FRANCISCI ALBERTINÌ

OPVSCVLVM

NOVAE VRBB

“€IIERAX'SGFX;liläliN

\nN

AVGVST S C HMARSOW.

HEILBRONN

VERLAG VON GEBR. HENNINGER

1886.

.;};

a'…

a‘5%!

941!

Si‘;

!

«ä:

«,./;!

€£$;

%:

L FRæNCISCI ALBERTINI

OPVSCVIAHW

}{:Òzg:òzg:°:$còù:o

.!94"

3142m

ae

.\v_,. 0.0

NOVAE VRHIS

94!7394»:

.,v

..

.o.ì

!.-—

…o321!

<>

.?

HERAVM 'rE( JEBEN

%:}Ogygi?

VON

AVGVST SCHMARSOW. e20

ä" …»onèào

ä:

?zä-%; ’.

%? ",:

%? 41 °,,%? :* ***ä6 » .

ä-?

\!

IIEIL NN 1880VERLAG VON (}EBR. HENNINUM.

a".? ..in,

<>-

\:v

rv;-

Wi“

; ’; “…{—…:::“ng%À…WMW/@XÒ/à\

& ." 32°- -… i,*,ämffwæffä>'-æx &4444 44444404@

@@:

&???

FRANCISCI ALBERTINÌ

OPVSCVLVM

NOVAE VRBB

“€IIERAX'SGFX;liläliN

\nN

AVGVST S C HMARSOW.

HEILBRONN

VERLAG VON GEBR. HENNINGER

1886.

——_fl—‘a

@EINLEITUgu—

Fr a 11 c c s c 0 A !!) £ 71171 z' fiat dcr "£um-en szsz‘gc—

55/1111th zwei St/zr/ftc/z gvsc/zc/z/ez‘, ïuer/chiir (lie z'lalz'mzfsr/lc

Rmaz'xsawc 1'71 (im 1151127171 äzztjitstäzt'tm Florenz 1111117180711

110511 111711? u’cm Faî'SE/Zé’î’ unclzz‘lw/u-Zif/ì sind. Der W'crt 561"-

HL’l’ »Memarz'c 1272" molla sintne ct Pz'a‘urg .co/10 mllt: inclyta

Cipta (li Florentia . . . . « 11011 1510 isl ml neuerdings wic-

(icr anerkannt wordcn, indem Alaxjarrlmz 1711 27051101 Bande

seiner Uebersgtzzmg wu Crows mul Camzlazxcl/E: Gcsflzif/ztc

(ler z'talz'mz'sflzeiz ]V/a/crei £ine/1. kritisch" Nunium]: wmn—

staltet hail} . Dime Beigabe, (iit wir seitdem auf Schrift 11711!

Trit! llcmttzm, 11:277!in 71m sa mf/zz' Danie, als sinendi: z'm

Text za/zlrcif/ze Dm/emd/cr, dif jetz! /11'cr- mzd (@#/1171 mm:—

portieri wordcn, rm Z717'l'l/l allen Stmm’art in Florenz mtf-

gefz'i/zrt werden, mzzirersez'ts Mcr 1'11 dm A/mm'ezmgm (m

z'lzz‘er heutigen Sfe/lc, ty"! 1'11 Sammlungen des Aus/a/zrz'cs, nac/z—

gewz'esm wcrden. Dic Aflgaàw Albfrt1'111'5, (l’er—fimfi mitte;:

([;-in stand in lebcmz’igcr Trmz'z'fz'an, simi tim? QIM/ZL' Vasari's

gewesen, llic er nicht z'nwmr gcwz'ssm/mfl lzmm‘zt, mnl lzabm

1155/111117 aw/z fiir 1111: 7106]! anssc/z/aggclzmzies Gcwz'f/zf.

Etwas anders stellt sz'c/z das Urfei/ Mcr dic zwcifc S(lzr/ft,

da: » Opuscula»: (le mirabilibus novae et veteris z/rlu's Romae «,

n’a: z'm selben ]rz/We 1510 gedruckt worden. Es zeîfd/h‘. wid

n'zr Titel sagt, 1'11 zwei Bestamz’tez'le, dir! Beschreibung "'es

1) Bd. ]](Laipsig 1869\ p. 434fl. Ix'ez'ixiwz der Edith? prinraps

wu Rud. Schäll.1 ae

[V Einleitung.

alten. und (im mmm Rom. Dime Leisfng lm! nach der

Sc/u'ztzm/g m/srrcr Art/ziz‘n/agm mimz’crezz lert. Alberti"!

ixt, 701? er sæ/þxt ill zier Vw-rm’c crziz'lz/t, ([al/[’Z' 21011 (ïzr Aþ—

sz't/li allsgfgmlgr/i, llic (ZUM fîlz'mbz'lz'm Rams zzz zwrfiessu‘a

Umi zu UN‘w/lsfz'mfi/gm '], fizz! alla” 205/70? [la; arma' Sfl'dlC/l

”(][/1 (las lerz'tisf/zc Riixfsmg (77/17/34th z'iz (I’m; Gm'z'rr mittel-

(zlz‘rrlic/Itr Fully!” mnl mzz‘iqual'ixr/lrr Gclg/zrsa/Hþcz'f aufzu—

rdumm, (nier gar grihm'lz'f/M Lomffarxt/umgcn (m dcr flmm’

(fer wr/zzz/m’f/mz Dcn/cmä/(r (Z/zzz/strllm, wie cs wälz'ggcwcsm

wäre. Î/Vir würden i/mz (l'au/cþarer scin, hätte a' ilm‘ ganz

alljccfiîf eiufaz/z mul az/gfiZ/zrlz'f/z btsc/U'if/Wi. 'ma: Allcs (l'a-

mals nod: iror/zmu/eiz mar. Dato wichtiger cru/zcz'n! (ia—

gcgm (las dritte Bum, wclz/m dax imm Ram ans fim Tagezz

ZVZ'm/az/s' V., Sixtus" [V. wzdflz/z'I/x’ ]]. behandelt. Diese

Arbeit ist sngar sorgfz'i/tzgcr zusamizzmg'tz'ragm nm! []a/affit—

mmcr gvsc/zrz'f/Wl (zis das Mühe ]Ww/zm'ia/c über F/w'ms.

(las [wi 617/5771 zmrz‘i/lwgcizmde/z FE/ialngfmf/zalt im August

Umi SQ/Ilmtlm' äz'zzgrfïuarfm mifl 50 an‘ þis zum 2 . Oc/o/Jcr 1 5 1 o

[la' Antonia T[(M/zi in F/m‘ms Sgrf'rl'rur/cz' 100/7101 3). All (ian

ijsczz/zmz über [80/11 bat m' wm/zrarfjalzrc gmrþcäz'ct All

Z’fîîîfl/lizftft’llfll Sff/Zé’ll 1777/1711! (lic Z:'it/wliïmnznzg >) [71 ([fase/IL

ja/N'c 1506 « var, mul (HI! Sc/I/l/m sfv/zf das Datum >> 3.j1/m'

I 509 <<; ïc/n/N'smci/zliff'z almr wurdm (!'/c JVratz'zciz wmz'gsths

,si/m Tci! sda)” friZ/zer bd Î/Î/ìz/m'z'rzmgm (!l/71]; (z’z'c Stadt gü—

mflmwlz‘, auf 07sz fr wrmmzdtc Al)…v'f/zfm îWfa/gtc. Fran—

cesco Al/lcrtifii z'st nidi! lz/zîmràw‘z‘z'fr! (m (Zima BUM/zrfibzmg

gaglmgm: cz'zz Bm/z i/‘Ùw' dic Station:?” ’Il/lli Rc'lz'ql/z'm tivs

fifz'lz'gm Ram, wie a'}; alm'w‘fs 27/1” (l'id allen [7155/177716]; wa—

l 1/ng. die (wir. Stellen dcr Epistola ad Iulium ll., unten.

2 Der l'Vid/llzmgsl/ricf (m Barrio n’a ]ll'am‘u/u/m ww! 30. August

1510 myt »Lc nmg'nizcmliu c! ösi/eru' di F/m'cnfia mm le 110 anmm

jiui/c«; ' (!)/l Ende (lc: Yl'xz‘us .' ]mprfym pur sur Antoni!) Tnbiui ml/a

[';/dim afta di F/arc/zlia questa (ft 2 zii Ortu/n'c'. J/DÀ'.

Einleitung. V

rm wor/zerfertz'g gewordm, wenn (mci: flz'f/zi de/l dm Druckveròfmtlz'cfit. Gelehrte Kenntnisse um! [nigram fiir szsz‘,wie eine w'e/sfz'tz'ge Erziehung bffii/zzgten 17m zrorzugswez'sc zumFü/zrcr a’mfi/z dns wzmderrez'r/ze Ram, das flurt/z div grass-artige Baulmt der Rovere z'fz kurzer Zeit wie nm erstmm'mwar.

Wie t’?” sella! in seiner Apostrop/m anfizlim [[. angiebt!) ,stammi €?" wn fiorenfinisf/mz Eliam. Sein Vater Sante (iiGiacoma nmi saiw M/tter Angelica müssen friZ/z gcn‘orbmsein, sa dass cr mm- Vbrmzmdsf/zqf! seines O/zc/mx [Wichti—rmgfi/a f/z dgr Ofi/mt ez'wr Wïtwc szz‘a erzogm ward. Sobesc/wirim dic Ver/zd/z‘zzz'sxc gcwmn Mill wägm; cr/lifll cr {{M/zwlmzniflzfallzgf Azzrz'gng mai Aztséilfi’zmg. sz'lze sjuitm‘cSc/zrzflsz‘cllcra' setzt z/(mms, dass er dic lateinische Sr/zule(iz/N/z/aufm, wie es szincr Bestimmung fiir (im gcisl/z'r/wnStand gaman: war ; aber cr [amie (…:/z (z'z'z Anfangsgrimdedvr Malawi [zcz' Àw'izmz gcringcrc/z ak Damcnim G/zz'rlandzzju 2)('l- 1494) , li!… am]: MC/Mldllgd/(l Buonarroti anwrtmzzz‘ward. Bei dem Virfzmse/z Antonia 3 fz'g/wfe cr sic/z ww?!mztsi/ealz'sr/ws Verslz'm/an'ss zm, dass cr cin cz'gcm‘s Sf/u'lft—c/zelz rlariilmr z'crfasxt 11:114). Der Dz'c/zz‘er [Valda Mz/rz’z‘ gal)

z'lmz Anleitung z'm Verscsf/mzz'fdeiz. [Vini er auf]; seiner san-stz'gm Begabzmg nada sc/zïuerlz'dz iiber dic Ersflz'ngswtrþclzz'nausgekamnæn sem, (lie cr (fem Lc/zrer oder (lam ]l/z'txc/zz'llerBaldella di Cortona 5) gewidmet, 50 &c/wrrsc/lt er 1170ch dicüblichen Farmm nati; dem [Iazzsþedaqï [lm (iif !ifm'm'isr/zc

Sitte dama]; wrlangte 6). Sci” Sli! ist sonst, (!…/1 in Prosa,

‘ l/fgl. dax szpilfl (fe Caslf'a :(mcz‘z' Angfli.1 ;2) Vgl. [las Cnþi/u/ dv lantiim: Flarentz'au.3) Elmuia.

4, fa!. 1013): n ut in musicae opusculo scripsi ".5) I/Îg'l. dax St/dusxmþitzl.

“) uli misi versi non mna mnlto iw'sz'u .wlu‘ai/z/ ('r un fllmztflnfn.

VI Einleitung.

”’un/laus ”[[/lt flicssend und gawmdt; jn er muss selbst in

film‘ Schrift, die er n’emflzjm‘e zugeezgzwt, geste/zm, dass

sie »stila infimo jwtz'us quam mediocri<< geschrieben sei. Er

ist ein lrotlæner Berichterstatter und cr/zclzt sic]: 4215]; in

wiimzere/lz Lab m'a zu 56/11c'zz7zg7mllemAusdruck Stimff' Be—

wund'r'rzz/zg; aller seil; ganzer Sanmze/jïez'ss ist getragen wn

ausdawnm'cr Vw'c/zrimgfür (lie ewige Stadt und mm innigcr

Liebe zu smzcr Heimat Florenz, die i/zm dac/z fiber Alles geld.

Bera'z‘s im fa/zre 1493 finden wir 27m als Capella): mm

S. Larenzo z']: scz'zm' Vaterstadt 1) , wo er 1499 durch Alex—

andar V]. dic Stelle m… Canmzims critichi Bei dm Geist-

lichen diascr Lieb/jngx/circ/ze (ler Medici waren literarische

1/an lez‘msllcr/sc/zc [’lll'c’Ti‘SSU/Z tmzz’z'z‘iwwll. Aus (licscr Zeit gc—

/e/u‘t£r M/fsc riZ/Irl fura/zrsc/zcz'fz/z'c/z dif Mehrzahl zier kleinen

Schriften Iter, we/c/w religiöse Stojfe [)e/Landa”. Er erwähnt

sic im Laufe unsem Buches und berec/met sie auf zwölf,

während der Brief mz Afonfclnjm 27176 ZLZ/l! mszimfze/m er—

lLä/zt. Sie alle warm italienisch geschrieben. Da/u'n gehören

dic » Opusmla (sz fmzfessionc, (i£ oratione et virtutibus « oder

»(z'c cxposz'timzc super aratz'a/mlz Dominicam €t xalutatiwmn

Ange/z'azvm, cin andem nde saframe/ztw mu! eines »de moda

rate ?vz'zwm’i « 2). Das »Oþnscuhmz sententiarum ponti cum

et ijie/itumu 3) mag 55/1071 rämz'sc/ze Atznasp/îàre verraten.

[m .Damzlm' 1502 nämlich verkauft er sein Haus z'n

Florenz 4), alme Zweifel in dcr Alm'f/zt nach der Stadt der

Päpste izberzmz'm’eln; denn dor! trafen wir ilm im szalgf

(le: Fazz'a Santarz'a wn Vitcrbu, wzlclzer 1505 wn julius [[.

zum Cardinal c‘r/mbm wan]. Für die Verbindung 7111111765011

Gulc/zrten, der mm bei Giuliana della Rozm'c (lic Stelle mms

1) Kgl. die Belege [m' ïardan, rz. a. 0.

2) Vgl. dm Brief des Corn. Cymbalzm mu! Albertini xelbsifal. 42,

3) VÌg/«fal. 99h.4] 70nlan, a. n. 0.

Einleitung. VII

Hofmez'sfcrs bekleidet, als derjzmge ]Vepat Sz'xtux' IV. zu Pe—

rugia :tudz'erle, spricht Albertini; » apusculum (le szgm'fimtz'ww

et cxposilz'one arboris Palmae « 1) , (las erfreilz'z'lz nur dem Da-

menz'w di Francesco, dem Sekretär des Cardinals van. Sta.

Sabina gewidmet haben will, sz'c/zerjalac/zfiir Fazio sztarz'o

sellis! bestimmt halle; denn dicserfü/zrt eine Palme im VVap—

pm. Die Spetu/atz'mz, sic/z stima]! mit gewandter Feder in

Rom [)e/{ZH zu machen, war afiffibar im besten Zuge und

bewegt 52"ch m azzfitezgmzlfr Linie. Sein » Optandum de m'—

z‘erz'bus Epitap/ziis Romanorum « lalt er dem Cardz'nalnepotm

lulius, Il., Sixtus Gara della Rovere gewz'dmet mu! haml—

schriftlich i2667‘rcz'c/zt2). Seine Absicht war, auf]; die ma—

(lernen Insc/zrzf/e/z zu sammelfi um! herauszugeben, zmtl zwar,

wie aus einer Stelle deutlz't/L hervorgeht, m't/zt nur (lie rä—

mz'sr/zm, sandem azM/L die seiner Vaterstadt Florenz 3). Sein

Buc/z » (le Statz'anibus et Reliquiis Vrbis « war dem Kaiser

Maximilian dezlz'cz'crt, zunächst lcztfinz'sc/l gmtlzrz'còefi, dat]!

wollte er sclbst es später übersetzen 4]. Am 7. Februar I 5 IO

mani der Druck eines Schriftchens abgeschlossen, das dem

König Emanuel von Portugal bez" seiner Anwesenheit z'iz Rom

mul Flarmz als Ei/zrer (limen sollte 5) :

SEPTEM MIRABILIA ] ORBIS ET VRBIS I ROMAE ET FLOREN—

TINAE CIXVITATIS. CVM EPYTAPH. PVB..... a/E: IM-

PRESSVM ROMAE PER IACOBVM ] MAZOCHIVM ROMANAE

ACADEWIAE BIBLIOPOLAM ANNO SALVTIS MDX. DIE vu |

FEBRVARII.

worin nur ein Excerpt von Dingen gegeben wird, die aus-

führlicher z'n zmsgrm Opusmlum (t'e Mra/iz'lz'bus erörtert wcr-

1) Alb.]ol. 1003.?) Epistola ad [ul. 11.

3) Vgl. (fax Stillmnapilfl.4) Epist. ml lul. l]. und an [lianleluþm

5) Sellener Druck. Billl. Corsini in Rom.

VIII Einleitung.

dm, Jas am 3. jmzz' 1509 [)e/Tits lzmzzz'sc/zrzft/z'c/z vollendet

war.

Dies grüxsere Wer/e ist, wie gesagt, dic Fruf/zt mc/ujd/L-

ngm Scumnc/zzs. [m crsz‘m Buc/m, wo £r z'a/z dcr Auffimz'ng

1ch [(w/ww; spriz/zt, scis! cr hinzu »hoc anno MDVIa, und die

anzmng/Jþa 7011ch in (ler Ta! [7/1]:er 1506 gefunden.

IVe/m cr vallcmz's (lie Cam l’x'aa/omz‘zzi (m Piazza Sium, jclzi

Amina della Valla, l/lîll’?’ :le/' zzllzsz‘c'i/zn’lz'f/Le/z Bezeichnung

»Da/Ilus ?fww‘e/zn'ixxz'nli Flamini P/cm/o/m'wz' Czzrn'z'lza/is Se—

;mzsis « m/ffii/zrt, n’a a’ot/I differ Cardinal .fr/[mz als l’im []].

’ajn‘t gczc/anz’m mnl am 18. Octaöcr I 503 gestarþwz war, 50

[Zini (line Ale/i'ud'smz'zfsc Wlwmtm, dass jene ]Vütz'z z')! [fer

a/lcrcmz‘m Zeit seine; riiîilm'lmz Aufenthalts, mr dm: Palili—

fi/mt (ies bm'ù/mzlm Cardinals niaiw'gfstlzrz'ebm mai mmer—

('i/nigri azz genommen sci. Auf/z die periegelz'SK/w 1szth da

chr/ccs [(int fim? so czllmd/zlz'f/ze Entstehung nic/zt amz'c'rs als

srllzstwrxfiz'zzd/z'dz m'u/zcz'zzm. A/bcrtlm' .cc/[ut bpn'c/zz‘cl sogar,

rit…" cr …'ch Lezzfm fim Beiträge z'eg/Jjïic/ztet sci: »sum

enim doctis atque indoctis debitoru.

.Se/nu Absicht war (iz'z‘sc Arbz'i! dem Cardinal Galeon?)

(falla [formæ zn widmen, du‘ 27… dazu angeregt, mld n'z'c

Gum! (Zima; Zielìeizszcrizim’zng mld liar/z/wgabz‘m Ncpotm

75/12/7176 2701 sif/u’r mc/zr als irgend tinc: Andern gqfärdcrt

]zaZw/z. Gzz/catm war ci/z Sc/zwcsiersa/uz julius" II.; [I’ mt—

stammte zier 5751611 E/ze dcr Lzztlzz'zzetm Rowre 71m! wurde

spoil”, (115 sia z'erwzftmct sic/z mit dem jzmgm mul middle-

giifcrlezz Gz'anfrcmæsm E'rzm'inftz' van Lutm ZJcrfzzä/zllc, wwl

(iicu'm Stz'fy'znziur wie fs .cc/xvin! mz'aptz'crt, so dax: cr :eiz‘n’fln

(I'm ]Vamm Fi'a/zc/ufiz' [iulm Roure fz'i/H'te. St/zwz fî’ÌÀ/l (fem

geistlichen Simula bfsz‘z'mmz‘, zcz‘r/mez‘e cr sz'f/z (!l/rc]; sowie! cin-

nu/mmm’e Gabm :fo Geistes mul Körper: (ms, das; 77m die

Curie gzr/z [lei /m/mz Festa! a'z'e [I[csse [(la/iriure" m/z. Sei”

O/zu'w Giulia;”) zr'ersr/nyjftc i/zm (l'as Bistnm Agens mnl er—

Eìnleîtnng. IX

llo!) 17m am 29. November 1503 an erslcr Stelle zum Car—

dinal, indem er ihm [[e/z eigenen Titel S. Helm z'7z vincoli

gab. Scit (lem Tmic Asmm'a Sforza’s 1505 war er Viaf—

leaflzler mul lebte z'iz mzzertrmn/z'fhem E'ezmdsf/zaftwerkz/zr

mit dem hat/zgebz'ldftm Giovanni de Medici, (lem nachmaligen

LeaX. Dies glänzende Glück des Lz‘eblz‘ngs, (ler (lie Sc/zrnjf-

]lcffäll julius" ]]. gcsf/zic/ct mul milde auszug/eic/zm wrsta/zri,

dazm-te jca’ac/z nur zzrem'gfa/zrz 1). Am I I. September I 508

"!ch ilm das rämz'sf/zz Fiab” wag und IlliM/lfä (mci; Alber—

tz'nfs sr/ziimz‘e ]{afizngm zu m't/ztc. Er hatte das Lal; [ler

Mgzz’z'a' in seinem Bzzc/le ”[[/z! gcsjmrt wai wr Allem (lm

Cardinal Giovanni, als Freund Galeotto’s lzoc/z gq/Jric'xm.

jetzt wagte cr fn'i/z'r/z xic/z mz julius ]]. szllw' zn wenden;

jedoch (lic 700/0271517th Sf/mzcz'c/ze/vim, die warme Begeiste—

rung filr F/flrmz, der th/zm stiller Landsleute italica z'lm'

wirlesafllslm Beziehungen Mr/(Wm.

Albertini war ff'fz'lz'c/z iizz'tt/erzwz'le von der römischen

Hac/zn'lzu/c zum »Doa‘ar Paulififz'z'« jv'vmoz'z'crt, aber noci:

immer mu- Cap/mz beim Cardinal wm Sta. Saàz'mz; ob (lie

IVz‘z/mzmg azz dm Papst z'lzm uille Btssewmg seiner Lage ein-

getragen, wissen wir fzz'f/n‘. ]mz’ess das Bur]; fiat n'zzrc/z sz'dl

selàsl sein Glück gemacht, aime Amel… (ler Person des Au-

1) Ciaccmzz'us, Zlin. Panny. [Com. [][ (1677) [al. 7.52 mg! wnihm: »Iuvenis fiorentis aetatis, suavitate ingenii, forma corporis, vì-

taeque splendore, non solum Iulio, verum etiam universae aulae, Ro-

manoque populo iucundissimus fuit. Cum eximia Galeotti forma con—venerunt suavissimi mores, atque cum iis eruditio singularis, atqueamor in Poesim : similitudine ergo studiorum Ioannem Mediceum Car—dinalem . . sibi familiarissime devinxit . . . Erant hi duo amicitia et

sensibus coniunctissimi, alter alterum per se ipsum gratis diligendo.At in tantae secundae fortunae prosperitate Galeottus terris vix quin—quennio monstratus . . . die Lunae 11 Septembris 1508 terram reli-quit, Ioannes vero Medices (Leo X) sic morte eius indoluit, ut quo—ties Galeotti incideret mentio, suspiria & lacrymas retinere non va-leret.

X Einleitung.

tor: wie (ic: ersten Erlgþþïlzgers. E: lm! me/zrzre Auflage”

erlelìt.

Dic bm" Illazzztæ/zcllz', S(rz'it. ita]. [. 1). 321 mul Mgrz',

[storia degli Scrittori Fz'0rmlim', Ferrara 1722 [J. 181, auda

þei Gngorom'us, Geszlz. der Stadt Rom. VII]. j). 302 cr—

wr'i/mte Ausgabe von I 505 »Romae per [munem (le Besit/mza

win! wu Gari, Racm/m delle [strizz'mzi (li Tomma [[],

l’nfzzz‘. (Zlgl. jordan; Beilage zzz Crowe und Cavalmsdlc ]]

jr. 446) mit Rec/zt angezwezfelt. Ucàcml! ?cferden Ereignisse

cmuiz'lmt, dic ”ddl 1505 fallen, wie (lie Grzma'stez'nlegung

wn S. Peter, (lie Endung fles Lrwkowz, Michelangdax Erz-

statue (les Papsles z'n Bologna unti seine Defszmalzrez' in der

Sistina, wie Sansovino? Grabmà'lcr z'm C/zar wn Sta. Àlaria

(z'cl Papola (1505 mld 1507)7 dann der Trz'zmyîlzzugfiz/z'us I].

am Palmsamztag 1507 und end/z'c/z dcr Tad Galcafta's im

September 1508. Auc/z die wn Cz'cognam, Catalogo 1162

Libri (Z'Artf Na. 3 570 ge/zamztg Ausgabe von I 508 ha! 700!

m'dzl cxz'stz'ert. Die erste lwkamzie fiat auf dem Titelblatl

emm ;‘cr/ltcszgm Rahmen, mit Dreieckgz'zbel, (mf dessen

Dat/zgcsz'ms Deljä/mze ngebmt/zz‘ simi, während ein Mainsen—

hau])! tiie illim des Felde: sc/mzizîf/ct. [11 dem Rahmen stellt:

OPVSCVLVM DE MIRABI

libus Nonae & ueteris Vrbis Romae edi-

tum & Fräcifco de Albertinis Clerico FlorE—

tino dedicatumq) Iulio fecundo Pon, Max.

ANDREAS FVLVIVS PRAE

NESTINVS

Brutis ac Deciis & q(uan)tu(m) Roma Camillo

Marcello, & Fabiis debuit ante suis.

Albertine tibi: tantum Romana uetustas

Debet. ut ad superos semisepulta redit.

Einleitung. XI

Munere namq, tuo, monume(n)ta, ac signa prior(um)

Resque reuiuiscunt: & loca ducta situ.

Singulaqueü) Cous si depinxisset apelles

Non essent titulis tam manifesta suis.

CVM PRIVILEGIO.

Am Emit: Impressum Romae per Iacobum Mazochium

Romanae Academiae Bibliopolam qui in—

fra paucos dies epythaphioly opusculü

in lucE ponet :u'lo Salutis M. D. X.

Die. HIL Febr. 1)

Die zweite no:]; [mi Lebzeiten (le: Autors besorgta Auflage

lla! in einem lzz'iþsc/zm Altartaliernakel, wie die halzgesc/mz'tz-

tm Ralmzm der Kz'rc/mzlzz'ln'cr besunder: Oberita/z'em aus

jener Zez't Izc'iufig geg/z'edert sind, .cc/immer [Veise z'lz gatz'sc/zm

Dþm dic Inschrift:

(Dpufculum b' Wiita—

bilibuä noue & ve—

teris utm Ro—

me eöitum a

Stäcifco ‘ll'I—

bett‘mo

Slaven.

(tum privilegio.

1) Eine Uebersetzung diae: Bm]… im Italienisch zu veranstalten,

wie Bardo da Jlltmtelztpo gebeten, lehnt Albertini ab .‘ » mi pare super—

fluo traducere in vulgare; tamen, per satisfarti, trarrò un fioretto di

tuctì e capitoli del primo, secundo et tertio libro: et manderò ad ef-

fecto anchora quelli del fidelissimo Re di Portogallo: ma quello com—

puosi allo Imperatore Maximiliano (lc stationi di launa) lo farò un—chora in vulgare ad instantia di alcune persone devote senza littere «.

Wir wissen nicht wie viel wn diesen ['an-(itzt): zzusgefii/Lrl unti wie

weit etwa Onafria I’anw'nia zma' Pampa] Uganio etc. mm 171711 abhän—

gig simi .

XII Einleitung.

Es fe/zlt fias Lobgedz't/zt (ie: Andrea Fulvia. Am Ende

lm'sst cs .'

Impressum Romae per Iacobum Mazochium

Romanae Academiae Bibliopolam qui in—

fra paucos dies epythaphiorum opusculum

î luce ponet ino Salu. M. D. xv.

Die xx Octob.

Dcum ”:(/win! jm fa/mf I 520 cin Aädrmk dieser zwei—

ten Auflagt zu [()/(lm, weldm flerm azzffil/Zmn’c DrI/c/gfz’lzlvr

fast tiurc/lgä/zgz'g wicdar/zo/z‘, aber (mdt &)!sz sclàslcì/ldzge

Cm‘rtdnrm eîzl/Liilt. Sic muss in Verþl'izdlmg mit riimz'xc/zf/z

Freunden hergestellt scin; (lmn sic ixt mit a'm'gm fla/z-

sr/mitlm ausgestattet, die auf ilalz'mz'sdzcr Zcz'f/wzmg Zw—

ru/mz. Auf (lem Tite! sehen wz'ru/zl‘cr zlm ïVortc/z fllitlîhìlìlî

Rome gar eine Ansicht (ies östlichen Hnuplei/zgang'es zum ifa—

tica7zz':c/zc7z [’a/zm: ASPE(C)TVS ALTITVD1(NI)S ] PORTE 0R1E(N)-

TALIS [ ATRI(I) EXTERIORIS ]. Zu dm sz'tm (ic: T1101ch trc-

tm olim rms [ler Um assmlgsmauer zwei z'Wgc/erzzglc Rum!—

tz'z'rmc lærwr, 111/77/1 If/Z/bgnzng zlfrbmzzz'm und wie (iicsw'

mit Zimmz Zmérà'm‘, Daneben ste/z! zzc'ez'mal : FRONS PORTE |

ALTITVDINIS | L. CVBITORIVM. (Lz'zzksfe/zlcr/zaf/ eingac/zm'itm.)

Unica sie/zt mem zzz (I’m Sailm lela'lw ”('il/Mr mit (lar Ueber-

sdzrifl: MA(N)SIO RIFERIOR (sic) [[ ALTITVDINIS. | xxv cvm—

TORVM.

Uîlù’?‘ diesem Holzsc/mzfl:

Bnnfruiü iir ]}fiimhilihua

]Bnuw rt Mvtrria ölrhis

Bìnmr mim a ]fran

riffa ælhminn

]finrmtinn

.i.Q

Eum @rìuilrgin

XII}Einleitung.

Neben dem Giglio mm Florenz, (las 11111111 (im Titel 11/1—

51/1/11551‘, 1151/161111” 311/11 leleine Vz'gzzelfm: Halbfigurm 11011

Prophetæ mit St/zrzflbän/lcr/z. Auf fa!. 1b cz'lze scltsamc

5161111111151111115111'11111111'1/1: Cardinals: links 51'1‘11‘ (Zeer'rt/mz—

fürst 11111 Lcsgpulz‘ 1'11 /11'1'11slz'1/161' T1-111/11‘ 111111’ hält 11/1'1‘ hidtil

Hä/m'm 1171311j1111g1'11 Gcz'sl/it/zm fest, dcr 171111 611110151111” wil],

wälzrmd 11’1'1' übrige Hausgenossmsclznft 1'11 Talarm auf der

recidat Stift: Sff/lt. sz 117111151/bc11 [öind/cr 1'51‘11’1'1' Darstel-

lung 1/65 C01151'xtarz'111115 1111ff01. 2b 111111’ dia Ucbcrraif/zng (z'cs

Bur/zes 1111. dm Cardinal (ader 1111531 q a11ffol. 3“. A/Jzuci-

clienti, aber der Zez'1/1111111g 11111/1 1'1‘11/1'6111'31/1 1151/111111! 11%? 1111/17

im zrmczimzz'sc/zwz Gesr/zmack gC/mltcnc St. [[Hard/01111115 in

der Zeile mit 11711 Aufschrift »Hieronimo« 11111 St/zrez'llsz/lt.

'Möll'öf/ii/lll'ifdläl/l IVesm alhir 1‘111‘5j11'1'1/11 (lie Ausgz'cssung (ies

/11. 6113115111111 Kaiser, Cardi/Idle, Biw/zöfe 11. 11. ”3171/111—

t1‘1'iger 11111 Schluss (fa!. 57h), unter welcher das Rzpslwajbjwu

Lco": X. (111 [113111111711'1111 Hulzst/mitt) galrucät ist.

