elżbieta Trzyna

Fizjoterapia: dr Andrzej Markowski

Kosmetologia: mgr Agata Romańska-Kistela

Promocja zdrowia: dr Małgorzata Kwaśniak

Rada naukowo-programowa

dr. h. c. prof. PhDr. Anna Eliaśova, PhD. (Słowacja)

dr hab. Barbara Frączek

prof. dr hab. Maria Gacek

prof. dr hab. Tadeusz Kasperczyk

dr hab. Barbara Krzysztofik

prof. dr hab. inż. Teresa Leszczyńska

dr hab. Dariusz Mucha,

prof. dr hab. inż. Anna Sałek (Niemcy)

prof. dr hab. Andrzej Starek

prof. dr hab. Piotr Tomasik

prof. dr hab. inż. Tadeusz Tuszyński (Przewodniczący)

dr hab. Anna Zwierzchowska

dr. h. c. prof. Ing. Jozef Żivćak (Słowacja)

1Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia

INFORMACYJNE I BIOENERGETYCZNE ZNACZENIE RÓŻNYCH FORM MASAŻU

Informative and bioenergetic importance of various forms of massage

TADEUSZ KASPERCZYK � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 2

DIETA DR DĄBROWSKIEJ JAKO STRATEGIA ŻYWIENIOWA – PRZEGLĄD I MOŻLIWE KIERUNKI BADAŃ NAD WPŁYWEM DIET O BARDZO NISKIEJ KALORYCZNOŚCI NA ZDROWIE CZŁOWIEKA

The Dr. Dąbrowska’s diet as a nutritional strategy – a review and possible directions of research on the impact of very low energy diets on human health

MONIKA SZOT, FLORENTYNA TYRAŁA, BARBARA FRĄCZEK � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 8

MOTYWACJA DO UPRAWIANIA AMP FUTBOLU PRZEZ ZAWODNIKÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI

Motivation to grow amp football by disabled players

BARTOSZ BOLACH, WOJCIECH SEIDEL, ANGELIKA SOBALA � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 18

JAKOŚĆ ŻYCIA KOBIET Z NIETRZYMANIEM MOCZU

Quality of life for women with urinary incontinence

PAULINA WRONA, KATARZYNA WARZESZCZAK, PIOTR KURZEJA, NATALIA BRAUNER � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 26

ROLA AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ W KSZTAŁTOWANIU ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO DZIECI I MŁODZIEŻY Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ

The role of physical activity in shaping the psychosocial development of children and youth with intellectual disabilities

ANNA MARSZAŁEK � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 32

REGULAMIN WYDAWNICTW � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 40

THE EDITORIAL REGULATIONS � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 41

1

2

3

4

5

SPIS TREŚCI:

2 Promocja Zdrowia i Ekologia

W każdym organizmie żywym nieustanie zachodzą proce-sy biologiczne oparte o mechanizm biofeedbacku. Podstawą tych biologicznych sprzężeń zwrotnych jest przepływ informa-cji pomiędzy ośrodkami decyzyjnymi w układzie nerwowym. Informacje te płyną z narządów zmysłu, a w szczególności ze zmysłu taktylnego (dotyku). W skutek różnego rodzaju dys-funkcji dochodzi do zaburzeń w przepływie informacji, a co za tym idzie zaburzeniu ulegają prawidłowe czynności organi-zmu.

Artykuł ma na celu dwa zadania, z jednej strony ukazanie sposobów udrażniania szlaków przesyłania informacji, a z dru-giej zwrócenie uwagi na aspekt bioenergetyczny, nierozerwal-nie związany z kontaktem: terapeuta – pacjent. Podano definicję biopola (aury) z uwzględnieniem aspektu historycz-nego oraz wymieniono praktyczne metody bioenergoterapii stosowane współcześnie. Do przesyłania informacji wykorzy-stano; masaż klasyczny, masaż punktowy (akupresurę) i reflek-soterapię na mikrosystemie stopy. Podkreślono rolę bólu jako sygnału ostrzegawczego tkanek przed uszkodzeniem.

Słowa kluczowe: informacja, bioenergia, masaż, re-fleksoterapia, ból.

In every living organism, biological processes based on the biofeedback mechanism constantly take place. The basis of these biological feedback loops is the flow of information between decision centres in the nervous system. The informa-tion comes from the sense organs, and in particular from the tactile sense (touch). As a result of various types of dysfunctions, the flow of information is disturbed and, consequently, the proper functioning of the body is disturbed.

The aim of the article is focused on two tasks – on the one hand, to show the ways of unblocking the information trans-mission pathways, and on the other, to draw attention to the bioenergetic aspect, inseparable from the therapist-patient contact. The definition of biofield (aura) was given, taking into account the historical aspect, and the practical methods of bioenergotherapy used today were listed. For the transmission of information, the following were used: classic massage, point massage (acupressure) and reflexotherapy on the foot micro-system. The role of pain as a warning signal of tissues against damage was emphasized.

Key words: information, bioenergy, massage, reflexo-therapy, pain.

INFORMACYJNE I BIOENERGETYCZNE ZNACZENIE RÓŻNYCH FORM MASAŻUInformative and bioenergetic importance of various forms of massageTADEUSZ KASPERCZYK

Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie, Instytut Nauk Stosowanych, Zakład Kosmetologii Estetycznej

Streszczenie / Abstract

1

Wstęp

W każdym organizmie żywym nieustannie zachodzą procesy bioche-miczne oparte o biofeedback (sprzęże-nie zwrotne). Podstawą tych sprzężeń zwrotnych jest – informacja. Infor-macje płyną z wielu źródeł – zmysłów i dostarczane są do mózgu w którym dochodzi do analizy, przetwarzania

owej informacji i stosownej do niej odpowiedzi. Na skutek różnego ro-dzaju dysfunkcji przepływ informacji pomiędzy poszczególnymi „piętrami” układu nerwowego zostaje zaburzony, co skutkuje zakłóceniami w funkcjo-nowaniu narządów, a co za tym idzie czynności ustroju (Ryc.1).

Celem artykułu jest ukazanie wpły-wu różnych form masażu na organizm

człowieka w aspekcie informacyjnym i bioenergetycznym. Głównym punk-tem odniesienia będą; masaż klasyczny, masaż punktowy (akupresura) oraz re-fleksologia (na przykładzie stopy). Dla lepszego zrozumienia przesłania artykułu zostaną przedstawione: ból jako sygnał ostrzegawczy o zakłóceniach homeostazy w organizmie, pojęcie biopola (aury) energetycznego człowieka oraz istota we-


rozszczepionego na końcu i określane są jako – wolne zakończenia nerwowe. Ból może być „odczytany” tylko w czuciowej części kory mózgowej. Z interesującego nas punktu widzenia mowa będzie tylko o informacyjnym znaczeniu bólu. Z tegopunktu widzenia istotne jest odróżnieniebólu pierwotnego od bólu przeniesione-go. Ból przeniesiony to ból w miejscu

odległym od jego pierwotnej lokalizacji, dla przykładu: pierwotną przyczyną bólu jest ból w stawie biodrowym, a pacjent odczuwa – skarży się na ból kolana.

Różnicowanie bólu pierwotnego od bólu przeniesionego

Ból w punkcie przeniesionym rzadko jest silny – jeśli naciskamy palcem punkt bólu przeniesionego, to nasilenie bólu wzrasta proporcjonalnie do siły naci-sku (czasem nawet nie wzrasta). Ucisk natomiast na pierwotne miejsce bólu wywołuje zwielokrotniony ból i reak-cje typu: okrzyk „odruch ucieczki”, itp. Ból przeniesiony może pochodzić z różnych układów; z narządów ruchu, układu nerwowego, a także narządów we-wnętrznych.

Ilustracją przeniesienia bólu z na-rządów wewnętrznych są przykładowo punkty chińskie tzw. punkty „Shu” (zgodności), określane też jako punkty alarmowe (Ryc. 2 a, b). Dla serca są to: z tyłu PM.15, a z przody GRP.14 [7, 8].

Dla stwierdzenia „alarmu” ból w punkcie PM.15 powinien być syme-tryczny. Ból niesymetryczny może po-

chodzić ze stawu, np. dyskopatii i nie pokrywa sią zazwyczaj z punktem chiń-skim. Aby uznać, że narząd (tu serce) wykazuje nadczynność lub niedoczynność energetyczną oba punkty alarmowe i tyl-ny i przedni powinny być bolesne [15].

Informacyjne znaczenie posiada też ból „fantomowy”. Ból fantomowy to zjawisko związane z bólem utraconej w drodze amputacji części ciała. Jako pierwszy opisał je A. Paré (1510–1590) w roku 1551 [30].

Masaż klasyczny

W masażu klasycznym wyróżniamy różnego rodzaju bodźce w zależności od tego na jakie tkanki czy struktury ana-tomiczne organizmu chcemy oddziały-wać. Do wywołania określonego bodźca

Ryc.1. Piętra przepływu impulsów nerwowych: CUN – centralny układ nerwowy, K.M. – kora mózgowa, O.PK – ośrodki podkorowe, R.K. – rdzeń kręgowy, D.A. – droga aferentna, D.E. –

droga eferentna, R. – receptor, E. – efektor

wnętrznej komunikacji w organizmie oparta o zasadę – feedbacku.

Przyjmuje się, że są 3 czynniki wa-runkujące życie i zdrowie człowieka, są to: materia (substancje), energia (towa-rzysząca wszelkim zjawiskom biologicz-nym) oraz informacja. Rolą informacji jest komunikacja pomiędzy strukturami anatomicznymi w celu zapewnienia wła-ściwej funkcji organizmu jako złożonej całości psychofizycznej. Dzieje się to na drodze opisanej powyżej – pętli sprzężenia zwrotnego (Ryc. 1). W praktyce najczęst-szym przykładem informacyjnego oddzia-ływania na organizm jest – refleksologia i refleksoterapia [10, 11, 13, 17, 20, 21].

Ból i jego informacyjne znaczenie

Ból to nieprzyjemne czuciowe i emo-cjonalne odczucie związane z uszkodze-niem struktur organizmu [5]. Jest to cenny sygnał ostrzegawczy organizmu, to najczęstszy objaw kliniczny związany z zaburzeniami zdrowia. Należy odróżnić ból będący sygnałem ostrzegawczym od bólu przewlekłego, który jest zjawiskiem niepożądanym, związanym z cierpieniem i mającym wpływ na samopoczucie i zdro-wie człowieka. Receptory bólu to nocy-ceptory (od łac. nocere – uszkodzić), są pobudzane przez różnego rodzaju bodźce: mechaniczne, termiczne, prąd elektrycz-ny, stany zapalne, nowotwory i inne [26].

Pod względem budowy morfologicz-nej receptory bólowe odznaczają się bar-dzo prostą budową – mają postać włosa

Ryc. 2. Punkty chińskie. a. PM.15 (Xinshu). Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego Th.5; b. GRP.14 (Juque). Położenie: w linii pośrodkowej ciała, 6 cunów nad pępkiem [12]

a b


służą poszczególne techniki masażu. Do głównych technik masażu klasycznego należą: 1) głaskanie, 2) rozcieranie, 3) ugniatanie, 4) oklepywanie, 5) wstrzą-sanie, 6) wibracja.

1. Głaskanie: bodźcem jest dotyk i ucisk, ich receptory znajdują się w skó-rze.

2. Rozcieranie: bodziec – ucisk i cie-pło (tarcie). Poprzez rozcieranie docho-dzi do mechanicznego wpływu na stałe i półstałe złogi i poprzez podniesienie ciepłoty na poprawę ukrwienia (Ryc. 3).

3. Ugniatanie: bodziec – silny ucisk, który prowadzi do rozciągnięcia włókien mięśniowych, a w konsekwencji ich po-budzenia (skurczu) oraz do wzmożonego przepływu krwi w naczyniach krwiono-śnych (Ryc. 4).

4. a. Oklepywanie „miotełkowe”: bodziec – podobnie jak w ugniataniu wy-korzystujemy tu silny ucisk powtarzany w dużym tempie (częstotliwość uderzeń ok.100‒200) co powoduje skurcz mięśnia i ścięgna, a co za tym idzie struktury te pozostają w napięciu.

4. b. Oklepywanie „łyżeczkowate”:bodziec – silne wstrząsy – wibracja co ma wpływ głównie na nerwy i stawy. W odniesieniu do stawów możemy je określić jako mikromobilizacje bierne.

5. Wstrząsanie: bodziec – drganiao niskiej częstotliwości, a dużej ampli-tudzie, powoduje rozluźnienie mięśni.

6. Wibracja: bodziec – drgania o wy-sokiej częstotliwości, a bardzo małej am-plitudzie. Oddziaływanie – głownie na system nerwowy.

Podsumowanie. Masaż klasyczny wpływa korzystnie na większość tkanek i układów organizmu człowieka. Usuwane są produkty przemiany materii, dostarcza tkankom tlen i substancje odżywcze, podnosi sprawność wszystkich struktur stawowych, sprzyja pracy serca i płuc, narządów pokarmowych, nerek, itp. [19]. Efektem działania energii mechanicz-nej i kinetycznej jest odczyn, może być o charakterze miejscowym i ogólnymspowodowany pobudzeniem różnegorodzaju receptorów co w efekcie daje pod-stawy do tłumaczenia masażu w świetleteorii neuroodruchowej.

Refleksologia (refleksoterapia)

W obszarze refleksoterapii wydziela się dwa systemy, pierwszy to system makro – oparty o założenia Trady-cyjnej Medycyny Chińskiej (TMC) – akupresura – inaczej masaż punk-towy. Oddziałując na punkty chiń-skie leżące na meridianie wpływamyna cyrkulację energii Qi, ta z koleiharmonizuje równowagę pomiędzypięcioma elementami (ogień, woda,metal, ziemia, drzewo) i prowadzi dohomeostazy (Ryc. 5).

W obszarze mikrosystemów reflek-soterapii najpopularniejszą jej formą jest stopa (często określana jako – refleksolo-gia), rzadziej ręka czy ucho [10, 17, 20, 21]. Mikrosystemy, są to obszary – części ciała, które zawierają punkty – strefy

Ryc. 3. Technika rozcierania [23]

Ryc. 5. Przykład meridianu (m. płuc) [12]

łączące je z odpowiednimi narządami i częściami ciała (Ryc. 6).

Zakłada się, że pobudzenie np. strefy nerki (nr 22) poprzez ucisk daje odpo-wiedź tego narządu. Jeżeli nie odczuwamy wzmożonego bólu z tego miejsca, to ozna-cza, że narząd funkcjonuje prawidłowo.

Ryc. 6. Mikrosystem stopy – stopa prawa, strona podeszwowa [20]

Mechanizm działania na makrosyste-mie tłumaczą dwie teorie: jedna nawiązuje do „teorii odtruwania” (detoksykacji) druga do „teorii centrum” [21]. Ta dru-ga współcześnie cieszy się większym Ryc. 4. Technika ugniatania [23]


uznaniem (pewnie przez proste założe-nia metodyczne). Sygnały ostrzegawcze szczególnie wczesne organizmu stanowią bardzo cenną informację, uznano je za warunek profilaktyki chorób [14]. Przez wczesne sygnały ostrzegawcze rozumie się sygnały z etapu utajonego choroby – jej etapu jeszcze bezobjawowego. Jeżeli przyjąć za Choprą [4], że choroba ma 6 etapów (faz) rozwoju, a pierwsze 3 z nich określa się jako bezobjawowe, to właśnie z nich poszukujemy owych sygnałów. Sygnały te mogą pochodzić też ze sfery podmiotowej, wyrażają się m. in.: złym samopoczuciem, łatwością męczenia się, nerwowością, zaburzeniem snu, itp.

Do prowokowania wczesnych sy-gnałów ostrzegawczych ze sfery przed-miotowej przydatne są – refleksoterapia szczególnie ta oparta o mikrosystemy. Makrosystem refleksoterapii czyli ten oparty o założenia TMC np. w formie akupresury lub innej techniki nadaje się do tego celu, choć tu pewne kłopoty ze zrozumieniem istoty działania poprzez punkty chińskie sprawia teoria o prze-pływie w meridianach – energii Qi [8]. Gdyby jednak przyjąć, że przepływ owej energii czy yin czy yang to nic innego jak wysyłanie informacji, a za takim założe-niem przemawia to, że niezależnie od tego jakim czynnikiem – techniką będziemy oddziaływać na punkty chińskie, efekt za każdym razem będzie taki sam lub bardzo podobny.

Bioenergoterapia

W przyrodzie mamy do czynienia z ogromną ilością rodzajów energii pod względem jej pochodzenia [2]. Są to m. in.: energia słoneczna, energia magne-tyzmu ziemskiego, różnicy temperatur, światła, itp. Na gruncie metod medycyny naturalnej spotykamy też różne rodzaje energii, w TMC jest to energia – Qi (Czi lub Ki), na gruncie ajurwedy – prana, w masażu tajskim – lom [6]. Wymienione

energie są raczej pojęciami filozoficznymi gdyż, nie są mierzalne i nie są opisywane w kategoriach fizycznych.

Chcąc zrozumieć bioenergoterapię, należy się cofnąć w dość odległe czasy związane z życiem i działalnością niemiec-kiego lekarza – F.A. Mesmera uważanego współcześnie za pioniera – bioenergote-rapii [25, 27].

Doktor Franz Anton Mesmer (1734–1815) urodził się w Itznang nad Jezio-rem Bodeńskim w rodzinie leśniczego, jako trzeci z dziewięciorga rodzeństwa. Początkowo obrał drogę rozwoju jako duchowny, ukończył Jezuickie Kolegium w Dallingen. Dalej wyruszył na studia do Wiednia, początkowo zainteresował się filozofią, prawem, teologią, ale z czasem rozmyślił się i postanowił zostać lekarzem. W 1766 roku otrzymuje stopień doktora nauk. Tytuł rozprawy doktorskiej: „De influxe planatorium in hominem” – „Fi-zyczne efekty wywołane w ciele ludzkim przez siły grawitacji planet”.

Mając duży zasób wiedzy wyniesio-ny z odbytych nauk, stał się krytykiem wielu poglądów tak z zakresu filozofii, psychologii jak i medycyny, jakie były powszechnie głoszone w drugiej połowie XVIII wieku. Tworzył nowe – często rewolucyjne poglądy (teorie) dotyczące leczenia i zjawisk przyrodniczych. Jed-ną ze składowych doktryny Mesmera było uzdrawianie przez dotyk. Leczenie przez nakładanie rąk było znane od naj-dawniejszych czasów [27], było jednak tłumaczone na gruncie religii (wiary ka-tolickiej), uzdrowicielami byli; królowie i kapłani, a moc uzdrawiania dana im była od Boga. Pod koniec XVIII wieku pojawiły się próby reinterpretacji uzdra-wiania przez dotyk. Uwagę zwrócono na zjawisko magnetyzmu [25]. Pojawiły się poglądy, że ludzie (zapewne tylko nie-którzy) mogą wypromieniowywać silną energię w postaci pól magnetycznych. Powstała doktryna, tzw. magnetyzmu zwierzęcego. Magnetyzm zwierzęcy

odnosi się także do człowieka. Energię tą określano terminem – fluid magnetyczny (dziś powiedzielibyśmy, że mamy do czynienia z czynnikiem [16]. Z czasem w związku z prowadzoną praktyką lekar-ską Mesmer doszedł do wniosku, że nie musi do uzdrawiania używać żadnych przyborów (wcześniej stosował różne baterie, pręty metalowe, itp.), bo to jego ręce mają moc uzdrawiającą. Siebie i podobnych nazwał magnetyzerami – współcześnie powiedzielibyśmy – bio-energoterapeutami. Doktryna Mesmera prezentowała się jemu współczesnym jako bardzo skomplikowana, bo zawie-rała bardzo różne – często odległe od siebie problemowo elementy, głównie z zakresu; astrologii, hipnozy, spiryty-zmu, jasnowidztwa, itp. Dopiero James Braid w 1883 roku oddzielił hipnozę od magnetyzmu zwierzęcego (Płonka--Syroka 2007). Dziś przez bioenergię ro-zumiemy oddziaływanie przez terapeutę swoim biopolem na pacjenta [28]. Jest rzeczą oczywistą, że terapeuta powinien posiadać silne biopole i nie musi stoso-wać żadnych „technik” oddziaływania na psychikę pacjenta.

Każdy obiekt materialny (nieożywio-ny) otoczony jest polem elektromagne-tycznym – to zjawisko znane jest jako „efekt powierzchni” [9]. Powoduje to powstanie gradientu potencjału, który generuje to pole. Podobnie jest z polem elektromagnetycznym obiektów żywych. Poza opisanym efektem „powierzchni” działają też efekty membranowe znane jako wywołany przez pompy jonowe gradient potencjału na granicy błon ko-mórkowych oraz przemieszczanie się płynów fizjologicznych, które są w swojej istocie – elektrolitami. To pole elektro-magnetyczne nazywamy – biopolem. Widzenie tego biopola jako poświaty wokół obiektu określane jest – aurą (Ryc. 7). O tym, że jest to zjawisko czysto fizyczne świadczą fotografie kirlianowskie (Ryc. 8 a, b).


gdzie poszczególnym składnikom odżyw-czym przypisuje się określoną ilość infor-macji (tzw. informacja strukturalna – IS) wyrażanej w bitach [2]. Celem artykułu było ukazanie informacyjnego i energe-tycznego znaczenia rożnych form masażu. Głównym celem masażu klasycznego jest spowodowanie odczynu. Z omawianego punktu widzenia istotne znaczenie będzie miał odczyn ogólnoustrojowy związany z masażem całościowym. Inne omawiane w artykule formy masażu u podstaw me-chanizmu działania mają odruch (refleks). W praktyce spotykamy różne sposoby przesyłania informacji – przykładowo wkładki do obuwia – Piokole, Magna – Blok, opaski magnetyczne i inne [24]. Istotną rolę w przepływie informacji ustroju odgrywają – powięzie. Powięź to struktura łącznotkankowa pokrywa-jąca wszystkie narządy, jednocześnie jest elementem rozdzielającym (seperujacym) elementy ciała od siebie i zarazem łączą-cym, cechuje je duża elastyczność. Powięź bywa określana „scalającą pajęczyną”. To jedyna w organizmie struktura, któ-ra pozwala na przenoszenie informacji z każdego miejsca ciała do wszystkich jego elementów [32].

Zagadnienie biopola jest mało zna-nym powszechnie zjawiskiem. Szkoda, że medycyna akademicka nie dostrzega szerzej tego zagadnienia, stąd mało jest badań naukowych w tym zakresie, a co za tym idzie – publikacji, co sprzyja wy-głaszaniu różnych poglądów, często nie mających podstaw naukowych. Zgodnie z teorią bioelektryczności Profesora Wło-

dzimierza Sedlaka (1911–1993) wszystkie procesy życiowe zachodzą na poziomie kwantowym, dzięki sprzężeniem reakcji chemicznych z procesami elektrycznymi (fizycznymi). Przejawia się to w postaci fali elektromagnetycznej, a tą możemy zmierzyć (badać) za pomocą elektrofo-tografii [31, 33].

Zapewne niewiele osób zna praktycz-ne metody terapii z użyciem bioenergii. Do najpopularniejszych metod należą: Reiki, DT (dotyk terapeutyczny), B.S.M. i Polarity (różne jego wersje) [1, 3, 18, 29].

Na uwagę zasługuje opinia jednego z polskich magnetyzerów, jest nim Julian Ochorowicz (1850–1917), wyraził on następujący pogląd cyt. „Nie przelewa się z magnetyzera na pacjenta jakiś flu-id magnetyczny w sensie dosłownym, lecz organizm biorcy zostaje pobudzony do wytworzenia tej siły, którą on sam może wytworzyć” [27]. Przytaczam tę opinię gdyż wielu bioenergoterapeutów suge-ruje przekaz określonej ilości energii, którą rzekomo miałby przyjąć pacjent i ją posiadać w sensie dosłownym (ma-tematycznej zgodności).

