7. De Eerste Wereldoorlog

Centrale Mogendheden1.Duitse Rijk - keizer Wilhelm

II2. Oostenrijk-Hongarije -

keizer Frans Jozef (tot 1916), keizer Karel I

3. Ottomaanse Rijk - sultan Mehmed V (tot 1918), sultan

Mehmed VI4. Bulgarije - koning Ferdinand

Centrale Mogendheden

V.l.n.r. Wilhelm II van het Duitse Rijk; Frans Jozef van Oostenrijk Hongarije; Mehmed V van het Ottomaanse Rijk en

Ferdinand van Bulgarije

Geallieerden (Entente)Entente is de benaming voor een aantal bondgenootschappen in de 20e eeuw, met name die tussen de landen die in de

Eerste Wereldoorlog tegenover Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en het

Ottomaanse Rijk (de Centralen) stonden.

Leden Canada

Verenigd Koninkrijk Frankrijk Rusland

Verenigde Staten Italië België Portugal Servië

Montenegro Andorra

Kaart van de Wereld met de deelnemers in de Eerste Wereldoorlog:

Geallieerden (sommige in de oorlog of uitgevallen later)Centrale MogendhedenNeutrale landen

Nederland in WO INederland blijft tijdens WO I neutraal, gesteund door koningin Wilhelmina.

De Nederlandse regering is tot veel bereid om de neutraliteit te redden. Grove schendingen van de Nederlandse neutraliteit, zoals het torpederen van tientallen Nederlandse vrachtschepen, werden stilzwijgend geslikt. http://www.youtube.com/watch?v=8Ef9akEikDA&feature=relmfu (1:10)

Oorlog is einde van economische groei. Er werd een bonnensysteem voor de voedseldistributie ingesteld. Een fout in de distributie leidde in 1917 tot het zogenaamde aardappeloproer in Amsterdam.

Nederlands leger (400.000 man) wel gemobiliseerd toen in 1914 de oorlog uitbrak.

De Duitse invasie in België leidde tot ca. 1 miljoen vluchtelingen.

Nederland in WO IDe oorlogvoerende landen hadden weinig waardering voor de Nederlandse neutraliteit, die zij vaak als lafheid beschouwden.

Intussen kiesrecht voor mannen (1917) en na de oorlog ook voor vrouwen (1919).

Nederland geeft aan het einde van de oorlog vluchtende Duitse troepen toestemming om over Nederlands grondgebied snel Duitsland te bereiken, en vervolgens óók nog eens asiel verleent aan de vluchtende Duitse keizer Wilhelm II. Hierdoor was voor België de maat vol.

België eist Zuid-Limburg ten zuiden van Roermond, plus heel Zeeuws-Vlaanderen, en de Westerschelde. België wordt niet gesteund.

HUISWERK

Lezen HA, Blz. 120-122Maken Ee AB, Blz. 98-99

1. OORZAKEN VAN WO I – DIRECTE OORZAAK Op zondag 28 juni 1914 bracht de troonopvolger van Oostenrijk-Hongarije Franz Ferdinand van Habsburg, samen met zijn vrouw Sophie Chotek een militair inspectiebezoek aan Sarajevo, de hoofdstad van Bosnië-Herzegovina.

Deze provincie maakte pas sinds 1908 integraal deel uit van Oostenrijk-Hongarije. In 1878 had men hier de Turken al verdreven.

De bevolking bestond voor een deel uit etnische Serviërs, van wie velen zich verzetten tegen de nieuwe heersers uit Wenen. Daar waren extremisten bij, die Bosnië-Herzegovina bij het zelfstandige buurland Servië wilden voegen.

Vanaf 1908 waren er in Bosnië-Herzegovina militante groepen actief die ijverden voor aansluiting van Bosnië bij Servië. Zij ontvingen in het geheim wapens en adviezen uit Servië.

Eén van die groepen, een handjevol studenten, noemden zich Jong Bosnië.

1. OORZAKEN VAN WO I – DIRECTE OORZAAK Het groepje stond in verbinding met de Zwarte Hand, een organisatie uit Servië. Voor Jong Bosnië bood het bezoek van Franz Ferdinand een gouden kans om een aanslag op de troonopvolger te plegen.

Met medeweten van de Servische regering organiseerden Serviërs in Bosnië nationalistische groepen.

Met deze moord zou een opstand van Serviërs in Bosnië mogelijk zijn, en uitmonden in een grote Servische staat.