11/E.‘ ImÎvfffi Lugd". p(er) Ioa. mariö füptib, & expäfis

Romani morin bilbliopole eiude ciuitatis. Emo d'üi

MD.XX. die vero. XXVIII. martij.

Dann /1111‘ a11c/1 1/1‘1' rii1111'sc/11 Verleger 511151 11111/1 611111111!

cium ]Van/mzè 111‘1'111151‘111111‘, 111m.’ zwar mit 1111116171 Sc/11'1'fl111

fiber Ram 2115111111111”, 1111/17 (lem Titel :

DE ROMA

PRISCA ET

NOVA VARII

AVCTORES

PROVT IN SE

QVENTI PA

GELLA CER

NERE EST.

XIV Einleitung.

ln rcc/ztet/E'zgrem Rahmen mit dem Papsm'appm Hadrian:

Vl. am Postament, [las wn zwei Sphinx… mit laubzmlwzm—

denen Säulm auf den Hiuptern ez'ngefaxst wird.

a/E : Romae ex Aedibus Iacobi Mozochii Ro. Acha—

demiae I bibliopolae Ano Domini. M.D.XXIII [ De—cimo Kal’ Februarias. Pontificatus | Sanctissimi Dîli

Nostri Dfii | Adriani Anno Secondo.

Dmelàe jacobus Mazac/li Izaz‘tc inzwixf/zm aur/z das rü-

mz'sc/zc ]mthrg'ftmwcr/e (les Framesca Alþerfz'm' lm'mtsgegeh/z,

aber alme seinen Namen zu nennen. E: ist dic erstr gedruckte

[”Si/zrtfz‘clzsafimzlzmg, fiir cht/ze Leo X. am !thth ]Vaz'c'mòer

1517 da: Prz'vilfgz'um ericilt: EPIGRAMMATA | ANTIQVAE.

VRBIS | a/E. ROMAE. IN. AEDIB. IACOBI. MAZOCHII. [ ROMANAE.

ACAD. BIBLIOPOLAE [ M.D.XXI. MEN. APRIL | 4°. nfm Gegen—satze zu (lm älterm Syllagm ist sie naf/z (im Regiwmz dcr

Stadt geordnet, (lenen jm'ac/z dic [liscllr'gftm der Tlmn,

Tfl'zmzp/zbogm, Briìckm, dcr ]{aupl/ziigc/ u. a. wmnge/zm

mul dig (msscr/Lalll dcr Stadt bzfimi/if/mz nac/z dm gross…

Landstrassm gcordmtfolgma 1) . Der Grzmdplan :?ng also

mil Albertz'm's Allsz'J/zt iibtrcz'lz, die er in unserm Qþusculzmz

fol. 42 amsprz'c/zt: » Alias vero domino concedente prae—

dictos xnu regiones in libros xun exponam<<. Der Heraus—

geber, imter dessen Namen die szjn'latz'on Albertz'ni’s Izc—

À'amzt geworden ist, sie!!! als Eilgflé/zrng in da: lnsc/zr/ffm-

leyen (les n Valerii Pmbz' grammatici fle notis n/ztz'yuarum [zt-

teramm<< wm”, unti zwar nac/z einer wn Mm'z'a/zgclus Ac-

cm'sz'u: þcsnrgtcn Absc/mj‘t.

1) Vgl. IV. Henzen in den Alonatsberidzlm del' À'iiniglz'c/z Priami-

sr/zen Akad. rizr l'Vixsenxclz. zu Bcrlin, 1868. Berlin 1869. S. 403 j.,

wa iiber das Verhältniss Albertini? :u ?umnrlm, l’. Sabinus und fim

andem Vorgängem gehandelt wird.

Einleitung. XV

Der Druck grade (lz'eszs Schlüssel: mn Valerius Probus 1)

fehlte mc]; und verzò'gerte die Herausgabe [les Buches. 171-

zwz'sc/zm wum'm za/zlrez'tlzc Versehen in den bereits gedruckten

[nsclzrz'ften bemerkt. Marz'angflo Acmrxz'o gimg mit den

Dmckbagm in der Hand durch die Stad! und na/mz cine

gründlz'c/ze Revision var. Von z'lmz riZ/zre/z auc/L die Emenda-

tz'wmz her, [lie Mazoc/zz' mm am St/zlusse seine: But/zcs (mula

fa!. CLXXX) mittez'lt. Dajamàns Mazor/zi die ganze Milite

der bzst/zrjfz‘merlz‘tz'on als scin Verdienst in Ansprut/z nimmt,

den. Namen Albertini”: gamz'f/zt ”'nni/mt, so wird (lie An—

nahme w(z/zrsdzaz'lzlz'c/z, dass der ezgentlz'c/w Autor (ler Cam—

pilatz'on zzaz'sr/zm 1517 und 1521 gestorben ist. [71 Gori’s

Papieren, auf der Marucellz'mza zu Florenz , (ms denen

R. Sf/läll (öeijm'a'mz S. 446) geschöpft liat, finde! sic/z die

Notiz: »sz' crede morta in Roma nel 1515<<.

Besser alx ziz'e Undan/cäarþcz'! seines Verleger: beweisen

(lie filr zlama/ige Zeit izþcrrast/zmd srlmel/ lzz'ntereinamlcr er—

folgteiz Auflagen (im l’VL’l’t (les ijsmlzmz de' Mäfaþz'lz'öz/s

Romae. Ei/z salc/zc's Biic/z/ci/z wmv! allgemein &cgc/zrt, sa—

Zange (lie begeisterte Verehrung dc: alta; Rom ebmmm'cl mid

mf/zr Pz'lgcr fl’urt/zz'n [(w/ele als die c/zrz'sz‘lz'f/w/z Hei/zgtùmtr

dcr Stadt. TÎ/îi/lre/zdjaiac/L jene Altefizmzsfrcwzde gm/z'sx die

beiden ersten Abschnitte am höchsten st/zätzten, wo wn dan

Ruhm dcr Heidmwcl! ulul dm Ucberresten azztz'kcr [(l/mt gc—

handelt wird, 50 schlagen wir lmzte graffi diese Tcile gering

1) Nach dem Widmungsstlzreiþen an Illam?) Volalermno. Bischof

von Aquino heim! ex : . . . Valerium Probum praeposuimus. Quem în—

finitîs antea locis corruptum, mancum atque inversum, MARIANGE—

LVS ACCVRSIVS uetustatis obseruantissimus iuuenis, nobis impri-

mendum exhibuìt, ex uetustîorîbus codicibus summa diligentia per-

cognitum instauratumque . . . . fol. 181: Quartus agit iam armus, bone

lector, cum librum editurî fuimus. Verum dum Valerii libellus, qui

solus deerat, imprimeretur: errores passim per singula ferme epi-

grammata deprendimus . . .

XVI Einleitung.

mz im V'rglc'z'z/l zu (lmn dritlm, mnl (linfa); sit [Î/ZfilfllfiZ/[L’Il

Zeman, um [l'as Buch m'a nom Vrbvufilr sir]; flcra'ussz/gtlmz 1).

Albertini”; Anfzcz'f/um/zgm iiber (las nem: Ram ”…{/zm sid:

allerdings nz'c/zt crsz/m'pfwm'c Vul/ständigkcit zur A/gfgabc ;

wir wiZ/zM/ttm mint Best/zrez'Z/ungm w?! ausführlicher, bc—

swzdm i/z )I-zzzlst/z/xtm-isdm- Riidu‘z'f/zt ; cr iz'lwgc/zt ”aida,

n’a; cr gcsc/lm luz/Jm muss, wm' (las fair Sf/zmtrzlz'c/z mt—

bs/mzlz; !ratza’a/z ll/cz'äm sci/zc Azzgalw/z filler die Stadt

Sz'xtus' [V. um! ]ulz'm' Il. fiir jai… Fnrsr/m' cz'izc wlan!—

äc/zrlz'c/lr Quelle, sabah! es sif/z nm riz'u Yìzjmgmjì/zz'c unter

a'z'csm Päpste" dcr Renaissance mul mu die Gvsc/zz'f/zfc der

sei! ZVz'ca/aus V. mistamlmm ader zrez'c'i/zdm'fm Df/M'miz'lcr

þanzlrlf. ”fi? geben alm eine kritische Rewixiwz 5617155 Textes

nach (Zcr ersten Originalausgabe wn 1 5 I o (mzn? (itm Zcz'flzm

X.), ïUdc/zc rlic farratam ist, indem wir zzzg/eif/z (Zic Lf;—

artm n’a" zwcz'tm mm I 515 (10th dum Zcz'f/zm XV.) mm’

(lm Lcyde/zcr Afrzc/ztz'rucl' wu 1520 ([…) 571 [fata sif/zm.

]Vfazac/zz": Sammclrcrw'e »De Roma j)rz'sm ct mmm ww 1523

leflmmt ([€/‘ E'Mal'flzy‘tzglcuz‘z‘ îwgtvz fast gar/u'f/zt 2'11 [fragt —

Lamm mir (war rlic [75:671 m(f [las A/tcrtlmz bezüglichen 1211.—

[lzer ganz övz'Sc/"lu, sa 50/16”, [{M/1 alla Bzvm‘r/m/zgaz, diu dm"!

gzlrgczzt/z'r/z auf Dm/mzä/cr der [!l/'istlz'f/zczz Stadi Bezug nr];—

mm, (!…chng and an gca‘gnelcr Sffi/lt” uniu' dem T(xl mit-

getei/t werden, 50 das: dm; Àìlllsî/zixtori/EN' am" (l’an zwar—

(jl/z'tk/z'c/zm IVust a/zl‘z'r/lmriM/wr Dz'zzgu alla filr 17m ”75/1!ng

zusammmgastellt wird '2) .

“ Dar nächste qusz ist buclm'dm genug : fièf' (lid lemzst/zislori-

sc/zm Uebzmgun rm zz’mtscllcu Uniwrsitd/m, wa uns fih' Flm’mz sa

mich“ [l]atw'irzl ;u Celum" steht, (…a/1 für [Jom zinen passmdm Lei!—

fadm Zu gewinnen, an dm sid: in mamzz'r/îfalfig‘n' Filiafz'on die Kunst-

gusdzir/zle da' Stadt wn ]llartin V., und früher, bis !qu ],:a X, oder

Clemens VI]. an/cniipfm [first.

Z Am Schlum gulam wir ain Verzeichnis: sfi/umt/ic/m' in dun bui—

(icn ursis" Biiclm'n errirälmtur [(in/ten Raum.

Einleitung. XVII

So bietet denn » Fr. 141/1011111": 0111151111111” (fc Àlimfiilz'lmx

mmm.) 111'111'5 anaca, 7011 wir es mit entsprechend wr/ciirzlem

Titel þczez'r/mm, 1/1111 F01'51/111' (!'/e 11'11zig1r um? unsc/Iätz/Jarc

Grqum/m't, 1111 1/11' Hmm' cz'nrs Zæitgmossm llic mm;? S/an'l

zu 11'111‘1/‘17011111/11'11, 1171117 111111 diesem Fii/ìrcr aufmerksam gf—

111111/11, [lm ganzen Reic/ztzmz 1111 seinem Ange 71111'1‘1/11‘13111/1111

zu 11153611, n'tr sz'c/z (1671! st1111111’1111’f11 Wanderer z'11 (I'm Tage"

julius" ][. entgegcndrängte ‘) . [11 1/11‘ Tatg1'7111'1111t 1111111 nirgend

amin's 11111 soldu- Vm'sfc/Zung 71011 (im: allgemeinen Kunst—

57'1171 1/1'1511' g/ilt/e/if/zm 611111'1111'1111111, 71111je11’1’1', dm- mgf ]?z'l—

r/img Anspruch madzt, scin fiam 1'11 irgend 111111' Wa'st

kilmt/n'z'sdz rznsstaltel: vi 65 111 dcr mmmmcnm/cn A11/11g1

(ies Ganzm, z'n 131111111 1511111111311 Säu/m/mf 11/5 M'tldraum

71011 (lem 11/11 andem aussz'mlcn, 111/17 durch eine Bz'b/int/M/c

mit 51/11'1’11 1/6101‘1'171'111111Lcsezz'1111111'1', als [111/1511 Zuf/m/zt !Z'L’S gf-

/1'/11'1111E1lgc11fi1'11111‘5 oder Stal/Jic/zcin seiner glfz't/zgcþz'ldttm

Frcmzdf, oder 1/11r1/1 ciim Sammlung wm Statum mul Anti-

mg/im, [’1'115/1111117'11'551'11, Teppz‘c/mz mul sonstigen 51111111—

stiìc/em aller Art, (lia 71111zje1z’e111 vornehmen Früm/Zz'wr, 1/11-

11/5 6115! in Rom erst/zcz'fii, 6111111111111? werden. Ein 1111111115

.41111'111171'71111/1 15! 17111111 cin szgnz'ss, dcr G/mzzjnm/ct cz'ncr

Ca1'1/1'1111/s1cro/mzmg, 71011 1/1111 Alla: 1111575113111 minl. » [{1'11‘

stami einmal die Grz/fþc dcr Grazian « ist das Einzz'ga was

1509 1111111 [’d/aste dus Francesca ch/amim' gung! mz'rn',

nilglezï/z 1111 1115111113311 1%‘1'1/1/1111g1st11/tc11 51/1011 1 502 3771111511115

11111/1 Sima ?nqgrcsc/mflt warm;. 11111! (las 61111111071 .cc/last, mm

1/1111 (fic 13ch ist, saigfä/t/g' 111111’ würdig gN/wg 111/sg1y'i1/11'1‘

war. 11111 £ine [(?/11111176 E111/v/c/1/1111g 1111'11115310’111-1/1'1'11. ÌV111111’-

11111/11‘11‘1'11 in H'im/csälm 11111! Stz11l1'1'1'st11/11’11 sim! im rz'nmnl/gm

[Cam so lzä-ujïrr, dass genau? Angaben illiu' d'z'n Darslvllnngm

1) A’n/iìr/ir/l .vi1111'1/1'c‘ [)t/11111111111 IV1 r/a' rton 1317111111111, Cf‘fgor‘afriz/x.

fliiin/J u, A. 1/1111/1/1111' («‘nu/:I vunnim, Wir a'iu (:"/luv" ()m'l/mxt/n'if/m.-)

'(nouum1/35;Sizfi/zy

mmmuf/wmtussguzmg].mppm;…un/[17.71.1117

5le[(unum/aj)uyäfzgumyM/Jmp7/11!(1/14/nguamwynm

JJ]!;755;11/11z;)J(<[ual/prwfmeS:)sz.!JSU/SJyyysr/Jgu…7/'in/1141"

qm:.mqwayum.my_zp‘u;;_z.7.mqnzyqvgyzmmmaz/mnz.mg.?

.”.H/vfmag]Wfìmm/map1/9…)‘al/uy1011mezi/Jvmaff‘1011511111

,ll/J]SI!_7[{.m/Jlmmug{panw;)'sum/wayuuzgzumqWUf/Jm

SJIU9/7/1111…ij7121/7371.qumamy)[zmq;:n/sapmflmf44,14

'!!!”/1.71ij0797!!qu

suluXunqguz/qulpzug35m)311)[&ijnz1491?sz10118091

11m&;‘ylmglipgzmpzmpgm/Jummapuz)aput?‘yopfizwpwm/

gumspuqJnymag]wpsun‘.mpmîznfi’JS}[Jllîîllîszljf…vi/JS

—_z.zz).z;;;7/[(m‘S/mag'na/wagpunIIJJJIZJNm;)71/15};JD]?u;

u;;)zzjnL7/Jsx2fz‘upz)11mzl).tq[:]…qung””un/gum]sapszjþgg

mp"g"zwuæzew.thf(JI/JZIS'ULym;alm;‘mp/[wayxug

ypwssvfmnfrugum;;z/wmafi’,il/]_zwvj‘xaqawflmuy;alva

'ÉumgàluggIIIAÉ

Epistola.

Humilis ac devotus Franciscus Albertinus Florenti—

nus, unus @ capcllanis Reverend“. Card…. tit. sanctae

Sabinae ad Iulium II. Pontificem Maximum.

fù]… 31! f.

ful. 4. ,

. Cum enim opusculum de stationi-

bus ct Reliquiis Vrbis ad Imperatorem divino auxilio a

me compositum vidisset praefatus Revercn. Galcottus,

dixit: Francisce, bonum opus operatus cs. Quare et

mirabilia Romae imperfecta fabulammque nugis plena

non corrigis? Non enim datur corona incipientibus.

sed perseverantibus usque in fine…. Precor te, ut in

hoc mihi complaceas. Bonae intentioni cuius annuens

promisi. Ea diligentia qua potui, opusculum de mim—

bilibus Romae veteris emendavi, ac novae Vrbis aliud

in lucem produxi, quod quidem Revere… "Ì“ Galeotto

Vìcecancellario, ac sanctae Romanae Ecclesiae prcs-

bytero Card. tìtu. S. Petri ad Vincula dedicare destina—

vemm. Sed improba et acerba mors, Pontifex summe.

in tanta rerum expectatione felicitati eius et labori mco

invidit in medio itineris cursu.

. Tua igitur sanctitas congaudent ac semper lae—

tetur de felicitate ac Victoria civitatis Bononiensis l'c-

cupemtae et aliarum civitatum a Venetis occupatnrum

scil. Faventia, Ariminum, Cervia, et antiqua Ravenna,

quae omnes ad pristinnm libertatem ecclesiae devenere

tempore tuae sanctitatis. Quid nunc restat. nisi ipsos.),

ful. li.

Epistola ad Iulium II.

infidcles ac pcrfldos Maumethanos pcrsului, ut ad ve—

ram fidem convertantur? Lactctur inquam tua Beati—

tudo, tcmpore cuius Portugall. Rex novas insulas et

barbaras nationes ad fidcm Christi convertit. Novis—

sime vcro Hyspaniarum Rex cum Card. Tollctano ci—

Vitntcs et portus infidelium debellavit ad fidemquc veri

dci converti fecit.

Prohemium :

In tcrtio ct ultimo concludam libro, in quo

scribam dc palatiis pontificum ct cardinalium aedibus

ct aliis aedificiis novae Vrbis, ea brevitate qua potero.

nonnulla connectcns de pulchris rcbus Florentinac ci—

vitatis nacta occasione propositi : ne & patria ipsa in—

gratitudinis vitio reprehendar. . . . Tamen in hoc

parcat mihi Sanctitas tua, quod simpliciter stiloquc in-

fimo potius quam mediocri vel supremo (ut dcccrct“

scripserim, Sum cnim doctis atquc indoctis debitor,

quos quidem omnes deprecor. ut errores ipsos chari—

tatis gratin cnstigcnt: ac deum ipsum pro me orem

immortalem.

#?

De nonnullis triumphantibus.

£um-"xa Iulianus imperator Romam cum triumpho Via Fla—

minia ingressus ..... obstupuit ac tandem dixit: Na—

turam Vires omnes in unam Vrbem cffundisse. Eadem

verba in nova Vrbe caeteris paribus tua sanctitas ut al—

ter Iulianus dicere potest. Si enim inspiciamus palatia

Pontificum & aedes sumptuosissimas Cardinalium ad—

ornatasque Vineas maximis acdificiis picturis & statuis

exornati. Omitto pulcherrimas domos & vias amplissi—

mas, & templa ipsa instaurata tcmpore Syxti cum pon—

tibus & tuac beatitudinis. Tamen ad inceptum redeam :

praedictos triumphantes onmes tua sanctitas superavit,

devictis potentissimis hostibus fidei Christianae expul—

sisque tyrannis civitates ecclesiae occupantibus.

Primus triumphus tuae sanctitatis fuit de victoria re—

cuperata Bononiae: quam urbem ingressus more trium-

phantium sanctitas tua triumphali curru invecta. ince—

debat cum hymnis & canticis praecedentibus proces—

sionibus & magistratibus totius civitatis & vicinorum

oppidorum. Post quem exornatum triumphum subse—

quebantur Cardinalcs reverendissimi numero xx cum

episcopis XL]… & multis praelatis & curialibus.

Erant ct milites ipsi variis armis exornati vestibusquu

scriceis auro contexto circumornati cum insignibus Rue—

rcis. Inter quos erat praefectus Vrbis & Senogall. nunc

vero dux Vrbini nepos tuac sanctitatis cum exercitu cc-

clcsiac variis armis exornatus. Erat & nobilissimus Mar—

X?}!- D: nonnullis triumphantibus.

cus Antonius Columna, capitaneus Populi Florentini

cum multis Romanis viris expertis. Erant ct alii milites

Flor. Bononienses & Perusini, Pistorienscs7 universo po—

pulo spectante cum plausu & laetitia conclamantcs:

Iuli, Iuli. Pater patriae & conservator libertatis & po-

puli Bononiensis.

Omitto templorum ornamenta & arcus triumphales

per universam civitatem erectos auro scrtisque exorna-

tos cum cpythaphiis de liberatione patriae a tyrannica

servitute. Omitto praeterea laudes & carmina pluribus

in locis affixa et recitata; audiebatur undique clangor

tubarum & classicum sonitum & bellorum instrumen—

torum.

Erant praeterea nonnulli ministri tuac sanctitatis, qui

publice inter plebem ipsam spargebant auream pecu-

niam & argenteam in signum liberalitatis & magnificen-

tiae quod ipsi Romani triumphantes in eorum trium—

phis numquam fecisse legitur, mirabile dictu. donec ad

templum sancti Petri ventum fuit, in quo peractis so-

lemnibus sacrificiis ad palatium postea ventum est: ubi

& pecunia multa aurea in publica platea militibus sparsa

fuit spectaculi gratia, dataque benedictione unusquisque

gaudens ad propriam remeavit. die XI mensis Novemb.

MDV]. quo anno ct flores rosarum et poma et tempora

aestiva fuere e mense decembrio. Et omnes Bononien-

ses dicebant vere Iulius pater est coelorum et plane—

tarum.

Secundus triumphus fuit recuperatis ecclesiasticis re—

bus in ingressu magnae urbis Romae, ut templa omnia

Vrbis aperta variis sertis et fioribus exornata orant, viae-

que ipsae arabicos odores spirabant. In quibus erant

erecti continui arcus lignei auro exornati, columnisque

deargentatis suffulti. Erat praeterea ipse arcus Domi-

De nonnullis triumphantibus. XXIII

tiani in campo Martio adeo exornatus ac variis statuis

et picturis instauratus & bona memoria Georgii Card.

Vlixboncnsis & episcopi Portuensis, ac si noviter ipse

Domitianus iterum triumphassct.

Omitto magistratus & officiales ac totam curiam Ro—

manam cum processionibus ct clero totius urbis, qui

omnes in die palmarum occurrerunt obviam, dicentes:

Benedictus qui venit in nomine domini liberator Vrbis

& ampliator imperii conservatorquc libertatis ecclesiae.

donec ventum est ad Vaticanum in templo Divi Petri

Apostoli, ut alias deo dante maiora de tua sanctitate

scribam. ac tertium triumphum duobus praedictis in

meliorem formam redactis addam, quod erit maximum

de infidelibus ipsis ac pcrfidis Maumcthanis.

i£

DE MIRABILIBVS

NOVAE VR…S

R () M A E.

/’;/‘/\’/1[I’[//ll‘\' (fu‘ /4‘/(//:'// [’U/‘ (im [(wa/"tm .'

.\' ; lidi…[”in”/v.», lx'uuz JHLV.

Xl ' 7: {:./UM“ .In/711.93 lx'w/z .V/LX'I'.

/. , .V./L/m'f'm/u, Luyu'm 1520 f/Jgg'Ju/nnxm …

De nova Vrbe.

YXTVS QVARTVS summus et maximus Pon—

tifex cepit Vrbem instaurare. Primus enim ob-

scuras porticus destruxit, ac vias et plateas

urbis dilatavit et lateritio opere stravit, eccle-

:) biasque multas dirutas a fundamentis in pristinam for-

mam redegit. Successores vero ipsum imitari conati

sunt. Postremo sanctitas tua et Syxtum ipsum cete—

rosque brevi temporis spatio superavit: opera enim

ipsa dilucide veritatem rci demonstrant, ut nova urbs

lU merito appellari possit. Multum tamen differt ab illa

prima antiquitate. Nam quanta Roma fuit ipsa rui—

na docet.

7} fa!. 68 là”… “':/ì fI/Òurliuigulcgmtlic/L w rms: ntua beatitudo

ut alter Caesar in ampliando imperio, exornandnque urbe gloriari po-

test. Gloriari enim solitus erat Divus Augustus Caesar, urbem se mar—

moream reddere, quam lateritiam accepisset. Cuius suasu cnm gener

Agrippa, Asinius Pollio, Plautius et Cornelius Balbus reliquique amici

eam variis operibus exornassent; ut nostro tempore Syxtus fecit et tuabeatitudo cum Dominico Ruereo et Raphaele Riario, Fatìoque Viterb.

Cardinalibus, additis Francisco Sotherino et Ioanne de Medicis et aliis

amicis tune sanctitatis, ad ornamentum et utilitatem Vrbis novae et

sanitatem corporis: non enim quotidie pestis in Vrbe, ut prius passim

auditur, purgatis viis ac dilatatis, gratia domini nostri Iesu Christi, qui

Iulium pastorem II conservet cum omnibus suis «.10} Ambitum Vrbis xx mil. passuum continuisse dicitur. Nostro

vero tempore cum Ianiculo et Vaticano vix passuum millia quindecim

esse iudico. quae quidem moenia . . a diversis pontificibus multis in

locis instaurata . . . . Ea quae cernis lateritia nova sunt . . . unde et

diversorum l’ontìficum opus variam reddit murorum formam. Turres

nunc vero numero sunt CCCLXV.

'2 De nova Vrbe.

Pomp. Laetus lib II. Rom. hist. scribit7 Badulam, qui et

Totila llagcllum dci appellatur. post eversam Italiam

15 Vrbem ipsam solo adacquassc; dicit cnim: *Gothi du—

ce Totila Vrbem Romam proditione Isaurici militis

XVI kal. Ian. Porta Caelimontana ingressi imperio poti-

ti sunt; nec eo contenti bona diripiunt. Moenia bona

ex parte solo aequant, domos aliquot igni absumunt.

20 incolas onmes cuiusque gradus atquc ordinis rex poten—

tissimus Totila ab Vrbe abire praecepit, ducturus alio

in loco coloniam. Multitudo omnis in propinquas

urbes se recepit, sine habitatoribus Vrbs relicta est,

mansitque in ea solitudine amplius XL. diebus.

25 Haec sunt tua monimenta parens Romule. haec est illa

801). aeterna Vrbs terrarum dea gentiumque Roma, cui par

est nihil, et nihil secundum: quae undique Victo pcne ur—

bc advcctos triumphos recepit: cuius imperium oc»—

cidcntis oceano et transtygrimnis regnis terminatum:

(“v tu ne illa Roma ad quam quot sunt sub coelo gentes con—

venire ius erat'? Tu ne illa, quae innumerabiles colo—

nias emisisti? Sed iam civili intestiuoquc odio co lup—

sa cs : ut honorificcntior habercris, si nomen tuum tun—

tummodo cxtarct’. Scribit praeterea, incendium in Vr-

10 be surgentibus flammis diebus x…]. cmicuissc: sed non

omnia aedificia in cineres ivisse, Verumtamen trcs re—

zufzij potentissimus] potissimum X. XV. L. 23) urbs] urbi:; X XV. L.24) amplius] amplius .\' XV. curr. L. 801). 3) ad uectos triumpho: . .A'V. L.

4) & trans tygritxmis À'. XV. L. 5) quot] tot sunt sub coelo X. XV. L.

13) [’al/117 ani!) L L! to aus Calabria», Professor an der rämixc/nw

Hoc/m/m/u. .»‘lm/z cr lm! lz‘pilaj/ìicn 'cum/mur]! zum? .rjvir/lu untur «lm

Allar/umsfwzm”'un dic ]x'al/u uiua [’nu/if…“ JÌ/zzin/ms, (1’17/11/r0;1iilÎzluli,

Dc Anliqztilatibm‘ Vrbix [(W/mu Libcl/m‘ langt ulillysimzu. Basilum

JIDAZYXVZIJ. in 12°.)

De nnvn Vrbe. 3

gioncs Portum scilicet Capenam, Piscimm pub. ct Aven-

tinum ipsum adeo consumpsissc ut neque tunc neque po—

stea rcstituipotuerit. Scribitpmeterca. ‘Hocin locodi—

15 gredi non ineptum putemus, ut scilicet ostendamus

eÎJum Rom.7 caput catholicae fideì semper fuisse. Roma

ipsa terrarum dea et gentium regina poscere Videtur

dei sedes et imperii generis humani, sed ubi nova Ro—

ma praesentibus Aug. lacertos extulit. absentia princi-

20 pum nostra Roma paululum imminuta utraque tamcn

Vrhc principatum sibi Vendicantc', et quae sequuntur.

Dc origine Vrbis et nomine satis ab Igino ct Fabio

pictore ct Beroso dictum est et perpulchre ab Io. Annio

Viterb. Viro clariss.

25 Fabius pictor ait: "I)enominare enim aut imponere gen-

tibus ct locis nova nomina, tantum regum ducumque ius

est. Suscepto igitur Italus Italiae imperio: tum filiam

81:1-suam Romam nominc, Siculis et aboriginibus in La-

tio praefecit. Quae relicta Capena medium Palatinum

tenuit, et in vertice ubi haeret Exquilio Romam oppi—

dulum condit quod Valentiam sonat. post eius obi—

» tum ob paludes neglectum oppidum fuit usque ad adven—

tum Aevandri, qui cum oppido simul restituit no-

12] l’una… [. Capena… .V. .Vl'. L. 14) potuerit, scribit praeterea ".“,, pn-

lerit À'V. L. 23] 10. An. X.1\'V. L. 26) mutum regum] tamcn x'cgmm A'.

XV.. lantum reginm L. 27] ìtalus italiae A'. A'l'. L. fil". !) nh originibufl

A'. A'l'. rm'r. L.

24] Fra A 71 niu d'a Vilur/m, «fur fiv/mmzle ["&/5612653 (fur 1497 xrim'

.w/þxl/a/n'izirrlwz Ìt'îilu’ff/Jzulyr7z llu/cannl marlin, (l’id 711'5/1/ T.lcfiig‘z’r 11/5

.riu/lm‘lnz zmlq'vblich (m/iÀ'E Autoren mnfaxs/m. ]?” wzmlr 1499 [”nn/ro

liu! muro l'alazza unu' rufa?! lliz'r — z'm‘ srìm‘r Enfltll'îrlmg —— mf/nfar/l

rilirft, und zwar 701"!sz Annius, mm! Giovanni Nanni (»:/ur [m'

Anni… gmamzl. Sm'm' ]Q'z'br/mng'm, mir (liu im TM! rrnu'i/m/m, cr-

.vfl/imm mitur lium Tirri: Amn'i I'i/ur/i. antiquihlf. wlmm'nn XVI].

["l/vr. A’wnm‘ {wr lt'ur/zm’ilml Sil/u'r 1497,

4 De nonnullis ecclesiis et cnpcllis

mcn ’. Quae quidcm Vrbs Syxti ct tuac sanctitatis tcm-

pore instaurata et in novam formam redacta est, et

quotidie diversis in locis aedificiis amplissimis exornatur.

10 De nonnullis ecclesiis et capellis.

E primaria basilica lateranensi mentionem non

faciam: in stationum opusculo satis dictum est,

ac etiam de palatio Constantini in luterano ; tamen pater

beat…. : iterum atque iterum praedictam basilicam cum

la baptisterio appenditio pene collabentc Sanctitati tuac

plurimum commendo antequam corruat.

Basilica divi Petri apost. principis in Vaticano & beato

Silvestro Papa eiusdem nominis primo fuitx- : quac cen—

tum marmoreis est substentata columnis: quam qui—

20 dem nunc tua beatitudo amplificat. excedit enim ad—

mirationem ct magnificentiam Graeciae in aedificatio-

nc Templi Aephesiae Dianae ducentis Viginti annis

facti a tota Asia. Templi enim longitudo ccccxxv. pc—

13) de palatio] in palatio X. XV. L. x8) fuitfe/zlt dax ’]‘iitig/gm'tx—rum‘t. rw}

crccm, aedificata, condita. fundata. 23) facti] factum X, XV. L.