Wybitny naukowiec, twórca i po-pularyzator waleologii profesor Igor Murawow nawiązując do punktów aku-presury, które określa terminem B.A.P. (biologicznie aktywne punkty) podkre-śla ich wyjątkowo silne oddziaływanie informacyjne. Dalej pisze, cyt.: „masaż punktowy – to w czystej postaci informa-cyjne „prostowanie” – swojego rodzaju „skrzywień” funkcjonalnych powstałych

Ryc. 7. Aura [9]

Fotografia kirlianowska – są to obrazy biopola sfotografowane w polu wysokiej częstotliwości [31].

Niektórzy ludzie widzą aurę i dlacze-go to odrębny problem, którego wyja-śnienie wykracza poza ramy tematyczne niniejszego artykułu.

Mówiąc o bioenergii nie sposób nie nawiązać do – radiestezji. Nazywanie ra-diestezji pseudonauką (jak chcą niektórzy) jest błędem. Jest to dziedzina znana od najdawniejszych czasów, posiadająca wiele praktycznych zastosowań, że wspomnę tylko o wykrywaniu wody (żyły wodne – promieniowanie geopatyczne). Współ-cześnie bioenergoterapeutą zostaje się po przejściu egzaminu kwalifikacyjnego i ukończenia kursu w Związku Radie-stetów.

Z powyższego wynika, że masażysta oddziałuje na osobę masowaną swoim biopolem. Jak silne jest to oddziaływanie pozostaje niewiadomą. Najczęściej ani on, ani jego klient (pacjent) nie mają świadomości tego oddziaływania.

Zakończenie

Informacje niosą ze sobą różnorodne oddziaływania. Najbardziej kwestia ta rozwinięta jest na gruncie bromatologii, Ryc. 8. Fotografia kirlianowska. a. palce ręki, b. liść [31]


w organizmie przy obniżeniu zdolności życiowej jego organów” [2]. Murawow podkreśla, że oprócz energii za warunek zdrowia należy uznać – integrację. Defi-niuje ją jako harmonię funkcji i struktur organizmu [22]. Wydaje się oczywiste, że bez informacji nie uzyskamy też in-tegracji.

W niniejszym artykule ograniczono się do roli informacji jako warunku

zachowania zdrowia i ukazania jej źró-deł, ale bez wnikania w mechanizmy przenoszenia informacji w procesach fizjologicznych ustroju, uznając to za bardzo złożony problem, który może być rozpatrywany na wielu poziomach szczegółowości procesów biologicznych.

Reasumując informacja służy nie tylko komunikacji międzyludzkiej i nie jest domeną wyłącznie człowieka, ale jest

właściwa zarówno innym istotom żywym, jak i nieożywionemu światu.

Będę wdzięczny osobom, które po zapoznaniu się z niniejszym artykułem, ze-chcą się ze mną podzielić swoimi uwagami, przemyśleniami i doświadczeniem z wy-korzystaniem omawianych form terapii.

Adres do kontaktu:Address for correspondence:

[email protected]

Piśmiennictwo

1. Bukowski S.: Energoterapia reiki. SA-DHANA, Katowice 1999.

2. Bulicz E., Murawow I.: Wychowaniezdrowotne. Teoretyczne podstawywaleologii. Politechnika Radomska,Radom 1997.

3. Cavendish M.: Dotyk. Świat Wiedzy1996, nr 9, s. 11–12.

4. Chopra D.: Zdrowie doskonałe. O har-monii ciała i umysłu. WydawnictwoW.A.B., Warszawa 1996.

5. Dobrogowski J., Zajączkowska R.,Dutka J., Wordliczek J.: Patologiai klasyfikacja bólu. Polski Przegląd Neu-rologiczny 2011, t. 7, nr 1, s. 20– 30.

6. Druzgała P.: Masaż tajski. Między jogąi fizjoterapią. Helion, Gliwice 2015.

7. Dyczek H., Grzonkowska M.: Podręcz-nik anatomicznej lokalizacji punktówakupunktury. Szkoła AkupunkturyTradycyjnej, Bydgoszcz 2014.

8. Garnuszewski Z.: Akupunktura wewspółczesnej medycynie. Amber, War-szawa 1996 (t.1), 1997 (t.2).

9. Kasperczyk T.: (Red.) Wywiad z Pro-fesorem Piotrem Tomasikiem. Reflek-soterapia 2010, nr 2, s. 2–4.

10. Kasperczyk T.: Alternatywne metodyleczenia – moda czy potrzeba? Reflek-soterapia 2009, nr 1, s. 2–7.

11. Kasperczyk T.: Indivdual aspects ofhealth promotzion. Refleksoterapia2009, nr 4, s. 5–7.

12. Kasperczyk T.: Meridiany, punkty i re-cepty chińskie. JET, Kraków 2007.

13. Kasperczyk T.: The role and place ofunconvntiional medical methods in he-alth promotion. Refleksoterapia 2010,nr 1, s. 6–10.

14. Kasperczyk T.: Wczesne sygnały ostrze-gawcze organizmu warunkiem profi-laktyki chorób. Refleksoterapia 2009,nr 2, s. 48–51.

15. Kasperczyk T., Mucha D.: Wykorzy-stanie akupresury i shiatsu w terapiimanualnej. Medycyna Manualna 2012, nr 2 i 3, s. 7–10.

16. Kasperczyk T., Węglarz J.: Ruch jakoczynnik, środek i forma – wiadomo-ści wstępne. [W:] Zarys kinezjologii.Red. T. Kasperczyk. D. Mucha, JET,Kraków 2016.

17. Kołodziejczyk J.: Zarys refleksoterapii.Omnibus, Lubsko 2011.

18. Lewandowski P.: Samoleczenie metodąB.S.M. ARIES, Warszawa 1996.

19. Marszałek A.: Zmysł dotyku a masaż.Refleksoterapia 2009, nr 3, s. 28–34.

20. Mucha D.: Diagnostyczno-terapeu-tyczne mikrosystemy ludzkiego ciała.Reflekso-terapia 2009, nr 1, s. 19–23.

21. Mucha D.: Terapeutyczne mikrosys-temy ludzkiego ciała. Cz.1 – stopa.„Terenia”, Kraków 1997.

22. Murawow I., Bulicz E., Kwaczkow A.:Alternative medicine – competition orcooperation? Refleksoterapia 2010,nr 1, s. 15–17.

23. Pietruszewska M.: (Red.) Masaż leczni-czy kręgosłupa. Remedis, Toruń 2012.

24. Piotrowicz K.: Leczenie przepływem in-formacji. ZPH PIOKAL, Kraków 1996.

25. Płonka-Syroka B.: Mesmeryzm. Odastrologii do bioenergoterapii. Arbo-retum, Wrocław 2007.

26. Sadowski B.: Biologiczne mechanizmyzachowania ludzi i zwierząt. PWN,Warszawa 2012.

27. Ulman R. R.: Wstęp do bioterapii. Wy-dawnictwo „ATEA”, Warszawa 1999.

28. Zalewski Z.: Tajemnice biopola. OdWielkiego Wybuchu do współczesnejbioenergoterapii. „Gab-Bio”, By-tom 2007.

29. Zwoliński A.: Leksykon terapii alter-natywnych. Wydawnictwo M, Kra-ków 2013.

Źródła internetowe:

30. https://pl.wikipedia.org/wiki/Ambro-ise_Paré (data dostępu: 8.11.2021)

31. https://www.google.pl/search? q=fo-tografie+kirlianowskie&source (data dostępu: 8.11.2021)

32. https://www.hellozdrowie.pl/powiez--budowa-funkcje-choroby-zapalenie--powiezi/(data dostępu: 8.11.2021)

33. https://pl.wikipedia.org/wi-ki/W%c5%82odzimierz_Sedlak (25.11.2021)


Wprowadzenie. Dieta warzywno-owocowa dr Dąbrowskiej (DD) jest jedną z najpopularniejszych kuracji oczyszczającychw Polsce. Stanowi odmianę głodówki leczniczej w modeludiety bardzo niskoenergetycznej (VLCD – Very Low CalorieDiet)/VLED – Very Low Energy Diet). Po raz pierwszy wpro-wadzono ją w latach 80. XX w. w formie monodiety, polega-jącej na wyłącznym spożywaniu tartej marchwi i piciu wody.Obecnie DD to kompleksowy program żywieniowy, któregonajważniejszą częścią jest stosowanie niskokalorycznego postuwarzywno-owocowego (nieprzekraczającego 800 kcal/dobę),opartego na spożyciu niskoskrobiowych warzyw i śladowejilości niskocukrowych owoców. Celem pracy była analizadostępnych prac naukowych oceniających wpływ diety DD nastan zdrowia w odniesieniu do wyników badań z zastosowaniemdiet VLCD oraz próba wskazania możliwych kierunków badańnad wpływem diet o bardzo niskiej kaloryczności na zdro-wie człowieka.

Metody. Przeglądu literatury dokonano z zastosowaniem baz danych: EBSCO Discovery, Web of Science oraz Google Scho-lar, używając określonych słów kluczowych w języku polskim i angielskim, mających związek z dietą dr Dąbrowskiej. Do-datkowo, dokonano przeglądu bibliograficznego artykułów

Introduction. The Dr. Dąbrowska diet (DD) has become one of the most popular detox diets in Poland. It is a kind of healing fasting in a model of a very low-energy diet (VLCD – Very Low Calorie Diet)/VLED – Very Low Energy Diet). It was first introduced in the 1980s as a monodiet involving consumption of grated carrots and drinking water only. Currently, the Dr. Dabrowska diet is a comprehensive nutritional program, the most important part of which is the use of a low-calorie vegetable-fruit fast (not exceeding ca. 800 kcal/day) based on the intake of low-starch vegetables and trace amounts of low-sugar fruits (e.g. grapefruits, lemons, apples and berries). Over the years, only a few papers have been published regarding the DD diet’s impact on health. The aim of the literature review was to analyze and summarize studies assessing the impact of the DD diet on health.

Methods. In order to conduct review of literature concerning the Dr. Dabrowska diet, a search was carried out in the Internet databases: EBSCO Discovery, Web of Science and Google Scholar, using specific keywords in Polish and English related to the Dr. Dabrowska diet. Additionally, a bibliographic review of the articles was

DIETA DR DĄBROWSKIEJ JAKO STRATEGIAŻYWIENIOWA – PRZEGLĄD I MOŻLIWEKIERUNKI BADAŃ NAD WPŁYWEM DIETO BARDZO NISKIEJ KALORYCZNOŚCINA ZDROWIE CZŁOWIEKAThe Dr. Dąbrowska’s diet as a nutritional strategy – a review and possible directions of research on the impact of very low energy diets on human healthMONIKA SZOT1, FLORENTYNA TYRAŁA2, BARBARA FRĄCZEK1

1 Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie2 Akademia Wychowania Fizycznego im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku


2


udostępnionych przez Autorkę diety. Do analizy włączono publikacje w języku polskim i angielskim: prace badawcze z pełnym tekstem i artykuły posiadające opis badań klinicz-nych wraz wynikami. Do szczegółowej analizy wybrano sześć oryginalnych prac badawczych.

Wyniki. Stosowanie DD wiązało się z istotną statystycznie poprawą wybranych wskaźników: antropometrycznych – BMI (wskaźnika wagowo-wzrostowego), BM (masy ciała); biochemicznych krwi – stężenia TC (cholesterolu całkowite-go), LDL-C (cholesterolu lipoprotein o niskiej gęstości), TG (trójglicerydów), albuminy, mocznika, żelaza, ferrytyny, AST (aminotransferazy asparaginianowej), ALT (aminotransferazy alaninowej) w surowicy krwi oraz biomarkerów zaburzeń w produkcji hemu – uroporfiryny i koproporfiryny w moczu.

Wnioski. Dieta dr Dąbrowskiej jest skuteczną metodą obniżania BMI, BM oraz stężenia TC, LDL-C, TG i mocznika u pacjentów z nadwagą i otyłością oraz chorobami współistnie-jącymi. Korzystny wpływ diety (zmniejszenie BMI, BM, żelaza,ferrytyny, AST, ALT, koproporfiryn i uroporfiryn) stwierdzonotakże u osób z porfirią skórną późną (Porphyria Cutanea Tarda, PCT). Konieczne są dalsze badania oceniające wpływ dietyz udziałem osób zdrowych, a także w grupie chorych z innymijednostkami chorobowymi i sportowców.

Słowa kluczowe: dieta warzywno-owocowa, dieta dr Dąbrowskiej, dieta bardzo niskokaloryczna, autofagia.

made. The papers in Polish and English were included in the analysis: research articles with full text, papers with a description of clinical trials and their results.

Results. Six original papers were selected for analysis. The use of the Dr. Dabrowska diet was associated with a statistically significant improvement in selected indicators, including BMI (body mass index), BM (body mass), TC (total cholesterol), LDL-C (low-density lipoprotein), TG (triglycerides), albumin, creatinine, urea iron, ferritin, AST (aspartate aminotransferase), ALT (alanine aminotransfe-rase), uroporphyrins and coproporphyrins.

Conclusions. The obtained data show that the DD is an effective method of reducing BMI, BM, TC, LDL-C, TG, urea in overweight and obese patients with comorbi-dities. The beneficial effects of diet was noted on reducing BMI, BM, iron, ferritin, AST, ALT, uroporphyrins and coproporphyrins on Porphyria Cutanea Tarda (PCT) pa-tients. The further long-term studies are essential to assess the effects of the DD involving healthy, diseased people and athletes also.

Key words: vegetable and fruit diet, Dr. Dąbrowska’s diet, very low-calorie diet, autophagy.

Wprowadzenie

Post, jako potencjalna forma nie-farmakologicznej interwencji popra-wiającej stan zdrowia i wpływającej na wydłużenie życia, stał się w ostatnim czasie przedmiotem wielu badań na-ukowych [37, 43, 57]. Opisywany jest jako dobrowolne działanie podejmowane w samodyscyplinie, polegające na cał-kowitej lub częściowej abstynencji od wszelkiego jedzenia i napojów [57]. Dieta dr Dąbrowskiej (DD) jest obecnie jedną z najpopularniejszych kuracji oczysz-czających w Polsce, której idea została zaczerpnięta z głodówek leczniczych [9]. Autorką diety jest dr n. med. Ewa Dą-browska, która w latach 80. XX w. podjęła praktykę leczenia postem [6]. Pierwszy

raz kurację zastosowano w warunkach klinicznych u ciężko chorego pacjenta z chorobą niedokrwienną serca, obar-czonego ryzykiem wystąpienia zawału. Wówczas dieta polegała na wyłącznym spożyciu tartej marchwi i piciu wody przez kilka tygodni [9]. Pacjent odzyskał zdrowie, a wydarzenie dało początek póź-niejszym badaniom klinicznym, w któ-rych kuracja warzywno-owocowa została przyjęta jako jeden z modeli diety bardzo niskokalorycznej (VLCD, ang. Very Low Calorie Diet), zawierającej 400 lub 500 kcal/dobę [11, 12, 45, 46]. Obecnie DD stanowi opracowany program żywienio-wy składający się z czterech etapów, do których należą: przygotowanie do postu, post warzywno-owocowy (inaczej nazy-wany dietą warzywno-owocową) połą-

czony z aktywnością fizyczną, przejście z postu do diety pełnowartościowej oraz żywienie pełnowartościowe [6]. Dieta warzywno-owocowa stanowi okresową kurację leczniczą, której celem jest oczysz-czenie organizmu, przywrócenie zdrowia i harmonii psychiczno-duchowej [6]. Zasada diety opiera się na spożywaniu, przez okres od kilku do kilkunastu dni, pokarmów o bardzo niskiej kaloryczności, tj. do 800 kcal/dobę [9] lub 800‒900 kcal [21], głównie w postaci surowych niskoskrobiowych warzyw (korzenio-wych, psiankowatych, kapustnych, li-ściastych, dyniowatych) oraz śladowej ilości niskocukrowych owoców (jabłka, grejpfruty, cytryny i jagody). Produkty te są bogatym źródłem witamin, skład-ników mineralnych, błonnika, związków


polifenolowych, antyoksydantów i innych substancji bioaktywnych. W porównaniu do tradycyjnego modelu żywienia, dieta warzywno-owocowa dostarcza o 60% mniej kilokalorii, 5 razy mniej białka i węglowodanów, a także 20-krotnie mniejszą ilość tłuszczu [9]. Jak sugeruje Autorka diety, niska kaloryczność diety oraz obecność substancji bioaktywnych korzystnie wpływa na detoksykację orga-nizmu oraz pozwala mu dokonać „prze-programowania na poziomie genowym” i uruchomić „zdolności do samolecze-nia” [8, 9] na zasadzie autofagii, zwanej w poście „odżywianiem wewnętrznym” [7]. Autofagia jest procesem zachowa-nym ewolucyjnie, który występuje we wszystkich komórkach eukariotycznych. Spełnia dwie istotne funkcje. Pierwszą jest usunięcie białek i innych organelli poprzez degradację, której celem jest pozbycie się potencjalnie szkodliwych cząsteczek i organelli z komórki [20, 64]. Drugą funkcją jest dynamiczny recykling komórkowy, w warunkach którego na-stępuje utrata składników odżywczych i odzyskiwanie lipidów, aminokwasów i innych, nowych struktur budulcowych z substratów, a także energii do odnowy komórkowej i utrzymania homeostazy [40, 64]. Uważa się również, że aktywa-cja procesu autofagii może mieć wpływ na długowieczność [43], a jej spadek na wystąpienie schorzeń związanych ze starzeniem [33, 65]. Wpływ stosowanej restrykcji kalorycznej w diecie powo-duje również aktywację białek zwanych sirtuinami, które posiadają zdolność do modulowania wielu aktywności na po-ziomie komórkowym [7, 34, 39, 42, 47]. Sirtuiny należą do grupy deacetylaz klasy III zależnych od NAD+ [25, 33], które pierwotnie zostały odkryte w Saccharomy-ces cerevisiae jako SIRT2 [33, 42]. Obec-nie dowiedziono, że u ssaków występuje siedem rodzajów sirtuin (Sirt 1‒7) [30, 32, 33, 39], posiadających domenę rdze-nia, która powoduje zależną od NAD+ aktywność deacetylazy [33]. Sirtuiny są

istotnymi czynnikami przyczyniający-mi się do opóźnienia procesu starzenia i chorób z nim związanych, a także do wydłużenia lat życia [34, 47]. Podczas diety, a zwłaszcza w jej pierwszych dniach, mogą pojawić się symptomy tzw. „kry-zysów ozdrowieńczych”. Objawiają się one bólem głowy, biegunką, wysypką, gorączką, a także nasileniem niektórych dolegliwości, które występowały kiedyś w przeszłości. Ich obecność powoduje, że organizm wchodzi w proces odtruwania i „rozpoznawania chorób”, stąd też, zda-niem propagatorów diety, nie należy pod żadnym pozorem przerywać diety [10]. W trakcie trwania głodówki następu-je redukcja tkanki tłuszczowej poprzez uruchomienie procesów analogicznych do efektów diety ketogenicznej. Przestrze-ganie zasad DD powoduje zahamowanie uczucia łaknienia, natomiast spożycie żywności niedozwolonej w poście skut-kuje przerwaniem jego mechanizmu i pojawieniem się uczucia głodu. Wskaza-niami do stosowania diety są profilaktyka zdrowotna, a także choroby immuno-logiczne, endokrynologiczne, neurolo-giczne, zespół metaboliczny, choroby zwyrodnieniowe i schorzenia skóry [9]. Aktualnie dostępnych jest kilka publikacji oraz wiele doniesień na niskoenergetycz-nej DD na stan zdrowia.

Celem przeglądu była analiza i pod-sumowanie dostępnych wyników badań oceniających wpływ DD na stan zdro-wia ludzi.

Materiał i metody

Przeprowadzono przegląd literatury, przeszukując internetowe bazy danych (dostęp w dniu 5 października 2021): EBSCO Discovery Service, Web of Science oraz Google Scholar. Do analizy włączano wszystkie prace opublikowane w języku polskim i angielskim, które pojawiły się po wpisaniu w wyszuki-warce deskryptorów związanych z DD: „vegetable-fruit diet”, „vegetable-fruit

fast”, „Dr. Dabrowska diet”, „Dr. Ewa Dabrowska diet”, „detox diet”, „dieta warzywno-owocowa”, „post warzyw-no-owocowy”, „dieta dr Dąbrowskiej”, „dieta dr Ewy Dąbrowskiej”, „dieta oczyszczająca”. W następstwie przeszu-kiwania baz danych, zidentyfikowano łącznie 1036 prac w języku polskim i an-gielskim. Po usunięciu 8 duplikatów, przeanalizowaniu tytułów i abstraktów, do dalszej oceny zakwalifikowano 11 prac. Ostatecznie, 2 publikacje spełni-ły kryteria włączenia. Dodatkowo, za pośrednictwem przeglądu bibliografii, znaleziono 3 kolejne prace, a jeden ar-tykuł pochodził z materiałów własnych pochodzących od autorki. Z uwagi na to, że nie odnaleziono artykułów, w których wprost użyto sformułowania „dieta dr Dąbrowskiej”, przedstawiona w nich charakterystyka modelu żywienia po-zwoliła autorom niniejszego przeglądu wysnuć wnioski, że dotyczy ona DD. Były to prace, w których analizowano wpływ niskokalorycznej i bardzo nisko-kalorycznej diety warzywno-owocowej na wybrane parametry morfologii krwi obwodowej – hemoglobina (hemoglobin, HMG) (mmol/dm3); niektóre wskaź-niki antropometryczne – masa ciała (body mass, BM) (kg), wskaźnik masy ciała (body mass index, BMI) (kg/m2); wskaźniki biochemiczne krwi – profil lipidowy: cholesterol całkowity (total cholesterol, TC) (mmol/dm3), cholesterol lipoprotein o wysokiej gęstości (high-den-sity lipoprotein, HDL-C (mmol/dm3), trójglicerydy (triglyceryde, TG) (mmol/dm3), cholesterol lipoprotein o niskiej gęstości (low-density lipoprotein, LDL-C) (mmol/dm3); wskaźniki czynności ne-rek: kreatynina (creatinine) (µmol/dm3), mocznik (urea) (mmol/dm3); enzymy wątrobowe – aminotransferaza aspara-ginianowa (aspartate aminotransferase, AST) (U/I), aminotransferaza alaninowa (alanine aminotransferase, ALT) (U/I); elektrolity – chlor (chloride, Cl) (mmol/dm3), potas (potassium, K) (mmol/dm3),


sód (sodium, Na) (mmol/dm3); białko całkowite (total serum protein) (g/dm3), albumina (albumin) (g/dm3); wskaźniki gospodarki żelazem: całkowita zdolność wiązania żelaza (total iron binding capa-city, TIBC) (µg/dl); żelazo (iron) (µg/dl), wysycenie transferryny (transferrin saturation) (%), ferrytyna (serum ferritin level) (ng/ml) i dwa rodzaje biomarkerów zaburzeń w produkcji hemu oznaczanych w moczu – uroporfiryny (uroporphyrins) (µg/l) i koproporfiryny (coproporphyrins) (µg/l) oceniające stan zdrowia. Ostatecz-nie wybrano 6 pełnotekstowych prac, które zostały poddane przeglądowi (Tab. 1). Wykluczono badania nad dietami uwzględniające wszystkie produkty po-

chodzenia zwierzęcego (mięso, mleko, nabiał, jaja), zboża, rośliny strączkowe, warzywa i owoce wysokocukrowe, żyw-ność wysoko przetworzoną, konserwanty, cukier, tłuszcze roślinne oraz używki, takie jak: kawa, herbata, alkohol.

Wyniki

Badania przeprowadzono w różnych grupach dorosłych kobiet i mężczyzn (łącznie 130 osób), w przedziale wieku: 47,7‒62 lat (kobiety, mężczyźni oraz obie grupy razem). We wszystkich badaniach uczestniczyli pacjenci z nadwagą lub oty-łością, a w trzech z nich, u uczestników zdiagnozowano cechy zespołu metabo-

licznego [9, 36, 37]. Dwa badania obej-mowały osoby z porfirią skórną późną [8, 16] (Tab. 1).

W tabeli 2. przedstawiono wyniki ba-dań oceniających wpływ DD na wybrane wskaźniki stanu zdrowia. We wszystkich publikacjach uwzględniono wskaźni-ki antropometryczne: BM (kg) i BMI (kg/m2) [11, 12, 19, 21, 45, 46].

