GALATASARAY ÜNİVERSİTESİGENEL KAMU HUKUKU DERSİ

PRATİK ÇALIŞMA (I)- Protagoras Mitosu

- Sofokles’in Antigone Tragedyası

Arş. Gör. Eda Aslı Şeran25.10.2013

ORTAK ÖZELLİKLERİ• Perikles demokrasisi dönemi • Thesmoi-nomoi• Homo-mesura: “İnsan her şeyin ölçüsüdür.”

• Devlet ve hukukun kaynağı

PRATİK ÇALIŞMA (A)

Protagoras Mitosu

PROTAGORAS MİTOSU

•  "Canlılar yaratıldıktan sonra, onları donatma işi iki kardeş tanrıya, Prometheus ile Epimetheus'a verilir. Epimetheus, doğaya ve birbirlerine karşı korunmaları için hayvanlara bol keseden post, diş, tırnak dağıtmaya başlar. Sıra insana gelince, ona verecek hiçbir şeyin kalmadığını dehşetle görür. Çıplak, yumuşak insan, eli önünde acıklı biçimde bakınıp durmaktadır. Prometheus yetişir insanın yardımına. Olympos'a çıkıp tanrılardan ateşi çalarak insana verir; hayvanlardan korunması kendini donatması için.“

DEVLET BİLGİSİ• “Böylece insanlar kendilerini, öteki hayvanlardan ve doğadan koruyabilecek duruma gelirler. Ama o zaman daha insanlar devlet bilgisine sahip olmadıkları için, kendilerini birbirlerinin saldırılarından koruyamazlar. Öyle ki, bu yüzden nerdeyse yok olup gideceklerdir. Olympos'tan ateşi çalan Prometheus'a fena biçimde kızmış ve birlikte Zeus, insanların bu durumuna acır; yok olup gitmelerine razı olmaz ve birbirlerini yiyip bitirmesinler diye, Hermes ile insanlara 'devlet bilgisi' gönderir. Hermes bu bilgiyi, belli zanaatların bilgisinin belli kimselere verilişi gibi, bazı kimselere mi vereceğini yoksa herkese mi dağıtacağını sorar, Zeus, onu tüm insanlara dağıtmasını söyler."

MİTOS’A GÖRE• Siyaset sanatı hiçbir ölçüye vurulmaksızın bütün insanlara verilmiştir.

• Soylu olmak, Atina yurttaşı olmak gibi bir ölçü ile hiç kimse bu sanattan mahrum edilemez. (ancak hala köleler ve kadınlar gündeme alınmamaktadır.)

• Devlet, insanların tümünün ortak çıkarları, ortak iyiliği ve birliği için vardır.

• Devletin kendisi bir amaç değildir.• Devlet, insanların adaletli bir şekilde birlikte yaşayabilmeleri için bir aracı konumundadır.

• Bu bakımdan devletin referansı insandır ve yapaydır.

“İnsan her şeyin ölçüsüdür.”

• İnsan, polise en üstün amacı kazandıran şeydir.• Mitos, “devlet”in insanın var olduğundan bu yana var olmadığına işaret etmektedir.

• Belirli bir insan tecrübesinin ardından beliren devlet, siyaset sanatına herkes sahip olduğuna göre, şu ya da bu grubun arzusu ile kurulmamıştır.

• Devlet, herkesin ortak arzu ve istencinin ürünüdür.

• Bir anlamda, bir tür sözleşme düşüncesine atıf yapılmakta ve devlet ortak bir sözleşmeye dayandırılmaktadır.

• İnsanların değişen isteklerine ve ihtiyaçlarına uygun olarak “polis” ve yasalar değişebilir.

PRATİK ÇALIŞMA (B)

Antigone Oyunu

ANTIGONE• Tahtın mirasçısı olan kardeşlerin ölümüyle

amcaları Kreon en yakın erkek akraba sıfatıyla tahta geçer. Kreon, yurdunu savunmak için ölen Eteokles’in kahramanlara layık bir törenle gömülmesini, diğer kardeş Polyneikes’i ise vatana ihanetten mahkûm ederek gömülmeden, cesedi kuşlar ve kurtlar tarafından parçalanacak şekilde bırakılmasını emreder. Antigone, kardeşi Polyneikes’e yapılan bu haksızlığı kabullenmez ve devletin başı olan Kreon’un emrini ihlal eder. Kardeşinin başında, onu üzerine bir avuç toprak atarak takdis ederken yakalarlar. Kreon, emrine karşı geldiği gerekçesiyle Antigone’yi ölüme mahkûm eder: Canlı canlı bir kaya mezara konulacak ve orada ölecektir. Kreon’un oğlu Haimon, aynı zamanda Antigone’nin de nişanlısıdır, onun bu kararına itiraz eder. Ancak Kreon kendinden başka hiçbir şeyi görmemektedir; oğlunu hiçe sayarak yine de kararını uygular. Bunun üzerine Antigone mezarda kendini asar, Haimon da onun ölüsüne sarılarak intihar eder. Kreon’un eşi Eurydike oğlunun ölüm haberi üzerine intihar eder. Kreon, yaslandığı erkini kaybetmiştir.

TRAGEDYA ve SİYASAL İŞLEVİ• M.Ö. 6. yüzyılın sonunda doğan tragedya, Atina Polis’inin demokrasisinde, demos’un, yani halkın sanatı olarak belirleyici bir işleve sahiptir.

