Kot''l Rło Tovtłsz Tłoł.lczvr

Sprawa Eudemosaodpowiedzialność karna lekarza za udział w spisku Sejana

Badacze zajmujący się okresem wczesnego Pryncvpatu nvracĄą uwagę na

tzw. spisek L. Eliusza Sejana, prefekta pretorianów cesarza tberiusza. Przy-wołują ten epizod ze względu na fakt' iż ilustruje on' rv jaki sposób prefek-ci pretorianów mogli wpł1łvać na cesaruy i na poiiwkę państwa rzymskiego.

',Spiskiem Sejana'w nauce naz]-.wa się zespół działań prefekta torujących mu

drogę do objęcia tronu, która polegała na pods,vcaniu podejrzliwości cesarza

wobec części członków rodziny cesarskiej i stopniorvemu eliminowaniu ichz życia publ\cznego oraz usuwaniu Za pomocą sfingorvanych procesów poli-tycznych osób mu niewygodnychl. Badaczy interesuje zakres władzy Sejanajako prefekta, sposób' w jaki chciał on zdobyć tron, i możiiwości osiągnięciacelu. Nadal nie udzielono odpowiedzi na pytanie, rv.jaki sposób Sejan uzyskałpod bokiem Tyberiusza, cesarza wręcz chorobliwie podejrzliwego, tak rozległąrł ładzę nie maJ równą cesar.kiej.

Jednym z kroków, jakie Sejan poczynił przv realizacji swego celu' było za-

mordowanie, w roku 23 n.e.' Druzusa Młodszego' syna cesarza Tyberiusza.Tacyt w czwartej księdze swoich Rocznikóu przekazĄe szczegółowy opis tego

zdarzenia:

Tac. Annales IY,3: Ceterum plena Caesarum domus, iauenis f/ius, nepotes aduhi moram

cupitis adJirebant; et quia ui t0t simu/ corripere intutum dolus intetualla scelerum posceb,tt.

placuit tamen orcultior uia et a Druso incipere, in q;łem fecenti ira JŻrebatux nąm Drusus

impatiens aemuli et dnima commltior arto Jorte iurgio intendcrat Seiąno mAnus et clnt1n

tendtntis os uerberąlefu1t' igitur cun.trl temprann plomprilimum uitum ad uxorem eius Li'uiam clnuertere' ą 4e slror Germanici, formae initia aet.ltis indecorae, mox pu/chritudine

' I'or' M. Cary, H' Sculard, Dzieie R4mu, t. Ż, l(/arszawa 1992' s- 73 '

340 | Ko^'oo ro'osŻ TADA]cZYK

praecellebat' hznc ut alnore inrettsus adu/teria pe/lexit, et postąuam prinifagitii ?ltitu ertner|ue.,Ęmina am.issa pudicitia a/i,l abnuerit' ad caniugii speln) cln\orttlłm ftśr\i .r )].rcmmariti impulit' dtque illa' cui auunculus Augustus, soter Tibetius' ex Druso libłi, seque acbmaiores et posteros ntun idpaIi adalttra fae&tbat ut pro honastis et płaesntibus /!a3itiosa eti|ceftn expettdret' su/nit1!r in conscientlnm Eud.emlłs, dm.icus at łtedicus Lidae, s?ecje dtisftquans secretis.

Tacyt informuje' jak Sejan realizował swój plan. I)onieważ rodzina cesarzabvła liczna' swój Plan usuwania jej członków ro7}ożyL w Czasie. Najpielw po_stanowił usunąć głównego r}nvala do tronrr: Druzusa, svna tberiusza. Dru'zus' który był zazdrosnv o wpł}'w, jaki wvwierał na cesarza pfefekt, ZacZął mugrozić. Sejalr postanowił go usunąć. Do realizacji swego celu Posłużył się LiwiąMłodszą (Liwillą)' żoną swojej ofiarv Druzusa Młodszego _ któfą rrajpierwuwiódł, a następnie obiecał jej tron cesarski .jako swojej ''przyszłej małżon-ce''. Dluzusa zamordowano przy użr.ciu truciznv' która została przygotowanaprzez osobistego lekarza Liwii, Eudenosa. \7 nauce rzadko podnoszone jestznaczenie udziału Eudemosa w zamordowaniu Druzusa i kwestia ewe ntualneiprawnej odpowiedzialności lekarza Liwii za popełnionv czyn.