W trzech badaniach oceniono wpływ diety na zmiany we wskaźnikach hemato-logicznych krwi: HGB (mmol/dm3) [12, 45, 46]. W czterech badaniach analizo-wano wpływ na wskaźniki biochemicz-ne krwi: profil lipidowy – TC (mmol/dm3), HDL-C (mmol/dm3), TG (mmol/dm3), LDL-C (mmol/dm3); czynność

Autor i rok publikacji Czas trwaniaCharakterystyka/liczba

uczestników (n)Rodzaj diety

Niewęgłowski i wsp. 1997a[45]

2 tyg.(n= 15) z zespołem metabolicznymBMI = 33,6 kg/m2

VLCD/ VLED warzywno-owocowa (400 kcal/dobę)

Niewęgłowski i wsp. 1997b[46]

4 tyg.

mężczyźni (n=8) i kobiety (n=2)z zespołem metabolicznym BMI = 33,25 kg/m2

średnia wieku: 51,1 lat


Dąbrowska i wsp. 1997[12]

6 tyg.

mężczyźni (n=5) z zespołem metabolicznym BMI= 35,8 kg/m2

średnia wieku: 47,7 lat


Dąbrowska 2001[11]

2 tyg.mężczyźni (n=13) z PCTBMI= 26,8 ± 4,7średnia wieku: 52 lata

VLCD/ VLED warzywno-owocowa (do 500 kcal/dobę)

Dymkowska-Malesa i wsp. 2017[21]

2 tyg.

mężczyźni (n=16)kobiety (n=48)kobiety: BMI = 35,9 kg/m2 mężczyźni: BMI =32 kg/m2 średnia wieku: 62 lata

VLCD/ VLED warzywno-owocowa (800-900 kcal/dobę)

Dąbrowska (materiały własne Autorki)[19]

2 i 4 tyg. (n=23) z PCT średnia wieku: 53 lata


Tab. 1. Charakterystyka i model zastosowanej DD

BMI (Body Mass Index) – wskaźnik masy ciała, PCT (Porphyria Cutanea Tarda) – porfiria późna skórna, VLED/VLCD (Very Low Energy Diet/ Very Low Calorie Diet) – dieta bardzo nisko energetyczna


Tab. 2. Wpływ DD na wybrane wskaźniki stanu zdrowia (antropometryczne, morfologii krwi obwodowej i biochemiczne krwi)

*wynik istotny statystycznie: p<0,05BM – masa ciała, BMI – wskaźnik masy ciała, HGB – hemoglobina, HDL-C – cholesterol lipoprotein o wysokiej gęstości,LDL-C – cholesterol lipoprotein o niskiej gęstości, TC – cholesterol całkowity, TG – trójglicerydy, ALT – aminotransferaza ala-ninowa, AST – aminotransferaza asparaginianowa, TIBC – całkowita zdolność wiązania żelaza, Cl- – chlor, Na+– sód, K+ – potas

Autor i rok publikacjiWskaźniki

antropometryczneWskaźniki

hematologiczneWskaźniki

biochemiczne krwi

Niewęgłowski i wsp. 1997aBM↓BMI↓

HGB↑

TC↓*LDL-C↓*

TG↓*HDL-C↓

kreatynina↑mocznik↓*

Cl-↑Na+↑K+↑

białko całkowite↑albumina↑

Niewęgłowski i wsp. 1997bBM↓BMI↓

HGB↓

TC↓*LDL-C↓*

TG↓*HDL-C↓

kreatynina↓mocznik↓*

Cl-↑Na+↓K+↑

białko całkowite↓albumina↑*

Dąbrowska i wsp. 1997BM↓*BMI↓*

HGB↓

TC↓*LDL-C↓

TG↓*HDL-C↑

kreatynina↓mocznik↓

Cl-↑Na+↑K+↑

białko całkowite↓albumina↑

Dąbrowska 2001BM↓

BMI↓*Nie analizowano

ALT↓AST↓*TIBC↓żelazo↓*

transferyna↓ferrytyna↓*

Dymkowska-Malesa i wsp. 2017

BM↓*BMI↓*

Nie analizowano Nie analizowano

Dąbrowska (materiały własne Autorki)

BM↓* (po 2 i 4 tyg.) BMI↓* (po 2 i 4 tyg.)

Nie analizowano

ALT↓* (po 4 tyg.)AST↓* (po 2 i 4 tyg.)

TIBC↓żelazo↓* (po 2 i 4 tyg.)

transferyna↓ferrytyna↓* (po 2 i 4 tyg.)


nerek – stężenie kreatyniny (µmol/dm3) i mocznika (mmol/dm3) w surowicy; elektrolity – Cl- (mmol/dm3), K+ (mmol/dm3) i Na+ (mmol/dm3) oraz stężenie białka całkowitego (mmol/dm3) i albu-min (mmol/dm3) [12, 45, 46]. W dwóch pracach analizowano aktywność enzymów wątrobowych – AST (U/l) i ALT (U/l), a także wskaźniki gospodarki żelazem – (TIBC) (µg/dl), poziom żelaza (µg/dl), wysycenie transferyny (%) i poziom fer-rytyny w surowicy krwi (ng/ml). Autorzy badań, podjęli również próbę oceny kilku biomarkerów zaburzeń w produkcji hemu (wydalenie uroporfiryn i koproporfiryn w moczu, µg/l) [11, 19].

Wyniki

We wszystkich pracach analizują-cych wpływ DD o różnym czasie trwania interwencji (2, 4 i 6 tygodni) (Tab. 1) wykazano spadek masy ciała i zmniej-szenie BMI. W większości prac, zmiany we wspomnianych wskaźnikach antropo-metrycznych były istotne statystycznie. Najdłuższy okres stosowania omawianego modelu żywieniowego wynosił 6 tygodni, co skutkowało znamienną staty-stycznie redukcją (p<0,00008) masy ciała (średnio o 13,4 kg) u mężczyzn z zespołem metabolicznym[12]. Także w trakcie najkrótszego, dwu-tygodniowego stosowania diety w badanejgrupie odnotowano spadek masy ciała[11, 45], jednak istotne jej zmniejszeniezaobserwowano jedynie u mężczyzn (4,82kg) i kobiet (4,78 kg) z otyłością [21](Tab. 2). Zaobserwowano, że DD miałaistotny wpływ na poprawę wybranychwskaźników biochemicznych (Tab. 2).W trzech badaniach, przeprowadzonychw grupach 15, 10 i 5 osób z zespołemmetabolicznym [12, 45, 46], wykazanoistotny spadek stężenia TC, TG [12, 45,46] i LDL-C [45, 46] w surowicy krwi,natomiast nie odnotowano zmian w stę-żeniu cholesterolu frakcji HDL-C [12,45, 46] (Tab. 2). Analizując wybrane

wskaźniki czynności nerek, jedynie w ba-daniach Niewęgłowskiego i wsp. (1997a, b) odnotowano istotny spadek stężeniamocznika w surowicy. W żadnym badaniunie wykazano istotnych zmian stężeniakreatyniny w surowicy (Tab. 2). Nie za-obserwowano również istotnego wpływuDD na stężenie elektrolitów (sód, potas,chlor) oraz białka całkowitego [12, 45,46]. Jedynie w jednym z analizowanychbadań wykazano istotny wzrost stężeniaalbuminy u osób z zespołem metabolicz-nym [46]. W badaniu z udziałem chorychna porfirię skórną, na skutek 2-tygodnio-wego stosowania DD, wykazano istotnystatystycznie spadek stężenia AST, żelazai ferrytyny w surowicy, a także kopropor-firyn wydalanych wraz moczem [11,19],natomiast po 4-tygodniach odnotowanoistotny spadek stężenia ALT, AST, żelaza,ferrytyny, uroporfiryn i koproporfirynwydalanej w moczu [19] (Tab. 2).

Dyskusja

W niniejszym przeglądzie oceniono pięć badań klinicznych z udziałem osób ze zdiagnozowaną nadwagą lub otyłością wraz z cechami zespołu metabolicznego i jedno badanie pochodzące z materia-łów własnych, obejmujące osoby z PCT. Stwierdzono, że nawet najkrótsze stoso-wanie niskokalorycznej diety (VLCD) warzywno-owocowej (przez okres 2 ty-godni) może przynieść efekty w postaci poprawy stanu zdrowia przejawiającego się spadkiem wybranych wskaźników. Zdaniem Dymkowskiej-Malesy i wsp. (2017) można przypuszczać, że początko-wa, szybka utrata masy ciała jest efektem wykorzystania rezerw glikogenu i utraty wody. Analiza rezultatów badań dotyczą-cych stosowania diety bardzo niskoener-getycznej wykazała jej pozytywny wpływ na zmniejszenie ryzyka sercowo-naczynio-wego i poprawę niektórych cech zespołu metabolicznego u 131 pacjentów w śred-nim wieku z ciężką otyłością w trakcie 6-tygodniowej interwencji [25] i u 480

pacjentów ponownie uczestniczących w programie redukcji masy ciała. Co więcej, wykazano spadek stężenia lipidów towarzyszący zmianom masy ciała [37]. Podobne zależności zaobserwowano dla diety DD w postaci spadku stężenia TC, LDL i TG przy braku znaczącej zmiany HDL w surowicy krwi [12, 45, 46]. Wy-kazano, że diety VLCD są bardzo skutecz-ne w leczeniu otyłości [23, 26, 49, 59, 51, 61]. Oceniając ich wpływ, w odniesieniu do wskaźników antropometrycznych, zaobserwowano istotne spadki masy ciała i BMI [49], w tym większe u mężczyzn niż kobiet oraz redukcję tkanki tłusz-czowej w jamie brzusznej wyrażoną jako zmniejszenie obwodu talii [3, 60]. Kore-luje to również z obserwacjami, iż DD jako niskoenergetyczny model żywienia, spowodowała istotne zmniejszenie masy ciała oraz wskaźnika BMI we wszystkich interwencjach o różnym czasie trwania [12, 19]. Zatem, DD może być rozważana jako skuteczna alternatywa ograniczenia podaży kalorii (caloric restriction, CR) u pacjentów z otyłością. Wykazano także,że dieta VLCD przynosiła korzyści w po-staci istotnej utraty masy ciała, spadkuwskaźnika BMI, zmniejszenia masy tłusz-czu, obniżenia stężenia glukozy i trójglice-rydów w surowicy krwi oraz zmniejszeniaryzyka sercowo-naczyniowego u osóbotyłych z cukrzycą typu 2 [53, 59].W porównaniu do innej interwencji ży-wieniowej, będącej restrykcją dietetyczną(dietary restriction, DR), zaobserwowa-no istotne statycznie zmiany stężeniacholesterolu całkowitego (TC) (po 3tygodniach) i trójglicerydów (TG) (po6 miesiącach) u zdrowych, niepalącychkobiet i mężczyzn [2]. Odnotowano, żestosowanie diety o znacznie zmniejszonejkaloryczności jest bezpieczną i skutecz-ną metodą szybkiej utraty masy ciaław warunkach szpitalnych, aby umożliwićzakwalifikowanie pacjentów do przeszcze-pu płuc [22] i innych zabiegów operacyj-nych [23, 26, 56]. Mimo iż w niewieludotąd badaniach analizowano wpływ


diety VLCD na mikrobiotę jelitową, obecnie znane są jej znaczące efekty w postaci zmian w składzie mikrobioty kałowej [50]. Dodatkowo wykazano, że już trzydniowa interwencja polegająca na spożywaniu wyłącznie soków opartych na warzywach i owocach przynosi korzy-ści w postaci zmian stężenia Firmicutes, Proteobacteria i Bacteroidetes w kale [24]. Z drugiej strony, wśród kobiet ze zdiagno-zowanym i wyleczonym rakiem piersi we wczesnym stadium, stosowanie diety, któ-ra była bardzo bogata w warzywa, owo-ce i błonnik oraz uboga w tłuszcze, nie wpłynęło na zmniejszenie dodatkowych przypadków raka piersi ani śmiertelności w ciągu kolejnej 7,3-rocznej obserwacji [57]. Niemniej jednak, w grupie osób z PCT odnotowano istotnie zmniejszone nasilenie zmian skórnych i wydalania z moczem koproporfiryn oraz mniejsze, lecz nie istotne statystycznie, wydalanie uroporfiryn z moczem w trakcie stoso-wania diety warzywno- owocowej [11]. Oprócz wymienionych korzyści wynika-jących ze stosowania diet VLCDs należy również wspomnieć o zgłaszanych donie-sieniach związanych z ich niekorzystnymi efektami takimi jak: bóle i zawroty głowy, hipoglikemia, hiperglikemia, zaparcia, biegunka, nietolerancja zimna czy wy-padanie włosów [4, 62, 63].

Aktualnie dostępnych jest kilka pu-blikacji oraz wiele doniesień naukowych dotyczących wpływu bardzo niskoener-getycznej DD na stan zdrowia. Autorzy wskazują w nich na istotną poprawę wy-branych wskaźników antropometrycz-nych, niektórych parametrów morfologii i wskaźników biochemicznych krwi, [13, 14, 15, 18] oraz kilku biomarkerów za-burzeń w produkcji hemu [17]. Podsu-

mowując, prezentowane przez różnych autorów korzystne zmiany wybranych wskaźników stanu zdrowia pod wpływem stosowanej diety o bardzo niskiej zawar-tości energii (VLCD/VLED) stanowią przekonujący argument, by z uwagi na brak dostatecznej liczby dowodów nauko-wych dotyczących DD, przeprowadzić stosowne badania oceniające jej wpływ na zdrowie w różnych grupach populacji. Wykazano pozytywne efekty stosowania diet niskoenergetycznych na stan zdrowia i funkcjonowanie organizmu na poziomie fizjologicznym i molekularnym w róż-nych grupach populacji [12, 13, 14, 15, 17, 18, 23, 25, 26, 37, 45, 46, 49, 50, 51, 61]. W wielu pracach, diety VLCDs przedstawiano jako skuteczne metody wykorzystywane do redukcji masy cia-ła w krótkim czasie [28, 36, 52, 55] u osób z nadwagą, otyłością i cukrzycą typu 2 [27, 59, 61], pacjentów z ciężką otyłościąi ryzykiem sercowo-naczyniowym [25]i pacjentów z otyłością jako element przy-gotowania do zabiegów operacyjnych [1,5, 23, 26, 54]. Dieta bardzo niskoener-getyczna stała się skutecznym sposobemleczenia ciężkiej, złożonej otyłości orazłagodzenia obturacyjnego bezdechusennego [29] i przebiegu łuszczycowegozapalenia stawów u chorych z otyłością[31]. Również, pozytywne okazało sięstosowanie VLCD jako strategii żywie-niowej skracającej czas zajścia w ciążęu kobiet z otyłością [48]. U otyłych kobietodnotowano obniżenie poziomu leptynyi stężenia PAI-1 oraz zmniej-szone uwalnianie mikrocząste-czek pochodzących z płytek krwii leukocytów [41], a u osób z niealkoho-lową stłuszczeniową chorobą wątroby –poprawę jej poprawę funkcji [52].

Wnioski

1. Dieta dr Dąbrowskiej, jako modeldiety niskoenergetycznej, możebyć efektywną metodą poprawystanu zdrowia w zakresie zmianwybranych wskaźników antro-pometrycznych (obniżenie BMoraz BMI) i biochemicznych krwi(spadek stężenia TC, TG i LDL--C) u osób z nadwagą / otyłościąi zespołem metabolicznym.

2. Korzystny wpływ stosowania nisko-kalorycznej DD, w postaci zmianwybranych wskaźników antropo-metrycznych (spadek BMI) orazbiochemicznych krwi (obniżeniestężenia AST, ALT, żelaza i ferry-tyny) odnotowano u osób z PCT.

3. Dieta dr Dąbrowskiej może stano-wić jeden z czynników terapeutycz-nych prowadzących do poprawyfunkcjonowania wątroby i gospo-darki żelazem. Sugeruje się w przy-szłości rozpatrzeć zastosowanie DDu osób z chorobami o podobnymprzebiegu jak PCT.

4. Wykazane w wielu pracach, ko-rzystne efekty stosowania dietniskoenergetycznych, uzasad-niają potrzebę prowadzenia ba-dań oceniających wpływ dietydr Dąbrowskiej na stan zdrowiai funkcjonowanie organizmu napoziomie fizjologicznym i mole-kularnym w różnych grupach po-pulacji.

Adres do korespondencjiAddress for correspondence:

[email protected]


Piśmiennictwo

1. Bell S., Malouf P., Johnson N., Wale R., Peng Q., Nottle P., Warrier S.: Pelvicfat volume reduction with preoperativevery low energy diet (VLED): impli-cations for rectal cancer surgery in theobese. Techniques in Coloproctology2019, 23, nr 9, s. 887–892.

2. Bloomer R., Butwan M.: Cardio-Meta-bolic Outcomes Following High Car-bohydrate Intake in Accordance withthe Daniel Fast: A Review of AvailableFindings. Journal Fasting Health 2017,5, nr 1, s. 38–48.

3. Carey D. G., Jenkins A. B., CampbellL. V., Freund J., Chisholm D. J.: Ab-dominal fat and insulin resistance innormal and overweight women: directmeasurements reveal a strong relation-ship in subjects at both low and highrisk of NIDDM. Diabetes 1996, 45,s. 633–638.

4. Carter S., Clifton P.M., Keogh J.B.:Effect of Intermittent ComparedWith Continuous Energy RestrictedDiet on Glycemic Control in PatientsWith Type 2 Diabetes: A RandomizedNoninferiority Trial. JAMA NetworkOpen 2018, 1, nr 3, s. e180756.

5. Chapman B., Longton H.: Very-low-ca-lorie diets: Downsizing the hospitalisedobese patient. Nutrition & Dietetics2007, 64, nr 2, s. 116–120.

6. Dąbrowska B. A.: Zdrowie płynie z ro-ślin. [W:] Dieta warzywno-owocowa drEwy Dąbrowskiej® w postaci płynnej.Red.: B. A. Dąbrowska, E. Dąbrowska,M. Mączyńska, Wydawnictwo WAM, Kraków 2020.

7. Dąbrowska E.: Dieta warzywno-owo-cowa w leczeniu niepłodności. ActaSalutem Scientiae 2019, nr 1, s. 7–19.

8. Dąbrowska E.: Dieta roślinnaw profilaktyce zdrowotnej. [W:]Dieta warzywno-owocowa dr EwyDąbrowskiej® – przepisy na wy-chodzenie. Red.: B. A. Dąbrowska,

P. Borkowska, E. Dąbrowska, Wydaw-nictwo WAM, Kraków 2018.

9. Dąbrowska E.: Wprowadzenie.Dąbrowska B. A.: O diecie wa-rzywno-owocowej. [W:] Dieta wa-rzywno-owocowa dr Ewy Dąbrowskiej®– przepisy. Red.: B. A. Dąbrowska,E. Dąbrowska, Wydawnictwo WAM,Kraków 2017.

10. Dąbrowska E.: Post jako metoda leczenia[W:] Ciało i ducha ratować żywieniem.E. Dąbrowska, Michalineum-CMM,Warszawa 2003.

11. Dąbrowska E., Jabłońska-KaszewskaI., Falkiewicz B.: Effect of high fibervegetable-fruit diet on the activity ofliver damage and serum iron level inporphyria cutanea tarda (PCT). Me-dical Science Monitor 2001, 7, Suppl1, s. 282–286.

12. Dąbrowska E., Niewęgłowski T., Łu-kasiak J., Falkiewicz B.: Ocena podsta-wowych parametrów biochemicznychsurowicy krwi i moczu oraz lipidówsurowicy u otyłych chorych z metabo-licznym zespołem X, leczonych dietąbardzo niskoenergetyczną przez cześćtygodni. Bromatologia Chemia Tok-sykologia 1997, 30, nr 4, s. 353–355.

13. Dąbrowska E., Małgorzewicz S., Ula-sińska G., Falkiewicz B., NiewęgłowskiT., Łukasiak J.: Kontrola ciężaru ciałau pacjentów z niedokrwienną chorobąserca na diecie bardzo nisko kalorycznejwedług własnego modelu. Sympozjum:Profilaktyka Chorób CywilizacyjnychŻywność-Żywienie-Lek. Poznań 1996,B-17.

14. Dąbrowska E., Małgorzewicz S., Ula-sińska G., Siedzieniewska D., Niewę-głowski T., Falkiewicz B.: Kontrolaglikemii i ciśnienia tętniczego u chorych z cukrzycą typu II lub nadciśnieniemna diecie bardzo niskokalorycznej we-dług własnego modelu. Sympozjum:Profilaktyka Chorób CywilizacyjnychŻywność-Żywienie-Lek. Poznań 1996,B-30.

15. Dąbrowska E., Małgorzewicz S., Ula-sińska G., Falkiewicz B., NiewęgłowskiT.: Kontrola odczynu opadania krwi-nek czerwonych (OB) w przewlekłychchorobach zapalnych i metabolicznychna diecie bardzo nisko kalorycznej we-dług własnego modelu. Sympozjum:Profilaktyka Chorób CywilizacyjnychŻywność-Żywienie-Lek. Poznań 1996,B-27.

16. Dąbrowska E., Małgorzewicz S., Ula-sińska G., Siedzieniewska D., Nie-węgłowski T., Łukasiak J.: Kontrolalipidogramu w metabolicznym zespoleX – na diecie bardzo nisko kalorycznejwedług własnego modelu. Sympozjum:Profilaktyka Chorób CywilizacyjnychŻywność – Żywienie – Lek. Poznań1996, B-28.

17. Dąbrowska E., Jabłońska-Kaszewska I.:Leczenie porfirii późnej skórnej dietąbardzo niskokaloryczną według własne-go modelu. Sympozjum: ProfilaktykaChorób Cywilizacyjnych Żywność--Żywienie-Lek. Poznań 1996 – D-28.

18. Dąbrowska E.: Dynamika zmian stęże-nia lipoprotein w surowicy w chorobieniedokrwiennej serca pod wpływemdiety jarzynowo-owocowej. XXXI Zjazd Towarzystwa Internistów Polskich.Opole 1992.

19. Dąbrowska E.: Nowa koncepcja le-czenia porfirii późnej skórnej dietąbardzo niskoenergetyczną (materiaływłasne Autorki).

20. Dereń-Wagemann I., Kiełbiński M.,Kuliczkowski K.: Autofagia – proceso dwóch obliczach. Acta HaematologicaPolonica 2013, 44, nr 4, s. 383–391.

21. Dymkowska-Malesa M., Swora-Cwy-nar E., Karczewski J., GrzymisławskaM., Marcinkowska E. GrzymisławskiM.: Badanie wstępne nad wpływemniskoenergetycznej diety warzywno--owocowej na redukcję masy ciała osóbpo czterdziestym roku życia. ForumZaburzeń Metabolicznych 2017, 8,nr 2, s. 71–79.


22. Garcia M., Li Z., Surampudi V.:Modified Very Low Calorie Dietfor Weight Loss to Improve LungTransplantation Candidacy in a Me-dical Intensive Care Unit: A CaseReport (P12‒048‒19). Current De-velopments in Nutrition 2019, 3,Supplement 1.

23. Griffin S. B., Ross L. J., Burstow M.J., Desbrow B., Palmer M. A.: Effica-cy of a dietitian‐led very low caloriediet (VLCD) based model of care tofacilitate weight loss for obese patientsprior to elective, non‐bariatric surge-ry. Journal of Human Nutrition andDietetics 2021, 34, nr 1, s. 188–198.

24. Henning S.M., Yang J., Shao P., LeeR.P., Huang J., Ly A., Hsu M., LuQ.Y., Thames G., Heber D., Li Z.:Health benefit of vegetable/fruit ju-ice-based diet: Role of microbiome.Scientific Reports 2017, 7, nr 1,s. 2167.

25. Hernández-Mijares A., Bañuls, BellodL., Jover A., Solá E., Morillas C. Vic-tor V.M., Rocha M.: Effect of weightloss on C3 and C4 components ofcomplement in obese patients. Euro-pean Journal of Clinical Investigation2012, 42, nr 5, s. 503–509.