Via de Zwarte Hand voorzag de Servische regering het groepje studenten van wapens. Toen de auto van de aartshertog even stil stond, schoot Gavrilo Princip Franz Ferdinand dood met een Browning.

Princip behoorde tot de Zwarte Hand. Hij werd samen met enkele medeplichtigen opgepakt. Voor Oostenrijk-Hongarije stond vast dat de moordenaars door Servië waren gestuurd en verklaarde een maand later de oorlog aan Servië. Binnen een week was heel Europa met elkaar in oorlog.

1. OORZAKEN VAN WO I – DIRECTE OORZAAK Hoe was dat mogelijk?

Oostenrijk-Hongarije wilde dat Servië zich niet meer met de Slavische nationalisten zou bemoeien, maar wist dat de grote Slavische staat Rusland Servië zou helpen.

Oostenrijk-Hongarije zoekt daarop steun bij Duitsland. Toen Duitsland onvoorwaardelijke steun gaf, stuurde Oostenrijk-Hongarije een ultimatum met harde eisen.

Rekenend op de steun van Rusland verwierp Servië een deel van het ultimatum. Op 28 juli 1914 verklaarde Oostenrijk-Hongarije daarop de oorlog aan Servië.

Daarna ontstaat een kettingreactie van mobilisatie en oorlogsverklaringen:- Rusland stationeert troepen bij de grens van Oostenrijk-Hongarije en Duitsland. Hierdoor verklaart Duitsland aan Rusland de oorlog op 1 augustus 1914.

1. OORZAKEN VAN WO I – DIRECTE OORZAAK - Frankrijk, bondgenoot van

Rusland, besloot daarop direct te mobiliseren. Voor Duitsland was dit reden om aan Frankrijk de oorlog te verklaren op 3 augustus 1914.

- Toen de Duitsers België binnenvielen (om zo Frankrijk aan te kunnen vallen), verklaarde Engeland de oorlog aan Duitsland op 4 augustus 1914.

(Zie kaart blz. 120: Centralen tegenover Geallieerden.)

1. OORZAKEN VAN WO I – INDIRECTE OORZAKEN EN ONDERBUIKGEVOELENSDe moord in Sarajevo vormt de duidelijke aanleiding tot de Eerste Wereldoorlog. De diepere oorzaken zijn minder eenduidig.

Onder die oorzaken zat een heersende luchthartigheid over de oorlog. De Oostenrijkse Stefan Zweig schreef in Die Welt von Gestern (1943): ‘Wat wisten in 1914 de grote massa’s nog van de oorlog af?’

In de voorstelling van de gewone man in 1914 betekende de oorlog een uitstapje naar romantische gebieden, een wild en mannelijk avontuur. Daarom meldden zij zich aan.

Tijdens de uitbraak van WO I riepen kunstenaars op tot een vernieuwing van de bestaande wereld. Vitaliteit, spontaniteit en verandering gingen boven aanpassing. Het zou een ‘frisse en vrolijke oorlog worden’.

Volgens historicus A.J.P. Taylor leek het alsof mensen de vrede onbewust moe waren en geweld wilden om het geweld. Men zag het als een bevrijding van het materialisme. Europa was eigenlijk al ingestort.

1. OORZAKEN VAN WO I – INDIRECTE OORZAKEN 1. NATIONALISME. De Balkan was het kruitvat

van Europa. Hier wilden Slavische nationalisten zich bevrijden uit de Ottomaanse overheersing. De Slavische staat Servië steunden Slavische groepen in hun hang naar onafhankelijkheid Dit wordt panslavisme genoemd.

Sommige staten maakten aanspraak op gebieden in andere staten waar minderheden leefden (Frankrijk en Elzas-Lotharingen). Andere staten wilden hun macht vergroten ten koste van anderen (imperialisme).

2. IMPERIALISME (1870-1914). Allerlei landen wilden graag een wereldrijk bouwen of versterken. Engeland, Frankrijk, Duitsland, Nederland, België waren voorbeelden van zulke landen.

Het Britse Rijk (Engeland) was nummer 1. Frankrijk zat in Azië en Afrika. Rusland zat ook in Azië. Nederland zat in Indië en België in Congo. Er ontstond een wedloop om koloniën en invloedssferen. Duitsland lanceerde zijn ‘Weltpolitik’, om een grotere invloed in de wereld te verkrijgen. Daarvoor was wel een grote oorlogsvloot nodig. In 1898 begon men met de bouw.

