t.:,:

tl .

REVISTE PERIODIKE KULTT]RORE:

., 1:

'i,

I(orge

\

TEMPULLI

KISFIA E LINDJES SE HYJLINDTSTSTEK PAZARI I V;TTTN, PERMET-

Dre, l(gsrANTlhdES GJA,KUMlEr tslz.AN-l-rNe}LsGZr:rt JEAN STRA-r"CIelERDHA.' ARKITEKT

Permbledhie

Pas vieresinda te Kisi:es "Linclja e Hyjlindeses" nd Pazaiin e lieter te

Permetit, qeilirrri i ketij artikulli eshtE te tregojE, pikerisht, vierat e saj unike

hist.orike dhe arkitektonike. Sipas traditave vendase, kisha u ndertua ne nje

periudhE_te panjohur, aty rreth viteve 1600. U pikturua me 18i4 nga ['askal

Trandafiii dtre miciis viteve 1816 clhe i827 lzgJerl,a me kontributin e Janaq

Prei6Zhanit. Si pjese e dornosdoshdm dhe e pandarE e Pazadt te rz3eter

perrhetar, kisha ndoqi zhvitrlimin, e si pasoje, ajc u rindertua nga themelet rne

lgZg at "

u riparua mbas vitit 1941, kur pesoi d6mtime serioze nga boilbardi-met italiane te q3rtetlt. Ne kohen o regjiurit komunist, kisha u transfcrmua ne

Sht6pi'Kulture. hlte 20tJL, kisha iu kthye krimunitetit ortodoks, por ne kohen e

fundit (2003) autoritetet venclase e rimoren ate per te kthyer p6rseri si Shtepi

Kulture, duke mos njohur vlerat e kishes'Nga pamja arkitektonike transformimi i 1967-t0s i kishes rezultoi ne

nje pakice ndry-shimesh ne strukturen e saj. Fjesa lindore u zmadhua ne

lartesi, kurse njd shtese u shtua prane murit jugcr te kishes duke perdorur ate.

Giithashtu, nj0 senazh prej qirnentoje u shtua ne nje pike te larte te mureve te

kishes, dritaret dhe riisa hyrje tE kishes u mbyllen, kurse te t-iera u hapen,

nclersa pjeset e brendshme dhe te jashtme te kishes u rnodifikuan per nevojat e

shtepisS se kulturEs.Megjiihate, del qarte se, n€n k6rc qe dukei sot si nje shtepi

kulture, ne realitet ndodhet njd kishe me vler€ tE veEante jo vetern per

historine, por edhe pOr arkitekturen e saj. Kisha, pas Qlirimi'" {!9t2) si nje llojreagimi kunddr kufizimeve te rregullores osmane mbi akti-"itetin ndertimor

kishtar, paraqet vullnetin e popuiiit permetar te konstruktojne nj0 kishd

rnadh6shtore, duke iinituar modelet paleokristiane. Kjo zgjidhje arkitekt{rnike

muncl te gjendet ne pergjithesi neper qytete balikanike te tjera, por ne

kontekstin e Shqiperise eshte mjaft e rralle sepse ndertime kishtare nga kjo

periudhe nuk konsideroheshin monumente kuiture dhe ne shumicen e rasteve

2A

GJURMIME

u shkaterilan nga regjinri komunist .

Si pSrfundim, kisha e Lind.jes se Hyjlindeses nE pazarin e ljeter tePermetit duhet te konsiderohet si nje monument, jo vetem i poputiit vendasapo ballkanik, por, ne pergjithesi, i pasurise kulturore boterore . Keshtu, kishaduhet te restaurohet ne vlerat e saj origjinale.

l. Historia e KishEs:Kisha e Lindjes se TerEshenjtes ka qene gjithmone nje pike referimi

dhe nje pjese e pandare e pazait te vjeter t6 Perrnetit. Permeti eshte nje qytetne jug td shqiperise, i cili eshte nderruar n6 Lrreg te lumit vjos6. Ende nuknjihet me saktesi se kur eshtE permendur per here te pare ne burimethistorike; pranda.j eshte e pamundur, qe ne kete momenr, percaktojme daten ethemelimit te qytetit. Megjithat6, Permeti si qytet eshte permendur n6 burimetosmane te shek" te XY-te si nje qender administrative. Qe atehere eshte beree mundur te gjurmohet zhvillimi i tij, nepermjet te dhenave te populisise, tenxjerra nga burimet me besueshmeri relative te personave te tresueshem"Zldt(limi i poptdlsis7 sE qytetit td PErmetit