26. Hollis G., Franz R., Bauer J., Bell J.:Implementation of a very low caloriediet program into the pre‐operativemodel of care for obese general elec-tive surgery patients: Outcomes ofa feasibility randomised control trial.Nutrition & Dietetics 2020, 77, nr 5,s. 490–498.

27. Huang Y. S., Zheng Q., Yang H., FuX., Zhang X., Xia C., Zhu Z., LiuY. N., Liu W. J Efficacy of Intermit-tent or Continuous Very Low-Ener-gy Diets in Overweight and ObeseIndividuals with Type 2 DiabetesMellitus: A Systematic Review andMeta-Analyses. Journal of DiabetesResearch 2020, s. 1–21.

28. Juray S., Axen K. V., Trasino S. E.:Remission of Type 2 Diabetes withVery Low-Calorie Diets-A NarrativeReview. Nutrients 2021, 13, nr 6.

29. Johansson K.: Effect of a very low--energy diet on moderate and se-vere obstructive sleep apnoea: casereports. Clinal Obesity 2011, 1, nr1, s. 57–60.

30. Kitada M., Ogura Y., Monno I., KoyaD.: Sirtuins and Type 2 Diabetes:Role in Inflammation, OxidativeStress, and Mitochondrial Function.Function. Front. Endocrinol. 2019,10, s. 187.

31. Klingberg E., Bilberg A., BjörkmanS., Hedberg M., Jacobsson L., Fors-blad-d’Elia H., Carlsten H., EliassonB., Larsson I.: Weight loss impro-ves disease activity in patients withpsoriatic arthritis and obesity: aninterventional study. Arthritis Rese-arch & Therapy 2019, 21, nr 1, s. 17.

32. Kratz E. M., Sołkiewicz K., Kubis--Kubiak A., Piwowar A.: Sirtuins asImportant Factors in PathologicalStates and the Role of Their Molecu-lar Activity Modulators. InternationalJournal of Molecular Sciences 2021,22, nr 2, s. 630.

33. Kuang J., Chen L., Tang Q., ZhangJ., Li Y., Linhan H.: The Role of Sirt6in Obesity and Diabetes. Frontiers inPsychology 2018, 9, nr 135.

34. Lee S. H., Lee J. H., Lee H. Y., MinK. J.: Sirtuin signaling in cellularsenescence and aging. BMB Reports2019, 52, nr 1, s. 24–34.

35. Leidal A. M., Levine B., Debnath J.:Autophagy and the cell biology ofage-related disease. Nature Cell Bio-logy 2018, 20, nr 12, s. 1338–1348.

36. Lin W. Y., Wu C. H., Chu N. F.,Chang C. J.: Efficacy and safety ofvery-low-calorie diet in Taiwanese:A multicenter randomized, controlledtrial. Nutrition 2009, 25, nr 11/12,s. 1129–1136.

37. Li Z., Hong K., Wong E., MaxwellM., Heber D. Weight cycling ina very low-calorie diet programmehas no effect on weight loss velocity,blood pressure and serum lipid profi-le. Diabetes, Obesity & Metabolism2006, 9, s. 379–385.

38. Lis D. M., Kings D., Larson-MeyerD. E.: Dietary Practices Adopted byTrack-and-Field Athletes: Gluten--Free, Low FODMAP, Vegetarian,and Fasting International Journal ofSport Nutrition and Exercise Meta-bolism, 2019, 29, nr 2, s. 236–245.

39. Maldonado M., Chen J., Duan H.,Huang T., Jiang G., Zhong Y.: Highcalorie diet background alters theexpressions of sirtuins in the testes ofmice under caloric restriction. Trans-lational Medicine of Aging 2021, 5,s. 10–16.

40. Mizushima N., Komats M.: Auto-phagy: renovation of cells and tissues.Cell 2011, 147, nr 4, s. 728–741.

41. Morel O., Luca F., Grunebaum L.,Jesel L., Meyer N., Desprez D., Ro-bert S., Dignat-George F., Toti F.,Simon C., Goichot B.: Short-termvery low-calorie diet in obese femalesimproves the haemostatic balancethrough the reduction of leptin levels,PAI-1 concentrations and a dimini-shed release of platelet and leukocyte--derived microparticles. Internationaljournal of obesity 2011, 35, nr 12,s. 1479–1486.

42. Morigi M., Perico L., Benigni A.:Sirtuins in Renal Health and Dise-ase. Journal of the American Socie-ty of Nephrology 2018, 29, nr 7,s. 1799–1809.

43. Na k a m u r a S . , Yo s h i m o -ri T.: Autophagy and Longe-vity. Mol Cells 2018, 4, nr 1,s. 65–72.

44. Napoleão A., Fernandes L., MirandaC., Marum A. P.: Effects of Calo-rie Restriction on Health Span andInsulin Resistance: Classic CalorieRestriction Diet vs. Ketosis-Indu-cing Diet. Nutrients 2021, 13, nr 4,s. 1302.

45. Niewęgłowski T., Dąbrowska E.,Łukasiak J., Falkiewicz B.: Wpływdwutygodniowej diety bardzo ni-skoenergetycznej na niektóre para-metry biochemiczne krwi i moczuoraz lipidy surowicy u chorych z me-


tabolicznym zespołem X i otyłością. Bromatologia Chemia Toksykologia 1997a, 30, nr 4, s. 343–348.

46. Niewęgłowski T., Dąbrowska E.,Łukasiak J., Falkiewicz B.: Wpływczterotygodniowej diety bardzo ni-skoenergetycznej na niektóre para-metry biochemiczne krwi i moczuoraz lipidy surowicy u chorych z me-tabolicznym zespołem X i otyłością.Bromatologia Chemia Toksykologia 1997b, 30, nr 4, s. 349–351.

47. Potthast A.B., Nebl J., Wasserfurth P.,Haufe S., Eigendorf J., Hahn A., DasA.: Impact of Nutrition on Short--Term Exercise-Induced Sirtuin Regu-lation: Vegans Differ from Omnivoresand Lacto-Ovo Vegetarians. Nutrients 2020, 12, nr 4, s. 1004.

48. Price S. A., Sumithran P., Prender-gast L. A., Nankervis A. J., PermezelM., Proietto J.: Time to pregnancyafter a prepregnancy very-low-energydiet program in women with obesity:substudy of a randomized controlledtrial. Fertility & Sterility 2020, 114,nr 6, s. 1256–1262.

49. Roesler A., Marshall S., Rahimi‐Ar-dabili H., Duve E., Abbott K., Blum-field M., Cassettari T., Fayet‐MooreF.: Choosing and following a verylow calorie diet program in Austra-lia: A quasi‐mixed methods study tounderstand experiences, barriers, andfacilitators in a self‐initiated environ-ment. Nutrition & Dietetics 2021, 78,nr 2, s. 202–217.

50. Rondanelli M., Gasparri C., Pero-ni G., Faliva M.A., Naso M., PernaS., Bazire P., Sajuox I., Maugeri R.,Rigon C.: The Potential Roles ofVery Low Calorie, Very Low Calo-rie Ketogenic Diets and Very LowCarbohydrate Diets on the Gut Mi-crobiota Composition. Frontiers inendoinology 2021, 12, s. 662591.

51. Saris W. H.: Very-low-calorie dietsand sustained weight loss. Obe-sity Research 2001, 9, Suppl.4,s. 295–301.

52. Scragg J., Avery L., Cassidy S., TaylorG., Haigh L., Boyle M., Trenell M.I.,Anstee Q. M., McPherson S., Hall-sworth K.: Feasibility of a Very LowCalorie Diet to Achieve a Sustainable10% Weight Loss in Patients WithNonalcoholic Fatty Liver Disease.Clinical and translational gastroen-terology 2020, 11, nr 9, s. e00231.

53. Sellahewa L., Khan C., LakkunarajahS., Idris I.: A Systematic Review ofEvidence on the Use of Very Low Ca-lorie Diets in People with Diabetes.Current Diabetes Reviews 2017, 13,nr 1, s. 35–46.

54. Sivakumar J., Chong L., Ward S.,Sutherland T. R,. Read M., Hii M.W.: Body Composition Changes Fol-lowing a Very-Low-Calorie Pre-Ope-rative Diet in Patients UndergoingBariatric Surgery. Obesity Surgery2020, 30, nr 1, s. 19–126.

55. Sumithran P., Prendergast L. A., Hay-wood C. J., Houlihan C. A., Proiet-to J.: Review of 3-year outcomes ofa very-low-energy diet-based out-patient obesity treatment program-me. Clinical Obesity. 2016, 6, nr 2,s. 101–107.

56. Tan S. Y. T., Loi P. L., LimC. H., Ganguly S., Syn N.,Tham K. W., Tan H. C.,Chan W. H., Wong H. M., Lee P. C.:Preoperative Weight Loss via VeryLow Caloric Diet (VLCD) and Its Ef-fect on Outcomes After Bariatric Sur-gery. Obesity Surgery 2020, 30, nr 6,s. 2099–2107.

57. Thomson C. A., Rock C. L., GiulianoA. R., Newton T.R., Cui H., ReidP. M., Green T. L., Alberts D. S.:Longitudinal changes in body weightand body composition among womenpreviously treated for breast cancerconsuming a high-vegetable, fruit andfibre, low-fat diet. European Journalof Nutrition 2005, 44, nr 1, s. 18.

58. Trepanowski J. F., Bloomer R. J.:The impact of religious fasting onhuman health. Nutrition Journal2010, 9, nr 57.

59. Umphonsathien M., RattanasianP., Lokattachariya S., SuansawangW., Boonyasuppayakorn K., Khovi-dhunkit W.: Effects of intermittentvery-low calorie diet on glycemic con-trol and cardiovascular risk factors inobese patients with type 2 diabetesmellitus: A randomized controlledtrial. Journal of Diabetes Investiga-tion 2021.

60. Walton C., Lees B., Crook D., Wor-thington M., Godsland I. F., Ste-venson J. C.: Body fat distribution,rather than overall adiposity, influen-ces serum lipids and lipoproteins inhealthy men independently of age.The American Journal of Medicine1995, 99, s. 459–464.

61. Wikstrand I., Torgerson J., BengtssonBoström K.: Very low calorie diet(VLCD) followed by a randomizedtrial of corset treatment for obesity inprimary care. Scandinavian Journalof Primary Health Care 2010, 28,nr 2, s. 89–94.

62. Wing R. R., Marcus M. D., Salata R.,Epstein L. H., Miaskiewicz S., BlairE. H.: Effects of a very-low-caloriediet on long-term glycemic controlin obese type 2 diabetic subjects.Archives of Internal Medicine 1991,151, nr 7, s. 1334–1340.

63. Wing R. R., Blair E., Marcus M., Ep-stein L. H., Harvey J.: Year-long we-ight loss treatment for obese patientswith type II diabetes: does includingan intermittent very-low-calorie dietimprove outcome? The AmericanJournal of Medicine. 1994, 97,nr 4, s. 354–362.

64. Woodall B. P., Gustafsson Å. B.: Au-tophagy – A key pathway for cardiachealth and longevity. Acta Psycholo-gica (Oxf ) 2018, nr 4, s. 223.

65. Yano S., Wang J., Hara T.: Autophagyin Health and Food Science. Cur-rent Pharmacology Reports 2020, 6,s. 335–345.


Wstęp

Aktywność fizyczna podejmowana przez osoby z niepełnosprawnościami staje się coraz bardziej popularnym obsza-

rem badań oraz dyskusji. Różnego rodzaju media społecznościowe swoim działaniem przyczyniają się do tego zjawiska. Dzięki temu ludzie chętniej zagłębiają się w te tematy, a osoby z dysfunkcjami częściej

rozważają podjęcie spędzania wolnego czasu w sposób aktywny. Czynniki moty-wujące osoby z niepełno- sprawnościami do podjęcia szerokiej aktywności są bar-dzo podobne (chęć osiągnięcia sukcesu,

Jedną z najpopularniejszych drużynowych dyscyplin spor-towych dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawno-ściami jest amp futbol. To pewnego rodzaju alternatywa dla piłki nożnej, która daje szansę uprawiania tego sportu osobom z dysfunkcjami w obrębie kończyny dolnej, bądź górnej.

Cel pracy obejmował analizę czynników motywacyjnych do podejmowania treningów amp futbolu. Badaniu poddano 36 zawodników kadry narodowej (mężczyźni). Jako narzędzie badawcze posłużyła anonimowa ankieta przygotowana przez autora pracy. Dzięki niej określono wiek, staż treningowy, rodzaj dysfunkcji, motywację do uprawiania amp futbolu, znaczenie sukcesu sportowego, emocje towarzyszące po aktywności fizycz-nej, sposób spędzania wolnego czasu, ocenę sprawności fizycz-nej, a także czynniki zniechęcające do uprawiania sportu.

Wyniki wskazują na to, iż najważniejsze motywy do uprawia-nia amp futbolu to emocje związane z aktywnością, utrzymanie kontaktu ze środowiskiem osób z niepełnosprawnościami, chęć rywalizacji oraz utrzymanie wysokiej sprawności fizycznej na równi z poprawą kondycji psychicznej, samopoczucia. Względy finansowe to mniej istotny czynnik. Ponadto sukces sportowy również wpływa bardzo pozytywnie na motywację, udowodnienie własnej wartości, wynagrodzenie pracy na treningach, jak również pokazanie sobie i innym, że wszystko jest możliwe do osiągnięcia.

Słowa kluczowe: sport, piłka nożna, amputowani.

One of the most popular team sports adapted to the needs of people with disabilities is amp soccer. It is a kind of alter-native to soccer, which gives a chance to practice this sport to people with dysfunctions of lower or upper limbs.

The aim of this study was to analyze motivational factors for amp soccer training. Thirty-six national team players (men) were studied. An anonymous questionnaire prepared by the author was used as a research tool. It was used to determine age, training experience, type of dysfunction, motivation to practice amp soccer, importance of sport success, emotions accompanying after physical activity, way of spending free time, assessment of physical fitness, and factors discouraging from practicing sport.

The results indicate that the most important motivations for practicing amp soccer are the emotions associated with the activity, maintaining contact with the community of people with disabilities, the desire to compete, and maintaining high physical fitness on par with improving mental fitness, well--being. Financial considerations are the least important factor.In addition, sporting success also has a very positive effect onmotivation, proving one’s worth, rewarding work during tra-ining, as well as showing oneself and others that anything ispossible to achieve.

Keywords: sport, football, amputees.

MOTYWACJA DO UPRAWIANIA AMP FUTBOLU PRZEZ ZAWODNIKÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMIMotivation to grow amp football by disabled playersBOLACH BARTOSZ, SEIDEL WOJCIECH, SOBALA ANGELIKA

Zakład Sportu Paraolimpijskiego, Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu


3


rywalizacja, możliwość spełnienia się, zamiłowanie do danej dyscypliny), jed-nakże o wiele szersze, niż u pełnospraw-nych. Dzieje się tak ponieważ osoby te mają świadomość pozytywnego oddzia-ływania sportu na rozwój psychofizyczny człowieka. Podnoszą sobie poprzeczkę i „podbijają” własne wyniki, a tym samym czują, że wyrównują szanse społeczne. Można śmiało powiedzieć, że znaczna aktywność fizyczna i sport jest dla nich środkiem profilaktycznym, a także tera-peutycznym, co przenosi się na proces tak zwanego „wyjścia do ludzi”, a tym samym „szybkiego powrotu do zdrowia”, na ile jest to możliwe. Jednocześnie aktywność fizyczna motywuje osoby z niepełno-sprawnościami do poszukiwania pracy czy też kontynuowania nauki. Zdarza się niestety tak, że takie osoby są obojętne na poprawę swego stanu zdrowia z uwagi na towarzyszący im ból, problemy finan-sowe, bądź lęk przed wyśmianiem przez osoby zdrowe. Czują przez to niechęć do podjęcia aktywności fizycznej, a przecież oczywistą sprawą jest to, że sport jest często im bardziej potrzebny, niż osobom zdrowym. Wszystko to udowadnia, iż procesy motywacyjne odgrywają ogromną rolę w życiu osób z niepełnosprawnościa-mi. Bardzo ważne jest zatem zachęcanie i mobilizowanie ich przez najbliższych sobie ludzi oraz trenerów, fizjoterapeutów, czy lekarzy.

W celu określenia, czy dana osoba z dysfunkcjami może uprawiać wybraną aktywność sportową należy kierować się w pierwszej kolejności zasadą indywi-dualności. Jest to bardzo ważne, gdyż trzeba określić możliwości danej osoby z niepełnosprawnością. To może wydawać się niemałą barierą i powodować lęk przed podjęciem określonego wysiłku fizyczne-go. Jednakże trzeba mieć świadomość, iż postęp techniki na świecie umożliwił uprawianie sportu osobom z niepełno-sprawnościami poprzez dostosowanie odpowiedniego sprzętu sportowego, otwierając przed nimi szerokie możli-wości.

Dyscyplina, jaką jest amp futbol otwiera szerokie możliwości dla osób po amputacji w obrębie jednej kończyny dolnej bądź górnej. Gra ta jest modyfika-cją piłki nożnej dla osób pełnosprawnych, zatem spotyka się ze znacznym zaintere-sowaniem z uwagi na to, że jest bardzo interesująca, a dla kibiców widowisko-wa. Wymaga od zawodników nie tylko znacznej sprawności fizycznej, ale również odporności psychicznej oraz skutecznego opanowania elementów technicznych i taktycznych. Uczestnictwo w trenin-gach dostarcza samo w sobie motywacji poprzez poprawę sprawności fizycznej i psychicznej. Dlatego też uprawianie amp futbolu to też element rehabilitacji [10].

Najpopularniejszym sportem dru-żynowym propagowanym w Polsce jest piłka nożna – dlatego też nie powinno dziwić, iż osoby z niepełnosprawnościami chciałyby uprawiać tę dyscyplinę. Wy-chodząc naprzeciw temu, powstało kilka odmian tego sportu – co więcej, dwie są w programie Igrzysk Paraolimpijskich. Należą do nich: piłka nożna siedmiooso-bowa (z ang. 7-a-side football) oraz piłka nożna pięcioosobowa (z ang. 5-a-side football, blind soccer). W pierwszej z nich grają zwodnicy z porażeniem mózgowym, bądź innym zaburzeniem neurologicznym np. urazowym uszkodzeniem mózgu, chorobą Parkinsona albo udarem mózgu. Natomiast druga gra, to halowa piłka nożna, dedykowana osobom niewido-mym bądź słabowidzącym, którzy grają z ochraniaczami na kończynach dolnych oraz opaskami na oczach.

Kolejną odmianą piłki nożnej zasłu-gującą na uwagę jest amp futbol (z ang. amputee football, z amer. amp soccer). Zawodnicy grający w polu są po jed-nostronnej amputacji w obrębie jednej kończyny dolnej i używają kul łokcio-wych, zaś bramkarze – jednej kończyny górnej [9,12].

Początki tej dyscypliny sięgają 1980 roku (Stany Zjednoczone), a za twórcę uważany jest Don Bennett – niepełno-sprawny narciarz, który szukając alterna-

tywy również w sezonie letnim wymyślił amp futbol. Niedługo później zaintere-sował się i zaczął prężnie propagować grę profesjonalny sędzia piłki nożnej Bill Barry, który również utworzył Amputee Soccer International – pierwszą, między-narodową organizację. W 1984 roku reprezentacje Kanady, Stanów Zjednoczo-nych oraz Salwadoru rozegrały pierwsze mecze na poziomie międzynarodowym. W 2005 roku International Amputee Fo-otball Federation (IAFF) przekształcono w AFFA Amputee Football Federation of Africa (AFFA) i World Amputee Football Federation (WAFF), którą to uznaje się za najważniejszą organizację na świecie. Był to przełomowy rok, ponieważ wów-czas to Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej (FIFA) w 2005 roku oficjalnie uznała tę dyscyplinę jako odmianę piłki nożnej [11].

W Polsce amp futbol pojawił się dość późno, bo dopiero w 2011 roku. Wtedy to z inicjatywy absolwenta fizjoterapii Warszawskiej Akademii Medycznej – Mateusza Widłaka zorganizowano zgru-powanie w Warszawie, a już rok później powołano reprezentację Polski. Od tamtej pory można powiedzieć, że dyscyplina ta dynamicznie się rozwija i zyskuje na popularności w Polsce. Warto również podkreślić, że dodatkowym atutem jest brak ograniczeń dotyczących kategorii wiekowych. Obecnie Światowa Federacja Piłkarzy Amputowanych (WAFF) stara się o uznanie amp futbolu za dyscyplinę paraolimpijską. Za najbardziej presti-żową, a zarazem najważniejszą imprezę uznaje się Mistrzostwa Świata. Polska Reprezentacja miała okazję trzy razy wziąć w nich udział, a w 2014 prawie otarł się o podium, zajmując ostatecznie czwarte miejsce.

Amp futbol jest przykładem dys-cypliny, ukazującej równość w życiu codziennym osób niepełnosprawnych z osobami pełnosprawnymi. Jednak-że, jak to każdy sport ma swoje wady. Jedną z nich może być to, iż zawod-nicy amp futbolu narażeni są na duże


przeciążenia, gdyż jest to asymetryczny sport. Dlatego też ważne jest to, aby podchodzić do tego z rozwagą i na co dzień, poza treningami używać prote-zy, która pozwoli odciążyć kręgosłup oraz stawy kończyny dolnej. Ponadto ważnym aspektem są również ćwicze-nia ogólnorozwojowe i siłowe, które wzmocnią całe ciało [9].

Reguły tej gry opierają się na zmody-fikowanych przepisach FIFA, ze wzglę-du na fizyczne możliwości zawodników. Różnice szczególnie dotyczą rozmiarów boiska, pola karnego, bramek i odległości rzutów karnych. Drużyna składa się z 8 zawodników w tym 1 bramkarz, dlatego łącznie na boisku w tym samym czasie może przebywać 16 zawodników. Podczas meczu grający w polu poruszają się przy pomocy kul łokciowych, ale każde celowe dotknięcie piłki kulą jest przewinieniem. Bramkarz, nie może używać kikuta do łapania piłki oraz opuszczać pola karnego. Cały mecz złożony jest z dwóch połów po 25 minut i 10 minutowej przerwy między nimi. Remis oznacza dwukrotną 10 minutową dogrywkę [9, 10].

Trenerzy oraz zawodnicy sportowi z całego świata od zawsze byli zaintrygo-wani motywacją, którą rozpatrywali jako aspekt działania. Aby zrozumieć głębiej temat należy wiedzieć, co to w ogóle jest motywacja? Termin „motywacja” pocho-dzi z języka łacińskiego od „movere” ozna-czającego „poruszać”, „przemieszczać”, „przygotowywać do walki” [8]. W lite-raturze związanej z psychologią, sportem, czy pedagogiką istnieje bardzo dużo de-finicji. Najprostsza z nich w psychologii, określa ją jako ogół czynników, które po-budzają do podjęcia określonych działań, wpływających na intensywność i kierunek zachowania, a wszystko to związane jest z zaspokojeniem potrzeb. Kolokwialnie ujmując to taki nasz „wewnętrzny silnik”, którego nie możemy bezpośrednio zoba-czyć, jednakże możemy dostrzec skutki czynności, które wykonujemy dzięki niej. To istotny wyznacznik odpowiadający za

sukcesy sportowe. Jeśli motywacja jest silna, sportowcy mogą zwiększyć swoje umiejętności poprzez systematyczne tre-ningi, odczuwając przy tym pozytywne emocje takie jak entuzjazm, szczęście, radość, uczucie satysfakcji czy wzrost pewności siebie. Predyspozycje fizyczne i psychiczne z odpowiednią motywacją są zarazem nieodłącznym elementem wysokich osiągnieć sportowca. Brak mo-tywacji to inercja związana z kompletnym brakiem działania.

Cel pracy

Celem pracy jest zbadanie motywacji do uprawiania amp futbolu przez męską drużynę kadry narodowej.

Pytania badawcze1. Jaki był najważniejszy czynnik mo-

tywujący zawodników do uprawia-nia amp futbolu?