• Bu türün, kendi anlatım ve eleştiri biçimi yurttaşların siyasal ve toplumsal değerleri sorgulamasında belirleyici bir etken olmuştur.

• Tragedyanın, yurttaşların doğrudan yönetimde söz sahibi olabildiği Atina demokrasisi ve onun ideallerini konu almış oyunlarda taşıdığı mesajlar üzerinden, yurttaş kimliğinin oluşturulmasında önemli bir rolü vardır.

• “Eski Yunan'da tragedya, yurttaşların, içinde yaşadıkları sistemi benimsemelerinde ideolojik bir rol oynamanın yanı sıra, var olan çatışmalı değerleri sahnede adeta sınava çekerek, onların bu değerleri çok yönlü bir şekilde sorgulamalarını sağlamış; yurttaşlara belli bir sorumluluk bilinci aşılamıştır. Bunu da bir 'üstdille' değil, agorada, halk meclisinde (ekklesia) ya da mahkemelerde yurttaşlarca paylaşılan kamusal bir dil aracılığı ile gerçekleştirmiştir.”– Banu Kılan Paksoy

• Tragedya, insan-tanrı çatışması ile birey-toplum çatışmasını yasa kavramı üzerinden ele alarak hem dinsel, hemse siyasal bir bakış açısı sunmuştur. Antik Yunan’da mutlak, değişmez ve sonsuz olarak kabul edilen thesmoi denilen tanrısal yasalar ile nomoi denilen göreceli ve değiştirilebilen sonradan yapılmış insan yapısı yasalar arasındaki gerilim, M.Ö. 7. yüzyıldan itibaren Polis’in demokratik bir düzene doğru ilerleyişinde siyasal kurumların temelini atarken, tanrısal adalet ile polis yasaları arasındaki çatışma yoğun etkileri olan tragedya örneklerinin yaratılmasını sağlamıştır.

ANTİGONE vs. KREON

ANTİGONE• Physis: “Bu ölü

kalkacak!”

KREON• Nomos: “Leşi

gömülmeyecek!”

KREON’UN POLİSE BAKIŞIHer kim ki yakınlarını Üstün tutarsa devlet sevgisindenOnu adam yerine koymam, çünkü ben,-gözünden hiçbir şey kaçmayan Zeus tanığım olsun-Devlet tehlikedeyken susamam, Devlet düşmanlarını da kendime dost saymam.Sunu usumuzdan çıkarmayalım:Varlığımız bu devletin gölgesinde Bu gemi ki ancak kazasız belasızGeleceğe doğru yol aldığı süreceDostluğun kardeşliğin anlamı var bizce.Devleti bu kurallarla yüceltirim ben.

KREON’UN BUYRUĞU: Şimdi Oidipus’un oğullarıyla ilgiliYayınladığım buyrultuya değineyim:Yurdu için yiğitçe dövüşerek can veren EteoklesTörenle gömülecek, öte dünyaya giden ölülereGösterilen bütün saygı, son görevlerEksiksiz uygulanacak cenaze törenindeKardeşi olacak haine gelince,Sürgünden dönerek anayurdunuAtaların tapınaklarını ateşe salmak,Ulusu köle etmek isteyen Polüneikes’inŞu ya da bu biçimle törenle gömülmesiOna yas tutulması yasak! Böyle biline.Açıkta ortalıkta kalan leşiAkbabalara köpeklere şölendirDidiklesinler yesinler. Nasıl bir adam olduğumu Görün öğrenin işte. Şerefli yurttaşla bir haini Asla bir tutmam. Yalnız yurda hizmet etmiş yurttaşlarSağ olsunlar ölü olsunlarBizden sevgi saygı görürler.

ANTIGONE- KREON• KREON: Şimdi söyle bana hiç uzatmadan, bu davranışını suç sayan buyruğumdan haberin yok muydu?

• ANTIGONE: Haberim vardı doğal ki, işitmeyen kaldı mı?

• KREON: Demek karşı geldin bana, yasamı çiğnedin?

• ANTIGONE: Evet öyle, çünkü Zeus böyle bir yasa koymamış, ne de adalet denen Tanrıça buyurmuş böyle bir şey insanlara. Senin buyrultunun da bir ölümlüye Tanrının başlangıçsız sonrasız yasalarına karşı gelme gücü vereceğine inanmıyorum.

Physis- Nomos• Physis’e göre iyi olanla nomos’a göre iyi olan özdeş değildir.

• Sofistler, tabiata göre doğru olanla hukuka göre doğru olan arasında ayrım yapmışlardır.

• Mitos kategorisi buna dayanarak yaratılmıştır.

• Atalarınkinin yerine geçebilecek bir otoriteyi felsefe tabiatta bulmuştur. (vicdan)

BAHT DÖNÜŞÜ(Dike-Hubris)

KREON: İnandım, yaşamı boyunca kişi,Yerleşik yasaları gözetmeli……KORO: Mutluluğun bir kaynağıAnlayış ve sağduyuTanrısal güçlere saygıKendini bilmez kişiBencil istemiyleÇanak tutar felaketeVe böyle bir geçkin yaştaKafasını çarpa çarpaErişir bilgeliğe

KAYNAK• Ed. Mehmet Emin Ağaoğulları, Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da Siyasal Düşünceler

• Alaeddin Şenel, Siyasal Düşünceler Tarihi

• http://mimesis-dergi.org/2011/06/sophokles-antigone/

• Banu Kılan Paksoy, Tragedya ve Siyaset