1. OORZAKEN VAN WO I – INDIRECTE OORZAKEN 3. MILITARISME. De geest van het militarisme

maakte het regeringen mogelijk steeds grotere sommen geld voor de strijdkrachten uit te trekken. Zij zagen oorlog als middel tot macht en als instrument van nationale eer. Zeker na de Frans-Duitse Oorlog van 1870-1871.

Oorlog zou de nationale eenheid bevorderen en zuiverend werken op de Europese cultuur. Het zou het beste in de man naar boven halen.

4. BEWAPENINGSWEDLOOP. Voor zowel nationalisme, imperialisme als militarisme was een sterk leger nodig. Daar werd er steeds meer geld uitgetrokken voor sterkere legers. Zo ontstond een wapenwedloop, vooral tussen Duitsland en Groot-Brittannië inzake de vlootbouw. Hierdoor werd Duitsland internationaal geïsoleerd.

5. BONDGENOOTSCHAPPEN VERGROTEN KANS OP CONFLICTEN. Bovenstaande zaken vergrootten de angst voor elkaar, waardoor men op zoek ging naar bondgenoten. Men dacht dat door bondgenoten er minder snel oorlog kwam, maar het was juist andersom. Sinds 1882 bestond de Triple Alliantie (Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië).

1. OORZAKEN VAN WO I – INDIRECTE OORZAKEN Groot-Brittannië zocht na de eeuwwisseling steun bij Rusland en Frankrijk, die in 1907 de Triple Entente sloten.

6. VERGISSINGEN VAN POLITIEKE LEIDERS. Na de val van Napoleon in 1815 was men lange tijd succesvol in het vreedzaam oplossen van conflicten. Dit ging vlak voor WO I mis, doordat zij dachten alles in de hand te kunnen houden.

Zij waren vergeten dat de economische verhoudingen tussen 1815 en 1870 in Europa behoorlijk veranderd was, met name concurrentiebeding tussen Frankrijk, Engeland en Duitsland.

Men was naïef en dacht dat eventuele oorlogen en conflicten snel werden opgelost, zonder al te veel of geen slachtoffers en geen inmenging van burgers. Echter waren er in de 1e helft van de 19e eeuw nog geen bondgenootschappen. Het bereik en effect van nieuwe wapens was nog niet doorgedrongen.

2. Verloop van WO I

De angst van de soldaten sloeg al snel om in enthousiasme voor de oorlog.Verklaringen hiervoor zijn (1) dat nationalisme en militarisme de vaderlandsliefde en strijdlust hadden aangewakkerd.

(2) Men was overtuigd van de eigen superioriteit. Men dacht snel te winnen en ‘voor de kerst’ weer thuis te zijn. De werkelijkheid was echter anders.

Wilhelm II beloofde zijn soldaten dat ze thuis waren, voordat ‘de bladeren zouden vallen.’

België wreed onderdrukt door Duitsland

Internationaal oorlogsrecht geschondenDe onverwacht sterke tegenstand van de Belgen ergerde het Duits opperbevel zeker. Duitsland eiste namelijk dat België Duitse troepen toeliet om Frankrijk aan te vallen. (Von Schlieffenplan)Op 3 augustus verwerpt koning Albert het ultimatum. Op die dag verklaart Duitsland ook de oorlog aan Frankrijk. Daarnaast hadden de Duitsers angst voor franc-tireurs, burgers die op soldaten schieten. De straf hiervoor was brandstichting, deportatie en fusilleren van burgers (Visé, Luik en Dinant).Na het uitbreken van WO I vluchten bijna een miljoen Belgen naar Nederland, waarvan 100.000 mensen de hele oorlog in ons land bleven. De rest werd opgesloten in interneringskampen. Voorbeelden zijn Zeist, Harderwijk en Oldebroek.

Wereldoorlog?De Eerste Wereldoorlog wordt ook wel Grote Oorlog genoemd. Was er echter sprake van een ‘wereldoorlog’? NEE!

De meeste strijd wordt in West- en Oost Europa gestreden. De deelnemers waren:- Koloniën en dominions

(Algerije, West-Afrika, Canada, Nieuw-Zeeland).

- Italië, Griekenland, Roemenië en Bulgarije (1915).

- Niet-Europese landen (Turkse Rijk, VS en Japan) – 1917 Duikbotenoorlog.