2. Czy sukces sportowy warunkował podejmowanie systematycznego treningu?

3. Czy rywalizacja była czynnikiem motywującym do treningów?

4. Jakie korzyści poza sportowe wy-nieśli sportowcy (lub zawodnicy) z uprawiania amp futbolu?

Materiał i metoda badań Materiał badań

W badaniu wzięło udział 34 zawod-ników kadry narodowej Polski, męskiej drużyny amp futbolu. Najwięcej osób, bo aż 15, co stanowiło 44,1% grupy było w wieku 25–29 lat. Grupa 30–34 lata stanowiła 32,3% ankietowanych, grupa 18–24 lata 14,7%, a 35–39 lat

8,8% (Tab. 1). Osoby te trenują od 3 do 5 razy w tygodniu. Czas jednostki treningowej wynosił ponad 60 min dla 41,2% badanych, natomiast 45–60 min dla 58,8% (Ryc. 1). Staż zawodniczy był dość zróżnicowany, zawierał się w prze-dziale od 2 do 10 lat, średnio 5,7 lat (Ryc. 2). Dojazd na trening, to droga o średniej długości 27,4 km.

Przedział wiekowy

18–24 25–29 30–34 35–39

Liczba osób 5 15 11 3

Udział % 14,7% 44,1% 32,3% 8,8%

Tab. 1. Rozkład wieku badanych zawodników amp futbolu

Ryc. 1. Czas trwania jednostki treningowej badanych zawodników

Wśród wszystkich zawodników, najliczniejszą grupę (35,3%) stanowiły osoby o poziomie amputacji kończy-ny na wysokości stawu kolanowego. W dalszej kolejności: podudzia (26,5%), uda (14,7%), ramienia (11,8%), stopy (8,8%), przedramienia (2,9%) (Ryc. 3).

Metoda badań

Jako narzędzie badań posłużyła ano-nimowa ankieta wielokrotnego wyboru utworzona przez autorów pracy, zawiera-jąca 15 pytań, z czego 12 było zamknię-tych i 3 otwarte. Dotyczyły one:

Czas trwania jednostki treningowej


• danych osobowych,• stażu treningowego,• kwestii finansowych/stypendiów,• długości oraz częstotliwości tre-

ningów,• czynników motywacyjnych, emocji,• sprawności fizycznej,• codziennej aktywności.

Ankieta / kwestionariusz• (Pytania wielokrotnego wyboru to

9, 10, 12 14, 15)• Przedział wiekowy: 18–24; 25–29;

30–34; 35–39; 40+• Stopień niepełnosprawności/ wy-

sokość amputacji kończyny …

• Staż zawodniczy …• Czy otrzymuje Pan stypendium

sportowe? tak, nie• Jeśli odpowiedział Pan „tak”, to

jakie? z gminy, Urzędu Marszałkowskiego, Ministerstwa Sportu i Turystyki, inne, jakie?

• Ile kilometrów dojeżdża Pan natrening? …

• Jak często Pan trenuje? 1–3 razyw tygodniu, 3–5 razy w tygodniu, 6 lub więcej razy w tygodniu,

• Jak długo trwa jednostka trenin-gowa?15–30 min, 30–45 min, 45–60 min, ponad 60 min,

• Czym jest dla Pana sukces sporto-wy? nagrodą za ciężką pracę, dowodem wła-snej wartości, czynnikiem motywacyjnym do dalszej pracy, głównym celem w życiu, udowodnieniem sobie i innym, że sukces sportowy jest możliwy, inne, jakie? …

• Które czynniki motywacyjnepozwalają Panu na kontynuowanie wysiłku fizycznego? zdrowie, wygląd, chęć rywalizacji, emocje związane z ak-tywnością sportową, względy finansowe, utrzymanie wysokiej sprawności fizycz-nej, utrzymanie kontaktu ze środowi-skiem osób po jednostronnej amputacji kończyny lub z innymi jednostronnymi wadami, ucieczka od problemów oso-bistych, poprawa kondycji psychicznej, samopoczucia, namowa znajomych, sens życia, możliwość podróżowania, inne, jakie? …

• Czy lubi Pan spędzać wolny czasw sposób aktywny? zdecydowanie tak, tak, raczej tak, nie, raczej nie, zdecydo-wanie nie,

• Jaki jest Pan ulubiony sposóbspędzania wolnego czasu? spacerowa-nie, gotowanie, oglądanie TV, spotkanie ze znajomymi, podejmowanie różnych form aktywności fizycznych, inne, ja-kie? …

• Czy jest Pan zadowolony z własnej sprawności fizycznej? zdecydowanie tak, tak, raczej tak, nie, raczej nie, zde-cydowanie nie,

• Jakie emocje odczuwa Pan po tre-

ningu? radość, satysfakcja, obojętność, niezadowolenie, znudzenie, inne, jakie? …

• Co zniechęca Pana do podjęciaaktywności fizycznej? świadomość zbyt dużego wysiłku fizycznego, ból, kwestie finansowe, zbyt mała kondycja fizyczna, mało atrakcyjny plan treningowy, nic nie jest w stanie mnie zniechęcić, inne, jakie? …

W dwóch pytaniach zastosowano skalę Likerta-od „zdecydowanie tak” do „zdecydowanie nie”. Zawodnicy zosta-li poinformowani o temacie, celu oraz przebiegu badań. Udział był dobrowolny oraz anonimowy. Badania zostały prze-prowadzone w ciągu 3 miesięcy (styczeń, luty, marzec) 2021 roku. Wyniki poddano analizie i opracowano z wykorzystaniem programu Excel z pakietu Microsoft Of-fice w postaci tabel oraz wykresów.

Wyniki

Wyniki badań wskazują na to, iż naj-bardziej znaczącymi czynnikami moty-wującymi do wzmożonej aktywności fizycznej były: emocje związane z aktyw-nością (82,4%), utrzymanie kontaktu ze środowiskiem osób z niepełnosprawno-ściami (61,8%), chęć rywalizacji (55,9%) oraz utrzymanie wysokiej sprawności fizycznej (35,3%) na równi z poprawą kondycji psychicznej, samopoczucia (35,3%). Mimo, iż wszyscy zawodni-cy otrzymywali stypendium sportowe Ryc. 3. Poziom amputacji kończyny badanych

zawodników

Ryc. 2. Staż zawodniczy badanych zawodników

Poziom amputacji kończyny


z różnych instytucji (Ryc. 4), to względy finansowe (5,9%) były dla nich najmniej istotną kwestią (Tab. 2).

Na rycinie 5 zaprezentowano również czynniki motywacyjne według częstotli-wości wybierania w kolejności malejącej oraz wykreśloną linią wartości skumu-lowanych na osi pomocniczej w postaci procentu sumy całkowitej.

Odpowiedzi dotyczące znaczenia sukcesu sportowego dowodziły, że jest on bardzo znaczący. Dla 58,5% ankie-towanych to dowód własnej wartości, 55,9% jest czynnikiem motywacyjnym do dalszej pracy, a dla 52,9% nagrodą za ciężką pracę (Ryc. 6).

Zawodnicy lubili spędzać czas w spo-sób aktywny: 17,6% osób odpowiedzia-ło „zdecydowanie tak”, 67,7% – „tak”, a 14,7% – raczej tak. Dla większości za-wodników amp futbolu (88,2%) ulubio-ną formą spędzania wolnego czasu było podejmowanie różnego typu aktywności ruchowych. Kolejnym często wybieranym sposobem było spotkanie ze znajomymi, spacerowanie (oba po 41,2%), a tak-że oglądanie telewizji i gotowanie (po 23,5%). Jedna osoba zaznaczyła również grę na pianie (2,9%) (Ryc. 7).

Cała grupa badanych zawodników twierdziła, iż byli bardzo zadowoleni

z własnej sprawności fizycznej (Ryc. 8) i aż 97,1 % ankietowanych podawała, że nic nie było ich w stanie zniechęcić do podejmowania aktywności, poza jedną osobą, której przeszkadzał ból (Ryc. 9).

Emocje towarzyszące zawodnikom po treningu, które wybrali ankietowani były wyłącznie pozytywne. Była to głów-nie satysfakcja i podawało to (82,4%) i radość (47,1%). Zaznaczono również zadowolenie, chęć dalszej pracy, a także dobrą energię (Ryc. 10).

Dyskusja

Motywacja to istotny czynnik, który decyduje o zaangażowaniu sportowców

Lp. Czynniki motywacyjneIlość osób

Udział %

1 Emocje związane z aktywnością 28 82,4%

2Utrzymanie kontaktu ze środowiskiem osób po jednostronnej amputacji kończyny lub z innymi jednostronnymi wadami

21 61,8%

3 Chęć rywalizacji 19 55,9%4 Utrzymanie wysokiej sprawności fizycznej 12 35,3%5 Poprawa kondycji psychicznej, samopoczucia 12 35,3%6 Możliwość podróżowania 9 26,5%7 Zdrowie 8 23,5%8 Wygląd 4 11,8%9 Namowa znajomych 3 8,8%10 Względy finansowe 2 5,9%

Ryc. 4. Instytucja przyznająca stypendium sportowe wszystkich zawodników

Ryc. 5. Czynniki motywacyjne do kontynuowania wysiłku fizycznego w kolejności od najczęściej wybieranych do najrzadziej przez zawodników

Tab. 2. Czynniki motywacyjne do kontynuowania wysiłku wzmożonego fizycznego w kolejności od najczęściej wybieranych do najrzadziej przez ankietowanych


i ich sukcesach. Badania skupiające się na motywacji często wykorzystywane są w praktyce psychologicznej, jak również w nauce w celu zrozumienia i prognozo-wania zachowania zawodników podczas treningów oraz zawodów. Jest to temat, którym trenerzy oraz zawodnicy sportowi z całego świata od zawsze byli zaintereso-wani, rozpatrując motywację, jako aspekt działania. Wszystkie zaproponowane mo-tywy w mniejszym lub większym stopniu wpływają na motywację zawodników. W pierwszej kolejności były to emocje, jakie towarzyszą tej aktywności, utrzymy-wanie kontaktu z ludźmi z dysfunkcjami,

pragnienie rywalizacji, a na końcu był to wygląd, namowa znajomych, czy kwe-stie finansowe.

W dostępnej literaturze przedmio-tu nie znaleziono badań dotyczących motywacji do uprawiania amp futbolu. Z tego względu odniesiono się do pi-śmiennictwa, w których zawarte były rozważania dotyczące motywacji, jed-nakże w innych dyscyplinach.

Bolach i wsp. [4] przeprowadzili ba-dania motywacji u 22 niepełnosprawnych tenisistów stołowych. Badani sportow-cy posiadali dysfunkcję narządu ruchu, z czego 73% od urodzenia, a 27% miało

niepełnosprawność nabytą w trakcie życia. Największa grupa sportowców trenowała średnio 10 lat, chociaż byli zawodnicy, którzy trenowali 20 lat. Wielu odnosiło znaczne sukcesy na arenie międzyna-rodowej (mistrzowie Europy i igrzysk paraolimpijskich). Aż 95% sportowców podawało, że uprawianie sportu uła-

Ryc. 6. Znaczenie sukcesu sportowego zawodników

Ryc. 7. Sposób spędzania wolnego czasu przez zawodników

Ryc. 10. Emocje towarzyszące badanym zawodnikom po treningach

Ryc. 8. Ocena zadowolenia z własnej sprawności fizycznej

Ryc. 9. Odpowiedź na pytanie, czy jest coś co zniechęca do podjęcia aktywności fizycznej

Zadowolenie z własnej sprawności fizycznej


twiało im poznawanie nowych ludzi, a także było formą spędzania wolnego czasu. Poprzez trening zawodnicy byli bardziej samodzielni, czuli się bezpiecz-niej. Niepełnosprawni sportowcy wiązali ze sportem przyjemne odczucia, takie jak: odprężenie psychiczne, emocje związane ze startami w zawodach.

Bolach i wsp. [5] przeprowadzili ba-dania motywacji osób niepełnosprawnych do uprawiania sportu. Udział wzięło 60 niepełnosprawnych sportowców z czego 26 osób stanowiły kobiety, a 34 – męż-czyźni. Średni wiek grupy wynosił 28,6 lat. Ankietowani pochodzili z różnych dyscyplin sportowych: pływania, piłki koszykowej na wózkach oraz szermierki na wózkach. Najważniejszym motywem, który skłaniał ich do uprawiania sportu było dążenie do sukcesu i chęć współ-zawodnictwa, a zaraz za nim względy zdrowotne. Na dalszym miejscu pla-sowała się potrzeba aktywności i emo-cji sportowych, dążenie do wysokiego poziomu sprawności oraz chęć podej-mowania swoistych zadań związanych z dyscypliną. Uprawianie sportu przez osoby z niepełnosprawnościami często, oprócz wyników sportowych, miało na celu przeciwdziałanie zmianom, jakie mogą się pojawić w wyniku postępującej choroby (szybsze starzenie, uzależnienie od innych osób i tym podobne).

Innych badań podjęli się Molik i wsp. [7], którzy poddali 46 zawod-ników uprawiających koszykówkę na wózkach. Uczestniczyli oni aktywnie w rozgrywkach Polskiej Ligi Koszykówki na Wózkach (sezon 2008/2009). Średni wiek ankietowanych to 29,5 lat, nato-miast staż treningowy 7,6 lat. Wyniki wskazywały na to, iż najważniejszymi czynnikami skłaniającymi ich do trenin-gów były aspekty sportowe, czyli emocje związane z podejmowaniem wzmożonej aktywności fizycznej, zespołowe współ-działanie, możliwość doskonalenia sporto-wych zdolności, a także szansa pracowania nad umiejętnościami sportowymi. Na drugim miejscu stanęły aspekty zdro-

wotne, np. poprawa funkcjonowania układu krążenia oraz bycie bardziej nie-zależnym. Autorzy podkreślili, że an-kietowani zawodnicy wyróżnili główne motywy (aspekty sportowe) takie same, co koszykarze amerykańscy.

Autorami kolejnego badania byli Bo-lach i wsp. [2]. Skupili się na określeniu motywacji 10 zawodników niewidomych (B1) i 35 niedowidzących (z klas B2 i B3) uprawiających wyczynowego piłkę bram-kową (goalball). Badanie przeprowadzono w Lublinie podczas ogólnopolskiego tur-nieju. Średni wiek osób niedowidzących wynosił 32 lata, a niewidomych 24 lata. Uprawianie tej dyscypliny przyczyni-ło się do zawarcia nowych znajomości, ponieważ był to częsty temat rozmów. Ponadto stwierdzili, że to dla nich była forma spędzania wolnego czasu, a obu grupom zawodników aktywność fizyczna dała lepsze samopoczucie, poczucie bez-pieczeństwa, czuli się dowartościowani oraz bardziej samodzielni.

W 2000 roku podczas mistrzostw Pol-ski Bolach i wsp. [1] badali motywację w podnoszeniu ciężarów „powerlifting”. Przeprowadzono je u 43 zawodnikach o zróżnicowanym wieku, gdzie osobyw wieku 25–32 lat przeważały. Sportow-cy deklarowali, iż treningi przynosili imogromną przyjemność, satysfakcję oraz czulisię dowartościowani. Ponadto dzięki temumogli poznać nowych ludzi i zintegrowaćsię ze społeczeństwem. Podkreślali również,że byli bardziej sprawni i niezależni.

W innej pracy Bolach i wsp. [6] ba-dali motywację osób niepełnosprawnych do uprawiania ujeżdżania. Badanie prze-prowadzili w Warszawie, w 2007 roku podczas III Mistrzostw Polski Osób Nie-pełnosprawnych w Ujeżdżaniu. Wzięło w nim udział 21 sportowców o średnim wieku – 22 lata (przedział kształtował się od 11 do 40 lat). Najwyżej ocenianym czynnikiem motywacyjnym było zwięk-szanie sprawności fizycznej. Sportowcy twierdzili, iż treningi uczą ich tolerancji, dają większą pewność siebie, poczucie własnej wartości. Ponadto deklarowali

również, że dzięki temu łatwiej było osią-gnąć założony cel, czuli się samodzielni i bezpieczni. Większość sportowców traktowała ten sport, jako hobby oraz formę spędzania wolnego czasu, przy której mogli zawrzeć nowe znajomości.

Inną pracą dotyczącą badania moty-wacji w pływaniu osób pełnosprawnych i niepełnosprawnych byli Bolach i wsp. [3]. W badaniu wzięło udział 62 sportow-ców z czego 27 to niepełnosprawni (13 kobiet, 14 mężczyzn), a 35 pełnosprawni (16 kobiet, 19 mężczyzn). Wiek obu grup kształtował się w przedziale 15–45 lat, przy średnim wieku osób niepełnosprawnych 23,5 lat, natomiast osób pełnosprawnych 22 lata. Wszyscy jednoznacznie stwierdzili iż sport ten był formą spędzania wolnego czasu, która dała im satysfakcję, przyjem-ność, a przy tym możliwość poznawania innych ludzi. Osoby z niepełnospraw-nościami stwierdziły, iż pływanie miało wpływ leczniczy (forma rehabilitacji), a pełnosprawni – to hobby i wyczyn.

Wnioski

1. Za najważniejszy czynnik moty-wujący respondenci uznali: emocjezwiązane z akty- wnością (82,4%)oraz kontakt ze środowiskiem(61,8%).

2. Sukces sportowy u większości bada-nych okazał się ważny w motywacjido systematycznych treningów.

3. Około 60% zawodników uznałorywalizację za motywujący czynnikuprawiania amp futbolu.

4. Do korzyści poza sportowych za-liczono w kolejności: sprzyjaniezdrowiu, wyglądowi sylwetki, moż-liwości podróżowania i odnoszonekorzyści finansowe.

Adres do korespondencji Address for correspondence:

[email protected]


Piśmiennictwo

1. Bolach E., Bolach B., Seidel W.: Moty-wacja do uprawiania ciężarów (power-lifting) przez osoby niepełnosprawne[W:] Problemy dymorfizmu płciowegow sporcie. Red. S. Socha. AWF, Kato-wice 2000, s. 331–368.

2. Bolach B., Bolach E., Niedźwiecka K.,Seidel W. Motywacja zawodników nie-widomych (B1) i niedowidzących (B2i B3) do uprawiania wyczynowego piłkibramkowej (goalball). Człowiek i Ruch. Nr 1, (3), 2001, s. 21–23.

3. Bolach E., Bolach B., Seidel W.: Moty-wacja osób pełnosprawnych i nie- peł-nosprawnych do uprawiania pływania[W:] Ozdorowcza i Sportiwna Robotaz Niepełnosprawnymi. Red. E. Bo-lach i wsp. Derżawnij Komitet Ukra-ini z Pitań Fizicznoj Kulturi i Sportu,Nacjonalnij Komitet Sportu InwalidiwUkraini, Fond Socjalnogo Zachistu In-walidiw, Ukraiński Fond „ReabilitacijaInwalidiw” Specjalna Olimpiada Ukra-ini, Olimpijska Akademija Ukraini,Lwiwskij Derżawnij Institut Fizicznoj

Kulturi, Lwiw, Ukraina, Wipusk 1, 2003, s. 92–105.

4. Bolach E., Bolach B., Prystupa T.,Prystupa E., Seidel W.: SzczegielniakJ. Motywacja do uprawiania tenisa sto-łowego przez osoby niepełnosprawne[W:] Aktywność ruchowa osób nie-pełnosprawnych. Monografia. Red.J. Migasiewicz, E. Bolach. Polskie To-warzystwo Walki z Kalectwem, AWF,Wrocław T. 2, 2006, s. 89–98.

5. Bolach E., Bolach B., Trzonkowski J.:Motywacja osób niepełnosprawnychdo uprawiania sportu [W:] MołodaSportiwna Nauka Ukraini. Red. O.Andreef, W. Aszczanin, G. Barannec-kij, E. Bolach. Ministerstwo Ukrainiw Sprawach Simi, Mołodi ta Sportu,Nacjonalnij Olimpijskij Komitet Ukra-ini, Olimpijska Akademija Ukraini,Wseukrainskij Centr Fizicznogo Zdo-rowja Naselenia „Sport dla Wsich”,Uprawlinja u Sprawach Simi ta MołodiLwiwskoj Obłasnoj Derżawnoj Admi-nistracji, Lwiwskij Derżawnij Uniwer-sitet Fizycznoj Kulturi, Lwiw, Ukraina,Wipusk 11, T 2, 2007, s. 1–17.

6. Bolach E., Bolach B., Mizgała E.:Mo-tywacja osób niepełnosprawnych douprawiania ujeżdżania [W:] Aktywnośćruchowa osób niepełnosprawnych. Red. J. Migasiewicz, E. Bolach. Polskie To-warzystwo Walki z Kalectwem, AWF,Wrocław, T. 3, 2008, s. 25–34.

7. Molik B., Zubala T., Słyk K., Kuchar-czyk B., Gryglewicz A.: Motywacjaosób niepełnosprawnych do uprawiania koszykówki na wózkach. Postępy Re-habilitacji (2), 2010, s. 53–61.

8. Karageorghis C., Tenny P. Psychologiadla sportowców. Insignis Media 2014.

9. Kasińska Z., Tasiemski T. (2020) Am-putee football in practice and research.Advances in Rehabilitation 30. (4)2020, s. 55–66.

10. http:/www.fizjoterapia online. pl/ampfutbol pilka nozna osob po am-putacjach, 467, n. html (dostęp 29.04.2021).

11. https :/www. worldamputeefootball.org (dostęp 29. 04. 2021).

12. https :/www. wzso. pl/ ampfutbolpil-kanoznadlaniepelnosprawnych (dostęp29. 04. 2021).


Wprowadzenie

Nietrzymanie moczu (ang. urinary in-continence) stanowi jedną z najczęstszych dolegliwości u kobiet występującą we wszystkich grupach wiekowych [3]. Może występować u 20–60% kobiet i uznane za

chorobę społeczną [9]. W Stanach Zjed-noczonych szacuje się, że problem ten doświadcza około 20 milionów kobiet i 6 milionów mężczyzn, a w domach opieki 77% kobiet, z czego tylko 25% populacji szuka pomocy lub otrzymuje leczenie. Stwierdzono wyższe wskaźniki depresji

i izolacji społecznej wśród pacjentów z nietrzymaniem moczu [7].

Patogeneza występujących objawów nietrzymania moczu w postaci: częstomo-czu w tym naglącego parcia, niepełnego opróżnienia pęcherza moczowego po mikcji, trudności z rozpoczęciem mikcji.

JAKOŚĆ ŻYCIA KOBIET Z NIETRZYMANIEM MOCZUQuality of life for women with urinary incontinencePAULINA WRONA1, KATARZYNA WARZESZCZAK1, 2, PIOTR KURZEJA1, NATALIA BRAUNER1

1Podhalańska Państwowa Uczelnia Zawodowa w Nowym Targu, 2Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc Oddział Terenowy w Rabce-Zdroju,


4

Nietrzymanie moczu jest w ostatnich latach coraz częściej poruszanym zagadnieniem, a z dysfunkcją tą zmagają się głów-nie kobiety, we wszystkich grupach wiekowych. Nietrzymanie moczu w sposób bezpośredni wpływa na obniżenie jakości życia, w tym i stany lękowe. Profilaktyka nietrzymania moczu opiera się na wdrożeniu celowanej fizjoterapii w postaci: elek-trostymulacji oraz treningu mięśni dna miednicy, a także zmniejszeniu masy ciała.

Celem pracy była ocena stylu życia kobiet oraz czynników determinujących jakość życia kobiet zmagających się z nietrzy-maniem moczu. W badaniu wzięło udział 70 kobiet z dolegli-wością dotyczącą nietrzymania moczu. Jako narzędzie badawcze użyto kwestionariusza ankiety własnego autorstwa oraz kwestionariusza standaryzowanego.

Bardzo dobrą jakość życia deklarowało 85% ankietowanych kobiet. O problemie z nietrzymaniem moczu swojemu leka-rzowi zgłaszało 64% kobiet. Obniżony nastrój występował u 60% ankietowanych.

Wnioski: BMI badanych kobiet ma znaczny wpływ najakość życia. Poziom wykształcenia badanych nie ma wpływu na jakość życia. Kobiety mieszkające w mieście częściej korzystają z porad lekarskich. Kobiety są bardziej zadowolone z efektów leczenia wybraną metodą tylko wtedy, gdy stosują ją regularnie.

