DÜRTÜSELLİKdürtü kontrol bozuklukları

Editör: Prof. Dr. LUT TAMAM

Organizmada fizyolojik bir ihtiyacın neden olduğu rahatsızlık ve gerginlik durumunu gidermek için beliren, organizmayı uyarılmış hale getiren güce dürtü denir. Bir dürtüyü patolojik yapan ise o dürtüye ve onu gerçekleştirmeye engel olunamamasıdır. Dürtü ani ve kısa süreli ortaya çıkabileceği gibi patlayıcı bir şekildede ortaya çıkabilir.

Kişinin kendisine veya çevresine zararlı olabilecek zararlı bir dürtüye en-gel olamaması sık görülen klinik bir sorundur. Dürtüsellik birçok nörolojik ve psikiyatrik hastalığın ana bileşenidir ve çok boyutlu bir kavramdır.

Bir kişilik özelliği olarak dürtüsellik yüzyıllardır bilinen bir davranış mo-deli olmakla birlikte, dürtüselliğin aşırı ve kontrolsüz biçimde dışa vurumu olarak nitelendirilebilecek dürtü kontrol bozuklukları için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Dürtü kontrol bozuklukları 19. yüzyılın sonlarından iti-baren bilim adamlarının ilgisini çekmiş, ancak olgu sayısının azlığına para-lel olarak bu konuda az sayıda nesnel bilimsel araştırma yapılabilmiş ve ders kitaplarında olsun diğer tıbbi yazında olsun nadir görülen olgular olarak ele alınmış ve kısaca üstünde durulmuştur. Yirminci yüzyılın ortalarına dek dür-tü ve dürtüselliğin nedenlerine ilişkin değerlendirmeler, o dönemdeki diğer birçok bozuklukta olduğu gibi psikodinamik yorumlar ile sınırlı kalmıştır. Dürtü kontrol bozuklukları hakkındaki ilk çağdaş tanımlayıcı çalışmaların 1990’lı yılların sonlarında ortaya çıktığını görüyoruz. Son yıllarda ulusal ve uluslararası çalışmalarda dürtü kontrol bozukluklarının sık görülen bir tanı grubu olduğu vurgulanmış ve sonuçlar bu bulguyu doğrulamıştır. Özellikle henüz hiçbir başlık altında gruplandırılmamış olan ya da hakkında kısaca söz edilen kompulsif satın alma, internet bağımlılığı, kompulsif seks bağımlılığı gibi bozuklukların psikiyatrik sınıflamadaki yerini alması, ve çeşitli nedenler-le dürtü kontrol bozuklukları başlığı altında yer almayan dikkat eksikliği hipe-raktivite bozukluğunun bu özelliklerine uygun başlıklarda yer alması halinde bu varsayımın gerçeğe dönüşeceğini düşünüyorum.

On dört ayrı eğitim kurumundan 26 değerli öğretim elemanının katkıları ile bu ayrıntılı dürtü kontrol bozuklukları kitabı hazırlandı. Bu konu ile ilgili en güncel bilgileri ve değerlendirmeleri bölümlerinde aktarmışlardır.

DÜ

RT

ÜSE

LLİK

dü

rt

ü k

on

tr

ol

bo

zu

klu

kla

rı

656

www.kaknus.com.tr

ISBN 978-975-256-446-6

9 7 8 9 7 5 2 5 6 4 4 6 6

Dürtüsellik ve Dürtü Kontrol Bozuklukları

kaknüs yayınları: ????????????: ???????

isbn: 978-975-256-??????

I. basım, 2015 istanbulyayıncı sertifika no: 11216

kitabın adı: dürtüsellik ve dürtü kontrol bozukluklarıyayına hazırlayan: prof. dr. lut tamam

türkçe yayın hakları: kaknüs yayınları© 2015

editör: seda darcan çift çieditör yardımcısı: ????????teknik hazırlık: yusuf yağkapak düzeni: ?????????iç baskı: alemdar ofset

kapak baskı: milsancilt: dilek mücellit

kaknüs yayınlarıkızkulesi yayıncılık ve tanıtım hiz.

merkez: mimar sinan mah., selami ali efendi cad., no: 5, üsküdar, istanbultel: (0 216) 341 08 65 - 492 59 74/75 faks: 334 61 48www.kaknus.com.tr e-mail: kitap@kaknus.com.tr

dağıtım: çatalçeşme sk., defne han, no: 27/3, cağaloğlu, istanbultel: (0 212) 520 49 27 faks: 520 49 28

www.kaknus.com.tr e-mail: satis@kaknus.com.tr

Dürtüsellik ve Dürtü Kontrol Bozuklukları

EditörProf. Dr. Lut Tamam

İçindekiler

Katkıda Bulunan Yazarlar Önsöz

DürtüsellikBölüm 1: Dürtüsellik Tanımlanması, Değerlendirilmesi ve Diğer Psikiyatrik Bozukluklarla İlişkisi Bölüm 2: Dürtüselliğin Biyoloji k Kökenleri Bölüm 3: Dürtü Penceresinden Yeme Bozuklukları ve Obezite Bölüm 4: Klasik Psikanalitik Açıdan Dürtü ve Dürtü Kuramı Bölüm 5: Dürtüsellik ve Uyku İlişkisi