--l

136 hane (p€r shek XVI- 1

te afersisht ! shtepi I

t36

MyslimanE Burime

Regjistrimi osman irokave € virir 1431132

Regjistrirni osman itaksave ie vitit 1518

Regjistrimi osman i,taksave te vitit 1582

Udhdtari osmanEvliya Qelebi

O""'"J OU*d"-E'se Korges

Kostandin Pishcta 7

I panjohur 8

30G0 banore

1000 famiije

11e00-r912 5000 banore

21

TilfulPUi-LI

n *Pazari i v.ieter i PErir:etit

.-.,.. p*rr*eud*t per hei'5 tC pr.i:* t':$ffihui'ir,tcr OsrTtli;tc lC sirL'k. "'\ i-i;n.

Qe atehele, ka pattlr itje ;nutlgesi:

infi:nnecionesh rtetii saj tJei'i ni:

shek" e X{X-te, qC kr"lr ke*ri [e

tjhin.i ionkrcte i;; r!lut !-1ne rtldispoziei,-.nin tonc. Sipas ket'yre te

'Jir#nave, pazari i v'jeter nle i 83t.r-

184{} ka pal.ur 1l}{t Criiiane " }dt€ fun,j td sirc;k. [e Xix-tir Pali n3e*

zi:r,illim te ie kc,nsidcrue:,ileni:

iashme numErcheshin 18,.-l-i8-i cl.,,qaneic. i-.iilerrrij':t t90C ,ihe i9i2 pttz.ut "

r,jerer kishte lS[] Cyqaai:iL. Faz;rri i 1jetei shpe-<ir vi:a-iti shi:-aiei:'in:r: le

shl;iktLrara n.qa :"iar''"i {i865-1$?li, 7 Kr:ry'ii;

:-':=*-.- :l-trllli:

1E.13. 9 T.etci ir'1"-:," 28 Ja*at 1944 elhe iiQ*rshol t9t44}12. Si p;asc.ie. si'i nuk eshti:

ruajtur asgj5 nga TiLza:{l I Vjeter, per''rvq

Ki:;hes se tij. Frandai, kju killte esl:i# e

vetmja pjese e paze*ril te vie ter qe ka

n-ri:ijetr:ar eleri n# Ciret tona.

Vencii i kisfu*s: Kitl:a e Lindlos se

H.v.;iill,ie.tes esirte * 'zendtsur ne ejesei:

linicre t* pa:aa-rit te vj*fi:r na Fer;neti'l ab

*3e iag.;e te qua.itur "ia$ja e Qosn*i:i dhe e'

Lundl". K-i* lag.;* irshle c r'cnCcsur ne'

pjes#n iindore ti bl*gut te iurnit t€ {cses'Ishte }-agjja. isiiie emdruar sipas ;;je"Qoshke" e cils- ka il*ric e *derLr:ar ni:

piesen pere*riin:or* te ven'Cii tC kisirEs dile

perdorej nga kreret * vendii si i:.!e '"'e*ri

rnbiedhide rrre qeveritare z1-rta.rcsC pii te

--t:

bashk*hiseOuer rrerh Qeshileve te nCrysilmc" Fer kcie al"ye sheshi i kishes

ishte qui:e; "shesht i hi,qyme,tit" (i aclminisirates). r:C te cilin zrvi'ai e nerl-

prefekiurei, e kaclestr*s <ihe 91,,,qi l*kai fli:nksionuarr. Ky ventr i Asa*{;lese u

ihkufer,r.,u piotesisirt nga ,"iaii-neth viteve i865-1870i'1. h4aterialet * vieira u

p6rclr;re6 m6 vonf per-ni;iitien e r{e z-},rr tE rf'rlev-riijrl-e, si r'*zultfti i rc eilit

iagjet e pazarit te vjeier nuk e h-rrmlion kurre re.nciesine e tlrre per Perltetir.

NJ- r1e doresl&rim t* shkruar prej nje banori te lnosh*ax nga Fermetl.

a4Lt_

GJUnfl,,4itrL{F:

pe:'n:e:ide t; sc rjrluu kdsib,:iia * kishi:s perdci:e-i pers*i:aiiir o: paz,;li:ii Che r,eii:m r* r,iiin 11i13 iu rikthyeki:hi:s" Siq do i* sir,-:iriiir ml: i;c::hir. i:ish:,i e l-icdjes se

ii:{ililrie sr-:-c li; i:e te n_!i: i-:jc:i,*: * ir*l,cjsiin'rt: <ihe ap;lnriale e i:isir-.ij,sij sil prlrurit i3 .,,je ii:i.