Słowa kluczowe: uroginekologia, nietrzymanie moczu, jakość życia, kobieta.

Urinary incontinence in recent years is more and more moving, what’s more, with this dysfunction this woman has to give up, in all age magazines. Urinary incontinence in the way of behavior to the quality of life or depression, and even states. Prevention of urinary incontinence based on the pro-udction, implemented, targeted physiotherapy on the form: electristimulation and body muscle training, as well as weight reduction.

The aim of the study was to assess the quality of life of women struggling with urinary incontinence. The study invo-lved 70 women suffering from urinary incontinence. 85% of surveyed women declared a very good quality of life. 64% of women reported to their doctor about the problem with uri-nary incontinence. Depressed mood occurred in 60% of re-spondents.

Conclusions: The BMI of the examined women has a si-gnificant impact on the quality of life. The level of education of the respondents did not affect the quality of life. Women living in the city use medical advice more often. Women are only more satisfied with the results of treatment with the chosen method if they use it regularly.

Keywords: eurogynecology, urinary incontinence, quality of life, woman.


W związku z tym leczenie jest ukierun-kowane na występujące objawy. Pacjentki często zgłaszają ból i przewlekłe infekcje [6] Dolegliwości bólowe ze strony układumoczowo-płciowego często współistniejąz zaburzeniami funkcjonowania układupokarmowego [14].

Wyróżnia się dwa typy choroby: pierwszy to samoczynne nietrzymanie moczu, występujące w sytuacji braku skurczu mięśnia wypieracza, a nieprawi-dłowy mechanizm związany jest z niewy-dolnym zamykaniem się cewki moczowej [8]. Taka sytuacja najczęściej obserwo-wana jest po porodzie naturalnym lub u osób, u których doszło do osłabieniawytrzymałości struktury łącznotkanko-wo-mięśniowej, wywołanego zmianamiatroficznymi. Z kolei w drugim typie,określonym jako wysiłkowe nietrzymaniemoczu, przyczyną może być uszkodzenietzw. Hamaka pod-cewkowego lub wię-zadła łonowo-cewkowego [6].

W nietrzymaniu moczu podejmować można zachowania sprzyjające zdrowe-mu stylowi życia, opierające się m. in. na można leczyć za pomocą wpływu na styl życia, treningu pęcherza, stymula-cji elektrycznej, treningu mięśni dna miednicy z biofeedbackiem, ewentual-nie zabiegu chirurgicznego. Dodatkowo istnieją dowody na to, że interwencje w postaci zmiany stylu życia (np. zmniej-szenie masy ciała u otyłych kobiet) i tre-ning pęcherza mogę mieć pozytywny wpływ na dolegliwości związane z nie-trzymaniem moczu [3].

Głównym zadaniem układu moczo-wego (systema urinaria) jest usuwanie z ustroju niepotrzebnych produktów przemiany materii, dzięki czemu zosta-je utrzymana równowaga wodno-elek-trolitowa wewnątrz organizmu [18]. Podstawowym składnikiem moczu jest woda, która stanowi 96% składu mo-czu, pozostałe elementy to: mocznik, kwas moczowy, sole mineralne, a także niewielkie ilości takich substancji jak: barwnik moczowy (urochrom i urobili-

nogen). Ilość wydalonego moczu w ciągu doby u zdrowej osoby waha się pomię-dzy 600–2500 ml. Wpływa na to wiele czynników, ale w głównej mierze są to: temperatura otoczenia i ilość spożytych płynów w ciągu doby [4].

Pęcherz moczowy stanowi część ukła-du moczowego, w którym dochodzi do gromadzenia się moczu. Jest to możli-we dzięki wytworzonej różnicy ciśnień, a dokładniej mówiąc przewadze ciśnienia śródcewkowego nad śródpęcherzykowym. Praca mięśni pełni kluczową rolę, w pra-widłowo funkcjonującym układzie mo-czowym, a mianowicie mięsień wypieracz podczas wypełniania pęcherza jest rozluź-niony, dzięki czemu zapewnione jest stałe ciśnienie śród-pęcherzykowe. Przeciwnie działają mięśnie: dźwigacz odbytu i zwie-racz cewki moczowej, które są napięte [14]. W warunkach prawidłowych nie dopuszcza się do niekontrolowanej utraty moczu, dzięki temu, że cewka moczowa pozostaje zamknięta [5]. Opisaną regu-lację pracy mięśni tzw. „rozluźnienie” i „zamykanie” światła pęcherza oraz cewki moczowej, zawdzięczamy pracy central-nemu układowi nerwowemu [6].

Jakość życia to „indywidualny sposób postrzegania przez jednostkę jej pozy-cji życiowej w kontekście kulturowym i systemu wartości, w którym żyje, oraz w odniesieniu do zadań, oczekiwań i stan-dardów wyznaczonych uwarunkowaniami środowiskowymi” [17].

Cel pracy

Celem niniejszej pracy była ocena jakości życia kobiet z problemem nie-trzymania moczu.

Materiał i metoda badań

Badaniami objęto grupę 70 kobiet w wieku od 20 do 70 lat, z problemem nietrzymania moczu Największą grupą badanych były kobiety między 40 a 59 rokiem życia – 47%. Trzydzieści dwa pro-

cent stanowiły kobiety po 60 roku życia, natomiast 21% badanych to kobiety do 40 roku życia (Tab. 1).

Jako narzędzie badawcze został użyty kwestionariusz ankiety własnego autorstwa. Składał się z 27 pytań po-dzielonych na trzy kategorie. Pierwsza z nich zawierała pytania ogólne takie jak: wysokość ciała, masa ciała, miejsce zamieszkania czy sytuacja zawodowa. Druga kategoria poświęcona została za-gadnieniom ciąży oraz liczby porodów, sposobu odbycia ostatniego porodu. W trzeciej części ankiety zamieszczono pytania dotyczące czasu pojawienia się problemu nietrzymania moczu, sytuacji związanych z mimowolnym wypływem moczu, wpływu nietrzymania moczu na jakość życia seksualnego, podejmowania aktywności fizycznej, sfer zaburzonych przez chorobę, sposobowi leczenia.

Kolejnym narzędziem badawczym był kwestionariusz standaryzowany, który składał się z 11 pytań zawierających 36 stwierdzeń określających ogólną jakość życia. Zastosowanie dwóch narzędzi mia-ło na celu wyciągnięcia dodatkowych wniosków z przeprowadzonego badania i dalszych analiz dzięki powiązaniom, pomiędzy pytaniami merytorycznymi i metryczkowymi.

W celu zaprezentowania otrzymanych wyników w skali nominalnej oraz porząd-kowej wykorzystano metody statystyki opisowej – liczebność (N) i odsetek (%). Do prezentacji skali ilościowej również zastosowano metody statystyki opisowej – średnia arytmetyczna (x), mediana (Me), odchylenie standardowe (SD), minimum (Min), maksimum (Max). Zastosowano test Shapiro-Wilka w celu oceny normal-ności rozkładu zmiennych. Przy braku rozkładu normalnego zmiennych zasto-sowano testy nieparametryczne. W ocenie istotnych statystycznie różnic pomiędzy wieloma zmiennymi niepowiązanymi został zastosowany test ANOVA rang Kruskala-Wallisa i testu Dunna, w celu oceny różnic statystycznie istotnych. Do


analizy statystycznej wykorzystano test niezależności χ2 w celu oceny zależności pomiędzy badanymi zmiennymi w skali nominalnej oraz porządkowej. Przyjęto 5% błąd wnioskowania i związany z nim poziom istotności (α), który wynosił 0,05 (α=0,05). Na podstawie wyników analizy przyjęto reguły prawdopodo-bieństwa testowego: p < 0,05 – istotność statystyczna p < 0,01 – silna istotność statystyczna p < 0,001 – bardzo silna istotność statystyczna

Analizę statystyczną wykonano przy użyciu programu Statistica v.13.0 (Stat-Soft). Do zbierania danych oraz wspoma-gania analiz statystycznych zastosowano program MS Excel 2010 (Microsoft).

Wyniki

Ponad połowę ankietowanych stano-wiły kobiety, których BMI zawierało się w granicach normy, a z kolei 34% miało nadwagę. Body Mass Index 12% bada-nych kobiet wskazał otyłość (Tab. 2).

Dwadzieścia siedem procent an-kietowanych stanowiły osoby z wy-kształceniem wyższym, 26% to panie w wykształceniem zawodowym, nieco mniej, bo 24% procent to respondentki z podstawowym wykształceniem. Naj-mniejszą grupę kobiet, stanowiły osoby w wykształceniem średnim, (23%). Aż 59% badanych mieszkało na wsi. Pań pracujących czynnie zawodowo było 73%, natomiast pozostałe 27% nie pra-cowało w zawodzie. pięćdziesiąt procent ankietowanych kobiet wykonywało pracę fizyczną.

Blisko połowa ankietowanych kobiet deklarowała istnienie problemu nietrzy-mania moczu w rodzinie. Dwadzieścia osiem procent respondentek nie posiadało na ten temat informacji, a u 26% pań ten problem wcześniej nie występował (Tab. 3).

Analizując wartości BMI responden-tek (Tab. 4), można zauważyć, że bardzo dobrą jakość życia deklarowało 85% an-kietowanych mieszczących się w normie, z kolei 13% kobiet miało nadwagę. 3%

respondentek otyłość. Złą jakość życia deklarowały kobiety z nadwagą, (79% badanych). Z kolei wśród osób z otyło-ścią 21% ankietowanych kobiet. Żadna z kobiet mieszcząca się w normie nie deklarowała złej jakości życia. Bardzo złą jakość życia określiły wszystkie kobiety (100%) z otyłością. W pozostałych gru-pach BMI żadna kobieta nie deklarowała bardzo złej jakości życia (Ryc. 1).

Z analizy przeprowadzonych badań wynika, że 58% pań mieszkających w mieście korzystało z pomocy lekarskiej, natomiast 88% kobiet mieszkających na wsi nie zgłaszało się do lekarza. Problem nietrzymania moczu do lekarza zgłaszało 42% ankietowanych kobiet mieszkają-cych na wsi. Wykazano istotną staty-stycznie zależność pomiędzy miejscem

BMI - Kategorian

_X SD Me Min Max

ANOVA Kruskala-Wallisa

H p

Jakość życia NORMA 38 43,21 13,10 39,50 29,00 78,00

45,12 <0,001Jakość życia NADWAGA 24 85,75 21,04 93,00 44,00 117,00

Jakość życia OTYŁOŚĆ 8 110,88 25,77 118,50 58,00 136,00

Wiek n %

Do 40 lat 15 21,43

40-59 lat 33 47,14

60 lat i powyżej

22 31,43

Czy w rodzinie występował

problem NM?n %

Nie 18 25,71

Tak 32 45,72

Nie wiem 20 28,57

BMI - Kategoria

n %

Norma 38 54,29

Nadwaga 24 34,29

Otyłość 8 11,42

Tab. 1. Wiek kobiet biorących udział w badaniu

Tab. 3. Czy w rodzinie badanych kobiet występował problem nietrzymania moczu

Tab. 4. Jakość życia a BMI

Tab. 2. BMI ankietowanych kobiet

Wykazano a statystycznie różnice w ja-kości życia pomiędzy pacjentami z różną kategorią BMI (H (2, N = 70) = 45,12; p < 0,001) (Tab. 4).

Wykazano istotnie statystycznie wyższą jakość życia- wyrażoną niższą wartością punktową w grupie ankietowanych z BMI w normie, w porównaniu do badanych z kategorią BMI otyłość (test Dunna, p < 0,001) a także w porównaniu do badanych z kategorią BMI nadwaga (test Dunna, p < 0,001). Pomiędzy pozostałymi grupami nie wykazano istotnych statystycznie różnic.


zamieszkania, a zgłoszeniem do lekarza (χ2 (1 N = 70) = 12,06; p < 0,001) (ta-bela 12, wykres 12). Osiemdziesiąt trzy procent ankietowanych kobiet była za-dowolona z efektów leczenia oraz dekla-rowała wykonywanie wybranej metody regularnie. Siedemnaście procent była zadowolona z efektów pomimo braku re-gularności. Aż 79% kobiet przyznało, że nie wykonywało regularnie wybranej me-tody i było niezadowolonych z efektów leczenia. Wykazano istotną statystycznie zależność pomiędzy regularnością wy-branej metody, a zadowoleniem z efek-tów leczenia (χ2 (1, N = 70) = 24,04; p < 0,001) (Ryc. 2).

Najmniejsza liczba badanych kobiet - 21% to panie, które rodziły cztery razylub więcej. 30% respondentek rodziłojeden raz, 27% dwa razy. Kobiety, któremiały za sobą trzy porody stanowiły 22%badanych. U 44% pań ostatni poródodbył się drogami natury. 43% kobiet

nie otrzymywała pomocy podczas obo-wiązków domowych, natomiast 57% deklarowało wsparcie. 46% badanych kobiet zgłaszało problem nietrzymania moczu, który pojawił się przy innych okolicznościach niż poród (Tab. 5)

Najczęściej wypływ moczu u ankie-towanych kobiet wystąpił podczas dźwi-gania – 36%, podczas kaszlu i kichania – 35%. 16% ankietowanych skarżyło się

na gubienie moczu podczas chodzenia, a u 13% badanych nietrzymanie moczu występowało podczas zmiany pozycji. (Tab. 6).

Sześćdziesiąt procent ankietowanych kobiet nie zgłaszało wpływu nietrzyma-nia moczu na jakość życia seksualnego, jednak 40% ankietowanych deklarowało znaczny wpływ na tą strefę życia.

Aktywność fizyczną inna niż praca zawodowa deklarowało 57% ankietowa-nych, pozostałe nie uprawiały aktywności fizycznej. Wpływ nietrzymania moczu na zawodową strefę życia zgłosiło 29% badanych, z kolei 24% kobiet skarży się na zaburzoną strefę społeczną. 20% pań deklarowało zaburzenia w strefie seksualnej. 11% ankietowanych uważało, że nietrzymanie moczu nie wpłynęło negatywnie na żadną ze stref w ich życiu (Tab. 7).

Obniżony nastrój występował u 60% badanych, 43% kobiet skarżyłosię na odczuwanie lęku, a 26% od-czuwanie dyskomfortu psychicznego.

Z analizy wyników badań, wyni-ka, iż 64% kobiet zgłaszało problem nietrzymania moczu do lekarza, 36% pań nie korzystało z porad lekarza. Jako najczęstszą metodę leczenia ko-biety wybierały leczenie zachowaw-cze – 53%, farmakologiczne – 24%, leczenie operacyjne – 23% badanych pań (Tab. 8).

Kiedy pojawił się

problem NM?n %

Po 1 porodzie 13 18,57

Po 2 porodzie 10 14,29

Po 3 i kolejnym porodzie

15 21,43

Inne 32 45,71

W jakich sytuacjach występuje

wypływ moczu

n %

Kaszel/kichanie 25 35,71

Podczas dźwigania 25 35,71

W czasie chodzenia

11 15,71

Zmiana pozycji 9 12,86

Tab. 5. Pojawienie się problemu nietrzymania moczu badanych kobiet

Tab. 6. Sytuacje, w których występuje wypływ moczu

Ryc. 1. Jakość życia a BMI

Ryc. 2. Miejsce zamieszkania a korzystanie z porad lekarza

Miasto Wieś

Norma Nadwaga Otyłość


Sześćdziesiąt procent ankietowanych kobiet była zadowolona z rezultatów leczenia, natomiast pozostała część nie była zadowolona z efektów jakie niesie za sobą leczenie.

Najwięcej ankietowanych – 33% sta-wiało na aktywność fizyczną. Trening pęcherza moczowego stosowało 17% kobiet, 16% inne metody leczenia.

Trzynaście procent ankietowanych korzystało z elektrostymulacji dna mied-nicy, z kolei 11% stymulacji magnetycz-nej. Za stosowaniem stożków, krążków dopochwowych czy kulek opowiedziało się 10% pań.

Dyskusja

Na podstawie przeprowadzonych badań, nie stwierdzono zależności po-między oceną jakości życia u kobiet z nietrzymaniem moczu, a wiekiem re-spondentek. Do podobnych wniosków doszli autorzy innych prac Adamiak [1] analizując zależność częstości występo-wania nietrzymania moczu, a wiekiem kobiet, stwierdził, że średnia wieku kobiet

z dysfunkcją nietrzymania moczu jest stosunkowo wyższa, w porównaniu do kobiet, które nie zgłaszały problemów z nietrzymaniem moczu.

Interpretując wyniki badań w niniej-szej pracy z badaniami innych autorów prac, można zauważyć wiele wspólnych cech, ale także niezgodności. Z badań przeprowadzonych przez Połocką-Mo-lińską [12], wynika, że częstość zgłasza-nia nietrzymania moczu przez kobiety personelowi medycznemu maleje wraz z wiekiem kobiet. Natomiast z własnych badań wynika, że kobiety mieszkające na wsi stosunkowo rzadziej zgłaszają się do lekarza niż kobiety w mieście. Z kolei wspólną cechą pracy autorek i własnych badań jest to, że problem nietrzymania moczu bezpośrednio wpływa na jakość życia co więcej wpływa na takie sfery jak: społeczną, zawodową, seksualną.

Pisarska-Krawczyk [11] po przedsta-wieniu analizy swoich badań stwierdza, że na nietrzymanie moczu mogą mieć wpływ głównie infekcje dolnych dróg moczowych. Podobny wniosek można wyciągnąć po analizie badań niniejszej pracy, a mianowicie większa część re-spondentek wybrała odpowiedź „inne” w pytaniu dotyczącym zależności wystą-pienia nietrzymania moczu z porodem.

Nietrzymanie moczu może być zwią-zane z gorszą jakością życia m. in. dlatego, że, osoby te zwykle wykazują więcej cho-rób współistniejących. Chociaż istnieje kilka czynników ryzyka pogarszających jakość życia, to najbardziej powiązane uważa się płeć, wiek, demencję, oraz zdolność poruszania się [10]. Niektórzy autorzy są zdania, że właściwie niewiele jest zabiegów i interwencji, które mogą w sposób istotny poprawić jakość życia pacjentek z nietrzymaniem moczu [15]. Wszystkie te wyniki sugeruję, że potrzeb-ne są dalsze badania, aby lepiej zrozumieć farmakologiczne oraz niefarmakologiczne leczenie nietrzymania moczu u kobiet, mogące mieć ewentualny wpływ na jakość życia tych pacjentów.

Natomiast poruszając kwestię jakości życia, część autorów określiło niską jakość życia ankietowanych kobiet, natomiast podejmując analizę odpowiedzi na zadane pytania dotyczące jakości życia w niniejszej pracy można stwierdzić, że kobiety określiły swój poziom życia jako dobry. Co więcej, wyniki badań własnych sugerują, że dolegli-wość nietrzymania moczu nie obniża jakości życia w stopniu znacznym. Do podobnych wniosków doszli Barnaś i wsp. [2], według autorów głównym momentem powodu-jącym nietrzymanie moczu jest: śmiech, kaszel, kichanie. Z kolei respondentki za-pytane o czynnik powodujący nietrzymanie moczu wskazały podnoszenie przedmiotów, natomiast w kolejności drugorzędnej wska-zały wyżej wymienione czynniki.

Wnioski:

1. BMI badanych kobiet ma znacznywpływ na jakość życia.

2. Poziom wykształcenia badanychnie ma wpływu na jakość życia.

3. Kobiety mieszkające w mieście czę-ściej korzystają z porad lekarskichw odniesieniu do kobiet zamiesz-kujących wieś.

4. Kobiety są bardziej zadowolonez efektów leczenia wybraną metodątylko wtedy, gdy stosują ją regu-larnie.

5. U większości kobiet występowałobniżony nastrój.

6. Najczęściej wypływ moczu u bada-nych kobiet wystąpił podczas dźwi-gania.

7. Większość ankietowanych kobietnie zgłaszało wpływu nietrzymaniamoczu na jakość życia seksualnego.

8. Większość ankietowanych kobietbyła zadowolona z rezultatów le-czenia.

Adres do korespondencjiAddress or correspondence

Piotr [email protected]

Jakie sfery zostały

zaburzonen %

Społeczna 17 24,29

Seksualna 14 20,00

Zawodowa 20 28,57

Rodzinna 11 15,71

Żadne 8 11,43

Leczenie n %

Zachowawcze 37 52,86

Farmakologiczne 17 24,29

Operacyjne 16 22,85

Tab. 7. Sfery życia codziennego zaburzone przez chorobę

Tab. 8. Metody leczenia wybierane przez kobiety


Piśmiennictwo

1. Adamiak A., Jankiewicz K.: Epide-miologia nietrzymania moczu. [W:]Nietrzymanie moczu i zaburzeniastatyki dna miednicy. Red.: Rech-berger, Poznań 2009.

2. Barnaś E., Barańska E., GawlikB., Zych B.: Czynniki najbardziejwpływające na jakość życia ko-biet z nietrzymaniem moczu. Hy-geia Public Health 2015, 50(4),s. 643–648.

3. Bø K.: Physiotherapy management ofurinary incontinence in females. J Phy-siother. 2020 Jul;66(3), s. 147–154.

4. Bruzel N. A.: Diagnostyka labo-ratoryjna moczu i innych płynówustrojowych. Edra Urban & PartnerWydawnictwo. Wrocław 2016.

5. DeLancey J. O.: Structural sup-port of the urethra as it relates tostress urinary incontinence: thehammock hypothesis. Am J Ob-stet Gynecol. 1994 Jun;170(6),s. 1713–1720

6. Goeschen K., Petros P. P.: Urogine-kologia zabiegowa w świetle TeoriiIntegralnej. Anatomia czynnościowa,diagnostyka i leczenie. Wydanie pol-skie, red. Rechberger T. Lublin, 2009.

7. Gretchen M. I:. Urinary Inconti-nence. Prim Care. 2019 Jun;46(2),s. 233–242.

8. Heaton J. P.: Lower urinary tract di-sease: what are we trying to treat andin whom? British Journal of Pharma-cology 2006 147, S2–S13.

9. Nawrocka-Rutkowska J., SzydłowskaI., Starczewski A.: How to reducethe failure rate in surgical treatmentof stress urinary incontinence PolMerkuriusz Lekarski. 2020 Aug 22;49(286), s. 271–274.

10. 1Offermans MP, Du Moulin MF,Hamers JP et al. Prevalence of uri-nary incontinence and associated riskfactors in nursing home residents:a systematic review. Neurourol Uro-dyn 2009, 28, s. 288–294.

11. Pisarska-Krawczyk M. Epidemiologiai postacie nietrzymania moczu. W:Czynno ść dolnego odcinka układumoczowego u kobiet leczonych z po-wodu wybranych chorób ginekolo-gicznych. Wydawnictwa AkademiiMedycznej im. Karola Marcinkow-skiego, Poznań 2004, s. 16–24.

12. Połocka-Molińska M., Jakóbczak B.,Plagnes-Rotman K.: Wpływ nietrzy-mania moczu na jakość życia kobiet.Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu.2017;2(51), s. 161–167.

13. Prażmowska B., Puto G., GergontB.: Wpływ nietrzymania moczu nasatysfakcję z życia kobiet po 45 rokużycia. Probl Hig Epidemiol 2012, nr93(4), s.785–789.

14. Rechberger T., Skorupski P.: Nie-trzymanie moczu u kobiet. Patolo-gia. Diagnostyka. Leczenie. Folium.Lublin 2005.

15. Shamliyan TA, Kane RL, Wyman Jet al. Systematic review: randomi-zed, controlled trials of nonsurgicaltreatments for urinary incontinencein women. Ann Intern Med 2008,nr148, s. 459–473

16. Śpiewankiewicz B., Wypych P., Cen-drowski K. Objawy w uroginekologii.Diagnostytka. [W:] Uroginekologiadla lekarzy praktyków. Zaburzeniaczynności pęcherza moczowego.Evereth Publishing Sp. z o.o. War-szawa 2011.

17. WHOQOL Group. The WorldHealth Organisation quality of lifeassessment (WHOQOL): Positionpaper from the world health organi-sation. Soc. Sci. Med. 1995; nr 41,s. 1403–1409.