Dürtü Ko ntrol Bozuklukları Bölüm 6: Dürtü Kontrol Bozukluklarında Sınıfl andırma, Kavramlar ve Tarihsel Değişim Süreci Bölüm 7: Piromani (Patolojik Yangın Çıkarma) Bölüm 8: Aralıklı Patlayıcı Bozukluk Bölüm 9: Kleptomani Bölüm 10: Kompulsif Satın Alma (Alışveriş Bağı mlılığı) Bölüm 11: İnternet Bağımlılığı Bölüm 12: Kompulsif Seks Bağımlılığı. Bölüm 13: Kompulsif Egsers iz Bağımlılığı

6 Dürtüsellik ve Dürtü Kontrol Bozuklukları

Sınıfl andırma Sistemlerinde Başka Kategorilerde Yer Alan Dürtü Kontrol Bozuklukları Bölüm 14: Patolojik Kumar Oynama (Kumar Oynama Bozukluğu) Bölüm 15: Erişkin Dikkat E ksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Bölüm 16: Trikotillomani (Saç Yolma Hastalığı) Bölüm 17: Psikojenik Deri Yolma Bölüm 18: Onikofaji (Tırnak Yeme) Bölüm 19: Kendini Yaralama Davranışı

Dürtü Kontrol Bozukluklarıyla İlişkili Diğer Konular Bölüm 20: Adli Psikiyatri Açısından Dürtü Kontrol Bozuklukları Bölüm 21: Organik Nedenlere bağlı Dürtü Kontrol Bozuklukları Bölüm 22: Dürtüsellik ve Dürtü Kontrol Bozukluklarını Değerlendirmede Kullanılan Bazı Form ve Ölçekler Dizin

Katkıda Bulunan Yazarlar

Özden Arısoy / Yrd. Doç. Dr., Abant İzzet Baysal Üniversitesi Tıp Fakültesi Psiki-yatri Anabilim Dalı

M. Alpay Ateş / Doç. Dr. GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Psikiyatri Kliniği, İstanbul

Adem Aydın / Doç. Dr., Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Psi-kiyatri Anabilim Dalı, Konya

Pınar Çetinay Aydın / Uzm. Dr., Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi, İstanbul

Okan Çalıyurt / Prof. Dr., Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Edirne

M. Murat Demet / Prof. Dr., Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana-bilim Dalı, Manisa

Betül Döngel Demirel / Dr., Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana-bilim Dalı, Adana

Volkan Gelegen / Dr., Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Adana

Mustafa Güleç / Doç. Dr., İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı, İzmir

Leyla Gülseren / Doç. Dr., İzmir Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi psikiyatri Kliniği, İzmir

Şeref Gülseren / Doç. Dr., İzmir Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi psikiyatri Kliniği, İzmir

8 Dürtüsellik ve Dürtü Kontrol Bozuklukları

Çiçek Hocaoğlu / Prof. Dr., Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Tıp Fakültesi Psi-kiyatri Anabilim Dalı, Rize

Gonca Karakuş / Doç. Dr., Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabi-lim Dalı, Adana

Necla Keskin / Dr., Çukurova Üniv ersitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Adana

Evnur Yahyacı Kılıç / Dr.,Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Edirne

Numan Konuk / Prof. Dr., İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Psikiyat-ri Anabilim Dalı, İstanbul

Atıl Mantar / Uzm. Dr., Basra Devlet Hastanesi, SamsunGamze Özçürümez / Doç. Dr.,Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabi-

lim Dalı, MersinPınar Özdemir / Yrd. Doç. Dr., Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri

Anabilim Dalı, VanYavuz Selvi / Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı,

KonyaGüzin M. Sevinçer / Yrd. Doç. Dr., İstanbul Gelişim Üniversitesi Psikoloji Bölü-

mü, İstanbulHüseyin Soysal / Uzm. Dr., İstanbulLut Tamam / Prof. Dr., Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim

Dalı, AdanaCengiz Tuğlu / Prof. Dr., Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim

Dalı, EdirneAylin Ertekin Yazıcı / Prof. Dr., Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana-

bilim Dalı, MersinKemal Yazıcı / Prof. Dr., Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim

Dalı, Mersin

Önsöz

Ruhsal bozuklukların yaşamımızın her alanındaki rolü gün geçtikçe bir-çok kişi tarafından fark edilmekte ve bu farkındalık bozukluklara yönelik te-davi arayışını desteklemektedir. Günümüzde sınıfl andırma sistemlerinde yer alan çok sayıda ruhsal bozukluk hakkında yeterli sayıda çalışma yapılmamıştır. Bu durum hastalığın nadir görülmesiyle ilişkili olduğu gibi, popüler kültürün hastalığa olan ilgisinin artması ile de ilişkilendirilebilir. Son 20-30 yıl içerisinde psikiyatri ile uğraşan bilim adamlarının onlarca yeni çalışma yaptığına ve top-lumu etkileyen hastalıklarla ilgili çok sayıda yeni bilginin yazına kazanılmasını sağladıklarına tanıklık yapmaktayız.