16) Sr/zon vben xchreiþl cr." » Apud quem locum (Palatium latera-

nense) lnteranensis basilica cum pulcherrimo baptisterio sim est, quae

mmc omnis. minantur ruinam, nisi tua sanctitas manus porrexerit ad—

iutrices, ut iam fecit Martinus et Nicolaus et Syxtus et Innocentius et

alii quam plures pontifices. O pater beatissime: haec est gloria sedis

apostolicae ne primaria totius orbis et urbis Basilica penitus collnba—

tur, cui quidem sanctitas tun, in minoribus per multum temporis slm—

tium archipresbyter digniss, fuit ut nunc in maioribus episcopus & pn—

stor omnium, ut alter Franciscus Seraphicns ecclesia… mam militan-

tem repam in terris, ut triumphantem reperias in coelis. Bonum et

utile fuisset operarios fabricae instituere et proventum quotidianum

ordinare nnnexione alicuius ecclesiae, vel nhbntine pm reparatione

istius ad perpetuam rei memoriam ne absente pontifice basilica prc—

dîctn pcnitus cornmhr. (fd. 3Iï'f.

De nonnullis ecclesiis et capcllis. 5

dum. Latitudo vero. CCXX. Columnae. CXXVII. a sin-

25 gulis regibus factae, Lx pedum altitudine, ex his. XXXVI

celatae, teste Plinio lib. XXXVI. Nil mirandum est Bea-

tissime pater. Nam templum cathedralis ecclesiae Sctae

81b.Mariae fioris nuncupatum, civitatis nostrae Florenti-

nae e septis quadratisque lapidibus constructum, cum

nonnullis capellis e musiva adornatis, marmoribus

diversorum colorum totum incrustatum excedit prae—

;) dictae Dianae Templum. Latitudo enim ipsius est pcd.

cccnu. in parte crucis, corporis vero. CXLVIII. Longitu—

do totius ccclesiaeped. ccccc. Altitudo vero. CXL. Alti—

tudo autem marmoreae testudinis in medio positae

ped. CCCIIII. Turris vero campanamm marmorea variis

10 statuis exornata pcd. CCLXXX. omitto pavimentum mar-

moreum inceptum et sepulchra pulcherrima ipsius

Templi celeberrimi, quae omnia. deo dante sanctitas

tua vult superare in supradicta basilica; quod praecla-

rum et admirabile opus iam ad sidera tendit, fabri-

15 cae cui sanctitas tua Fatium. s. R. E. Car. tit. s. Sabi—

nae instituit.

Omitto turrim campanarum: quam tua beatitudo

plumbeis laminis cxomavit,

Slb. 13) basilicar. A'. corr. À'V.

15} Fazio Sanlm'io wm Vilerbo war ]lofmcistcr [m' Giulia;…

((u/la [(ut/cru als dicsvr in Perugia .rtua'it‘r/f um! srilz/um «lurnnzvrlrmn—[[a/zu Begleiter rie: szz’ina/s. Als [’a/>:! mathia ilm 77415… cmn b’i—sz/mfmm Carena, uml zu .vcindm l)alm', um 1. Der, 1505 zum C(m/inn/

mw Sta. Sabina. Am 28. _7ulz' 1507 kaufte a' dm wm Cardinal mnAgrum (A’tmgoni) b::ganm’ncn ['a/a:! [wi 5. M'. in m'a lulu, dm rr

]"rrma‘xw [Varia varc sc/Lmlcm munit. Er wahn/u bei S. Larenzoin Lurina mid smr]: 1510, Il/(irz 22. b’z'i ihm Iride dur Vhfamrr Fr.Ai/u'r/ini.

IS) fu]. 52 llrixslz‘x: tegulae ipsius cnpitnlii emm aereae, quns

6 De nonnullis ecclesiis et cnpellîs.

Basilica divae Mariae maioris & diversis pontificibus

20 ampliata: quam fundavit Ioannes patritius romanus

tempore Liberii P. P. quam postea Xystus III. amplia—

vit ct musivo exornavit ut in stationum opusculo di—

xi. Alexander vero VI. laquearia aurea posuit, supra quae

hoc anno tua beatitudo tectum cum trabeis instaura—

25 vit: omitto organum et turrim pulcherrimam campa—

namm: quam tua beatitudo plumbea teca et :mmm

pila cum cruce exornavit.

82.1. Ecclesia S. Laurentii extra muros quam nuper Reve—

rendissìmus Oliverius Carrapha Card. Neapolitanus

exornavit et laquearia aurea variis picturis adornata

restituit. De aliis ecclesiis principalibus et antiquis

': satis in opusculo stationum dixi.

Ecclesia S. Crucis in Hier. in nonnullis locis cum pul—

cherrima capella e musivo & Reverendissimo Bernar—

posten Catulus deauravit; Honorius vero primus postea ad ecclesiam

S. Petri in Vaticanum trnnspnrtare fecit, ut adhuc multae ibidem vì-

suntur.

23) !':in Ar/mit dt: Giuliano da San Galla.

I) fd. 491'0'705/172101': în templo divi Laurentii extra muro,: in

pulpito marmoreo nonnulla praedicti Dei (Aesculapii) sculpta vi—

sunmr.

2) Oliveria C a r uffa , guþ. 1430, aux rium llama dur fllmiu’a—

[uni , war durch Pius ][. Erz/Iist/wfwm A'mjrel, dumi! [’zm/ ]] . Cardinal,

mzm' Sixt… ] V. mnl suine}; Nat/zfalgcm rfidwrmügma'. [Cr T/H'Il'lZ/U1501 dit J'asyuimmtue 'um' suiw Ì/Va/mng, (lm jncigm l’ala

BraM/u'. Si'i" [,mi/mu: auf {I'M}! Quirino], :ciflcn lx'lnslrrl'mc hci Sla.

[][/tria df/la PIME, St'iîh’ Capel]! in 320. [Warm .mjn‘a ]l/im'rî/a z’i‘ri/(ilm/

Al/m’lz'ni fc/z'itz'r/Lz'n. Er :lnr/l Sljr'i/H'ig (Il: Dcum dm lll. Cul/qq'imus

1511.7 f.) B em a rdin a szrzrajal leam unter Sixlux IV. mult I-Ìnm

mnigchiirlczu Miner]]mmgcistlir/zkvit, wun twn lmzua'nz VIII. Bisflzof

tmn Cm'mgvnn, Ìmm alx Gmamr’iur wm S/mnim (m di:? Cm‘if um! als

salr/m' (l'm‘f/l Alrxnndur V]. zur Canlinnhwimlr. Zuffi! mi! (Inu Tilt!

S. Pit…) " Jl/arffllina, (!'/[ir]! n' nnd! «lam Tm? des szr/im/w z/f

De nonnullis ecclesiis et cnpcllis. 7

dino hyspzmo tit. card. instaurata est cum imagine prae—

dicti viri doctissimi ac sacr. ceremoniarum eruditissimi.

10 Ecclesia S. Mariae de populo a Syxto IIII. fuit ab ipsis

fundamentis cum claustro instaurata; quam hoc an—

no tua sanctitas non degenerans & patruo Syxto am-

pliavit pulcherrimisque picturis et sepulchris cum no—

vis capellis et coemiterio Iulio exornavit, ut dicam in—

15 fcrius de capellis.

Eccles. S. Mariae de pace & Syxto IIII. fundata, postea

vero ab Oliverio Carrapha car. neap. exornata.

Eccles.S.Mariae in domnica Vulgo in navicula, antiqua

Àlcmluscz 1495 (I'm wn Sta. Crate in Cerumlcmmu. Van i/zw stammt

al.… nur Jia Amxzrlmzüu/umg der unturiwlinlzm [(a/>Ma mit Xllosnikm,

zzz Juno” [fall . mezzi Jie Zeidmungm gemacht Imi, wie (md; min Sli!ucrrà‘l, — )zit/Lt &ch rii/u't von [lun {”M/l did Fresconmlc'wi [iur Tribuna

mil Mer Gen‘hiv/Mfi (lu: Kranz; luv, welche wahrscheinlich scin Var—

gängcr Alcmlusa, mu! zwar untur [mwcms VI]]. malen lium, nm-IL-

dum (ler lx'rzzczcstilel lici einer lx'cstaumlian wieder sum Varsdzcin gs—

kammen war. Disse sehr iiàmwmltm detallm zeigen, (Femminu- links,

(lll! mgste Verwandm/Laf! mlt Fiorenzo di Lorenza, sind aber meina

Emc/ztc-ns nichts Ambros als eim- Arbeit (lu: Antoniana [Comano und'

Minus Salam, wn Jem (mdt ein Bild in dcr Sakrixtei von S. Paula

fumi lu Almaz. Vgl. ]ìcmzzz', À’ai/uam/u: La storia [[a/la Basili… di

Santa Croce in (furmalmmw, Rama 17 50. 40., wo (lie grasse lmc/u'ifz

am" dum (lang :m' [(r)/[>la mitgctuilt wird, dic auch nur wn zier À’a—

{ìa/lu mit [Ilumi/cm .rjrizlzt, drum »intra ipsam quoque maiorem Basi—

licam . . . diversa Altaria erexit atque dicavit, claustrumque parvum

et magnum intra domum ipsam Patrum Cm‘thusicnsium7 Chorumque

instituit Maioris Basilicae (d. /'z. dax Slltlîn.’U1'/C)“, d. iz. Alles von ihm

GuM/mfmc genau aufziz'hlt, aber das Frux/m dcr Almrtribmm gamz'du

[”mi/ml.

IO) S. 111. du! [’opala 1472—77 cr/uml. Vgl. Laudani, Origìmî

«la! Yb/HjJia . . . alla porla flaminia della Jc! pu/mlu. [(o/ml 1646. 71;—

[im ]]. :rwuitartc zz’ie [(in/zu walzrsu/tcin/iu/L 1505—6 mzclz Bramanlc’x

[ìn/mmf. (Ein Dokument von 1509 publicis" Mmm, Gaz. des Beam:

Arl: 1879,p. 366.)

16) S. 111". «(ulla Pac: enlstand im FVuxmtlif/zm [fix 14837 ward im

[mum aber nicht ganz van Sixlus / V. zmllcmz'ul, sandcrn Urs! untur

Innocens V1]! . ])ur A'loster/wf ein PVur/a Bmmantax, 1504.

3

8 De nonnullis ecclesiis et capellis.

et devota, quam nuper Reverendissimus Ioannes de

20 Medicis, Florentinus primarius, Diaconus Cardi. S.

R. E. eiusdem tit., collapsam in pristinam formam re—

stituit. De praeclarissima familia Medicorum satis in

stationibus dixi: quae quidem in locis piis omnes ali—

as familias nostri temporis superavit: ut opera ipsa

25 non solum in Italia multis in locis apparent sed in ip—

sis ecclesiis et locis terrae sanctae visuntur; in laudem

praedictae nobilissimae familiae auctores multi prac—

82 b. clarissimi diversa opuscula publicarum.

Ecclesia S. Mariae de Loreto urbis et ecclcs. S. Rocchi

cx helemosinis pub. fundatae sunt tempore tuac S“".

Ecclesia S. Mariae de anima apud cccles. pacis & na—

5 tione Almanorum instauratur et amplificatur.

Ecclesia individuae Trinitatis in colle hortulorum &

rege Francorum incepta et & reverendissimo Gulier—

mo Macloviense presbytero card4 et episcopo Praenest.

exornata, qui lapides maioris capellae ex Gallia ad ur—

lo bem propriis sumptibus transferre iussit.

8211. 2] Loreta X. .XV. L.

19 f.) Der .?»an Papst Len X.2) S. [Il. di Larclo nm 7'rr1jamfnrmu, mm Antonio Corz/z'mzi Ja

San Galla begannen.S. Rocco entstand seit 1499, an dur Ripam.5) Scit 1500. Die F(mmie m! 1514.8) Guillaume Brisyamzct, wzmle 1495 von Alexamitr V]. auf

lVïtnstlz Karl: VI]]. hi (!…… Amwxen/zeil in l\‘am :m/L Cardinalmm S. Pua'mziana gemacht, 1511 wm yuli… ]]. als ][au/Vz’mzslz'fturdes Canciliabuluws uan Pisa Miner Würden mlklcirlct. Dig A'irc/zfS . Trinità n’e' Monti ist noclz Iman fmnzösisr/z, wir dic m'z'c/Lr/gmzumleS, Luigi de’ Frmzcesi. — S . Salvato” nelle T/zcmw xtiîxsl nalla (faran ;sie hat dm szamm wm zz'cn. dort !)e/ïndlz'dzm Alcxzzm/rinisdlen '['/m'—me». Sl. Lay :;gl.fvl. 48“.

De nonnullis ecclesiis et capellis. 9

Ecclesia S. Salvatoris cum ecclesia S. Lodovici ibidem

contigua fundata est a natione Gallorum.

Ecclesia sanctae Barbarae perpulchra constructa est a

natione Anglicorum.

la Ecclesia sctì. Io. Baptistae cum fraternitate Florent. ab

ipsis Florentinis constructa.

Est et alia ecclesia S. 10. Bapt. de misericordia cum ho-

spitale in qua sepelliuntur corpora qui poenam capi—

talem merentur , & Natione Florentinorum fundata

21) apud Velabrum.

Ecclesia. S. Petri in monte aureo sive Ianiculo perpul—

chra a fundamentis restituta & regina Hyspanorum.

Ecclesia. scti. Iacobi in circo fiammineo & natione Hy—

spanorum divino officio solemniter quotidie vene—

25 mtur maxima cum reverentia.

Ecclesia S. Stephani in Celio monte et alia eccles. Sci.

11) Amira ]x'in‘lwn diem Mwwn: erwähnt Albertini .'

S. Snlmïlun' in [elly defui. 46b in capitolia, Aedes conser—

vatorum, non longe a qua erat templum Telluris, ubi nunc

est ecclesia sancti Salvatoris in tellude.

S. Salvatore in maximis ful, 50“.

S. Salvatore in aerario ful. 50a Templum Satumi in clivo

positum, ubi erat aerarium Rom. ubi nunc est ecclesia S.

Salvatoris in aerario. vgl. fol. 26.

S. Salvatam [le pigiate sm (ig mpelli: fa!. 4.6CL [» Campo

Àlartiu.

S. Salvnlore de Puiumanlix :. zmtenful. 83“.

S. Salvatore in lauro fa!… 54b (£r/mul uan Card, rl Eslautc-

ville seit 1449).

17) S. Giovanni (lucollata.

21) S. Pietro in maiztar'ia mtxtamz’jm’mfallx in dun athlzigcr 7a/L—

rm :la 15. 71:11'7'15. lm ](lasm'lmf baule 1502 Bramante dm Tempietto.

23) S. Giacomo dugli Spagnuoli lirg‘t am Circo xlgunalg, dcr wm

.S‘c/m'f/slullem rlz'exa-r Zeit, wie Sigismondo a’u’ Cnn/z'. ulzcnfnZ/x f(ilJC/Lf

lic/z als Circa: Flaminius buzeir/mut wird.

26) Sin. Snfrmo rotando. Für u'iu À’estzzumliun uniu' Nizolaus V…

vgl. La marina Ji Rama. Stua’j (lg! ]ìrmmm/ì/w, zîli/zwa 1875. 4°. Tav,39.3 &

10 De nonnullis ecclesiis et capellis,

Theodori martyris apud palatium maius a Nicholao

83 a. Papa V. instaurata

Ecclesia S. Salvatoris de pedc montis in trans Tybe—rim cum alia ecclesia sancti Ioannis ct sancti Cosmac ctDamian. cum monasterio, et S. Stephani in columnis ri-

5 pac, cum alia ecclesia propinqua ad radices Aventini.Et ecclesia sanctor. Quirici et Iulictae cum ecclesia SctiVitalis mart. et S. Susannae, et Viti ct Modesti martyr.Et ecclesia sctor. mart. Nerei ct Achillei cum ecclesiasancti Stephani in Vaticano cum nonnullis capcllis,

10 quas onmes collapsus & fundamentis Syxtus 1111. annoIubilei restituit.

Omitto extra Vrbem ecclesiam S. Pancratii cum aliismultis, quibus addidit reliquias et indulgentias.

:7) Theoduli À". .XV. L. 83". 2) in] xdl. regione 3-4) sancti lonn; S.Cosmae & Dam. L. 4 --5) iucolumnis tîpuci L. 8) Archilci X, XV. L…10) quae omnes collnpsae X. XV, L.

82h. 27) fa!. 4.8b sagt ur : aliud habebat templum Romulus, ubinunc est ecclesia S. Theodori apud palatium maius . . . .

83il. 2) 5. Sa/wz/oru [zl l‘anti! semu'm‘z'o mhr d'i S. ['l/ank; d’artdiu Inschrift : SIXTVS HH. A FVNDAMENTIS RESTAVRAVITANNO IOBILEI. MCCCCLXXV.

3) S. Giovanni Ju Alzzlwz. mil «fur [”M/[rift zì/wr dur "!'/(in': SIX—TVS IV. ANNO IVBILEI MCCCCLXXV. S. Casinum), u/rclzxu.

4.) Slo. Shy‘m… alle Cura e; fu!. 45 115555135: Templum Vestaenonnulli dicunt illud fuisse quod nunc dicatum est ad honorem b'. Ste-phani a Syxto …I. instauratum, inter ecclesiam sanctae Mariae in CosAmedîm et Tiberim. Dm Buinamm »mlnu/iax Armzziuin fzì/u'l ((asHeine Bellia… S. Anna, — wenn m'r/zt S. ZW. in Cammt'in .;rcmuz'n! ist.

6) S. Quirico e Ciulilltz þei Tar n’e’ Canti [fügt rlic Inschrift «iz:Giorgio Raven- mm 1475.

7) S. Vito 5 1110115510 mit ]nnhrifl vom _‘7n/m' 1477. fa!. 58bheim! es: Arcus Galieni Imp. est apud macellum Lydiae vulgo arcusS. Viti ob propinquitatem ecclesiae sanctorum Viti et Modesti.

13) l*Vie Sta. Bal/lz'mz, Sia. Àlargarela bei Sta. Cron in Gemm-lemme (1476).

De nonnullis ecclesiis et capellìs. 1 1

Ecclesia SS. x11 Apostolorum cum porticu et vestibu-

lu lo instaurata fuit a tua beatitudine, ut apparet in epi—taphio marmoreo cum his litteris, scilicet:SEDENTE SYXTO 1111. PONT. MAX. IVL. CAR. s. PET. AD. VINC.NEPOS HANC HASILICAM PENE COLLABENTEM RESTITVIT.

Ecclesia S. Petri ad Vincula cum habitationibus fratrum

20 a tua beatitudine maxima impensa instaurata est.

Ecclesia S. Blasii de pannetta apud Iuliani palatium afundamentis incepta est a tua beatitudine: cui quidem

gratiam concedat dominus perfinitam Videre.

EcclesiaS. Laurentii in damaso & DamasoP. P. constru-

25 cm : quam postea collapsum Raphael Riarius Revc.Card. tit. S. Georgii & fundamentis restituit.

Ecclesia sanctorum Sergii et Bacchi instaurata fuit a

83 b. Reverendissimo Gabrieli Card. Agriensi.

Ecclesia sanctorum Petri et Marcellini & rever. Philip-

21 ) S. [Hagia zz’rlla l’agnotta. [):/' ,gff'asu' Palm! wurde mm Bm—mtmtt' hz’g‘mmm, aber uie amgafü/zrl: es sollte ein. fiu'it/Itigfs Vz'm‘cc/cwmz’m mil Rustim amm, zinnm/zzt/cränlm ['id-iiinum und (finemfünften narii grüfscrm in dcr [!l/[tc iiàur drm Eingang. Dazwixdzm:'(/ei Gmc/zomc mit ][a/lm'z'zt/m.

25) [(nf)/mu! Samoni-Rim'io war £in Crasmcjf Six]… ] V., wurdc17jii/1rig, Dec. 1477 Cardinal, 1483 Camcrlmga mul walmt: m'! 1496in der Wohnung lici S. Larenzo in Danztma, diu Cardinal Scarampi cr-haul. Seita’em wurde Palus! und [(fra/lc gänzlich umgestaltfl: :: ml-,mmd (lie »Camcl/ariaa mit dem herrlif/mz ][Qf lìnwumlux, momallca'a'ingr n’z'c Siiulm [la‘ Baxilz'm wrwmdcl ww'a’m.

[) Ga/uicl A’anngi, [”si/mf mm Agrum, stammt am linum mnl.cc/1:711 rium fl/z'nafifmm'n’m rm. Erfalgle dem Giovanni Cajyislmno inJm Türkcnkiiegen in Ungamz, mac/zte sid; mzclz. dessen Tode sella!zlm‘l xf/lr wrzlimt mzn] wurde 10. ])N. 1477 wm Sixt… ] V. zum Car—

Jimzl 71m SS. Sergio [’ Baccho w'ImZ/m. Er kam H's! im Dfa'm/m'

1479 amf/z Rom, wo ['r 1486, 27. Scjzllu'. gcxtor/mz und in Miner drm

!!!. B(nmzrmlum gaudium anu’lle in Aman'li !lfg'f'a/wz ist.

2) Philippe (l…: Luxmz/ìaurg, wm'u'z' 1495 auf ]?c/ric/l A'm'lx VII].mil [?riysmmf/ mm A/rxam/ra' V]. zum Cm'n'inn/ ('r'/tobra. Er war [m’

12 De nonnullis ecclesiis et cnpellis.

po Car. Cenoman. collapsa in pristinam formam rc-

stituta est.

5 Ecclesia S. Marci ab ipso Marco P. P. fundata. postea a

Paulo II. instaurata. postremo vero a rcvercn. Car. dc

Grimannis exornata.

Ecclesia S. Augustini cum habitationibus fratrum con—

structa fuit anno christi M.CCCCLXXXHI. & reverendissi-

ll) mo Guliermo de Estoutevilla episcopo Ostiensi Car.

Rothomacensi et S. R. E. Camerario.

Ecclesia S. Anastasiac devotissima, quam collabentcm

partim vero dirutum reverendissimus Robertus, vir

doctissimus eiusdem tit. presbyteri Car. Nannctcn. in pri—

15 stinam formam restituit ampliavitquc.

Sunt et aliae multae ecclesiae instauratac de quibus ne

sim prolixus mentionem non faciam.

CAPELLA NicolaiV.ct alia secreta Eugenii IIII. quas fra—

ter loann. Flor. ord. pracd. perpulchre depinxit in palatio

83“. 9) mccccuxm [);-urkjrhlrr XV. und L, :.” Nnntefi. A'. XV… L.

(157 Wahl I’ius‘ ]]], mul yzzlius) ]]. m'r/Ll z'n Rom, 700! (I/W' [wi du'La)? X… SAW]; 1519.

5) Dommiw Grimani van Vmua’ig wurde 1493 "'an/: A/cfmm'rrV1. Cardinal. + 1523. Dic [(in/zu S. [Varta wufl/d von l’azt/ ll. Jr/zn/zuls Curdinnl, Mi! 1455 mit dur zm/urm Vur/m/lu gmf/mziìf/cl, 1467 mi!Jar o/lcrm Vm'luzlla, À’ajellum'ui/zm (m dm Scitmxc/ujfm u. &. ru. am-gm‘mttcl. Fzmm'lzin wn fllarro Bar/m, (lau Nujm l’rm/x mn! [Vin']!—fnlgcr iu (!'/'sum Tila].

8) S. Agos/ina wurde 1479 flqguimm u7m'1483 wl/um/ul, lum": 7'07'n’cm Tode :ch" Cani. Guillaume :! ' Exlmmwz'l/u.

13) Rollcrt (iu Prin aus Jur lìrtlagm’, Bixc/zof mm Nanà‘x, wurdc

1505 Cardinal von Sl. Anaslasia. + 9. N07). 1513.16) Da: Vurzric/znix: dur som! in dm Iwìzz’m w'x/m b’ììr/zcm w^-

…ti/mh!” À’I'W/zm x. im Anhang.

19) Fm Giavmmi Angvlim da Finale mula: alm …vi/mn im Auf-h'ngr [z'ugun's ] V. (liu Cfl/H’Î/fl Man‘… mu] wm'n’c rum lVim/tms V. ii/It'r-flufimu‘n, [ln‘ Um. [lit ('um'/la S. Lormzo schmiirlwz lic“… Div htcfrn'

De nonnullis ecclesiis et capellis. 13

20 apostolico, sunt a tua beatitudine picturis et marmo—

ribus ac porta pulcherrima exornatae.

CapellaPPSyxtiIIII. in palatio apostolico perpulchra,

in qua sunt picturae novi et veteris testamenti cum ponti-

ficibus sanctis, manu et arte mirabili nobilium picto—

25 rum concertantium, Videlicet: Petri de Castro plebis,

et Alexandri ct Dominici et Cosmae atque Philippi Flo-

rcn. quam tua beatitudo ferreis catenis munivit: ac su-

84:1-periorem partem testudineum pulcherrimis picturis

et auro exornavit, opus praeclarum Michaelis Archan—

geli Floren., Statuariac artis et picturae praeclarissimi.

Omitto sacrarum locum ab Innocentio VIII. funda—

î: tum, amplìatum vero a tua beatitudine: in quo sunt

84". :) testudine? XV.

nur ist u'lmltm. O!: Yulius ]]. mehr als Ausbesm'ungcn darin wr-

nahm?

22) Die Caju'lla Sistina wm‘du van 1481—83 mil Frcsleen u. 5. w…

amgvxtnttul mn! ward nm À’riinungslngc Sixtux' [ V., 24. August 1483

(lam rrgzlnuïssigm Gultfsdimxt iì/w‘gu/wn. Vg‘]. ?Malmx Valalurr. Dia-

1'z'm/z (mi [”…-alari XXII], ml. 188. St/mmrsaw, ]x’njz/mul nmi P/m'u-

”'a/zio in Ram. 5. 11. All/crtim' num! Fra Filippa wa! stat! saints

Schülers Fra Diamante; ur vergini nummis"! ml)… Pz'clra l'zrugina,

Alcxmndro Battiwlli, Dammita Ghirlnmz’ajv mul Cosima [fasulli nor];

Lum Signorelli zu nennen, (ler zulclzl hinzu/eam. Unter 7141ius /I.

z/ra/zlc alm tz'ax Dudeengcwiil/Iu, dax alma chifcl .vt/zan zlamnlx [uffi…]!

war, Eimmrz, unu' diu Auxlu'mcrung, Vcr/clammurzmg u. :. w. wmn—

lzm‘tt diu Neubemalzmg, diu zVic/zulangula ausgcfü/zrt ltal. Divx! lum—

lif/zm Urmzlzm erklären zugleich weshalb 27:711 cum! nur cin þesdzränþ-

m' Tail mgfgctmgm ward.

2) Ucbur diz Entxlu/mngxzuit ditur Fres/em vgl. ll. Grimm, Lf/mn

fllirlzrlangula‘s, V. Aufi. [Immocm' 1879, ]. Cap. 7. 8. um! S/rringrr,

Rnflìzrl mu! .’Wif/wlangcla, Leipzig 1883. S. 161f.

4) Dim sind ofm/mr n'ic Gwmïdm', mv/c/u' linia: "Men (lf1'5ixtimz

mm IIH' Sala rtgia zugiing/if/l ü/u'r dur Tiliìr Ja: I'anjn'n limacms'

VIII, frrzgm.

14 De nonnullis ecclesiis et cnpellis.

ad honorem dei et ornatum praedictae capellae para-menta gemmis et auro cum unionibus contexta; suntet Vasa multa aurea ct argentea cum pulcherimis can—(lelabris deauratis: quae omnia tua sanctitas donavit.

10 Sunt ibi praeterea reliquiae et cruces et calices et aliaornamenta & Paulo et Syxto et Innocentio atquc Alexan-dro Pontificibus instituta. Omitto pluvialem ditissi—mum, quem magnus presbyter Ioannes Indianus do—no misit Syxto pont. max. Omitto regnum trium co-

15 ronarum preciosis margaritis a diversis pontificibusexornatum. Omitto praeterea aliud regnum ditissimumid est infulam pontificalem cum aliis ornamentis, ctindumentis pont. a tua beatitudinex. Quid dica… dcxn. Apostolis argenteis deauratis a tua beatitudine lar—

20 gitis. Plura? praedictos omnes Pontifices tua sancti—tas superavit.

In ecclesia S. Petri est capella cum choro ct pulcherri-mis columnis porphir. (spolia thermarum Domitiani»quae vocatur Syxti capella : in qua est sepulchrum acnu—

25 um Syxti IIII. quae omnia tua sanctitas in minoribus

18) beatitudine] fr/th ndonatisa 20) omnes Po(n)tificcs quns sanctitas su-peravit X A'V, L. 23) l)omiani A'. XV., Domitiani L.

13) lm Nazwmlwr 1481 erzählt 7a£011m Volatcfl'. Dima [(?/. 156von ainer vann'txdzaf! dux À'iim'gx (wm A/lcxsyn/cn? 4/1’7’ [Vamp (luxLandmfc/llt): »quem nos “Presto Ionnne’ vulgo dicimus. Quomqueautem Romae fuerunt, Pontificîs liberalitate sunt enutriti, ct donatimuneribus quibusdam, notisque publicis honorati . . .« Sir wm/m

aim Gexc/zm/cfiira'm l’ajmt vlitgcbmdll/zalitn, tig]. 7977/13“, [27 '. Vir. ill.22) Dic C/mr/cujw/lx: Sixluf [V. in St. l'u'ur !u'fam/ .? & zm (‘le’7‘

Stelltr des lzuutigun Winlfn'lmr'x. Sir wurde & l)ux. 1479 gmmì/LI. Vgl.Eug. Müntz, Les Art; & la Com' du; Papp; 17/15. 147 nm! [;)/[urbc in—!m'no ai lavari (zi'fl'walogifz' (Z'i Giammn Grimaldi, F/m'mz 1881. [?. 42j“.Eine Afifiildung dcr Afsh“, (ms dum Cnfz'cx Grium/(li's in n’m‘ A;;z/u'osimm:7/ [”ai/and, winl lici Sr/lmlzrww, 111/102er dn Forli ]?uf/z ///, Caf. 4gcgfl/u‘fi. -— Ur/mr z/ar DmÀ‘J/m/ Siri…» [l'. x/f/u' 71771… Cmmmrm.

De nonnullis ecclesiis et capellis. 15

constituta benemerenti patruo posuit: ut dicam in

Epythaphiorum opusculo.

84 l). Est et alia capella parva scd pulchra in ecclesia sancti

Petri ad Vincula cum ferreis cathenis beati Petri apo—

stoli, quam tua beatitudo aeneis intrinsecus et extrin-

secus sculptis exornavit tabernaculis.

5 In ecclesia sanctor. xu. apostolorum est capella maior

pulcherrime depicta. cum tabernaculo marmorea nu

porphireis columnis substentato. cum alio taberna-

culo marmoreo corporis Christi et apostolorum Phil.

ct Iacobi simulachris, cum sepulchro Raphaelis Ru—

lU verei, quae omnia posuit tua beatitudo anno salutis

Christianae .MCCCCLXXVII. ut apertius dicam in epyth.

Sl“. 9) Raphaclis Ruvcrcil Raphael germano X, À'V. L. * Ex ixt nir/Lt:

uix ('im' Cnrru/rtïun (ms (I'UV [nsr/Wi/t dt: Grn/mmls RAPHAELÌ. DERVVERE.

SIXTI. IUI. PONT. MAX. GERIWANO. \ IVL. CARD. S PETRI. AL). VIN-

CVLA. S. RU. E. l\IAÌOR. PENITENT. \ PARENTI. l’IENTÌSSIMO. P0-

SVIT. ANNO. SALVTIS. CRISTIANAE. | MCCCCLXXVH. PRIDIE. KALEN.

MAH.

1) ]]ier/m' gc/ziirlc !:csscr zunäclzxt der Passus 84." 22—27, ma nad;

wm S. Pium) in Vatiama dic Rede is!, -— ’in Zcugnisx für dil all-

;m‘iltlit/w Enly/u/zzmg ziiuxur (ms lautt'r Einzelnolizm zusamnngcslflllm

Schrift.