18. Wójtowicz Z. Podstawy anatomiiczłowieka. Wyd. Czelej, Lublin 2009.


ROLA AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ W KSZTAŁTOWANIU ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO DZIECI I MŁODZIEŻY Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄThe role of physical activity in shaping the psychosocial development of children and youth with intellectual disabilitiesANNA MARSZAŁEK

Publiczna Szkoła Podstawowa Stowarzyszenia Przyjaciół Szkół Katolickich w Hucisku-Pewelce


5

Problem klasyfikacji i definiowania zagadnienia niepełnospraw-ności intelektualnej był wielokrotnie podejmowany w literaturze przedmiotu zarówno polskiej jak i zagranicznej. Efektem licznych prób usystematyzowania i uporządkowania określeń dotyczących niepełnosprawności było przyjęcie w 1980 roku przez WHO Mię-dzynarodowej Klasyfikacji Uszkodzeń Niepełnosprawności i Upośle-dzeń, w której niepełnosprawności wyrażana była jako wszelkie ograniczenia lub brak wynikający z uszkodzenia – możliwości wyko-nywania czynności na poziomie uważanym za normalny dla człowie-ka funkcjonującego w danym społeczeństwie. W efekcie krytyki tego podejścia do niepełnosprawności w 2001 roku powyższą klasyfikację zastąpiono Międzynarodową Klasyfikacją Funkcjonowania, Niepeł-nosprawności i Zdrowia, która została przyjęta do stosowania jako międzynarodowy standard służący do oceny i klasyfikacji stanu zdro-wia i niepełnosprawności. Według najnowszej definicji opracowanej przez Amerykańskie Stowarzyszenie Niepełnosprawności Intelektu-alnej i Rozwojowej niepełnosprawność intelektualna charakteryzuje się znacznymi ograniczeniami w funkcjonowaniu intelektualnym oraz równocześnie w zachowaniach przystosowawczych.

W wychowaniu oraz rewalidacji osób z niepełnosprawnością intelektualną dużą uwagę przywiązuje się do ich udziału w kulturze fizycznej, która ułatwia im psychospołeczne funkcjonowanie. Pozy-tywnym skutkiem takich zajęć jest większa pewność siebie w relacjach interpersonalnych, lepszy nastrój oraz możliwość wykonywania okre-ślonego zawodu związanego z wysiłkiem fizycznym.

Celem niniejszej pracy było przedstawienie roli aktywności fi-zycznej w kształtowaniu rozwoju psychospołecznego osób niepełno-sprawnych intelektualnie.

Słowa kluczowe: niepełnosprawność intelektualna, rewali-

dacja, aktywność fizyczna.

The problem of classifying and defining the issue of intellectual disability has been discussed many times in Polish and foreign litera-ture on the subject. As a result of numerous attempts to systematize and organize the terms related to disability, the WHO adopted in 1980 the International Classification of Impairments of Disabilities and Handicaps, in which disability was expressed as any limitations or lack resulting from damage to the ability to perform activities at a level considered normal for a human functioning in a given society. As a result of the criticism of this approach to disability, in 2001 it was replaced by the International Classification of Functioning, Disability and Health, which was adopted for use as an international standard for the assessment and classification of health and disability. According to the latest definition by the American Association for Intellectual and Developmental Disabilities, intellectual disability is characterized by significant limitations in intellectual functioning and, at the same time, in adaptive behaviour. In the upbringing and revalidation of people with intellectual disabilities, great attention is paid to their participation in physical culture, which facilitates their psychosocial functioning. A positive effect of such activities is greater self-confidence in interpersonal relationships, better mood as well as the ability to perform a specific profession connected with physical ef-fort.

The aim of this study was to present the role of physical activity in shaping the psychosocial development of people with intellectu-al disabilities.

Keywords: intellectual disability, revalidation, physical

activity.


Wstęp

Niepełnosprawność intelektualna (intellectual disability), jako zjawisko stanowiące nieodłączny element ludz-kiej egzystencji, jest w różny sposób przeżywana w bezpośrednich doświad-czeniach ludzi niepełnosprawnych oraz bliskich im osób. Przez to, jakie wywołuje reakcje, emocje i działania nie tylko w najbliższym otoczeniu, ale również w polu szerszych procesów i mechanizmów życia wspólnotowego, staje się także zjawiskiem wpisującym się w otaczającą rzeczywistość jako istotny element życia społecznego i kultury. Bę-dąc elementem życia społecznego, staje się tym samym także przedmiotem za-interesowania naukowego, podlegając szczegółowym analizom [36].

Problem klasyfikacji i definiowania zagadnienia niepełnosprawności inte-lektualnej był wielokrotnie podejmo-wany w literaturze przedmiotu zarówno polskiej jak i zagranicznej [11, 25, 35, 40]. W oparciu o analizę piśmiennictwa można stwierdzić, że niepełnosprawność jest pojęciem wieloaspektowym (Ryc. 1) ze względu na zróżnicowanie zaburze-nia, stopnie upośledzenia czy czynniki

je określające, co sprzyja pojawianiu się w literaturze rozległej terminologii [21].

Efektem licznych prób usystematyzo-wania i uporządkowania określeń dotyczą-cych niepełnosprawności było przyjęcie w 1980 roku przez WHO (World He-alth Organization) Międzynarodowej Klasyfikacji Uszkodzeń Niepełnospraw-

ności i Upośledzeń (ICIDH-Interna-tional Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps), w której niepełnosprawność wyrażana była jako

wszelkie ograniczenia lub brak wynikający z uszkodzenia – możliwości wykonywania czynności na poziomie uważanym za normalny dla człowieka funkcjonującego w danym społeczeństwie [26]. Zgodnie z tym pojęciem WHO wprowadziło trzy wymiary omawianego zjawiska ściśle ze sobą powiązane (Tab. 1).

Założenia te przez wiele lat stanowi-ły podstawę definicyjną, diagnostyczną i edukacyjną wobec osób z niepełno-sprawnością [10]. W efekcie krytyki tego podejścia do niepełnosprawności w 2001 roku ICIDH zastąpiono Mię-dzynarodową Klasyfikacją Funkcjono-wania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF – International Classification of Functioning, Disability and Health), która została przyjęta do stosowania jako międzynarodowy standard służący do oceny i klasyfikacji stanu zdrowia i niepełno-sprawności. Umożliwia ocenę funkcjonowania człowieka w powiąza-niu z jego problemami zdrowotnymi, odnosząc się do ciała ludzkiego, ak-tywności oraz uczestnictwa jednostki w życiu społecznym [24].

Zasadnicza różnica między definicja-mi polegała na tym, iż pierwsza z nich dotyczyła skutków choroby, natomiast druga opierała się na składnikach zdrowia.

Rodzaj dysfunkcji Objawy

1. Uszkodzenie. Brak lub anormalność anatomicznej struktury narzą-dów oraz brak lub zaburzenie funkcji psychicznych lub fizjologicznych organizmu na skutek określonej wady wrodzonej, choroby lub urazu, uszkodzenie może mieć charakter czasowy lub trwały, wrodzony bądź nabyty.

2. Niepełnosprawnośćfunkcjonalna

Wszelkie ograniczenie lub brak, wynikający z uszko-dzenia zdolności wykonywania czynności w sposób i w zakresie uważanym za normalny dla człowieka.

3. Upośledzenie Mniej uprzywilejowana lub mniej korzystna sytuacja danej osoby, wynikająca z uszkodzenia i niepełno-sprawności funkcjonalnej, która ogranicza lub unie-możliwia jej wypełnianie ról związanych z wiekiem, płcią oraz sytuacją społeczną i kulturową.

Ryc. 1. Model teoretyczny niepełnosprawności intelektualnej [modyfikacja własna na podstawie 33]

Tab. 1. Wymiary niepełnosprawności [modyfikacja własna na podstawie 46]


Trzy podstawowe terminy wyodrębnio-ne wcześniej (Tab. 1) zostały zastąpione przez terminy funkcja ciała i struktura, indywidualna aktywność, uczestnictwo w życiu społecznym (Ryc. 2).

Według najnowszej definicji opraco-wanej przez Amerykańskie Stowarzyszenie Niepełnosprawności Intelektualnej i Roz-wojowej (AAIDD – American Association on Intellectual and Developmental Disa-bilities) niepełnosprawność intelektualna charakteryzuje się znacznymi ograni-

czeniami w funkcjonowaniu intelektu-alnym dotyczącym ogólnych zdolności umysłowych, takich jak: rozumowanie, uczenie się, rozwiązywanie problemów oraz równocześnie w zachowaniach przy-stosowawczych, które obejmują codzienne umiejętności społeczne i praktyczne [44]. Należy nadmienić, że w powszechnie uznawanej klasyfikacji DSM-V niepeł-nosprawność intelektualna została ujęta wśród zaburzeń neurorozwojowych (Ryc. 3) [37].

Zdaniem Konarskiej [20] klasyfika-cja niepełnosprawności jest istotna nie tylko do celów badawczych, ale również praktycznych. W społeczeństwie ist-nieje konieczność zaszeregowania osób z niepełnosprawnością intelektualną do właściwej kategorii, co umożliwia dostosowanie środowiska i wymagań otoczenia do możliwości intelektual-nych osoby z taką dysfunkcją. Według Hebdy-Czapickiej [17] poprzez dosto-sowanie środowiska należy rozumieć w pierwszej kolejności dostosowanie wymagań edukacyjnych w szkole jak i dostosowanie wymagań w codzien-nym funkcjonowaniu.

W kształceniu, wychowaniu oraz rewalidacji osób z niepełnosprawnością intelektualną dużą uwagę przywiązuje się do ich udziału w kulturze fizycznej, która ułatwia im psychospołeczne funk-cjonowanie. Aktywność ruchowa oraz dobra sprawność fizyczna są ważnymi czynnikami wpływającymi na zdrowie,

styl życia i dobre samopoczucie osób z niepełnosprawnością intelektualną [24].

Cel pracy

Celem artykułu jest przedstawienie roli aktywności fizycznej w procesie kształtowania rozwoju psychospołecznego dzieci niepełnosprawnych intelektualnie.

Metoda

Praca została napisana w oparciu o metodę analizy dokumentacji z wyko-rzystaniem techniki ilościowej i jakościo-wej. Natomiast narzędziem była polskai zagraniczna literatura naukowa z bazdanych, tj. Web of Science, PubMed,Google Scholar.

Aktywność fizyczna w edukacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnych

intelektualnie

Z badań naukowych wynika, że jednym z uwarunkowań dobrostanu człowieka jest aktywność fizyczna [1]. Wróblewski [45] wskazuje, zgodnie z holistyczną koncepcją zdrowia, że aktywność fizyczna jest jedną z waż-niejszych strategii zachowań prozdro-wotnych oraz czynnikiem mającym istotny wpływ na zdrowie, ponieważ zmniejsza niepokój, łagodzi objawy de-presji i zwiększa odporność psychicz-ną w trudnych sytuacjach życiowych, a ponadto skutkuje poprawą nastro-ju, redukcją stresu i zwiększeniem poczucia własnej wartości. Z kolei Barankiewicz [3] pojmuje aktyw-ność fizyczną jako podejmowanie w ramach wypoczynku czynnego róż-nego rodzaju zabaw, ćwiczeń i dyscy-plin sportu, dla przyjemności, rekreacji i zdrowia, poprawy zdolności wysiłko-wej, zdobywania specjalnych sprawności i umiejętności ruchowych, zapobiegania powstawaniu chorób cywilizacyjnych (poprawa sprawności układu krążenia,

Ryc. 2. Zależności pomiędzy składnikami ICF [modyfikacja własna na podstawie 24]

Ryc. 3. Niepełnosprawność intelektualna a inne zaburzenia neurorozwojowe [modyfikacja własna

na podstawie 33]


ruchowego, oddechowego, przeciwdzia-łania stresowi), zwiększeniu korzystnych wpływów na zdolność do pracy fizycznej i umysłowej. Natomiast Drabik [12] uważa, że aktywność fizyczna stanowi kluczowy i integralny składnik zdro-wego stylu życia. Bez niej niemożliwa jest jakakolwiek strategia zdrowia, jego utrzymania i pomnażania, a u dzieci – prawidłowy rozwój. Jej brak jest głów-nym i niezależnym czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia.

Wychowanie fizyczne jest definiowa-ne w literaturze na wiele sposobów, nato-miast definicja tego pojęcia w przypadku uczniów z niepełnosprawnością sprawia wiele trudności. W polskim systemie edukacji niewiele jest pozytywnych przy-kładów włączania dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE) w ty-powe zajęcia wychowania fizycznego w szkołach ogólnodostępnych, nie pro-wadzi się też badań w tym obszarze. Według Kasperczyka [19] do najistot-niejszych czynników środowiskowych wpływających na ograniczenie spraw-ności fizycznej zalicza się siedzący tryb życia. Zdaniem Chmielewskiego [8] jeśli u dzieci pełnosprawnych stwierdza sięzmniejszenie aktywności ruchowej narzecz siedzącego trybu życia, można za-łożyć jeszcze większe ograniczenia u osóbniepełnosprawnych. Warto przypomnieć, że zgodnie z artykułem 23 KonwencjiPraw Dziecka [51] dziecko psychicznielub fizycznie niepełnosprawne powinnomieć zapewnioną pełnię normalnegożycia w warunkach gwarantujących mugodność, umożliwiających osiągnięcieniezależności oraz ułatwiających aktywneuczestnictwo dziecka w życiu społeczeń-stwa. Dziecko niepełnosprawne powinnomieć skuteczny dostęp do oświaty, nauki,opieki zdrowotnej, opieki rehabilitacyj-nej, przygotowania zawodowego orazmożliwości rekreacyjnych, realizowanyw sposób prowadzący do osiągnięciaprzez dziecko jak najwyższego stopnia

zintegrowania ze społeczeństwem oraz osobistego rozwoju, w tym jego rozwoju kulturalnego i duchowego.

Według statystyk Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) osoby niepełno-sprawne stanowią w Polsce 16 % lud-ności. Spośród nich największą grupę stanowią niepełnosprawni w stopniu lekkim (75%), a następnie w stopniu umiarkowanym (20% populacji) oraz ciężkim (5%). [4, 32]. Według Grzego-rzewskiej [16] każdy człowiek ma prawo do szczęścia i swego miejsca w społecz-ności. Już sam fakt bycia człowiekiem niepełnosprawnym, traumatyzuje go, wywołuje uraz psychiczny. Niewłaściwy stosunek społeczeństwa do osób niepeł-nosprawnych ocenia się jako cechę okre-ślającą poziom rozwoju społeczeństwa, jako jego wadę.

W krajach o wysokim standardzie życia, gdzie edukacja i pomoc społeczna funkcjonują na właściwym poziomie, odsetek dzieci niepełnosprawnych inte-lektualnie (>50) jest znacznie mniejszy (0,3-0,4%), co sugeruje, że niepełno-sprawność przy odpowiedniej pracy może być dostatecznie korygowana [4, 6].

W wielu pracach podkreśla się zróż-nicowane i wielostronne możliwości

szkolnego wychowania fizycznego – jest ono miejscem rozwoju zarówno umiejęt-ności motorycznych, sprawności fizycznej jak również umiejętności społecznych.

Zgodnie z koncepcją sprawności ukierunkowanej na zdrowie (health--related fitnes – H-RF) celem spraw-ności fizycznej jest pozytywne zdrowie warunkujące niskie ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych. Osiągnięcia zaś mają na celu zdolność angażowania się w codzienne zadania z adekwatną energią oraz satysfakcjonujące uczestnic-two w wybranych sportach. Koncepcja ta podkreśla zatem promowanie zdro-wia, aktywnego stylu życia i edukacji fizycznej, a sprawność motoryczna jest czynnikiem umożliwiającym osiągnię-cie pełni zdrowia i optymalnej jakości życia [29].

Realizacja założeń koncepcji H-RF ma znaczenie w przypadku dzieci z niepełnosprawnością intelektualną (Ryc. 4) dla których poprawa sprawności powinna się wiązać głównie z pozytyw-nym zdrowiem, aby ograniczyć ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych, a także zwiększyć zdolność do podejmo-wania codziennej aktywności ruchowej [24].

Ryc. 4. Rola aktywności ruchowej osób niepełnosprawnych w aspekcie fizycznym i społecznym [modyfikacja własna na podstawie 22]


Według Marchewki [27] w przypad-ku dzieci z niepełnosprawnością rola nauczyciela wychowania fizycznego w bu-dowaniu czynnych postaw odnośnie zajęć ruchowych jest zdecydowanie większa niż w przypadku dzieci pełnosprawnych. Zdaniem Rogackiej [34] udział uczniów z niepełnosprawnościami w zajęciach wychowania fizycznego nie tylko opty-malizuje ich fizyczne funkcjonowanie i nabywanie umiejętności motorycznych, ale też zwiększa poczucie przynależno-ści do klasy lub szkolnej społeczności, stanowi wyjątkową okazję dla rozwoju społecznych zachowań uczniów i popra-wia ich ogólne samopoczucie. Zaremba [48] zwróciła uwagę na dostosowanie systemu kształcenia dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi do ich rzeczywistych potrzeb. Wymaga to przede wszystkim realnej, a nie tylko deklarowanej elastyczności programów wychowania fizycznego w szkołach oraz rzetelnego realizowania zasady indywi-dualizacji w nauczaniu.

Znaczenie wiedzy na temat rodzajów niepełnosprawności, ale też zrozumie-nia istoty różnic indywidualnych mię-dzy uczniami podkreślali amerykańscy nauczyciele badani przez An i Meaney [2]. Nauczyciele wychowania fizyczne-go aktywnie angażowali się, aby poznać swoich uczniów przed rozpoczęciem przez nich lekcji, przeglądali dokumentację dotyczącą ich osiągnięć, komunikowali się z innymi nauczycielami oraz rodzica-mi uczniów z niepełnosprawnościami. Dostosowywali programy nauczania, strategie i instrukcje do indywidual-nych potrzeb uczniów, modyfikowali własne działania, warunki środowiskowe i wyposażenie w sprzęt w celu zwiększenia możliwości edukacyjnych uczniów z SPE i uła-twienia im nauki w szkołach ogól-nodostępnych. Działaniom tym przyświe-cał cel, by wszyscy uczniowie zwiększyli własną aktywność fizyczną i potencjalnie stali się osobami aktywnymi fizycznie.

Przegląd literatury na temat poziomu sprawności fizycznej

dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną

Problematyka sprawności fizycznej osób z niepełnosprawnością intelektualną budziła zainteresowanie wielu badaczy, począwszy od pierwszej połowy XX wieku, kiedy zostały przeprowadzone badania empiryczne [49]. Według teorii psychologicznej Kohlera i Wallacha [13] do przyczyn zaburzonego funkcjonowania osób niepełnosprawnych intelektualnie (na podłożu neurofizjologicznym) należy zwolniony przebieg procesów elektrycz-nych, fizycznych i chemicznych zacho-dzących w komórkach kory mózgowej. Zahamowanie przewodnictwa sprawia, że osoby niepełnosprawne intelektualnie z dużym wysiłkiem przyswajają nowe reguły i zmieniają istniejące nawyki. Liczne zaburzenia i deformacje wynika-jące z uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego osób z niepełnosprawnością intelektualną powodują, że ich rozwój somatyczny oraz motoryczny jest utrud-niony, a co za tym idzie, są one bardziej niż osoby pełnosprawne narażone na negatywne skutki ograniczenia aktywno-ści ruchowej [14]. Maszczak [28] prze-prowadził badania, których celem była ocena rozwoju somatycznego i sprawności fizycznej młodzieży niepełnosprawnej in-telektualnie w stopniu lekkim, umiarko-wanym i znacznym. Wyniki potwierdziły hipotezę, że istnieje korelacja między stopniem upośledzenia umysłowego, a poziomem sprawności fizycznej bada-nych, im upośledzenie jest głębsze tym sprawność fizyczna niższa.

Aktywność fizyczna jest ważna na każdym etapie życia człowieka i nale-ży do istotnych czynników zachowania zdrowia społecznego. Stanowi ona według WHO podstawę szeroko pojętej rehabi-litacji i terapii osób z niepełnosprawno-ścią. Wieczorek i Sadzik [43] twierdzą,

że ruch poza funkcją kompensacyjną ma także funkcję korekcyjną. Obszerne badania dotyczące sprawności fizycznej osób z niepełnosprawnością intelektualną przeprowadził Pańczyk [31]. Uzyskane wyniki wykazały, że rozwój zdolności mo-torycznych u osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym, zarówno dziewcząt, jak i chłopców, był zdecydowanie niższy od poziomu re-prezentowanego przez ich rówieśników. Z kolei Wyżnikiewicz-Nawracała [47] wykorzystała Europejski Test Sprawności Fizycznej w badaniach obejmujących 192 uczniów w wieku 11–15 lat z lekkim i umiarkowanym stopniem niepełno-sprawności intelektualnej. Celem tego badania była ocena rozwoju sprawności fizycznej podczas 4-letniego programu składającego się z trzech godzin zajęć tygodniowo, w tym dwóch godzin zajęć wychowania fizycznego oraz jednej go-dziny pływania. Badania potwierdziły, że ogólna sprawność fizyczna młodzieży z umiarkowanym stopniem niepełno-sprawności intelektualnej jest znacznie niższa od ich rówieśników z niepełno-sprawnością lekką, a różnice te są istotne statystycznie. Podobne wyniki badań uzyskali w swej pracy Ślężyński i wsp. [39] Również badania niepełnospraw-nych intelektualnie w różnym stopniu przeprowadzone testem Eurofit Specjalny przez Skowrońskiego [38] wykazały, że we wszystkich próbach, z wyjątkiem gib-kości, najlepsze wyniki osiągnęły osoby z lekkim upośledzeniem umysłowym. Zależność ta potwierdzona została w ba-daniach Bolacha [5]. Na uwagę zasługują także wyniki eksperymentu Golubovicia i wsp. [15], którzy opracowali 6-mie-sięczny program ćwiczeń. Prowadzone ćwiczenia miały na celu rozwój określo-nej zdolności motorycznej, a zwłaszcza równowagi, siły i wytrzymałości. Oso-by z niepełnosprawnością intelektual-ną uzyskały istotnie gorsze wyniki we wszystkich testach sprawności niż osoby


w normie intelektualnej. Stwierdzono, że poprawa sprawności fizycznej była ściśle powiązana z programem ćwiczeń fizycznych. Wyniki tych badań wskazały, że starannie zaprojektowane i ukierun-kowane programy aktywności ruchowej dla uczniów z niepełnosprawnością in-telektualną mogą znacząco wpłynąć na rozwój ich sprawności fizycznej. Istnieją również dowody naukowe o możliwo-ściach stymulowania sprawności fizycznej osób niepełnosprawnych intelektualne w stopniu głębokim. Przedmiotem badań Lafferty [23] była ocena zastosowania długotrwałych programów sprawnościo-wych dzieci z zespołem Downa. Wyniki badań wykazały, że osoby sprawniejsze są lepiej postrzegane przez środowisko i mają większe poczucie własnej war-tości. Badania przeprowadzone przez Tomporowski i Ellis [41] wskazują na silną współzależność rozwoju poznaw-czego i sprawności motorycznej, która w przypadku uczniów niepełnosprawnych w stopniu głębokim jest niska. Zdaniem Bracegirdle [7] aktywność ruchowa po-winna być ukierunkowana nie tylko na stymulowanie koordynacji motorycznej, ale również na wyzwalanie poczucia suk-cesu i przyjemności.