Bir kişilik özelliği olarak dürtüsellik yüzyıllardır bilinen bir davranış modeli olmakla birlikte, dürtüselliğin aşırı ve kontrolsüz biçimde dışa vurumu olarak nitelendirilebilecek dürtü kontrol bozuklukları için aynı şeyi söylemek müm-kün değildir. Dürtü kontrol bozuklukları 19. yüzyılın sonlarından itibaren bilim adamlarının ilgisini çekmiş, ancak olgu sayısının azlığına paralel olarak bu ko-nuda az sayıda nesnel bilimsel araştırma yapılabilmiş ve ders kitaplarında olsun diğer tıbbi yazında olsun nadir görülen olgular olarak ele alınmış ve kısaca üs-tünde durulmuştur. Yirminci yüzyılın ortalarına dek dürtü ve dürtüselliğin ne-denlerine ilişkin değerlendirmeler, o dönemdeki diğer birçok bozuklukta olduğu gibi psikodinamik yorumlar ile sınırlı kalmıştır. Dürtü kontrol bozuklukları hak-kındaki ilk çağdaş tanımlayıcı çalışmaların 1990’h yılların sonlarında ortaya çık-tığını görüyoruz. Son yıllarda ulusal ve uluslararası çalışmalarda dürtü kontrol

10 Dürtüsellik ve Dürtü Kontrol Bozuklukları

bozukluklarının sık görülen bir tanı grubu olduğu vurgulanmış ve sonuçlar bu bulguyu doğrulamıştır. Özellikle henüz hiçbir başlık altında gruplandırılmamış olan ya da hakkında kısaca söz edilen kompulsif satın alma, internet bağımlılığı, kompulsif seks bağımlılığı gibi bozuklukların psikiyatrik sınıfl amadaki yerini al-ması, ve çeşitli nedenlerle dürtü kontrol bozuklukları başlığı altında yer almayan dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun bu özelliklerine uygun başlıklarda yer alması halinde bu varsayımın gerçeğe dönüşeceğini düşünüyorum.

Ülkemiz literatürüne bakıldığında, Prof. Dr. Mazhar Osman Uzman ve Prof. Dr. Ayhan Songar gibi öncü psikiyatristlerin kitaplarında dürtüselliğe ve bu bo-zukluklara önemli bir yer ayırdıkları ve üstünde durdukları görülmektedir. Bu konuda yazılmış ilk özgül Türkçe eser, Doç.Dr. Hüsnü Erkmen editörlüğünde 34. Ulusal Psikiyatri Kongresinde sunulan dürtü kontrol bozuklukları sunumla-rının bir araya getirildiği 1998 yılında yayınlanmış aynı adlı bir kitapçıktır. Aynca, 2009 yılı içerisinde Türkiye Klinikleri Psikiyatri Özel Dergisinde editörlüğümde “Dürtü Denetim Bozuklukları” adı altında bir özel sayı yayınlanmıştır. Bu kita-bın daha eski bir versiyonu “ Dürtü Kontrol Bozuklukları” başlığı altında 2009 yılında yayınlanmış ve Türk psikiyatri yazınındaki ilk kapsamlı dürtü kontrol bo-zukluğu kitabı olarak okuyucularına ulaşmıştır. Son zamanlarda birçok ulusal ve yerel kongrelerde bu bozukluklarla ve tedavileri ile ilgili daha çok panel ve sunum yapılması konuya olan ilginin ülkemizde de artmakta olduğunu göstermektedir.

“Dürtüsellik ve Dürtü Kontrol Bozuklukları” adlı bu kitabımızın hazırlık süreci yaklaşık olarak 1 yıl sürmüştür. On dört ayrı üniversite ya da eğitim kurumundan 26 değerli öğretim elemanının katkıları ile bu ayrıntılı dürtü kontrol bozuklukları kitabının güncellenmiş versiyonuna da beş yıl sonra edi-törlük yapma şansı elde ettiğim için mutluyum. Bu değerli öğretim elemanları zamanlarını ve emeklerini harcayarak, konu ile ilgili en güncel bilgileri ve de-ğerlendirmeleri bölümlerinde aktarmışlardır.

Bu kapsamlı kitap sayesinde dürtüsellik ve dürtü kontrol bozuklukları konula-rını ayrıntılı biçimde meslektaşlarımıza ve ilgilenenlere aktarabildiğimizi umuyor, öneri ve olası yanlışları tarafıma iletmelerini bekliyorum. Bu kitabın hazırlanma sürecinde, emeklerini ve vakitlerini ayıran yazar meslektaşlarıma ve bize bu fırsatı sağlayan Kaknüs Yayınları’na en içten duygularımla teşekkür etmek istiyorum.

Adana, Eylül 2014Prof. Dr. Lut TAMAM

Editör