Eudemos (łac. Eudenus)' który pochodził z Laodycei, miasta w AzjiMniejszej, wyróżniał się spośród r.vielu lekarzy tego okresu. ŻvŁ na przełomieI wieku p.n.e. i I v.ieku n.e. Był uczniem Themisona, przedstarvicielem szkoĘmetodyków2, która święciła w tym okresie triumĘ. wśród arystokracji rzym'skiej. Był nie rylko prakrykiem, ale takżc znajdował czas na placę naukową.Był jednym z pierwszych lekafzy' którzy opisali wściekliznę3. opisał przypadeklekarza chorego na wściekliznę, który przeżyŁ, co z punktu widzenia współ'czesnej medycyny wydaje się mało prawdopodobnc. Swoje przepisy medyczneczasami ubierał w szatę poerycką'. Nie wiadomo' kiedv przvbył clo Rzymu'gdzie zrob|Ł niezwvkłą karierę. Dostał się na dwór cesarski, gdzie został na'dwornym lekarzem i przyjacielem Liwii Młodszej. Stanowisko nadwornegolekarza pozwalało mtt często przebJ"wać z Liwią. To prawdopodobnie Liwiapoleciła Sejanowi usługi swojego lekarza. Eudemos przygotował truciznę' któ_

: C) lekarzu Euclemosie i jego dorobku piszc CacliLx Aurelianus, lelarzzY w. n.e. w dz.iele De marbis nĆatiŚ II 3E,2'l9 por. Biogaphichas Lexlban der heruorrdgeldłn Arzten tllkr Zeiten łłn,:ł Volker, B. 2'Bcr'lin Vicn 19]0, s'.145l K' feop^roKono!}'o!. Aplolor Eł2'Iveś Icrlpor. Aor]vol 199E, s. 1E2'

] Caelius Aureliaus, De morbis łcutis, lII 1 1,105. o Celiuszu i jego pracach zob' Biogrdphtsńcs Lexikon ia' hłlnrtłgenltn Arzten alkr Zeiten undVó/her,B.2. s' 795 796: A. Śrv]derkórvna (rcd.), słounil?

7isłrzy antytzn1ch. Wars7awa 1982, s' 121_ 122'

'V'sponrina o rym anonimolly lckarz, którego pisma zachowały slę pod imieniem Dioskorjdcsa'zob. Pseudo_Dioscorjdes, De li5,.!ad( uiral €i}culmtur, animalibus libellus, iłz quo et dc rablasl Mne (.I,łiiob.)/o ) 59, lw:) ?eddlti; Dio'tni.tis Andznrbei, cAiAtL K. Sy reneel, vol. 2, Lclpzig I 830, s. 42-9I (rwda'ne w serji: Meditarun Oaecorur,ł ołcra rluc extanl, ed' C'Ll' Knhn' vol. 26'2).

' K''ll 'l adajczvk, Etłtlenos lekalz' inh}gn t, ?0e1d' ,.F:\rmacja Po1skł' 59, 24(200])' s' 1l03_1105'

Spnłwł Euoerrlosł 341

rą podał rzezaniec, Ligdus' jak w1.szło na jarv osiem lat później, po wykr1'ciuspisku (w 3l r. n.e.).

Co się stało dalej z Eudemosem po wykryciu spisku, przekazuje Tlcyt:

'lllc. Alnales IV 11 Haec uulgo iactntł suver żd quod nullo auctore ctrto frmantur prompte

reJutaueris' quis enim mediocri prudentia' nedum Tiberius tantis reblłs exercitul, ilaudito f'lio exitium oferret' idque sua manu et nlł//o ad paanitendtlm rcg'esstł? quin putius ln ilustt ulllue eni excruci1lrrt' dut't|fe?k exquiftret, insifu1de ique etiam in extfulne7s ću)tcldtnne tt mo\n

aduersum uniculn et nu/lius anta flagitii c()mPertux1 uteretur? sed t1uia Seianu.s frłcinorumomnium repertor habebatur, ex nimia cąritąte in eun Caasaris et cetertlrum iłl utrlłmque aditl

quamuis J)lbulosa et immania credtbantur, atrociote semper famł erga domtna.nnunl rxitu:'

ordo alioqui sce/eris per Apicatam Seiani proditus ttrmetztis Eudemi ac Llgdi ?dtefactus est.