2) S. l’iclm in w'malz', wurde wn Giuliana Rovere in dm crum

7n/zrm Minas Carrl'imzlats, zur Ìu/lalfvifir (475 lwrg'cstzlll und mit tiff

lv'm'lmllg vcrxflhm. Dic þlrz'nm Bramul/ziirm wr (lem Tallunmlcel dur

[(v/[Mz Petri z‘rflgz‘n diu Inschrift SIXTVS QVARTVS PONTIFEX

MAX. um! IVL. CARD. S. PE. A]) VINCVLA. S. ROMANAE

ECCL. MAIOR. PENITENTIARIVS. MCCCCLXXVII. Sic find Mx

auf die allemmum Zeit irrtiìmlizlt dem Anlmzio Polluizwln zug'z‘xc/u‘z'c—

lim. Mir xrlzcinm sic nächslz Verwandtschaft mil Ilm ]l/armw'rclizfs

fiir Sixt… ] V. am Ilozhaltarta/wrnakfl in (lm Cratlm wan SI. Pem-

zu [!n/wn, d'ic Albrrtz'ni um‘m dam .Ma/Ito [’allaiuala zuxdmihl. ?'ff/m—

fal/s .vimz’ sic wn (lcmmZ/mn Erzbilz/ner, rh'r für dimm [’a/mt die [(in—

Jw' [(mm/us um! [(M/ms untur dpr lVZì/fin [mf dum C(zjvilnl 3479?!in

/1n/. Dif i71.s‘£/!1'/_'flv7z— um! waþfmlla/an/vn [’utlm (III [I’m 771177777

.v/i/mm‘n ;;“niz: mi! r/icsrn Säuglinlcwz iì/u'rrifi.

16 De nonnullis ecclesiis et capellis.

Omitto marmoream aquilam inter antiquas ruinas

repertam, quam super portam ecclesiae S. tua collocavit.

In ecclesia S. Mariae de Populo sunt multae cappcllac

13 variis picturis et marmoribus exomutae; maiorem ve—

ro capellam tua beatitudo fundavit, ac variis pictu—

ris exornavit manu Bernardini Perusini, in qua sunt

sepulchra pulcherrinm7 ut dicam inferius de sepulchris.

Omitto Coronationem Virginis argenteam cum An-

20 gelis, pondo libb. CL, quam tua sanctitas dictae capellae

donavit cum aliis muneribus.

In Basilica S. Petri in Vatic. est tabernaculum marmo-

reum [III porphireis suffultum columnis: in quo sunt

xu. Apostoli sculpti cum passione martyrii apostolo—

25 rum Petri et Pauli: manu Mathei Pullarii Flo. sculpto—

ris pmeclariss., quod quidem opus mirandum Syxtus

IIII. restituit auroque exornavit,

85 11. In Basilica S. Mariae maioris in capella maiori cst pul—

13) Dic Tribuna vnn Sti. Apostoli mar 1475 im [Vau/mu [f:gfllflm,

wardt? 11:17… mi! (iwt Crnlum'ilcrn dex [Wffo Riario um! Rn/l/arl À’uîu‘w

( Van'r yulim" [l.), mil tium Allarm/u’rna/cu! und' dum lclfz'ncn (‘i/Wim”

.:{t'M/zmiìtkl. ])nmz fiI/H'IL' ]lhlascn (la ["arl} [!'/k lx'ujïjmlumlü'ci ”'W‘/'n

aux : dic }]immelfa/n'! C/u'z'J/i, Jeff); [(ex/u (nad; (I'm: A!!!)fur/z 1711)

in dm ](aþi/clxaa! "uan St. ['en-r und das Trfjìpenlmus (lux l’a]. Quiri—

nale gukammm sind. Die ytzlzi'exzalll 1477 ist £ben dcr aban wuflgulnil/m

Grallstlu'zf! ('ntmwt-uu'n, a'. ll. nur Tm/esdatum Jc: [(or/ura. ])cr (Ulll'þt'

Azl'ler [){/inde! sic]: no;]: in 1167 Vnr/mllr7 dic ubcnfallx ['in Wurk Jus

Can]. Giuliano ist.

14) Ueber diu A’npcllm in Sta. [Warm dal l’apa/u vg]. Sf/Iìllflî’Jf/TU,

l'inmrz'tf/ziu in [(om. Stuttgart 1882. — Die Ma/crciun an dcr ])Uf/JC

dcr C/Lm'þach/z sind wn 1505/6. —— Die …vi/Mme ]x'fönzmg [l/zzriac mi!dun Engcln war mal ainu Schutzplrzlte fiir (las mundarhïägæ !l/(m'u/mcn—

Mld in [{M/: Illarmamllar, dm 1473 Rodrigo Borja bitr/m' gustz'ftul.

22) Die Ix'vxlc :I’ifm‘ thzr/norta/ìcrn(11715, [(U]! .s‘ mit dem [Warly-

rium Pmi und Pauli nubs! Aþoslclxtanmz, ler/sr .Ju'xr/zimlmcr Hz‘im/u,

Jindjvlzt in (I'm GmI/un dux Valium; ringtmaua't.

I) DH' t'lzfnlalzþï A/lm' 1/0! [’fwsfjm in Sm, ZW. ]V/zzggivw isl am—

De nonnullis ecclesiis et capellis. 1 4

cherrimum tabernaculum marmoreum manu Minii

Florentini, impensa vero Reverendissimi Guliermi de

Estoutevilla Camerarii.

:> In ecclesia S. Laurentii in Damaso est tabernaculum

et capella sacratiss. Corporis Christi variis marmoribus

ct picturis, quod opus societas eius cum domino. There-

sia Hyspana fundavit.

In ecclesia S. Mariae super Minervam est capella in ho-

in morem Virg. Mariae et beati Thomae de Aquino con—

structa ac dotata & Reveren. Oliverio Campha Card.

Neapel. episcopo Ostiensi, quam Philippus alterius Phi-

lippi de Lippis pictor exccllentiss. Florent. mira arte de—

pinxit, ut opera eius Florentine in templo div. Mar. Novel-

lT» lac demonstrant.

Est et alia capella de Tornaboniis Flor. depicta 11 Do-

menico Girlandario Flor. ut opera eius Flor. in templo

Trinitatis et Mariae Novellae demonstrant.

SS“. 4) Cmnerario X. XV. L. 6) Xpi X. XV.

:’imma’cqqmmmum um! die gramm [\‘uliffs in n'ur Chorajvxis, dic klpiazm

in finem Zimmm' dur .S‘a/crislviriim/ze rin‘q'umrmcrt. lix yim! Ar/W'tm

zwrxc/n'cz/mur [lande mzler liliam): Direction, um! zwar aus suim'rfrü-

hm rUmiM/Lm Zeit, 7206]; in dm J't'E/Zsigü' 7a/zrm entstanden.

5) Von diesem Tnbcrna/cel ist nz't/z/s mehr !lckannl.

10) Diu À'apellu :ch Cardinals Carafa in S. [V. .ija ]Wincwn,

am Emi: dus Kreuzm'mx rechts, wurde mm Filipjrinn Lippi c. 1489—93

nusgcmalt. Dic Ca/wllzz Strozzi in SM. Maria Novella zu Flurm: is!

laut lmf/mft 1502 vnl/mdfil.

16) Dic Kajwllu dur Tornabuoni in S. lll. 50/7171 Mimma is! wr—

[imlcrg (lie ]llalcreim nicht mz/n' vorhanden; muli Vasari warm cy

zwei Gürclziclztun aux dem Leben ïohanne: a'. Tiiufers um! zwei aus (lem

Maria’x. Da: Gra/mml des Gian. ["rantum Tonuz/zuuni H- 1480) ixt

ìn Mur Eingangxwand dcr Kirche ciflgclzuxm, cin Wark Alina”: a’zz

["iuxnlu. Da: der Framcxm di Lum Pitti (+ 51751. 1477) mm Andrm

Vcrma/ziu ix! in Hrut/zstiickm im …il/mm Naz. :” ["/www:. ])asrl/ut ix!

in Sla. Trinità (l'id Cap. Samctti, in S. 117. an/Za [iur C/mr mil Fras-

l‘m zmn Ghirlam/aju ;L'M/Imiìr/Ì'l.

18 De pnlatiìs Pontificnm,

Est ibi alia capella Virginis depicta & fratre loa. Hor.20 Sunt in Vrbc aliae multae capellae ornatissimae: ut est

in ecclesiaS. Mariae de ara coeli, et dc pace, ct S. l’ctri inmonte aureo, et S. Marci et Honofrii ct aliar. ecclesiarum.

De palatiis Pontificum.

ALATIVM lateranense a Veteribus pont. instaura—25 tum est, in quo nonnullae antiquitates rom. apparent.

Palatium apostolicum S. Petri in Vaticano instaura—tum fuit & Nicolao III. Vrsino, deinde al) Eugenio IIII. ct

851). Nicolao V. Postea vero & Pio II., Paulo et & Syxto HH.

22) Honofrii] Honorii A', XV… L. Einz- lx'irr/M S. Onorio gn!) ps m'r/zl. [MxÀlmrsvlmtm Ihmnrz'i. Pinnr dpr Rund/umr (m S. [)(-107, lukan mì! r/n'ixtl. Narmm Sta. [‘Na/(17117117. S:)“. 1) Nicnlnn v. et Eugenio nn. Postea vero n Pnnln.pin " ctc. A'. XV. L.

19) Diu van Fm Giavamzi/Ingelim n’a ["icmlu auxgemu/t: [Wa—; onum/m/Jellc in r/cr ll/infrr/n, ist nuda nidi! nzr/zr nachzmcrviscn, run!alter ulmi"! vin gramos Alinr/zila’ dcr .il/affanna in rimv' "’N‘ Capri]…u'cs n'r/ztm À'rmtsmwlt's fim“ Capit nari] J'ïi'xvlf (wirZ/(rir/ll ix! m gnr fimI’l‘ozcssiomfa/mzî, [l’id tr sellis! z'n m grammi Àlnfxsta/m ,qwnnll, mu’smr]: rextrzm'ìart iwi dvr ]Cz'nxpaflmmg als Altm's/iic/c).

20) 17; Sin. [Varia in Amaldi wären fiemmlm cu mmzm 1/11lx'affllm dur Familia Bufalini vmz l’inmfìa/Iio um! (fu‘ Crmrini (?,»mn Bcnmza Cassalz'. —- 171 S. [II. della I’aa‘ main! rr wol (iir Ifn-ju‘llu Allixu'n, dif Antoniana [(ammza mlfgclmgm wun/L’ (14.91).( ’A‘/wr drm Altar …va/[lc uim- Tmmjïqutimz, mil Nicla; [[vi/zig… Immy,rrm'n filler n'cm ]}ngcn durAfiszr/zu fin ”[m/cx ]l/adnmn‘nfiilu’, 771777 a’vmliugn! cfm’n “”‘/117713” :ur'iit/"iv/n'n, gemalt 7001'11'071. ])iz' Cap. l’an-w/Iimi! Àlalcn'i wm [în/!. Peruzzi, u’m‘ (mdt fici dfn (;mlwu'i/fv'n 1/11? I/am/im Spip! gf/m/I! htz/wn muss, miriam! ,:misf/zm 1505 um! 1509. I)a.:lv'rm/m mi! 1101" 71]. Catharina isl lalit/lst llmdllmsnu‘rl. Er/m/fm 57'714/audi dic Nist/u‘n wi! PrQþ/zctm um] Sibylla: in S. [”I'm-0 in mmn‘m'io,(ill' C/mrmnlerm'm in S/. OauyG'ip u. A, Uu/u'r S. [llm'm wg]. Vamw',O/mrr [l], 579. ['Vir wrmimvz di! Caf. S. Cnicrimr in S. C/umenlr(Àlamrr/u}, z/iz' Bt'xsafiwz'x in Sli… Apnx/a/i, Hmf {[m C/lm‘ (ÌN' Cn…“-/a:1'0m' (Anfuniflxm). Cai". I'mzsiam' in Sia. Cz'ri/fa (l‘infurirf/lifl/ 71. A

De palatii.»; Pontificum. 19

qui atrium et bibliothecas et capellam extruxit: ac ut di-

cam & fundamentis ipsis totum restituit. Deinde ve—

ro ab Innocentio ct Alexandro ampliatum est. Po—

stremo vero quantum a tua beatitudine ampliata…

ct instauratum sit, res ipsa est in promptu. Plus enim

;w

tua S. hucusque fecit quam omnes alii praedicti per annos

centum non fecere: in quo sunt portae variis marmo-

ribus cum statuis adornatae & tua beatitudine. Sunt

ln praeterea aulae et camerae adornatae variis picturis

ab excellentissimis pictoribus concertantibus hoc anno

instauratae. Praetereo faciles ascensus ad commoditatem

aedium palatinarum coctile opus ex laterculis et lapi—

2) artium …YV. L. Dieu? DrucÀfe/Llcr Imi q/Îunòar tilt: lVic/Ltlîgl'cit diun?Sfc/lg !;[s dahin wiclrn L'nige/Lm [nummi,

z) Sixty;7 IV. Bauliitigkuit am Valium win! [zier im Grone); :u—

muwtmlgnfrmst. Diusn' Varini ixt ofimàmf dcr Cortile {li S. Damme,

(lmcl/iu, dm wol Brandolini (1151!!sz lll, j). 135) mil (lm: niotus,

ym" Paradisus dicilw« &uzeiclmct. ][ìdr lag… die l'Vu/mzmgm wn

Palastwaf/zc mul l]af/rmmtm, hier ez'lraule Sixtus amlz wol ([m »Por—

lims claztslmlixa, dm Albertini zmtm w'wà‘lml. Dic b’i/rliollzuk Zw—

slam! in der Tal au; wulm'rm Teilm zu [midan Seiten (lus Curlz'lu (lel

l'ajvaga/Zo, im Erztîgcsc/îo.vs dus allen Pnlrzxtus von A’imlum V. um!

(!'/illic): unter dcr Capella Sixti-mz, in der 1481 dvr mebm/m (ms ()]msAlexandrinum gulag! ward. Innocens richtete ne/lm diesur [fic Sabrina!

cin um! legte dax ])‘clwa’ur' zm. Aluxamiur V]. [mutu [lib, Tarw Burgia.

Diu grassartigz Umgestaltung um! Vw'fii'ndzmg dv; allan Baum mit

z/cm Bulï/m'erz untur julius ]l. ist a!: Brm/mntu: Sc/tiipfzmg nll/wkamzt.

10) E: sim! dic Stamm gemuinl, wu in disse"; j'a/zre diu J/a/cr

l'urztgilw u. Soddu”… nm‘lmreislic/z, angeblich {”M"/l Pinlw'icr/u'a, Signa—

wl/i, Lorenza Latta u. A., zwr Allen n/wr «Jam; ](aphm'l damit beauf—

h'agt warm, (lia unter Alexamz'ur V]. zw/cammmu Zimmafluc/zt llar—

;ux/d/m, in zuclrlzuf unter Sixtus [V. auf]; …li/[luna (l'a Furl} gm“!!!

halte (Camera della Segnatura u. 5. w.). Dic Dccþm zeigen mult Izmtu

z/iu Rvsla (lar ursprünglichen Decoration (ms Jen Tngm dus urstm À’ ,

vere, diu Fumlzödm slammen aus (lenen Nica/aus' V. .flm 26. [Vm'lm

1507 55/11/0171! Paris (l'e Grauis : Hodie papa incepit in superioribus

mansionibus palatii habitare, quia non volebat videre omni hora, ut

mihi dixit, figura… Alexandri pmedecessoris sui,

20 De palatiis Pontificum,

de Tyburtino: ut ad summitatem usque tecti facile possit

15 equitari. Omitto laquearia pulcherrima nuru et pic—turis exornata ìn ipsis aulis, variis marmoribus et por—phireticis lapidibus stratis.

Palatium S. Mariae maioris a Nicolao V. inchoatumopus sumptuosiss. sed imperfectum, quod quidem pro—

20 ut erat tua beatitudo exornavit ac portis ac valvis et

fenestris et aliis necessariis rcbus munivit : ecclesiamque

ipsam imagine argentea Virginis exornavit tectumque

super laquearia instauravit.

Palatium sanctorum xu Apostolorum a Martino quinto25 Columna inchoatum, quod quidem postea tua beatitu-

do a fundamentis sumptuosissimo acdificio restituit

ac statuis variisque picturis et marmoribus exornavit

86:l.una cum ecclesia ibidem inclusa: quod quidem Rc-

vcren. Fr. Sotherinus Flor. vult perficere.

Palatium S. Marci a Paulo II. inchoatum, postea vero

19) et imperfectum X… XV… L. 25) Comp. X. XV. L…

19) ![iur batte 1482 :. 13. ulum A’alwrta [”Ma/csm gcwu/ml, wrdem Sieg Imi szmpamarla.

22) Das :ilþemz Aladwmenòild, (la: 7ulz'm l]. guslzf/ut, wim’lam»; malu' gmmmt. Dic finche [{olsa’gfke riì/zrlu wn [lluxmulur V].iter und ist cin l/Vm'le dus Giuliano n’a San Galla, [lm mm Jurf/z cin

Dat/L gesc/ziitst ward.

24) Giuliano dclla A’owre vcreinigtu lias Haus dus Can/imz/s Bes—sarion mit dem jetzt wieder sum I’alnsza Colonna gehörigen Tcfl, :o-

tlnss diu [(in/zu auf ( rei Sail… cingwthlmsm man!.

I) Diu Aztssc/zmiicþzmg dcr Kirche ix! .vc/wnful. 84.b Erwii/mt. lnJem Palus! sind no;]; Rats von ”!n/Breia; aus Jm Tag:… dex Cardinals

Giuliana, vg]. thllzzv'xonl, Pinlzu'icc/zia in [(…/1. $. 26f.

2) Francesco Sadyrini am Fluren: war untur Sixtus IV, Bìn/mf

mm Valtw'm gewan/un, seit 1503 Cardinal wn Sta. Susanna, (imm

wm Sti. Apostoli. + [524.

3) Lìber dic Baugesu/n'c/Lla dus 1455 ngmmmm Pulawy wu S.

De palatiìs Pontificem. 21

& Laurentio Cibo Card. Beneventano exornatum, po—

5 stremo vero & Reverendiss. Dominico Grimano cum

ecclesia exornatum est.

Palatium S. Sabinae in quo Honorius III. ct alter IIII.

Eugeniusque II. pontifices habitarum est antiquum ac

devotum: quod quidem reverend. Card. Montis rega-

… lis instauravit: postea vero a Fatio Sanctorio Viterb.

eiusdem tit. Cardi. cum Viridario in nonnullis locis

instauratum, in quo loco erant aedes Sabinae Rom.

Palatium Conservatorum et Senatoris Vrbis in mon—

te Tarpeio ampliatum est a diversis pontificibus scil.

lö & Bonifacio IX., Martino V., Syxto IIII. et Innocen—

tio VIII., multisque in locis tempore tuae S. pulcherri-

mis picturis exornatum. In quo sunt monimenta quam-

plura Ro. scil. statua Herculis aenea cum hac inscriptione:

SYXTO. HH. PONT. MAX. REGNANTE

20 Acncum Herculis simulachrum aurea mala secundum

vivente Tropeum sìnixtra gerentis in ruinis Hercu—

86“. 8) est] & XV. L. 18) scil.] S. X. XV. L. 20 B".) sic!

Alana vgl. Eng. Mima, L: palliis du Venise & Rome. L’Art 1884 u.

5/1:sz in Italia VII, ], 2. [!!!/affini vergini [lm Cm'zl'inul ]!!awu

Barbè, dcr seit 1464 resp. 1471 PVamtliz/zzs gzM/mjm. Seine Slif-

tng ist auc/z (las schöne Ciàarz'um wm filino a'a Fiusalz z'» [ler Salari-

sluz', thema wa/uw/zeinlic/z die gw/zez'nmmc [liarilmmrbeit wn illim

mu! Giovanni Balmain, sowie (lic malerische Ausstallzmg mehrerfr

](îz/wllm u. :. w.

9) Ansitz; da sz'io, uin Spauiur, seit 1473 Card'z'nal dieses Tituls.

+ 1483. Sein Grabmnl in Sta. Sabina.

15) Van Bamfas IX. warm (lie Tz‘lmw (w dur Seite (lus Far'm/zx;

seit lmzormz VI]. war zlamz (zm Serm/ormjmlast gcbanl, [lm Nicolaus

V. vullamh'lc um! mit einem Turm wrszz/L. Er war ES auch, dvr a’…

COIIJEI'I’H[Uf’L’leHlllIJl begann, rm dum [wonders Sixt… IV, mu! IIMZDL'L'HS

VI]]. wai!” guaràuilat lm/w-u. Dia Gründung dus CzI/Ji/nlinz'sc/mz

Slatuemzmsmms .’

18, ym: im. gross… Saal Nr. 23.

22 De palatiis Pontificum.

lis Vict. fori Boat. effossum conservatores in monu—mentum gloriae romanae heic locandum curarunt.

Est ibi caput Colossi fracti cum hac inscriptione:25 Tempore Innocentii Pont. Max. VIII.

Caput ex colosso Commodi Ant. Aug. altit. tricenumcubitum inter ruinas templi pacis in multa frusta rc-

86 b. perto conspiciundum conservatores Vrb. Ro. heic iussere.Palatium novum Iulianum, cum ecclesia S. Blasii dc

panctta ibidem inclusa, habet turres ct loca fortissimapro commoditate et utilitate publ. quod quidem praecla—

:3 rum opus & fundamentis ipsis tua sanctitas extruxitcum ampla et recta via nova: Omitto aliud palatiumapud ecclesiam sancti Petri ad Vincula nuper incep-

tum a tua beatitudine: Sunt et alia multa acdificia di—

versis in locis Vrbis & Syxto ct tua sanctitate constru—10 ota, quae ad utilitatum pub. ct ornatum urbis pertinent:

ut alias deo dante copiosius scribam.

M')". () iusscl X. .YV. L.

22) fa!. 4.7: » Templum Herculis victoris in Foro Boario crat mrmndum, ìn quo loco repertum fuit simulnchrum Herculis (lcnumtmn,tempore Syxti l… post ecclesiam sanctae Marine in cosmcdim, ut ap-paret in epythnphiis; non longe & quo erat am maximam

2) Lfl'u/Icr S. [Hagia (]a/la Pagnana, [[m P(zlasföau lh'rzumu/rs mu!dif Via Giulia Trg]. S. 11 Anm. 21. »Ad divi Blasii aedem domus în—gentis fundamenta iecit) quem iuris dicundi locum esse decreverat",Jf/Ifl’ibt Egidius ("un Vilurbo, [[islm‘ia XX .S'zzuutlm'um. 111557. Al,. 11”—gehat.

5) lVicdcr zlulz‘n'pation : dur ]fzzu isl m'a [“Je/landa um! war d’a»”[a/J wo! cben äegumzun.

7) Der Palux! (l'a; Gf'axspamila/[iam wm'rt'a' (ium G. Sangalln auf—gelragun ; saint Zt’ic/zmmgflir diu ["dum/c lmjim/et ”'u/L in (l’en (y'jizim:.u Fiamm .' sic ist À'cmzlh'c/z (w {fur Sm/m’ dcr ‘fuslilia, diu daran zm-gclwm/z/ is!. Dic: zu Vasari, Off. 11/17. 279 [[m/z. 1.

De domibus Ca1dinalium. 23

De domibus Cardinalium.

OMVS reverendissimi Card. S. Georgii cum statu-

is ac picturis, columnis et multis marmoribus

13 suffulta, cum ecclesia ibidem inclusa, est perpulchra:

quam Reve. Raph. Riarius Saonensis S. R. E. Camem—

rius a fundamentis erexit.

Domus Vrsinorum propinqua cum horologio campi

Florae, quam eximius Franciscus Venetus Vicccanccll.

'.… fundavit, postea vero & Rcveren. Petro Rhegino Si-

culo presbytero Cardi. intus et extra variis exornata

cst statuis atque picturis.

Domus reve. Francisci Piccolominci Car. Scncnsis non

longe est a praedicta, in qua erant statuae Gratiar. positae.

13) Diu mgmzmntu nCmu‘ullm'z'aa. (vgl. alzm.) Fal. 59'56/7riub Al-

hz'rlini: »Est arcus marmoreus Gordiani imper. apud portam inter

aggeres non longe & Viminale portu vestigia cuius dispolinta Visuntur,

cuius marmora Rev. Raphael Card. S. Georgii detulit ad suas aedes

conficìendas «.

19) [fr mcint Frmm'sca ConJuZ/m'ry dm Mjfm Eugms [ V.

20) l’elms ]x’lwginm ist Pedru [:r/alles (mx Alumina, ]?rzl'isr/wf

wn Reggia, Card.-]’rcsò. wn S. Ciriaco in llwrmz's, wm Alexamicr V].

1500 erhalten. Er star!; cbmfnlls 1511. (Fasmrlmnmlw'ci), Später

kam der Palm! in (I’m Besitz des Alàurtn Pia TIM! Cnrpi.

23) PVz'a/ur uin chcz'x fiir diu momi/carlàgfs Zum)"lllumtcllng

(lus Buc/Læ aus [(m/er einzelnen Nolizm zwrsc/ticdcnun Alium. ]fim'n

Cardinal [’r/mama Piccolomini gal; us 11117111115 nidi! mv/n'. «xly Fr. fl!-

burlinì suine Schrif! drucken liess. Er mar 1503 a!: [’a/n‘! l’im [ll.

g’z'xlm'lwn zmd Imac Jie Gruppu dur z/n‘i (lmzim x]»[ituslms im Sommer

1502 bei Gclugm/wit seines lutztm Aufmtlmlts nad: Sima [v'tmsjwrlierL

Auf dur Stelle de: Palux!“ :leht jetzt dic [(in/ze S. Amir… ({M/a Valle.

”Habitat Senensis în magnificis aedibus, non magis: nd dignitatem

Cnrdinnlatus, quam nd Sacerdotale… frugalitatem a sc constructis,

inter Pontificium viam et Pompeii Theatrum, quod nunc Campum

Florae vocamus u mg! 711€. Valalcw. ])im'. (a!. 126

-1

‘)4 Dc domibus Cardinalium.

25 Domus cancellariae, quam Rhodcricus Borgia Vice—

canccllarius reparavit, Galeottus vcro nepos tuae san—

ctitatis Vicecanccll. multis in locis ampliavit ac sta—

87:1- tuis marmoreis ac pulcherrimis picturis exornavit.

Domus sancti Laurentii in Lucina apud arcum Domi-

tiani a pluribus cardd. ampliata scil. a Ioanne Morinensi,

et a Philippo Calandrino summo penitentiario; po—

5 stremo vero a 10. Bapt. Cibo et & Georgie Vlisbonensipatria portugal]. cardinalibus, cui quidem Fatius Car.

sanctae Sabinae nonnulla pro commoditate addidit pro-ut eius insignia indicant

347"- 3) a Gcorgiovlis bonüsi. L.

25) Es l'x! [liu Ctzncullm'z'rt wallia, jum Palam) Sforza-Cuxm'iui,gmu'inl, Jar zum l\‘oz/riga ]}w'jzz, rla/lzalzlg‘wu Viml‘nzzzlur rzzlxlgw'zmzwar, wie Caspar Veron. lm' lezmlarz', A’. ]. Sa'ipl. [1], 2, cal. 1036berichtet: er war alm sflzon un/ur Paul [!.-furlzþ, nidi! wia Grygera—vins (VI], 660} meint, 575! ”{M/[ 1482 mlxmmù'n. (ìa/collo Franciollu(lullzz l\‘awrr is! dur oben urmr‘z‘lmlu Gönner (la: Fr. Allw'liui, dcr 1508grx/or/wne [[u]/[ing _‘Îztlim’ l].

3ì Dgr [’a/(zx! wm‘u’v mm Cani. }[ug/z of Ews/nzm :fuiscltuu 1281um! 1287 gr 'imdul, tw'i/n'ma’ (iur az'igmmixclzuz Zali wyjìll/un, fm XV.7/m’rl. wn 751111 (iu [a [x’nf/zumillu (1426—1437) ma! 751… Zu yunm JuCunlny, Bisc/mf von 117550” wu/ 51. 7a… dc J/mu'iun/zu (,la/m‘ J/uri—nensis, szrr/imzl wan Sta. [);-quali' (Z'IH'L'II Eugen IV. 1439, (imm vnnS.],ufmzo, + 1451 Saff.) rgslauriurt. leilcyfz'è/u'lu {im Bz… JurNar/z—fulgur Filippa Calandrini, ]]alàb/‘zm'w' Nia'laus' V. , ('an/inn! mm[%qu;th um! (hami:ourlilwzliar. + 1476. vgl. [(cui/mul, im lx’f/Jcrl. fürlx’zmxlwissmsc/î. VI]], 2. p… 157j'. llzm a'iiu/Jlu ”(!(/1 Min L'ur/mu/ur,Giovanni Ballista ('i/iii, JM' sþiilcrc lmwcm: VI]]. mm’ zlanwf Giw'gioCosm, Canfifla! wn [’Wii/gal 1476, [ler luum'trlj'ii/n'ig 1503 gmlw'bmisl. ZVat/L i/Im Ilias; [idr mzx/assmde Trizmm/l/Iagf/L Ara) di Pnr/aga/lu.[5714171371 kam zia)… [IM gmmmlu Frigia Santm‘in. : 1510. Sui" I'Vaþþmmt/zif/l dine [’a/mu um! Qltur/mlkm mil Zz'cÀ‘wfÀ‘. l/uzclu lu'ixst :la: (?E-f'm'z'un’u Ì’n/a;;u }"iauw.

ls)

Dc dmnibus Cnrdinnlium ' 5

Domus S. Marcelli fuit constructa & reve. Io. Veneto

… episcopo Portuensi Card. tit. S. Angeli.

Domus S. Mariae in Via lata & Rcvcrcndiss. Gabrielle

AgricnsiCard. tit. S. Sergii ct Bacchi fundata fuit. Postre-

mo vero & Reverendiss. Fatio de Sanctoriis Vitcrbicnsi

Card. tit. S. Sabinae sumptuosissimis acdificiis ampliata,

05 cum atrio ct porticu et capellis et aula pulcherrima

depicta. Omitto viridaria, in quibus sunt vasa mar-

morea sculpta cum sacriflciis et raptu Sabinarum,

Omitto aquarum conservationem subtermneanL ct

camaras variis picturis et statuis exornatas, ut eius in—

"… signia palmae indicant.

Domus Cardinalis Columnensis apud ecclesia… SS.

xn. Apostolorum, quam 10.11. Diaconus Card. Colum…

pluribus in locis instauravit.

Domus Francisci Portii non longe a praedicta quam

Z:“) Rcvcrcn. Petr. Foscarus Car. ampliavit.

Domus reve. Oliverii Carmphac in Quirinali solatii

u)) cxunmlìs X, XV. L. 135) Pct. Fuschcnh X, XV. ]…

9) Giummni jllif/zz'cl, Cardinal/zisrlmf cmn l’urtu, til. S. .»lugr/z'.

"a Prm/s ll. { 1503.

ll} Gabriu! lx'zmngi [xl align gmdm/l. ])ur ]‘rzlast, jrlzl Duria-

l’am/i/z', war wn Nirm/ZI ['Iam/mai, Er.:[u'sc/zqf ww (‘u/naz in linguæ

!l". Zuil fiugmmm. Uum' Jar jclzigulz (Îuslal! urkunt mail ögn,/ulum

zm Siiulw/uyî Tnyym 11. .v. w…, "…vi/1 1/11,” ]ìaulcilu, (liu :,WL [Minimum

a/jl‘n/fm‘ (zu; JW 2517 de‘; (‘mai. Fzzziu Sanluri, /1u1'r1'ì/1run. ruiz: zl/[zur/iui

busa/n'uifil.

21) Giovanni Calwma, uin Sul… «(us San/Q‘Wf/lî/Jluu .in/uu!”

(+ 1472”), mmlc 1480 C(mz'inaZ-Diumn (".,-un S. .Il. m …IL/nin}. + Supl.

1508,

25) ["iulm ["uxcm'i van Venedig, lr'isc/ufzrwz l’mlmz, wzm/u 1477

mw Sixltt; ]V. mm Cardinal mm 5. Niur/[au ['n/ur [magma urhn/u'u.

514176 :Il Vi/drbu 14.85. Suin Sar/mþ/mg luil Jm" Murru… C'v'rIb/igm‘ iu

Msc/uyl. ()i'mzl, wn! SÌL'ÌIUV ufu PVM'Z' 1/55 Alii, l’Ul/ajzw/n, in S, 117… (I'd

['u/mln.

26; Dic Vj/Zu Cumj/ìz'x (llJl/ÙÌ/Ì Quiriunl, rw (uu/z (Umi ["mu-l .

26 De domibus Cardinalium.

gratia constructa est ab eodem Reve, Oliverio card.

871). Neapo. cum vinea et hortulo et aliis locis multis, pi—

cturis et cpitaphiis exornatis cum cpigmmm. multis.

Domus Reve. IO. Stephani Ferrerii Pedemontani Car.