- Midden-Oosten en Afrika (Turken bij Centralen)

LoopgravenoorlogAan het Westfront ontstond in het najaar van 1914 aan weerskanten van het front een uitgebreid stelsel van loopgraven. Het optimisme van de officieren en soldaten was toen al weg; het zou helemaal geen korte oorlog worden.De legers waren uitgeput en velen waren gesneuveld of gewond geraakt. Het wachten was op verse troepen om de leegte aan te vullen.De weersomstandigheden – hagel, storm, sneeuw en kou – maakten militaire operaties gedurende de late herfst en winter onmogelijk.Loopgraven bepaalden het karakter van de strijd in het westen. Eerst waren dit sleuven, die nauwelijks bescherming boden tegen het weer.Uiteindelijk worden deze geperfectioneerd tot 3 a 4 parallelle rijen 100 meter van elkaar, verbonden door dwarsgangen.

LoopgravenoorlogDe voorste loopgraaf grensde aan het niemandsland. Dit was een strook van 50 en soms 1500 meter, vol mijnen, granaattrechters en afgebrande boomstronken.Aan de overkant had de vijand zich verstopt. Soldaten deden afwisselend dienst in de voorste rij loopgraven. Prikkeldraad beschermde tegen een onverwachte aanval.De Duitsers bouwde veilige loopgraven met betonnen mitrailleursnesten, met dikke en hoge borstweringen.Ze werden vaak voorzien van elektrisch licht, houten britsen en planken vloeren. De Duitsers richtten ze in voor een lang verblijf. De aanvallende partij verloor de meeste mannen, gemiddeld 3 a 4 tegenover 1 van de verdedigende partij.

Verdun en de SommeHet enorme verlies aan mensenlevens werd gezien als onvermijdelijk en men ging ervanuit dat de vijand eerder zou opgeven dan zij zelf.Duitse generaals probeerden in februari 1916 een beslissing te forceren door al hun kracht op 1 punt te richten. Verdun leek een geschikte plek. Het doel was de Fransen grote verliezen toe te brengen. Later wordt de Somme er ook bij betrokken.Zo wordt 1916 een jaar waarin twee van de meest bloedige en zinloze massaslachtingen uit de oorlog gepleegd worden. Frankrijk had namelijk 2/3 van de ijzer- en staalindustrie in handen en bezat 40% van de steenkool voorradig. Duitsland richtte de Kriegsrohstoff Abteilung (KRA) op, die moest zorgen voor de aanvoer van grondstoffen.

Verdun en de SommeHet idee was om door middel van zwaar geschut de Franse loopgraven en forten te beschieten en om zo het Franse leger te verzwakken.Verdun bracht echter geen beslissing. Er vielen 100.000 Duitse doden, en 237.000 gewonden. Aan Franse kant waren er 162.000 doden en 215.000 gewonden.De Engelsen waren de Fransen bij Verdun niet te hulp gekomen, omdat zij bezig waren met een eigen offensief in de buurt van Ieper (1916).Op 1 juli 1916 begonnen de Engelsen wel samen met de Fransen een grote aanval aan de Somme, om het front bij Verdun te ontlasten. Het was weinig succesvol.De meeste Britse soldaten waren namelijk ongetrainde vrijwilligers. Ze moesten dwars door niemandsland in de richting van vijandelijke loopgraven lopen. Het werd een tragedie. Samen verloor men ruim een miljoen doden.

Verwoestingen op grote schaalVergeleken met WO II waren de verwoestingen van WO I beperkt in omvang, maar vergeleken met de Europese oorlogen waren de verwoestingen ongekend als gevolg van de volgende omstandigheden:1. Meer burgers betrokken bij

oorlog. Burgers waren veel meer bij de oorlog betrokken door militaire acties op dorpen en steden zoals bij Ieper.

Berichten dat mannen waren gesneuveld, gewond geraakt of invalide waren geworden, kwamen bij veel families binnen. 2. Via pamfletten, affiches en stomme films werd de bevolking opgeroepen de regering te blijven steunen door zich aan te melden als soldaat of in andere beroepen. Toch waren er verschillen in de betrokkenheid, wat afhing van woonplaats, sekse en leeftijd en sociaal-economische positie.

http://militaria.forum-xl.com/viewtopic.php?f=54&t=654

Industrialisatie en technologieIndustrialisatie en technologie leidden tot een enorme vuurkracht van de legers. De Duitsers ontwikkelde chloorgas en de vlammenwerper.Met de Engelse uitvinding van de tank was het mogelijk te winnen, maar werd te vroeg ingezet bij de Somme, voor massaproductie op gang was gekomen, zodat het verrassingselement teniet was gedaan.De Grote Oorlog was ook de eerste waarin echt gebruik werd gemaakt van vliegtuigen en onderzeeërs en waarin de burgerbevolking bloot stond aan luchtaanvallen.Daarnaast werden mitrailleurs en kanonnen verbeterd en in grote aantallen geproduceerd. Alleen al werden bij de Slag om de Somme meer dan een miljoen granaten afgeschoten. Na de oorlog zaten de velden nog vol met resten en blindgangers.