naque in miraałlum corruptis antehabealtt'

Tacyt infolmuje, że przebieg zbrodni został zdradzony plzez Apikatę, żonęSejana, a dokładnie wyjaśniony podczas przesłuchań przez Eudemosa i Lig'dusa. Eudemos po wykryciu spisku został postawionv przed sądem: naipierwbył tortrrrowany, a następnie został stracony. Zastosowanie tottur w proccsieEudernosa wskazuje' że najprawdopodobniej bvł peregrynem. Proces zatemmógł się odbr'wać przed pretorem pe rygrvnów('. Zrodło nle pfzekazu'je' w jakisposób wykonano karę śmierci'

Eudemos odpowiadał przed sądem za swój czyn nie jako lekarz, ale jakozwyĘ poddany cesalstlva rzymskiego. Rzymianie nie posiadali odrębnegoplawa medycznego. Pfawna ocena czynu Eudemosa nie pozostawała zatemw żadnym zwiąZku Z faktem wykon1.lvania zawodu lekarza, poza tym, że dojego dokonania Eudemos wykorzystał swą wiedzę medyczną. Oznacza to, jaksię wvdaje, że z prawnego punktu widzenia można mu b14o postawić nastęPtl'jące zanuty:

1. Pomocnictwo w akcie cudzołóstwa; skarga z lex lu/ia de adu/teris7, na.

podstawie tej lstawy adulterium stało się przestępstwem ściganym przez pań-stwo w 18 r. p.n.e. Pisze o tym Ulpian:

D' '18'5'2: L]t.łlsyus libro octdul dis!utdti0/11l1?}: Lenociłlii quit/em crinłen kge lu/i,ł de

adu/teris pruescriptum est, nłn sil in etłmmaritum P0e/1a stntutd, qtłi de adu/terio uxoris suae

quid ceperit, item in elłm, qui in adulterio deprehensam rctinuerit'

6 D' 1,2,2'28: Pompanuts libro singltlari enchiridii Poł aliquot deinde annc,s non łłficlente 4) ?rde'tarc' quod multa turba dia P€regrimru"] iLt ciritdte] łenirel, creatus eł,:t dli ł łkl.rL,l 4u] pLlLgl]lldlappelLłtus est ab eo, quołl 1lerunque iter peregrinos ius dicebat'

_ G' Rotondi, Zrgrr pł blid1e |ot) /i Ronani,Milano 1912' s' 522'

342l roułotouł SZIADA)CZyK

Eudemos, jako przyjaciel i osobisty lekarz Liwiischadzki z Se'janem i dlatego nrógł bvć sądzony zanium)s .

2. Pomocnicnło i udział w otrucitt i zabójstu'ieuenenis).

Młodszej, ułarwiał je.j

stręczycielstwo (leno ci'

(z ustawy lex sicariis et

I.4'IB,5'. Item /ex Ctlrnali,l dt sicąriis' qurle homicitlas ultoreferro perser1uitur uel eos' qui htl'minis rlccidentli causa cum telo ambulant' telum ąuten, ut gdi j ostef i i ter?retdtiona legi'duc,decim tabulanłłl stfiPt!łm reliquit' uu/go quidem ir1 appt//łtu7 quod ab arcu mittitur:sed et omne stgtifcatur, quod manu cuiusdatn nittitur: sequitur ergt), ut et hpis et /ignunet fen-um hoc nomine c0 ti eatur. dittunque ab co' quad in longinąuum mittinłr a Graeca1)ofe JĘŚun1tum' ató rci tą)oa: et han sigtiJicatianem inuenil.e possumus et in Graecartonina: nam t1uod nos telum appelhmug illi Bć)oE alrltd)łlvt dtró rci pd))eo1at'fuh)70?1et os x(nlPl)o . fuąm itd scriPsit' rai tcł B ą ópoi ćLpćpeto. )ó77at. tĘeipota oęev6óvaL' t)eiotot 3 rai )i9ot' liltii autem dppdla tlar n si:d, quod signifcat

ftrrruln cu/truln. eadem /ege et uenefci ć1lPite da :nnntur, quj artibus odioriJ' tąm uenenis relsusurris magitis homines occiderunt uel mąla mcdicametlta pub/ice uexrhderunł'