Sii;as T:lci Krislt-,:., kiihr e il'',,ilindes':s nE F:zarislle ki,qhir n:* e ileier hi:,;rica r;yteiit ti t'e.rnteiitr:.T"*ilpuiiii6 p;rrn*;idel nfi sireniilet e ltcdiliul ie F{itl'cp*-Iise s,: Kolgu:si7. T'l:emeiei e ti.i !r;iii;: b€;'r.i rr:e i,,r;rii::ibulineiliL:ir: {-rrilt nga iriji'meti il€ ::.irr: i;oriucl;re ie iri:r-ikshi-rre!t nga iriji'meti iie ::.irrl i;oriucl;re ie iri:r-ikshi-rre

iihe ria;"i1.',r:i-:, r;i1:;l:, Si. .A-dii;rr:rit" p*r" :lis3r* t*ituruifi.ieiries ge asirpei {o ian;tikerrelri r:i:"rl:tr-i-'. },te l! t l-icn" tj;lc : urr;:n:i; icali Fashe 'kpel*n$s, kisl:a u piktui-Lr:: ngaPasL;ri irelrlafilir, hrnci" i R.ripsni;s s#

F*p.l,nii, ine; i:;lti<;:r;izhim i= i;*;rti'ibuiin ,Jhe

i.-ujd;:sil) i: -Iairirqj Prer,'czi:a;lit (nii,*:s;-ra nger",r,:$ itrev*..ra. {ircqi). l\ie n:ilis;rkri*ln per},-ates. iie.j# i: bc.ilia i i:erkiir"yer si:qip, ie;iciii.:i: "{L 7sst.

ndih:rni: sheri-*,et*lin tin ri .i anas Frr:v *zir ar, i'' i 8

fu.i* ",cn$.

!jaie .,,ilr",'c i* 1.::".vepilfte:ise s*n1*tr.- tit, i,,,filr.:p+1i ii i- t* Iicrces { j I I fi - I E 3 7.r

i'',

kish;:" :r ::lgjrrira r:i:p,*lmii,i klrrlribu'ter'* iem*ieiiXilli:a nga hairrrr*l rreiicias. i* ciie[.je i-cnine pun,.,-riili sr Lr*gtare r-lh'* zr_jtari nE F*zarin e-.'ji:ii:' :c Fi'rr*ctir, Kisha e i ;nrjie:; se

Hy,iii*ile:;es * rd*rtua iek ;;azaii i -.,,;eter, nE

1r"1s;:,v-r* q,j te Silerhe*ie n# nei"c,|at si:f-:irtrare t*z*jtareve dhe ircgtare ve tir krisi-rier*" 'rf cilei

-ietoni;i me Iamiljei e t::,rfi rre iagjt:i i* t-e &irisitti:raie q_vtcrit"

hie k;itimiil c l:cires, k.lsh:r, nuk lp:eli *pap:'ekiir. Pir k*te arsye Ci:r: etuke marri: pala:,,vslr

ixrr:aasai e 'li*gia ii: tempr.riiit. i eill lul, ln.rrrjej i".

Vii,:hdl-.nf-e ie 1-'i*iC,;c11tt i1C'r'r'rj:;1 * [-.'an*iei'*yer?.1.!s, le l;rishtcrei e llrjjelie 'i# nrviljsi'ra:e ienrjerforiri i:je kishe te re il.lf permrsr, me ie :peC!:itnij lr.)29r1). EE:r rlukct -se ambiciet r*-j,kalLian t-cndelae disr;ozicior':. F.i* fa;:# k*rstrukliv* itugr:het ne

1l {:

' j .j.-,. -,

: i. il;; frrii-:5itii'i tl-: .'i'-:r-1" i iliii;', uii:ulir.ipi:i'ii:*iiir:lii" ;lri i lili;-i':t" e Li,r'iii

piis aii;. l!ip:r:. i:i;- iloir-r-tn:c;:ii' re'o':iri: i td i. iliiir Lslil:bari,i l-ue ',t'J ie

qi L.iii 'rr'. Pir;netii figil fcr'c;ii;;.r,1 i3iit. i:isha lesr;i ,j,:l:rr: iei;oi-lri,i;r'*r',.i;,.t-,e:li. ElEr l'.itJ trr3i/e:

rel::cu1ii pesci fi,ie tje{.;:r i'i:-ae

l:,i:l:liiu1,-ii.,,e" "te:tirirj r;t ul zgj**ia *ielr:! iiii; nl+r'i i*ri:tr:t r,: :*tii-l*, r;ti.;-:.... i,.,"itr.' lllr.': ,, ': Ql' "r ir:'i'11:i

ai;.i. irl,; qi:iiiin q# ie i'llrik:.;,;ii':rile li''5lrii:i-;i [{r;ifi.:r:"" Ilit*i]iti rii sliei", i:

X.}--re i-i '-Lit"t. i:r:1"-rhly,p=ia srj ,!j.r

*dei"i;:"ri J.,a qelii: *ji;i:i;:i:l-:.*.kal.:L,inii ilukr ffcg ila'.i-i. r;ri*ry;',ric; e ks ilr.i{ i--i:',-: aiia lii s [.c r';]<,': : [iialtxu.;+ r-eirii;::i i:trlllnist * &:il:*i.i ali l:;ti:aiili'.

lE Stili;:n ;-d.lu;:l*ii, i:c;;i:ib;liil i* ti: eiJrl.ut:€tl];;::€&#a.:"gf-t

5{r,.j'a3!{:;}+;r::;iikE-ls;'5'

***- ; ,'iii'.,.a,:,-';r,i sftr-ti];*. i;er ,rir!.;,; !o*;3f o,i;-.-iiu :c i;:;shi;;.r situ:lti ie Gili:lla;*rqa "_. !:-i-:r -rq* i p..-,rli;i'<i;: Liisicrige .ri i'-ish5s se

i i'"isi:fs :;ij ;:*. ijsr k'.:l* &l'.-q"7ri'1. ;i! I

rei.eri:het kisi.ie-r l.;;i:. siir:ir:e s; *;*iclpi:ri rn :r*:;;l s i i'i{tli.rtrlie}ia ; p:*liiia]t hilrrici-r: "si. ttjv'; !t';pr.;t;!ttt i:i't'{'sh.hte

a rl:;. ?: r; i : rii J'| i't t!."r' :1:l tl r: t: e f t: ;: t ; ::;; rit i I'v,it:ti::'. ilt:i: t-r sitttt'tti i'i'triz t t'r*tu!!,

lru*ilir, I;r; Jsilir.: ?t'i.{it-ti.ti:;i" "Sli:o:vit; r i{t:it'tt;"/,t" i -njijli autcr i;i'a*i-ri :i: 1f

,jhi:i;iil L:,..i:til1* ili:a i.iSha, C,,-: n'rritid i': si:e::be:llli hiSt*l"i:;*,jh-i:" -t'i:qanijrjri;i'

iriSii:i'iSC'Se ;trtir:. la*d cii::-r,-ti e ".-{ilr:ili dl:e t* i1;iili}I:ii'.= t*:;i:O*:Oi'vr":,; iiie liiiikl.;iiye i# ier*;';r-lllii tii s-c*:k. e.e{X-tr:, it c-ii*t clk p:i;:;-qiiel: ird:rsn;ii u*iul

{-+

G.!1Jfitu4!lviH

Pazari* e vieter te Ferrnelii ka p:riur. t# prkten, ka.ter faza kansti:uktive.Nrtrr_1,'sirin;r:t, qc keto fazr. iu kr3.'er: kishes, u i,-ene p*r te piotCIsuar nsvojai eziaaiilii*tit ie niierles*s ki-chtare per ars3,,en e p€r"rnas;aye ie vogla ie sai nga"

njera aue r.ih* nga tjrle'r per "ndriir*". Sturiimi i arkitcki.Lu'es se saj u bazuakryesi:rhi mbi te dheiia. [i r::i-rlerihura ne ciy ekspedita, giithasiltu edhe paskerkirneve" r: e bur i n re lt ! i:ii* grafike rlh e d*kumentare.

Faliikeqesisi:t" nLlk rJisp<-u1s;66 te cihenai::rbi fazen e par"e ie konstr$ksicnit tikishes. Sipas tradiies ve *clase, qe{.lansmentojme duke qene te rezervllar"i;isha u irdertua afer vitsve i5.J02-' dhe kaq':n# e vcgel. Sct, asgie n'.rk ka nlbeiurnga {c kishe, per tc cilen vetern germiileose kerkime sistematike ire bii;liografinrund te r;a japi* te ,Jirena te rejs"

,Zhviiiinri i Pazarit te vjerer tgFermetit g;ate sl.rekulljt te X{X-rijclhe rritja e popuiisise se kristrtere,qd i<,isitin nevoje per: ki.shen,rezultuan nC ernadhisrir; graduai tf}<ishes. Faza e riyte konstlukiive,qe perfshinte nje zgf erirn te kishes.u realizua. sig e thame me perpara,rre kchen e h,fet.r"opciitit te Kc;rqes,N{elerit {1816-1E27). Nje pjesi e

ke:;aj faze konstruklive ka rnundesite ndr:eihei Een strilktur0n e sctmete kishes" nioshta n5 anen iindcrc.