Bononicn. apud equos marmoreos cum hortulo et

pulcherrimis habitationibus: non longe a qua est vi-;1

nea domini Ulixis de Fano cum domo pulcherrima, in

quo loco effossa fuere multa marmora cum statuis e

quibus unum habet ìn aedibus suis fractam, Cupidi-

nis Vero dormientis miro artificio sculpta est in pala-

m tio Mantuae.

Domus cum vinea et plurimis hortulis apud ecclesi-

am sanctae Agathae reve. Federici Diac. Car. S. Seve—

rini, ìn qua sunt viridaria perpulchra, non longe a qua

est Vinea nova rever. Car. de Medicis Flor.

15 Domus Antonietti Ianuensis episc. Pracncst. et Card.

37“. 3) Io… Stephani Ferr. .V. À'V. L. 15) Amhonioni L.

cem; Gonzaga uliszullmm hum“, na/mz einen Tu'! dus jclsigm kunigll

[’a/aste; cin.3) Giovanni Stquma Fawn) wn Vercelli, Bixclmf wn ])‘u/ng/za,

mmie 1502 Cardinal von S. Vimle, dann uan S. Sayid a Jizzfc/zo.+ 1510.

6) Ulisse zii Fana ist wa! nidi! Ulisse Ahiovmmii? Mur l"vfnssurzier Schrift » 05113 Status (mlù'llu, ulla jJer tutta Rama7 in divum!" luoghi,5 [055 sz' zreggona «. Vcnezizz 1556.

10) [’rowm'm: (iw cium schlnfmrlm Cufh/a z')! lllzmlua.12) Federigo SansU'mz'rino7 mimis 1489 Jzn'f/L ]nnacm: VII]. Cnr-

dinal—Diacan von 5. Tanidra. Er luz! si:]; llcmaf/z nur als Legat dc:Conci/ia/mlums gegen 7115… H. bekannt gtumdzl. Div Kirche ixt sam!St. Agata alla màm'm gmmwl, (mf Jam Quirinal.

15) Anlam'a/la Pallaz'icini van szm, wum’c ulltflflz/lx 1489 durch[murum VI]]. Caf'a'ina! zum 5. Anastasia, spà'lflr Bischof mm Albano(1501) Tusmlzmz, mzdSal'z'mu/z (1503), :la/'è ur 1507, liess sid; aberschon bui Lubzeilm cin marinarum GmÒ/mz! 171 5.11]. Ju! Pojwlu ur-

De domibus Cardinalium. 27

S. R. E. tit. S. Praxedis apud ecclesiam tituli praedicti,

quam quidem Reverend. Gabriel de Fano eiusdem tituli

presbyteri Card. ampliavit

Domus scti. Antonii Abb. non longe & praedicta, quam

20 Reveren. Fatius tit. S. Sabinae collabentem restituit cum

ecclesia Scti. Andreae penitus destituta ac pavimentum

cum tecto renovavit ct alia quamplum cum hospitali et

horreis addidit in augmentum et ornatum dictae ecclesiae.

Domus rev. Ioannis de Medicis, Flor. primarii, Diaco—

25 mi Card. est apud Alexandrinas et Neronianas Ther—

mas non longe ab ecclesia sancti Eustachii, in qua sunt

nonnullae portae marmoreae mixtae cum pulcherrima

8811. biblioteca statuis et picturis exornata.

Domus Sancti Augustini a Reverendissimo Dominico

Card. Firmano tit. S. Crucis fuit constructa, quam po—

stea Reveren. Franciscus Cusentinus Car. exornavit.

24) priamii X. XV. L.

ric/zlm (1501) nad: (iam Varàilzt’ dex Gim‘gio Costa, Cardinal vm Pura

fuga].

17) Gabf'z'vl dc Gabricllis, wm'df 1505 zuerst Cardinal—Pwsbylcr

:'an St. Agam. + 1511.

19) Die A'z'fi/zc San! Antonia AMan [m' Sta. Maria .Magginrc

mi! dem Sfila! und dcr Kirche St. Andrea in þarbam.

24) Dic !l/wlici laugfl‘m 17m 1505 zum Guido Oltierz', (fuss… Bru-

z/m' Sinnlfa, cin wrtrrmlcr llzzusl/camlur Sin…“ [V., d'a; Gc/n‘imlc

jv'z‘if/zlig ausgcsc/nniìc/ct halte. Bis dahin wu/mtu Giuznzmzi darin sm-

Mietu, stellæ xfinc Bibliothek um! Allurliìmw' «Zum: auf. Un/ur [’un]

Il]. kam a' in Basil: dcr Fanum mm’ cr/u'cll wm dur Gmmlin Ulm—

f'ias, Margareta, der Tac/ztcr Carls V., rim Namm l’a]. …il/(uhm….

2) Domanico Capranz'nz, Bischof wn mezy, ruunt? wn

Àlfu'fiìl V. zum Cm'a'ina/al ['r/talian, aZ/tr nicht fulih'fizrl, radam fr

mt nari; dum Aufenthalt am Cami! zu Basf], wm liuga: 1 V. in Fla—

rm: (lun rolun [[ut erhielt. + 1458.

4) ["rantino Borja, Emili…vt/uj wm Comuna, Cm’d.—I’n'xll,

lil. S. [mia in Silin', (imm. SS. Nw'm m' Adlil/a'u. + 1511.

28 De (lnmîhux Cm‘dinaìinm.

Tu l)omus sancti Apollinaris ncdìficam fuil 11 reveren.

(Iulicrmo (lc Estnutcvilla Card. Rothomnccnsì; po-

sten vcro al) ] ïicmnymo Rucl'co Episc. Sabin. ct n Lcnnnr-

(lu Agcncnsì Cardinalilxus exornata.

Domus cum turri dc Flisco apud puteum album qunm

lu Vrbanus Lzu'nniac comes fundavit; postrcmu \‘cm

& Nicolao Lavnniac comito Cardi. dc Flisco ampliata

cst ac variis picturis decorata.

Domus reve. Iuliani dc Caesarinis Diaconi (im", cnm

speciosa portu. exornata. qunm Iulianus eiusdem «ln—

lî> mus Diani. Cardi“. patruus fundavit. in qua sunt statuae

Rom., super portam Vero visuntur insignia Rucrca cum

his carminibus litteris aureis:

Iulius auratas rcvircnti in robore glandes

l’ollicitus pacem iuraque remque dabit,

HS". 7) Rucruoj X., [Rnrw-n) rcucr, Xl". L… 13) C:\cscrlniq A". A'I'.. C;...»

lucrinis L, 16) Rucx'cn] reuera A'Ir'. 18) rcncrcmi L,

()) Gnil/aumf 11” Ìf.\‘l07il1'îli//1’, Cn1'1/1'1111/ TW? lfm/m, is!

.fr/11711 als [£r/wurf wm SI. A.:ns/z'nn 71. .v. 711. 'qui/mnl. Gia'u/(mm linun-

A’nm‘n', war 11'1‘1' .S'f/lwcx/vrsu/nz S'ix/m' IV., ]ÌiM/nf wm; lx'm'mm/i,

Cmü/imr/ zw: .S". Crisngnnn. 1.1’011171'1/11 01775511 1/1’1111 lx'ur'üï ix! (‘i/1

.S'r/mu‘x/rrmhn _‘711/1'11xv ll., Biu/mf fum Agum, :crm'n'l' 1505 (fnn/hm/

mm Sli. Afrum]! um! 11111111 1508 S. 1’11‘11‘17 in l'me/i. -j— 1520. —

1Vm‘/1 E.:!nn/cwi/l.‘ lm! 11ur/1 [(af/1, Rim'z'n :mn'fr/lx/ (w'.v 1496 1'11 1/11‘31'111

Palm! ('quam/mr.

()} ycf."! ['a/. Som, 511713! ]“1'1'M/1ì—[11711737111 Mi Sla. 117111111 iu

lîz/lirv/lu (])/15:17 limum). A/ifru/Zr l*icstu 747117211503 (‘111'1/,—1’1'1‘x/1.

:wz 5111. Prism, { 1524. ulx Deum «('ut Cn/qu'imm. lii ff! Tuz'r/Miq' 1/11“

Zw'! dimm (])/16111115 auf 1503—9 llry/imwm :71 Z‘Hmn‘n. I'Ìf if! .n'r/n‘r'uir/'l! mm Brumana.

13) Giulia”” 5651111111", (in' 71117g1‘1‘1. 7;/11"11'1‘ 1493 1/1/1711/Î/1Ì.,ì’(7171/1'1' V]… C111'1/.—])ì111. TW! S. Sagiu [ lfurr/m, .v/u'i/[r S. Angv/o.f- 1510, Su"?! Mrii/wz/N'Nf (Un'im, 1/1‘1' «fax l/zzm 1'11 If'z'11(,‘1'.v111‘ì111' rr—

/111/1/1', 71/111' 1/1’1‘ 1444 .q'z'x/w'fwn (.‘/117111111] Cz'n/z'mm. z/ffn'n [,a/1171 l'fs-

[wzvi1/11w 1/1' "£v/ini /'rf.w//ric/u'17 /m/.

29

De domibus Cardinalinm.

20 Domus reverendmi Io. Iacobi apud tinctam Tybcris.

Domus Farnesia ab Alexandro rcvc. de Farnesio titu.

sancti Eustachii amplificata est atque exornata.

Domus S. Mariae Transtyberinae: qunm rcvc. Mar—

cus Saoncnsis doctiss. vir7 eiusdem tit. Card.. cum hor—

25 to et aliis habitationibus instauravit.

Domus S. Crucis apud plateam Iudeor. sitae visuntur

cum monumentis priscorum Romanorum.

88 h. Domus rev. Cnr. Salvelli Rom. non longe ab ecclesia Sci.

Nicolai in carcere. in qua sunt duo sepulchra marmo—

rea cum statuis sculpta. et Herculis aerumnae ibidem vi—

suntur. Sub acdibus praedictis est Theatrum Marcelli,

5 Dorico Ionicoque morc pulcherrime constructum, pro—

ut existunt vestigia.

Domus Laurentii Manilii in platea Iudeorum variis

cpitlmphiis et picturis Romanis exornata.

Domus Bufalorum non longe & columna Antonìna.

… Domus Hieronymi de Picis apud ecclesiam scti. Lau—

20) »reve. Io. Iacobus" isl Gingz'agomo Srlafcmz la,

('an/inn! zm”. Sta. Cecilia, drum von SIN. Slzjfmm in .Mnnla Cdi”, Bi—

sr/mf wm l’arma, cin g'c/mrfncr J'linz'lä'miur, dm Sixtus 1 V. rms [wr—

xünliclmr Licht 1483 zum C(m/z'mz/ (:r/mb um! ('rffw' in seinem [lamp

rm Via dcl!!! Tinta besm/ttc. + 1497. Cm/zmal in Sl. Agm/iim. (Vgl.

79". Valaturr. Dinrim/i].

21) Alessandro Farncsa ward 1493 n'm'f/t Aluxnm/er Vl.

Cardinal, xjn'im' [’a/ul Paul ]]]. »ì- 1550. — ['a!/1:21: Famfsu, vnn

Antanin da S. Gallo um! ]Widzclangcla.

24) Ma Ma Vigu'in , Uan Safran”, ('in Vu‘numd/cr 71111'1157 ll.,

ward 1506 Cardinal mm. S. [ll. in Tm…clwfrr. + 1516.

26) Palazzo Sla. Crate (m Piazza Giuu'm. Sjn'ilcr [muffin di:“

Sanmn'om (im I’nlaxt (m. Piazza [l'e‘ Brmzdzi,

7) An dem Palaslg du: ]!!nnilim mm]; {fic […{/Wifi.

9) Die ][à‘ma' dcr Familie Ddl ]{ufala nahmen dic {gmzzc rim

Sw'tv (fur Piazza Cnlamm fin.

lo) Girvla 7110 rh" Pichi war (infr n’”- Afdilm 7ïllim' ll. Ugl.

dif lmr/n'ifl rm Via d:” B(mdn'.

30 De dmnibus Cardinalium.

rcntii in Damaso nonnullis picturis exornata, atrium

cuius lapidibus tyburt. ct marmoribus adornatum est.

Domus dc Valle ct Saxolis atque Butii ct Mapheis no—

vae sunt, vafiis picturis ct statuis adornatae.15 Est et domus episc. N. apud turrim Argentin. cum sca-

la pulcherrima, apud quam Reve. Iulianus II. de Cac-

sarinis Diac. Card. S. Angeli porticum pulcherrimam cum

columna pretiosa construxit.

Domus Vrsinorum in monte Iordane et aliis locis positae.211 Domus Bernardini de Montefalco in Agonis pla—

tea cum puteo pulcherrimo.

Domus Mellinorum est apud eccles. S. Mariae dc Anima.

Domus civium Rom. de Sca. Cruce cum pulch err. statuis.

Domus Io. de Montemimbili, Episcopi Vasioncnsis apud

25 ecclesiam sancti Augustini.

Domus cum Vinea apud portam Septimum. Augustini de

Chigis Senensis.

13) An Piazza Sant' Ana'fm (lclla Valle. Alle diese l/[imcr :wi—xt/mz Gaù, Pasquino mm’ Camjmfim'c. »In aedibus Butìì est vns por-phireticum cum puteo marmoreo variis coloribus mixtorc mg! Albur-[ini fa!. 54).

15) Der Tm'rc A;;gmtimz grguniilzer lag zier ’alzm [lus jimgw'mGiuliana Casarini, dm Cumq; Ccsm'im' in dm'llîillz des XV. 7111u'lm’rtx.gcgriìndut lmäm sall. [lliiglz'c/z (la:,? mi! dem »Episcoþm ZV.“ Enniumzh'gmtinm, Vmetux, Efisr. sztardiensiyguwzint ixt, ((er 1511 Car—dinal tuam'. Seium Namen bringt wan mil dvr Tarr- Argmtimz zu-sammen.

19) Dic Paliistc (ler Orsini auf 1110;le Giordana fif/x/N/Mî ('in cigu—mu, um I 500 und; mm [llamwz u)}lgfbmux Quartier.

22) [ligr mmm di.: Illcllz'm' xr/zan Ml! 7a/11'lnmdur/cn, und durTufm ihres [&qu .flv/zl nach.

23) Die S(mlacmta wa/mtm [wi Arncacli und nn I’iasza Gl'urim,un Via Florida.

24) Der vertraute Finanzml Sixtm’ [V, {— 1479. Scim' schöneGrabþlallc in Sta. [ilaria (!(! Popolo.

26) Dic Farnæimz mit (lm Dcc/cmmnluwim wn l'arma!) [?n—[vlmt/s Galatea um/ Gesrlzir'lftm «1'1'1' Psydm,

De domibus Cardinalîum. 31

8951. Domus Hadriani ab ipso Hadriano Card. fundata.

Domus de Finario, quam Carolus Card. construxit.

Domus de Sotherinis a Reveren. Francisco Florenti.

Card. Vultcrrano constructa.

Domus pulchen'ima S. Clementis & reveren. Domi-

nico constructa, in qua sunt infra scripta carmina

c;:

lapide pario sculpta:

Stet domus haec donec fluctus formica marines

Ebibat ct totum testudo perambulet orbem.

14» Quam postea R. Franc. de Rio Card. papien. exornavit.

Domus in platea S. Petri & R. Marco Veneto constructa.

Sunt et aliae multae domus in Vrbe, de quibus brc—

vitatis causa taceo.

Nullam facio mentionem de Turribus, unaquaeque enim

l:) domus revcrcn. cardinalium turres habet.

Est turris subum in Subum7 quae corrupto vocabu—

lo appellatur turris secura pro subum.

1) Adriano Castellen, Cardinal wn Cometa, 1503 von

Alcxamicr V]. ”'ho/rm; Bramzmtc (’r/lauta dm Palmi, jcm! Girand—

Torlania rm Piazza Scosstzawallz'.

2) Carlo di Carnia, Come da’ Finarj, (zu: Genua, [505

Cardinal-Diatan mm S. Vila c Iliadesla, :]?(itfr Presà. mm S. Nim].

inter Imagines mu! Sta. Cca'lia. -',- 1514.

3) Fr. Soderini, Cardinal von Volterra, wolmte Mim Arta

dclla puritìz.5) Dar Palus! des Domanico della Rovere, Cardinal wm S. Cla—

mmlc, heisst jetzt Conventu dei Padri Penitmzieri ; er licgt dum Pal.

Giraud gegmièlwr mit dcr [Cilc/exeitc gegen 510.5pirita. l’inlm'itdzia

lla! ilm mit [Walm'cz'm geschmütkt. anmca Alidnsi, dm Albertini

”{M/L seinem Gelmrtsarl Caxlello :le! Ria [wi Famza ncmzt, xtallctc lw-

mndum dic Kapzllc u. A. aus. Er ward 1505 durch ?'ulius l]. Cardinal,

cin gffä/Wlidm' Licòlz‘ng dex l’apxtus, 151 I in Ravenna crmorn'ut (furti:

Fr. [Vinria Uan Urbino.

1 1) Marc a Cornaro , x:]zmiifktu die Wohnung dux Erzpricsters

f/(rn Sl. 1Wer, welche Richard Olivier n’a Langue”, Cardinal von Cou-

lmzu's untur Paul H. trinm! halle (vgl. 7116". Valah'rr. Dian (al. 131).

[lun mar zmtiidlst Ballixla Zma, cin Ng : Paul: 3751151.

De Hospimlîhus.

De Hospitalibus.

P OSPITALE S. Spiritus in Saxia aedificatum fuit al).m Innocentio III.. postea vero a fundamentis cum

ecclesia opere sumptuose instauratum fuit a Syxto IIII.Pont. max., in quo Carolum reginam Cyprium recc—pit. & qua munera multa cum sanctis reliquiis accepit.(ut dixi in stationum et Epythaphiorum opusculo.)

25 et dicitur in Snxia & vico Saxonum7 qui Saxones tcmpo-re Hadriani primi pontificis in dicto loco ob urbiset ecclesiae defensionem recepti fuere.

99 b. Est et hospitale dignissimum S. Salvatoris in Laterano.Est et hospitale sancti Salvatoris ct Mariae de Conso—latione apud Capitolium, ex helcmosinis constructum :tum hospitale Ianuensium & Camera Apost. ampliatum.

SE)". 4) tum] cum X. XV. L.

19) Dax [[m/rita! :m/z Sin. S/Vz'w'ln ix! (tinc (i(fg'rnmnrlzlg's/Nz An-lagen Sixtm' IV., bzgmmm 1471, mit :rim'r ganzen Amslnllung 1482vollendet. [17me gclzärl, wir AZ/wrlim' lm'vnr/zcbt, n’z'f jar,! wriiam'm'nlx'irf/le i/zww [laupll'lirþcr nach n'u' Ziz'l Sixlm' IV. Dir Frm/tm,wuldw wn 7/31'5f/îim’c77f7z Auimwz n/s uumycgaug'm lwzt'ir/ms! mmvlm,simi mwl: in MMM lx'mn/cmxz'z'lm wr/mmim, wcmz [mr]: ln’mnn’vrs(”(fa/er [ìn/cm Scilc ifiL‘Zfzzclz ('i'm'um'l. ltal. Broc/c/mus 7'7/1 lx't'þrrl.fii7'lx'mmtwisscmf/mfl. 1884. Ilqfl 3 71. 4.

1) Dm- alte l(I/EI'IIIZiS'f/M' Sfila! S. Salvata? wan! ”!!/un r/m' Tauf—kajwlla in Falgc tinc: Testament: (i?: Grafen Ezm'm mm Anguillara(1460) nm galla…. An (fm; jclzìgm Gfln‘izu/U frimm? nm' nnd! vimlllmwmrmfc! an »Et/cmn sutuna'a«.

2) Dic [(in/w Sta. [Varia dalla Canmlalinnr ïum'x/f uniu' Paul ]l.gd'aut, 1470 wm Am‘mziassa Romano ausgcwall; uniu' Sixtus mf—xlmzzl n’a; l/nsjn'tal, um! Ccmrc Bmg'in, a'rr »Dum I î/lm/imm …dai/Mtdm Frauvman/ am…

43 5… Giovanni rh" G(‘nflm‘si in TI’ZÌSÎFTH‘H‘. À'if‘r/u‘ um] l'f/nx/M‘

33De lìîblìotecis novae Vrbis.

Omitto hospitale Almnnorum, Anglicorum et Gal-

Q!

lorum atquc Hyspanorum, Florentinorumque et aliarum

nationum. 'l‘amcn pater Bcatiss. nullum cx praedic-

tis invenio, ut est illud S. Mariae Novae de Florentia7 ab

Eugenio III]. commendatum? ecclesiam cuius consc—

lu cravit, in quo loco ad minus sunt ccc infirmi. totidemque

mulieres in hospitali coniuncto cum omnibus me—

dicorum subvcntionibus. Omitto hospitale praecla—

rum S. Mariae dc Misericordia & Pio III. maxime com-

mendatum: Omitto praeterea hospitale sancti Salvato—

lî, ris dc congregatione presbyterorum ac sancti Io. Bapt.

de Bonifacio et alia quae quidem omnia sunt num" XXXVIII.

De Bibliotecis novae Vrbis.

N Palatio apostolico in Vaticano est illa praecla-

ra biblioteca & Syxto HH. constructa cum eius

20 imagine, ac pulcherrimis picturis exornata cum his

carminibus :

Jimi uinu S/if/zmg' n’ux [Varia Cimln TWM Genua, þiijrsll. Sf/lnlzmuz'slrrx,

mn 1481. Da sith until. Al/u'rtim' dic Aþastalisc/zc ]x'ammur lic/uz'lz'git,

m ”'i/n'! (liu Ausfii/zrunkgf, !:cmmz'um n’a; zmwu/igm [Infos wn! nu: dcr

Z…“ das gczmcsz'sr/wn Papstes, ]mmfmz VIII., luv, wia (mdt (ior Sli!-

r/mm/clcr dur l’fc'l'lcmr/mdm livxliiligf.

5) Dic Dculsr/mz Imi]… i/H' ]]nspilal Imi Sta. [Ilaria Jul!" (mima,

[liv Engliindzr {'W' St. Thomas rion szlvf/nuj', dic Frames… [m' S.

Lm'h (mil S. sz'ia z/u [(:/lix unu' 5. 50171. in !lmwzix), (lia Spanìur bri

S . Giacomo und S. JWm'irz a'! Alonscra'aln, (lic Flmwzlim'r [lui S. [’nn—

lm'co {S. Giov. da’ 1"i01'e7zl.), (fie Par/ugz'uxm iwi St. Antmzz'o (1417),

(li(- Lombard… bui S. Nz'tmlf» del [ufo, llic Sr/zwm’m [wi Sla. Brigi/la

(m I'izrcza. Farm‘sa; dazu L'anmzm S. Giuliano du’ ]f'z'awmz'ng'lzi, S. Gi—

rnlm/m dagli Sc/u'rwmzz' u. A . 131411]!ng llcxscr g'crz-gall unu' groxmrligu'

nna/qq/ warm alluf'dingx rlic Spitii/rr mm Sta. Alarm mmm: unu' della

AI/mrimm’izz :" 1v7m'mz, micr (Ins Osirm'alu Àlngcinrr zu ]l/m'lami.

20, Dm Bill/ÌHIXÎ Sixtus, [V. isl nic]…— am/urm nlx (fax Frzrs/m

:» [’u/n'! SI'X/HX mil [I’m Srinig'm, Cardinal (Îiulirmv ([F]/IT 191771171“, [311—

34 De Bibliotecis novae Vrbis.

Templa, domum expositis,vicos,fora, moenia,p011tes,Virgineam Trivii quod repararis aquam.

Prisca licet nautis statuas dare commoda portus25 Et Vaticanum] cingere Syxte iugum.

Plus tamen urbs debet, nam quae squallore latebatCernitur in celebri biblioteca loco.

90 a.Sunt picturae Doctorum et alia carmina ut dicam inopusculo epithaphiorum.

Est et alia bibl. apud praedictam, quae graeca diciturab eodem Syxto constructa cum camera custodum.

Est et tertia biblioteca pulcherrima, in qua sunt codi—ces auro et argento sericinisque tegminibus exornati,a praedicto Syxto constructa, in quo loco Vergilii operaVidi litteris maiusculis conscripta..

o:

Omitto Strumenta geometriae et astronomiae et alia10 quae in liberalibus disciplinis pertinent auro et argen—

to pìcturis exornata.

Est praeterea biblioteca nova secreta perpulchra (ut ita

facllo Riario, Girolamo Riario mm [mala und Giovanni [(af/tr: wn.S'inigallia mlm! Bartolommaa Plalz'naa, jctzl in der Pina/cal/zf/a, rinI/Vfr/e de: !lfclnzzo da Forlì. Von Plalina find die Distif/mz, wdf/zcunter diesem Bilde zu [mm stellen.

I) Er meint rlic Ilallzjz'gurm a’” ]x'iw/mwälfr und anrif'erSc/lrifl—xlellcr in dem ersten Raum dcr allen Bibliothek untur n'mz Ajupm'lamm/uBorgia, chf/w 1475—76 wn Domenico mm’ David G/zirlmm'nju aufdic lViimz'c gcmalt 1014171671.

2) Anstasxmd auf derselben Scite alcs Cartilc (lv! ['qua—gallo, xci!1477 am‘gcxmltrt.

5) Gegmüþur, untur der ;ixlìniulmz A’apelle, [480 eingcr'z't/zlnl,mil Holzwertc'gfelng, Sa'u'ankwer/J mul Malereim in C/zz'rzmxcm'a. Ilierxlana’m dic im Folgenden urwä/mtm Instrumenta.

12‘, Wo xiclz diese ume Privnl/aiþlial/zuk oder vielmehr n'a…r GE/lFÙ/lfiArchiv ïulius' l]. bqfaml, ist wn (I'm Gfsf/IiZ/ztn/zrcz'òum m'r/zl auge»gfllm wordcn. [£]; verum!: nach (lem Ausdruck n/wemi/j: « (J. l:. ”.fr/zlsu ('llcner Erde, sondern aller/mll) zier Ev'flgcxc/wmr: [)e/cym) unu' mwl!

De Bibliotecis novae Vrbis. 35

dicam) Pensilis Iulia, quam tua beatitudo construxit

signisque planetarum et coelorum exornavit, additis au-

15 lis et cumeris ornatiss. atque deambulatoriis auro et

picturis ac statuis exornatis non longe a capella syxtea.

Omitto bibliotecam Sci. Petri a diversis pont. constru—

ctam et a tua beatitudine exornatam.

In ecclesia sanctorum xu. Apostolorum et Scti Petri ad

21» Vincula sunt bibliotecae a tua beatitudine constructae

atquc picturis cxornatae.

Praeterea sunt in Vrbe aliae multae bibliot. antiquae.

ut apparet in ecclesia S. Mariae Aracoeli et Minervae et

Sancti Augustini et Sabinae et aliorum locorum.

25 Est praeterea in aedibusRcveren. Io. de Medicis, Flor.

primarii, Diac. Card. biblioteca pulcherrima, codices

cuius magnif. Laurent., pater eius, ex Graecia nonnul-

90b-105 pcr Angelum Politianum translatam ac multos

Flor. transcribere fecit: in qua sunt nonnullae statuae

marmoreae cum Satyro pulcherrimo. sunt ibi praete-

rca Opera multorum philosophorum ct poet. oratorumquc.

5 Omitto opuscula infinita diversorum auctorum in

laudem praestantissimi Cosmi dc Medicis, qui Venc—

tiis bibliotecam pulcherrimam construxit in ecclesia

90". 13] Pesilis XV. L. x5) dc ambulatoriis X. XV. L. x7) constructa

ct . . . exornata X. XV. L.

Jm Planclmbildw'n, das: m'c/zts Anders: gumrinl isl, al: (I'd: ()!/cr—

gesehen n’ar Turm Bnrgia, a’. lz. Sc/zZn/Igmmc/z unu' Voniumzer Alexan-

dum, :f'ix'l/uic/I! n’a; ganz; A/vparlamcntu Borgia, «Ins 7141… ][. 1507

gfn'imnl lm! .

20} ])iuu IH/flial/Lelexn'izmzc [wi Sli. Ajmslnli und S. l‘ich'o in vin-

mli warm q/jl‘n/mr in den anstossenden P(zlztsl- rcm. lx'luslergcbiimz'zfu

gclvgcn.

36 De Bibliotecis novae Vrbis.

sancti Georgii. Vidi praeterea nonnulla opuscula inlaudem Petri ct Laurentii de Medicis, quae omnia Guer—

10 rinus vir doctissimus mihi ostendit. Sunt praeterea ope—m multa super Platonem & Marsilio Ficino Florentino.Extant ct opera Baptistae Leonis de Albertis Flor. cx—quisitissimae doctrinae, qui libros x de architectumcomposuit, quos Bernardus eius frater, doctissimus Vir

l:) emendavit ac Laurentio Medici (ut erat voluntas au—ctoris mortui) praesentavit cum aliis opusculis, quaeomnia noster Romulus Aretinus efflagitavit, ut im—

primerentur, et accepta copia illius architecturae lib.Sigismundo viro doct. ct secretario sanctitatis tuac do-

20 navit. In qua biblioteca pro commodo suo quisque Stu—dere potest, non obstante praesentia Reveren. Card. Vi—ri doctissimi, graecarum latinarumquc litterarum et mu-sicae peritissimi. Lilius enim Vicentinus ait: DivoqucLaurentio basilica ornatissima eximio opere ac ma—

20 gno impendio a dcvotissimo Cosmo Mediceo constru-cta cum bibliotheca, qui et cclebcrr. monasterium bcatiMarci Evangelistae, ord, S. Dominici, a solo aedificavit.

90". 23) peritissimo X. XV. L.

8) ”Societari Medicene | apud Deum ‘ fratres et studiosi omneslinguis animisque favere tenemur ‘ quod sua impensa locum biblio—thecae omni cultu ct ornatu Ioanne Lanfredino socio faciundumcuravit. [« [(m/ut div ["u"/177]? m S. Ciwgia [’l/zzgqimuf m Vwml'ig.

19) Sigis m anda [la' Can [[ vm: ['in/igno, z/L'V wazmn'r (’il/(VZui/gcsc/Lidztc suit 1474 (kam 1883 lzumusgugclmz : Lu xlw'ic (iu’ mailew/Vi) mu! b’uxlullur mm ]\’ajJ/ztzc/5 fllaz/omm ({[/“111119… mil minumPortr/z't.

24) [m 711/17? 1416 ward (luv Plan dus Um/nmux wn S. Lurmzomtmurfm.

27) Das Silïw/ri/zcr/alaslcr San Alarm munia 1436 an diu Domi—ni/mncr 7/0); Fiumlu a/gu/re/m ; 1437 [rcgzzmz JW ÌVz‘zt/um; 1442 wci/m'(Zur Erzbixf/mf vnn anvuu, Cm'r/imll A(viafm'fi in (jugulum)! I‘Îngm'sIV. diu [(in/zu; 1443 war viu (mxu/uz/z'r/u'r 7l'f/z/cs lx'luslzïrs, (las (I‘m…”

De Castro sancti Angeli. 37

91 a. cum pulcherrima bibliotheca latina et graeca atque hc-

brea, aliudque apud Faesulas canonicorum Regulam, bi—

bliotecis adeo pulcherrimis et librorum copia refcr-

tis, ut onmes superarent, quas suo tempore habuit Italia.

5 De Castro sancti Angeli.

CASTRVM S. Angeli7 ut supra diximus, in mole

Hadriana ab ipso Aelio Hadriano imp. constru—

ctum fuit, molesque Hadriani dicebatur; postea vero

turris Crescentii; postremo autem castrum sancti Am-

10 geli propter apparitionem Angeli temporc Grego—

riiPa1>., ob quam causam est ibi capella cum picturis mi—

raculi dedicata, ut in stationibus dixi. Est & Bonifacio

IX. cepta muniri7 deinde ab Alex. VI., postremo vero a

91“. ';) chu. ubi bliotccis X. …YV., chu, ubi bibliotecis L. 7) Helio X.

XV. …. Est] & X, XV. L.

U/îE/(Z ac/L! 7a/zye sjn‘ilur vallma'ut. Der Biäliat/zckmal wurde 1441

fartz'g.

2) Die Badia di Fiesole ist eine micantis Anlage ])‘rzmcllcsm’s.

Uelwr [lie Zi/crarixtlze Amslaflzmg bcric/zlct dcr thc/z/ziimllcr Vuspnsimw

z/fi' Bidini in seiner Vita di Cusimu «l’e’ Medici mp. Xl], al. Barlu/i

þ- 254f-13) Er wrgissl lmwam: VII. um! Nicolaus V. su mmie”. Dar

[ütztere er/zälz/e besana'srs [lm Jï/il/eltzm/z, wystlirclz nad]; (mmm die

chrkc Bumfaz' [X. und lmzoa‘nz’ VII, und legte (irifmcn Gcmz'it/wr

rm. Ahxamlw Vl. lies; cium mum lzä/zcr gvlegmcn Eingang sm)!