Propaganda en censuurHet ontstaan van media was zeer belangrijk om de soldaten en het land enthousiast te houden. De (stomme) film, de pers, affiches en propaganda werden gebruikt om de oorlog te winnen.De opgerichte persbureaus hadden als taak om de kranten van nieuws te voorzien over de oorlog.Verschillende landen hielden journalisten echter ver van het slagveld. Pas toen de VS meer pro-Duits werden, veranderde de opstelling. Ook het vervalsen van informatie behoorde hiertoe. Duitsland hield bijvoorbeeld expres het aantal doden laag, om zo het beeld te geven van een succesvolle natie.Toen men achteraf de ware cijfers hoorde, was men zeer teleurgesteld in deze leugens.

Anti Duitse tekening, Onze lieve Meer(min), van Piet van der Hem

verschenen in De Nieuwe Amsterdammer 25 maart 1916.

Propaganda en censuurBepaalde gegevens over tactiek, opstelling van troepen werden verboden. Censuur betrof alleen berichten over de oorlog en niet over meningsvorming.Hoe sterk de media was, blijkt uit een artikel waarin stond , dat de Engelse regering met verouderde materiaal vochten. Hierop trad de regering af. De media steunden de regering 100%, vanwege vaderlandsliefde, maar ook dat men niet in dienst hoefde.Het kernbegrip waar het hier natuurlijk om gaat is beeldvorming. Hoe worden de verschillende spelers neergezet en hoe sterk komt deze boodschap over bij het publiek?Duitsland verkondigde bijvoorbeeld dat men sigaren aan de Belgen gaf, gevuld met buskruit. Aan de andere kant werden Duitsers voorgesteld als cultuurbarbaren die baby’s mishandelden.

Einde van de oorlogOp langere termijn zou Duitsland de tweefrontenoorlog niet kunnen volhouden, maar in 1917 veranderde de situatie aan het Oostfront drastisch. Na de Russische Revolutie (1917) bezetten de bolsjewieken overheidsgebouwen, telegraafkantoren en spoorwegstations. De bolsjewieken, die zich vanaf 1918 communisten gingen noemen , vestigden een strenge dictatuur, compleet met censuur, propaganda, terreur en geheime politie.Het eerste wat de bolsjewieken nodig hadden om hun macht te behouden was vrede. Op 26 november verzocht men om een wapenstilstand, welke zich uitte in de Vrede van Brest-Litovsk. Men accepteerde de harde eisen en vredesbepalingen: het afstaan van Koerland, Litouwen en Polen. De Oekraïne, Finland, Estland en Letland bleven onder Duits bestuur.

Einde van de oorlogHet Duitse voorjaarsoffensief van 1918 in het Westen had kans van slagen, want Rusland was al uitgeschakeld.Daardoor konden de Duitsers een groot deel van hun troepen uit het Oosten naar het Westfront verplaatsen.Zorgvuldig planden Hindenburg en Ludendorff een voorjaarsoffensief aan het Westfront. Zij lieten 4 miljoen soldaten klaarzetten voor de beslissende doorbraak. Ludendorff besloot om de Geallieerden aan te vallen op hun zwakste plek: De Britse sector nabij de Somme.Grote aantallen artillerie werden meegenomen, meer specifiek 6673 kanonnen. Na een vernietigende artilleriebeschieting ging op 21 maart 1918 Operatie Michael van start. Duitsland sprak van de Kaiserschlacht. Binnen 2 weken hadden de Duitsers de Britse stellingen onder de voet gelopen.

Foto genomen juist na het ondertekenen van de Wapenstilstand op 11 november 1918 in het bos van Compiègne. Op de voorgrond

Maarschalk Foch (tweede van rechts), geflankeerd door twee Britse officieren: schout-bij-nacht Hope (uiterst rechts) en admiraal Wemyss. De wagon was aan Foch geschonken door de fabrikant, Compagnie

Internationale des Wagons-Lits

Einde van de oorlogMaar toen Ludendorff vernam dat zijn troepen te snel bij Montdidier waren aangekomen, maakte hij een strategische fout door troepen weg te halen uit de rechtervleugel.Hierdoor kregen de Britten adem en konden de Duitsers hun geplande doorbrak naar Arras niet doorzetten. De Duitsers hadden 250,000 mensen verloren, ongeveer hetzelfde als de Fransen.Wilhelm II zag ook in dat doorvechten zinloos was en benoemde een nieuwe regering, die de steun had van de Rijksdag.Toen duidelijk werd dat er vrede gesloten werd, kwamen er grote opstanden geleid door socialisten en communisten.Op 9 november droeg men de macht over aan een socialistische regering, onder leiding van Friedrich Ebert. Op 11 november 1918 werd de wapenstilstand getekend.