Dtr

TTI,.IPULLi

murarLrrds), iii) Ekzistenca nc brendesine e iiishes e harkut te

sa.j, qe e.,hte ndoshta fakti me i qarte i ruajt-ies se skeletit l';lindore te

me gjittre

punen transformuese qe iu be asaj.

Nderhirrja gie e rnari-t-re qe u realiziia pas vitit 1967 ne fcrinen et kisfies

ka qene nOerdmi i nje shtese komptetishl te re giate rn'.rrit"jugcr.'e krshes' K;o

shtese u u,jertua me gure, sig del qariir nga pjeset ki: u gelmua sul'aia per le

ki'ahasuar n:uratilLen e saj r:le atg 1e kishEs' Pcr cilesia e mufatures sE

slitesave, siE u zbuiua, esliic shume e ilobet ne krahasim me atd ti kishes'

Guref e p€rdcrrut' ;ane -ekliitui trashe rli:e janfi veitdosur tne r.4e nienl're le

paiicihur, cluke l:ri:3uar jc fuga nridis tyre, si tid rnui'atu'iEn e tnureve le kish€s'

por bgshileqe re cilai jine mbushur rne nje siitres*: te tr:ashe iiaqi rne eii*si .!c ie

mire. Iu:fe tej, gjeresia e fituier,.e re terapuilit eshie 9*cti. kur"q3 ajt r.-: mu"rev* ie

i1y shtesave". te nelertriara pas 1967, eshie 6i.!ci:r. Te itr;,r-ia ato :;hiesa, gjiil:ashl-i:

..lh* . treta i1e iartesinE e p,ieses iindcre te kishEs',ian* clalib nrir-r'she nga

r.ernpuili ne tip, zgjidhie funksi+nale dhe kcnsti"'oklive, iro:npozir-r; i pjesEYe

perberese., trajrim arkifektonik dhe dekcriitir,' i pie.ses se brendshme dhe se

iashtme, si eclhe ne siil.Ne funil te fundit, k-isha paraqet njE vlere te veqante,arkitektunitr':e'

Sipas historianit te shquar te historise se arkitektilies kishtare. C*rcic" ai-v nga

funOl I sundiinit orr**n ne fiailkan riile veL:anerisht pas lij, sqhji:i<te ie

iirishtere f-E pera-ndorisd nd"iene ne.",rten te rilir:dit maChesiitiile e n-lorieleve

klasike paleokristiai:e te arkitektrires bizaniine . Rastesisirl, ndbrtirnct

paraqitesl-rin nje lio3 ekzag.ierirni si nie n'ienyre rcagin:i kunder kufizirneve tE

1-r"gr1ior*, Csfi1an* nibi rrdertirnin e kisirave ciire' r'eqanerisht e k€mba'noreve'

Ky rezuitci nC riz'butrimin e. trpit ie baziirkes, *e pere-iithesi, me ose pa kupcle'

Llur"cic citon shume shembr:j te tiiie. kryesishi, liga qyiete te *:eriha te

Ballkanit, pErveq Shqiprerise. F.:.ir. r:e Athine' qe u qiii"i-la nS shek' e )iIX-te'

shurne prej kistiave, t# niiefiilara nara ose pes pak vite"'r'; nga qiiri*ai,

pu.uq*uin Lete morie te aruitekiures kishtar€, n{,k}silta rne sl"lenlbultrin rne

tarakterrstik katedialen e saj28. Veqanerishl, nje tip i ri bazilike u krijna-, m*

irartcKs (ngairjeliere te r:grii6r dLlke i:*rfshire e$irr: ginet"oirit,l giate fasaciaye

jr-rgcre" p"ienii*"re clhe i'eriore. Ky tip u paraqit p:er heion e pare ne Selanik,

ine Lirf,en e Sheii Minair e<llre nd kisha te tjera, l€ gjitha te datuara nga tundi isheir. te XIX-te eleri ne fillimet e shekullit XX-te. duke pafur" pai"asl'sh se

Selaniku bashke me vende te tjera te Maclerloriise u qtriruan nga sundi;ri

osffian vetern ne 1912. Nga Seianiku iipi u shpernda neperm;*t viseve Ie

ndryshr,e te Ballkanit.Rrethet krishtare c,rtodokse rie Shqiperi nuk iriheten te iarguara nga

arrit et e arkiiektures kishtare ne Ballkan. Kateclraija e ''jeter e Korqes' c

o*.