Àlausulcmn brcclzun nmi im Innern einc Truppe anlfrz'ngm, uin grossus

'['/zor cr/umm und ])chsligzmgen, (;;/[Man, Tib'me am/wsxcrn. Autania

n'a San Gallo [sitan 1492—95 diese Arlzcz'lun. 1497 xclllug z/urlilz'lz in

das Pulwmmgazin, Sadam dur allem Tui! (wg bun/aïdigt wurde ; Alex—

ander liess Jagleif/L Alles lzcrstcllen. Van yulius ll. m'i/zrt die Loggia

Bmmmzlw (m [m' Von/w'seitc Ju: Oþur/raucx her. Iu dm ulwrm Teilm

!nfamz’m sic/z ninjïm'æ stanze a grallesr/Mu von Pinturicr/zio, im zm—

m'm Turm am Cart… diu Gcn/Lidztun Alexamlvrx Vf. mu! Karl; VI]].

wm dcnuul/lun [llzixtm

38 De Castro sancti Angeli.

tua beatitudine multis in locis instaurata. In qua mo—

15 le sunt porticus cum viridario et fortissimis turribus, in

quo loco pontifices ipsi tuto se defendunt. Sed con—

queror de fortuna, beatissime pater, ob gratiam vcro

laetor. Sum namque patre Sancto, matre vero Angelica.

nomineque Francisco, a Michaclangelo patruo educatus,

20 sub tutela vcro Xanctac viduae, natus Florentiac patria.

Invida fortuna mihi aerumnas ct inopiam tribuit cum

servitute voluntaria, quamvis patientia, duce virtutc.

sit victrix fortunae ( ut tuac saepe accidit sanctitati) quam

deprecor ut servulum Albertinum respiciat, ac semper

25 defendat.

In dicta mole Vidi affixa in die coronationis carmina

infrascripta Aurelìi Sereni Munopol.

9110. Oraclo vocis mundi moderaris habenas:

Et merito in terris diceris esse deus.

Tc nemo superat sancta pietate fidcque,

Relligione gravi, moribus atque probis.,

Tanta tibi est animi probitas, quod Iulius alter«';!

Inter pontifices nemo repertus adhuc.

Nullus adhuc fuerat tanto iam nominc dignus:

Tu solus Iuli dive secundus ades.

De Belvidere.

10 NTER palatium apostolicum et palatium Innocen-

tii PP. VIII. in loco, qui Bclviderc dicitur, tua S.

20) florenti patria invida X. XV., invidi L. mag'lir/L wiiru auch: Florcnliznc;

patris invida fortuna . . .

11) Das Lust/mm Bc/z/m'w'c mrmt' für ]mzaccm VI]]. fran (fem

Ardzitu/ctcn Giava”… Ja I’iutmsmzm ur/uzul fzac/z Vasari lui!” Aut.

De Belvidere. 39

construxit aediflcium perpetuum opere sumptuoso.

variis lapidibus, et aeneis marmoreisque statuis exor—

natum: Omitto loca pulcherrime depicta, in quibus

15 civitates Italiae celeberrimae depictae Visuntur. Omitto

praeterea loca amplissima et amena dorico more con—

structa cum turribus et balneis et aquaeductibus.

Sunt ibi nemora ferarum et avium curn Viridariìs

et hortulis, quibus in locis homines solatii causa Va—

20 gari debaccharique possunt. Omitto loca sumptuosìs-

sima thermarum more constructa, adeo quod equester

r/L'/ [’d/ajuda Angal'en (law gmmdm. Dic l’Ì’r/limz’ng mi! {{M}! altri]

Bau [Vicalaus' V. um! Alexmzzz'w's V]. stellte zmtzr ?'uh'ux ][. Bm—

manlv Izur, in dem gfoxsm'ligm Entwmf :m/z Cm'lilu dcl Bclwdcw.

7ulim liam amit dic cm!… Anfikm hier az/fstul/m, munari; azar]: huzda

dcr Apo]! von Belwzicm zulmnamzt wird. fol. 605: Polycletus Sycao—

uius . . . fecit et . . . Herculem, Antheum & terra substinentem, quem

puto fuisse truncum fracti marmoris illius statuae marmoreae ìn Vati-

canum a tua sanctitate translatae. fa!. 61“: Quid dicam de pulcherri—

ma statua Apollinis, quae viva (ut sic dicam) apparet : quam tua bea—

titudo in Vaticanum transtulit, apud quam est Veneris statua cum alato

cupidine parvulo in eodem marmore sculpto . . . Non tacebo Lalo;—

cohontis statuam pulcherrimam, quam propriis oculis aspexi inventam

anno m tuae sanctitatis, in loco Beluidere collocatam. ful. 3Ib: l’a—

latium Titi et Vespasiani apud Thermas Titianus in quo loco hoc anno

MDVI. Felix Ro. civis in vinea sua Lacohontis statuam invenit. (lix

gust/za/z im 71:711;sz zim't/z Felix du E'm'is, [fr. Fca, Illisællzmm lp. 329.

yuli… l]. kaufte ilm 23. ]l/[irz 1506. fol. 61h: Nec obmittam aliam

statuam paulo post inventam apud campum flore, a plebe Herculis

cum puero vocata, quam tua sanctitas in aedibus palatinîs collocavit

apud ianuam porticus super Viridarium cum Epitaphio: ‘PRUCVL

ESTE PROFANÌ ’.15) Vasari, Vim <ch Pinturicc/lio, Ujvp. ][], 498: »]mwa‘nzin

["Il/, genovese, gli faa; dipignuw alcune mic c luggz'u 1ch palazzn di

Bclîmlm; dow fra l’allm cosa, sicmmu wollt ESSO papa, dz'pimc una

loggia tutta di [Jam, e ai film… Roma, Zl/li/mm, Gwam, Fz'm'cnm,

Vim'sz'a £ Najmli, alla maniera (h" [fiamminghi ; che fuma rosa imma

allam mm più mala, fiacquero assai: u ml mm/mium lunga (lipimr

mm [Vostra Damm afrmm, all' mmm a'ulla jmr/a [vriuvifalt'm ([Crslv

im [],/MH? l’in C/U/m’flfinu).

ö

40 De porticibus.

per latum et altum parietem tripliciter ab uno pala—

tio ad aliud facile pervenitur, maxima pontifxcum7 car—

dinaliumque commoditate una cum utilitate et pulchritu-

25 dine. Omitto locum pro conclavi designatum a tua

Bentitudine et montes ipsos adaequatos et valles ad—

impletas et alia multa ibidem maximis sumptibus,

92 fl-brevique curriculo temporis constructa, quae quidem

omnia aliam Vrbem demonstrant. Omitto denique

latum et altum parietem recto tramite designatum &

palatinis aedibus ad molem usque Hadriani. cum am—

5 plificatìone Leoninac civitatis ct alia quam multa ibidem

designata a tua sanctitate,

De porticibus.

N Vaticano cst porticus S. Petri duplex; in pu—

riete unius est navis fluctuans cum Apostolis

10 e musivo depicta ab Iocto Flor. pictore excellentiss.

simul cum architectura, ut apparet in praedam turri

marmorea ecclesiae Florentinae. Opera cuius per Itali—

am multis in locis extant, fuitque & Benedicto XI. pont.

max. in Avinionem ad pingendum martyrmn hy-

15 storias accitus, ingenti pretio; morte interveniente

opus omisit. In sepulchro marmoreo cuius sunt carmina:

“Ille ego sum pcr quem pictura extincta revixit'.

Vt aperte dicam in epithaphiorum opusc'nlo.

8] D. 11. cin eingl/idm' Pm'lil'm mim) Einùrwng/zrzZ/u um! dcr Î'nr—lzqf oder l'nmdixm.

9) Die mg. »ZVnz/z'rz-llarr, jdc! mz zier lummcz'tc (Zur liingnngzv-lmllc wm S. [’e/er nngvflmr/zl, ist allnufingx urijriìHg/if/z ('i/z Ji/omfþ-gtmälu'c wn Giallo {1298}. luzljm/mr/l HIIHT/l ;;u/[rfimlilq‘f Uv1761'17'113'117733'“‘s/7. Ernawrung rlic! mmz'rrnu'u Tez'lu.

ll; Ddr ('amjumi/B (l’US Flan‘nlinur Damm".

De porticibus. 41

In praedicta porticu S. Petri visuntur carmina incisa:

24) “Quem liquidos pelagi gradientem sternere fiuctus

‘Imperitas, fidumque regis, trepidumque labantem

‘Herigis: et celebrem reddis Virtutibus almum.

"'Hoc iubeas rogitante deus contingere portum !'

Apud gradus marmoreos plateae S. Petri est porticus

25 pulcherrima a Pio H. fundata (vulgo Benedictio pon—

tificis dicitur), postea vero ab Alexandro, postremo autem

a tua Beatitudinc ampliata. opus quidem necessarium,

92 h. oportet enim ceptum principium cum plateae latitu—

dine adimplere, quod quidem esset Opus praeclarum.

Est porticus claustralis palatina & Syxto fundata.

Est porticus 55. XII Apostolorum & tua Beatit. fundata.

5 Est porticus sancti Petri ad Vincula & tua S. constru-

cta, in qua depicta fuere carmina infrascripta litteris

aureis apud insignia Ruerea.

*Astra palatinis quae tangit ab aedibus, hospes,

Hac primum nata est Iulia quercus humo".

lli Sunt in Vrbe et aliae porticus diversis in locis constructae.

24) Dic La‘gyz'a ([a/la Bmcdizinnv (vgl. Aliirzlz, Les 11115 & la C(mr

(les 17an5 ][, 700 audi ciim Aþ/Iz'ldzmg) ist cine @nn@/ew, van Ah'x-

(zmin- V]. 720ch ”lit aim… a’ri/z‘m Stad: Uu'sf/mzu Pfi'z‘Zur/ml/c, dawn

Af'f/Ii/L‘Mm' dur T'ar/za/lu an San. ]!!m'm um! drill ]]al/un/zqf da [’n/.Venetia wrwmu/f war. lntcrcxmmt ixt Al/ltrlini’s Anga/lc, (171sz tliu A!»-

.s'z'f/zt [zustand, dium [’Wii/cm humwzufiì/zrm illiu' dic gmzzz Brci/r (I’m

Philus wil def Fnssm/z.‘ da' mum [’t/urx/uirf/z; in dcr [Willy, a’. l:. n!.m

l'im" wmuamlz‘f Anlage … sc/‘zafiì‘n, wie in ],arcto Uan Zìrammzlc [>m—

jccticrt war. fig]. die Zuic/mngm dus jüngeren Antonia dn sz Galla

fiir Larem in dm Uffizim 609. 610f.3) Wa wag Jitsu Pm'lz'mx [lamlmlis palau)… Sixtus, ] V. gulzgen

imm”? lr/L mmmh) darin (fie Laggiù; am Cal'li/u di $. Damaso, ma']:-

n'mz’ nllurziiflg's (li: Bczeiclmmlg »dauxz‘f'zzlim sz wE/M' Ar/mlid/K'Ui!

mil uimwz À'Nusgng wrist. Kg]. ])u jmlnl. [’un/if.

4”) Diu I'vr/ml/m ”uan. SS. Ajum/n/i unr! S. l‘igtf'o z'fi vium]; mt-

xmm/m zum 771/w/ja/H' 14.75…

U

42 De vîis et plateis.

De viis et plateis.

IA Pontificum notissima, per quam Pontifex ad

Lateranum incedit, & Syxto HIL ampliata; deinde

ab Innocentio VIII.; postremo a tua Beatitudinc mul-

15 tis in locis ampliata.

Via Iulia. nOVa & ponte Iulio ad Syxti usque pontem,

quam tua Bcatit. incohavit ad utilitatem totius urbis.

Via Alexandrina in civitate Leonina ab Alexandro VL

inchoata, tuae vero beatitudinis tcmpore perfecta cum

20 alia Via propinqua non longe a porta. virìdaria, quam Lua

Sanctitas hoc anno ordinavit.

Apud pontem S. Angeli est Via Syxtina cum his car—

minibus in lapide marmoreo incisis:

SYXTI. IIIL PONT. MAX. IVSSV.

25 OPT. AC. PIIS.

Quam bene Xystina haec quae propter fluminis undas

Auctoris meruit nomen habere sui

93 &. Haec Mariae quo templa dedit Via tramite recto

Fecit ut & Petri sedibus esset iter.

Xyste, tuum munus, iam nunc Xystina vocari

Roma potes: minus est condere quam colere.

:") Via S. Celsi & Syxto instaurata et a tua Beatit. ampliata.

Via Iudeor. cum aliis duobus propinquis a tua S. ampliata.

Via S. Luciae in ponticis obscuris cum alia ibidem pro—

pinqua hoc anno ampliata fuit a tua beatitudine.

Omitto vias multas in campo Martio et apud eccle-

10 siam Apostolorum et Mariae super Minervam atque Ni—

92". 27) Actoris L.

De viis et plateis. 43

colui et transtyberinae regionis, quas quidem sancti—

tas tua dilatavit ac lateritio opere stravit.

Sed miror, cum tui praecessores, beatissime pater mi—

nime aliquid pro commoditate viatorum ac etiam cu—

15 rialium viarum ausi fuerint prosternere vel ampliare.

Bonum esset, ut tua 5. cum tot et tanta ìn urbe fece—

rit7 in itinere ab urbe ad Bacchanum usque pro utilita—

tc communi, ut perpetua sit tune sanctitatis memoria,

iter sit tutum, prostrata Via nemore in parte deleto curare.

PlateaS. Petri a Syxto etPio et a tua Beatitudine ampli-

ata est, cum platea Sancti Celsi ac Mariae Rotundae et

Iudeorum et Agonis.

Platea S. Eustachii et Martii campi et Piscinae et Lau-

rentii in Damaso atque Marcelli et SS. XII Apostolorum

25 a pluribus pontificibus institutae ac temporc tuae S.

lateribus stratae fuere additis Cloacis. In platea Iudeo-

rum Vidi lapidem marmoreum cum his literis sculptis:

N-

931). IVLH. II. PONT. OPT. MAX.

AVSPICIIS

Iacobus Albertinus ct Hieronymus Picus Acdìles

Angustia Viae ad Forum Iud. offensi, coactis regre-

5 di domib. ampliand. curaver. idemque probaverunt

anno Christi M.CCCCCVHI.

Omitto plateas transtyberinas et aliorum locorum Vr—

bis, quas omnes tua S. exornavit amplificavitque.

9334. I3719) ])tr ganze Satz [si 50 L'leslgllt, dass £r mit e[nzelncn Emen-

damme” ”[(/z! herznstcllm wäre; u'uc/L dcr Sinn dmttlic/L. Elma Z. 18f.: ad

perpetuam ume sanctitatis memoriam . . . . curaret. 26) additis )(. , edditis.

XV., editis Cluacis L. 93". 5) cocravcnmt X. XV. L.

44 De sepulchris memorandis.

De sepulchris memorandis.

N Basilica lateranensi cst sepulchrum aeneum,

variis marmoribus exornatum Martini Papae Y.

Columncnsis, non longe & quo est lapis marmoreus

cum inscriptione Rev. Alberti dc Albertis Flor. Card. tit.

sanctae Crucis, anno Chr. MCCCCXLV, Cum alio sepul—

la Chro porphiretico miro artificio sculptum.

In ecclesia beati Petri in Vaticano ìn mcdio capellae

Syxti est pcrpulchrum aeneum sepulchrum, variis sta—

tuis exornatum, quod quidem tua beatitudo patruo Sy—

xto summo pont. benemer. posuit an. Chr. Mccccxcm.

20 Non longe a quo est aliud aeneum sepulchrum. quod

quidem Laur. Cibo Card. posuit patruo Innocentio

P. P. VIII. E. M.

Omitto sepulchra duo Pii II. et PiiHI. Scnens. marmorea,

manu Florent. statuis et picturis exornata.

23 In ecclesia ])ivac Mariae maioris est sepulchrum IO.

14) MCL‘CCLV XV. A.

10! Die x/zumu Gm/fjv/attu Jlarlin’s V. ist z'un Simo… ("/lini,

(]]/2’716411' unt am «lm viu- '7' 711117'01. ]‘l‘nzur z/as (;…/wm! Jus Cani.

zllll. Ciaws :wz Pnf'tugn/ j 1447;y mulda; ["l'/«n‘ai; al/jgylmng war.

.

Ein Cusmatmwu'k uan 1287, von (fur. a'; Cu/mmm Car…“. d'i Sta. JIM—

7'ia in Via lam gushf/ut.

13) Vgl. Fabroni, ill. Cus)…" ,Ì/m', Vim ll, 86.

16? Dax alterne Cm/wm/ Silfm’ ]V. in de:" ali… ('MrÀ‘npal/r mnSt. l’eta' er/ml; sic]! (mf uinum SUF/JF/ mw Vm/c Julium 155 is! fin

J/cz'J/frmerlc dr: Aniania n'e/ Pol/ujun/n, miu Jayjrnz'wu Imma"; VIII.

23) Die Gralmzi/lrr l’im", U. mld l’im, Uf., Twix ;I/lu‘i'iinz' rur—

xif/Iei'lj/m'fnlinisc/zz .»IJ'I/ez'z‘, Alfina?” sif/z jc/vz'l, ulmum 7'07'1'5/11171'7'1. in (m-

lx'z'rf/zf St, Àmfna (lilla ["al/L'.

25‘; l/iw'lzin ;;;/[Url das gutisr/zc Gm/muz! dys L'm'll'imzlf (!n/13111317"I— 1299Ì wi! einem J/az/(m/lm/rilz/s in 3!qu mm :;"u/za/uzux Jun Cas—

De sepulchris memorandis. 45

Patritii, fundatoris ecclesiae, in labro porphiretico cum.

aliis sepulchris memorandis.

9411. In ecclesia S. Mariae de Populo sunt multa sepulchra

Cardinalium variis picturis et statuis exornata.

In maiori vcro capella sunt duo scpulchm marmorea

pulcherrima, quae tua sanctitas Ascanio Mariae, Vicc—

cancellario, ct Hieronymo Saonensi Card. ben. mer.

posuit manu Andreae Sansuini Flor. excell. statuarii.

In ecclesia S. Mariae Novae est sepulchrum manno—

reum ad sinistram maioris capellae, unionibus exor—

natum, in quo requiescit corpus Reve. ac snpìcntiss.

10 Alemanni dc Adimariis Florentini Card. tit. S. Eusebii.

Omitto sepulchra ecclesiarum multarum, ut est in Ara-

cocli, et sanctae Mariae super Minervam et Augustini

et S. Pauli et Agnetis Virg. extra Vrbem.

Tamen, beat. pater, ìn civitate Florent. vidi sepulchra

15 multa aenea et marmorea7 miro artificio sculpta, de qui—

bus mcntionem faciam, ut sanctitati tuae aliquantu—

lum delectationis dem: ut est in ecclesia divi Lauren—

tii sepulchrum magnifici Cosmae de Medicis manno—

ribus et lapidibus porphireticis exornatum cum acne—

20 is craticulis et hac inscriptione7 scil. :

DECRETO PVBLICO PATER PATRIAE.

26) Peuthìi .V. .VV. L. 9—1“. xo] Alemanni dc admirariis XV. L.

”mlm, fumur da: [Gmainana-Doppx’lgmò :!:; Eustachio {- 1489) und

Fi/szu fj» 1475) de Lcw'x.

z) Z. B. dic dm Dammim um! Crislofam 115/le À'UZHÈI’Z, dus La—

rmm Cibi) {jutzt in S. Cosimatoì, dux Giorgia Cam, Antoniana Palla-

thm u. .v. w.

4; samin [Ilaria Sforza .!!!) F.

5) Giralama Bassa-lx'az/ere All) VI/A

10. In mmm z/arM/z/ossmm Svitenraum 7'6’c'/ZÎJ.

46 De sepulchris memorandis.

Non longe a quo est aliud praeclarissimum sepulchrum

aeneum variis marmoribus, porphireticis exornatum

quod quidem Laur. et Iul. de Medicis posuerunt patri

25 patruoque. Omitto alia sepulchra Medicea ibidem po-

sita, variis marmoribus et picturis exornata.

In eccles. S. Io. Bap. est sepulchrum aeneum Io. Cossae

94 b. quondam P. P. variis picturis et marmoribus exornatum.

In ecclesia sanctae Crucis sunt multa sepulchra mar—

morea, ut dicam in opusc. cpythaphiorum. Omitto sepul—

chra Abbatiae et S. Mariae novellae et Trinitatis cum

:) lapidibus marmoribus ac porphireticis variisque pic-

turis exornata. Omitto praeterea nonnulla sepulchra

e lapide indico constructa, vulgo Paragone, maximae

existimationis, et pretii, auro exornata.

In ecclesia S. Mariae de Carmine est sepulchrum nur—

10 moreum statuis et picturis exornatum. quod quidem

Reve. Franc. Card. Vultcrr. et nmgnificus Petr. de So—

therinis eius frater, primus et perpetuus dux et con—

falonarius S. P. Q. F., Viri doctiss. atque ditiss., Tho-

mae equiti deaurato, patri E. M. posuerunt.

15 Omitto sepulchrum excell. maximae existimationis

27) 10. cossine X. .YV. L. 941). 7] indice X. .\'V. L. pcragunc L.9) Carmine )(. XV. L.

25) [n zier Sakrz'stti: qu‘À‘u dm Dwzatc/Za und (im Ìf'urrm'f/zia.[) Er meint Jie À’uliefs dcr Tugmdcn mld JN Jlmfwma, grumm—

MIME Arbeiten J/iclze/oxuk mm’ Dmla/el/n’s, z'on d'un! dii u/m’m’ Gmb—

zg'ur. JH! ({Zì’ [”M/17772 IOANNES QVONDAM PAPA XXIII.

3) ;Il/m'liufs luxf/n'ijì‘msm/zmlng sulla xir]: alm {”u“/z (“{/"Flu-

renz um! dig nuuum" Zeit w'xtrccken. Vgl. Z. 20.

7) Sc/zwarscr im]. Àlarwar. Hzisjliclc iu Sta. ’l'n'nz'là umZS/o.Spirila.

IO] Das ]x'mo/(Iþ/lz'u/n für Tommam SUz/tr/ni isl mm Bmua’cl/o

da À’awxmw,

De valvis et columnis aeneis. 47

ad honorem sancti Io. Gualbcrti in ecclesia individuae

Trinitatis constructum.

Omitto sepulchra multa extra urbem, ut est in ccclcs.

S. Miniatis sepulchrum marmoreum Rcve. Iacobi Card.

20 tit. S. Eustachii, ut dicam in epithaphiis.

Est et aliud sepulchrum marmoribus et porphireti—

cis lapidibus exornatum in ecclesia montis Oliveti,

a Gugliermo de Capponibus Flor. Episco. Corton. cum

capella et aliis aedificiis constructum.

25 De valvis et columnis aeneis.

N Basilica lateranensi stant quattuor ingentes

columnae aeneae, quae tcmpore Titi (ut circumfertur)

953. et Vespasiani ad Vrbem translatae fuere, aliqui autem

credunt eas fuisse columnas quas Vergilius in tertio

Georg. Lib. memorat:

Fulgentes aere columnas sub Augusto principe.

Erant et aliae columnae multae in Vrbe.

In Baptist? etScta. SSW“ sunt portae aeneae, ut in stati—

onibus dixi. Omitto portas aereas S. Adriani et Ma-

riae Rotundae et Oratorii S. Petri in Vaticano et alio—

rum locorum, ut in capella S. Petri ad Vincula cum in—

ux

ln scriptione Syxti et Iulii.

16) Das (Îmlu/la! d'i; S. (How. Guallw'lo, xia: b’mm’. (la [Caf'usza/zn

scit 1506 gaer/uitul, ix! m(fgelüsl, jutzt mw Tgi! als ;]ltm‘ iu Sta. Tri-

nità, zum Teil z'7z Bruchslilcþen im 41111550 Mzsianalc.

[gì Das Gmlmml (t'e: Cardinals Iron l’artuga! {% I459‘, ."… An-

twtiu [Camelina (1461 j"

6) Die Mumm T/u'irm rim! ein Wark des (berlu: mul l'clf'm am

]”;‘acu/mz.

45 De valvis et columnis aeneis.

In Basil. S. Petri cst praeclara porta aenea: quam Eu—

geniusHH fabricare fecit & praeclariss. Anton. Flor. aera-

rio sculptore. Tamen, pater beatis., portae Baptistcriidivi Io. Bapt. in civitate Flor. positae multum a praedi—

15 ctis differunt: in quibus inenarrabili sculpti aeris opere

novi et veteris testamenti hystoriam: apparent utrarumque

sculptor fuit Laurent. Cionus Flor. statuariae quidem mi-

rabilis artifex; quod opus non minore tamen spatio

quam quinquaginta annorum tempore absolvit.

21) Omitto portas aeneas cum duobus suggestis ct aliis

rebus in eccles. divi Laurentii, manu Donati Florent. qui

ct aeneum sepulchrum Ioan. Papae in Baptist? fabricavit.

In Cathedrali est porta aenea manu Lucae dc Ruben

sculptoris pracclarissimi.

Omitto statuas pulcherrimas, publ. in locis positas. utIQ

ox

apparet in cathedrali et turri campanarum et pula—tio priorum libertatis et S. Michaelis et in aedibus Medi—

951). ceis ac Patianis ab ipsis Florent. fabrefactis.

95". 17) Li…. cinonh L. 95“. x) fabrefactis] fnbrcfactnc .\'. XV. L.

II; Die Murnau 7711177311 1/55 ;lnlun/w ;!m'ru/z'ltfl, gm. ["i/1113111; mt-mma’m 1439—45. Seine (Îu/ziì/fm, dic (quz/L'm [xï'lig/fan u’vr Ilium"-Jtilz Juv 771i27'gumzm1! sind, /zci5.mz: .Jngnialm, j'am/uw, (fimwullus,Passz/ui/zw, luminum, Vm'MM If'lmwztiu. l/Îgl. da:]; TM/zm/i, im [Cc-periurium fiir ]x'zms!wimwm/mj? 1884. ( V]], 3".

17) L 07:1st G hiòurli. Diu fziirJ/if/zu YVziir 140371424, diufixllìc/Ic Parta Ju! [’una/im 1425—1452 riallmdul.

20) Die Erzi/zih'm i}: 1ù’7‘5aÀ'1'z's/ui mn! [(alia/n mm Damm‘l/u,

[.e/stn? mit staffa?“ BUi/zìì/fu fies Bu/tuZL/o.

22) lv’fgl.fol. 9.4,a Z. 27 (7!)ch 5. 46 .Il/mz. I.23} [um della A’v/f/n'a. 1446—1465 :l/Iz't Jliulzu/uzza mu! Almo Ji

b'arlulmlzca}.

27} Ur San Àlicc/u‘lc mit Statum wm (l/ziàtrli, Donatello, Nannid’ .»inlonz'u, ï'w'ruuflliu u. 11.

Dc officina, cudendae pecuniae. 49

De officina cudendae pecuniae.

ON longe ab ecclesia S. Celsi tua sanctitas offi—

L cinam pecuniae cudendae construxit: in quo 10—

co aurum et argentum, deargentatumque aes, Floren—:«

tinorum more, perducere facit. Fiunt cnim argentcinmn-

mi. Iulii appellati. cum Apostolorum ac Ruereae fami—

liae insignibus, cudunturque medii Iulii, ac diversarum

pccuniarum genera imprimuntur7 quae numquam huius—

ln modi Romae nec in terris ecclesiae Visa sunt.

Omitto aureos nummos variis caracteribus impres-

sos cum aeneis trientibus deargentatis: quae omnia ad

Vrbem ipsam Florentini transtulerunt mutatis insi—

gnibus. Aureus nummus Florentius extensus fuit an—

15 no Chr. Mccccxxuu, quia. lucri gratia quaedam aliae

civitates illum extendentes figurabfmt, in quibus num—

mis ab uno latere Christus cum Io. Bapt. baptizante,

ab alio vero lilium; in aeneis vero deargcnmtis Ioan.

Bapt. solus, ab altera parte lilium praedictum.

zu Omitto alias officinas et ponticas multas diversarum

rerum, a tua B. constructas ad utilitatem et ornatum urbis.

De fontibus et pontibus.

N Vrbe plures sunt pontes, ut supra cnarravi.

Inter pontem Syxti ct Aelii Hadriani erat pons tri—

u,.) Syxli Aelii Hadriani .\'. XV. L,

3) liugan IV. lmlle [wim l'alfa… ein J/iindmm w'luml. 71t/f1LT ]].

[fuss 4/11 alla [(in-lm S. Celsa niedzrnrinm, «lie muc aufhmun um! w'-

ric/ztu/u (z'a/wi (l'as jn'zfxl/iu/ze Mmmm, cao 1508 die ursluz Giuligajvm'igt

zuzm/m. V: . I'm, 1Vulizz'u inlm'no [\n/[hulk San,:iu, [€01sz 1822.

23 jul, 1021730 ,, 13 redu: ul): I'ontibus Vrbis «. Dam… mt-

50 De fontibus et pontibus.

25 umphalis, quem nunc tua beatitudo vult instaurare,et iam Iulius pons & populo Rom. appellatur, funda—menta cuius extant diruta non longe ab ecclesia sancti

96 n.5piritus. De aliis pontibus nullam facio mentionem,quamvis a tua beatitudine multis in locis instaurati sint.Pons S. Bartholomaei &. Benedicto instauratus, ut apparetin lapide marmoreo:

5 BENEDICTVS ALMAE VRBIS SVMMVS SENATORRESTAVRAVIT HVNC PONTEM FERE DIRVTVM.Pons S. Mariae & Martino V. Columnensi instauratus.

In platea Divi Petri in Vat. est fons variis marmori—

963. 1) Spiritus de aliis . . . . 3) instaurato X. XV. L.

m/me wir: Fontes Vrbis septem fuere principales: Primus ponssublitius dicebatur, qui fuit ligneus . . . quem deinde Aemilius lapi-deum fecit, a quo Aemilii nomen accepit, vestigia cuius ad radicesAventini dimm cernuntur, vulgo dicitur Marmorata.

Secundus pons erat senatorum, qui et Palatinus dicebatur; nuncvero sancte Mariae vocatur.

Tertius pons . . . Tm‘peius antea dictus seu Fabritius, nunc veropons IIII capita nominatur, in quo loco est . . . .

Quartus pons coniunctus praedicto ponti, qui vocabatur ponsCestius sive Exquilinus, . . . nostro vero tempore pons sancti Bartho-lomaei vocatur.

Quintus pons Aurelius dicebatur, postea Ianuclensis, quem Anto—ninus Pius Imp. marmoreum fecit, & Nerone dirutus fuit, quem SixtusHH. Pont. Max. în usum populi Rom. et curialium sumptuoso operetyburtinis lapidibus refecit, . . . . pons Sixti dicitur, antea vero a cu—rialibus pons ruptus appellatus est. . .

Sextus pons triumphalis dicebatur apud ecclesiam et hospitalesancti Spiritus in Saxia, ut adhuc vestigia ipsius antiquitatis apparent,qui et Vaticanus antea dictus fuit, quem quidem tua beatitudo vult re—stituere, et iam a populo Rom. pons Iulii vocatur.

Septimus pons Vrbis Aelius seu Hadrianus vocabatur ab ipso Ae-lio Hadriano imp. constructus apud molem ipsius, nostro temporepons sancti Angeli nominatur.

De fontibus et pontibus. 51

bus ab Innocentio ct Alexandro et a tua Beat. instauratus.

Il) Est et fons in loco, qui Belvidere dicitur cum puteo

et aquacductibus subterraneis miro artificio constru—

ctus, a milliario 11 ad Vrbem perductis a tua S.

Est et fons Aquae Virginis in Trivio Fonte in Campo

Martio a Nicolao V. ct Syxto HH. restitutus: in quo

15 loco I). Bartholomeus de l)oxis advocatus consisto—

riaìis perpulchras aedes fundavit cum viridario ct

fonte, marmoribus exornato, ubi dicta sapientum

sculpta sunt; in parte vero anteriori aedium legitur in—

scriptio cum his litteris:

2!) VIRGINEM AQVAM AI). VIII. AB. VRBE LAPIÎÌEM

VIA PRAENESTINA COLLECTAM. M. I. F . C.