Zgodnie z tym prawem, osoby Zabijaiące ludzi za pomocą trucizn lub Za-ldęć magicznvch lub sprzedające szkodliwe dla człowieka substancje byh ska_Z}nvane na śmierć9. Lekarz Eudemos sporządził truciznę i przekaŻał ją mofder-com Druzusa, mógł Zatem być sądzony z tej ustawYto'

3. Zamach na członka rodziny cesarskiej (crimen laese maiestatis):

D. 48,4,1,1: Ur,lr,lNus libro srpti/no de ofiicio proconsulis Mniettntis nurem rrimen t/lud est,

quod aducrsus popu/lłn Rontłnuln ue/ aduersus seuritatam eius commiltit x quo 'e

erur is,cuius c,peła rlo/o malo consiliwn iL1itlłm efit' qua obsides iniusu principis iuerciderełt: r1lła

dfmdti homines c11117 tdjs /apidibułt in urbr sint c/laenidntue aduersus ren publicam, lacaueorruPe tuf uel tanpla, quu)e caćtus ue tusur Jiat bzr:ittesut ad seditit,nełłt ranultertur:cuiusue apała consilio łnalo onsilium ilitum efit, q a q is mdgistrdhłs Po?uli R()mani qzłiueinperium p1testdtel ue habet occidatur'' quołe qui co1\tfu rell) })ublicnm arma fenzt: qlłiuehostibus poplł/i Ronani nuntiun] htterusue miarit signumue dedari t fecetitut dala nn\tl, quohostas populi Romani cansilio iuueltur aduersus ł.ełrl pllb/imm, quiue milites sollicitąueritco1lcifuuel itue, quo seditio tumultusua adlersus rem publicam frłt'

Przestępstwo obrazy majestatu obejnrowało takie czyny, jak: zamach prze-ciw niepodległości państwa, nalusŻanie prestiżu i godnośCi pań5rwa oraz jegonajwYżsZych organów, nadużycie władzy na niekorznść państwa i cesalza, a tak'

! A. Sol<alł, I'enacinżun tu pnulie rzyn:kim,Toruń ] 992' s. J0 36'

' I(. Amielrńczyk' Lex Conellą dł sicariis ł rełefciis'.'Annalcs UMCS", Sec' G lus, 43(199Q,s.273-295.

o ].L' Ferrar'-, Lex Ccłl)ella fu siu1liis €t uene'ficżl, ,$rhenaeum' 79(] 99I), s. 4l7-434.

scnłwł ruorłlosł |343że znieważęnte autorytetu samego cesarza i jego rodziny. Taki zarzut dawał na.j'

większe możliwości oskarżycielom w procesie ze względu na to, że można byłostosować bardzo szeroką wykładnię tej ustawyll. Sądzę zatem, żez trzech wyżĄwymienionych możliwych do postawienia Eudemosowi ZaIZutów wykorzysta-ny został właśnie ten.

Przedstawiona sprawa Eudemosa ukazuje nam, że chociaż w dawnym Rzy-mie nie było ustawodaws va medycznego umożliwiającego karanie lekarza zawykorzystanie wiedzy medycznej w celach przestępczych, możliwe było jednakkaranie za takie czyny.

The Eudemos's CaseThe Doctor's Criminal Responsibility for the Participation

in Seian's Conspiracy

Summary

The article covers the participation of Eudemos the Medic in the murder oi Drusus theYoungeq the son of EmperorTiberius Augustus. The homicide was Sejanus', Praetorialr Prae-fecti doing. The article is based on the analysis o1 Eudemos' responsibility and establishesthe answęr to the question ofwhat legal acrion could have been brought against him. Fromthree main action models applicable, with the main charge being, participating in adultery,cooperaring in poisoning or lese majesry (violating limperiall majesry), the latter seems themost probable (crimen laese maiestatis).

L| R' Sajkowski, tVa.ryy'źacja przełępłw o obrazę majestatu za rz4dóu T1beriasza na podstaaie bata'

hgu Saetonlusza (Tib' 5BJ' ,,Echa Przeszłości'' l(2000)' s' 17-26.

S*s RErP'BLTcAESUPREMALEXO CHRONA INTERES O!7 PANST\)7A!7 PRA\rIE KARNYMSTAROZYTNEJ GRECJI I RZYMU

PoD REDAKCJĄANloNlpco DĘBIŃSKIEGoHENRłKA KowAISKlEGoMARKA KrrRw.owrczA

'Wydawnictwo KULLublin 2007