p-ieeces

kishes

G.IURMIh4E

ndertuar me i897, e shkaterruar pa dallim nga regjimi komunist. nrioshta.ishte shembulli rne i sirqrrar, qe i perket edhe tipit te ri re baziiikes, qe u krijuane Selanik. Shembui te tlere qE shfaqen kete mode te arkif-ektlu'es, perfshijn€

rye seri nderiimesh kishtare madhishtore, par tE ekzag;'eruara dhe teslrperyjesetuara, n€ krahasim me kishat e Llera ne rrethe te ndryshme. si neKorqe {p.sh. kembanorjzi jashie kishes se Shen }.likollit ne BOboshtico me1928, e.t.j), ne Nfvzeqe (p.sh. kembanorja ne pjesEn jug-perendimore teka,tholikoit te manastirit te Ardenrces rne 1925, e.tj), nd Hirnarre, e.tj. Dukeqene nCertuar disa dh-jetEvjeqare perpara vendosjes se sistemit komunist, nukiu kushtua rendesi nderrimeve kishtare te tilla dhe u konsideruan tepar€ndEsishrne nga pamja kulturore" Prandaj. shumica prej tyre, veEanerishtkishat. u shkaterruan per ie konstr:Liktuar ndertime $ tjera ne vendin e tyre.Kisha e Lindjes se Hrvjtrind0s'es nC Pazann e vjetEr tE Pdrmetit eshte nje nga tepaktat, ndoshta unike, shembull i l.-ishave te kesaj mode, qE ruhet deri me sotdhe, pia, dutrei. te konsiderohet si monumeilt i vierave te veEanta arkitek-tonike..

" Si monument kulturor dhe felar, ka nevoje te terheqe vemendjen tone,jo vet€rn per rivendosjen e tij ne vlerat e vjetra funksionale dhe fetare te tij,por edhe per restaudin. Me giithE keto vlera historike dhe arkitektonike, japimrnendimin se Kisha e Lindies se H_vjlindeses ne Pazarin e vjeter te Pemetitduhet tE konsiderohet jo thjeshte si nje monument i PErmetit dhe te banorevetE tii. ose i popullit shqiptar apo atij' ballkanik. por si nje monurnent i pasuriseboterore kulturore.

B ib_li o s r a fi . _$ h ku r t d 4we

Adhaini S., 'Lirbanistika dhe Arkitektura' = Adharni S., 'N4bi Urbanistikendhe Arkitekturen e Pazarit ie Vjeter te Permetit' (Sur I' urbanisme et I'arclritecture du vieux bazaar de Permet) , Monwnentet, v. 2 (1982't. p. 43-41 (French resumd on p. 52-53).

Adhanri 5., Vishtrim = Adhami S., Vdshtrim mbi KulturEn Popullore t€Trevds sd PErnrctit" Tirane 200i: Ada Publications.

Adhami 5., P€rmeti clhe piinnetartt = Arlharni 5., Pdruteti dhe Piirnrcturet neUclhip7rshrimet e td Huajve dhe ni Kujtimet e Papuilit, Tirane 20At.

Adhami 5., Pdnneti nii histori = Adhami 5., Fiirmeti dhe Pdrntetardt nd Faqete Flistoris€ * Nga Lashtijsia deri nd l939,Ttane 2001: Neraida Publica-tion-q"

29

TEhIPiJLLI

Giakoumis K.. Monasteries = Giakournis K., Tlie Monc.steries aJ' Jorcticat

and Vanisltti:- in DroptrlJ anC of Spelaio in Lunxhijri, as Monurnents and

Insrintions dtiring tie Ottoman Period (15'h'19'h Centuries) in Southe.rn

Albar,in, Pir.D. thesis subrnittecl at the Centre for Byzantine, Oitoman and

Mcriern Greek Stuclies, The University of tsirmingham, Birmingham

t-;,oo'1r., "Arnawutiuk" = Ittalcik H., "Arnawutluk", Enry',lopaedia ofIslcm, v. 1 (1960). p. 651-658.