SENTIO. SP. LVCRETIO. COSS. ADDVXIT.

Praedictum aquam hoc anno non sine maximo dis—

pendio tua sanctitas ìnstaumtis aquacductibus restituit.

25 Est et fons marmoreus apud cedes. S. Mariae Trans—

tyberinae, quem Lupes Card fundavit, ut carmina scul-

ïz) constructus milliario A'. .XV. L.

9) Eius Ar/n'it dur emm: riimixf/fcn Zeit lfmrmmtu'x.

11) ])ia Leitung kam wn S. Antonia.

14) A'icu/zzm V. hatt: die ]Ccstaumlimz 1453. Sixtus !l". 1475

:rn/h'mful.

26] Yuan L ufu: 'non Valencia rilzmz’u 1496 sz/imll mm S. 11].

in Y'r'nxlum’rC. {— 1501. — Dic hlyc/u'ift (m. dum Z)'J'nmlm […I/flv:

Alexandri VI. P. l’. M.

Felici Auspîcîo Ioannes anez Valentinianus

S. Marine ’l‘mnstyberînne Cardinalis l’cmsìnus

Fontem Vetnstate Informem

Ad Commodimtem Populi Rom. Restituìt.,-.-,

Quo blando facilem perducit murmure l'nmnum

Qua cadit, et tremulos efTecit nuda lucus

Quod fumis puros haustus. nîtîdequc lavaris

lnsmumtori gratin habenda Lupo

52

11)

21)

I505

Cmm/uwl. ["rmllfur/ I 614.

De cloacis et purgatione Anienis.

pta denotant; et cum desiccatus fuerit Rcverendiss.

961).Marcus Vigerius Saonensis vir doctiss. eiusdem tit.

Card. in pristinam formam restituit.

Sunt et alii fontes in Vrbe in campo Martio. diversis

in locis, ut est in domo Io. Piccinini et in vinea eiusdem.

De cloacis et purgatione Anienis.

VLTIS in locis Vrbis sunt cloacae & diversis pon—

tificibus constructae: ut eorum insignia demon—

strant; novissime vero pluribus in locis nonnullas in—

stauraiit ac novas construxit tua beatitudo. Quae qui—

dem alveum Tybcris et Anienem ipsum purgare fc—

cit, ut navigabilis fieret: opus quidem praeclarum ct

utilch])iRomæTyburtinnequecivitati. Quae quidem om-

nia miro artificio et ingenio a tua sanctitate adinven—

… sunt, ut naves ipsae facillime in Tybcrim ipsum

perducantur onustae, maxima commoditate simul cum

utilitate totius Vrbis. De Tybride fiumine regali

nullam facio mentionem, qui saepe urbem ipsam imm—

davit: ut fuit tempore Alexandri, ut apparent in lapidibus

marmoreis-- apud ecclesiam Minervae et Mariae Trans—

pontinac et sancti Eustachii. In radicibus Apennini ori—

tur; ab alia vero praedicti montis parte nascitur Ar—

nus fluvius Regalis.

18) oppnrcm] fu/zli. inscriptiones, signa adu" dgl.

Rcs, animumque ['num spectans, dic Romule vemmAn minus hic Pater est quam Lupu mater erat.

I) fl/(zrto Ì'z'grrin , J/z'mn'z'l mn! Ì/l‘mmm/A'r (IN" [(m/(rr, Tuum?Can/iml/ ww S. [V. in Îì'rzslmm‘r. 2-775/1‘ 1516.

17, Igd. ['i/vist. Cani, l’afimx. ])(ÌXZ H. in 1'1'1' //, [‘un/[finì

n.131“);mln"!”/.L.m!),al/gg;,bengzum"J]_LMH/Jyalm‘y';gfg!

'I]‘Suar/o'].szu].fî'u;[['S.txt/nf)';,tapuwmpm:.”[x/mim]

;vzq/uugs/u.ma;;m/yum,“ugmph]'Spzmynymjy"yg(SI

'];;;”;ng9143/14suppag:wwl»);mpmrsws

-uuSHUl/JJIZOsuuum…(7.111)gummanosapEunngmugug(1717711159051

;;JJV"8111/1),ti/nappa[”…/,ma]“5mmD'unäyzmmpzmxg726!{LZ

"]:).ld“AXZYmd[mud(:n;“;

mdglgapammw'S31;…anAunxaspauSVamouus

19Qst…S1013111311…pl?gnad's19uuuoplsodvnx(.:|

'lOlDUL‘S3,9opìdodapeugmw'S"sapaeepumampgnò

'spnpmd19anqvugpmg19aogpuod13Epyxg.!

-agmopgqgagpLuepoaS'Enb‘smmmsuguompgoo……o

'IIA"(I'N'LLSIHHÎ)ONNVLIOÈIIV.LNHWVCINAÀ

LVDIHEILANVWHOJHAÒWHHOI'IJWVWHHOIN”|

’OI([NIWELLN'HHV’I’IOOHLVLSAJHANVLVDHI

OHJ/flrîOAILIWHUHV'XVW"\LNOd"II'SAI'IAI:smemgqj)apauvoogugtuoq'csmsmlmndposvgug9138

—goug1111219apgdmonbug"umnuqspoUdmodguai:)[os

ulopgqgoumxonuA"plugulouougmqlogoospumg'AQHu

omuusu…}dsapumssgutqsodsppum10sgumfiqum:)rf?

'Luog'dod13cymamos,19suquvugpmg'AXXXanpuos

—omd*vgldmdnunu!lgusod.mguutalossmuunuspun:

umoumamuumumapgdu]Luumgxdopmpuaqmusnumsn'u“;

—uaun:puu}ugEsmldvsgsugul'AXagp'IIAGNps……

ouuvJgdoougvmsumamusouuapuAuggnad"Ssuon

qstasudoanqmgtupn19umufimuusd;oqmN97,

'SHDUJJSUOOSDOIU!

SESJQAH')OPUUOSSOHHI'ESHOQEPQEGG

\,.... gg,spauusuoooptume»OHDI1.sgpggpsnaq

De nedîficìîs a Iulio secundo constmctîs.

ferrata, quas collabentesS.t.restituit cum aedibus fratrum.

Omitto palatium Sancti Petri tot in locis instauratum

et gymnasium publicum apud ecclesiam S. Iacobi Apo—

20 stoli, ac palatium novum Iulianum et aliud palatium

S. Petri ad Vincula hoc anno inceptum.

Quid praeterea dicam de sumptuoso Palatio SS. xn

Apostolorum cum viridario pulcherrimo, quod quidem

opus Reveren. Franciscus Sotherinus Flor. vult perfi-

25 cere et iam incepit.

Omitto praeclarum opus cum aquaeductibus in 10—

97 b. co, qui Belvidere dicitur, ac multa alia acdìficia extra

Vrbem constructa7 ut apparet in civitatibus Hostiae

Tyberinae ac Portuensis et Civitatis Veteris et Viterbii

et aliarum civitatum Ecclesiae, in quibus palatia Pon—

5 tìficum S. tua construxit. Omitto arcem ipsam Su—

rianam et aliorum locorum aedìficia.

Quid dicam de eccles. S. Mariae de Loreto instaurata?

Gang“, duram" [(in/n’ lli/zaþfii/U't, [l'id [”M/Hifi: IVL. CARD, S. I’.

AD. VINCVLA. SIXTI. IUI. PONT. MAX. NEPOS PORTICVM

AD AEDES. S. AGNETIS. VETVSTATE. COLLAPSAM. RESTI—

TVIT. 1479.

17) An Gm/qua'mm wurde sc/zan I474 gcbaut, a'af/L munu' sju'i-

lur, nachdem cx im 167"ch mi! Fcrmn/e mm Ncapcl gzlz'tz'cn, crmmr!

werden.19) Bei dur llrrstellzmg dcr Uniwm‘itxîlsgc/u'izldflfn/Ìq‘fc Yuliuî ][.

nur/llzxandem V]. Vm‘gng. U:!wr die J’alz'istu (m Via Giulia unu'

þu" S. Pietro in vinzoli, siehe olim S. I I. 22.

22) Der [’a/as! iwi Sti. Apostalz' war wn Bawarie" urbani, Jann

mm I’z'clm Riario einc zmzfassmzia Emwi/a’zmg Agmine", rlic Giuliano

dflla Rovere allwz'i/zlz'f/z weiter ngiì/n't lux!.

27] ][ia' wäre audz n'z'z Parta Viridm'ia am Varia… … ””MY/17m],

mm. a'crc'sfol. 8h heisst: »Est et porta Iulia apud viridarium, quam

nuper tua Beatitudo sumptuose aediücio ex Tyburtiuo lapide fundavit

exornavitque apud nova Moenia Belvidere nuncupata «.

5} Soriano ['an/für 8000 DIMM… :… A'ù‘m/ù 1/z'f/(7 lx’aru'nr.

De aedificiis a Iulio secundo constructis. 55

Omitto palat. magn. in civit. propria Saon. constructum.

Quid dicam de arce incxpugnabili Bononiensis ci-

10 vitatis & tua beatitudine fundata? Omitto palatium epi—

scopale S. Petri constructum et palatium pontificis in—

stauratum cum capella pontificis a tua sanctitate.

Omitto statuam aeneam cubitorum xx quam Bonon.

populus tuae sanctitati posuit manu Michael Arcangeli

15 Flor. Quid plura? in Galliam usque aedificia pluribus in

locis construxit sanctitas tua, ut apparet in Avinio—

nensi civitate, quotidieque novas incipit fabricas.

Beatiss. pont. Iuli, gratias agamus Domino Deo nostro,

qui fecit victoriam et dedit potestatem humilibus,

20 deposuitque superbos ac potentes Venetos de sede ci—

8) UelW' 7ulius' ]]. Bautätig/cez't in Savana finde! sie]; im Cad.

Urb. lat. 1023 (earl. in 40) der valiczmz'st/zm Bibliothekfalgendes:

nl’ajba Giulio ij, nepote di Sista, nel tempo del sua mm’z'nalata,

quanda em jerseguitala da Papa Alessandra, stette alcuni amzi in Sa—

zramz pcr [a confidenza, elle lzawmz in Quella populo, per cssem da quello

uxlremzwzmle amata et Izanamlo, et fece in quella (ittà fabriear all’

ham ([ut/[o lzcllo et gran palazzo, f/w (mmm vi si vede, et havemz’a all7 .

imm il Veseozmta a'i Savana, lo mssignb a Galeotto, suo "ipae, et [>m-

[n'mjua al Doma fere fabricm'per il Vescauada zm bella jialzzzza, et di—

pingere la capella grandefaz‘tafabrimr n’a Papa Sido, efete fare un

fiasco d'i molo al l’orto grande delle navi, et nel ma Ponlz'fiazlo zm' altra

{vezzo frzaggiors con le armi me marmoree, le quali per essere slam deila

l’urlo rom'mzla n’a Genovesi non si vedono più. E! nelle .me inseritlioni

in diversi lunghi, et fm li altri nel carridom (itz Paluzza a Belvedere

nominò Savona per patria ma, et [wr una Breve lasciò, elz’ el mpm—

(z’eh‘a Palazzn um le altre proprietà che bavewa in Savona et am dimmi

eastellz' aquistati ne! suo mrrlz'nalato intorno a quella [ittà mm pale:-

sem mai uscir della famiglia ma della Rovere.

» ]]onorò m'! sun Cm'dinalato il Dama di Savona di [lellixrimc pa—

ramenti zii Bracmta at di Sela et gli sci aþastali di argento àem'ssz'mnlnr/omfi el imim’az‘z' mn mm ['r'/[issima (row rt" argenta, elle [rossana zza—

lrn' ])umti 4000, quali amora sono in essere salto [a mm di quella

eommunih‘r, e! sona compagni delli altri :cz' njmsm/i, (11! m'! sun Pauli-

jïaz/u (loui) (!l/a Capella du! l’afa in Roma“.

(i

,)6 De laudibus civitatum Florentinae et Saonensìs.

vitatum ecclesiae et aliorum principum tempore tuae

sanctitatis, quae quidem nunquam tempore aliorum Pon-

tificum ea pace et tranquillitate, qua nunc Vivunt, ex-

titere, in quibus templa ad honorem dei et palatia ad

25 utilitatem Pontificum et ornamentum civitatis aedi—

ficanda fore in ipsis visitationibus & tua beatit. creditur.

98a.D€ laudibus civitatum Florentinae et

Saonensis.

E ipsa Italia, beatissime pater, nullam facio men—

tionem; ait enim Plinius: 'Haec est illaltalia diis sa-

cra, quae L. Aemilio P. C. Statilio Regulo consuli-

bus nuntiato gallico tumultu, sola sine externis ullis

auxiliis atque etiam sine transpadinis, equitum octogin—

ta millia armavit", ct quae sequuntur. Est enim Italia pro—

vincia Europae et omnium totius orbis celeberrima

cx

numine divino electa, quae, ut orbem ipsum clariorem

IO faceret, sparsa congregavit imperia, in qua est Etru-

ria, cuius caput est Florentia. pulchra, de qua, ut in pro-

hemio dixi, nonnulla scribam.

Florentia initium habuisse videtur ante domini nostri

Iesu Christi adventum annis octoginta tribus Romanorum

15 Colonia. Zacharias enim Lìlius Vicentinus in libro de

situ orbis dicit: ‘Florentia urbs inclita et nobilissima

totius Etruriae nunc primaria, quae ante Chr, adven—

tum nonagesimo anno & Syllanis militibus condita

fuit'. Hanc Vrbem omnium Italiae pulcherrimam Ar—

20 nus regalis fluvius placidis interfluit undis, qui atriis

et pontibus nobilissimis templisque deo dicatis, ac ma-

gnificis civium aedibus decoratur. Eam Totilas Go—

988. xo! aethruria, zbenxo 17 A'. XV. L. 22) 'l'otilum )(, XV. L,

De laudibus civitatum Florentinae et Saonensìs. 57

thorum rex per fraudem cepit ac diruit; quam po—

stea Carolus magnus imperator, cum ex Vrbe Roma

25 tempore Leonis in Galliam rediret, moenibus ac por-

tis instauratum maiore ambitu circumdedit, ac nobiles

Florentinos per vicina oppida diffusos in Vrbem ip—

98 b. sam reduxit cum Fesulanis, eamque digniss. privilegiis

donatam liberam esse voluit, legesqy ac magistratus con—

cessit. In qua multi Pontifices, pater beatissime, Con—

cilium et Synodum fecere, ut fuit tempore Felicis P. P.

5 II., anno Chr. MLV.; postea vero a Pascale II. celebra—

ta fuit Synodus anno Chr. MCV., in qua fuerunt CCC

XL episcopi congregati. Fuerunt praeterea multi ponti-

fices qui Florentìae habitarum, ut fuit tempore Martini V.

Columnensis Rom. et Eugenii Veneti PP. HIL, qui per

10 biennium Florentine cum Cardinalìbus et tota curia

commoratus est, et concilium ibidem celebravit, in quo

Graeci, eorum imperatore praesente, de processione spi—

ritus sancti idem quod Rom. tenet ecclesia consenserunt.

Maximamque cathedralem eccles., cuius testudinem in

15 terris singularem, Philippo Brunelleschi Flor. archite—

cto curante7 nullis substentaculis absolutam praedi—

ctus Pontifex solemni pompa dedicavit anno Chr. M.

CCCCXXXVI. die vero XXV. Martii atque plenariam indul-

gentiam concessit. In qua basilica iacet corpus Stepha-

20 mi P. P. IX qui obiit Florentine anno dni. MLVII. Civi—

tas praedicta obsessa fuit ab Henrico Imp. anno Chr.

MLXXX., tamen ìn pontificis partibus perseveravit. Hen-

ricus Florentinos iterum obsidet Vrbani II tempore

quia pontificis partes sequebantur. De laudibus et

24) manus X. XV. 26) maior? ambinî circüdedit X. XV., maiorem am-

bitü L. 98”. 7) Congregati fuerunt A'. À'V. L, 14) testudo . . . . singularis

X., singulariis XV. L. 15) Philippi .X. A'f'. L. 22) partes À'. XV… L.G»

58 De laudibus civitatum Florentìnae et Saonensîs.

25 pulcherrimis templis et sumptuosissimis aedificiis prae-

dictae civitatis alias deo dante nonnulla scribam. Ha-

bet enim ecclesias parrochiales numero XLIIII. computa-

99 it.tis duodecim prioriis e quibus nonnullae collegiamc.

Habet praeterea Cenobia virorum ac mulierum san—

ctimonialium LXXVI. Hospitalia XXXVIII. Fraternita—

tes puerorum IX, virorum vero sine numero absque ca—

5 pellis et oratoriis multis. Omitto praeterea ecclesias

multas et palatia infinita apud ipsa moenia civitatis

undique constructa: quae quidem aedificia aliam ur—

bem demonstrant. Nunc vero de nonnullis viris ex-

cellentibus praedictae civitatis mentionem faciam.

10 De viris sanctissimis habuit Zenobium episc. ac civem

Flor., qui saepius in Ambrosiana, nunc veroS. Laurent.

ecclesia dicta, missam cum beato Ambrosio celebra—

vit, ac ut alter Martinus vivens tres mortuos Flor. su—

scitavit. Quid dicam de aliis episcopis S. Andrea et Podio

15 atque Antonio, per merita quorum Deus ostendit si—

gna multa in populo. Eugenium et Crescentium con—

fessores omitto, qui crebris miraculis coruscant. Quid

dicam de Io. Gualberto Abb.. qui primus ordinem Vallis

umbrosae instituit, brachium cuius demones fugat,

20 ac lunaticos et ab immundis spiritibus oppressos per

impositionem ipsius brachii liberat. Omitto praete-

990'. 17) coruscant] corrusant X. XV., coruscant L.

26) Seine Sf/n'ift »]!!cmw'ialf (li multe Statua El l’idm'c :mmmlla imlym Ciþm (ii Flarmtizz I’cr mano di Smlj>{m'z' &“ [’in/ari fx—Clllenfi Moderni 69° Antiqui . . . Amm dni. I510. « is! also sþä/H' ml—standen als unser Bm/z über Rom, dax am 3. 71:111" l509 aligm‘lzlossmwurde. Sie ist muerdingx in (affuit;): Text izeramgng'ellm 71072 ]l/. yar—dan, im Î]. Bnm/c mm Crown u. Cazwlmwl/m GL'Sf/l. dvr ila]. ]l/nlrrvi,Leipzig 1869. f». 433

De laudibus civitatum Florentinae et Saonensis. 59

rea multos viros sanctos ord. Minorum et Praedica—totum Servorumque et S. Benedicti et Augustini. Demonialibus et sanctiss. viduis ac nobilibus matro-

25 nis, ne sim prolixior, finem imponam, nomina quorumscripta sunt in coelis ac venerantur in terris.

De Viris excellentibus in Theologia et Philosophia

99 b. Antonium habuit et Honofrium archiepiscopos Florent.,

Robertum de Bardis et Marsilium Ficinum, qui novusPlato & Politizmo et Landino appellatus est. Habuit

praeterea Leonardum Brunum historicum et Leon. Da-

.“) tum, Aloysium Marsilii, Barth.Lapacinum; Pallam Stro-

zium et Angelum Aciaiolum, utrique enim aurati equites

cum Donato eiusdem familiae philosophi celeberri—

mi erant. In Iure vcro civili Accursium cum Francisco

I,‘ An lanium, Erzàisc/zqf wm Florenz, + 2. .Mai 1459, wurdewn [[m/ria); V]. lm‘lig gmjzmc/ml. Suin [cben I'm: am]; ijîmianoa’c’ Bislicfi … Miner (msielmzdm W'L'iu gm/u'la’url. Lettere di St. An—

!mina. Firunsc 1859.2) 160 !) “'la da' lì ardi , wm" ](tmzlur zier Paris” ]Im‘lzsr/zule,

vin Zeilgmum l’utmrm’s. Jllarsilz'a Ficino , Anguli: Poliziano um!

Crisllfura Lam/ina sim! allbckamzlc Ziem'en darli/emrisclzm WU! inF/afans, wie dcr Ilisiarz'lcer Lionardo Bruni.

4) L iamzra’u Dati, cin armszligar Dichterling, war 1450a/mst. Sukf'eliz'r geworden, mm Paul ][. sogar zm}; Bisc/zafvmz [Ilanaur/zaàm 1467.

5) L nigi du' [lla rsigli wm' :lugmlinermäuc/z, nngcrcgl (lurch

Petrarca, in Verkehr mit Bamza'iu, diu Scala des lx'a'eises wn Sto. Spi-

rilo mld Lehrer da' 1713010345 an der Flarmtz'ncr l/oc/lsc/mlc. + 1394.“

B (: 7 1/1. L ap (: crini, sall wu! lluixsm Giulia no, dai Prediger-…;};ch um! Bibliat/zekar Cayimolr du' [Ilmiz'ci war (vgl. Vespasiano (le”Histica" J .

[’alla Sirozzi, ein grosscr Freund klassischer Studien, stari)

1462 zu Padua in der Verbamnmg, 99 711111/5 alt.6) 11 ”gela A cciaiu o li , ein trezæVAn/zänger des Cosmo [bledint7) Dn na ta , sein Vetter, dcrjüngrw.

S} A ccm'sia [‘r/ziali 1396 sam Dmkwa/ im Daw.

öt) De laudibus civitatum Florentinac et Saoucnsîs

filio, Dinum Muscellanum, Laurentium dc Rodulfis,

ll) Io. Andream Florent. natione, Bononien. vero adoptione.

In Poesia vero Dantem Aldigherium et 10. Bocca-

cium et FranciscumPetrarcham, quamvis nonnulli Areti—

num velint. Franciscum Barbarinium omitto et Clau—

dianum (teste Zacharia Vicentino} modernos veru

15 habuit Aloysium Pulcium et Naldum Naldi, & quo

nonnulla de componendis carminibus didici, primi-

tiasque fructuum eidem praesentavi, et alia carmina ad

Nicolaum Baldellam Cortonensem condiscipulum misi,,

ut dicam in opusculo pontificum ct sapientum sen—

20 tentiarum. Omitto Dominicum Flor. et alios multos.

In Oratoria vero Baptista… Leonem de Albertis7 Pog-

gium Brandolinum, et Lapum, litteris graecis ct lati—

nis eruditiss. Guidonem de Cavalcantibus, Gabrielem

Landinum, Nicolaum de Salutatis in epistolis, ct Ni—

25 colaum de Nicolis. Omitto modernos scil. Christopho—

rum Landinum, et Matheum Pahnerium, et ambos

Rinuccìnos, ac Benivenios, et Lippos viros doctiss.,

100 a. ut ipsum Marcellum et alios multos.

99". 10) Bunien. uero mlpotionc A'. 13) velint L. 22) blandulinum X.

XV. L. 100“. 1) se ipsum X. XV.

9) L orange A'idu/fi war auf Ala…raa‘iu'x Frmku du' Einwci—

hunngvrvcesxion im Carmina aàgebildul.

15) Luigi Pulci, dcr Dichlur dus Alorglmtu .T/aggiw'y. Nala'o

ana'i ist tüchtig" als Biugmþ/z dmn a!; l’art.

22) L ap n da Cnsligliomlzi (vgl. Vespasiano) starb auf dem

Uniwzsmmil zu ["a/mm.

26”) Malito Palmieri, (i. (705(/1i£/zl:tln'uz'l)ü', + 1475.

27) Rinuccini, C/mvzz‘slm; dcrm gialli vs [frui: Filippo mu!

seine beiden Söhne Nrrz' um! A/awanna. 141971498.

Beniwieni: Gimlamo ist l)idu'ur, zlnlum'a Arzt.

L ip; i. Lorenza wn Callu war ]!mmmz'st mu! Prof. an dcr Flur.

Hochschule.

De laudibus civitatum Florentinae et Saonensîs. 61

In Geometria Paulum geometra, et Petrum Mariam.

Omitto Fatium de Vbertis, de quo Ioan. Annius ait:

‘Fatius de Vbertis Flor. Optimus atque eruditiss. cos—

mographus, qui in sua geographia antiquitatem Vi—

tcrbem exploratiss. habens, ait enim tribus nominibus

dictam Thuscam, Veiuzam, et Viterbum', de qua ci—

vitate, beatissime pater, nonnulla scripsi in opuscqu

de significatione et expositione arboris Palmae, dedi—

ll) cato I). Dominico Francisci Viterb. Secretario Rev. Card.

sanctae Sabinae. Quae civitas Viterb. habuit habetque

viros multos excellen. Card. et Episcopos. Omitto ipsum

Egidium Generalem ordinis S. Augustini Virum doctiss.

et praedicatorem excellen. Scribit praeterea praedictus

15 Annius ‘Fatius Florent. historicus simul et praeclarus

cosmographus illustrior Blondo fuit, ut qui inge—

nio Thusco excelluerit, et explorata loca melius et

certius tenuerit".

In Astronomia Bonactum, sed exulem patria Forolivi-

20 ensem appellari voluit. Omitto Laurentium Cornium.

In Medicina vero physicos multos habuit excellentes,

ut fuit Dinus de Garbo et alter Dinus de Gualdo, et

Thadeus, Tursianusque eius auditor. Omitto Tho—

mam, Nicolaum Falcutium, et Ianottum Manetum, quos

25 quidem excellentissimos viros Vivere dico: nam cum

virtute ipsa et gloria diem ultimam clauserunt.

Ut

si.) Viterbensem? 6) habens] habet? 19 f.) exula. -— X XV. L. exul

patrifi Foroliviensis oder exulem patria Forulivienscm appellari voluit. 26) clau-

x'crunt X. XV., clauserunt. L.

13) Egidi!“ Canisim wn Viterbo (geh. 1470, gmt. 1532) hat

aint »Historia XX saecul. per tatizz'cm psalma: mmcrijztacc verfrust,

dawn Handschrift in der Bibl. Angclica zu Ram bewahrt wird. Er

war ein viclbe'zumzderter Kanzclrcdner, der I 512 da; La/eran. Comi!

erb'j'nete und 1517 Cardinal ward.

62

1001)

10

15

De laudibus civitatum Florentinae et Saonensis.

In arte vero militari multi fuere peritissimi apud di—

. versos imperatores ac reges et duces, ut domi Philippus

Scolarius, eques Florent. apud Sigismundum Imp. honore

et auctoritate primus habebatur; hic copiarum dux factus

xx amplius proeliis, variis temporibus Sannatas etTurcos

in Christianos irruentes superavit, anno Chr. mccccxw.

In expeditione vero Turcorum Bonaguisìus dc Bonagui—

siis, cuius Flor. praefectus gentis Italorum cum multis

Florent. Viris, expertis in arte militari, primus fuit in obsi-

dione magnae Damiatae civitatis, qui cum suis urbem

ipsam primus introivit ac insignia Christianorum su-

pra moenia erexit.

Quid dicam de Ioanne Strotio capitaneo Marchionis

Mantuae, qui gloriosus ad portas usque civitatis Mediola.

bis cuncta vastavit?

Quid praeterea de Petro Caroli Strotio ac Petro de Ca—

ponibus'? Omitto Io. de Medicis, et alios multos, qui,

ut veri et antiquiRomani , multis et diversis praeliis hostes

superarunt, victriciaque insignia cum spoliis inimicorum

ad patriam triumphantes redierunt.

In regimine vero et consilio habuit inünitos; ut fuit

D. Nicolaus Acciaiolus vir strenuus, ac doctiss. in re-

bus gerendis sapientis.. qui in regnoNeapolitano nominc

Ioannae reginae gubernator extitit anno dom. MCCCLXVI.

1001. 3) hötur X., habebatur L. 13 f.) mediolabis cuncta L. :!) accio-Ius )(. XV. L.

I) Der àeriéhmlc Pippa Spano. Sein Leben iw Arc/z. stor. ila].IV, lp. 163fi.

Kgl.

9) Damietle.

21) Nifculä Aczz'ajuali, dcr (Jrom-Smcsc/za/ van Neapel.Tanfam', L. Nicola Aa'ia‘iualz'. ['B'mzu 1863.

De laudibus civitatum Florentinae et Saonensis. 63

moriturque Neapoli, anno aetatis suae LVI; quo mortuo

25 nonnulli tumultus in ipso regno oriri ceperunt.

Omitto praeterea multos viros ex familia Medicea, Stro-

zia, Bardea atque Albizea.

101 a.Quid dicam de Viris excellentibus in pictura, ut fuit

Ioctus ac Thomas Masacius, Stephanus Symia, Tha—

dcus Glmdch1s,Philippus CarmelitaJoanncs ord. Pracdic.

Andreas et Paulus ()cellius et Piscllus. Omitto mo-?» demos scil: Leonardum Vincium7 Dominicum Girlanda—

rium, a quo nonnulla a teneris annis didici, Alex. Bot—

ticcllum,PhilippumBrandolinum et LaurentiumCredium.

In sculptura vero Donatum et Desiderium, ac Lucam dc

Rubca, qui terrens statuas cum vitro mixtas ut optimus

101“. 4) pisccllus XV. L. 9) cum viro mixtas X. XV. L.

2) Giona 1267‘2—1337.

Tom mara di SW Giovanni Guidi u’zz Casu! San Giovanni, gen.J/ns a c ; ia. 1401—1428.

»Slefzzno :la Zulli è lmmiuala Su'uu/u'a della uatum, muta c;—jnwxu qualunque cosa valli: « Cn'xlflf. Landing. 1301 '?--1350'? Vasari01111. ]. 417j.

3) Taddeo Gaddi + 1366.Fra Filip? a L ippi [. 1406—1469.Fm Giavanni (Guida) Angelico (la Ficwle 1387—1455.

4) Andruzz del Caslagno c. 1390—1457.

Paula Uccello 1397—1475.

Giuliana zz” Arr'igu, gun. Paullo 1367—1446 um! mu szflî‘mezfcsco , gm. [’Em/lina 1422—1457.

5) Lianardu da Vinci 1452—1519.1) am uni: u B iga mii, G/zz'r/am/ajn 1449—1494.

73/1lcssandro Balticclli1446—151o.["i/ipfiino L ippz' :. 1459—1504, [la' [Vama ”Brandolini“ is!

wm! "[[/Lt bckamzl.]. orcnzo di Credi 1459—1537.8, Danata/lu 1387—1406. Desideria da Settignano 1428

—1464. Luca della Rnòàia 1399—1482.

64

10

20

25

De laudibus civitatum Florentinae et Saonensis.

inventor primus fecit, Laurentium de Cionis, Andream

Verrochium et Antonium Rossellum, Phil. Brunellescum

et Minium. Omitto Antonium et Mattheum Pullar. et

Michael]. arcangelum, qui et pictum excellentissimus.

Omitto praeterea Andream Sansuinum et Antonium dc

ponte Sevio. Omitto impressores et miniatores ct scri-

ptores infinitos et moniales ipsas, quae quidem diver—

sa volumina pontificibus ac regibus scripsere, ac pic—

turis et auro cxornarunt. In architectura vero ha-

buit praedicta civitas Philippum Brunellescum, Bernar—

dum Rossum, Franciscum Ciccam. Laurent. de Medicis,

qui et musica et oratoria preclarus fuit cum arte milita-

ri, ab omnibus appellabatur amator omnium Virtutum et

pater virorum excellentiss. , tempore cuius feliciss. erant

omnia pacata, ad quem reges non solum et principes

Christiani oratores et munera mittebant. sed magnus

Turcus ac ipse Babiloniae Saladinus oratores et mune-

ra balsami et auri sericinasque vestes et animalia in his par-

101 b. tibusnumquam visa7 cum tentoriis carbasinis et sericeis Va-

10) fecit] fuit X. XV, L. 11) Varrochiü X. XV. L. 24) peccata X. XV…

pacata L. 26) saladinus] Soldanus?

10} Lorenzo di Cime Ghiberti 1378—14554

Andrea del Vgrrou/lz'n 1435—1488.

u) Antonio l(oxssllz'no 1427—1478 c.

Filippa ]]runellmco 1377—1446.

12; Mino (da Finale genannt) 1431—1484.

Antonio Pollajuala 1429—1498.]!!a tteo del l’allajuvlo, gab. 1452, Bruder dc; Simone Crammz

sall ein S:]ziälfr Rossc/lz'na: genres… Min.

13) Illic/zelangiola Buonarroti1475—1564.

14) Andrea Sansavino {Comuni) 1460—1529.

Antonio dal Ponte a Sieve.

20) Bcrnardu Rossellino (Gamécml/i) 1409—1464.

Fnzncusta a’” Agnolo detto la Cam 1447—1488.