Foto genomen juist na het ondertekenen van de Wapenstilstand op 11 november 1918 in het bos van Compiègne. Op de voorgrond

Maarschalk Foch (tweede van rechts), geflankeerd door twee Britse officieren: schout-bij-nacht Hope (uiterst rechts) en admiraal Wemyss. De wagon was aan Foch geschonken door de fabrikant, Compagnie

Internationale des Wagons-Lits

3. Gevolgen van WO IIn Frankrijk werd door de overwinnaars onderhandeld over vredesverdragen. De Grote Drie (GB-FR-VS) waren zeer sterk verdeeld. Voor Wilson ging het vooral om vrede en veiligheid in de toekomst.De anderen ging het vooral om een versterking van de eigen positie van het eigen land, om de schuldvraag en zware eisen aan de andere.Volkenbond wordt door Wilson opgericht om deze conflicten en oorlogen te stoppen. De VS waren zelf echter geen lid!In januari 1918 presenteert hij zijn 14 Punten-Plan. De belangrijkste waren de oprichting van de Volkenbond; Grenzen trekken op basis van zelfbeschikkingsrecht en de belangen van de gekoloniseerde volken gelijkstellen aan die van de koloniale mogendheden.

De Volkenbond opgericht (1919)sterke punten:

• Veel humanitaire en economische activiteiten

• 1920: tyfus, cholera en dysenterie bestrijden

• Bemiddeling tussen Zweden en Finland (Aland-eilanden)

• Ook Griekse inval in Bulgarije opgelost (1925)

• 24 staten lid• Steun ook buiten lidstaten• Regels duidelijk

Palais des Nations Génève

De Volkenbond opgericht (1919)zwakke punten:

• VS geen lid• Alleen overwinnaars lid• Vooral Europese staten lid• Enkel economische sancties mogelijk / geen eigen leger

• En alleen bij eenstemmigheid• Uittreden Duitsland en Japan (1933), Italië (1937), Spanje (1939)

Lidstaten

Verdrag van Versailles (1919)

• Duitsland krijgt de schuld van de oorlog en moet 132 miljard Duitse Marken betalen.• Duitsland moest Duits-Oost Afrika aan België en Oost-Opper Silezië aan Polen afstaan.• Frankrijk krijgt Elzas-Lotharingen terug.• De Duitse koloniën worden onder de Geallieerde landen verdeeld (Volkenbond).• Duitsland mocht geen wapens meer hebben, in welke vorm dan ook. Alleen nog 100.000 man leger.

Door het Duitse Rijk afgestane gebieden1. Noord-Sleeswijk: aan Denemarken2. Posen en West-Pruisen (grotendeels): aan Polen3. Vrije Stad Danzig4. Memelland: aan Litouwen5. Oost-Opper-Silezië: aan Polen6. Hultschiner landje: aan Tsjecho-Slowakije7. Elzas-Lotharingen: aan Frankrijk8. Eupen en Malmédy: aan België

Verdrag van Versailles 1919

(kaart)

Schrijfopdracht 10-10-20128e uur in 3 nog nader

bekend te maken lokalenMeenemen:

de 'reader' (met die toespraken, waarvan ze de essentie moeten hebben begrepen) en die bladzijden uit Verhagens American Way (die ze zorgvuldig gelezen hebben); - de bronnenverzameling (die ongeveer 30 stuks, die ze alle zorgvuldig hebben gelezen en gescreend op genoemde motieven om te emigreren cq te immigreren)- het Kleio-artikel van Verhagen over parallellen tussen toen in de VS en nu bij ons (zorgvuldig gelezen);- het Handboek en het Activiteitenboek.

PWW 1: hoofdstuk 5: geen expliciete vragen, maar de stof wordt wel

verondersteld aanwezig te zijnals achtergrondkennis;

- hoofdstuk 6: kennen- hoofdstuk 7: kennen

- over de (vermeende) Armeense genocide wordt één vraag gesteld;