Pulaha 5., Popullsia e Kosoves = Pulaha 5., Papitll'sirt shqiptare e Kctsovijs

gjate skek. X[,/-XVI (studime dhe dokumente), Tirane 1983.puliha S. "Qytetet shqiptare" = Pulaha S. "Qytetet shqiptare nen regjimin

feudal ushtarak osman gjate shekujve XV-XVI (Les viiles albanaises sous

le regime fdodal r.riiitaire cttoman au cours des XVe et XVIe siDcles)",

Monumentet,v. I (1984), p. 17-42: French synopsis, p.43-49.ShkoCra 2., Esnafdt = Shkodra 2., Esnafet shqiptard. (Sliek. XV'XX), Tirane

t973" "ShKo{ra 2., Qyreti = Shkodra 2", Qyteti shqiptar gjat€ Rilind,ies KombZtare,

tiii,ne 1984: Instituti i Historise Ed..,{dhami S., 'Urbanistika dhe

Arkitektura' = Adhami S, "Mbi Urbanistik0n dhe Arkitekturen e Pazarit te

Vjeter te Pdrrnetit" (Sur 1' urbanisme et I' architeeture du vieux bazaat de

Perinet), Moru.rmentet, v.2 (1982), p. 43-11(French resum6 on p. 52-53)'

Adhami 5., V€shtriiie = Adhami S., Viisl$rirn mbi Kultur\n Popuilore tdTrev\s s? Piirmetil, Tirane 2}0lr: Ada Publications.

Adhami 5., P\rmeti dhe pdrntetariit = Adtrami 5.. Pbrmeti dhe PErmetar€t nU

Udh\pershrkimei e t€ Huaiv-e dhe nE Kuitimet e Populiit, Tirane 2001.

Adhami 5., P\rmeti ne histori = Adhami 5., P7ruteti dhe P€rmetcriit nd Faqet

e llistoris{ - Nga Lashtcsia deri n€ 1939, Tirane 20AL Neraida Publica-

tions.Giakoumis K., I\lonasteries = Giakoumis K., '{he Monasieries of .iorcucrit

and Vanishtt in Dropull and af Spelaio in !-unxh\ri, as !,fanutnents and

lnstitutions during tie Ottoman Period (15'h-lg'h Centuries) in Sauthent

Aibanic, Ph"D. fhesis submitted at the Centre for Byzantine, Ottoman and

Modern Greek Studies, The University of Birmingham, Birmingharn

2002.inaicik H., "Arnawutluk" = Inalcik H., 'Arnawutluk', Enc,,*clopaetlia of Islam,

v. 1 (1960), p.651-658.Puiaha 5., Populisitt e Koso.tls = Pulaha 5., Popullsia shqi.ptare e KosovZs

gjati shek. XV-XVL (studime. dhe dckumente), Tirane 1983.

Pulaha S., "Qyteiet shqiptare" = Pulaha S. "Qytetet shqiptare nEn regjimin

30

G..IURMII\48

feudal ushtarak osmail giate shekujve XY-Xuo/i (Les villcs atrbanaises sous

le regime fdcriai militaire ctioman all ccui's rje-s XVe ei XVIe siicles)",ilfonumeniet,v.l (1984), p" 17-4'2. Frerrch synopsis, p" 43-49.

Shkcdra 2., Esnafdt = Shkodra 7.. Esnc;f?t shqiptard. iShek' XV-XX), T'irane

!973.Shkodra 2., Q),teti= Sirkodra 2., Qyteti shqipter glct7 Ritindjes Komlsdidre,

T'irane 1984: Instituti i Historise Ed.'

Sberyime

Li clet)yrohemi ,ctudonteve re Akariehise Teoiogjike Ortodokse 'Ngjauja e Krisht.it', i<"ristaq Nikuiit dhe

Eleni Nanit. pdr ndihmdn qe na dhana ne perkthimin dhe redaktinin e artikuilit nga origjinali ne

anglisht.Per populisind e Permeiit irerii perclorur kUta botime: lnalcik H.,'Ainarvntluk', f' 655; Pulaha S.,

Poptilisia e Kosayis. f. 65 1-652; Pulaha S." 'ilytetet shqiptare'. f .2<t-27; l\dhami 5.. Viishtrint, i.22-36:Ibi'd. Pernegi dlte pdrmerari:t, t. 69-:/6; and ihid., 'tr-irb:rnistika dhe Arkitertura', i. 43-44, Ii cili citon tb

rltrotia nga uChctare t€ l.iuaj pa iu releruar burimeve tE tij. lv{andej, k-a nje kundErshtim mitiis td eihenave

qe citner. nga udhetere. !e huaj tthe te dhenave te cituara prej aiij, pa i'-t referttar hur1meve te dia [Adliamii., Vethrli,,r, f. :91. E,shte e nevojshnre t-e theksojtie se reglistrirnet osmane te taksa-oe qd rr pErdcren

ketu per shekutiin e XV-te r.ruk i regjistrojne zyrta.et dhe oficieret osmanE. Prandaj, popullsia e

mysiilnaneve pd Pelme Cuhet re ishin nie shumtj sesa pa::aqitesirin nS k€ta ciokumenta. P€r nji krahasirn

te t€ dh5nave t6 pi'rpullsise nd visdt e Epirit (Greqi dhe Shqipdri) deri ne fund i shek. XVI-te, shih

Giakounris K", Monasteries, v. II, f. 525-531. Numrat e rrumtrullakosur duhet te konsiderohen tE

pasaktd.Cited in Adhami 5., Pdrmeti dhe fin?ietdrit, f . -?7 .