De laudibus civitatum Florentinae et Saonensis. 65

riis coloribus et auro exornatis bis ad Laurent. praedictum

miserunt; quae omnia propriis oculisFlorentiae prospexi.

Quid plura? Pontifex summe, COelum et terra vm. die

ante obitum eius prodigia etsigna dedere, ut omnibus Flo-

rentinis notum est. Quo mortuo statim universus Or-

bis ad bella se convertit. Italiaque petens occasiones un-

diqueac praedationes multas sensit, suosqy principes cum

regibus perdidit: quae omnia prius consilio magni viri in

10 pace consistebant. Redeamus ad architecturam in qua fuit

peritus et Bart. Gargiolus et Anton. ambo architecti

AlexandriVI. Omitto Iulianum Gallensem et alios multos.

In Musica vero habuit Franciscum Caecum, qui musi-

ca et astronomia non solum peritus fuit sed et poesia.

la Nam a Venetorum Duce, viro doctissimo, coronatus,

deinde vero ut poeta & rege Cyprio laureatus fuit.

Omitto Antonium et Franciscum et alterumAntonium,

a quo nonnulla didici (ut in musicae opusculo scripsi).

g:

101". 2] exornati X. XV. L.

5‘, Kgl. Ix’mmont, Lorenzo de' [Pledici 2. Auf]. 1883. I], S. 419.

I 1) B a r t o la m m e o C a rgio li, dm jï/z'lmzexi in der Anmerkung

zu Vasari ] V, 306 mi! Bm'nm'da dc! Galluzzo zummmemuz'fft, ist viel-

leicht der Bartholomew [laudas, dcr bei den Verhandlungen wegen der

Dawfassadc, im ?anuar 1491 in Florenz war, Ugl. dax. S. 308. Die

Vtrmutng, ES sei dies der Vatur dus [farm Zoppo, ist wol lmltlas, weil

die Bzzziflmung »der La/mzeu persìiîzlz'r/L, m't/zt Vatsfmamc ist.

An tan ia. E: ist doch wol Ant. da Sangallo (1455—1534) gc—

meint, dcrfz'ir Alexander V]. dic Festzmgswurke mzd Tiirmc dcr Engel;-

Ziurg zmxfiì/zrtc. (Vgl. dagegen dic Anmerkung 5 Zn [”i/(musik Vastzri

] V, 306).Izï Giuliano da San Galla I445—-1516 war dvr Lieblings-

arrlzilc/ct ?u/ius’ ]]. vor Brammzte, besonders während der ganzen Zeit

sei;… Cm’dz'nalats (Gmtlaferram , Ostia , Savona , ankreidz ; —

Pal. n’e'; Grompamilim‘s [m' S. ['iam] in vincoli þmjettizrt).

13) I/Zg'l. Burckhardt, Cu/lm' dcr [\‘maismmc, ed. Geiger 1878.

1], jv. 181.

66 De laudibus civitatum Florentinae et Saonensis.

Omitto praeterea Micha. archangelum et uxorem ac ip—20 sas moniales peritissimus. Sed dolendum cst flendumque,

opera multorum excellentissïlorent.esse abscondita invi-

diae causa, ac multa in bibliotecìspontificis etMediceis Vi-

di, quae non sunt impressa.

Quid dicam de mercatura, ut fuit Cosmas Mediccs,25 et alii innumerabiles Viri ditissimi? Omitto Bartho.

Melchionem apud fidelissimum regem Portugal., qui non-nullas naves nostro tempore propriis sumptibus cum re—

10211. gia classe contra perfidos infideles paravit.Omitto agriculturae peritissimos infinitos. Quid praetereadicam de lanificiis ct sericinis ìinteamcntibus arte phry—

gia et auro atque argento circumtextis, vulgobrocchati5 et ricchami, et aliis cuiuscunque generis exercitiis? Non

viri tantum laudandi, sed et mulieres ipsae laudandaesunt, quae Romam usque venere, ut monasteria nonnul—la reformarent, novissime vero iussu tuae S. monin—

lcs venerunt ad monasterium S. Silvestri. Multas ca—

10 lamitatcs ac bella civilia diversis temporibus simulcum peste perpessa est Florentia. Nam lugubris ctmiseranda pestis pene per orbem universum trium anno—

rum spatio usque Brittanos deseviit, et anno Chr. mccc.XL amplius sexaginta hominum milia Florentine intra.

15 Vrbem absumpsit, et per agrum cuncta pene deserta re—liquit. Quae civitas prius anno dni MCLXXVI. duobusincendiis magna ex parte concremata fuit. Omitto dis—sensiones et civilia bella et pecuniam infinitam in cm-ptione civitatis Lucanae. Quid dicam de bellis continu-

20 is cum potentatibus Italiae. Ipsa enim in medio multarumcivitatum tanq. cor ipsius Italiae constringitur, et semper

1028. 3) linteaminibus XV. L. frigia X XV. L. 15) assumpsit X.XV. L…

De laudibus civitatum Florentinae et Snonensis. 67

(ut omnibus patet)viri1iter se defendet. Habet enimEccle-siam & parte una, ab alia vero Ianuenses ac Venetos, ab

alio latere Lucenses ac Senenses. ab altero namque Bo-

2-3 nonienses et Principes nonnullos, cum quibus saepepugnat non sine maximo dispendio. Decies centenaet ducenta sexaginta sex aurei nummi millia per sex

1021). tantum huius anni M.CCCXCI. menses in Mediolanen-si bello & Florentino populo impensa sunt atque integre

persoluta. Omitto pecuniam innumerabilem datam Ste-phano, Bavariae duci, qui venit inFlorent. auxilium, et nil

?) memorabile gerens in suam regionem revertitur. Omit-to thesaurum infinitum quod Robertus Imp.:t Flor.pop.ac—cepit contra Galeatium Medio]. ducem, qui max. exerci—tu in Italiam transiit, et nulla memorabili gesta re transAlpes ipsas revertitur aü. Chr. MCCCCI. De Pisanorum

11) bello non facio mentionem, in quo Venetorum militesbis cum insign. et equitibus & Florent. profligati et captifuere. Quid plum"? soli contra Venetos et Ianuenses

ac Lucenses , Senensesque ac Pisanos atque ipsum Valen-

tinum Borgiam, ac exules Florentinos impetum unani—

15 miter facientes eodemque tempore restiterunt, ac victoria

tandem potiti sunt. Omitto Liburnorum obsidionem.Civitas ipsa sub eius imperio benigno nonnullas ci—

vitates e duodecim Etruriae habet7 quarum Mezentiusdominabatur, scil: civitatesPisarum, Fesul. et Volaterra-

20 rum et Aretii. Habet et Pistorium et alias cum oppidismunitiss. et locis fortissimis. Omitto colonias multasmore Rom., quas emisit et nova oppida fundavit. Vtplacet Leonardo Aretino, qui scribit: ‘Vrbs Vetus :1Florent. originem habuit’, quae omnia I,ilius Vîcent. con—

22 f.) ecclesia A', XV. L. 1023". 15) resisterunt À'. XV. L. :S) aethnhriae X. À'l'. L.

68 De laudibus civitatum Florentinae et Saonensîs.

25 firmat. Senenses, pater Beatissime, volunt S.tuam in nu-

mero concivium ac pont. suorum habere; cui oratores

cum muneribus miserunt; nosque irrident dicentes nul—

103 a. lum habuisse pontificem. Non enim sciunt omnesFlande-

creto pub1.et privilegiolegis civesSaonenses et e converso.

Quae civitas praecl. Saonensis habuit habetq.Card.mu1tos

et Pont.; Senenses vero (invitus dico) nunc taceant absque

5 ullis; laetentur vero Florent. tres enim habent Cardinales

absque concivibus Saonens.; laetetur et inclyta civit. Sa-

onensis de concivibus Flor., qui ut alter sol ubique lucent

ac florent. Bonifacius namque VIII. Pont. max. Iubileum

indixit et publice praelatorum assensu concionatus est

10 et recensuit se eo anno xn legationes, quarum Floren—

tini extiterunt principes, & diversis mundi principibus

accepisse, etlegatorum inde nominibus atque familiis pa-

lam exhibitis, iniunxit: ‘In gloriam igitur Florentini no-

minis affirmo in gubernatione orbis terrarum Florenti—

15 nos aliud elementum fore". Vere prophetavit: nam in

novo mundo Albericus Vespulsius Florent. missus & fi—

delissimo Rege Portugal. , postremo vero & Catholi—

co Hyspaniarum Rege primus adinvenit novas insu—

las et loca incognita, ut in eius libello Graphicae ap—

20 paret, in quo descripsit sidera et novas insulas, ut etiam

apparet in Epistola eius de novo mundo ad Lauren—

tium Iuniorem de Medicis. Legitur praeterea quod ipsi

Romani & Florentinis populares quasdam leges per

legatos anno Chr. MCCCXXXVIH. poposcerunt, qui-

25 bus quidem Florent. populus statuta ipsa (ut bonus filius)

1030. 10) se eo] seco XV.

Ib‘ szrigo ijvurci.

De laudibus civitatum Florentinae et Saonensis. (59

maxima cum reverentia concessit. Zacharias Vicentin. in

descriptione orbis dicit: Florentia lanificìi ac serici mer-

103 b. catura prae ceteris illustratur civitatibus, vitium et olea—rum foecunda, ac fructuum omnis generis abundans,

Viris quoque bonarum artium doctrina preditis, om—

nique genere laudis praestantissimis exornatur'.

5 Qua propter, Beatiss. Pater IVLI, Civitas et cives per

se nobilitate clarent et Virtutibus; non enim opus est, ut ame laudentur. Solus namque Deus laudandus et glorifi—candus est: cui laus, honor, Virtus et gloria, potestaset imperium sempiternum.

IU Ex Vrbe die III. Men. Iun. M.DIX. in die Sanctiss.

et individuae Trinitatis, in aedibus Rever. Cardi. tit.

sanctae Sabinae.

Francisci Albertini l)isticon

Si nunc crrarem , fateor me errare libenter

Nam sine censore nullus in orbe fuit.

Impressum Romae per Iacobum Mazochimn

Romanae Academiae Bibliopolam qui in-fra paucos dies epythaphiorum opusculum

in lucem ponet anno Salutis. M. D. X.

Die IIII. Febr.

e*?

Inhalt.

Dia Faliifrng [fur :wm'lm Amga/m x/z'wmt mi! dur mz/u'uid/m/m

Blallzahl (iur lidilin jv'ina'jv: ii/wrvin, ({rrm Zcz'lm lzirr (zuwalzrl simi.

Cap.

»

»

n

»

»

»

»

»

»

»

»

»

»

»

»

»

I.

II.

III.

IV.

V.

VI.

VII.

VIII.

IX.

XI.

XII.

XIII.

XIV.

XV.

XVI.

XVII.

De Nova Vrbe Roma (m’. H.fa/. Sofl—Slf‘} .

De nonnullis ecclesiis et capellis (813—85") .

De palatiis Pontificnm (85L 89)

De domibus Cm'dinnlium (SGM—Sgü) .

De hospitalibus (893—891') .

Dc bibliothecis (8917—91")

De castro sancti Angeli (918—911').

De Belvidere (glb—gzfl) .

De porticibus (923—92'1; .

De viis et plateis (921‘fig31‘)

De sepulchris memorandis (93"—-94",

De valvis et columnis aenei; ((ad)—9511; .

De officina cudendae pecuniae (951',

De fnntîbus et pontibus (95h— 96“) .

De cloacis et purgatione Anienis (96h;

De nedîficiis ab Iulio H. constructis (96h'97'5-

De laudibus civit. Florentine et Simon. (()Snn 103",

‘€‘

Scïtc

Verzeichnis

der in Buch I und H erwähnten

Kirchen.

S. Adriano: fa!. 261): Locus ultimi aerarii erat ubi nunc est per—

pulchrum Templum in honorem divi Hadriani mart.

dedicatum.

50“: (Saturnus) habuit postea aliud templum ubi nunc est

ecclesia sancti Hadriani marty,56": (Columnae parvae) mirae pulchritudinis . . . in ecclesia

Mariae novae et Hadriani, Chrysogoni et sanctae Sabi-

nae et Eusebii et Cosmue & Damiani, et Io. & Pauli et

Agnetis extra urbem.» Agata in .Suäztra: 153: Mons Quirinalis in quo loco et

monte est ecclesia sanctae Agathae in Subura, ubi et

decem tabernae fuerunt.» Ag" £s (' ftwri le mum: 12 l’: Pons Numentanus . . . apud eccle-

siam sanctae Agnetis extra urbem.25": (Spur… cine: ??aeatzrfi.50“: Templum Bacchi erat apud ecclesiam S. Agnetis extra

muros, ut adhuc picturae antiquissimae e musîvo in—

dicant.56h: wg]. S. Adriano.63h: Omitto templum Bacchi apud ecclesiam S. Agnetis de—

pictum opere musìvo cum vitibus et piscibus.

» …4 ndrea: [wi S. Prassede mzdS./11ztmzia aufdemlz‘xz/ui/z'n. 15“. 21“.

61": ecclesia S. Andreae miro artificio incrustata (marmor.

et porphJ.

65h: non longe ab ecclesia XII apostolorum . .

n ;! ng'vlo in Piscina (im e/zemal. Cirrus ["la/Mini…) 24.3.

543: Erat et porticus aedis Mercurii, quae adhuc semidirutn

apparet apud ecclesiam Michael. Arcangeli în piscaria . ,

A

72 Anhang.

S. Antonia (var 5. M. Maggiore): wg]. S. Andrea. 158. 213.» Apollinare: 2417: Pandulphus lateranensîs ostiarius ecclesiae

scribit Adrianum pontificem primum aedificasse eccle—siam sancti Apollinaris in loco ubi prius in circo Fla—minio Apollinis aedes fuit.

» Apostoli: (Pm'þlzyrsdzwcl/m) 54h. (mit Rt'lz'rlm'm) 558. 65".(vgl. S. Andrea).

» Ba [& in a : 32“: Palatium Lucinianum erat apud ecclesiam sanctae

63h:

Baîbinae, ut apparent vestigia.Coemiterium Vrsi pileati, in quo loco erat imago Vrsi

habentis pileum ìn capite, apud ecclesiam sanctae Bal—binae & sex millia martyrum . . . vgl. 6451.

:) Bar!!! la m m c a in iso la : 4.9?1 : (super antiqua vestigia.).

» Basilio: 311): in turre Militiae . . sunt ingentes columnae mat—moreae inclusae cum ecclesia sancti Basilii,

» Biagio della jmgnatla: 4811' Templum Neptuni non longe nh ec-

clesia sancti Blasii de pan.

» Callisto: z'n Via Aurélia. 648.

» Cecilia: 223: Thermae Severìanae . . . columnae pulcherrimaequarum cum marmoribus sunt in ecclesia S. Chrysogoni

et Ceciliae." Canna e Damiano: 27“. 2713. 481). 5611. (vgl. S. Adriano).

" Crom in Gerusalemme: 153. 193. 25°: Amphitheatrum Tauri

Statilii erat apud ecclesiam s. Crucis variis exornatum

marmoribus ut vestigia ipsius ibidem diruta cernuntur.

Palatium Sosorriani ubi nunc est ecclesia See. Crucis

in Hierusalem variis columnis exornatum.

: Templum Veneris et Cupidinis simul iuncta (xiv) in loco

ubi nunc est ecclesia S. Crucis in Hierusalem.

n Eu : e bio : 21b : Thermae Gordianae fuerunt apud ecclesiam sanctiEusebii . .

3351: Domus Gordianorum . . . via praenestina . . . non longe

ab ecclesia S. Eusebii.553: Trophaea Caii Marii de Iugurtha deque Cimbris atque

Teutonis apud ecclesiam sancti Eusebii semîdirutn vi—

suntur et Cimbria vocantur.5611: (vgl. S. Adriano).

» Euxlac/zz'o: 203: Thermae Alexandrinae . .. vestigia quarumapud ecclesiam sancti Eustachii visuntur.

54h: vns nmrmoreum în platea S. Eustachii.

633: [la… dm 711/1'71: dc flammis (Ni S. Em/m/n'fl,

S.

»

7)

»

>>

»

u

u

n

n

»

»

u

u

:)

Anhang. 7 3

[’a/liana c Sz/uzstia na : 64“: aliud coemiterium Calixti ad ca—

thecumbas extra Vrbem ubi nunc est ecclesia sancto-

rum Fabiani et Sebastiani Mart.

Felice (m'a l’artumsix) : 64“: coemeterium ad insalatas apud ec—

clesiam sancti Felicxs.

Felice (auf dum Pindo"). : 31“: Palatium Augusti erat inter eccle—

siam S. Felicis ìn— pineis & Augustam in quo marmora

innumera . . .

Giorgia) {in wlabro) : 28". 34h.

Giovanni Battista in. [sola: 49“.

Giavzm ni [Iulia Pigna: lobi marmor antiq. translat. ad eccle—

siam sancti Ioannis de pinea.

Ginvanni ill La tara 11 0: 14“. …Ma 2933). 31h. 51“: "fabularum

e quibus unum vidi affixam in ecclesia lateranensi

apud maiorem capellam. 69“: apud tabernaculum sm

cratissimì corporis Christi.

54h: In ecclesia et platea lateranensi sunt nonnulla vasa

porphiretica.56h: columnae ingentes marmoreae in lateran. busiï.

Giovanni a [’al/!(): 14". Igb. 293: Curia Hostilia. . . ubi nunc

est ecclesia sanctorum Ioannis et Pauli, ut lpsa vestigia

demonstrant.56h: vgl. S. Adriana.

Grugvrio in Alonte Celia' 141). 66“: Septizonium est inter pala—

tium (xir) et ecclesiam sancti Gregorii ut adhuc tres or-

dines columnarum superpositi cernuntur.

Grixagona: 22“: (vgl. S. ('cui/ia). 5611: (vgl. S. Adriana).

yzznuarim: 63h: Coemîterîum Praetextati Via Appia apud ec—

clesiam sancti Ianuarii.

Larenzo z'n Fanlana: 69“: Erat et carcer apud ecclesiam S.

Laurentii in fontana.

Larenzo in Lucina : 29h: [:./gl. 5. 24). 57“: Arcus Domitiani.

67h: Obeliscus . . . adhuc fractus iacet apud ecclesiam

S. Laur. in lucina.

Larunzo ill ;Ìlirana’a: 48h.

Lm'uuzo in Panisjäernzz: 15“. 221’: Agrippinae lavacrum . . .

vestigia cuius apud ecclesiam sancti Laurentii panis per—

nae visuntur.

3231 Palatium Decii imp. non longe fuit ab ecclesia S. Lau-

rentii panis pernae.

Lorenza j'uuri !: mum: 4.9“.

74 Anhang.

S. Loy: 48“.

» Luria iu silicu: 62“: in ecclesia sanctae Lucine în silice , , .picturae animalium aviumque ac si e musìvo et picturaessent depictae visuntur7 spolia templorum et thermarumRoman.

” fllarcello: 55“: (l’alphyrgqfliu mil Rcliz/uz'enh" ('l/(lfill ([a-[ln Cunsalzzzionu: 33h: Domus Ovidii erat prope

Velabrum sub templo divae Mariae de Consolatione.» Jlnrz'a della FeI/lu‘c: 49“: Templum Martis in Vaticano ubi

nunc est oratorium Sanctae Marine de Febribus . ." Alaria ([:]/lc Grazie : 27": (ad radices Palatini). 56h: arcus

veteres lateritios Romuli . . . collapsos vidi apud eccle—siam s. Mariae Gratianum.

n jl/arz'a della Pam: 15h.» ]!!aria da! J’ajvnlo: 16“. 57“. 651): apud ecclesiam S. Mariae

populi est moles quadrata dispoliataque marmoribusnon longe ab Augusta, vulgo sepulcrum matris Neronis,quae moles fuit sepulcrum Marcelli F. Augusti.

» J/aria de partir”: 26“: vgl. S. Salvatore in nefaria» fllzu'in Egiziaca : 45h: (sacellum Pudicitiae, vel templum For—

tunae‘. 53“: (Asylunfl).» J/aria in quzz‘f'a : 30": ecclesia sanctae Mariae in Equiria (ab

equorum cursu dicta).

48h: apud ecclesiam S. Mariae in Equiro . . . adhuc visunturtres columnae ingentes in aedibus D. Mauritii de Cn-pranica.

» [Varia iu. Jirazocli: 1411. 4,9". (gradus marmorei). 50“: Tem—plum Iovis Feretri in Capitolio ubi nunc est ecclesia S.Mariae Aracoeli. 56h: (columnae mann.).

" J/aa'z'a in [:I/Mju) marlio: 60".» .Vnrz'a in Cosmedin: 45". 473.» ]lhzrirz ìn Damnz‘ca: 141). ISb.» [llarz'zz 7'1/ pnllaz'ia: 31“: in parte Palatii (maiorisï versus sep—

temtrionem . . . est ecclesia sanctae Mariae in panariacum sepulchro Ioannis Papae VIII.

» Jlm'ia in Trax/cz'm'e: 49h. 61h: (Opus Alexandrinumì.:: Afaria in ï'ia lata: IO“.» .Ma/'in li/u’ra no.? a pomzix inferni: 46“.» J/arirz ]Waggz'arc: 15". 53“: publ. ()strinae; vinitores huius

memoriae locum illum appellant foculum, 54": labraporphiretica.

5511: labrum porphireticum, in quo fundator ecclesiae posi—tus est…

Anhang, 75

S, Jlaria A'uuzflzz: 31": Palatium Romuli erat apud ecclesiam san—

ctae Mariae Novae . . .

4505: Templum Pacis . . . vestigia cuins miranda apud eccle-

siam scte Mariae Novae conspiciuntur.

561): vgl. Adriano. 583: (Tituxbugm).

:» Jia m'a [(a tu 71 da: 44h. 54h. 56“.

» Aldrin Soffi): flh'ncrva: 20"): Thermae Agrippinae . . . non

longe a Pantheo et templo Mariae super Minervam . . .

46“: Templum Minervae . . . vestigia cuius in aedibus fm—

trum apparent. 605. 633.

» J! aria Trasjmn tina : 68“: Metha, quam Alex. sextus Pont. de—

struxit, ut viam aperiret, vestigia cuius adhuc extant

apud ecclesiam S. Mariae transpontinae.

» J/zzrtin (: (apud L‘arcef'em Tullianum) : 27b: in qua ecclesia tabulis

marmoreis antiquae caelaturae parietes undique exor—

nati sunt.

» fllzzrtina in [llan te: gb. 22“: Thermae Titianae . . . non longe

ab ecclesia Sancti Martini in montibus.

» A'icohw in carcere: 25“: Theatrum Marcelli . . . non longe

erat ab ecclesia. sancti Nicolai in carcere ut ipsa vestigia

diruta demonstrant . . . 263. 283. 68h.

» Nicolao in parfz'lilzu: (bei Sti. Apostoli): 28h.» Nicalaa in statera: 503.

» l’aula fuori le mura: 5611: (Alarmarsiiulm) 65“.

» l’elfo}; illa : 48“: Templum Apollinis in Vaticano, ubi nunc est

oratorium sanctae I'etronillae virg. coniunctum eccle-

siae sancti Petri.

64": Coemiterium Domitillae via Ardeatina apud ecclesiam

S. Petronillae.

» Pietra e [”armi/ina: l4b.

» l’iclro in fartere: 68h.

n Pietro in …M'onlaria: 15h: (in monte Aureo).

» Pietro in Vatinium: 15h. 48“: (vgl. Pc/rom'lla). 54": (Pvr—

p/zyrjvlattm um! Gcfiixsc). 55“: (Sarküp/zag Ulla": ll.].

56": Omitto praeterea duas ingentes columnas Ecclesiae

sancti Petri: quas Paulus H. Venetus aiebat plus valere

quam tota Venetiarum civitas.

61h: (J/tzmszumlmdm). 65“: (Szizllm von dcr Jlnlus [la—

driana). vgl. 568.n Pietra in vintoli: 156. 290. 318. 5311.

54": in Platea . . . S. Petri ad vincula. . . vas marmoreum

maximae capacitatis.

76S.

»

»

»

n

:)

))

»

»

»

n

>:

»

n

»

n

Anhang.

Pietro in vinculi: 63": loca diruta apud ecclesiam Petri advincula variis picturis exornata.

Prassede: 15“.[’;/ista: 47": Templum Herculis în Aventino, ubi nunc est cc-

clesia sanctae I'riscae Virginis.49h: templum commune Dianae apud Ecclesiam sanctae

Priscae.quz'enziana: 22“: Thermae Novntianae fuere in loco ubi nunc

est ecclesia sanctae I'udentianae in vico patritio: utruinae adhuc indicant.

A’…- : u: 64“: In valle martin Octavius augustus mausoleum extruxit,ut adhuc apud ecclesiam sancti Rocchi vestigia ipsiusantiquae celsitudinis demonstrant.

Safina: 14b. 56h: vgl. lici S. Adriana.Salva tore (iu L (Z zara .' 15". 54": vas marmoreum in platea S. Sal;

vutoris de Lauro.Salva lore in nefaria: 26“: in rupe Tarpeia . . ubi nunc parva

est ecclesia sancti Salvatoris collapsa imminenti hospi—tali sanctae Mariae de porticu, quae vocatur sanctusSalvator in aerario.

Salvataru in maximis: 508: Templum Iovis optimi maximierat ubi nunc est ecclesia S. Salvatoris in maximis.

Salvatore (ic pietate seu (i£ :ujw/Hx: 46“: Templuml'ie—tatis in campo martio ubi nunc est ecclesia sancti Salva—toris de pietate seu de cupellis.

Saturn ina : 63h: Coemiterium Trasonis Via salaria apud Eccle—siam sancti Saturnini.

Savinio : 28”: Forum Salustiì erat in Quirinali post templum ubifuit ecclesia s. Sabîniì apud ecclesiam s. Susamme.

Safia; tz'anu : 25h: theatrum extra Vrbem . . . apparet apud cc«clesîam sancti Sebastiani.vg]. 5. Fabiana.

Silvesh'o in Campo Alariia: 171). 215: Thermae Domitianus:. in campo martio non longe ab ecclesia sancti Sil—

vestri: vestigia quarum adhuc apparent diruta marmo—ribusque dispoliata.

Silvexlra in via Salaria: 63h: Coemiterium Priscillae ViaSalaria apud ecclesiam sancti Silvestri.

Si: tu: gb. 10“: piscina publ. erat ubi nunc ecclesia sancti Sixti.2013: Thermae Antonianae . .. adhuc visuntur semidirutae

apud ecclesiam sancti Sixti quarum cellam solcaremarchitecti negant posse ulla imitatione qua facta est

Anhang. 77

fieri; nam ex aere vel cupro (ut ait Spartianus/ cancellisuperpositi esse dicuntur, quibus cameratio tom con—credîta est, et tantum est spatii ut id ipsum fieri negantpotuisse docti mechanis: ut adhuc visuntur ingentesruinae cum altis parietibus ac semisepultis columnis.

S. Sluftznn alla carrazzu: 455.» Slafann rnlamla: 14h.» Susanna: 20“: Thermae Diocletianae non longe ab ecclesia

sanctae Susannae adhuc extant. 28”: vg]. S. Saï'im'm32h: domus Marci Crassi oratoris et Q. Catuli . . . funda—

menta quarum in vineis apud ecclesiam s, Susannae vi—suntur.

34: Apud ecclesiam S. Susannae in Thermis erat vicus Ma—

murii, de quo beatus Ambrosius mentionem facit cum

ecclesia s. Susannae.

) Tcmz'orn: 48b: ecclesia S. Theodori apud palatium maius.» Tommnsa: 57°.

6Ifl: non longe a platea Iudeorum.

» Vi la l:: 22": non longe a templo sancti Vitalis .. . fuerunt reperta

duo Bacchi marmorea cum fonte et üstulis plumheîs . _ .

33“: Domus Pomponii Attici emt in valle Quirinali, ubi nunc

est ecclesia S. Vitalis . . .… ['i/u c ['Ilmlrstn: 581): (Arcus Galieni).

lH'u;L \ .: lrn-nlwl-l :; “…ll'lcl … 1,.,-i….;;.

Aus dem Verlag von GEBR. HENNINGER in Heilbronn.

DANTE-FORSCHUNGENAltes und Neues

von

Karl Witte.

ERSTER BAND. Mit Dante‘s Bildniss nach Giotto, nachdem 1840 wieder entdeckten Frescobilde im Palazzo delBargello (Pretorio), bevor dasselbe 1841 übermalt ward,in Kupfer gestochen von julius T/zae/tr. XVI, 511 S.geh. J! 12.—

ZWEITER BAND. Mit Dante’s Bildniss nach einer altenHandzeichnung und dem Plan von Florenz zu Ende desXIII. Jahrhunderts. X, 606 S. geh. J! 15.—

3

Dante’s Bildnissnach GIOTTO .

In Kupfer gestochen von 7145215 T/zaetn‘.

Auf chinesischem Papier mit breitem Rande J! 240.

95

Dante’s Bildnissnach einer Masaccio zugeschriebenen Handzeichnung

in der Münchener Sammlung, in Kupfer gestochen von

julius Îfirzcz‘er.

Auf chinesischem Papier mit breitem Rande .]! 2.40.

Zu beziehen durch alle Buchhandlungen des In- und Auslandes.

Aus dem Verlag von GEBR. HENNINGER in Heìlbronn.

In den Deutschen Litteraturdenkmalen des 18. und

19. Jahrh., in Neudrucken herausgegeben von Bernhard

Seyjfcrt, sind u. a. erschienen:

A. W. Schlegel’s Vorlesungen

über schöne Litteratur und Kunst,

herausgegeben von ]. .Mi/mr.

Erster Teil (1801—1802). Die Kunstlehre.LXXII, 370 S. geh. J! 3.50, in Ganzleinenband %! 4..—

Zweiter Teil {1802—1803}. Geschichte derklassischen

Litteratur.XXXII, 396 S. geh. .Il 3.50, in Ganzleinenband J! 4.—

Dritter Teil (1803—1804). Geschichte der romanti-

schen Litteratur. {Nebst Personenregister zu den dreiTeilen.ìXXXIX, 252 S. geh. .fl 2.50, in Ganzleinenband J! 3.—

95

GEDANKENüber die

Nachahmung der griechischen Werkein der

Malerei und Bildhauerkunst.

Von

J. ]. Winckelmann.

Erste Ausgabe 1755 mit Oesers Vignetten.

Eingeleitet von Ludwig z'. Urlz'c/zs, herausg. von B. Seu/j’er!

X, 4.4 S. geh. J! —.70, in Ganzleinenband J! 1.20.

Aus dem Verlag von GEBR. HENNINGER in Heilbronn.

Alt—Hìon im Dumbrekthal.Ein Versuch,

die Lage des homerischen Troia nach den Angaben des

Plinius und Demetrios von Skepsis zu bestimmen

von

E. Brentano.

Mit einer Karte der troischen Ebene.

V, 146 S. geh. .]! 4. 20.

%

Zur Lösung der troìamschen Frage.Nebst einem Nachtrag:

Einige Bemerkungen über Schliemanns Ilios.

Von

E. Brentano.

Mit einer Karte der troischen Ebene und zwei Plänen.

VI, 138 S. geh. ul! 3.50.

?

Tr01a und Neu -1110n.Von

E. Brentano.

XII, 74 S. geh. J! 2.—

°?"

Ueber den

etruskischen Tauschhandel nach dem Norden.Von

Hermann Genthe,Professor am Gymnasium zu Frankfurt a. M,

Neue erweiterte Bearbeitung. Mit einer archaeologischen Fundkarte.

XV, 176 S. geh. J! 6.—

Aus dem Verlag von GEBR. HENNINGER in Heilhronn.

L’Espagne au XVIe et au XVIIe siècleDocuments historiques et littéraires r

publiés et annotéspar ?

Alfred Morel-Fatio.XI, 698 S. geh. J! 20,—

?

Die historischen Vereinevor dem

Tribunal d e r \Nissenschaft.Ynn

Gustav Bossert.

40 S. geh. ul —. 60.

?

Das

Weltgericht in der bfldenden Kunst.Von

Gustav Portig.

75 S. geh. ,,,/! x.4o.

%"

Der falsche Baurat.Eine Novelle für Kunst— und Altertumsfreunde

Von

Utis.98 S. geh. vl! 1.80, in f. Leìnwandband mit Goldschnitt J! 2.70.

&

«(Qx.;?876!" :)9

“.… ’c/ÌÌÈÎ’CÉ' 3‘7 $°