Podsumowanie

Funkcjonowanie społeczne osób z niepełnosprawnością intelektualną budzi obecnie duże zainteresowanie na-ukowców. Podczas poznawania specyfiki rozwoju społecznego tych osób i deter-minujących go czynników coraz większą uwagę przykuwa właściwa rehabilitacja psychospołeczna [49]. Według Hurlocka [18] czynnikiem determinującym funk-cjonowanie społeczne każdego człowieka, w tym osób niepełnosprawnych intelektu-alnie, jest doświadczenie. Warunkuje ono mechanizm uczenia się. Zgodnie z tym prawidłowy przebieg socjalizacji wymaga sytuacji dających możliwość nauczenia się

prawidłowych postaw społecznych. Rotter [49] w swej teorii społecznego uczenia siępodkreśla rolę pozytywnych wzmocnieńw kształtowaniu się oczekiwań względemsiebie i swojej przyszłości. Ze względu nastereotypowo niski poziom oczekiwańwzględem osób niepełnosprawnych inte-lektualnie otrzymują one mało pozytyw-nych wzmocnień. W sytuacjach nowychdoświadczają więcej porażek niż sukcesów.W konsekwencji wykazują tendencje dozaniżania własnych aspiracji. ZdaniemOstrowskiej [30] wiedza o niepełno-sprawności poszerza swoje kręgi, jednakistnieje duża grupa osób, która dysponujezafałszowaną wiedzą na ten temat. Postę-powanie części społeczeństwa wobec osóbniepełnosprawnych nacechowane jestniechęcią do nawiązywania kontaktów,a nawet wrogością. Oprócz negatywnegostosunku emocjonalnego oraz unikaniakontaktów, uprzedzenia społeczne mogąmieć jeszcze jeden wymiar, a mianowicieich trwałość, niepodatność na zmianę[22].

W świetle powyższych rozważań do-konanych na podstawie przeglądu do-stępnej literatury przedmiotu nasuwa się wniosek, że aktywność ruchowa poparta odpowiednim poziomem sprawności fizycznej stymuluje bowiem nie tylko fizyczną stronę organizmu, ale ma wpływa na rozwój emocjonalny, intelektualny i społeczny. Według Chodkowskiej [9] głównym zadaniem wychowania fizycz-nego uczniów niepełnosprawnych inte-lektualnie jest kształtowanie koordynacji wzrokowo-ruchowej, rozwijanie pamięci ruchowej, wyrabianie poczucia równo-wagi, kształtowanie sprawności fizycznej ogólnej, kształtowanie nawyków higie-niczno-zdrowotnych, utrwalanie nawyku czystości i porządku. Zdaniem Zaremby [48] pozytywnym skutkiem takich zajęćjest lepszy nastrój, możliwość wykonywa-nia określonego zawodu związanego z wy-siłkiem fizycznym oraz większa pewnośćsiebie w relacjach interpersonalnych. Na

uwagę zasługują także wynik ekspery-mentu Żukowskiej [50], która badając proces socjalizacji młodzieży poprzez udział w różnych dziedzinach kultury fizycznej wykazała, że udział w zajęciach sportowych najlepiej przygotowuje czło-wieka do roli członka grupy.

Oprócz omówionych powyżej korzystnych zmian zachodzących u dzieci i młodzieży ze specjalnymipotrzebami edukacyjnymi pod wpły-wem aktywności ruchowej warto zwró-cić uwagę na jeszcze inny aspekt. Jakwynika z doniesień Wieczorek [42]należy uwzględnić również większą po-trzebę przeprowadzania badań nauko-wych dotyczących aktywności fizycznejuczniów niepełnosprawnych intelektu-alnie, gdyż są one niezwykle potrzebnei ważne społecznie. Dzięki uzyskanymwynikom można odpowiednio pro-gramować proces kształcenia tej grupyspołecznej i poprzez osiągnięte rezultatyprzyczyniać się do poprawy ich funkcjo-nowania we wszystkich obszarach życia.

W niniejszym artykule autorka sku-piła cel pracy na ukazaniu roli aktyw-ności fizycznej w kształtowaniu rozwoju psychospołecznego dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną. Ważnym dla osiągnięcia zakładanych zadań zagadnieniem byłoby omówienie najbardziej efektywnych form tej ak-tywności, zagadnieniu temu zamierzam poświecić odrębny artykuł.

Adres do korespondencjiAddress for correspondence:

[email protected]


Piśmiennictwo

1. Alves T. M. L., Haegele J. A., Duarte E.: „We can’t do anything”: The experiences of students with visual impairments in physical education classes in Brazil, British Journal of Visual Impairment 2018, nr 36(2), s.152–162.

2. An J., Meaney K.S.: Inclusion Prac-tices in Elementary Physical Educa-tion: A Social-cognitive Perspective, International Journal of Disability, Development and Education 2015, nr 62(2), s.143–157.

3. Barankiewicz J.: Leksykon wycho-wania fizycznego i sportu szkolnego. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998.

4. Barłóg K.: Wspomaganie rozwoju. UR, Rzeszów 2008.

5. Bolach B., Bolach E., Kielan M.: Porównanie sprawności fizycznej wszechstronnej dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim z dzieć-mi o rozwoju umysłowym prawidło-wym. [W:] Aktywność ruchowa osób niepełnosprawnych. Red. J. Migasie-wicz, E. Bolach, AWF, Wrocław 2008.

6. Bolach B.: Sprawność fizyczna i po-stawa ciała uczniów z niepełnospraw-nością intelektualną w wieku 9-15 lat z uwzględnieniem aspektów sojo demograficznych. Na przykładzie wy-branych placówek szkolno-wychowaw-czych w Polsce i w Czechach. AWF, Wrocław 2017.

7. Bracegirdle H.: Developing physical fitness to promote mental health. [In:] Occupational Therapy and Mental He-alth. Ed. J. Creek Principles, Skills and Practice, Elsevier 2002.

8. Chmielewski B.: Korekcja wad po-stawy u osób niepełnosprawnych – ograniczenia i sposoby radzenia sobie z nimi. [W:] Kultura fizyczna dla osób niepełnosprawnych. Red. S. Kowalik, AWF, Poznań 2012.

9. Chodkowska M.: Problemy pe-dagogicznego wsparcia uczniów z niepełnosprawnością intelek-tualną w zakresie społecznego funkcjonowania w klasie szkolnej. [W:] Wsparcie społeczne w reha-bilitacji i resocjalizacji. Red. Z. Polak, Z. Bartkowicz, UMCS, Lu-blin 2004.

10. Chrzanowska I.: Pedagogika specjalna. Od tradycji do współczesności. Wydaw-nictwo Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2015.

11. Craig A., Trayn Y., Guest R., Middleton J.: Trajectories of self-efficacy and de-pressed mood and their relationship in the first 12 months following spinal cord injury. Archives Of Physical Medicine and Rehabilitation 2019, nr 100 (3), s. 441–447.

12. Drabik J.: Aktywność fizyczna w tre-ningu zdrowotnym osób dorosłych. AWF, Gdańsk 1996.

13. Gałkowski T.: Dzieci specjalnej troski. Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1979.

14. Gawlik K., Zwierzchowska A.: Wy-chowanie fizyczne dzieci i młodzieży z nie-pełnosprawnością intelektualną. AWF, Katowice 2004.

15. Golubović Š., Maksimović J., Golubo-vić B., Glumbić N.: Effects of exercise on physical fitness in children with intellectual disability. Research in De-velopmental Disabilities 2012, nr 3, s. 608–614.

16. Grzegorzewska I.: Rodzina dysfunkcyj-na jako czynnik ryzyka rozwoju dziecka. Remedium 2015, nr 5, s. 4–5.

17. Hebda-Czaplicka I.: Możliwość społecz-nej integracji osób niepełno-sprawnych. [W:] Sytuacja osób niepełnosprawnych w Polsce. Red. B. Balcerzak-Paradowska Wydawnictwo Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2002.

18. Hurlock B. E.: Rozwój dziecka. PWN, Warszawa 1985.

19. Kasperczyk T.: Wady postawy ciała. Diagnostyka i leczenie. Wydawnictwo Kasper, Kraków 2004.

20. Konarska J.: Rozwój i wychowanie rehabilitujące dziecka niewidzącego w okresie wczesnego i średniego dzie-ciństwa. Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2010.

21. Kopeć D.: Zachowania autoagresywne osób z niepełnosprawnością intelektu-alną. Wydawnictwo Poznańskiej Dru-karni Naukowej, Poznań 1999.

22. Kowalik S.: Kultura fizyczna osób z nie-pełnosprawnością. Dostosowana aktyw-ność ruchowa. GWP, Gdańsk 2009.

23. Lafferty ME.: A stair-walking inte-rvention strategy for children with Down’s Syndrome. J Bodywork Mov Ther 2005, nr 9(1), s. 65–74.

24. Łasak D., Żychowicz P.: Poziom rozwo-ju somatycznego i sprawność fizyczna młodzieży z niepełnosprawnością in-telektualną. Zdrowie Publiczne i Za-rządzanie 2015, nr 13 (3), s. 263–274.

25. Majewicz P.: Obraz samego siebie a za-chowanie młodzieży niepełnosprawnej ruchowo. Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2002.

26. Majewski T.: Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych. Wydawnic-two Centrum Badawczo-Rozwojowe Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Warszawa 1995.

27. Marchewka A.: Wychowanie fizyczne w opinii młodzieży umysłowo upośle-dzonej i niesłyszącej oraz młodzieży pełnosprawnej, uczącej się w krakow-skich szkołach. Medycyna Sportowa 2001, nr 2, s. 45–49.

28. Maszczak T.: Poziom rozwoju somatycz-nego i motorycznego dzieci upośledzo-nych umysłowo. AWF, Warszawa 1991.

29. Osiński W.: O potrzebach teoretyczne-go myślenia i różnorodności celów w te-sto-waniu sprawności fizycznej. [W:] Współczesne metody badań aktywności, sprawności i wydolności fizycznej czło-


wieka. Red. K. Buśko, J. Charzewska, K. Kaczanowski, AWF, Warszawa 2010.

30. Ostrowska A.: Niepełnosprawni w społeczeństwie. Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszaw 1994.

31. Pańczyk J.: Poziom rozwoju cech mo-torycznych uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym. Wydawnictwo WSPS, Warszawa 1992.

32. Piekarzewska M., Zajenkowska--Kozłowska A.: Stan zdrowia ludno-ści Polski w 2004 roku. Informacje i opracowania statystyczne; rozdział VII – Niepełnosprawność. GUS, War-szawa 2006.

33. Piotrowicz R., Rymarczyk K.: Niepeł-nosprawność intelektualna neurofi-zjologiczne zaburzenie rozwoju. [W:] Spektrum Autyzmu – neurorozwojo-we zaburzenia współwystępujące. Red. F.M. Rybakowski, A. Rozetti, Wydaw-nictwo Krajowe Towarzystwo Autyzmu, Warszawa 2015.

34. Rogacka A.: Znaczenie aktywnego udziału uczniów w zajęciach wychowa-nia fizycznego. [W:] Wychowanie fizycz-ne i edukacja zdrowotna w bezpiecznej i przyjaznej szkole. Red. P. Wróblew-ski, Wydawnictwo Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2015.

35. Rorat M.: Wartości i poczucie sensu życia młodzieży z dysfunkcją narządu ruchu. UR, Rzeszów 2006.

36. Rzeźnicka-Krupa J.: Niepełnospraw-ność intelektualna: narracje, reprezen-tacje, konteksty. Niepełnosprawność 2013, nr10, s. 85–111.

37. Schalock R. L., Luckasson R., Tassé M. J.: Intellectual Disability: Definition, Diagnosis, Classification, and Systems of Supports. American Association on Intellectual and Developmental Disa-bilities, Washington 2021.

38. Skowroński W.: Eurofit Specjalny. Test sprawności motorycznej dla osób z upośledzeniem umysłowym. AWF, Warszawa 1999.

39. Ślężyński J., Zichlarz S., Zosgórnik E.: Sprawność fizyczna i uzdolnienia rucho-we młodzieży umysłowo upośledzonej. Roczniki Naukowe AWF Katowice 1983, nr 10, s. 43–69.

40. Taleporos G., McCabe M. P.: The relationship between the se-verity and duration of physical disability and body esteem. Psycho-logy and Health 2005, nr 20(5), s. 637–650.

41. Tomporowski P. D., Ellis N. R.: Ef-fects of exercise on the physical fitness, intelligence, and adaptive behavior of institutionalized mentally retarded adults. Applied Research in Mental Retardation 1984 nr 5 (3), s. 329–337.

42. Wieczorek M.: Sprawność fizyczna mło-dzieży niepełnosprawnej intelektualnie jako czynniki warunkujący ich zdro-wie. Problemy Higieny i Epidemiologii 2008, nr 89 (2), s. 235–240.

43. Wieczorek M., Sadziak A.: Aktywność fizyczna ze spektrum autyzmu. Journal of Education Health and Sport 2017, nr 7 (2), s. 222–238.

44. Wiliński W.: Niepełnosprawność inte-lektualna. [W:] Biomedyczne i peda-go-giczne podstawy rozwoju i oceny dziecka specjalnych potrzeb edukacyj-nych. Red. A. Zwierzchowska, AWF, Katowice 2015.

45. Wróblewski P.: Zdrowy styl życia, ak-tywność fizyczna – holistyczne ujęcie zdrowia. [W:] Wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna w bezpiecznej i przyjaznej szkole. Red. P. P. Wró-blewski. Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2015.

46. Wyczesany J.: Pedagogika upośledzo-nych umysłowo. Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków 2004.

47. Wyżnikiewicz-Nawracała A.: Develop-ment of physical fitness of pupils with mental retardation. Journal of Human Kinetics 2002, nr 7, s. 75–88.

48. Zaremba L.: Specjalne potrzeby rozwo-jowe i edukacyjne dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Ośrodek Rozwoju Edu-kacji, Warszawa 2014.

49. Zyznawska J., Smoląg D., Brzostek M. Kulesa-Mrowiecka M.: Wpływ aktywności ruchowej w wodzie na poprawę jakości życia i funkcjo-nowanie psychomotoryczne osób niepełnosprawnych intelektualnie. Zdrowie Publiczne i Zarządzanie 2015, nr 13 (3), s. 275–282.

50. Żukowska Z.: Wartości edukacyjne i funkcje socjalizacyjne uczestnictwa młodzieży w kulturze fizycznej. [W:] Uczestnicy procesu dydaktycznego. Red. J. Półturzycki, A. Wesołowska, Wydawnictwo Adam Marszałek, To-ruń 1994.

Źródło internetowe

51. Konwencja o prawach dziecka (1989) Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjed-noczonych (Dz. U. z dn. 23 grudnia 1991), https://brpd.gov.pl/konwen-cja-o-prawach-dziecka [data dostępu: 25.10.2021].


REGULAMIN WYDAWNICZY

„Promocja zdrowia i ekologia” to półrocznik naukowy poświęcony pro-blematyce promocji zdrowia i ekologii.

Teksty przeznaczone do druku będą zakwalifikowane do jednej z następują-cych kategorii prac:

• o charakterze naukowo-badawczym,• poglądowe,• programowo-metodyczne,• historyczne,• kazuistyczne,• recenzje, sprawozdania, komuni-

katy,• tłumaczenia,• listy do Redakcji.Redakcja przyjmuje do druku prace

oryginalne, dotychczas niepublikowane. W przypadku akceptacji pracy do druku Autor zobowiązuje się przekazać prawa autorskie dotyczące danego artykułu na rzecz Wydawcy i od momentu akceptacji jest zobowiązany do nieujawniania treści artykułu aż do jego ukazania się w cza-sopiśmie. Publikacja artykułu w innym czasopiśmie może nastąpić jedynie za zgodą Wydawcy.

Prace nadesłane do druku podlega-ją ocenie recenzentów. Wstępnej oceny tekstów dokonuje Redakcja. Prace nie-spełniające podstawowych warunków publikacji będą odrzucane i odesłane Autorom bez oceny merytorycznej. Prace zakwalifikowane do druku przez Redakcję będą przekazywane do recenzenta (lub recenzentów według uznania Redakcji).

Przyjmuje się następujące oceny stosowane przez recenzenta:

1. Polecam do druku bez zastrzeżeń.2. Polecam do druku z pewnymi po-

prawkami.3. Pracę należy przeredagować i prze-

kazać ponownie do recenzji.4. Praca nie kwalifikuje się do druku.Oceny z pozycji nr 3 i 4 wymagają

pisemnego uzasadnienia.Wydawca nie wypłaca honorariów

za wydrukowanie prac, z wyjątkiem prac zamówionych przez Wydawcę. Autor (Autorzy) otrzymują bezpłatnie po 1 egzemplarzu czasopisma.

W przypadku nieprzyjęcia pracy do druku Redakcja zwraca Autorowi 1 eg-zemplarz.

Kolegium Redakcyjne i Wydawca w trosce o dobro czytelnika dołożą wszel-kich starań w celu czytelnego i rzeczowego przekazu treści, jednak za ewentualne błędy i przeinaczenia mogące pojawić się w druku Kolegium Redakcyjne i Wy-dawca nie ponoszą odpowiedzialności.

Reklamy będą publikowane na wy-łączną odpowiedzialność reklamodawców.

Instrukcja dla AutorówPracę należy przesłać w postaci za-

pisu cyfrowego, zapisaną w formacie.doc,.odt lub.rtf, w załączniku na adres e-mailowy redakcji.

W pracy należy uwzględnić:• imię i nazwisko Autora (Autorów),

pierwszy Autor winien podać do-kładny adres, telefon oraz miejsce pracy i zajmowane stanowisko,

• tytuł pracy w języku polskim i an-gielskim,

• streszczenie w języku polskim i an-gielskim (objętość ok. 150 słów),

• słowa kluczowe w języku polskim i angielskim (3‒5 słów),

• objętość tekstu – do 21 600 znaków; całość pracy (łącznie z tabelami, rycinami i piśmiennictwem) przy uwzględnieniu niniejszych instruk-cji nie może przekroczyć objętości 12 stron A4.

Fotografie (kolorowe lub czarno-bia-łe) powinny być przygotowane cyfrowo w rozdzielczości min. 225 dpi w formacie.tif,.eps lub jpg. Przy zapisie w formacie.jpg należy ustawić kompresję obrazka na maksymalną jakość.

Ryciny (kolorowe lub czarno-białe) wykonane w postaci cyfrowej w rozdziel-czości min. 225 dpi do 300 dpi (prefe-rowane).

Łączny rozmiar fotografii i rycin w formie cyfrowej przesyłanych e-mailem nie może przekroczyć 10 megabajtów.

PiśmiennictwoPiśmiennictwo należy umieścić na

końcu pracy: stosujemy system cyfrowy i układ alfabetyczny.

W przypadku cytowania książek nale-ży oprócz autora (autorów) i tytułu podać wydawcę oraz miejsce i rok wydania.

Przykład:Kasperczyk T., Kmak S.: Masaż punk-

towy i inne metody refleksoterapii. Ka-sper, Kraków 1995.

W przypadku cytowania książek pod redakcją należy podać ponadto redaktora (redaktorów) i tytuł rozdziału.

Przykład:Kasperczyk T., Mucha D.: Reflek-

soterapia. [W:] Masaż z elementami re-habilitacji. Red.: R. Walaszek, Rehmed, Kraków 2000.

Nota bibliograficzna cytowanego czasopisma powinna zawierać:

• autora (autorów) artykułu,• tytuł artykułu,• nazwę czasopisma,• rok wydania,• numer czasopisma,• numer strony (zakres stron).

Przykład:Kasperczyk T., Walaszek R.: Strategie

postępowania w terapii manualnej. Fizjo-terapia polska 2001, nr 2, s. 173‒178.

Do pozycji zwartych stron nie po-dajemy. Strony podajemy do wszystkich pozycji w przypadku cytowania, ale tylko w tekście.

Pozycje internetowe należy podać po pozycjach autorskich z zachowaniem kolejnej numeracji.

Przykład:Źródła internetowe:1. http://trocisza.wordpress.com./

konserwanty_w_kosmetykach/(data po-brania: 28.08.2010)

Redakcja zastrzega sobie prawo do-stosowania nadesłanych materiałów do potrzeb pisma, dokonywania poprawek i skrótów tekstu bez uzgodnienia z Au-torem.

Adres Redakcji:

KWSPZal. A. Grottgera 1, 30‒035 Kraków

POLANDe-mail: [email protected]

„Health promotion and ecology” is a six-monthly scientific periodical de-dicated to promoting health and ecolo-gy issues.

The texts designed for publication will be classified to one of the following paper categories:

• of scientific research character• based on views• programmatic-methodological• historical• casuistic• reviews, raports, announcements• translations• letters to the EditorThe Editorial Section accepts to print

only the original papers, so far unpubli-shed. In case of approval of the work to print, the Author undertakes to hand over to the Publisher the copyright concerning the given article and since the moment of approval they are oblidged not to reveal the article content until it is published in our periodical. The publication of the article in another magazine is possi-ble only with the consent of the Editor. Papers sent to print are subject to an assessment of the reviewers. The Editorial Section takes the preliminary assessment of the texts. Papers that do not meet the basic requiremants of the publication will be rejected and sent back to their Authors without the essential evaluation. Papers accepted for publication by the Editorial Board will be submitted to the reviewer (or reviewers at the discretion of the Editor).

The following evaluations applied by the reviewer are being accepted:

1. Recommended to print without any reservations

2. Recommended to print with some alterations

3. The paper should be re-editted and send again to the review

4. Not qualified for printingEvaluation from the position no. 3

and 4 require written grounds.The Editor does not pay any fees for

printing the papers, except for the papers ordered by the Editor.

The Author (Authors) receives one copy of the periodical free of charge. In

case of non-acceptance of the work to print the Editor gives back one copy to the Author. The Editorial Board and the Editor, out of concern for the benefit of their reader’s will make every effort for the puropse of the clear and tangible media content, however for any errors and distortions that may appear in the printing the Editorial Board and the Edi-tor shall not be liable. Advertisements will be published to the sole reponsibility of the advertisers.

Instruction for AuthorsThe work should be sent in digital

form, saved in.doc,.odt or.rtf format in an attachment to the editors’ e-mail address.

In the paper the following should be considered:

• full name of the Author (Authors), the first Author should provide the exact address, phone number, place of employment and a taken position

• the title of the paper in Polish and English

• the summary in Polish and English (the size of about 150 words)

• key words in Polish and English (3 – 5 words)

• the volmes of the text – up to 21 600 of characters

• the whole paper (including tables, drawings and literature) taking into account these instructions may not exceed the volumes of 12 A4 for-mat pages.

Photographs (colour or black and white) digitally prepared at min. 225 dpi.tif,.eps or.jpg format. As refers the.jpg format, the image compression of the picture should be set to maximum quality.

Drawings (colour or black and whi-te) should be made in the digital form in min. 225 dpi to 300 dpi (preferred) resolution.

The total size of photographs and figures in the digital form sent by e-mail may not exceed 10 megabytes.

LiteratureReferences should be palced at the

and of the paper. The titles should be numbered according to the order of books cited in the paper. When citing books,

apart from the author (s) and the title one should provide the name of the publisher and the place and year of publication.

Example:Kasperczyk T., Kmak S.: Masaż punk-

towy i inne metody refleksoterapii. Ka-sper, Kraków 1995.

When citing books with the editor one should aditionally present the editor (editors) and the title of the chapter.

Example:Kasperczyk T., Mucha D.: Reflek-

soterapia [W:] Masaż z elemantami re-habilitacji. Red.: R.Walaszek, Rehmed, Kraków 2000.

A bibliography note of the cited pe-riodical should cover:

• Author (Authors) of the article• title of the article• name of the periodical• year of publication• number of the periodical• number of the page (page range)

Example:Kasperczyk T., Walaszek R.: Strategie

postępowania w terapii manualnej. Fizjo-terapia polska 2001, nr 2, s. 173‒178.

Pages should be provided to all items in case of quoting, but only in the text.

The Internet entries must be given after the copyright items with a conse-cutive numbering.

Example:Internet sources:1. http://trocisza.wordpress.com/

konserwanty_w_kosmetykach/(data pobrania: 28.08.2010)

The Editorial Section reserves the right to adapt the received materials for the needs of the periodical, make alte-rations and abstracts of the text without the consent of the Author

The address of the Editorial Office and the Publisher:

KWSPZal. A. Grottgera 1, 30‒035 Kraków

POLANDe-mail: [email protected]

THE EDITORIAL REGULATIONS


KRAKOWSKA WYŻSZA SZKOŁA PROMOCJI ZDROWIAul. Krowoderska 73, 31–158 Kraków

tel./fax 12 633 45 56, 12 423 38 40, 12 631 54 40

www.kwspz.plISSN: 2449–7118

Health promotion and ecology - Promocja Zdrowia i Ekologia

Documents

Transcript of Health promotion and ecology - Promocja Zdrowia i Ekologia