Cited in Adhami 5., Plnneti dhe pirtnerarit, f .24.Cited in Shkodra 7.., Qyteti, f .20{}.Citcd in Adhami 5., Pi!rnrcti dh€ ptrmekrat,f .31.Adhami S., 'Urbanistii<a dhe .rrrkitektva' , r,. 41.

Cited in Adhami 5., Pdrurcti dh.e parmetitrai, f .37 .

Cited iil Shkodra 2., Qr-reti, i.2AG.Shk,rdre 2.. Etn,tjlr. f . 3i .

Shkr.rdra 2., Esria-fdt, f.338; cf. Kosianrlin Pishote's te dhena t$ citurit ne Adhami 5., Ptxneti dhe

pelmeturet, f " 39.Td cituar rrE Shkodra'2", Qlteti, t.204.Adhami S., 'Urbanistika tihe -Arkitekirira', f. 50.p€r nj€ pershkrim te vogei te pazarit dhe te vendit te kishEs, shih Adnami 5., VAsfurifi, especiall.v f. 72-

73 and plan on f. 132.

Te nxierre nga Frasheri F. - Kajca A. - tsutre-si Z. - Ai-Stath Meiani. Paza.ri i Vjetdr,bo$ai nd Adhan.ri

5.. Piirmeti dhe ptnnetttrtl. L 380-38i.TE r.rxjerre pga cioreshkririri i Taqi Kristos 'fuie Nje Piak nga P€rmeti prej Tates, Tirands. f i Idaj 1978',

botuar ni Adhami 5., P€rmtti dhe pinneta.rlr, i'. 168.

Krahasimisht, pershkrimi md i informuar rrLbi kete Hshi gjeldet ne Adhami 5., Plrnet! ttd ltistori' f.

146-i48 (r,eganErisht 147 148).

Perkthimi i Lodikut r,ga Pepo nut n.Codhej nE biblioteken e AkadcmisE l'eologjike ne Mars 200-3, kur u

shkrua ky raport.Shih -qhenim IrIi. 16.

31

TEMPULLI

patrineiis C.. 'Koputodg N4qtpo:toi'rq" H\wi rcyt Op4ot<turt"xti El*:*::":dj-,'i );rlrrfli,U?';irlli; *"Pdr kdto informacione u"r''ki" te Jhena td nxjeri^l-:,ti::::l;i-l'#'iXr*.tit

at-Vasil' Sakt.sia ePdr keto informacione bash'kuam td dhena te nxlc'1'.:,'Jts;1ffi";';;;;i* ,e Per*.tit a..Vasil' Saktesia e

li: ''l;

l":*ft;'Iffi,::il'i:"'JJ::?il,11TII';;il;';;"';;;i;;; e'r"e *u''e nga 'i'li

re30 kurse

e dvta Pak vjet me vonE'

t"ril;;il;; aJno,"t te shtetit' Fondi 602 (1941)' Dosja 59' fl'35'

Per keta argumente, 'f"n Oait^*i i'"' punn"i

"e histori' f i46' i48'

InterlocurorBashkefoles: irr" i"*ipri".tprifti.vendas, father BarVasil.

pcr fotograli re rjcra re. "j.,rr.' ., t'e cilet kasha pr.;;i;; k";.plet ire fazen e trctf konstruktire td sa'l'

shih Adhami S.' 't-rruanrsrjka clhe Arkitet:ttrra" p' ui4.' fig l-2

Shih Arkivet Qendror te St'tCfo"ai 602 (1941)' Dosja 59' fl'3-5'

ein.*i s , ;uiuanistika dhe Arkitektura" p' 50'

Shih shiinim Nr' 22'

CurcicSl.,.ByzantitlelegacylnecclesiasticalarchiteciilIeoftheBalkansafterl453''inClucasL.I ed.]. rhe Bv zantitrc L' I ;;; i"" ;;;;;; " nu'op'' Neu' York iesE' p' 65-6? "

JZ